Professional Documents
Culture Documents
Cuentos indgenas
Cuarta edicin
Mxico
Universidad Nacional Autnoma de Mxico, Instituto
de Investigaciones Histricas
2001
120 p.
(Serie Cultura Nhuatl - Monografas, 7)
ISBN 968-36-8964-7
Formato: PDF
Publicado en lnea: 17 de agosto de 2016
Disponible en:
http://www.historicas.unam.mx/publicaciones/publicadigital/libros/
cuentos_indigenas/iee.html
E L H O M B R E R I C O Y SUS A N I M A L E S
44
DR 2016. Universidad Nacional Autnoma de Mxico, Instituto de Investigaciones Histricas
Disponible en: http://www.historicas.unam.mx/publicaciones/publicadigital/libros/cuentos_indigenas/iee.html
ste era u n rico que tena en su casa un venado, u n cabrito, una
vaca y u n cordero, y otros animales m s que tena en su casa.
A diario, un muchacho llevaba a pacer a estos animales al cam-
po, lo enviaba su patrn, [aunque] en su casa tena de todo: maz,
paja, forraje verde, todo lo que se necesitaba, [pero] a sus anima-
les no se lo daba; lo que haca primero era vender sus forrajes,
mientras sus animales se enflaquecan; ya se m o r a n de flacos, y
en el primer a o no se dio nada, que encareci todo, cuando vio
aquel malvado rico que ya no poda darles de comer, ni tena quin
los llevara al campo, lo que hizo fue que busc un hombre [y a]
este hombre lo envi aquel rico para que abandonara aquellos cua-
tro animales, que los haba apartado para comrselos.
Y a no pueden engordar; slo he perdido i n t i l m e n t e con
ellos el dinero.
E l hombre que haba tomado a su servicio le dice:
A d n d e h a b r de ir a dejarlos? A m i casa o a la iglesia?
A lo que contest el rico:
N o seas tonto! No seas cabeza de piedra! Orejas de
tepetate!... Si todava no te digo a d n d e has de llevarlos!... Aca-
so ya te lo dije?
No, m i amo, todava no me dice usted a d n d e he de lle-
varlos, a donde usted me lo ordene.
Scalos luego y anda a dejrmelos en el campo a estos cua-
tro animales; ya no quiero tenerlos aqu.
E l buen hombre los desat y fue a abandonarlos a la orilla
del pueblo, por donde no hay nada que comer; [all] los dej y
se regres.
E l venado, el cabrito, la vaca y el cordero empezaron a plati-
car sentados en ruedo, discurriendo q u era lo que d e b a n hacer
para buscar el sustento. Cuando todos parecan m s tristes, ex-
clam el venado, que era el m s listo:
Q u es lo que hay q u hacer? dice a los otros animales.
Si ustedes quieren, miren: yo ya conozco aqu por dondequiera;
si gustan, sganme y ya sabr a d n d e llevarlos.
A esto contestaron todos:
45
Onahuatque mochtin:
Man cepan tiacan. Cualli mamazatl, tlen timitztlatlatia, ame
titechcahuaz cana tomoixpolotin, huan topan tlatlayohuaz;
tehuatl ye ticmati canica titechhuica.
Nocnihuan amo ximomotican, nehuatl amoca nitlatoz.
I m n ye open tlatlayohua, oquinhuicac ipan cente tepe-
tlaoztotl. I n o n tonalli, man niquito inon yohualli, ompan
ocochque. Inon yohualli amo oquizaya, ociamictaya; ocochimic
que cente tetl.
Zan ocuatzinco orne ten mazatl, quimilhua non cepan ocochque:
Xinechchiacan nia nictemotin icanica titlacuatihue, ta
niman nicnexta, niamechanaquin.
Amo huecapa onquiz itic ical, i m n occequin yolcame
oquicaque tlen nozo hual tzicuini; quitohua calnelo:
Neci yehuatl mazatl hual tzicuini. T l e n nozo oquimoti.
Nahuati oquichtentzo:
Tlenon ticnequi quimotiz?
Quen amo, que tiquita hueliz itla huei tecuani oquimomoti,
onoce itla ocelotl, hueliz oquicuazquia; amo macha.
Quimilhua cihuacuacue:
Xitlamatacan, qui ximocamatzacuacan, techoncaquiz huei
miztli, inon xiquitocan ye tlaltzonco ticate.
I m n otlamataque, yocaca omoliniaya; i m n cihuacuacue
open mixtia caltenco tepetlaoztotl oquitani tlen ohualaya. Calnelo
huan oquichtentzo papatlaca mocamiqui; huan q u i m i l h u a
cihuacuacue:
T l e n o n niquitta! Ezchachapacatihuitz mazatl!
Omoca nahuatque occequin yolcame, calnelo huan oquich-
tentzo:
M a niquitta!
Occente noiqui quitohua:
M a niquitta!
I m n oquittaque, oquiquiztiquizque; oquitato canin ocalac,
omacatzicuintaya! Ayecmo ompa itic tepetlaoztotl ocalaquito, oc-
cecni tepetlacalli omotoctito; quitlatlana iyolca icnihuan:
Tlenon mopan omochin, cualli mamazatl?
Z a n nipapaqui nitemotoya nepa, in icuac onechmotlac
cente tlacatl; hueliz o q u i n e q u a nechmacaz ipan nacolhuehuepal
huan amo onechmacac; zan onechxixintiquiz itlac noquechcuayo.