18
S 11 - 2010
Ngi Cng gio vi o hiu
Dn nhp
Trc Cng ng Vatican II, c bit
trong giai on cm o gay gt di
thi nh Nguyn, d lun rt ph bin:
theo o b ng b, quay lng li vi
truyn thng dn tc. Cc nh nho xa
cng vua cha ln n o mt cch gay
gt. Cng gio b coi l th t o d
oan m hoc lng ngi, ngi Cng
gio b coi l du dn, mt th c lng
vc hi la. c i Nam thc lc - Quc
s qun nh Nguyn, ta s thy rt nhiu
nhng li l nh vy. S cng kch tp
trung vo vn vn ha, trong
nhiu nht l v o hiu. Minh Mng
tng d b hnh:
K ra lng tri, lng nng ngi ta
ai cng c, th m khng th cha mnh l
cha, li coi ngi Ty dng lm cha,
khng i th t mnh lm t m li i
th o gio Ty dng lm t, khng
bit cng th thn minh, khi cng t tin
na; nh th ng gi l hiu c ?(1).
Vua T c, mt ngi c nh gi xt, hu so snh vi nhau cho bit ng
l uyn bc bc nht thi , mt mn no phi, ng no quy(3).
nng nhit i vi Khng gio vit
hn mt tc phm c tn o bin *. Ging vin, Trng Qun s Qun khu 3, Hi Dng.
cao Nho gio, bi bc cc tn gio khc
trong c o Thin Cha. Trong tc
phm, T c c lc ln ting:
Nm i , ba i vng ca ta l
bc i thnh sinh tri, ni i dng ln
khun php. Tt c mi vic u theo
Nghin cu Tn gio.
L Tun t(*)
tri vch ra ng li tr dn. Cn
nh Gia t l hng ngi no m dm
cho mnh l Thin Cha ?(2).
S c cm v thiu hiu bit v Cng
gio i vi vua cha cn vy, th i vi
ngi dn hin nhin cn i xa hn na.
Sau ny, c kin trch vua quan nh
Nguyn qu bo th, t tn dn n nhng
sai lm ng tic trong cm o. Cng c
kin trch cc gio s truyn gio thiu
hi nhp vn ha. Nhng d th no, th s
tht l, cho n nhng nm na u th k
XX, vn o hiu ca ngi Cng gio
xem ra vn l vn c nhc ti trong
ng bo bn lng. Simon Chnh, tc gi
sch Hiu knh cha m, mt cun sch c
l l duy nht thi by gi bin lun ring
v o hiu ca ngi Cng gio, trong
phn tiu dn vit:
Ni theo o ng b, l khoe bn
lng c hiu, ch bn gio khng c
hiu. Nn y phi k tt vic hiu bn
gio, vic hiu bn lng, cho ai ny coi
1. i Nam thc lc chnh bin. Tp 21. Nxb.
KHXH, H Ni, 1968, tr. 101.
2. Yoshihara Tsuboi. Nc i Nam i din vi
Php v Trung Hoa, Hi S hc Vit Nam xut bn,
H., 1993, tr. 198.
3. Dn theo Lan Hin. Quan im ca T c v
Cng gio qua tc phm o bin, Tp ch Trit hc
thng 9/2001, tr. 31.
L Tun t. Ngi Cng gio vi o hiu
Vi mt thi khch quan hn sau
gn mt th k nhn li, bi vit ny gp
phn tm hiu quan nim ca ngi Cng
gio v o hiu trn c s cc sch gio
l u th k XX.
Vn o hiu trong sch gio l
Khc vi suy ngh lu nay cho rng
sch gio l Cng gio ch yu trnh by
v tn l, b tch, kinh bn m ngi Cng
gio phi nm bt v tun gi nhm o
luyn tr thnh ngi Kit hu thun
khit vi cch sng o nhit thnh
trong vng l nghi cht ch, quy c v
dy c. Ngc li, vi tnh cht ca mt
tn gio lun l nn trong cc sch gio
l vn lun l, o c c bn n Bc K dn lut 1931 cn a vo mi
rt nhiu v c th. Trong phn ln cc
sch vic ct ngha v lut nhn c, 10
gii rn chim t trng quan trng. Cun
Cng gio khoa tng lc ph trch Bc
K dn lut 1931 trong khi qung
ngha lun l Cng gio kt hp gii
thch nhng iu khon tng ng trong
b lut dn s ca Bc K nhm lm cho
ngi Cng gio va hiu lut o va
thng lut i.
Vi ring vn o hiu, c Thin
Cha phn truyn trong gii rn th t
v y cng l gii rn ng u trong 7
gii rn trong mi tng quan vi tha
nhn. Vi ngi Cng gio y l gii
lut quan trng v, nh Hiu knh cha
m l gii:
V lut hiu knh l lut rt trng,
rt cn, v trong 10 iu rn Cha truyn,
u ht dy vic th phng c Cha
Tri, on lin dy vic tho knh cha
m trc ht cc vic khc; li trong bn
phn lm ngi, th trung hiu l cn
hn ht. V h bit thng cha, knh m,
th mi bit th Cha phc vua. Ngi
chng c hai s y th ra nh th vt(4).
19
i vo ni dung c th gii rn ny,
cc sch gio l qung ngha khng
dng li mi quan h gia con ci vi
cha m. Tiu biu l cun Thnh gio
yu l tam gii a ra 5 iu:
1. K lm con phi vi cha m, v
cha m phi vi con ci th no
2. K b trn cng k b di phi
vi nhau ra lm sao
3. Thy v tr phi n cng nhau th no
4. Ch nh v y t
5. V chng phi vi nhau lm sao?(5)
Mt s cun khc, nh cun Cng
gio lun l khoa tng lc ph trch
quan h gia thy c cng bn o, v
cha m u cng con thing ling. S
d nh th l v, theo Cng gio, con
ngi gm c hai phn th xc v linh
hn. Phn xc c cha m chm nom,
vua, thy qun l, dy d th phn hn
cng cn ngi hng dn.
Qun, s cng l thay mt Thin
Cha m lm ch gi trt t ha bnh
cho dn khi lon.
Nhng ngi i cn phi c mt
qun, s thing ling na ngha l c k
lm ch phn hn, ch dn dy bo trong
vic lng tm, i vi linh hn mnh,
linh hn k khc, i vi Thin Cha, m
nhng vic y vua, thy th gian khng
r, khng lo n c(6).
Nh vy, gii rn th t c l gii
rt rng, bao gm cc mi quan h, ng
x b bc trong gia nh, x hi, cc mi
4. Simon Chnh. Hiu knh cha m, in ln th t ti
Quy Nhn nm 1932, tr. 9, 10.
5. Linh mc Phaol Quy. Thnh gio yu l tam gii,
in ti Tn nh nm 1904.
6. J. M. T. Li hng sng, xut bn ti Hu nm
1941, tr. 49.
20
quan h nh chng ta u thy c trong
ng lun ca Nho gio.
Ti sao phi gi o hiu?
Mc d phm vi gii rn th t rt
rng, nhng bi vit ny ch bn n bn
phn ca con ci i vi cha m, tc l o
hiu theo cch gi thn thuc xa nay.
Sch gio l khng gii thch mt
cch h thng l do ti sao con ci phi
c bn phn vi ng b cha m, phi gi
o hiu, nhng tu trung li th thy c
my im sau y:
1. Cng n sinh dng ca cha m
2. L c tnh t nhin ca con ngi
3. Thin Cha v cc thnh phn
truyn
4. Cha m l ng b trn c Cha
Tri t ln m coi sc sa tr, dy d
mnh v ng lnh thay mt Ngi
iu th nht c ct ngha ph bin
trong cc sch gio l, nhng su sc,
xc ng nht li l trong Php ging 8
ngy ca gio s Alexandre de Rhodes
th k XVII, mt trong nhng cun gio
l sm nht. Sch vit:
V chng ta c cha m th mi c
thn xc tht ny sinh ra m ch: song l
linh hn ta chng phi cha m m ra u.
Ta chu n m v c chu thai, m ta
trong lng m chn thng mi ngy, chu
khn kh m ta, on ba nm b mm:
c khi th m ct ca mnh n m cho con
n: cng c khi m n ming ng, m
ming ngon m dnh cho con: li c khi
m nm chn t, m chn ro cho con
nm. Cha con on th lo vic nui
nng, v vy c khi cha thc sm chng
ng, m lm ngh n ngh kia, chy xui
chy ngc, kim m nui con. Tht con
tho knh cha m th thm phi, v bng
Nghin cu Tn gio. S 11 - 2010
c ai chng tho knh, chng khng vng
php cha m, tht th c ti trng.
on vn trn chng ta khng kh
nhn ra nhng cu ch, t m v gim
mc ny ly t ca dao tc ng, chng
hn cu thnh ng: ch t m nm, ch
ro con ln. V, tht ngc nhin khi
chng ta so snh vi 10 cng c ca cha
m m kinh i bo ph mu trng n
ca Pht gio nhc ti, thy c s ging
nhau k l:
1. Chn thng cu mang kh nhc
2. S hi, au n khi sinh
3. Nui con nh cam cc kh
4. Nut cay mm ngt cho con
5. Chu t nhng ro cho con
6. Sc nc, nhai cm cho con
7. Git d bn cho con
8. Nh con khi con xa nh
9. C th to ti v con
10. Nhn i cho con c no
Biu hin ca o hiu
o hiu l g? Theo quan nim
truyn thng ca ngi Vit Nam, con
ngi c linh hn v th xc, cuc i ti
th v cuc i sau khi khut ni.
Vic lm th hin trch nhim, ngha v,
tnh thng v lng bit n ca con chu
i vi ng b, cha m khi cn sng cng
nh lc qua i chnh l o hiu.
Vi ngi Cng gio, quan nim v ch
hiu cng khng c im g khc bit,
theo Simon Chnh th l vic chung
ch bn phn ring cho con chu phi
gi vi cha m ng b, khi cn sng v
khi qua i.
Lc cha m cn sng, bn phn ca
con ci c sch gio l ch ra nh sau:
L Tun t. Ngi Cng gio vi o hiu 21
1. Phi thng yu cha m tht lng Cng v l , i vi ngi Vit Nam,

2. Phi c lng cung knh vic tang ma, vic th cng cha m, ng
b, t tin qua i l vic rt h trng
3. Phi vng li chu ly
(sng v m v m khng ai sng v c
4. Phi gip cha m bt cm). Ngi Vit Nam gi vic tang
Bn iu trn u gn vi lun l, o l vic hiu.
c truyn thng ca dn tc. Khc Cng theo phong tc Vit Nam, t lc
chng l vi ngi Cng gio th con cha m mt n lc tang ma, gi chp
chu phi nng cu nguyn xin Cha u phi c tin hnh tun th cc
ban n gip cha m sng lu, mnh khe, bc nh c ghi trong sch Th
trong khi vi ngi lng, vic cu xin Mai gia l, phi cng 3 ngy, cng 7
sc khe v tui th cng l vic thng ngy, 49 ngy, 100 ngy, gi u, gi
thy, ch c iu h cu xin trc bn hng nm,v.v...
th gia tin, cu thnh, Pht thay v cu Nu khng thc hin hay thc hin
Cha nh ngi Cng gio. khng ng s b lng x ch ci, d
Lc cha m qua i, theo cch ngh lun ln n, ngi s mt ch ng
ca ngi Vit Nam chu nh hng ca trong cng ng, mang ting xu khng
Nho gio s t nh s sinh, s vong ch sut i mnh m ngay c khi cht
nh s tn. Con ci i vi cha m lc con chu cn phi gnh chu.
sng th no th lc cht cng vn phi Khi tip xc vi vn ha Phng ng
nh vy. Hiu vi cha m lc sng l v Vit Nam, l tn gio c thn, Cng
mi ch lm c mt phn bn phn. gio khng th dung ha vi cc tn gio,
iu ny c mi lin quan trc tip n tn ngng v cc hnh vi c tnh cht tn
quan nim truyn thng v s thing gio, tn ngng ca a phng. Khng
ling bt t ca linh hn, coi cuc i phi cc gio s khng bit cn phi hi
ti th ch l tm b, cuc sng sau khi nhp, thch ng; cng khng phi h
cht mi l mi mi (sng gi thc v). khng bit bc tch, phn bit rch ri
Nhng khi th xc mt ri th linh hn gia hnh vi mang tnh tn gio vi hnh
v u? Ngi Vit Nam khng c quan vi c tnh cht x hi. Tuy nhin, s bt
nim r rng nh trong Pht gio, Cng ng quan im truyn gio trong cc gio
gio, m ch i khi gii thch sau khi on, s cc oan ca mt s gio s v
th xc mt linh hn v vi t tin v quan im cng rn ca Ta Thnh
vn cn c th ph h tr cho con khin vn hi nhp vn ha tr nn
chu, di theo tng bc i, vic lm ca kh khn. Nhng cng khng phi vi th
con chu. V th, Vit Nam, hu ht cc m Phng ng khng th gp Phng
gia nh u c bn th t tin t ti Ty, Cng gio v vn ha Vit Nam
ni trang trng nht, nhng vic trng khng c nhng im ng nht, nht l
i trong gia nh u co vi t tin khi Cng gio n v li Vit Nam, hn
v cu xin s gip . Trong con chu na li mun pht trin y.
c ai lm vic g tri vi lng tm, Theo Hiu knh cha m, khi cha m
o l khi thc ri s khng dm nhn qua i ngi con ch hiu phi chu ton
mt t tin. hai vic phn xc v phn hn.
22 Nghin cu Tn gio. S 11 - 2010
V phn xc, l nhng vic thuc Cu nguyn cho cha m, Cng gio
thn th, danh ting, ca ci ca cha m. cho php c c kinh trong my ngy

1. Thn th cha m l ci gc sinh ra tang l, trong l 7 tun (7 tun l k tip

mnh, v ngy tn th s sng li hp vi theo trong nh th), ngy gi, trong l

linh hn i i. Cho nn con ci phi lo
lm cc vic c ch cho hi ct cha m; o
sng phi cho sch s, tt mi, xng theo
chc phn; hm v cho chc chn hn
hoi, tu bc giu ngho; m m cho cao
ro, sch s, cng n cn tu to...
2. Danh ting cha m, th con ci phi
lo gi khi cht ri cng nh khi cn sng:
phi n cn s nghip, chnh n tnh
hnh, vng gi php o lut i, yu
chung ng ngay no chnh, cho thm
danh cha m, ni ting ng b. Ch kh
misa, trong l cc ng, thng cc ng,
trong ngy lnh nhn n b tch, ngy
tt, ngy dy m, ngy c vic i s
trong nh, trong cc kinh c trong
ngy. o cm ngt vic t chc tang ma
theo kiu bn lng nh ly xc cht, lp
hn bch, t l, khm lim, phng ving,
t vng m, chn m, ci m,v.v... Vic
khc thng khi cha m qua i, vic
dy m tuy c hi thnh cho php
nhng cng trnh khc lc nh ngi
bn lng hay dy m trng ngy nhm

kiu, tham, dm, lon, ko mang ting con trnh vic hiu lm bn o cng ging

nh v phc, m ng n t tin. Ch nh bn i. Trong sch lut Cng ng

lm vic bt nhn c c, ko mc li ra K S (nm 1912) phn ph lc truyn

np, m h danh cha m. Anh em phi
ho thun thng yu, khuyn rn, gip
nhau, cho nn ca nh danh phn: y
l ting tt cho cha m, ch kh gin hn
cu chp, chch mt ly b nhau, thn s
tht s: y l xu vi t tin...
3. Ca ci cha m, th con ci phi
ging theo lnh ngi m tiu dng,
cho ngi c nh trc, mnh nng
nh sau.... Phi tr n nn cho cha m,
hoc ngi lm thit hi ai, th mnh
phi n bi cho k y. Ngi ha
dy v Cc vic di tr hay c mi di
tr m cng ng vng theo Cng
ng K St tng hp son tho c h
thng v thng nht, a ra ti 12 iu
phi trnh, c nhiu phong tc tp qun
v c nhng iu king c m tn vn rt
ph bin trong dn gian nh xem tng
s, chn ngy tt xu, cha bnh bng
ba php. iu 11, 12 dnh ni ring
v s tng xc cht, v s gi chp.
Sau y xin ghi li iu 12 bn c r
hn quan im hi thnh by gi:

cng th bao nhiu, th mnh phi lm Th hay l thng cng vi s di tr

by nhiu...(7). 1. S lm gi l vic lm m nh ngy
V phn hn, con ci phi lo cho cha ng b cha m qua i c ngy thng
m mau c hng phc thin ng. y y, bn i th cng bi, cn bn o c
l vic trng con ci phi lo cho cha m ni phn th kh khan, phn th hn c
hn cc vic khc. Mun lm c vic , vui bn i, cho nn n dp gi th n
nht l i vi nhng bc l cha m m cng phi c bn nh k ngoi o vy.
mc ti li nh th cng cn phi c s 2. khi k c o phi qu ly nh v
gip ca con ci nhm phn chu k trn, nh khi cc quan c ngy k
pht ni luyn ti qua vic cu nguyn,
cng c vic lnh, cng linh chu kh. 7. Simon Chnh, Sd, tr. 41-43.
L Tun t. Ngi Cng gio vi o hiu
ngy gi, th k l tng l nha l phi
n phng gip, nht l mn sinh, thy
c gi th hay mc hoc l lt, hoc ng
gp, hoc n ung, v.v...
3. Bn o cng c xut tin, hay l
ca g m gp vui anh em h hng bn
thch trong chnh ngy gi, li c k
gip lm c bn nu nng cho ngi ta
cng v n ca cng y na.
4. Trong bn o mi, khi anh em b
tin lm gi v ci tng cha m, th n
cng ng, v s li thi hay mt lng
anh em mnh.
Khng xng
5. C ni ngy gi cng lm my c
trn ging cao, ri mi anh em h
ng thn thch n, hai bn nam n
qu gi trng ln mm c, c kinh
nguyn gi, ri em xung n vui
nhau(8).
Nhng vn nu trn khng phi
n Cng ng K S mi c, m c
ni ti rt nhiu trong cc th lun lu
trc khi thc hin cc sc ch ca
Ta Thnh v cm nghi l Phng ng,
cng ng ch lm ci vic l nhc li
cho bn o phi gi. Bi cnh cng
d hiu ti sao tnh cm lng gio mt
giai on di trong lch s li c s xa
cch n vy, v ti sao ngi bn lng
li coi theo o l b ng b.
Nhn xt
1. C mt thc t l qu trnh truyn
gio Vit Nam, rao ging tin mng,
cc gio s ngoi quc phi hc ngn
ng Vit Nam, phi hiu phong tc tp
qun, tn ngng, tn gio Vit Nam.
Nhiu v c s hiu bit rt su sc v
thnh tho trong ngn ng. Qu trnh
tip xc ch quc ng ra i v nhiu
sch gio l c son bng ch quc
23
ng, c bit cng v sau ny sch gio
l ch hn ch nm c thay th dn
bng ch quc ng. Trong s sch gio l
chng ti tm c, mt t trng ln l ca
tc gi l gio s ngoi quc, ln hn s
sch gio l do ngi Vit Nam son, c
v s lng u sch v tm vc quy m.
Trong cc sch , mc d cn c im
ny im khc trong cch son, trong
cch nh gi, nhn nhn v vn ha, tn
gio, tn ngng Vit Nam, nhng nhn
chung u cho thy s c gng ca h
trong vic chuyn ti tin mng mt cch
n gin, d hiu nht cho i tng
ngi Vit phn ln t hc, mang t duy
a thn hay ni nh cch ca h l tin
cy vo s d oan. c bit nhiu gio
s c ch trng, phng php ph hp
khi dng ngay cch ngh, cch t duy, s
dng cc hnh thc din t truyn
thng (ca dao, tc ng, ), nhng quan
nim c sn Vit Nam chng minh
v gii thiu v o chnh, phc tht.
2. Ngi Vit Nam chu nh hng
su sc ca Nho, Pht, o, c bit khi
Nho gio tr thnh hc thuyt chnh
thng ca giai cp cm quyn, i vo
thit ch x hi, t chc tng tc vi mi
dy rng buc ca tam cng ng
thng. Vai tr ca ngi gia trng
trong x hi Nho gio c cao vi
hnh nh i din l vua, thy v cha, vi
c trung, hiu c t ln hng u.
Trong cc sch ca Nho gio tm gng
trung hiu c nhc n nhiu v trong
ca dao tc ng cng c khng t nhng
li rn dy kiu nh: Trai thi trung
hiu lm u....
n Vit Nam trong bi cnh vn ha
, iu thun li l i vi Cng gio,
8. Cng ng min Bc K hi ti K S nm 1912,
in ln th hai ti K S nm 1916.
24
bn cnh quan nim v mt Thin Cha
siu vit l mt Thin Cha quan phng
nh cha m chm sc, sa tr, th thch
con ci. V th, cc gio s c th tm thy
mi tng quan gia tam cng ng
thng vi cc gii rn v nhn c
trong o. V Cha Gisu, bn cnh hnh
nh cu ri v s xc tn l hnh nh ca
ngi con ch hiu, mt tm gng sng
v s tin phc c Cha Tri:
C i c Cha Gisu lm, hi sinh
v ch hiu. Lm theo thnh c Cha
Cha: lm sng danh c Cha Cha: cu
nguyn l cu nguyn cng c Cha
Cha: lm trn vic c Cha Cha: vng
li cho n cht: t c Cha Cha cho th
(9)
gian bit .
Trong khi gii thch s tn ti ca
c Cha Tri, tc gi S. Chnh trong
Thin Cha lun cng vn dng kiu t
duy tng tc suy lun ri khng nh
nguyn l Thin Cha l ngun gc mi
gia tc trn tri di t. Tc gi vit:
Gi s nh khng c ng no trc
loi ngi ta, m sinh ra ng nguyn t,
th khng h c ng nguyn t ng;
khng c ng nguyn t th, cng khng
ng b cha m ta; khng cha m ta, th
cng khng c ta na. M c ta y, t
phi c ng dng ln ng nguyn t.
ng dng ln ng nguyn t, th ta ku
l c Cha Tri(10).
Vi cch gii thch nh th ngi
bnh dn Vit Nam d tip thu v hn
khng thy xa l vi o Cha.
Nghin cu Tn gio. S 11 - 2010
3. Trong quan nim v o hiu, ngi
Cng gio v khng Cng gio u ch
trng c lc cha m cn sng v khi
qua i. Lc cha m ng sng, v bn
phn ca con ci gia hai bn c bn
khng c g khc bit, bi v xt cho
cng vic chu n sinh dng, trn trng
cng lao ca cha m, ng b, t tin (th
h trc) l vn o l c tnh ph
qut trong cc nn vn ho, ni nh
Cng gio th l bn tnh t nhin
ca con ngi. Trong Kinh Thnh, c
Cha cng nhiu ln ni v ch hiu.
Ngi dy cc bc con ci: Hy ht lng
tn vinh cha con, v ng qun nhng
au kh ca m con. Hy nh rng, cc
ngi sinh ra con, con s lm g n
n p ngha(11).
Trong mt bi cnh ci m v vn ha
nh hin nay, nhng bc mn h nghi
thn b bao quanh ngi Cng gio
c g b, cng nh ch trng hi
nhp vn ha to cho din mo vn ha
Cng gio ngy cng gn gi hn vi
dn tc, c bn sc ring cun ht nhng
ngi anh em ca mnh vo cc l hi,
vo dp Noel hng nm./.
9. J. M.T. Sd, tr. 119.
10. S. Chnh. Thin Cha lun, in ln th t ti Quy
Nhn nm 1934, tr. 9.
11. Gio l Gio hi Cng gio Vit Nam, Nxb.
Thun Ha, 1996, tr. 374.