FUKUZAWA YUKICHI NHOM NGHIEN CUU NITAT BAN Nguoi dich: PHam Hu Lot | KHUYEN HOC NGUYEN TAC TENG NUT, NIA XAT BAN IWWANAME BUNKO: NHA XUAT BAN TRE,HOAN NGHENH BAN DOC GOP Y¥ PHE BINH. NHA XUAT BAN TRL 161 LS Cixinh Thang - Quan $ TP. 14a Ch Mink Din thowi 9317 2ET 8455595 - 465.044 - 8516269 Tax: 84.884 9450 E-mail nxbtr@cts.vnnvn Website: htipytivway. vty, cone — FURKOZAWA YURICHIT VAEN GT VE THAN THE VA SU NGI foi toi Fukuzuna Yukichi, khong ngutid Nhet néo lai bhéng biet. Ho néi 08 dug nar mét trong nhing bie “hh aude céng thén” cite nto Nhat Ban hisu dai, hink dnh cila Ong duge in tren déng tien cé ménh gid cao nhét & Nhat, t@ 10,000 yen, Fuknzuwa Yubichi la nha ti tung od dnh hudng seu roug nhat dét vi wi hoi Nhat Ban thai edn dai. Nguoi dt ton viuk dng la “Voltaire ctia Nhat Bou", khoug chi ci tinh trigt dé vd én mide vviat roi trong tw tong eda ong, ma con vi cang whit dah whan uguai Phap, Fukuzawa Yukichi cing nhing nguoi dang chi ctia mink la nhuing ngudi Rhai sng tinh than quée dan Nhdt Ban, dem lai linh hin, dong luc va sw héu thudn tink thén cho cong cube Duy tin eta chink phii Mink Tri. Nhang téc pham cia éng dit viet ti hon mot thé hy truée, nhung van duce nguai Nhat Ban ngiy nay hét long nguong mo. Fukuzawa Yukichi sink nim 1854 trong mét gia dink Vo si etip thdp 6 Nakatsu, nay thude tinh Orta, Kyushu, Nhat Ban. Cha éng ~ mot vién chite tai chink ctia tink — matsom, khién gia dinh lam vdo cdnh khén quan. Nam 4 tubi, ong duge giti sang nha cht ruét lam con nudi. Ngay ti thud nién thiéu, ng dé cdm nhén sdu sde néi tii nhue do ché do ding cdp va néi khd do tinh cdnh khén quan cua gia dinh. “G Nakatsu qué téi, ché dé quyén thé gia truyén gitta cde st tée duac quy dink nghiém ngat. Khong chi trong chon cong dudng ma nguyén tde dé cdn thé hibn trong cube sing hang ngdy, ngay ed trong quan hé giita dém tré con trong lang. Con edi eta ede V6 si cdp thdp nhu téi phdi thua gui, 1é phép khi néi chuyén vdi con edi cia cée Vo si cdp cao, Nguge lai, con edi etia ede Va st edp cao ludn cao giong, hhiém nha déi vdi toi. Su phan bist, chia ré trén dudi, sang hen con thé hign trong ed lie choi dia chay nhdy, Coa edi nha quyén thé chi chai vdi con edi nha quyén thé. Trong lap hoc, t6i hoc giéi hon. Vat tay, toi cling khong bao gis thua. Vay ma ltic nao ching cing 16 thai dé hidu ecing, ngao man di toi. Tdi bat bink dén mic khdng sao chiw noi.” (Fukuzawa ~ Ty truyén). Mai tdi ndm 14, 18 tudi dng méi duge di hoe 6 trang lang va éng théy ‘hoc vdn d dau cang chi toan la Han hoe”. Mée di hoc Nho hoc, nhung Fukuzawa Yukichi khong ldy dé lam “khudn ving, thuée ngoc”. Nguge lai, dng cing nhén thdy sw bat cong trong xd héi phong kién: “Nakatsu qué t6i, ché dé phong hién da dp dat trat tw xa hoi tit hang trdm néim true thé nao thi nay vin thé ndy. Moi thit eit nhut bi nhéi chat cting trong hép. Ké sinh ra trong nha quin gia thi sau nay cing tré thank qudn gia. Nguii sink ra trong gia dinh thép cé bé hong thi sau nay cting van thdp cd bé hong. T6 tien la quyén quy thi dei doi la quyén quy. T6 tien ngheo hen thi tir doi nay sang dai khde van et ngheo hen”, (Fukuzawa ~ Ty truyén), Nam 19 tubi, 6ng theo nganh Ha Lan hoc (nganh hoc ngon ngit Ha Lan, nganh nghién ctiu y hoc va ede mon khoa hoc phuong Tay nhu todn, vat ly, héa hoo, sink hoc... qua cde sdch viét bing ting Ha Lan) tai Nagasaki va Osaka. Nam 26 tuéi, Fukuzawa Yukichi lon Tokyo, dng dén tham cdng Yokohama - duge chinh quyén Mac phil ma cho tau be phuong Tay ra vdo budn ben. Tai day, “chd néo citng gap ngudi phuong Tay. Nha cia, quén xd moc lén khdp noi. Ho 6 dé va buén ban. Téi diing tiéng Ha Lan dé trao déi. Ho hhong hiéu. Nghe ho néi, toi cing khong hiéu. Nhin véo hang chit trén cde béng quing cdo, ede tt cdo thi, 161 khéng doc duge. Khong biét dé la ting gi, tiéng Anh hay tiéng Phap?”. (Fukuzawa — Tut truyén) Nhén thay “Ha Lan hoc” da tré nén lac héu vdi thoi dai, dng quyét chi bdt tay vdo hoe tiéng Anh. Khéng 06 nguoi day vd noi hoc, éng da dua véo tit dién dé tw hoe. Nam 1860, tinh e@ dng duoc cit lam thong dich vién, theo phdi doin cia chink quyén Mac phi sang Hoa Ky, vd ong da dat chan lén San Francisco va Hawaii. Hai nam sau, ndm 1862, 6ng lai duoe thap ting phdi doan Mac pht sang chau Au. Va ndm 1867, éng dat chan tdi cde thanh pho phia déng Hoa Ky trong chuyén thép tang phdi dodn cla chink quyén Mac phi di mua tiwQua ba chuyén di trén, Fukuzawa Yukichi da tiép can véi thé gidi vin vat etia cde quéc gia phat trién phuong Tay, déng thoi mé ra nhitng hung méi trong nhén thate o€ thé gidi vd lam éng § thitc r6 hon vi trt Nhat Ban trén truang quéc té. C6 thé noi chuyén di sang cde nude phuong Tay la bute ngodt mang tink quyét dinh vai trd céa Fukuzawa Yuhichi déi v6i lich sit NhGt Ban trong thoi kv chuyén minh tit cudi thoi Mac phit sang thai dai Minh Tri. Trong suét cuge doi, Fukuzawa Yubichi dich sdch, viét sch ud xudt bdn nhiéu tée phém e6 dnh hudng to lin trong vige khat sing xi héi Nhét Ban. Bang true quan sdc bén, éng ndm bdt duce ndi bic xtic ctia dén chitng, nén ede vhdm cia éng vdi cach viét gidn di, dé hiéu, loi van thong thiét, dd duge moi ting lop dée gid NhGt Bin dén nhan nhwe “dang khat gap nude”. Tée phdm “Su tinh phuong Téy” 10 tap, viét tit nam 1866-1870 trén co sé nhitng diéu “mat thdy tai nghe” trong thoi gian & phuong Tay, s6 long phat hanh len t6i 25 van ban. Tée phéim gidi thigu thé gidi van vat, quan nigm vé quyén loi va nghia vu, ché dd chink tri, ca edu xa héi, nén gido duc, how thudt, luat phap, lick sit, nén cong nghiép, quan su. ea ede quée gia Au ~ Mj. Tée phdm nay duge ugiai NhGt Ban coi la “cém nang” cia chink phi Minh Tri trong vige xdy dung xd hoi Nhat Ban theo mé hink phuong Tay. Trong tée phéim “Khai luge vé van minh” xudt bén nam 1875 vd “Déi mdi long din” xdt bin nam 1879, Fukuzawa Yukichi khdo sdt vé lich sit va nguyén nhan phat trign cia cée nén vin mizk of him déng téy. Ong da ban vé con duéng hung thinh, suy vong cla Nhat Ban, vé cue séng cia nhdn dan Nhat Ban khi tién lén van mink trong tuong lai. Tu tudng, triét hoc, quan diém lich sit, quan diém quéc gia cua Fukuzawa Yukichi duge biéu 16 qua hai tée phim nay, Negoti ra, Fukuzawa Yukichi con viét mét loat ete tée phdm huing dén céng chting ding ddo, ma dde diét la ting lgp thank nién. Céc tée phim nay nhdm truyén ba nhing tu tuéng canh tan vao xd héi NhGt Ban, mét dat nude dang thie hign céng cwée Duy tan do chink phii Minh Tri tién hanh “tit trén xuéng*, nhung xi hOi bén dudi van con trong vong kiém téa cia nhitng quan hé, whiing tdp quan, tap tue Léi thai da trai qua hang ngin nam etia ché a6 phony hién Mac phi. Nhitng téc phdm tigw biéw trong 86 dé lav & Khuyén hoo, nim 1872-1876. Ban vé tién t@, nam 1878. + Ban vé dan quy + Ban wé quée quyén; Ban vé quée hoi, nam 1879. + Ban vé kinh té tu nhan, nam 1880. * Ban vé thé + Ban vé nghia vu quan su; Ban vé ngogi giao, nim 1884. + Ban vé phu n@ Nhét Ban; Ban vé pham hanh, nam 1885. Ban vé edeh nhdn si xit thé; Ban vé giao tiép nam nit, ndm 1886. uw thé gidi; Ban ve quan su, nam 1882.Ww + Ban vé nam gigi NhGt Ban; Ban vé Hoang gia Nhat Ban, ndm 1888. * Ban vé thué ddt; Ban vé tién dé va tri an quéc héi, ndm 1892. * Ban vé thue nghiém, nam 1893. * Fukuzawa Yukichi tuyén tdp, nam 1897-99. + Ban vé dai hoe nif, dai hoe ni mét, nam 1899. * Fukuzawa Yukichi - Tw truyén, nam 1899. Nam 1868, dé nding cao dan tri, dao tao thanh nién sink vidn ~ thé hé ganh vde trong tréch xdy dung mét nue Nhat Ban van minh - Fukuzawa Yukichi dd thanh lép trang Keio Gijuku (Keio Nghia thuc) ~ tién than cia truing dai hoc Keio néi tiéng hign nay tai Tokyo. (Phan B6i Chau cb dén tham trudng Keio Gijuku trong thai gian ¢ Nhat Ban. Truong Déng kinh Nghia thue lap tai Ha N6i naém 1907 chink la dua trén hinh mau eta trubng nay). Nam 1873, Fukuzawa Yukichi cing véi m6t sé tri thite Tay hoc lap ra héi Meirokusha. H6i vién 06 10 ngusi va déu la ede hoe gid thuge nhidu nganh nh Mori Arinori (1847-89), Nakamura Masanao (1832-91), Kato Hiroyuki (1836-1916), Nishi Amane (1829-97), Taguchi Ukichi (1828- 1903).. Ho t6 chite viét séch, dich thudl, td chie ede budi dién thuyét, xudt ban tap san Meroku lam dién dan dé phé bién va tranh Ludin dui moi vdn dé: chinh tri, gido due, tén sido, hinh té, phdp ludt, vat trd phu nit, phong tue, Nhat ngit Cée thanh vién trong héi Meirokusha da dich va gidt thigu nhiéu tde phim vé te tuéng, chink tri, kink t6, ludt phdp, gido duc phwong Tay ra tiéng Nhat. Cac téc pham duge dich va gidi thigu trong thai ki nay la ede cudn Te gitp minh (Self-help) ciia Samuel Smiles (1812-1904), Te do luan (On Liberty), Chinh tri Kinh té hoc (Political Economy), Chi nghia cong lgi (Utilitarianism) cila J. 8. Mill (1806-1873), Nam nit binh quyén ludn (Social Statics), Gido duc (Education) eta Herbert Spencer (1820-1903), ‘Tinh thdn Phép ludt cila Montesquieu (1689-1755), Khé use Xa hi ca Rousseau (1712-1778), Tu do mau dich etia Adam Smith. Ngoai ra, thuyét tién hoa cia Darwin va tac phdm Allgemeines Staatsrecht cia J. C. Bluxtschli ngudi Dite cling duge dich va gidi thiéu, Nam. 1879, Vien Hoe si Tokyo - tién than cia Vign Han lam Nhét Ban ngdy nay ~ ra dai, Fukuzawa Yukichi duge chon lim vién tring. Nam 1882, dng sng lap vi lam chi bitt ta “hai su tan béo” dé trao déi quan diém vé ede udn dé trong xa hoi Nhat Ban thoi Dé déng gép hiu higu trong vide khai héa van mink, nang cao dan tri, phat trién xd hoi, Fukuzawa Yuhichi chit truong cde hoc gid phdi cé lap truimg dée lap vdi chink phi. Do dé, suét cd cudc doi éng nhdt quyét tw chéi moi lai moi tham du chinh quyén, mde dd nhiéu hoe gid cing Agi cing nhu cdc mon dé ella dng git nhung trong tréch quan trong trong chinh phi Minh Tri.| | Nam 1900, ong duge nhén gidi thuing tit Hoang gia Nhat Ban do céng lao déng gép cho su nghiép gido duc. Gidi thuéng tri gid 50.000 yén. Ong tang lai sé tién cho truéng Keio. Nam 1901, ng mat do xudt huyét ndo, tho 68 tuéi. Cuén séch ma cde ban dang cém trén tay la cuén Bhuyén hoc, duge éng viét trong thei gian 1879-1876. Day thing phdi la tée phém dé s6 va su sdo nhét ciia dng, nhung lai la tée phdm cb dnh huéng sau rng nhdt dén cong chting Nhat Ban. Khi mdi duge in lan dau, cuén séch nay ©6 mot s6 luang din ban hi Iue 1a 3,4 trigu ban, trong khi dan s6 Nhat Bén thoi dé chi thodng 35 trieu neubi Chi ritng diéu dé da cho thy day thuc su la cudn sch g0t dau giudng cia moi ngudi dan Nhét trong thai hj» Duy tan. Va ké tit dé dén nay, cudn sdch nay da duge tdi ban tien tuc, chi tinh tit nam 1942 dén ném 2000, riéng nha sudt bin Iwanami Bunko citing da tdi ban dén 76 lin. Trong cuén sich nay, Fukuzawa Yukichi dé cap dén tinh than co ban ciia con ngudi va mue dich thue thu cia hoe van. Voi cde chuong viét vé su bink dang, quyén con xgubi, J nghia cia nén hoc vdn méi, tréch nhiém cia nhan dan va chink phi trong mét quée gia phép trj.. cudn Khuyén hoc da lim lay chuyén tam ly nguvi dan Nhat Ban dudi thai Minh Tri, V6i tuyén ngdn “Troi khong tao ra ngudi ding trén uguci vit cing khong tao ra ngudi ding dusi nguat’, Fukuzatwa Yukichi da giy kink ngae va bang hoang = nhu “bhéng tin veo tai minh” ~ cho da sé ngubi din Nhat Ban vén bj trdi buée boi ddng cdp, than phan, quen phuc ting, phé mde va e so quan quyén suét hang tram ném duéi chink thé phong hién Mac phi. Ong hhdng dinh moi ngudi sink ra déu binh ding va néu 05 khde biét la do trink d6 hoc vdn. Vé hoc vdn, Fukuzawa Yukichi phé phan l6i hoe “tir chwong” va nhdn manh Nhat Ban phdi xdy dung nén hoe vdn dua trén “thie hoc”. Nén hoe van thue hoe phdi gdn lién vdi cude séng hang ngay, phdi dua trén tinh than khoa hog, tinh than déc lap, tinh thue dung. Vige tiép thu van minh phwong Tay phdi cd chon loc. Va quan diém xuyén sudt cuén sdch 1a “Lam thé nao dé bio ve nén doe lap Nhat Ban” trong béi cdnh ode exéng que phuong Téy dang muén bién toan b6 chéue A thanh thuée dia. Vai dée gid Viet Nam hign nay, nhiéu tu tudng cila Fukuzawa Yukichi trong Khuyén hoc 06 lé khéng con la diéu méi mé gay chin dong long ngudi nhu d6i vdi ngudi din Nhat Bin 6 thoi Mink Tri. Tuy whién, edch dat vdn dé cla éng thi vén con nguyén y nghia thoi su déi voi nhitng quéc gia dang trén con dudng hign dai héa. Ngodi ra cubn “Cam nang” ciia ngusi Nhat nay cring sé gittp cho dée gid Vit Nam hiéu ré hon nhitng dae diém vé tinh cach va tink thdn cia nguoi NhGt Ban hign dai, nhing ngusi tit than phan néng né “an nha & déu’, who c6 su khai sing cia nhiing con ngusi nhu Fukuzawa Yukichi ma da tré thanh “quée dn” cha mét dét nude Nhat Ban hién dai va vdn mink nhw ngay nay.22, 24. 26. 28. 31. 36. 38, 38. 40, 44. MUC LUG PHAN MGT ‘TROL KHONG TAO RA NGUSL DUNG TREN NGUGI Moi ngudi sinh ra déu binh dang, néu c6 Khée biét 1a do hoc van Hoe nhitng mén thiét thye cho cuéc séng ‘Ty do khéng phai 1a chi biét 06 t6i, cho riéng tdi Hoc dé dam néi 1én chinh kién va thye hién day da bén phan véi dét nude Hoc dé hiéu “tréch nhiém” cia bén thén PHAN Hat NGUOI CHIU THIET THO NHAT LA NAONG KE VO HOC Khong thé c6 miéng an ngon nu chi la ci “Ta kién thitc” Tai sao khéng triét dé van dung “binh ding”? Moi “ham muén” khong lam anh hudng téi ngudi khée déu la thién Hoc dé hiéu “thé nao JA 1am trdn edng vide cia mink” Khong ¢6 gi dang so hon 1a ngu dét 18. 50. 53. 54, 57. 62. 64. 68, 70. 73. 79. PHAN BA HUN DUC, NUOI DUONG CHI KHI pOC LAP RA SAO? Nb luc 06 thé thay 46i duge Thién ménh ‘Thudng xuyén “tdi luyén chi khi tinh thén” Ja rét quan trong Lam thé nao dé hun dic va gin gift duge chi khi Déc lap va Ty do? “Dan” ciia Imagawa Yoshimoto va “dan” cia Napoleon dé tam N6i hé nhyc eiia cé nhén cting 1A ndi hé nhyc cia quéc gia PHAN BON TRACH NHIEM CUA “NGUGI DUNG TREN NGUOI” Lam sao dé Nhat Ban 6 duge nén dde \ép thuc su? Van minh khong tién b6 néu chi ding quyén luc Céi gi dé ra “khi chat nhu nhuge” cia nguvi Nhat Ban? Dang buén 1a nuéc ta chi cé ngubi Nhat ma khong c6 quéc dan Nhat Nhiing thtt khéng c6 ich chdc chén sé 06 hai Chua lam thit ma ct ngéi phn ding sai PHAN NAM LONG QUA CAM CIA CON NGO SINH RA TU DAU? Dang hanh phtic thi ché quén sé c6 Iie phai doi mat véi tii nhuc81 86. 92, 98. 100. 102. 107. 108. 109. 112. 14, 116. Tinh than, chi khi doc lap $8 diém xudt phat cia moi van dé Van hgi sé hé mé 4 nhiting noi phat huy duge chi khi ela minh Khai ph van minh la nhiém vu cia tang lép tri thie trang lou PHAN SAU LUAT PHAP QUY GIA NHU THE NAO? Quée dan phdi lam trdn bin phan “Mét than hai vai” “Trung than nghia si” dudi géc d phap luat “Tenchyu” ~ Thay trdi trimg phat Luat cdn ré rang, don gian uhung phdi nghiém minh Bé may hanh chinh véi hing quan chite “ddu go” PHAN BAY ‘RACH NEM CUA QUOC DAN Nghia vu cila quée dén Quyén Igi eda quéc dan Phai ding thué Dénh mat hf tiét, lam hai déa con edi, chdu chat Why thé nao la “tit vi dao”? Phdi biét hi sinh thdn minh nhu thé nao? 121. 122, 124. 126, 127, 182 136. 137, 140. PHAN TAM. DUNG DANH GIA NGUOL KHAC BANG SUY XET CHD QUAN CUA MINH "Ty do sinh séng mién 1A khéng vust qué bén phdn Ludn thuyét v6 ly: Phat Ba Quan Am giét ngudi Nhitng léi day khéng thé chép nhan tai trutng “nit hoe’ Dimg tin nhimng diéu néi bay cla Chu Tit Khong phai moi diéu trong “Ludn Nga” déu ding puAN CHiN MYC DICH CUA lOc VAN LA Gi? Cé ning ngusi cdm thay thod man chéing khe gi loai sau kién Hoe tp, lam viée vi x4 héi Duge thita huing “di sén vi dai” ma khong diét ta on ai Dimg dé mai mét tai nang PHAN MUGT HAY SONG VA HY VONG G TUUNG Lat ;, Con tré ma lai muén Iva chon nhiing céng viée an nhan ). Hoc tip phuong Tay nhung khéng duge qué simg bai , Hy vong vao tuong lai xdn lan 1a liéu thude an di ndi bat hanh hién thai Hay can dam lén, hi cdc ban hitu Nakatsu158, 159. 168. 164, 166. 166. 171. 174, 175, 176, 182, 184, PHAN MUGI MOT DANG CAP DIA VI DE RA CAC CHI SI ROM Quan diém thing thay ¢ nbing ngudi ding trén Vi sao ctf mudn quan hé ngoai x8 hoi phéi nhy quan hé cha con trong gia dinh? “Bién thi, tu tdi”, tréch nhiém cia ai? Tai sao It chf si rém lai ett hoanh hoanh mai vay? Khéng thé trong cay vao thiéu sé “nghia si” Dia vi dang céip va chife vu 18 hai viée hoan toan khée nhau PHAN MUOI HAL HAY HOC CACH DIEN THUYET CO HIEU QUA Dién thuyét va tranh luda nh&m néng cao kién thie Hoc quan tri kinh doanh ma kkhéng tinh todn duce niéu com tai gia BG quyét duy nhat dé nding cao kién thit tu man ‘Tiéu chudn dé dénh gid trutmg hoe : Khong duge PHAN MUGI BA ‘Té HAL NHAT LA THAM LAM Duc vong 14 diéu tét hay x4u tuy theo cdch biéu hién “Tham lam” a6i véi nguisi Ikhde chinh 18 ngudn gée cita moi théi x4u 185. 186. 188. 189. 190. 194, 197. 198. 200. 201 202. 206. 208. 210. 216. Nghdo khé khéng phai 1A nguyén nhan Lii than cia Khéng Tit ‘Thwe trang hdu cung, noi théi tham vong hoanh hanh ‘Nhat Ban hién nay van chua thodt khdi tinh chat “hgu cung” Mat doi mat moi vo le PHAN MUGI BON PHAL LUON XEM LAI TINH THAN CUA BAN THAN Con nguii luén gap nhting that bai khong nge tdi Day 1a diéu quan trong nhét trong lam an Céch tinh toan “cdi duge, edi mat” trong cude dai “Chaim s6c” ¢6 hai vé Khéng thé Bao ho néu thiéu Chi din Can thiét phai cé cd hai logi “Cham séc” trong ehfnh tri PHAN MUGI LAM ‘IEP THU CO CHON LOC VAN MINH PHUONG TAY Viéc tim kiém chan If thudng bat dau tir su hoai nghi ‘Tin cdi gi va nghi ngo cai gi? Néu Nhat Ban 1a phuong Tay. Chi c6 hoc vén méi nudi dung ning lye phan dodn 720. 220, 222, 224, 224. 228, 232, 234. 236. 297, 298. 240. 241 PHAN MUGI SAU CHAY THEO DOC LAP VAT CHAT SE DANH MAT DOC LAP Ve Tint THAN Dée lap cing 6 hai dang Dé gin git déc lap vé tinh than, phdi biét cdch tigu dong tién Chi tin khi thay ket qué Dé c6 ning Ive phan dodn va hanh dong can cé dong co va bénh lai Phé phan ngudi khde thi dé PHAN MUG! BAY BAN VE SUTIN NIIEM Noi téi tin nhiém tie 1a néi téi d6 tin cay That va gid khée nhau ra sao Can néi vé bin than minh Coi trong tiéng me dé Khi giao tiép ludn biéu 16 nét mat tuoi tin, ding dé ngudi ta ghét Vat bé binh thiic, hay that long, thanh that Tim kiém ban méi, khong quén ban ci PHAN MOT TROI KHONG TAO RA NGUOIL DUNG TREN NGUOIMOI NGUGI SINH RA DEU. NEU CO KHAC BIET LA DO Ht Nowe ta thudng noi: “Troi khong tao ra ngudi ding tren ngudi va cing khéng tgo ra ngudi ding dudi ngudi.” Ké tir khi tao héa lam ra con ng thi tét ed sinh ra 48u inh dang, moi ngudi déu c6 tu cach, o6 dia vi nhw nhau, khong phan biét ding cap trén duéi, gidu nghéo. Loai ngudi ~ chiia té cba mudn vat — biing hoat dong tri 6c va hoat déng chan tay ma bién moi thif c6 trén thé gian thanh vat ¢6 ich cho ban than minh, Nhé thé ma thod mén duge nhu edu an, mic, , sding tut do theo ¥ mun va khong Jam phién, lam can tré cude sdng cla déng loai. Con ngudi 6 thé séng yén dn, vui vé trén thé gian. Dé 1a ¥ Troi, la niém hi vong eda Tréi déi véi con ngudi. ; Vay ma nhin rong ra khap x4 h6i, cude séng con nguvi luén c6 nhing khoding céch mot tréi mét vue. Dé la ihodng céch gitta nguti thong minh va ké din dén; gita ngwoi gidu va ngudi nghéo; giila tang lép quy téc va tang lép ha ding. Nhu thé 1a tai lam sao? Nguyén nhan thu ra rat ro rang. Cun sdch day tu than “Thue ngit gido” ¢6 cau: “K8 vo hoe 1 ngudi khéng c6 tri thie, ké v6 tri hic 1A nguei ngu dot.” Céu néi trén cing cé thé hiéu: Su khée nhau giita ngwvi théng minh va ké dan don 1a & chd c6 hoe hay vo hoc ma thé. ‘Trén thé gian c6 c vige khé lan viée dé. Nguéi lam vier Khé duge coi IA ngwdi quan trong, Ngudi lam vide dé thuting c6 dia vi thd'p, bi coi thudng. Cong viée can sy khé nhoe vé tinh than duge xem 1a viée kh6, cd lao dong chan tay Ia vide dé. Vi thé, hoc gid, quan chéte chinh phi, gidm dée cdc cing ty Idn, chi trang trai stt dung nhiéu nhdn céng. la nhiing ngwai ¢6 dia vi cao, quan trong. Va mét khi da 1a nhiing ngudi cé6 dia vi, quan trong thi duong nhién gia dink ho cing gidu sang sung tic dén mac tang lép ha dang nim mo cing khong duoc. Tuy vay, néu suy nghi ky lung géc ré cia véin dé thi chi cd mét nguyén nhan. Dé ching qua la do c6 chiu khé hoc hay khOng ma tbdi, chit c6 ngudi nao duge tri pha cho dau. Ngan ngit cé cau: “Tréi khéng ban cho con nguéi phi quy. Chinh con ngudi tgo ra gidu sang pho quy.” C6 nghia [8 Tréi nbin vio két qua hoat dong, lao déng cia con nguti dé ban thing. Nhu téi da dé cp: 6 con nguti von di khéng ¢6 chénh léch sang h&n, giu nghto. Vi thé, o6 thé néi ring: ngubi chiu khé hoc, hiéu biét nhiéu sé tré thanh nguvi quan trong, sdng sung tic; ngudi vd hoc sé trd thanh con ngwei thap kém, ngheo khé.HOC NHUNG MON THIET THYC cHo SONG Hoc vain 1a gi? Bé khong phai IA hoe chi eét 48 hiéu céu kh6, chit kh6; cng khéng phi 1a viéc hoc chi dé gidi nghia van cé, doc tha, vinh tho. Hoc nhu vay khéng c6 fch gi cho cude sing ed. Doc cée tée phdm vin hoc cing la dé dong vién an ai Jong ngui, nhu thé chang phai 1& mon hoe o6 fch cho cube sOng d6 sao? Nhung tdi khéng nghi ring vin hoc 1a mon hoc quan trong dn méc “phai th phung n6” nhu ede théy day Hn vin, C6 van thudng nhdn manh. Trong cude sing, toi hdu nhu khong thay thay day Han van nao 6 duge tai sin déng ké, cing nhu ede thutmg gia vita gidi tho phé vita thanh céng trong kinh doanh igi cang hiém. Véi 16i hoc nhu hién nay, chi téng thém si lo ling trong cdc b§e phy huynh, nha n6ng.. nhiing ngudi hét long cham lo viée hoe tap cita con edi: “Chung né cit hoc theo kiéu nay, ch&e 6 ngiy tin gia bai edn mét.” Bidu dé la ding. Vi li hoc nay khong thuc t&, khong thé ap dung két qua hoc tap vao thue tin cue séng. : vay thi gid day ching ta phai hoc cdi gi va hoc nhu thé nao? : Trude hét phai hoc nhang mon thye dung edn thiét cho cude song hang ngay. Vi du: phai thugc long bang 47 chit cdi Kana, Hoc céch soan thdo thu tit, ghi chép truong muc ké toan. Sit dung than thao ban tinh. Nhé edch cam, dong, do, din. Tiép dén 18 phai hoc ede mon nhut Dia Iy a6 biét duige phong thé Nhgt Ban va cde nude trén dia cdu. Vat 1y IA mén hoe gidp ta phan biét duge tink chat cla moi vat thé trong thién nhién, qua dé fim ra t4c dung cia n6. Hoc Sif vi day 18 mon hoc gitp ta hiéu biét cfm ké moi sit ‘ign ghi trén nién biéu lich sii, qua dé ching ta 6 thé ghidn of qué khi, hign tai ela moi quée gia. Hoe Kink #é la mon gidi dap cho chiing ta moi vén a8 lién quan den vige chi tiéu trong méi gia dink cing nhw én tai chink eda cd quéc gia. Hye mén Dao die, mon nay giup ta niga vyvé hanh vi, hanh dng ola bén than, hiéu cach et xit, edch giao tiép, cdch sinh hoat gitta ngudi véi ngubi. Dé hoc cde mén nay, cdn thiét phai doc tat ca cdc quyéo sdch cda chau Au da duge dich ra tiéng Nhat. Déi véi cde ban tré 06 khé nang thi tdi Khuyén nén doe truc tiep ode nguyén ban bang tiéng Anh, Phdp, Die. Khi hoc phai ném duge ndi dung chi yu cia mén hoe, trén oo 8 d6 pha hiéu duge ban chat ed ban cia moi sit vat. Hoc nhut vay méi cb fch cho cube sng. Dé 1a “Thue hoo” ma ai cing phat hoc, a hoc vin ma hét thdy moi ngudi du phai ty trang bi, Khong phan biét ding cép, khodng eéch gidu nghéo. Chinh vide ww trang bi kién thife nay, timg ed mhan trén co sd am tron che tréch cia minh, sé diéu hanh quin ly tt gia nghiép duge giao. (4 nhan o6 dde Lap thi gia dinh méi doc lap. Va nh thé quée gia cing doc 4p.TY DO KHONG PHAT LA cul BIET CO 751, CHO RIENG TOL Biét ding vj tri, chd dmg cia minh 1a rat quan trong. Ké tit kbi sinh ra, con nguvi khéng phi chiu su can thiép cia bat of mét ai. Nam cfing nhu ni du cé quyén ty do sinh sOng. Va ding la con ngudi c6 quyén ty do, nhumg lie nao cing khang khang doi phai duge lam theo ¥ muén oa riéng minh ma khéng biét r6 vi tri cla minh thi sé tré nén chi biét cé minh, cho riéng minh. Nhu thé la ty minh lam hong minh. Dya trén dao ly ma Trdi da dink, vi trf cia mdi ngwbi a 6 ché: biét trong tinh ngudi, khong lam phién hay cén trd ngudi khéc, biét bdo vé quyén ty do bin than. Tu do ban than khong c6 nghia 1a mudn lam gi thi Am, Ih6ng cé nghia 1a lam phién hodc can tré ngudi khdc. Vé du nv c6 ngudi ndi: “Tién tdi, thich udng rugu tdi udng, thich mua “hoa” t6i mua. Bé 14 quyén ty do cia toi, chit dong cham gi téi ai.” Suy nghi nhu vay 18 sai, Ham mé tiu sdc lam Anh hudng tdi ngudi khée, Iai loi kéo ban ba, Lam hai nén gido dye x hi. Cit cho 1a tién téi ti xai, nhumg Khong vi thé ma 06 thé bé qua nhing hamh vi tdi li gay ra cho xa héi. Ty do va déc lap kh6ng chi lién quan téi timg ed nhan ma edn 1a vain dé ciia quée gia nia, Nhat Ban chiing ta la mOt qudc ddo nhé nim 6 phia Dong chau A, céch xa dai luc, lau nay khang giao thumng véi ngoai quée, bé quan tod cang, ty cung tu cdp. Mai dén thdi Gia Vinh (1848-1854), khi ham doi My kéo dén gay dp lye, Nhat Ban méi bit ddu mé cita giao thuong véi nuée ngoai. Thé ma ngay ed khi dé mé cia, trong nuée van chua hét tran cai én ao xung quanh viée tiép tue dong cta hay mé eta, tip tuc Ién &n ngvdi ngoai quéc 1A 1a man di moi rg... Nhiing cude tranh cai nh vay that 1a vo bé, 06 khée nao “Bich ngéi day gigng coi tréi bling vung”. ‘Thit nghi xem, chang phai 1A ngubi Nhat ching ta cing nhu ngudi dan cde nude phuong Tay cing ¢ trén mét qué dat, hudng chung 4nh mat trdi, 4nh trang, thd cing mot khong khi, huéng cing mot dai duong, va déu 1a con ngudi ca d6 sao, Ching ta thifa san vat thi chia bét cho ngudi ta; ngudi ta tha sin vat thi chia lai cho minh, cimg hoc néi dn ohau, khéng ai ty cao ty dai, khong lam nhau hé then. Dan Nhat ta cing nhu dan ho déu cing mong phat trign, cling mong hanh phic 46 sao? Ching ta phdi tn tam lam hét sife minh trong quan hé quée #8 sao cho ding ¥ Tre, hgp long nguéi. Néu ding dao If thi cdn phai chudc Idi v6i ngudi Phi chau cing phai lam. Con dé bdo vé lap tring chinh nghia thi di la phéo ham Anh hay Mj, chtng ta cing khong sg. Khi quéc gia chiu n6i nhye mat nude thi moi ngudi din Nhat, khong trit mot ai, déu sin sng xa than dé bdo vé thanh danh cia TS quée. Nhu vay, dat nude méi ty do, quée gia méi d6c lap. ‘Thé nhung trén thé gian may, vin 6 quée gia ty phong cho minh 1a trung tém cia vi try. Ho nghi 1a ngoai datnuéc ho ra khéng c6 quéc gia nao tén tai cd. Hé cd nhin thay ngudi ngoai quéc thi miét thi nhu Jodi thé hoang, goi ho 14 man di moi rg. Két cue 1 quéc gia d6 ty chude lay sy cdm ghét cia cdc nuéc khdc. Dé 1a mot kiéu “chi biét cdi ti” 6 tém quéc gia, dé 1A cdch ngoai giao khéng bist minh biét nguti, khéng ndm ré ¥ nghia eda tir Ty do. HOC DE DAM NOI LEN CHINH KIEN VA THUC HIEN DAY BU BON PHAN VOI BAT NUSC K6 tir khi thiet lap che’ d6 quan chi, nén chinh tri Nhat Ban da cé nhing thay déi manh mé. Vé déi ngoai, chinh phi da bang giao véi ngoai quéc trén co sé céng phap quéc t6. Vé déi ndi, chinh phi da mang Jai tinh than “ty do, déc lap” cho din ching. Ngudi dan ching ta da duge phép mang day di ho va tén; duge phép cudi ngya.. Dé 1a su thay déi to lén ké tit thud lgp quic, tao co sé binh dang vé dia vi gitia ede thanh phén V6 si (samurai), Nong, Cong, Thuong trong xa hdi ®. 1 Tie li vige Nhgt Hoang Minh Trj Ién cdm quyén, chm dat 265 nim cai tf ctia chinh quyén phong kién Mac phil d Nhgt Bin. Chinh phd Minh Tri ds md ra mgt chuong mdi trong lich s@ Nhat Bin voi cong cuge Minh trj Duy tén, hign dai héa Nhgt Ban. 2. Cho ti thdi dé 6 Nhge Ban chi e6 cée V6 sf (samurai) mdi cé quyén mang dy dil ho va tén. Con igi thaah phan khée trong x& hgi chi duge dit tén ahung khéng duge phép mang ho. Nhd sit thay déi nay, ngudi dén Nhde Ban mdi biét duge ding bo, gia pha cia minh, Cang nu vay, ngodi tang lép Vo st ra, khSng mét at duge phép cust nga - la phuong tign ai chuyén duy uhst thoi dy. Ché d@ ding dp - dia vi cla mét ngudi duge quy dinh truée cd hi ngudi dé ra doi - di hoan toan bi xod bé Tir nay td di dia vi xd hoi cla cé nhan s8 duge quyét dinh tuy theo tdi nang, phém cach va vai trd cia méi ngudi. Quan chi chfnh quyén duge bé nhiém theo tii nang va nhan cdch va 1a ngudi thy thi ludt ph4p cho ching ta Ching ta kinh trong ho theo Ié 46, chit khong phdi chang ta kinh trong chde vu va thinh phdn xuit than ea ho. Ching ta khong phdi tun theo con nguai ho. Ching ta chi twin thd Ludt phép (Quée phdp) ma ho dang thita hanh. Du6i thdi chin quyén phong kién Mac phi, nguisi dan ching ta ludn phai khiép sg, né trénh, cdi rap minh trude 3. Ting Nhgt goi la mibun seido, chinh sich do ch€ dg phong kiéh Mac pha Tokugawa dé ra. Chinh sich niy phn chia x4 héi thanh 4 loat: V6 st (samurai), Nong, Cong, Thuong hay con duge goi gidi va ean khong cho Tit gidi dude thay déi nghé ngligp. Cho la Vo si thi con ciing sudt di la Vo si cha lam rugng hay Bim the thi con chu eit vinh vién phai theo nghé diy... Lai eam khong cho nngudi dan duge thay déi ché 9, ty do di cu, ai 6 ndng thon od phdi 4 néng thén, ai 6 thank chj cd phai 6 chanh thi, Luge Ie ca che 4g Mac phil cye ky nghiém nggt, ngudi dan nio vi bée ky I do mad cy ddng di cu, bét duge ch cing noc khdo tra, dw ed duce i ng dd kh¥c kh géu chet vi roi vet. Va dan, bade ho od vé nguyén eu thi o yu vio tng Isp n h sich nay nbim ch phdid ndng thon cdy rugng dé cung cp igi ed duge bao nbigu chée Ia gft vé thi cling phai cha V6 si dén Iéy thud’ da, phan con lai mdi duye phép xay n va Kim vSin cho vy tdi, Néw nhu khéng dil sé thée thué quy diuh chi phai bin vo dg'con di dé dong ki dd théc chug. Néng dén thdi Mac phit chét d6i lien mign bdi che dg dang cp nay. (Nhgt Ban vf cwdng st, tap 2, trang 131 Nguyén Vin Tan dich.) be hia cho Mac phicde Tudng quan”. Ngay cd la ngya c#a che Tuéng quén cing lam ching ta hodng sg khong dam di chung dung vdi ching; bay chim edt ding nhit méi khi cdc Tuéng quan di sin ban, cing lam ching ta khiép dim, phdi cui lay phdi phi phuc cho dén khi 10 chim bay khudt mdi dam ngéng dau ding lén di tiép. Ngu@i ta di bude ching ta phai quen, phai sg nhiing thit duge coi 1A “ludt 16”, “tap quén” ha khée ay. Gio day nghi lai ai ai cing cdm thay kinh tém. Nhimng thi “lat 16”, “tap quin” dit ra mot each v6 06 46, khong phdi la ludt phép hay quéc phap dé ching ta phdi tuén thi. Ching 1a nhing thi da cuép doat moi quyén tu do ciia ching ta. Ching 1a nhéng thir duge dat ra dé gico rée néi sg hai trong ching ta true uy quyén cilia ché do phong kién Mac phi va nhim dé che day ban chat léng hanb, khéng minh bach eda chinh ché dé 46. Git day, toan b6 cai ché do va Iudt 16 ngu xudn dy da bi xod 86. Vi thé, khéng 1é gi ching ta eit phai sg béng sg via cde cap chinh quyén d6 mai. Néu 6 gi bit man véi chin quyén hién tai, ching ta phai khéng nghj, tranh ludn mot céch dung dubng chinh chinh, Tai sao ching ta chi dam néi xu, kéu ca sau ling ho ma khong d4m chi mat vac tén. Nhing khang nghi hgp long dan, ding dao Troi, di 06 phdi déi cd tinh mang ching ta cing phdi tranh diu. Day 4, Tigng Nhgt la sogun, chi ngudi ed elite vj vd thye quyén cao nhat trong chinh quyén Mac phi la bén phén ma mdi ngudi dan ching ta phai thye hién doi v6i dat nude. HOC DE HIEU ~TRACH NHIEM" CUA BAN THAN — Nhu tai da n6i é trén kia, “d6c lap va tit do” dya trén dao ly cia Troi da tré thanh nguyén tdc trong timg ngudi cing nhuf ea cd quée gia ching ta. Néu nhu 6 ké gay phuong hai dén nguyén tac nay thi di cé phdi bién cd thé gidi thanh ké thi, ching ta cing khong sg, hudng hé ching ta lai phai sg mét sé quan che chinh phi long quyén? Gia day, ching ta da xdc lap duge tinh than co bai ngudi dan déu binh ding, vi thé chting ta hay yén tam phét huy hét moi kha nang sife Ive va tri tud cia minh. Méi ngudi déu cé méi bén phn, do dé phat eg vun dp tai nang, rén luyén nhan cdch sao cho xting dang véi bén phan 6. Dé lam duve diéu nay, ai ai cing phai hoe chit, hoe ngon agi. Co chi, biét ngon ngw sé ly gidi duge moi dao ly cla su vat. Néi dén day chéc cdc ban sé hiéu gidp t6i rang: Hoc van la van dé cp bach biét nhutng nao. Hign nay, tang lop thudng din cing da sdnh vai ngang hang véi tang l6p Vo si (samurai), cho nén con duéng duce Iya chon vao cde chite vu trong chinh quyén cing mé ra cho chang ta néu ching ta c6 tai. Chiing ta phdi ty gidc truée bén phén cla ban than, Ichéng chay theo nbitng hanh déng ré dai, phai cén trong. i‘Ti ch&c rang khéng ai d4ng thuong hai hon a nhiing nguvi vo tri thie, nhiing ngubi khong higu 18 phdi, va cing hong ai khé giao tiép hon nhiing nguvi dy. Vi khong c6 tri thie, khéng 6 nang le ty thie tinh nén ho em ghét odn gin nhiing ngudi gidu cé chinh déng, doi khi ho tép hop thanh bdu doin di dénh cusp. Ban than ho duge luét phép bdo vé, nhung bé ett cdm thay bat Ii cho minh thi ho lai thdn nhién vi pham, ngang nbién phd luit. Lai c6 khong it ngudi, o6 duge chit it tai san, tién bac thi chi lo tich tril, cat gidu, khéng bao gid suy nghi ddu tu cho con chéu hoe hanh. Vi thé con chau ho chi biét dn choi, Jéu léng, dét nét va cit thé tiéu pha tan pha tai sin cla éng cha minh. Déi véi nhitng ngu’i nhv vay, khong thé mang dao ly ra dé gidng gidi ma chi 06 cach la ding uy lye de doa chit khong ¢6 cdch nao khéc. Am chi diéu nay, nguti phuong Tay c6 cau tue ngt: “Dan ngu ty chude ly chinh s4ch bao tan.” Ngudi dan tit té nghiém tic thi chioh phi cing buée phdi tit t& nghiém tic. Nuéc Nhat chang ta 6 dan, trén dan c6 chinh phi. Phém cach cia dan roi vao vong ngu it phap cia chinh phi cing tré nén ha khdc. Nhung néu quée dan c6 chi hoc hanh, tiép thu van minh thi khéng ¢6 céch nao khée, chinh phd cing s8 phi quing dai, nhan dao. vo hoe thi Luat nuée ha khée hay quing dai hoan toan tuy thude vao théi 49, phdm céch cla quée dan. Cé ngudi dan nao Iai mong muén mét ché d6 chinh tri tan bao? Cé nguvi dan nao lai mong cho dat nude kém phat trién? C6 ngudi dan nao Iai mong cho muse minh bi ngoai bang Khinh miét? Khéng va khéng thé c6. Dé 1a tinh con ngudi trong méi ching ta. Néu nhu ai ai cing mot long mét da béo dap cho TS quéc, noi minh sinh thanh thi ching ta khéng bao gi phai lo nghi hay bat an dén tong lai, dén tién dé cia Nhat Ban. Mye dich cla ching ta chi cé mét: gitt gin hod binh cho dat nude Do vay, diéu quan trong hon bat ky digu gi khéc 1a mdi ngudi ching ta ai ai cing phdi hoc hanh, mé mang tri thie, mai gia tai nang, nhdn céch sao cho xing véi bén phan eda minh. Nguge lai, chinh phi phai c6 tréch nhiém soan thdo va théng bdo dén moi ngvbi dan nhitng chinh sdéch dé hiéu. Muec ti¢u day nhét cla chinh phi 1a phdi mang lai cude séng am no, yén én cho dan. Nhiing Idi vé hoc van ma téi khuyén nhi cdc ban cing chi nb&m tdi diéu nay. Nhan dip khai trutng “Keio Nghia thuc’ tai qué ti, huyén Nakatsu tinh Oita, tdi chap bit viét chuong nay dua cho ban ba, déng husng xem. Nhiéu ban hitu, sau khi doc xong, néi véi tdi ring: Bai viét nay khéng chi cho ban bédéng huong tham khdo ma nén gifi toi ban doc gan xa nila, nhu vay sé c6 hiéu qua hon, nén t6i da cho in thanh nhiéu ban dé cdc ban cing doc. Thang 2 ndm Minh Tri thit ndm (tite ndm 1871) PHAN HAI! NGUOI CHIU THIET THOI NHAT LA NHUNG KE VO HOCKHONG THI NEU CHi LA CAI “TU KIEN THI Tit hoc van c6 nghia rét rong, vita tritu tung vita cu thé. ‘Tinh tritu tugng (vé hinh) trong hoc van thé hién qua cdc mén Dao ditc, Than hoc, Triét hoc... Cdn cde mon nhu Thién van hoe, Dia ly hoc, Héa hoc... 1a hoc vén mang tinh cu thé (hit hinh). Nhung di cé tritu tuyng hay cu thé thi mue dich ca hoc van 1a lim cho con ngudi mé mang kién thiic, biét quan sat, ling nghe, ly gidi duge dao ly cia su vat, lam cho con ngudi ty gide vé tréch nhiém ciia ban thén. Dé mé mang kién thie, dé quan st tiép thu tot thi phai Ling nghe ¥ kién nhing ngudi xung quanh, phai dao sau suy nghi, phai doc nhiéu, Vi thé, dé 06 hoe van edn phai biét chit, Nhung “chi edn biét chif 1a c6 hoc vén” nhy ngudi xua thudng nght 1A sai lam Ién. “Biét cha” méi chi Ia cong cu trén con dutimg hoc van, ciing gidng nhut edi duc, edi cua = nhiing cong cu khong thé thiéu dé cat nha. Néu chi biét goi ding tén nhiing thit d6, khong c6 tu duy, khong biét cach déng ban, ghé, givimg ti.. thi khong thé goi la the méc duge. Ciing nhu vay, ngudi biét chit khong thé goi la ngudi c6 hoc van néu ngudi d6 khong biét ly gidi, khong hiéu bist day di dao ly ola su vat. ‘Tuc ngit c6 cau: “Doc Ludn Ngit ma khéng biét lufn ngu” (khong biét ¥ nghia cia Idi 18, ngon ti). Tite 1a di e6 nhdi nhét day tri thie trong du, nhung khong thé tng dung vao hanh dong thue té thi cing vd nghia. Da cé thudc lau lau truyén xua tich ci nhumg khéng biét gid mét ky gao, mét mé rau 1 bao nhiéu. Da cé hiéu biét can ké kinh dién Trung Hoa nhung khong biét lam thuong mai, khéng biét giao dich lam 4n. Mat nhiéu nam gian khé dén sach, tiéu tén bao nhiéu tién bac dé hoc hanh, trang bi di loai kién thite Au Tay, nhung kiém miéng an chi nui miéng minh cing khéng néi. Nhiing ngudi &y chi JA “edi ta kidn thie” suéng. Déi voi chinh miéng com ciia ban than, déi véi Igi ich ea dét nuée, d6i vi nén kinh t ciia que gia, ho hoan toan vd dung, ho chi la hang ngwéi “dai lmg tén vai, 4n no lai nim”. Kiém ké sinh nhai cing 18 hoc van. Lap s6 séch thu chi trong budn ban cing la hoe van. N&m bat thoi cude cing 1a hoe van. Néu chi don thudn doc nao 1A sdch Tay, séch ‘Tau, séch Nhat thi khong thé coi JA c6 hoc van. ‘Twa dé cia cudn séch ndy 1A Khuyén hoc, nhung khong C6 nghia 1a tdi khuyén cdc ban chi ¢6 doc sdch. Dé c4p tdi tinh than cc ban cla con ngudi, dé cp tdi mye dich thye thy cia hoe van JA chi dich chinh ma t6i mudn néi véi céc ban.TAI SAO KHONG TRIET DE VAN DUNG “BINH BANG"? Nhing dong dau tien trong Phan Mot, t6i da n6i téi van dé binh ding gita ngudi va ngu@i. Ké tit Khi duge sinh ra, ai ai cing duge quyén ty do sinh séng, khéng phan biét trén dudi. ‘Téi mudn ban rong hon ¥ nghia: “Moi nguti déu binh dang”. Con ngudi sinh ra 1a do ¥ mu6n ciia Trai, chet khong phai la do ¥ mudn cia con nguvi. Con nguvi von cing mét loai, cing sinh sdng é trong trdi dat, vi thé yéu thuong nhau, ton trong nhau, minh lam tron bén phan cia minh, nguvi ta lam tron bén phén cia ngudi ta, khong ai cdn tré ai. Trong gia dinh, anh em hoa thudn, gitp dé nhuéng nbin nhau cing do dua theo dao ly co ban 18 duge sinh ra cing mét nha, duge nudi duéng cing mét cha me. TOT NGUOL KHAC DEU LA THIEN, Bay gis hay mang gid tri ca con nguvi ra so sdnh thit xem? Ching phai la tat cf déu binh ding 46 sao? Nhung “binh dang” ¢ day, khéng c6 nghia 1a ngudi ndo cing phdi c6 digu kin sng ngang nhau. Ma “bin ding” & day 06 nghia la ai ai cing déu c6 quyén Ii ngang nhau, vi ching ta déu 1a con ngudi cd. Néu néi vé didu kign sdng thi c6 ngudi gidu, nguei ngheo; ké manh, ké yéu, nguéi thong minh, ngudi dan don. C6 ngudi sinh ra thudc tdng lép lénh chia, quy tc, 6 trong léu dai, bigt thy, an ngon mac dep, thi ciing c6 ngudi sinh ra phai di Jam thué lam mun, séng trong hang cing ngd hém, hang ngay chi di vat mii bé miéng. Bang tai ning, cé ngudi tré thanh chfnh khéch, thanh doanh nhén tam cf ¢6 thé xoay chuyén thé gian, thi cing 6 ngubi chi c6 tri tué vila phai, budn bén lat vat, dén dau hay 45. Cé lve si, do vat Sumo luc lung thi cing ¢6 cong ti bét, thiéu nit liéu yéu dao to. Méi nguéi méi vé, nhung quyén Igi co ban véi tif cdch 1A con ngui thi ai cing nhu ai, hod toan ngang nhau. Vay thi thé nao 18 quyén lgi cda con ngwei? Dé chinh 18 quyén coi trong sinh mang, quyén bdo vé tai sdn, quyén tén trong nhan céch va danh dy. Ké tit khi sinh ra con nguéi tren thé gidi nay, Troi da truyén cho con ngudi nang lugng thé xdc va tinh than, da quy dinh ré ai cing c6 quyén séng. Khong ké nao duge phép xdm pham quyén Igi dé. Sinh mang cia lénh chia cing quy gid nhu sinh mang cia ngudi lam thud. ¥ thie bdo ve dong gia tai khéng 16 cita cde nha tu bin kéch si cing khong khée gi ¥ thite bdo vé déng von it di cia nhing ngudi buén ban lat vit. Ngudi xua 06 cfu: “Tré con ma khéc thi ai cling phdi chao thua.” Lai edn 6 céu: “Cha me 06 néi sai thi con edi vin phai cho 14 phai. Ong chi bao gi ngudi lam cing phai da theo.” Ngu ¥ 1a con nguti khéng thé c6 chuyén ngang nhawvé quyén Igi. Day chinh la vi du “vo dia cd ndm”, vi dy dign hinh cho viée khéng biét phan bigt dau 1a “didu kién séng”, dau 1a “quyén Igi cia con ngubi”. Dan cay c6 thé kchée véi dia chd vé digu kign sOng nhung Khong khée vé quyén Igi. Gidm phi gai, ngudi dan kéu dau, khong 1é cing gidm phai gai ma dia chi béo khong dau. An cia ngon, chi dat khen ngon, khéng 1é cing an eda ngon ma dén lam thué cude muén lai ché dé. Da 1a con nguéi thi ai cing muén an ngon mac dep, cd nha cao cifa réng va ching 6 ai lai mudn khé ca. Au cing la Ie thing. Nguii ndm quyén lye vita o6 tién vita 6 thé, ngudi nong din thi lai via nghéo vira yu thé. Phai thita nhan ring 6 trén c6i doi 6 gui manh ngubi yéu, ngudi gidu ngudi nghéo, o6 sy khéc biét trong didu kién song. Nhung vige cay thé vi cd tién, ¢6 quyén, Igi dung sy hon kém trong diéu kién sinh hoat dé chén ép ngu’i nghéo yéu, chinh 1 hanh vi x4m pham dén quyén Igi cia ngudi khée. Ké yéu c6 cdch cia ké yéu, ho sé ty bé khuyét cho ho. Khong c6 s¢ chén ép nao t hai hon viée sit dung quyén thé dé ve hiép nhiing ngudi nghéo yéu. He aie THE NAO LA LAM TRON CONG VIEC Cl MiNi Duwi tnai Mac phi, gita tang lp Vo st va tang \ép thuing dan c6 si phan biét sau s&c. V6 si ra sie Ing quyén, coi néng din va thi dan nhu nhing ké t6i pham. Ching cdn 48t ra lugt “chém tniéc, xif sau”. Theo Iuét nay, nguwti dan chi cdn c6 biéu hién trai y Vo si 1a l4p téc bi hank quyét tai ch. Tinh mang eda dan khong khéc sau bo, cho song thi duge séng, bdo chét JA phai chét. Ngwoc lai, néng dan va thj din lic no cing phai cdi lay, nhung |éi trénh ché cho Vo si du chang cé quan hé, duyén ng gi. Ngua minh nuéi nhung bi cé'm eudi. That dang cam gidn, Méi quan hé gifta V6 si va thung dén 1a quan hé “gitta cd nhén v6i cé nhén” ma da bat cong dén nhu vay, thit héi quan hé gitta chich phi va nhén dan 1a quan hé gitta “tap thé va t4p thé” sé niu thé ndo? Cac ban hay cling toi xem xét. C6 thé néi: Méi quan hé gitla chinh phi va nhén dan con té hai hon nhiéu. Khong chi chinh quyén trang ung Mac phi, ma tai ede dia phuong, cée lanh chéia déu lap ra chinh phit con trén lainh dia minh cai quin, mac sifc ha hiép bse lot dan ching, moi quyén con ngudi cia ngwi din déu khong duge thita nhéu. Thi thodng lm, eée lanh chia ra vé tit bi dua ra mt vai chinh séch tit t€ (thuc ra chi khi bi cA linh chia ving khée &m muu thén tinh linh dia cia minh thi ho méi lam thé), nhung cing chi nh’m mj din ahét thoi ma théi. Quan hé gitta chinh pha va nhan dan, nh toi n6i 6 doan trén, chi khde ahau é tinh trang gidu nghéo, manh yéu. Con quyén Jgi thi hoan toan ngang nhau.