Professional Documents
Culture Documents
2009
JAKUB M ORAW IEC
Uniwersytet lski
Instytut Historii
Prezentowane rozwaania maj charakter wstpny, bdc czci zakrojonych na wiksz skal
i rozoonych w czasie bada nad rol i statusem skaldw we wczesnoredniowiecznej Skandynawii.
1 Zdecydowana wikszo sag rodowych lub bardziej precyzyjnie sag o Islandczykach
(Islendingasgur) traktuje o wydarzeniach, ktre miay wydarzy si midzy przeomem IX i X w.
a ok. 1030 r. Std w literaturze przedmiotu oglnie przyjmuje si dla nazwania tego okresu, angielski
termin saga age. Cf. V l a s o n, Dialogues with the Viking Age: Narration and Representation in the
Sagas o f the Icelanders, Reykjavik 1998; J. K r i s t j a n s s o n , Eddas and Sagas, wyd. IV, Reykjavik
2007.
2 Na temat prosimetrum i roli poezji w sagach cf. J. H a r r i s , Prosimetrum o f Icelandic Saga and
Some Relatives, [w:] A collection o f comparative studies o f a number o f mixed prose-and-verse litera
tures, from Europe to the Orient, from classical culture to the 19th century, wyd. J. H a r r i s ,
K. R e i c h l, Woodbridge 1997; P. M e u l e n g a c h t S o r e n s e n , The Prosimetrum Form 1: Verses
as the Voice o f the Past, [w:] Skaldasagas. Text, Vocation and Desire in the Icelandic Sagas o f Poets,
wyd. R. P o o l e , Berlin-New York 2001, s. 172-190.
3 Na temat sag skaldycznych cf. ibidem.
prowokowanym przez tre ich utworw. Sagi te przewanie zawieraj opisy swo
ich bohaterw, m.in. zewntrznego wygldu. Te opisy i ich rola w poszczeglnych
narracjach s przedmiotem tego artykuu.
Hallfrear saga4 opisuje losy H allfrea Ottarsona ulubionego skalda
krla Norwegii Olafa Tryggvasona. Zgodnie z przekazem sagi poeta ten tworzy na
dworach kolejnych wadcw Norwegii: jarla Hlair Hkona (ok. 974-ok. 995)5
oraz wspomnianego ju Olafa (ok. 995-1000)6. Jednak wikszo narracji pow i
cona jest mioci Hallfrea do Kolfinny i zwizanym z tym kopotom skalda w ro
dzimej Islandii. Swoj mio do ukochanej kobiety oraz nienawi i pogard
wobec tego, ktry mu j zabra m a Kolfinny, Grisa Hallfre wyraa
poprzez poezj, ktrej liczne fragmenty znajduj si w sadze. Poszczeglne strofy,
ukazuj Kolfinn jako kobiet niezwykej urody7, natom iast Grisa jako nieudolne
go gospodarza, m a i kochanka8. Ta twrczo, wyszukana, pena mitycznych od
nie odpowiednio reagowa na zarzuty Hallfrea gdy jest litt halr enn hviti (maym bladym chop
cem). Cf. J. M o r a w i e c , Nidvisur i mansongr rne aspekty seksualnoci w poezji skaldw
(w druku).
9 Na temat tego okrelenia cf. B. B a n d l i e n, Strategies o f Passion, Turnhout 2005, s. 69.
10 Hallfrear saga, s. 141.
11 Ibidem, s. 140. O Valger, siostrze Hallfrea, take dowiadujemy si oglnie, e var allra kven-
na friust (bya najpikniejsz z kobiet), ibidem, s. 141.
12 Ibidem, s. 152.
13 Cf. L. L n n r o t h, Studier i O laf Tryggvasons saga, Samlaren, t. LXXXIV, 1963; . E i n a r s -
d t t i r , O laf Tryggyason rex Norwegiae 994-999. Christian ethics versus teutonic heroism, [w:]
Scandinavia and Christian Europe, Papers o f the 12th International Saga Conference, Bonn 2003;
Th. A n d e r s s o n , The Growth o f the M edieval Icelandic Sagas (1180-1280), Ithaca-London 2006.
440 JAKUB MORAWIEC
14 Niemal identycznie przedstawiony jest inny znany skald hor Kolbeinsson (ekki var Prr mjk
vinsll a f alpu, pvi at hann ptti vera spottsamr ok grr vi alla p er honum ptti dlt vi). Cf.
BjarnarsagaHitdaelakappa, wyd. S. N o r d a l , G. J n s s o n , Islenzk fornrit, t. III, Reykjavik 1938.
15 Wbrew narracji sagi, strofy, ktre Hallfre mia komponowa na cze Kolfinny, wskazuj, e
docenia take jej walory jako jego ewentualnej ony straniczki domowego ogniska i caoci go
spodarstwa.
16 B. A l m q v i s t, Norrn niddiktning, 1: Nid motfurstar, Uppsala 1965, s. 60, wskazuje, e kom
ponowanie nidvisur wymagao szczeglnych umiejtnoci ze strony skalda.
17 Kormks saga, wyd. E. . S v e i n s s o n , Islenzk fornrit, t. VIII, Reykjavik 1939. Z innych
przekazw dowiadujemy si, e Kormak mia komponowa wiersze na dworach jarla Hlair Sigurda
oraz krla Norwegii Haralda Szarego Paszcza, jednake saga nie przytacza strof nalecych do tych
poematw.
JAK POWINIEN WYGLDA SKALD 441
18 Skald czyni to midzy innymi poprzez porwnywanie ukochanej do bogi i walkirii: fa ld Gerd
(Gerd nakrycia gowy), Frid gollmens (Frid naszyjnikw), Hlin hringa (Hlin piercieni), allkvit
E ir aldbekks Ata (najjaniejsza Eir ognia awek Atliego [morze<zoto<kobieta]), vel borin Hlin
haukmoerar (dobrze urodzona Hlin kraju jastrzbia [rami]), Ilm erma (Ilm rkaww), Nanna
ljsu liki bedjar (Nanna ka o jasnym ciele), Gunnr sunds herkis (Gunnr ognia cieniny [zota]),
Gn borda (Gna stou/ozdb, byskotek), Gefn ljs lin (Gefn jasnych pcien), Hnoss hornpeyjar
(Hnoss napoju rogu [piwo]). Kormak docenia take Steingerd jako przysz on nazywajc j Hrist
brims lauka (Hrist przybrzenych zi), baugsoem lids lind (okryta piercieniami lipa piwa),
l-Sgu (Saga piwa), lstafns linns lysi grund (wietlisty grunt naczy z piwem). Cf. J. M o
r a w i e c , Nidvisur i mansongr.
19 W jednej ze strof skald przypomina Steingerd, jak byli beztroscy lec w jednym u (oss an-
grlaust, i eina sing). W kolejnej strofie Kormak przypomina wybrance o tym jak spdzili razem pi
srogich nocy fim m ntr saman grimmar). Cf. J. M o r a w i e c , Nidvisur i mansongr.
20 Majc na myli ma Steingerd, borvalda, skald pyta w jednej ze strof ukochan h vip skyldir
verda gefin tindrttar manni (dlaczego miaaby by wydana za druciarza garnkw)? Dodaje te, e
trudno cieszy si z tego, e bdzie on kogo, kogo mona okreli mianem blotamannr (zniewie-
ciay). Cf. J. M o r a w i e c , Nidvisur i mansongr.
21 Kormks saga, s. 206.
22 O Bersim czytamy jedynie e by audigr madr ok gdr drengr, mikill fy rir sr (przyzwoitym,
bogatym i wpywowym czowiekiem), ibidem, s. 224.
23 O borvaldzie czytamy z kolei, e by madr audigr ok hagr, skld ok engi skrungr i skaplyndi
(bogatym i uzdolnionym czowiekiem, poet lecz brakowao mu stanowczoci charakteru), ibidem,
s. 263.
24 O jej urodzie dowiadujemy si dopiero dziki strofom samego skalda, ktry midzy innymi
sawi pikno jej oczu i kostek(! !!). Cf. J. M o r a w i e c , Nidvisur i mansongr.
442 JAKUB MORAWIEC
szwank honor Hrafna, ktry sam by skaldem, std ich rywalizacja szybko przybra
a zdecydowany i dramatyczny przebieg. Warto jednak pamita, e Gunnlaugowi
zdarzao si podwaa honor innych ju wczeniej. Gdy Illugi, jego ojciec, nie
zgodzi si na wyjazd syna w wieku 12 lat, ten ostentacyjnie opuci dom i szuka
schronienia u horsteina Egilssona w Borg. Honor tego ostatniego Gunnlaug wysta
wi na prb, gdy chcia na nim wymc dwie rzeczy, na ktre horstem absolutnie
nie chcia si pocztkowo zgodzi: lub skalda z H elg i jego wyjazd za grani
c. Przy okazji saga wkada w usta horsteina znamienne sowa, skierowane do
Gunnlauga: Vita skyldir p first, hvat p vildir. Ertu eigi rinn til tanferar ok
ltr p, sem p skylir kvngask? Er pat ekki jafnri me ykkr Helgu, mean p
ert sv rinn, ok mun pvi ekki vera litit35 (Najpierw zdecyduj czego chcesz.
Czyby nie zdecydowa si na wyjazd? A jednoczenie zachowujesz si tak, ja k
by planowa si oeni. Nie bdzie dobr rzecz dla ciebie i Helgi eni si teraz
skoro ty jeste tak niezdecydowany353637, nie jestem jeszcze gotowy aby podj decy
zj).
Podobnie jak poprzednio prezentowane utwory, Gunnlaugs saga przekazuje
do dokadny i wymowny opis wygldu protagonisty, ktry jak m ona si spo
dziewa mocno wyrnia si na tle innych postaci: Sv er sagt, fr Gunnlaugi,
at hann var snimmendis brgrr, mikill ok sterkr, ljsjarpr hr, ok f r allvel,
svarteygr ok nkkut nefljtr ok skapfelligr i andliti, mimjr ok herimikilP1
(Mwi si, i Gunnlaug by wyronity nad swj wiek, duy i silny, z jasno kasz
tanowymi wosami, ktre pasoway do niego, ciemnymi oczami i raczej brzydkim
nosem. Mia m i twarz, sm uk tali i szerokie ramiona. By bardzo m ski).
Pozostae postacie pojawiajce si w sadze nie zostay opisane tak szczegowo.
O Heldze, ukochanej skalda, dowiadujemy si, e po prostu bya in fagra (pikna).
Jedynie o Hrafnie dowiadujemy si, e by mikill mar ok sterkr (silnym i rosym
mczyzn). Sytuacja ta jednak nie moe dziwi, skoro take Hrafn jest skld gott
(dobrym skaldem). Saga przytacza take jego strofy, w ktrych, podobnie jak
gwny bohater utworu, z jednej strony mwi o swym uczucie do Helgi, z drugiej
za deklaruje ch walki z Gunnlaugiem.
Ciekawe, e opis wygldu gwnego bohatera sagi udzco przypom ina w y
gld Hallfrea Ottarsona. Obydwaj mieli brzydkie nosy i kasztanowe wosy, byli
take mscy, roli i silni. Jeli do tego dodamy, e obydwaj spotkali si, gdy
Gunnlaug przyby do Norwegii, zbieno ta nie wydaje si przypadkowa38.
donie kochanka Helgi; w kocu moim jasnym mieczem, odetn gow od jego szyi), F. J n s s o n,
op. cit., s. 187.
35 Gunnlaugs saga ormstungu, s. 66.
36 Sowo minn moe by te przetumaczone jako nierozsdny.
37 Gunnlaugs saga ormstungu, s. 59.
38 Nie mona wykluczy, e posta Gunnlauga bya ksztatowana po czci take pod wpywem
historii Hallfrea.
JAK POWINIEN WYGLDA SKALD 445
39 Wrd nich naley przede wszystkim wymieni poetycki talent protagonisty, wtek mios
ny i zwizan z nim ryw alizacj z m aonkam i ukochanej, poetyckie sukcesy na dworach wad
cw. Cf. M. C l u n i e s R o s s , The Skald Sagas as a Genre: Definitions and Typical Features, [w: ]
Skaldasagas. Text, Vocation and Desire in the Icelandic Sagas o f Poets, red. R. P o o l e , Berlin-New
York 2001, s. 25-49.
446 JAKUB MORAWIEC
niej wyjania tre komponowanych przez nich mansngr i nidvisur, poezji zej,
ktra obraajc i oczerniajc, siaa zamt i wprowadzaa chaos w relacjach spo
ecznych. Poprzez strofy tego typu skaldowie odwoywali si do wartoci, ktre
sami mieli posiada lub ktre za w szelk cen chcieli wykaza, podkrelajc przy
tym ich brak u innych. To wanie umiejtno kom ponowania tego typu poezji,
poczona z wyrniajcym wygldem, usprawiedliwiaa podejmowane przez nich
decyzje, czasem nierozsdne lub niewytumaczalne. Z drugiej strony to wanie ich
wygld oraz postawa uwiarygodniay poezj, ktr komponowali. A przecie to ze
wzgldu na wiersze pamitano o nich i tworzono powicone im sagi.
Warto zwrci uwag, e mimo wszystko wygld caej trjki przedstawiony jest
do schematycznie. Okrelenia typu mikill, sterkr, karlmannligr mona w tych przy
padkach okreli jako typowe a zarazem wszystko mwice. W sagach skaldycz-
nych staj si one take hasam i-kluczam i, umoliwiajcymi zrozumienie losw
poszczeglnych bohaterw a take, co bardzo istotne, przypisywanej im poezji.
Jak musia w takim razie wyglda skald? Omwione powyej przykady, kt
re m ona uzna za do pewnego stopnia reprezentatywne, wskazuj, e nie musia
by osob urodziw. Mg mie nawet mao korzystne cechy, jak brzydki nos. Cze
go jednak nie mogo absolutnie w jego wygldzie zabrakn, to nad wyraz uwydat
nionych wzrostu, siy i mskiej budowy ciaa. Dopiero te obecne oczywicie
w nadmiarze cechy wraz z w en poetyck, pozwalay zrozumie, z jak nieprze
citnymi jednostkam i mamy do czynienia.
The article is concerned with three Icelandic sagas devoted to outstanding poets:
the Hallfredar Saga (on Hallfre Ottarsson), the Kormks saga (Kormk Ogmundarson)
and the Gunnlaugs saga ormstungu (Gunnlaug Illugason and his rival Hrafn Onun-
darson). The poetry of these skalds, apart from sagas recounting the deeds of kings,
also encompassed verses for women whom they adored, and poems which offended
and ridiculed their rivals. Morawiec notices that the examined sagas contain descriptions
of the physical looks of the skalds, which is uncharacteristic, as even the women in
question are only said to be beautiful with no further details. All the skalds were very
tall, strong and manly; Hallfre and Gunnlaug were also to possess ugly noses.
According to Morawiec these descriptions were not incidental: their aim was intended
to account for the behaviour and doings of the poets: their masculine features justified
the tenacity in courting the beloved women, acts aimed at humiliating their rivals and
the emphasizing of their own virtues as lovers, warriors and possessors. On the other
hand, the display of any kind of handicap in their looks could be taken as a physical
representation of their bad poetry, directed against their (usually more popular with
women) rivals.