Professional Documents
Culture Documents
Ban bin tp
6.604
KHKT -2000
Li ta 9
Ch bin
J l G H , '^ i& n c
H ni, Ma h nm 1996
Thay mt Ban bin tp v tp th tc gi
MiNH NGHIP
VT LIU HC
CHNG M u
Theo cach hiu pli bin nht t.h vt liu l nhiis vt. rn Ii con Iigii si
cliig e ch to dne: r. liy inoc. thit b. xy dng cng trnh, nh ca. thay th
c:no b phn c he hoc cle th hiii c;u' do u.sh tiuit ni chung.
Da theo cc tnh cht c tru ii. co tho phii bit, bn Iihii v t liu chnh sau
cly; vt. li\i k im loi, vt liu v c-revam' v vt liii hu c -polynie.
V t liu k iiu loi i Iihiig vt the (lan diu tt. J)liii x nh sang vi mn sc
c triiig , c kh uiig bin cliig do tt ngay c nhit thp v thng l km
ben vng ha hc. c im cau trc ca vt liu kim loi l s sp xp tr t t ca
cac; nguyn t. to t.hnh miig tiiih th vc'n xp cht cao. liu kt vi nhau nh
k h in tiV t do, Trong mng tm l\ tlie lun hin tn ti cac khuyt tt. trong mt
s (i\i kin c the chuyn hon ton suiii rng thi kling trt, t (v nh liiih ).
Vt li ii k im loi t.linK cliniR li tl\) v gang, ng. Iihii, tita u , Iiike ii. ... v cac
hp kim ciia cl)iig.
Vt, li ii v cci-ceraic l cac chiVt dn (tin kin. thng l t.roiiK siit. khng
liin dng do, r i gin, rt bf*ii vng hii lic v noiiK chiy nhit rt cao.
T li n li phn c\i to d ii cliing l c;ir h|) c:luVt giu kim loi (Mg. Al, Si, Ti, Zr, ...)
v phi kiin loi (iii clii cc oxvt. Ciichit. n itrit. ... vdi lin kt bn viig kiu ioii
hoc ng ha tr. c si) xp tr t t (t;u) tlinh niii tinh th) hoc khiig tr t tit
(tr iig th i th v t.inli. v cnli hinli). T ('^11 ^fi ceraiiiic c Uiin gc t ti ii Hy Lp
"keraiiikos" vi Iiglia "vt. innig" hdi khi cli to t,ln(iiiK pHi qua niuig thi\i kt..
Cac ceramic truyn t.hi^f l thy tin li. gni, s. t.hiiig v gch chu la.
Ngy nay ceraniic cl\c hixi vi ngha klia rng, bao gni ton b cc vt, li\i v cd
nh cc ceramic truyn thng, ceranii' cng nghip v cerainic c bit, s ciig
trong ciig nghip ctin. in t. hng khng v trvi. v.v.
V t li ii h ii c - polyine l n li iig cht dn cin kni. gin nhit thp v
c kh nng bin cliif co nhit cao. bn vii lia hc nhit phng v
trong khng kh. Iiiig cliy hoc phn liy nhit (t t\fng l thp. Hai nguyn
t th nh plin ch yu ca nhm vt liu Iiy l cacbon v hyro. c th cha thm
oxy. clo. nit, ... lin kt vi nhau trong cc mch phn t kch tlntc ln sp xpp
tr t ti (trng th i tinh th) hoc khng trt t (trng thi v nh hnh). Ngoi cc
vt liu hu co t nhiii nh caosu. xenliilo. ... phnn lii v t li\i hu c s dng
rng r i hin nav l cf polvnie tng hp; chng l sn phm ca qua trn h trng
hp (polynie ha) cac phii t n (iiioiionie) v (1( (t. t y tlieo ngiiii gr cluVt
8 CHNG M U
S phat tri ii ca nn vn m inh nhn loi gn lin vi phat tri n cng c lao
ng v k tlnit, ni chung. Cc vt. li\i t nhiii nh dt. st. a. g. si thc vt.
da. ... ng vai tr q iia ii trng trong s tin ha x hi loi ngii thi tin s. S
ra i ca cc cng c v sn phnni bug ng tlia ii (trc 2 OO Ii iii tnc cng
nguyn) v bng st hii nit thin nin k sau nh dii nhng mc quan
trng tro iig lch s plit tri n Iili ii loi: thi i ng v thi i st. S ra
VT LIU HC 9
di c;i vt li\i h;iii troiiL Iiluni;.' n MII I.ini in<i ciia th k nv CII li Iiit
IIIC aii . 1:' <<< dt' IriiMi Iihiii.h <';ic Iiuiih ky tlu i t. ulit l (tin t
v liu h (K '. l m lli;i\ (lo i (() l>;Hi mt X I lio . ( ; i c k v l . l i u t Cio l c v s i u t r I i y
1)I>
Troii' tai c;i cac vt liii llii kiin loi (( v;ii 1r (|uy't (iih (p'n s phat t.rin x
hi v k hut. 'l' Uhi thri (hn (! (1;| cliuvon -aiiK' tlui dni ii. cac k iii loi (t
plu.u: vu (irc lc cho 1011 u^i. UII) 1-(111 ii.'U'ii x:'iy cluu' v sai to. klia in pli cc
l) n iit ca tliin Iihin. i'h tac ra nliu^ re, r;m. may mr v nhii CIIR trnh
tuyt (liu. Nh nli l):ic hoe l.oinonoxoN (l; irii:" Khi4 ml lnh vc k thut no.
k li iis mt liili vtc ngh tluul liao, khn.i; Iiit iiiiP llii cng (tn gin no li c-()
th tra n h ct\r vir s (lu: kim Idii" Car iu Trinh Iioh thnt. li t.iiig nln
fh a |) E ^ i l c l ('i P a n s . t i r H ; ' ( t i N t l u i i i ! i (lu ('( N ( n v Y o r k . ... l i n l u i i ; ' CIIK t r n h
(('li ca tn.i cci '.ll lion,<; lm n.iMii liaiii; IIUOC (li hi vt liu kiin loi chii
Iihit (t (ln li')!) tli ((i V(ii CI l;'mt n.uui hanti khii kli. c;(' hp kim pluii
rliu iMi Iilii t (l li(Ui :?()() " ( \ CII (In V( (lnti plin ir: (il) "C. T lih iig k
thut thii;' IhiiK nh clu' lt) t('i. X;v (liim Iili (Ma (ii iihnK k Umt II
di nh Iiiiy bay v;iii t;ii S1('U tc. tu VII ti ii s (lii<^' Iihiu h'ii. ... (ti hi rnc vt
liu kim loi ny cii.u 1k'ii liii v Iihi; liii.
('IIK V(ii vl liiMi kim Idi. vt liu cli;it (|p() xtlyiiK' lu ia t.li k ny t.ni
tli iili int Iili iii vt liu liuin tront. klioiii; nliii' 'h<) plip Miay th vt liu kiiu
loi clu) nhiu i lciiiii s' (liiii liMiic (l;iv in;i Iidii!^ Iiliipu tr<<iu h(p. l loi vt
liu kh ii tlio Ihnv ili iii l Iilu clitmi (<> Iv troi; tluV]), chn^- :in niii v (tiu
(uaii trn> l (lo to h iiili l)nn^ |)ln(ini; |)li;i|) I'|) lio:i' (hic |). (lo c h s s (liii
v l l i \ i r t t ' ; i n ( 0 , H ( l - ( ) . ) ) V;'i ^ i a l l i ; ' m l i rcV N . y I i ; i y . c l i t d o t i c s f i i f p h
b i n c h t o ( l i i ^ c .>ia d i i h , l i j n . n t r n i l l i i i l VI c o t l n ^ y c u X t n n g t r o i
cc thit b. may nioc. Iilm t l i'0 iifi Iiliii<^ trdn^ hp khi iiini tr ii ln^ vn
,e,iin y i l i i i i i s ; u i p l i i i i l;'i I i l i u , ^ (-h IKMI ( |U ;||| t r i i i l i i i ; ( t u .
Vt liu v C(i - roraniic ('<) lch s l lliiii k (t (t;i. Trong sut (Hi trn h tin
lia Iili ii th k. lnh v\c s (lii ri;i ctMHiiic kliiiu n.ng dc ni riis vi tnh
nii s (lii, u.uny ('ii tc luin.q' cao. Ti cnc 1huin v; th Iili iii. lii iihu (t
in Iigli trans sc tin ii xo. t. <irh v lliuy t.mh Ihiig thii (l iif tron^' xy
dn^ cho (ii cac vl liu r;(h nliit i hu l;i rlio l riif Iihip. thy tinh siu
sch lm cp (uan.u cho (ln (';U' ceraiiiic kt chu lii ii (ti c bn cao cliic
ng rc( my n. kho co th(* lit k litcac linh VIC m;'i vt liu v co-rerniic I)hr
v c lc cuc cnch muK k t hut v cuoc sny con nuidi ni clmnt.
0.3. V NT V LCH
s s DNG
V PHT TRIN v t l i u
Qii t.riili s (lii vn pluit. trin vt liu trmiK qua kh c Ihe chia thnh ba
thi k 1(11 s'nu (ty;
10 CHNG M U
IILM (t CO kliii nnna (l;inli liii (liili Iinli (1 ) '11 lntc.im phai t.rin vl liii, (iili
l i i c iiii' c : i c OU IIIH,' ( i i ( ' l o VII t u l i ( i i i i I l o i , I i m o i i . .S x u a t h i n c n iiR li
c h To h ]) k i i t n l i o i t i c i i v ; '1>i v ; i ; i l i/O i i i I k ( | u :i I i n l i l i a I n i i c n g , cng
Ii^h ch to chat (P(I ixdvmi' tilxi (|U:I tn iil) lip (1940). cng Iih ch to
l);:n ( la n ( ) l):n i k y th ii;n tin li Itiv iM i v n - ; 1(I ln'|) c h u y n ti p . ... l nhng s
kin ni l)t. 'ri-('u (<> s<) iii; (lim ( ;it' ki '11 niiic' klioii hc. liug lotc;ac vt liu
khac- CIIO- (hfc rliP to v:i im tiiv; n.iiu. r Jiln illip kliig t> austeiiit (193).
li) kim lit iii (U)(-i()). vl li(Mi 1(1 |)1|;U1 lnu Kit nhan (lXiO). thi) xv(lng vili])
Isim . l i n ( 1 9 ( ) ) . t l u ' | ) kt'1 <; u i ( l i i l u ' i i (;ii> v ;it I k n i o o i n p o x i t S( (U lH ). hp
kim Iilui h iiili (llT) V;'i kiin hn.ii tliiiv 1II1 (1'.IS0) Oii l cha k' rat n lii ii loi vt
iiMi dang t ioii (un Iriiih uu;luoi) CIU (|11V I l plioni'. th n^liiin. c Iihiii t.rPii
vong s J11R' ri trou^ Iiln ii !\,\' Iii Str l.rien nlianh ca tin hc v
ky th iu it vi tin li trdii.u iilnu; nam (l;iv I< (luMi kiu th\in li t phat trPii
Viit iu ire ii Ci sn inh lo iii; ! :!;r.v('i
MT 'lii'(' in;iy (lc (MU to )uC;u cln Vii (liini (uaii trng l iiKi tlii t k
l i i t l u I ' l ) n t :u- v l l u ' u I h n l i i i ; i l i i l P t t u u i u i i i v i c c y \ i c u c a n c v
n lu iili cua n liie ii iii iili kho;i lidc. tao r;i Iiliih i^ c S(t cho mt. nji'uh khoi
li(H- l u i : V t U u h c .
h(|).
K iiai Iiim V(' i ;ui In ic vi luMi l);m c;in tnic vi m v vi m. Thpo ngia
< ' l i l l i i " c n u f n u - " lli ii. ^ (h t l i i i M i la c a c l i l) I n cac t l i n l ) p l i a i i b n tr o n g . C u
tnU' vi ni ini;
- C u t o n t , ' u y i i tiV; l i i n l i l h ; n s ) X(') v a t i i l.:i c i i p li n t b n tro iiR
I i \ i y i i t . k l i i l n a n ,t l o l i i i k o t;
- Cnu to |)lici : cncli s; ) x|) v;i l);lii ch;it lieii kol uia cac; nguyn t (ion) e
to thnh ('c h|) C'hal (plia) nhat;
- Ci to tin h th: lih ili Ihai s;|) X(') v liriii tK' gia cac nguyn t lioc
p h i i t(' t r o i i s k h i m i i a i i . I ' a c ( l i i k l m y r l l t n i i i ^ t i n l i M i ;
- T o c li c v i m ; l i i i i l i t h a i ^ ; |) x t '] ) c t i a c a r n l i o j i ) I i u y i i t h o c p h n t VI
k i c l ) t l u c c i n i ( ' r f ) i i u 1 I n i x u n u h o c CIKI c a c h t l i u l i t h ;
- C a i i t . n ic v n i . c n ^ i l to c li c t h o (t i; l i i i l i i h a i s p x p c a c c p h n t
t h i i ; ' l i o c v i (l p l u u i i ( t i n h .
Khai Iiini v tnh t'hat vt Jiu hiKi uni (';ic (Hi. . lia tn li. tnh cng' Iigh v
tiih s c i n .. l i i i l ' I:'i n h o m tn h ( IK II I r i i y I i h t . i v i v t . l i \ i k t r;Vu,
]'2 CHNG M U
khi yu cnu rci han l;i (l 1)(M1 c hc, ('ne (( tiiili thiiy dii iii ; r ii. mfhiii
(lii lii, ^i(i hii chy, ^idi liii l)n, li ii mi. d (lai va (lp. ('ac l v hoa tnih
ln ii luan tn ii h diii tn li (d (laii (tiu. (liii t.n'i s\uVt). Iilii t tnh ( dn Iihit.
ulii t (lung, rl in nliiT). t tiili (d t tli.iu. ( t ha, lc kh t), lia t.iiih
((tiii th (liu {'c. kh:i IKIIIK l iiis :1I1 I I I I I , . . . ).
Vt li u ( tu c s d i i (l<)i d n <4 I i h n ^ sn ) h : i i i (MI l i P V('li l i i u l i (la iii xa c
to san phain tliP liii ipin <ac tinh CII^- Iili ci'ui vt lin. V tl. i V(i vt liu
k iin l(i i t l i d l t i i i l i (h ic . tn l) h i i i (l n .u I11\1 l i o c l ) i u nn^. tiih r t s t-
tinh hu. tiili ti ( ns:...... tv tli('n tMii: lr\(ciny Ik. ) ni xeni xl .i.
T n h s' ( l n ^ b a o K i i i m i s n ( l c I r i i i y h ). tliP lii ii k l i i i ii ii s {l n
vt liu ('ho nil Iiii' (hvii c tlu'\ Tni llid l tiili s (iiau t.rii ctau di
vi Iihipu sn phaiii. 1'nh si (lnt ('on th hin (t tin cy, mt ch ti\i (luaii
t.rii^' kliac I'ii (anh iiii. Dn l kha Iian^' si' liis' vt liu kl)iig c i c trong s\it
thi giau (l kiii. i)i V(S) s:n phnni liiii tlii iu tli n li. hn thn l Iiit t.h
l i \ i k i u l i l . (ii.u ' t h c i i c i i ;' n o i l e i i k l i i I i i i s i ( ( l n g r H i' r i t . r i i t h t r i i g .
C'c' linh cht CIU vt kliii.u, Iihii; |)h tlnic hiii cluVt (thnh |)liau
ha lic) m cn |)h tluic Iilii ii vo |)lnt(n^ |)h;|) ch to v ,;i V (l cui
m t [o i Ih p V ('li tli iih p h a ii xac (n li. tiiili c lu V t s Iih a u sau kh i f lio c
SUI khi saii i;i ('n. C(i. s;iii x l Iiliil . hoa lioc rd-iihit. lia-nhit.
Vi, liu lic ^iii liai h jhn chnli sau :
- Vt litMi lic C() S(. kiiiio s;it ("U- ii,uuy(Mi l ('liiuiK nlit VP mi (]\1;J11 li
<"ni t r iir v tnh ch:il rlio moi v;i 1 liu nln crn; In r iiili th. (ua trin li (i phi l.
th 1(J11K v th ran. tr ii^ t.h;)i to chc. (ii Irn li liiii dii; v plia hy. (]\in tr iili
n m n . t i u t a c V ( ii v;'i l u t.n ( in .u . ... V t liMi l i c C(i Sf s d n ^ ' c a c t l i i i h
tu ca Iiliipu mn klio;i hoe k lia r Iih vt l cht r:n. liiili th hc. lin l. Iiliit
np hc. klnirh tan. ... ;
- Vt li \i h (' vt li u c tli , k lu io s n t ( u a iih ^ i ;i c;Vu t . n c , t c li c v
c liiia n hn VP th iili phnn ha lir. r. rhc te vi. t.iili rliVt. phrins phap kipni t.ra
iih i. ...
N ln v<y. vnt liu hr In mn klin hc [)hc V\1 cho plirit. trin v (iiK vt
liii. N lin quan tr r t.ip dpi ta t ca I\hiix ni lin vic trniig: cc lnh vc ch to.
in cii v; s (lii VI liu.
P hn /
VT LIU HC c s
1\ Ch,i I CU TRC TINH THE CA VT LIU
Chng
Ph tluic vo diu kin to th nli (iihit (t. a|) stil. ...) v t\tng tc gia oc
phn t cu thnh (li.r lin kt yia cc )lin t, uguyii l ), vt cht c th tn ti
trng thai rn. lns hoc kh (lii). T iih cht, ca vt rn (vt liu) ph thuc ch
y\i vo cach sap xp cn cc piian t cau t.hiili v li: liii k l gia chng. Trong
chdng ny uhug k lu ii nim C bn s chrc (t cp l ; cii to nguyn t, cc dng
liii kt v c\i trc: tin li t.lu\ khuii' tiiih th (v (tih liiiih ) ciui vt X'n.
N^uvn tiV l lit h thn. h;i<) < 4ni lu.it Iihn iiKini' (Hii (hoiig v cnr din t
(electroii) inan. din ni chiivii (iitj- xuiii' (uniih. Mi I\han ii.uyn t. i';Vu to t
nhiii j)rot()ii v Ht iu)ti'()ii khHK innii in rn )r()toii ninu in
(htoiig, c in tch luiii.c: din lch ciu3 (tiii l. ci triiK tlia i biiih t.hvrii. Uriiyn t
t r u n y ha ii v 80 lii; prot.oii h aii s liiK {tin t. S (t ic c t riii hiii
s th ut nguyn t (Z) l.roiig bii t.iin lion Meiicleleov. V khi liig ca prot.oii
v iKltrnii ln hn rn iihPii so Vi (tin t. (klioii 1830 lan) cho lin khi hii
uffiiyoii t \c xac' nli haii' khi liii hi nhn rn n.vi cVing: khi liig in
t v prntoii. ht. uhii c th cha s ln. Iidtroii khc nluni v to tlin iil) nli iig
(lng v ca cii mt iiuyii t la hc.
Tlioo c hc liig t. xc s\it tm fh;Vy cin t trn nil (uy (lo no clo xnng
quanh ht Iih ii \fc xc nh bng bn thum s. gi l '^ if'i>g t. Ni int cach
khac. tr ii tlia i Iin'; liiig cio mi tPii t t.roii ngiiyii t ifdr xc u li hi lin
s'h(n t saii (v :
- S()'liiy t chinh II : r rar i t r bng' 1. 2. H. 4..... xac nh nnp; lnX clici
php cua in t. N liriiy ctiii c oii' s ;) lid) thnh inl l) (iii t. K hipu
cac' l(]) in t ln li \ K. L, M, N, ... ng vi 1 . 2. '4. 4. ...
- S i tpri r : xc tln li cc gi I r cho ph]) ca mmen xuug hiig
q u o. c t r fi ]iut> 0. 1. 2. ... (//-1). C r dicMi l V(ii / k h ;ic n lu u i c;! CIIII Ici)
VT LIU HOC 10
l.o l.hiili nhng pli ii lp t U R iig. f\(c k liic\i lan lt, l .S-, p. d, f, ... ng vi
/ 0. 1. li. 3.
- S ii^ t i I/ : xao nh kha nai (tiih lnM cho php ca vectn innien
XUII liig qu o di vi chiu ca tn' trn;' Ii^ni, c t r s biiK 0. J .l. 2.
.... 7:
- S'/'if t sj)in : xac dnli khTi u:in,u (lih Iniig Iigic chiu nluni ca
vect ninien xung hng spiii ca (tin t. //^ ~ + 1/2.
Ngoi ra. SI. phn b in t theo cac mc t.riis thi (kh nng c mt ti mt
)lii) lp no vi mt tr n i thi Iiaiit lun x;u' (liih) rn plii tun l)eo iuyri
/y P a i/li : nii tr iig thi vi ha liii t II, L //// xac nh ch c tli ('ha hai
liii t. voi .spiii iigit' cliiii Iihaii. Da vo Iiiiyn l ny. c tli (l (toii s
(tin t cho php tr ii cac bc niit luiiK (n V('i CIIC lp v phn lp) khac nhan
(bii 1. 1).
Bng 1.1. S lng in t (s trng thi nng lng) trn mt s' lp v phn lp
M 18
d 10
N 32
10
1 14
1.1.2.1. Lin kt ng ha tr
Lin kt ny to ra khi hai hoc nlu nf\iyn t g|) olniii;' nliau lit s (iii
t. c d lam in t. ]p ngoi CU (ctin t hi tr), Vi (l. tif\iyn t. ra cnc
Iisiiyii t ha hc tro ii; Iihni V II R (l)iii tiu in hon Meiieleev. bnns 1.2) r CiVu
trc in t lp nfoi cii l s p ' (by ctin t). D c cl tam (tin t. cn kt lip
hai Iig\iyii t li bii cacli ) clnuiR' hai in t lp ngoi, do vy to r;i mt
lin kt ii ha tr. Lin kt (lng hoa tv a luii Iie\iyii t.i clo (Cl) trong phii
t Cl (idc m t tr ii hnh 1.1 ;i . Lin kt ha tr troiiR vt r ii itc llic
hiu Iih(i s tp th ha ctin ti' gia nit nhii) cac Iigiiyn t ln cii. Tru huli
l. lb Ii\i ni hnli lin kt iii' ha tr d]) tiP lia in t ca bn in t 1('<1)
ngoi cng s~jr) t.roiiR iniiR tinh thp Ge.
N hii ct' (tPin c a li n kt iiK lia t.r l ;
- Lin kt. c tnh ctuh liii. Iigha l xar sut tn ti cac din t tha 111 iia
li.ii kt ln Iilia t theo phrtu.; ni t.in cac ii\iv\ t. (hinii l. l) :
- C\Wiig (t lin kt. ph l.hur rt mnh vo (tc t.iili lien kt i:ia cc (tin l
ha tr vi ht Iili ii. V (l. cacbon (1 (lng th hinh kim cdnK (f li<Mi kt ii^ h(i;i
tr rt mnh v bn in t hM tr (tro iit tiiK s s:ui in ti) lin kl haii nlnr tr(
tip V(i ht nhn, trong khi (to. Sn tliP hin tnh lin kt. (iig hoa t.r ra t vii vi hii
i n t li a t r ( tr o n g t iig K O (ti n t ) n m x ;i h t I ili i i. do (t co l c li n k(M
y\i di vrli ht iiluii.V vy kim cng c nhit cl Iiiig chy tru 350"C trouf khi
Sn nng cliy ( 'J70"C;
- Lin k l ( t i i f h o a t .r (() l l i p x y r a I i s ; u y p n l t f r n f l o i ( c a I i i l
nguyn t ha lic trong rac uhin t IVA (lu VUA). O l irn ht (oi hd n
l t c c , v i t l . t r o i i . ^ p h n l ( !. l i o o v v t . i i i l i t h k i i n (ntcUK- t e c i i K i i i i . L i t '11
kl ii^ hoa tr ia cac nguyni t khac' loi (CU' n yiiy ii t hii hc uhiii l l A V(i
VA hoc ulini IIA Vi VIA), v (l OaAs. ... ti l iri hr ( ha tri (
cc.
Hinh 1.1. ur\ kl ng ha tri trong khi CI2 (a) v tinh th Ge (b)
Lin kt ion ,!
y l loi liu kl niiih. oac niiy ii t cho bt. iii l. lp ngoi cimg. tri'i
thnh 1011 ditii (catioii) hoc nhn Uiin in t (t ctiii y lp ngoi cng v tr
thnh ioii jii (aiiion). Hnh 1.2 ni t lin kt. ioii gia Li v F cte to thnh LiF ;
VT LIU HC 17
1.1.2.4. Lin kt hn hp
Thc ra. lin kt. ng ha tr t.n ch c c trong trng lip lin kt
ng cc (gia cc Iiguvn tt ca cn. mt Iiguvn t
THONG 1N>TH v i ^
2 - VLH
Bng 1.2. Bng tun hon cc nguyn t ha hc v mng tinh th ca chng
^ \^ m
lA IIA IIIA IVA VA VIA VIIA VIII 1B II B III B IV B V B VI B VII B 0
Chu
(H) H 1 H* 2
1 K HIU MANG TINH TH :
l.OOB 4,003
K hiu ss 1 nu l
B Lp phng tm khi Chnh phng n gin nguyn l nguyn t
L 3 B 4 H Lp phcVig tm mt g Chnh phng tm khi ^ B 5 c 6 N 7 o 8 F 9 N* 10
> 26
II 6,94 (3 9,02 0 B3 Lp phcng phc tp g Chnh phng tm mt 10,82 <5* 12,01 O 14,01 o 16 a 19 20,18 H
Cc
55,85 D o
Su phong ABAB_ I Trc thoi ^ 8 . kiu ffi
mang o A
Na 11 Mg 12 o Su phng ABAC.. o Mt thoi Nguyn linh
th
AI 13 S 14 p 15 s 16 Cl 17 A r 18
III 22.99 0 2^,32 Q A Kiu kim cng Mt nghing 26,98 B 28,09 A 10.98 ffi 32,06 g 35,46 c> 39.94 BI
0
o
K 19 Ca 20 Sc 21 Ti 22 V 23 Cr 24 Mn 25 Fa 26 Co 27 Ni 28 Cu 29 Zn 30 Ga 31 Qm 32 As 33 s * 34 Br 35 Kr 36
IV 39.10 0 40,08 B 44.96 ^ 47,90 0 50,95 a 52.01 0 54,94 13 55,85 Q se.94 B 58.71 H 63,54 a 63.38 0 69,72 3 72,60 A 74,92 o 78,96 o 79,92 o 83.80 a
B s 8 &
0 s 0
Rb 37 Sr 38 Y 39 2r 40 Nb 41 Mo 42 Tc 43 Ru 44 Rh 45 Pd 46 Ag 47 Cd 48 In 43 Sn 50 Sb 51 T 52 1 53 x 54
V 85,48 0 87,63 0 88,91 0 91,22 tE 92,91 0 95,95 0 99 101,1 ^02,91 B 106.4 B 107,87 B 112,41 114,82 g 118,70 Q 121,76 o 127,60 o 126,90 o 131,30 H
A
Ci 55 Ba 56 57-71 Hf 72 T 73 w 74 R * 75 Os 76 Ir 77 P t 78 Au 79 Hg SO TI 81 Pb 82 Bi 83 Po 84 A t 85 R n 86
VI 132,91 0 137,35 0 xem 178,50 0 180,95 0 183,85 0 186,22 190,2 192,2 H 195,09 B 197 B 200,61 gi 204.39 0 207,31 B 209 o 210.0 o 210 222
i s
Q
Fr 87 Ra 88 89-103 Ku 104
VH 223 226 xem 260
di
La 57 c 58 Pr 59 Nd 60 Pm 61 Sm 62 Eu 63 Qd 64 Tb 65 Dy 66 Mo 67 Er 68 Tm 69 Yb 70 Lu 71
L a n ta n it ( t h i m ) 139,92 0 140,13 0 140,92 H 144,27 0 1I7 150,35 o 152 0 157,26 158,93 0 162,51 o 184.94 o 167,27 o 168,94 173,04 3 174,99 o
a i B
o o
o o
0)
b)
H 3
c)
d)
Hinh 1.4. M hinh lin kt Van der VVaals Hnh 1.5. ng cong xc sut tim thy
nguyn t P(cf) trong cht kh
(ly gc toa l mt nguyn t bt k)
20 Chiing I. CU TRC TINH TH CA VT LIU
Chai klii chiin toii b th tch ('ha 110. o the Iiu (tic. C-ac Iigiiyii t, (phaii
t) trong c h a i kh Ivin lun chuyn (tii (lo ha dng Iihil.. S Iiy\iyii t (phn t)
trn nit n v tch Muiy i. ph thuc vo Iihit (l v ap sut. v tr i t.idug'
ng gia chiiiig hiii t h a y i tlieo qiiy hit Iigu Iiliin. Tnu it bnh ini nguyn t
(plin t) chim mt t h tich tdiig ng hnh cii. clns; kiiih trung' bnh 4nin.
Ly t.ni nguvii t (phn t) ('a mt t ht k li uo d lni c ta . v ddng
cong xac sut tm tli y mt Iiuyii t (phn t) khnc. ti khoiiiR cch c k t gc
ta (hnh l.n). T h y r n g vi 0 < / < ( (tdii ng (hoiig knh nguyn t, phn
t) x(; siuVt d bang' k h n g . T ii t r ( "('/ xnc siuVt P ((i) s t n g li n t c . biis'
mt ti gia tr (i tiii '"ii cnM knh tr \iii hiih nn khiig gian hnh c\i b
ugiiyii t (phn t) cliini ch.
1.2.2. TR T T L TNG, V T RN t i n h TH
Hy lm q\ieii vi nit dc trin g na ca cht lng l tnh lin h dng cii i ;i(
Iiguyn t. (phn t), anh gia bng st. Cht, lng c st, thp nn tu li cluiy
(kh uug in y th tch cha n) cao. Thc nghim chng minh, trong
ch\iyii biii pha lng - rn ( Iiliit nng chy) st. khug thay i.
i vi mt s cht, trng thi lng c st. cao. cc nguyn t (phu .i)
khiig liiih hot sp xp li theo "tr t t xu" khi chiivii pha lng - rn:
vt rn to thnh khng c c'ii trc tin h th v c gi l I't rn v nh hnh. V
d, thy tin h c c'\i to bi cac phn t SiO.,. c c\i trc hnh khi bn Iii t ta 111
gic u (hnh 1.9). troiig cc nh l cac 1011 0 '. cn tm khi l ioii S i'^
(3 iu kin ch to thy tin h bnh tlutng. khi bn nit [S iO ,]'* (n v caii
trc ca SiO., c chung nh o (hnh 1.9b) v cho cii Inc v n h . k i n h . Nu giam
tc ngui ca thy tin h lng, sao cho cac phn t SiO., c tli i gian sp xp
theo tr t t xa, s c thy tiiih c cii trc tin h th (hnh 1.9c).
Ging nh cht lng, vt rn v nh hnh c tnh ng lutng.
Hinh 1.8 s phn b nguyn t trong Hnh 1.9. Cu trc khi bn mt [Si0 4 ]'~(a)
cht lng (a) v xc sut tim thy v m hnh hai chiu ca thy tinh SiO^ (b),
ngyn t theo khong cch (b) linh th S1O 2 (c)
1.2.4. Q UAN H G I A CU T R r V T N H C H T
1 . 10 , trong thc t
phn ln cc vt liu
c dng lin kt hn
hp (kim loi - ng
ha tr; kim loi -
ion; ng ha t r -
loii; V.V.). v vy tnh
cht ca v t liu s
l tng hp ca cc
tnh ch't c trng
cho cac dng lin kt
nu trn. c im ( NaC, MO, AI2O3 )
ha tr,
lon NaCI (3,3) - Cho (hoc nhn)
tnh in
Van der H2 (0 ,1 )
VVaals CH4 (0,1) Lc ht ngu cc Thp Thp Cao Cao Trung binh
thp
CI2 (0.3)
kt thc phn ny. xin lu rng tnh cht ca v t li\i CII ph tluic r
u lii \i vo cu trc ca chng. Nhiig Iigh i ii cii nii nht tro iig tiiib th hc. cho
thy, bng cch to ra hp k iiti v nh bih v vi tin h th c th nhn \(c Iili iig
vt liu c c. l. ha tnh r t c bit, khc hn Iilu'tng tnh cht thng thug Iii
cc vt liu ny c, vi cu trc tin h th q iie ii thuc.
1.3.1.TNH I XNG CA T IN H T H E
i xlng l nit trong nhiig tnh ch't qiian trng ca tin h th. n th hin
h ili dng bn ngoi, cu trc bn trong cng nh cc tiih cht.
Tnh i xng ca tin h th c c tr ng bi cc yu t i xng. Mi y\i t
i xng tng ng vi mt thao tc xng, tc l vi mt bin i hnh hc xc
VT LIU HOC 25
d iih mt li thng im, (ting. |)lian t. ... t Ir iig lp vi chnh Iiiiih trong
klinpr gion.
Nhnt yu t i xiig quan triii: l.>:
- Ti i xng (tni nghch o. k hiu c hoc /); (lc im a,] a-j, a,(, ... gi l
4i xiig qua tm vi l/, b, h;i , ... liMug ii IIPVI (linK trin g lp n lia ii tng cp
Iiit. bng php nghch o qua tm c (hinli 1.1 la);
- Mt chiu g\Miig (k hiu p hoc n): , 0-j, (1;,, ... c gi l i xng gng
vi 1>I, b-j, hji, ... tiig ng nu chmif 1r\inf l]) uliiiu tiiK cp mt bng php chiu
'4rng qun mt phang p (hnh 1.1 II)). T hp cia (UC ini ; c gi l i xng
svng vi t. hp ca , qiia p nn tu: (lioiii o, di XII^ giiig tild iig iig vi tng
(tin 6 , qua m t phng P:
- Trc i xiig (k hivi L hoc Y. (';ic (liiii a c t.lje tr n g lp nhau bng
php qiiav quanh trc L )it gc . khi (f chiig ((' gi l i xiig nhaii qiia
r.rc L. s nguyn // = gi l bc ca trc (ti xn^f. chng n iiiih chc rng
ch tn ti trc dl xng vi I - 1. 2, 3, 4, G (khns t)ii t i trc i xiig bc v
hc cao hdu 6 (hnh 1.1 Ic):
Hnh 1.11. Cc yu t i xng tm i xng (a), mt 'i xng (b) v trc i xng (c)
- Php tn h tin (k hiu t) l nit trong Iiling yii t i xng q iia ii trng ca
cii trc mng tin h th, 1'ng vi tliao tac tiih tin mng t iiili th theo mt hng
no trong khiig gian i mt s nguyn ln tru cl di xc iih tin h th
t.ring vi chnh n. S tr n g lp y cii hiii l tr u f lp cc u t hnh hc gii
hn tin h t.h v c cc tnh cht, kliac D di n v tnh tin (a) ic gi l chu k
tun hon, ca mng tiih th theo hng kling an (t cho.
Ngoi Iihrtng yxi t i xi'tiig- ii. cn tn ti Iihiig yu t' i xiig phc hp
iin lia i hay Iihiii yu t. i xii> n, (l l: trc: (I\iay chiu gng, trc quay
26 Chng 1. CU TRC TINH TH CA VT LIU
chin tm. trc xon, m t iih trt. c gi quan tni c th tin hi\i tlim
nhng ti livi chuyn sii v tiiih th hc.
1.3.2. C S , H T IN H T H E
c Iihrng khi u i iii u tia v mng tin h th. hy xiit. pht t k lia i nini
n gin v c s nh nu ri uc 1.2.2 v hnh 1 ,6 . Thy rng, do tn h i
xng ca tin h th. t int c s, bng cc thao tc i xng, tn h tin theo ba
chin trong khng gian s nhn ic ton b mng tin h th.
c s c xy dng trn ba vectd n v LI, h . c ting ng ba trc ta
Ox, Oy v Oz. Tm cac nguyn t (ion hoc phn t) nh l cc nt. mng.
Mmi ca ba vect = |/ 1. 6 = /? |. .- = |c I l kch. thc c s, cn gi l hng s
mng hay chu k tun hon (chu k tn h tin) ca mng tin h th theo ba chiu
tng ng. Cc gc to bi ba vect . h . c . khi hp tng i nt k hiu l a, (3. y
(a l gc giia h v c . i gia v c . cn Y gia a v h ).
W .^S 9S iS S l S i
'B g K S S S m
i>)
Thy rng trong cng mng tin h th, c th chn ic nhiu kiu c s khac
Iihaiv (hnh 1 . 1 2a). T iiy nhin, v c s l n v tviii hon nh n h t ca mng
tin h th cho lin vic la chn phi tha nin nguyn tc sao cho II i din y
ii cho tnh cht v c\i trc ca ton b tin h th. Cc nguyn tc l:
-T ili xiig ca c s phi l tn h i xng ca tin h tli (v hnh dng bn
ngoi v cc tnh cht);
- S cnh bng n lia ii v s gc (gia cc cnh) bng nhau ciia phi Iih i ii
Iiht;
- N\i c cc gc vung gia cc cnh th s gc phi Iilu nht;
- C the tch nh Iih t lior cc cnh bn Iigii Iiht.
VT LIU HOC________________________________________________________________ 2.
1.3.3,1. Ch s ca nt mng
.V i = ,V + n-b (1.28)
2 = z + l ^C _
P liitiig tin h th l iiig th ii (1 (ua cac nt troiig mng tiiih th. cch
uhau Iii iig khong cch theo ciu hit xnc (iih v: c k hi\ bang ba s
I i g i i y i u , 1\ IV t l t h u i ) v i t a c ( ' n m t n t . ^ a n g c t a n h t . n n i t r n
pluiig . Ch s ni c k hiu (-) trii Tri) hnh 1.13 nii Iit s phng :
11 11 ]. [ 110 ]. [ 2 21 ].... vpct n v ca I)h\nf s l :
/ = ia ^ vh H' . (1.30)
Do tuh i xng. Iim ii tm ch s cia mt
phng no , cli cn tn i ch s' ca phng
song song vi II. i qua gc ta d. Nhng
phiiig song song nhng c tiili chat ging
Iilia ii to Ihnh h phng, k hiii [//rwj.
Nhng phcng khng song Roiig nhng c t.nh
cht. giiig Iihau to thnh h )hnff, k hiu
<I/VU!>. Cac pluidiig trong mt h f tr s
tuvt i u, V, w ging Iilia \i, ch (li cli cho
Iilia ii. v d (hnh 1.13) h pliKrtiig <10()> gm
Hnh 1.13. Ch s im v ng trong
sau plnrng : [010). 1001], [lOO, lO ()|. lOO ] mang tinh th
v [T 00 J.
1.3.4. M T
NGUYN T TRONG M N
m G T IN H TH E, r
H S X P CH T
1.3.4.1. Mt xp
Trong tin h th hc, vic xc nh mt xp theo nit ph\tng trn nit mt
hoc trong khng gian (trong c s) nhiu khi r t cn thit. V d. nii bit mt.
sp xp ca cc nit v pluiig trou.u .iiih th c th xc nh kh Iiiig biu
diig do ca tin h th: dii tc duf iiKoi lc bin dng do s xy ra tnc
t.in theo nhng m t v phitiig tin li the c mt xp ln nht (xem mc 4.2.1.
chng 4).
M t sp xp theo mt phiiig. trn Iit mt hoc trong mt mng tin h th
c trng cho kh nng chim cli rn iguyi t tronp kliiig gian mng, ln htt
\c xac ih theo cc biu thc :
/ V \
M,, (1.33)
' . s \'
tro iig M , Mj, - m t xp theo phng, mt., th tch (mng);
/, V, s - chiu di. din tch hoc th tch b chim cii bi nguyn
t (ioii);
L s. V - tng chiu di. din tcli. tli tch dang xt. trong tin h th.
[00J
[no]
------ a --------
{ 100)
s*s [m]
[ 0 ! 0]
- - (1-34)
2 2 a ti
'2 Chng 1. CU TRC TINH TH CA VT LIU
2*'*' W 2 "
Mt ( s|) xp l.iieo i i u t (100) :
f
2nr
/V/ - ^ 4. --1 TI. I '.
4 II Ii
Theo mt ( 1 1 1 );
I I , 1 4 V? . / -
M ^ + . - + \ ).nr . ; . (1.37)
2 4 ,1 3r/
o C
o moHf
0,3Snm
a)
. A/+
ocr
a)
o- moHf
t>)
02 -
o5^
</
^ K 6h motif
.
0,682nm
b) C)
Hnh 1.17 Cch sp xp nguyn t theo Hinh 1.18 Nt mang (a)
mt xp cht v nt phc (b, c)
VT LIU HC 33
L hng tro iig mng tiiih th l khng gian trng, gii hn bi h iih khi nhiu
mt. mi nh khi l tin Iigiiy ii t (ion) ti n t inag tin h th.
3 - VLH
34 Ching I. CU TRC TINH TH CA VT LIU
Bng 1.5 cho thy cc dng v s liig l hng trong mt vi mng tin h th in
hih.
L hng c vai tr qiia n trng trong nhiii trng hp. v d trong qu trb ih
to thnh lip kim hoc chuyn pha (xein chng 3). Trong nhng in kin xc
mh, mt s' nguyn t ciia nguyn t' lip kim chim ch trong cc loi l liiig
khc nhau ca mng tin h th k iii loi nn, Ii ii chng c kch thc tAng thch,
kt qu s cho nhng hiu ug mnh thay i cu trc v tnh cht ca v t liu.
1.4.1. CU TRC T IN H T H E CA V T RN v i l i n K T
K IM L O I
Lin kt kim loi l liu kt khng iil hiig (xeni n\c 1 .1.2.3). cc nguyn
t (ioii. phn t) lun c xu hng sp xp st cht, vi Iih i ii lin kt ngn, mnh.
iii ny gii thch ti sao v t rn vi lin kt kin i loi (phn ln cc nguyn t
kim loi troiig bng tun hon Meneleev) c cu trc mng vi m t ct xp M^, M,.
v tnh i xng cao so vi nhng v t r ii khc.
Ba c\i tn c t iiili th iii h iili ca lin kt kim loi l lp phing t n i khi A2
(Iptk). lp phidng tm n i t A I (Iptni) v sii plutng xp cht A3 (spxc) (hiih 1.20).
// = - .8 + I - 1 nguyn t .
8
Trong ni t tin h th. thng q\iy KC ngviyn t nh c s trn g vi gc ta
l int trong nhiig nguyn t gc. nh vy ta ca cc nguyn t gc trong
mng A2 l [[000]] v
ca mng K - S (hoc K - 8+ 6 ).
I
I
I
1
L---A
r < r iz ^
-L.
T hnh 1.20a c th thy trong iniig A2. theo phng < 1 1 1 > v theo mt
1 101 inl xp cao Iihat. D tnh c mt xp ap dng cng thc ( 1 . 33):
II. nr
Cho rang, theo <111> cc nguyn t xp st. nhau (liiih l.2 0 a ), ta c quan h
gia r v o l ;
^ r - u 4 . suy ra r~ . (1.41)
4
Kt. lip (1.40) VI (1.38) v (1.39) tnh c :
M,, (theo (110)) = 83.4%; M (theo mng) = 68 %.
C hai loi l hng trong mng A2 (xem mc 1.3.. h iih l.1 9 ). L hng khi
tam mt, kcli thc 0.14rf {d l ing knh Iigiiyn t), Iini tin m t v gia
cc cnh bn. s" lng n, (liig 1.4) :
U m ,,. = ( 1 / 4 ) . 1 2 + ( 1 / 2 ) . 6 = 6 .
Cc Iiguvn t kim loi Iih Mo. Cr. w . a - Fe, ... c cu trc mng A2.
8 2
Ta d cc nguyn ti gc l I ()(){) |.||llo ||.||l( ) l||j|( ) ll|| .
1,6333.
C
Vi c /a ^ 1,633. s' xp xp ca mng s l K = 12. (v d, nguyn t tm y
cch u su nguyn t cng y v sau ngiivn t hai pha trn v i). S^
xp xp K s thay i (K ?:12) khi d a 5^1.633. v vy t i d a l ch tiu nh gi
xp cht ca mng sii phitiig. Trong thc t, mng su phng c coi l xp
cht nu c /a nm trong khong 1,7 ^ 1.64.
Hnh 1.21. M hnh sp xp nguyn t theo trt t ABAB ... ca mng A3(a)
v BCABC ca mang AI (b).
Bng 1.6. cu trc mng tinh th ca mt s kim loi
a c
Mo Iptk, A2 0,3147
Cr Iptk, A2 0,2884
a-Fe Iptk, A2 0,3165
w Iptk, A2 0.2866
Y-Fe (950 C) Iptm, A1 0,3656
Ni Iptm, AI 0,3524
Cu Iptm, AI 0,3615
AI Iptm, AI 0,4049
|^Ti(>880C) Iptk, A2 0.3306
a-Ti spxc, A3 0,2951 0,4679
Mg spxc. A3 0.3209 0,5210
Zn spxc. A3 0,2664 0,4945
38 Chng 1. CU TRC TINH TH CA VT LIU
1.4.2. M N G T IN H T H E CA V T RN c l i n K T NG
H A T R
M t s* kim loi Iiliit Ge, Si. Sn trng (cng Iilim vi c trong bng tun hon
Menleev) c cii trc kim cing.
Hnh 1.23. Cu trc mang ca graphit (a), si cacbon (b) v tulleren (c)
40 Chng 1. CU TRC TINH THE CA VT LIU
M 2 +
Hnh 1.24, Sp xp khi t din (Si0 4 /'tr o n g thch anh (a), cristobatit (b) v orsterit (c)
VT LIU HOC 41
1.4.3. M N G T IN H T H E CA VT RAN c L I N K T lO N
Cu trc tin h th ca v t rn (hp ch't) lin kt. ion ph thuc vo hai yu t ':
- T s ca m htiig ioii m (aion) trn s' lng ion dng (cation) ; t s" ny
c nh di vi tng hp ch't. ph thuc vo s lng in t tham gia lin kt,
ni bo tn h tn m g ha v in ca li thng;
- Tng q\ian kch th\lc gia anioii v cation : lin kt io ii l loi khng nh
hiig (xeni nic 1.1.4.3) v vy trong mng tin h th. cc ioii lun c XII hing sp
xp t. xp cht, v tnh i xig cao nht.
Sa\i y Iiii mt s kiu mng cien hiiih.
1 ! i
v Iigirc li .
-o
- T '-
L_ l -
mi^^ B a ^ *Q o ^ -
ic su ion 0 " gn n h t bao quanh (i().Ti = 6), cn mi ion 0 ' c bao quanh
bi 3 ion Ti' . T s 1 : 2 tho mn.
VT LIU HOC A
1.4.4. CU TR C CA PO LYM E
H H H H H H
I I I I I I
... - c - c - c - c - c - c - (1.46)
I I I I I I
u H H H H H
Mch polyiiie to thnh theo (1.46) gi l mch thng. T \iy nhin, kh i Iiini
"thng" ch In tng i bi v gc to bi giia c:c lin kt ciia nguyn t cacboii l
109 ." ging nh trong kini CIHK (hili 1.27 a v 1.27 b).
Cn liii rng, kli iig phi lc no iiicli poline cng thng, gi t r n troiig
cng thc phn t t t. 10 ii l o '. v vy c uhiig m ch di n 10 |0.ni.
Lin kt gia cc m ch trong Dolynie t.liic hin hng lc Van der VVaal.s,
Thiig thng polynie l vt liu v nh hnh (hnh L27b), tu y Iih i ii khi cac
mch sp xp tlieo mt tr t t xc nh s c polyme tinh '(hnh 1.27d). Qua
trn h "kt tin h " ca polyiiie ph thuc vo tng iii kin c tli v cu trc cia cc
mch thnh phn (xem mc 11.2.4).
vnbhinh
mc H
c) d)
Hinh 1.27 Cu trc ca poletylen
a.b) mach thng, c) m hnh polyme bn tinh th. d) polyme tinh th
VT LIU HC_________________________________________________________________40
Trong thc t. khng c c polyine hon ton ti-l t (tinh th), giiia cc viig
trt t bao gi ciiR tn ti nhng VU khng t r;it t {v nh hnh). Ic j)olyme
bn tin h th (hnh 1.27c). ViiR sp x) tr t t troii polyine ciiig c'u to t cc
cd s (hnh 1.27d).
1.4.5. DNG T H H N H
l s tn ti lia i hay nhim i cu trc mng tinh th khc Iilia u ca cng nit
uguyii t' hoc int. hp cht ha hc. Qu trnh thay (i c'u trc mng t dng
th hnh Iiy sang dng th hnh khnc gi l chuyn bii th hnh. Cc dng th
h iu li thng c k hiu bng cc ch cai Hy L) nh ; a. p. y. ...
Cacboii l mt trong nhng nguyn t c nhiu diiR th liiih r"t khc nhaii.
k>i)ig nhng v c;V\i t.nr )iiiig m rn t.nli (iin t; h (v iil) hnh) raphit
(iniig A9), kin cng (iiiiig A4), SI OiUl)Oii (cu tn u l()p cuii), iilleren (cu trc
cu C60, CIOO. ...) (xem nicl.4.2).
S t ii ti cc cliig th h iili ph thuc vo hai yu trVcd bn l nhit cl v ap
s\i't.. V d, grai^liit. c ti to ic iu kin biili tlnrring, trong k lii chuyn
biii th i liiih g ra p liit sang k in i ci/ng rli xy ra nhit (t v p sut rt cao.
Cc dng th hnh ca st (Fe) cng c th dc coi l mt v d in hnh, c
nhiu nglia trong k t.luit. Cii trru' mng A2 cn (X-Pe tn t i nhit thp
hdn 9 i r C, a-Fe l v t liu st t in hnh nhit (t (li 769"C. T 9 n " C n
1392"C l 7 -F<-.\ mng A l. N hit 1932"(^ l nhit ( chuyn bin th h iiili y-Fe
-Fe (n i ii A2 ging a-Fe).
S khc uhaii v cu trc iniif tinh tli (s htdup, kch thc l hng, xem mc
1.4.1.1. 1.4,1.2) cho php y-Fo c kh iiiiK lioii taii dc nhi\i hdn (tang k
cac nguyn t ca int s Iigiiyn t ldir (v d. 2.] 4% c (truR htiig) 1147"C) so
vi a-Fe (tng ng 0.02%c (trng h(iiiK) {i 727"C). )o clin li l c s<l ca cc cng
Iigli nhit hiyii nlivt ti, ram. ha-nliit liiv ii Iiluni iii c liiili tnh cht, ca
thp theo yu cii v i kin lni vic c MiP (X(M11 mc v 3.4).
Ph thuc vo kch tlii c theo ba chi\i trong khng gian, sai lch mng chia
thnh; sai lcli im, iiig, m t v khi.
1.5.1. SAI L C H I M
l loi sai lch c kch thic r t uh (c kch thc nguyn t) theo ba chiii
khng gian (hnh 1.28). M t so sai lch im in hnh l n t trng, nguyn t xen
k, Iigiiyn t tp cht.
o o o o o o o o o o o o>^
O O O O O o O O 0000 + oo o 0 o 0
o o o o o o o o
000 + 0 0 0 0
o o o cK q ^ ^ o o o o o o o o o o 0
O o O O O o O O Oo + 0 0 0 0 0 o 0 ^ 0
o o o o o o o o o o o o o o o o 0 0
o o o o o o o o o o o o o o o o
e)
0) b)
o ^0
@ 0
@ 0
0 o
f)
c) d)
(hnh 1.28e) hay mt catioii xen k s cnh int. nt trng cation (hnh 1.28D; sai
lch ioni Prcike.
Nng ct sai lch (tiiii trong inii 1011 nh liiig' ctn dii in ca vt ran
ioii.
Ciii cng can ni thm rang, trong thc t rt t. k lii s (ng k ijii loi linh
k h it m thng c h t.o hp kim h n g cch lia ta n mt. s ngviyn t kh c ("ti)
cht c ") vo kim loi Iiii. Nguyn t ca nguyn t hp kim s fi]) xp theo carh
xcn k hoc thay th'nhu trn t.rong mng tinh the. to (lung (lch ran xeii k hn;i('
tliu y th (xem ino 2 .2 ).
1.5.2. SAI LCH NG - .CH
Sai lch ctiig. v sau s dc gi l c / i ( l i s l o r a t i o n ) l loi sai lch co kh
tlnc nh (c kch tlc Ii,niyn t) theo hai chin v rt Irtii theo cliiu th l);i
trong tinh Mit'
L tln iy t lcii l c s l thuyt. bn. b phn quan triiR ca vt l cht nn
ni clums v vt l kim loi Iii rinp:. Da vo l tlniyt, lch iiKy Iiay n c th
giai tlicli n h iii vii f v c tnh, l tnh CIUI kim loi v hp kij)i ni trc (tny
khii gii thch r bng l t.huyt, r ctin. Hdn na l thuyt, lch cho php mc
ra tn ii vng mi. t.o ln troiig vic ch to kim loi v hp k in i c nhng tnh clia
c bit (v rl, ct bn cao. tnh siu do).
D
1 1/
'*s y'
V
1 A t----
\
X
V y
<=>)
Mt iri
p
C) d)
Hinh 1.29. M hinh tao lch trong mang tinh th
VT LIU HOC 49
?
/ B
1
1k / tc
D
1
l
-I
J .
Lv.h xoi phi ic k hiu 0 nu tng xon c iiRiiyn t- xung quanh trc
lrh theo chiu kim ng h. ngc li s c lch tr i (0 ) M t ABCD l m t trt
cii:i lch xon. Xung quanh lch xoii cng tn ti tntng ng sut u hi. C th
so s a iili v tr cc m t phiig tin h th trong mng l t ng, chita lch biu, v lch
xon trn hn li 1.31.
c ) . c h h n h p
T roiig thc l. r t uhiii t.rn.y h]) lit lch ; c trng ca c lch bin v
lch xon, l lch hn hp. Hnh 1.I-52 biu din cach to lch hn lip bng trt
)). ng AC l tr r lch, car t.hnli pluii bin (CC) v xon (AA) cng Iih m
liiih xp x]) Iiiivn t XIIIIR quanh trvir lch c biii tUii trn hnh 1.32b.
4 - VLH
O Chng 1. CU TRC TINH THE CA VT LIU
fc:
c)
Hnh 1.32 M hinh tao lch hn hp (a) v sp xp nguyn t xung quanh ng ch hn hp (b)
d) c tr n g v h n h t h i c a lch
C th ting tit iig d dng r iig do tr t t sp xp nguyn t b ph v. tinh
th xim g quanh lch b bin dng, cng gn iiig lch, bin dng cng lii. Vng
tin h th xung quanh ing- lch (trc lch) vi bn knh c hiig =. niiig S l> ^i
lch (tm lch). Vcct Burgers (/?) l vect c trng x lch niiig. xac' (tnh
phn nng hiig ti do gia tng k h i c lch (xem mc 1.5.2.2a).
C th xc nh vect Biirgers Iih i sau; trn mt Iigoi tin li th l tiiig rhii
n t A bt k lm im xu t pht, ln ht nl vect t A n cc n t khc. theo
chiu ty to mt viig vect kp kn xiing quanh xtng lch, gi l vig
Burgers (hiih 1.33a).
Nii v li vng Burgers ny trn mt Iigoi t iiili th thc cha lch (hnh
1.32b. c). n s khiig khp kn. Vect RA = b l vect cn tlii t khp kn VIIR
B\irgers gi l vect Burgers.
Lch bin c vect Biirgers vung gc vi ing lch, cu vect Biirgers ca
lch xou song song vi ing lcli. Vect h ca lch hn lip s c c hai t.liuh
phn.
Gi t r ca vect Burgers chc tn h bng:
h - n.a (1.48)
VT LIU HC 51
4i--
:
T
o)
Hnh 1.33. Vong Burgers trn tinh th ly tng (),
tinh th c lch bin (b) v tinh th c lch xon (c)
7 = -^a(,/y (I.O)
nham ko duithang chng lch. gi;m nnng lrng t do. H iii iig Iiv c ngha
quan trng t.roiig tdug tc gia lrl) V.I clnng Iii klii nchuyn ngdi tc
diig cn iig s\it bn ngoi (xem miH' l.D.. 4.2.3 v 4.7);
- E t l vi biiih ihdng vertn BiirRer^ (6 ') v vy lch vi vect. nb lun c xu
h n g p h n ly th n h I lch voi vertd h/ ce gim nan; lng t do v n b f > n b ] ).
52 Chng I. CU TRC TINH TH CA VT LIU
vi d: h\ = h' + h\ hor /j|-t h' - hx- lu . ... K (]ii rn cac plin ng lch plin ly
J i o c t n g l d ) c t h e t o r a I i h i i g li .rh t r o n g i n i i K tlip ;
- Lch c th t.ug tc ln nliau (h iit nhau khi kliac (i'u. y nhau k lii CIIR
du) v vy chung c th hy Inn uhau (khi cng vect.d Iilnng khc du) hor to
r a n h n g t n g / c h , ch, b c l c h , v n ff ch:
- C\ii cng, lch cng c tng .C vi cc loi klm yt tt khc (xeni mc l..)
Iiii c nh hing ln n tiih (lo. bn ca tin h tli.
b) C huyn n g ca l ch
Mt khc bit gia lch v khuyt t t im l lch cn bng v nhit ng km
hn. v vy n hiii c xu lung cluiyii ng.
Gi fi c nit lch bin (hnh l,34a) trong tin h th. (liti tac diig ng suat
Iigoi T. lch s cbxiyn ng tlieo c ch tn t trn )iit tnt H. Lc nn mt
phng tha (A trn hnh 1.3a.(l) s ln ht. i ch clio nhiiug Iia m t khc ii
trc n d pha trn m t p . th e o crt c h "tip sc" (h nh 1.34b. e. f) clio n khi ra
n m t ngoi, t.o nit. b c b in d n g biig gia tr b (hnh 1.34c.g).
A B c D A B c D
T rrr O X X X X t
d) e)
Hnh 1.34. Chuyn ng co lch theo c ch trt v s so snh
VI chuyn ng ca con su o
Ngoi trt nlu trn, lch cn c th /co. khi n thay i m t pling cha n
(mt trt). Chuyn ng leo c ch xy ra vi lcli bin.
Gi s trong tin h th cli c lcli. chng tn ti c lp. khng iili lung ln
Iiha ii v khng c cc khuyt tt khc l.h lc t r dng ti thiu iff^ ) cn cho lch
cliuyii ng (tinh th bt du bin dng do) l ;
VT LIU HC 53
2 t
(1.51)
I - L 1 -l /'
1.5.3. SAI L C H M T
Sai lch int l loi sai lch c kicli thtc ln lini cii\i v nh theo chi\i
th ba. Trong t.inli th, sai lch nit. chu yii la liin fi( lit. bin gii siu ht. sai
lcli xp, lut. i tinli v m t ngoi tinh t h.
Hinh 1.36. Bln gii siu hat tao nn Hinh 1.37. M hinh sai lch xp sai lch xp
do tng lch tha (a), thiu (b), gii han bng lch khng
hon chnh (c)
Bin p^ii si\i ht. thc cht l nhut t.ing lch, to Iin do cc lch ciig du.
tid iig t.ac l ii nhau khi chng trt trii nhiig int trt song song (xem mc
l..2.2b) v fii nhau v tr cn bng (hnli 1.36). Hai Kii ht ln cn iih hng
lch nhau mt gc :
(1.53)
troug D - khong cd trung hnh gia cac lch bin cng du trn trng lch.
Bin gii siii ht thiig xut hin trong qu trnh kt tin h l i (xem mc
4,2.6). c tc dng cn tr lch trt v tiiig tac vi cc loi sai lch im khc
Iiii ciig ii vai tr trong tnh do cu vt liu.
t / = ^ . (1.4)
h^.hx - vect. Biirgers ca c;ir lch khiig hon chnh gii hn SI,X;
X,,,. - niig lng SI,X.
SLX c vai tr rt ln tronp ln li vf: ha bn vt liu (xem nic 4.6). v vy mt
trong n h ng phitiig hiig quan trng nng cao l)u l hp kini ha, lm gim
.tng rng d. tc l tng cn trr) cliiiyn n{ ca lch bng SI.X.
M t tinh thng to thnh trong chuyn pha lng - rn hoc trng th i
rn (xem chiiig 3) ciig l mt clug ca s.x. V d. tinh th mng A I vi tr t t
ABCACBAC... (hnh 1.38) gni hai na tinh th liai pha m t A (lp A) i xng
ging vi nhaii (hnh 1.38a). Nlu vy chng s nli hng lch nhau mt gc 0
xc nh. Mt. A l Iit i tinh, cing c tc dng cn tr chuyii ng ca lch.
Trn t chc t vi. cc m t i tinh th hin bng cc (tiig song song (hiih 1.38b).
100
A B c B 'c A 'c B A c B
0) ^'' 2^
Hinh 1.38. Mt i tinh (a) v nh t' vi ca i tinh trong Hnh 1.39. M hnh sp xp nguyn t
ng (cc sc tng phn song song) (b) (vng trn en) mt ngoi tinh th
1.5.4. SAI L* C H K H I
Nhng sai lch c kch thc ln theo ba chiu trong mng tin h th gi l sai
lch khi, Sai lch khi v m l nhng sai hng sinh ra k h i nu, c hp kim nh
r co. tp tru n g tp cht, x trong v t c. T kha cnh "vi m" c th k nhng
sai lch khi nh cc pha th hai tn t i trn nn hp kim , v d, gra ph it tro iig
gang, cc pha th hai to th nh k h i ti t pha t dung dch rn. y l nhng sai
lch "c ", c to ra vi mc ch nng cao bn. ci thin tnh clit theo
mun. Ty thiic vo c\i trc, hnh th i tn ti, kch thc (hnh 1.40) in hiu
qu ho bn ca nhng pha th hai ny s khc nhau (xeni mc 1.5.5.4 v
mc 4.7.3).
1
n 1
o
[ o ko J1 n
L\.
o o 1 o/
''lo o
Xt c ch biu (lng dc thug' diig l tnr t oiin lcli (xein mc 4.2). iic
ng, tc bin dng do . r th xc nh theo biu thi'c (1.2). Trong bin
(liiK co hai hiu iig Iigc nhau xy ra:
- Mt lch (p) tng do c(' ngun klic nhau hot, ng Iih\ bin gii ht.
Frank-Read (hnh 4,9b). ... lm tng f.;
- M t khac khi p tng, titng lac gia lch vi uhaii v vi cc sai lch khac
t. u l u i i h . l m V g i m n g k . n u n ( lu y t r = c o iis t. c n t n g ng su t bn
gin ( th ko.
C-ii s ca lt. cc i)h(Jii}4 plu) l>n:i 1)^)1 vl. liu iiu li Ui l lm gim tc
clmyn iig (v) ca lch.
T\dng tac gia cc lch xy ra tili tnng siut. (tn hi ca chng. K lii mt
lch tr t gp cc lch troug mt tr\dt giao uliau khc, trn mi lch hnh tli n h
int bc lch. Bc cn tr chuyn ng lch lioc khi rmg chuyn ng vi lch s
sinii ra k ln iy i t t im hoc cac vng lcli plia saii II. gy ha bn (hnh 1.41).
o Nt trng
1.5.5.2. Tng tc gia lch v sai lch im, ha bn bng dung dch rn
6.,MPa
3 .% M
Hinh 1.42. Khong chy Piobert-LUders Hinh 1.43, G ii han bn ca dung dich rn
trong tinh th cacbon Al-Mg phu thuc vo hm lng Mg
Pha th lia i to ra trou hp kim (lo qua triu h cliuyn pha (xem cliing 3) cng
c th coi l dng sai lch c ' (mc 1.5.3,4). Ty thuc vo han chYt. nng d,
kch thtc ca pha th hai. hiu qu ha bn ca chng s khac nliau.
a) Pha th hai khii lin mng, ciig hdii Iiii: Miin lch vt, qua loi chng
Iigi ny. ng s ii l tip cn tc diif lu II plii c tr i
T 1 2 G b I L . (1 . 7 )
K iii lch b h iii l i bcn chiiig Iigi. clnng s tch t dn. lm tng Ctng sut
cc b clio n khi t. gi tr cao hn gii lin b n ca m n g, lin kt. b ph v, V
tiH t V n tin x\uVt. hin. Cac lch tip theo trt cii v gii th ot trn b nit
vt nt t VI lm n ln dn ln v kch tliitc trd thnh cc vc nt v m. ph
hy s xv ro. Cc c ch ph hy s citc trn h by t in n\c 4.5.
1.6.1. N T IN H T H , CC C T N H , N( DNG
1.6.2. A T IN H TH E
n tin h th gm rnt nh iii t.iuli th Iih (krh t.hc c nni). gi l ht t.iiili tlu.
c cng cu trc m ng n h n g vi nh hiif khc Iihn\i m ang tnh n gu nliii.
liu kt bng bin gii ht (hnh 1.46b). T roiiff thc te. phn ln v t rn tinh tlu'
c s dvuit c cliig a tinh th.
1.6.2.1. ht ca a tin h th
T nh ngha, thy rng cu trc- ca o tin h tli l)ao gm liai phn chnh :
- Cac tin h th nh gi l ht. c ctnh hiig khac nhau;
- Bin gii ht. c\i trc khng tr t t. l i i i kt cc ht vc5i nhau, (tc COI l
b)
Hinh 1.46 M hinh n tinh th (a), a tinh th (b) v nh hin VI quang hoc
mu a tinh th sau tm thc (c). ng en trn nh l bin gii hat
VT LU HOC_________________________________________________________________63
1.6.3. T E X TU A
Textiia l cu trc ca da tin h th. trong o cac ht iili lung u tin theo
mt phiiig Iio trong khng gian.
Text\ia l kt. qu s sp xp li cac ht tinh th theo nit h\ng lii tiu, c
gi l trc nh hng hay trc textua. V d, khi ko si Iihni vi bin dng v
tc' ko tlich lip. cc ht tiiih th nliiii s nh hiig sao cho phiig [111]
song soiig vi hng ko. l icxtua bin dng, (iup si. trc tcxtua l [111]
(linh 1.47). Ngoi ra, c th xut, hin tn x tu .a khi kini loi kt tin h t pha lng vi
vectrt ngui lu tiu theo mt. hiig hay trong qiia trn li kt tiu li l i (xeni mc
3.1.4. 4.2. v 4.2.6).
Da tiiih th c textiia s m t tnh ang hng v tr nn d hng.
V t liu c text.ua tluiig c s cliit trong k thut in. M t trong Iilivitiig
v d in hnh l thp k th u t in (thp Si). Tnh cht, in, t ca loi thp Iiy
(it cc i theo chiu cn (trc t.extiia) v cc tifni theo chiu vung gc. v vy
c dng ch to li bin th nhiii gim tn tlin t (iii Iiug ca biu th (xeii
im.ic 6.7).
Chng 2
G I N P H A
2.1.1. CU T, H, PH A
2.1.2. TRNG
T H I CN b n G
Trns t.luii c:n hut ca h rl(' XC (hnli bi c{' y\i t bn trong (thiih phn
ho:t ht;) v bn Ii^oi (iilii t (t v ap. siint). t\iy n lii ii trong s cc yii t* c
nhii )h ll m c lan nhau.
Bc t do l s lng cac yu t dc l|) c th thay i c trong tli i hn xc
(lnh in khnfi lm thay cli trng thi cui h. tc l kli iig lni tlia y cti s pha
i(K
(^uan h ^ia s pha p (phase), s c:au t c (coiii)onent) v s" bc t do F
(troodoiii) chtc xac cliih hng nh hit KV quy tc pha ca Gibbs.
Vic ughin c\i v s diig vt liu tliitiig din ra trong kh quyii nn nh
luiig ca p siuVt ic b qiia. s yu t' bii ngoi chi cn li m t (l n h i t ).
Iiii (Hiy l.;r I)ha c dii snu;
F =c l .
Nu sn bc t (o F 0. h l v hiii. khiig c ypu t no c th thay i c.
p = (r f 1 (R )ha nhiu h(iii H c:!!! t l 1). V d. kim loi nguyn cht
(( : 1) khi nng chy hor kt tinh tn l.;ii liai phn (lng, rn), s'bc t do bng
5 - VLH
66_________________________________________________________ Chng 2. GIN PHA
khng (F = 1 - 2 + 1 - 0). i\i ny chng t kim loi Iigiiy ii cht kt tin h hay
nng chy nhit kli u f cti .
N\i s bc t o F ~ L h l n bin . tc l ch c mt y\i t ( hoc l nhit
lio*c l thnh plin ) c tli thay i c, do p = c (s pha bng s' cu
V d. hp kim ca Cu vN i nh i t thiig c t chc l dung dch ru. k lii
n \iiig nng s cliy tli iili diuig dch lng, vy trong qiia triih nng chy sphaca
hp kim l hai (diiiiK dch rn. lng) v s hc t do biig Iiit (F = 2 - 2 + 1 l).
in Iiy chng t qua trn h trn xy ra troug mt khong nhit (nhit bin
i), hoc l t i int n h i t ct no tron^ (iia trn h nng chy ta c th thay i
cht t. thnh phn (thm ht C\ 1. Ni) m van gi cho lip k iin trng th i lia i pha
Iiy.
Nu s bc t clo F ~ 2. h l nh bii. lc l cng mt lc c th tlia y i c hai
yu t nhit v t.hiih phn, lc (l p = c - l (s pha t. hn s cu t l nit). V
dvi. phn ln cc h hai c\i t tr ii^ thi lng u ha ta ii v hn vo nhau nu
hc ch c nit phn l dmig dch lng v s" bc t do bng hai (F = 2 - 1 + 1 = 2 ).
in ny c liiig t tr iip Miai lng ca li c th thay i ng thi nhit v
thnh phn kh d cliig ni vn ch tn ti nit phu.
Cc tn iig hp k trn rt. t.hiig gp khi kho st. gin pha.
Cn ch riig s hc t do khng th c gi t r ni. gi t r nh Iili. l bng
k h n g , d o v R p h a n h i u I i l i t . c a h t r n g t h i c n b n g l p,,y = c + 1 t c l
khng th ln hn s cn\i t qu mt. dii v. N ln vy :
Trong h mt cu t - 2;
Trong li lia i c^l t = 3;
Trong h ba c\i t = 4.
i\i ny p p ch rit nhiu cho vir x:'ic tiih cc pha ca h. V d. c th thv
rng khng th c cn baiig gia ba plia rn , lng, kh (xt. troug ivi kin a])
siit ca kh quyn), troiiR h hai ci t t mt. pha ch c th to ra t.i a hai pha
khc. v.v.
Gin pha ( hay CII ffi l siii trng th i hay gin cn bii) ca nit
'h l cng c bin th mi quan h gia nhit, . thnh phn v s lng (t l)
cc pha (hoc t chVc) ca h trn g th a i ci) biig-
Cc h khc Iihai c gian pha khc Iiliau v chng c xy dng ch yii
bng thc nghim. Trong thc t, khiig c hai gin pha no ging Iih a ii hon
ton v cc t\tng tc gia cc cii t x.y rn rt. ])hc tp t k i ii pha. cc phn ng
cho n nhit to tli iili, Hin nay Iigii l.a c Xcy liiig ic hu ht ca(' h hai
cu t (giia kim loi vi kim loi, kim loi vi phi kim loi) v cc h ha cu t
th\fiig gp.
H mt. c\i t klino c s bin i thnh phn Iiii gin ct pha ca n ch
c mt trc nhit d. trn ghi nhit (t chy (kt tinh ) v cc nhit, chuyn
bin th hnh (iiii c) n ln lin h 2.2 cho tn t iig hp ca Fe.
VT LIU HOC (57
Clii) (t ) l ) ; i r;i h hai c"Vu t co h;ii Irc ; tr r tuii l)iu th nhit (. trc
lio iili bin t h th iih |)h;'n (theo 'i) khi hiiy' lioc % Iitiu y rii t) vi Iih ii^ (ing
|)hn rlna cac khu vc plia tiu'o U^iiyn l;ic xen KW> ;i<' kim vc iit pha l kliu
vc hai )iin toiii ii^ Mi (tini t.rii trc hoaiili l)i\i th mt thnh phn xc
( l n h . T h e o c lK M i t i I r ; n s ;n i,u ' | ) h ; i i t h n h [ ) l in u c a u t i'f B t a i i ; l n , c n t h i s a n g
lr;ji thnh |)hnn cmi li i A taii.u hai (lan imi1 ii.< v<'ii hai c\i t iiiiyi cht ; A
( tv .ii) . B ( p h i) V i ( l . I r c i i h n i t i n i ( n i : V ii t h n h p h a n c 3 0 % R ( t l r n
Nh vy. hni 1riu' t uu chnli In uin ftn |)h;) tiiim <1" tiW ii ng .
- L ( lng )
539
I
- -Fe(A2) I
I
Ij92 I
I
I
I
I
U -l'F e(A ,)
I
I
I
I
9I c \d
t
__
-<x-FeM2) 0 to 20 30 '<0 50 60 70 eo 90 100
A Thn.h phn ,%B B
D o rh c ])1011 t h t r o n m t p h a n . n i l c a c li r l u i i l i x ; ic 1U'M t g i a n p h a c a li
l i ; i i C ii tiV (1p (l ii.u x ;ic ( ln h (l c c ;ic l.hii}.; t i i i s a u (l y < 1)0 m t th<nh p h n x ('
(tiili (') Iih i l (l nn (d .
("at' plui lo ii t;ii ; c;in (' v : i o (lint (l;i (t) nliil (l - thnli phn d ('lio nii)
-
trong vnu,u lc) ra .<i;n (to ph;i co t. ( li( pha tdiic: vi vn^ co ;
- T h iili | ) h ; i ; Iiii (liin Iiliit (l - tl)nli |)li;u nam vng mt pha
t . lii t . h n l i p K U i c i i a I> h ;i c 'ii t.i.Ki I i i i v l l i u ( n i i ; c h n h l t h n h p h n c a v t li u
) li c t ) h n . K t ' q u ;> ( l i n i I i v ( h t i i ; I i a m I iu in . u n h i t . ) . h a i g ia o ( t i m c ; i
110 vni hai (htcMiK iii iiin Iihat S('> chi r lli iili |i1k'u ca tu plui :
- Tv l (vt' sn hi-u) .ui:i c;ic |)li;i lio.ic (';ir tn rhiVc : theo c th xc nh
(ln'c t l gi;i . nlii (1(1 ( 1) il(' SIIV (toaii fh(,((' c lnh v tnh cng ngh (gia
rn . hii. ...) l Iilin.u' (1;,1C tnh (';)I1 1))M k lii s (lun,li v;i tro iig qua trnh ch to
vl liu .
Nooi rn. t.' (t pha cii;i lit li;ii ( ;'U t cniit; h ir l (c :
- Nhit}t (l (-h;'iy (ki'i tin li) : thnu' V;|| liu kf tiiih ti'f)ii mt klioiig nhit, (t
(l);l (hiu v Ih iii i.
t)8 Chng 2. GIN PHA
- Cc cliuyn bin pha ; s xut hin v bin mt. ca cac pha (khi nung v
ngui chii) cng Iiln nhit, xy ra; .
- D c U i n c c l c h c l o I h n h i r n g I h i k h n g c n b a n g ( k h i la m n g u i n h a n h ) .
V v y g i n ' p h u l c a n c k h n g I h c I h i u k h i n g h i n c n v i l i u , k h i h a I r n
c c c u l v i n h a u , ' r y t h e o i o n g l c g i a c h n g , c I h c g p c c I r u x m g h n p s a u ;
- t r n g I h i l n g c h n g h a la n v h n v i) n h u u l o n c n l i u n g ( l c h l n g ( im V m ii
h t t p I h i n g g p ) h o c h a la n c h n , I h n i c h k h n g h a ta n v o n h a u , l c s c s
p h n Ih n h h a i l p r r l ( I r m g h p l g p v k h n g k h o s l I r m g h p n y ) .
- tr n g Ih i ra n c Ih c g p b a k ic u sa u y :
c c c u l k h n g l u u n g l c g v i n h a u , v l li u l h n h p c i i a c c l i n h I h o ( h l)
c a c c c u l n g u y n c h a i, g i ' l i c h a i c u I r c ;
c c c u l i n n g l c v i n h a u h n g c c h h a t r n v o n h a u t o I h n h ( lu n g ( ic h
r n . k h n g l i n n c u I r c m i . g i ' l i m i c u I r c . l in m l i c u i r c k ia ;
c c c u l i m m g l c v i n h a u h a n g c c h l i) n n c u t r c m i v i l n g i la cac
p h a I r u n g a n v i l n h c h t k h c x a v i c u l I h n h p h n .
C c v l li u k l c u i h u i r n g g p k h n g c li) i c h i c I h u n p h a I r u n g g ia n m c h i
c lo i k l h p c a h a i p h a : t l u n g ( l c h r n v p h a I r u n g g ia n h o c I h u a n t l u n t : ( i c h r ;m .
t i n h ( p c r i t c c l i c ) . c n i: l c h ( c u l c c l i t l ) v b a i l c h ( p c r i lc c U ) ic l ) .
S l n l ir i k h a o s t c c t r r n g h p I r n .
N u iR M ig t l u n g c lc h l n g c u l n n n h i c u h o n ( l c g i l t l u n g m i v t h ( m l 'i
c h l la n , I h i I n M i! d u n g d c h r n cng vy. 77?y M '
N g o i r a n g i l a p h n b i l c h n g t h c i) c c h :
c u l n o g i l i c k i u i n i i ; (1u\vc g o i l
i l u n g m i , c n c c n g u y n lu ' h a ta n s p x p
l i I r o n g m n g c i a c u l ( .lu r ii m i m l c c h
u n v n g u n h i n .
T h e o k i u s u p x p c a n g u y n l ' h a la n
t n m g m n g c'u l ( lu n g m i , c h a i lo i c iu n g
d c h r n : Ih a y t h v a x c n k ( h n h 2 .4 ) .
T r o n g l u n g t l c h r ii n I h u y I h c . c c n g u y n
en k
Hinh 2.4. S sp xp nguyn t ha
l h a la n c h i m c h h a y I h a y I h c t n g c c v i
tan thay th v xen k vo dung mi
I r ( n i m n g ) n g u y n l c a m n g ( lu n i m i
c mng lp phng tm mt - v cho
l c l k ic u m ng v s ' n g u y c n l ir o r i
mt (100)
m ng vn clLng n h c a c .V u l c lu ii m i.
( ' n I r o n g d u n g d c h r u n x c n k , c c I i u y c n l h a la n l l h a y x c n k c v t) c c l h n g
g i a c c n g iiy c M i l ( lu n g m i . l c l iL iy v n g i n g u y n k i c u m n g d u n g m i . s o n g s
n g u y n l l n h c h o m i s la n g Ic n c h iu l.
VT LIU HOC______________________________________________________ __________ 69
m ani ch c th ha tan c hn
- T t t n g q u a n v c k c h I h c : n u r m i k n h n g u y n l s u i k h c n h a u l ( n h h (n
) c I h h a ta n v h n . s a i k h c n h a u n h i u (X cln W 7ti) c h c Ih d h a ta n c h n .
.sai khc nhau rl nhiu (ln hn 15%) C(') kh nng khng ha tan ln nhau.
- Tinnig quan v nng in l : nii Iiii: ciin l (s in t ha tr lnh cho
int nguyn t) vt qu gi tr xc dnh di Vc'i loi duii: dch rn chn Ih s (o
thnh pha khc:
- Ti-tng quan v lnh m in: irung hiui hc lnh m din thmg c tlng '
hiu Ih kh nng itTng lc ha hc li) Ihnh phn l. Nu hai nguyn l c lnh m
in khc bit nhau th th rn ti tii nn cc h(.rp ch ha hc v cc pha Irung gian,
lm hn ch kh nng ha lan vo nhau Ihnh dung dch rn v ngc li. S ging
nhau vc tnh m in Ih hin chng cng hoc gn nhm Ining bng tun hon, cc
nguyn l ny c c lnh l ha (c bii l nhit chy) ging nhau.
Chi cn khng t ml Irong bn y'u l trn (.lung tlch rn to thnh ch l c hn,
lc l kiu mng ca tiung mi ch ln ti tluy nhl Irong nng cht tan gii hn. Khi
nng ( ny vl qu gii hn n( it (c gi l gii hn ha tan) s xu hin thm
pha mi (dung dch rn khc hay pha irung ^iin). Tri vi loi Ihay th, loi xen k ch
c th ha lan c hn bi l l hng lun c s lijmg hn ch v kch thc lun nh
70 Chn 2. GIN PHA
hon rng knh ngiiyC'n l chl lan ncn h x lch rt mnh, ct ha lan li (la l Ih!
( k h n g q u l(H /f n g u y n l c h la n ) .
k l m x l c h m n g m n h lu m lo i t l i a y i h v r m n g c n g c a i) , x l c h c n g m n h .
D () c lu n g t l c l i l n v n g i t l c k ic L t m n g CIUI c u l t lu n g m i nn vn d u y in
e i m i c h i t ( m l s t r u n i i h ( tp u i n u u y i , th n i c h l i u ICm i ). V v y I i o i i i : h(f|
i h ih i h ii c h n h , c M i: l l c ii) h ([) k i m c l c ( l m i : l n i i r i n h m l vi l i i i k i
L-fi.
ic n h iih Iih cii k io ii Iiy I;'| h (lu - N i v) A l, ( ) , - CYO, (h iih 2.5) vi cliiiii: tli-h
r n h i la n v h iin ( l n l i SUI c:'i c h i c i i n i i i i e c i'i;i I i i i i i i ( ) . ( i i i ( l c t l i i i : I i h ir h .ii
n h i l ( h i u v ;i kC l I h c ) .
c Liuius x
1500 2300 2T57S
Lfc^ 2200
1000 SoHdus
2100
oc
m sis
500 (Dung dch r n hoa fan
2000
(Dung dch rn hoa ton
vo hn ca Cu v N i)
v bn AlO^-Cr^)
- -
C 20 uo 60 80 Ni AIs 20 80 Cr23
%Ni
i>)
Hinh 2.5. Gin pho h Cu - Ni (a) v Al2 0 3 -Cr2 0 3 (b)
c x c n i s h n h i h i i i l i l c h c c l i i i r a n h I h c I IU ) , h y X I q u i l i i i h l m I iu n i m i
Hnh 2.6 S biu din s hnh thnht chc khi kt tinh trang thi cn bng
ca hp kim 35% Ni + 65% Cu
lip kim. V d. 1250 "C lip kim ii^ vi im 3 (35%Ni) c hai pha ; pha L iig
vi 3' (30%Ni) v pha a ng vi . "(43% Ni). Ni dung ca quy tc n by l : vi
l)a im tru ta s c hai on thnng (33' v 33"). in ct di ca mi on biu th
lng t\ng cti cvia pha i diii (tc 3'S t l vi htiig plia a, t l vi htiig
plia L). Troug v d (tang xt litii vn t l cac pha s l ;
33 38
v (Xv = ------
3 3 3rr
L.x 33"
hay lia y L V . 33 - a V . 33 .
a.v' 33'
M t cch c th lii pha liig L v pha rn a s l ;
72 Chig 2. GIN PHA
43 - 35 8
- 0.615 hay (51. %
43 - 30 13
35 - 30 5
a.r = --------------- --------- = 0.38 hay 38.0%
43 - 30 13
a,,- i) I - 40 17
(. - 40 21.9
Cns ti nliil. ( Iiy sa\i )luui iii cin^ t iiili L.; (a,- + [3(1 ) c t l ;
G
i rtii iiK l 21.9 / 20.8 .
( c * ^I> )
0 (ty co hai lo; (hiii.i (lt l) n u i (X : loi k t tinh ftr lp r troiig v i i g a + L
(cao hn IH.S "C) v ]<n,i r iii kt t.iiili vi fi rt uliit. ct khnp i (nhit ('ng
tiuli),lo i sau c tn l u cint' tinh.
Nii tiih t l (ch c t.rf)ii ciif tinh) v a (gm c loi c lp ln loi
cng t.inh) th c ;
\ 40 - . 20.8
(/ 97.5 - 40 57.5
c iein ciia to chr CIUIK t iiili l cac tinh the ca cc pha Iini xeii k. p li ii
b ii n v kha nh inu ( (lo to th n li f) Iihit. c thp ).
K lii lm Iisiii tij) tc. cc (lung dch rn \i gim ha tan. Dm ig dcli rn
a ili i ti t bt. rht tn ii l Su (liii (liig l yivi Sii. theo chng CF. t\iig t chiiig
clch nn fi phi ti. hnt cht tan l Pl) (hi (ng cx (giu Pb) t.hec) iug DG v tt
VT LIU HOC T")
u liiP ii (P\1 nv rM^ (l;in (tt'11 SI tKiv li Iih;)t (liili vo t l c-(' ])Ik v t chc t.o
th iih (xem m t L.-l. 1).
')u''ii liili cn;i lKii Iiy l h 1*1) - Sl) (liiiili 2,10) . unnK nln loi tru, song cli
k h a c (1 c h k h n t co h a i (Ivin.u (c li ]-;n t'(> h ;in n lia i I iiii t c a K II (t. y oac |)h ;j
i ;ln l CU c a ii t Ii.m iy n c liM l. khiiL!: (l i th n h p h a n m i n h i t .
Thii Kp loi <<"' pi;' Iilu h C\1 - Ag (Innh *2.<S). Pl) - Sii ( hiih 2.9)
uiiinu plir lp litlii (lo (o nu mt loi |)li;i khar. ")o l Iioi hai chuig dch rn c
liiu i hai (tau m l ca iau (l. (' VUH Iru iiK inn liin g xiiat. lii ii i;c plia C(\
cu triic khac. < t.li liPii t.li (li (u thc: ha hc A,B (chng c tli t.ii
li ( mt thn iih phaii r (tnh IIPII (' khi i rin ^iaii l cc hpcht ha hc, hoc
C(| th thnv fi t.liih phan t.roii phm vi hp Iihi l rlm ig (lchrn).Chiis: cc
('h m is l ca<' |)li:i Iru iii' iian (iiK lia li'i nam t.nuif ia ii gitn cc d u iig clcli r n
treii gian c).
(" c c p lu t n i i i i 'ia ii h n h s ;n i :
- Ph(j ci t ( h a y cii i la |)lia Huiiie-Rntlierv) l hp clit c niig' ct ctiu
t (s ciii t h(ia tr tlnf(' tinh rlio mt Ii}\iyn t ) xac nh ;
' M l (21 / M). 21 / 13 . 7 / 4 (21 / 12)
I ii m i t l ii i' V('i I111 1-:V\1 I n u - lu ii. t I i l i t ( t n h , V fl t.r o iiy li Cu - Z ii
(hiih li.lH ) nKo:i (0 C ilch ri) ('0 hn cx ( gi\i ( u ). ( giii Zi ) CII c l);j phu
76 C hng 2. GIN PHA
b) %Al23
Hinh 2.11. Gin pho h Mg - Ca (a) v h SiOp - Al?0;j (b)
Ni chuu^ ra r |)li;i tr\in ^ .iiin (T) (t (lo. (l clai thiVp (gin), mt s oi C' co c
c^iig rnt cuo Iiln t pha xen k co l.iU' cluii rat lii cte 11.111^ CH) ct bu, d cii^, t iili
chu mi nin r;j vt liu.
Pli;i t.niiig Kiaii nu nh l loi khng b pha hy tnc khi nng chy, n c
Iihit chy c ciih. iig vi dii; th iig ng clo ti vng lion ton lng trn
gin I)ha. Iih it h Mg - Ca. SiO;, - ALO.i (hnh 2.]1) . V d, xt. h Mg - Ca.
ng thng ng k ln i vc ia giii l ng vi hp cht Mg| Ca:. Gin pha
ny c liai cng tin h : tra i - (Mg + M i Ca.) v phi - (MgiCa. + Ca), nh\ gm hai
gin ; Mg - M^iCa.i v Mf|Ca:i - Ca hp li. h) kim c thnh phn Iini vo
giii pha no s \(c xt theo ian pha .
H SiO-. - ALO.; (silica-ahiDin) l h q iiu ' triig v n l c s ca Iihiu gm
chii la (xem mc 9.3,5). C ristolalit l dng th bnh 011 nh ca silic (SO 2) nui
cn tr r iiinK trnh by mc 9.31. Silica v aliuin khng ha tan l ii Iihuu nn
khng c (lung dcli r ii gia rliiin g , song li lo nn hp c;h't. ha hc l niulit. vi
ciig thc 3 A I 2O:; .2SiO:i Mulit. hnh thnh t phn iig bao tin h gia pha lng' cn
li v Alv.0,1 to tli iih t. tntc theo p li ii ng :
t
VT LIU HOC 77
Phn nf hao t.inli l phan ns x;iy n\ i;j )h;i lii CII li (L) vi pha rn (\o
II sinh ra tnc (t (S|) ctp to thnli I>l>a ri]) kliU' (S;.) :
L t s, < -> s, ,
lltMir
Iro u g Si c th h'i (liiiig dch rd n (VI (,pha (X. iiiili L.lla). cu t th iih p lu in (vi
d. Na. h iili 2.121)). )lia triuiK ())h;i \ liiiih fn c th l (huig dch
rn (pha p. hnh 2.12a), pha tn in a 4an (h|) rlia l Na;;K. hn li 2.]2b. pha K, hnli
2.13).
V d. i vi h
^t-Ag. cac hp kim c
thnh phn t ctiiii c
n im p dn\i tin
s kt tin li ra d iiii
dch rn a (gin Pt).
khi n ing IKIII
Iiang (1185 "O pha
lng CII li vi 69 %
Ag s phn iig vi (X
giu Pt. (12 % Ag) t.o
Hnh 2.13. Gin pha h Cu - Zn (phan gia)
IS ______________________________________________________________C h ,it,g 2. GIN PHA
t l i i l i c h . n g clcli r f n y i i i A (4(i % A ^ )
L"ch iiiiii S| v:i L (tc |)li;iii ni; lic-p lc; v vv |)h;in ii: liiU) liiih i;l kln hon ihiih \;|
l chc l;io Ih iih kh n e lu iiiu iii: Vti e iiii (l iha Iiiiiiy c;i k h i Iiu ii i klK L-hm.
Tii'v hii eiiin il |ih;i h Ph-Sn (hnh 2>)) liTiv xom ttiu i: x;iy r;i v(Vi cliiiii: iI l i 1'III
h in V (ri n i i i : c h ;i I;in khi I i i : i i i . '1 'iv ii i : i ; i n ( l ( t h ii ta n c ii Sn i i o i i ' j
a 1^1 '/, n ui;'ini ili khi ha lh;Vp iihiC'1 it v chi CI) 2 'X tV Iihii il liui; (20 '
V i lnr) k i m - 10 "/' Sm s k c l l i n h biit cliUi 3 1 0 vi k i i h i k ' i< 2 6 0 "C viVi s I;m
Sii Iiii L s lil |)h;t i;i kln'>i a. Dimu (lich i;in lic- i;i linni^ Sii lh;i Iiani (lutti tl;iii!
i l i i p i i i u S n [\C'\ li p k i m ih u i ! \ I c h ; |ia (X v;' ( i n l i l p h i ! : . ih ;i (. I.H lM i
2 SiK L-n l i ii t n u IMt h; i I:in Iroiii; h a n i ; k l n u , Iin >-() ihC' c o i li Sn n u u v i i c h; ii .
Vy i'r nhii it phn! lng ph;i X l ; ( l()()-10) / (100-2) = 0.92 hay 92 ;
lini; pha |n ; i : ( 1 0 - 2 ) /( 1 0 0 - 2 ) = o.ox hay X ' / .
)ng ch y la ili' Xiiy ra ' irn i ihai ran, IV nhil it Ihp s khuch lan khi khan
ncM p h a I h h u i ( l i i c l i c ra c i l n i p h n l n . n h i') m i n . p h n b (LI I r o n g 11011 p h a HH'
Phan iili; cnj: lic i l;i Iih iiii n! l ni l pha liin lU) ra cng ihi hai phu ran khiic :
s, |S :+ S ,|
c v i im g l n h p h a n n g c n g l i n h , c h i k h c (' t i ; i y p h a h a n ( ii ( k h i l m n g u i)
khng phi l pha i iii Iii lii iia ran, hdii na clo ld Ihnh l Irng Ihi rn. nhil cl
Ihp nn cc linh Ih litin g in hivp hai pha ny nhi'i m n hon nhicii so vi iri cliv ciiii.'
linh. C Ihc i p plin Lii ny ' nii s h nh : Cu - y,n (hnh 2.1.'). I'C - C' (hnli
2 .1 7 ). T r o iii h ( ii- / , n ( li in (. 1111,e l c h i n g v i { li m l . l i n h i l ( l s s x " ( ( lu H ! ( lc h
ran irOn co' MV CIKI ih .i I r u iii ia n . phn ha ra 'ng Ih i h iii pha ran V v K :
<s, <-------^ Iy + K |.
VT LIU HC 7J
N h i c i i n i u y n l v h iv p c li t tn K i ln>L- C(1 c h u y c n h i n i h h n h v c c g i n i l o i I k i
( l i ( l u i i i d c . ( i i ; i n ( l p K t liK ii n y CI> l o ih a m ! j (l c ( l n l p h b i n h i n n .V .
ln h c h c u ;i v l li u l ii s l o i i ! hp
Ih n h p h a n . N h u k lK U s l iV C';C' plV in
n i u y c i i c h i. ( lu n u ( li c h i ; i n . i l i . i i r u n
i u i n \ .1 I h u o H : Ii p I i l i l I.'| VI li ii v u i
p h a I r i i n i g ia n . I l v x c n i h a i p h ;i n y
LD l n h c h i p h ii i h u c v i u i cac' c ;'u i lu
N h ir ( l n iM . t l u n ( l c h r a n m iiH ;
( l c l n h c o ' b a n c u a c u t c h n h ( ( l u i i i
m i ) s o ii ! c h u nh u iV v n i r rl CKI
I h m c u l l l u h a i v u t . l i n l l Ik h ic n
i k h n g c ii : ( l ii l i i I h i i <1i r j l
c n i i ; i m ( ti (s i l . i l ik"'n c c i r i i r o i i :
li n h') h a la n v h i ) . V | Ih o .
l n h c h l - n n : i l I I I h c xv.- l i i n h h i t i i l n l i h ) n lh M u t h i i i : ih o T ig c l o L x a t iln h
b a n g I h u v n i h i m .
Khac vi (lu iii clch ran. plia irung gian chi XLil hin khi (lu cu uV Ih hai vn viVi
l n g a n g k c . h im nCni l i ci') c u I r c m r i! k h c h a n v i c c c u l I h n h p h n . nOn
p h a t r u n ! g ia n ih T i C('i l n h c h k h n g p h I h u c v o I h n h p h n v n i c h u n g k h .ic
h iin l n h c h c a c c c u lu n u y n c h . V c i , c c k i m lo i ih L v n i i l c o . t l a i v m m
c n c c p h a i r u n g g ia n ( h p c h t li n k im lo i) Ih m g g i n , n h i u Ir m g h p d ) ( l
c n g cao.
T iih ch cua hn h(r|) (.c |)h.i li s long hp hay kl h(ip ln h chi cc pha thanh
phn. N l l h c n h i v'\ l n h chiVi c ii l i i p h a v ;i s' l c n g c u a c h n g . V d , III I
l n h c h i c a v i l i i i /^^1 sC'
i:i ;
\ (10(3-)%p,\ +6%P|.
hay
/ \ | -- /\).
(^ u a n li m ;'iv c th
'Prpii hiiili L.lCv. ra l)nii lYni yin ct pha (t(5n >u\n tlut ng gp v s tli ay
ln i l l i h c h t tlu H i l l i n l i I)h li c iia lii i (Jn, t;K in (t.
%fi
1 Pb
1 C:
1
1
i1
/ 1
/
/ \
(X 9 OC + H
Pa Pa
1
A 1 11
1
\ t1 1
1 i-
\ B H
C) d)
Hinh 2.16. Tinh cht ca vt liu vn qinn pha
Troii tiMdii; h<i|) h cac <-nu tt' ha la ii vo liHi v;'k) Iihau. tn h cht, bin i
thnh ])haii V('ii (uan h (l(n,i; coim' Cd cc tr (liiiili 2.1Ha l tr\f iif hp c cc
(li).
Tnoii.u h(j]) li ('\i l <(' yia ii (l )ha vi t chi' hn hp tli ty theo dng hn
h p co 1 ) > 1 kiiMi s a u ( 1 : 1 v:
6 - VLH
82________________________________________________________ Chng 2. GIN PHA
c
Gin pha Fe - ( ch xt h Fe - Fe^c ) kh ph\'tc tp. r t in hnh Iiiiuh
ha cc tng tc tlii iig gp v c RvV dng r t uhiii trong t.hr t . V vy hi(Mi
r gin Iiy f5 mang li nhiu iu b ch.
Ni l gin rt pha F e-C SOIIK troiig tlic t ch kho st mt phi (phii yiu
Fe) vi lng cha cacbon t 0 ii 6.67% (tiig ng vi lip cht xniontit Ft ,C)
tc h Fe - Fe.,c. Ngoi ra cn c pha Fe - graphit l h cn bii n dnli
nhat. soiig trong thc t kh t. t(i, nu gin pha Fe - Fe.;C CIII ic coi l ra ii
bng n nh ( ng hn l cn bng n ctiih gi).
2.6.1.TNG TC G I A Fe V c
Fe c hai loi mng tin h th vi ba dng th hnh ; mng lp plidiig tni Iiil
tn t i trong khong 911 - 1392 "C c k hiu y-Fe. cn ngoi khong l miiK
lp phng tm khi : dii 9 n " C c k hi\i a-Fe v 1392 - 1539"C (nhit f
chy) c k hiii -Fe. <Jn ia c vo. tntc tin n ha tan trong Fe to Iii c;it
dung dch rn xeii k v lm thay i cc nhit, clm yii bin th hnh, khi v\ti
qu gii Uii ha tan liis' cabon tha kt lip vi Fe thnh Pe.iC.
Kli nng ha tan c cn Fe r t khc nhau ty tlmc vo kiu niiig tin h th.
Cc loi l liiig tm m t v bn m t trong hai ki\i niiig d\c trn h bny r) hhih
1.19 (chiig 1). Bng Iihng tnh ton c th c th thy rng iniiR l|)
phng tm khi c nhiii l hng song mi l hng c kch thc (Iii nh (ln nht
l loi bn m t cng ch t 0.221 iig knh nguyn tiV Fe. tc khoiiu
0,062 - 0.074 Iim) so vi iig knh ugiiyii t c ( 0.142 - 0.154 Iiin). cho nn v l
thuyt a-Fe v -Fe khiiK ha ta ii c c . T roiig thc t vii c s ha tan rt
uh, ngiti ta cho rng liiig cacbon ha tan ny Iiin cc khuyt t t mng, c
bit l bin gii. Cn mng lp plung t iii mt c kh nng ha tan ng k C ,
do l ling tn i mt. c kch thc kh ln (0,102 nni ) c kh nng th ii xp
nguyn t cacboii vi t l tl a khong trn chti 10%.
VT LIU HOC 83
200 ; -
Hnh 2.17. Gin pha Fe - c (Fe - Fe;,C)VI cc khu vc t chc khc nhau
ABCD - ng lng, AHJECF - ng c ES - gii han hoa tan c trong y-Fe ,
PQ - gii hon hoa tan c trong (<-Fe, ECF - ng cng tinh, PSK - ng cng tch
Cac t clic to thiih vdi tu I (y (t rhc t.riih l);\v hnh 2.17. Trong gin
pha ny c y (l ba cluiypii bin ciiii hnh d kho st:
- Clniyn liin l)iU) tinh xv rn H ):)"c ron^f cac hp kin i 0.1 - 0.%c (iig
H J B ):
iiiiM
h&iiM
ft|| L|.
L|> <-------- ^^ 77.1.1 ;
<---------
iiiiml;
* . *> _____ II ____ ____
- Cuiyii bin r n ^ t.iiih xy ra (1 1147 "C troiiK cac h|) kin i 2.14 - 6.67%c
(chtng ECF)
IILIIMI
L,- ^ <----
( y,.; -+ F ( y,.; + Fe ;( ) ; (2.1)
initn^
- Thug R) lu-iii f;n l clniypii hiii cng t
Lcli xy r;i 727 "C tro iig nii hdp
kiinI (\Mng PSK ) ;
V..
7s <- ( 4(/,- ^ ( 1 -4)- .
+ Fe:;C
2.2)
S4 C hng 2. GIN PHA
lang Iii n li (l ( rng. Xmeiitit (t\(.c coi l )h:i cii baiig. n nh soiig khng
hon t.o;'ui v () nhil (l t (iri()"r c q\i;i I riiili phau h(')ii r:Vt chm ( troiig vi Iim )
thnh Fe v . tuy nhieii (tiu nay liiiii nlii khim i vi tlip (liiK c
k h n ^ can).
G r a } ) / i i t c l d i c ' to < ' t l i n l i t.r o u f h |) k i n i F f - { r a o v c h a h ii g S i c t a iig k .
la l i t p l i a ( l u n n t r o i i q t.r o n p ' t.o c h r c iia .UMII ( n i c 7.H ).
P edit (vit tt ; P) l hn lup cng hVli ciia erit v xmt-ntit to thnh t dung
(l('h r n n n u s te n il v i 0.tS%(' v 727"C Iih ih ii iiK (2.2) .
Tron; |)pclit c 88% (X v 12% F('!(' v )haii l) (u trong n h a n , n k t hp
(r cat' (tc tnh ('iin lui plui t.hiili phau lieii kluj hni cng, d (lo dai, p iig
(!f car V\1 ta ii ca vt liu kt cn. 1;1 to' chr hai pha c nit. trong hu
ht i:nc loi vt liii - c . Ngit ta phau bit hai loi : peclit. tm v peclit ht.
P e c l i t t i i i i i ( h i i i l i 2 . 1 ) ; i ) C(I i ;Vu t r c l ) h n i ' t n i . t ( l i l i a i p h a n y d \ f i d n g l p
Iia iii xen k (lii V(ii n h ;iu , Iiii mt r;il iiiiH d li riu' vch theo cng int hiiig.
I.ronti' (ti) vch li Iiiiii t l<ii lii xmenlit. VUh saut> Iiii tng th c dng
vn. Peclit lit ( hnh 2.1)b) t. gp lidn. ('< cu tnic ht tc x n ie iitit dng th\i
gn nh't - ht phn 1)0 (u trn lin erit, So vi ieclit luit. peclit tm c bn.
('ii cao luln (ti cht v (l (lo. (t (lai thp luiu. Austenit rtiig Iiht d to tli iili
eclit iYni. cn aiist.eit k m (lii Iilit (It^ lo thnh pcclit ht.
a) b)
Cac k liiu vn tn
tru gin |)ha Fe - Fe ;C
tli iig nht q\ic t v<i
cc nglia nh sau : k
Iiiin cac nh khoa hc li
lc trong ngnh l Robert
Austen (ngiri Anh) cho
pha aiisteuit, Ledel)\ir
(ngiti c) cho t chc
lbnrit. cc t ferr\ini
(st, ting latinh) cho pha
ferit, pearl (vu ) cho t
chc peclit , ceiient (cVng
Hnh 2.20. T chc t vi ca lburit
Iilu xiiiing) cho pha
( X 500)
xineutit.
2.6.3. K H I N I M V TH P , GANG - P H N LO I
Tlip trc cng tch c hiig cacboii thp hn 0.80% (0.10 - 0.70), tc bn
t.ri im s, vi t chc fe rit - peclit (hnh 2.21).
b)
Theo tnh toii t quy tc n bay khi liig cac-hon tng ln th t l phn
peclit (iii ii ti) trong t chtc tng ln. f:i ferit { phn sng ) gim i. Nu khng
clia cacbon (hay qu t : 0.02 - 0.0%) c tli coi l st nguyn cht vi t chc hu
Iilu l fe rit ( hnh 2.18a), tc l mu sang hon ton, v i 0.1%c Oinh 2.21a) phn
ti (peclit) khong 1/8. vi 0,40%c (hnh 2,2Ib) l 1/2 v vi 0,60%c (h iili 2.21c) l
3/4. cu cng vi 0.80% ( hnh 2.19a) th ton b l ni\i ti. Vy i vi loi thp
Iiy htng cachoii ca n tnh b n g t l )lin t (peclit.) n h n vi 0.8%.
Thp cng tcb vi th n li phn 0.8%c (c th x dch mt cht) tc ng vi
ieii) s. c to clic ch ^in peclit. ( hnh 2.19).
Thp sau cng tch vi tli u li phan ln hn 0.80%c ( thng ch ti 1.50%, c
bit, c th ti 2.0 - 2.2% ) t(' bii phi im s c t chc peclit - xinentit th hai
dng hi siig Iih biu th tr ii hinh 2.22,
88 Chng 2. GIAN PHA
vi thp trc ciig tcli c t chc' ferit. - perlit cau )lin hi eril tnic { luiu
tch (to thnh tr\c klu xy ra pluui n CII tch) v eri cn^ tcli (l;i(i th a iili
trong phn ng' cng t.cli). r rii- loi ferit tnc In rtc lp c cliii' lit COII Kii
sau l dng hn hd) Iini xeii ln vdi xiiientit troiif |)eflit. Tdng' t. vri ilu 'i) .^;HI
cng tch n ii^ phn bit xiieiit.it a\i CH tch (tc xmentit th lia ii Viii
xnientit cng ticli nnii tron.u
peclii.
D ctii ha vir i
tn cc chuyn |)h;i tro iiy lidp
kini Fe - c (rli yu cho thpp )
ng\i ta k hiu tc (tii
trn gin pha IniiiR' ch A
(t nrrt tiii ^liap nfhi;i l
dng, v klu o chuyn hin
pha Iiliit. h (lii li ) vi
cnc s 1. 2. 3. 4 t.lieo tli tv t
d\i ln.
A| - iig PSK iiK vdi
Hnh 2.22. T chc t VI ca thp cacbon sau cng tich
chuyn biii aiist.enit < > |)t'clit
(1,2% c ) (x 500)
c trong ini loi thp;
A, - 768 "V - (tipiii Cun
(chuyii bin t tn li) cn'ia erit;
A,; - (t ng CS t.it r;i e r il 1.nc c iif tch , ch < tro n g t.li) tr c c ii t ic li:
A - d u ES ti t r;i x in riit.it. s;iu CUU 'l i tr o iit th p saxi n u i.u I irh ,
A| - ctiifi 'JN {.huytMi l)i ii 0 <r^ y,
C lniii itt' yi l cac (tini (hay Iihil l ) ti hn.
p ihn ciit mt. (fipm tdi hn t.roii' hai t.ntcing hp . mmg' iiiij: (cad
hdii) vn lm ngui ( tli p lidii nhil (t r ii hnt theo in ])lia ) u^i ta k hMi
thm chi r cho tn iig h<) lm nsiii ( rooidissement) v c cho in in ^ IIOIIK
(chaiiffafe) it sau ch A. V (l ; Ar, . AC| . A rs . Ac;i . Ar,, . A c,,.
C nlii\i loi gaii! SOII^ ch t.ru Iiii co l. ('h(' I)h hdp vi ^in t )lia
Fe - Fe j(' ( dng ( (liis gnng Ii\iyn liu d luyn tlipp). Theo s klic nha\i v to
chc gp ba loi gaii t.riiK saii:
- Gang trng cii tin li vi khoaug 4,H%r, l i Piii c. ch c t ('hc lfpl>>int
(lnnli2.21);
- (ang trang tr(c CII vi lii (' < 4.3%. bn tra i riin C;
- Gang trng saii tinh vi litiii c > 4.H%. hn phi cini r .
T clr t vi cu gaiig trng' trc v sau cng' tin h trn h by h iili 2.23,
Cn ch . cc t chc t vi va trn h by iif VI iii ( )ha Fe - Fe.-,()^('h)
ph lip vi thic t khi lid) kim c hai nfuyn t ch yii l Fe - r (tr htiig
nguyn t ln vno nho) v trng tlin i ( lm ngui chm ). KJ lni IIII n h iiiili
hp kim c th c t chc khng <ii bauig, khng ph h]) vi plii-
VT LIU HC
0) b)
Hinh 2.23. T chc l VI ca gang ting tro cung tinh (o) v sau cng tinh (b) (x500)
ll h;i (an t V(| iiliKMi Iiliiit 1);\ ypu t co lii llu iy (loi l nhit (t v hai thnh
| ) l i ; u i . 'I'1 k 'u i1 ) |)1km l l i l) a |)li I h i i c v i i o h a i t h n h | ) l i : i n <tu. v ( l . %c - 100% -
( oA t ). klin.u l.lu" 1)U'U (luMi tri.iu vn trPii ini mi phii;' Iii phi troiii
klioi^ i;ui vi mi (l;iy [)iu (lin thnh ]hnii , C I ) cliiu Ciio biu diii nhit
(to. '1 'n m i k h ii (1(1 co Iih n i m l ii.U iiii c ic li tr) ra c:ic v ii> ) l in khc: I iii a i i.
2.7.1. TAM ( I N N (; I)
) b)
2.7.2. M T S H N G I N v c c m t CT
Thnh phn
Cu
% N
ntMi'
Vi kiu i;n d |)l>a nv vir (lnf c.r mt rt ng Iihit rt tin li. vi c;\r
pha c thnh phaii c (tiih ( ou t ngiypii cht ). Hnh 2.29 tr iili by cac mt ct
cliig nhit c;i h Ph-Sn-Bi. () (ty khii biu tli mt rc vi II cng nhit ( vi
im cViiiK tinh bu cnn t (H "r ). V (l. xt h) kim D ; (50%Pb + 20% Sn + 20%
Bi. n hnt ct\i kt tinh ra Pl) <1 nhit ( khong; I9" c ( gixa 200"c v 17 " c ).
khi nhit, ^im i cn 1:^0 r h()) kim lii cn li c.ho khong 40% Pb + 30% Sn
4 30% Bi ( iin a ) hi (taii kt tinh ra cii iiil (Pl'> + Sn ) vi 6% Sii + 35%
Pl). c\ii cng hp kim luR con li khi r) 9H C kPt tinh rn cng tinh ( Pb + Sii i Bi )
vi th iii) phii tiduK ng l 32. l(i. 2%.
P>
% Sn
Hinh 2.28 Dang khng gian ca gin pho h Hnh 2.29 H Pb-Sn-Bi vi cc mt ct ng nhit
ba cu t hon ton khng hoa tan vo nhau
trang thi rn
CaOSiOi
iCoQ SiOz
AI Os.S O
CaO. S O
jCaO.SiO
CaO AI^O^
SCoOAIO]SCobMQ 3CaO5AIO
%Al203
MSiOj
J0 %AI Oj
Tuy ban u gin c dns rt, phc tp. Iihiig nu bit, chia thnh tng tani
giac Iih hn th i mi tam gic ny li c kiu gin pha kha n gin. V d, gc
gin h iih 2.31 qua thc nghim c th phn thnh ba gin pha c bn sau:
1) SiO^ - CaO.SiOv - Ca0.AL0:,.2Si02;
2) CaO.SiO^ - Ca0.Al20.5.2Si02 - 2Ca0.Al,,0;,.Si02 v
3) CaO.SiO^ - 2 CaO.Al2O i.SiO 2 - 2C a0.S i02.
T hai gin ny d dng tnh c nhit chy ( hoii t o ii) ca cc x vi
thnh phn khc Iihau. t xc nh c trng thi nhit luyn x cho
( kt. tin h cha, nii lng th b qu nhit bao nhiu v c th d on v chy
long).
VT LIU HC_________________________________________________________________ 95
Chng 3
3.1.1. N H L U T K H C H TN
3.1.2. C C H K H U C H T N
C ch khuch tn gii thch tr s v Q . tm lii ii bn cht ca nhng qu
trn h dch chuyn ngviyii t (ioii, phn t) trong nhng v t liu khc nhau.
Hot nng khuch tn Q lin quan n nng liig tch v dch chuyn nguyn
t khi Ii t mng, do ;
Q T
1 . (3.5d)
/ L
V f r i
0)
Hnh 3.2. M hnh khuch tn theo c ch nt trng (a) v c ch' gia nt mang (b)
Bn di l ng cong thay i nng lng phu thuc vo v tri
nh vy Q= ; (3.6b)
Do = const. e x p C / k) . (3.6c)
VT LIU HC_______________________________________________________________________ ^
Trong tin h th ion kh i nng khuyt t t Prenkel (nt trng v cation xen k)
l diig k (v d. trong AgBr). cation xen k (Ag') khuch tu tlieo c ch gia n t
niiig khng trc tip (c ch ui): nguyn t xen k ui nguyn t cnh n t v
t,ri n t mng n l hng; entanpy chuyn ch nh vy nh hn entaiipy chuyn
cli ca n\t triig. H s" khuch tu ca Ag' trong AgBr c t r s c 10" cin^/s t i
l^an nhit, nng chy.
Nu trong tin h th ioii c cha tp cht khc ha t r (v d. cc ion Ca^' thay
tli mt s nt mng N a ') th trun g ha in tch, cc n t trig catioii c to
thm v do d lm t ii h s kluich tn D ca Na'. N t trVig cng ctc to ra
t rong tin h th ion c cng thtc khng ng vi hp cht ha hc daiih nh, v d,
trong Ni 1.^0 do t ii ti N i*' nn trun g ha in tch, s to n t trng cation v
lo d tng h s' khuch tn D ca Ni.
Troiig cc t iiili th vi lin kt ng ha t r (v d, SO 2. Si. Ge) qu trn h
klmch tn ca nhng nguyn t thnh phn (v d. ca Si v o trong SO2) v
Iihiig nguyn t thay th (v d. Ag trong mng SO 2) l r t chm ( c 1 0 '" cm^/s
gn nhit nng chy) v n phi ph v lin kt r't bn trong mng v khuch
t 11 theo c ch n t trng. Nhng nguyii t xen k (v d, H trong SO 2) khuch
tn theo c ch gia n t mng v c t r s" c 10^ cm^/s gn T ,.,
3.1.3. M T S V D K H U C H TN
TRONG CNG NG H V T L I U
t - . In / ;
4 n^D
0)
b)
Hnh 3.3. Phn b nng Hinh 3.4, Phn b' li ca c khi thm
khi ng u thnh phn Si (a) v Cr (b) vo thp
102______________________ Chng 3. KHUCH TN V CHUYN PHA TRONG VT LIU
3.1.3.3. To lp thm b mt
To lp thm b m t l cng ngh thay i thnh phn ha hc lp b int ca
chi ti t (bnh rng, trc, bng cch gii nhit lu trong ini trng cha cc
nguyn t hot ca nguyn t"cn a vo (v d c. N. Si, Al. Cr. ...) Trong ba q\i
triih ni tip nhau kh i to lp thm b mt (to nguyn t hot, hp ph trn b
mt, khuch t ii vo trong) th khuch tn thng l qu triih cliin nht (trong
nhiu trng hp). N lii vy. khuch tn khng ch ng hc to lp thm b n t.
T chc ca lp thm ph thuc vo gin pha gia nguyn t' nn (A) v
nguyn t' cn thm (B). V d, th'm cacbon vo st ngi ta lum g mu nhit
cao hii 900c v theo gin pha Fe-C (hnh 2. 12) nhn (c pha austeiiit;
ty theo mc bo ha cacbon ca austenit, sau kh i ngui c th nhn c cc t
chc vi hiig cha x in en tit khc nhau.
K lii thm nit nguyn t' khc cacbon vo thp (lip kim hai nguyn Fe-C), do
tng tc ln nhau gia khuch tn ca cacbon c sn trong thp v Iiguyn t
thm nn c s phn b l i nng cacbon trong mu. Ty thuc vo c im
tdng tc, nng cacbon c th tng ln hoc gim i lp b mt, hnh th iih
vng cc i hoc cc tiu vng bn trong (lnh 3.4).
3.1.3.4. Thiu kt
Troiig cng n gh luyn kim bt. sa\i khi to hnh, sn phni (IC luug (tii
n h it cao to lin k t gia cc phn t v t liu, y kluich tu xy ra bn
trong ht, trn b Iit h t hoc gia cc ht. Kling ch l x"p (th tch, s lng,
hnh dng, ...) c th to cc tnh cht mong mun. co ngt tng i ca chi ti t
(A/ / /q) l mt trong nhng ch tiu quan trng, c th lc tnh theo biii thc:
Al / D..t
- const.
r\T /
trong r - bn knh ht;
- nng lng b mt;
T vi t - nh i t v thi gian thiu kt.
Hinh 3.5. Mt s dang chuyn pha Hinh 3.6 Thay i nng lng t
thng gp trong vt liu do theo nhit ca hai pha (X v Y
3.2.1. N H I T NG
HC
C H y n p h a
Nu i\i kin nhit ng hc c tha mn (Ag < 0). chuyn pha xy ra bng
hai qii trn h ni tip nhau : to mm v pht tri n mm. Hai qu tru h ny quyt
nh t chc (s liig. Im ili dng, phii b tng pha. ...) v do quyt nh tnh
rh t ca vt liii.
3.2.2. Q U T R N H TO M M
cos 6 = ----------------- .
CO n g h a ph thu c v o b n c h t ca cc ph a a. p v Y . T h n g th ii g c < 1, tc
mm k sinh d to ra hn mm t sinh.
Hnh 3.8. Mm k sinh dang chm cu (a) v dng thu kinh li (b)
108 Chng 3. KHUCH TN V CHUYN PHA TRONG VT LIU
3.2.3. Q U T R N H P H T T R I N M M
Mm
Hnh 3.10. S thay i nng ing qua phn Hinh 3.11. nh hng ca hnh thi b mt n
mt mm/nn pht trin mm :
a) b mt nhe; b) c lch xon;
c) b mt phng,khng khuyt tt
KJi nng nh v trn b m t niiii ph thuc r t nhiu vo liiili th i b mt.
Nu b m t dng g gh. cn gi l b m t Ii (hnh 3.1 la), xy ra khi h / /eT<j * 1,
v d k h i k t tin h k im loi hoc m t s cht hu c (CBri). hoc kh i chuyn pha th
hnh, kt tin h l i.......k h i s" ch trn b int nguyii t (phn t) c th mh
v l nhiu v xy ra lin tc mi v tr trn b m t ntin. Tc pht tri n mm
V t l vi N v v N r t ln nn L'| lii v chuyn pha c th xy ra vi qu
ngui nh. Nu qu ngui AT r t nh th gy,- nh, do :
{ 1 - exp (-A^, 'r) I - g^.kT - AT .
T (3.10) nhn ic ;
, - K.
vi K ~ exp( -Ag) / kT ) tc tc plit trin iriiii tiig, theo AT. Nu qu ngui
AT r t ln th exp (-Ag^.kT) 1, do (3.10) c dng ;
110______________________ Chng 3. KHUCH TN V CHUYN pha t r o n g v t li u
N ~ exp (- A ^ i) //T )
v nh vy N gim mnh k h i T tng (nhit gim) dn n tc pht trin
mm gim. V d in hnh v pht trin theo in hnh ny l chuyn pha th
hmh. T r s' L>1 t cc i qu ngui AT'|.,x(v) no v ni chung;
^^II)HX(V) ^ ''>
V b m t m nn pht tri n c tn h ng hng v phn int nim /iin cli
knh hin v i c dng phng. Nu c tp cht t li t chc c dng r iili kha.
Nu b mt mm c dng phng (hmh 3.11c), kh i A/ / /T 100. v d khi kt
tin h ca polyme, th muli mm pht trin, cn to lp nguyn t (phn t) khng
hon thin (cn gi l mm hai chiu) nguyn t c th bm vo ic. Xc
sut to nhng mm hai chiu nh vy t l vi :
exp (a .r,, / h.T. AT) ,
do tc pht tri n mm u- trong polyiie t l vi:
V: ~ N: . exp {K :J AT) .
Trong trng hp ny do N: nh nn D.T nh. Chuyn pha ch xy ra k h i AT
ln (c 50 0 v r t kh t t l chuyn pha 100%.
Nu b m t mm c dng lch xon (lnh s .llb ) , kh i 1 < (A/ / /T,,) < 100, v
d khi kt tin h vt liu v c, bn dn. ... v m t lch tru b mt (s^ ch
nguyn t hoc phn t bm vo) thng l t l vi AT/2jrT. tc t l vi AT. l lii
T b, t (3.10) ta c N 2 gu AT, do tc pht trin mm 2 c quan h:
u -2 ~ K 2X AT)^ ,
y phn m t mm / nn c dng Iihp nh v n ph thuc vo nh hng ca
lch.
Trong cluiyii pha c thay i thnh phn ha hc (v d ti t plia, chuyn pha
cng t c h , ...) m m ln ln do hai qu trnh ni tip nhau; 1) nguyn t khvich tn
trong nn n b m t mm/nn v 2) nguyn t nhy qua b m t vo min, trong
qu tr n h kh u ch t n l chm li n . do n kh ng ch tc pht, tri n Iin i.
Nh vy y biu thc ca L) phi cha hai yu t' l dng nguyn t khuch tn
n b mt mm/nn ( . c/Ax ) v chiih lch nng trong inii v tru b
m t (Cp - Cau):
' Ac 1
V = const. D . --------- . ---------
C - CVf
Thay cc gi t r Ac c - Can v Ax J d . . ta c ;
c - ca(i
V = coiist . ^ D / t - const.v Dlt ; (3.12)
c - c;r
3.2.4.NG HC CHYN p h a
k = D .n .
- C u ||
plini chuyn pha khng khuch tn, v cl nhii t chc v nh hnh khi ngui
nhanh cc vt. iit khc nhau hoc nhn t chc Iiiact.enxit kh i ti thp.
3.3.1. C I M QU T R N H TO M M k h i K T t i n h
Biu thc thay i Iiug lng t do khi to Iiini kt tin h t pha lng ph
tliuc bn knh r ca inin c dng;
47r L,
A = c . ( ------ AT + 4 n r\ C) , (3.1)
o rp
8- VLH o
114 __________________ Chng 3. KHUCH TN V CHUYN PHA TRONG VT LIU
3.3.2. C I m q u t r n h p h t T R I n M M k h i k T t i n h
Hnh 3.14. S kt tinh theo hinh nhnh cy (a) Hinh 3.15 T chc ba vng ca
v nh chup tinh th nhnh cy tch ra thi c ) vng da c, 2) vng
t vng lm co ca mt thi thp c (b) tinh th hnh tru, 3) vng tinh th
th v u trc (LC . lm co )
3.3.3. T C H C C A T H I C
3.3.4. CC K H U Y T T T TR O N G V T C
c l nit phng php to h iili sii phm r t thng dng. Tuy nhin vt. c
lun c cc khuyt t t m Iigi ch to cn tm bin php hn ch hoc khc phc.
L/n co, r co v r k h : K lii vt liu kt tin h th th tch co li. Phn vt iic
kt t iiili tric s c b co nh cc phn khc cha kt tinh. Phn vt c kt
tin h cu'i cng, kh i co l i s khng cn ngun b svmg, to nn phn khuyt gi l
lm co (litnh 3.15). Ngoi ra, v t liu thng kt tin h theo c ch nhnh cy, phn
th tch pha lng nm gia cc nhnh cy khi kt tinh s kli c b co. to thnh
cc l hng nh ly ty nm phn tn trong vt c gi l r co.
K lii nng chy, v l livi ha tan uhiii kh. K lii k l lin li cac kh ti l ra. to
thnh r kh. v hnh thi, khng th phn bit r kh v r co v r co l ni kh
thot ra lu tin.
Lm co v r co ii l do h i ii ng co th tch AV^ = V|^ - V|> kh i kt tinh. Do
AV = const nn nu v t c cha nh iii r co v r kh th lm co c th tch nh
hn v ngc li.
Co l bn cht ca v t liu kh i kt tin h nn khng th tr iih khi. Ngi ta ch
tm cch lm co nm gn vo phn tha ca vt c (u ngt) s c ct b i.
b co, ii ngt thing ic t phn dy nht v cao nht ca v t c. V l
ni ngui sau cng, u ngt phi c kch thc ln hoc phi ic bao bc
bng lp cch nhit hoc pht nhit, bo m kt tin h xy ra sau cng. Lni ngui
nhanh kh i c th khong cch gia cc nhnh cy s hp. do chiu riig ca
vng hai pha (L + R) hp. b co d hn nn s lng r co t i. trn h kh ha
tan, khi nu luyn s dng cc v t liu kh. sch, trc khi rt cii kh kh tri t
hoc dng phng php Ii ii chy trong chu khiig, trong mi trng kh bo v.
Sau c em cn hoc rn th cc r co v r kh s c "hn" li. C th dng
phng php c p lc cc sn phm st cht t r co v r kh.
Thin tch : Thin tch l h i ii tng phn b tp cli't hoc nguyn t" cho thm
khng ng u trong th tch ca vt c. Nguyn nhn ca thiu tch l s khc
nhau v kh nng ha tan, s hn ch khuch tn trong pha lng v rn. Ngii ta
VT LIU HC_____________________________________________________________________ m
3.3.5. C I M CH U YN PH A K H I NGUI N H AN H
Hnh 3.16. nh hng ca qu ngui M n Hnh 3.17 S thay i th tich ring theo nhit
tc d tao mm n v pht trin mm V khi ngui nhanh (abcd) v ngui chm (abef)
ab- lng: bc-lng qu ngui; cd - v nh hinh
(thy tinh), ef - tinh th
vi vt liu kim loi, cc phng php ngui nhanh hin i nh phun to
bt t pha lng, phun bng mng, bc hi chn khng, ... cho php nhn c cc
cu trc khc nhau ; vi tin h th (c ht m icroiiiet), siu vi tin h th (c ht.
nanomet) hoc v ili hih vi nhng tn h ch't c, l, ha r t a dng. V t liu
kim loi ngui nhanh v i tin h th hoc v iih h iih ang c nghin cu pht
VT LIU H O C _______ ________________________________________________ 119
M. P). Qu trn h nhit luyn thp c lin quan vi cc chuyn bin ca nhng pha
v t chc nu.
Hnh 3.19 S chuyn bin ca austenit khi Hinh 3.20 T chc t vi ca peciit tm
ngui (X 1500)
Di vi thp trc hoc sau cng tch, trc khi xy ra phn ng A -> p c qu
triih to thnh fe rit hoc xm entit (xem mc 2.4.6), do trn biu chuyn bin
iig nhit cn c thm ng bt u to e rit hoc xm e iitit (liiih 3.22). Nu
thnh phn cacbon ca thp cng xa im cng tch th ng cong ch cngc
dch sang bn tr i v do c nhiu ranh gii pha, chuyn pha xy ra nhanh hn.
c
vi thp lip kim , gin thng c dng ch kp (hiih 3.23).
Thc ra iu kin ngui ng nhit t gp trong thc t. Thng tlii ng kim loi
c lm ngui trong iii kin ngui lin tc. K ii chuyn bin xy ra chi hn
v vi qu ngui lii hn so vi ngui ng nhit; ing bt \i v kt thc
chuyn bin dch chuyn v pha nhit thp hn v thi gian di liii. Xy dng
biu chuyn bin austenit-peciit k h i ngui lin tc l cng vic phc tp, i hi
cc phng php thc nghim c bit v nhiu kh i ngha s dng vn hn ch.
Trn hnh 3.21b nu v d biu chuyn bin A ^ p khi Iigiii liu tc ca thp
cacboii cng tch.
VT LIU HOC 123
Hinh 3.22 Biu chuyn bin ng nhit ca Hnh 3.23. Biu chuyn bin ng nhit ca
thp sau cng tch (1,13%C) thp hp kim 40CrNi
b)
Hnh 3.24 c s (a) v t chc t VI dang kim ca mactenxit (b) (x 7 00)
x menft
trng th i cui cng ca lip kim c n n g lng G^. Vic chuyn t trn g thi ban
u v trng th i cui cng khng th xy ra ngay lp tc v kh to thnh cc
vng c nng sai khc nhiu so vi c. Do thng ging nng . kh nng to
thnh cc vng c nng cao hn v thp hn c l d xy ra Iiht. V d hnh
thnh cc vng vi nng Co' v Co , khi h c Iiiig lng G th c p hn G|,
nhng cn cao hn 2. Qu triih c xy ra lin tc nh vy cho n khi hp ki 111
t c trng th i cui cng (trng th i cn bng) vi nng lng G -2 v gm hai
pha c nng t i Cct v Cp. Nh vy, bt u pha hy duiig dch rn khng yu
cu to ra cc mm c kch thvc ti hn. Dng phn hy ny ca dung dch
rn gi l phn hy spinodal. Phn hy spinodal xy ra i vi Iii thnh
phn hp kim nm gia hai im S v 5 .2, gi l im spiuodal, ni o hii bc
hai / ac^ = 0.
Chuyn bin spinodal gp trong hp kim Al-Zn, A u-N i. Cu-Fe-Ni, Fe-Co-Cr v
n h iu hp kim khc. Loi ch u yn bin n y cng gp trong m t s v t liii polynie.
Hinh 3.26. S gii thch s phn hy dung dch rn qu bo ha theo kiu spinodal
(a) hoc theo c ch tao mm v pht trin mm (b)
3.4.3. C C D * N G N H I T L U Y N V T L I U K IM L O I
c chuyn pha tin hnh nhit cao hn nhit chuyn pha nhm ci
thin t chc theo hitng mong mii i vi thp, nhit chn cao hn im
ti hn AC| hoc Ac. nhm to ra t chc ht nh, ci thin tn h ct gt. khc phc
nhng sai hng v t chc do cc dng gia cng khc gy ra v ng thi kh ng
sut ck.
Cc thng s' chnh ca c clmyn pha l nhit nung, thi gian gi nhit v
tc Iigui. vi hp kim Fe-C. ph thuc nhit nung v cch lm ngui,
Iigi ta phn bit: hou ton, khiig hon ton, cu ha. ng nhit v
thng ha.
hon ton l dng Iihil luyn dng cho thp trc cng tch. N hit nung
chn cao hn im ti hn Ac: (hmh 3.27). Tc ngui sau kh i gi nhit phi
chm (thng l lm ngui cng vi l)
nhu c t chc cn bng, u hon ton l
dng nhit hiyii sd b khi sn phm ca c
di gia ciig ln nn thng khng t ra
yu cu cao v chiig oxy ha v chiig chy
cacbon lp b mt. A x
kh n g hon ton tlic h i n n h i t
1 AC,
cao hn AC| nhng thp hn Ac,^ N khng
khc phc c nh n g sa i hng v t chc, / F +p p + x
m ch s dng vi mc ch gim cng
/1a %c
cho thp trc c n g tch.
cu. ha l mt dii 3 khng hon
ton dng cho thp dng c cacbon v thp
Hinh 3.27 Nhit nung thp khi
dng c hp kim chuyn t chc peclit
1) hon ton, 2) khng hon ton;
tm th nh peclit h t th ch hp cho gia cng
3) cu ha. 4) thng ha
c. tin hnh nhit cao hn Aci nhng
thp hn A,., (hnh 3.27) gi l i mt hiig cacbit khng ha tan, lm tm inm
cho vic to thnh peclit ht.
ng nhit ch khc hon ton cch im ngui: t nhit sn phm
c lm ngui n n h i t thp hn AC) m t t. gi lu n h it ny
austenit phn hy hon toii. sau lm Iigui Iigoi khng kli. y ng nhit chii
VT LIU HC______________________________________________________________________ m
yii dng lm mm thp: n u vit hdn thng thng l thi gian ngn, nht
l i vi thp hp kim.
Thng ha l dng nhit luyn ging nh , ch khc l sau k h i gi nhit lm
ngiii ngoi khng kh. Do tc ngui cao hn so vi , ht peclit nh hn. Do
ct c tnh ca vt phm sau kh i thiig ha bao gi cng cao hn sau kh i . S
kh<c nhau ny cng r rt k h i hm lng cacboii trong thp cng cao. Thiig ha
c th diiig nh nhit luyn s b (v d. thiig ha ci thin tnh ct gt ca
th p cacbon thp) hoc n h it lu yn kt thc c c tn h tng hp cao.
3.4.3.3. graphit ha
3.4.3.4. Ti
Ti l dng nhit luyn gm nung hp kim ln nhit c trng th i pha nht
ili. gi Iihit v lm ngui nhanh qu trnh khuch tn khng kp xy ra,
cho php Iihn c trng th i pha khng cn biig. Ti r t thng dng cho cc
lip kim c ch u yn bin th hiih khi n un g Iing v lm ngui hoc c s th a y i
ha tan cc nguyn t" theo nhit trng th i rn. T cng c hai dng ti
tvng ng l ti khng c chuyn bin th hnh v ti c ch u yn bin th hiih.
Ti kliig c chuyn bin th hnh :
9 - VLH
1.30 Chng 3. KHUCH TN V CHUYN PHA TRONG VT LIU
Hnh 3.28. S chn nhit khl ti khng c Hnh 3.29. S chn nhit khi ti
chuyn bin th hnh thp cacbon
N hit ti c chn theo thnh phn v t chc cia hp kim. i vi thp
cacbon nhit ti chn theo s trn h iih 3.29. N lii t ti c th ca tng loi
thp c ghi trong cc s tay nhit luyn. Thi gian gi nh i t xc nh theo tnh toii
hoc kinh nghim ph thuc vo nhit v chiu dy sn phm. Ch lm
ngui phi chn sao cho nhn c t clic inactenxit, ng thi trnh to ng sut
d ln. Cc mi triig ti thiig dng l nc, du (i vi thp cacboii v th p
hp kim ) hoc k h n g kh (i vi m t s thp hp kim cao, v d. th p gi).
Ngi ta thng s dng cc phng php ti sau y :
- Ti mt mi trng; sau k h i nung ch lm ngiii trong mt nii trng. Ty
theo loi thp m chn mi tring ti l nc, du hay khng kh (ng 1 . hnh
3.30);
- Ti hai mi trng, v d nc chuyn qua du (vng 2). Chuyn sang dii
vi tc ngui chm hn hn ch mt phn ng sut d. Phng php ny
thng dng trong sn xut dng c bng thp cacbon;
VT LIU HC 131
3.4.3.5. Ram
Rani l dng nhit lu yii dng clio cc sn phm bng thp qiia ti. nhm
giii iig sut d. to ra t chc n nh v tnh chl cn th i t cho v t liu. Ram
tin hnh nhit thp hn AC|. Ngi ta phn bit cc loi ram sau y;
Ram thp : tin hiih nhit lSO-200 "c, ding cho cc sn phm yu cu
cng cao Iilii dng c o, dng c ct gt. ... Sau khi rani thp c t chc
niactenxit ram v cng xp x sa\; khi ti;
o
0.
5
o
<a
I:
Hnh 3.30 S minh hoa cc phng php ti Hnh 3.31 S thay i c tnh khi ram thp
thng dng i vi thp
lam trung bnh : tin hnh nhit 30-00 "C. dng cho cc sn phm
y u cu tn h n hi cao n h \ l xo, n h p . ... h oc c ii c ng k t hp vi do dai
cao nh khun dp nng. T chc sau kh i ram l tru s tit vi cng HRC = 3-4
t y theo nhit ram;
Ram cao : tin hnh nhit t 500 c n di ing AC|, dng cho cc
s n phm y u cu c tn h tng hp cao ( bn k t lip vi do dai cao) uh tay
bin, trc chu lc. ... T chc san khi ram l xocbit hoc peclit vi cng HB t
1800 n 2500 MPa.
132________________________ c ,t n g 3. KHUCH TN V CHUYN PHA TRONG VT LIU
2 C0 ^
CO, + cg., .
cacbon n gu yn t to th n h trn b m t thp c tiih h ot cao. c hp th v
k h u ch tn vo bn trong.
.u %c vn nhit thm
Thm cacbon th lng thc hin trong nii trng nug chy ca hn hp cc
mui (v d, Na 2C 0 ;i v NaCl) v cht mang cacbon l SiC.
Th'in cacbon th kh c s dng ph bin hn c. Mi trng thm l kh co
hoc cc kh c cha cacboii d phn hy, v d, cc kli liycirocacbon no C,|H-2i,i 2 c
kli n n g phxi h y theo phn ng :
CH2,2 > (n + l)2 + nC, , .
Hn hp k h cn cha mt lng nht nh cc thnh phn khc nh CO 2, N 2,
.... iu chm h nng v tc thin.
Ch nhit luyn sau k h i thm cacboii c chn xut pht t thnh phn
ca thp v cc yu cu c th i vi chi tit, c th l ti trc tip t n h it
th m hoc ngui ch m sau khi
thm , xong ti m t ln hoc h ai lu
( vi h ai n h i t ti tng ng vi
nng cacboii trong li v lp b
m t chi tit) v cui c n g l ram.
Thm nit l phng php
khuch tn nitd vo b li t chi ti t
hoc dng c bng thp vi mc
ch ch yu l nng cao cng v
tn h chng m i mn. Thm nit cn
to nn lp ng sut d nn ng k
b mt, lm tng mnh gii hn
mi ca chi ti t Ngoi ra thm nit
to b m t bng m, chiig n mn 3.33. Gin pha Fe-N
tt trong k h quyn, c th dng vi nic ch trang tr.
134________________________ C hng 3. KHUCH TN V CHUYN PHA TRONG VT LIU
3.4.3.7, Ha gi hp kim
a gi l dng- nhit luyn dng cho cc hp kim c qu tn n h ti t pha bin
cng (phn hy dung dch rn qu bo ha) nh nu mc 3.4.3. Tnc kh i ha
gi. hp kim phi c ti nhn dung ch rn qu bo ha. Qu trn h ti t pha
bin cng (ha gi) c th xy ra nhit phng (ha gi t nhin) hoc nhit,
cao hn (lia gi nhu to).
Mc d qu trn h ha gi t nhin xy ra trong nhiu hp kim . dng Iilii t
luyn ny t c s dng nh Iihit luyn k t thc v hiu qu ha bu khng cao
(do qu trn h phn hy thng ch cc giai on to vng) v tiih ii nh cu
trc thp. Ph bin hdu c l ha gi nhn to. Ph thuc vo ch ha gi v
vo nhiig thay i cu trc v tnh cht, ngi ta phn bit cc dng ha gi Iilin
to sau; ha hon ton, khng hon ton, qu gi. ha gi n nh ha.
Ha gi nhn to hon ton l ha gi tin hnh nhit v thi gian sao cho
t c bn t a.
Ha gi nhn to khng hon ton l ha gi tin hnh nhit d thp hn
hoc thi gian ngn hdn so vi ha gi hon ton. Mc ch l t c tnh do
cao hn mc d bii cha t t r s t a.
Qu ha gi l ha gi tin hnh nhit cao hn hoc thi gian di hn so
vi ha gi hon ton. Mc ch l nhn c s phi hp tt nht gia bn.
do, kh nng chng n inn. dn in v mt s tnh cht khc.
Ha gi n nh ha l mt dng ca qu gi, c inc ch l n nh tn li cht
v kch thc ca s n phm . Cc hp kiin s dng trong thi gian di thng c
ha gi n iili ha nhit cao hn nhit s dng.
chii ch ha gi hp l. cn bit hnh vi bin cng ha gi ca hp kim
cc nhit khc nhau. Trn hnh 3.34 nu v d v cc ng coiig bin cug
ha gi ca hp kim nhm A lC iiS iM n v AlM gSi kh i ha gi nhn to cc nhit
khc nhau.
VT LIU HOC 135
Chng 4
BiCN DNG
V c TNH cl VT
UU
4.1.1. CC G IA I O N B I N DNG
n hi 0 + 0 0 Tt c vt liu
n hi + + 0 0 Caosu.cht do.btng, hp
tr k im Fe-C. h p k im t
Do + 0 + + K im lo i ( 7 > 0,37nc), p o ly m e
n h i t d o ( 7 > 0,57nc), gm
Lc lin kt
c)
^ 1 y
y 1
i
*
Li ,_U'
d)
Hnh 4.2 Bin dng n hi do ; a) ng sut Hnh 4.3. Lc lin kt gia hai
ko, b) ng sut nn; c) ng sut tip, nguyn t ln cn
d) p ba chiu
VT LIU HOC________________________________________________________________
v d,elastome), vt liu kim loi (gang xin). ... ng cong ng sut-bin diig
(ko) ca caosu t nhin (hmh 4.4) cho thy quy hit tuyn tnh ch ng vi bin
dng r t nh, cn l i l phi tuyn, tc mun ii hi E khng cn l mt. hng s^
na, m ph thuc vo ng sut hoc bin dng:
o = E {c ) &. (4.3)
Ngoi ra E kh nh, e c th kh ln ( 1 % . i khi ti 100 % ). Bin dng
n hi trong cc v t liu trn da vo s thay i h iih dng ca cc mch phn
t. tr iig th i khng ti, vt liu c c'u trc v nh linh bao gm cc mch
phn t b Iiii cong do an mc vo nhau, to ra mt bi hoc li phn t ( hnh
4.a). K lii chu lc ko, cc mch phn t c dui thng v song song vi phng
ngoi lc m vn lin kt vi nhau t i cc im n t ca li hoc bi. C th xy
ra kt tin h cc b ( h iih 4.5b). Bin dng n hi chnh l gin di tng cng
trong phng t i trng. K lii b ti. chuyn ng Broivi a cc mch lin kt phn
t tr v trag tli i khng t i ban \i, khng gy bin dng \t
V mt nhit ng hc, entropy chnh l ng lc ca bin dng n hi phi
tuyn. N l tiu chun ca tr t t ha. tng khi mc hn n tng. K lii c
ti. cu trc v nh hnh tr t t hdii do c cc li song song, entropy gim. B
t i ph v tr t + lm entropy tng. l l do t i sao elastome nng ln kh i bin
dng ii lii v niun E tng theo nhit . iu khng thy cc vt liu khc.
Hnh 4.4. ng cong ng sut-bin dang Hinh 4.5. S bin dng mach phn t
ca caosu t nhin a) trang thi khng ti :
b) trng thi bin dng
+6
h)
5)
4.2. BN DNG DO
/ A / \ ^s \
/ ^ /
X/09 i i n hoi Trdt Song tinh Chuyn pha M
Hnh 4.7. S bin dng trong vt iiu (A,B - cc cu trc khc nhau)
4.2.1. TR T TRONG N T IN H TH E
rili
1 -
B
B A B
>)
Hnh 4.9. a) s dch chuyn mt lch bin khi trt;
b) m hinh pht sinh lch t ngun Frank-Read
4.2.2. SONG T IN H
Song tinh l mt trong ba hnh thc bin dng do. Sd nguyn t vng tinh
th c song tin h nu trn h iih 4.10. K h i tc ng, ng su't tip lm dch chuyn
cc nguyn t mt phn tin h th vo v tr i xng gng vi cc nguyn t
phn kia qua nt phang song tinh (bin gii song tinh).
Hinh 4.10. S nguyn t trong tinh th c song Hnh 4.11 Quan h ng sut - x dch trong
tinh (mi tn ch phng dch chuyn cc phng trt b
nguyn t)
Di y nu mt s c im ca song tin h :
- Dch chuyn nguyn t t l vi khong cch ti m t song tinh, cng xa mt
song tin h dch chuyn cng ln nhng khng vit qu mt khong cch nguyn t,
trong kh i tr t l kt qu dch chuyn Iiguyii t mt s nguyn ln khong
cch . Do , mc bin dng do do song tin h mang l i l kh nh so vi trt;
- Song tin h xy ra vi tc r t ln v ging nh trt, trong cc m t v
phng tin h th xc nh, t y thuc vo c'u trc ( bng 4.3 ). Tuy nhin, trong khi
trt khng lm thay i nh hng tin h th hai pha m t trt, th c theo
mt song tin h nh hng tinh th hon ton khc so vi phn tin h th cn li.
V bn cht, c gi th i t kh hp l cho thy song tin h gn lin vi s c mt
ca khuyt t t xp do cc lch khng hon chnh (lch song tinh) vi vect Burgers
{vect song tinh, nu trong bng 4.3 ) chuyn ng trn cc m t song tinh, to ra.
ngha thc tin ca song tin h chnh l n thay th trt nhng khi c ch
tn t t tr nn kh khn. nh\ cc tin li th i xng th'p hay nhit th'p. v d,
kh i chuyii pha mactenxit, hay khi tc bin dng lii. Ngoi ra. s thay i ih
lung do song tin h gy ra c th a cc h tn t t vn kh hot ng vo v tr
thun li hn biu dng do.
4.2.4. B I N DNG DO A T IN H T H E
hg su t chy ca a tinh th c th tnh ton t ng su t x dch T ca n
tin h th theo biu thc (4.4) vi tha sTaylor M :-
= M t . (4 .1 3 )
4.2.5.1 .T chc t vi
Bin dng do to ra mt cu trc lch phc tp v khng ng nht vi m t
lch cao hn nhiu bc so vi trng th i cn bng ( cm'^ ). l mt
trong nhng nguyn nhn lm thay khi lng ring v dn n trng th i
ng sut d, bao gm ng sut th i v ng sut t vi. ng sut d c li nu n
dn n ha bn v t liu, song Iigc l i c hi khi to ra cc vt nt gin trong
cc mi hn hoc thc y n mn di tc dng ca ng sut. Trng th i ng
sut d ciig lin quan n nhng thay i c-l tnh ca vt liu b bin dng do
s nu di.
Trong qu triih bin dng do, s hot ng ca nhiu h tr t cng mt lc
(trt phc tp ) lm cc m t tr t b un v quay, do k h i mc bin dng ln,
s khc nhau v iih hng gia cc h t gim dn v t chc t vi in h iih xu^t
l^n: ht dn dn b ko di trong phng bin dng, cha nhiu kh\iy t t t v c
th to ra t chc si ( h iih 4.13.).
h n g m t ph ng tin h th n o so n g so n g vi trc si h oc k h i cn th m t m t
tin h th so n g so n g vi m t p h n g cn, cn m t phng c a m t so n g so n g hoc
to vi phng cn mt gc xc iih. Textua dn n s d hng ca c-l tnh
v c th c xc nh bng phng php phn tch cu trc Rntgen (bng 4.4 ).
Hnh 4.14. Hai dng textua bin dang trong vt liu t mm:
a) F e-S i, textua {011} <100> , b) Fe-Ni , textua {001} <100>
4.2.5.2.Tnh cht
C n n g c a n g o i l c c tr l i tron g v t liu b b i n d n g do k h o n g 5--lO
to ra cc dng khuyt t t v sai hng khc nhau, dn n nhng bin i v
t chc v tnh ch't ca n. Bin dng ciig mnh th bin i cng nhiu.
ng sut d ci thin c tnh v t liu, c ng dng lm tng bn chi ti t
my, v d, ch to bng gia cng p lc ngui; hoc lm tng tnh cng ngh, v
d, tn h ct gt ca cc v t liu do, dai nh hp kim ca Al. Cu. ... K lii bin dng
152 Chng 4. BIN DNG V c TNH CA VT LIU
- i ------------6 -
- L -L -L J . - L X
F-R stop F-R stop
6
- / t
Hnh 4.15 S bin i tinh cht theo Hinh 4.16. S chuyn ng lch khl bin
bin dng dng tun hon
4.2.6.TH I BN
kiin lch khi hp thc, khi bin dng nh it (t cao hoc khi ch\iyii biu v nh
hnh - tiiih th, ...).
Thi bu c th xy ra khi l u i n g n nhit 0.3 T",,, do vt liu chuyn dn v
tru g thi n n g hng thp n nh lin. nh gim v phn b' li cc k h u yt tt
li iig c liot nhit. Qu trn h gm hai giai on; hi phc ( Iihit thp ) v
kt tinh li ( n h it cao ). km theo to nhit v gim nng lng t do.
4.2.6.1. Hi phc
Ar^ tinh li
Hiphc\ l h I ln 2
Hnh 4.17. S thay i cu trc lch v tinh cht sau thi bn:
a) lch trc hi phc , b) lch sau hi phuc , c) c tinh v l tinh
ln lm. nhng khng phi t t c. Nhm, st, mlipen c nng lng khviyt tt
xp cao r t d hi phc; trong kh i thp austenit, ng, nike ii v hp kim ca chng
t c kh nng .
4.2.6.2.Kt tinh li
Hai giai on kt tiu h l i l s sinh cc ht mi hon thin ( t kliu y t t t hn )
v s p h t tri n ca chng to cc h t tng i ng trc thing c gi l kt
tinh l i ln 1 v ln 2. Theo l thuyt siu ht nng lng thp, cc ht mi
thng sinh ra t cc tm mm kt tin h t i bin gii cc ht biu dng vi m t
lch cao. Tm mm chnh l cc siu h t pht tri ii giai on hi phc vi mt
khuyt t t r t thp v c iih hng khc bit nhiu vi vng xung quanh.
Gia chng vi vng b bin dng s hih thnh mt bin gii ht tng lai.
Tm ht mi ln ln nh s dch chuyn nguyn t t cc vng b bin dng v do
bin h t c tin su vo vng bin dng. Kt tin h l i ln 1 kt thc k h i ton b
th tch bin dng c thay th bng cc ht mi hon thin. K lii tng nhit
v thi gian gi n h it, k t tin h li ln 2 b t u bng s pht trin t pht ca cc
ht mi. do ht th to s gim Iiiig lng t do nh gim niig ling b m t ht.
H t ln ln bng cch dch chuyn nguyn t t ht ny sang ht khc qua bin
gii, do mt so ht s Iih dn v m t i trong k h i cc ht khc nh "nuV'
chng ln. k h i cc ng ba bin ht khng n iih x dch. S hnh thnh t chc
trong qu tr ih th i bn c m t theo s trn h iih 4.18.
n u ^ a r,,.. (4.16)
vi a = 0.3^0,4 cho kim loi sch, gim khi bin dng tng do ng lc cho kt
tinh tng. vi hp kim , a c th tng t 0,5 n 0,8 v tp cht hoc pha th
hai cn tr bin ht dch chuyn. K lii tng nhit . kch thc ht tng nhanh
(hdn c khi tng thi gian gi nhit ) v khuch tn d hn v tc pht trin
Jiim ln lii n h iu t'c to m m. Thi gian gii n h it lin quan n thi gian
khuch t u , c b i t qu an tr n g tro n g tr ng hp hp k im c a ln.
Klic vi hi phc, tn h cht vt liu thay i ch yu trong qu tr ih kt tinh
li ( hnh 4.17c ) Iih c c mt t chc cn bng vi m t khuyt t t thp
nht. Ha bn hoii ton b kh b, bn. cng v gii hn chy gim mnh,
do v du in tng ( ty thuc vo ht c th t gn ti gi t r trc
bin dng ).
Quan h thc nghim gia kch thitc ht sau kt tin h li. nhit kt tin h li
v bin dng thng c bi\i din bng cc giii khng gian ba chiu, c
ng diig chn ch gia cng t t chc ht ti ii, v d, t do v dai
cao cho v t liu kim loi vi ht nh. Kt tin h li ln 1 cng l bin php duy nht
to ht nh cho cc v t liu khng c kh nng chuyn pha. Trong trng hp chn
c c h x l thch hp, v d bin diig do v kt tinh li n hiu ln n h it
sao cho siu h t c kch thc rt ln pht trin nhanh. t sa i khc nh hng gia
chng cn tr to m m kt tinh li. c th to ra cc n tin h th ln. Cng c
th chn cc iu kin cng n gh c bit ( ty thuc th n h phn, tp cht, cch
bin dng. ...) to ra iih hng u tin khi kt tinh li ( textua kt tinh l i ). Tr
int vi kim loi, cn a s c textua kt tinh li v textiia bin dng khng ging
nhau. Do textua kt tin h li c ng dng ci thin mt tnh cht no
theo mt phitng xc nh, v d nh t tnh thp Fe-Si lm li bin th ( xem mc
4.2.5.1).
Trong cc v t liu a pha, qu triih kt tin h li ph thuc vo tnh cht, cu
Lrc v t l mi pha, c bit l kch tlnc v phn b' ca chng. K lii cc phn tii
pha th hai cn g n h iu th khong cch gia chng cng nh v qu trnh dch
chuyn bin ht mi ( hon thin ) cng kh, do nhit kt tin h v thi gian
kt thc giai on to m m s t n g nhiu so vi v t liu n pha. nh hng cn
tr k t tinh li ca pha th h ai c ng dng nng cao n h it lm vic ca
vt liu.
4.2.7.1. c im v ng dng
Qu trn h to li ih v t liu ( rn. dp, cn, p, ko ) xy ra kh i ngoi hc vt
qu gii hn chy ac gy ra bin dng do khng c ph hy, c th thc hin
nhit thp hn hoc cao hn nhit kt tin h li Tii. Trng hp u gi l
bin dng ngui, cn trng hp sau - bin dng nng. Bin dng nhit phng
cti vi ch l bin dng nng, CII vi thp 400 " c v ii coi l bin dng ngui.
Bng 4.5 cho thy c im ca hai loi bin dng nu.
156 C h ng 4. BIN DNG V c TNH CA VT Lu
Trong khi bin dng ngiii, ha bn bin dng lm tng cng, bn. gim
do. do bin dng tip thing phi nung nng trn h nt, th bin dng
nng cho php bin dng vi inc kh ln v cng bin dng th'p hn nhiu,
nh xy ra hi phc ng hc v kt tin h li. kh b mt phn hoc ton b bin
cng. T iiy nhin gi l i trng thi bin cng nhm tng bn ( nh bin dng
ngui) c tli thc hin bin dng nng vi tc v mc bin dng ln. saii
lm ngiii nhanh nhit tli p hii nhit kt tin h li. Ging nh\f bin dng
ngui, bin dng nng cng tng r rt t trng v t c nh hn kn cc r co v
r kh cng nhi to ra t chc ht nh ci thin c tnh. T iiy nhiii. bin diig nng
thing lin cho v t liu b oxy ha, lm gim cht liig b m t v kch thic chi
ti t kh kim sot.
Bin dng nng p dng ic i vi a fi cc phiiig php to hnh nh bin
dng ngui v i vi hu ht v t liu kim loi, c bit cc v t liu gin. V t liu
hii c cao phn t c th bin dng nng nii cc bn thnh phm dng tni,
ng,., trng th i n hi caosu v ngoi hjfc phi c duy tr cho n k h i chi
ti t ctc ngui hn. Bin cng uiig cng \tc ng dng c hi\i q\i i vi cc
vt liu siii do.
4.2.7.2.Trng thi siu do
C th xem siu do l mt trng th i chung ca v t liu tn t i trong nhng
iu kin c bit v t chc v biu dng. l hin tiig hng lot kim loi v
hp kim (xem bng 4.6 ) vi kch thc h t nh (< 10^ nm ). c th bin dng do
vi mc gin di ln ( 10 ^ ^ lo ' % ) m khng b ha bn v ph hy nhit
cao ( >0.0 ) v tc bin dng nh (10"" -- 10'' s*' ). Thc cht siu do l mt
trng hp c b it ca b in dng n h it cao.
C ch ca siu do cha ic khng nh, song mc bin dng l ii nhit
cao c th do mt hay mt vi qu triih sau y gy nn: tr t bn trong ht.
trt bin gii ht. khuch tn mh hng do chuyn ng ca klu iy t t t im
(xem mc 4.3) v hi phc ng hc do kt tin h l i kh i biu dng.
Trng th i siu do khng ch cn c ce ht nh m ii ng ii m cn cn gi
cho cc ht khng thay i trong sut thi gian bin dng nhit cao. Cc
hp k iin nit pha ( v d. dung dch rn ) khng gi c trng thi ny v h t kp
ln trong thi giaii . Trong thc tin, thng s dng cc hp kim hai (liay nhiu)
pha kiu cng tin h hoc c n g tch vi t l pha 1:1 t cc n gu yn c n h it nng
chy gn nhau, vi s' lng b in gii pha lu n h t c kh n n g gi c t chc
VT LIU HC 157
Chy nht l mt hiih thc bin dng khng thun nghch thng gp trong
cc v t liu v iih h iih hoc v t liu tinh th nhit cao. S bin d n g trn
hnh 4.19 cho th y ch y nht lun ph thuc thi gian ( n h it cao vi vt
liu tin h th. khi lch v bin gii iit c th leo hoc trt; n h it cao hn
n h it phng vi v t liu v nh hiih) nh sau; bt u khi c ti (i) tn g
tu yn tn h v gi c^ m h khi b ti (t^). P h thuc trn c th m t nh qu triih
chy nht ca cht lng Newton\
158___________________________________ C hng 4. BN DNG V c TNH CA VT LIU
X = r| ( dtp /d ) = n ip , (4.17)
trong r| - nht ( st) o bng Pa.s = N m'^ s .V d. nhit phng, nc
v tin h th lng c n = 10' Pa.s, cn vt liu v nh hnh c th t V > 10 ' Pa.s.
nht tn h bng t s gia ng sut x dch T v tc chy () . cho bit kh
nng chng l i bin dng ( chy ) ca v t liu;
n = T ' . (4.18)
Trong a s trng hp, n pli thuc vo T v T. cho nn (4.17) c thay bng
T = i ( d c p /d f ) = ic p " , (4.19)
0')
d
y 9 -ix
b)
e)
(D
S) c)
4.5.PH HY
11 - VLH
162 Chng 4. BIN DNG V c TNH CA VT LIU
4.5.1.2. C ch ph hy
^ Bin gii
siu ht
Bin ht
Pha th 2
b) d)
b)
4.5.2. P H H Y DO V G I N , c HC PH HY
4.5.2.1.Ph hy do
Ph hy do xy ra saii khi c bin dng do ng k. K lii th ko mt
chiu, vt th i c th c uhiii dng t khc l ia ii ( hnh 4.27 ). Ph hy thun ty
x dch ( nh i vi n tin h th ) thng c dng m t t nghing mt gc 45 vi
phng ko (a). Cc kim loi r t do s c vng co th t mnh trc kh i t (b). i
vi a tin h th sch k th u t r t hay gp m t t dng "chii-a ( cup and
cone ) c mp nghing 4 vi trc ko v phn y th vung gc ging nh ph
hy gin (c). M t t kiu "t ong" (d) thiig xy ra vi vt liu c cha tp cht
phi kim khng ng nht, v d, mangan sunt trong thp, nm r i rc trong cc
h nh m t t.
Ph hy do xy ra vi tc nh v cn nhiu Iing liig nn t nguy him.
Ph hy thng tr i qua ba giai on in h iih nh trong trng hp (c) l:
- Qu t r iili ko di v quan trng nht l s hiih thnh cc l trng siu t v i
ring bit to ra c ngiig;
- Qu triih lin hp cc l tr iig to ra vt nt t vi k h i bin dng tng v
- Qu trn h ln du ca vt nt theo phng vung gc vi trc ko cho n
khi gp m t ngoi tin h th gy ra ph hy.
iu kin cn th i t cho ph hy do xy ra l bin dng do v trng th i ng
siit. ko ba chin trong vng c co tht, cc b.
t t t t
w-rw-r
t>) d)
4.5.2.2. Ph hy gin
Ph hy gin hu nh khng c bin dng do v in km theo, xy ra tc thi
nn kh nguy him, n ch cn int nng lng nh xut hin vi mt tic
kh ln ( v d. khong 1000 m/s trong thp ). dn n bit bao ta i ha him ngho.
B ngoi, m t t k h i ph hy thng vung gc vi ng sut php ln nht.
166 Chng 4. BIN DNG V c TNH CA VT LIU
Nt trong ht Ht theo
( v in) bin hi'
1
Hnh 4.28. ng cong th ko v cc dng t khi ph hy gin
4.S.2.3. C hc ph hy
c tn h ph hy ca vt liu c th nh gi mh lng theo cc tiu chun
ring, chng c xc iih trong cc php th khc nhau. Php th ko cho php
xc iih cng bin dng ca c vt liu do v gin - l ln ca phn din
tch gii hn bi ng cong ng sut - bin dng v trc ngang e (xem hmh 4.28).
V t liu gin s c cng bin dng nh hn v t liu do.
Th va p thng thc hin cho v t liu do vi mu c rnh kha khc nhau
v chu t i un bng mt ba c khi lng m ri t cao H nh kiu con lc, san
kh i ph hy mu ba dng l i cao h. Tiu chun nh gi l cng va p -
hiu nng lng trc v sau ph hy;
Av-m g(H -h), J (4.25)
trong g - gia tc trng trng.
VT LIU HC______________________________________________________________________ l x
Hp kim nhm Do 2 2 ^ 33
Hp kim titn Do 30^ 120
Polycacbonat Do 1.1
4.5.3. M I
4.5.3.1. M t
T i trng mi l t i trng bin i theo thi gian, c quy lut, c lp li tun
hon r t nhiu lu, thng dn n ph hy ng sut thp hn gii hn bn ko
tnh. Trong thc t a s" cc chi ti t v kt cu chu t i mi v c ti 70% trng
hp ph hy cc th i t b. my mc v cng trn h c nguyn nhii chnh l mi - mt
diig ph hy da trn bin dng do, xy ra kh i t i vt qu mt bin ng
sut ti hn. ng sut hay bin dng thay i theo thi gian kiu hnh sin dn n
t i trng mi l:
= ., sin (co) hoc e = e sin {(t) (4.32)
vi bin ., . v gi tr trung binh . e, . Mi dao ng c chu k l T v s
hng chu k c lp li gi l n chu trin h N. xc iih bn mi cn xy
dng th ph thuc biii ti ,, vo s chu trn h N tng ng lc mu b ph
hy. l gin hay ng cong Whler: - f (N) ( h iih 4.31 ). Nh c th
chn c t i cho php m mi v t liu c th chu ng c mt s lng
chii tr ih ti thiu xc nh gi l H chu trn h gii hn Nr, , v d, l vi thp
Nr, - hp kim nhm Nc, = lo . Trong thc t thng chn hai ch tiu mi
l s' chu trn h gii hn N', v bn mi lu . bn ini lu l bin ., m
thp hn II v t liu chu iig c int s chu triih bt k in khng b ph hy.
Trng thi ng sut tn h , nhit , h iih hc v trng th i b m t nh hng r
rt n iig cong Wohler v do trc tip thay i cc ch tiu mi ca vt
liu. Trong bng 4.7 liu gi t r ( nhit phng) v Nr, cho mt s nhm vt
liii. Trong c hc ph hy, t i trng mi c c trvng bng bin cng ng
lc A K K^.x -
A K = O rg (n a ''^. (4.33)
170 Chng 4. BIN DNG V c TNH CA VT LIU
4.5.3.2. C ch ca ph hy mi
ng cong ng sut - bin dng ca mt chu k mi biu hin int vng tr
r t r tng ng vi phn bin dng do nh kiu ng Bauahingcr ( xem mc
4.2..2). do c th phn bit c hin tng ha bn v th i bn giai on
u ca qu triih mi. Nu th vi bin d ng sut = coiist th vng tr hp
tng ng vi ha bn ( bin bin dng Si, nh ) v rng tng ng vi th i bn
(bin bin dng Ea ln ). K h i th vi bin bin dng e = const th th i bn lm
gim bin ng sut ( vng tr thp ) cn ha bn lm tng bin ng sut
(vng tr cao ) ( hih 4.32 ). Ha bn thng xut hin kim loi sch, cn thi
bn ch thy trong hp kim , ring thp th c c ha bn v th i bn.
Bng 4.7. c trng mi ca mt s vt liu
St armco 184 ng
ng sch 67 ng thanh
T t nhin hiu ng cng r k h i bin ng sut cng ln. Tuy vy ngay c khi
bin thp,nh chuyn ng ca lch m c bin dng do cc b, lm thay i
t chc t v i ca v t liu. Sau khong =10 h iih thnh t chc Gi) c kch
thc gim k h i nhit gim v khi bin Ea tng, hu nh khng cha lch
bn trong .
Trn b m t v t liu xut hin cc di trt c trng. Do lch hot ng trong
cc h tr t ngc chiu nhau nn to ra cc ch li v lm, ni to mm cho vt
nt sau ny hih thnh v pht trin. i k h i mm vt nt cng h iih thnh c
bin ht hoc gn tp phi kim loi. C ch ph hy mi cng gm cc qu triih
hiih thnh v pht tri n vt nt, tuy nhin kh phn bit c r riig. Thng
thng l vi v t liu do phn to vt nt chim 10% , v pht tri n vt n t
chim 90% tng thi gian sng (N chu trn h ), cn vt liu gin c t l ngc li.
Phn tch hnh th i b m t v t liu cho thy vt nt pht tri n giai on u
trn cc m t tr t c ng sut x dch lii nht, nghing mt gc 45 vi ngoi
lc; trong k h i giai on sau th vung gc vi ng sut phap. vt gy cho thy
c hai vng r rt : yng b m t phng nhn nh ha bn gm nhiii cung trn
VT LIU HC 171
~T _____ n ------------, ,
r r TT
11
II
/ I I
Khng ti
]
-
\ J j-
Ko
! l
il __l f ]
Nn
l ___
ko
I
4.S.3.3. Yu t nh hng n bn mi
N li nu trn, c nhiu yu t' nh hng n bn mi ca v t liu,
l bin iig sut a , gi t r trun g b iih , , dng t i trng, gradient ng sut
(theo ti t din), nhit , tn s v mi trng th, trng th i b m t v t liu, ...
Di y s nu r hai yu t cul cng c lin quan nhiu n h t n s hmh thnh
v pht tri n cc vt nt t b mt.
S nhp nh b m t cng giiig nh rnh kha lm gim bn mi. Kch
thc b m t nh v tin h s lm tng bn v tui th. C th to ra trng thi
ng sut nn b m t tng bn nh cc qu trn h gia nhit hay hot ha hoc
172__________________________________ Chtig 4, BIN DNG V c TNH CA VT Ltu
lm nhn c hc, v d. cn ln. phun bi. thm nit. ti b mt. phmi ph bng lp
b m t v c hay hu c. K lii th i t k cng cn trnh cac vng chviyn tip bn
knh cong nh, cc rnh kha nh d to tp trung ng sut. Mi trng th ug
quan tm nht l s n mn kh quyn, ha cht; chng d dn n s gim tui
th ca vt liu, c bit loi m chng nhy cm nht; v d thp bn cao v nc,
hp kim nhm bn cao v kh ni. hp kim nhm v thy ngn, hp kim tita n bn
cao v nc mui, ng thau v ainoiac, ... V vy, ini trong ini trng n mn
(cn gi l hin tng mi-n mn ) cn c c bit ch . nh hng ca nhit
n iig cong Whler n\i trn s mnh m khi nhit t n vng c
do ( T > 0,5 r,,,. ) v k h i vai tr ca mi trng ( v d. oxy ha) tr nn quan
trng. Hin tiig mi - do ny kh phc tp v khng c b qua. v d, trong
tr n g hp cc cnh tii c b in ca ng c ph n lc l m vic t i n h i t
900-^1000C.
4.5.4. D O
DO
H erring-
Nabarro
O)
4.S.4.2. C ch do
Trong phn ny s gii thiu ln lt bn loi do c trn gin h ili 4.33b.
theo hin tng. cc c im, c ch v ngha ca tng loi.
174__________________________________ C hng 4. BIN DNG V c TNH CA VT LIU
To lch
Kich thih Tp hp
nun
T h i bn Ho bn
vt
cn tr
T 'T -T ^ T "T
-L I \
Hinh 4.36. S m hinh leo
ca lch khi gp cn tr :
) bj C) a) vt cn tr sang mt bn,
b) hy ln nhau khi tri du, c)
tham gia vo bin gii gc nh,
d) leo gn bin ht v e) leo
qua ht phn tn, li vng
lch
j l . j -.-L
T T
t /
e)
HtA A
Nt
Ht B
Hinh 4.38. S m t do
Herring-Nabarro khi th ko
a) dng khuch tn :
b) s thay i kich thc
- nguyn t,
- nt trng
VT LIU HOC 177
12 - VLH
178__________________________________ C hng 4. BIN DNG V c TNH CA VT LIU
4.6.1. V T L I U V C
4.6.1.2. c im ph hy
Vt liu gjTi khng do nn ch ph hy gin. bn ph hy thc hin tru
inu th ko, th nn v mu dng ru cho thy ln lt l : wlO'^ T|| (mu
thng, th ko ), a|," a: lO ' T|1 (mu thng, th nn) v h' =5: T|1 (mu dng
ru .th ko ) , T|| l bn l th u y t (xein inc 4.2.3.1, cng thc (4.11) ).
S khc bit trn cho thy vt nt ph hy iig vai tr chnh. Th ko m
riig. cn th Iiii hn kn vt nt sn c; mu dng ru bn nht v cha t vt nt
nht. l cc l hng, cc vt nt t v i sinh ra t i cc tp ln, cc phn t pha
th hai hoc bin ht th ca nn do s khc bit v tnh n hi. gin n khi
ngui. ... nhit thp, nt v ph hy xy ra bn trong ht, cn nhit cao
ph hy theo bin h t ging nh ph hy do. ^ ii c tc ug ca n mn n vt
nt b m t ( v d. kh quyn m ). ph hy ( sinh v pht tri n vt n t ) c th
xy ra chm theo thi gian, v d. nhi nhiu v t liu gc silicat, thy tin h chu ti
thp v nhit thp.
Thy tin h cng ph hy ging Iih i gni. Thy tin h v mh h iih ph hy gin
T < Tg. Do c hnh thnh t th lng, thy tin h khng c l trng bn trong
Iihiu nh g"m, v vy tr iig thi b m t (vt nt. klia, g gh, ...) quyt iih n
bn ph hy, c khong 10^ Tii . nh hng ca n mn cng ging nh gm.
Khi nhit T > nh chy nht. Iii thy tin h s ph li y do.
180__________________________________ Chg 4. BIN DNG V c o TNH CA VT LIU
4.6.2. V T L I C H T DO
0)
Hinh 4.40 . ng cong ng sut - bin dng ca cht do .
a) cc dang ng cong th ko , b) nh hng ca nhit v tc bin dang
Tm h 'n h th
4.6.2.2. c im ph hy
i vi cht do ph hy cng tr i qua cc giai on to vt nt v pht trin
vt n t n kch thc ti hn ri t ri. Ph hy xy ra hoc bng cch ph v
trc tip cc lin kt-ph hy mch, hoc bng bin dng. Cch th nht nhm
ph cc lin k t gia phn t hoc trong tng phn t, cn nng lng thp, l
ph hy gin. Cch th hai lin quan n s to ra cc min rng v i m, sau chng
hp n h t l i th n h l tr iig ln c kch thc ti hn, l ph hy do.
Ph h y gin xy ra vi ch't do d bin dng n hi, tc chng c cu trc
mng li hp nh urome hoc c cu trc iring li rng hay khng c mng
li nhug n h i t thp hn T nh elastome hay nhit do ( thermoplast ).
urome ph hy xy ra nh ph v cc lin kt s cp. cn elastome v nhit do
- cc lin k t th cp.
Ph h y do trong cc trng hp cn li do cc khuyt t t to ra vt nt nh
s in rng cc di x dch, cc khe-rnh. cc min rng. ... Trong cht do bn tinh
th. c ch ph hy ging nh v nh hnh v u xy ra min v mh hiih, c
th theo lp bin gia cc spherulit hoc gia cc tm tin h th. Ging nh vt liu
kim loi, cht do thay i tn h do v gin theo nhit . t'c bin dng v trng
th i ng sut. K h i tng tc bin
dng, tr n g th i ng su't uhiu
chiu v s khng ng nht t chc
th n h i t chuyn bin do - gin
s x dch v pha nhit cao. Nu
cht do cha h t ca pha cht n
hoc ch't tn g cng th ln, s
phn b, h iih dng, s" lng, c
tn h ca chng s gy ra s khng
ng n h t dn n s tp trun g ng c)
sut v to iu kin xut hin vt
Hinh 4.42. Cc dng vt t ph hy vt liu
nt ph hy. C th phn bit loi cht do:
ph h y v t liu cht do theo mt a) ph hy do: b) ph hy gin ;
c) ph hy dang si
s' dng v t t k h i th ko trn
hm h 4.42.
184 Chng 4. BIN DNG V co TNH CA VT LIU
k .
S dng cc
cht b tr v tng 1
cng dng si, 1-----
tm hoc cu bng
th y tinh , cacbon, l
aming, thch cao.
Phn t ho mm n cc
... kiu compozit Phn t ho m dn cc
tng bn. C th
dng bc x i n Phng php ha mm bn ngoi mch phn t
t cc nhanh hoc cc phn ng nhit - ha tng bn, chng ini mn, tng
bn nhit cho mt s' loi cht do.
4.6.3. V T L I U V N H H N H
(cc l hng), cc tin ng siit ba chin nn. ko cc b ), ... nh hiig trc tip
n cc c tritn g c tnh v bin dng ca n.
M uii n hi ca hp kim v nh hnh nh hn khong 20--30% mun n
hi ca hp k im tin h th do t k h i ca tr n g th i v n h h iih nh hn tr n g th i
tiiih th. Trong k lii gii hn chy ca chng tng i cao. c th ti
/!/ /(0-^100), l do ng sut x dch cn tr t xy ra r t ln khi khng c cc
khuyt t t thch hp chuyn ng (nh trong tin h th). Tuy nhin qii tr ih trt
vn xy ra cc b v tp tru iig ti cc di tr t , tr t t gn gim ng sut
x dch ti hn v hn ch dch chuyn
nguyn t lan sang cc vng khc. Do th
ko ca cc hp k im v n h h n h dng bng
h Fe-B v Fe-Si-B cho thy ng cong ng
sut - bin diig gn ging vi cc v t liu
gin (hnh 4.4 ), Iigha l khng c bin
dng do ng k , khng c ha bn bin
dug v gin di kh i ph hy khng
vt qu l--2 %. C th khi th nn. qu
trn h trit phn b" ng u hn trong ton L, mm
lomm
Ih tch v do bin dng do s ln hn.
Hnh 4.45. ng cong th ko cc
song k th u t th khng cho php thc
bng v inh hinh h Fe-B v Fe-Si-B
lii ii i vi cc inu mng. Qu triih trt
th ic hi n c c l Iih s dch chuyn cc b ca cc th tc h t do. i v i h
Iiii gii hn bn ko b v 5 u gim theo thi gian v nhit ( T < 1,|, )
(lo qvi trn h tch thot cu trc xy ra v dn n s lio gin ca biig v nh
linh. Qu trn h ny cn c kim tra kh i ch to v s dng chng.
Ktc-Sc
'c ( K c - 6 c ) '
7TN
/ 1 '
' I '
(d6de)f'iu ' \
' \
' \
6-/
c) )
4.7.2.N G U Y N T C c h u n g
C h a i cch t c bn cao; 1 - ch to cc vt liu hon ton khng c
lch (gn n h l tiig ) t bn gn T|t; 2- to mt cu trc gm Iihiu cn tr
cho chuyn ng ca lch mng chng li bin diig do. Tuy nhin lin h ng
ca lch cng gim bao n h i ii th do -dai v tin cy ca vt liu cng gim
by nhiu v n g iiy c p h t tri n cc vt nt ( bn cnh cc tp hp lch gn chiig
n g i) dn n ph hy cng cao. Do bn tnh, tin cy, bn lu cao ch
c th t c nu to ra m t tr n g th i cu trc hoc t chc va hm lch hiu
qu l i va phn p li i ng u chng trong ton th tch hoc to ra mt lin h
ng n h t iih ca cc tp hdp lch mng bn chng ngi, v d, dch chuyn
chng sang cc vng ln cn. Cch tch thot s tp trun g ng sut nh bin dng
do nh vy c th thc hin i vi cc chng ngi "mm" (yu) nh bin gii gc
nh ( siu h t ). y chnh l ni dung ca nguyn tc tha hip nu mc
4.7.1.
Theo cch th n h t c th to ra cc tin h th ti t din nh dng ru ( vvhisker )
dng lm ct si tron g v t liu compozit c nn mm nh ch't do. kiin loi. Trong
thc ti n cch th hai c chn ch to cc v t liu c bn cao, bao gm;
- cc phdng php tng m t lch v gim lin h ng ca chng v
- cc phng php bo m mt d tr ng k do - dai. cho php phn
pli ng u lch cng nh loi tr cc tp gy gin.
Trong bng 4.9 gii th i u m t s phn t cu trc v t chc c bn c th ng
gp vo cc c ch ha bn ca v t liu. Chi ti t v chng xem ic 1.5. Trn
thc t p h t tri n v t liu c bn cao thng thy t nht c t hai phn t tr
ln tha m gia. Tic rng va i tr ca tng c ch ring bit c nghin cu kh t
li song tc ng phi hp ca nhiu c ch mt lc cha c xem xt c kt qu.
Bng phng php tn h mi ch nhn c kt qu iih lng ti a cho hai c ch.
V d vi b ii c ch u tin, v nguyn tc c th c mi kh nng kt hp sau;
188 Chng 4. BIN DNG V c TNH CA VT LIU
(4.48)
i (4.49)
trong cc ng gp vo ha bn ca bn c ch u tin tng ng l Ap),
Al , A[ , A snh trn hnh 4.48).
4.7.3.3. Lm nh ht v siu ht
Lch
......... #
)
Hlnh 4.49. S tng tc lch v pha th hai:
a) ct nhau , b) i vng
4.7.4. M T V I V D
Thp bin dng austenit ( ausorm iiig = au.stenite + d e / rm a tio ii) c bn cao
nhng khng gin, b tng t i 30--50 % .Phng php ch to gm im ng trng
th i au ste n it ( t 400 n 600 c ) v bin dng mnh ( to m t lch cao ), sau
ti di n h i t chuyn pha m actenxit ( lm cho cacbit ti t ra phong to lch ).
Thp ha g i m actenxit ( marageing = m artensite + ageing ) c bn v
do r t cao, ch < 0,03 % C; N i; T i; Al; Co v Mo. Trc ht ti chuyn pha
m a cte iixit lO--300 c , sau nung t i 400 550 c ( ti t pha ha bn lin kim
loi Ni.Mo, Ni.Ti, ...)
Hp k im siu do ( sup erp la sticity ) cho php bin dng vi mc r t ln
( > 1000%) tro n g in kin tc v nh i t bin dng xc nh ( T > 0,5 T^c.) nh
hp k im ha v l in nh h t ( < 10'^ m ). r t thun tin cho gia cng to hnh.
Hng lot hp k im c kh nng nh A l-C u-M g, A l-Z ii-M g -Z r, B i-In , Ni-Cr-Fe,
Bi-Sn, A l-Z n , ... ( xem mc 4.2.7.2 ).
Hin nay bng cc bin php cng ngh khc nhau c th t c gii hn bn
tn h I, ng k, vi hp k im AI l 550 4- 600 MPa, hp kim T i l 1000 -r 1250 MPa
v thp l 1600 ^ 2200 MPa. trong mt vi triig hp t ti 4500 MPa. S
nh gi hiu qu ca cc bin php i vi mt loi vt li ii xc iih c th
xem tr n gin h iih 4.51.
13 - VLH
194 C hng 5. TNH CHT VT L CA VT LIU
Chng 5
TNH CHT VT
IV cfl VfT
LIU
5.1.1. S D N I N
5.1.1.1. dn in
M t trong nhng c tn h in quan trng nht ca vt liu rn l kh niig
dn in ca n. Hm h 5.1 nu s b" tr th nghim o dn in. Theo nh
lut Ohm, cng dng in 1 lin h vi in p ( hiu s in t h ) u theo biu
th c ;
U = IR , (5.1)
trong R - in tr ca mu vt liu m dng in chy qiia. Gi t r ca R ph
thuc vo h lih dng mu o v vi nhiu loi vt liu, khng ph thuc vo
cng dng in.
Bih tr
B A'
B
y
1p .
E
)
Hinh 5.3. Cc cu trc vng in t khc nhau c th c trong cc vt rn OK ;
A- vng ha tr c lp y ; A - vng ha tr cn trng,
B - khe vng , C- vng dn cn trng ; Ef - nng ng Fermi
lng.l vi cc v t liu cch in, khe vng tng i rng ( hih .3c) cn trong
cc bn dn th l i hp ( hmh .3d). Nng lng Ferini vi hai cu trc vng
ny nm gn chnh gia khe.
K im lo i
cho in t tr nn t do, cn phi kch thch n ln mt trong nhng trng
thi nng lng cho php v cn trng trn Ey . i vi cc kim loi c cc cu
trc vng nh trn h iih 5.3a hoc 5.3b c sn cc mc nng lng trng nm
st k ngay mc b chim
cao nht t i E . Do vy
ch cn mt nng lng
r t nh a in t ln
cc trng th i trng nm
di nh nu tr ii hiih
5.4. Ni chung nng lng (
do mt in trng cung thch
(iiii t phi c nng inc vt qua khe vng nng liig, nhy vo tr iig thai
cn trng cty vng dn. iu ny ch c th xy ra bng cch cp cho iu t mt
nng lng bng hiu nng lng gia hai trng th i . xp x bng nng liig
khe E^. Qu trn h kch thch ny c bi\i din trn hnh .. I vi nhiu vt
liu, khe viig ny rng
vi electroiivoii. Thng
nng liig kch thch l
t Iigiin phi iu nh
nhit hoc nh sng.
S cc in t b kch Ci Kich thch
tlich nhit chiiyu ln
vng dn ph tlmc vo
h rng khe v nhit .
Ti mt nhit cho.
E.. cng ln th xc sut
cluiyn in t ln ) b)
nit trng thi nng
lng nm trong vng Hnh 5.5. S chim cc trng thi in t trong cht cch in
du cng thp. Kt qu v cht bn dn (a) trc v (b) sau mt kch thch in t t
l c t in t dn hn. vng ha tn ln vng dn
Vng cng rng th dn in cng thp. Nh vy. s phn bit gia cc cht bn
daii v cc cht cch in l ch rng ca khe Iiiig lng: vi cc cht bu
dii khe ny hp, CI trong cc cht cch in th l i kh rng.
Tng nhit ca cht bn dn hoc cht cch in vi lm tng niig lng
nhit kch thch in ti. N hi vy c nhiu in t itc nng ln vng dn. iu
Iiy lm tng du in.
D (ln iu ca cc cht cch in v cc cht bn dn ciig c th c nhn
ulin t gc III hnh lin kt nguyn t, i vi cc vt liu cch in, lin kt
gia cc nguyn t l lin kt ion hoc lin kt ng ha t r mnh. Nh vy cc
in t ha t r b gn cht hoc l phn chia vo cc nguyn t ring l. Ni cch
khc, cc in t nh x cao v khng th no t do di chuyn trong k ii li tin h th
c. Cn lin kt trong cc cht bn dn l ng ha t r ( hoc chiii u th ng
ha t r ) v tng i yii, c ngha cc in t ha t r khiig lin kt mnh vi cc
nguyn t. Hu qu l cc in t ny d b ly i bi kch thch nhit hn l cc
in t ha t r trong cht cch in.
5.1.1.4. linh ng ca in t
Di tc dng lc ca in trng t vo, t t c ini in t t do u thu
c mt gia tc theo hiig ngc vi hing in tring . Theo c hc lng t.
trong mng t iiili th hon ho s khng xy ra tng tc gia in t ang gia t'c
v cc nguyn t. Trong iu kin . t t c mi in tt t do \tc gia tc chng
no in tntng cn tc dng, do s gy ra s tng lin tc ca dng in theo
thi gian. T iiy Iihin, ta l i thy dng in t ti mt gi t r khng i ngay sau
k h i t in trng, nh l c mt " lc ma st " chiig l i s gia t'c bi in
tn iig ngoi. Nhng lc ma st ny l kt qu ca s tn x ca cc ctiii t bi
cac sai lch mng tin h th. bao gm cc nguyn t tp cht, l trng, cc Iigiiyii t
200 a i n g 5. TNH CHT VT L CA VT LIU
(5.6)
= MI e I He . (5.7)
y n - s' in t t do tc in t dn trong mt n v th tch;
I e I - gi t r tuy t ca in tch mt in t (1,6.10'C).
N li vy dn in t l vi s in t t do v lin h ng in t.
Bc 6,8 .1 0 ^
ng 6,0 . 10^
n h h n g c a n h i t
nhit khong trn 200'^c, in tr sut ca kim loi nguyn cht v t t c
cc hp kim ng - n ike ii cho trn h iih 5.7 tng tuyn tn h theo nhit . Nh vy:
p, = Po + a T , (5.9)
trong Po v a - cc hng s" cho ring tng kim loi.
S ph thuc ny ca thnh phn in tr sut vo nhit l dos tng
theo nhit ca cc dao ng nhit v cc khuyt t t khc trong mng (v d, cc
n t triig) c xem l nhng tm tn x iii t.
n h h n g c a t p c h t
K h i pha thm mt tp cht n to dung dch rn. in tr sut tp cht Pi
p, = A C d - C , ) , (5.10)
202 Ch ng 5. TNH CHT VT L CA VT LIU
n h h n g ca bi n d n g n h i
Bin dng n hi cng lm tng in tr sut do tng s lng cc tn x in
t. A iih hng ca bin dng ln in tr sut c biu th trn hmh .7.
5.1.2. BN D N I N
..
.. " "
: : : : : : '
m. .. * * **
i>', c)
n = p (.13)
5.1.2.2. Bn dn tp ch't
Tlic ra cc cht bn dn thng mi u l bn dn tp cht. K h i c m t tp
cht ngay c vi nng thp cng to ra in t hoc l d tha. Chng hn, mt
VT LIU HC 205
; : / : : : * . : ; ; : : : ;
/ 'i T-. * *t
: ' : ; : : : : ; : : ; T
''-3^-' f
: : ; :
a) b) c) ------------
el |i,. ( .l )
Vt liu loi ny c gi l bn dn tp cht loi n . Do nng ca chng, cc
in t l nhng h t t i a s', cn l trig l nhng h t t i t h i u s ' . vi cc
cht bn dn loi n. mc Kermi dch ln pha trn ti kh u vc tr n g th i n: v
tr chnh xc ca n ph thuc vo c nhit ln nng n.
B n d n ta p c h t lo a i p
M t hiu ng i lp xut hin kh i pha vo silic hoc gecniani cc tp cht
thay th c ha t r ba nh Al, B v Ga thuc nhm I I I A ca bng tu n hon. Mt
trong cc mi lin kt ng ha t r xung quanh mi nguyn t ny s b thiu mt
in t. Ch thiu Iih th c th xem Iih it mt l trng lin kt y ii vi nguyn t
tp cht. C th gii phng l trng ny khi nguyn t tp cht bng cch iii
chuyn mt in t t mt mi lin kt cnh nh m inh ha tr n liiih .12. Thc
cht l in t v l trng i ch ln nhau. M t l trng chuyn ng ic xem
n h ii l trng th i kch thch v tham gia vo qii tr iih dn in ti iig t mt
in t n b kch thch, nhit m t trn.
Si
O''
a)
Hnh 5.12. M hinh (lin kt in t) cc bn dn tap cht loai p
(.16)
i vi cc cht bn dn loi p, jnc Ferm i nm trong khe cin v gn mc
acxept.
Cc cht bn d ii tp cht ( c hai loi n v p) ii c ch to t cc vt liii
ban u c tin h k h i t h t sc cao. ni chung c tng hm lng tp vo c 10'Vo
nguyn t. Sau , bng cch s dng nhng k th u t khc nhau, ngi ta ch
n h pha th m n h n g n n g n hoc acxept c th . Quy t r iih hp k im ha
v t li u b n d n n h i v y c gi l ping ( s pha tp).
Trong cc cht bn d ii tp cht, s* ln ht t i ( hoc in t hoc l trng, ty
th u c lo i t p c h t ) c t o ra n h i t phng do nng lng n h i t cung cp.
H qu l cc ch't bn dn tp cht c dn in nhit phng tng l cao.
a s cc v t li u n y ic s dng tro n g cc liiih k i n in t h o t ng tro n g
i ii k i n m i tr n g x u n g quanh .
In n = h ip = c ----- . (5.18)
2kT
Hnh 5.18 c trng vn - ampe ca mt ghp Hinh 5.19 in p theo thi gian u vo (3 )
p - n khi ni thun v ni ngc v dng sau khi qua chnh lu bng ghp p - n(b)
T ra n s ito ti p x c
Trausito tip xc t hp bi hai tip XIC p - n ghp ta liiig vo nhan theo cii
hih n-p-n hoc p-n-p. Hnh .20 nu s ca mt tra iisito tip xc p-n-p cng vi
mch in ca u. Mt vng (base) loi n. rt. mng c t xen k vo gia
ng pht ( entter) v vng gp (colleclor) loi i.
Mch bao gm tip XIIC p li t - ( tip xc 1) c lp thuu. trong k h i mt.
in p lp ngc c t ln tip xc - gp (tip xc 2).
Tip xc Tip xc 2
/
:
n p
-'
p
't' ->5-
-9
' Ph ti +
--------r " w v : ------------
'Vo Vra
^v'o
.I
Hot ng ca traiisito n-p-n ciig \tc l gii idng t. trong thay cho l
trng, in t c n qiia vng v i vo cc gp.
M O SFET
Hnh .22 nu nit. ct ca iit inii MOSPET gni c liai o nh bn dn loi
p (c to ra trong mt cht silic loi n\ cc ao thng vi Iiliau bng mt knh
hp loi p. Cc u ni kim loi thch hp (u ngun v u ra) t ln cc o ;
mt lp cch in silic ioxyt c to ra bng cch oxy ha b m t silic. Sau
mt u ni kt thc ( ca) t lu trn b inl ca lp cch cin .
Hot iig ca mt
MOSFET khc vi
tra iisito tip xc ch
l y ch c mt loi -tL Ngn Ct/i7 Thot
ca knh c biu i
'Si loi n
do s c int ca mt
in tnng dng t
ln ca s y cc ht
ti (trong trng hp Hnh 5.22 S d mt ct ca mt transto MOSPET
ny l cc l) ra khi
kiih. do lni gim dn in. Nli vy. mt bin i nh ca in trng ca
s gy nu mt bin i tiig i ln ca dng din giia cc ngun v thot. Cc
qii trn h khc trong MOSPET r^t giiig uh ni t cho transito tip xc. S
khac )ihau c bn l ch dng ca l r t nh tto vi diig c s ( base) ca transito
tip xc. Do . cc MOSPET c s dng nhng Iii m ngun tn hiu cn
khuch i khng th cho c mt dng in ng k.
Cc c h t b n d n tro n g m y ln h
Cng vi kh nng khuch i tn hiu in, cc transito cng c th hot ng
nh nhng lin h kiu chuyn mch, mt tnh nng ic s dng cho cc x l s hc
v lgic v cng s diig lu tr thng tin trong cc my tnh. Cc con s' v hm
s Iiiy tnh u ic vit thnh hai s": 0 v 1 tlmc h m c s 2. By gi th cc
transito v it trong mch s" s hot ng nh Iili iig chuyn mch vi hai trng
th i ng v ngt .Nh vy, mt s' n c tli biu rlii bng mt tp hp cc phn
t mch cha cc traiii?ito c chuyn mch thch hp,
M ch v i i n l
Trong my Iim va qua, s ra i ca mch vi in t, trong hng ngn
phn t v m ch in t c t hp tro iig in t kh ng g ia n r t nh, l m m t
cuc cch mng trong ln h vc in t hc. Cuc cach mng ny trc ht phc v
cho ngnh hng khng VI tr. ni cn c uhiig my tiili. Iih tiig c\i kin iu t
rt nli v i hi cng sut thp. Nh Iihng thnh t ii mi trong cng ngh cb
2 Chu 5. TNH CHT VT L CA VT LIU
ctic: ch t o ngay
tr n m t ta n i n.
M t ch) hnh vung
kch thc c 1/4 iiich
(6 nmi) trn mt mt
cha ti linf Iighin
phan t nh it.
transito. in tr v
l iliii. H iiih .23a
L-hp ton ) Iiit ch]>
vi x l nh tli : hu
400 (hdng (ly dn
din (liis (to ni chp
Iiy ti mt bng
mch in. Mnh .23b
chp phng di int
phn ca mt clip vi i ^ 4 0i II mrm MM 1 r 4
x l khc cho thy
r s phc tp ca b)
in t Iii c li t hp n lii
Hinh 5.23 nh chup mt chip x l 32 bit, phng al 3,5 ln (a)
th. Min nay Iihng v nh chp mt phn ca mt chip VI x l 32 b it khc,
cliip vi 2 000 000 phng al khong 1 250 ln (b)
pliii t (:iuf dc cli
to v c ulung b
nli cao hn r iig s chc: chn (hrc phat. tri n trong Ufiig lai.
Nhns nicli vi in t giii Iiliixi lp Iijn trong hocsp xp phii tr ii
ca t'in silic theo mt sd (l chi ti t chnh xac. Dng k tlnit. quang khc
(photolithographic) v cac k tliu t v i tn h kliac ( v d, khuch tan hoc cy ioii)
to ra cc klm vc bau (lan loi n . loi p. (in tr hoc in dn cao trn mi
VT LIU HC 2 ir.
t n h D N d i n T K O N G GiM lO N V T R O N POLYM E
Phii ln cc polynie v cc gin ion ii l vt li\i caoli din Iihit (l pliiig
v;'i (lo (l. c cu trc vng nang lug din t trtng U nlat l)ieu (lin trii
h iiih ;3.:-c : k lu ' nng litiig tng i rng, tln iig ln hn 2eV. N ln vy. Iiiiit
binh tlivng cl c rt t in t nh chc cung cp nng lng c tliP b kch thch
nhay ( i i a khe; iii ng vi nhng gi t r rat Iili ca dii din. Bng 5.3 cho
(l (ian (liu Iil t phng ca mt lo t v t liu nli th. ng nhin. Iiliipu vt
liu chtc s dng tr n c s kh Ii iig cach in ca chiig v nli vy. din tr
siiat cao li l ctiu mong nmn. K lii nng cao nhit . (l dii ca cc vt liu cch
din li c the ln hdii ca cc cht bn (ln.
Vt liu dn in . ( LI m )'
Graphit 10^
Gm :
Nhm oxyt lO"'- 1 0 '^
S 1 0 -^ ^ - 1 0 ^
Thy tinh Na - Ca < 1 0 "'^
Mica
Polyme :
Phenolormalehyt lo '-' - 10 '-
Nylon 6 . 6 1 0 "" - 10 '^
Polymetylmetacrylat <10
Polyetylen 10 '" - 10
Polystyren < 10
PolytetraAoetylen < 10 "'
^ to n phn ~ ^ r l i i n l ^ io ii (0.2 I )
5.1.4. I N M I
5.1.4.1. in dung
V
Dn v iii d iiu g l cvilug/von, tc l'ara (F).
Xt mt t in tm song song vi chn khng trong vng gia hai tm
(hbih .24a). i ii dung c th tnh t bivi thc;
s
c = o . -------- . (.24)
l
trong 5 - din tch b m t tm;
l - khong cch gia chng. ;
8() - thm ca chn khng, l mt hng s v tr c gi tr bng
8.85.10 F/m.
b)
Hnh 5.24. Tu ln tm song song trn g chn khng (a)
v khi c mt rnt vt liu in mi (b)
l
trong - th m ca mi trng in mi. c gi t r ln hn 8
218 C h n g 5. TNH CHT VT L CA VT LIU
Hng s in mi bn in mi,
Vt liu
60 Hz 1 MHz 10 v /m
Gm .
Gm titanat 15 - 10 000 200 - 1 180
Mica 5,4 - 5.7 3 940 - 7 875
steatit (MgO - SO2) 5,5- 7.5 790 - 1 380
Thy tinh natri 6,9 6,9 985
S 6,0 60 160 - 1 575
Silica nung 4.0 3.8 985
Polyme :
Phenoltormaldehyt 5.3 4.8 1 180 - 1 575
Nylon 6.6 4.0 3,6 1575
Polystyren 2.6 26 1 970 - 2 760
Polyetylen 2.3 2.3 1 770 - 1 970
Polytetraloetylen 2.1 2,1 1 600 - 1 970
D = u E . (.28)
Trong trvng hp in mi. s c biii tlic tng t:
D - zE. (.29)
i khi D cu c gi l dch in mi.
VT LIU HC 219
< y - 0-
Hnh 5.25. S biu din mt Hinh 5.26. Ngu lc do in trng tc dng ln lng cc
lng cc in vi vect phn cc p (a), cui cng lng cc xp theo hng in trng (b)
Si tng in diing. tc
rni cc J: s
tng hng s' in mi.
c th gii thch biig
I
mt m h iih n gin
Cnn khn
ha v s phn CC
trong vt liu in mi.
Hy xt t iu trn
hiih .27a. Trng hp
chn khng, t'!!! trn
ic tch in +Q() v
tni di -Qi) . KJii a
mt in mi vo t
in v t ln nit
(liu tring, ton b
cht rn gia hai tin b)
t in tr th iih iu
mi b phn CIC (hnli
5.27c). Kt qu l, c Cin rih m fnun -Q'
Iit s tch t thun ti t rnt
in m - Q' b mt
Vng knng c
iu mi gn tn i
in tich thun
tch in dng, v
cng bng cch tng
in hch dng thn
t, mt in tch + Q'
i-0 = PS fi mt
x ii t hin b m t gn
tm m. Nh vy. Iiu
xeii mi tm cng vi
b mt in mi gn n
Hnh 5.27. S biu din :
nhi l mt v t th, c
a) in tch trn cc tm ca tu in chn khng: b) s sp xp lng
th cho rng in tch
cc trong in mi khng phn cc, c) kh nng tich in c tng ln
cm ng bi in nii
nh c s phn cc ca vt liu in mi
(+ hoc - Q' ) kh bt
220 C h n g 5. TNH CHT VT L CA VT L i u
0
tirig sp xp li cc <0 = 3 c j in trn^
in irnq
mnieii lng cc
ngviyii t hoc phii &
t vnh cu liay cm
ng theo hng ca
in tring Iigoi. C
ba dng (hay ngun o o o o o o
gc) phn CC: in t.
o o o o
ion v xoay hng.
Thng thng cc vt. o o 0 o o 0
liu iu mi c t
o o o o
nht mt trong ba
dng phn cc ty
theo vt liu cng nhit
theo cch t iii
trng ngoi.
Phn cc i n c)
t
Phn cc in t Hinh 5.28 S biu din cc trang thi phn cc in t (a),
c th xy ra vi phn cc ion (b) v phn cc xoay hng (c)
VT LIU HC 221
p, = qd, (5.32)
P h n cc xoay h n g
Dng th ba, phn cc xoay hng ch tm thy trong nhng cht c cc
innien lng cc vnh cii. Si. phn cc ny l kt. qii ca s xoay cc mmen
vnh cu theo hng ca in triig t. vo ( hnh .28c). Xu th sp xp ny b
dao ng nhit ca cc nguyn t chng li lm cho phn cc gim i kh i nhit
tng.
P hn CC to n ph n p ca m t cht, hiip; tng s ca cc ph n cc i n t,
1011 v xoay hng ( tng ng l p ,. . p , , ), tc l:
p = p , + p, + p,, . ( 5.33)
C th mt trong nhng thnh phn viig mt ioc c ln khng ng k
so vi cc thnh phn khc. V d. phn cc 1011 s khong tn t i trong cac vt liu
lin kt ng ha tr, trong kliiig c mt cc iou.
5.1.4.5. bn din mi
K lii t ln vt liu in mi nhng iu tring r t cao. s c int Kug ln cc
in t b kch thch chuyn ln nhng nu'c nng liig Iiii Iron vng dn. Kt
qu l dng iu chy qua (ii mi do chuyeu ctng ca nhng iii t ny tiing
ln m n h lit; i khi s nng chy, chy hoc bay hi CIC b s gy nn SI thoi
ha bt thun nghch v thm ch c th pli hy vt lii. y chnh lhin tvng
nh thin g in mi. bn in mi cn gi l bn nh tln g biu th ln
ca in tn iig cu thit, to ra s nh thng in ini. D bii in mi ca
mt s vt liu c gii thin trong bng .4.
5.1.4.6. Cc vt liu in mi
Mt s gm v polyme c dng lm cht, cch in v trong cc t in.
Nhiu loi giii. k c thy tinh, s steatit v Iiiica c hng s" in ini niii troiig
khong A 6 n 10 ( bng .4). Nhng vt liu ny c n nh kch thc v
bu c hc cao. c nhng ng diig tiu biu nh\r cch in iiig dy t i in,
cu dao. l t nh sng. T ita ii oxyt (TiO;i) v gni tita iia t. Iih it bari tita n a t
(B aT iO ) c th c ch to vi h ng s in mi h t sc cao. l m cho chng c
.''u 'k iiig c bit trong t in.
D ln ca hng s' iu mi ca phn lii cc polynie u nh lidn ca giii l
vt liii c mnien lng cc ln hn : gi tr Er ca polynie ni chung nm trong
khong 2 t. Nhng vt liu ny c ng dng lm cch in cho dy. cp. ng
c, my pht in......ngoi ra cng dng trong mt s' t in.
VT LIU HC 223
5.1.5. CC C T N H I N K H C CA CC V T L I U
5.1.5.1. St in
Nhm v t liu iii mi st in mang tiih p li ii cc t pht, tc l phii cc
khi vng mt in tritng. Tng t nhi cc vt liu st t c th cho t tnh vnh
cii. Trong cc vt liu st iii phi tn ti nlnng hng cc ciii vnh cn. Ta hy
giai thch ngviii gc ca cliiig bari tita iia t. int trong Iihng cht it iii ph
thiig nht. S phn cc t pht l h qii ca s sp xp v tr cc ioii Ba^'. T i" v
()" trong c s nh biu th tru hnh .31. Cc ion Ba^' nm cc nh gc ca
c s niaiig tnh i xng tetragoiial (hnh lp plniig b gin nh theo mt
phng). Mmeii htng CIC sinh ra (lo s x dch tiig i ca cc ion 0 ^ v T i"
ra khi v tr i xng cia chng (hnh 5.31b). Cc ion nni thp xuig di
int cht, cn ioii T i'" li dch ln trn so vi t]ii im ca c s. Nhvt vy nit
m iiie n l iig CIC io ii v n h ciu gn vi m t cd s. T u y nh in, k h i Iixing nng b a ri
titnuat. ln trn Iilii t Curie st in cia n (120" C) th c s s tr li khi lp
pliing. v t t c cc ioii ii theo ng v tr i xng troiig c s lp phng,
vt liu by gi c cii trc tin h th kiu perovskit v tnh ch't st in bin m t.
r9 T ; ^V tc
1 1
o
'1 i 1
7, 0^'
5.1.5.2. p in
5.2.1. N H I T DNG
(5.34)
dT
tro n g CQ - ung lng cn gy ra bin th i n n h i t d T .
Thng thng, nhit dung c tn h theo mol ca v t liu (chng hn J/mol. K
hoc cal/mol.K). Nhit dung ring (thng k hiu bng ch c nh) l nhit dung
ca mt n v khi liing v t livi, c n v J/kg.K hoc cal/g. K).
Trong thc t, c hai cch o nhit dung ca vt li ii tng ng vi cc iu
kin nii tring kni theo s truyn Iihit. M t l nhit diing ng tch Cv (th tch
m ii itc gi khng i) v hai l nhit dving ng p C, lun lun ln hn Cv Tuy
nhin, s khc nhau gia chng l r t t l vi a s' cc v t liu rn nhit
phng v thp hn.
N h i t d u n g do d a o n g m n g
Trong a s cc v t rn. dng cn bng nng Kng nhit ch yu l bng s
tng nng lng dao ng ca cc nguyn t. Nguyn t trong v t liu rn khng
ngng dao iig t ii s r t cao v vi bin tdng nh. Nhng dao ng ca
cc ng uyn t l n cn phi hp vi n h a u bng li n k t ng uyn t v theo phng
thc tru y n sng m ng, c th xem l n h n g sng n hi h a y ni n gi n l
nhng sng m. c bc sng ngii v tn r t cao, lan truyn trong tin h th vi
tc m thanh. Nng lng dao ng nhit ca vt li ii bao gm mt dy cc sng
n lii c phn b v tn s khc nhau. Theo l thuyt lng t, nng hiig dao
ng n h i t tro n g c h t r n b hng t ha: ch c m t s gi t r nng lng l c
php. Mt lng t n ca nng ling dao ng c gi l mt phonon (tiing t
nhi hng t ca bc x in t l photon). Bn thn sng dao ng c khi cng
ic gi bng th u t ng plionon.
Chnh nhng sng dao ng (sng n hi) Iiy gy nn tn x nhit ca cc
iii t t do Iih trong dn in iii t (mc .1.14) v cng tham gia vn chuyn
nng hiig trong dn nhit (xem mc 5.2.3).
S p h th u c n h i t
ca n h i t d u n g
Biu thin theo nhit
ca nhit dung ng
tch ca nhiii cht rn
tiiih th tng i n
gin nh nu trn hnh
5.33: Cv bng khng
OK Iihng tng ln
nhanh theo nhit .
iu uy tng ng vi
kh nng ca cc sng
m ng u ng cao n ng
Hnh 5.33. S phu thuc nhit ca nhit dung
lng tru n g b n h ca
ng tch
15 - VLH
226 C h n g 5. TNH CHT VT L CA VT LIU
c, = AT' , (.3)
Cp. u,, k , L,
Vt liu J/kg.K^ 1 0 ' W/m.K 2.W/(K)^.10
Kim loi:
Nhm 90 23,6 247 2,24
ng 386 16,5 398 2,27
Vng 130 13,8 315 2 52
St 448 11.8 80,4 2,66
Cc n g gp n h t d u n g k h c
Cn c cc c ch hp th nng liig khc cng c th ng gp vo nhit dung
ton ph n ca ch't r n. Tuy nhin, tro n g a s tr n g hp n h n g iig gp ny
ii nh so vi thnh phn dao ng. C thnh phn iii t v cc in t hp th
nng lng do s tng ng nng ca mnh. Tuy nhin, iu ny ch c th i vi
cac in t dn. Chng ic kch thch t cc mc y ln cc mc cn triig trn
Ii iig ling Ferini (m c .1.13). Trong k im loi, ch c n h n g in t cc mc gn
nng lng Fermi mi c kh nng chuyn di nh th v s' ny ch chim mt
p li ii lng nh ca t n g s' M t t phn cn nh hdn na ca cc in t c
kch thch tro iig cc vt liu cch in v bu n. Do vy. phn ng gp ca iu
t th n g th n g l kh ng ng k. ngoi tr tr n g hp gn n h i t OK.
Ngoi ra, trong mt s vt liu, cc qu trn h hp th nng lng khc xy ra
mt s nhit . v d. s hn lon ha cc spin in t khi n\ing vt liu st t qua
nhit C iirie lm x ii t hin mt pic mnh trn ing cong nhit dung - nhit .
5.2.2. G I N N N H I T
hay l
----- = u /A T , (.36b)
/0
Hnh 5.34 S gii thich s gin n nhit khi ng cong th nng khng xng (a)
v khng gin n nhit kht ng cong th nng i xng (b)
i vi mi loi vt liu (kim loi, gii v polyme), nng liug lin kt nguyn
t cng lu th h th nng ny cng su v cng hp hn; kt qu l vi mc tng
nhit cho. tng khong cch ngiiyu t s t hn. gy nxi gi tr a/ nh
hn. Bng . li t k h s gin n nhit di ca int s vt liu. Ch n s ph
thuc nhit . ln ca h s' gin n tng theo nhit c bit nhanh khu
vc rt gn OK. Cn cc gi tr cho trn bng . l nhit phng, nu nh
khiig c ghi ch g khc.
K im lo i
Nh ghi bng ., h s gin n nhit di ca mt s* kim loi ph thng
nm trong khong t .IO'* n 25.10 CC) '. Trong Iih i ii ng dng, n nh
kch thc cao khi nhit thng ging l r't quan trng. Diu ny t c Iih
pht trin mt h hp kim st-iiiken v st-coban c t r s' a/ vo c 10''*("C)''. M t
hp k iii nh th c d kin c cc c trng giii n ging nh ca th y tin h
Pyrex; khi c gn vi Pyrex v chu bin thin nhit s trn h c ng sii't
nhit v s nt gy c th c ch ni.
VT LIU HC_______________________________________________________________ 229
Grn
Trong nhiu vt liu gm. lc lin kt gia cc nguyn t kh mnh, v c
phn nh gi t r h s gin n nhit, tng i thp, trong khong O..IO'^ v
15.10 0 cc giii khng tinh th v cc gin c c'u trc tin h th lp phng,
tt/ l ng hng. Ngc li. c mt. s' vt liu gm d hng, khi nung nng th
chiig co l i theo mt s hng t iiili th v n ra theo mt vi hng khc, cc
thy tin h hu c, h s" gin n ph thuc vo th n h phn. Thy tinh SO 2 tinh
khit cao c h s gin II cc k nh ; 0,5.10 V C ) '. Diu ny c gi th i t bi
m t nguyn t thp n mc s gin cch gia cc nguyn t ch gy nn
nhng bin i kch thc vi m ting i nh. Tp cht lm tng h s' gin n.
V t liu gm lm vic trong iu kin thng ging nhit cn phi c h s gin
n nhit tng i thp v ng hng. Ngoi ra. nhng vt liu gin ny c th b
Iit v do thay i kch thc khng ng ii, gi l "sc" nhit s vc ni ti
sau.
Polym e
N lii u vt liu polyme gin n nhit r t mnh, h s'tt/ trong khong t O.IO'^*
n 300.10 ^C0 ' Gi t r a/ cao nht tm thy cc polyme mch thng v phn
nhnh bi v trong cc lin kt th cp gia cc phn t l yu v ch c mt s
t thiu mch lin kt ngang. K lii tng lin kt ngang h s gin n s gim v c
t r s' thp nh l trong cc polyine tin h th chu nhit nh bakelit. trong lin kt
h\i nhi hn ton l ng ha tr.
5.2.3. DN N H I T
Dn nhit l hin titiig nhit c truyn t viig nhit cao ti vng nhit
thp ca v t liu. Tnh cht c trng cho kh Iiiig dn nhit ca v t liu l
dn nhit, c iih ngha theo biu thc
dT
q = -k , (5.38)
dx
tro iig - m t nhit thng, tc l dng nhit i qiia mt n v din tch trong
int n v thi gian (din tch c ly vung gc vi hng ca dng
nhit);
k - h s' dn nhit;
dT/dx - graient nhit qua mi trng dn nhit.
n v ca q v k tong ng l v W /ii.K. Phitng tr ih (5.38) ch c gi
tr i vi dng n h it tr n g th i n ih, ngha l troiig iu kin m in t dng
nhit khng thay i theo thi gian. Du tr trong biu thc ch dng nhit truyn
t ch nng n ch lnh, tc l theo hng gim graient nhit .
Phng trn h (5.38) c dng tng t vi iih lu t Fick I ca hin tng
khuch tn nguyn t (ching 3). k tng t h s khuch tn D v graient nhit,
c vai tr ca graieiit nng Clx.
230_____________________________________ C h n g ,5. TNH CHT VT L CA VT LIU
Cc c ch d n n h i t
Gm
Cc vt liu phi kim loi u l nhng cht cch nhit v chng khng c nhiu
iu t t do. Nh vy. phonon chu trch nhim ch yu trong dn nhit: r t
nh so vi k i . Phonou vn chuyn nng hiig nhit khng c hiu qu nh in t
t do, do phonon b tn x r t mnh bi khuyt t t mng.
dn nhit ca mt s' v t liu gm cho bng 5.5, nm tro iig khong
2 -r O W /m .K nhit phng. Thy tin h v cc gm v iih hnh khc c dn
Iihit thp hn cc gm tin h th, v tn x phonon mnh hn nhiu kh i cu trc
nguyn t c nic khng tr t t cao.
Tn x ca cc dao ng nhit tr nn ni bt hn kh i nhit tng. Do vy,
dn nhit ca a s cc v t liu g"m b iih thng u gim dn kh i nhit tng,
t nht l nhng nhit tng i thp. H iih 5.36 cho thy, dn nhit bt
u tng lu nhit cao hii, l do truyn nhit bc x: lng nhit bc x
hng ngoi ng k c th c vn chuyn qua mt s v t liu gm trong sut.
Hiu qu ca qu triih ny tng ln theo nhit .
% trng Ing 2n
r , c
Hlnh 5.35 dn nhit ca hp kim Hnh 5.36. S phu thuc nhit ca dn nhit
ng - km ca mt s vt liu gm
L xp trong v t liu gm c th gy nh hng mnh n dn nhit; trong
a s' trng hp, s tng th tch l x'p lm gim dn nhit. Trong thc t.
nhiu g'm s dng lm vt liu cch nhit ii c x'p cao. S truyn nhit qua
cc l xp thng l chm v khng c hiu qu. Cc l x'p bn trong thng cn
cha khng kh, kh ny c dn nhit cc k thp, khong 0,02 W/m.K. Hn
na, s i lu kh trong cc l x'p cng khng c hiu qu ng k.
Polym e
N lii ghi trong bng .5. dn nhit ca a s cc polyme l vo c
0.3 W/m.K. i vi loi v t liu ny, nng lng truyn theo dao ng, tiih tin v
232_____________________________________ C hng 5. TNH CHT VT L CA VT LIU
5.2.4. NG SUT N H I T
n g s u t do s g i n v co b h a n ch
Ta hy xt mt thanh c ng cht v ng hng b nung nng hoc lin
lnh ng u. ngha l khng c graient nhit . K lii gin hoc co t do, thanh
s khng chu ng su't. Tuy nhin, nu nh chuyn ng dc tn.ic ca thanh b gii
hn bi cc gi cng chn hai u th s c ng sut nhit. ln ca ng s ii l
gy bi bin thin nhit t To n Tf l :
o = Eai ( T , - T f ) . (.41)
trong E - mun n hi;
tt/ - h s' gin n nhit di.
K lii nung nng (T ( > T ) ng sut s l nn ( < 0), v s gin II ca thanh
b gi li. ng nhin, kh i thanh b lm lnh {T f < T ) th s c ng sut ko
( > 0). Cng vy, ng sut theo biu ths (5.41) cng l ng sut cn th i t nn
(hoc ko) n hi thanh mu tr v' di ban u sau khi n chu gin n do bin
i n h i t Tu - T .
n g s u t g y bi g r a ie n l n h i t
K h i mt v t rn b nung hoc lm ngui, s phn b nhit bn trong s ph
thuc vo kch thic v hnh dng ca n. vo du nhit ca vt liu v ch s
bin i nhit . ng sut nhit c th h iili thnh do graieiit nhit gy ra bi
s nung nng hoc lm ngui nhanh v lm cho phn ngoi thay i nhit
nhanh hn phn pha trong. Cc bin i kch thc b phn c tc dng hn ch
s gin hoc co ca nhng phn th tch xung quanh. Chng hn k h i nung nng,
phn ngoi ca mu s nng hn, v do s gin mnh hn cc vng trong. Nh
vy ng sut b m t l ng sut nn, xut hin v b cn bng bi cc ng sut
ko bn trong. Mi tng quan ng sut trong-ngoi s o li kh i lm ngui
nhanh, lm cho b m t chu ng sut ko.
VT LIU HC_______________________________________________________________ 233
Sc n h i t ca v t li u g i n
Di vi cac kim loi v polyine d un. ng sut nhit sinh ra c th c gini
Jih nh c bin dng n hi. Tuy nhin, i vi a s vt li ii gm, tnh kh un
s lm tng kh niig ph hy gin do ng sut nhit. Ngui nhanh d gy ra sc
Iihil liii l Iiu iig nng, v ng sii't. nhit sinh ra l ng sut. ko. S to thnh vet
Iit v s lan tn iv n cc vt Ii t t. b nit xy ra d hii kh i c ng sit ko.
Kli nng' ca vt li ii chng l i loi ph hy ny c gi l bn xung vhit.
Di vi gm b lm ngvii nhanh, bn xm ig nhit ph thuc khng n l iig vo ct
ln ca s thay i nhit, in cn vo tn h cht c v nhit ca vt liu. bn
XIUI nhit tt nht cc gm c bn nt f cao v dn nhit cao. cng Iilii
mctiui n hi v li s gin n nhit thp. bn ca nhiu v t liu chng li loi
ph hy Iiv c th Itc tnh bng thng s' khng sc nhit TSR (ting Anh :
Teinperature Shock Resistaiice).
drk
TSR = . (.42)
Ea/
C tli phiig nga sc nhit bng cch bin i cc iii kin ngoi gim bt
lc (t ngui hoc niing Iing v hn ch graieiit nhit trong v t th n mc
ti thivi. Ci th i ii cc c trng nhit v c trong biu thc (5.42) cng c th
nng cao tiih khng sc nhit ca vt liu. Trong cc thng s' ny. h s gin n
nliit l d biu i v d khig ch nht. V d, thy tin h Na ph tliiig, tlnng c
(/| vo khong 9.10'(C) ' c bit nhy vi sic nhit nh chng ta vn bit. Bng
cach gunii hm htng CaO v Na^o ng thi b sung vo to thnh thy
tinh horosilicnt. (tc pyrex) th s gim itc h s' gin n xiiiig ti khong
3.10 ' r O '; v l lixi ny hon ton thch hp cho cc chu triih Iiung nng v lm
ngui cia l nung. \a vo mt s^ l x"p tng i ln hoc mt pha th hai nini
ciig c th ci thin c tnh sc nhit ca vt liii, c hai bin php ny u c
tc dung ngn nga s lan tn iy n cc vt nt nhit.
T hiiig cn phi kh ng sut nhit trong cc vt liu gm Iih it l mt bin
phap ci thin bn c v c tnh quaiig hc ca chng. iu ny c th th ic
hin bng .
5.3.1.1. Lng cc t
Lc t. l do cc h t mang in tch chuyn ng gy ra. Nhiu khi cn lii lc
t l lc ca t triig. ch hing ca lc t t i cc v tr xung quanh ngun ca
t tnng Iigiti ta v cc tng sc t. ng sc t cho ta hnh nh c th v s
phn b'ca t tnng. V d trn hnh .37 l ca mt vng dy ctin v nit thaiih
Iia iii clini.
\ I
c)
>
11I s /n, l;i (l l i li;i liu'- lc li llio o (Irtii v S I. k lii tih iili vi H clio tii Vfcl( l lii lliiio rltlii v t l i r tc li ( 111*) t:;i
V ..1 lir-ii
236 C h n g 5. TNH CHT VT L CA VT LIU
>
Vect t ha (t M ampe.vng/m c/m.s maxwell/cm^ 1 ampe. vng/m
(SI)
) = 1 0 '^ maxwell/cm^
/
(CGS-EMU)
(CGS-EMU)
t ha (h s Xn,
Khng Khng Khng Xm = 47rx,
(SI)
t ha) n v dn v n v
(CGS-EMU)
Ghi ch: n V weber (Wb) l volt.second (V.s).
n v henry (H) l weber/ampe (Wb/A).
vy. mi in t trong
Hinh 5.39. Momen t do chuyn ng qu o ca in t (a)
nguyn t c th coi nh
v do spin (in t t xoay) (b)
mt nam chm vnh cu
nh. c mmen t qu o
v nimeii t spiii.
Mmen t n v l magneton Bohr [H c gi t r 9,27.10 A.m . vi nii
in t trong ngviyii t. mmen t spin ch c th nhu mt trong hai gi t r in
(cng cho spiii hiiig ln v tr cho spin hng xiing). Cn mmen t qii o th
bng /nifih . l s liig t t (sling t khng gian) ca in t.
Trong mi nguyn t c lp, innien t qii o cng nh mmen t spiii ca
cp in t tri t tiu ln nhau.
V d, miien spiii ca li t iu t c spin hiig ln s tri t tiu mmen spiii
ca mt in t c spiii hiiig xuiig. Cn mnieii t ca mt Iigiiy ii t s chnh l
tiig mmen t ca mi in t trong nguyn t bao gm c hai thnh phn qii
o v spin. i vi nit nguyn t c cc lp iii t hon ton y. ininen
tng ca n b tri t tiiL N liir vy, vt li ii cii to bi nguyn t c cc lp in t
hon ton y th khng th b t ha vnh cu, v d. cc kh tr (He. Ne, Ar, ...)
cng nh nhiu vt liu ion khc.
Trong v t liu tn ti cc dng t tnh sau: nglch t. thun t v st t .
Ngoi ra phn st t v feri t c xem l nhng dng ph ca st t. M vt
liu dii tn t i t nht mt trong dng t tn h v tn h cht t ca vt iiu ph
thuc vo hnh vi ca cc lidiig cc t nguyn t v in t dii tc dng ca t
trng ngoi.
238 C h n g 5. TNH CHT VT L CA VT LIU
5.3.2. N G H C H T V T H U N T
H
H =0
oooo OOO0
oooo 0 0
oooo 0OO0
oooo o 00
H
Q Q Q Q 0000
0oo oG0
O00O 0O0
0G0O 0000
Nghch t Thun t
Vt liu H s' t ha Xm (th Vt liu H s t ha (th
tch . n v SI) tch, n v SI)
-5
Nhm oxyt -1.81,10' Nhm 2.07.10
5 5
ng -0,96.10 Crm 3.13.10
Vng - 3. 44 .10,-5 Crm clorua 1.51.105
-2.85.10 -6
-5
Thy ngn Mangan sulat 3.70.10
Silic -0,41.10 Mlipden 1.19.10
Bc -2.38.10' Natri 8,48.10
5
Natri clorua -1.41.10.5 Titan 1.81.10
Km - 1.56.10' Zicni 1.09.10'
5.5.3. ST T
H = 0
0000
0ee
eee
0000 Q .
5.3.4. PH N ST T V F E R I T
5.3.4.1. Phn st t
Hin t.itiig Iiv l kt qii ca s nh liing phn song Sony: s sp xj) ciu>
cc mineii t spiii ca cc nguyn t hoc cc ioii lu cn theo cc lung i ugc
nhau mt cch chnh xc itc gi l lii ii titng pkn st t, M angaii oxyt. (MnO)
l mt v t liu phn st t. l int vt liu gm mang c tn iig ioii. c c liai
ion Mn^' v o^' khng c mnieii t ring bi c hai iniiien spin v ninien (Hi
o ii tri t ti\i hon toii. T \iy nhin, cc mmen Mn^' li c ninieii t rins vi
ngun gc spin chim lu th. Trong cii trc tin h th. nhng ioii Mn^' l ii cn xp
ninien t phn song song nhan (hnh .43). Hin nhiu l cc Iiiineii t s tri t
ti ii ln Iilia ii v hu qu l ton b ch. rn s khng c niiiieii t ring.
s.3.4.2. Feri t
M t s' v t li ii g*m cng th hin tnh t ha vn h cii gi l f'eri t. Cc (tc
tn iig t \i in ca cc cht st t v feri t tng t nhau, ch khc u lia ii Iigiin
gc ca cc nimen t. Nguyn l ciia feri t itc m inh ha bng nhng ferit l])
l)lung. Nhng v t liu ion ny c th c biii din bng cng thc ha hc
MFe;0.|. troiig M l mt hay nhi\i nguyn t kin i loi. F erit in hnh l Fe , 0 1
(niauhtit. khong).
VT LIU HC 241
Cng thc ca Fe.04 c th vit thnh Fe^O ' - (Fe' *)2(0 l. trong cc ion
st tn t i c hai trng th i ha t r +2 v +3 vi t s 1 : 2. Mi ion v Fe '^
c mt mmen t spin ring tiug ng bng 4 v 5 magneton Bohr. Ngoi ra cc
ion O^ l trun g ha v t. Gia cc io ii st c nhng tong tc ghp spin phn song
song tng t nhir phn st t. Tuy
nliin, mmen feri t ring l i do s
tri t ti ii khng hon ton ca cc
ninien spin .
F erit lp phng c cii trc tin h
th spiiien o. Cii trc spineii c th
xem Iih c to ra t cc m t phiig
xp cht ca cc io ii o^'. Ngoi ra c
hai loi v tr c th b cc ion Fe chim
ch (hnh .44 v bng 5.8). M t loi c
s phi tr bng bn tc l ini ion Fe
c bao quanh bi 4 io ii oxy gn nht. Fe-^
I vi loi kia. s" ph'i tr bng 6. Vi ( V t r kh e m t ) ( V i r kh o i mt)
t t t
t t t t T t
t t t t T T t T
nh: N i^', v 11^'; mi ion c mt. nimeii t spin ring khc 4 (xem
bng .9)
Bng 5.9. Mmen t ring ca cation
Fe3* 5
Fe2+ 4
Mn'' 5
Co^ 3
Ni;2* 2
Cu^ 1
5.3.5. N H HNG CA N H I T L N T N H C H A T T
Mhit , c
5.3,6. M EN (M I N t ) v t TR
Hinh 5.46 S cc men trong vit liii Hinh 5.47. S thay i inh hng lng cc t
st t hoc feri t qua rnl vch men
244 C h n g 5. TNH CHT VT L CA VT LIU
vng bin hay vch, qua hng t liua thay i dn (linh 5.47). Thng tlung
cc men c kch thc vi m v trong a tin h th mi bt. c th cha nit s
iiien n. Do , mt vt rn s c mt s liig ln men vi uling hitiig t
ha khc nhau. T triig M ca vt rII s l tng vect t, lin ca t t c cc
iiien. Phn ng gp ca mi ineii pli thuc th tch ca n. Mt vt clua t
ha c tng vect t ha ca t t c cc nien bng khng.
l vi cht st tt v feri t. mt t thng B v cng t tn t iig H khng
t l vi nlia ii. Nu nh v t liu chia itc t ha s b th li n i s B biii di theo
ging nh hnh .48. Dng coiig i t gc. kh i H tng th B lc ii tng chm,
saii nhanh hn. cui cng Iini ngang, v khng ph thiic vo H na. Gi tr cc
i ny ca B gi l m t t thiig bo ha ting ng vi t ha bp ha
nu trn. Theo phng triih (.44) thm t // l dc ca ng cong
B - H.
Hnh .48 cho thy // ph thuc vo H. dc ca ing coiig B - H i.i (tiiii
/ / = 0 l mt c tn h ca v t liu, c gi l thm, t ban u // .
K lii tnng H tc dng, cc men thay i h iih dng v kch thic nh s
dch chuyn cc vch nien. Trn liiih .48 l sd cu trc min t t i Iihiii
im dc theo iig cong
B - H. Ban ii, mineii
ca cc ineii nh hng
hn lon Iiii khng c
tring (hoc M). K lii c
t tring ngoi, nhng
nien no c nh hiiig
tluiu li (hoc gn song
song ) vi t triig ngoi
s ln lu nh t liii hp cc
iien khc luiig khng
thun li. Qvi tru h ny
ic pht trin theo c\ng
t tring H cho n
khi vt rn tr thnh mt
n inen duy nht nh
lung gn nlu t tnng
Iigoi. Bo ha t bt u
khi n meii t quay
nh hng theo t trng
Hinh 5.48 . ng c trng B - H ca vt iiu st t hoc feri
H.
t VI s sp xp cc men *rong tng giai on t ha
T im bo ha s
(hnh .49 ). kh i t tn iig H gim v i luiig iig cong uoiig tr n g vi \ng
ban u na v tritng B gim chm hon tnriig t vo H. l hiu ng tr
t . Ti im R khi trng H bng khng vii cn nit tring B c gi l t d
hav l mt < t thng d Br, tc vt liu vn cn b t ha kh i mt. t tr\tug
ngoi H.
VT LIU HC 24
rng kh
^ 9
R
/\y
j l ^ T ho
/ / ban u
c /
0 /+Hc H
5.3.7. V T L I U T M M
5.3.8. V T L I T CtTNG
5.3.9. L U TR T
Trong nhng nm qua v t liu t ngy cng quan trng trong ln h vc liii
tr thng tin , v d, vi niy tnh. Trong kh i cc lin h kin bn dn cli ding lm
b nh s cp, th cc a v bng t l i c kh nng lu tr nhng lng thng tin
ln v vi gi thnh thp hn. Ngy nay ngnh cng nghip ghi ]ii v truyn hnh
ang hy vng Iihiu vo bng t lu tr v ci to cc cbdng trn h audio (nghe)
v video (nhn).
VT LIU HC 249
Cc d liii my tnh, m th an h
hoc hnh nh diti dng cc tn hiu
din t u ic ch u yn np ri lu
gi li trong cc khii vc r t nh ca
mi tnng liii tr t. Vic np thng
t.m v kVy ra t bng hoc ca c
tlu.c hiu nh mt u t. l mt
((ln dy qun xiuig qiiauh nit li (vt
liu t.) c x nit khe. D liu ic
(la vo (hay "ghi" ) bng tn hiu in
qua cun dy lni li t sinh int t
trng i qua khe. T triiig ny s t
ha mt khii vc r t nh trn a hoc
bng (uni trc tip bn trong u t).
Khi Iigt trng, s t ha vn cn hrn
li v tn hiu c hiu tr. Ciiig
chnh u t ic dmg ti hin Hinh 5.52 nh hin VI in t qut cu trc
(tc l "c") thng tin lu tr. Klii vi m ca mt a lu tr t
baiig hoc a i qua klie ca n t,
mi mt biii i ca t triig bng (ca) s sinh ra int iii p cm ng trong
cun dy (LUI tt. in p ny c khuch i ri chuyn v dng (hoc. c tniig)
iiK'iyii gc. a s cc t mi u gm nhng h t r t nh dng hnh kini hoc q\ie
r a ferit y-Fe20i hay cc hp kim pha tp ca n. Chng ic gn ln mt m ng
polyine (i vi bng tt) hoc ln mt a kim loi hay polyme. Klii ch to nhiig
ht ny (\fic sp xp sao cho trc di ca chng soiig song vi lutiig chuyn (tiig
(]ua ctu t (hnh .52).
Mi h t l nit n n ien . ch c t h b t ha sa o cho Iiinieii t ca n Iiiii
dc theo trc . C th c hai trn g thi t , tiiig ng vi vect t ha bo ha
tlveo hiig trc v liiiig Iigc li. Hai trng thi Iiy c th hii tr thng tin
dng s' ( s' 1 v s 0). Trong mt li thng, s 1 c biu (lin bng mt php ci
li hng t trng . t int khu vc nh trong mi trng lu tr sang' mt kl)ii
vc klic. khi c nhiii h t hih kim ca ini mt khu vc Iihit vy i qua u t.
Thiu php i hng gia cc khu vc ln cn s c biii tli bi s' 0.
Vug t tr cho mi tnng lu tr t phi t\tiig i hp v ch nht. Yu cu
Iiy bo in cho s lu tr c vnh cu v s o chiu t ha ch xy ra trong-
mt khong hp ca cng t trng t vo. Thng th\tng m t t thng
bo ha nm trong khong 0.4 v 0,6 Tesla.
5.3.10. S I U D N ( I N )
dn s in t (li khi t.
vo nit t tring
Iiiuh , gi l t tr n g
t i h ii H ,. //,. ph
thiic Iihit ct v gim
khi n h it ct tng.
Titdiig t c nit m t
d n g i n ti. h n e/,.,
thp liii n v t li\i
vn l siii dn. H nh
5.4 l s khng
gian n h it - t
trng - n it dng
Hinh 5.54 Gin d nhit - mt dng in - t trng ti han
in, phn chia cc
phn chia cc trang thi siu dn v dn in bnh thng (s )
trng thi dn thiig
v siii dii. V tr ca
biu gii phn chia ng n h i n p h thuc t n g v t li u , v iiig Iih i t ct . t
trvng v nit dng iu nm trong khong gia gc ta v b in gii ny. vt
liu s l siii dn; ngoi bin gii, v t liu dn in b iili th iiig.
t ) T ro ii iiliiiMi li'ii li ii k lii'ii 7 . tli/c iliitii; t; Iilii'1 ili) <'iir it ' (mc v:'i n ltii-i il li 11.111 siii ilMi. Iiliiiii!.'.
Iiiiit cliVl. Iio/iii l o i i kliiK: n li.n i, x i n (liiu iiliMii hin. 'l 'r o n u Siicli Ii:'iy c li u i i i ; iliiitr |) ||;'||| liil. I.I
T, v, Tr-
VT LIU HC 25]
Nhit ti Mt t Nhit ti Mt t
Vt liu hn Tc, K thng ti hn Vt liu hn Tc. K thng ti hn
Tesia^^* |ic. Tesla^'
(hi ch: 1) M t (l lf lliMK U'J l i n c ia c c HKiiyii t (li/c (lo OK Di V('J CL' li|) cliYl. VI liii) k i i n l;'iV
Hin tiig siu dn c nhng ng dng thc t a dng. Cc nam cliiii si\i
dn c kh nng to ra Iihiitiig t trng Iiuli vi ciig siit tiu th t h ) hiii
ang c dng trong cc thit b th nghim v nghin cu khoa hc. Cliiig cng
ang c tng dng trong lnh vc cng h\ng t (MR) v chp n h cng hcin t
(MRI). trong y hc nh mt cng c chn oii. Nhng bt. thviig trong cc ni
v c q\iaii ni tn g c th c ph t hin nu to c nhtng nh ct cho. C th
phn tch lia sinh cac ni c th nh ph cng hng t (MRS).
Vt liu siu dn cn c nhng ng dng quan trng khc. Cc lnh vc ang
\c khai thc bao gni: 1) tru yn t i in n n g bng vt liu siii dn vi tn hao
cng su t rt th p v tran g th it b s c vn h nh in p thp; 2 ) n am chm
cho cc m y gia tc h t n n g hng cao; 3) truyn tn h iu v chuyn m ch tc
cao hn clio m y tiih v 4) t ii m t cao tc vi m n n g nh lc y ca t
trng.
Tr Iigi ln n h t ng dng cc v t liu siu dn l kh k hn trong vic t
*v lii ch c nhit r t thp. Hy vng l cc kh k h n ny s c khc phc
cng vi s p h t trin th h mi ca cc cht siu dn c nhit ti h n cao
hp l.
VT LIU HC 23
5.4.1.1. Bc x in t
Tn s',H^ I ' ^
1 Pb
T 10*
io
Tin)
(0
Tiax JL Xanh
J0 19
ngoi
Vi b 10
to 10
T !
w,-
10^
R,jto I V )
10-
f0
10w
C h u yn di in t
5.4.2. CC T N H C H T QUANG HC CA K IM LO I
Hnh 5.59 S biu din c ch hp thu phton trong kim loai (a)
v s pht xa tr lai mt phton nh sng (b)
5.4,3, T N H C H T QUANG HC CA CC V T L I U P H I K IM LO I
17 - VLH
258_____________________________________ C h n g 5. TNH CHT VT L CA VT LIU
5.4.3.1. Khc x
I - c 11>. (.-l)
V ~ y f^ l , (.<S)
^ 7 (.(iO)
Nlut nii trn (nic .4.1.3). hin tiig khc x c lin quan n s })h
cc in t Iiliiig t n s tdng cao ciia n h Siiig n h n thy: nhi vy th n h
plin in t ca ling s* in mi c th dic xc cnli t cc php (to ch it siuVt
Vng dng bi\i thc .6 .
Bi v s truyn ch 111 ca bc x in tt trong mt. Iii tr\tng l do s phn
cc in t.iV gy ra, lin kcli tluc ciia cc ng\iyii t hoc ioii cu tlinl c nli
luiig ng k ii c ln ca hi\i ng Iiy. Ni chung, nguyn l hoc ioii cn^
ln th s J)hii cc in t cug mnh. tc nh sang cng chm v chit siuVt
rng lii. Chit su t ca thy tinh Na - Ca tiu biu gan bng l.i. Cho thm cac
ion ln bari v ch (bng BaO v PbO) vo thiy tiiih s lin t.iig chit s u t ln
dng k. V (l Iihvt th y tinh nliiii cli ( cha ti 90% trng lii PbO) c cliit
sut khong 2 . 1 .
Cc gni tin h th c cii trc lp plnnt/ v cc tli y tiiih r ('hPtsu*t (taii
hng ( Iigha l khng ph tluic vo hng tinh th ). M t khc,cc tin h t.h
khng lp phiiig nh ng li c ch it su t ri b't ctns hitng. tc l chit sut, ln
nht (lc theo nh ng hing c m t (t ion cao nht. B ng .13 cho ch it sii't ca
mt s thy tinh, gni v polyiiie trong siit.
VT LIU HC 259
Gm P o ly m e
5.4.3.2. Phn x
KJii bc x n h sng i t nii tniig ny sang mi trng khc, mt phn nh
saii b hc x trn nit phn cch gia hai nii tnng. ngay c khi hai mi
l.ri('ing clii trong sut. phn x R biu th phn iih siig b phn x ti m t
) h n cach, tc l;
R - I\! / . (5.61)
troii.; d / v /(; - cuy c ca chm ti v chm phn x.
Nu iih sii ti vung gc vi int gii hn th;
5.4.3.3. Hp th
Cac vt. liu phi kiiii loi c ih (c hay trong sut i vi nh sng nhn thy
v IIPU l trong s\i't. chng tlntiig hin inu. V' nguyn l. bc x nh sng b
2G0 C h n g 5. TMH CHT VT L CA VT LIU
/c (4.13.10'"eV.s)(3.10'"in/s)
^ 'niin ~ ~ 1.8 eV . 66 b)
^uinx /. 1 0 ' 111
VT LIU HC 261
Hnh 5.61. C ch kch thich in t t mt mc tap cht nm trong khe vng do hp th mt phton
nh sng (a), pht x hai phton (b) hoc sn sinh mt phnon v mt phton (c)
262 C h n g f. TNH CHT VT L CA VT LIU
5.4.3.5. Mu sc
Cc v t liu trong sii t hin m u l do c nhng gii bc sng nh san g b hp
th chn lc. inii sc cni n h u c l kt qu t hp ca nhng bc siig c
tru y n q\ia. N\i s hp th xy ra ng u i vi t t c cac bc sng thy c
th v t liu li hin ra khng m ii. v d Iih cc loi thy tin h v c tinh khit cao.
kim cng v sap h ia n tin h th tin h k h it cao-
Tling tlniig. hp th chii lc l bng kch thch in t. Chng hii nh
tring hp cc cht b u dn c khe vng tr n g vi di nng liig pliton nh
sng nhii thy (1.8eV u 3.1eV). P h n nh sng nhn thy c nng htiig ln hn
E b hp th chn lc bi cc chuyn di in tit t vn g ha tr lii vng dn.
Ditng Iihiii. mt s' bc x b hp th Iiy li th p h t khi cc in t kch thch
Iihay tr v Iihiig trn g th i n n g lng thp ban ii ca chng. Si; tht pht
nv xy ra khng n h t thit cng' t n s Iilu khi hp th ni trong tring hp
chuyn di ctiii t bc x nhiu bc (hnh .61b) hoc kliiig bc x (hnh .Glc)
th li l nli hn. Kt qvi l niii sc ph thuc vo s phn b tn s ca c
chm sng truyn qua v trin sng th pht.
V d. ccini s\iiifit (CdS) c khe vng khong 2.4 eV. do n hp th nhng
phtn c nng lng ln hn 2,4 eV tng ng vi phn xanh v tm ci\a ph
an h sng nhn thy; )it s'li th p h t th n h nh sng vi nhng bc sng khc.
Cn n h sng Iihii tliy kliiig b hp th ch gm nhng phton c nng lng
trong khong t 1.8 ii 2.4 eV. CdS hin m u vu g da cam l do t lip chm
liniyii qua Iiy.
Trong gni cch iu, c Iihiig tp cht c th cng to nn cc nic in t.i
tro u s khe viig. Cc phton c nng liig Iih hn khe vng vn c kh niig b
hap th do h qu ca cc chuyn di in t trn cc nguyn t hoc ioii tp cht
d ( hiih .G la ); ng nhin, s xy ra m t phn th pht, v m u hin ra ca
v t liu vn l mt hm cia s phn b"cc bc sng c trong chm trviyii qua.
V d. nhm oxyt
hoc saphia u tinh th
v tiiili k h it cao khng
c niu. N h n g n ib i
(saphia cha thm o.
(tu 2% criii oxyt C r 2O;0 .
li c m u chi. lon
Cr *' th ay th ioii Al
trong cu trc tinh th
AI2OH v do . a vo
cc mc tp cht Iiin
trong khe vng rng ca Bc sn A ,J4m
saphia. C nhng bc
sng c th s b hp Hinh 5.64. truyn qua ca bc xa nh sng l mt hm
mt. hni s ca bc sng i vi saphia v riibi clc trnh by trn hiili 5,63. Di
vi saphia. d triiyii q\ia t thay i trn toii ph nhn thy, to r;i tiiili khiii
Iiiii. Tviy nhin, i vi nibi c nlung pc (nh) hp t.h m nh xy ra. mt. vu;
xaiih -tni (gan 0.4 Mm) v nit vmg viig- lc (gu 0.6 Mm). anh sng khng 1)
hp th (truyn qua) trn vi nh sng th p h t a li cho riibi m u (t thni.
Cc thy tinh v c c inii nh s c int ca cc ioii cluiyii tip hoc t
him. C cc cp ioii - m u iu hnh nh Cu' ; xanh- lc; Co' : xanh- tm ;
Cr '* : lc; Mii^' : vng v Mn : thm .
s h e a r strain (6.2)
niie r^Ange in a p a r a m e t e r
n ^ r i e t - r s t r a i n .6.2)
d ie ^ r! r ! prnv 8 .1 6 ) I
dielecfW co n A . ^lative
r tr u e strain (6
viscosity (12.7) J
Mt s lp tip xc chnh litii P-N. nh III t trong IIIIC . 1.2.4. cng c the
dng to ra nh s n g Iihn th y nh int qu triih gi l i p h t quang
(electrohiminescence). Klii mt in th th u n t qua linl kiu, cc ctin t v l
trng s trit tiu ln n h an trong v n g ti hp theo biu thc (.67). Trong tntng
hp (t ing liig c sinh ra d\fi clug nh ^ng nhii thay. Nhng ctit pliat
q\iang (liglit - eniitting diode - LED) qvien th\ic ph t ra anh sng nlin thy ctc
s dng hin s. Mu sc c trng ca LED ty thuc vo v t liu bii (ln dc
bit, itc dng.
5.4.5.2. Quang dn
Tnli (ln ctin ca cc clit bn dn ph t.luic vo s ctin t t do trong viii;
dii v s lng l trng trong vng ha tr theo biii thc (.12). Nng lng nhit
gn vi cc dao ng m n g c th thc y cc kcl) thcli in t trong in t
t clo v l trn c to th n h nlnt trnh by trong mc .I.I.3. C th sn
siiih cc ht ti b xung thm nh cc chuyn di din t ctvc kch thch bi
phtou; clii in tng. Hin tiig ny gi l quang dn. Nh vy khi mt vt
liii quang dn c chiu sn g, dn iu s tng ln.
Quang dn ctc ng dng trong iny o nh sng chp iih. Dng in do anh
sng kch thcli ra chc cto. v ln ca n l mt lini s trc tip ca citii (t
bc x iih sng ti. Cacnii sxilii l v t liu ctdc dng ph bin troiig cac may (to
nh siig.
iih s n g m t tri c th clniyii i trc tip thcnh n n g lng ctin trong cc
) i.n m t tri.-, ch ng cng s d iig cc ch'! bn dn. H o t ng ca cc lin h k i ii
uy tlieo m t Iigha no c l ngitc li vi ctit ph t qiiang. Mt tip xc p -11
(titc s dii sao cho troig cc in t v cc l trng (t\tc kch thch hi nh
sn g u b ko ra khi tip xc theo nhng hng Iigc Iiliaii v to ra dn^ (tin
ngoi.
5.4.5.3. LAZE
T t c cc chuyn di in t bc x trnh by cc phn trn vi l t
pht, c ngha l. nit in t t t t mt. trng th i n n g htng cao xiing ml
trn g th i n n g lng tlip hdn m khng c m t kch thch bn ngoi no. Nhn
lu chiivii di n y c lp vi n han v ti u lu n g thi im ng\i nhiu, to ra bc
x khng kt hp; Iiglia l cc siig nh sng khng trng pha vi Iiliau. Nh\nf
vi tia laze, nh s n g k t hp ilc sn sinh bi cc chuyn cii in t khi ii t
Iit tc nhn kch thch bn ngoi; th t vy laze (theo th u t ng tin g anh
LAZER) chnh l t ghp t t ca "light amplificatioii by stim ulated eniisRon of
radiatioii" (khuch i n h s n g b n g s ph t bc x kch thch).
Tuy c Iiliiu ki\i laze khc n hau l hot, ng ca chng ii ic
gii thch b ng laze ch t rn rubi. Riibi n gin l n tiiih th AI2O. (saphia) c
pha thm 0 ,0 0 % ion C r '' . Nln gii thch trn (mc .4.3.). nhng iou ny
lm cho n ib i c inii c trng; q\ian trng hn l chng to ra cac trn g th i
in t q iiyt nh h ot ng ca la7e. c dng th anh vi hai cii pling son g
VT LIU HC 267
Chng 6
N MN V BO V VT L lf u
H'
SO.
6.2. TC N MN
Tc n niii c th o b ng ;
a. Tii tliat trng liig p,| l trng liig kiii loi tn th t trn mt n v b
int. trong mt n v thi giaii :
/U - I-,
Px\- ---------------- . nig/dm'^. n gy . (G.l)
s.t
t ro n g t I. h2 - tr n g liig inii k im loi trc v s a u khi b ii IIIII. nig;
s - din tch b m t kim loi, diii :
t - thi gian. ngy.
h. D thm Iilip tiili theo chiu su kim lo.i b n mii trong nit nin:
p, I . 0.036
p, = ------------------ , niiii/nni . (6.2)
6.3. IN TH IN c c
Khi mt kim loi (Me) iig n h t c nhng vo trong dung (lch cht in
gii cha ioii Me'" ca n (v . Cii nhng trong' chiug (lch C\iSO() th gia kim
loi v ching dch c cn bng sa\i:
C)X> lpli
1
Me <----------> Me ' + 7C .
ki.
Klii c cn hii th gia in cc v diiug dch c in th in cc cn biiu E
t.iiii theo h thc Neriist:
C h n g f. N MN V BO V VT L i u
RT
E - ., + ------ \ n a . ((;.:)
nF
tro i)( R - h n g s kh, R - 8.31441 J/niol.K ;
T - n h it d tiiy t i . K :
F - hng i Karaay. F - 96 OO c/m ol ;
a - hot, ca ioii Me"' trong cliiVt in giai:
E - in th in cc tiu ch un ca k ini loi ng vi (lung (lch c hot
f/= l.
Trong thc t ta khiig th o (tc trc t.ip gi tr tuyt (ti cii (ii th (tin
('c cnn bng (tluin nghch) gia kini loi v ching (lch cha lui ca chiio-
N.i ta tiuiig o (tin thciii cc bng 1)11 in ha fin hai na pin : mt Iia
))in l iii ci.rc kii lo<i n^hin cu, cn na kia l ctiii cc so snh. Hnh 6.3 tiiili
by H piii (lin liu gm (in citc kim loi M e n h n g troii (hing (lch c C/M..I.' ~ 1
v ciii cc so s n h l in cc hyro tiu cln ia n c ctin th xc qiiy c laiiK
khiig.
Sc din ng ca pin trn hnh 6.3 l:
- Ej\ /Iip
/Mn - 0 - E\],. /_\|).
chnli l in th'din co tin clm nn ca in c\c. n^hin cu. B n g 1 clio
hil in tli din cc tin chun cn bng ca p h n ng oxy ha - kh ca mt s
kini loi v phn ng in lia,
S liu bng trii cho php (tiih gi ch iu lu ii lm vic ca pin in lia.
V (l. c Mit p iii iu ha gm hai na p in : na p iii th n h t gm ('c s;l
Iiliiing trong (hiiig dch cha ion P e ' c ho t d - 1. cn mVa pin t h h;u 1.1
mt (tin cc l)ng ctng Iihu g trong cluiif (lch c h a ioii C \ 1^' c h o t cl 1
Sc (tin ctii ca pin ( s l :
(Kc^ K i') - 0.3'1 - (-0 .4 4 ) = 0 .7 8 V.
Ni liai na piu th s c int dns in i qua pin. din t s i t ciu CI.C
st sang ctin cc iig Iigha l rli t in cc c in th .hp hdn (ant) n clin
cc c in th cao hn (catt). Trong tn iig ljp ny. trn (in cc s t c lhii n ,<4
aiit :
Fe Fe^' + 2o .
S at b ha tan. cn trn in cc Jiig s c p h n r n g catt:
Cii' + 2 e ^ C v i .
Tru (tin cc ng s c k t ta thm m t lp ng.
Tng t nln trn ta c th cii trc rn g tt. c cc kim loi vi iii tlit'
(iii cc tin chuii thp hn ca in cc hyro s b n mn tron axit khii;
chita oxy. ng tlii c s tlioat kh hyro:
2M e 2 M e "' +2/(
2nH ' + 2 ^ / c - > n H ,.
VT LIU
___ HC
____ __ 273
Au^ + 3e Au 1,50
2H' + 2e Hp 0.00
+ 2e Pb - 0,13
Sn"* + 2e <-> Sn -0 .4 0
Fe^ + 2e Fe -0 .4 4
+ 3e Cr - 0.74
Zn^* + 2e *r-> Zn -0 .7 6
Al^' + 3e AI - 1.67
Mg^ + 2e <-> Mg -2 ,3 7
Na* + e Na -2,71
6.4. NG HC QU TRNH N MN
(i.4.1. S P H N cc
Xt m t b n h in ha gni;
- m t ctin cc b n g Zn n h iiiig tron g dung dch inii kni c hot ay,j+ =1 ;
- m t iu CIC P t n h n g trong a x it c a -1 (hnh 6.).
Ni h ai in cc th s xy ra sit oxy ha km;
18 - VLH
274 C hng f. N MN V BO V VT LIU
6.4.1.1. Phn cc
hot
ha
P hn cc h o t ha c m t bng h thc saii:
niii. = p log(i/o) , (6.0)
trong i - m t dng in, tc l ciig dng iii trn n v din tch :
V T LIU HC 275
ciiig dng in /
i -
s din tch in cc s
i - m t dng trao i, tc l m t dng din ti in th cn bng;
p - hng s biu th dc ca ng biu din quan h r||,i, = /Uog);
ng ny gi l viig cong phn c\c: gi tr ca p ph thuc vo
b n cht ch't. in gii v nhit .
Dii cng ng vi phn ng oxy ha (phn ng ant),
Du tr ng vi phn ng kh (phn ng kh catt).
b) LoL
n - s in t trao i ;
F - s Paraday. F = 9 6 OO c / m o l ;
^,1, - m t dng gii hn.
Hnh 6.7a biu din quan h gia qu th v logarit m t dng khi c phn
cc nng . T hy rng, u tin qu th thay i khng ng k theo m t
dng, nlung khi m t dng t ti mt gi tr nht, nh th mi thay i t
ngt. Gi tr m t i gi l nit dng gii hn i khi c phn cc hot
ha ln lhii cc Iing u c nh hiiig n phn ng in cc. Klii y q\i th
ca q\i trnh in cc s l tng ca hai qu th k trn (hnh 6.7b) .
Hnh 6.8. ng cong phn cc khi kem b n mn trong dung dch axit
Hnh 6.9. ng cong phn cc ca s n mn km trong dung dch axit khi qu trnh
catt kh hyro (1) b khng ch bi hot ha v khuch tn ng thi
M t s kini loi hay hp kim trong nhiig iu kin ctc b it ca nii tnu
n h tc dng ca cht oxy ha hoc phn cc ant t nhin m t kh niig hot
ng ha hc v tr nn tr. Ta ni rng cc kim loi v hp kiii b th cng.
Cc kim loi Cr. Ni. Fe v hp kim ca chng rt d b th ctiig. H nh 6.10 trnl
by iiig cong phn cc ca kim loi c kh nng b th ng.
Khu vc th dng
XMe + y HO - Mej.Oy f 2 y H " 'f2 y e
Khu vc hot ng
Me - 1-ne
__ I__ _____________
iogi
Hnh 6.10. ng cong phn cc ant khi kim loai bi thu ng
6.6.1. N H N G YU T BN TRO NG
R
tro n g - i n tr ca p in n m n ( y ta b q iia S p li ii cc).
V d. trong mi tniig tru n g tnh (pH = 7) itc kh oxy th phn ng catt
s l :
2H* + 2e o H 2.
in th cn b n g ca phn ng kh hyro trn tnh theo cng thc :
= - 0 .0 5 9 pH = - 0,0 5 9 . 7 = - 0,413 V.
V v v n h n g kim loi no c m hn - 0,4 1 3 V s b n mn >0).
6.6.2. NHNG Y T BN NG O I
6.6.2.1. nh hng ca pH
6.7. CC DNG N MN
6.8.1. X L M I TRNG
6.8.2. BO V K IM L O I BNG c c C H T l m c h m N m n
(CHT c CH)
l n li n g hp ch t Iii ta th m vo nii tn tn g n IIIII vi liig rt nh
nlutng c tc dng lm chm r rt tc n mn. Tc dng km hm tc n
mn ca ch t lii chm c th do m y n gu yn n h n sau:
- Do to th iih cc hp ch t khng tan . k t ta ln b in t kim loi bt k l
cat.t hay aiit.
V d: 2C rO ,^' + lO H ' + 6 c Cr^O;, + H2O ;
- Do hp ph th n h nit lp n p hn t trn b m t kini loi.
n h gi tn h h iu qii ca ch t lm chm n mn ta ita ra k h i nim "h
s tc dng bo v" Z:
Po - Pi-
z ^ ----------. 100% . ( 6 .1 2 )
Po
p, - tn th t trng lng kini loi trong dung dch khng c v c ch t lm
chm .
6.8.3. BO V I N H A
\V
C hai phng php bo v
UJ
catt: bng aiit hy sin h v bng r e . s )
c
dng ngoi. : n mn
a. B o v b n g a n t h y s i n h -An mn
(proteet)
Min dich
Kim loi cn bo v c ni vi
-2 r
int kiin loi khc c in th in O 15
pH
cc m hn Oinh 6 . 12 a). Kim loi
c gi l an t hy sinh hoc Hinh 6.11 th Pourbaix gin n ca
prqtect. Cc itng coiig phn cc Fe 25c
k h i bo v b ng a n t h y s in h ctic
trnh by trn hnh 6 . 12 b.
Trc khi lp t protect. iig cong phn cc ant B v ng cong phn cc
catt A ct n hau 0, Tic n nin ca kini loi cha c bo v l i.. in th
ca kim loi s l (hnh 6 . 12 b).
Klii lp tliin protect th \fng cong phn cc catt vn l itng A. N lnig
by gi ta c hai iig cong phn cc ant: iig B l ing cong phn cc aiit
ca kim loi cn bo v. iug c l ca protect. Do ta phi cng liai npr B
v c c ng cong phn cc aiit tng D. ng D bt u t E t,' (in th
cn bng ca protect ) i qua X v ct ng A ti Y.
T Y ging iiig th n g song song vi tn ic honh n ct trc tu n g ta c
in th n mn ca h th ng . ng ct iig cong phn cc aiit B
ti z. T z k iiig th n g gc vi trc log ta tii c t'c n m n '. ca kim
loi cn bo v. T hnh 6.12b thy rng nh vy kim loi c bo
v, cn protect s b lia tan vi tc l ,,r- R rng protect t hy sin h
bo v kim loi ca ciig triih.
Cc protect th in g c ch to t Zn. Al. Mg hay cc hp kim ca chng. Cc
yii cxi c bn i vi v t liu kiin loi cho protect l ;
- C in th iu cc m hn v t liu cn bo v. l vi cc cng triih b ng
thp cacbon th p ( = -5 5 0 ...-6 5 0 111V), v t liu protectd phi c in th in cc
t -70 n -80 inV so vi in CIC (Ag/AgCl) bo ha. Ngi ta phn bit in th
h m ch v in th lm vic (in th khi protect lp trong m ch bo v vi
i tng v mi tritng c th);
- C dung hng cao v n nh. D ung liig Q [A.h kg ] l in liig do m t
n v khi lng protect s n sinh ra. n ni ln kh n n g lm vic lu di ca
protect theo thi gian;
- C phn cc ant nh bo ni xc su t bo v cao.
VT LIU HC 28;'
' '
0}
N goi ra. cli i ln^ proticU cn tiic ilnh bi hivi s\uVt. ilin hu n [%]. l
t s gia dung hng thc t v (iim g lng l tliiiyl. . Hiu siuVt ni ln mc il
liu ch ca h protect.
V t liii protect in hnh dng bo v ii IIIM flin liu cho cic cng trnh
hang thp l inagi (Mg). km (Zii). nhni (Al) vn cc hp ki]u ca chng. Trong
bng nii cc clc tr ng in ha v v d iig dng ca s v t liu i)rotect. ph
biu.
b. B o v Citt b n g d n g n g o i
in th Dung Hiu
mv < A.h/kg %
-1055 815
Al-Zn-Hg 95 bo v dn khoan c nh
f hoc m/ irn
dn in loi 2
0)
6.S.3.2. Bo v ant
N g u y n l ca s bo v ant khc h n bo v catt. Trong bo v ant. in
th' n m n c t n g ln sao cho n n in tro n g k h ii vc th ng ca th
Po\irbaix . Phng php bo v aiit ch p dng cho nhng kini loi c th b th
ng. H nh 6 .1 4 cho th y s in v iig cong phn cc ca bo v aiit.
P o te n tL o s ta t
E -----
B c
o) b)
Hinh 6.14. S in v ng cong phn cc trong bo v ant.
A- potentiostat, B- calt, C- in cc so snh; 1- ng cong phn cc catt.
2- ng cong phn cc ant khi c thu ng:
Ecb" - th cn bng ca qu trinh ant v catt.
6.9. N MN HA HC (A n m n KH)
Aii inii kh ca cc kim loi l phn ng gia kini loi v k h bao (iuuih
cliiig, PluHi iig n y l s oxy ha xy ra trn b m t kim loi v t o th n h V ii n
mt. s' h]) clut no . Do c kim loi li b ph hy. Loi ii inn n y ch yt'n
xy ra Iiliit c cao. Trong cta s tritiig hp. oxy ca kh q u yn tac d n g V('i kim
loi to th nli cc oxyt. Vi vy )lia ii diti ta ch x t s oxy ha kini loi.
(.y.l. c CH N MN KH
6.9.2. M NG BO V V KH N G BO V
6.9.3. N G H C T O M N G OXYT
19 - VLH
290__________________________________________ C hng 6. N MN V BO v VT Liu
6.10. SN MN CC VT LIU GM
C C LOI VT LIU
.
THNG DNG
Chng 7
THP vn GRNG
7.1.1. T H N H P H N H A HC
C acbon l n g u y n t
q u a ii tr n g Iih t. quyt
(lnh ch y ii n t chc
v tn h ch t ca th p
cacbon (v c th p hp
kim). T g i n pha F e-C
thy r n g k h i ling ch a
ca c tro n g th p t n g ln ,
hiig x n ie n tit c in g t n g
ln t ng n g v l m th a y
i t chc t vi c a th p ,
tr n g th i c n bng
(trng th i ), t chc t
vi ca th p cacboii, p h %c
tliuc v o hiig ch a ca
Hnh 7.1, nh hng ca cacbon n c tnh ca thp cacbon
c troug n. n h i sau: trang thi
294________________________________ ________________________ C hng 7. THP V GANG
7.1.3. N H HNG CA CC N G U YN T KH C
7.1.4. P H N L O I T H P CACBON
C Iihiii cch phn loi thp khc nhau, nhng thng gp cc cch sau.
Theo ch t l ng: T heo ch t hiig h iyn kim. tc l theo mc ng nli't ca
thnh phn ha hc, t chc v tn h ch t ca thp v c b it l mc cha cc
tp ch t c hi p. s , ngi ta phn ra cc loi thp sau:
- T hp c ch t lng thng, c th cha ti 0,06% s v 0,07% P;
- Thp c ch'! lng t*t, cha khng qu 0,04% s v 0.035% P;
- Thp c ch t lng cao. cha khng qu 0,025% mi n gu yn t;
- Thp c ch't liig c b it cao. cha khng qu 0,015% s v 0 , 020 % p.
29G__________________________________________________________ Chng 7. THP V GANG
Ch't. hiig ca thp do phng php luyn quyt nh. Plung php Marii:i
(hay phng plip l bng), vi tng l c tnh baz c th kh \c p. s . hiytMi
ctc thp vi ch t ling tng i t't; vi tng l c tnh axit c th hiyii thi) co
cht lng cao. T uy n h in theo Iihng thng bo mi nht, phitng php l bng
ngy m t t itc s dng v c th b thay th bi cc phng ph) khc. Phng
php L-D (l thi oxy t nh) lu yn thp vi n n g su t cao. chnt lng t thng
thirng n tt . Phitiig php l in (tlntng l h quang) luyn c thj) cht
liig cao. c kh nng kh p. s tt.
Thp cacboii c th gm ba loi cht htiig ii, thp lip kim c th gni ha
loi ch t lng sau.
Tkeo p h n g p h p k h oxy : Theo mlc kh oxy . phn ra ; thp SI. thp
lug v na lng.
Thp si l th p c kh oxy khng trit , ch dng fero-M n. Do vii cn
FeO , nn II c th tc dng vi c trong thp lng theo phn ng sa\i:
FeO + c -> Fe + c o t . (7.4)
Kli CO bay ln lm cho m t thp lng chuyn ng ging Iih n b si ln, do vy
c tn l thp si. Do kh c o vn cn to th nh n gay c khi rt khun nn s to
thnh m t s* bt kh trong thi thp c v gu nh khng c lm co tp truug
pha trn (hnh 7.2a).T rong qu triih cn nng tip theo, phn ln cc bt kh ny
c hn lin li lm cho thp tr nn st ch t hn. Thp si c th n h phn khng
ng nht, phn pha ngoi hu nh khiig c cacbon, phn li cha ihiu cacboii
hrtii. s phn lp ny th y r trong tm thp cn. Do ch dug fero-M n kh oxy .
lin ferit cia thp si cha rt t Si (< 0,07%) v do vy n rt do. cc tJii thp l
m ng rt thcli lip cho vic dp su. Tuy vy thp si kh hn. v klii liii. ti vung
nng chy s li xy ra hin titng "si" kh triih nh m t trn, lm xut
hin Iihiii r v u g m p hn v lm xii cd tnh ca nii hn.
Thp ln g l thp irc kh oxy trit , Iigoi fero-M ii. cn dng fero-Si v
Al. n n trong tlip cn rt t FeO, m t thp lng phng lng, v do vy c gi l
thp lng. Trong thi th p lng hu nh khng cn bt kh. nhng lni co li ln
(hnh 7.2b). S phn lp nh ni trn cng khng cn na. C ht lng thp lng
cao hn thp si. n h iiig khng kinh t v phi ct b phn lm co. (c khi ti 10 -
15% trng lng ca thi), chi ph cho vic kh oxy tn kin hn. Do cha nhi\i Si
hn (O.l - 0,30% Si), nn ferit ca thp lng cng hn so vi thp si. Thp ln g
thch hp cho vic hn.
Thp na ln g l loi tn m g gian gia thp si v thp lng, ch itc kh oxy
bng fero-M n v Al.
Thp cacboii thp c th c ba loi k trn. Thp cacbon trun g bnh c th l
thp ln g hoc na lng. Thp cacbon cao v thp hp kim hin l thp lng. Vt
c ch c ch to t th p lng.
Tho cng d n g : y l cch phn loi thng dng n h t, gm bn nlin
chnh:
- T hp cn Iing th n g diig, loi ny ch y\i dng trong xy dng v cac cng
vic thng thng tng t, ni chung khng cn qua n h it luyn;
- Thp kt cu. ch yu lm cc chi ti t m y. thng phi qua n h it hiyiK
VT LIU HC 297
7.1.5. K H I U V CNG
DNG CA CC
N H M T H P CACBON
7.1.5.1. Nhm thp cn nng thng dng (cn gi l thp cacboii cht liiiR
t.hiig)
Ghi ch: N\i l thp si th thm ch s, nu l thp na lng th thm ch 11 pia sau.
V d: CT33s, CT42n, ... Ngoi ra cn lu thp xut xng c tit din (ng
knh, chivi dy) cng nh c c tnh cng cao hn(so vi s'liu trong bng).
298 C hng 7. THP V GANG
o / ii r/:
- Cc mc cu cha 0,17-0,37 S i :
- Mu th c ng knh v chiu dy nh hn 80 mm :
- clai va clp cc thp th trng chi ha t t ;
- C tnli ca cc thp C75, C80, C85 cng ch trng thi ha t't (ti v rani cao).
y l Iihm thp c th n h phn cacboii cao (> 0,70% C). thuc loi thp cht
lng t t. \tc quy iih kh ch t v' th n h ph n ha hc. n h t l lng cha ca p
300 C hng 7. THP V GANG
v s. c dng d lni cc dng c vi nng sut thp v trung bnh. Theo TCVN
1 8 2 2 -7 6 . Iihin th p ny ic k hiu b n g ch CD (C-cacbou. D-cliig c), vi con
s ch litiig cacbon trung bnh theo phn v n (xein bng 7.4).
Ghi ch:
- Cc ni.c u cha : s O.O.SO^o s, s 0,035"
p. Nu ling cha p, s th<'p hn 0,025'o s
tlim clu A cui, biu tli thp chnt lng
cao.
- Ngoi ra, chng cn c th chn int lng
nh cc nguyn t, Iilu: < 0.20"o Cr; <
0,25% Ni. ...
q\iyn ). dng lm dy in tlioi v trong sinh hot. D y thp c tliiih J)hii O.O -
0.70% c dii cun th nh cc l xo trn.
T rong k thut cn dng cc loi dy cj) c tl hn rt. cao. chnh l (lo cc .si
tlip Iili c ko ngui, c bn cao, bn li.
Thp l c dp n g u i: Tlip dp ngui tlutiig (ug tm iniig (l), i hi
pliai c tn h do cao. c b it vi chi tit, (lp su. Mun vy, Ivtng cacboii phi r^
th). thng ch O.O - 0.20% c . T chc ch yvi l ferit. Liig silic CUR phi
t hp (0.07 - 0.17% Si), v Si lm gim Iiiiili ct do cvia ferit. do vy thp la d])
sii tlu iig l thp si. v d. Cs. C 8 s, ClOs, C l s . ...
t n g kh n n g chng n mn trong kh qiiyeii. cc tni tlip l m ng c th
clc tr n g Sii (gi l s t ty), hoc trang Zn (gi l tn trng kni).
T hp cacboii vn idc dng rng ri trong ciig nghip v troiit rii snn^. (k)
hai u im cd bn sau:
- R tin. v d Ii'\i hiyii v trn ht. khng phi cliiK cc ngiiyn t hp kim
ilit tin;
- C c tn h n h t ctnh (chiig lin ct cng sau khi ti ca tlip c cao kbiif>
tlm a k n i th p hp k im c hng c t ng t ) v n h a t l c tn li CIIK ng li t t; (le
(iic. hn, cn. rn. dp. ko si. gia ciig ct gt. ... t.t hn so vi tbp h]) kim:
T iiy n h i n RO vi th p lip k im . th p cacbon c iihic ctieni cr b ii saii:
- bn trn g thi cu n g cp (thng ha) v rnp thi t.hp. Ri hn (tn
hi k h n g vit qu 7 0 0 M P a. cha k i klii tli ct do Vc ct (lai g i m i
rt m nh. Vi th p hp kii vi hng. d c th ci th iu tn h cht ny int carh
(nf k (s Iii sau);
- tliiii ti ca thp cacboii ni chung thp, kh c th ti tli mt clii t.it
co (htng kiili khong liHin. ni nm n ti thii phi chn mi trng ti m nh,
iu s clnii n nguy c bin dng n hiu v th ni ch y nt. v. Cac Iiuvii t
hp kim s ci th in ng k ct thin ti ca thp;
- bn v n li t l cng nliit ct cao (> 300" C) rt tlip. mt phn (lo
khng CII n iacteu xit Iia. m t Iilin co hin t\tng clo. y l yu Pin rnt c bii
ca th p cachoii so vi th p hp kim. ni khng th (lng n lm (lng c ct
Iilianh. hoc chi ti t lm vic nhit (t cao;
- bn chng mi mn: tiiy thp cacboii sau khi ti ng, c t ci kliiig
thua kni so vi thp hp kim c liig c tiig t, Iihng kh iiuR chng m i mn
kni liii. do trong thp cacbon hii Iilii khng c hoc c rt t cc loi cacbit hp
kim. int y\i t quan triig gp phn n iig cao bn chng m i J1111 cho tlip;
- bn cling ii mn ca thp cacboii ni cluuig tlip. iiRay c trong kh
quyn t.liiig- tli ng (c clnU. t hi Iic hoc k h CO-^), thp c th b g. Ch rii
cho th m mt. lng nh Cu l c th ci th in tt kh nng ny ca thp. CII
n\i cho vo thp int liig thch hp Cr. Ni. ...s lm cho thp tr lin khng g (s
Iii savi).
302 ________________________________________________________ C h n 7. THP V GANG
7.2.1. T H N H PH N HA HC V C I M c a t h p HP k i m
Thp lip kiin l loi thp m ngoi st. cacbon v cc tp cht ra. ta cn
r' ifa vo cc n gu yn t* c b it vi m t htug nht, iili Inni th ay (li t rlic
v tn h cht ca th p cho hp vi y\i cii s dng. Cac nguyn t' c \a vo
int. cch c n lii v y ic gi l nguyn t hp kim . Cc ng uyn t hp kim
thng gp l: Cr, Ni, Mn. Si. w . V, Mo, Ti. Nb. Zr, C\ 1, B. N. ... v ranh gii v
hiig phn b it tp ch t v n gu yn t hp kim l nh saii:
M n : 0 . 8 - 1 .0 %; Si; 0.-0,8% : Cr; 0 , 2 - 0 . 8%: Ni: 0.2-0.6% ; W; 0 .1 - 0 . 6 %;
Mo; 0.00-0.2% ; Ti. V. Nb. Zr. Cu > 0.1%; B > 0.002% .
V d^thp cha 0.7% Mn vn ch c coi l thp cacbon (ngha l Mn vn ch
l tp cht), ch khi Ing Mn > 1.0% ]ii ctc coi l thp hp kim. Troii kin ct ch
cn c > 0,1% Ti (hoc V, Cii. Zr, ...) hoc > 0.002% B ciig c coi l thp h)
kiin.
Trong thp hp kim , litiig cha cc tp clit c h i Iilnt p. s v cc kh oxy .
hyro. Iiit l r't th'p so vi thp cacboii. Do vic kh tp cht trit liii v iiluVt
l do p h i cho vo cc ng uyn t lip k in i. nn ni chung thp hp k in i t ti n hn
so vi th p cacboii Iihiig b li. thp hp kim c nhng ctc (tiiii ni tri hn hnn
so vi th p cacboii, ha y ni khc i, m c ch ca vic hp k im ha nh sau.
V c tn h : T hp hp kim ni chiing c bn cao hn hn so vi thp cachoii.
th hin ctc bit r rng saii khi nhit luyn (ti v ram), do thni ti ca t,liCj
hp kini c ci th in rt n h i\i so vi thp cacbon. thp lip kim cii cao. ii vit
ny cn g r. T uy nliin cn th y rng:
- 0 triig th i khng n h it luyn, v d, trng thi . ct bn ca thp lip kini
kh ng cao hdn n lii i; so v i th p cacboii.
- S au n h it lu yn , th p lip kim c th t c bn r't cao, nhiig cng vi
s t n g bu. do v dai li gim i. do vy phi ch ti mi quan h iKiy
xc n li c tn h th c h lip.
- C ng vci SI t n g mc hp k im ha. tn h ciig ngh ca tli p s xu (U.
V tiih c h u n h i t (tn h cng nng v tn h bn nng): Thp cacboii c cVii;
cao sau khi ti. nh ng khng gil c khi lm vic n h it cao hn 200 " c . (lo
lu actenxit b phn h y v x m eiitit k t t. N h it cao hn. thp b biu diiK (lo
hin tiig do v b oxy ha m nh. ... Cc ngu yn t hp kim cii tr kh Iiaug
khuch tn ca cacbon. lm m acteiixit phn ha v cacbit kt t n h it cl rao
hn. v th II gii ic cng cao ca trng thi ti v tn h cliig do ti 600" c .
tnh chiig s oxy ha ti 800-1000"C . D nhiii niuii t dc tnh ch t ny. th)
cii c hp k im ha bi m t s' nguyn t' vi h t iig t ng cao. u vit, ny
ca thp hp kim itc ng dng trong thp dng c v th p bn Iing.
V cc tn h ch t vt. l v ha hc c bit: N lii bit, thp cacboii b g t roiig
k h iig kh . b ii m n m n h tro n g cc nii tn iig a x it. baz v nm i. ... Nh h)
kini ha ni c th to ra thp khng g. thp c tnh gii) n v n hi (lc hit.
VT LIU HC 303
thp c t tn h cao v thp khiig c t tnh, ... Trong nhng tn iig lip nhi vy.
plii dng nh ng loi thp hp kim c bit, vi th n h phn chc kliiig ch cht
cli (v d nhin l t tin).
N h vy c th ni rng, nguyn t^ hp kiin c tac dng r't. tt, thp hp kim
l v t liu khng tli th iu c troiig ch to m ay dng c. th it b n hit in.
cng nghi]) ha hc....... N thiig c lm cc chi tit quan trng nht trong
(liu kin lni vic nng.
liivi r hn v bn ch t cc tn h cli't qy ca thp hp kim. chng ta xt
qiia cac tc diig ca n gu yii t hp kini i vi thp, ni c th l i vi Rt v
cacbon. l hai n gu vn t c bn ca thp.
Hnh 7.4. Gin pha st-nguyn t hp kim (loai m rng vng Y. thu hep vng (<)
a) khi ha tan v han vo y-Fe b) khi ha tan c han vo V-Fe.
Hinh 7.5 Gin pha st-nguyn t hp kim (loai m rng vng u, thu hep vng y)
I r J 4 5 6 7 I 2 3 4 7
Lng nguyn i hp k i m , \ Ln; n^un t ' k im , %
0) b)
C th tliV n gay rng trong thp hp kim, nguyn t' no c s' in t phn
l(]) / ca lp ngoi c n g ln hn 6 s khng c kh n n g to cacbit. n gay c cc kim
loi cluiyii tip nh Ni. Co v cc kim loi nh: Si. Al. Cu, Zii. chng ch c th to
thnh dung tlch rn vi s t (hoc cc pha lin kim loi khi liig ca cling
lii).
S th Kim K L M N 0 p
t loai 1s 2s 2p 3s 3p 3 4s 4p 4d 4f 5s 5p 5d 6s
22 Ti 2 2 6 2 6 2 2
23 V 2 2 6 2 6 3 2
24 Cr 2 2 6 2 6 5 1
25 Mn 2 2 6 2 6 5 2
26 Fe 2 2 6 2 6 6 2
27 Co 2 2 6 2 6 7 2
28 Ni 2 2 6 2 6 8 2
29 Cu 2 2 6 2 6 10 1
30 Zn 2 2 6 2 6 10 2
40 Zr 2 2 6 2 6 10 2 6 2 - 2
41 Nb 2 2 6 2 6 10 2 6 4 - 1
42 Mo 2 2 6 2 6 10 2 6 5 - 1
73 Ta 2 2 6 2 6 10 2 6 10 14 2 6 3 2
74 w 2 2 6 2 6 10 2 6 10 14 2 6 4 2
Hnh 7.8 S biu din s gim tc ti ti han (a) v s tng thm ti (b)
ca thp hp kim so vi thp cacbon (\/|^,, v \/,h2 l tc ti t han,
cn ri, v l thm ti ln it ca thp cacbon v thp hp kim)
A//)/f ram , c
.i b) Nhit ram ,
Loi gin xut hin khi ram khong 280 - 3O c . ng vi cc tiu th Iili t.
(hc gi l gin ram loi I. ni nguyn nhn ca n n nay cng clua r. C th l
(lo khi rani nhit ny. cacbit dng t.ni tit, ra khi niacteiixit. bin gii pha
dn ti pha liy gin, hoc l do a iis te iiit d\t chuyii thnh m actenxit ram l pha
gin hn lni ct dai va p gim i t ngt. Hin vn cha c bin phap c hiu
qu ngn uga gin ram loi L do n CII c gi l gin ram khng tlu i ii
nghch hay khng cha c. Cch tt nht l trnh khng ram khong nhit
c X T i t hin fin ram loi I.
Loi gin xu't hiii khi ram khong OO - 600c. tluiig gp thp hp kim :
Cr. Mn. C r-N i. Cr-M n. sau khi ram lni Iigui chm, ng vi cc tiu th hai
VT LIU HC________________________________________________________________ si
(l)inh 7.9b). ctc gi l giii rani loi II. Nii sau khi rani lm ngui n h an h (bng
cch nluuig vo nc hay dii m khng ngui ugoi khng kh nh cch rani
thng thng) th khng xut hiu cc tiu th hai ni trn, tc khng xy ra gin
ram. Song nu sau l i tin hnh ram lu trong khong OO - 600"c, tnh gin li
xiiat hiii. v vy gin rani uy m ang tiih cht tluiii nghch. Cng ging Iih gin
ram loi I. Iigviyii nhn cia gin ram loi II vn clua c xc nh r riig. C
ti)p l do khi lm ngui chm t nhit ram cao nlu vy to iu kin t.liiiii li
chu s tit ra cc )ha gin c kch tli\c r t nh bin gii ht. Bn cli't. cc pha
(l l g (ltrit. oxyt hay plitphit) v cch phn b' chiig cliita itc khang nli.
Bin phap ngn nga gin raii loi n l lm Iigiii n h a iili sau khi rani cao (liiig
cacli nhng chi tit vo du hay Iiitc). Vi chi ti t ln kh lm ngui nhanh, phi
(liiuR thi) hp kim ha thm bng 1%W hay 0,%Mo. Vic p dng c-iihit hiyii
r ii o tc (lng Iigii cn gin ram loi II.
7.2M. PH N L O I TH P HP k im
Phn loi theo nguyn t'hp kim : Cch phn loi ny da vo tn cc Iigiiyii
t* lip kini chnh ca thp. V d. thp c cha Cr c gi l thp crin; cha Cr.
Mn itc gi l thp crni-niangan; chta Cr. Ni. Mo c gi l tlip crni-nikeii-
Iiilipen. ...Theo cch phn loi ny. bit \(c tnh cht, ca thp do uguyn t hp
kim chnh quyt, nh, v d. thp Ni c tnh do. dai cao; thp Cr-Ni-Mo c (t
th m ti cao v khng nhy cni vi gin rani loi II.. .
hp loaasteni
77/7777777777777777777/
Thi gian ----- -
c)
H n h 7 .1 0 . n g c o n g c h " C " c a c c lo a i th p
Phn loi, theo tng lng cc nguyn t hp kim : Theo tng lng cc nguyn
t hp k iiii. c cc loi SQ\1:
- thp hp kim thp, l loi ni tng lng cc nguyn t hp kin i nli hii
2,% (thng l loi peclit);
- thp hp kin i tn in g bnh, l loi m tng lng cc nguyn t hp kim t 2.
n 10% (l loi peclit.-niactenxit);
- thp hp kim cao. l loi m tng htiig cc n guyn t hp kim cao hii 10%
(c th l thp Iiiactenxit hay aii.steiiit).
Cch phii loi ny cho bit gi tr ca thp.
Pkn loi theo cng dng: y l cch phn loi thng dng nht. Cng Iilu
thp cacbon. theo cng dng, thp lip kim c phn ra cc nhm clinli sau:
- thp cn nng thng dng, ic dng vi khi lng ln. ch yu cliiig trong
xy dng v cc cng vic thng thiiig tng t. khng cn qua nhit hiyii khi s
dng;
- thp kt cu. l nhm thp ch yu lin clii ti t iny, thng phi qiia
n h it hiyii;
- thp dng c,l nhm thp cli y\i lm dng c. nht th i t phi qua nhit
hiyii;
- thp hp kim c bit, l nhm thp c cc t iili cht c bit (c. l. ha), v
d, thp khng g, thp c tnh chng mi IIIII cao, thp chi nhit, tlip c tiib
gin n v n li i c bit, thp khng t tnh. ... Phn triih by cc n li iii thp
c th dii cly s da theo cch phn loi nv.
VT LIU HC________________________________________________________________ 317
7.2.4. K H I U T H P HP k i m
7.3.1. T H N H PH N V T N H C H AT
lng v vng k cn (vng chuyn tip) trn kim loi nn. tuy luii trng thai
1'ii. nhng tr i qua mt chii trn h nhit: niing nng ln trn Iihit (t clniytMi
hin pha ri b lm ngiii. Nguy c xii't hin cc vt. nt vng uh hiit iihM
cng ln nu Iilu t saii khi hn b ngiii nhanh v trong mi hn xiit lii ii cc pha
cng v gin (cacbit. hp kin). Bi l ngi ta lun tm cch hn ch liii
cucbou v cc nguyn t hp kim i vi cc loi thp chuyn dng hn. Ngi
ta cng xac clnh kh nng hn ca thp bng cch tnh gi tr lng cacbon (MV
i (tng ng). M t trong nhng cng thc thng chtc diig tnh p li ii trn iii
c titng ng, do Vin hu qiiic t (IIS / IIW ) a ra nh\ saii:
Mn Cr + Mo + V N i + Cu
% C|(| = % c + ------ + ---------------- + ----------- - (T.)
6 l
trong thnh phn ca cc nguyn t' hp kim ctc tnh theo % trng lng. R
rng % C,.| cng cao th thp cng kh hu (cng d b ti). KJii phi tm cch
hn ch s x u t h i i cc k h u y t t t h n bng cch im u g Ii iig tn t c ch r n hn.
khng ch' c h t ch n ng htug s d ng k h i hn (cho ph lip 't'i kch tln c. c lii ii
dy v hnh dng, ...ca chi ti t hn), lm ugiii chm n nic c th c sau khi
liii. ...
- Tih chng n nin trong k li quyn. Nh bit, thp cacboii b n IIIII (ii)
trong k li q\iyii. nht l trong khng kh ni. b n mn mnh trong kh qiiyeii
cng nghip c Iihiu CO2. c o . H-^S. vng bin c nhiu ion c r . C th luui cho g
bng cch sn ph. Cuig c th tng kh nng chng n mn trong kh quyii
hng cch a tli n i vo thp int lng nh cc ng\iyii t* nh; Cr. Ni v c bit
l C\1 v p. ... C th s nu phn sau.
7.3.2. N H M T H P CACBON
7.3.3. NH M TH P HP k i m V I LNG
V thnh phn, chng thuc loi thp cacbou thp (0.08 - 0.10% C). nhng'
Iiiaiigau kh cao (1 - 1.5% M ii). t. c t chc n liit trn. Iigi ta s dng
nhit luyn v c-nhit luyn ch to, trc khi ciiiig cp cho ngi dng.
- Cch th nht; niing
100
thp ln n nhit Iini
gia A c l v Ac3. khong
Iihit ny pha fe rit hu nh
clua c thay i. ch c cc
"hn o peclit l chuyn
thnh austeiiit cha nliiu
cacboii. Saii khi ti, cc "hn
o" ny s chiiyii thnh
niactenxit.
- Cch th hai: ti trc
tip sau kh i cn nng s nhn
c ng a y t chc hn hp
e rit v m acteiixit. Trng hp
ny. phi kim tra cht ch
nhit kt thc kh i cn ct 0 10 20 20
Bin dng , %
(tiii bo t chc trc khi ti
Hnh 7.11. Gin ko ca: a) thp thng, b) thp hai
l fe rit v aiistenit. pha i nghich; c) thp hp kim VI lng
Vi nhm thp Iiy. ci (lu trn ng b khng c oan nm ngang v s
thin kh Iiiig ti ( thm ha bn do bin dang rt manh)
ti). Iigiii ta c th cho thm mt lng nh Cr (0,%) v Mo (0.4%).
7.4. THP KT CU
7.4.1. K H I N I M , DC
* I m v p h n l o i t h p K T c u ' .
7.4.2. T H P T H M CACBON
Thp thm cacbon l loi thp c lng cacboii thp (0.10-0,20% C), (liio (l
cli to cc chi ti t t.niyn lic (bnh rng. cam. clit xch, (ta ma st. ...). (li hi
trong li do dai chu va p. sau k h i thm cacbon. ti v ram tli'p, c b mt. ciii
vng chu c mi niii.
c im v thnh phn ha hc:
- V thnh phn cacbon; m bo li chi tit c dni va i) cao. th uli
phn cacbon ca thp nm troiig gii hii 0.10-0.20% c. Hin nay c XII lnf'<ui
dng thp vi lng cacbon trn di 0.30% Iiiig cao bn ca li. nht l vci
chi ti t ln.
- V cc nguyn t h p kin i; i vi thp thm cacbon. cnc ngiiyii t h) kim
ngoi kh nng lm tng tnh thm ti CII plii c tc dnf Mic d n \ (linc khiiq
cn tr) sv thm cacbon vo thp v khng lin ht ln. thii l cc nguyn t
to cacbit; Cr, Mn. Mo. V, T i......Kling dng loi thp ch hp kiin hng Mu vi u
lm ht ln (trong tnng hp ny phi c thm Ti gi clio ht nh). Dr hil
n g iiy ii t Ni ngoi tc diig tng thm ti cn c tc dng gi ht uli v
n i iih dai va p. cc thp tli in cacboii t't nh't c th cha ti 2-4% Ni.
Cn cac n gu yn t nh Si. Co khng ic coi l ngiiyii t hp kim (ti vi t h)
tli m cacboii. v chng ngn cn c t.h'in vo thp.
VT LIU HC 323
S khac nhau v cht liig gia thp cacboii v thp lip kim th'ni cacbon
l thp hp kini c th ii ti ln hn nn bn li cao. t bin dng kh i ti v
lin (hc chi tit ln hii. c th thm nhit cao hn. K lii cng b mt nh
nhau th i l.iih chng mi mn ca thp hp kin i cao hii do to nn cc cacbit 011
(lnl) vi phn tn cao.
C( t ih ca cac thp thm cacboi sa\i khi thm c. ti v ram th'p nh sau:
- (t rn<> b Iiit: 9 - 63 HRC. li; 30 - 42 HRC;
- d (lai va dp; = 700 - 1200 kJ/ni'~;
- (l bn ko: fT|, = 600 - 1200 MPa.
(i i hn (li cn dai v bn lng vi thp cacbon v hp kim thp, gii
hn 1reii ii.u' vi cc thp tt Iili t trong h thp thm cacboii.
Cc tai' thp v v d ng dng:
Cac )ii(; v th iili phn ha hc ca cc thp thiii cacboii ph bin nht ic
I liili by bii 7.8.
7.4.3. T H P HA T T
0,1-0,2V
- Nhm thp crm: Gin cc inc 3Cr. 40Cr. 40CrB. 4Cr. OCr. trong
thng gp l 40Cr. ctidc dng lm cc chi ti t chu t i v tc trun g bnh Iiln
cc loi trc, b iili rng hp sca cc my ct gt.
- Nliin thp crin-niaiigaii, crni-inangan-silic.' Gm cc mc 40CrMn,
40CrMnB, 30CrMnSi, SCrMnSi, trong thng gp l 30CrM iiSi c c t iili v
tinh cng Iigh tt. cliig Iih i ii trong ch to t nlut cc kt cu chu lc.cc chi
t b phn l i . ...
- Nhii thp crni-niken; Gm cc nic 40CrNi, 4CrNi, OCrNi, 40CrNiMo
(cho thm Mo tr n h hin tiig gin ram), loi ny titng ng vi cc s hiu
4130- 4150 ca M (0,3-0.%c, l% Cr, 0,2%Mo), dng lm cc chi ti t chu ti
ln yu cu tin cy cao nh trc v t ca h thng l i t, ...
Nhng mc c liig N i cao (3-4%) v c thm c Mo. V. Ti. w , ... chig gin
ra 111 Iih\; 38CrNi3Mo, 38CrNi3M oV (hoc 18Cr2Ni4W). l cc loi t"t nht ca
thp ha tt. dng lni cc chi ti t quan trng, chu t i nng nh trc rto
tiicbin. cc chi ti t chu t i ca iny nn kh, cc chi ti t my bay. ...
Nhi.t luyn thp ha tt:
- N hit luyn s b: N hit luyn s b nng cao tnh ct gt (cho gia cng
th). Vi thp cacbon v crm sau kh i bin dng nng idc em hon ton. Vi
tlip crm -niken thp c th dng cch thng ha thay cho . Cu vi thp crni-
Iiiken cao (l-2% C r, 3-4%Ni). l loi thp niactenxit, khng th dng gim
cng c. Ii phi thng ha (thc cht l ti) ri ram cao. Gia cng tin h c th
tin hnh sau nhit luyn ha tt.
- N hit lu yii kt thc: l ti v ram cao, nhn c t chc xocbit ram,
c dai va p l ii nht. Vi nhng chi ti t va chii va p va c liii mi mn
(banh rng, trc, cam, clit, ...), sau kh i nhit luyn ha tt cn phi qua ti Le
326 Chng 7. THEP VA GANG
int. ha nhit luyn (iih\f thm cacbon. thin Iiit. thni cacbon-nitc. ...) d naiH.'
cao cng, kh nng cliig lii mn v cliu mi. S hiu thp HHCrMoAl chuycu
thm Iiitci cng thuc h thp Iiy.
7.4.4. TH P xN H l
Thp n hi l loi thp c lng cacbon tng i cao (0.5-0,7%C). saii ti v;'i
ra]ii tn in g bnh nhn c t chc tru s tit rain. c gii li ii ii hi cao. (lc (iiiiiti
ch to cc clii ti t n hi nh l xo. nhp cc loi.
c i i L' th n h p h n ha hc:
- V thnh phn cacboii; L xo. nhp v cc chi tPt ii hi khr ini vic (li
tc dng ca ti trng tn h v va p. yn cvi kliiig ct\(c c bin dng (io khi lam
vic. Iiniii v y hng cacboii k h ng c qu th p (v c n g k h n g t' (iia cao dt'
trnh pha hy gin khi l m vic), do hng cacbon thch h) l U.r)-().7o('.
tluiig ic gii hn trong phm vi 0.-0.6%.
- v cc nfuyn t hp kini; vi thp ctii hi. nguyn t hp kin\ ch yu h'i
Mn v Si. vi hiig cha 1-2%. v chng nng tnh (tn hi cho thp. N roi ra oii
cho thm cc Iigiiyi t Cr. Ni. V tng thm ti v ii nh tnh dii hi.
Ch nhit luyn v gia cng b w t:
t c gii hn n hi cao nht, thp plii \fc nhit hiyu (l (' l rlic
tn is tit rani bng cch ti v ram trun g bnh. Vi t chc ny t l ../ai, t ii
gn t i 1. N goi ra, t n g kh nng c h u mi ngrti tJ to ra tr n l) mt nit ii^
sut nn d bng cch cii. phiui bi. ln p, ...
Cc mc thp n hi:
Cac inao thi) (ii hi thing cliig (lc trn h by t.ren bng 7.10.
Thp n hi tlmc loi tlip peclit ( t.riig thi thiiig ha), chng: c can.
ko thnh cc tm. l. dy CIIII. Iin thnh cc hnh (lng khr nhn\i.
Nhm thp cacbon C6. C70 v Iiiaiigan GOMn. 6Mn, 70M ii l cac loi th)) l
xo thng, chng ctic cn ko thnh cac ban thnli phani tit, (lim nli v rhtrtr
cung cp trng thi qua nhit luyn (ti v ram trun g bnh). Ngii s clu^
ch vic to hnh (biig cch ciin ngui) thnli l xo. sau ch cn t.hVp ( 2 ri0 -
30"C) kh vng sut.
7.4.5.1, Thp d ct
Thp d ct l loi thp chuyn dng gia ciig ct gt vi nng svit cao trn
cc may ct t ng. Mun vy thp phi c cng va phi (150-20HB) v nht
l phoi thp phi d gy. khng bni dnh vo dao, m bo tc ct cao v b
Iii t chi ti t Iih.n bng. Chng \c dng lm biiliig, c. vt. bc, bnh rng v
cc chi ti t Utiig t khc vi sn liiig lu. yii cu chnh xc cao v kch tlnc
v (l nhii bng b mt. song khng i hi c liii ti trng cao.
c dim thnh phn ha hc:
m bo cng va plii. liiig cacbon ca thp khng qu 0.50%.
|)lii d gy. tlip phi cha lu liii n h v phtpho cao hn gii hn bnh thTug
{().1-0.3%S: 0.0-0.1%P). iig thi lng M ii cng plii cao gim tc hi ca
s. chng tc dng vi nliau to ra MnS, pha Iiy b ko di theo phiiig cn, lm
gim tn li lin tc v bn ca thp theo chiii ngang, lm phoi d gy. Cn p c
iiig k iih ln. k h i lia tan vo fe rit lni tng tnh gin ca pha ny do lni
)lioi nh vn. Cng do c Iihiu p v s nn c tnh ca thp b x\i i: gim do
v ct dai iig thi gim c bn ii v tiih chng n mn.
Cc mc thp v v d ng dng:
Bng 7.11 triih by th iih phn ha hc v c tnh ca nit s' mc thp cl ct.
Gh ch:
- Cc mc trn u cha khong 0,15-0,35% Si.
- C tnh clc o dc theo plung cn nng.
328 C hng 7. THP V GANG
7.4.5.2. Thp ln
7.5.1. K H I N I M V PH N L O * I
Th]) dng c l loi thp diig ch to cc loi dng c gia cng kim loi v
cc vt livi khc (iih i g. cht do. ...), khng ph thuc vo phng php gia cng
c th no. Iigii ta lun yii cu cc dng c c cht htng cao. v in kin lin
vic ca cliiig thing khc nghit.
C th ni i vi thp dng c, i hi v int cht liig lii ii l ch tiu s
mt. Mc d s lng thp dng c ch chim khong 0.1% lng thp dng ca tli
gii, nhng s hriig cc loi thp dng c li r t nhiu (ring M c ti trn
7 loi), bi v ini loi cl thch lip vi nhiig ng dng ring bit (c th) no .
7.12 gii thivi int vi loi thp dng c ca M v phii vi ng dng ca
cling.
T iiy Iihin c thun li cho vic nghin cu, ngi ta thng chia dng c ra
lm ba li chnli saii; dng c ct gt. dng c bin dng v dng c o lng. Thp
(hiii d ch to cc dng c ny c Iih iig yu cii riiig bit khc nhau, chng t.a
s (i sii xem x t tiig loi int.
7*5.2. T H P DAO CT
Tnh chng mi mn cao: K lii lni vic, dao ct lun b ini st vo piii v
phoi, bo m tui th ca dao v tnh chnh xc gia cng, (lao phi c tnh
chng ini inn cao. T iili chng mi mn ca dao tric ht ph thuc vo cng
ca II. ctiig cng cao tnh chng nii niii cng cao. Tuy nhiu vi liai th]i
cliuig c c (t cng nluf Iiha\i. thp no c clu'a nhiu cacbit d phan tn du hii.
thp s c tnh chng mi inii cao hii (v d. tlip G D I2 c tn h chng mi IIIII
cao lin thp CD8. tuy c hai c cng cng sa\i khi ti).
VT LIU HC 33:
Hnh 7.13 Mc ha tan nguyn t' hp kim Hinh 7.14. T chc t VI ca thp gi
vo austenlt theo nhit nung 80W18Cr4VMo sau khi ti ( 1000)
d
3C
HPC
r.i 6.,6S
lum " cno kh luiiK ct it ca thp gi. sau khi ti, r;nii VI mi hdii CM
llii' li ii hiih thm cachon-iiitd Iilt (t tlip (550-70"( ) troif 2-3li. lo r:i l|)
iham 0.02-().(J'l in iii. c (t cng b mt cao 1000-1100 c th taii' tiioi tii cho
(1;h ) ci. riO -200% .
( ' i f ( U , c i a t h c ) g i :
7.5.3. TH P K H U N DP N G U I
Mc h n h phn cc nguyn t .%
thep Cr w .Mn Si nguyn t
khc
100CrW M n 0,90-1,05 0.9- 1.2 1.2-1,6 0.8-1.1 < 0 .4
lOOCrVVSiMn 0,90-1,05 0,6- 1.1 0,5-0,8 0,6-0,9 0,65-1,0 0,05-0,15V
210Cr12 2 . 00 -2.20 11,5-13,0 < 0,35 < 0 ,4
160Cr12M o 1,45-1,65 11.0-12,5 < 0 .3 5 < 0.4 0,40-0,6Mo
130Cr12V 1.25-1,45 11.0-12,5 < 0.35 < 0.4 0 .7 - 0,9V
110Cr6W V 1,05-1,15 5 .5 -6 .5 1.1-1.5 < 0 .4 5 s 0,35 0.5 - 0,8V
40C rSi 0,35-0,45 1.3- 1,6 < 0,40 1.2-1.6
40C rW 2S i 0,35-0,44 1.0- 1,3 2,0-2,5 < 0 ,4 0 0,6 -0.9
- Thp crni cao (loi 12% Cr); ch to cc khun dp kch thxc ln. chu
ti uiig. yu cu phi chng ini mn cao, Iigii ta diig loi thp cha 12% Cr,
nhir cac niac 21 0C rl2 (tng ng s'hin D3 ca M), 160C rl2M o (tiiig ng
s hiu D2 ca M). 130Crl2V. Nhm thp ny c mt s c im sau:
C tli n h plin cacboii r t cao (1,3-2,1%) nn hiig cacbit d nhiu, do vy
cli ii c tnh cliug mi lii r t cao;
C thm ti ln (100-200 nim trong du) nn c th diig lni klnin c
kch thc ln;
C th p ng nhiu ch nbit hiyn (ti v ram) khc Iilia ii t. ic
ch t iu cd tnh ciiig uh s i) nh kch thic ca khun theo yu cii s dng.
- Thp crin trung hnh (5-G% Cr); D l nic 110Cr6WV (tng dxng vi s
hiu A2 ca M). t b thin tch cacbit hn. c thm ti tn in g bnh (70-80 Iiiin
troiig' (lii). thch hp ch to cc kliii n l ko si, bn ln ren, ...
- Thp hp kin i thp c h iig cacbon trung bnh Iili 40CrSi, GOCrSi,
40CrW2Si (n tng ing vi cc s" hin S l, S2 ca M), sau khi ti v rani
thch hp c th (tt cng 4 HRC. diig oli to cc khiin dp chu va
d]) va phi.
Tntc (lv trong ciig ngh ch to khun dp ngui, thing phi gia cng c
t Itu fti ch iili xc tnc khi tin hnh nhit luyn c\i*i cng, do vy d c nguy c
1) )liP p h a in (k liu n b bin d iig . Iiit. v) gy l n g p h v t li u v cc q ii trn h
gia cng trc ct. Hin nay mt s" c s troiig nc c th i t b ch to khiin
hng tia la in, cho nn c th tin hnh Iihit hiyn tr\tc c khi, in bo
( ciig cu thit. f5a\i cl dng tio la cin gia cng liig khun. N hi vy va
nni bo tnh chiih xc v nit kch thc khun, va to th ii n li cho vic nhit
hiyn. Ngoi ra vi nhng kluin c b mn, cng nh phng php ny, c th
khi phc nln nii ni khng cn Iili t hiyn li (s b cng nln kt thr) Iih
trc y vn lin.
22 - VLH
338 Chng 7. THP V GANG
7.5.4. TH P K H U N DP NNG
Hiii nay c kluiynh hng diiK" hp kim ciig e cli to khuu dp v khun
ko thay clio thp hp kun. vic cteiii li hiu (|\ia k iiili t ln. V d khun l
ko si lin biig t.lip dng c ch k dc O-O kg dy thp l ling, nu thay
bii klm n hp kim cng c th kn cic t(i 100 k (ly tlip. K liii n dp bng
thp dng c c th dp c 3000-000 sn pham. nu thay bng hp kim cng
th c tli dp c O vn ti 1 triu sn phni.
7.6. THP V HP
KIM C
BIT
Cng dng ca thp H a tfiiid d cli to cc' chi lit chii mi mn mnh di p
sut cao v di ti trng va p nh: lii ray. rng ^r;ui xc, xch xe tng, xch xe
ko, my i. c bin my p . v niy ngliin. bi Ii^ln, ...
c lu :
- Sau k lii c khiig th tin hnh gia cng c thp H a tfiiid bng cch ct gt.
cch duy nlit c tli tin hnh itc l ini. do vy phi clui k h i th i t k, ch to
cac rln tit baug thp ny;
- Thp Iiy c tnh cliiig mi mn khng cao klii b mi st. do khng thch
hp vi plm ii ct. do y cc ht ct cng c chuyn ng vi t'c nhanh
Iili ng vi i) lc nh.
7.6.2. TH P KH N G G
Cr t
Hnh 7.16. Gin Schaeffler - t chc ca thp khng g ph thuc lng Cr, Ni quy i:
M - vng tn tai ca mactenxit; u - terit. y - austenit
Ngoi ba loi thp khng g k trn, cn c nhng loi thp khng g m trong
t ciic c c fe rit v austeiiit. l thp khng g ferit - austenit. Cui cng cn
gp loi thp khug g ha cng tit, pha phn tn.
xc nh t chc ca thp khng g khi bit thnh phn ha hc ca n,
Iigi ta thng dng gin Schaeffler (hnh 7.16). Trn gin ny, trc honh
biu th htng Cr q\iy i (tng ng), c tnh theo cng thc sau;
Cri = %Cr + %Mo + l,.%Si + 0,.%Nb (7.6)
tit iig ng vi tc dng tiig hp ca cc nguyn t m rng vng a. Cn trc tung
biu th lng N i quy i (tng ng), ic tnh theo cng thc sau:
Niu, = %Ni + 30.%c + 0,5 %Mn (7.7)
tiig ng vi tc dng tng hp ca cc nguyn t^ m rng vng y. Cc vng bn
trong gin cho bit t chc ca thp khng g sau khi nng chy ri ngui
ngoi khng k h (m ii nh), hoc saii khi austenit ha ri ngui nhanh trong nic
(thao tc ny gi l "ti", nhng thc ra gi l i t chc ca thp nhit cao).
Bng 7.17 nu m t s loi thp khng g ca M c phn loi theo t chc
Iih i nu trn.
Loi mactenxit:
410 < 0,15 12.5 ti v 700 1000 20
420 > 0 15 13.0 ram 1375 1760 10
440B 0,75-0,95 17.0 400 c 1900 1950 3
Loi feht:
405 < 0.08 13.0 0.2 AI 275 450 25
430 < 0,12 17.0 345 650 25
446 < 0 20 25.0 < 0.25N 350 560 20
Loi austenit:
301 < 0.15 17.0 7.0 275 750 50
304 < 0,08 19.0 9.0 250 580 55
316 < 0,08 17.0 12.0 2.5 Mo 290 580 50
316-L < 0,03 17.0 12,0 2.5 Mo 260 550 50
347 < 0,08 18.0 11.0 Nb hoc 275 655 45
Ta > 10.%c
Loi ha cng tit pha:
361(17-7PH) 0,09 17,0 7.0 1.2 AI ha gi 1550 1650 6
Nhit luyn thp khiig g loi ny cng bao gm; aiisten it ha. ti v ram.
N lii t austenit ha kh cao (950-1100C) do Cr nng cao im chuyn pha
a <-> y v cu phi ha tan cacbit crm vo y. Do lng Cr cao nn thp ny d ti.
c th ngui trong du hoc trong khng kh vn c th nhn c inactenxit.
N lii t ram t y vo yii cu c th. nhng liu trnh gin ram loi I I vng
nhit 350-75C bng cch ngui nhanh trong du. Nu ngui chm trong vng
nhit trn s liiih thnh Cra/Cc, n l nguyn nhn lni thp b gin v gim
kh nng cliiig n mn.
Cng dng ca thp khng g m actenxit c th tm t t nh sau: loi cacbon
thp nh 12C rl3, 2 0 C rl3 (tng ng s hiu 403, 420 ca M) c cng dng
chung, lm trang sc. c v t khng g, chi ti t chu nhit (di 450C) nh cnh
tucbin hi. b phn crcking du m. ... Cc s' hiu vi liig cacbon cao hn nh
30C rl3. 4 0 C rl3 (tng ing vi s" hiu 420 ca M), c cng v gii hn n
VT LIU HC____________________________________________ __ ________________ ^
hi cao hdii. dng lm l xo khng gi. dng c o. ...Cc s hiu c lng cacbon cao
ti 0.9-1.0% c cng cao. nh cc s' hiu 440. 440B ca M dng lm dng c
m (dao. ko), chi ti t chii nhit v chu mi mn nlu siipap x ca ng c izel,
bi l iii vic trong mt s' mi trng n mn, ...
Ni chung thp khng g niactenxit c tnh chig ii mn cao trong khng kh.
nc sng, nc my. do hiu ng th ng ha ca crm nn khng b n mii
trong a x it H N O 3, cn trong cc axit khc chng b n mn. c n lu rng trong ba
loi thp khng g chnh, thp m actenxit l loi c tnh chng n mn km nht.
Thc t thiig gp thp vi lng crin ti thiu 12. - 13 % va bo in
tn h th ng ha ca lp b mt, nhng do mt phn Cr to vi c thnh cacbit
nn n khng th tham gia to ra mng th ng lm cho thp c tn h chng n
mn kin i.
Thp khng g a u ste iiit in h iih l loi 18.8 hay 18.9 (18%Cr v 8-10%Ni).
Phn cui ca bng 7.13 trn l thp khng g loi uy ca M. Biig 7.18 d\i
v nn thnh phii ha hc ca mt s thp khiig g loi ny quen bit o
luc ta.
Bng 7.18. Thnh phn ha hc ca mt s thp khng g
crm-niken c t chc austenit
kliac v lin gia diig. Nhng nhc im ca loi thp khng g C r-N i Gi
18.H) Iiu trn l;
- t tin, do cha nliixi Ni. C th gim gi thnh bng cch dng M n thay
th' mt phn Ni. v d 1 0 C rl4 M iil4 N i4 T i thay cho 1 2 C rl8 N ilO T i ch to mt.
s chi tit ini vic tro iig mi trng n nin yu (axit hu c, mui, kim) trong
cn^ Iigliip lia thc phm; hoc 10Crl4M ii24Ni3 thay cho 12C rl8N i9 v
17Cr8Ni9.
Bng 7.19. Thnh phn ha hoc ca mt s loi thp austenit chu axit
tt Nc.mc thp Si Mn Cr Ni Mo Cu Ti
Nga: 0,2-
25X25H18M T 0,28 <0,8 1-2 2 4 -2 7 17-19 2,3-2,8 1 -1.5 0,4-07
06XH28MT <0,06 < 0,8 < 0.8 2 3 -2 5 26-29 2 ,5 -3 2,5-3 0.4- 0,7
rOCT.977 -75;
X23H28M03 T <0J)6 < 0,8 <0,8 2 2 -2 5 2 6 -2 9 2 ,5 -3 2 ,5 -3 0.4- 0.7
Trvng Quc;
Cr18Ni18Mo3- <0,10 < 0,8 < 0,7 17 -1 9 17-19 1. 8 - 2.2 1.8-2,2 >7x%c
Cu2Ti
M:
AlSi - 310 < 0,25 < 1.5 <2 24 -26 19-22
Php:
AUSTAAS:
6 Z15CNS25- 20 0,2 <2 22-27 1R-23 2 0,4
CHLB c:
X12CrNiMoTi < 0,12 <1 <2 19-21 16,5-18,5 2-2,5 1.8-2,2 >0.4
18-18
Nht Bn:
8 STA. < 0.2 <2 <2 15-20 10-15 8 1 1
G/ii ch: Cc nic thp trn cha 0.02-O.O.ToS; 0,025-0,04r)"oP. Ring nic s 8 (ca Nht
Bii) c cha t hn 1%V.
c th chrc nhit cc mc 4 C rl8 N ilO hoc 316-L cia M t cacbon d hn. Hoc l
cho thm cc nguyn t to cacbit m nli hijn Cr Iiln Ti. Nb hay Ta uh\ cc inac
12C rl8N i9T i. 8 C rl8 N ilO T i, 1 2 C rl8 N ilO T i hoc s* hiu 347 ca M. tng kh
nng l m vic tro n g m i tr n g c io ii c r (IIIC bin, k h h u bin), cng n h i
vi thp ferit, phi cho thm 2-4%Mo, nh cc s hiu 316 hay 316-L ca M.
ch to cc kt cu hn lni vic trong axit H^so. v a x it HrPO) nng phi
diig loi thp khng g austenit c htiig cacbon thp hii Iihung lidiig crm v
nikeii cao hn h 18.8 nu trn v phi hp k in i ha l%Mo. l-2% C u v m t vi
nguyn t to cacbit m iih (Ti. Nb. V, ...) trong d Ni. Mo. Cu m bo tn h ii nh
ca thp vi axit, cn T i bo ni loi tr n mn tin h gii. Bng 7.19 tr iih by
thnh phn ha hc ca mt s" loi thp thuc nhm ny ca mt s^ nc tr n th
gii.
nng cao hn. Mi yu t nng cao nhit kt tin h l i cii lni tng tn li bn
nng.
T chc ca hp kim cng nh hng n tnh bn nng, c th trng hp ca
thp: thp c t chc a u ste iiit c tn h bn nng cao hn so vi thp c t chvc ferit
hay hn hp fe rit v cacbit (do aiistenit. c nhit kt tin h l i cao hn).
Do nhit cao bin gii ht km bn hn so vi bu troug lit, qu trnh
bin dng do dn ti ph hy thng xy ra tnc tiu bin ht. do vy ht
cng nh (tc bin gii cng nhiu) tnh bn nng cng km, in ny Iigitc l i 50
vi bn trng th i ngui. Thc n g lii iii chng m inh rng hp kiin c t chVc
mt pha vi ht ln c tnh bn nng cao hn 50 vi h t nh,
i vi thp, cc nguyn t' hp kim nh; Mo. w . Nb. Ti. Zr c tc dng to ra
cc pha ha cng phn tn (cacbit, Iiitr it) v c tc dng chng do. cc ngiiyn l
nhi; Ni, M n c tc dng n iih t chc a iiste iiit, ... u c tc cuig nng cao tnh
bn nng.
7.6.4. HP k i m c i n t r l n ( l m B I N t r , d y T
NNG CC LO I)
Trong cng nghip dng hai loi hp kim in tr, l fechral v Iiicrm,
thnh phn ha hc ca chng ic nu trong bng 7.20.
Pcchral l hp kim trn c s Fe-C r-A l. vi cc mc Fe82Crl3A14,
Fe77Crl7A15, Fe69Cr25A15. Do liig cacbon r t thp (khng quc 0.15%) Iin
khng gi l thp. Hp k iin c t chc l dung dch rn ca Fe ha tan Cr. Al, c
mng lp phng th tm (ferit) v khng c chuyn bin th hnh k h i nung.
Fechral c lu im l tn h n iih nng cao. in tr s ii t ln v kh r. nhing
Iihc im l do dai thp nn kh cn, ko th n h t ii, dy hn so vi nicrin.
Ghi ch:
- p l in tr sut 20" c, n v o l .mmVm,
- (X l h s'nhit ca in tr, n V o l 2.mm^/m."c,
- r,;,x l nhit lm vic gii hn, " c,
7.6.5. H P K IM C T N H G I N N N H I T V N H l C B I T
chu nhit.
Covar 2 c th n h phn 33%Ni + 17%Co + O%Fe, c a - (6-9).107 "c. bng a
cia s cch in.
P la tin it c th n h phn (46-48)%Ni + %Cu + (47-49)%Fe, c a = ( 9 - ll) .1 0 ^7 c
bng a ca th y tin h thng (loi khng chu nhit). Ch p la tin it c Iigha l ging
p la tin v phng din gin n nhit.
Cc loi covar v p la tin it c dng rng ri trong cng nghip ch to bng
n in v in t, cc b phii kiin loi hi) gn vi th iy tinh, s.
23 - VLH
34 C h ng 7. THP V GANG
7.6.6, T H P V H P K IM T T N H
(do n gin, khng rn ic) v qua mt q\i trin h nhit luyn c bit trong t
trng; imiig ti 1300" c ri lm ngui V I tc : 10-20"c/s trong t triig mnh
2000-3000 kA /ni. trong qu trn h lni ngui c SI tit pha st. t phn tn c nh
hng.
N\i ngay t khu c c kt tinh cln Inng cc ht tin h th sp xp
theo hing c li n h t cho vic t ha th hp ki 111 s c cc c tnh t cao hn
na.
Bng 7.23 trn h by th nh phn ha hc v tnh cht, t ca mt. s' hp kim t
ciio tluic cc n li iii khc nhaii.
Trong cng Iig lii p cn gp cc hp kim t cng bin dng, trn c s Fe-Co-Mo
(coiiiol). C u -N i-C o (cunico). Fe-V-Co (vicalloi), Fe-Cr-Co. ...Chng c cn thnh
cc bng l, tni. dy c chiu dy v ng knh khc nhau, (i khi r t iniig. vi
chin dy ch vi i-un). V d. hp k im vicalloi vi 2%Co. 13%v, 3%Cr, cn l Fe, c
500 kA /in. IT .
Ngoi ra CII c hp kim t cng dng bt p v thiii kt. (hoc bt t r i u
trong nn cht do). V d nh loi ferit t cig trn c s st oxyt v bary oxyt.
hay stronxy oxyt, c th nh phn tng ng vi cng thc BaPei^O, hoc
SrPeivOi.). Hoc loi hp k im t cng trn c s st c cha bo, neodyii, c thnh
phn tng ng vi cng thc Nd-^Pei iB. c th sn Kut. bng plutng php ngui
n lia iih t hp k im lng, to th iili cc bang, l rt. mng (thuc nhm v t liu vi
tin h th. v nh hnh), c H,.. Br v rt. cao.
356 __________________________________________________ C h n g 7. THP V GANG
7.6.7. H P K IM N H H N H
M t khi kim loi b n mn dng l, do cc hyroxyt kim loi khng ha tan trong
nc, Iiii trong l. l ni hay ngm nc, thng tha ion H '. lm tng a x it v
l b n mn tip. Nvi trong thp c m t N s to th iili N H '*4 lm gim liig ioii
v lm gim a x it l v do tng kh I.ng chng n mn cho thp. Do vy
N thing c a vo thp khng g li austen. t v^ h m actenxit nng cao tnh
chng n mn.
- Cc st I iit r it v n itr it hp kim c cng cao, cu to mng st cht hn so
vi xm entit v cc loi cacbit nn lp thm nit c tnh chng nii mn v chng
n mn cao hn so vi lp thm cacbon. c ng dng trong ln h vc ch to dng
c gia cng kim loi, chi ti t chu mi mn v chu n mn cao;
- Trong cc loi thp v hp kim chu nhit, nu c m t N, th saii khi ti v
ram s ti t ra pha CrN c cu to lin mng vi mactenxit, kh b kt t (ln lu)
v tng tnh bn nhit cho thp. Trong k lii cc pha cacbit khng lin mng vi
m acteiixit nn ln ln nhanh (kt t), gim kh nng lm vic nhit cao cia
thp. Do vy thp nit cao c ng dng trong lnh vc thp v hdp kim bn
nhit.
Bng 7.24 triih by thnh phn ha hc ca int s' loi thp Iiit cao c
nghin cu v ng dng C H LB c.
Nhm thp khng g austenit nit caoi Thp khng g a u ste iiit thiig gp l
nhm thp C r-N i loi 18.8, nhng do N i cn tr s ha tan ca N vo thp nn
nhm thp ny khng thch hp cho vic a nit vo.
7.8.1. C I m c h u n g c a g a n g
-^L y
+3
' o t + 6
Hnh 7.19. Cc dang grapht trong gang Hinh 7.20 Dng khng gian ca graphit tm
cng tinh ngui chm
G ra p h it t'm (dng I) l g ra p h it thng gp nht trong gang. Dng khng gian
ca u c Ihe hin tr n h iih 7.20.
G ra p h it tm phn nhnh v chia ct rt mnh ht cng tinh, cc mp ca n
thiig nhn v l ni tp tru n g ng sut khi c ti trng tc dng. Trn m t ct
dii knh hin vi. g ra p h it t m c hiih phin nh nhn, nm phn cch vi nhau.
V th gaiig xm c tn h cht c hc th'p nhng li c tn li cht l hc. c bit l
tnh c r t tt. T y theo th n h phn ca gang v iu kin ngui, graphit tm
cn ic phn lm nm loi: A. B, c, D v E. Cc dng graphit ny c th hin
trn hm h 7.21.
Dng A n h if h n h 7.21 l dng ph bin, ph hp v thiig gp gang xm
Iigui chm. Cc dng g ra p h it B v c do th to ina lm x ii tnh cht c hc ciia
gang. G ra p h it qu ngui D, E khng pht huy c u im ca graphit, l i thc
y qii trn h ph ii h y a iis te n it thnh fe rit khi chuyn bin cng tch nn l
nhng dng khng mong mun v ch thch hp trong mt s tn iig hp s dng
c bit.
G ra p h it cu (dng V I) l dng graphit ph bin trong gang bn cao (gang cu)
nh bin tn h gang lng biig cc cht cu ha grapliit nh Mg, Ce v cc nguyn
t t him khc. N li g ra p h it dng cu l dng chia ct t nht nn k iin loi nn
chng t b tp tru n g ng sut k h i c ti trng tc dng. V vy, gang cn c c tnh
cao gii bng thp.
364 C h ng 7. THP V GANG
Hnh 7.22. Dang khng gian ca graphit giun Hinh 7.23. S thay i nng lng t do ca
gang lng v hn hp (y + X), (y + gr)
theo nhit
c im ca gang xm k h i kt tinh l c plin ng cmg tinh. Ngoi ra, pha
ti t ra u ti u i vi gang trc cng tinh l austenit cn sau cng tiu li l
graphit. Cng tin h au ste n it v gra ph it c to ra trong khong nhit tng 'i
hp. t 113C n 1147"c. T rng thi ha l ca gang lng cng nh iu kin
Iigui c nh hiig trc tip ti qu ngui ca gang.
thc y qu tr iih g ra p h it ha ca gang khi kt tinh, c th s dng mt s
bin php sau :
- a vo th n h phn ca gang cc nguyn t thc y qu triih graphit ha
(c gi l nguyn t' g ra p h it ha) nh Si, Al. Ni. Cii, Co , ... v hn ch cc
nguyn t' ngn cn qu trm h g ra ph it ha (cc nguyn t' cacbit ha) nh Mn. Mo,
s. Cr. V ...... Nu ly h s g ra p h it ha ca Si l +1 th mc nh hng ca cc
nguyn t' khc nh san:
Nguyn t : Si AI Ti Ni Cu M ii Mo s Cr V
H s g ra p h it ha ;+1 -t-O. +0.4 +0,35 +0.2 -0,25 -0,3 -1,0 -1.0 -2.0
366 C hng 7. THP V GANG
o)
Hnh 7.24. C ch hinh thnh cc dng graphit khc nhau;
a) giai on u; b) giai on trung gian; c) giai on cui ca s kt tinh
K lii kt tin h cng tinh, graphit (gr) ic ti t ra chi yu t pha lng (L).
gang xm. k h i pht trin, graphit t'm b austenit (A) bao bc khng hon toii.
u graphit hiii tip xc vi pha lng v kt tin h di ra cho n lc kt thc qii
trn h kt tinh. 0 gang cu, gra ph it b austenit bao bc hon ton. Sii pht trin
ca g ra p liit thng qua qii trn h khuch tn ca cacbon t pha lng qiia aiistenit
ti mm graphit. Cn gang giun, s kt tin h ca graphit nm v tr triin g gian;
lc u chng tip xc vi pha lng nh knh dn lng, ti thi im nht nh,
graphit b austenit bao bc hoii ton, s kt tiiih tip theo nh qu triih khuch
tn cacboii t pha lng vo gra ph it tng t nh trong trng hp gang cii.
Do s pht tri n ca graphit tm ch yii theo hitiig thng gc vi b mt.
lng tr ca tin h th graphit, nn trng th i rn s tip xc ca a \is te iiit vi
graphit ch yu thng qua m t c s ca graphit. 0 gang cu. sif pht tri n ca
VT LIU HC_______________________________________________________________ ^
G aiig tr n g thng thng cha c, Si thp. Gang trng cng tin h v sau cng
t iiili ch c to ra k h i lm ngui chng rt. nhanh.
G aiig tr n g c cng r t cao v t ti 40 - 60 HB. cng cao nht ca
gang ng vi t chc n ia c te iix it - cacbit. tiig tnh chu Iihit, chu mi mn c
va p, g a n g tr n g cn ic hp k im ha bng Cr. Mo v Ni. Do cng, gang tr n g
khiig th gia cng c c. Gang trng t c s dng m ch ra gang do,
c cc chi ti t chu m i mn nh bi nghin xim ng.....
7.8.4. G A N G X M V G A N G X M B I N T R N G
7.8.4.1. Gang xm
Gang xin g ra p h it t^m l loi gang ic dng r t ph bin v chim ti 80%
tng gi t r gang c. T chc ca gang xm bao gm graphit tm, thng dng
nht l dng A v nn k im loi c the l ferit. fe rit - peclit hoc peclit. Hnh 7.25
gii th i n t chc t v i ca gang xm peclit - ferit.
Dng g ra p h it tm A cng t. cng Iih mn v phn b' u. nn kim loi l
peclit cng m n th c tn h ca gang cng cao.
T h nh phn v tc ngui ca gang khi c c nh hng qiiyt nh ti s
hnh tli n h t chc v tn h ch"t c hc ca gang (hnh 7.26 v 7.27).
6 %s/
24 - VLH
370 C h n g 7. THP V GANG
0,5 - 1.6 %Mn : ti 0,6 %p : ti o .l %s . Hp kin i ha gang bng 0.2 - 0,5 %Cr ;
0,3 - 1,0 %Ni ; 0,3 - 0,4 %Mo ; 0,4 - 1.0 % Cu ( ty theo thnh phn c th ca
gang m dng phi hp cc nguyn t hp kim theo t l nh gia cc
nguyn tT cacbit ha v g ra ph it ha khng xut hin cacbit t do kh i kt tinh
cng tin h ) s lm cho peclit trong gang tr nn nh m ii v do d, nng cao tnh
cht c hc ciig nh tn h chu mi mn v tn h chxi n h i t, cho ang.
N h ii chung, gang xni do gra ph it chia ct r t mnh nn kim loi, cc n li v
mp ca graphit u nhn { l ni tp trun g ng sut kh i c t i trng tc cliig )
nn gang xm c bn tng l thp, c bit c tnh do r t km. C tn h cia
gang xm ph thuc vo t chc nn kim loi c th hin bng 7.2 . Tuy
nhin, gang xm c bn nn tt, c kh nng t bi trn (do c graphit) k h i lm
vic iu kin chu ini mn na kh, c tn h chu xung nhit v tnh gim clin
t t l i r t r nn c s dng r t rng ri ch to thn v b iny. cc chi ti t
chu lc khng ln, khng yu cii tn h do dai trong nhiii ngnh cng nghip
khc nhau nh ngnh ch to my. my nng nghip, luyn k i i i ,
, fo 5c.%
10 Peclit +ferit
1,05
\ ^ MPq
0.8 0 .9S
Peclit
Lburit 0 .8 5
0,6 f p e c l it
1 1 1 1 T ------- 1------- 1--------1_____1____ 1____
a)' ng knh mu- , mm b) ^
u V n g k in h m u , mm
NO.60B A 48 60 414
Gang cu
32510 A 47-84 50 32.5 10 156
35018 A 47-84 53 35 18 156
22010 A47M-90 340 220 10 156
40010 A220-88 60 40 10 149-197
45008 A220-88 65 45 8 156-197
45006 A220-88 65 45 6 156-207
50005 A220-88 70 50 5 179-229
60004 A220-88 80 60 4 197-241
70003 A220-88 85 70 3 217-269
80002 A220-88 95 80 2 241-285
90001 A220-88 105 90 1 269-231
280M10 A220M-88 400 280 10 149-197 B 0-10
310M8 A220M-88 450 310 8 156-197
310M6 A220M-88 450 310 6 156-207
340M5 A220M-88 480 340 5 179-229 B 5-5
410M4 A220M-88 550 410 4 197-241
480M3 A220M-88 590 480 3 217-269
550M2 A220M-88 650 550 2 241-285
620M1 A220M-88 720 620 1 269-231
Gang do
0-40-18 A 536-84 60 414 40 276 18
5-45-12 A 536-84 65 448 45 310 12
0-55-06 A 536-84 80 552 55 379 6.0
10-70-03 A 536-84 100 689 70 483 3,0
10-90-02 A 536-84 120 827 90 621 2,0
Ghi ch: Sau cc k hiu mc gang c th c cc ch A, B. c, s ph thuc vo ng
knh mu thi, y, B ng vi mu ing knh l 30,5 mm.
372__________________________________________________________ C h n g 7. THP V GANG
7.8.5. GANG CU
Gang cu cn c gi l gang bn cao c g ra p h it dng cu nh bin tnh
biig cc nguyn t cu ha gra ph it nh Mg, Ce v cc nguyn t t him. Sau
k h i bin tn h cu ha, gang lng cn ic bin tn h ln ha i bng cc nguyn t
graphit ha nh FeSi, CaSi chng bin tr n g cho gang.
Nh cc cht bin tn h cii ha m gang lng tr lin sch cc tp cht nh s
v kh. lm tng qu ngui cho gang v to cho g ra p h it p h t tri n ch yu theo
VT LIU HC 373
G an g cu th n g ch a C ,11 cao v bng 4.3 ' 4,(5 % (tnh theo cng thc 7.8)
chng b in tr n g v do g ra p h it diig Ci st cht, t chia ct nn kim loi nn
khng l n i g i m n g k tn h c h t c lic ca gang. Hm liig Si khng nn qu
cao (nh hn 3.0%) k h i n h hng ii c do (lai ca gang. H m l iig s sau
b in tn h c u ha b n g M g p h i nh hu 0.03 % th gang mi nh n c graphit
cu, Iiii h m l ng s tron g g a n g lng baii u cii th'p cn g t't khi tii cht
b in tn h v h n c h t p c h t " v t en " do MgS to ra s lm gim tn h ch t c
hc ca g a n g . H m l n g M n c chn ph tlnic vo loi gan g cu: vi gan g cu
ferit tr n g th i c l ng M n nh hn 0.2%. gang cu peclit chng c th ln ti
1.0%. L ng p c n g t c n g t t v p lm gim tnh do dai ca gan g cu. T hnh
p h n ha hc c a g a n g cu dao ng nh sau; 3,0-3.6%C ; 2 ,0 -3 ,0 %Si ; 0.2 -1 .
0 % Mn ; t hn 0.1 5 % p ; t hn 0.03%s : 0,04-0.08% M g. G ang cu c bn v
do dai cao, c b i t s a ii khi n lii t hiyn thch hp.
G an g c u th eo T C V N c k hi\i bng ch ci GC vi hai cp ch s ch
gia tr tl tlii ii c a gii h n b n ko ( kG/inin" ) v do 5 (%) ca gang.
G aiig c u ferit m c G C 4 0 -1 0 cho 2 400 MPa. r, >10 % v cng t 16-197
HB. G an g c u p eclit m c G C 6 0 -2 c bn cao \, > 600 M Pa, r, > 2 % v cng
374 C h n g 7. THP V GANG
7.8.6. GANG G IU N
G ang giun l gan g c grap hit dng giun - l dng trung gian gia gra{:lnt
tm v graphit cu. C th thc hin cc phng php sau s n x ii t gang giuii:
- B in tn h g a n g lng b n g lng ch ia cu ha graph it Iih cc ngun
t" Ce. cc n gu yn t' t h im v Mg;
- Bin tn h g a n g lng b n g phi hp cc n gu yn t cu ha graph it nh Mg, Ce
v cc n gu yn t' t him vi cc n gu yn t kh cu nh Ti, Al. cling khviviih
hiiig to x m e iitit t do k h i iig rn, gan g lng cn c bin tn h lu hai bng
cc ch t g rap h it ha nh FeSi, CaSi, ...
T chc t vi ca gang bao gm 80-100 % graphit dng giun v 0-2C %
graphit dng cu, n n kim loi l ferit. fe r it-p e c lit. peclit v c ng c th l cc t
chc n h n c sa ii cc qu triih n h it lu yn khc n h aii n h i xocbit, bai.iit.
m actenxit, ... H nh 7 .3 0 trnh b y t chc t vi ca gan g giun ferit - p e c lit .
do. 65 % - 5 -2 2 7 -2
cng. HB30 MPa 1 0 0 0 -3 0 0 0 1 3 0 0-2800 12 0 0 -3 3 5 0
Mun n hi, E 10^ MPa 7 5 -1 5 5 120-160 1 6 0 -1 8 5
dai va p, 3 k j - s 10 1 0 -1 8
bn un vi ti
trng thay i MPa - 1 6 0 -2 0 0 1 6 0-4 00
dn nhit
(20 - 400 C) W/(cm.K) 0,46 - 0,59 0 .4 3 -0 .3 5 0,42 - 0,25
7.8.7, GANG DO
7 .8 .8 . GANG C B I T
7.8.8.1. G ang c h u n m n
7.8.9. C I M N H I T LU YN GANG
Chng 8
8.1. NG V HP KIM NG
ng v hp kim ca n c con ngi pht hin v s dng t thi c i
(thi k ng). L m t kim loi c nhng tnh cht qu nh do cao. kh
n n g chng n mn tt trong n h iu mi trng, c bit l dn in v dn
nhit, rt cao, v t liu kim loi ny c nghin cu, pht trin v ng dng rt
rng ri. Theo tn h ch't v cng dng, cc hp kim ng c phn loi th n h cc
nhm , v d, Iihm cc hp kim c v nhm cc hp kim bin dng, hoc nhm c
th ha bn b n g n h it lu yn v nhin khng c c im ny. Tiiy vy. cch phn
loi th ng dng hn c da vo thnh phn ha hc.
Theo cch ny cc hp kiiT n g ic chia thnh hai nhm chnh: latn g (cc
hp kim Cu vi Zii) v brng (cc hp kim Cii vi Sr. hoc vi m t s' n guyn t
k h c )' .
T iu ch u n nh Iic V it N am . TCVN 199-7. quy iih k hiii cc hp kim
ng Iihi saii:
8.1.1. NG
8.1.1.1. c im ca ng
ng l kim loi rt do v c cu to tin h th kiu lp phiiig tm m t. Nli
c tnh ny ngi ta b in d n g n ng v n gui ng rt d dng.
Klii chu bin dng do. ng b h a b n rt m nh. V d: ng . sch
99,97% Cu, trn g th i ban u cha b in dng c gii hn bn ko 220 M Pa, gii
hn n hi 70 M Pa, sa u b in d n g do vi mc bin d ng 60% cc gi tr t\Wng
ng tng ln 425 MPa v 37 MPa. Tnh cht ny t c s cho mt trong nhng
phng php ha bn ng v hp kim ca n: bin dng ngiii.
Trong tring hp cn gia cng ct gt th do cao ca ng gy kh gy phoi
li l m t nliic im . Trn thc t, ci th in tn h gia cng ct. gt ca n ngi
ta thng s dng cc n gu yn t hp kim th ch hp.
ng nng chy 1083C. chy lon g ca ng nh, v vy kh n n g in
y khun c km . T nh h n ca ng k h tt. C th p dng nii kiii hn i
vi ng. Klii h m liig t p ch t, c b it l oxy tn g ln, tn h h n ca ng gim
i r rt.
Trong cc mi triig thng gp; nc. nc bin, khng k h hoc 'mt s nii
tritng ha ch t nh kim , a x it hu c, ng n nh chng n m n rt tt.
ng ni bt v tn h d n in v du n h it cao. Trong dy cc kim loi. Iiii so
s n h cc ch tiu n y. ng ng th h ai sa u bc. ng vi sch 99.9% Cu
sau c in tr rt nh. 2 0 c b ng 1.7241 n cm v dn n h it kh lii, bng
385 W /m .K
m 30 so 10 so so io 30 20 w
Hm lu'ng B i , %
Hm lng , %
H , + CU2O = 2Cu + H 2O . (8 . 1)
S Mc Hm lng, % ng dng
TT Cu Bi Pb 0 p Tng
8.1.2. LAT N G
L atng l hp kim ng, trong km l n g u y n t hp k im chn li. v c bii t
chc v tn h ch t ca latn g c q u yt n h bi h m hng Zn.
(0 iO 30 ^
Hm lng Zn,%
b)
Trn thc t cc latng.ch cha mt hug kni gii hn, thiig khiig vitt
qua 45%.
T h eo c im t chc n h i t thng, ngi ta phn bit, hai loi latng;
lat n g a (hoc la t n g m t pha) c h m lng km thay i t -3% v latiig a-P'
(hoc la t n g h a i ph a) vi h m lng Zn ln hn 35%. Trn hnh 8.6 trnh by t
chc t vi ca la t n g m t p h a (C u-30% Zii) v latng hai pha (C \1 - 40% Zn).
T h n h 8 . ta th y c tn h c a la t n g mt pha tng khi hm lng Zn tng,
k lion g 30% Zn h u h t cc ch ti u c tnh nh bn. do u t gi tr cc
ai.
384 C h n g 8. KIM LOI V HP KIM W1U
T;
So vi latn g
m t pha th latn g
hai pha cng hn v
km do hn. Chnh
do pha kh gin
nn kh n n g gia
cng bin d ng
ngui ca latn g hai
pha rt km . T uy
vy n h it cao c
th d d ng bin
o)
dng latiig n y v
so vi P', pha p do Hlnh 8.7. Hih tng nt (a) v thot km (b) trn cc mu latng
Klii tip xc vi
ini trng n m n (v d, hn hp kh cha NH.. diiiig dch in ly, ...). latiig vi
hm lng km tng i ln (trn 20 %) thng b nt hoc th ot km (hnh 8.7).
N hm khc phc hin tiig n t latiig, ngi ta tin h n h lu 2 7 0 -3 0 0 C
kh trit ng su t d - n gu yn n hn gy n mn nt khi c nii tring hot
tnh.
i vi h in tiig th ot km . phng php hiii qu n h t ngan cn n l
hp kim ha. V d, khi ia vo latn g 0,04% As. c th lm cho hin tng (liii
ha ny hon ton khng x y ra.
8.1.3. BRNG
Brng l hp kim ca ng vi cc Iiguyii t' hp kim khc nh Sn. Al, Pb, ...
N gv nay. tr cc latn g ra. c th coi t t c cc hp kim ng cn li l brng.
Di y ch kho s t nit s briig thng dng: brng thic, brng nhm,
brng ch v briig c c tn h cao - brng berili.
thm tnh chng n mn v chng oxy ha. TroiiT biii <s.3 trnh by th n h phn
v k hiu mt s brng Iihni.
Briig berili c tn h hii tt. gia cng ct. gt cl dng, co th rhu n hit, khng
p!iat tia la khi b va p. N ic s dng lni l xo. iniig n hi v cac chi tit
cti hi chu nhit, u hi v dn iii cuo. Thnh phn v k hiu brng beiril
in hnh cho trong bng 8.3.
8.2.1. NHNG C T N H CH Y CA N H M
8.2.2. PH N L O I V K H I U
Trong qvi trnh n gh in cu, pht trin, ngy cng c n h iu hp kim nhm mi
ra i. phn loi chng, ngi ta can c vo cc c im quan trng nht.
- Theo tnh cng ngh, cc lip kini nhm c phn th n h hai loi chnh; hp
kim bin dng v hp kini c.
Hp kim nhm bin dng diig ch lo cc bn th n h phm hoc chi tit
bng gia cng p lc nng hoc ngiii.
K ngha K ngha
hiu hiu
H p k im n h m b i n d n g H p k im n h m b i n d n g v c ;
M mm F Trng thi phi th
T Ti v ha gi t nhin o v kt tinh li
TI Ti v ha gi nhn to H Trng thi bin dng
H Bin cng H11 Bin dng vi mc bin cng nh
Bin cng khng hon ton H12 Bin dng vi mc 1/4 bin cng
H1 Bin cng mnh (> 20%) H14 Bin dng vi mc 1/2 bin cng
TH Ti, ha gi t nhin, bin cng H16 Bin dng vi mc 3/4 bin cng
T1H Ti. bin cng, ha gi nhn to H18 Bin dng vi mc 4/4 bin cng
T1H1 Ti, bin cng 20%, ha gi nhn to H19 Bin dng vi mc bin cng rt ln
H2X Bin dng tip theo hi phc (X
H p k im n h m c ; bin i t hai n 9)
T1 Ha gi nhn to sau c H3X Bin dng tip theo n nh ha (X
T2 bin i t 2 n 9)
T4 Ti TI Ti sau bin dng nng, ha gi t
T5 Ti. ha gi mt phn nhin
T6 Ti. ha gi ha bn cc l T3 Ti. bin dng ngui, ha gi t
T7 Ti, ha gi n nh nhin
T8 Ti. ha gi bin mm (qu ha gi) T4 Ging T3 nhng khng c bin
dng ngui
1 T5 Ging T 1 nhng ha gi nhn to
T6 Ging T.4 nhng ha gi nhn to
T7 Ging T6 nhng ha gi
T8 Ti. bin dng ngui, ha gi nhn
to
T9 Ti, ha gi nhn lo, bin dng
ngui
392 C h n g 8. KIM LOI V HP KIM MU
AlMg. n gh a l hp kim
nhiii bin dng c h 111
Hinh 8.12. Phn loi hop kirn AI theo gin pha
ing tru n g bnh ca Mg
l 5%.
V d 2: K h iu A lS il2M glC A i2M n 0.6D n gha l hp kini Iihiii chc. cha
trung bnh 12%Si; l%Mg; 2%Cu v 0,6% Mu.
K h iu hp kim nhm cc mic trn f,he gii rat khc uhau.
Theo tiii chun rO C T ca N ga, nhm v hp kim nhn) idc k hiii big s
phi hp gia cc ch ci v c<c con s. T uy nliiii. cc k hiu ny khng phn iili
mt quy lut cht ch no trong ton b h thng cc hp kini nhm, cc nc
nh M, C anaa v n gay c Ciig ha Lin bang N ga (gn y). Iigi ta s dng
h thng k hiu gm cc con s^ (thitng c bn ch s) k hin hp kim )ihiii.
T i\i chun ca H ip hi nhm (A luniiniiiii A ssociation. AA) quy nh k hiu hp
kim Iihni b ng cc con s Iiln trong h ng 8 5.
VT LIU HC 393
H p k im b i n n g .
Ph tlm c vo phng php s n xut, sch ca nhm rt, khc nhaII, bin
i t 99.0% AI n 99.999% Al. N hm vi sch c bit cao l v t liii qu diig
trong cc cng trnh n gh in cu.
bn ca Iihm sch k tlu i t thp do cao. saii bin dn g hin i'tng ha
bn t ic ting i lii.
Phan trm nguyn f AL
Do tnh dn in v ,0 so eo 70 Ba 90 s
1600 T
dn n h it cao. khi liig -----n----- r------ 1
ring nh. nliiii scli k
SOO
th u t ic cixing rng ri
ch to cp ti in noo -L
trong kh quyn, cc ng
bc x n h it hoc cc chi liOO
rt a dng, tuy vy Si v
r
OSX US !
100 "-3S
I -
Fe ng cli n h t v
chiiig thng c v gy 1000 .
nh hng rt m nh. Nu 312
900
ng ring th tp ch t Si
t tc hi, hu n h\ khng
soo
lni gim c tnh, thm Nhi/ J s-
O ir it
ch cn iih hng tt ctn loa (
tuh ctc. (lo to cng tiuh ^-Fp) 3.35
(Al-Si), h th'p n h it BOO
SSI,4
chy, tn g kh n n g in s*7.3 - (AI)-
y khun.
500 V t
\
Tri li, theo gin 400 - \2 00
Phn trm aguyn t A
8.2.4. HP k i m n h m b i n d n g
a. H p km h Al-Mn
Phn trm nguyn i Mn
Theo giii pha 20 30 uo 50 60
v to duiig dch rn
500
qu bo ha bt
thng khi k t tinh.
UO
S phn b' khng
ng \i thiili 300
phn c th dn ti
nhng k t qu xu. 200
chng h n ljn gim
iJ
n\nh c tnh, c 30 io SO 60 70
b t l dai va p.
Phn trm trng lVng A
do to th n h t chc Hnh 8.15 Gin d pha h Al-Mg
h t th vi s phn
b" h t rt chuli lch gia cc phii m u sa\i khi k t tinh li.
Cc hp kim A l-M n chu gia cng bin dng ang v ngui tt, c tn h h n v
chng ii m n trong kh q u yn cao hn Iihin sch k th ut. N li vy chng c
si dng rng ri thay th vt liu ny khi c yu cu cao hn v c tnh.
b. H p k i m h A l - M g
a. H p k i m A l - C i i v A l - C u - M g
<3j
A - 1 -2 o-3
X - 5
)
Hinh 8.16. Mt ct ng nhit gin pha ba cu t h Al-Cu-Mg 200c (a) v 500c (b)
1 - AICu4,2Mg0,25Mn0.4 . 2 - AICu2,6MgO,35MnO,1 .
3 - AICu4,3Mg0,60Mn0,6 , 4 - AICu4,3Mg1,50Mn0,6 i
5 - AICu4.0Mg2,0Mn0,6 ,
398 C h n g 8. KIM LOI V HP KIM MU
V d, hdp kim y\IC u2.M gl.6N iF eT i (AK4-1 theo rO CT v 2618 theo AA)
cha 2.3% Cu; 1.6 Mg; 1,0% Ni; 1 . 1 % Fe; 0.18% Si; 0.07% Ti c kh n n g d\iy tr c
tinh kh cao. n t u 2 3 0 C. s d nh vy v trong lp kim hnh th nh pha n
iih Iiiig dng Al)FeNi. gy ha bn dung cch rn tt v ch tch t. ln ln nhit
trn 2 3 0 C.
Ngvi ta cng to ra m t s hp kim nhn bin d n g ha bn b ng n h it
luyn c kh n n g lm vic rt tt r) vng 2 5 0 -3 0 0 ^C bng cch hp kim ha thm
m an gan v m t liig nh cc hp kini cluiyii tip khc nli Ti. Zr, V vo hp kini
Al-C ii. C hnh cc pha T (AI 12M 112CU) hoc cc pha cha Ti. d\iy tr c tn h hp
kim mc ng k trong v n g u liit 20-300'C'
Nhc im chung ca cc hp kim tru c s Al-Cu v A l-C u-M g l kh nng
chng n mn km v kh hn. N guyn nhn ca tnh chng n inn km lin
q uan vi s c m t ca pha 0 (CuAlii). N c th in cc khc xa th iii cc ca
nn. to vi pin n mn, trong pha 0 ng vai tr catt.
iiyra cng nh cc hp kim chu nng nu trn itc s dng rng ri trong
n h iu liih vc. c b it trong Iignli hng khng. Bng 8.7 gii th iii c tiih int
s hp kiin nhm bin d ng cc trng thi gia ciig khc Iihau.
6. H p k i m A l - M g - S i
T gin pha trn hnh 8.17 ta thy sit liiih thnh pha Mg^Si tng ng vi
t l khi lng gia Mg v Si bng 1 73. ha taii ca MgijSi trong dm ig dch
rn a tn g ln khi t iig n h it Nh vy ta c t.liP to ra dim g dch rn qii bo
ha bng cch ti. Klii ha gi rit pha phn tn tip theo s Iibn ic hiu iig
ha bn. P h n ln cc hp kim h ny u c thnh phn ha hc tu n theo t l
khi liig gia Mg v Si bng 1,73. Tuy nhin c gin tn g c tnh c th cho d
m t liig Si v t t n h in trong tr\ng hp ny phi hy sin h kh n ng chng n
mii.
Hinh 8.17. Mt cl ng nhit gin pha Al-Mg-Si 200C (a) v 550C (b)
400 C h n g s KIM LOI V HP KIM MU
c, H p k i m h A l - Z n - M g v A l - Z n - M g ~ C u
N goi dng dch ru' a trong h A l-Z ii-M g cn cc pha tn in g gian M gZii 2 v
T(Al 2Mg:iZn () Klii n u n g nng, ha tan ca M gZii 2 v Al 2Mg Zn, trong a tn g
n rt m nh (hnh 8.18). Lm ngui chm tip theo (thm ch ngui trong khng
kh) s d d n g to ra dung dch rn qu bo ha.
Hiii tiig ha bn khi ha gi ti t pha (cli yu l trng th i v n g GP) t rt
lii. Gii hn bn. c b it l gii h n chy t n g ln khi tn g tng hm liig ca
Zn v Mg Oinh 8.19).
Cc lip kim A l-Z n-M g cha nh hii 8 % tiig hni liiig kii v m agi c t -'.
nng km so vi magi nm trong khong t 0,77 n 4 l cac hp kini Iihni
hn. b n mi h n so vi v n g ln cn khng chiili n hau v h\i nhit bng
bn hp kini c s, N h ng c im cbih ('.I cc hp kini Iiy l khon g nhit,
ti rt rng (350 - 0 0 'C). tc ti ti in Iih (c th Iigui t.rnns khng kh)
bn sau ha gi tiiig i cao. N h n g kini loi chuyn tip Iilu Cr, Mn. Zr. Ti ic
VT LIU HC 401
8 - 11 %. ia th m vo khong
2% Cii s to ra nhm hp kim
nhm bin dng c bn cao
uht. V ai tr ca ng trong
tritng hp ny l ha ta n v
ha bn diiiig dch rn a. Cc
Iiguyii t" kim loi ch u yn tip
nh Mu, Cr. Zr, Ti \a vo
lm uh ht, ci th in t chc
vim g bin gii, va c tc dng
nng cao c tnh, va lm
gim XII hng n h y cin vi
n nii diti ng su t, H hp
kim A l-Z n-M g v A l-Z n-M g-
C u l i ti n g a n g it c c h bn sau ti v ha gi cc
nghin cu nhiu nhm khai hp kim Al-Zn-Mg phu thuc thnh phn (o, < J < 3 )
tlic tim nng bn v tnh hn. Nliic im chnh ciia chng l XII hng nhy
c 111 vi n nin di iig s u t v th i bn nhaiih khi n ang nhit qu 120c.
Lnh vc ng dng ca h hp kini ny ang n gy cn g m rng, v d trong
hng khng, ch to v kh. dng c th thao, vv.
d. Hp kim Al-Li
Li ti l n gu yn t rt nh. khi to ra hp kim h AI-Li ngii ta m oug iniiii c
c v t liu vi bn ring lii. Trong tlntc t cc hp kim ch gm AI v Li
khng c ng dng v n b oxy ha m nh v c tiih khng cao. Trn c s AI-Li,
ngxwi ta c th ia th m ng hoc m agi to ra hp kii rt c trin vng ng
dng trong m t s ln h vtc cng nghip liiii cti. u im ni bt ca cc hp kim
n y l sa ii ti v ha gi c hiu qu ha bn kh lu, c b it iniiii n hi E
t tr s vt tri h n so vi t t c cc hp kim nhm khc (76 0 0 0 M Pa so vi cc
hp kim nhm th n g thng l 70 0 0 0 MPa).
N ii th m ng th hp kini s gni cc pha a, 0 (C 11AI2). AIL, TCAlxLiyCux).
Hiii ng ha bn khi n h it lu yn kli ln v cc pha 0 (C\iAl 2), AlLi v
T(Aly;LiyCuj,) u c kh n n g ha tan vo a khi n ung v ti t ra dng tru ng gian
phn tn khi ha gi. V d sa u khi n h it luyn ha bn, hp kim AICU5L 1 2 cha
.3% Cii-1.2% Li-0.6% M n-0,15% Cd c cc ch tiu c tnh nh sau : |, = 560 M Pa,
u.2 = IO M Pa. E = 76 0 0 0 MPa.
Trng hp th ay ng bng % Mg ta c hp kim AlMgr,L2. y l mt trong
s cc lip kim nhm nh n h t (khi lng ring bng 2.7g/cm V S au u h it luyn
lia bu. do s ti t ra d ng tru n g gian phn tn ca cc pha AlLi v T(Al;<MgyLi,,),
26 - VLH
402 C h n g 8. KIM LOI V HP KIM MU
8.2.5. HP K IM NH M C
Klic vi cc hp kim bin dng cn c do cao . lip kim nhm ctc cn tnh
c tt d dng to hnh cc chi tit. nh gi tiili c . Iigii ta tlntng cn
c vo cc ch tiii chnh nh: chy long, kh nng in y khuii . li s co .
XVI h\tiig nt nng v r co . Nh c n h it chy th'p , cc lip kin nhm c th
c trong khuii kini loi . Do tc ngui nhanh . cc thi c trong khiin kiiii
loi thng c t chc nh iiin v c tnh c ci thin ng k .
So vi hp kiin bin dng . hp kim nhm c cha liig n guyn t' hp kim
lii hn v trong t chc ca ching bao gi cng c m t t l ng k tlin h phii
cng .iiili. iu ny cho php h thp nhit, chy v thu hp khong nhit
kt tinh.
Phr t r n n u y n ' Si
Dii y s trnh
by nit s diig hp
km\ Iihn c iu
hnli v tliiig diuig
Iiht.
a. H p k i m A l - S i
chc Iih vy ng vi c tnh khng cao. ttc bit l (t ila ph liii nh. S dng k
thut bin tnh bao gm iia hn hdp IIU NaF-fNaCl theo t l 2/1 kt hp vi
kli\iy trn u tric khi rt khun, Iig\ti ta c th bin cc kini silic th n h cc h t
nh dng cvi (hnh 8.21). T chc sau biu tnli c c tn h cao hn hn chnh l nli
s bin i t chc nlu vy .
ita thm m agi (t 0,3 n 1%). cho php ci th iu iig k c tnh ca hp
kim A l-Si. Cc v t c t hp kim A l-Si-M g (u c n h it luyn ha bn. Pha
M g.Si tit, ra dng phii tn khi ha gi. s Iiiig cao c tnli ca chi tit.
Cho thm ng (t 3 n %) cho php nng cao cd tiih c Iiliit tluiig v
n hit tng i cao. Trong trvtng hp ny. s c m t m t liig nh m agi s
ci th in thm kh n ng ha bn biig n h it luyn. Hp kim
A lS il2 C u M g lM iiO ,6 N il va c tiili c tt, h s' gin n n h it nh. chng iDn
tng i. c dng rt ph bin c ch to pit.t.iig ng c t trong.
. Hp kim Al-Cu
Hj) kjni c dn giii ch gm uliin v ng hu nh khng c ng dng thc
t v tn h c ca n rt kin.
) b)
Hnh 8.21. T chc t vl hp kim AI-13%Si trc bin tinh (a) v sau bin tinh (b)
c. M t s h h p k i m n h m c k h c
8.3.1. C I M CA M A G I V HP k i m M A G I
8.4.1. T IT A N K T H U T
8.4.2. HP K IM T H AN
T h n h phn ha
hc ca cc hp kim
tita n thng khng t
hn h a i,n g \iy ii t" hp
kim. Vic phn loi
c tin h n h da vo
t chc sau thng ha
ca chng, v c bn
ngi ta phii b it ba
nhm lip kim titaii
sau y: Iilini hp kim
alpha, nhm hp kim
a lp h a -b eta v nhm
hp kim beta.
a. H p k i m tita n
alpha
Trong th n h phn (\J, Mo.Nb.Ta} d) (Fe,C r.M n.S i)
c)
ha hc ca nhm hp
kini alpha, ngoi nhm
cn cc n gu yn t" trung Hnh 8.23 Anh hng ca cc nguyn t hp kim n chuyn
tiih v troiig m t s^ bin pha trong titan
trng hp c th cn a) nguyn t' trung tnh ; b) nguyn t n inh 06 ;
c m t liig nh c) nguyn t dn |nh 1^ khng to cng tich )
n gu yn t' ii nh p. d) nguyn t n inh tao cng tch
Hp kim a c bn
chng do kh tt (n n h it 65 C) v chng oxy ha n n h it 1 100c .
gia cng to hnh chi tit, ngi ta s dng cng ngh rn. p nng. Cac hp kim
nhm ny chu bin dng ngui km v khng ha bn bng nhit luyn c.
b. H p k i m a l p h a - b e t a
c. Hp kim heta
Hp kim b eta cha ch yn cc ngu yn t n iil) pha p. Cc hp kim ny cliii
bin dng n h it th ng kha tt. San ti v ha gi c th e t itc bn cao.
Nhc im chnh h n ch kh ng dng cc hp kim nhm n y l bii
niig nh (pha p m't n nh khi n h it im np at ti 350^C) v ch n g b bin
gin n h it th p hn hoc b n g -60"c .
VT LIU HC 409
8.4.3. N H I T LU Y N HA BN HP k i m T IT A N
T chc lip kim Ti-2% Cr-2,5% M o s hon ton khc (hnh 8.25) Iiii tin hnh
nung Iiiig. bin d n g trong v n g hai plia (a + f) ri lm ngui ngoi khng kh.
T chc g 111 cc h t a nh, u trc bao bc bi p hoc hn hp c hc (P v cc
sii phm ch u yn biu), s m bo do, dai va p tng i cao v cng,
bn tha ng. Ti hp kim (a - P) ic tin h n h biig cch nung ln vng hai pha
(a f p) sao cho m bo m t t l (a/p) lip l, sau lni ngui trong nc. Trong
qun trnh lm ngiii nhanh, pha p s clm yn hin tlin h niactenxit a'. M actenxit
ny khng cng (khc vi m acten xit trong thp), nhitng khi ram v n g 5 0 0 -7 0 0 C
trong vng vi gi, do h n h th n h cc vng a nh m n trn nn m acteiixit. a'.
bn. cng s t n g ln.
410 C h n KIM LOI V HP KIM MU
8.5. MT
S KM LOI
D CHY V HP
KIM CA CHNG
Km (Zn), ch (Pb). thic (Sn) l nhng kim lo c nhit d Iiii cliay tliap.
c si dng rng ri trong lnh vc cng ngh tliiig dng v c trou k thiil
liin ai.
8.5.1. K M V HP K IM KM
8.5.2. C H , T H I C V HP k i m c a c h n g
s.5.2.2. Cc hp kim hn
Hp kim hn dng gn ni cc b phn chi tit hoc cc chi tit vi nha\i.
Yii c\i cc hp kim hn l phi c chy long cao. lin k t tt vi vt liu c s.
412 C h n g 8. KIM LOI V HP KIM MU
Bng 8.11. Thnh phn, tinh cht mt s' hp kim trt trn C0 s Sn v Pb
8.6.1. CC K IM L O I KH CHY
Cc lip kim chu nng. CII gi l siu li|) kim (s\ip(ralloys) tiig lip ic kh
Iing chig oxy ha v diiy tr c tn h cao khi lm vir lu di v n g n h it trn
7 0 0 'C. Ba nhm hp kim chii nng ch yii (tic s rHi nh in n h t l ihng siu
hp kim to th n h trn c s cc h; F e-N i. Ni v Co
Do lm vic nhit cao. cc mi triii tip xc V i hp kim chu nng c
hot tn h n m n rt m nh. c th l khu kh. kh d i y , kiii loi lng, nnii
nng chy. t n g tn h n nh niiK t'ii lii usni) i'n qu trnh oxy ha. gim
tc plin ng gia mi trng V I hp kiin. chjta s lia tan chnug. Hai nguyn
t Cr v AI c ia vo siu h{) kini. doiif! vai tro rt quan trong v cling to
n n m ng o xvt n ng ch y nliit rt cao, cnu t.nc St cht., ngn chn m t cch
hin qvi s p h t trin tip tc ca q\ia rrnli oxv li;. C ht liig' ca cc siu lip
kim cn chc nh gi n it th hai, k'i kh nng iuy tri c tnli v chng do,
h a y cn gi l bn nng ca chng. Cc' ch tiu c tn iig cho ch t liig ny l
gii hn bn lu (ng- su t gy pha hu ni.iu klii Mi Iihit n h t nh Bau mt
th i gian quy nh) v gii h n do (ng sut tc dng sa u m t thi gian quy nh
n h i t n h t n h g y nn tc bin d ng cho trc). Trn hnh 8.27 trn h by
4 1 4 __________________________________________ Chi/'ng s. KIM LOI V HP KiM MU
sit |)h thuc gii hn bii lii vo nhit, ct i vi ba loi hp kiii clixi nng c
hn.
Nhng hin phap chnh (tc s ciiig Iihiii niiK cao ( bu Iiuf ca siu hp
kMi ni:
- Ha bn Iiii bng crt ch ha bn duiig dch rn:
- To )ha th hai Iih mn. n nh (cacbit.. phn lin kim loi) phn b ctii
troii lin.
Trong hng 8.12 trnh bv thnli phn, tnh clit mt lip kim cliu nng
thng dng.
Nn cac lip kiin Iiy l (hmg (lcli rn trn c s Iiikeii nuig lp phng tm
mt.. CrMi ctiig vai tr t nh troiig h Fe-N i. Tit.aii. Iihni a vo to
pha n rluh Ni;i(TiAl). Pha ny ch bt (tiu Ut n nh v tch t li r rt. n hit
(l x:Vp X lOOT. v \ vy n dii; vai t r Iiiiyt. (iih troiig vic ihiy tr d bn cao
(a lu.p kiin (M nhit, 850"c.
Vi hm lng khong 0 .2 -0 , 6 %. cacbon (Ivtc a vo ( t\tiig tc vi cr
nguyn t h p kiin khac to ra cacbit. phn b'(u c trong nn cng nh tlieo bin
ht hdp kini. Pha cacbit nh m n ng vai tr Iih nluiig ci cht ngn cn rt
hiu qu s tri(t theo biii gii h t vn g nhit, cao. clo vy Iiiig cao gii hii
do ca lip kim.
N hng Ig\iyn t Cr. Ni. w . Co v.v... Iing cao (t bn Iiiig khiif ch thii
qvui c ch to cacbit, ni CII bng cach gim liiili ng ca lch khi ha tan
trong thuig dcli rn ca nn.
So vi siu hp kini trn cd s niken. cc lip knii nliu Iing trn c s cobaii c
hii nh ldn. nhng chng n Iin tt lin t rong Iit s mi triig nh ch lng,
kli cliVta lu hiinh, v.v. X\1 ling uliy cni vi q\ia nhit nh hn v kh niig
chng clo trong khong nhit ct 80-1200"C cao hn.
Trong thc t chng loi hp kim chu nng rt (ta cing. cng dng ca chng
rat ])hong ph. Dii y c the nii ln mt s lnh vc iig dng in hnh.
- Cli to dy niing in tr. Trong lnh vc ny tn h chng oxy ha v cc cii
tiu in tr l nh ng y\i cii quan trng ;
- S n x \i t sp pp x ii c *t troii. Vt liu cn cliu ng mi tn tn g khi
n mn. chng do v chiig mi Iin tt. nhit ( tru 7O"C.
C li to l Iiiing cng nghip v cc thit, b Iiliit. hiyn. Cc hp kim chu nng
trou^^ lnh vc ny cn th hin kh n n g chng oxy ha gy n n bi cc kh hot
khac nhau cng nh chi ing iii n h it t't.
- n g (lng trong lnh vilc lia dii. 0 y cac si\i hp kim phi chu ng
Iilnng nii tring hot tn h m nli, lm vic di p su t ln v nhit c cao,
- Cli to cc th it b trong nh m y n hit in; ni sp de. ng trao i nhit,
tiicbin.
- n g dng trong cng nghip h n g kliiig. y lip kiii chu Iiiig c s
(lng ch to cc b phn ca tucbin phn lc, Kli n ng chu n h it cao ca
cac siu hp kim trong tn u g hp ny quyt nh hiii svit ng c. Ch cn n ng
Iihit kh chy t 90 lu 1200"C. (t c th tng hiii sut, thm 20%. V vy
vic nghin cu. ch to v ci th in tnh cluVt v t li\i chu Iing vn cang lao
Iihanh trn cc "ng iia".
C s Fe-Ni
Incolloy 801 0,05 nn 205 32 1.3 650 180
Discalloy 0,08 nn 135 26 - 3 - 1,8 - - - 650 125
N155 0,15 nn 21 20 20 3 2,5 - - - 1Nb 650 140
C s Ni
Inconel 700 0,12 9 15 nn 28,5 3,8 2,2 3 850 125
Nimonic 115 0,15 - 15 nn 15 3,5 - 4,0 - 5 - 850 190
VVaspalloy 0,07 0,8 20 nn 13,5 4,5 - 3 - 1.4 - 850 125
MAR-M200 0,15 - 9 nn 10 - 12,5 2 - 5 - 850 310
IN 100 0,20 - 10 nn 15 3 - 5 - 5.5 1V(B+ 850 260
Zr)
Ren 41 0,10 1,8 19 nn 11 10 3 1,5 850 100
C s Co
HS31 1,0 0,8 215 nn 9 0,8 850 110
MAR - M322 0,5 1,5 225 105 nn - 7.5 - 4,5 - 2.2Zr 850 140
416 Chng 9. VT LIU v c
Chong 9
VT LIU v c
pliii b it vi cc nhm v t liu lii khc (vt liu kim loi, v t liu hu c),
hin nay Iigi ta thiig dng k h i Iiin) v t liu gm (ceramic) ch chung cc
loi v t liu v c phi kiii loi bao gm c ba nhm v t liu v c k trn.
Vt liii v c l m t nhm v t liii ln, trong phm vi cliKdng n y ch cp
n cac v n c bn v cc i din chnh ca n.
9.2. C
IM CU TRC V TNH CHT CA VT
LIU
v c
Vt liii v c bao gm Iihiii chng loi khc Iihaii, n h in g m ang nhng c
im cluing v cu trc v tn h cht. Nhng c im ny khc b it r rt so vi
cu trc v tnh ch t ca v t liu kim loi v v t liu h\i c.
9.2.2. TR N G T H I T IN H T H V TRNG T H I v N H H N H
) [S iO J
b ) S i, 0,]^ - c ) [ S/ j Os ]
f) o g ) [ S i 02]
Hnh 9.2. Cc dng cu trc silicat;
a) cu trc o. b) cu trc nhm; c) cu trc vng (v du, vng ba),
d) cu trc chui n, e) cu trc chui kp, f) cu trc lp, g) cu trc khung
Ti OO
8 Q o
9.2.3. V T L I U A PH A V A T IN H T H E
9.2.4. C T N H CA V T L I U v c
= .c .
trong E - Iiiiiu n hi.
Trn h n h 9. c th so s n h mi
quan li gia a v e ca v t liu v c
v v t liu kim loi.
rp 1 ' i.1 i 4. - . dang. 1 -vt liu V C; 2 - kim loai
Ta n h n th y rn g trn gii h n y
n hi, vt liu v c b ph h y ngay m khng c bin dng do nh kim loi.
l c tn iig ca tn h gin.
C hnh c iii lin k t n gu yn t vi cc gc lin k t xc nh v lc lin k t
ln. cu to m n g tin h th phc tp l nhng ngu yn n h n to n n tn h gin ca
v t liu v c.
9,2.4.2. bn c hc
nh gi b n ca v t liu theo bii lin k t n gu yn t, Iigi ta a ra
khi n im b n l th u y t (xem mc 4..1).
bn l th u y t ca v t liii , c xc nh theo cng thc Orovvan:
1/2
|1 = {2E.'{ / a )
424________________________________________________________ Chng 9. VT LIU v c
trong E - m un n hi;
Y - n ng lng b m t ring;
a - khon g cch n gu yn t.
V d. || ca g"m coriiing th iu kt: o .io ' M Pa, ca thy tinh silicat:
8.10 MPa.
bn thc t cia v t liu v c thiiig c gi tr thp hn Iihiu so vi gia tr
l th u yt. V d, b n thc t ca th y tinh ch bng khong 1/100 bn l
th u y t ca n.
N gu yn n h n chnh lm gim bn c hc ca vt liu v c l s c int ca
cc v t Iit t vi vi chiu di trong khong 10"* n 100 i-ini. Theo Griffit.li-
O rowan. cl tn ti cc v t n t t vi khi v t liii chii ti trng ko vi ng su t a
th ti iih ca v t nt c sn s xiit h in ng su t , chc xc nh nh sau:
= 2( l/r
trong z- ch iu di ca v t nt:
r - bn knh cong t i nh v t nt.
Nh vy, cng m t t i trng tc dng, ng sut, s cng ln khi chiu di vt
l t cng ln v bn knh cong ti nh v t nt cn g nh. Klii iig su t nv vt,
qu bu l th u y t, v t n t s lan rng v ph hiiy vt liu.
C ng do c c h ph h y trn, v t liu v c hiii c bn nn cao hn Iiliiii
ln so vi bu ko ( khon g 10 ln i vi v t liii thy tinh).
nh gi bn c hc ca v t liii gin ngi ta s d n g dai pha hy
K c, c xc nh bi biu thiic sau:
K ,r = ffo MPa.in''"
a = Al /(!. AT) .
p = AV/rAV... AD .
Gia a v p c quan h gn ng p 3a.
v l th u y t, khi nhit tiig th h s gin n n iiit tng, v n nhit ct
D ebye s tr n u khng i. v t y dao ng nhit dt tn s^ gii hn. N hng
trong thc t cc m ng tin h th ii c cha khuyt tt nn h s gin n n h it ca
v t liu v c khng phi l h n g s'trong Iii vng nhit, . V vy khi chi dn h
s a ca m t v t li\i c th cn ni r l Iihit no. Klii nhit d tip tc tng
426 C h n g 9. VT LIU v c
S Vt liu (X , 1
TT 1 truc c // trc c
1 SO 2 (thch anh) 140 90
2 3 AI2 O 3 .2 SO 2 45 57
3 AI2O 3 .TO 2 -26 115
4 ZrSi 0 4 37 62
5 CaCOs -60 250
6 c (graphit) 10 270
7 BN (su phng) 7 75
troiig ai v a// - h s' gin n Iihit theo phng vung gc v song song so vi
m t ph iig c bn.
l vi cc v t liii v c v m h hnh do c cii trc lioii ton ng hng nn
h s gin n n h it khng i theo ini phng kho st. i vi v t liu th y tiiih.
h s' a ph thuc vo th n h phn ha hc, bn lin k t v c tring cu trc
ca th y tin h .
H s" gin n n h it ca v t liii a pha ph thuc vo li s' gin n n h it ca
cc pha th n h phn. M t v t liii gm cii to t n pha c h s' gin n nh it xc
nh theo cng thc:
p,
C,
p,
trong K , - m un n hi;
C - hm lng phn trm;
Pi - khi lng rin g ca pha th i trong v t liu a pha.
VT LIU HC 427
S k t hp cc pha khc nliaii (tinh th. thy tinh, l xp) vi cc h s' gin n
nhit khac nhaxi s dn ti trng thai ng s\i t ch phc tp vi tr s ng su t cao
trong vt liu.
9.2.5.2. Dn nhit
Kli n n g dii n h it ca v t liu chtc th liiii qua h H dn n h it [th
Iiguvn W/(in.K)] trong bin thc sau:
Q I t = - . F . ( c l T / d r )
troiig dQ - n h it hiig truyn qiia ti t din F ca khi v t liii trong thi gian d
vi g ra ien t n h it cl77d.r theo plniig ai: vviiig gc vi F.
D n n h it trong cc v t liu rii c thc hin III cc in t t do v s dao
ng ca m n g hi cu trc. V t liii kim loi c kh n n g dii n h it cao l Iih
cc in t t do ca. n. cn trong v t liu v c s trao i n h it xy ra ch yu l
do dao ctng phi iii ha cia cc nguyn t cu to nn m ng hi, theo quan iii
liug t. chnh l nh cc htng t ca sng m ng li. gi l cc phoiiou. Theo
th u yt phonoii. h s dn n h it X ca Vct liu chtc xac ctiili nh sau:
X - c.v.l / 3
= (l(5/3).a./'./.T 7 .
T = (3/2).I," (1 - |.i)/(a.) .
AT = 0\J(a.E) .
9.3.1. K H I N I M CHNG
Gm l loi v t liu nhn to c sni n h t trong lch s loi Iigii. Klii nim
gm (cerainic) khi u c dng ch v t liu ch to t t st. caolaiili (gni
t nung). V sau, cng vi s\t p h t trin ca khoa hc k th u t, khi Iiini ny
c ni rng v bao gm thm s. cc v t liu trn c s oxyt (v d. gm Al^O )
v cc v t liu v c khng phi oxyt (v d. SiC). N gy n ay khi nim ceraniic i
khi cn c h in vi n gh a rng hn. bao gm ton b cc v t liu v c phi ki 111
loi ni chung.
Vi t cch l m t nhm tli iih phn trong v t liii v c. khi nim gm lii
quan n hai ni dung: ph\iig php cng ngh v c im t chc. Pluiig phap
cng ngh gm in hnh l phng php th iu kt bt; khi to liiili, nguyn liu
dng bt c lin k t tm thi, sa u \c n u ng n h it d cao k t khi. T chc
in hnli ;a gm l a pha v a tin h th. Hai loi pha clinh to nn t chc ca
gm l pha tin h th v pha v nh liih. Pha v nh hnh phn b xcn ln gia
cc vng pha tin h th v gn k t ch n g li vi nhau. T l gia hai loi pha Iiy
trong cc s n phm khc n hau l khc nhau. V d. trong gch. ngi, pha v iih
hnh chim 2 0 -4 0 %. cn trong s: 0-65 %. gm AI2O ! b hn 1 %.
N goi ra, trong phn ln cc v t liu gni cn liin c m t pha kh dii (lng
cc l xp. V d. trong gch, chng chim n 10-50 %. trong giii Iih: hn 40 %.
trong s: n %. T l, s phn b, kch thic v liiili diig ca cc l xp c <nli
hiig r rt n cc tn h ch t ca v t liii nhi bn c hc, dn nhit, kh
n n g h t nc. ...
Di y cc loi gm c trnh by theo nhm th nh phn ha hc: gii
silicat. gni oxyt v gm khng phi oxyt. R ing gm chu la c trnh by trong
m t nliii ring: v t liu chu la.
9 .3 .2 . GM S IL IC A T
chii. bt cta, m n gh. ...) v nit. s loi vt li\i cng ngliip (s cch in cao
th, gm s bn ha, bn nh it. ...).
N gu yn liii chnh d sii x u t gm silicat l t s t v cao lan h (khong chnh
l caoliiiit A l 20 ,.2 SiO;i.2 H 20 ). N goi ra cn s dng cc ngviyn liii ph nh thch
anh SiOii. triig thch KAlSi.O. talk 3MgO.4SiO2.H2O i'\i chnh thnh phn
ha hc v tn h ch t ca sn phm .
Do n g u y n liu th ng cha cc tp cht uln FeO. F e 2 0 , nn sn phm gm
tln n g c m u v n g XII. n u . ... e sn xut gni trn g phi tu yn chn nguvn
lixi v kh tp ch't s t oxyt trit (hii luR st oxyt xung di 1 %).
T hng tlutng g'm silica t c sn xiit tlieo cc bc cng n gh c bn savi
y:
9.3.3. GM OXYT
Khi lng ring g/cm 1.8 2,2 - 2,2-2,5 2,7 2,2 3,3-3,6
Mun n hi 10^ MPa 5-20 50 -70 55 -80 30 -40 100 130 - 160
ht nc % 10-20 0 -3 0 0 0 0
xp % 20 -50
S Tinh cht Th Gm Gm Gm Gm
TT nguyn corinng pericla 2 icna spinel
(u-AI^O- (MgO) ( Z tO ,) (Mg,Al203)
6 H s dn nhit W/m.K 12 40 2 6
7 Nhit s dng c 1 900 2 400 2 300 1 950
9 .3 .3 .2 . G m trn c s TO2
Gni n itil (TO 2). gm tita n a t (m agi. bari. ch. kni, lan taii) v gni PTZ O
Pb 0 -T i 0 2 -Zr 02 ) c cc tnh ch t in c b it (in nii. s t t. p iu) c s
(ng lm v t liu k th u t in. T nli cht ca mt s giii c triih by
b n g.9 ..
Gm rutil TO 2 c h n g s" in mi lii v tn th t in mi nh (bng 9.4)
chdc s dng lm v t liu t in. Nhc im ca gi r\itil l h s n h it ca
h n g s' in mi m an g du m v c tr s' ln, c ngha khi n h it tn g th e
gim m nh. iu chiih h s' ny. chuyn n thnh dng, ngi ta a thm
vo th n h phn gm rutil m t s loi oxyt nh MgO. Zr0 2 , CeO^. S 11O 2. L a 2 3.
Ring Zr2 hoc M g0 .Zr02 cn c th lni gim s thay i ca tn tht in mi
th eo t n s" v n h it .
Gni tita iia t m agi (2 M g 0 .Ti 02 hoc Mg 0 .Ti 02 ) c h ng s' in mi tng
th p nh ng h s n h i t ca E v tn th t in mi b. Tn th t in mi nh l
yii cu quan trng trong k th u t tn s cao.
28 - VLH
434 C h n g 9. VT LIU v c
Bng 9.5. Tnh cht ca m t s vt liu gm tr n c s TO
6 in tr b mt k 2
Zn(Ti;;' )0 ,,
T i J F e : , J e ; ' )0 , ,
(S r ,.,C a ,)(T i;;,F e :r ) 0 ,..
6 cm ng t d .iVs/cm^ - - 1 8 -4 0
G raphit v cacbon thy tiiili c nhit, (t IIII cliy rat. cao. c cl hii c hc cao
n h it cao. khng th n i t. Iiliiu chi IIOIII' tlKy. (ln din v (ln Iiliit tt
Iiii i(c s dng trouR tiliii lnh vr k Ihuat tilii vt liu chu ln (xem inc
9.2.), ctiii cc l h quang, chi thau, tliil l)j ha lu)( n h it cao. b lini ntroii
trong l plin iig h t nhn, vt. liii k thut, v tr. vt. lii'. y t. ... Vt liu
conipozit si cacbon n n polynie hoc kim loi s (liiR- trong ciig nghip lin
khng, tn la. ch to m y. Si cacboii ciif- dn^ lm ct liu tiig bn cho
chnh v t liu cacbon th y tinh hoc piroraphit. to r:i v t liii CFC (carboii fibre
coiiposite, tc com pozit si cacboii). Tnh ('ha ctui cac loi v t liu cacbon CIO
triih by b ng 9.7.
HV. MPa 32 000 29 500 22800 25 600 24 000 19 500 27 000 17 900 21 800
Mt s cacbit ca cc kim loi chuyn tip nh TiC, vc. Cr:C2. ZrC. NbC.
M02C. HfC, TaC, wc, ... c n h it niig chy v cng rt cao (bng 9.9).
C hng c s d n g k t hp vi kim loi (v d. Co, Ni. F e vi t l b hn 20 %)
c h to cc hp kim ciig b ng phng php th iu kt, dng lm dng c ct gt.
cc chi ti t m i m n cao (xem m c 10. ). N goi ra cc loi cacbit trn cng itc
dng ph ln cc v t liu khc, to lp bo v chng m i mn.
Mt s hp ch t silix it n h i M 0 S2. WS2 c n h it nng chy cao. bii ha
hc cao, dn n h i t t t v bn xung Iih i t tt. M 0 S 2 v WS 2 c s dng lm
th an h n h it in tr cho cc l in n h it cao (K aiith al- supper-M oS 2) lioc ch
to lp bo v n h i t cao cho k in i loi.
9.3.5.1.inat (silica)
in a t (silica) c th n h p hn ha hc ch yu l SO 2 (ln hn 93%), khong
chnh l tr i im it v cris to b a lit. ic sn xu t t nguyn li u th i n nhin c hm
htiig SiO -2 cao (ct th ch anh. quarztzit. sa thch) b n g phdng php th in kt
bt. in a t l v t liu chu la c tn h axit. c chu la cao (bng 9.10), c s
dng xy l cc, l luyn kim , vm l th y tin h , cc vng nung ca l tiiyn e n , ...
440________________________________________________________ Chng 9. VT LIU v c
9.3.5.2. Samt
Sam t l m t loi gii th ah im o-silicat. c hni htng AUO:( trong khong
20-45%; khong chnh l im ilit (3 Al;i0 ,i.2 S i 02 ) v cri.stobalit (SiO;i). N guyn liu
chnh sn x u t sa in t l t s t chu lia v caolaiih.
Ngi ta chun b phi liii t- hai loi ngu yn li\i:
- N giiyu liu gy; cao lan h c m m g trc n kt. khi, vi cc.kch thc
h t thch hp, cn gi l sn sam t;
- N gu yn liu do: t s t v cao lanh cha im ug.
Phi liu ny sa u khi c trn ii v c in ph hp tip tc qua cc khu
to hiili, s y v nung.
Theo th n h phn ha hc, ngi ta phn b it cc loi saiiit t.lutng (cha
30-40% Al^O.i) v sam t bn axit (cha 20-30% Al^O:,). N goi th n h phn ha hc.
phng php cng n gh c h to, v d. t l Iigiiyii liu gy/do hay pliitng php
to hiih, c nh hiiig n h iu n tn h ch t s n phm.
V t livi chu la sa in t c chu la tng i cao (bng 9.10). bn xiin g
n h it tt, cng n gh n gin, c s dng rng ri xy l gni s, th y tinh,
xim ng, l kh ha, l hi. l lu yn kim , ...
2 xp % 26 20-27 1 5 -2 0 1 8 -2 0 2 0 -2 5
4 Nhit bin c 1 640-1 690 1 380-1 450 1 600 1 650 1 600-1 700
dng 0,6% vi ti
trng 0,2 MPa
nhit phng
4 Nhit bin
dng 0.6% vi ti c 1 450-1 700 1 550- 1 500 1 600 1 500
trng 0,2 MPa 1 650
xp % 5 -1 5 15-18 1 - 15 4 -6
,3/2 7/2
in tr sut 1 000 c O cm 10" 10 10
Bng 9.13. Tnh cht ca mt s' vt liu la trn c s graphit v silic cacbit
Btng chu
S' Tnh cht Th Saml inat Caolanh Conrinng
la samt
TT nguyn nh nh nh nh
nh
(lug rng ri troiig n liiii Ihih vc nh (lii Inm kinli xy dng, bao b, cliii c
('hn itng troii;- cng nghip ha cht. (!\W(; )ham. tlr phani, gia dng, v
bong n din, inii hnh tivi. ...
n t.n^ ct bn cri lic. ng tiii tan^f (l bn Xdii n h it cho th y tinh, ngi ta
ap dng'plutiiR lip ti nhit (lni nsui nhanh tii' n hit gii bin nini) hoc
Irao di ioii (tliuy ion kim b mt thy tiiili Ixiis: kPiii klic c kch thic ln
liii) to ra ng su t nn d trn be Jiit sii lluuii th y tiiih (v d knh t.
thy tinh cch in, cc tch, ...). Biig cch ny. d bH C'C1 hc cx\a thy tinh c th
t ng l 3 dii 10 ln.
T hy tiiili dng si m nh (ct\(u.q, kiih b hdu 100 niii) c bn c hc (tc
bi t cao. si cng in iili. bn cng can. Gii hn bn ko ca si th y tin h c th
dat 1 0 0 0 - 1 500 MPa. bn t.} l iiRlch vi d\Wns l<nh si (hfo gi<i thch tlo
xac su t khuyt t t gim khi gim kch tluc. Ngoi ra. hiu ng siu ti do iu
kiu cng n gh to ra. tn h siu ng hng ca thy tiiili do lm ngui t ngt, t
nhit cao, ... cfm g ng vai tr quan trng.
'riiviy tinh si (liig ri. si. vi. thii). ...) cdc s (lng lin vt liu cch nhit,
cch in v ct liu cho cc v t liu coni|)ozit. bn ha. bn nhit, bn in ca
si ph\.i tluic vo th n h plmn lia hc' ca thy tinh.
Thv tin h silica t-k im -k in i th cn (lc che to ( lng khi xp (thny tinh
xp) c lm vt. liu cch nhit. (^('h m. (hruiff c khi hiig ring
ir>0 - 4 0 0 g/cm '\ h s dn nhit ci l 0 ,0 - 0.1 W /in.K. gii hn bn nn
n .8 - 2,0 M Pa, Iihit lm vic t -180 (ln 1()()'C.
B-O. v ALO: l cc oxyt c vai tr cuu l.rc (tc liirt. troii thy tini silicat. Vi
liiK quan t l thch hp. B'* v a i ' c lli t,o r;i rac nhm cu trc [B ()(]' .Na
v [A 1 0 |]''.N a vi hnh phi tr bn mt ttdng t iiJu S i" to ra LSiOil' . in ny
c t.c dng duy tr v t n g bn cho inii^^ hi lS i( ) |l ('n th y tinh. V vy thy
tinh trn c s h borosilicat. (SiO^i-BvO rN a;;0), aluiiiosilicat, (Si 0 2 -Al,i0 ;-Na:;0 ) v
kt lip hai h (alum oborosilicat) c cac tnh cht ni bt l c li s fn n nhit
nh. bu Iilt v xiiiig uhit. tt, bn hi cao. lit kiiac li c tli luii Iiliit (t
khng qu cao.
Tnh cht, ca th y tinh pirex, mt loi tliv tinh horosilicnt ctiii hnh (78%
SiOv: 12.5% B^O.O c trnh bvy bu ). 15.
Do c bn ha. bn nhit v bn (tiii rao. thy tin h boro- v aliiinosilicat
dc s dng d ch to cc cug c ha hc v (to lii. th it b ha hc vi kch
thc ln (h tliiig ng dn. bnli thiip phn ng. ...). vt li\i v thPt b k th u t
in, gia dng (m chn cl)u Iiliit. ni cliao (UII Iiii, ...). Si thy linh
aliiiiioborosilicat. (in hiii lass E) rr s dng nliiu trong k th u t in v lm
ct liii cho vt. liu conipozit nn polynic.
446 Chng 9. VT LIU v c
v (liili hnh v plin tiiih th. s to ra hiAu ii<; kcri phn b troii ton khi
vt liii. (to pha th iiy tinh chu ii.i; suat (l n('ii. Inm cho gii hn lin \in (tc
n ng cao. c th t gia tr 1 000 M la, Do clc' (litMii Iiy, nliiii loi giii tliiiy tinh
(tvfc s dn^f lm v t liu ch to Diay. lan lin vic () nhit rao khng cii bi
trn. Lm t)ii lt. v bi cho m y nyhin bi. liii ket cuu xy dng v nh kt. hp vi
tnh cch din cao, ln\ v t li\i ccli in cno th.
c) GII th y tin h d g ia cng to h n h b ili i p h p c k h i: N u pha tiiih
th trong gm th y tin h l cc tinh th thur h inica. sp xp int. ccli thng k
trong vt li\i th v t lixi v c Iiy rn tnli cht 'c bit l c th gia cng to huili
biiig plutii php c kh/ (tin, khoaii. bn. ...) Liiis nh v t liu kim loi. Tnh
cht Iiy p cho vic ch to cc: clii tit lap 1>111L v t liu Iiy c tlm ii
li.
(i) Ghi th y tin h c tin h cht (i, (fc hit: Ciu; pha tiu h tli c tnh clil
din t c bit, c ch ciig to ra troiiir gni thy tinh s niaiig li cho vt liu
cac tn h ch't in, t c bit. V (l. RIII tluiy tinii cha tinh th BaTiO i c hiig
s diu mi lu, tn th t in nii Iili. (litc s dii.u, lm vt liii t iii; giii tliy
tinh cha tiiili tli Fe-O, NiFe;<0|. CoFe^()| l (.ac vt lii t cho k thiit in v
(in t.
e) G m t h y t i n h s i n h h c (hio a ss (-('ranics): GcVni th y tin h vi th n h p li n
ha hc v tlin h phn pha thch hp (v d. thy tinh i)hotphat,- silicnt. pha tinh
th liydroxyl a p a tit Cai,i(PO|)(i(OH)j) c th to ra mi lin kt tn c tip kivi sinh
h f,a vt. cy ghp ch t.o t. n vi t l)o xrtiii. C(t (iia c th sng. D y l vt.
liii l ting sa cha, th ay Ih r;u' l) ))hn rnu cvia c tlu' Iigii trone:
pli\i thut, cliiih hiih. to hnh lluini m. Ty (l 1)(M1 C(J lic ca tiif loi vt
liu, ngi ta s dng n vo cc v t.r thch h|) troii (() Mi Iigi.
29 - VLH
450________________________________________________________ Ch ng 9. VT LIU v c
9.5.2. XIMNG
hat ximng
+
0 nc hoc dung dch silicat
+ yvv
hat ct
(inh th hyrat
a) ) C)
9.5.3. BTNG
Chng l
VT
Liu
BT
Bng 10.1. Nhng loi vt liu c th ch to bng phng php luyn kim bt
(cn gi l sn phm t bt p v thiu kt)
Hp kim c bit;
- Hp kim t cng Al-Ni-Co, SmCos. ferit t cng
- Hp kim t mm Fe-Ni, Fe-Si, Fe-P, ferit t mm
- Hp kim hn vi thy tinh Fe-Ni-Co
- Hp kim siu dn Nb3Sn, Ca-Cu-0
- Hp kim tip im v in cc W-Cu. W-Ag, Ni-Ag
- Hp kim nng W-Ni-Cu, W-Ni-Fe
Vt liu c xp cao;
- Bc xp t bi trn Brng. Fe-Cu, thp khng g, Al-Cu
- Tm lc Brng, Ni, Ni-Cr, Monel,
Thp khng g, Ti, Zr. Ag, Ta
5. Thiu kt: nung vt phm ln nhit Nung 800c, 15 pht trong khi bo v thu
cao. nhng thp hn nhit nhit, xut hin pha lng tm thi ca Sn ha
nng chy ca c t chnh, vi tan Cu v to thnh hp kim gia chng
mc ch nng cao bn ca sn
phm
6. Gia cng tinh: sa , mi, ... Kim tra kch thc, ngm du
N ^ k i n : Mt s kini loi nlu Mn. Cr, ... v cac lip clit dng oxyt, liydroxyt.
cacbit. .sulfit, nitrit, ... c tnh giii cao. c th c nhiii th iih bt trc tip t
th rn (dng cc. dng h t, dng phoi. ...) bns' cc loi m y nghin bi. Iigliin ba
thng tlung. y l phng phap c in, n gin, c th to c bt vi niii
cao. nhng iihic im l n u g siiat tlip. sch ca bt khng cao (do c s t vo
thnh niay v cc chi tit chuyn (tiiK nh bi ngliipn. ina nghin) v n h t l khng
th nliin vc cc kiin loi v lip kiii c tnh do cao.
Ha bt t k iin lo i l n g : Vi Iiluug kiii loi v lip kini c n h it nng chy
tlip (< 1 000"C) c th d dng ha bt bng cch cho nit dng kim loi lng chy
ln b int int ca b n g kini loi (thp, cliig) quay Iihaiih. uh lc ly tm v kh
Iiiig ngui n h an h n kini loi lii b biii thnh l)t. vn g ra v c thu li
trong th n g cha. N h ng phng pliap ny cho bt th, c chc, khng thch hp
cho vic ch to s n phm p v thiu kt. Thitng s dng m t s phng php
sa\i:
-~u
b)
Hnh 10.1 S thit b ch' tao bt t kim loai lng bng phun khi di p sut cao
a) s tng qut: b) mt ct qua h thng phun khi:
1- gu rt cha kim loai lng; 1- thn trn, c l dn kim loai lng,
2- phu rt, lt ceramic chiu nhit, 2- li dn khi nn.
3- b phn phun kh (hoc nc). 3- dng kim loai lng,
4- thng cha bt kim loai 4- dng khi nn,
5- kim loai lng b ha thnh bt
hn 1 600"c. N ii dng luc pluui. cc git, kim loi lng b ngui v kt tin h rt
Iihaiih. to ra cc ht bt khng cu hoc c dng b ko di. Ng\c li. n\i cii:
kh nn s nhn ic cc ht. dng cii (do ngui chm nn cc git. Iili kim loi
lng c ii thi giaii v trn tnc khi k t tinli). c klii hon toii hnh cu (v (l.
triiig hp bt Cii lm t m lc).
C th to ic kch tlnc h t nh m un bng cch iu chnh ing knh
dng kim loi lng, n h it kim loi lng, p sii t v tc phun ca dng nc
hoc kh (tuy v y cng ch t c kch thitc h t nh n h t t 10-20m . Iiuin
nh hn phi k t hp vi nghin).
Vi nh ng kim loi v lip kini d b oxy ha, hoc bt i hi hng cha oxv
ti thiii, phi dng k h nn l nit hoc tt n h t l argon.
- Plutng php to bt t kim loi lng trong chn khng: Kim loi \tc nu
chy troiig chn khng b n g cm ng, sa u a hydro vo dii p s\i't cao n
ha tan n h iu vo kim loi lng, tip ni vi bung chn khng b ng m t ng
dn cm vo gn y ni. Klii m van. kini loi lng s pht m nh qua. cng vi s
th ot ra ca hydro, lm kim loi b chia nh ra nh bi bung chn khng. Bt
nhn \tc kh sch v nin.
- Pliiiig php to bt b n g in cc qiiay: N guyn tc ca phng phap l
nu chy dn dn mt in cc (t kim loi mong nuin ch to bt). CIC q\iay vi
tb ln (1 0 0 0 -2 0 0 0 vg/ph), lc ly tm s ha bt kim loi lng. Vic nu chy
c tin h n h trong k h bo v (He hoc Ar). hay troiig chn khng v c th thc
hin Iih h quang in, ngn la p lasn ia hoc bn ph bng chm (tin t trong
chn khng (0.001 Pa), ... Ni chung bt to bng cch ny kh th (t o.in ni n
vi niiliniet), n n cn c p dng c h to ra kim loi dng vy.
10.2.2. CC PHNG PH P HA L
10.3.1. PHNG PH P NN MT C H l
^'777
>
s// /^y/ // V
/>
. ' >
/ r
. V
/
10.4. THIU KT
S au khi to l iili b n g cc plnrng php khc nlinu nlu nii. sii phm bt
p ciiia th s dng c v c tnh cu tlip. phi tin iinh th in kt. tc nung
nhit cao (gn n h it IIIIK cliny ca c;Vu t chnh) ct to ra mi lin kt
(nguyn t) bn v ng gia cc ht. tang cd-l tnh cho sn pliii ii cc gi tr
nioiig nuiii.
b)
_/
20MT
30 - VLH
466_________________________________________________________ Chng 10. VT LIU BT
y l hai loi v t liu c tnh ch t lni vic ging Iihau: dng v t cng hn
ct v t m m hn (th n h int. hoc phoi). B ng 10.3 gii th iii c tnh ca nit s
vt. liu c cng cao, c th dng lm bt m i v l n gu yn li\i ch to dng
ct.
10.5.1. VT LIU BT MI
Loi vt liu cng Moun n hi. Gii han bn Nhit nng chy
(thnh phn) Knoop GPa nn, MPa hoc phn hy. c
Sau khi lni ngui, chng tr Iiii r;in clic. klin^ th gia cng c kh c
na. cch duy n h t l Iii sa trn da mi c l)it (cacboinin xaiih) lioc bng tia
la in.
Do hp kim cng gin v kh nng thot uhit km (so vi thp), nn dng c
thng c cu to gm hai phn: piii li ct bng hp kim cng v phn th n
bng thp thng, lin k t vi n hau hng hn ng hoc kp kiu p hay b t vt.
N goi cht, dnh k t bng Co. cn c th dng cc kim loi khc Iilii Ni. Mo.
h ay hp kim N i-C r, ... lm nn lin kt cc ht cng li vi nhaiL gi cliim g l
cerm et (ceram ic - m etal). tc hp kim cng nn kim loi.
Biig lO. gii th i\i tn h cht ca vt li\i siu ciig lm dng c ct xu t pht
t kini ciiig hoc B N (bo nitrit).
10.5.4. TH P GI BT
10.6. VT
LIU
BT
KT CU
N h i t luyn thp b t :
- N h it luyn th tch; Cch ti thp t bt p v th in k t cng ting i\ nh
cch ti thp thng. V d, i vi thp c lng cacbon 0.0% v th m m t vi
nguyn t' hp kini vi liig khng ln. c th ti 8 5 0 c trong du, ri ram
1 80- 20"C trong thi gian 0 , - lh , s c tc dng n n g cao c tn h ln r rt nhng
cng lm gim m nh do dai (xem b ng 10.7), do vy t c p dng. Trong
thc t thitng chi p dng cc phiiig php n h it lu yn b m t.
- N h it liiyii b nit: Cc phng php thng dng nh: ti b m t, ti b
phn, th m cacbon, th m cacbon-nit th kh. N goi ra cn dng cc phng php
nh\t: thm Zn ( 3 7 -4 0 0 c , to ra lp phi Zii vi chiu dy 3 0 - 0 m v bm dnh
tt), c tc dng bo v chi ti t khi b n mn trong kh quyn cng nghip. Cc
VT LIU HC 473
phng php m in (Ni, Cd. Zn) cng clc s (lu vdi mc cli ting ti. N goi
ra cn d ng phng php oxy ha troiig hi nc. (hc tiu h nh 80c trong
b\inf l kn cha hi nic. s to rri lp Fe.i()| mng n-lO piii st cht, bm dnh t't
vo b int chi tit, c tac dng tnf cng v kli n n g chng m i mn. c
ii ing v d c h to pistng c ;) b pliii ginni xc thy lic. cla xch, bnh
cc. ... y cng l phng phap r tin bt kn cac r xp h trn b m t chi tit.
bt p v th iu kt.
Bng 10,7. C tnh ca mt s loi thp bt p sau thiu kt v sau nhit luyn
Thnh phn thp , % Khi lng Sau thiu kt Sau nhlt uyn
ring, g/cm^ MPa % . MPa %
0.5C 6,8 350 5 700 3
0.5C+5NI 6.8 480 7 1 100 1
0,5C+2,5Cu+5Ni 6,8 620 2 900 1
0,5C+2Cu+1Ni 7.3 670 4 1 200 2
0.5C+1.5CU+2N+ 0.5MO 6,8 480 2 950 1
7.3 730 4 1 300 2
0.5C+0.2Mn+1.9Ni+0,5Mo 7.4 600 4 1 600 1
chung m un chi ti t c st cht, cao (khi hng ring ln) phci p dng pluug
php p v th iu k t hai ln.
10.6.3. VT
LIU
TRN c s BT
NHM V H p KIM NHM
Bng 10.9. Thnh phn v tnh cht ca mt s' hp kim nhm thiu kt
1(50"(1 ( roii K 1 h.
10.7.1. BC XP T BI TRN
10.7.2. CC MNG LC
- D d ng to c b m t lm vic ln.
Nhc im ch yu l t (do n gu yn liu t v vic ch to phc tp).
10.7.3. VT LIU MA ST
*
- c bn c hc n h t nh.
N goi ra trong t ng trirng hp c th cn phi tiia nin cc yu cii nliTi: tip
n h n hoc tru yii clu iyii ng nh nhng, m bo triiyii ng n m h t n in g ,
chng ii mn tt, n m h khi thi tit thay i (nhit . m ca mi tnrng
lm vic, ...)
tha inn nh n g i hi Iihi trn, v t liu nia s t thng l loi v t liu d
th (nhiii cu t), bao gm nh ng cu t c tnh clit h tr cho n h au (ging nh
v t li\i conipozit): ch t dnh kt v cht cho thm (cht n). C ht dnh k t thng
l bt kim loi c kh Iiiig th in kt tt nhi bt Cu, F e hoc hp kim ca chng.
C ht cho th m iii ch n h tn h cht ma st, CIC plin th n h hai h c tn h cht
ngic nhau: loi lm gim m a st, d gy trt nh graphit, cc kim loi c n h it
nng ch y thp nh Pb, Bi. Cd hoc cc svilfit, su lfat kini loi; loi lm t n g nia
s t thng l cc h t cng nh cc oxyt, cacbit. silicat hoc photphit, ... M t th nh
p h n rt q u an trng, gn nh khng th th iu vi v t liu cliii m a st. l
bt grapliit. N goi tc diing gim m a s t d gy trit, graphit cn c tc dng to
ra m t lp m phc hp gia hai b m t lm vic, lp ngoi graphit ra cn c
n it cc cii t bt kim loi, oxyt, cacbit, silicat, photphit kim loi, ... Lp m ny
c tc d ng tru yn ng chc chn, n nh, gim rung ng v t lm nin cc b
m t lm vic, c b it quan trng khi truyn ng cng R\it v tc ln.
Thi giun ut m y , s
Hinh 10.6. a) cc dang rnh kha khc nhau trn b mt m cn (c du)
b) mmen truyn lc ca cc loai m cn nu trn
10.7.3.3. Vt liu ma st tr n c s b t st
y l loi v t liu ma s t ding trong truyn ng kli (khng c du) v rtc
s dng trong hii h t cc lnh vc cng nghip, do u r lin, h s ma s t cao hn
v bn chiig m i mn ni bo. B iig 10.12 trnh by nit s' hp kim t.lnic
Iilini ny.
Fe Cu Graphit Pb Cc cu t khc
60 - 15 - 11 Bi; 14 mulit
60-77 - 20-30 - 3-1 OBi
67,5 - - - 3Si: 7 ,581*20 mulit
80 - 4 2 5Sn; 2 M0 S2: 3AIj03
< 70 <8 20-30 - < 5Bi
80 - 10 - 15MoSj
80 - 10 - 10SC
60 5 25 5 2-6M oS2; 0.75S
70 - 20 - gang vn < 10
cn li - <10 <10 < 10Sn; 5-50 sillimanit
VT LIU HC 481
10.7.3.4. Vt liu ma st vi hm
lng ln cc cu t phi kim
loi b)
. . VT
10 8 LIU
THIU KT c
ST CHT
CAO
c tnh
Loi hp kim Thnh phn He. r.
kJ/m^ kA/m T
Fe-AI-Ni-Co thiu kt. Fe-25%Co-12%Ni-7%AI 40 48 1,25
nh hng (TICONAL)
Bariterit : PeaOs.BaO
- loi thiu kt nh trn . 26 240 0,38
- loi trong nha do nh trn 12 175 0,25
Co-samary thiu kt CogSm 135 640 0,85
hn (nhng c tn h t thp hn) ch to cc- nam cliin trun g biih dng cho cc
loi m y mc c kch thc nh (my pht in, ng c, ...).
Hp kim t ciig trn c s bari ferit. stronxi ferit dc s ii xiit hon ton
bng phng php tu y n kini bt. ngoi cch p v thiu kt. cn c th khun
nh hiig tritc tip t bt ha do nh mt nha hu c tlicli hp. Klii cc c
tn tn g t tn h c th p hn (so vi cc n am chm thiu kt), nhng b li chng d
dng gia cng c v d lp t do khng gin.
i vi nh ng kim loi c nh it nng chy cao (W. Mo. Ta. Nb. Re. ...)
phng php lu yii kim tru yn thng (nu chy) v'p phi n h n g kh khii sa\i;
- Do Iihit nng chy cao n ii r't kh nu hiyn;
- Ln n iiiii tp ch t do cc phn ng giia kini loi lng v tng l;
- Ha taii Iihiii kh trong kim loi lng;
- Ton th t n h iu kini loi khi rt. khun v khi gia cnng.
Do vy vic s ii x u t cc kini loi v hp kim c n h it Iiiig chy cao l int.
trong nhng ng dng u tin ca ph\diig php lu yn kim bt. Bt w v Mo ch
to bng cch lin nguyn t bt oxyt ca chng trong kh P2- C hng \c p
Iigui th n h cc thi tr hoc ln g tr. Sau khi sy 1 00 0 -1 100"c trong H ;.
chng c th i\i k t trong chu khng Iihit gn vi n h it Iiii ohy bi
hiu ng Jou le trc tip, saii c c rn nng 1 OO-I 700"c. ri ko si hoc cn
tm. Chnh plung php ny c ng dng trong cng nghip t u th k
sn xu t w diig si v bng iniig diig ch to dy tc n trn v n ng
cc loi.
Tip sa ii w l cc kim loi; Mo. Ta. Nb. Re c sn xut, b ng phitiig php
ny. N liiig thi kim loi bt p th iu k t c trng hng ti trn lOOkg c sn
x ii t nit ccli ph bin, sau khi cn. rn th nh cc bn th n h phm dng tni.
thanh, ...c h t m n hn v t. tn th t n gu yn li\i hn so vi phng php n'u
chy tru yn tling.
10.8.4. HP KIM T I P IM
Trc y th iig phi dng cc kim loi qu hiiM nh Au. Ag. Pd v Pt. Nh
phng php luyn kim bt. c tli to ra cac hp kim tlia y th nit phn hoc
h on ton cc kim loi qu . vi tnh cht ddiig v thm ch tt hn (iih
chng m i mn v kh n n g dp tia la din). BiiK 10.14 gii th iu cc loi hp
kim tip im khc n h a u c th ch to b ng pintn^r php hiyn kim bt.
N gu yn tc chung c h to hp kim tip im l kt hp bt kim loi c tnh
dn in t t (Cu, Ag) vi bt kim loi c n h it nng chy cao (W, Mo. Ta. Nb, Pd.
Pt. ...) lioc hp ch t c cng cao chiig mi IIIII tt (oxyt, cacbit. nitrit.
hydrit, ...). hay ch t c tc dng gim ina sat. ngn cn s bm dnh (Pb, graphit).
M e-M e-M e Ag V. Nb, Ta. Cr, Mo. w , (Mn), Fe, Co, Ni. Ir
Cu V. Cr. Mo. w
w Cu, Ag, Cr. Mo, Fe, Co, Ni, Pd. Pt
M e-oxyt Ag, Cu Oxyt kim loi kim, CuO, MgO, CaO. ZnO, CdO,
PbO, AI 2O 3, LapO., Sb^Oa, Sm 2 0 3 . Cr 2 0 3 . Fe 2 0 3 ,
Ce02. TeO^, MnO^. SO 2, Sn , TiO j,
2rOp, Fe;,0 4 , M 0 O 3, CoO, NiO, Ina
M e-silicit Ag, Cu M 0 S2
Trong tlic t thng gp cc h saii: w - (20 - 40) %Cii ; w - (10 - 70) %Ag;
Ag - (10 - 40)% Ni; Cu - % graphit ; Ag - % graphit ; Ag - (3 - 15)% CclO;
Cu - % graphit - 10% Pb.
Trong w c th th ay bng Mo; cn Cu c th th ay bng hp kim Cu (briig,
latiig); Pb c th th ay b n g Sii, Zn; CdO c th th ay b ng cc oxyt khc n u troiig
bng 10.14.
Cc kim loi nh: \irau (U). thri (Th), zicii (Zr). ...v lip kiin ca chng
diig trong k th u t h t n h n thng ic sn xiit bng cch Iiii chy truyn
thng, nh ng ring berili (Be) do ch c th c h to bng phng php luyn kiin
bt. N gy nay. n gay c m t s'hp kim trn c s , Th, Zr, ... di dng bn th nh
phm hoc dii diig cc chi ti t Iih cng c chuyn sa n g c h to b n g phiiig
php bt p th iii kt.
Mt s' hp kim n n g li W -N i-C \i. W -N i-F e cha 90-96% W . c khi htdng
ring 17-18. g /c n i\ s n x \i t t bt niii. lc p ln, th iii k t n h it ct cao. v t
liii tr Iiii c chc, hu nhit khng cn r xp, c kh n n g hp th tia phng x
ln gp 1,5 ln so vi Pb.
VT LIU HC_____________________________________________________________________ 487
Chng 11
VT LIu Hu c (POLVMC)
Polym e c th phii loi theo Iihiu cch. Sau y l nling ccli phn loi
tlnng gp nht.
Theo cu trc plin t ngi ta phn bit polym e iich th ang. J30lyiiie m ch
Iilianh, polyiiie m ng li v polynie kling gian (xem nic 11.2.)
N gy nay. cng nghip polynie c lin q\iai\ cht ch vi ngnh cng nghip du
k h v ha d\i. Q uan im chung l khng c du kh v ha du th cng khng
c cng n gh ip polym e.
Trc C hin tran h th gii th hai. cc loi nha Iihit do ch yu c ngun
gc tlic v t nh x en lu lo it t xenlulo, si protein t int s loi du thc vt.
P olyetyleu \i tin cng \(c lni t sn plin Iin. sa ii ln m en th n h riii
et.ylic ri chuyn th n h etylen. M t B cng Iigli Iiy vn cn c ng dng n hilng
t n i q iiaii trng gim , tiiy nhin, t y t-iih liuh ch ng vn c th m rng khi
cn thit.
K liong n h ng nm O nguyn liu ban \i cho polynie chu u ch y\i l
th a n . C liitng ct phn hy than cho bn sn phm: nha th an . th an cc.
k h th an v am oiiiac. N h a th an l ngiiyii livi qiian trng cho hydrocacbon
thm Iihi beiizeii, tohien. phenol, n aphtalen, v.v. T cc hydrocacbon ny c th
s n x ii t a x it adipic, h exain etylen d iam in . caprolactani v anhydrit p h talic tng
hp cc polym e q u an trng Iihi nha phenol. polystyren. nylon.
T han cc phn ng vi caiixi oxyt cho canxi cacbiia. ch i ny tc dng vi nic
to th n h a x ety leu . y l nguyn liu ban u quan trng sn xu't axetylen
v cc m ononie viiiyl khc.
Si p h t trin ca n gn h ha du gp phn quan trng n h t trong s ph t trin
cng ngh ip polym e. H ai ngnh ny cng ng thi h tr nhaii. v tim n n g to
ln ca ch t do kch thch vic nghin cu tng hp cc inonom e v cc s n phm
tru n g gian t du m, k t qii l cc sn phii ny n gy cng n h iu v r hn,
ciii cng li kch thch s tn g trng ca polyme. Trong C hin tranh th gii th
hai. n gn h caosu tng hp c pht trin m nh M v Lin X c.
490 C h n g 11. VT LIU HU co (POLYME)
n CHi = C H 2 [- C H , - C H ,-] ^
etylMt p o ly e ly le n
n CH -2 = CH - CH 2 -C H -
C1 C1 \ t i
v in y lc lo rit. ))ol>'vijiylclorit.
n CH -2= CH - CH 2 -C H -
OCOCH 3 OCOCH, n
viiiy la x e ta t. J)0 ly v iiiy la x e ta t
G ia i on k h i u
Cc ch t khi ii di tc dng ca n h it hay nh s n g s phn h y th n h cc
gc t do. Cc ch t khi vi th iig dng nh t l peroxytbenzoil v
azodiizobutironitril, ch n g phn hy theo phn ng sau;
o o
peroxylhenxoil
CH 3 CH, CH3
CN -c - N = N- C- CN 2 CN - c + N 2
CH 3 CH;, CH,
8Z O (liz o b u t,ir o n itr il
X X
G ia i on p h t tri n m ch
R - C H 2 -C H + C H , = CH -> R C H 2 - CH - CH 2 -*CH
X X X X
R- CH 2 -CH - CH 2 -C H + CH^ = CH R -C H 2- CH - CH 2 - CH - CH 2 -*CH
X X X X X X
G ia i on kt th c
C th x y ra th eo n h iu cch:
a) K t hp h ai gc t do ang pht trin, to th n h m t phn t polyme:
X X
b) P h n ly khng i xng h ai gc t do ang pht trin, to th n h hai phn t
polyiiie, m t trong hai phn t s c m t n'i i cui m ch :
492__________________________________________ Chng 11. VT L i u HU c (POLYME)
X X X X
- C H , -C H + R* ^ ~ CH 2 - CH - R
X X
~ C H , - C H + RY ^ - C H ^ - C H - Y + R
I I
X X
Trong phn iig ny. m ch cao phn t ngng pht trin nh ng khng lm
gim nng ch t t do. do tc trn g hp khng gim .
e) P h n ng vi m t phn t to n n m t gc t do bn vng, khng c kh
nng pht trin m ch nh lidroqiiinon:
~ CH^ -'CH + H O - ^ ^ O H ~ CH2 - CH, +0 - < ^ - 0 H
X X
-OC-R, - C O - O - R , - O -
|)olycsi( iriHch IhAii
H ^ N - R , - H 2N +H O O C R .C O O H N H , - R , - N H - C O - R , - C O O H + H ,0
[-N H - R ,- NH - CO- R ,- C 0-]
polvMmii
11.2. CU TO POLYME
H c H II MMII
H
Gia hai n g u y n t cacboii c th hm h th iili lin kt vi s th am gia ca hai
cp in ti, l lin k t i. Phn t c lin kt i ii gin n h t l etylen . vi
cng thc C 2H,<. c lin kt i gia hai nguyn t cacboi v mi nguyn t cacboii
n y c h ai liu k t n vi hai nguyn t hydro. cng thic trin khai l:
H H
c = c
H H
494 C h n g 11. VT LIU HU c (POLYME)
Hc sc H
Cc phn t c lin kt i v ba c gi l cc cht khng 110, v nii ugiiyii
t cacbon cha iic lin k t ti a vi bn n gu yn t khc. i vi I)bii t, khng
110. lin kt i c th xeni nh hiili th n h tt hai lin k t n.
Cc hydrocacbon no, th n g thuc h parafiii Iih inetan CHi, etan C2I,,.
propan C.Hs. ... (bng 11.2). L in k t trong ni phn t m nh. Iihng gia cc
phn t ch c lin k t yu V aii der W aals v hydro. V vy cc hydrocacboii ny c
Iihit nng chy cng nhit n h it si thp v tn g tlieo kh htng pliii t.
H
Metan CH4
H c H
H
H H
1 1
Etan CH e H c c H
1
H H
H H H
1 1
Propan C3H8 H _ c c c H
11 1
1
H H H
Butan C4Hio
Penxan C5H 12
Hexan C eH i,
H c H
H H
H c C c H
H H H
M t s' tn h ch t v t l ph thuc vo cii trc ng phn, v d n h it si
ca n - b u ta ii v i - b u tan l -0 ,5 v -12.3"c.
H
1
Ru R-OH H c OH Ru metylic
H H
H
OH 1 ^O H
Axt R -C H c c Axit axetic
o 1
H
R H
Andehyt c =o c =o Pomandehyt
H H
R OH
1 1
Hydrocacbon
thm
0 Phenol
c c
H H H H H H H H H
c c c c c
H H H H H H H H H
n it xch (me)
a)
b)
Hnh 11 .1 . Cu trc ca polyetylen :
a) cu trc n gin ho; b) cu trc trong khng gian
ugiiyii ti clo hoc bng uhn\ nietyl ta s c cc polyine tng ng: polyvinylclorit
(PVC) v polypropylen (PP) vi cu trc:
H H . H H H H
cccc PVC
H C1 H C1 : H Cl
IDHt x c h (lic)
H H .H H ' H H
cc cccc pp
H CH: H CH ; H CH:,
iriHt x c h ( in c )
A) _ B)
OO hn . mi hn nng 1 kg v 400 hn , mi hn nng Ikg v
2 hn , mi hn n ng 250 kg 100 hn . mi hn nn g 6 kg
ng kiu A ng kiu B
125,5 = 63 4.00
= 2
1,99 2 .0 0
c trng
Rng Hp
phn b
1 1 .2 .4 . H N H D N G P O L Y M E
0)
c)
Hinh 11.3. Cu trc khi qut cOa polyme mach thng (a), nhnh (b), mang li (c) v
khng gian (d), cc nt trn l cc me
11 .2 .6 . HNH THI CU TO
H H
H rR
tro n g R c th l m t n g u y n t k h n g p h i 15 h y d ro hoc n h m n g \iy ii t (v
d Cl. C H . . ...). cch sp xp c th l:
H H H H
H R H (R
Hili thi ny c gi l "u Iii ui", khc vi hnh thi "u Iii u" khi
hai nhm R hai cacbon cn h nliaii:
H H H H
H R R H
Trong a s polyme, liiih th i sp xp "\i ni ui" chim Itu th v c s y
ca cc cc nn kh to lin hnh th i sp xp "\i ni u", y ciiig c s ng
phn ca cc polynie c cng th n h phn. Sa\i y s xt hai loi ng phn; ii;
phii khng gian v ng phn hnh hc.
c c c - c -
H R H R H R H R
Trong polynie syiidiotactic, nhm R nm cch u v hai bn ca mch
H H H R H H H R
c - cc c c c
H R H H H R H H
VT LIU HC 503
H H H H H R H H
H R H R H H H R
S chuyn i t ng ph n khng gian ny sang ng phn khng gian khc
khng th t l i c hin c biig cch qiiay cc nhm R. Trong thc t, ph thuc
vo phitiig php tng hp, cc polyitie khng ch c mt m c th n h iu loi hiih
tlii cu to. trong c m t dng u tin.
CH, / H
c=c
CH , ^ C H ,
Trong , nhm CH 3 v nguyn t H nni cing bn ca mch; y l cu trc
cis nh trong caosii t nhin. Trong c\i trc trans, CH.T v H n m hai pha ca
mch;
CH, CH,
c= c
CH -2 \ H
C u trc Iiy cng c trong polyine t nhin l giitta percha. Tuy c cng
th n h p h n nh caosii t nhin Iihing do hnh th i cii to khc nn tn h cht
khc r rt. V liii k t i r t cng nn s chuyn t hnh th i ny sang hnh th i
khc b ng cch qviay n gin l khng th thc hin c.
Tin li, p h n ti polyme c c trim g bi hnh dng, kch thc v cu trc
nh c trn h by tr n s hiih 11.4.
1 1 .2 .7 . P O L Y M E N G T R N G H P (C O M P O L Y M E )
ng'phn
ng phn ng phn
khng gian hnh hc
I 1
lzotactic Syndiotactic Atactic Cis Trans
Hnh 11.5. S n gin ca polyme ngu nhin (a), copolyme xen k (b),
copolyme khi (c) v copolyme ghp (d)
VT LIU HC O
% kt tinh =
P.s(Pr -
trong p.s - khi lng ring ca polyme cn xc nh niitc kt tin h ;
p., - khi liig ring ca polynie hoii ton v nh hnh;
p,. - khi lng ring ca polynie hon ton kt tinh.
Mc kt tiiih ca polynie ph tliiic vo tc lni Iigui khi ii rn v
vo hnh th i cu to ca mch. p c sp xp tr t t. |)olynie phi cl 111 ngui
t t cc mch c thi gian chuyii ng v sp xp li. Bn ch't ha hc cng
nh hng n kh nng kt tinh ca polynie. Cac polyiiie c nie phc tp kt tiiili
kh kh n (v d, polyizopren). i vi polyiiie c c'u to ii gin Iihi polyetyleii
06 Chng 11. VT LIU HU c (POLYME)
hay polytetra-A oetylen c th kt tin h ngay c khi lm ngui nhanh. Mch nhaiih
gy kh k hn cho qu trn h k t tin h do cc polyme m ch n h n h khng bao gi
c mc kt tinh cao. Nii m ch nliiih nhiii. polyme lion ton khng kt tinh.
Polyme khng gian l v nh hiih hon ton, trong khi polyine m ng li c
th c mt mc kt tin h no . Trong cc polyme ng phn khng gian,
polyme atatic kh k t tin h n h t, cn polynie isotactic v siiidiotactic k t tinh d
dng hn nhiu do s iu ha v hnh hc ca cc nhm th th iin tin cho q\i
trn h sp xp tr t t cc m ch ciih nhau. M t khc, nhm th hoc nguyn t tli
cng ln. mc k t tin h cng nh.
vi polyme ng tr n g hp. s sp xp ngu nhin lm gim khuynh hng
kt tinh. Copolyme xen k v kh'i c kh nng kt tiiih cao hn, cn polyme ng
tr n g hp ghp l hon ton v ih hiih.
mc no , tn h ch t c l ca polyme b nh hng bi mc kt tinh.
Polyme tin h th thng bn hdn vi dung mi v nng chy n h it cao hn. Cc
tnh cht khc s cp n trong cc p hn tip theo.
1 1 .2 .9 . P O L Y M E T IN H T H E
1 1 .3 .1 . B I N D N G D I TC D N G CA Lc
Tnh cht, c hc ca polynie chc c triig bi mt s' thng svn dng cho
kim loi Iihi; niun n hi. gii hn bn ko. riai va p v (t bu nii. i
vi nhi\i vt liii
polyme, ch cn o bin
(lng diti tc dng ca
lc cng xc (tiih c
mt. s tliiig s trn. a
s tiih cht c l ca
polynie rt, nliy vi tc
(l bin n hit .
bn ch t iia hc ca ini
tntiig (s c n it ca
nc, oxy, d\ing mi h\i
c, V . V . ) . K th u t th 0 1 z 3 * 5
Iihini dng cho kim B in n
loi cn phi th ay i khi
Hnh 11.8. ng cong bin dang ca vt liu polyme
dng cho polyme. n h t l
gin (ng A). do (ng B), v n hi cao (ng C)
i vi vt liu n hi
nh caosii.
Vt. livi polyme c ba dng c triiif khi bin (lng rhi tac dng ca lc Iili
trong hnh 1 1 .8 . ng A l ing cong bin ciig ca polynie gin, u b t Iigay
khi c bin dng n hi. vi polyme do. iig B, bin dng tiig t nhi ca
a s kim loi; u tin l bin diif n hi. tip tlieo l chy v sau l bin
du^' (lo ri ph hy. ng c l bih diig hon toii n hi (bin dng hi
phc d ng sut, thp) ca polyine c d (tn lii cuo Iihii ca caos\i v c tii chung
l elastonie.
Mun n hi. gii hn bn ko. tnh do v d gin di ca polym e i(c xc
nli tng t nh kini loi. Bng 11.4 triili by cc tn h cht c hc ca mt s
508 Chng 11. VT LIU HU c (POLYME)
polyme thng dng. Cc ch tin c tnli ny ca polyine v nliiu phng din khc
vi kini loi. V d niuii n hi ca cc polyme n hi cao c th r t nh, bng
7 MPa v cng c th ln ti 4.10'^ M Pa cc polyme r t cng. M\in n hi ca
kim loi ln hn r t nhiii v dao ng t 48.10'^ n 410.10'^ MPa.
Gii h n bn ko ca
polyme vo khong 1 0 0
MPa. cn ca cc lip kim
c th n 4 1 0 0 MPa.
Kim loi t khi gin di
hn 1 0 0 % trong khi
cc polyme n hi cao c
th giii di ti 1 0 0 0 %.
Ngoi ra, tn h ch t c
hc ca polyme nhy hn
r t nhiii vi th ay i
n hit ngay n h it
phng. H nh 11.9 triih 0.1 0 .2 0 .3
by s bin dng B i h d n i
ca polym etylnietacrylat
Hnh 11.9. nh hng ca nhit n c im bin
(plexiglass - th y tin h hii
c) nit s" n h it trong dang ca polymetylmetacrylat
nh hng ci\a tc bin dng n tnh cht c lic cng r t qiiaii trng. Nhn
chung gim tc bin dng cng c iili luiig tng t nhir tn g n h it . c
ngha l v t liu tr nii mm do hn.
S hiu bit v c ch bin dng ca polyiiie l r t quan trng v n gip iu
chnh tn h ch't c hc ca v t liu. C hai in liil bin dng quan trng, l
bin dng ca polyine b n tinh th v cc polynie n hi cao (cc eslastoine).
1 1 .3 .2 . B I N D N G C A P O L Y M E B N T IN H T H E
Nhir trn h by trn, trong cc polynie bn tinh t.h c Iihng tiu cu. mi
tiu cu gm cc tm tinh th VQ cc ving v nh hnli.
C ch bin dng do ca polynie bn tinh th c in t mc 4.6.2, theo
qu trn h xy ra trong mt s' giai on. Trong giai on u cia bin dng, cc
tni tin h th tr t ln n h au v cc viig v nh hnh gin ra cho n khi mch
troiig vng tin h th tr nn song song vi chiu tc dng ca lc cng vi SI phn
nh cc vng tin h th (hnh 4.41). Tip theo, tng on tinh th tch ra khi tm
v cul cng th cc on
tinh th v c cc vng v
nh hnh ii nh lung
cng chiu vi lc tc
dng. Nh\f vy. bin dng
)olyme bn tinli th s c
cu trc nh hng cao.
l nhit\ trong qu trn h
ny cc tiu cu cng th ay
i hih dng.
2t'''0
Cc tn h c h t c hc l^hi ln phn i
ca polyme bn tinh th
c th th ay i ic, v d Hnh 11.10. nh hng ca mc kt tinh v khi lng
11 .3 .3 . N N G C H Y V H I N T N G T H Y T IN H H A
Bng 11.5. Nhit thy tinh ha v nng chy ca mt s polyme thng dng
Nylon 6 ,6 57 265
Polycacbonat 150
1 1 .3 .4 . T R N G T H I M M C A O (V IS C O E L A S T IC IT Y )
1 1 .3 .5 . P H H Y V T L I U P O L Y M E
bn pli hy ca v t liu polyiiie tng cti thp so vi kim loi v gm.
Nhn chung s ph hy cia polynie nhit rn l gin. Trong qu tr ih ph hy
linh th n h cc vt n t nhng ni tp trung ng sut.
Polyme n h it do c th b ph hy do hoc gin v s" ln polyme loi ny c
kh nng chuyn t dng do sang gin. Cc yu t lm th u n li cho ph hy gin
l; n h it th p , tc bin dng ln. cc vt n t c sn. chiii dy ca m u lii.
Cc loi nh a n h i t do giug thy tinh, gin n h it tviig thp, khi
n h it tng, n tr nn do nhit gn vi nliit th y tin h ha v c bin
dng do tnrc khi ph hu. 4*c cht do polynietylnietacrylat PMMA hon toii
gin, cn Iihit 60c tr nn r t do.
Mt hin tng th a m gia vo qu trnh ph hviy ca cc polyme n h it do l s
rn n t giiig nh trong th y tinh. Cc vt nt t vi hiih th n h nhng vng chu
ng s u t cao, ni c cc h t tp ch t v cc vt xc. H in tng ny xy ra theo
chiu viing gc vi lc tc dng. ng thi vi hin tng r n nt, c nhng vng
chy cc b a n vic hnh th n h cc mch nh hng v nhng l r nh.
Chiu dy ca cc vt n t t vi ny khong |im hoc nh hn.
33 - VLH
14 Chng 11. MhJ LIU HU c (POLYME)
1 1 .3 .6 . C C C T N H K H C
11.3.6.1. dai va p
11.3.6.2. bn m
11.3.6.3. bn x v cng
Cc tn h cht ny i khi c
nh hng n vic la chn
polynie trong mt s' ng dng
c bit. bn x rch l m t
tnh cht quan trng ca m t s"
loi cht do, nh't l loi dng
Hnh 11.14. ng cong mi (bin ng sut v
dng m ng mng nh bao b.
s chu k ph Ku) cho polymetylmetacrylat (PMMA) c
bn x l n ng lng cn
gii hn mi, cn nylon 6 khng c
th i t x rch mt m \i c
kch thic chun. bn ko v
x rch c lin qiiaii vi nhau.
VT LIU HC l
Cng n hu kim loi, cng ca vt liii ni lii kli n ng chng c xitc. xuyn
qiia. Da s phdiig php o ciig u (la trn nguyn l tng tit nh diig cho
kim loi,
1 L 3 .7 . C C L T N H
Nylon 6 ,6 1,12 80 71
Nii polyine kt tinh, khi lng ring s ln hii do c^i trc st ch t hdn.
16 Chng 11. VT LIU HU c (POLYMg)
Polyacrylic
-P M M A 1,49-1,56 92
- A /M M A 1.51 90
Polycacbonat PC 1,59 88
Polyme tng lip c theo cc phng php trn h by trn t khi dng
ring m phi hp vi m t s c h t gi l ph gia. Hn hp ny phi q\ia qu trnh
gia cng c hnh dng v tn h ch t thch hp.
1 1 .4 .1 . C C C H T P H G IA
11.4.2. C C C H T T N G C N G
M i ca
L loi cht tn g cig c bit, do c\i trc lp nn vt. liu f? itc tiig
citng theo hai hng. Mica c tnh cch in v bn ha hc tiiyt vi. bi)
nhit, tng i. c kh nng chng tia t ngoi, gi r. T t c iii ny lm n tr
th n h mt cht tn g cug khng tli b qiia. Thng \c dng dii dng vy CJO
- 40 |im) vi polyme nhit r n lni tn g tnh chu n h it v n nh kicli
tluc, cng c th dng cho polyme nhit, do Iihi polypropyleii v polyaiiiit troiig
phng php phun.
A m a n
Lm tiig gii h n chy v bn n h it ca polyine. ch yu dng lni pliuah
v khp Iii ly hp.
P o lyrn e
Ciil cng, ngay polyme ciiig c th dng lm cht tn g cns.ct() l troiig hp
polyainit thm, di dng si vi tii thidng mi K evlar (ling D upont de
Nemours). Si ny c khi lng ring nh. bn t r t cao. bn mi tt. Iiii
dng trong trng hp chu t i trng ng (cc b phn truyn ng, phanh, khp
n, sn. ca my bay, thuyii). Cc h t bi c b ca polyetylen (PE) clo ho. iig
tr n g hp acrylonitril butadieii - styreii (ABS) lm tn g bn va p ca cht
do.
Tm li. trong thc t cc v t liu polyme thng l hn hp ca nhiu cliat v
tnh cht ca v t liu khc uhiii vi polyme baii ii.
11 .4 .3 . C C L O I P O L Y M E C H N H
11.4.3.1. Cht do
T n h c h t v n g d n g
y l loi c s lng cng nh sn lng cao Iilit trong cc loi v t li\i
polyme. Theo iih ngha, ch t do l loi v t liu c th bin dng ni khng b
ph hy v c th iih hiih vi p lc th p nht.
Polynie thuc loi ny c th c m t s' tinli th no v c t t c cac loi
cu trc v hnh th i cu to (thng, nhiili. isotactic. ...). C hng c th cliig
n hit do hoc n h it rn. Tii thng m i. c im v ng dng ca nit. s loi
cht do c trn h by bng 11.9.
Mt s^ cht do c tnh ch t c bit. i vi nhng ng dng cn troiig
siit quang hc. polystyreii v polym etym etacrylat c bit thch lip. t\iy Iiliiii
polyme b t buc phi c v iih hnh cao. Cc ch t do locacbon c hng s Iiia
VT LIU HC 21
P olym e n h i t do
B phn fn u
Vi ptiun
Phu np liu
Kr,oanj c
p c
Khun Bn nur
c n
y l pliilng php c phim ca v t liii nhit do qua mt khun III. tiiig
U nhif n kim loi. Mt trc v t y v t liu bt lm cho n nn li, sau nng
chy lin tc to nn ch t lng nht. C ht lng ny \tc n qua cc l ca kh\in.
Qu trn h ha r n ca sn phm n itdc tliic hin bng cch lni ln h vi lung
khng kh hoc nc trc khi va vo bng chuyn. Phdiig php ny itc dng
chi yu sn x u t cc sn phm c cliiii di lin tc v kch tliitc nit ct
khng i Iihit: th an h , hnh, ng, si. ...
c th i
Phng php thi cc dng c cha ng t ch t do cng titng t nh
plung php thi chai l th y tinh. u tiu mt iig polyme c n ra, ngay
khi ang dng na Iing chy, on ng ny \c a vo mt khun gni hai
phn. Hi Iic hoc khng kli di p lc c thi vo on ng, lm cho th n h
ca n c hiih dng ca khun. ng nhin, n hit , nht ca on ng phi
c iu cliiih chnh xc.
khun
Cng nhi kini loi v gin, v t liii polyine cng c th rt khiin. C h t do
nng chy ic rt vo khun sau ng cng, c nh a n h it do v nha
n hit rn u c th kluin. i vi nlita n hit do ha r n c thc hin bng
cch lm lnh, cn nlia Iihit rn . ha r n thc cht l qiia trn h tr n g lip hoc
tr n g Iigiiig ca cc polyine klii hng p h n t\ thp, qii trn h ny c th tiu
h n h n h it tliing hoc n h it cao.
11.4.3.2. Elastome
L u ha
c im cn th i t c tn h cht ca elastoine In phi c cu trc m ng hi
tha. Q u trn h to m ng li trong ciig ngh elastonu' gi l hfii ha. y l mt.
phn ng khng th u n nghch xy ra ch yii nhit fo cao. Trong a s cc phn
ng liii ha. hdp ch t lu hiinh cho vo trong polyiiie s ni cc incli cnh nhau
v to nii m ng li. Cc cii ui lu luinh hnli th aiih trong poIyizopreii theo
phn ng sau:
H CH:, H H H CH, H H
c c = c c- c c
H H H H
+ 2S s s
H H H H
I I I
- c c=c c c c c
H CH, H H H CH:, H H
Si o
R
t.rong ct R. R l cc Iigviyn tt lin ciih Iih liydro hoc l Iihni nguyn t uhit
CH;;. V d Iihi polydiinetylsiloxaii c c\i trc n it xch nlii saii:
CH;,
Si o
I
CFl,
11.4.3.3. Si
c i m v n g d n g
Mt trong nhng tnh Iing ch yu ca polyine dng lm si l kh nng ko
tlinli si di t n h t n t l 100:1 giia chi\i di v ctiiig knh. Tuy nhiu, c
th dng lm v t liu si. polyiiie phi p ng nhiig yu cu v tn h cht l ha
kli k h t khe. Bi v trong khi s dng. si phi ch\i cc lc c hc Iih ko cug.
IIII. mi mn, x. Do vy, n phi c gii h n bn ko ln troiiR khong nhit,
rng, niiin n hi cao cng n h chu m i nn tt. Cc tn h ch t uy itc quyt
nh bi bn ch t ha hc ca m ch polyme v q\i trn h ko si.
Klii hng ph n t ca si phi ting i ln. V gii hn bu ko tn g theo
inc k t tinh, cu trc v hnh th i cii to ca polyine phi 111 bo sn
phm c mc k t tin h cao do cii trc th n g khng c m ch n hnh, cii i v
iii ha.
S th u n tin khi g it v l ph thiic ch yii vo tnli cht nhit ca
polyme. c ngha l vo n h i t uug chy v th y tin h ha. Hn na. polyiiie si
VT LIU HC 27
P h n g p h p k o si
Qua trn h chiivii khi polyme th n h si gi l ko si. Phiiig php ko si
nng chy, to t si nng chy l ph bin nht. u tin, polyme itc m uig Iioiig
clio n trn g th i lng nht. San c bm qua klniii c r t uliiu l b. Vt
liu khi i qua cc l ny s to thnh cc n si v s ha rii ngay sau khi ti)
xc vi khng kh.
Mc kt tin h ca si ph thuc vo tc lm ngiii trong qii trn h ko si.
bn ca si c ci th in bng ccli ko cng sa\i khi si hnh thnh. Qu trn h
ny ch n gin l ko i si theo hitiig dc ca n. Do bn ko. inun n
hi. tnh do dai s ic ci tliiii. Mc cl tn h cht c hc t n g theo hing ko
cng, tc l theo chin di nhng b gim theo chiu viiiig gc. c n lii l khi s
dng si thng b tc dng theo chiu dc. do s siiy gim ny khng quan
trng lm. M t ct ca si sau khi ko cng gn Iihi trn v ng u trn ton
thit din. Polyam it. polyeste PTE. polyacrylonitril v polyuretan ic dmg Iiliiii
trong cng nghip si.
M ng
Theo ngn ng thng thng, iniig l v t liii phiig, mng c chiu dy t
0.02 - 0,125 mm. M ng c dng ch yii lni ti. bao b thc plini v cc
hng ha khc. Polyme dng lm mng phi c cc c im sau: khi lng ring
nh, m m do. bn ko. x rci cao. bn vi inc v cc ha ch t khc,
tliin mt s" loi kh v n h t l hi nc thp. Polyetylen, polypropyleii. xeiilophan
v xeiiluloaxetat p ng c cc yii cu trn. T nh cht c l ca m ng c ci
thin r r t saii khi ko cng, n h t l ko cng theo hai hng, bng 1 1 . 1 2 .
34 - VLH
30 Chng 11. VT LIU HU c (POLYME)
Bng 11.12. Tnh cht ca mng khng nh hng v nh hng hai chiu
Gii hn bn ko.
gin di. % Mun, MPa
MPa
Polyme nh nh nh
Thng hng hai Thng hng hai Thng hng hai
chiu chiu chiu
Chng 12
VT L lfu KT HP (COMPOZIT)
12.1.1. C I M V P H N L O I
Com pozif
Ct ht C t s i Compozif cu trc
I
Ht tb Hf mn Lin ^c Gin on Lp Tm b p T
12.1.2. CT
b)
. 1 V.
Hnh 12.2. S phn loi ct theo hinh dang (a) v cc dang thc phn b trong khng giar
b) ct ha mt chiu (tuyn tinh); c) ct ha hai chiu (mt). d) ct ha ba chiu (khi
534_______________________________________ Chng 12. VT LIU KT HP (COMPOZIT)
12.1.3. N N
12.2.2. CC K l U L I N K T GIA CT v NN
Lin kt phn ng (hnh 12.3c) x\it hin khi trn ran h gii nn-ct xy ra
pliii ng to hp ch t ha hc diig nf\ . Dc tnh ca hp cht nii to th n h ny
iili hiig quyt nh n bn lin kt gia ct v nn .
4) L i n k t p h n n g p h n o a n
5) L i n k t o x y t
Liii k t ny l hn lip ca cac ki\i liu kt. xut hin trong coinpozit in
ting tc gia nn v ct. ph thiic m nh vo qii trnh cng ngh hoc iii kin
s di.ing .
;^6 Chng 12. VT LIU KT HP (COMPOZIT)
m I
; c; d)
12.3. COMPOZIT HT
Conipuzit. ht. c cn to gm cc phn t ct dng h t ng trc phn b u
trong nn. Cc phn t ct trong triiig hp ny thiiig l cc pha cng v bn
hn nn, v d, cc oxvt, Iiitrit, borit. cacbit, v.v. Cng c th ht. ct l cc pha
mm. c bn ct nh Iilu graphit. Iiiica. v.v. l cc compozit chng ina st.
Ni dmig trin h by saxi y liii qiiaii ch y\i n C0 np'0 zit h t ni ct l r:K'
phn t cng v bn .
Da vo c im ca c ch ha bn trong compozit. ht. ngi ta phn bit,
hai loi; coiiipozit h t th v coiipozit h t mn (compozit ha bn phn tn).
VT LIU HC 537
---------------------------------------------- H
12.3.1. C O M P O Z lT H T T H
12.3.1.1. c im ca compozit ht th
Kli Iiim " th" itc diig ch tng tc gia ct v nn khng xy ra
inc nguyn t hoc ph n t. C ch ha bn trong compozit ny l s cn tr
bin dng ca Iiii vng ln cn h t ct do SI clii p theo qiian iii ca c hc
mi trng lin tc.
Nu cc phn t ct phn b' theo phng n trn hnh 12.2b.l th t quy tc
hn hp (tnh ch t ca compozit bng tr u n g b n h theo p h n tr m th tch tnh cht
ca ct v nii), ta c:
( 12 . 1)
/(V . ) ( 12 . 2 )
- niiin n hi
ca nn:
E\. - mduu n lii -| I r
ca ct ht; 350
v - phn tr m th
tch nn chim
trong compozit:
Gii hn trn
V|, - phn trm th
tch ct ht
chim trong
conipozit. 150 Q
Thc t trong phn
\ ___1___ __ I ___L_
-1________ _______I I
lu compozit h t, s 20 uo 60 SO 100
phn b' cc plin t ct Hm l w, 7c Kfi li
iig ii theo cc
phitng Iihi hnh Hnh 12.5 S ph thuc mun n hi vo hm lng ct
12.2c. 1 . Do vy E,. ng trong compozit nn Cu ct hat w
vi trng hp ny Iini
vng gia gii hn trn E,!^ v gii hn dii E / '. ni ch ra trong v d linh
12.5.
trn h , n h ca. v.v. Troiig th n h phn ca btiig xy dng, ngoi xiiniig poclaii,
cn c luc, tp hp cc h t c't kch thc nh ( ct vng) v h t ln ( , si).
Vic phi trn ct. vng v . Ri tlieo mt t l nlit nh l m bo s phn
b. sp xp cluing hp l trong khng gian, trdnh cc l hng trong khi btng.
Troiig btng xy dng, th tch ct th\iig chini t l khong 60-80%. Liig
nc va c tc dng ni bo lin kt tt, gia xiiniig vi ct vng v si.
Thiu luc lin kt s xy ra khng hon ton, tha nc s p h t sinh r x'p . c
hai trng hp ii dn ti lm gim bn ca btng .
VI im ch yu ca btng xy chng l d c hiih. ng rn ngay n hit
thng, th m ch c di nc. Nlutc iin cliiili ca n l bn ko nh. kh
gin, li s' gin n n h it ln. 0 x liih, btng cn thm mt nhirc im na l
r t d n t . N guyn Iihii l do luc thm trong cc r xp. theo s bin i ca
n h it kh quyn , c th b ng bng hoc ta n ra. Hiu ng th ay i th tch
ca nic khi chiiyii pha cng vi s co gin ca btiig khi gim hoc tn g nhit
s sinh ng su t, lm n t btng.
12.3.2. C O M P O Z IT HA B N ph n tn (C 0 M P 0 Z IT ht MN)
AI A l,0
2'-3 Fe 20c 500c 20c 500c 20c 500c
12.4. C0MP02IT CT SI
12.4.1. NH HNG CA Y T H N H HC S l N t n h CH T ca
C O M PO Z IT
KJii t ti theo chi\i song song vi trc si. t iii kin lin kl hon hao
gia Iiii v ct ta c (hnh 12.7 ).
(1L.3)
hor
Kt hp cc biii thc (1 2 .) v
(U M 2) ta xac nh (c hm lng
th tch ti hn ca si K vi gi
tr ny iu kin (12.12) ic tha
lin :
v / " ((,) - a,J / [(1,X, - j . (12.13)
'r r nh n h 12.8 trnh by S ph
tli\ic: bn ko ca com pozit c't.
si iDt plung c n n do hn ct
ph tliuc hm liig th tch ca
si.
Hnh 12.9 l ng coiig bin
dng ko ca v t liii compozit ct
si mt phng vi n n (lo hn c't.
Trng hp nii gin v n hi
tiiyt i s tng ng vi itiis
Hnh 12.8. S phu thuc vo hm lng ct ca
('Oiig bin dng trn hnh 12.10.
bn compozit ct SI mt phng nn do
C th n h n th y l trong c hai
trng hp. nn do cng nh nn giii, in di ph hy ca coiiipozit hoii
ton ph thuc vo gin di ph hv ca si.
12.4.1,2. di c t si c hn
Hnh 12.9. ng cong bin dang ko ca Hnh 12.10. ng cong bin dang ko ca
compozit ct si nn do vi > \^* compozit ct si nn gjn vi ^
Nn.
\ <v------ \
\,N.\.N___Vik---- -----VX.
r.
tro n g - ng sut
tr u n g b n h t c d n g l n
zi
nn.
Phi hp (12.18) vi
(12.19) ta c:
2Z
c = (1 - 7 /2 ) +
+ (I-K )
0}
( 12.20)
Klii gi th i t l nn
cn a n g tr o n g v n g b i n
d n g u h i. t c nh
h d n g i i h n t l ca v t
ii u n n t h t i v n g tr u n g
t m ca si, b i n d n g ca
nn v c t lu n bng
nhau, tc l:
21.
e
( 12.21)
Phi hp (12.17).
( 1 2 .2 0 ) v ( 1 2 . 2 1 ) ta c:
,= [ V ^ , + (l - K ) ]e -
/ 4xS. (12.22) Hnh 12.14. Ba trng hp c trng phn b ng sut
trong si gin on khi compo2 it b ko ;
Klii <7 = 1 Oinh
a) s > s* - sl b l khi J = (b)s;
12.14b), ng su t t i
b) s = s - si b t khi J = ( b ) s ;
tr im g i m ca si t cc
i y c) s < ^
s -- sot
si Knong
khng D
b aut
t
i y chnh
chnh l
l
tr n g hp t i h n , si b t u p h t h u y v a i tr t n g bn tro n g c o m p o zit.
Ey y / (-Bc)> (12.32)
Kt hp (12.31) v (12.32) ta c
(12.33)
12.4.2.2.Compozit ct si ngn
Trong mc 12.4.1.2, ta kho s t bn
cng nh m un n hi ca compozit khi cc
si ngn xp song song u n theo m t chiu
thiig n h t tr n g vi chiu ca ng sut. Sau
y ta s cp trng hp si ngn p h n b
hon ton ngu nhin v t r t t nh hnh
12.17.
Lc ny , biu thc ca quy tc hn hp
vi mun n hi c biu th nh sau:
E, = kE,V, + , (12.35)
y k - th am s' hivi qu ha bn, gi tr ca
n ph thuc vo Vs v t l EJEj dao ng 12.17. Compozif ct si ngn
trong khong 0 , 1 - 0 .6 . phn b ngu nhin
VT LIU HC 549
Bng 12.2. Gi tr tham s' K ng vi dnh hng khc nhau gia si v ng sut
Vung gc vi si 0
12.4.3.2. Vt liu
V t liu lm ct r t a diig v ngy cng p h t trin c v' chng loi ciig Iilu.
v cht lng. Di y s im 'qua cc c tnh ca nhng vt. li\j ct si ang
lu nht.
T h y tin h :
Thu tin h ch to si ct c th n h plin ha hc gm SO 2, AI-^O , BO;,. CaO.
MgO. Thay i t l cc oxyt ny, tn h ch t thy tinh s th ay i. C hng hn. khi
tn g hm liig SO 2 s lm t n g gii h n bn, do v n h it lm vic ti a.
Da vo th n h p hn lia hc, th y tin h ic phn th iih cc loi nh; thy tiiih
E(54% SO 2). th y tin h R(60% Sio) v thy tin h S(6 % SO 2).
Si thy tin h ic s dng thch lip n h t trong khong nhit c t 00"c n
700*c.
C acbon :
Cacbon tn t i dng th liiih g rap h it th hin tn h d hng m nh. Trong si
cacboii, mc d hng ph thiic vo iii kin ch to. Cliih nhd s nh hiig
cli yu ca cc tin h th g rapliit song song vi trc ct lin vt liii cl si cacbo)
(c dng rii n tin h th cng nh si ct) c itc cc ch tivi c tnh r t cao v li
s' gin n n h it r t nh. Troiig qiiy trn h ch to si cacboii, s g rap h it ha c th
xy ra khiig hon ton, nn bn cnh cc tin h th g rap h it Iilii khi vn cn cac
vng cacbon v nh hnh. Ch trong cc rii n tin h th graphit qu triih graphit
ha mi xy ra tri t .
Klii lng ring ca si cacbon so vi si thiy tin h ch bng khong qu ma
nhng n h it s dng ca n r t cao. n t u 2 0 0 0 - 2 500*c.
P o lym e :
P hn lii cc polyme tng hp c miin i hi nh. Do vy ch to si.
hin nay mi ch dng c<c lo polyam it thm c cng thitc tng q\it nluf sa\i;
o o
^ I' 'I
H H
VT LIU HC_______________________________________________________ ___________
12.4.4. M T S C O M PO Z IT C T S l TH NG DNG
Cc loai ci si khc :
Nh triih by trn. compozit nn polyme ct si th y tin h c k h nng chu
n hit thp, khng cng vng khi p dng trong m t s' lnh vc quaii trong
nh ch to m y bay, cn cu v cu vt cc loi. S dng ct si cacbon c
mun n hi r t ln, nh nhng chu nhit, chng n mn cao th ay si thy
tinh, cho php to ra cc compozit th a m n y nhiig yu cu ra khi ng
dng trong cc tring hp n u trn, c bit trong lnh vc hng khng.
VT LIU HC_____________________________________________________________________ ^
y l vt. liu compozit mi. trong c't gm t hai loi si khc n h au tr ln.
So vi coiiipozit ct si thng thng, loi ct si pha kt hp c cc tn h cht
mt cch to n din hn. c nhiu compozit loi ny xiit'hin, song ph bin
n h t phi k ii compozit nii polyme c't pha si thy tinh vi si cacboii. Si
4 Chng 12. VT LIU KT HP (COMPOZIT)
coiiipozit ct. si. s p xp ln lit cc Idp ny v cli hiig cc biig conipozit sao
cho tha m n yu c\i th i t k ra ri p dnh li. Kt qu n h n c dng bn
th n h phm tin, th an h , ng. ... o chnh l conipozit c'u trc dng lp .
T rn hnh 12.18 trn h by s phii b" cc lp c s v s\t liiih th iih mt
tani conpozit cu trc dng lp. G dn. ct p, v.v. clinli l cc compozit cii trc
dng lp r t thng dng.
Conipozit cii trc dng lp cng c th to th n h t cc lp c s c nh
hng nhiu phng. C hng hn, cc tm vi bng, vi sdi thy tinh hoc cacboii
(hc p li nh ch t k t dnh l polynie, s cho ta cc conipozit c\i trc dng lp c
bn cao theo phng b t k song song vi int tm .
Nhic im chiuig ca loi coinpozit ny l bn theo phitng viing gc vi
lp c s thp-
Ngii ta s dng compozit ny tm ug hiig khng, xy dng cc cng triih.
ch to dng c iny mc v cc loi dng c vn ha th thao.
l'p m
Lp
dinh
Chng 13
XU TH PHT TRIN,
Ln
CHN
yh s DNG
VT
Liu
Cc khi nim "cng ngh tru y n thiig" v "cng ngh mi" m ang tiih qiiy
irc, v cc cng ngh tru y n thng lun lun c hon thin v i mi v Iihiii
cng ugh mi c p h t trin trn c s cc cng ngh c.
Gng ngh tru y n thng gm n u luyn, to hnh (c, cn, ru,dp. ...) v gia
cng c hin nay vn l cng ngh c s dng ph bin ch to sn phm . D
bo m cc yu cu mi v ch t liig v gi th n h , mi cng loi cng ngh c
th lun lun c hon thin. S au y Iiii xu th p h t trin ca mt s v t liu
ph dng.
13.1.1.2. Thp ch to my
B cnd l vt. liu polynie hn hp. bao gm hai hoc Iihiii polynie klic Iihaii.
Mi loi polynie bn cnh cac u im u c mt s nhic im . Tritr y. Jifi
ta qii clii tr n g n vic n g h i n cii tiig hp ra cac loi polynie m i c
Iihitiig tn h c h t m ong Iiiin v th c h i n nuic cli . th it u g p h i Iiit rai
nhiu thi gian v tr m t gia qu t. Ch to blencl lc con ng dn gin hn
Iihiu: phi hp cc loi p o ly m e k h c n h a u c th n h n c cc v t li\i mi va
Iiliaiili. va r vi cc tn h ch t d iu khin theo nioiig mun. Cc blend in
h n h l cc polyoleiii-caosvi c tn h c h t v a ciig, v a do c a polynie. k t hp vi
tnh n hi tt ca caosii. K t hp PE p siut thp v PE p sii t cao Iihii \tc
blend c ct cng v bii cao v lm vic ic n h it cao hn. Bleud gni PE
trn vi khong 10% PA d n g bt nin c kh Iiiig chu ini mn h n g chc lu cao
hn PE bnh thng.
Vt. liu com pozit Iin polyiiie l nhm vt liu p h t trin Iiiiih h in n ay . s
cp trong mc 13.1.2.2
Trong ch to m ay bay. gii liii cliy ,.. gii hii mi C., v trng lng ring
p ca v t liu ii qiiaii trng, do ;
CR = , I /p = max.
trnh ch to, t n g iiv n liu ban u cho n giai on gia cng v lp rap cui
cing. Trong mi giai on, k h u y t t t c th xu t hin v cn phi c kim tra.
S phn tch cc s c v h hng khi s dng ng vai tr khng th thay t h d
nh gi tin cy. t. k h n g nh li tn h ng n ca v t liu chn v quy
trnh ch to.
(CRE)o = .
tron g a,, - gii h n n hi;
p - trng lng ring:
p - gi tn h cho m t n v trng hng.
Cn i vi chi ti t cn kh n n g chng bin dng lu s l;
Y\i t 'l m l v th h iu cii ctic dc bit quaii tni i vi cac sii phniii (lau
diig. V t liu cho bao b Iic gii k h t l nit. v d: uc gii k h t c tlie (long
troiig cc chai th y tinh, nha hoc hp kim loi (th]). nhm , hhih 1H.3). Ngoi
nhu cu. cn kho st thi quen, s thch. ... cho tng v n g v t ng loi 'i ta^
ct ra qviv ni sn x \i t thch hp.
13.2.1.4. Yu cu v x hi v bo v mi trng
Klii la chn v s dng v t liii cn tnh n cc khn cnh x lii (tni l. do
c. lu t php. ...) v bo v mi tn iig . Mi ni v mi lc. khi sc klio v .' an
toii ca cng ch n g b e do <7 do mt h thng th it b, m y mc c s c lioc liit
hng, gv Iihini, c h i hoc cht ngi th nii qiiy ctnh v tiu cliuaii co lin
qiian phi c chp h n h n gh im Iigt; cc vi phm phi c x l bng phap
liit. V d. n h iu nc c cc qiiy nh ch t ch v s n xu t cc Iiha e cha
thc n. lni chi tr em , cc quy nh v th loi v cht hng cc lp ph clio
cc hp b n g k im loi ch a th c 'p h m v nc g i i k li t, ...V ic ch to cr X'
t COII nh hn v b hn vi mc tiii th xng thp, vi b phn lc kh t.hii c
tc d ng bo v mi trvug cc th n h ph" iig dii.
Mt s n phm hoc m t quy trnli cng ngh c li phi tha Iin cc y\i cnn
v x hi v lo v mi trng. l nit nguyn tc khi la chn v t li\i.
La chn v t liii tha m n t t c cc yu c\i l cng vic rt phc tp. Tron
mi trng hp. cn c quyt nh ti u v khcli quan. La chn x u t pht, t R
t.ha hip gia nhiu yu cii, th m ch c nhng yii cu tri iigic nlia\i. Trong
cc giai doii kho s t n gh in c\i. cc thng tin mi phi c cu ng cp t.luii
xuyn v khi c nhng vii mi x u t hin, cu nh gi li nhng gii plu) d
chn,
Chn vt. liu l cng vic ca c m t tp th nhiu Iignli n gh v thuc nhitni
b phn k h ac nhau: kho s t n gh in cvi, th it k. cng n gh, kim tra cht lriii^.
k hoch, tip tli, ...
13.2.2.2. Ph liu v ti ch
Cc cng trnh, m y mc, dng c. bao b. ... c tui 'th v thi giaii s dng
xc nh: cc cng trnh kin trc c th tii ti h ng nghn nm . cc cng trnh xv
VT LIU HC 81
Bng 13.2. T l kim loi ti ch' hoc ti s dng trn th'gii nm 1983
Triu tn Triu tn %
Trong m t tlii gian di, trnh phrit t.rPi) kiuli. t<'v x l.i cua m t qiic gia
idc n h g i th n g qu a kh i lng vt. liu (lo (lUc yia f S'JK x ii t ra. C ch n h
gia Ii;\y d dn dn th ay i v ch t lng vt liu ngy ciif n o . gi tr ca chng,
khng ch th hin n th u n qua s liig kilsani (hc s n xut. V d, klii
hiig cac tin h th silic dng trong cc vi mch tch phn giam nhiu, nhng vi
cht, lng hon ton khc, rt cao v vi cc tnh nnng .siu v it. T nh hnh ting
t 'i vi v t liu k t cii. Thp xy dng vi hp kiin ha Vfi quy trnh n u luyn
v can c in khin chnh xc, nh c ( bn cao nn klii hiiig s dng t hn
cho m t cng trnh. Cc biii trn hnh 13.. nu xu th g i in m nh khi litng
v t li\i s dng trong iny th u tin v may bay. Triig liig cac linh kin iu t
troii; n\t m a y th u tin g i m h n g chc ln khi chuyn t b>ong in t s a n g bn
(ln v t b u du sa n g vi m ch t h). Trong ch to h n g khng, trng lng
kim loi hu dng tnh cho m t kilomet. hnh khch (kni h.ki lin tc gim .
a)
Hinh 13.5. Xu th gim khi lng vt liu trong my thu tir (a) v my bay (b)
n iig liig. v d. s d iig v t liii nh hn trong dng c m y 110 gim tiii luio
Iihiii liu , n g li k im lo i v n h hiili cho cc b in th cng, su'1 g i m t n hao
i n n n g , ...
S p h t trin cc th i t b th ng tiii v tin hc giii lin vi vt liu ni(i. p hu
tr th n g tin vi m t cao v tin cy cao cn cc v t liu vi tnh nuK cao cho
cc b nh. K t c ii b ixli c th gin n hiii loi vt liu khc nhau: c th cli
to t t n i lip k iin A l-M g hoc iilia bn cao PET; cc phn t ferit t c th l
int pha lip k iin cob aii hoc ferit p hn b d\i trn lp chiraiiie. M t phvng plu)
th n g tin h in i d n g ph bin h in nay l a conipact. S (lng n gu yn t litii
gi kivi p h n t (gin g n h phn t polyiiie trong cu to gen) cho php n h n mt
hm tr ti a.
P h n ///
PH LC
586 PH LC
Ph lc 1
Di vi hp kim mu rO CT k hiu nh s a u :
. Jl chi' uara, tip saul s' th t, AMi' chi hp kim AI, Mg tip sau l s th
t, A.n chi hp kim nhm c tip sau l s th t;
J1 chi' latng, tip sau l s ch phn trm ng. B p chi brng tip sau l
dy cc nguyn t hp kim v dy s chi' phn trm ca cc nguyn t tng
ng.
H chi' latng, tip sau l s chi' phn trm ng ; Q chi brng, tip sau l
nguyn t hp kim chnh, s chi phn trm ca nguyn t chnh v tng cc
nouyn t khc.
i vi thp cn thng dng thng dng ASTM (American Society for Testing
aid Materials) k hiu theo cc s trn (42, 50, 60, 65) chi Q2 min (ksi)*.
i vi thp dng c thng dng h thng ca AISI (American Iron and Steel
Institute) c k hiu bng mt ch ci chi' c im ca thp v s chi th t
quy c ;
M thp gi mlipen
T thp gi volram (tungsten)
H thp lm khun dp nng (hot work)
A thp lm khun dp ngui hp kim trung bnh t ti, ti trong
khng kh (air - hardening)
D thp lm khun dp ngui, crm v cacbon cao
0 thp lm khun dp ngui ti du (oil - hardening)
s thp lm dng c chu va p (shock - resisting)
L thp dng c c cng dng ring hp kim thp (low-alloy)
p thp lm khun p (nha) c cacbon thp
w thp dng c cacbon ti nc (water - hardening)
i vi thp khng gi', tiu chun ca AISI khng nhng thnh hnh M m
cn c nhiu nc a vo tiu chun ca mnh, n c k hiu bng ba ch
s trong bt u bng 2 hoc 3 l thp auxtenit, bng 4 l thp erit hay
mactenxit.
V d. UNS G 10400 xut pht t AISI/SAE 1040 (thp 0,40%C), UNS A 91040
xut pht t AA 1040 (hp kim nhm bin dng c 99,40% AI).
Tt c cc thp u c bt u t chd s.
38 - VLH
590 PH LC
Bt u bng SCr - thp crm, SMn - thp mangan, SNC - thp niken -
crm, SNCM - thp niken - crm - mlipen, SCM - thp crm - mlipen,
SACM - thp nhm - crm - mlipen, SMnC - thp mangan - crm
lit k ing cc nguyn t hp kim theo trt t. sau khi nhn s phn
trm vi 4 (i vi Mn. Si, Cr, Ni, Co) v 10 (i vi ccnguyn t cn
li). V d, 34 CD4 ca AFNOR v 34 CrMo 4 ca DIN ckhong 0,34%c,
khong 1% Cr v khong 0,10% Mo.
Ph lc 2
PL 2.1. TH KO
Trong cc trng hp khc nh nn, un, xon, ct phi ghi r php th, v
d gii hn bn nn.
PL 2.1.1. MU TH
ao, chiu dy, chiu rng ca tit din ban u ti phn lm vic ca mu.
VyT LIU HC 593
0)
-oo
t>)
> 3 = 8
Tiu chun JIS qui cnnh 14 nhm mu th ko ln, trong c qui nh cht
ch v hnh dng, kch thc v sn phm c p dng, cc chi tiu c tnh o
c cn ghi ch r l c th theo mu no. Tt c mu th ca J1S u thuc
h mu ngn.
Biu ko
Sau khi a mu vo my th ko vn nng hay chuyn dng s xy dng
c biu ko v t c th xc nh cc gi tr ca bn v do.
Biu ko biu th quan h gia ti trng t vo v di thm ca mu. Cc
dng in hnh ca chng c trnh by hnh PL 2.2.
bn
bn l chi tiu co bn nht, n biu th cc kh nng (sc chu ng)
chng li bin dng do hay ph hu ca vt liu. Theo gi tr tng dn s ln
lt c gii hn n hi, gii hn chy, gii hn bn. Khi xc nh cc gii hn
ny ngi ta dng khi nim ng sut qui c (ti trng chia cho din tch mt
cd ngang ban u) khng tnh n s gim din tch mt ct ngang trong khi
ko.
VT LIU HC 595
b) c)
0)
hay Re = - r '
''
trong Pg - ti trng ng vi im a - im cao nht trn on thng ca biu
ko (hnh 2a);
- din tch mt ct ngang ban du ua Ii)u.
Trong thc t vi nhiu vt liu kim loi rt kh xc nh ti trng Pg mt
cch chnh xc v s bin i t thng sang cong khng xy ra t ngt. Ngi
ta qui c xc nh Pg nh sau :
0,2
,0.2 hay R0.2 , MPa,
P
'
MPa .
Ph
b hay , MPa .
'()
trong P|3 - ti trng tc dng ln nht ln mu trn biu ko (hnh PL2..c).
So vi gii hn n hi v gii hn chy, gii hn bn d xc nh hor v
o ti trng Pb khng lin quan n vic o chnh xc bin dng.
do
. " -o
<5 hay A hay EL = ---------- . 100 % .
-F ,
l' hay 2 hat AR = -------- , 100%,
^(
trong Fq - din tch mt ct ngang ban u ca mu;
F- - din tch mt ct ngang sau khi t ca mu ( ch gy, c tht).
PL 2.2. TH VA P
PL 2.2.1. Mu th
Mun th va p u tin phi c mu th c chn theo nhng qui mh
ring (dc hay ngang th. v tr no trn sn phm) v c hnh dng kch thc
theo tiu chun. Ni chung cc nc u qui nh mu th l mt thanh c tit
din vung 10 X 10 mm vi chiu di 55 mm hoc 75 mm, chng khc nhau ch
yu l hnh dng vkchthc ca vt kha trn mu, ni to ra tp trung ng
sut ph hy gin.
i Type
c) i 4 - c No.s
s RO.i5tO.O5
i Type
d) KCV NoA
:-------- A
------------^
i^5tz
Ktio. ,
SiD.W
0_ ,
1 ]
75
= p . h - p . h' = p (h - h) .
Mu th Charpy v lzod c gn khc nhau vo my. Nu mu Charpy c
hai gi th mu lzod chi c kp cht mt u.
Nng lng (ph hy do) va p theo cng thc trn c tnh theo n v
cng. Trc y thng o th e o kG.m, th e o h quc t SI c o bng J
(U = 1N.m), M vn dng h thng Anh
cn n v c trc y l kG.m/cm^
PL2.3. TH DAI PH HY
PL2.4. 0 0 CNG
PL2.4.1. c im
p ___________ 2P_________
HB =
jiD
0 I 2 3 5 b 7
b)
Vt liu c cng cao hon HB 450 (tc chi' p dng cho loi c cng
thp, trung bnh ; khng p dng cho thp ti).
D cng HRC (mi kim cng v p = 150 kG) c S dng nhiu nht cho
cc vt liu c cng trung bnh v cao vi cng HV trong khong 240 7- 700
hay HRC 20 H- 67. Thng p dng cho thp, gang sau khi ti v ram.
cng HRA (mi kim cng v p = 60 kG) thng chi' c s dng cho
cc vt liu rt cng vi cng cao hn HV 700 nh hp kim cng, lp thm
xyanua m lc ny o thang HRC khng chnh xc. Phm vi o ca thang ny t
HV 360 n 900 hay HRA 70 ^ 85.
V v y c ng
Vicke c dng o
cng cc vt liu t
rt mm n rt cng
v i l p c n o r t
mng (c th ti 0,04 TO
-- 0,06 mm) trong cc
mu mng (0,3 ^ 0,5
m m ), c c o i l
cng chun trong
nghin cu khoa hc.
Hnh PL 2.10. Mi m hnh thp (a) v vt lm
S o cng (b) khi o cng bng phong php Vicke
Vi cke c xc nh
theo cng thc :
2P sin-
.. p 2 p
w = - = ----- 5 = 1,854 ^ kG/mm
------- ---------
L/b = 7,1(
b / t - 4.00 /
o)
b)
p p
HK = - = 14.2^ , kG/mm^ .
PL 2.4.6. cng t vi
Ph lc 3
T chc t vi l hnh nh b mt mu nhn thy bng knh hin vi. Knh hin
vi em dng c th l quang hc (dng nh sng thng - tc nh sng trng
hoc tia cc tm) hay in t. y ch gii thiu t chc t vi quan st c
bng knh hin vi quang hc vi nh sng trng, l loi dng c quang hc tng
i n gin v c dng ph bin trong sn xut. Nh bit, c tnh, tnh cng
VT LIU HC 607
PL3.1. CH TO MU
PL3.1.1. Chn mu
Thng thng mu c ct t cc lot sn phm hay bn thnh phm, ly
ch no v mt ct theo hng no (vung gc hay dc th, b mt hay
gia) l ty theo yu cu phn tch. D iu tra nguyn nhn h hng, gy v
mu c ly ngay ch gy v, trong nhiu trng hpi vi tit din nh v
vt liu gin c th b gy quan st.
PL3.1.2. Mt gy v t chc th i
Ouan st b' mt kim loi ch gy, v (gi l mt gy) bng mt thng
c th thy c mt s dng khuyt tt ln nh ht qu to v to, cc vt nt
r ln c kch thc khng nh hon 0,3 mm l gii hn phn gii ca mt.
PL 3.1.3. Mu nhn t vi
Vic nghin cu t chc t vi ca kim loi cng nh cc vt liu khng trong
sut khc chi' c th da vo nh sng phn x t cc b mt cn nghin cu,
do vy b' mt mu phi c ch to cn thn. NhGng mu nh c b mt nh
vy c gi l mu nhn t vi.
Knh hin vi sinh vt hc cho nh sng i qua mu, cn knh hin vi kim
loi hc dng nguyn tc phn x nh sngt b mt mu. Knh c h thng
vt knh, th knh, nhng c thm chm tia sng song song chiu vung gc vo
b mt mu nhn t vi, Cc tia ti gp mt phng ngang s phn x li vung
gc vi mt mu qua vtknh, th knh ti mt nn ta thy sng, cc tia ti gp
mt nghing phn x li s khng i vo vt knh v khng ti mt nn ta thy
ti.
PL 2.2.3. Xc nh ht
z = 2^-^ .
00 0,25 4 0,258
0 0,5 8 0.129
1 1 16 0,0645
2 2 32 0,0323
3 4 64 0,0161
4 8 128 0,00807
5 16 256 0,00403
6 32 512 0,00202
7 64 1 024 0,001008
8 128 2 048 0,000504
9 256 4 096 0,000252
X) 5112 8 200 0,000126
11 1 024 16 400 0.000063
12 2 048 32 800 0,0000315
13 4 096 65 600 0.0000158
14 8 200 131 200 0,00000788
610 PH LC
PL 3.4. Xc nh cp gratit
Ph lc 4
bi thp bi HK P3r500g
cng
bi thp bi HK P:500g
cng
bi thp P^SOOg
bi thp p?500g
Mc
lc
T ra ng
Li t a 3
C h ng m u 7
0 . 1. K lii nim v v t li\i 7
0.2. Vai tr ca v t liu troug pht trin x hi v k th u t 8
0.3. Vi n t v lch s s dng v pht trin v t liu 9
0 .4 . i tng ca v t liu hc 11
P H N I. VT LIU HC c s
C h ng 2, G I N PH A 64
2. 1. Cc khi nim c bn 64
2.2. S ha ta n trng th i rn v cc gin pha 68
2.3. S to th nh oc pha tn m g gian v giii pha 75
2.4. G in pha c chuyn bin thi hnh v clm yn bin 78
trn g th i rn
2.. Q uan h gia dng gin pha v tnh ch t v t liu 79
2 . 6 . G in pha F e-C (Pe-PeaC) 82
2 .7. S lc v gin pha ca h ba cii t 89
C h n g 3. KHUCH TN V CHUYN p h a t r o n g v t l i u 95
3 .1. liu c li tn trong v t li\i 95
3.2. N liiig c s ch\iiig ca chuyn pha trong v t liu 103
3 .3. Q u triih k t tinh t pha lng 113
3 .4. C huyn pha trng th i rn 119
T rang
C h ng 7. T H P V GANG 292
7.1. T hp cacbon 292
7.2. Khi nim v thp hp kim 302
7.3. T hp cn nng th ng dng 317
7.4. T hp k t cn 321
7.5. T hp dvmg c 329
7.6. T hp v hp kini c b it 340
7.7. S lc v thp nitd 38
7.8. Cc loi gang 361
T ra n g
C h ng 10. VT L I U B T
10.1. K lii qu t
10.2. Cc pluiig php s n x u t bt kim loi 406
10.3. Cc phng php to h nh ^^0
10.4. T h iu k t 463
10.5. V t liu b t m i v dng c ct 466
10.6. V t liu bt k t cu
10.7. Hp kim x'p v th m
10.8. V t liu th iu k t c s t ch t cao 482
VT L IU
13.1. Xu th p h t trin v t liu 7
13.2. La chn v s dng v t li\i 72
P H N IIL PH LC
Ph l c 1. Cc li th ng k h iu v t liu kim loi 586
Ph l c 2. X c nh cc ch tiu c tn h thin g gp 592
Ph i c 3. P h n tch t chc t vi 606
Ph l c 4. B n g ch u yn i cng cho cc thp (khng phi a u x ten it) 612
th eo ASTM
Ch bin L CNG DNG
T Ull HC
% % c
C h u tr c h n h i m x u t bn Pgs. Pts T NG HI
B in tp NGUYN KIM ANH
Sa b n in KIM ANH, MINH NG HIP
V b ia HNG LAN