Đ o Đ C Kinh

Nguyn Hin L
Lo T
o c Kinh
MC LC
Vi li tha trc
Phn I: I SNG v TC PHM
Chng I: i sng
1. S tch Lo t
1 Lo T - o c Kinh Nguyn Hin L www.thienquan.net

2. Qu qun
3. Tn h
4. Chc tc
5. Lo t vi Khng t c gp nhau khng? Khng t c hi Lo t v l khng?
6. Lo t c phi l Lo Lai t khng?
7. Lo t c phi l thi s am khng?
8. Tui th
Chng II: Tc phm
A. Xut hin thi no?
B. Do ai vit?
C. Bn Lo t lu hnh ngy nay
D. Cc bn ch thch
Phn II: HC THUYT
Chng I: o v c
Lo t l ngi u tin lun v v tr
A. o: Bn nguyn ca v tr
B. c: S trng thnh ca vn vt
Mt hc thuyt v thn
Chng II: Tnh cch v qui lut ca o
A) Phc
B) T nhin
C) Lut phn phc
D) V Trit l v
Chng III: o i
X hi theo Khng
Lt ngc nn lun l ca Khng.
Lt ngc ch tn ti ca Khng
X k

Tip vt
Dng sinh Ngi c o
Chng IV: o tr nc
Hu vi th hng Tr nc phi nh nu c nh
Chnh sch v vi
Ngn nga trc bng phc
T cch ng vua
Phn III: DCH O C KINH
Thin thng
Chng:
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37
Thin h
Chng:
38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59
60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81
Ch dch v gii thiu: Nguyn Hin L

PHN I- Chng 1
I SNG V TC PHM
CHNG I
I SNG
Lo t l mt hin tng kh l trong lch s trit hc ca nhn loi. ng l

mt trit gia ln, nh hng ti c ng ngang vi Khng t, thi no cng

c dn tc Trung Hoa tn trng1[1] khng nh Mc t m tn tui b chm
lun trong hai ngn nm; c phn cn hn Khng t na v cha h b mt st
tn nhn nh h Khng trong by tm chc nm nay; m t nm 165 (i Hu
Hn) li cn c o gia tn lm Thi Thng Lo qun, mt trong ba v
thn ti cao ca h; n th ng, i thanh cung 2[2], tng truyn dng ti
ni ng sinh, hin nay vn cn tnh H Nam, hng khi lc ny chc
lnh, nhng pho tng cao bn mt ca ng th may ra vn cn. Vy m
chng ta khng bit g chc chn v i ng, v c tc phm bt h mang tn
ng na, mc du Trung Hoa l dn tc sm bit trng s nht th gii ngay
t i Chu, ba ngn nm trc, h c cc s quan ghi chp nhng bin c
quan trng tng nm cho mi triu i.
T thi T M Thin, bao nhiu ngi tra cu cc sch c tm hiu Lo

t tn tht l g, sng thi no, lm g, tip xc vi nhng ai, nhng ch a
ra c nhng gi thuyt, v cng bn li cng thm ri v kin mu thun
nhau, ti ni c ngi mt hc gi Nht Bn tn l Tn in T Hu Ct
ph nhn ht thy, bo Lo t l mt con ngi huyn thoi, khng h c!
Ngay n tc phm Lo t (o c kinh l tn i Hn t cho) rt ngn, m

mi nh chm cu mt khc 3[3], ti nay c trn hai trm bn hiu nh,
gii thch, lm tn khng bit bao nhiu giy mc. Li thm tc phm do ai
vit, xut hin thi no, cng l vn nan gii na. Ring La Cn Trch,
trong cun Ch t kho sch (Nhn dn xut bn x Bc Kinh 1958) cng

vit ba bi, tng cng trn 30.000 ch gp kin v con ngi Lo t
v tc phm Lo t v lm mt bng kit k kin gii ca trn ba chc hc
gi trc ng v ng thi vi ng. M rt cuc, cc nghi vn ca ngi trc
nu ra vn cn l nghi vn, c th s vnh vin l nghi vn, khng lm sao gii
ni. Mt trit gia vi mt tc phm ch khong nm ngn ch - mi, mi
lm trang sch m lm cho hu th thc mc, hao tn tm tr nh vy, c th
ni l khng tin khong hu trong lch s.
1. S tch Lo t
i sng ca Lo t c chp ln u tin trong b S k ca T M Thin

phn Lit truyn, thin 63: Lo t, Trang t, Thn Bt Hi, Hn Phi. Ton vn
nh sau:
1. Lo T l ngi lng Khc Nhn, hng 4[4] L, huyn H, nc S; h

L, tn Nh, t l am ()5[5], lm quan s, gi kho cha sch ca nh Chu.
Khi Khng t qua Chu, li hi Lo t v l, Lo t p:
Nhng ngi ng ni , tht xng u nt tht c ri, ch cn li li ca

h thi. V li, ngi qun t nu gp thi th ngi xe nga, khng gp thi
th i nn l m i chn. Ti nghe ni ngi bun gii th giu k vt qu, coi
ngoi nh khng c g; ngi qun t c cao th dong mo nh ngu n.

ng nn b ci kh kiu cng, ci lng a dc, ci v hm h cng ci ch qu
hng ca ng i, nhng ci khng c ch g cho ng u. Ti ch khuyn
ng c by nhiu thi.
Khng t v, bo mn sinh: Loi chim, ta bit n bay c; loi c ta bit

n li c; loi th ta bit n chy c. Chy th ta dng li by, li
th ta dng cu bt, bay th ta dng tn bn. n loi rng ci gi my
m ln tri th ta khng sao bit c. Hm nay ta gp ng Lo t, ng ta l
con rng chng?.
Lo t trau gii o c; hc thuyt ca ng ct ch giu mnh, n danh.

ng nc Chu lu, thy nh Chu suy bn b i. n ca quan, vin coi
quan l Don H bo: ng sp i n, rn v ti m vit sch li. Th l
Lo t vit mt cun gm hai thin thng v h, ni v ngha ca o
v c, c trn nm ngn ch. Vit xong ri i, khng ai bit cht ra
sao, u.
C ngi bo: Lo Lai t cng l ngi nc S, vit mi lm thin sch

ni v cng dng ca o gia cng ng thi vi Khng t.
i khi Lo t sng trn 160 tui, c ngi bo trn 200 tui, nh ng tu

o ko di tui th.
Sau khi Khng t mt 129 nm, s chp rng vin Thi t nh Chu tn l
am , yt kin Tn Hin cng 6[6], tu: Mi u Tn hp vi Chu, hp

c 500 nm ri th tch ra, tch c 70 nm th c mt b vng xut
hin.
C ngi bo am tc l Lo t, c ngi li bo khng phi. Khng bit

s thc ra sao.
Lo t l mt bc qun t n. Con ng tn l Tn, lm tng quc nc

Ngu, c phong t oan Can 7[7]. Con ca Tn l Ch, con ca Ch l
Cung, cht ca Cung l Gi (hay Gi). Gi lm quan di triu Hiu Vn
nh Hn. Con ca Gi l Gii lm Thi ph ca Giao Ty vng tn l
Ngang, do m c tr T.
Ngi i h theo thuyt ca Lo th ch bai Nho hc, m theo Nho hc th

cng che bai Lo t. o khc nhau th kh cng bn vi nhau c, l
ngha vy chng? L Nh ch trng ch cn v vi m dn s t ci ho,
thanh tnh m dn s t nhin thun chnh 8[8].
Cng trong b S k cn mt on na chp li Lo t khuyn Khng t:
Ti nghe ni ngi giu sang tin nhau bng tin bc, ngi nhn tin nhau
bng li ni. Ti khng phi l ngi giu sang, mn php t coi l ngi
nhn m tin ng bng li ny: k thng minh v su sc th kh sng v
ham ph bnh ngi; k gii bin lun, bit nhiu th nguy ti thn v hay
nu ci xu ca ngi. K lm con v k lm ti u khng c cch g
gi mnh c. (Phn Th gia Thin 47 Khng t).

vit hai on trn, T M Thin dng nhiu s liu v Lo t thi Tin
Tn li; c bit l cc s liu trong b Trang t (cc thin Thin o,
Ngoi vt, Thin vn), cc b s c hoc gia ph h Lo, c th c trong
cun Quan Don t na (coi La Cn Trch sch dn tr.255).
Ngoi ra, cc b Tun t, Hn Phi t, Chin Quc sch, L Th Xun Thu

cng nhc n Lo t, nhng ch ph bnh hc thuyt ch khng cho bit g
thm v i sng ca ng tr im ny: Lo t l thy hc ca Khng t (L
Th Xun Thu, thin ng nhim) m khng ai c th tin c.
Phi i ti khong hai th k sau khi b S k ca T M Thin ra i, chng

ta mi thy c mt ti liu na trong b Tiu i k9[9], thin Tng t vn,
thut li vic Khng t hi Lo t v l. Tt c gm bn c s, u do Khng
t k li li ca Lo t v vic gi bi v ca t tin, v vic chn ct, v vic
tang (c s 1, 3, 4). Duy c c s 2 ng cho ta : Ln Khng t theo
Lo t lm tr tng Hng ng, gia ng gp nht thc. Lo t bo:
Khu! Ngng li, t quan ti l ng bn phi, ngng ting khc i
s bin i. Khi ht nht thc ri, m tng mi tip tc i. Lo t bo:
Nh vy l l ().
*
* *
i khi nhng ti liu chng ta bit c v Lo t ch c by nhiu.

T M Thin tn cng tra cu trong tt c cc sch c, thn trng ghi ht
nhng kin khc nhau ca nhiu ngi v gi cho ngi sau nhiu im
nghi vn m chng ti s ln lt xt cng vi kin ca mt s hc gi gn
y.
2. Qu qun
Cc bn S k lu hnh hin nay u chp l Lo t gc lng Khc L

10[10], hng L , huyn H 11[11] nc S. Nhng c nh nh Lc
c Minh, Khng Dnh t li bo S k chp l nc Trn, huyn Tng

, hng Li hoc 12[12]. Vy c nhiu bn S k do ngi sau t
sa li. Khng sao bit c bn no l gc; ch bit T M Thin khng a

ra mt gi thuyt no khc, khng coi qu qun ca Lo t l mt nghi vn,
m a s hc gi t trc ti nay u theo thuyt: nc S, huyn H, hng
L.
Thc ra v a im, cc thuyt u ging nhau, ch c tn gi l khc:
- 13[13] thi xa c nh nhau, thay cho nhau.

- Huyn cng chnh l huyn , thi Chin Quc gi l H, thi Xun
Thu gi l Tng.
- V Trn cng l S: thi Xun Thu l nc Trn, nm 47814[14], tc sau

khi Khng t mt c mt nm, Trn b S dit.
V a im mi cch gi c mt ngha quan trng; gi l S l H, c th

ngm nhn rng Lo t l ngi thi Chin Quc, m gi l Trn, Tng th
c th ngm nhn rng ng l ngi thi Xun Thu. Nhng chng ti cho
rng T M Thin c l khng dng ch chnh xc ti mc ; v mt mt
ng khng nh Lo t l ngi nc S (cho nn di ng mi vit: Lo
Lai t cng () l ngi S), huyn H, tc dng nhng tn thi Chin
Quc; mt mt ng li bo Lo t gp Khng t thi Xun Thu. C th

ch l do ng s ch chng ta cha nn vi cho ng l mu thun vi chnh
ng.
3. Tn h
T M Thin bo Lo t h L, tn Nh, t l am; ng c v tin nh vy
nhng cng a thm hai thuyt na m ng nhn rng khng bit ng hai
sai: mt thuyt Lo t l Lo Lai t, cng ngi nc S, cng vit sch,
ng thi vi Khng t; mt thuyt, Lo t l vin thi s nh Chu cng tn
l am, nhng ch am ny , yt kin Tn Hin Cng vo khong nm
350 thi Chin Quc.

H, tn, v tn t rt thng dng t xa ti nay. Tn l Nh (tai), t l am
(tai di) th rt hp. Theo truyn thuyt Lo t li rt th, cho nn ngi ta
cn gi Lo am (ng gi tai di), v v tn trng m gi l Lo t.
Ngi u tin chng ti c bit bc thuyt h L l D Bi Lm

(sch dn). D bo:
Tra khp cc sch c th thi Xun Thu khng c h L, mi n thi Chin

Quc mi c L Khi, L Khc, L Mc v.v, nh vy bit h L xut hin
rt tr. Lo t phi h Lo. Sch T truyn, nm 15 i Thnh cng c Lo
T, nm 14 i Chiu cng c Lo K, Lun ng c Lo Bnh, S k c Lo
Lai. Khng th tra kho bit Lo t c thuc dng h nhng ngi
khng, nhng khng cn nghi ngi g na, thi c c h Lo ri. V li cc
trit gia thi Tin Tn u gi bng h, nh Khng t, Mc t, Trang t, Tun
t, Hn t, khng nh no khng nh vy. Lo t khng ra ngoi l . Gi l
Lo t, ch khng L t, l Lo am ch khng L am, nh vy r rng l
h Lo ch khng phi h L. H Lo, m gi lm ra h L, do l hai ch Lo,
L c hi ging nhau, cng nh Tun Khanh b gi nhm l Tn
Khanh vy.
D Bi Lm c l tr im cui cng: L kh lm vi Lo c. Thuyt

ng mi a ra nm 1973 i Loan, khng bit c ai ph bnh cha.

4. Chc tc
Lo t lm quan s, gi kho sch ca nh Chu, tc nh chc Gim c th

vin Quc gia ngy nay. im ny, T M Thin chp theo thin Thin o
trong Trang t. i sau khng thy ai nghi ng m cng khng ai tm ra c
di thi vua no ca nh Chu (s Chu khng chp).
5. Lo t vi Khng t c gp nhau khng? Khng t c hi

Lo t v l khng?
Vn ny gy nhiu cuc tranh lun nht, ti nay vn cha gii quyt xong.
Chng ta hy ring ra ch trng ca Dip Thch, Tng Dt Danh, m

Gii Ph, Tin Mc cho rng c hai Lo t: mt Lo t ging l cho Khng t
v mt Lo t, tc gi cun Lo t. Ch trng c h khng ai chp nhn.
Cn li cc hc gi khc th xt chung, trc i Thanh hu ht ai cng tin

rng Khng t c yt kin Lo t hi v l; t i Thanh mi c v nh
ng rng khng, gn y s ngi ch trng khng ng hn s ngi ch
trng c.
Trong phi ch trng c, phi k H Thch, Cao Hanh, Quch Mc

Nhc; trong phi ch trng khng, c Tt Nguyn, Ung Trung, Lng
Khi Siu, C Hit Cng, La Cn Trch v.v

Chng ti nhc li, nhng on ghi cuc vn l (hi v l) chp trong S
k v Tiu i k, m chng ti dn trn. Ngoi ra cn nhng thin Thin
a, Thin o, Thin vn, in T Phng, Tr Bc du trong Trang t v
thin ng nhim trong L th Xun Thu, cng nhc qua nhng khng cho
bit thm g c.
i khi phi ch trng c a ra nhng l l ny:
1. Sch thi Chin Quc c ti by tm ch ni v vic vn l , khng th l

ba ht c.
2. T M Thin l mt Nho gia rt sng bi Khng t, li l mt s gia rt c

lng tm, nu khng c ti liu chc chn th sao li chp truyn vn l ,
n lm gim gi tr ca Khng t i; hn na bi Ta trong thin Trng Ni
t (phn Lit truyn), ng cn k tn my ngi m Khng t rt trng:
Lo t Chu, C B Ngc V, n Bnh Trng T, Lo Lai t S, T
Sn Trnh, Mnh Cng Xc L. Nm ngi sau u l nhn vt c tht,
s chp r rng, khng c l g duy Lo t li khng c tht, vy th vic vn
l cng c na.
3. L k l mt b kinh ca Nho gia, nhng ngi bin tp b (Lu Hng,

i c, i Thnh) tt phi l nhng Nho gia thn trng, nht l trong thin
Tng t vn c chp rng Lo t v Khng t i tr tng Hng ng, gia
ng gp nht thc. Vic tt c thc, ch ngi ta ba ra truyn nht thc
lm chi.

D Bi Lm (sch dn) cho rng Khng t gp Lo t ti hai ln: ln th
nht nm ng 34 tui, ln sau hi ng 51 tui t Bi (theo Trang t15[15]).
Nhng cuc m thoi chp trong S k v vic tr tng chp trong Tng t
vn u xy ra trong ln th nht; cn ln th nh th cha tm thm c ti
liu g c.
Phi ch trng khng bc nhng l :
1. Sch thi Chin Quc c nhiu ch ni v vic vn l thc, nhng u

trong Ngoi thin, Tp thin b Trang t v Tng t vn b Tiu i k,
nhng thin trong Trang t u khng ng tin, c nhiu phn chc rng
tc gi l o gia cui thi Chin Quc chu nh hng ca Nho gia ch
khng phi ca Trang t16[16] v ca nhng Nho gia chn chnh. Cu Khng
t bo Lo t l con rng rt trong thin Thin vn, sch Trang t, truyn
ch ng coi l mt ng ngn.
Cn chuyn i tr tng Hng ng (trong Tng t vn) gp nht thc, c

im ng nghi l Hng ng u, khng ai bit; c ngi ng l L, c
ngi ng l Tng, ch khng phi Chu.
2. V li ngay vic Khng t qua Chu nghin cu v L cng cha chc

ng. Khng t th gia bo Nam Cung Knh Thc xin L Chiu cng cp
phng tin cho Khng t sang Lc p Chu kho v l. Nm l nm
Chiu cng 24, tc nm -518, Khng t 34 tui. Vua L cp cho mt c xe

vi hai nga v mt a nh ri Nam Cung Knh Thc cng i vi Khng t.
Nhng theo La Cn Trch (sch dn tr.254), nm Nam Cung Knh
Thc tui mi 14, lm sao c vo yt kin vua xin vic , lm sao vua
L cho qua Chu c.
D Bi Lm cn ni Khng t qua Chu ln th nh hi ng 51 tui. iu ny

cng kh tin hn na. Nm ny (nh cng 9) Khng t thng chc T
khng, bn vic triu nh, th gi u m qua Chu v qua Chu lm g?
3. Nu Khng t hi ni danh, c Khng t knh trng nh vy th ti

sao b Lun ng (b sch ng tin nht v i Khng t) khng thy chp, m
tt c cc sch u i Chin Quc nh Mc t, Mnh t na cng khng
thy chp?
Trong Lun ng ch c mi mt on u thin Thut nhi ni n mt ngi

h Lo, tc Lo Bnh. on nh sau:
T vit: Thut nhi bt tc, tn nhi hiu c, thit t ng Lo Bnh. (Khng

t ni: Ta thut li o ca thnh hin ch khng sng tc g mi; ta tin v
hm m o c nhn. Ta trm v ta vi ng Lo Bnh).
Khng ai bit chc ng Lo Bnh l ai. C ngi bo l Bnh T, m Bnh

T sng by tm trm tui, l b ti ca vua Nghiu; c ngi bo l mt i
phu i Thng; c ngi bo Lo bnh l Lo am, tc Lo t, nhng Bnh
m sao thnh am c? Li c thuyt Lo, Bnh l hai ngi: Lo
am v Bnh T. Thuyt ny cng v l hn na.

4. V li Lo t cc lc phn i l. Chng 38 sch Lo t chp: Tht o
nhi hu c, tht c nhi hu nhn, tht nhn nhi hu ngha, tht ngha nhi hu
l. Ph l gi, trung tn chi bc, nhi lon chi th. (o mt ri sau mi c
c, c mt ri sau mi c nhn, nhn mt ri sau mi c ngha, ngha mt
ri sau mi c l. L l biu hin s suy vi ca trung tn (trung hu, thnh tn),
l u mi ca s hn lon).
Mt ngi mt st l l mm lon trong x hi m li ng h ci l phin toi

ca nh Chu nh Tng t vn chp, th tht l ngc i. V vy m i Tng
c ngi bo: ng Lo t tuyt dit l nhc vi ng Lo t m Khng t
ti hi l , khng phi l mt ngi (trong cun Lm h ngu m ca Ng
T Lung do La Cn Trch dn trong Chu t kho sch tr.253). Ch trng
c hai Lo t ca Dip Thch, Tng Dt Danh, m Gii Ph, Tin Mc (coi
li u tit ny) c l bt u t .
Ti mun ni thm: ng Khng t trong Lun ng cao l ngha, coi trng

o trung hiu vi ng Khng t hi l Lo t cng khng phi l mt ngi.
Khng t trng cc n s nhng vn gi ch trng ca mnh: tn tm lo vic
nc nh, gio ho mi ngi, lp trt t trong x hi, d bit o mnh khng
ai theo th cng c gng sc lm. Cho nn khi T L t L bo hai n s l
Trng Th v Kit Nch ch ng ph cng v ch, khng sao i i lon ra tr
c, ng ngm ngi than: Ngi ta khng th lm bn vi cm th c.
Nu ta chng sng chung vi ngi trong x hi th sng vi ai? V li nu
thin h tr ri th ta cn g phi sa i? (Vi t bi 6). ng Khng t m
li c th nghe c li khuyn ny ca Lo: K lm con, k lm ti u

khng c cch g gi mnh c, ngha l b o lm con, lm ti m n
mt mnh trong rng ni, lm bn vi cm th ? Cn ng Lo t kia ng
lm quan s cho nh Chu sao c th ni cu m khng ngng?
V vy truyn hi l d c nhiu sch chp, d c cc nh Nho v T

M Thin na thu thp, cng khng ng cho ta tin.
Nhng l l ca hai phi c v khng a ra ch l nhng suy lun, khng

th gi l chng c xc thc c; khng bn no thuyt phc ni bn no,
nhng ring phn chng ti th cho rng lp lun ca phi khng d chp
nhn hn.
5. Khi thy nh Chu suy ri, Lo t b i, ti ca quan, vin quan coi ca l

Don H yu cu ng vit sch li. ng vit xong ri i, sau khng bit
u, ra sao.
S k ch chp l ti ca quan, khng ni l ti ca quan no. Nhng thi

ni ca quan th ngi ta hiu l ca Hm Cc, ca ng qua Tn.
Cn Don H l ai? Chng ta cng khng bit chc. V ng trong Trung

Quc trit hc i cng (quyn Thng tr.25 Thng v n qun) khng
r cn c vo u bo Don H sinh vo khong 440 i Chu Kho vung,
mt vo 360 i Chu Hin vng, v l ng bi ca Dng t, Lo t, Lit
t. Theo Hn ch chu t lc th Don H son cun Quan Don t gm 9
thin ( tht truyn, bn lu hnh ngy nay l ngu th) ri cng vi Lo t
i n.

i qua ca Hm Cc l vo t Tn. Thin Dng sinh ch trong Trang t
bo: Lo am cht, Tn Dt (c sch chp l Tn Tht) li iu, khc ba
ting ri ra. Dng sinh ch trong phn Ni thin, do Trang t vit ch c
th tin c mt phn thi17[17]. Trang t l mt trit gia, thch th ng
ngn, ch khng phi l mt s gia. Mt sch khc cn cho bit Lo t cht
Ph Phong, chn Ho l (lng Ho). Chi tit khng c cch no kim tra
c, ch nn ghi li cho thi.
6. Lo t c phi l Lo Lai t khng?
T M Thin ng l khng phi. Trong thin Trng Ni t, ng bo Khng

t vn trng Lo t Chu, (), Lo Lai t S; nh vy ng coi Lo t v
Lo Lai t l hai ngi ri.
Trong truyn Lo t ng vit: C ngi bo: Lo Lai t cng l ngi nc

S, vit mi lm thin sch ni v cng dng ca o gia, cng ng thi
vi Khng t; cn Lo t vit hai thin ni v ngha ca o v c; nh
vy cng l hai ngi na.
ng bo Lo Lai t ng thi vi Khng t; nh theo V ng (sch dn)

th sch Khng Tng t bo Lo Lai t ng thi vi T T, chu ni Khng
t, c ln vn p vi T T.

Vy Lo Lai t l ngi c tht, nhng ch ging Lo t ba im: cng h
Lo, cng l ngi S, cng thuc phi o gia; khng th bo Lo Lai t l
Lo t c.
T M Thin c l khi nghi ng thuyt trn, ng ch chp li ngi ta n

thi. Khng mt hc gi no tin thuyt ht, khng nn coi l mt nghi vn
na.
7. Lo t c phi l thi s am khng?
T M Thin theo truyn thng s gia ca Trung Quc, gi ng nguyn tc:

Xun Thu chi ngha, tn d truyn tn, nghi d truyn nghi (Cc Lng
truyn), cho nn chp thm c thuyt Lo t l thi s am nh Chu, m ng
ph bnh g c, ch bo s thc ra sao.
Nh vy thuyt c t i Ty Hn; nhng ti th k XVIII mi c Tt

Nguyn (trong o c kinh kho d) v Ung Trung (trong Lo t kho d)
ch trng, v gn y hc gi bnh vc n mnh nht, kin k nht l La Cn
Trch (trong sch dn).
i khi La a ra nhng l do ny:
1) vi ng m, thi xa dng nh nhau;
2) c hai ngi u lm s quan nh Chu;

3) c hai u qua ca Hm Cc v thi s am c ln sang Tn yt kin
Tn Hin cng;
4) thuyt rt hp vi s kin ny: hu du i th 8 ca Lo t (tn l Gii)
ng thi vi hu du th 13 ca Khng t (tn Khng An Quc).
T M Thin chc tra cu trong gia ph h Lo, bo con Lo t l Tn,

lm tng nc Ngu, c phong on Can 18[18]. Theo Lc quc nin
biu trong S k th con ca Lo t lm tng quc nc Ngu nm 273
(Chu X vng, nm 24). Con ca Khng t l L sinh nm 532, mt nm
484. Hai ngi sinh cch nhau khong hai trm nm, bng su by th h,
cng gn ng: mi th h khong 30 nm. T Khng t ti Khng An Quc
(hu du 13 i) triu Hn Cnh , V , vo khong 400 nm, mi th h
cng khong 30 nm.
V li Sau khi Khng t mt 129 nm tc vo khong 479 129 = 350,

thi s am qua Tn yt kin Hin Cng; gi s nm thi s am 30 tui,
hai ba chc nm sau sinh ra Tn (vo khong 330 hay 320, th khi Tn lm
tng quc nc Ngu, tui vo khong bn nm chc (330 273 = 57, hay
320 273 = 47); nu nm 350 sinh ra Tn ri, th khi lm tng Ngu, Tn
vo khong 80 tui (350 327 = 77), cng vn c th c.
Ba l do u, xt ring tng l do mt th khng c gi tr g c, gm c ba th

cng c gi tr mt phn no. L do th t c gi tr hn c, nhng Cao Hanh
khng bit cn c vo u m li bo Tn tng Ngu c phong on
Can khng phi l con m ch l hu du ca Lo t (S k Lo t truyn tin

chng do D Bi Lm dn).
Ngoi ra D Bi Lm cn a ra hai l do ny bc La Cn Trch:
- Vic thi s am qua yt kin Tn Hin Cng, s Chu v s Tn u c

chp, nhng khng h ghi l Lo t;
- Thi s am yt kin Tn Hin Cng 106 ch khng phi 129 nm sau khi
Khng t mt, lc Lo t khong 200 tui, sao m sng lu nh vy c?
C hai l do ny u khng c gi tr: s Tn v s Chu khng ghi am l Lo

t c th v khng cn thit, ngay n h ca vin thi s cng khng chp
na kia m v Du Bi Lm ch La Cn Trch cho Lo t sng ti 200 tui l
ch by: La u c ch trng nh D rng Lo t sinh trc Khng t,
ging v l cho Khng t.
D Bi Lm kt lun: Thi s am ch l mt hu du ca Lo t, ch khng

phi Lo t, m Tn l con ca thi s am ch khng phi con Lo t.
V ng (sch dn) a mt l do na bc La Cn Trch. ng bo theo

S k ca T M Thin th thi s am a ra thuyt Tn vi Chu hp ri li,
ri sau c mt b vng xut hin, thuyt khng hp vi t tng trong
sch Lo t. Nh vy khng th bo Lo vi Lo 19[19] l mt ngi
c. L do chng ti cho d dng chp nhn hn nhng l do ca Cao

Hanh v D Bi Lm.
8. Tui th
n nay khng cn phi bn. Khng bit nm sinh, nm t, khng bit sng
i no th tt nhin khng bit c tui th. Nhng li n 160 tui, 200
tui, T M Thin ch ghi li cho , ch ng khng tin. C nhiu lm cng
ch khong 90 tui thi.
*
Tm li t trc ti nay c hai phi chng i nhau, mt phi bo Lo t
ng thi vi Lo t, ln tui hn Khng; mt phi bo Lo t phi sinh sau
Khng t. Phi trn xut hin trc, phi sau i khi ti th k XVIII mi
xut hin (Tt Nguyn, Ung Trung) v cng gn gn y cng c nhiu
ngi tn thnh, l l cng di do hn.
Phi trn ch cn c vo hai on trong S k chp nhng li Lo t khuyn

Khng t ngha l tin chc rng Khng t c qua Chu hi Lo t v l. Thin
Tng t vn trong L k cng khin cho ngi ta tin hn na.
Phi di ngc li, khng tin nhng ti liu v cn c vo tnh tnh cng
nh t tng ca hai nh: Khng t khng khi no trng mt ngi mc st l
ti mc coi nh thy hc ca mnh c, m mt ngi o chnh sch
dng l nhc gio ho dn, chnh sch trng ngi hin khng th no ra i
trong thi Xun Thu v trc Khng t, Mc t c (chnh sch thng
hin, theo h, ch xut hin sau khi Khng t o to nn mt giai cp bnh
dn c ti c (k s) ra gip nc); ngha l Lo t phi l ngi thi Chin

Quc, sinh sau Khng t v Mc t.
H a ra vi chng c:
- Lo t sinh nc S, huyn H, ch khng phi nc Trn, huyn Tng,

vy l sinh sau khi S dit Trn, sau khi Khng t mt, tc th Chin Quc.
- theo gia ph hai nh Khng v Lo th i th 13 ca Khng t ngang vi

i th 8 ca Lo, vy Lo km hn Khng su th h; v li con ca Lo t
l Tn l ngi Chin Quc (th k th 3 trc T.L).
C ngi cn bo hc tr ca Lo t l Hon Uyn, sng th k th 4 (390-

300?), vy Lo t cng sng th k , v V ng on rng ng sinh vo
khong 430, mt vo khong 340.
C ngi: Tt Nguyn, Ung Trung, La Cn Trch li da vo mt thuyt ca

T M Thin cn tn nghi m bo Lo t chnh l thi s am thi Chin
Quc. Nhng suy lun ca h ch c l mt phn thi, cha th tin l ng
c, v hai phi trn (tc phi ch trng c vic vn l) tm cch bc ht.
Nhng cch bc ca phi ny nht l D Bi Lm khng c tinh thn

khch quan. H cha chng minh c g vi cho l i phng v l, v
h khng khng ch trng rng vic vn l l c thc, vy Lo t ln tui
hn Lo t; nhng g tri vi s kin l sai ht, c nhng iu T M
Thin a ra na.

Chng hn, h cn c vo u m bo Tn khng phi l con ca thi s am,
ch l hu du ca thi s am, m thi s am li l hu du ca Lo t; T
M Thin bo huyn tn (cht) ca Cung l Gi, h bo huyn tn l
vin tn l chu xa, c th i th 8, th 9 ch khng nht nh l i th 4
ca Cung. Ri Lo t l ngi huyn Tng nc Trn ch khng phi l
huyn H nc S, vy l sng thi Xun Thu. V khi D Bi Lm tm ra
c rng thi Xun Thu khng c h L ch c h Lo, thi Chin Quc mi
c h L th ng tin ngay rng T M Thin chp sai: Lo t h Lo tn
Nh, ch khng phi h L tn Nh; m khng h ngh rng c th sinh thi
Chin Quc, nn mang h L.
Tranh lun nh vy th c ko di thm ngn nm na cng khng gii quyt

c.
Ngoi ra cn mt nhm th ba na, t ngi thi, mun dung ho hai phi

trn, bo ng Lo t ging l cho Khng t l mt ngi v ng Lo t vit
cun Lo t l mt ngi khc.
Phng Hu Lan (sch dn) cng ng gia, nhng ch trng khc: L

Nh l nhn vt c tht, lm th lnh Lo hc thi Chin Quc, cn Lo
am ch l mt nhn vt truyn thuyt, m L Nh mn tn cho hc thuyt
ca mnh c ngi i tn trng; nhng ng cng nhn rng khng th coi
l nh lun c. V ng ch trng tc phm Lo t hn con ngi Lo t,
cho nn khi xt hc thuyt, ng ghi r l hc thuyt trong Lo t, ch khng
vit hc thuyt ca Lo t. Gii quyt nh vy c phn kho hn c, nhng
chng ti ngi t ngi chu theo: t hai ngn nm nay, ngi ta vn gi b

Mc t ca Mc t, b Mnh t ca Mnh t, b Trang t ca Trang t, b
Tun t ca Tun t v.v, mc d nhng b do mn sinh vit (Mc t,
Mnh t) hoc c nhng thin do ngi sau thm vo (Trang t, Tun t);
theo Phng th khng nn bo Lo t ca Lo t vit, vy phi bo sao? ca
L Nh vit ? Bt tin ch .
Ch thch:
20[1] o gio do Trng o Lng thnh lp (th k th II) c thi b nghi k
v nhng hot ng b mt (hi kn), nhng trit gia Lo t th khng.
21[2] ng ra l Thi thanh cung (BT).
22[3] V chm cu, ngay trong cun LT-K ny, c l do li in, gia
nguyn tc v phin m cng c nhiu ch khng ging nhau, ti phi tm sa
li m khng ch thch. (Goldfish).
23[4] C nhiu thuyt: 12.500 nh l mt hng; mi lng l mt hng
i khi l n v hnh chnh gia lng (l) v huyn.
24[5] Bn dch S k T M Thin Truyn Lo t ng trn Vit Nam Th
qun
(http://vnthuquan.net/truyen/truyen.aspx?tid=2qtqv3m3237nvn4nmn1n31n34
3tq83a3q3m3237nvnmn)
chp l: tn l Nh, tn t l B Dng, tn thu l am. (Goldfish).
25[6] Sch in l Tn Hiu cng, ti sa li thnh Tn Hin cng cho ph hp

vi tit 3 v tit 6 di v v cc bn ch Hn trn mng chp l . V
sau, khi gp nhng ch m ti tin chc l b chp sai, ti s sa li m khng

ch thch. (Goldfish).
26[7] oan Can (ti gi nguyn khng sa): trong tit 6 di ghi ti hai ln
l on Can, nhiu bn ch Hn trn mng chp l: (on Can), bn
dch ng trn Vit Nam Th qun (trang dn) cng ghi l on Can.
(Goldfish).
27[8] Chng 57 o c kinh.
28[9] Cui i Hn V , ngi ta ph tng vch nh Khng t, tm thy
mt s sch c: Thng th, L k, Lun ng B L k tm c gm 131
thin, sau Lu Hng (80-9 sau T.L) thu thp thm, kim im, hiu nh
c 240 thin. Li i sau na, i c b nhng thin trng hp i, thu li
cn 85 thin, thnh mt b gi l i i k (L k ca ng i ln), ri chu
(c sch ni l em) i c, tn i Thnh, rt li na, cn 46 thin, gi l
Tiu i k (L k ca ng i nh).
29[10] Lng Khc L: C l sch in sai, v nu sch in ng th hn c Nguyn
Hin L s gii thch v s khc bit gia Khc L v Khc Nhn ghi
trong tit 1, nhng c tip di ta chng thy c li gii thch no. Nhng
Khc L m in sai thnh Khc Nhn th cng l. Xin ni thm l lng

Khc Nhn, cc bn ch Hn ghi l Khc Nhn l .(Goldfish).
30[11] Ch , T Hi bo phi c l H. T Hi theo Sch n.
31[12] Coi La Cn Trch (sch dn tr.211-25) v Lo t c bn ca D

Bi Lm (Tam Dn th cc tr.2).
32[13] Sch in c 3 ch u l , ti tm sa li thnh . (Goldfish).
33[14] Tuy trc s 478 khng c du tr (-) hoc sau s ny khng ghi
trc Ty lch, nhng ta nn hiu l nm 478 trc Ty lch, v thi Xun
Thu v Chin Quc trc Ty lch. (Goldfish).
34[15] Thin Thin vn, bi 5. (Goldfish).
35[16] Coi b Trang t ca Nguyn Hin L, Nxb Vn ho, 1994.
36[17] C ngi cn ng rng khng do Trang t vit na, nu vy th khng
ng tin cht no.
37[18] Xem ch thch tit 1. (Goldfish).
38[19] Khng bit c phi Lo vi thi s do in sai m thnh Lo
vi Lo hay khng? (Goldfish).

Chng 2
TC PHM
A. XUT HIN THI NO?
Ti cho rng iu g sng sa, d hiu, c ngi i d chp nhn th mi

gn chn l. Cng phi dn gii, chng minh di dng, dn nhiu sch v th
cng t rng thuyt ca mnh khng vng, khng hp tnh hp l. Mc t
dng c ba biu tc ba tiu chun bin lun ri vin dn hnh vi ca
cc thnh vng i Tam i thuyt phc mi ngi phi kim i, yu
ngi nh yu bn thn mnh, yu cha m, v con ngi nh cha m, v con
ca chnh mnh, m vn tht bi, vn b ch l khng tng. Phe ch trng
Khng t qu c vn l Lo t, ni g th cng kh tin m La Cn Trch vit
c vn ch chng minh rng Lo t l thi s am cng tn cng v ch.
Cuc tranh lun ca h khng c k thng ngi bi m vn ti nay vn
gn nh nguyn vn: khng bit c Lo t l ai.
Tri li vn tc phm Lo t xut hin thi no th khng gy sng gi g

nhiu.

Xa kia, ngi ta tin T M Thin, cho rng chnh Lo t vit do li yu cu
ca Don H, nh vy l tc phm xut hin vo thi Xun Thu. C l ti th
k XVIII mi c ngi nghi ng thuyt (Tt Nguyn hay Ung Thng),
ri gn y Khang Hu Vi, Lng Khi Siu, Tin Mc, Trng Ty ng,
Phng Hu Lan, C Hit Cng, La Cn Trch, V ng v.v (coi La Cn
Trch sch dn tr.278-79), mi nh u gp ting, ng thanh nhn
rng Lo t xut hin trong thi Chin Quc, k th cho l sau Mc t trc
Trang t, k th bo trong khong t Trang t ti Tun t. C k cn bo tr
hn na, sau b L th Xun Thu v trc b Hoi Nam t, ngha l vo u
i Tin Hn, nhng thuyt ny khng vng.
H lp c trn hai phng din ni dung v hnh thc. i khi nh sau:
1. V ni dung:
B Lo t: Hu vt hn thnh, tin thin a sinh (chng 25).
a) Ph nhn tri l c tn, m trn tri cn c o, o mi l gc ca tri

t (Cc thn bt t, th v huyn tn, huyn tn chi mn, th v thin a cn
chng 6). Thi Xun Thu, ngay c u i Chin Quc (Mc t) ai cng
th tri, tn trng tri, khng th c thuyt c.
b) Phn i chnh sch thng hin (trng ngi hin) (Bt thng hin, s
dn bt tranh chng 3). M theo h chnh sch thng hin (ngha l dng
ngi hin, c ti c, bt k trong giai cp no, giao cho vic tr dn, ch
khng nht thit ch dng bn qu tc, d bt ti, v hnh) xut hin kh tr,
vo thi Mc t (Mc t c thin Thng hin) cng vi giai cp tn a ch
v giai cp s do Khng t o to (Khng t dy cc mn sinh a s trong
gii bnh dn, tn a ch h thnh nhng chnh tr gia c ti c). Phi c
chnh sch thng hin ri Lo t mi n c, vy Lo t phi xut hin
sau Khng t, Mc t.
c) o l: l gi, trung tn chi bc, nhi lon chi th ( dn trn); t

tng khng th xut hin trong thi Xun Thu c; m o l, nhn,
tc l o Khng, Mc, vy Lo t theo h phi xut hin sau Khng,
Mc.
L do (a) c th chp nhn c. Qu thc v tr quan trong Lo t tin b

hn ca Khng, Mc (coi phn sau) v theo din tin t tng (V ng
sch dn tr.11) th Lo t phi xut hin sau Khng, Mc.
Cn hai l do sau th khng vng. Dn tc Trung Hoa c tinh thn tuyn

hin rt sm, cc vua cha ca h cng bit dng chnh sch truyn hin, tr
nht l 6-7 trm nm trc Khng t, Mc t ri. Khng k nhng truyn
truyn hin (Nghiu truyn ngi cho Thun, Thun cho V) m chng ta c
th cho l tc l di ch b lc, hoc nhng truyn thuyt do nh Nho to
ra; ngay t i Chu, Vn vng v V vng bit dng ngi hin trong
gii bnh dn l L Vng (Thi Cng Vng) nh bi nh n, ri phong
cho lm vua nc T; ri trc Khng t khong trm nm, T Hon cng
cng nh Qun Trng, mt ngi hin tr ngho kh, bn du, m lp nghip
b, Qun Trng li c my ngi hin na nh Ninh Thch, mt ngi
chn b Hon cng u trng i ht. iu d hiu: trong thi lon, ch
hu no mun mnh ln, lm b ch hoc thntnh cc ch hu khc, th u

phi dng ngi hin ti trong gii bnh dn, nu khng kim c trong gii
qu tc.
Lo t mt st l, th Mc t cng mt st l, m ngay thi Xun Thu chc

cng c nhiu ngi thy ci l ca nh Nho l phin phc u phi i
n thi Chin Quc. Khng th bo ch trng phi xut hin sau
Khng, Mc.
d) Theo Ng Tt T (sch dn39[1] tr.15) th Phng Hu Lan cn dn

thm on ny trong S k chng rng Lo t ra sau Lun ng: V
phng din thc hnh, h (phi o gia) theo lut thin nhin ca m
Dng, lm nht nhng ch hay ca Khng gio v Mc gio dung hp
vi nhng iu ct yu ca Danh gia v Php gia.
L do ny vng, v cn chng t thm rng Lo t khng phi ch do mt

ngi vit chng ti s tr li vn ny trong mt on sau.
2. V hnh thc:
kin ca cc hc gi nh sau:
a) Trc Khng t khng c trng hp no t nhn tr thut. V theo

Chng Thc Trai, mt s gia i Thanh, thi cc nh cm quyn gi
in chng, cn cc s gia th chp cc vic xy ra. Bn u l qu tc c
hc thc, lo vic tr dn, u c th gi ngh ti vic vit sch; v li nu h

c ch trng g mi th c phng tin thi hnh, khng cn phi vit
sch. Ti khi x hi lon lc, mt s qu tc mt a v, suy vi, khng c
cm quyn, m li c hc thc, l tng mi dy hc ngh cch ci to x hi,
lp ra hc thuyt ring. Khng t l ngi u tin m ng cho vic tr
th lp ngn .
V vy b Lo t khng th xut hin trc b Lun ng.
b) Xt v vn th: Theo cc hc gi Trung Hoa gn y th trong hai th k

th III ti th k th II trc T.L, vn ca ch t tc cc trit gia Trung
Hoa tin b gn nh lin tc. Mi u l b Lun ng ch dng mt th
n gin nht l k ngn: mn sinh ca Khng t ghi nhng li ca thy. Ri
ti Trung Dung, i hc cng vn l k ngn, thm nhng on ngh lun
ngn. B Mc t m u cho th ngh lun hay bin lun nhng l lun
lm ch ngy th v rm. Mnh t cng l k ngn nh Lun ng, ng ra
l ghi nhng i thoi gi Mnh t v mt s vua ch hu, mt s trit gia
ng thi. Trang t dng ba li: k ngn, l lun vn tt v ng ngn. Ti
Tun t mi b hn li k ngn m dng th l lun theo ti. Sau cng l
Hn Phi t dng ht cc th ca ngi trc, c th ni l tp i thnh bt
php thuyt l ca ch t Tin Tn.
B Lo t dng mt th vn c bit, xen nhiu chm ngn, chng no
cng c nhng v i nhau, nhiu ch c vn, gn nh th ph, cho nn
khng th xut hin trc Lun ng, Mnh t c. Li rt vn tt, hm sc,
ging th kinh, nh Mc kinh chng hn, cho nn, theo h, Lo t nht
nh phi xut hin vo thi Chin Quc. Ring l do sau cng ny chng ti
cho l khng ng: kinh Xun Thu ca Khng t u c xut hin vo thi
Chin Quc?
3. Ngoi ra, D Bi Lm (Sch dn tr.89) cn a ra l do ny na:
C ngi lm thng k thy rng cc sch thi Tin Tn dn li trong Lo

t kh nhiu; cun u tin l Trang t, nhng ch trong Ngoi thin, Tp
thin, ch khng phi Ni thin, ngha l trong nhng thin khng phi ca
Trang t vit m ca ngi i sau, mn gn xa vit, c khi cng chng
phi mn na.
- Ngoi thin dn tt c 19 ln: Kh khip 4, Ti hu 2, Thin a 2, Thin

o 1, Ch lc 3, t sinh 1, Sn mc 2, in T Phng 1, Tr Bc du 3.
- Tp thin dn 5 ln: Canh Tang S 2, Tc Dng 1, Ng ngn 1, Thin h

1.
Chin Quc sch dn 2 ln, 1 trong T sch, 1 trong Ngu sch.
Hn Phi t, ngoi nhng thin Gii Lo, D Lo (chuyn ging v Lo hc),

cn dn Lo t 1 ln thin Ngoi tr thuyt t h, 1 ln thin Lc phn.
L th Xun Thu dn 4 ln trong 4 thin: Qu sinh, Ch nhc, Nhc thnh,

Qun th.
Tt c nhng l do a ra trn, nu xt tng l do mt th khng vng,

nhng nu gm c li th cho php ta kt lun mt cch gn chc chn rng
Lo t phi xut hin sau Khng, Mc v trc Mnh, Trang (hai nh ny
ng thi nhau), tc trong th k th IV trc T.L.
B. DO AI VIT?
Th l gii quyt xong c vn Lo t xut hin thi no? Cn vn ai

vit b ? Mi ngi u cho rng do mn sinh vit.
c cc tc phm trit hc thi Tin Tn, chng ta khng nn qun ba iu
ny:
- c rt nhiu ngu th, ngha l nhng sch do i sau (Hn, hoc sau i
Hn) vit nh b Qun t, b n th Xun Thu c l c b Lit t na m c
ngi cho l ca i Ngu, Tn
- ngay c nhng b chn th nh Mc t, Trang t cng c nhiu thin ngu
tc, nh trong Mc t, ch c nhng thin Kim i, Thng ng, trong
Trang t ch c nhng thin T vt lun, Tiu dao du mi ng tin l ca
Mc, ca Trang; cn c phn Mc kinh, v cc phn Ngoi thin, Tp thin
u l ca ngi sau c.
- ngay nhng thin ng tin nht cng cha hn l do chnh tay Mc t,
Trang t vit m c nhiu phn chc l do mn sinh chp. Theo Phng Hu
Lan (tr.45) im ngi trc ni nhiu ngi. Tn Tinh Din (c l
u i Thanh) bo: Phm gi l sch ca ch t, phn nhiu khng phi l
ch t t vit. Nghim Kh Qun cng bo: Cc sch ca ch t i Tin
Tn u l do mn hoc tn khch, hoc con chu son, khng phi t tay
ch t vit.
Nhng sch thi , ti i Hn li c cc hc gi sp t, chnh l li na;

v nhng bn Mc t, Trang t lu hnh ngy nay, i Tin Tn khng c.
Khi chnh l, h thu thp tt c cc thin h cho l ca mt hc phi no ,

gom c vo mt b, t tn l Mc t, Trang t, Tun t ngm hiu rng
l tc phm ca c hc phi Mc, Trang, Tun ch khng phi ca mt
ngi. H tuyt nhin khng coi trng quan nim tc gi nh chng ta ngy
nay, m ch ch trng ti t tng ca mi phi. H ch ct thu thp cho ,
khng c c ph phn, khng t vn chn hay ngu, cho nn trong Hn
Phi t ta thy c t tng ca o gia (nh nhng thin Gii Lo, D Lo);
trong Trang t, Ngoi thin v Tp thin, ta thy t tng ca Nho gia (nh
thin Thin a). Gn y mi c mt s hc gi nh Lng Khi Siu, Dip
Quc Khnh, La Cn Trch, H Chi Tn rn tm xem u l chn, u l
ngu nh c t tng ca mi nh mt thi i nht nh ch khng
phi t tng ca c mt phi trong ba bn trm nm. Cng vic cc k
kh.
Cun Lo t cng vy, khng phi ca Lo t vit vy truyn Don H yu

cu ng chp li hc thuyt trc khi qua i ch l mt truyn thuyt v cn
c - m ca mn sinh.
C iu ny hin nhin: c nhng chng do ngi i sau thm vo; v i
khi th n xut hin vo th k th IV, nhng c th qua th k th III n mi
c hnh thc nh chng ta thy ngy nay.
Thuyt nghe c, nhng chng ti vn thc mc: mn sinh vit m ti

sao khng nhc n tn thy, khng ghi Lo t bo hoc thy bo (nh
b Mnh t, Mc t)? Hay l Lo t c cho mn sinh chp? Nu vy th
chnh ng vit ri. im vn cn mt nghi vn.
Tuy n khng phi ca mt ngi vit, nhng n cng khng phi l mt tp

lc, thu thp ht t tng o gia (v o gia gm Lo, Trang m tuyt nhin
khng cha t tng ca Trang); khng k mi chng do ngi sau thm
vo, cn th t tng trong Lo t vn nht qun, vn l ca mt bc thy m
mn chp li.
Bc thy , chng ta khng bit chc chn tn l g, sinh nm no, cht nm

no, nhng chng ta c th c gi l Lo t, hay Lo am, nh t trc ti
nay, nh vy c hi g u. M nu ng nh li Phng Hu Lan on, tc
gi Lo t l L Nh, nhng mn tn mt i chn nhn thi c l Lo am,
giu tn tht ca mnh v cho hc thuyt ca mnh c tn trng hn,
th sao ta li lm tri mun ca L Nh?
Ti y chng ta thy bao nhiu cng trnh kho cu trong hai ngn nm nay
ca c trm hc gi a n kt lun ny: gn ht nhng iu T M Thin
vit v Lo t u khng ng tin, may lm l gi c t iu v qu qun,
tn h, dng di, t cch (mt qun t n) ca Lo t. Ngh s gia bc bo
tht!
*
C. BN LO T LU HNH NGY NAY
C nhiu bn Lo t, bn di nht gm khong 5.200 ch, bn ngn nht

khng y 5.000 ch. Bn lu hnh ngy nay di hn 5.000 ch, chia l 81
chng ngn, nhiu chng ch c trn 40 ch, nh chng 19, 24, 26;
chng ngn nht l chng 40 ch c 21 ch; nhng chung di nht nh
chng 20, chng 38, cng cha u 150 ch.

C l t th k th II trc T.L, Hn Cnh (156-140) cho ngha trong
Lo t thm thu, nn gi l kinh; v t Lo t cn gi l o c kinh
(cng nh Trang t cn c tn l Nam Hoa kinh). S d c tn o c kinh
l v:
81 chng chia thnh hai thin, thin thng t chng 1 n chng 37

gi l o kinh; thin h t chng 38 tr i gi l c kinh. S t tn
thin nh vy ch do l chng 1 (ch khng phi trn thin thng) ni v
o v m u bng cu: o kh o phi thng o; chng 38 (ch
khng phi trn thin h) ni v c v m u bng cu: Thng c bt
c, th d hu c, v ni dung cc thin phc tp v cc chng khng
sp t theo mt th t no c.
o c kinh mi u c bao nhiu chng, chng ta khng sao bit c.

i Hn c mt bn ca Nghim Tun gm 72 chng nhng bn ngu
tc, khng ng k. Bn 81 chng ngy nay l ca H Thng cng v ca
Vng Bt.
Tc phm khng thun nht c v hnh thc ln ni dung.
1) V hnh thc, th vn, xt chung th nhng cu hay v s ch thng cn

i, nh cu u:
----o kh o, phi thng o; danh kh danh, phi thng danh.

----V, danh thin a chi thy; hu, danh vn vt chi mu40[2]
hoc nh trong chng 38:
----Tht o nhi hu c, tht c nhi hu nhn, tht nhn nhi hu ngha,

tht ngha nhi hu l...
Nhiu on c vn, nh trong chng 2:
----hu v tng sinh,

----nan d tng thnh,
----trng on tng hnh,
----cao h tng khuynh
Hoc chng 39:
---thin c nht d thanh,

---a c nht d ninh,
---thn c nht d linh,
---cc c nht d doanh,
---vn vt c nht d sinh,
---hu vng c nht d vi thin h trinh.
Nhng chng ta nhn thy tit iu khng u: bn cu trn, tit iu l 5

ch; cu th nm gm 6 ch; cu th 6 gm 9 ch.

Ri on sau cng chng , li i vn, i tit iu:
---Thin v d thanh tng khng lit,

---a v d ninh tng khng ph,
---thn v d linh tng khng yt,
---cc v d doanh tng khng kit,
---vn vt v d sinh tng khng dit,
---hu vng v d qu cao tng khng quyt.
bn cu trn 7 ch, cu 5 c 8 ch v cu cui 9 ch.
C th bo nhng on c vn c iu , l bc u ca th t ph hnh
thnh cui thi Chin Quc, u i Hn, m cng l ngun gc ca bin
vn thnh hnh i Lc triu.
2) V ni dung, chng ta thy:
a) nhiu trng ip: Chng hn c nm su chng khuyn ta nn khim

nhng, ng tranh vi ngi:
Chng 7: Thnh nhn t thn mnh sau m thn li c trc (thnh

nhn hu k thn nhi thn tin).
Chng 67: Khng dm ng trc thin h (bt cm vi thin h tin).

Ri chng 68 tip theo: Ngi kho ch huy t t thn mnh di ngi,
nh vy l c ci c khng tranh vi ngi (Thin dng nhn gi, vi chi h,
th v bt tranh chi c).
Chng 73: o tri khng tranh m kho thng (Thin chi o bt tranh nhi
thin thng).
Nht l chng 22 v 66, li ging ht nhau:
----Ch v mnh khng tranh vi ai nn khng ai tranh vi mnh (Ph duy bt

tranh, c thin h mc nng d chi tranh ch.22).
----Khng tranh vi ai nn khng ai tranh vi mnh c (D k bt tranh, c

thin h mc nng d chi tranh ch.66)
b) t tng c ch nh mu thun:
- Chng 39 ni: thn c o m linh (thn c nht d linh).
Chng 60 li bo: dng o m tr thin h; chng nhng qu khng linh m

thn cng khng lm hi c ngi; chng nhng thn khng hi c
ngi m thnh nhn cng khng lm hi ngi (o l thin h, k qu bt
thn. Phi k qu bt thn, k thn bt thng nhn. Phi k thn bt thng
nhn).
- Chng 19 bo phi tuyt nhn kh ngha m chng 8 li khen ngi rt

thin th kho gi lng nhn.
- Chng 5: Tri t bt nhn, coi vn vt nh ch rm (thin a bt nhn,
thng d thin nhn).
M chng 79 th: o tri khng t v ai, ch gia n cho ngi c c

(Thin o v thn, thng d thin nhn).
Ri chng 74 li bo: C ng ti st (tc o tri) chuyn lo vic git

(nhng k phm php).
c) c chng din t tng ca binh php gia, nh ch.69:
Thut dng binh c cu: Ta khng dm lm ch m ch mun lm khch,

khng dm tin mt tc, th chu li mt thc (Dng binh hu ngn: Ng
bt cm vi ch nhi vi khch, bt cm tin thn nhi thoi41[3] xch).
d) c chng ging gay gt nh ging Mc t, Mnh t, khng phi ging

Lo t; nh chng 53: Triu nh tht u, ng rung tht hoang vu, kho
lm tht trng rng; m h bn o gm thu, eo kim sc, n ung chn
ma, ca ci tha thi. Nh vy l trm cp ch u phi l hp o! (Triu
thm tr, in thm vu, sng thm h; phc vn thi, i li kim, ym m
thc, ti ho hu d, th v o khoa, phi o d tai!).
e) c nhng chng khng lin quan g n hc thuyt Lo t, nh:

Chng 44 khuyn ta khinh vt qu sinh nh Dng t,
Chng 74 cnh bo nh cm quyn ng dng t hnh m do dn (Nho,

Mc cng ch trng nh vy).
iu chng t rng o c kinh c nhiu ch do ngi i sau thm

vo.
*
Ai cng nhn vn o c kinh rt c ng, nhiu cu rt vn tc m thm

thu nh chm ngn, chng hn:
----Khc tc ton, ung tc trc (ch.22)

----i qun chi hu tt hu hung nin (ch.30)
----Tri nhn gi tr, t tri gi minh (ch.33)
----Nhu nhc thng cng cng (ch.36)
----Tri tc chi tc, thng tc h (ch.46)
----Tri gi bt ngn, ngn gi bt tri (ch.36)
----Bo on d c (ch.63)
----Thin vng khi khi, s vi bt tht (ch.73)
----Thin chi o tn hu d b bt tc (ch.77)
----Tn ngn bt m (ch.81)
----
Theo Max Kaltenmax (trong Lao Tseu et le Taosme Seuil 1965) th mt

s cch ngn xut hin trong dn gian trc thi Lo t v o c
kinh, c th coi l mt ti khn ca dn tc Trung Hoa.
D. CC BN CH THCH
Vn trong o c kinh gn qu; ngi vit ct ch gi hoc ghi li cho d

nh ch khng phi cho ngi khc c42[4], nn nhiu cu ti ngha,
mi ngi c th chm cu mt khc, hiu mt khc.
- V d, chng 1 c hai cu, Vng Bt chm cu nh sau:
----V danh, thin a chi thy; hu danh vn vt chi mu.
----C thng v dc d quan k diu; thng hu dc d qun k hiu.
Chm nh vy th cu sau, v dc, hu dc nhiu ngi hiu l khng c

lng dc (khng cm ng), c lng dc (cm ng).
T M Quan, Vng An Thch, T Thc, Lng Khi Siu chm khc:
----V, danh thin a chi thy; hu, danh vn vt chi mu.
----C thng v, dc d quan k diu; thng hu, dc d qun k hiu.
Ngt cu sau ch v, hu th hai ch c ngha khc hn: t ch

khng, t ch c m xt (ta nh cu: t k bin gi, bt bin gi nhi
quan chi trong bi Tin Xch Bch ph ca T Thc).

- D chm cu nh nhau, ngi ta vn c th khc nhau rt xa.
Th d cu u chng 50:
----Xut sinh nhp t. Sinh chi thp hu tam, t chi thp hu tam.
Ngi th hiu l:
Ra i th gi l sng; vo t th gi l cht. Ra i ri th th mi phn c

ba; yu mi phn c ba.
Ngi th hiu:
Ra ch sng, vo ch cht. Theo con ng sng, ton sng mi phn, c

ba phn cht
Ngi li ging:
Ci cht do ci sng m ra. Nhng i vo ch cht, tt i ra ch sng, i

c mi phn th c n chn. Cn mt phn khng thuc v sinh t (Ng
Tt T dn tr.8). Khng bit u ra s 9 ?
C ngi dch:
Sng tc l ra, cht tc l vo. ca s sng, mi c l ba, ca

s cht mi c l ba (Ng Tt T - tr.8).
Hn Phi t bo: thp hu tam tc l t chi v cu khiu (hai tay, hai chn,
v chn l: ming, tai, mt, mi).
Ngi khc li bo thp hu tam l 13 iu, 13 phng tin t n

o Sng: h, v, thanh, tnh, nhu, nhc, t, kim, bt cm, vi thin h tin,
tri tc, tri ch, bt dc c, v vi. V tri li l o Cht (Nguyn Duy Cn
Lo t - o c kinh. Quyn II, tr.59. Khai Tr 1961).
Cn v s cch ging na, khng lm sao chp ht c43[5]. C iu ng

mng l khng nh no ch trch nh no c, cho nn khng gy nhng cuc
tranh lun si ni, tn giy mc nh vn i sng ca Lo t. V c ai
dm chc rng mnh hiu ng t tng Lo t u, m Lo t v mn sinh
cht c ri, ai l ngi ch ra c u l phi u l tri.
Rt cuc ngi ta phi nhn rng c o c kinh khng nn cn c vo

ch ngha, ch nn coi tc phm gi cho ta thi, v mi ngi c hi theo
trc gic linh cm ca mnh. Cch c , t u th k th V, o Tim
mt thi nhn, n s, theo Lo Trang, ch cho ta trong bi Ng Liu tin sinh
truyn (Ng Liu tin sinh chnh l ng): c th bt cu thm gii, mi
hu hi , tin hn nhin vong thc: c sch khng cn thm cu chi tit
(tm hiu ngha tng ch, ch cn hi thi), mi ln hi c iu g th
vui v qun n.

D nhin, mi ngi tu bn tnh, s hc, kinh nghim ca mnh, hi mt
cch. Nh Nho hiu v vi ca Lo t theo o Nho, Php gia nh Hn Phi
hiu v vi theo Php, Binh php gia hiu theo binh php, m phi tu tin
hiu theo o trng sinh, Pht gia hiu theo Pht hc; v gn y c mt s
hc gi theo lgch ca Ty phng ph phn o c kinh theo lgch.
C th em tt c cc trit thuyt hin i nht nh trit thuyt hin sinh, hay
c cu44[6] m gii thch o c kinh u c c. Trong lch s trit hc
ng Ty, cha c tc phm no ngn nh vy, m c i sau gii thch,
dch, ph bnh nhiu bng.
Nghim Linh Phong, mt hc gi Trung Hoa hin i lm thng k cc

th mc v o c kinh, thy rng t i Hn n cn i c 283 cun
ch thch v bn thm (hin cn gi c) ; ngoi ra cn 282 cun na
tht truyn ch cn ghi li tn, l Trung Hoa; Nht c ti 192 cun tr
thut na, tng cng 755 cun. Nu k c nhng cun lun v hc thuyt Lo
t th con s ln ti 1.600 hay 1.700.
Nghe ni ring Php, t trc ti nay c 60 chc bn dch o c

kinh; Anh, c s bn dch nu khng hn th cng khng km. nc
mnh, mi ch c mt cun gii thiu o Lo tc cun ca Ng Tt T
chng ti dn, mt bn dch v gii thch ca Nghim Ton (B Quc gia
Gio dc 1959), v mt bn dch na ca Nguyn Duy Cn (Khai Tr
1961).

Trung Hoa, bn vn c nht gii thch o c kinh l b Hn Phi t,
thin Gii Lo v D Lo, nhng ch gii thch mt phn nh o c kinh
thi, m li khng chc Hn Phi vit.
Hai bn c ni ting hn l:
Lo t chng c ca H Thng cng (ng trn b sng), khng bit tn

tht l g, tng truyn l mt n s sng i Hn Vn (180-157), nhng
c phn chc l cui Hu Hn (th k II sau T.L).
Bi Ta bn chp rng Hn Vn thch c Lo t, gp nhiu ch khng

hiu m khng bit hi ai. Khi nghe ni c mt o gi trong mt ci chi
tranh trn b sng, khng lc no ri cun o c kinh, ng phi mt s
gi li hi ngha nhng on kh; nhng H Thng cng buc nh vua phi
thn hnh ti. Nh vua nh phi ti, nhng trch ngay H Thng cng l
khng bit php vua ti: Khp gm tri, khng u khng phi t ca vua,
khp mt t, bn nc, khng ngi no khng phi l b ti ca
vua45[7] Thy tuy hiu o, nhng ch l mt b ti ca ta. Thi nh
vy khng phi l t cao qu, khng bit un mnh ?46[8]. Nn bit rng
lm cho ai giu hoc ngho, sang hoc hn, u l quyn ca ta c. Tc th
H Thng cng bay bng ln cao, l lng gia tri, ri p nh vua: Ti
by gi khng trn tri, cng khng di t gi loi ngi, nh vy c
cn l b ti ca nh vua khng?. Vn bit H Thng cng l mt siu
nhn, lc mi khm nm xin li v c H Thng cng trao cho mt

bn o c kinh vi li ch gii. (Theo bn dch ca Kaltenmark trong
sch dn, tr.23-25).
Mt bn na l bn Lo t ch ca Vng Bt (226-249). ng ny cc thng

minh, mi 23 tui m ch gii Dch kinh v o c kinh, sinh i Ngu
Vn (Tam Quc), lm thng th lang, rt tic l qu yu. Bn ch thch
ca ng c tnh cch huyn hc, cn bn ca H Thng cng c tnh cch
thc dng.
C vi v hong Trung Hoa cng ch thch o c kinh, nh Lng V

(502-549) i Nam Triu, son hai b Lo t ging s, Lo t s l cng;
v Huyn Tn i ng m, theo Kaltenmark, bn ch gii c nhiu
ngi thch.
Ngoi ra c th k thm:
T Thc: Lo t gii,
Tt Nguyn: Lo t o c kinh kho d,
Cao Hanh: Lo t chnh h,
Dip Mng c: Lo t gii vn vn

Chng ti khng thu thp c nhiu, ngoi nhng cun ca Ng Tt T,
Nghim Ton, Nguyn Duy Cn, Kaltenmark dn trn, v khng k nhng
cun vit chung v trit hc Trung Hoa, nh ca Phng Hu Lan, V
ng ch c thm nhng cun ny:
* Lo t bch tn gii ca Lu T Vn Nguyn th cc i Loan - 1969.
* Lo t trit hc ca Trng Khi Qun Chnh Trung th cc - i Loan -

1968.
* Lo t c bn ca D Bi Lm Tam Dn th cc i Bc 1973.
* Lao Tseu Tao To King ca Liou Kia-hway Galimard Paris - 1967.
* LEsprit du Tao ca Jean Grenier Flammarion Paris 1957.
T mi nm trc, sau khi cho ra cun Nho gio mt trit l chnh tr

(1958) v b i cng trit hc Trung Quc (son chung vi Gin Chi
Co Thm 1965-66), chng ti c ln ln tm hiu thm v gii thiu
ring tng nh mt tt c cc trit gia ln thi Tin Tn. V vy nm 1972,
chng ti son Nh gio h Khng (nh xut bn Co Thm, cun ny ch
mi v li chn dung ca nh gio, ch khng phi ca trit gia h Khng),
v cun Lit t v Dng t (nh xut bn L Bi), u nm 1975 li cho ra
thm cun Mnh t (Co Thm).
Trc nm 1975, chng ti vit xong b Trang t, cha kp in; trong ba

nm nay mc du bit khng cn c hi xut bn c na cng hp son
vi ng Gin Chi c thm hai b: Tun t, v Hn Phi t. By gi vit nt
v Lo t gi trn li t ha vi mnh47[9]. M cng hc thm v tiu
ht 24 gi mt ngy.
Si Gn, Pht n inh T

1er . 6 . 1977-------
Nguyn Hin L----------
Ch thch:
48[1] Theo mt ch thch chng II, phn II, th sch l Lo t (Khai
tr 1959). Tc phm ny c l c xut bn ln u vo nm 1942).
(Goldfish).
49[2] Coi ch Hn v ngha trong phn III. Sau cng vy.
50[3] Thoi: trong phn III, ghi l thi. Ch c l thi hoc thoi u
c. (Goldfish).
51[4] Cc kinh thng vit theo li nh kinh Xun Thu, Mc kinh, cho
nn sau phn kinh thng c phn truyn gii thch.
52[5] Coi thm phn dch.

53[6] Nhiu ngi gi l thuyt cu trc. (Goldfish).
54[7] Ch trong Kinh Thi.
55[8] Hn Vn dng ngay li trong o c kinh (ch.22) trch H
Thng cng.
56[9] Trong Hi k, c Nguyn Hin L cho bit: T 1977, c nhn ri ti
tip tc nghin cu ht cc trit gia ln i Tin Tn, thc hin cho xong
chng trnh ti vch t nm su nm trc, v son thm c nm cun
na: Mc hc, Lo t, Lun ng, Khng t, Kinh Dch. Sau , cng trong
Hi k, c cho bit thm l nm 1978, sau khi vit cun Lo t, c dch li b
Lun ng, ri vit cun Khng t, nm 1979 vit cun Kinh Dch. T nhng
thng tin , ta c th suy ra rng cun Mc hc c vit trc cun Lo t,
v cui cng l cun Kinh Dch. Nu ng nh vy th ti sao trong on
cui ny, trong cc cun vit trc cun Lo t ny, c khng nu tn cun
Mc hc? Ti c vit thiu hay sch in thiu? (Goldfish).

PHN II - Chng 1
HC THUYT
CHNG I
O V C
o c kinh gm 81 chng, nhng ch c khong 50 chng 3.000 ch l quan

trng, cn nhng chng kia hoc lp li, hoc din thm trong cc chng trc,
khng c g c sc. Cc chng li sp t rt ln xn, vy m hc thuyt ca Lo t
c coi lm mt trit thuyt hon chnh nht, c h thng nht thi Tin Tn. Hon
chnh nht v ch Lo t mi trnh by r rng mt v tr quan lm c s cho mt nhn
sinh quan v mt chnh tr quan mi m, ba phn quan trng ngang nhau; c h
thng nht v phn nhn sinh quan v chnh tr quan ch l t nhin qui kt ca phn v
tr quan; t tng gn b vi nhau mt cch mt thit ti ni trong mt chng d rt
ngn, cu trn hay on trn ni v v tr quan th cu di hay on di ni ngay v
nhn sinh quan hay chnh tr quan; m rt nhiu chng ni v nhn sinh cng tc
cng l ni v chnh tr, hay ngc lai, khng th tch c u l chnh tr, u l
nhn sinh, u l o ca nh cm quyn, u l o ca dn, c hai u phi thun t
nhin, u l nhng p dng ca phn v tr quan c.
Trong phn Hc thuyt ny, chng ti bt c d phi tch v tr quan, nhn sinh quan
v chnh tr quan ca Lo ra ch cho d trnh by thi.

Lo t l ngi u tin lun v v tr
Cc trit gia Hy Lp thi thng c, ngang vi thi Xun Thu Trung Quc, thng
bn n vn bn nguyn ca v tr, v tr sinh thnh ra sao, bn cht l g , nh
Thalse (640-480) cho nc l bn cht ca vn vt, Anaximne (540-480) cho khng
kh l nguyn t ca vn vt, Anaximandre (610-547) bo v tr hi u l mt khi
la bao bc ht thy, tri l nhng vm hi nc, m ngi t t bn sinh ra;
Hraciite (576-480) ng thi vi Khng t, bo v tr khng do Thng to ra m
t hi no ti gi, n vn c, n s vnh vin tn ti, m nguyn t trong v tr l la.
Cc trit gia Trung Hoa thi Xun Thu v thi Chin Quc, ch tr Lo t, u khng
bn ti vn khi thu .
Dn tc Trung Hoa cng nh mi dn tc khc, tin c Tri v th Tri, t thi no, ta

khng bit. H cho Tri l gc ca vn vt (Vn vt bn h thin L k), l ng
cha t, c tai mt, ch, tri thc, tnh cm nh ngi, li cng lm phc lm oai
nh cc vua cha vy. Trong kinh Thi c v s cu din lng tin tng :
----Thin gim ti h (Tri soi xung di i minh)
---- v Vn vng (Tri bo vua Vn Hong h)
----Thng gim quan t phng, cu dn chi mc57[1] (Thng xem xt bn

phng, tm s khn kh ca dn cu gip Hong h)

----Knh thin chi n, v cm h58[2] d (Phi s s gin ght ca Tri, khng dm
a vui Bn)
----Thin ging tng lon, c cn tin trn (Tri gieo v lon, i km n lun Tit
Nam Sn)59[3]
Nhng ch l tn ngng chung ca nhn loi thi bn khai, ch khng bn g ti s

sinh thnh ca v tr c.
Trung Hoa cng c thuyt ng hnh: kim, mc, thu, ho, th, vo khong th k th V
trc T.L; nhng khng cho mt hnh no c u tin, m thuyt mi u p dng
vo lch s, sau vo khoa hc, y hc, l s hc, ch khng dng ging s to thnh
ca v tr.
Ngoi ra cn thuyt m dng na, cng khng bit xut hin t thi no. C theo
sch Quc ng th nm th ba i Chu U vng (-779) xy ra mt cuc ng t v
B Dng Ph cho l do kh dng b nn khng thot ra c, kh m b nn khng
bc ra c m c hin tng . Nhng ci g sinh ra hai ng lc thin nhin y th
cha thy ni ti, phi i khi xut hin Dch truyn, ngi ta thm quan nim thi cc
na ri mi vch c lch trnh cuc bin ho trong v tr. H t thng truyn ni:
Dch c Thi cc sinh Lng nghi, Lng nghi sinh ra T tng, T tng sinh ra
Bt qui. Lng nghi l m dng, t tng l bn ma, bt qui l Cn (tri), Khn
(t), Chn (sm st), Tn (gi), Khm (nc), Li (la), Cn (ni), oi (chm).

Nhng v tc gi ca Kinh Dch th nhiu cn thc mc. T trc ngi ta tin rng 10
thin Thp dc, tc Dch truyn (Thon truyn thng, h; Tng truyn thng, h;
H t truyn thng, h; Vn ngn truyn, Thuyt qui truyn, T qui truyn, Tp
qui truyn) do Khng t vit thm; ngy nay nhiu hc gi cho rng iu sai.
Phng Hu Lan bo Thp dc do cc nh Nho thi u Hn vit; V ng bo Chu
Dch do mt s nh Nho ng thi vi Tun t son; Quch Mc Nhc cng bo
Thp dc ca mn Tun t vit, m t tng trong Dch tng hp t tng Khng,
Lo.
V vy chng ti cho rng Lo t l ngi u tin bn v ngun gc ca v tr. Trc
ng cha c ai t ra cu hi v tr c thu c chung khng. ng cho rng v tr
c khi thu v c h khng c chung.
*
A. O: BN NGUYN CA V TR
Chng 25 ng bo:
C mt vt hn n m thnh trc c tri t () c th coi n l m ca vn vt

trong thin h 60[4].
Chng 52 ng ni r thm:
Vn vt c ngun gc, ngun gc l m ca vn vt.

Ci , ng khng bit n l con ai, c l n c trc thng (chng 4).
Vy Lo t bc b thuyt tri (thng ) sinh ra vn vt, m c ci g khc sinh ra v

tr, c trc thng .
Ci , ng khng bit tn l g, tm t tn cho n l o (ch.25). ng khng to ra

mt ting mi m dng mt ting c din mt mi. Ch o 61[5] mi u tr
mt ng i, ri sau tr ci l phi theo, nh khi ngi ta ni: o lm ngi, o lm

con; sau cng ngha m rng ra na, v o tr lut, trt t thin nhin. Lo t c l
la ch o tr bn nguyn ca v tr v ci ngha sau cng . Nhng ng nhn
rng tn , ng dng tm vy thi v khng th tm c mt tn no thch hp, v
ngay ci bn nguyn ca v tr cng khng th no din t c. Cho nn ng m
u o c kinh bng cu:
o m c th din t c th khng phi l o vnh cu bt bin; tn m c th t

ra gi n (o) th khng phi l tn vnh cu bt bin.
ng th tht vi ta rng ci o huyn diu v cng, vnh cu bt bin, cng dng

ca c v bin, ng khng hiu bit n c (v con ngi ch l mt phn t cc k b
nh ca n, i sng li cc k ngn ngi so vi s vnh cu v chung ca n) v ch
c th truyn cho ta t iu ng suy t v n, ta dng trc gic m lnh hi c
phn no thi, ch ng khng chng minh g c.
Mun t tn cho mt vt g th phi c hnh tng, phi khng ng thi va ch

ny va ch khc; m o th khng c hnh tng (ch.14), lan trn khp ni, c th
qua bn tri, qua bn phi (ch.34), khng c g ging n c (ch.67); nh vy lm
sao tm c mt tn thch hp vi n c.
c o c kinh chng ta thy ng dng non by chc ln ting o, gn nh

chng no cng ni v o, nhng cc chng sp t khng c th t g c, c h
nh ng suy t ti u, pht kin c g th ghi li, mi bc tin li gn o mt
cht, c khi lp li nhng trc, c lc li nh li ra xa, c lc li ni lng, thnh th
chng ta rt kh c mt nim r rt v o. Mt phn c th l do ngi sau khng
bit sp t; mt phn cng c th l chnh ng khng th - hay khng mun trnh
by cho r rng hn.
Di y chng ti rn tng hp mt s chng quan trng v:
- bn th
- diu dng
ca o theo s lnh hi rt c th thin lch ca chng ti.
Bn th ca o
trn chng ti ni Lo t (ch.25, 52) cho o l m ca vn vt, vy n l khi

thu ca v tr. Nhng chng 4 ng li bo: ta khng bit n l con ai, ngha l

ng ng rng trc n, cn c ci g na m ng khng quan nim ni ci g ra sao.
- Cn o c chung khng th ng khng nh l khng c. H ni ti o, ng nhiu

ln dng ch thng (thng o) ngha l vnh cu bt bin: ch.1 o kh o phi
thng o; ch.32 o thng v danh; ch.37 o thng v vi nhi v bt vi; v.v
Li thm, ch.14 ng bo: theo n (o) th khng thy ui (tu chi, bt kin k hu).
Mt l na l ng bo vn vt t o sinh ra, bin ho ri li tr v o; lut vn hnh
ca o l tr v lc u (phn gi o chi ng ch.40). Vy c h ng cho rng
khng gian th c th hu hn, nhng thi gian th v cng.
Trn dng thi gian v chung , o xut hin vo mt thi im no v ng tm

ly im lm khi thu, cho nn bo: Ta khng bit n l con ai.
Tm li, chng ti on Lo t cho rng v tr khng c chung, m c mt khi thu -

ng gi l o nhng ng cng ng cn c mt ci g trc ci khi thu , m ng
cha suy ra c.
Sau ny Trang t khng nh hn Lo t, trong thin T vt lun bo nu c khi thu

th ng nhin phi c ci g trc khi thu , c nh vy ngc ln hoi s thy
thuyt c khi thu l khng tho on (Hu thu d gi, hu v thu hu thu d gi,
hu v thu hu ph v thu hu thu d gi 62[6]).
n phi Trang hc i sau na, th hc dt khot hn, chng c ci g gi c l

khi thu m cng chng c ci g gi c l chung cng (v c v kim, v thu
v chung Tr Bc du Ngoi thin).

Sau cng, trong Tp thin, thin Tc Dng, cng phi bo loi ngi khng th
bit c ci thu ci chung ca v tr (chung thu bt kh tri). Vy chng nn bn ti
63[7].
- Ni v o, Lo t, ngoi ch thng ra, cn dng thm ch i (ln), nh trong

cc chng 25, 67: o i; ch.34: i o phim h (o ln lan trn khp c) iu
rt d hiu: o sinh ra vn vt, nui dng vn vt (coi on sau), vn vt cui
cng u tr v o, th tt nhin khng g ln bng o, chng ta khi phi bn thm
na.
- Nhng o c hnh trng g khng? C ging ci g khng? ng ch p: c h

khng c g ging n c (ch.67 dn), nhng ng khng th t n c v nhn n
khng thy, nghe n khng thy, nm n khng c.
Chng 14 ng vit:
Nhn khng thy gi l di, nghe khng thy gi l hi, nm khng c gi l vi.
Ba ci (di, hi, vi, tc v sc, v thanh, v hnh) truy cu n cng cng khng
bit g c, ch thy trn ln lm mt thi.
trn khng sng, di khng ti, thm vin bt tuyt, khng th gi tn, n li
tr v ci v vt, cho nn bo l ci trng khng c hnh trng, ci tng khng c
vt th. N thp thong, mp m. n n th khng thy u, theo n th khng
thy ui.

Chng 21 ng vit thm:
o l ci g ch mp m, thp thong; thp thong mp m m bn trong c hnh

tng; mp m, thp thong m bn trong c vt; n thm vin, ti tm m bn
trong c ci tinh ty; tinh ty rt xc thc, v rt ng tin.
Hai chng vi cu u chng 25: Hu vt hn thnh, tin thin h sinh (c mt

vt hn n m thnh trc c tri t) rt quan trng, chng ta cn phn tch tm
hiu ci th ca o.
Hai ln Lo t gi o, bn nguyn ca v tr, l vt: o chi vi vt (ch.21), hu vt

hn thnh (ch.25). Ch vt chng ta khng nn hiu l mt vt nh ci bn l mt
vt, bng hoa l mt vt m ch nn hiu l mt ci g . Ci g (o) mnh
mng thm vin (ch ny cng c dng hai ln), ti tm (ch.21), hoc khng
sng, khng ti, thp thong, mp m (ch.14).
N hn n m thnh. Ch hn cng c dng hai ln (ch.14 v 25) c th hiu

l hn tp, trn ln na.
Nhng ci o v sc (di), v thanh (hi), v hnh (vi) cho nn khng th thy c.

N l vt th n l hu (c) ri. Nhng n v sc, v thanh, v hnh, th n c h
l v (khng). S thc n khng hn nh vy. Tht kh ging. Hai ln Lo t bo n
ht hong, ngha l thp thong mp m. Ln trc (ch.14) ng cho n l ci trng
khng c hnh trng, ci tng khng c vt th (v trng chi trng, v vt chi tng).
Ln sau (ch.21) ng bo trong n c hnh tng, c vt (k trung hu tng, k trung
hu vt); hn na ng tin chc rng trong n c ci tinh (k trung hu tinh, k tinh

thm chn). Ch tinh c ngi ging l kh, nhng cng c th hiu l nguyn l
hay nguyn cht, nguyn t ca vn vt. C l nh ci tinh m o sinh ra vn

vt. Vy o ta nh c, li ta nh khng. Bo l khng th khng c v n l vt
hn n m thnh, n li c tinh; m bo l c th sc, thanh, hnh ca n ra sao,
khng bit. Ch bo n hong ht, mp m, thp thong thi. Mp m thp thong
tc ta nh c li ta nh khng, gi khong c v khng. N tht huyn b.
Chng 1, Lo t bo:
Khng l gi ci bn thy ca tri t;

C l gi m sinh ra mun vt.
cng l din ci ta nh c, ta nh khng, va khng va c. Khng v c (v v

hu) cu tr cch thc (mode) ca o. Xt ci cch thc vi diu ca o th coi
n l khng; m ci cch thc sinh ho ti cng m n nh ci tinh hoa ca n,
nh trn ni - th coi n l c.
Nhng on Lo t rn t ci o , khin chng ti lin tng ti nh ngha danh t

nbuleuse ca ngi u: mt khi mnh mng trong v tr, m m, hnh rt khc
nhau, nh my nh khi, gm nhiu cht, kh.
Ti y, chng ta c th bo rng theo Lo t, o l bn nguyn ca v tr, cng c

th l tng nguyn l hay nguyn t ca v tr.

Dng ca o
Th ca o l huyn diu; m dng ca n th v cng (dng chi hoc bt doanh

ch.4), n sng to vn vt (d duyt chng ph - ch.21), vn vt nh n m sinh (vn
vt th chi sinh ch.34).
N sinh vn vt ra sao, theo trnh t no? V im ny, Lo t ni rt m m, ch

trong hai mi lm ch u chng 42, m chng ti dch l:
o sinh ra mt, mt sinh ra hai, hai sinh ra ba, ba sinh vn vt.
Vn vt u cng m m m dng, iu ha bng kh trng h.
v th tht chng hiu mt, hai, ba l g, kh trng h l kh g.
C ngi ging o l khng, khng sinh ra c, vy mt l c; hoc o l

v cc, v cc sinh thi cc, mt l thi cc; li c ngi bo o l tng nguyn l,
l sinh kh, vy mt l kh.
Hai th ai cng ng l m, dng v vn vt cng m m m dng nh Lo t

ni.
Cn ba th l kh trng h do m dng giao nhau m sinh ra chng? Hay l ci

nguyn l n lm cho m dng ho vi nhau?
Cn mt thuyt na: mt, hai, ba khng phi l bn s (s nhiu, t) m l s th t:

mi u o sinh ra ci g (chng hn l kh dng), ri sau sinh ra ci g na
(kh m), ri sau na li sinh ra ci g na nh vy cho ti v cng.
Ai mun hiu sao th hiu, v chng ta ch cn nh mi iu ny l o sinh ra vn vt.
Chng 25, Lo t bo:

Ngi bt chc t, t bt chc tri, tri bt chc o, o bt chc t nhin
o bt chc t nhin phi hiu l o vi t nhin l mt, o tc l t nhin, v
ngoi o khng c g khc c. Nh vy ta thy o lm php tc cho tri, cho t, cho
ngi, cho vn vt.
B. C: S TRNG THNH CA VN VT
Ni v s sinh ra ca vn vt, Lo t rt m m, nhng ni v s trng thnh ca vn

vt th li ng va gn, va y .
Chng 51 ng vit:
o sinh ra vn vt, c bao bc, bi dng, nui ln ti thnh thc, che ch mi vt
(); vt cht khin cho mi vt thnh hnh; hon cnh [kh hu, thu th] hon thnh
mi vt.64 [8]
o c cng sinh ra vn vt thi; cng nui dng, che ch mi vt cho ti ln l v

c.
Ch c y Lo t dng vi mt ngha rt mi, khng phi ch c m nh Nho

thng dng nh c nhn, c tn, c trung, c hiu.

C theo on dn trn c nui ln mi vt -, v cu u chng 21: Khng c
chi dung, duy o th tng: nhng biu hin ca c ln u tu theo o; c theo
nhng cu th chng ta on rng c l mt phn ca o: khi cha hin hin
trong mi vt th l o, khi hin hin ri th phn hin hin trong mi vt l c.
Mi vt u c c m c ca bt k vt no cng l t o m ra, l mt phn ca
o, cho nn c mi nui ln mi vt m lun lun tu theo o.
Lo t khng th ging r hn c. Tu chng ta mun hiu sao th hiu.
C ngi cho o l tng nguyn l ca vn vt, m c l nguyn l ca mi vt.

Cng khng r g hn.
C ngi cho c l tc dng ca o.
Ngi khc bo c l tnh nng ng ca o.
Vi hc gi cho n l nng lc ngm ngm m cng l cng dng ca o.
Mt nh khc cho n l i lc, mt sc gi cho vt cht khi tan r, nh m

nguyn t o cu thnh mun vt mi khng b r ri.
Cng c th coi n l bn nng sinh tn ca mi sinh vt: i th kim n, kht th

kim ung; bn nng t v, mt th ngh ngi, tm s an ton, trnh nguy him; bn
nng truyn chng v.v Nh nhng bn nng m sng c, ln c, t bi
dng, t bo v; m nhng bn nng u ph bm, nn rt thun lut t nhin, rt
hp vi o, lun lun duy o th tng. C th nh vy khng?
V hai im cui trong on dn: vt cht khin cho mi vt thnh hnh; hon cnh

[khi hu, thu th] hon thnh mi vt, th rt d hiu v rt ng. Vt no cng nh
mt s ho cht m thnh hnh v cng chu nh hng ca hon cnh, bin i theo
hon cnh: c di nc th c mang, ngi th c phi, vt x lnh th lng rm v
di, x nng th lng tha, ngn v.v
*
Mt hc thuyt v thn
Khi ngi ta khen Einstein tm ra c cng thc E = mc2 (c bn ca khoa hc

nguyn t) v thuyt tng i, ng mn li ca Newton (ngi tm ra lut hp
dn vn vt) p: Ti ch nh mt em nh may mn tm c mt hn cui trn b
mt i dng.
Li p khim tn chnh l s thc. Chng nhng s hiu bit ca hai v nhn ,

m ton th s hiu bit ca nhn loi ngy nay so vi s b mt trong v tr ch nh
mt hn cui, mt ht ct trn b mt i dng. Chng ta mi bit c mt phn rt
nh trong c th ca chnh chng ta, mi bit c mt phn rt nh ca lp v tri
t, mi ch t chn ln mt trng, chp c t tm hnh, em c t cc v
m v tr th c t t ngi sao v hnh tinh, su rng c t t nm nh sng v c t thi
no th khng ai bit c, khng th no on c.
Trc s b mt cc trit gia t cu hi v ch c th a ra nhng gi thit thi.

Mt trm gi thit khng chc trng c mt, nhng h vn c nn c m a ra. H
cao qu hn chng ta im .
Trc Lo t c th c ngi khng tin rng ng tri m h l thin, hong thin,

, thng , thin sinh ra vn vt, nui nng vn vt; v chc chn t thi Ty
Chu, c ng vua khng th tri nh vua Tr, c nhng ngi on tri, nh trong
kinh Thi chp:
----Du du sng 65[9] thin, ht k hu s?
----,?
----Vng vc tri xanh, ng ni u?

---------------------------(ng Phong)
----Dn kim chi v lc, thin yu th trc

----,
----Dn nay khng c lc m v tri li c o

----------------------------------------------(Tiu Nh)
Khng s tri m on tri th cng gn nh khng tin c tri na.
Khng t t ni ti tri v qu thn, c h trnh vn siu hnh , nhng chc chn

l ng s tri, tin c tri. Ch c iu l ng khng ngh rng tri c tai mt, mi
ming nh ngi (ng bo tri khng ni g m bn ma vn xoay vn, trm vt vn
sinh ho Dng Ho - 19); v ni n tri ng thng dng ch thin mng, mng
tri, tc nh thin l, lut t nhin ca ho cng, nh khi ng bo: Ta nm chc
tui bit c mng tri (Ng ng thp tri thin mng Vi chnh 4). Ci thin
mng l ci lut t nhin khin cho mi s bin ho hp vi l iu ho.
Quan nim ca Khng tng i tin b v gn ging quan nim ca Lo.

Nhng ti Mc t, th li tht li, tr v tn ngng thi thng c, cho tri l ch t
duy nht ca ton th nhn loi, l mt ng ti cao, rt nghim, rt cng bng nh gia
trng trong nh, quc qun mt nc, h mc ti vi tri th khng trn i u c,
v u tri cng thy, nghe thy ht (Thin bt vi lm cc u mn v nhn, minh tt
kin chi , Thin ch thng). Kt lun l ngi no
cng phi tuyt i phc tng tri.
Lo t gt b hn quan nim , c b o c kinh ch c mi mt chng, chng

4, l nhc ti (tri), nhng li t di o. ng bo: o tng chi
tin: o c l c trc thng , ngha l sinh ra thng (v o l m ca
v tr, ci g c sau o thc l do o sinh ra c).
C nhiu chng ng dng ch thin, nhng vi ngha vm tri nh ch.52: thin h

hu thu (nhng vt di vm tri u c ngun gc o), hoc vi ngha o tri
nh ch.5: thin a bt nhn (o tri bt nhn); ch.79: thin chi o, bt tranh nhi
thin thng (o tri khng tranh m kho thng).
Cn qu thn th chng ti ch thy ng ni ti hai ln (ch.39 v ch.60) m trong

chng 60 ng li bo Dng o m tr thin h th qu khng linh; chng nhng
qu khng linh m thn cng khng hi c ngi (D o l thin h, k qu
bt thn. Phi k qu bt thn, k thn bt thng nhn).
ng hon ton c tinh thn v thn, v im sut thi Tin Tn khng ai hn ng,
v ngay Tun t cui thi Chin Quc, tuy bi xch d oan, ch trng rng vic tri
khng lin quan g ti vic ngi, tri khng lm hi ngi tri hn vi Mc t -
nhng vn cn cho tri l cao hn c.

Lo t li c thi rt trit, khng ln ting mt st, o tn ngng ca ngi
ng thi, ch suy t, tm hiu, a ra mt gi thit v v tr.
Gi thit tht mi m, c o, cch mng. nim o v c ca ng, ngy

nay chng ta chp nhn c mt phn, hi hp vi khoa hc. Ni vy chng ti
khng c bo rng khoa hc hiu ni v tr u cn lu, lu lm! m ch
mun khen Lo t sng sut hn ngi ng thi ca ng nhiu.
ng li khim tn, thn trng: khim tn khi ng nhn ngay chng u rng v tr
v cng huyn b, khng th hiu c, ging c; thn trng khi ng ni v o, ng
dng nhng ting lng: tng (c l), t (ging nh), nhc (hnh nh), hoc (hoc
l). ng ch thnh thc trnh by ngh ca ng, d dm tm ch din t hnh nh
v o hin trong c ng, nh trong cc chng 14 v 21, va c ng, va thm thu,
va bng by, him thy trong trit hc Trung Hoa.
Ch thch:
66[1] Sch in l mch, ti tm sa li thnh mc . (Goldfish).
67[2] Sch in l k, ti sa li thnh h . (Goldfish).
68[3] Cu Thin ging tng lon, c cn tin trn trong bi Vn Hn . Cu khng c trong bi Tit
Nam Sn (sch in sai Tit thnh Tit) (Theo http://zh.wikisource.org). (Goldfish).
69[4] Trong phn ny chng ti khng chp li nguyn vn ch Hn nhng cu v on trch dn v phn

dch sau s c c ch Hn v phin m.
70[5] Ti ghi thm ch ny v sch b trng, khng in. V sau, ti cng in vo ch sch b trng m
khng ch thch nu nh ti tin chc ch ti in vo l ng. (Goldfish).

71[6] Trong Trang t - Nam Hoa kinh, bi T vt lun 7, v c Nguyn Hin L dch cu ny theo ton bi
l ng nn tranh lun v phn on mi ngi mi khc, do vy m li dch c phn hi khc vi c
mun ni y. (Goldfish).
72[7] Coi i cng trit hc Trung Quc Quyn thng trang 390-91 Co Thm).
73[8] Nguyn vn chp trong phn dch, chng ti o 6 ch vt hnh chi, th thnh chi xung di cho khi
lp li v d trnh by.
74[9] Ch , Thiu Chu phin m l thng. (Goldfish).
Chng 2
TNH CCH V QUI LUT CA O
Chng trn, chng ti dch ch thng (thng o) l vnh cu, bt bin.

Ch xut hin rt nhiu ln trong o c kinh v cn ngha na l ph bin. Nh

cu:
Dn chi tng s, thng c thnh nhi bi chi (ch.64), chng ti dch l Ngi ta
lm vic, thng gn ti lc thnh cng li tht bi, cng c th hiu l: c mt iu
ph bin l ngi ta lm vic gn n lc thnh cng th tht bi.
Hoc nh cu:
Thin o v thn, thng d thin nhn (ch.79), c th dch l: o tri khng t
v ai, lun lun gia n cho ngi c c, ngha l c mt lut ph bin l ngi c
c th c tri gia n.
Mt th d na trong chng 16:
Phc mnh vit thng. Tri thng vit minh, bt tri thng, vng tc hung. Tri
thng dung.
C ngha l: Tr v mnh l lut bt bin (hay ph bin) ca vt. Bit lut bt bin
(ph bin) th sng sut, khng bit lut bt bin (ph bin) th vng ng th gy ho.
Bit lut bt bin (ph bin) th bao dung.
Lut bt bin trong chng tc l lut bin ho ph bin trong v tr, n ch huy tt
c mi s.
Chng trn, Lo t dng c suy ngh v tr tng tng m on ci th ca o,

trong chng ny, ng dng c quan st v tr tm ra tnh cch v qui lut ca o.
o l m ca vn vt, cho nn vn vt c nhng tnh cch ca o v phi theo nhng
qui lut ca o.
A) PHC
C th Lo t nhn thy rng trong v tr, sinh vt no cng nh, cng thp nh con
su, th c th v i sng cng n gin, cht phc; cn loi ngi th thi thng c,
tnh tnh cht phc, i sng rt gin d, t chc x hi rt n s; cng ngy ngi ta
cng ho ra mu m, xo quyt, gian tr, i sng cng phc tp, xa x, t chc x hi
cng rc ri, m sinh ra lon lc, chin tranh, loi ngi ch kh thm; ri t nhn xt
m ng cho rng mt tnh cch ca o l phc (mc mc, cht pht), loi ngi
cng nh vn vt do o sinh ra u phi gi tnh cch th mi hp o, mi c
hnh phc.
Chng 32, ng vit:

o thng v danh, phc: o vnh vin khng c tn, n cht phc.
Chng 37, ng bo:

Trong qu trnh bin ho, t dc ca chng pht ra th ta dng ci mc mc v danh
(v danh chi phc) tc o - m trn p hin tng .
Chng 28 ng khuyn ta tr v mc mc (phc qui phc).
Nh vy phc l mt tnh cch ca o, hoc mt trng thi ca o. Lo t dng
ch tr chnh ci o na, v ng cho n l rt quan trng, tng trng cho o.
Tr v mc mc cng tc l tr v o.
V ng trong Trung Quc trit hc i cng (thng v n qun) cho rng phc
l cht liu c bn ca o, cht liu khi tn mt ra th thnh nhng vt c th (vn
vt trong v tr): phc tn tc vi kh (ch.28). Cht liu phi chng l nhng n
cht (corps simples). Hiu nh V ng cng c th c. Trong chng sau chng

ti s xt s p dng qui tc phc trong cch x th v tr nc.
B) T NHIN
Mt tnh cch na cng c th ni mt qui lut na ca o l t nhin. Phc l
mt hnh thc t nhin, nhng t nhin khng phi ch l phc. Ngha rng hn nhiu.
Trong o c kinh, ting t nhin c dng nhiu hn ting phc; t nhin l mt
im quan trng vo bc nht trong hc thuyt Lo t, nn chng 25 ng bo: o
phc t nhin, ngha l o theo t nhin, o vi t nhin l mt.
Mt vt g tri sinh ra, khng c bn tay con ngi, ta gi l t nhin; mt c ng,

ngn ng pht ra t lng ra m khng tnh ton trc, ta cng gi l t nhin.
o sinh ra vn vt ri, cho chng vn hnh, din bin theo lut ring, theo bn
nng ca chng, ch khng can thip vo, cho nn Lo t bo o l t nhin.
Chng 51 ng vit:
o sinh ra vn vt, c bao bc, vt cht khin cho mi vt hnh thnh, hon cnh
hon thnh mi vt () o v c khng can thip, chi phi vn vt m vn vt t
nhin pht trin.
Chng 37 ng bo vn vt tng t ho (vn vt s t bin ho). T ho tc l

t nhin pht trin trong ch.51.
Chnh v o cho vn vt t ho, khng can thip vo, nn o khng nhn cng
ca n: vn vt th chi sinh nhi bt tri, cng thnh nhi bt hu ch.34.

o s d khng can thip vo i sng ca vn vt v n khng c nhn cch, khng
c ch, khng ch quan. khng phi ring ca Lo t. Khng t cng ni ri:
T thi hnh yn, bch vt sinh yn, thin h ngn tai! (Dng Ho 19).
Bn ma c thay i nhau m vn hnh, vn vt c theo bn nng m t thch nghi vi

hon cnh: c c t mc ra vy, chim t mc ra cnh, con nng nc khi ln trn cn
th t t ui m mang bin thnh phi; con tm t lm kn sau c kn ra m
bin thnh con bm; v loi vt no cng i th tm n, no ri th thi, lc no mt
th ngh
iu ai cng thy. o v tri v gic, c nhin l khng can thip vo i sng vn

vt ri, nhng loi ngi hu tri hu gic li can thip vo, m can thip vo th
thng rt tai hi: chng hn con nng nc cn nh m cht ui n i th n s cht;
con tm mi lm xong ci kn, t nht mnh trong m ta c kn gii thot cho n
th n s cht m khng thnh bm; nht l loi ngi rt thng can thip vo i
sng ca nhau, gy ra lon lc, chin tranh; Lo t thy r ci hi hn ai ht
(chng 29 ng bo: thin h l mt vt thn diu khng th hu vi t thay
i n c), nn mi nhn mnh vo qui lut t nhin, dng mt hnh nh rt mi,
p vo u c ca ta, bo:
Tri t bt nhn, coi vn vt nh ch rm (ch.5), ngha l lut thin nhin tc o

khng c tnh thng ca con ngi (bt nhn), khng t v vi vt no, c thn
nhin i vi vn vt.
Khng can thip vo i sng vn vt, tc v vi. V vi cng l mt thuyt ch yu ca

Lo t, c ng nhc i nhc li nhiu ln. Cui chng ny v trong hai chng sau
chng ta s xt k thuyt . y chng ti xin ni vn tt rng v vi khng phi l
khng lm g c, m c ngha l c thun theo t nhin m lm.
Chng 37 rt quan trng, ngn m tm c ht ba trong tit ny v tit trn cho ta

thy phc, t nhin v v vi lin quan mt thit vi nhau:
o vnh cu th khng lm g (v vi - v l t nhin) m khng g khng lm (v bt

vi - v vn vt nh n m sinh, m ln); bc vua cha gi c o th vn vt s t
bin ha (sinh, ln); bc vua cha gi c o th vn vt s t bin ho. Trong qu
trnh bin ha, t dc ca chng pht ra th ta dng ci mc mc v danh (tnh cch,
bn cht ca o) m trn p hin tng , khin cho vn vt khng cn t dc na.
Khng cn t dc m trm tnh th thin h s t n nh.
Khng can thip vo i sng vn vt cn c ngha l cho vn vt t do pht trin.

Vy Lo t c th l ngi u tin ch trng chnh sch t do, mt th t do cho
nhn qun, x hi, khc s t do cho c nhn, cho bn thn, ca mt ngh s phng
ng nh Trang t trong thin Tiu dao du.
C) LUT PHN PHC
Tnh cch v qui lut th ba ca o, quan trng nht, l phn phc, tc l quay tr v.
Chng 5, Lo t vit:
i vit th, th vit vin, vin vit phn.

([o] ln (v cng) th lu hnh (khng ngng), lu hnh (khng ngng) th i xa, i
xa th tr v).
Chng 40 ni r hn
Phn gi, o chi ng.
(Lut vn hnh ca o l quay tr v).
Vn vt do o sinh ra v do c (chng ti nhc li, c l mt phn ca o, t o

m ra, c cng nui ln vn vt) m trng thnh, tt nhin phi theo qui lut phn
phc, cho nn chng 65 bo:
Huyn c thm h, vin h, d vt phn h, nhin hu ni ch i thun.
(c huyn diu su thm, cng vi vn vt tr v, ri sau mi t c s thun t

nhin).
Trong my chng , chng ta thy Lo t dng ch phn; chng 16, ng dng

thm ch phc:
Vn vt tnh tc, ng d quan phc.
(Xem vn vt sinh trng, chng ta thy c qui lut phn phc).

Phn hay phc th ngha cng nh nhau, u l quay tr v c.
Trong kinh Dch, lut phn phc c tng trng bng qu Phc. Qu ny gm nm
ho m trn v mt ho dng di. Khi kh m pht n cc im (su ho
cng l m c, tc thng 10 l, thng ngi Trung Hoa cho l lnh nht) th mt ho
dng xut hin di, ngha l kh dng bt u sinh tr li. Do m qu c tn l
Phc (tr li). Phc thuc thng 11 m lch, ngy ng ch (solstice dhier)
Lut phn phc ca o tc lut tun hon ca v tr - loi ngi nhn thy t
hi s khai: mt tri mc, ln ti nh u ri xung, ln, hm sau li nh vy; mt
trng ti ngy rm th trn, ri khuyt ln ti cui thng, rm sau trn tr li; bn ma
thay phin nhau, ri nm sau tr li ma xun; thu triu ln ln xung xung; cy ci
t t mc ln, l rng tr v t, thnh phn nui cy; con ngi t ct bi tr v ct
bi. V vy m: gi lc khng ht bui sng, ma ro khng ht ngy (phiu phong
bt chung triu, su v bt chung nht ch.23).
Ph vt vn vn, ct phc qui k cn (ch.16).
(Vn vt phn thnh u tr v gc (cn nguyn) ca chng). Gc tc l o.
Mt tnh cch ca o l phc, cho nn qui cn (tr v gc) cng tc l tr v

phc: Qui phc (ch.28).
Chng 14, ng bo o tr v ci v vt (phc qui v vt); vy th vn vt tr v

vi o, tc tr v ci v vt. din li trong chng 40:

Lut vn hnh ca o l tr li lc u () Vn vt trong thin h t c m sinh
ra; c li t khng m sinh ra. (Phn gi o chi ng thin a vn vt sinh
hu, hu sinh v).
Tht minh bch, m cng tht l lgch. Khi thu l v. T v m sinh hu,
sinh ra vn vt; vn vt bin ho ti mt trng thi no ri u quay tr li, tr v
vi v. Ri t ci v li sinh hu, y nh giai on trc75[1] C nh vy o
mi ng dng v cng c, m o mi c th thng (vnh cu) c. M qui
lut phn phc, qui cn cng vnh cu, bt bin (thng). Bit c lut bt bin
l sng sut, khng bit th vng ng m gy ho:
Qui cn th v phc mnh. Phc mnh vit thng. Tri thng vit minh, bt tri
thng vng tc hung.
Tr v gc (cn nguyn) gi l tr v mnh. Tr v mnh l lut bt bin

(thng) ca vn vt. Bit lut bt bin th sng sut, khng bit th vng ng m gy
ho (ch.16).
Tm li, Lo t ch trng c lut phn phc bt tuyt. Nhng chng ta ng nn

hi rng mi vt khi bin ho n tn cng, tr v v, v o, ht mt vng ri, ti
vng th nh, o c ti to chnh nhng vt nh trong vng trc khng, hay nhng
vt khc i mt cht; m nu l chnh nhng vt nh trong vng trc, th chnh nhng
vt , ln ny c bin ho cng y ht nh kip trc ca chng khng, nh Virgile
ngh trong bi ca Eglogue (bi ca th t ca mc ng).

Thi ho ca La M th k th I trc T.L. bo mt ngy kia ton th v tr bin
i ht cch ri, i ht vng th nht ri, s c hay ngu nhin tr li y ht mt tnh
trng rt xa xm trong d vng, ri do mt nh mnh khng sao trnh c, s din li
ng tng tiu tit cc bin c xy ra t thi trc:
Ri s c mt Tiphus (nh tin tri) khc v mt chic tu khc tn l Argo s ch cc

ng anh hng ni danh khc (nh Jason), li s c nhng chin tranh khc, m
Achille v i (mt v anh hng Hi Lp, theo truyn thuyt, m Homre t trong
thin anh hng ca Iliade) s c phi qua nh thnh Troie na76[2].
Lo t khng t ra vn lch s trng din m dn tc Trung Hoa c nhiu

lng tri cng khng tin rng ti mt ngy no s c mt vua Nghiu nhng ngi
cho vua Thun, c mt vua Tr vng b vua V vng dit, c mt Chu cng, v mt
Khng t cng sinh nc L, cng day hc, cng chu du thin h tm mt ng vua
th. H ch tin i khi nh Mnh t rng sau mt thi tr l bao nhiu lu , li
n mt thi lon bao nhiu lu na, ri tr li mt thi tr, c tun hon nh vy.
Lo t khng phi l mt thi s nh Virgile, mt s gia, cng khng phi l mt chnh

tr gia na, m ch l mt nh t tng, mt trit gia. ng quan st v tr, thy nhng
lut bin thin hin nhin m ai cng chp nhn, v ng khuyn chng ta sng theo
nhng lut , nu khng s b ho. Th thi.
Hnh nh ng ngh rng cc loi vt khc nhau u sng theo lut t nhin c, u gi
c ci c o ban cho; ch duy loi ngi l nh mt ci c , ri mi ngy
mt sa o thm m ti x hi mi ho ra lon lc nh thi ng.

Chng 38, ng vit:
Cho nn o mt ri sau mi c c, c mt ri sau mi c nhn, nhn mt ri sau

mi c ngha, ngha mt ri sau mi c l. L l biu hin s suy vi ca s trung hu
thnh tn, l u mi ca s hn lon.
Chng 18 cng din :
o ln b b ri mi c nhn ngha.
Cho rng loi ngi nh mt ci c, li tin rng con ngi c th tm li c ci

c do mt cch tu dng no (chng ti s tr li vn ny trong mt chng
sau), tc l nhn rng chng ta c t do ch; c nh mnh l qui cn nhng cng c
t do ch ti mt mc no; c th lm cho lut phn phc, qui cn tin mau hn
hay chm hn. Lo t khng ni ra, nhng c l ng ngh nh vy, tin nh vy chng?
Nu khng tin, m cho rng ci g cng c nh mnh c, x hi thnh hay suy, tr hay
lon u do lut t nhin, tun hon, con ngi khng th cng li c, th tt ng
khng vit sch. Nhng c im quan trng ny ng li khng xt: loi ngi do o
sinh ra th do u m nh mt ci c? Do u m nh mt ci phc do o ph cho?
Do c thng minh? Nhng c thng minh cng do o ph cho na. Do nh cm
quyn gi lng dc cho dn? Nhng dn phi c sn lng dc th mi gi c ch?
*
Qui kt I: S lun phin v s tng i ca cc lut tng phn
Phn c ngha l tr li m cng c ngha l tri li. V tr tin ti cng cc mt trng

thi no th quay tr li, tc l chuyn qua mt trng thi tri li, ngc li trng
thi trc: nh mt tri x ngc li vi mt tri ln, trng khuyt ngc li vi trng
trn, thu triu rng ngc li vi thu triu dng, m ngc li vi ngy
l s lun phin ca nhng ci tng phn m Phng Hu Lan (sch dn

tr.230) so vi thuyt chnh (thse), phn (antithse), hp (synthse) ca Hegel. Phng
dn cu i trc nhc khut, i xo nhc chuyt (cc thng th dng nh cong,
cc kho th dng nh vng) trong chng 45 chng thc rng Lo qu c ch
trng chnh, phn thnh hp. ng bo: Nu ch c thng khng thi th tt bin
thnh cong, nu ch c kho khng thi th mun cho kho qu rt cuc ho vng
(lng xo thnh chuyt); nh trong ci thng c ci cong, trong ci kho c ci vng,
cho nn [Lo t] mi bo l cc thng (i trc), cc kho (i xo), nh vy l chnh,
phn hp nhau y. Cho nn cc thng khng phi l cong, ch dng nh cong thi;
cc kho khng phi l vng, ch dng nh vng thi.
Grenier trong cun Lesprit du Tao (Flammarion 1957), trang 51 cho rng Phng so
snh nh vy ch l xt b ngoi thi. Hc thuyt ca Lo t ngc hn vi Hegel.
Hegel tin c mt s tin trin hoi ln ln ti tuyt i (trong giai on trc, chnh,
phn thnh hp; qua giai on sau hp thnh chnh, ri li c phn, li thnh hp
na, c nh vy m tin ln ln); cn Lo t, ngc li, ch trng qui cn, tr v
o. Vy Hegel cao s tng tin, Lo cao s gim thoi. Thuyt ca Hegel c
tnh cch dch ho (dialectique), cn thuyt ca Lo c tnh cch thn b (mystique).
Chng ti cho rng Grenier c l. Mt s cc trit gia ng, ty, c ging nhau, th
thng cng ch ging nhau b ngoi thi m tinh thn vn c ch khc.

Phi t cu i trc nhc khut, i xo nhc chuyt vo chng 4577[3], ri so
snh chng ny vi chng 41, mi on c ca Lo t.
Chng 45:
Ci g hon ton th dng nh khim khuyt m cng dng li khng bao gi ht;
ci g cc y th dng nh h khng m cng dng li v cng; cc thng th dng
nh cong, cc kho th dng nh vng, n ni cc kho th dng nh p ng.
Chng 41:
Sch xa c ni: o sng th dng nh ti tm, o tin th dng nh tht li, o

bng phng d dng th dng nh khc mc; c cao th dng nh thp trng; cao
khit th dng nh nhc nh [cng c th hiu: tht trong trng th dng nh d
bn]; c rng ln th dng nh khng , c mnh m th dng nh bing nhc,
c cht phc th dng nh khng h [c ngi dch l hay thay i].
Hnh vung cc ln th khng c gc [ni v khng gian, n khng c gc v khng

bit gc n u]; ci kh c cc ln [o] th khng c hnh trng c nh; thanh m
cc ln th nghe khng thy, hnh tng cc ln th trng khng thy, o ln th n
vi, khng th ging c.
Trong hai chng , Lo t u ni v o v v tr, u dng nhiu ting dng

nh (nguyn vn l nhc) so sch hai ci ngc nhau: hon ton vi khim
khuyt, y vi h khng, thng vi cong, sng vi ti, tin vi li, cao vi thp trng

v.v cho thy tnh cch n vi, b mt, khng th ging ca o. Cho nn Grenier
bo thuyt ca Lo c tnh cch thn b l th.
S lun phin ca cc tng phn tc s tun hon ca v tr - l mt iu ai cng

thy, trit gia no cng nhc ti; Lo t su sc hn, cn ni n s tng i ca
tng phn.
Chng 2, ng vit:
C v khng sinh ln nhau; d v kh to nn ln nhau; ngn v di lm r ln

nhau; cao v thp da vo nhau; trc v sau theo nhau.
C v khng, d v kh, ngn v di, cao v thp, trc v sau l tuy b ngoi tri
nhau, nhng thc l sinh thnh ln nhau, v khng c ci ny th khng c ci kia:
khng sinh ra c tc vn vt, vn vt bin ho ti cc im ri li tr v khng;
v li phi c ri mi thy khng, ngc li cng vy; cng nh phi c mt vt di
mi thy mt vt khc ngn, mt vt cao ri mi thy mt vt khc l thp.
Ci p ci xu cng vy, ci thin ci c cng vy.
Ai cng cho ci p l p, do m pht sinh ra quan nim v ci xu; ai cng cho

iu thin l thin, do m pht sinh ra quan nim v ci c. (ch.2).
p xu, thin c u l quan nim ca loi ngi c; o khng phn bit nh vy,
ch vn ng khng ngng thi, ht giai on ny tip ngay giai on khc, mi giai
on c mt nhim v ca n l chun b cho giai on sau, cui cng l tr v o.
Khng c giai on no quan trng hn giai on no: tui tr chun b cho tui gi,
m ma ng chun b cho ma xun. Xt cho cng th vn vt cng vy, khng c qu
tin: khng c vt no khng c ch trong v tr v phng din ny hay phng din
khc, cho loi ny hay loi khc; chng hn khi dng cht ho hc dit ht loi mui,
loi su mt ci h th c s cht, h s cht, dit ht chim trong mt khu vc no
th su s sinh si ny n m ma mng s b hi V ai khng bit rng ng gip cho
hoa kt tri, hoa gip cho ong c mt? Loi no cng c cng gi s qun bnh, iu
ho trong v tr.
i vi o, vt no cng ngang nhau, khng c qu tin, khng c ho phc v ho l

ch da ca phc, phc l ch np ca ho (ho h phc chi s , phc h ho chi s
phc ch.58), chnh c th bin thnh t, thin c th thnh c (chnh phc vi k,
thin phc vi yu ch.58). Tt c ch l tu thi bin ho, lc ny l qu, l phc, l
chnh, l thin th lc khc l tin, l ho, l t, l c. Tng i ht.
l mt qui kt ca lut phn phc, ca lut t nhin. V chng ta c th bo thuyt

t vt (mi vt u ngang nhau), Trang t mn ca Lo t, ch trin khai mt
cch ti tnh hn thi. Lo t l trit gia u tin ch trng t do (coi tr.76-77
trn78[4]) v bnh ng chng?
Nhng li ca ng chng ti dn tit ny v cn nhiu li khc na (nh: nhu nhc

thng cng cng, tuyt thnh kh tr) c v ngc i. Chnh Lo t cng nhn
vy, nn chng 78, ng bo: Chnh ngn nhc phn (li hp o nghe nh ngc
i). ng bit rng nhiu ngi cho thuyt ca ng l qui lun, ch ci ng:
K h s tc k ti tm hiu bit thp nht - nghe o th ci r. Nu khng ci

th o u cn l o na. (H s vn o, i tiu chi. Bt tiu, bt tc d vi o
ch.41).
Qui kt II: Tn hu d, b bt tc
Mt qui kt na ca lut phn phc l tn hu d, b bt tc.
Vn vt t khng m sinh ra, mi u con nh, yu (nh vy l bt tc), ln ln ln
ln, mnh ln tc l c bi b; khi ln, mnh ti cc im ri (nh vy l hu d)
th tr ngc li, nh i, yu i tc l b gim, tn i; gim ln, suy ln ti khi tr v
khng, th l xong mt vng. Cho nn Lo t ni:
o tri ging nh buc dy cung vo cung chng? Dy cung cao qu th h n
xung, thp qu th a n ln; di qu th b bt i, ngn qu th thm vo. o
tri bt ch d, b ch thiu (Thin chi o tn hu d nhi b bt tc ch.77).
Vy th trong v tr tuy vt no cng ngang nhau, trng thi no cng cn thit nh

nhau, nhng Lo t vn thch, mn ci nh, ci yu, ci vi, ci t, ci ti tm, ci
khim hn v nhng ci gn vi o hn, c o b cho.
Qui tc ny c v s p dng trong i m chng sau chng ti s xt. y ti ch
dn thm mt cu na, tip vo on trn (ch.77):
o ngi th khng vy [thi thng i th khng nh o tri], bt ch thiu
m cp thm cho ch d. Ai l ngi c d m cung cp cho nhng ngi thiu thn
trong thin h? Ch c ngi c o mi lm c nh vy. (Thc nng hu d d
phng thin h? Duy hu o gi).
Tht l mt li nhn t, y tnh thng, mt ch trng cng bng x hi him thy
trong trit hc Trung Hoa thi Chin Quc. Thc nng hu d d phng thin h?.

Ti thch cu hn nhng cu: dn vi qu, x tc th chi, qun vi khinh79[5] hoc
Dn chi s hiu, hiu chi, dn s , chi80[6], v n l mt li than th pht t y
lng.
D) V TRIT L V
Vn vt khi pht trin n cc im th b tn ln ln cho ti khi tr v v. Vy
v l chung cc trong mt giai on m cng l khi im giai on sau. Hn na
n cn l bn thu ca tri t (ch.1), nh chng trn ni. V vy Lo t rt qu
v; c th ni hc thuyt ca ng l hc thuyt v, ngc hn vi hc thuyt ca
cc nh khc.
V khng c ngha l hon ton khng c g, tri hn vi hu. V l v sc, v thanh,
v hnh i vi cm quan ca ta, nh o. V c tnh cch huyn diu, huyn b, n
sinh ra hu, ri hu tr v v, thnh th v, hu khng tng phn m tng thnh.
cho ta thy ci cng dng k diu ca v, Lo t dng nhiu hnh nh mi m, ti
tnh.
Chng 11 ng vit:
Ba mi tay hoa cng qui vo mt ci bu, nhng chnh nh khong trng khng
trong ci bu m xe mi dng c. Nhi t st lm chn bt, nhng chnh nh
khong trng trong m chn bt mi dng c. c ca v ca s lm nh,
chnh nh ci trng khng m nh mi dng c.Vy ta tng ci c [bu,
chn bt, nh] c li cho ta m thc ra ci khng mi lm cho ci c hu dng.
Chng 5 ng li v khong trng khng gia tri tc khng gian nh ci b, h
khng m khng kit, cng chuyn ng hi li cng ra.
Tht l ngc i. Vng An Thch i Tng phn i ng, i bo:

Cng dng ca ci bnh xe tuy ch trng gia ba mi su ci r qut chu li,
nhng ngoi phi c vnh trn th mi c ch trng y. Cng dng ca cc t
tuy ch trng ca nhiu th , nhng phi c ci v chung quanh th c mi c
ch trng. Cng dng ca ci nh tuy ch trng trong nh nhng phi c tng,
vch, nn, mi th ci nh mi c ch trng. Nh vy th nhng cng dng ca cc vt
kia phi ci c, khng ci khng 81[7].
Lo t sng thi lon, thy ngi ta cng cu lon th cng lon thm, cho nn ng
ch trng ng hu vi, ng lm tri thin nhin, tc phi v vi, do ng trng
v; Vng An Thch sng thi Trung Hoa suy nhc, mun cu nguy cho quc
gia, phi gim quyn li ca qu tc m tng quyn cho triu nh, nn ng ch trng
cc hu vi, can thip nhiu vo i sng ca dn, c bit l ca gii qu tc, a ch,
thng nhn, do m trng hu. o khc nhau th khng cng bn vi nhau
c. Vng phn i Lo l l ng nhin, nhng ng bt cng, khng chu
hiu su t tng ca Lo: Lo trc sau vn ngh rng hu v tng thnh, phi c
c hai, khng c ci khng th ci c v dng, m khng c ci c th ci
khng cng v dng nh Vng ni. Gi nh Vng kt lun rng: Nh vy th
nhng cng dng ca cc vt kia u c ci c ln ci khng th chng ta hon ton
ng vi ng.
V ly v lm gc, Lo t mi khuyn ta v vi, v ngn, v dc, v s (ch.57); cng
chnh ly v lm gc nn ng mi ch trng tuyt hc, tuyt thnh kh tr; cng
chnh v ly v lm gc nn ng mi trng s h tnh, tinh thn bt tranh v ng mi
ngoi k thn, hu k thn (ch.7). Mt na nhn sinh quan, chnh tr quan ca ng
xy dng trn ch v.

82[1] Hin nay, hai ngn ri nm sau Lo t, khoa hc a ra hai thuyt ny:
- Thuyt ca Sandage: v tr vnh cu, bin ng hoi (ternel, oscillant) c gin ra ri
co li, co li ri gin ra, nh vy c ngha l vt cht, nng lng v khng gian u v
cng. Thuyt ny t ngi chp nhn.
- Thuyt ca Ryle: v tr c mt khi tuyt i, mi u l mt s n tung ra, bnh
trng ra; sau cng hoc l mt vt cht hu hn no tan thnh hi trong mt khng
gian hu cng; hoc l s bnh trng ban u chuyn thnh mt s co rt li tr v
nguyn th; thuyt ny d chp nhn hn (Tp ch Plante s 18 - thng 9 nm 1970).
Chng ta thy thuyt ca Ryle cng hi ging thuyt qui cn ca Lo t.
83[2] Do Will Durant dn trong cun The Lessons of History. NY. 1968.
84[3] Ngha l khng tch cu ra khi chng 45 xt ring. (Goldfish).
85[4] Tc trong tit B) T nhin. (Goldfish).
86[5] Li ca Mnh t, trong cun Mnh t, c Nguyn Hin L dch l: qu trng
nht l dn, ri ti x tc (t ai), cn vua l khinh. (Goldfish).
87[6] Cu ny trong sch i hc, Minh Di dch l: iu g dn thch th mnh cng
thch, iu g dn ght th mnh cng ght
http://www.tinparis.net/vanhoa/vh_TusachMINHDI2_LeHung.html
(Goldfish).
88[7] Do Ng Tt T dn trong cun Lo t (Khai Tr 1959), trang 50.

Chng 3
O I
(Trong chng ny v chng sau, chng ti bt buc phi dng ch o khi th vi

ngha thng thng, khi th vi ngha ring ca Lo t: bn nguyn ca v tr; nhng
hai ngha rt khc nhau, kh lm c).
Lo t cng c th ni nh Khng t: Ng o nht d qun chi 89[1] (L nhn

15). o ca ng cn nht qun hn o ca ca Khng na. Hai ch trung th
90[2] tm tt c ht nhn sinh quan ca Khng, cn chnh tr quan ca Khng
khng phi ch c trung th, m cn chnh danh, tn qun, th, ph, gio v.v
na. o ca Lo t th hai ch phn phc (phc vi ngha l o tr v phc tc
tr v o) tm tt c c nhn sinh quan ln chnh tr quan ca ng. Khi ng khuyn
phi thun t nhin, v vi, trnh cc oan, khim, nhu, kh tr, qu dc l khuyn
ngi i trong cch x th m cng khuyn nh cm quyn trong php tr nc.
Chng ti phi tch ra lm hai chng: o i trong chng ny v o tr nc

trong chng sau cho d trnh by, nhng vn thy l min cng m khng sao trnh
c li lp li.
X hi theo Khng
Dn tc Trung Hoa ti u i Chu (th k th XII trc T.L)91[3] vn minh lm:

x hi c t chc hon chnh trn c s tn qun quyn, ph quyn v nam quyn:
Quyn tr dn thuc v giai cp qu tc, h nm lun quyn tn gio (ch thin t mi
c t tri t, bn phng, ch hu ch c t phng mnh , ngi dn ch c
t t tin); h c bn phn che ch dn, dn phi nui h, tun lnh h. Trong nc th
nh vy, cn trong nh th ngi cha nm quyn, n ng c quyn hn n b. Trong
x hi th k s ng u, ri ti nng dn, cng ng sau nng, thng b coi r hn
c. T chc cht ch, c tn ti hn hi, x hi nng nghip no hi u cng nh
vy c.
Tc l, l nghi, lun thng ti u i Chu, cng c Chu Cng n qui nh thnh

mt h thng m i sau gi l o Nho Chu Cng c tn l ng t o v ti
th k th VI tr.T.L, Khng t ghi chp li, pht huy thm, do o Nho cng gi l
o Khng, m Khng t thnh mt ng t na ca o Nho, danh cn hn Chu Cng,
cho nn Hn Phi t, trong thin Hiu hc bo: t ti mc cao nht ca Nho l
Khng Khu (Nho chi s ch, Khng Khu d). Nhn, l, ngha, tr, tn (ng thng
ch thng ny cng c ngha l vnh cu, bt bin nh ch thng trong o c
kinh) thnh nhng c cn bn trong php c x gia vua ti, cha con, chng v, anh
em, b bn (ng lun); cc c trung, hiu, tit, ngha v cn, kim, lim, chnh c
cao; sut hai nghn ri nm sau, cho ti th k ca chng ta, nn lun l Khng

Mnh , thi no cng c tn trng.
Thi Chin Quc, do nng nghip tin b, mt giai cp mi xut hin, giai cp tn a
ch - mt phn l cc qu tc sa st, mt phn l bnh dn c ti tr mun thng nht
Trung Hoa cho ht chia r, lon lc d pht trin kinh t; h tranh u vi giai cp
qu tc, ginh mt phn quyn cai tr cho mnh, t ra lut php, t chc li hnh chnh
v kinh t (coi b Hn phi t chng ti son chung vi Gin Chi); nhng d h l Mc
gia hay Php gia (Danh gia t bn n chnh tr), c canh tn hay cch mng g th cng
vn tn qun quyn, ph quyn, nam quyn, v vn coi trng nhng nt chnh ca o
Khng, ca np sng theo Khng, m h cho l khng cn phi bn li na. H ngoi
ming ch bai o Khng lm mt nc (Mc t), cho Nho gia l mt trong nm loi
mt (ng ) ca x hi (Php gia), nhng thc ra h ch mun sa li o Nho cho
hp thi, cho thc tin hn (Php cho Nho l tng qu) v phng din chnh tr
thng nht quc gia thi; v khi Trung Hoa thng nht ri, nh Tn ng xong vai tr
ri, th o Nho li c tn sng sau mt thi b chm trong my chc nm di i
Tn Thu Hong.
Trit gia duy nht khng h nhc ti tn Khng t, cng khng h m ch o Khng
(hay mt o no khc), ch n tn vi mt thi rt trit, trnh by hc thuyt ca
mnh, chng ai, cng chng khen ai, m ch trong khong 5.000 ch lm mt
cuc cch mng ln v t tng, lt ngc hn li o Khng, c v v tr quan ln
nhn sinh quan, chnh tr quan, trit gia duy nht l Lo t.
Lt ngc nn lun l ca Khng.
o c kinh m u bng my li Lo t bo trc cho chng ta rng o l mt ci

g rt huyn vi, chnh ng khng hiu r c v loi ngi khng c ngn ng g din
t c, cho nn ng khng th ging cho ta c, ch gi cho ta c thi ta t
tm hiu ly.
Ri qua chng 2, ng li bo trc cho ta mt iu quan trong na: phi b quan

nim sai lm v thin, c ca x hi ng thi tc ca Khng Mc i, trc khi tm
hiu o, tm hiu hc thuyt ca ng. ng vit:
Ai cng cho ci p l p, do m pht sinh ra quan nim v ci xu; ai cng cho

iu thin l thin, do m pht sinh ra quan nim v ci c92[4]. L v c v
khng sinh ln nhau; d v kh to nn ln nhau; ngn v di lm r ln nhau; cao
v thp da vo nhau; m v thanh ha ln nhau; trc v sau theo nhau.
Ngha l trong v tr khng c g vn tt, vn xu; o khng phn bit tt xu, nh

chng trn chng ti ni. Vy th thnh nhn tc l ngi ho ng vi o,
hon ton h tnh, theo t nhin ch c mt cch x s l:
theo thi v vi, dng tht khng ni m dy d, cho vn vt t nhin sinh

trng m khng can thip vo.
ng cha phi l bc thnh nhn , m li mun sa li s lm ln qu hu vi ca

ngi i ngy cng xa o, th khng th v ngn c v tt phi vch ra iu no
nn theo, iu no khng nn ngha l a ra nhng gi tr khc, hp vi o.
ng ch nhng c nhn, ngha, l, tr, tn, v trung hiu ca o Khng.

Cho nn o mt ri, sau mi c c (o y l tng nguyn l ca vn vt, c
l nguyn l ca mi vt, tc mt phn ca o; c cng c th hiu l bn nng sinh
tn ca mi vt). c mt ri sau mi c nhn, nhn mt ri sau mi c ngha, ngha
mt ri sau mi c l93[5]. L l s biu hin ca s suy vi ca s trung hu thnh tn,
l u mi ca hn lon. Dng tr tu m tnh ton trc th ch l ci lo lot ca
o, m l ngun gc ca ngu mui (ch.38). Chng 18 ng li ni:
o ln b b ri mi c nhn ngha; tr xo xut hin ri mi c tr ngy; gia nh

(cha m, anh em, v chng) bt ha ri mi sinh ra hiu, t; nc nh ri lon mi c
ti trung.
Hai on dn trn l li mt st chung cc nn lun l ca cc dn tc, mt st s vn

minh ca nhn loi t xa ti nay ch chng phi ca ring Trung Hoa thi . Theo
Lo t th loi ngi bm sinh c lng yu cha m, yu con, yu ng loi, tn trng
b trn v.v cng nh loi chim, loi nai chng hn, khng loi no khng nui nng,
che ch cho con khi con cn nh, khng quyn luyn vi m, khng hp on, khng
theo con u on; o v c khin nh vy. Nhng tnh cm hn nhin, trong
sch, khng suy tnh.
Loi ngi mt tnh cm hn nhin ri, mi t ra nhn, ngha, l, tr, tn, hiu
trung; bo phi hnh ng ra sao mi l nhn, ngha, hiu, trung, l c ri, nhm mt
mc ch ri, khng thnh thc na; nu li bt buc ngi ta lm nh mnh, th u
cn l o c na, m l sa o, dng tr xo, trng s lo lot, u mi ca hn lon
ri.

Vy phi tuyt thnh, kh tr, bt thng hin, m gi s cht phc.
Chng 19, Lo t vit:
Dt thnh, b tr, dn li gp trm; dt nhn b ngha, dn li hiu t; dt [tr] xo,

b li, khng c trm gic.
Chng 3:
Khng trng ngi hin dn khng tranh.
Khng, Mc u coi Nghiu, Thun l thnh nhn, coi thi Nghiu, Thun l hong
kim thi i. Ngay Php gia nh Hn Phi cng c lc trng Nghiu, Thun; Trang t
cng nhc n Nghiu, Thun. Khng c chnh tr gia no thi Chin Quc khng tin
huyn thoi Nghiu, Thun; duy c Lo t l tuyt nhin khng ni n Nghiu, Thun
hay bt k ng thnh no khc ca o Nho, nh Hong , Phc Hi, Chu Cng
ng coi h l khng nhng khng c cng m cn c ti vi dn tc Trung Hoa,
nhng khng mc st h, khng c h th dn li gp trm. C h thi ca ng l
khng cn nhc ti h. l im c bit ca ng v ca o c kinh.
Dt thnh ri b tr na.
Khng t coi tr l mt trong nm c quan trng nht, ngang vi nhn, ngha, l; v

khng c tr, ngha l khng bit rng hiu nhiu, khng sng sut th kh t ti mc
cao ca nhn, ngha, l c, khng bit nhn vi tng hng ngi thn hay s, thin
hay c ra sao, khng bit hnh ng th no mi hp ngha, khng bit gi l cch
no, tm li khng bit trung dung, tu thi, tu hon cnh. Cho nn ng rt trng s
hc v ng c l. ng rt hiu hc, sut i tn tm dy ngi. ng t xt mnh l
hc nhi bt ym, hi nhn bt quyn (hc m khng chn, dy ngi m khng mi
Thut nhi bi 2).
Thin Dng Ho bi 8, ng bo: Mun nhn m khng mun hc th b ci che m

l ngu; mun tr m khng mun hc th b ci che m l cao k thi qu; mun tn m
khng mun hc th b ci che m l hi ngha; mun trc m khng mun hc th b
ci che m l ngang ngnh; mun cng m khng mun hc th b ci che m l to
bo, khinh sut.
Lo t phn i th tr ca Khng, v cn bn ca n dng trn s phn bit sai lm

ca Khng v th phi, thin c, trn nhng gi tr gi to nh ng vch ra trong
chng 2 ( dn trn).
V li tri thc t bn thn ca n l i tng ca lng dc ri (Phng Hu Lan

tr.235) m nh on di chng ti s trnh by, ng ch trng qu dc (gim dc
vng cho ti mc gn nh v dc). Cng bit nhiu ngi ta li cng ham mun
nhiu; hn na cng bit nhiu ngi ta li c nhiu kh nng tho mn dc vng:
chng hn chng ta v bit c nhiu tin nghi ca khoa hc (n in, xe hi, my
thu thanh, thu hnh, my lnh) nn mun c cc tin nghi ; s hiu bit ca
loi ngi v khoa hc cng tng th loi ngi cng nghin cu, pht minh thm
nhng my mc mi ngy mt tn k. Nh vy hoi, khng bit th no l , m cng
khng th ngng c.
Vi hc nht ch (ch.48) l ngha vy: Theo hc nh Khng, Mc th mi ngy [dc

vng v tinh thn hu vi] mt tng. Cn theo o th mi ngy [dc vng v tinh thn
hu vi] mt gim: Vi hc nht tn.
Cng nhiu ham mun ham danh, ham li, ham quyn th con ngi cng ho ra tr
xo, c tinh thn ganh ua, hiu thng, dn ho ra kh tr, tr ngu:
Thi xa, ngi kho dng o tr nc th khng lm cho dn khn lanh c xo, m
lm cho dn n hu, cht phc. Dn s d kh tr l v nhiu tr mu (Dn chi nan
tr, d k tr d ch.65).
Tr xo xut hin ri mi c tr ngu (Tr tu xut, hu i ngu - ch.18).
Trong Trang t c k truyn mt ng lo lm vn chu mc tng thng nc ging i

ti rau ch khng chu dng mt ci my ly nc va nh nhng va mau (my
y ng sau nng, ng trc nh, c l nh ci cn vt ca ta), v l: My tc l c
gii, k c c gii tt c c s, k c c s tt c c tm, m c tm l iu lm ng
ta xu h. C xo, khn lanh tc l c lng my mc, tc l c c tm. ng lo
lm vn theo ng o Lo94[6].
H c c tm th sinh ra nhiu lo lng v ni c tht, thua km ngi, truy nguyn

u do hc (theo cch ca Khng). Mun cho khi lo, ch c cch l dt hc:
Tuyt hc v u (ch.20).
V rt cuc Lo t bo ch c mt cch hc l:

Hc bt hc (ch.64).
Ngha l hc sao cho c v tri v thc; ni cch khc l ly s khng hc lm

hc, nh vy mi gip c mi ngi tr v vi o, gip vn vt pht trin theo
t nhin (phc chng nhn chi s qu, ph vn vt chi t nhin ch.64).
Cch hc tri hn cch hc ca Khng t, khng dng sch v, cng khng cch
vt (nghin cu tng s vt mt i hc), nh vy l phn bit phin toi, chi li ch
thm m hoc m gi tm hn h tnh, dng trc gic hiu o tng nguyn l ca
vn vt hiu mnh, mt phn ca o, do o sinh ra ri tr v vi o, mc ch l
tm mt li sng hp vi o.
Hc theo cch th:
Khng ra khi ca m bit c [s l trong] thin h; khng dm ra ngoi ca m

bit c o tri. Cng i xa cng bit c t (v ch bit c nhng hin c
nhng hin tng trc mt thi, bit c phn t, khng bit c ton th). Cho
nn thnh nhn khng i m bit, khng nhn m thy r, khng lm m nn. (ch.47).
Lt ngc ch tn ti ca Khng
Ti y chng ta thy Lo t lt ngc nn lun l Khng gio. ng cn lt ngc

c ch tn ti, phong kin ca Khng na.
Lo coi vn vt nh nhau, khng phn bit qu, tin, nh vy l ch trng bnh ng;
ng li bo phi cho vn vt t nhin pht trin theo bn tnh ca chng, khng can

thip vo, nh vy l ch trng t do. Bnh ng v t do l nhng gi tr ngc vi
ch phong kin dng trn qun quyn, ph quyn v nam quyn.
Lo t khng cc oan nh Trang t m a ra ch trng v chnh ph. ng vn cn

duy tr ngi vua, nhng nhim v v quyn hnh ca vua b gim thiu gn nh khng
cn g. Vua ch c mi vic l v vi, ngha l khng can thip vo i sng ca dn,
ch coi chng cho dn sng theo t nhin, ngn nga trc cho dn khi nh mt bn
tnh thun phc. im , chng ti s bn thm. V khng th thng , qu thn,
vua mt lun quyn gio ch.
Hn na, vua tuy trn dn m khng qu bng dn, v:
Sang ly hn lm gc, cao ly thp lm nn (Qu d tin vi bn, cao d h vi c).

Cc vua cha mi t xng l c (ci ct), qu (t c), bt cc (khng tt) chnh l l
. (ch.39).
Vy vua phi t t mnh di, sau dn:
Sng bin s d lm vua trm khe lch [ngha l ni qui t ca mi khe] v kho
di thp nn lm vua trm khe lch. V thnh nhn [tc hng vua cha] mun trn
dn th phi ni li khim h, mun trc dn th phi li li sau. (ch.66).
Chng 7 cng din :
Thnh nhn t thn mnh sau m thn li c trc, t thn mnh ra ngoi
m thn mi cn c.

Lo t khng ni ti ph quyn (quyn ca cha), nhng c theo qui v vi, bt can
thip th nhim v v quyn ca cha cng gim thiu nh quyn ca vua. Cha ch phi
nui con, che ch chng, hng dn chng sng theo t nhin, nh vy l t ph
(cha hin t) ri.
ng cng khng ni n nam quyn (quyn ca n ng, ca chng), nhng r rng

ng trng n tnh hn nam tnh. Chng 28 ng khuyn ta phi:
Bit trng (nam tnh) m gi mi (n tnh) (Tri k hng, th k th).
Chng 61, ng ni thm:
nn ging nh ging ci trong thin h. Ging ci nh tnh m thng ging c

(ham ng).
V trng n tnh cho nn ng cho o l n tnh, ch khng nh Khng cho Thng

(v nh ngi phng Ty cho Dieu l pre95[7]) c nam tnh.
Ngay trong chng u ng bo o l m ca vn vt (vn vt chi mu).
Ri chng 25, chng 52: m ca vn vt trong thin h (thin h mu).

Chng 20: m nui mun loi (t mu).
Chng 6 ng dng thn hang tng trng cho o: th ca o h v, nn gi

l hang, dng ca n v cng, nn gi l thn; n sinh ra vn vt cho nn gi n l
m nhim mu (huyn tn).
Trng n tnh tc l trng n, ngc hn vi Khng, Mc, vi x hi ng thi. Ti

khng chc ng c tr li ch mu h; nhng mt x hi theo quan nim ng,
mt x hi m quyn v bn phn ca vua cha, ca gia trng rt gim thiu, n
c trng hn nam, mt x hi nh vy khng cn l x hi phong kin, tn ti na,
m ging x hi thi s khai, khi loi ngi cn sng thnh cc b lc.
X k
Lo t l trit gia u tin, c l l duy nht rn tm nguyn nhn su xa s sa o ca

loi ngi.
Khng, Mc ch tm nguyn nhn s lon lc ca x hi ng thi thi: ti cc nh

cm quyn khng theo o ca tin vng (Nghiu, Thun), ti vua khng ra vua,
khng trng s gio dc bng l (Khng) hoc ti mi ngi khng bit yu ngi
khc nh yu bn thn mnh (Mc) v.v
Lo t i ngc ln na, bo khng phi vy. Nguyn nhn chnh, duy nht theo ng
l ti loi ngi mi ngy mi xa o, khng sng thun theo o, tc thun theo t
nhin, mt s cht phc, c nhiu dc vng qu, cng thng minh li cng nhiu dc
vng, cng xo tr, tranh ginh nhau, chm git nhau.
Tin ng t ra l o vn hon ton, con ngi ban s do o to ra, c c
nui dng, cng t nhin, cht phc, t dc vng, chn thnh, nhu thun. Tin
ng hay khng l iu khng ai bit c v em ra bn th khng bao gi ht,
khng ai thuyt phc ni ai. C th n ng mt phn. Cc nhn chng hc u nhn
rng cc dn tc s khai rt cht phc, thnh tht; c th c mt s a ho bnh,
nhng a s cng tn bo lm. Khi sn mi th chm git nhau, n tht nhau na.
Khng th tin chc rng con ngi s khai u tt c.
Nhng trit gia no cng c quyn t ra mt tin ; h n ng mt phn - d nh

- ri suy lun mt cch ng sau a ra mt kt lun, mt gii php c ch cho
nhn loi trong mt thi no , sa c mt vi sai lm no , l cho trit
thuyt c gi tr ri.
M Lo t suy lun rt ng. Con ngi vn cht phc, ch v cc ng thnh ca

Khng, Mc t ra nhng gi tr gi to (hin v bt hin, qu v tin, danh vi li), gi
lng ham mun ca ca dn, ri dy cho h khn lanh hn na, th lm sao khng
sinh ra lon? Khi lon ri, h a ra c nhn sa (nh Khng), sa khng c,
h dng ti quan nim ngha (nh Mnh), tht bi na, h cao l (nh Tun), ht
l ti php, thut ( Hn Phi). Hin nay khp th gii u u cng dng thut v sc
mnh. Cc phng tin bn trit gia v chnh tr gia dng mi ngy mt mnh ln m
kt qu l x hi cng lon, nhn loi cng sa o.
V Lo t kt lun: ch c mt cch l thay i li sng, tr v vi o, vi t nhin,

tc l phi phn phc.

Bc u l phi qu dc, gim thiu dc vng. Trong o c kinh ta thy vi ba
ch dng danh t v dc, nh:
---chng 3: X dn v tri v dc (Khin cho dn khng bit, khng mun),
---chng 37: Ph dic tng v dc (Khin cho vn vt khng cn *t+ dc);
nhng chng ta nn nh rng ch v cng nh ch v trong danh t v vi,

khng c ngha l hon ton khng, khng tri hn vi hu. V vi khng phi l hon
ton khng lm g c m l ng lm g tri vi lut t nhin ca v tr; v dc khng
phi l hon ton khng ham mun g c, m ng ham mun ci g ngoi nhng nhu
cu ti thiu t nhin ca con ngi. Vy v dc tc l qu dc, hoc tit dc.
V im tit dc, thuyt ca Lo t khng c g mi m, Khng t v Mc t cng ch

trng nh ng, ch khc l ng nhn mnh hn hai nh kia, tin xa hn, cho thi
v dc l hnh phc hon ton, l iu kin tr v o m nhn loi mi khi lon,
cn Nho gio ch cho n l iu kin gi t cch (Khng), hoc nui ci tm
(Mnh)96[8]; v Mc t coi n l mt s khc kh nn theo mu hnh phc chung
trong khi cn nhiu ngi khn cng, khc kh ti mc ch mong tho mn c ba
nhu cu cn bn ny thi: n, mc, mt nhc, au m c ngh ngi: Dn c
ba mi lo: i m khng c n, rt m khng c o, mt m khng c ngh, ba
ci l ba mi lo ln ca dn) (Phi Nhc).
Lo t nhiu ln nhc ta phi qu dc. trn chng ti dn cu: hc bt hc ca

ng trong chng 64. Cng chng ng bo phi dc bt dc, ngha l ch nn

mun mt iu l v dc, qu dc.
Chng 19 ng gn lin qu dc vi bo phc:
biu hin s mc mc, trong th gi s cht phc, gim t tm, bt dc vng (hin
t, bo phc, thiu t, qu dc).
Chng 37, ng ni r hn:
trong qu trnh bin ha, t dc ca vn vt m pht ra th ta dng ci mc mc v

danh (tc o) m trn p hin tng , khin cho chng khng cn t dc na.
Cng nh Mc t, ng cho rng con ngi ch cn tho mn nhng nhu cu t nhin

ti thiu: bng th no, xng ct th mnh; cn nhng vt him, ch gi lng ham
mun, khin cho x hi sinh lon, th phi b ht:
Khng trng ngi hin cho dn khng tranh [danh li], khng qu ca him
cho dn khng trm cp, khng ph by ci g gi lng ham mun, cho lng dn
khng lon.
Cho nn chnh tr ca thnh nhn l lm cho dn lng th h tnh, bng th no, tm ch

th yu [khng ham mun, khng tranh ginh+, xng ct th mnh (chng 3).
Nhng ci g lm cho vui tai, p mt, ngon ming cng vy, v:
Ng sc lm cho ngi ta m mt; ng m lm cho ngi ta tai; ng v lm cho

ngi ta t li; rui nga sn bn lm cho lng ngi ta m lon; vng bc chu
bu lm cho hnh vi ngi ta i bi. Cho nn thnh nhn cu no bng m khng cu

vui mt, b ci ny [xa x, a dc] m la ci kia [cht phc, v dc] (chng 12).
Y nh li Mc t trong thin Tit dng, thng:
*n ung+ no bng, ni hi, mnh chn tay, sng tai sng mt th thi, khng
rn iu ho n cng cc ng v v mi thm, khng tm kim nhng ca ngon vt l
xa.
Nh vy Lo v Mc u ch trng hu b m ngh, ngh thut, nhng ci ta gi l

sn phm ca vn minh: Lo t cho con ngi tr v vi cht phc, khng sa o,
tranh nhau; Mc t cho dn khi kh97[9]; Lo v l tng, Mc v thng dn.
Danh vng, a v, tin ca li cng nn xa lnh:
Vng ngc y nh, lm sao gi ni; giu sang m kiu l t rc ly ha. Cng
thnh ri th nn lui v, l o tri (Cng thnh thn thoi, thin chi o ch.9).
Danh ting vi sinh mnh ci no qu? Sinh mnh vi ca ci ci no quan trng?

c danh li m mt sinh mnh, ci no hi? Cho nn ham danh qu th phi hao

tn nhiu, cha ca ci nhiu th mt mt nhiu (ch.44).
Phi t thn mnh sau thin h, t thn mnh ngoi vng danh li th thn mnh li
trc, mi cn c:
Hu k thn nhi thn tin, ngoi k thn nhi thn tn (ch.7).
Ngay ci thn mnh, cng nn qun n i:
Chng ta s d s v ln l v ta c ci thn. Nu ta khng c thn th cn s g tai v

na? (ch.13).
Khng c ci thn ngha l qun n i, c i ta thun t nhin, lc no v vi

o, vi v th v, lc no cht th cht.
- Qu dc th phi tri tc. Lo t c l l ngi u tin khuyn ta tri tc.
Bit th no l th khng nhc, bit lc no nn ngng th khng nguy (Tri tc bt

nhc, tri ch bt i Ch.44).

Ha khng g ln bng khng bit th no l , hi khng g bng tham mun cho
c nhiu. Bit th no l v tha mn v ci th mi lun lun (Tri tc
chi tc thng tc h ch.46).
Tri tc l iu kin ct yu ca hnh phc m phng ng chng ta coi trng. Ngoi

hai cu dn trn trong o c kinh, ngi Trung Hoa cn nhng chm ngn ny
na: Tri tc, tin th tc, i tc h thi tc? (Bit th no l th s , i cho c
th bao gi mi ?) v Nhn dc v nhai, hi u th ngn (Lng dc ca con
ngi khng c b bn, nhng nhn li pha sau mnh th l b bn y). Ngi
phng Ty tri li, mun c thm hoi, cho nn h tin mau, ph cng, nhng
chu ho cng ln, v hin nay c nhiu ngi ngh phi chn ci nn vn minh tiu
th li, khng cho n tin thm na.
Tri tc th Kh thm, kh xa, kh thi (b nhng ci g thi qu ch.29) v khng

cho tnh trng no, d tt ti my, pht trin ti cc im, v theo lut tun hon
trong v tr, h pht ti cc im th s quay tr li (phn phc), s suy:
Vt g cng vy, cng trng ri th s gi (Vt trng tc lo ch.30).
Gi chu y hoi, chng bng thi i; mi cho bn nhn th khng bn lu (Tr nhi
doanh chi, bt nh k d, su nhi nhu chi, bt kh trng bo ch.9).
H ln ti cc im ri th ngng li, l mt trng hp vt hoc tn chi nhi ch
(vt c khi bt i m li l thm ln); nu tri li, khng ngng m cho tng hoi th
mau suy, mau kit, nh vy l ch chi nhi tn (thm ln m ho ra bt i) (Chng
42).
Tip vt
i vi mnh th qu dc, phn phc; i vi ngi th khim nhu. Phc v nhu u l

nhng tnh ca o.
Chng 40, sau khi bo: Phn gi, o chi ng, Lo t tip ngay: Nhc gi o
chi dng (Lut vn hnh ca o l tr li lc u) [tr li gc]; diu dng ca o l
nhc, tc khim nhu. Ch nhu nhc y khng phi l thiu ch, ai bo sao
theo vy, m c ngha l ng cng li lut thin nhin ca to ho; vy nhn sinh
quan ca Lo chung qui l thun theo o.
Chng 37, ng bo:

---Nhu nhc thng cng cng.
Chng 78, ng nhc li:
---Nhc thng cng, nhu thng cng.
l lut thin nhin, chng c l:
Ngi ta sinh ra th mm yu m khi cht th cng . Tho mc sinh ra th mm du

m khi cht th kh cng. Cho nn cng mnh l cng loi vi cht, mm yu l cng
loi vi sng (kin cng gi, t chi ; nhu nhc gi, sinh chi - ch.76).
ng a ra mt th d nhu thng cng:
Trong thin h, ci cc mm *l nc] th ch ng c ci cc cng *+, *v nc

xoi mn c +; ci khng c li len v c khng c k h *nh khng kh len
v c nhng cht , g cng m trng b ngoi ta khng thy k h] (ch.43).

ng phn nn rng l ai cng bit m khng ai thi hnh c c (thin h mc bt
tri, mc nng hnh ch.78). Cho nn mi c nhng k cng bo bt c k t
(ch.42); ci cng ca h thc ra ch l bo ch khng phi l cng, chnh nhu mi
l cng:
---Th nhu vit cng (ch.52).
V gi c nhu nhc, thun o, mi l c ngh lc ln; v cng nh bit nhu, bit

mm mng, chu khut, thn mi c bo ton:
---Khc tc ton (ch.22).
ngha ba ch chnh l { ngha bi ng ngn Le chne et le roseau (Cy sn v

cy sy) ca La Fontaine: trong cn dng, cy sn cng chng vi bo t th gy,
trc gc m cy sy ng theo gi th c ton vn. Khim i lin vi nhu, u l
nhng c thuc v n tnh. Khim th khng t i. Khng g ln bng o:
o lan trn khp c, c th qua bn tri, qua bn phi.
Cng ca o cng khng g bng:

Vn vt nh n m sinh trng m n khng can thip vo.
Vy m n rt khim, khng h t i:
Cng thnh ri m khng nhn l ca mnh; n nui dng vn vt m khng lm

ch vn vt () vn vt qui v n m n khng lm ch, cho nn c th bo n l ln.
V cho ti cng, n khng t nhn n l ln cho nn mi hon thnh c ci v i
ca n (ch.34).
Khim th khng t biu hin, khng t cho l phi, khng k cng, khng t ph:
Khng t biu hin cho nn mi sng t, khng t cho l phi cho nn mi chi li,
khng t k cng cho nn mi c cng, khng t ph cho nn mi trng cu
(ch.22).
Khim th khng tranh vi ai. Lo t thy thi ng lon lc v vua cha tranh ginh t
ai, bo vt ca nhau; cn dn chng th tranh ginh a v, danh li nn ng nhc
li my ln: ng nn tranh ginh.

Chng 22:
Ch v khng tranh vi ai cho nn khng ai tranh ginh vi mnh c.
Cui chng 66, cng lp li y ht nh vy.
Khng tranh vi ai cho nn khng ai tranh ginh vi mnh c.
Chng 73:
o tri khng tranh m kho thng.
Chng 8:
Ngi thin vo bc cao *c c cao+ th nh nc. Nc kho lm li cho vn vt

m khng tranh vi vt no, ch mi ngi ght [ch thp] cho nn gn vi o.
Lo t rt thch nc v nc khim h, khng tranh vi vt no c m li chy xung

ch thp, c ch thp mi qu hn mi vt:
Sng bin s d lm vua trm khe lch *l ni qui t ca mi khe] v kho di thp
nn lm vua trm khe lch98[10].
Nh vy l sang ly hn lm gc, cao ly thp lm nn.
---Qu d tin vi bn, cao d h vi c (ch.39).
Cho nn khim th khng mun trn ngi, m cng khng dm trc ngi:
--- Bt cm vi thin h tin (ch.67).
T t mnh sau m thn li c trc (hu k thn nhi thn tin ch.7).
Khng c trit gia no cao c khim h nh Lo t. Ai cng mun vinh m ng

khuyn nn gi nhc, nh nc, chu mi ci d t trn cao xung.
Khng t cng thch nc, nhng v mt l khc. Thin Ung d, bi 21, ng bo:

Tr gi nho thu99[11], nhn gi nho sn. Tr gi ng, nhn gi tnh (Ngi tr
thch nc, ngi nhn thch ni).
Nc lu ng, m ngi tr (sng sut) hiu c s l, bit tuz thi hnh ng, nn
thch nc. Ni vng, khng di i, m ngi nhn gi vng o l, cho nn thch
ni.
* *
Dng sinh Ngi c o
Php dng sinh (Lo t gi l nhip sinh Ch.50) ca Lo gm hai ch h, tnh.
Chng 16 ng vit:
Ht sc gi c cc h, cc tnh (tr h cc, th tnh c), xem vn vt sinh trng

ta thy c qui lut phn phc. Vn vt phn thnh u tr v cn nguyn ca
chng. Tr v cn nguyn th tnh, *tnh l bn tnh ca mi vt, cho nn] tr v cn
nguyn gi l tr v mnh. Tr v mnh l lut bt bin (thng) ca vt. Bit lut
bt bin th sng sut, khng bit lut bt bin th vng ng m gy ho.
Ch h trong chng l h tm, ngha l cho lng trng khng (khng h), v
tri, v dc. Tm m h th tr c ht cc mi on hn, lo lng, tm hn s bnh
thn, thanh tnh, khng tranh ginh, khng c vng tng.
Chng 3 bo phi h k tm, nhc k ch, chng 49 khuyn phi hn k tm (

lng mnh hn nhin), u l { c.
Chng 26 v 45, Lo bo tnh thng c no ng, thanh tnh l chun tc trong

thin h:
Tnh vi to qun
Tnh thng to () tnh vi thin h chnh.
Chng 37, li ni:

H, tnh th khng ph, m tit kim c tinh thn, tr c; Lo t gi nh vy l sc
(h tin), c vy mi sm bit thun theo o, sm thun theo o th tch c
nhiu c; tch c nhiu c th khng g khng khc phc c, khng g khng

khc phc c th nng lc ca mnh khng bit ti u l cng, nh vy l r su
gc vng [nm c+ ci o trng tn: thm cn c , trng sinh cu th chi
o (ch.59). Ch th y, theo T Nguyn c ngha l hot (sng). Trng
sinh cu th { ngha cng nh t nhi bt vong trong chng 33 (t nhi bt vong gi

th: cht m khng mt l trng th).
Vy theo Lo t, lng h tnh th mau hiu c o, tr v o, ng nht vi

o, m ng nht vi o th s cng vi o m trng tn, nh vy l bt t, mc
d thn xc b hu hoi.
ngha c phn b him, nhng t xa xa ti nay ai cng nhn l qu dc, khng nng
ny, hiu thng, khng tranh ua, lng thanh thn th tm thn vui v mnh, m tm
thn nh hng nhiu n th cht.
l v tm. V ci thn mnh, ng khuyn mun sng lu th ng nn phng

dng mnh qu hu, tc ng hng th thi qu. Nhng k c th sng lu c
m cht sm l v h t phng dng qu hu (d k sinh sinh chi hu ch.50).
Ngha l phi sng m bc. iu ny cng ng na.
Rt cuc php dng sinh ca Lo t cng vn l phn phc, qu dc, khim nhu,
khng khc g php x k, tip vt hai tit trn. Hc thuyt ca ng tht nht tr.
Mun thc hin c php dng sinh th phi t tri, t thng Chng 33:
K bit ngi l ngi khn, k t bit mnh l ngi sng sut. Thng c ngi
l c sc mnh, thng c mnh l kin cng () Khng ri ni chn ca mnh (tc
o) th c lu di; cht m khng mt (o) l trng th.
M khi thc hin c th chng ta s tr v tr th (phc qui anh nhi ch.28).

Nho gio cng thch tr th, nh Mnh t bo: Bc c c ln vn gi c lng
mnh khi mi sinh ra (i nhn bt tht, k xch t chi tm Li Lu h - bi 12), ngha
l gi c lng hn nhin. Lo t cng bo:

Ngi no c c dy th nh con (Hm c chi hu, t xch t), nhng ng
cho cn v mt l na: N mm mi, nh kh n t li: chuyn kh tr nhu (ch.10).
Vn l ci trng nhu.
Chng 55 ng ging r hn:
*a con + xng yu gn mm m tay nm rt cht, cha bit giao hp m con

cu dng ng, nh vy l tinh kh sung tc. Sut ngy go ht m ging khng khn,
nh vy l kh cc ho.
i sau, cc o gia chuyn tm luyn kh trng th l do my hng gi { .
* *
V y l chn dung ngi c o, con ngi l tng ca Lo:
Mi ngi hn h nh hng ba tic ln, nh ma xun ln i; ring ta im tnh,

khng l cht tnh g nh a tr mi sinh, cha bit ci; r ri m i nh khng
c nh v.

Mi ngi u c tha, ring ta nh thiu thn; lng ta ngu mui, n n thay!
Ngi i sng r, ring ta ti tm; ngi i trong tro, ring ta hn n, nh sng

bin nhp nh, nh gi vo vo khng ngng.
Mi ngi u c ch dng, ring ta ngoan c m b lu. Ring ta khc ngi, m qu

m nui mun loi (tc o). (Chng 20).
Chng 56, ng vit thm:
Ngi bit th khng ni, ngi ni l ngi khng bit. Ngn ht cc li, ng ht
cc ca, khng l s tinh nhu ra, g nhng ri lon, che bt nh sng, ho vi
trn tc, nh vy gi l huyn ng (i ng vi vn vt mt cch hon ton).
*t ti cnh gii th+ khng ai thn, cng khng c ai s vi mnh c (v mnh

ngn ht cc li, ng ht cc ca, b dc vng, gi lng h tnh); khng ai lm
cho mnh c li hay b hi (v mnh khng l s tinh nhu, g nhng ri lon, gi
s gin phc); khng ai lm cho mnh cao qu hay tin c (v mnh che bt
nh sng, ho ng vi trn tc). V vy m tn qu nht trong thin h.

Chng ta {: chng 20 (dn trn) ng li v ngi c o vi tr mi sinh na. Ti
thy mt bc ho v Lo t thnh mt ng gi mp mp, ln, ci tru, u hi,
ru di, mt ti tnh nh mt em b rt d thng; v c thy mt bc khc v
mt o gia thnh mt ngi cng mp, bn o thng, chp tay, hi ci u, tot
ming ra ci, c v nh ng ngn, hi khng khng. Nhng ho s no kho
din ng { nhng cu: nh a tr mi sinh; lng ta ngu mui, n n thay!.
100[1] Li ca Khng t, trong cun Khng t, c Nguyn Hin L dch l: o ta ch

c mt l m qun thng tt c. (Goldfish).
101[2] Cao i t in ging l: Trung (): Lng thnh tht ngay thng, ht lng
mnh. Th (): suy lng mnh ra lng ngi, tc l c lng v tha
(http://caodaism.org/CaoDaiTuDien/tr/tr5-042.htm). (Goldfish).
102[3] Theo T Hi, Ty Chu bt u t nm -1122; theo Lch 2000 nm v nin biu
(Nh xut bn Khoa hc X hi 1976), Ty chu bt u t -1066. [Ch thch ny
khng ghi hai ch BT, nhng chc l ca nh xut bn. Xin gp thm l trong b S
Trung Quc, c Nguyn Hin L ghi nh Chu bt u t nm -1121 (theo T Hi) hoc
t nm -1079 (theo Eberhard), ngha l Ty Chu cng bt t nm -1121 hoc -1079.
(Goldfish)].

103[4] Cu ny Ng Tt T (sch dn tr.87-88) dch l: Thin h u bit ci p
l p, y l xu , u bit thin l thin, y l bt thin v cho rng tri thc
khin ngi ta so snh ri phn bit ci hay ci d, s phn bit khng phi l
iu tt p.
104[5] Nu cu ny khng do i sau sa cha hay thm bt th Lo t qu thc l

tin tri Khng cao nhn, tht bi; Mnh h xung cao ngha, cng tht bi.
Tun t cao l cng khng c ai theo, Hn Phi phi cao php thut.
105[6] Xem thin Thin a, bi 11. (Goldfish).
106[7] Sch in l Dieu le pre, ti tm sa thnh Dieu l pre (Tri l cha). (Goldfish).
107[8] i cng trit hc Trung Quc, quyn h, trang 128-129, (Co Thm, 1966).
108[9] Coi b Mc t ca cng tc gi (BT).
109[10] Chng 66. (Goldfish).
110[11] Sch in l Tr nhn nho thu, ti sa li thnh Tr gi nho thu (
). (Goldfish).

Chng 4
O TR NC
Hu vi th hng Tr nc phi nh nu c nh
Nh cm quyn no thi cng lo m mang t ai, ming th ni mu hnh phc

cho dn m hnh ng th ngc li:
Triu nh tht u, ng rung tht hoang vu, kho lm tht trng rng; m h bn
o gm thu, eo kim sc, n ung chn ma, ca ci tha thi. Nh vy l trm
cp ch u phi l hp o (ch.53).
Trong o c kinh ch c mi chng l ging gay gt.
Lo t cng nh Khng t, Mc t, thc tm thng dn v mi nh a ra mt gii

php cu dn. Khng bo phi chnh danh, Mc bo phi kim i.
Lo t cho rng x hi s d lon, dn s d kh l v khng sng theo o, khng

thun phc, qu dc; do m sinh ra tham lam, chm git nhau. Vy bc thnh nhn
(ng dng ch ny tr bc vua cha bit gi o) phi lm sao cho dn phn phc
trc ht.
Mun vy, chnh h phi gi ci phc. Gi ci phc iu khin trm quan:
Thnh nhn gi thun phc m iu khin trm quan, cho nn ngi gii tr nc
khng chia ct chi li (ch.28).
Gi c ci phc th vn vt s t ng qui phc:
o vnh vin khng c tn, cht phc, tuy n vi m thin h khng ai coi thng n
c. Cc bc vng hu bit gi n, th vn vt s t ng qui phc111[1].
Chnh sch tr nc , Lo t gi l v vi.
Cc trit gia nh Khng, Mc khng ngh vy, m a thuyt nhn ngha l tr ra

rn i, cn cc chnh khch th ngh sa i lut php, cng ngy cng xa o m
cng lon thm, kt qu ngc vi mun.
Lo t bo thin h khng th tr bng cch c v:
Thin h l mt vt thn diu, khng th hu vi, khng th c chp c. Hu vi

th lm cho thin h hng, c chp th mt thin h (ch.29).

ng dng mt hnh nh ti tnh:
Tr nc ln nh nu c nh (Tr i quc nhc phanh tiu tin ch.60).
Nu c nh m lt ln lt xung, ng ti n nhiu qu th n s nt, tr nc ln m

can thip vo vic dn nhiu qu, dn s tr ngu, chng i. l hu qu ca chnh
sch hu vi.
Ngc li, v vi, t can thip vo vic ca dn, cho dn thun t nhin m sng, th
dn s t ho, s vui v m pht trin theo bn nng ca h.
Chng 57:
Ta khng lm g m dn t ci ho, ta a thanh tnh m dn t nhin thun chnh, ta

khng ban gio lnh m dn t ph tc, ta v dc m dn t ho ra cht phc.
Nh vy l khng lm g m khng g khng lm (v vi nhi bt v vi), ng vi lut t

nhin ca o:

bin ha.112[2]
Cng dng ca v vi ln nh vy v nh cm quyn ng ho vi o ri hng dn

dn cng ng ho vi o. iu t ai b kp. (ch.43).

(Xin coi li tit: Trit l v vi cui chng II trn).
*
* *
Chnh sch v vi
Bc u ca v vi l gim thiu, Lo t gi l tn.
Chng 48:
Theo o th mi ngy mt gim. Gim ri li gim cho ti mc v vi (Vi o

nht tn, tn chi hu tn, d ch v vi).
Chng ta nh mt qui lut ca o l tn hu d. M chnh sch thi phin h

qu, nhiu s qu. Cho nn Lo t bo phi thu hp phm vi chnh s li cho n ci
mc ti thiu.
Ch cn tho mn nhng nhu cu t nhin ca con ngi thi:
Chnh tr ca thnh nhn l lm cho dn: lng th h tnh, bng th no, tm ch th

yu (khng ham mun, khng tranh ginh), xng ct th mnh. Khin cho dn khng
bit, khng mun, m bn tr xo khng dm hnh ng. Theo chnh sch v vi th
mi vic u tr (ch.3).

Cn nhng ci khc nh ng sc, ng m, ng v, nhng vt qu u c hi, u phi
b ht (ch.12 dn).
Lo rt ght nhng vng bc chu bo m ng gi l nan c chi ho, cho nn

chng 3 v chng 64, ng dn i dn li: bt qu nan c chi ho cho lng dn
khi lon.
Tm li l thnh nhn cu cho no bng m khng cu vui mt (v phc bt v mc

ch.12).
Nh trong chng III ti trnh by, ng ch c nhn, ngha, l, tr ca Nho gia,

mun tuyt c thnh, b c tr:
Dt thnh (thnh ca Nho gia), b tr, dn li gp trm; dt nhn b ngha, dn li

hiu t; dt [tr] xo b li, khng c trm gic. (ch.19).
B c hc i, v tuyt hc th v u (ch.20); cng hc th dc vng v s tr xo

mi ngy cng nhiu (vi hc nht ch ch.48); m dn cng ho ra kh tr:
lm cho dn n hu, cht phc. Dn s d kh tr l v nhiu tr mu (ch.65).
Khng, Mc u cho s dy dn l nhim v quan trng nht ca nh cm quyn, cho

nn c danh t chnh gio, h ni ti chnh tr (tr dn) th phi ni ti gio dn (dy
dn); m dy dn th dng l, nhc v ging cho dn o nhn ngha, hiu trung.
Lo t ngc li bo:
Thnh nhn x s theo thi v vi, dng thut khng ni m dy d (hnh
bt ngn chi gio ch.2).
Dy d bng cc khng ni l cho vn vt sinh trng m khng can thip vo. T

xa ti nay, cha ai tin bn tnh con ngi bng Lo t.
Vy l qui tc ph chi, gio chi ca Khng phi b. Khng dy cho dn th khng

cn ch vit, trng hc; m cng khng cn lut php, nh t. l chng ti suy
lun nh vy, ch Lo t ch bo:
Chnh lnh r rng (nghim v chi li) th dn kiu bc (ch.58).
v:
Dn khng s cht th sao li dng t hnh do dn? Nu lm cho dn lun lun s

cht, m c k no phm php ta cng bt c m git th ai cn dm phm php
na? [S thc khng phi nh vy cho nn hnh php mi v hiu].
C ng ti st (tc o tri) chuyn lo vic git, nu vua cha thay ng ti st m

git dn th cng nh thay th o. Thay th o th t khi khng t tay (ch.74).
ng tin rng k no lm by th tri s khng tha:
Li tri lng lng, tha m kh lt (Thin vng khi khi, s nhi bt tht ch.73).
*
- V kinh t, Lo t ch trng chnh sch t do:
Chng 57:
Ta khng ban gio lnh m dn t ph tc () cng ban nhiu lnh cm th nc

cng ngho (v lm th s phm cm m khng dm lm, hoc nhng lnh cm cn
tr cng vic lm n ca dn, ngc vi lut thin nhin, kt qu tai hi).
Thu s nh rt nh:
Chng 75:
Dn s d i l v nh cm quyn thu thu nng nng qu, cho nn dn i. Bt

dn ng thu qu nng cho nh cm quyn xa x, t phng dng qu hu th h s
coi thng ci cht m ni lon.
Dn ch cn no bng, m thn, yn, cho nn ngoi vic trng trt v nui tm, ch
cn ch to vi dng cn thit nh li cy, dao ba, chn bt D c thuyn xe
cng khng ngi, c kh c gp chc gp trm sc ngi cng khng dng (ch.80).
Vy l cng nghip gim ti mc ti thiu, m thng nghip khng cn thit, ch trao

i hin vt vi nhau l .
- V v b, Lo t ch trng bt tranh th tt nhin phn chin hn ai ht. Trong o

c kinh c ti su by chng bn v vn .
Chng 30:
Ngi gi o m ph vua th khng dng binh lc mnh hn thin h. V vic

nh vy thng hay quay ngc tr li [hiu chin th li cht v chin tranh].
Qun i ng u, gai gc mc y. Sau trn chin tranh ln, tt b mt ma

(i qun chi hu tt hu hung nin).
D c mnh ln mt thi ri cng suy, cng trng th ri s gi, l lut phn

phc, lun phin ca cc tng phn (coi li chng II phn ny).
Tip ngay chng sau, Lo t li bo:
Binh kh l vt bt tng, ai cng ght cho nn ngi gi o khng thch dng n.
Chng 46:
Thin h c o th nga tt khng dng vo chin tranh m dng vo vic cy cy;

thin h v o th nga dng vo chin tranh v nga m sinh con chin trng
[ch khng sinh nh].
V ng khuyn cc vua cha nc ln cng nh nc nh - phi khim nhu trnh

chin tranh cho thin h:
Nc ln nn ch thp, ch qui t ca thin h, nn ging nh ging ci trong

thin h. Ging ci nh tnh m thng ging c [ham ng], ly tnh lm ch thp.
Cho nn nc ln m khim h i vi nc nh th c nc nh xng thn; nc
nh m khim h i vi nc ln th c nc ln che ch. Nh vy l mt bn
khim h c [nc nh xng thn], mt bn khim h m c [nc ln che
ch]. Nc ln chng qua ch mun gm nui nc nh, nc nh chng qua mun
th nc ln. Khim h th c hai u c nh mun; nhng nc ln phi khim
h mi c.
Th gii m dn tc no cng khim nhu, bt tranh; c nhn no i vi nhau cng

khim nhu bt tranh nh vy th nhn loi cc k vn minh ri; nhng lut phn phc
t nhin, lut lun phin ca cc tng phn (coi chng II phn ny), tc thnh ri
suy, trng ti lo, dng cc ri sinh m, th ho bnh ri tt s phi c chin tranh,
khng th c tnh trng vnh vin ho bnh c.
Chc Lo t hoc cc mn i sau ca ng hiu nh vy, nn xt thm c trng

hp bt c d phi dng binh th phi lm sao.
Chng 68 khuyn nn chin u vi tinh thn bt tranh:
Vin tng gii khng t ra v dng, ngi gii tc chin khng t ra hung hng,
ngi kho thng dch khng giao phong vi ch, ngi kho ch huy th t t mnh
di ngi. Nh vy l c ci c khng tranh vi ngi, nh vy l bit dng sc
ca ngi, nh vy l hon ton hp vi o.

Chng 69 li tip:
Thut dng binh c cu: Ta khng dm lm ch (tc khiu chin) m ch mun lm

khch (tc ng chin), khng dm tin mt tc, th chu li mt thc (khng mun
hung hng m chu nhng ch). Nh vy dn trn m khng thnh hng, xua ui
m khng dm a cnh tay ra. Tuy c binh kh m nh khng dng binh kh, tuy c
ch m nh khng chm trn vi ch.
Ho khng g ln bng khinh ch, khinh ch th s mt nhng vt bo ca ta. Cho

nn khi hai bn c binh giao chin, bn no t i bn s thng li.
Nhng vt bo ca ta tc l ba c: lng t i, tnh kim c, tnh khim, khng

dm ng trc thin h, trong chng 67. Chng m chng ti ng ca ngi
sau thm vo v Lo ch xt l thuyt, nguyn tc, khng i vo chi tit, nht l nhng
chi tit v binh php khin chng ti nh hai truyn chin nhi bt tranh trong thi
Xun Thu, mt truyn chp trong La Civilisation chinoise ca Marcel Granet (Albin
Michel Paris 1946), v mt trong thin XXXIII sch Hn Phi t.
Granet k trong mt cuc giao chin gia Tn v S, mt chin xa ca Tn sa ly, tin

khng c, tnh cnh nguy ngp, tng Tn loay hoay khng bit lm sao. Tng S
ng yn ng ri ch cho cch g b bt then ngang cng c v kh gii i, qun Tn
nghe theo, thot ra khi ch ly c.

Cn Hn Phi th nhc li truyn Tng v S giao tranh Trc Cc. Qun S ng qua
sng, qun Tng i tha dp tn cng ngay. Tng Tng cng khng cho, bo
ch qua sng . Khi qun s qua sng ht ri, qun Tng li xin tn cng, Tng
cng cng bo: Khoan, i chng dn trn . S dn trn xong, nh bi Tng.
Tng cng b thng m cn bo: Bc qun t khng nh qun ch khi h ng
bc khn cng.
Tinh thn qun t, t i khi lm chin ca thi Xun Thu , ti ngh kh m c

c trong cc b lc sng theo thin nhin khi h i u nhau trong cc cuc sn
th. Trong chin tranh m mun gi lut thin nhin, th phi nh loi cp, loi chim
ng, loi c mp.
Nhng li di y Lo t khuyn nhng k thng trn th rt ng:
Ngi kho dng binh h c hiu qu, t c mc ch th thi, khng dm

mnh hn thin h. t c mc ch m khng t ph, t c mc ch m
khng khoe cng, t c mc ch m khng kiu cng, t c mc ch m bt
c d, t c mc ch m khng ly lm mnh. (ch.30).
v:

Bt c d phi dng n, m dng n th im m [trnh cc oan+ l hn c.
Thng cng khng cho l hay, nu cho l hay tc l thch git ngi. K no thch git
ngi th khng thc hin c l tng tr thin h (ch.31).
Thng m ku tc l t mnh o ci h chn mnh. Cho nn L Li sau khi thng

qun Minh, Quan Trung sau khi thng qun Thanh u qu nhi vt cng (t
mc ch m khng t ph) nh Lo t ni.
Nhng gp phi trng hp mnh cng khim nhu, ch cng tn bo th lm sao? Lo

t, nh ti ni, ch a ra nguyn tc, khng i vo chi tit. Tuy nhin, c theo ch
trng nhu thng cng ca ng, th chng ta ch c th nhn, kin nhn chu,
i cho mt ngy kia o s tn ci hu d ca h, v khi h suy ri th d c
bo on (chng 63). Nhu nh vy mi tht l cng (ch.52), cn c ngh lc rt
ln, ch khng phi hn nht. Nhu nh vy l bit mm mng, chu khut t
bo ton c: Khc tc ton (ch.22).
Trc sau, tuyt nhin khng dng m mu, tr thut.
Chng 36 khin mt s ngi thc mc. Chng chp:

Mun cho vt g thu rt li th tt hy m rng n ra . Mun cho ai yu i th tt
hy lm cho h mnh ln . Mun ph b ai th tt hy c h ln . Mun cp
ly vt g th tt hy cho . Nh vy l su kn m sng sut.
C ngi cho nh vy l Lo t khuyn ngi cm quyn dng m mu, tr thut

nh cc chnh tr gia thi Chin Quc: chng hn nh Tn Hin cng113[3] mun
nh nc Ngu, mi u em tng vua Ngu ngc bch v nga; Hn Khang t em
t dng Tr B Tr B ho kiu, i t ca Ngu, cc nc khc thy Tr B qu
tham, s sp n phin mnh, vi lin kt nhau dit Tr B.
Lo t ght xo tr u li khuyn ngi ta dng m mu; ng ch mun ph thut

ca bn m mu v dn chng ta coi chng y thi.
* *
Ngn nga trc bng phc
Nh vy l gn nh hon ton v s (ch.63), khng c vic g lm c: Khng c l,

nhc, gio dc, khng c hnh php, v b, khng lo v kinh t, khi phi chia rung,
chia t (tnh in), cng chng cn phi xy ct kho lm, dinh th, ng x; lc b
(b li, b hnh, b l, b binh, b h, b cng) khi phi thit lp ng t (cc chc t
, t m, t thng, t s, t khu) ho ra v dng, m chnh ph c gim ti mc
ti thiu: ti triu nh c mi v quan, mi a phng c vi v l . H khng c
quyn can thip vo i sng ca dn, ch c mi nhim v gi sao cho dn thn hu,
cht phc. Nh vy l:
Gip mi ngi lm lc tr v vi o, gip vn vt pht trin theo t nhin, m

khng dm lm (can thip vo) gip mi ngi lm lc tr v vi o, gip vn vt
pht trin theo t nhin, m khng dm lm (tc can thip vo) (ch.64).
Nu v c t do m c k cn lng t dc, sinh ra tham lam, xo tr, tranh ginh,

th nh cm quyn s dng ci phc m ngn li, nh chng 37 ch:
Trong qu trnh bin ha, t dc ca chng pht ra th ta dng ci v danh chi

phc ci mc mc v danh - m trn p, khin cho vn vt khng cn t dc na.
Phi ngn nga tht sm:

Gii quyt vic kh t khi cn d, thc hnh vic ln t khi cn nh [v] vic kh trong
thin h khi t ch d, vic ln trong thin h khi t lc cn nh. Do thnh nhn
trc sau khng lm vic g ln m thc hin c vic ln (ch.63).
Phi tht sng sut nh c h tnh thy trc ci lon sp xy ra:
Ci g an nh th d nm, im cha hin th d tnh () Ngn nga s tnh t khi

cha manh nha, tr lon t khi cha thnh hnh. Cy ln mt m, khi sinh t ci
mm nh; i cao chn tng khi t mt st t, i xa ngn dm bt u t mt bc
chn (ch.64).
Mun ngn nga t khi cha manh nha ch c cch theo di li khuyn trong chng
ba dn: khng phi by ci g gi lng ham mun ca dn, m phi khin cho dn
khng bit, khng mun.
S dn v tri v dc tc v bt tr, l qui tc cn bn trong vic tr dn, l

chnh sch v vi ca Lo t. Trong b Hn Phi t, cui chng VII phn II, chng ti
so snh thut v vi ca Lo t vi thut ca Khng, Trang v Hn Phi, y
chng ti ch xin tm tt li thi.
Khng t l ngi u tin dng bn ch v vi nhi tr (chng V Linh cng bi 4).

ng cho v vi l vua phi cm ho dn bng c ca mnh, dy dn bng l, nhc, t
dng hnh php.
Lo t coi v vi l dn thun theo t nhin m sng, khng can thip vo i sng

ca dn, nhng vn coi chng, ngn nga dn c lng dc, vn gi chnh ph, ch
gim ti mc ti thiu thi.
Trang t cho nh vy cha , phi b chnh ph i, cho dn hon ton t do, c

theo bn nng m sng, v dn t bit ci ho trnh, khng ai c theo mnh
m p buc dn, ngay n vic hng dn dn cng khng nn na.
Cn Hn Phi th cho v vi l vua ch tr quan li, ch khng tr dn, bt quan lm ht,

mnh khng lm g c, m mun vy th phi t ra hnh php nghim khc, dng
thut bt quan li v dn phi lm theo ng { mnh, khng dm phn mnh. Nh
vy hiu theo Lo t l cc hu vi, ch khng phi v vi.
Trang v Hn hai thi cc: Trang cc v, Hn cc hu; Khng v Lo gia, Khng

gn Hn, L gn Trang. B Trang ra khng k, Khng v Lo u c cc vua cha
trng nhng khng theo; Hn b Tn Thu Hong git mc du vn nh chnh sch
ca Hn ni chung l ca cc Php gia m thng nht c Trung Quc. T ti
nay, quc gia no cng theo chnh sch hu vi, m ngy cng hu vi hn.

T cch ng vua
ng vua ca Php gia ng s nht (cu Qun x thn t, thn bt t bt trung l

ca Php gia ch khng phi ca Nho gia). ng vua ng trng nht l ng vua l
tng ca Khng t, m ng vua d thng nht l ng vua v vi ca Lo t.
Khng t a ra thuyt chnh danh l c buc ng vua phi lm trn s mng ng

vua v t cch ng vua, ngha l phi yu dn (dn chi s hiu, hiu chi, dn chi s ,
chi i hc), lo cho dn n, dy d dn, phi knh cn gi mnh m lm vic th
gin d (c knh hnh gin).
Lo t cng cho rng vua phi phc v dn, hi sinh cho dn. Cui chng 13, ng bo:
Ngi no coi trng s hy sinh thn mnh cho thin h th c th giao thin h cho
ngi c. Ngi no vui v em thn mnh phc v thin h th c th gi
thin h cho ngi c.
ng gi hng vua cha bit theo o m tr dn l thnh nhn.
M o th:
Tri t trng cu. S d tri t trng cu c l v khng sng ring cho

mnh [m sng cho vn vt], nn mi trng sinh c.

Vua cha cng phi vy, cho nn tip theo cu trn:
V vy thnh nhn t thn mnh sau m thn li c trc, t thn mnh

ra ngoi m thn mi cn c. Nh vy chng phi v thnh nhn khng t t m
thnh c vic ring ca mnh ? (ch.7).
Khng t t (v t) cn c ngha na l khng c thnh kin, coi ai cng nh ai.

Chng 49:
Thnh nhn khng c thnh kin, ly lng thin h lm lng mnh. Thnh nhn tt
vi ngi tt, tt c vi nhng ngi khng tt, nh vy m mi ngi u ho ra
tt; tin ngi ng tin m tin c ngi khng ng tin, nh vy m mi ngi u
ho ra ng tin.
Thnh nhn trong thin h th v t v dc, tr thin h th lng mnh hn

nhin. Trm h u chm ch nghe nhn thnh nhn, thnh nhn u coi h nh
con tr.
Dng ngi th khng b ai, c nhng ngi khng thin, v:
Ngi thin [ngi c o] l thy ca ngi khng thin [ngi khng c

o]; ngi khng thin l ca dng ngi thin mn. Khng trng thy,
khng yu ca dng th d cho khn cng l lm ln ln (ch.27).

Th th ti sao c cu:
Thin a bt nhn, d vn vt vi s cu; thnh nhn bt nhn, d bch tnh vi s

cu (Tri t bt nhn, coi vn vt nh ch rm; thnh nhn bt nhn, coi trm h
nh ch rm) u chng 5?
Wieger vin cu ch chnh sch dng ngi ca Lo t l tn nhn, tuz c, vt

chanh b v, nh chnh sch ca Php gia i sau. Theo Weiger, ch bch tnh
y tr trm quan, quan no cn c ch cho nc th dng, v ch hoc c hi cho
nc th dit, nh con ch kt bng rm dng trong vic cng thn, khi cng th
long trng by ln bn th, cng xong th ling ra ng cho ngi i qua gim ln
u ln c.
Chng ti ngh khng phi vy, Lo t ch mun khuyn ta tr dn th c theo o,

theo t nhin, khng c thnh kin, khng t tm, cng nh o i vi vn vt (coi
bi 5 li ging, tr.119).
Sau cng, vua cha phi c c khim h, v Lo t nhn mnh vo c ny nht.
Cng ca thnh nhn rt ln, nhng khng c khoe ti, cy cng.

Chng 2:
[thnh nhn] kho nui dng vn vt m khng chim lm ca mnh, lm m

khng cy kho, vic thnh m khng quan tm ti. V khng quan tm ti nn s
nghip mi cn hoi.
Chng 10 nhc li:
[thnh nhn] sinh v dng vn vt. Sinh m khng chim cho mnh, lm m
khng cy cng, cho vn vt t ln ln m mnh khng lm ch.
Ri chng 77 na:
Thnh nhn lm m khng cy kho, vic thnh m khng quan tm ti, khng
biu hin c ca mnh ra.
Khng nhng vy, cng thnh ri th nn lui v, l o tri (ch.9); khng dm

trn thin h (ch.67); m nn di thin h, nh sng bin ch thp hn ht
cc khe, lch, nn mi qui t c mi khe lch, m lm vua cc khe lch (ch.66);
ch thp nht trong thin h th phi chu nhn mi ci nhc, mi tai ho, c vy
mi lm vua c thin h (ch.78), mi l kho ch huy ngi (ch.68).

Nh vy l sang bit ly hn lm gc, cao bit ly thp lm nn. Cng cao sang li
cng phi khim h, cho nn vua cha mi t xng l c, qu, bt cc (ch.39).
Ch c Lo t mi bt vua phi khim h nh vy. Khim h nh vy th:
Vua trn m dn khng thy nng cho mnh, trc m dn khng thy hi cho
mnh, mi, vui v y thnh nhn ti trc m khng chn (ch.66).
ng vua no khim h, n mnh ti mc dn khng bit c vua na, qun hn cng

vua i, nh vua hng c an lc, m c tng l t nhin mnh c vy, ng
vua mi l ng vua l tng ca o Lo:
Bc tr dn gii nht th dn khng bit l c vua, thp hn mt bc th dn yu

qu v khen; thp hn na th dn s; thp nht th b dn khinh ln [] Vua cng
thnh, vic xong ri m trm h u bo: T nhin mnh c vy. 114[4]
mi thc l tuyt nh ca v vi. Theo quan nim ca Lo t, cc bc thnh

vng ca Nho gia nh Nghiu, Thun, H V, Vn vng, V vng ch l hng nh,

cc vua gii dng thut php ca Php gia ng hng ba, cn bn hn qun ng
hng cui.
Dn khng bit c vua, qun cng ca vua i, nh vy l Lo t t dn trn vua.

Cho nn chng III phn ny (tr.71)115[5] chng ti ni Lo t lt ngc tn ti ca
ch phong kin.
Quc gia l tng
Chng p cht trong o c kinh phc ho cho ta mt quc gia l tng theo Lo

t:
Nc nh, dn t, d c kh c gp chc gp trm sc ngi (c ngi dch l d c

binh kh dch cch no cng khng tri vi t tng Lo t) cng khng dng n.
Ai ny u coi s cht l h trng nn khng i u xa. C thuyn, xe m khng ngi,
c binh kh m khng by. [B ht vn t] bt dn dng li li tht dy thi thng c
* ghi nhng vic cn phi nh]. Thc n m bc m thy ngon, qun o tm
thng m cho l p, nh th s m thch, phong tc gin phc m ly lm vui
(ngha l ch lo n no, mc m, yn, sng vui, ght xa x). Cc nc lng ging gn
gi c th trng thy nhau, nc ny nghe c ting g ting ch nc kia, m
nhn dn cc nc y n gi cht cng khng qua li vi nhau. (ch.80).
L tng l tr v ch b lc dn ch, t tc, t lp thi thng c, mi ngi

sng theo t nhin, tuy c vua tc t trng nhng t trng cng sng nh ngi
khc, khng can thip vo i sng ca ai c.
Chng ta thy Lo t khng mun thng nht thin h. y cng l mt iu ngc

hn vi ch trng ca Khng Mnh, Mc t, v Php gia, ngc vi xu th thi i.
X hi l tng tng nh d man m thc ra cc vn minh, v bit ci hi ca vn

minh m t t b n (c thuyn xe m khng ngi, c binh kh m khng dng), ch
khng phi l cha ti trnh chng ta gi l vn minh. Cng nh mt ph gia chn
ght i sng vt cht xa x, c hi cho tm hn, m tr v i sng gin d, m bc

ca ngi ngho trng hp Lon Tolstoi khi v gi ch khng phi l cha bit
cnh ph qu.
p dng ng thuyt phn phc v vi ca Lo t th tt nhin a ti mt x hi nh

vy, m ch trong nhng tiu quc nh vy mi p dng c thuyt ca ng.
Nhiu ngi trch ng l o tng, nhng trit gia no mun xy dng mt x hi

mi m chng c t nhiu o tng?
Ch Thch:
[1] Chng 32. (Goldfish).
117[3] Sch in l Tn Hiu cng, ti sa li thnh Tn Hin cng theo phn III, chng 36. (Goldfish).
119[5] Tc tit Lt ngc ch tn ti ca Khng, bt u t trang103, ch khng phi trang 71. (Goldfish).

Chng 5
KT
Tng truyn Khng t by ngy trc khi mt, ni vi T Cng m ri nc mt:
Thin h lon t lu m khng mt ng vua no chu theo li khuyn ca thy.

Thy sp i y.
Trong o c kinh cng c mt li phn nn ngi i khng ai hiu mnh, nghe

mnh. Chng 70 chp:
Li [dy] ca ta rt d hiu, rt d lm, m thin h khng ai hiu c, lm c.

Li ca ta c tn ch, vic ca ta c cn bn. V thin h khng hiu ngn lun ca
ta nn khng bit ta.
C ngi ng li khng hn l li ca Lo t v ng rt khong t, khng than

thn, khng trch i nh vy. Cng c l y. Nhng nu qu thc Lo t chn
ngn x hi Trung Quc ng thi, m vt ca i Hm Cc, i v phng Ty,

mt tch, th li phn nn dn trn rt d hiu. i sng ca Lo t s vnh vin l
mt b mt, chng ta khng th quyt chc iu g c.
D sao chng 70 cng cho ta thy hai iu ny:
- tc gi chng nhn rng hc thuyt Lo t rt c h thng, cn bn,
- hc thuyt t ngi theo.
T M Thin khi chp i Lo t bo hai phi Khng, Lo ch bai ln nhau: o

khc nhau th khng cng bn vi nhau c.
Lo hc qu c b mt s hc gi cui thi Chin Quc ch, nhng nh nh thi, i

khi l qu trng s nhu nhc (Tun t, L th Xun Thu), s h tnh v vi (Trang
t - Thin h). T M Thin ch bo: L Nh ch trng v vi m dn t cm ho,
thanh tnh m dn t nhin thun chnh, ch khng ph bnh g c.
Thc ra ch l li nhn nh thi ch khng phi l li ch bai hay bc b. Tuyt

nhin khng c ai mt st c. M r rng li Lo t thc s phn li ch khng
phi ch l c v nh phn (nhc phn) (ch.78) tt c nhng hc thuyt ng
thi: Khng, Mc, Php.

Mun ch Lo t l vic rt d. C th vit 10.000, 20.000 ch bc b 5.000 ch
trong o c kinh c. Chng ti thy Trng Khi Qun vit khong 12.000
ch (Lo t trit hc tr,83-100) v Ng Tt T vit khong 2.000 ch (Lo t
tr.107-116) ch trch Lo t. V cn bao nhiu nh na m chng ti cha c
c!
Ngi ta c th trch Lo t l qu sng thng t nhin, cho t nhin l hon

ho tt bc, nng lc v bin, mt thn khi, loi ngi ch phi tun theo, khng
c lm tri li, khng c tm cch sa i, cng sa i cng c hi. Nhn cc
mu sc, b phn ca bng hoa, mt cnh bm, cng phn tch c th mt con
chim, mt em b s sinh, cng suy t v s vn hnh ca cc tinh t v.v chng ta
cng thy s nhim mu ca t nhin, s nhim mu thnh hnh nh hng t
nm bin chuyn, ch khng phi trong mt hai th h. Nhng t nhin u phi
cc hon ho, n cn tip tc bin chuyn na trong khng bit bao nhiu t nm
na, s cn tin b na, v nhn vi c th gip cho n tin mau hn d trong
mt phm vi nh. Hoa cc rng u c p bng hoa cc Ngc Hi (H Ni), i
rng, xoi rng u c ngon v ln bng i X l M Thun, xoi ct Cn Th. Nhn
lc r rng i khi thng thin: tr s sinh ngy nay khng cht nhiu nh ngy
xa, chng ta b c ln mt trng v bo ng c mt s nh khoa hc
rn bt nhng tn hiu pht t cc hnh tinh cch tri t c hng t nm nh sng
(tc nh sng l 300.000 cy s mt giy).
Sng thng t nhin, mc st nhn vi, tc l ph nhn s tin b, s vn minh,

tr v huyn thoi con ngi d man, cho i sng con ngi s khai sung
sng nht, tnh tnh ca h d thng nht. Huyn thoi khng cn ai tin na
m nhng ngi a ra huyn thoi chc cha h sng trong cc b lc sn u
ngi chu Phi, hoc trong vi o Salomon thy th dn nui n b cho
mp nh heo lm tht trong cc ngy l. (Ngun gc vn minh ca Will Durant
Phc Hng tr.23).
Xt chung, qu thc con ngi cng vn minh cng gian tr, lng dc cng tng, s
cnh tranh sinh tn cng khc lit. Ci phc ca ngi s khai, c im kh i
tht, nhng bo h l con ngi l tng, ng qu hn nhng ngi m chng ta
gi l o c; ri kt lun rng phi tuyt thnh kh tr, b ht nhn, ngha, l,
tr, tn i, b hc, b vn t i, dng tr li li tht nt th tht v l. Ai cng tn
trng Khng t, Lo t, Thch Ca, Ki T hn nhng con ngi cn cht phc cn
n lng l, m nhng v do vn minh, nhn vi to nn, ch khng phi l do
t nhin. T khi c loi ngi cho ti khi c nhng v , phi mt c triu nm,
c chc triu nm kinh nghim, gio ho.
Ngay n vic em t nhin v nhn vi i lp vi nhau cng l mt im v l na.

Bit u l ranh gii gi hai ci ? X hi l tng ca Lo trong chng 80, tuy
cht phc tht y nhng u phi l t nhin, m chnh l nhn vi ri. Con ngi
nguyn thu u c qun o, nh ca, u bit nui g nui ch. Mt tht l t
nhin th phi n lng l, cn sng nh b lc gia rng chu Phi cng l
nhn vi ri. M mun gi ci c, ci phc ca Lo th phi nh loi mung
th, hng c triu nm trc ra sao, nay cng vy. Chng ta khc loi mung th
im mun ci thin i sng ca mnh v c thng minh, ti nng ci thin
n. Lng mun l t nhin ch khng phi l nhn vi. Nu bo lng mun
tri vi t nhin th do u m n pht sinh, v theo Lo con ngi do o sinh ra,
c nui dng, pht trin theo t nhin cui cng tr v o kia m.
Loi ngi khng ch c nhu cu n no mc m, m cn c nhu cu n cho ngon,

mc cho p, hiu bit thm, sng to ra mt ci g. Bo ngi tr dn ch nn lm
cho dn lng th h tnh, bng th no, tm ch th yu, xng ct cng mnh
(ch.3) l khng cn nhn tnh.
V li ch trng v vi m sao li cn ngh xo b vn minh i. Lm sao xo

c? Ph hu ht t lu i, cu cng, dng, my mc, ti sch v, ch ngha
vi vc, xe, nga chng? D cho c i na, th sng nh ngi nguyn thu
trong mt thi gian, con ngi s tm ti, pht trin, ln ln to nn mt nn vn
minh mi. Nh vy l khng thc t.
Trit l khim nhu, bt tranh rt c hi, a ti s dit thn, dit chng. N cng
tri vi t nhin, vi bn nng t v ca con ngi. Mun hon ton theo t
nhin, theo o th ng l phi tn thnh t do cnh tranh ch, v lut cnh tranh
sinh tn l mt lut t nhin.
Ngi ta cn trch Lo t ngu bin na: Khng tranh vi ch th lm sao thng

ch (ch.68, 69). Tr s sinh m sao c trng khng chch, mnh th khng v, c

iu khng qup? (ch.55). Ngi kho dng sinh lm sao m i ng khng gp
con t ngu, con h, trong qun i khng b thng v binh kh (ch.50). Ti
khng tin vo t a. Ngha l khng bao gi v rng, m chin trng th
kim ch np, khng giao tranh ?
Cn nhiu li ch trch na chng hn c my ch mu thun: coi phn I, ch.II, tit

C. C l c y, khng ng nhiu th cng ng t; nhng ngi ch th c ch,
ngi theo th c theo, khng ai thuyt phc c ai. M hng ngi thch Lo t
li rt ng, h khng dng l tr phn tch nh hng trn, ch dng con tm
cm thng vi Lo t.
Khi cm thng vi Lo t th ta thy con ngi ca ng rt kh i, ng qu, cao

thng. ng tuy bn v chnh tr, nhng khng phi l mt chnh tr gia, ch l mt
trit gia thun tu{, ngha l ch a ra mt l thuyt, khng tr cch thc
hnh.120[1]
ng thy x hi thi lon lc, v thi a dc, a xo, tranh nhau; ng thy ci hi
ca vn minh, ca chnh sch hu vi qu ng, nn ng phi ng li, bo c theo

ci hng c th x hi s lon thm, phi i hng i, v ng ch cho ta ci
hng ngc li: phi sng n gin, bt dc vng, xo tr, m nhng nhn nhau,
ng tranh ginh nhau, tn trng t do ca nhau.
Hng ng. Cn thc hin ra sao, ti u th ng cc nh cm quyn quyt

nh. Nhng ng cng dn kh thm, kh xa, kh thi (ch.29), ngha l ng lm
ci g thi qu; v nhc ta c gi ba vt bo: Lng t i, tnh kim c, nhng
ngi (t, kim, bt cm vi thin h tin ch.67). Nhiu khi ng ni qu, nhng ch
l p vo c ta cho ta ch ti, c ng khng nn theo ngha tng ch m b
ng tng li. Nn nh o Uyn Minh121[2], hi c th thi, bt cu thm gii
(khng cn nghin ngm chi li). ng bit rng khng th phn phc trit , xo b
ht vn minh m sng nh ngi nguyn thu c, cho nn mi a ra mt mu
x hi trong chng 80. Khin cho nhn loi c sng vui, chng l mt l tng
p ? Cn c vo chng ch ng t mu thun vi ng, th ng y,
nhng thc c hiu ng khng?
Phn chnh tr khng phi l phn quan trng trong hc thuyt Lo t. Nhng t
tng bnh ng (trng ngi thp hn, yu ngi dn n), t do (t can thip
vo i sng ca dn chng), trng ho bnh, khng tranh ginh, gy hn vi nhau,
m nhng nhn nhau, tm lng khoan dung (d c bo on), thng k ngho
(ai l ngi c d m cp thm cho ngi thiu thn trong thin h u?
ch.77), v np sng t nhin, gin d, tri tc, thanh tnh mi l nhng gi tr

nhn bn rt cao, khng trit gia chn chnh no khng mun hng ti. Chng c
mt sc mnh thu ht ta, khin ta hng thng, cao c hn, trong sch hn, va
lng mn, va nn th. Sc hp dn ca hc thuyt Lo t chnh l ch .
Cng chnh v vy m trn hai ngn nm, Trung Hoa khng c mt ngi no
trong Khng phi mt st Lo c, mc du nh ti ni trong phn II, ch trng
ca Lo ngc hn ch trng ca Khng; chnh Lo ch khng phi Mc hay Hn
Phi mi phn i Khng mnh nht: Khng trng thnh tr, nhn ngha, m Lo th
tuyt thnh kh tr, tuyt nhn kh ngha.
H chng nhng khng mt st Lo nh Hn D mt st Pht, m cn thch Lo,

trng Lo cng ngang vi Khng na. Mt s thi ho, vn ho ca Khng chu nh
hng ln ca Lo nh o Uyn Minh i Lc Triu, tc gi nhng bi o hoa
nguyn k, Qui kh lai t; Liu Tn Nguyn i ng, tc gi bi Ngu Kh thi t,
bn thn ca Hn D m phng khong hn Hn; L Bch vi Mnh Ho Nhin,
Vng, nht l Hn Sn i ng, nh no cng lu li nhiu bi bt h t cnh
thin nhin; T ng i Tng vi hai bi ph Xch Bch m bi Hu Xch Bch c
ging phiu diu ca mt o s
Mn ho ca Trung Hoa cn chu nh hng ca Lo nhiu hn mn th na: c

th ni tt c cc bc tranh sn thu, tng bch, sui my, cc, trc, mai, hc u
nh Lo m c, m nhng ho s nh Vng Duy i ng, M Ph i Tng u
l nhng nh Nho kim Lo.
Dn chng Trung Hoa cng thch lo mc d x th th coi Khng l chnh. H cng
nh cc s phu, cn tr th theo hu vi ca Khng, m v gi th mun theo v
vi ca Lo; gp thi bnh tr th tn tm gip nc, nhng khi lon qu ri, khng
cu vn c na th rt lui, gi tit tho m i mt thi thun tin hn.
Tm li c dn tc Trung Hoa t quan ti dn, t cc hc gi, ngh s ti nng phu

u do bn nng cm thy rng Khng v Lo khng phi tri ngc nhau hn m
b tc ln nhau: Khng hng dn h trong vic t gia, tr quc, trong vic lm n,
cn thit cho h cng nh mt tri cn thit cho s sinh trng ca vn vt; Lo
nn bt ch hm h thnh cng, dy h tit dc, tri tc, khoan nhu, nh mt trng
lm du tm hn ca h xung, khin cho ci tm ca h tnh hn, mt hn, sng
hn nh cnh vt di nh trng. Lm Ng ng trong cun The Importance of
Living122[3] bo nh Lo t m dn tc Trung Hoa mi tn ti c trong ba bn
ngn nm vt ln vi i sng, m khng c nhiu ngi b bnh in, bnh thn
kinh suy nhc, bnh t gn mu nh ngi phng Ty.
c bi 25 thin Tin tin (Lun ng) thy Khng t cng mun nh Tng Tch, cui
ma xun, cng vi mt nhm thanh nin v em b dt nhau i tm sng nghi ri
ln hng mt n V Vu, va i va ht, ti c cm tng rng nu sng ng
thi vi nhau th Khng, Lo c th l bn thn ca nhau c. Ch hng, tm hn
hai nh nh nhau, ch khc l Lo t l mt trit gia thun tu, cn Khng t va l

trit gia va l mt chnh tr gia nn c c thc t hn: bo phi d trc bo on
(Hin vn 38), v chnh tr th nh vy l phi, m v tnh ngi th nh vy khng
cao bng Lo t: d c bo on So snh chng 77 ca Lo vi bi 1 thin Qu
th ca Khng, ta cn thy thi ca hai nh hn na. Cng l ngh ti ngi
ngho, cng mong c s qun bnh trong nc, Lo t vi t cch o c gia than
th: ai l ngi c d m cp thm cho ngi thin thn trong thin h y; cn
Khng t vi t cch mt chnh tr gia ngh ti bn phn ca nh cm quyn:
ngi c nc c nh123[4], khng lo t ngi m lo khng c qun bnh,
khng lo ngho m lo khng c yn n.
T u th k XVIII, cc nh truyn gio , Php, Y Pha Nho pht gic ra hc

thuyt Lo t cho ngi phng Ty bit. Nhng qua th k sau h mi dch o
c kinh v t cc bn dch, cc bi ph bnh mi ngi mt nhiu. o c
kinh thnh tc phm ca Trung Hoa c ph bin nht chu u, b xa T th,
Ng kinh, c th L Bch na, mt phn ln v th vn c ng nh chm ngn vi
{ ngha va b him, va ngc i ca Lo t. i a s c gi phng Ty thi
trc v hiu k m c. Gn y, t sau th chin th nh, h hiu Lo t hn v
mun tm trong o c kinh mt phng thuc tr ci tt hm h hng th,
qu ham tin b, sng tri thin nhin ca h.

Max Kaltenmax, trong phn kt cun Lao Tseu bo thi i chng ta u M, nhiu
ngi thch thuyt v vi, h tnh ca Lo t, m xt cho cng, thi thun theo
t nhin, bt can thip ca Lo khng tri tinh thn khoa hc cht no c, v mt
tinh thn thc khoa hc bao gi cng tn trng lut thin nhin.
Hn na hai nh khoa hc: Lynton K. Caldwell trong cun In Defense of Earth

(1972) v Victor C. Ferkiss trong cun Technological Man (1969), u khuyn ngi
phng Ty tr v sng vi thin nhin.
Caldwell bo phi tun theo lut thin nhin, h lm tri vi thin nhin th tt gp
tai ho, v chng ta nn n li thuyt ca Lo t, ca thnh Franois (tr.285 bn
ting Php: La Terre en danger ca nh Editions Internationales). Li ng. V
khoa hc, k thut tin b qu, lm mt s qun bnh, mt s iu ho trong v tr
(harmonie universelle) ln ln thnh lp trong my t nm, t khi c tri t, do
m nhn loi ngy nay phi i ph vi cc tai ho bc pht nhn s (hu qu l
mt phn ba nhn loi ang thiu n v s c hng trm triu ngi cht i); ho
nhim mi sinh (environnement pollution); t ai, sng ngi, khng kh b
nhim u v cng hi c ca cc nh my, cc xe hi, v cc cht st trng, cc
phn ho hc. Ch ni hai ci ho thi cng gy ra c ngn cuc tho lun ca
cc nh khoa hc khp th gii m vn cha c cch no gii quyt ni, chng
thnh ci nguy c trc mt ca nhn loi. (Xin c gi coi thm Nhng vn ca
thi i NHL Mt t 1974).

Mt s iu ho trong v tr, m mt c s iu ho trong bn thn ta, trong tm
hn ta: ham tin b, ham vt cht qu th tm hn khng c yn tnh, o c
suy, tnh ngha gim, i sng cng khng hnh phc. Nhiu thanh nin u M
chn ci vn minh tiu th, hng hc lm t sng ti ti sn xut cho nhiu, ri
tiu th cho nhiu li sn xut cho nhiu; h phn khng li x hi ca h nh
bn hippy, bn provo; h c Lo t, Thoreau, r nhau sng nhn nh trong
nhng vn hoa, cnh ng, gn gi vi thin nhin.
Cn Ferkiss th a ra mt trit l mi, m ng gi l Tn ch ngha thin nhin.

Theo ch ngha , con ngi l mt phn ca thin nhin hn l mt ci g cch
bit vi thin nhin. Ton th v tr l mt din trnh bin ho, mt chuyn ng
khng ngng v con ngi l mt phn ca chuyn ng . Ci ch ngha ng ta
bo l mi m , sao m ging ca Lo t th!
L mt phn ca thin nhin th khng th tch ri thin nhin c m phi sng

theo thin nhin, trong thin nhin, sng cht phc, gin d, cng nh Caldwell
khuyn.
Hai nh khoa hc khc ca M, Paul v Anne Ehrlich, tc gi cun Population,

Resources, Environment (San Franisco 1970) nhn nh:
- Cc dn tc pht trin phi thay i thi i vi mt s gi tr thi i; sng

cho lnh mnh mi l sung sng; phi phn pht ti sn mt cch cng bnh hn,
b ra 20% tng sn lng quc gia gip mt cch bt v li cc quc gia km
pht trin (li ca Lo t ch.77: thc nng hu d d b thin h?).
- Cn cc dn tc km pht trin th ng nn ua i cc nc u M, sng theo

li u M.
Cn hng trm nh bc hc khc ch trng nh bn nh k trn, hng trm tc

phm khuyn phi sng hp vi thin nhin, khng sao c ht c.
Vy l phng Ty bt u c phong tro phn phc ri y. V c du hiu

rng phong tro mi ngi mi ln. l vinh d cho trit hc Trung Hoa v
theo chng ti bit, o c kinh l tc phm duy nht trnh by thuyt v vi (bt
can thip, thun theo t nhin) mt cch y , c h thng, bng mt bt php
c o, na nh ph, na nh th.
Ch thch:

124[1] Chng ti cha chc nhng li thc ca Lo t. *Ch thch ny t sau
my ch coi phn I, ch.II, tit C th hp l hn v trong tit C , c Nguyn Hin
L sau khi nu ra my ch mu thun, c kt lun: iu chng t rng o c
kinh c nhiu ch do ngi i sau thm vo. (Goldfish)+.
125[2] Uyn Minh l tn hiu ca o Tim. (Goldfish).
126[3] Xem bn dch Sng p ca Nguyn Hin L, NXB Vn ho, 1993.
127[4] Trong cun Khng t, c Nguyn Hin L ging Ngi c nc, c nh

(hu quc, hu gia) nh sau: Ngi c nc tc vua, ngi c nh tc cc quan
i phu, ch cc p phong. (Goldfish).
PHN III - Chng 1
DCH O C KINH
THIN THNG

, ; , .
, ; , .
, ; , , ; , .
, . . . .
*
o kh o, phi thng o; danh kh danh, phi thng danh.
V, danh thin a chi thy; hu, danh vn vt chi mu.
C thng v, dc d quan k diu; thng hu, dc d quan k kiu.
Th lng gi, ng xut nhi d danh. ng v chi huyn. Huyn chi hu huyn,
chng diu chi mn.
*
o m c th din t c th khng phi l o vnh cu bt bin; tn m c th
t ra gi n [o] th khng phi l tn vnh cu bt bin.
Khng, l gi ci bn thy ca tri t; C l gi m sinh ra mun vt.
Cho nn, t thng t vo ch khng l xt ci th vi diu ca n [o]; t
thng t vo ch c l xt ci [dng] v bin ca n.
Hai ci [khng v c] cng t o ra m khc tn, u l huyn diu.
Huyn diu ri li thm huyn diu, l ca ca mi bin ha k diu.
*
Chng u ny l mt trong nhng chng quan trng nht m li lm cho ta
chng ta lng tng nht v khng bit chc c Lo t mun ni g. Nh trong
phn I, chng II, tit D, chng ti ni qua, c nhiu cch chm cu; li thm c
c my ch c th hiu nhiu cch, nh ch thng (thng v, thng hu) trong
cu th 3, a s cc hc gi hiu l thng thng (chng ti dch nh vy, nhng
b i c l hn coi ch thch cui chng 3), cn Phng Hu Lan li hiu l
vnh cu, bt bin nh ch thng (thng o, thng danh) trong cu u; ch
kiu (cui cu ba) na, c ngi hiu l sai bit, chia la, pht oan (chng ti theo
Lc c Minh dch l mnh mng, v bin, v cho rng cu ni v ci th v ci
dng ca o: th th vi diu, m dng th v bin).
Do hai l k trn (c nhiu cch chm cu, mt s ch c th hiu nhiu ngha) ai

mun gii thch ra sao th gii thch, tu theo khuynh hng v s hiu bit ca
mnh. Chng ti bit trn mi bn dch ca chng ny m khng bn no
ging bn no, ch xin gii thiu cu u trong bn dch ca J.L.L.
Duyvendak128[1] (nh Maisonneuve 1953) do Etiemble dn trong bi Ta cun
Tao To King ca nh Gallimard 1967:
La Voie vraiment Voie est autre quune voie constante.
Les Termes vraiment Termes sont autres que des termes constants.
(o thc l o th khc vi o bt bin;
Danh thc l Danh th khc vi Danh bt bin).
Nh vy l Duyvendak cho hai ch kh v phi nhng ngha rt mi: kh khng
cn ngha l c th na m l thc l; phi khng cn l khng phi na m l khc
vi. Ch o v ch danh th nh khng cn l ng t na m l danh t. V
ngha ca cu hon ton ngc li ngha trong cc bn dch khc: o ca Lo t
khng cn l ci g vnh cu bt bin na. c gi c th cho Duyvendak l lp d,
nhng Etiemble khen l mi.
Lo t ch bo: o khng th din t c, m khng ni r ti sao, nhng cu 2
v cu 3 cho ta on c ng. o l khng, siu hnh, l bn nguyn (hoc
tng nguyn l ca v tr), ci th ca n cc k huyn diu; m ci dng ca n

li v cng (v n l m ca vn vt), cho nn ngi thng chng ta - mt phn t
cc k nh b ca n, i sng li cc k ngn ngi - may lm l thy c vi qui
lut ca n, vi ci dng ca n ch khng sao hiu n c. Khng hiu n c
th lm sao din t n c. Lo T m u o c Kinh bng 6 ch: o kh
o phi thng o nh c bo trc cho ta rng ng s ch c th gi cho ta t
iu v o thi, cho ta suy ngh, tm hiu ly bng trc gic, ch ng khng
chng minh ci g c. Chnh ng, ng cng khng hiu r v o, ngn ng ca ng
khng din t n c, v c ng ta ng nn cu thm gii nh o Uyn
Minh129[2] sau ny khuyn.
o khng th ging c, m cng khng c tn, khng th t tn cho n c, v
n c lp tuyt i, khng c hnh tng, thuc tnh. Gi mt vt l l ci gh v
vt c nhng thuc tnh ca loi gh: c ba hay bn chn, c mt ta ngi, lng
da o sinh ra trc tri t, trc mun vt, n c lp tuyt i, khng c
ng loi, nh vy th lm g c tn. V li tn vn c tnh cch gii hn v quyt
nh: tn tr ci gh th khng th dng tr ci bn; mt vt mang tn gh th nht
nh ch l ci gh ch khng th ng thi va l ci gh va l ci bn. Mt vt
ci tn th khng th ng thi va ch ny va ch khc. o nh s thy
mt s chng sau vn i khp khng ngng, va y va kia, va l ci
ny va l ci n; v vy khng th c mt tn no thch hp vi n c. nh
phi tm gi n l o.
Tm li, i chng ny l: o vnh cu bt bin, khng th ging c, khng
th tm mt tn thch hp vi n c; ci th ca n l khng, huyn diu v
cng, m ci dng ca n l hu ln lao v cng.

, ; , .
, , , , , .
, ; , , ,
. , .
*
Thin h giai tri m chi vi m, t c d; giai tri thin chi vi thin, t bt thin d.
C hu v tng sinh, nan d tng thnh, trng on tng hnh, cao h tng
khuynh, m thanh tng ho, tin hu tng tu.
Th d thnh nhn x v vi chi s, hnh bt ngn chi gio; vn vt tc yn nhi bt t,
sinh nhi bt hu, vi nhi bt th, cng thnh nhi bt c. Ph duy bt c, th d bt kh.
*
Ai cng cho ci p l p, do m pht sinh ra quan nim v ci xu; ai cng
cho iu thin l thin, do m pht sinh ra quan nim v ci c.
L v c v khng sinh ln nhau; d v kh to nn ln nhau; ngn v di lm
r ln nhau; cao v thp da vo nhau; m v thanh ha ln nhau; trc v sau
theo nhau.
Cho nn, thnh nhn x s theo thi v vi, dng thut khng ni m dy
d, cho vn vt t nhin sinh trng m khng can thip vo130[3], kho nui
dng vn vt m khng chim lm ca mnh, lm m khng cy kho, vic thnh
m khng quan tm ti. V khng quan tm ti nn s nghip mi cn hoi.
*

Chng ny mi c, ngha nht qun tng nh minh bch, vy m ti c su
bn dch, mi bn mt khc.
Ngay t cu u, cch hiu khc nhau. C ngi dch l: ai cng bit ci p s
d p, nh vy l nhp v ci xu ri. C ngi dch l: ai cng cho ci p l
p, chnh v vy m c ci xu ca n.
Ch hnh v ch khuynh trong cu 2, c ngi hiu: hnh l so snh. (Chng ti theo
T Hi: hnh l hin, tc r); khuynh l cng chiu, hoc chm nhau, lin i nhau.
Ri ti cu 3, t vn vt tc yn ti cui chng, ring Lu T (trong Lo t
bch thoi tn gii Vn Nguyn th cc i Bc 1969) cho l Lo t ni v
to ho, ch khng phi v thnh nhn. Cng c l. Hai ch c v kh cui
chng, c ngi dch l li v b b i; v cng thnh nhi bt c ngha nh
cng toi (thnh) thn thoi cui chng 9.
Nhng i ai cng nhn rng Lo T ni v lut tng i (s vt khng c g l
tuyt i hay xu, so vi ci ny th l tt, so vi ci khc li l xu, lc ny l tt,
lc khc l xu) v phn i thi ng thi, nht l phi Khng, phi Mc dng tr
m phn bit r rng xu, tt, khin cho ngi ta b t nhin i m cu tt, b xu,
ha ra tr ngy, do sinh hi. ng khuyn ta c cho dn sng theo t nhin m
ng can thip (thi v vi), ng em quan nim sai lm v tt xu m un nn
dn (thut bt ngn chi gio), nh vy s thnh cng m s nghip s bt h v
chnh o cng khng lm khc (o php t nhin chng 25).
Chng ta : Khng T cng c ln mun v ngn v bo T Cng: Thin
h ngn tai? T thi hnh yn, bch vt sinh yn. Thin h ngn tai? - Tri c ni
g u? Th m bn ma c thay nhau, vn vt c sinh ha. Tri c ni g u?
(Lun ng - Dng Ha - 18)
Lut tng i trong chng ny sau c Trang t din r v mnh hn trong
thin T vt lun.

3
, ; , ; , .
, , ; , .
, , , .
*
Bt thng hin, s dn bt tranh; bt qu nan c chi ho, s dn bt vi o; bt
hin kh dc, s dn tm bt lon.
Th d thnh nhn chi tr, h k tm, thc k phc; nhc k ch, cng k ct.
Thng s dn v tri v dc, s ph tr gi bt cm vi gi, vi v vi, tc v bt tr.
*
Khng trng ngi hin cho dn khng tranh. Khng qu ca him cho dn
khng trm cp, khng ph by ci g gi lng ham mun, cho lng dn khng
lon.
Cho nn, chnh tr ca thnh nhn l lm cho dn: lng th h tnh, bng th no, tm
ch th yu [khng ham mun, khng tranh ginh], xng ct th mnh.
Khin cho dn khng bit, khng mun, m bn tr xo khng dm hnh ng. Theo
chnh sch v vi th mi vic u tr.
*
Chng ny ngha tht r. Lo t cho lng ham mun danh li l u mi ca
lon. Nho, Mc u trng hin (Lun ng, thin T L, khuyn c hin ti; L
k, thin L vn ch trng tuyn hin d nng; cn Mc T th c thin Thng
hin), khin cho dn thm kht danh li, dng tr xo tranh nhau danh li. ng
ch li tr dn , bo bc thnh nhn (thnh nhn theo quan nim ca ng, ch

khng phi hng thnh nhn theo quan nim Khng, Mc) ch cn lo cho dn n,
khe mnh, thun phc (v tri) khng ham mun g c (v dc), nh vy l v vi m
nc s tr.
Ch thng u cu cui, nu dch l thng thng th sai ca Lo t, m dch
l vnh vin th e c v nhn mnh qu. Max Kaltenmax v Liou Kia-hway u
khng dch. Chng ti cho nh vy l phi.
, , , .
, , , ; .
, .
*
o xung, nhi dng chi hoc bt doanh, uyn h t vn vt chi tn.
To k nhu, gii k phn, ho k quang, ng k trn; trm h t hoc tn.
Ng bt tri thu chi t, tng chi tin.
*
o, bn th th h khng m tc dng th c h v cng, n uyn o m ta nh
lm ch t vn vt.
N khng l tinh nhu ra, g nhng ri lon, che bt nh sng, ha ng vi
trn tc; n su kn [khng hin] m dng nh trng tn.
Ta khng bit n l con ai; c l n c trc thng .
*
Liou Kia-hway cho rng trong cu nh, ch nhu tng trng s trc tuyt, siu
phm, ch phn tng trng s xung t, ch quang tng trng c tt, ch trn

tng trng tt xu.
C nh li bo gii k phn l gii phng c nh nguyn, phn chia s vt. Nh
khc ging l ly s gin phc chng s phin phc.
Ha k quang c ngi hiu l em nh sng ca mnh ha vi nhng nh sng
khc, tc khng t tn t i.
Ch trm cng trong cu 2 c hai ngha: su kn, trong lng. Chng ti theo D
Bi Lm, dng theo ngha trong Thuyt vn: trm, mt d, mt l chm, khng
hin ln.
Chng ta hai iu ny:
- tc gi dng nhiu ch ni lng: hoc, t, ng bt tri, tng.
- chng ny l chng duy nht ni n thng , m c 12 ch y ht chng 56
(tc nhng ch: to k nhu, gii k phn, ho k quang, ng k trn), khin chng
ti nghi ng l do ngi i sau thm v. i cng ch l ni v th v dng ca
o.
, ; , .
, 131[4]! , . , .
*
Thin a bt nhn, d vn vt vi s cu; thnh nhn bt nhn, d bch tnh vi s cu.
Thin a chi gian, k do thc thc h! H nhi bt khut, ng nhi d xut. a
ngn sc cng, bt nh th xung.
*

Tri t bt nhn, coi vn vt nh ch rm; thnh nhn bt nhn, coi trm h nh
ch rm.
Khong gia tri t nh ng b, h khng m khng kit, cng chuyn ng, hi
li cng ra. Cng ni nhiu li cng khn cng, khng bng gi s h tnh.
*
Tri t, tc lut thin nhin, khng c tnh thng ca con ngi (bt nhn) khng
t v vi vt no, c thn nhin i vi vn vt, l d hiu m loi ngi thi no
v u cng thng trch to ha nh vy. Nhng cu: u thng lit bi, cnh
tranh sinh tn, ti gi bi chi, khuynh gi phc chi, c sinh th c t... u din
ci thin a bt nhn. ang thi th dng, qu thi th b nh cy ci xun h
ti tt, khi tr hoa kt tri ri qua thu ng th iu tn. Cho nn Lo t bo tri
t coi vn vt nh ch rm. Nhng con ch kt bng rm khi cha by cng th
c ct k trong rng hoc gi, bao bng gm vc, khi cng xong ri th ngi ta
ling n ra ng, ngi i ng gim ln u, ln c chng hoc lm v
nhm la (Trang T - thin Thin vn).
Cu u, na trn ai cng hiu nh vy; na sau th kin bt ng. a s cho
bch tnh l dn chng. Trn Tr (do Nguyn Duy Cn dn, Cun I, tr.56) cho l
trm quan lnh phn thi hnh chnh gio. Trm quan ngy nay khng cn l trm
quan ngy xa, th chnh gio ngy xa cng khng dng cho ngy nay c.
Mt nh khc, Wieger (do Jean Grenier dn - tr.79) cng cho bch tnh l trm
quan: quan no c ch cho nc th dng, v ch hoc c hi th b, dit, v vua cha
ch nn yu quc gia thi, ch khng c yu c nhn cng nh tri t sinh ra,
nui dng vn vt ch lo cho ci li chung ca vn vt ch khng quan tm ti ci
li ring ca mt vt no. Weiger hiu nh vy ri cho chnh sch ca Lo t l
chnh sch tu c, hot u cng nh chnh sch ca Php gia sau ny.
Chng ti ngh Lo t ch mun khuyn ta tr dn th c theo o, theo t nhin, m
cho dn t nhin pht trin theo thin tnh, ng can thip vo.
Cu sau Lo t so snh khong tri t vi ci ng b. Rt ng v ti tnh. C hai
u h khng m khng cng kit (c nh dch bt khut l khng bp xung:
cng vy), m c hai cng ng th hi gi cng pht ra nhiu. Ci dng ca ci h
khng (v) nh vy .
Cu cui, ch c ngi c l s, s; ch c ngi c l trung, chng ti
theo D Bi Lm cho l tc . Do chng ti hiu: cng ni nhiu cng
dng li dy, (ch ngn y l ch ngn trong bt ngn chi gio chng II)
th kt qu cng tai hi, khng bng c h tnh, v vi.
Liou Kia-hway hiu khc hn: Cng ni nhiu v o th cng khng hiu n, khng
bng nhp vo o. Nh khc li dch l: Ni nhiu cng khng sao ht c, khng
bng gi mc trung.
Hiu nh chng ti, khng bit ng khng; nhng nh vy th hai phn ca
chng mi c lin lc vi nhau: cng ni v cch tr dn: ng dng nhn (ngha),
c thun t nhin, h tnh v vi.
, , , .
, .
*
Cc thn bt t, th v huyn tn, huyn tn chi mn, th v thin a cn.
Min min nhc tn, dng chi bt cn.

*

Thn hang bt t, gi l Huyn Tn (M nhim mu); ca Huyn Tn l gc ca
tri t.
Dng dc m nh bt tuyt, to thnh mi vt m khng kit (hay khng mt).
V c hai ch cc thn nn c ngi cho rng y l mt thn thoi no nh

trong b Sn Hi kinh. V hai ch vi hai ch Huyn tn nn c nh li bo
chng ny c tnh cch b gio (sotrique), v cc o gia i sau (Hn, Lc
Triu...) hiu theo mt ngha ring tm phng php trng sinh.
V trit l, ngha khng c g b him. Thn hang tng trng cho o; th ca n
l h v nn gi l hang, dng ca n v cng nn gi l thn; v sinh hu, hu sinh
vn vt, nn gi n l M nhim mu; n sinh sinh ha ha, n ng nhi d xut
(chng 5) cho nn bo l khng kit.
Bi u b Lit t chp li chng ny m cho l ca Hong . Khng tin c.
Hong l mt nhn vt huyn thoi.
. , , .
, . ? .
Thin trng a cu. Thin a s d nng trng th cu gi, d k bt t sinh, c

nng trng sinh.

Th d thnh nhn hu k thn nhi thn tin, ngoi k thn nhi thn tn. Phi d k v
t d132[5]? C nng thnh k t.
Tri t trng cu. S d tri t trng cu c l v khng sng ring cho

mnh, nn mi trng sinh c.
V vy thnh nhn t thn mnh sau m thn li c trc, t thn mnh ra

ngoi m thn mi cn c. Nh vy chng phi v thnh nhn khng t t m
thnh c vic ring ca mnh ?
C nh dch bt t sinh (cu u) l khng c i sng ring. Tri t khng c i

sng ring v i sng ca tri t l i sng ca vn vt trong v tr, i sng
ca o, m o th vnh cu. Khng c i sng ring vi khng sng ring cho
mnh, ngha cng nh nhau.
Chng ny din mt qui tc x th quan trng ca Lo t: quy tc khim, nhu m

sau ny chng ta cn gp nhiu ln na. Hu kz thn l khim; ngoi kz thn l
nhu, v khng tranh vi ai. t thn mnh ra ngoi m thn mi cn c ngha l
khng ngh ti mnh, ch lo gip ngi th li c li cho mnh.

8
. , , .
, , , , , , .
, .
Thng thin nhc thu. Thu thin li vn vt nhi bt tranh, x chng nhn chi
s , c c o.
C thin a, tm thin uyn, d thin nhn, ngn thin tn, chnh thin tr, s
thin nng, ng thin thi.
Ph duy bt tranh, c v vu.
Ngi thin vo bc cao *c c cao+ th nh nc. Nc kho lm li cho vn vt

m khng tranh vi vt no, ch mi ngi ght (ch thp) cho nn gn vi o.
*Ngi thin vo bc cao+ a v th kho la ch khim nhng, lng th kho gi

cho thm trm, c x vi ngi th kho dng lng nhn, ni th kho gi li, tr
dn th gii, lm vic th c hiu qu, hnh ng th hp thi c.
Ch v khng tranh vi ai, nn khng b lm li.

*
Chng ny c mt hnh nh kho: V ngi thin vi nc, lm r thm ci

khim nhu trong chng trn. Lo t rt thch nc: n nhu, tm ch thp
(khim), ngy m chy khng ngng (bt x tr d - li Khng t), bc ln th
thnh ma mc, chy xung th thnh sng rch, thm nhun vo lng t nui
vn vt. N c c sinh ha, t sinh t ha, v sinh ha mi loi. Nht l n khng
tranh, n la ch thp m ti, gp ci g cn n th n un khc m trnh i, cho
nn u n cng ti c.
Nhng tc gi chng ny c chu nh hng ca o Nho hay khng m cao

nhn vi tn, c h tri vi ch trng t nhin nhi nhin ca Lo?.
, ; , .
, ; , . , .
Tr nhi doanh chi, bt nh k d; su nhi nhu chi, bt kh trng bo.
Kim ngc mn ng, mc chi nng th; ph qu nhi kiu, t di k cu. Cng thnh
thn thoi, thin chi o.

*
Gi chu y hoi, chng bng thi i; mi cho bn nhn th khng bn lu.
Vng ngc y nh, lm sao gi ni; giu sang m kiu l t rc ly ha.
Cng thnh ri th nn lui v, l o tri.
o tri (o t nhin) l y th phi vi, nhn th d gy. Vy x th ng nn t

mn, t kiu, thnh cng ri th nn lui v.
y ch l kinh nghim ca mi ngi, thuc v ti khn ca dn gian, c

sng yn n. Cu nh thnh chm ngn. V bn ch cng thnh thn thoi c
th l chm ngn lu hnh trc Lo t t lu.
10
, ? , ? 133[6], ?
, ? , ? , ?
, , , , .

*
Ti doanh phch bo nht, nng v li h? Chuyn kh tr nhu, nng anh nhi h? ch

tr huyn lm, nng v t h? i quc tr dn, nng v vi h? Thin mn khai hp,
nng vi th h? Minh bch t t, nng v tri h?
Sinh nhi sc chi134[7], sinh nhi bt hu, vi nhi bt th, trng nhi bt t, th v
huyn c.
Cho hn, phch thun nht, khng ri o c khng? Cho ci kh t li, mm mi

nh a tr s sinh c khng? Gt ra tm linh cho n khng cn cht bn
c khng? Yu dn tr nc bng chnh sch v vi c khng? Vn dng cm
quan gi h tnh c khng? Chn tri sng r hiu bit c tt c m khng
dng ti tr lc c khng?
*Sinh v dng vn vt. Sinh m khng chim cho mnh, lm m khng cy cng,
cho vn vt t ln ln m mnh khng lm ch, nh vy gi l huyn c - c
cao nht, huyn diu].
Chng ny c vi ch mi ngi dch mt khc.

Cu u: ch ti dng cng nh ch ph , m u ch khng c ngha. Ch
doanh ngha l: hn. Hn thuc v phn kh linh, phch thuc v phn huyt, cho
nn c nh cho doanh phch l tm, thn. Bo nht c nh dch l gi ly o, v
v li l doanh v phch khng ri nhau.
Cu th nh, a s hiu ch kh l hi th, v cho chuyn kh l mt php dng

sinh; nhng c nh li hiu l bo ton thin chn.
Cu th ba, ch lm, c th hiu nh ch gim l tm gng.
Cu th nm, thin mn khai hp ngha en l ca tri m ng: ca tri tc l

mt, tai, mi... ni chung l cm quan; th l con mi, tng trng s nhu nhc,
yn tnh.
Cu cui: t sinh nhi bt hu...ti huyn c, c nh cho l chng 51 t ln ln

y, v ngha khng gn vi phn trn. Chng ti cng ngh 16 ch t cui
chng 51 hp hn y.
i khi th ba cu u ni v php dng sinh, tr thn. Ba cu k ni v php tr

th. Hai php ging nhau ch u phi thun theo t nhin.
11
, , , . , , .
, , . , .
*
Tam thp phc, cng nht cc, ng k v, hu xa chi dng. Duyn thc d vi kh,
ng k v, hu kh chi dng.
Tc h d d vi tht, ng k v, hu tht chi dng. C hu chi d vi li, v chi d vi

dng.
Ba mi tay hoa cng qui vo mt ci bu, nhng chnh nh khong trng khng
trong ci bu m xe mi dng c. Nhi t st lm chn bt, nhng chnh
nh khong trng trong m chn bt mi dng c. c ca v ca s lm
nh, chnh nh ci trng khng m nh mi dng c.
Vy ta tng ci c *bu, chn bt, nh] c li cho ta m thc ra ci khng mi

lm cho ci c hu dng135[8].
Chng ny rt hay: { tng nh ngc i m thc su sc. Ba th d u kho.

Khng trit gia no cho ta thy c diu dng ca ci khng mt cch minh
bch, l th nh vy.

12
; ; ; 136[9];
. , .
Ng sc linh nhn mc manh; ng m linh nhn nh lung; ng v linh nhn khu

sng; tr snh in lip linh nhn tm pht cung; nan c chi ho linh nhn hnh
phng. Th d thnh nhn v phc bt v mc, c kh b th th.
Ng sc lm cho ngi ta m mt; ng m lm cho ngi ta tai; ng v lm cho

ngi ta t li; rui nga sn bn lm cho lng ngi ta m lon; vng bc chu
bu lm cho hnh vi ngi ta i bi. Cho nn thnh nhn cu no bng m khng
cu vui mt, b ci ny m la ci kia [tc cu cht phc, v dc m b s xa x, a
dc].

13
, . ? , , , ,
. ? , , ,
? , ; , .
[Sng nhc nhc kinh, qu i hon nhc thn]. H v sng nhc nhc kinh?
Sng vi thng, nhc vi h, c chi nhc kinh, tht chi nhc kinh, th v sng
nhc nhc kinh. H v qu i hon nhc thn? Ng s d hu i hon gi, vi
ng hu thn, cp ng v thn, ng hu h hon? C qu{ d thn vi thin h,
nhc kh k thin h; i d thn vi thin h, nhc kh thc thin h.
Chng ny ti ngha, nhiu nh cho l chp sai hoc thiu st nn hiu nh v

ch thch; nhng vn cha c bn no lm cho chng ta tha mn: nu khng
gng go, g p th li mc ci li khng thng, di mu thun vi trn hoc c
mt vi mu thun vi ch trng ca Lo t. D Bi Lm (sch dn) gng
sc ch thch cho { ngha c nht qun, v di y chng ti tm theo thuyt
ca ng.
i ng bo: Hai ch nhc trong cu u ngha nh ch ni (thi xa hai
ch c ging nhau, nn dng thay nhau), ngha l bn, th, do m... Nhiu
ngi khng hiu vy, ging l nh ti, hoc sa li l ch gi, nh vy v ngha.
Ch qu ngha l coi trng, tc s (theo H Thng Cng); cn ch thn vi
ch kinh trn l h b ng tc nhng ch lm ngha ln nhau,
c ch sau th phi coi ngc ln ch trc mi thy ngha137[10], v ngha n

cng l kinh. Vy cu u c ngha l: Vinh, nhc th lng sinh ra ri lon, s v ln
th lng ri lon.
Cu l c ng, ch khng phi ca Lo t v Lo t ch trng v dc (Ng v

dc nhi dn t ha - chng 57); hu kz thn, ngoi kz thn (chng 7), th u
li cho vinh nhc, c tht lm cho ri lon, u li coi trng ci v ln nh bn
thn mnh. V vy, D Bi Lm t cu trong du mc [ ]. Nhng cu sau mi l
li gii thch ca Lo t. V D dch nh sau:
*Ngi i c vinh hay b nhc th lng sinh ra ri lon, s v ln th sinh ra ri

lon].
Ti sao vinh, nhc sinh ra ri lon? L v vinh th c tn, nhc th b hn; c th

lng [mng r m] ri lon, mt th lng [ru r m+ ri lon; cho nn bo l vinh
nhc sinh ra ri lon.

Ti sao s v ln m sinh ra ri lon? Chng ta s d s v ln l v ta c ci thn.
Nu ta khng c thn *qun mnh c thn i+ th cn s g tai v na.
Cho nn ngi no coi trng s hy sinh thn mnh cho thin h th c th giao thin
h cho ngi c. Ngi no vui v em thn mnh phc v thin h th c th
gi thin h cho ngi c.
D Bi Lm dch nh vy nhng cng nhn rng ch l thin kin ca ng, khng

dm chc l ng.
Cu cui chng ti thy cn 4 bn dch khc c gi la chn.
- K no bit qu thn v thin h th giao ph thin h cho c. K no bit

thng thn v thin h th gi gm thin h cho c.
- K no qu thn mnh v thin h th c th sng trong thin h c. K no yu

thn mnh v thin h th c th k thc mnh cho thin h c.
- K no coi trng thin h nh bn thn mnh th c th giao ph thin h cho

c. K no yu thin h nh yu bn thn mnh th c th giao cho vic tr thin
h c.
- K no qu thn mnh hn c thin h th c th giao cho vic tr thin h c. K

no yu thn mnh hn c thin h th c th giao cho vic tr thin h c.
14

; ; . ,
, , , . , ,
. , .
, ; , .
Ch thch:
138[1] Cc bn c th xem bn dch ra ting Php ca J.L.L. Duyvendak ti

Restaurant-chinois. (Goldfish).
139[2] Tc o Tim (365 427). Goldfish.
140[3] Ch t y l ch thu (xa 2 ch c nh nhau). Bt t l bt vi
thu. Vng Bt ging l l can thip vo, tc v vi. *Ti tm in ch (thu)
vo ch sch b trng m khng bit ng hay sai. Theo Thiu Ch th thy c
ngha l: 1. Mi, trc. 2. Mt m l "th". Ting tr ng, nh "v th" cha

tng. (Goldfish)+.
141[4] Ti tm chp ch (thc) theo bn Hoa Sn Trang, cn trong sch in ch
ny:
(Goldfish).
142[5] Ch , Thiu Chu phin m l da. (Goldfish).
143[6] Ch (lm) ny ti chp theo bn Hoa Sn Trang. Trong sch b trng.
(Goldfish).
144[7] Sch in Sinh nhi sc chi nh vy, nhng nguyn vn li l: (Sinh
chi sc chi). Trn mng, c nhiu bn ch Hn chp l (Sinh chi sc chi),
m cng c nhiu bn chp l (Sinh nhi sc chi). (Goldfish).
145[8] Hu Ngoi Lu, mt hc gi Trung Hoa hin i cho bit l: Ba mi chic

nan hoa hp chung quanh li trn mt vnh xe thnh mt ci bnh xe, t khng c
n c s dng xe, dng t do lm ra gm, t khng c gm n c s
dng gm, c thng ca lm thnh mt gian nh, t khng c gian nh n

c s dng gian nh. Do , t ch c m tr nn khng c lm li, t ch
khng c m tr nn c s dng. (L V Lang dch, Nh XB S Tht (T tng
Lo Trang 1959).
*Cu t khng c n c s dng xe c l b in thiu hai ch bnh xe. Xin tm

sa li nh sau: t khng c bnh xe n c s dng xe. (Goldfish)].
146[9] Ch (pht) ny ti chp theo bn Hoa Sn Trang, trong sch b trng.
(Goldfish).
147[10] Chng ti th thc y l ln u thy trng hp ny trong Hoa ng;
trong Vit ng khng c. Tic rng D Bi Lm khng a thm th d.
14
; ; . ,
, , , . , ,
. , .
, ; , .

*
Th chi bt kin danh vit di; thnh chi bt vn danh vit hi; bc chi bt c danh vit
vi. Th tam gi bt kh tr ct, c hn nhi vi nht.
K thng bt kiu, k h bt mui, thng thng bt kh danh, phc qui v vt. Th

v v trng chi trng, v vt chi tng, th v ht hong. Nghinh chi bt kin k th,
tu chi bt kin k hu.
Chp c chi o, d ng kim chi hu; nng tri c thu, th v o k.
Nhn khng thy gi l di, nghe khng thy gi l hi, nm khng c gi l vi. Ba
ci (di, hi, vi, tc v sc, v thanh, v hnh) truy cu n cng cng khng bit g
c, ch thy trn ln lm mt thi.
trn khng sng, di khng ti, thm vin bt tuyt, khng th gi tn, n li
tr v ci v vt, cho nn bo l ci trng khng c hnh trng, ci tng khng c
vt th. N thp thong, mp m. n n th khng thy u, theo n th khng thy
ui.
Ai gi c ci o t xa vn c th c th khng ch c mi s vt ngy nay;

bit c ci nguyn thy tc l nm c ging mi ca o.
*
Chng ny ni v bn th ca o, v sc, v thanh, v hnh, nn khng th ging
c, gi tn c. Nhng n y khp v tr, l cn nguyn ca vn vt, h gi
c n l nm c chn l m x l c mi s vt.
15
, , . , .
, ; , ; , ; , ; ,
; , ; ; .
? ? , . ,
C chi thin vi o148[1] gi, vi diu huyn thng, thm bt kh thc. Ph duy bt
kh thc, c cng v chi dung.
D h149[2], nhc ng thip xuyn; do h, nhc y t ln; nghim h, k nhc

khch150[3]; hon h, nhc bng chi tng151[4] thch; n h, k nhc phc;
khong h, k nhc cc; hn h, k nhc trc.

Thc nng trc d152[5] tnh chi t thanh? Thc nng an d ng153[6] chi t sinh?
Bo th o gi, bt dc doanh. Ph duy bt doanh, c nng t nhi154[7] tn thnh.
Ngi c o thi xa tinh t, mu nhim, thng t, su xa khng th bit c.

V khng th bit c, nn phi min cng t h nh sau:
H rt r nh ma ng li qua sng, nghi ngi nh s lng ging bn bn, nghim

chnh nh mt ngi khch, chy ra, lu ng nh bng tan, dy dn mc mc nh
g cha o, khng h nh ci hang, hn n (l ) nh nc c.
Ai c th ng c m lng xung ln ln trong ra? Ai c th ng h tnh m

pht ng ln ln sinh ng ln? Ngi no gi c o y th khng t mn.
V khng t mn nn mi b ci c m canh tn c.
Chng ny bn ca Vng Bt c nhiu ngi i sau hiu nh, do hin

nay c nhiu bn khc nhau, nh chng ti ghi s cc ch. i khi, ch tuy
khc m ngha nh nhau, tr cu cui, ch bt, khng i ra ch nhi, th ngha
ngc hn: V khng y nn c th che lp, chng tr nn mi; chng ti ngh
ch t y dng nh ch t chng 22, v ngha t nhi tn thnh y cng
l ngha t tc tn chng 22. V vy chng ti cho i ra ch nhi l
phi, v dch l: b ci c m canh tn.
on th nh, c ngi gii thch ch hon l gii tn, ch thch l tiu vong; v
hon h nhc bng chi tng thch l dit tnh dc, lng thnh ra h khng. Ch
hn (hn h k nhc trc), c ngi gii thch l hn nhin, b ngoi ta nh ngu
mui.
on cui: ng c m lng xung ln ln trong ra l t i sng hn trc

ngy nay tr v o, ng h tnh m pht ng ln ln sinh ng ln, l
ngc li, t o tr xung i sng hin ti.
Ging vn chng ny khc hn cc chng trn, ging th t ph cui i

Chin Quc, cho nn chng ti ng khng phi l li ca Lo t, cng khng phi
vit sau khi Lo t mi mt.
16
, , , .
, . , . . , ,
.
, , , , , , .
Tr h cc, th tnh c, vn vt tnh tc, ng d quan phc.
Ph vt vn vn, cc phc qui k cn. Qui cn vit tnh, th v phc mnh. Phc
mnh vit thng. Tri thng vit minh, bt tri thng vng tc hung.
Tri thng dung, dung ni cng, cng ni ton, ton ni thin, thin ni o, o ni
cu, mt thn bt i.
Ht sc gi c cc h, cc tnh xem vn vt sinh trng ta thy c qui lut

phn phc [vn vt t v m sinh ra ri tr v v].
Vn vt phn thnh u tr v cn nguyn ca chng [tc o]. Tr v cn nguyn

th tnh, [tnh l bn tnh ca mi vt, cho nn] tr v cn nguyn gi l tr v
mnh. Tr v mnh l lut bt bin (thng) ca vt. Bit lut bt bin th sng
sut, khng bit lut bt bin th vng ng m gy ho.
Bit lut bt bin th bao dung, bao dung th cng bnh [v t], cng bnh th bao
khp, bao khp th ph hp vi t nhin, ph hp vi t nhin th ph hp vi o,

hp vi o th vnh cu, sut i khng nguy.
Trong on cui, cng ni ton, c bn chp l cng ni vng , v c ngi
dch l vua; li c ngi hiu ch ton l hon ton.
ngha chng ngy rt r: chng ta phi cc h tnh, b ht thnh kin, t dc i

m nhn xt v tr, s thy lut qui cn ca vn vt: t v sinh hu, ri t hu tr
v v; hiu lut thin nhin bt bin v hnh ng theo n th sut i khng b
ha.
17
, ; , ; , ; , .
, . , . , : .
Thi thng, bt tri hu chi; k th, thn nhi d chi; k th, u chi; k th, v chi.
Tn bt tc yn, hu bt tn yn. Du h, k qu ngn. Cng thnh s toi, bch tnh

giai v: ng t nhin.

*
Bc tr dn gii nht th dn khng bit l c vua, thp hn mt bc th dn yu qu

v khen; thp hn na th dn s; thp nht th b dn khinh ln.
Vua khng thnh tn th dn khng tin. Nhn nh, ung dung [v v vi] m qu li
ni. Vua cng thnh, vic xong ri m trm h u bo: T nhin mnh c vy.
Cu u, nhiu bn chp l: Thi thng, h tri hu chi ngha l bc tr dn gii

nht th dn bit l c vua, ngha khng su sc, khng hp vi cu cui: bch
tnh giai v: Ng t nhin. ng vua gii th c thun theo t nhin, c v vi nhi
s, hnh bt ngn chi gio (chng 2) cho dn thun tnh m pht trin, khng
can thip vo vic ca dn, nn dn khng thy vua lm g c, c h khng c vua.
on sau: tn bt tc yn, c ngi ging l vua khng tin dn. Du h, c

ngi ging l lo ngh, chng ti e khng hp vi thuyt v vi ca Lo t.
18
, ; , ; , ; , .

i o ph, hu nhn ngha; tr tu xut, hu i ngy; lc thn bt ho, hu hiu
t; quc gia hn lon, hu trung thn.
o ln b b ri mi c nhn ngha; tr xo xut hin ri mi c tr ngy; gia nh

(cha m, anh em, v chng) bt ha ri mi sinh ra hiu, t; nc nh ri lon mi
c ti trung.
o ln th t nhin, v tm, coi vn vt nh nhau; nhn ngha th hu tm yu vn

vt m c s suy tnh, phn bit. Su ch i o ph, hu nhn ngha, ngha cng
nh cu u chng 38: Tht o nhi hu c, tht c nhi nhu nhn, tht nhn
nhi hu ngha.
19
, ; , ; , .
, : , .

Tuyt thnh kh tr, dn li bch bi; tuyt nhn kh ngha, dn phc hiu t; tuyt
xo kh li, o tc v hu.
Th tam gi d vi vn bt tc, c linh hu s thuc155[8]: hin t bo phc, thiu t

qu dc.
Dt thnh (thnh hiu theo quan nim Khng, Mc) b tr, dn li gp trm; dt
nhn b ngha, dn li hiu t; dt [tr] xo b li, khng c trm gic.
Ba ci (thnh tr, nhn ngha, xo li) v l ci vn v (trang sc b ngoi)

khng ( tr dn) cho nn (phi b m) khin cho dn qui (hoc chuyn ch) v
iu ny: ngoi th biu hin s mc mc, trong th gi s cht phc, gim t tm,
bt dc vng.
Trong cu nh, ch vn tri vi ch phc. B ba ci vn mi ch l tiu cc;

phi mc mc, cht phc, gim t tm, bt dc mi l tch cc.
20

. , ? , ? , .
, , ; 156[9], ,
. , ; , ! ,
; , , , . ,
. , .
Tuyt hc v u. Duy chi d a, tng kh k h? Thin chi d c, tng kh nhc

h? Nhn chi s y, bt kh bt y. Hoang h k v ng tai!
Chng nhn hi hi, nh hng thi lao, nh xun ng i; ng c bc h k v triu;

nh anh nhi chi v hi; luy luy h nhc v s qui. Chng nhn giai hu d, nhi ng
c nhc di; ng ngu nhn chi tm d tai, n n h! Tc nhn chiu chiu, ng
c hn hn; tc nhn st st, ng c mun mun, m h k nhc hi, liu h
nhc v ch. Chng nhn giai hu d, nhi ng c ngoan th b. Ng c d nhn,
nhi qu thc mu.

Dt hc th khng lo. D (ging knh trng) vi i (ging coi thng) khc nhau
bao nhiu? Thin vi c khc nhau th no? Ci ngi ta s, ta khng th khng s.
Rng ln thay, khng sao ht c!
Mi ngi hn h nh hng ba tic ln, nh ma xun ln i; ring ta im

tnh, khng l cht tnh g nh a tr mi sinh, cha bit ci; r ri m i nh
khng c nh v.
Mi ngi u c tha, ring ta nh thiu thn; lng ta ngu mui, n n thay!
Ngi i sng r, ring ta ti tm; ngi i trong tro, ring ta hn n, nh

sng bin nhp nh, nh gi vo vo khng ngng.
Mi ngi u c ch dng, ring ta ngoan c m b lu. Ring ta khc ngi, m

qu m nui mun loi (tc o).
Chng ny c nhiu bn, nu dn ht nhng ch khc nhau th qu rm.
Bn ch u tuyt hc v u, Trn Tr bo nn u chng trn, H Thch

bo nn cui chng trn. u cng kh n.
Ri c on u, ngha cng ti tm, c h khng lin lc g vi on di. Ci

ngi ta s l ci g? V ci g rng ln thay?
Mi nh rn a ra mt thuyt. C ngi bo l s ci hc v n mnh mng, khng

sao ht c. Ging nh vy th bn ch tuyt hc v u khng chi vi na.
Nhng c nh li bo: s y l s l ci sng sut, ti nng ca mnh ra, m s

b ngi i k; cn rng ln l ci o rng ln, ngi i khng sao hiu ht
c.
C hai gi thuyt u khng da vo ci g chc chn c. Chng ti xin tn nghi,

ch dch st tng ch, c gi mun hiu sao th hiu.
on di t chn dung mt ngi c o: cc sng sut th nh ngu n.
Cng nh chng 15, chng ny khng chc l li ca Lo t.
21
, .
, ; , ; , . ,
; , .
, , . ? .
Khng c chi dung, duy o th tng.

o chi vi vt, duy hong duy ht; ht h hong h, k trung hu tng; hong h
ht h, k trung hu vt. Yu h minh h, k trung hu tinh; k tinh thm chn, k
trung hu tn.
T c cp kim, k danh bt kh, d duyt chng ph. Ng h d tri chng ph chi

trng tai. D th.
Nhng biu hin ca c ln u ty theo o (v o l bn th ca c, c l tc

dng ca o).
o l ci g ch mp m, thp thong; thp thong mp m m bn trong c hnh

tng; mp m, thp thong m bn trong c vt; n thm vin, ti tm m bn
trong c ci tinh ty; tinh ty rt xc thc, v rt ng tin.
T xa n nay, o tn ti hoi, n sng to vn vt. Chng ta do u m bit

c bn nguyn ca vn vt? Do ci (tc o).
Cu u, c ngi hiu l: ngn ng, c ng ca ngi c c ln u ty theo

o.

Ch tinh (k trung hu tinh) trong on th nh c th hiu l nguyn l v nguyn
cht ca mi vt. Ch tn sau157[10], c ngi dch l hiu nng, diu dng
(efficience).
on cui: ch danh (tn) c ngi cho l tr bn th ca o.
Chng ny cho ta bit thm v o. Quan trng nht l nhng ch k trung hu

tinh, k tinh thm chn, k trung hu tn. Nh ci tinh m o sinh ra vn vt.
Nhng ci tinh hu hnh hay v hnh?
Khng c g cho chng ta bit chc c. C l n va l nguyn l, va l nguyn

cht.
22
, , , , , .
. ; , ; .
. , ! .
Khc tc ton, ung tc trc, oa tc doanh, t tc tn, thiu tc c, a tc hoc.

Th d thnh nhn bo nht vi thin h thc. Bt t hin c minh bt t th c
chng; bt t pht, c hu cng; bt t cng c trng (hoc trng). Ph duy bt
tranh c thin h mc nng d chi tranh. C chi s v khc tc ton gi, khi h
ngn tai! Thnh ton nhi qui chi.
Cong [chu khut] th s c bo ton, queo th s thng ra, trng th s y, c

nt th s mi, t th s c thm, nhiu th s ha m.
V vy m thnh nhn [thnh y hiu theo quan nim ca Lo] m gi ly o

[nht y l o] lm php tc cho thin h. Khng t biu hin cho nn mi sng
t, khng t cho l phi cho nn mi chi li, khng t k cng cho nn mi c
cng, khng t ph cho nn mi trng cu [hoc hn ngi]. Ch v khng tranh
vi ai cho nn khng ai tranh ginh vi mnh c.
Ngi xa bo: Cong th s c bo ton, u phi h ngn! Nn chn thnh

gi vn ci o m v vi n.

Cu cui: Thnh ton nhi qui chi c ngi dch l:
- Thc vn nn theo v.
- Nu thnh tht hon ton th ai cng v vi mnh.
- Do m mnh gi c ton vn.
- Thc gi c vn ci o chuyn o cng gi c vn cho mnh m mnh v

vi o.
Cc nh bnh gii u cho rng bn hoc c su chm ngn trong cu u: khc tc

ton, ung tc trc, oa tc doanh, t tc tn, thiu tc c, a tc hoc u l
thnh ng trong dn gian c t xa. H bo rng: Lo t thch ch trng
thuyt tng i, nn thng ni ngc vi ngi i, nhu tri k hng, th k th,
tri k bch, th k hc, tri k vinh, th k nhc (chng 28). y cng vy. Ngi ta
ai cng mun c ton vn, thng, y, mi, c nhiu, ring ng, ci g ngi ta
b: cong, queo, trng, c nht, t, th ng li coi trng.

o vn khim, nhu, ngi gi o cng phi khim nhu: cong, queo, tc l nhu,
trng, c, t tc l khim. Khim nhu thng c t ph cng cng. l mt
l. Cn l na l trong v tr khng c ci g bt di bt dch, thnh ri suy, y ri
vi, cho nn by gi vo trng thi cong queo th sau s bo ton c s thng
ra; by gi vo trng thi thp trng, c nt, t th sau s c y, mi, nhiu.
Nhng kinh nghim thuc vo ci ti khn chung ca nhn loi, chng ring ca
Trung Hoa; Lo t ch c cng nhn mnh v coi trng n hn nhng ngi khc v
sp t thnh mt h thng m dng o, tc lut thin nhin lm c s.
23
, . ? . , ?
, ; , ; , . , ;
, ; , .
, .

*
Hi ngn t nhin.
C phiu phong bt chung triu, su v bt chung nht. Thc vi th gi? Thin a.

Thin a thng bt nng cu, nhi hung nhn h?
C tng s o gi, ng o; c gi, ng c; tht gi, ng tht. ng

o gi, o dic lc c chi; ng c gi, c dic lc c chi; ng tht
gi, tht dic lc c chi.
Tn bt tc yn, hu bt tn yn.
t ni th hp vi t nhin (vi o).
Cho nn gi lc khng ht bui sng, ma ro khng sut ngy. Ai lm nn nhng

ci y? Tri t. Tri t cn khng th lu c, hung h l ngi?

Cho nn theo o th s ha ng vi o; theo c th s ha ng vi c; theo
s mt o mt c th s l mt vi mt. Ha ng vi o th s vui c o;
ha ng vi c th s vui c c; l mt vi mt th s vui vi mt.
Vua khng thnh tn th dn khng tin.
Ch tht (mt) trong on nh c l l ch tht trong chng 38: tht o nhi hu

c, tht c nhi hu nhn, tht nhn nhi hu ngha, tht ngha nhi hu l; v c
th hiu l s mt o, mt c. Theo s mt o mt c tc l theo nhn, ngha,
l, theo cch tr dn ca Khng Gio. Lo t cho cch l thp.
Cu ng o gi, o dic lc c chi, c th hiu l ha ng vi o th o

cng vui c ta m ha ng vi ta. Nh vy l nhn cch ha o. Hai cu sau
cng vy. Hiu theo cch ny vi hiu nh chng ti dch, chung qui cng khng
khc nhau.
Cu cui c chng 17. y v khng chc l ni v vic tr dn, cho nn c

th dch l:
- Lng tin o khng , cho nn c s khng tin,
- Hoc mnh khng tin mnh th ngi khng tin mnh, du c ni nhiu cng v ch;
nh vy ng vi cu u: nn t ni hp vi o.
Chng ny, xt tng cu th ngha d hiu. Nhng tm lin lc gia cc th rt

kh, mi ngi a ra mt cch ging; cch no cng khng xui. Chng hn c
ngi ging:
Ngi hc o phi ha ng vi o m o tc thin nhin khng ni (tri t

ni g u m mi vt u thnh tu), vy ta cng nn t ni, ng ni ln
nhng cn ma bo trong lng (!). Ha ng vi o th s vui c o; mun
vy phi dc lng tin o.
24
, . , , , .
: , , .

*
X gi bt lp, kho gi bt hnh. T hin gi bt minh, t th gi bt chng, t

pht gi bt cng, t khoa gi bt trng. K o d vit: d thc chu hnh, vt
hoc chi, c hu o gi bt x.
K king chn khng ng c (vng), k xoc cng khng i c (lu), k t

biu hin th khng sng t, k t cho l phi th khng chi li, k t k cng th
khng c cng, k t ph th khng trng cu. i vi o th nhng thi l
nhng n tha, nhng cc bu, ai cng ght. Cho nn k theo o khng
lm nh vy.
trong cu th nh: T hin gi minh... t khoa gi bt trng c din

trong chng 22.

Cu th ba, nhiu nh cho ch hnh vi ch hnh c ging nhau, dng thay
cho nhau c. Chng ti theo ch trng . C ngi dch l vic lm, chu
hnh l vic lm tha, nh kiu v rn thm chn.
25
, . , , , , .
, , .
, , . , , , . ,
158[11]. , , , .
Hu vt hn thnh, tin thin a sinh. Tch h, liu h, c lp nhi bt ci, chu

hnh nhi bt i, kh d vi thin a mu. Ng bt tri k danh, t chi vit o, cng
v chi danh vit i.

i vit th, th vit vin, vin vit phn. C o i, thin i, a i, nhn dic
i. Vc trung hu t i, nhi nhn c k nht yn. Nhn php a, a php thin,
thin php o, o php t nhin.
C mt vt hn n m thnh trc c tri t. N yn lng (v thanh) trng

khng (v hnh), ng mt mnh m khng thay i (vnh vin bt bin), vn hnh
khp v tr m khng ngng, c th coi n l m ca vn vt trong thin h. Ta
khng bit n l g, tm t tn n l o, min cng gi n l ln (v cng).
Ln (v cng) th lu hnh (khng ngng), lu hnh (khng ngng) th i xa, i xa

th tr v (qui cn). Cho nn o ln, tri ln, t ln, ngi cng ln. Trong v tr
c bn ci ln m ngi l mt. Ngi bt chc t, t bt chc tri, tri bt
chc o, o bt chc t nhin.

Cui on u, t chi vit o, danh chi vit i159[12], c ngi dch t tn
t l o, gi tn l ln. D Bi Lm bo ch danh y c ngha l hnh
dung, nh ch dung trong cng v chi dung chng 15; vy nn dch l
min cng t n l ln.
on sau, ba ch nhn dic i, bn c nht chp l vng (vua) dic i,

nhng d vng hay nhn, ngha cng khng khc: vua l cha ca loi ngi, i
biu cho loi ngi, vy vua ln, tc l loi ngi ln. Ph Dch sa li nhn cho
hp vi cu sau: nhn php a, a php thin....
Cu cui o php t nhin, chng ti dch st l: o bt chc t nhin, nhng

phi hiu: o tc l t nhin, o vi t nhin l mt, v ngoi o ra khng c g
khc na.
Chng ny din li vi { trong cc chng 1, chng 14, chng 16 v thm {

ny: o l t nhin.
26

, . . , .
, ? , .
Trng vi khinh cn, tnh vi to qun. Th d thnh nhn chung nht hnh bt li
tri160[13] trng. Tuy hu vinh quan, yn x siu nhin.
Ni h vn thng chi ch, nhi d thn khinh thin h? Khinh tc tht cn, to tc
tht qun.
Nng l gc r ca nh, tnh l ch ca no ng. Cho nn thnh nhn (tc vua)

sut ngy i khng la xe ch dng (nng) tuy c s sang p m lng nhn
tnh vt ln c (coi thng ngoi vt).
ng vua mt nc c vn c xe (mt nc ln) sao li c th ly thn coi nh thin

h? Nh th mt gc r, no ng th mt ch.
Ch quan trong cu nh c th c l qun; vinh qun l ch sang trng.
Ci g nng th ch ng c ci nh; ci g tnh th ch ng c ci no ng.

Nng, tnh l thng (tri vi bin); nh, no ng l bin. Ngi theo o gi
thng m b bin.
Lo t khuyn cc nh cm quyn phi d dt, thn trng, v ng cho ngoi

vt, vinh hoa ph qu lm ng lng.
27
, , , ,
, ; , . .

, ; , . , , .
Thin hnh v trit tch, thin ngn v h trch, thin s bt dng tr sch, thin b
v quan kin nhi bt kh khai, thin kt v thng c nhi bt kh gii.
Th d thnh nhn thng thin cu nhn, c v kh nhn; thng thin cu vt, c

v kh vt, th v tp minh.
C thin nhn gi, bt thin nhn chi s; bt thin nhn gi, thin nhn chi t. Bt
qu k s, bt i k t, tuy tr i m. Th v yu diu.
Kho i th khng li du xe, vt chn; kho ni th khng c li lm; kho tnh

th khng dng th; kho ng th khng dng then, rng m m khng c; kho
buc th khng dng dy m ci khng c.

Cho nn thnh nhn gii cu ngi m khng ai b b; gii cu vt m khng vt
no b b. Nh vy l sng lng *c ca mnh v ca ngi v vt cng nhau sng
t].
Cho nn ngi thin *ngi c o] l thy ca ngi khng thin *ngi khng
c o, ngi thng+; ngi khng thin l ca dng ngi thin mn.
Khng trng thy, khng yu ca dng th d cho khn cng l lm ln ln. Th gi
l ct yu, nhim mu.
on u c th hiu l: kho x s th [thun t nhin nn+ khng lu li du vt;

kho ni th [trm mc, t ni, nn] khng li lm, kho tnh ton th [v tm, v tr
nn+ khng dng mu lc; kho lung lc ngi khc th [thnh thc vi ngi
nn] khng cn giam hm ngi, ngi cng khng b mnh m i; kho kt np
nhn tm th khng cn tri buc ngi, ngi cng khng b mnh m i.
i ca chng l: c thun t nhin, ng c t {, mu m th dng c mi

ngi, khng phi b ai, mnh dy cho ngi, ngi gip li mnh m c mnh
cng thm t.

28
, , ; , , .
, , ; , , .
, , ; , , . ,
, , .
Tri k hng, th k th, vi thin h kh; vi thin h kh, thng c bt li, phc qui
anh nhi.
Tri k bch, th k hc, vi thin h thc; vi thin h thc, thng c bt thc, phc
qui v cc.
Tri k vinh, th k nhc, vi thin h cc; vi thin h cc, thng c ni tc, phc qui
phc. Phc tn tc vi kh, thnh nhn dng chi, tc vi quan trng, c i ch
thp bt ct.
Bit trng (nam tnh), gi mi (n tnh), lm khe nc cho thin h, lm khe nc

cho thin h, th ci c vnh cu bt bin s khng mt m tr v tr th (hn
nhin).
Bit trng, gi en, lm php tc cho thin h; lm php tc cho thin h th ci

c vnh cu bt bin s khng sai lc, m tr v vi v cc (bn th ca o).
Bit vinh, gi nhc, lm ci hay cho thin h; lm ci hay cho thin h th ci c

vnh cu bt bin s y , m tr v mc mc nh g cha o. G cha o, x
ra thnh dng; thnh nhn gi thun phc m iu khin trm quan, cho nn
ngi gii tr nc khng chia ct chi li.
Theo Cao Hanh th 23 ch t th k hc ti tri k vinh l do ngi sau thm vo;

ng a ra su chng c: chng hn chng 41 c 4 ch: i bch nhc nhc

(rt trong trng th nh nhc, khng t biu hin mnh ra), nh vy l Lo t em
bch i vi nhc, ch khng em bch i vi hc; v li kh vi cc, ngha cng
nh nhau, nh vy l tha...
Nhng a s cc bn u gi nh c.
Trng tng trng tnh cng, ng; mi tng trng tnh nhu, tnh. Trng
tng trng s quang minh, en tng trng s hn m: ngi gi o th
khng tranh s quang minh vi ai m thch trong bng ti.
Cu cui khuyn ngi tr dn phi hn nhin, cht phc, c t nhin cho mi

vt pht trin theo tnh ca chng, khng a s, phn tch chi li.
29
, . , , . ,
, ,, . , , .
*
Tng dc th thin h nhi vi chi, ng kin k bt c d. Thin h thn kh, bt kh
vi d, bt kh chp d. Vi gi bi chi, chp gi tht chi.
C vt hoc hnh hoc tuz, hoc h hoc xuy, hoc cng hoc luy, hoc
to161[14] hoc huy. Th d thnh nhn kh thm, kh xa, kh thi.
Mun tr thin h m hu vi th ta bit l khng th c ri. Thin h l mt

vt thn diu, khng th hu vi, khng th c chp c. Hu vi th lm cho thin
h hng, c chp th mt thin h.
Sinh vt (ngi) hoc i trc (tch cc) hoc i theo (tiu cc), hoc h hi (cho
m) hoc th (cho ngui), hoc mnh hoc yu, hoc an hoc nguy. Cho nn thnh
nhn b nhng ci g thi qu.

*
Cu u, ch th c ngha l tr, nh trong cu: Th thin h thng d v s
(tr thin h nn dng chnh sch v vi) chng 48. Ch vi cng trong cu ,
nhiu ngi dch l lm theo mnh, khng thun theo t nhin. Chng ti dch l
hu vi cho r ngha hn.
Cu nh, bn ca Vng Bt l ta (b gy), bn ca H Thng Cng l ti ;
ch huy dng nh ch try . Ti l ngi xe (c xe ch i), try l t; ngha
bng l an v nguy.
i ca chng ny cng l tr dn nn v vi, trnh cc oan m c thun theo t

nhin, v ngi v vic i i thay v nh, khng th lm theo ring ca ta
c.
Ch thch:
162[1] Cc bn khc: s
163[2] Cc bn khc: yn

164[3] Cc bn khc: dung
165[4] Cc bn khc: khng c ch tng ny.
166[5] Cc bn khc: thm ch ch
167[6] Cc bn khc: thm ch cu
168[7] Cc bn khc: bt
169[8] C th c l dc.
170[9] Sch in (k v trc triu), chc sch in tha ch (trc c ngha
l li gim pha) ny nn ti lc b v trong phn phin m khng c ch trc, v
ti cng khng tm thy ch trong cu tng ng trn cc bn ch Hn ang
lu hnh trn mng. V sau ti cng b nhng ch in tha m khng ch thch.

(Goldfish).

171[10] C l l: Ch tinh sau, tc ch tinh trong k tinh thm chn.
(Goldfish).
172[11] Sch in thiu ch (c) ny. (Goldfish).
173[12] Chc sch in sai v nguyn vn chp l: , v phin m l:
cng v chi danh vit i. (Goldfish).
174[13] Sch in l tri, cn Thiu Chu phin m ch l truy. (Goldfish)
175[14] Sch in l ti, ti sa li thnh to cho ph hp vi nguyn vn. (Goldfish).
30
, . . , . ,
. , . , , , ,
, , .

*
D o t nhn ch gi, bt d binh cng thin h. K s ho hon. S chi s x,

kinh cc sanh yn. i qun chi hu, tt hu hung nin. Thin gi qu nhi d, bt
cm d th cng. Qu nhi vt cng, qu nhi vt pht, qu nhi vt kiu, qu nhi bt
c d, qu nhi vt cng.
Vt trng tc lo, th v bt o, bt o to d.
Ngi gi o m ph vua th khng dng binh lc mnh hn thin h. V vic

nh vy thng hay quay ngc tr li [hiu chin th li cht v chin tranh].
Qun i ng u, gai gc mc y. Sau trn chin tranh ln, tt b mt ma.
Ngi kho dng binh h c hiu qu, t c mc ch th thi, khng dm

mnh hn thin h. t c mc ch m khng t ph, t c mc ch m
khng khoe cng, t c mc ch m khng kiu cng, t c mc ch m

bt c d, t c mc ch m khng ly lm mnh.
Vt g cng vy, cng trng ri th s gi, nh vy cng trng l khng hp vi

o. Khng hp o th sm cht.
Cu u, ch t, c bn chp l tc (lm): gi o m lm vua. Ch cng c
th c l cng = c hip [thin h+; di cng vy. Cu th ba: t c mc

ch th thi. Mc ch tt khng phi l xm lng hay trng pht nc khc m
ch c th l t v.
Cu cui: cng trng khng hp vi o v o vn nhu nhc.
Nn so snh chng ny vi chng 68.
31
, . , . , .

, , , . , ,
. , .
, . , , . ,
, .
Ph giai binh gi, bt tng chi kh. Vt hoc chi, c hu o gi bt x. Qun t

c tc qu t, dng binh tc qu hu;
[Binh gi bt tng chi kh, phi qun t chi kh, bt c d nhi dng chi, im m vi
thng. Thng nhi bt m, nhi m chi gi, th lc st nhn. Ph lc st nhn gi, tc
bt kh c ch thin h h+.
Ct s thng t, hung s thng hu. Thin tng qun c t, thng tng

qun c hu, ngn d tang l x chi. St nhn chi chng, d bi ai khp chi, chin
thng d tang l x chi.

a s cc nh hiu nh u cho rng chng ny ch c on gia on t
trong du mc [ ] t Binh gi bt tng chi kh n tc bt kh c ch thin
h h l li kinh, li Lo t, ngoi ra ton l li ch thch c, r rng nht l on
cui c ch ngn (ngn d tang l x chi); ngn l c { ni rng, l li gii thch.
Li kinh v li ch thch xen ln nhau, cho nn { ngha ln xn, ng l nn a

on gia ln u, th c l hn, nhng cc bn c u chp nh vy, nn khng
sp t li na.
Cu u, ch giai, Vng Nim Tn bo nn i l chuy , m ch chuy tc l
ch duy , ; v li trong o c kinh, c tm, chn ch dng hai ch ph duy
176[1] u cu nh vy. l giai binh th c ngha l nhng binh kh tt,
sc bn l vt bt tng. Chng ti ngh l binh kh th d tt hay xu u l vt

bt tng c, cho nn hiu theo Vng Nim Tn.
Cu cui, ch khp , c nh cho l ch l (n).
V binh kh l vt bt tng (chng lnh, gy ha), ai cng ght cho nn ngi gi

o khng thch dng n. Ngi qun t nh th trng bn tri, khi dng binh th

trng bn phi.
[Binh kh l vt bt tng, khng phi l ca ngi qun t, cho nn bt c d

phi dng n, m dng n th im m (bnh tnh, gi c ha kh, trnh cc
oan) l hn c. Thng cng khng cho l hay, nu cho l hay tc l thch git
ngi. K no thch git ngi th khng thc hin c l tng tr thin h].
Vic lnh th trng bn tri, vic d th trong bn phi. Ph tng bn tri,

thng tng bn phi, nh vy c ngha l coi vic dng binh nh mt tang l.
Git hi nhiu ngi th nn ly lng bi ai m khc; chin thng th nn ly tang l
m x.
Bn tri l dng, bn phi l m; dng th sinh, m th st, cho nn ngi qun

t khi nh th trng bn tri (bn sinh); nhng khi dng binh, phi git ngi, th
li trng bn phi, v vin thng tng bn phi, vin ph tng bn tri.
Trong cc tang l cng vy, trng bn phi hn bn tri, v tang l l vic hung.
32
, , , . , .

, , . , , .
, .
o thng v danh, phc,tuy tiu, thin h mc nng thn d. Vng hu nhc

nng th chi, vn vt tng t tn.
Thin a tng hp, d ging cam l, dn mc chi linh nhi t qun. Thy ch hu
danh, danh dic k hu, ph dic tng tri ch. Tri s ch kh d bt i.
Th o chi ti thin h, do xuyn c chi d giang hi.
o vnh vin khng c tn, cht phc, tuy n vi m thin h khng ai coi thng
n c *coi n nh b ti c]. Cc bc vng hu bit gi n, th vn vt s t
ng qui phc.
Tri t ha hp vi nhau cho mc ngt ri xung, nhn dn khng ra lnh cho
mc ngt m t n iu ha.
o sng to vt ri vn vt mi c danh phn, khi c danh phn ri th nn bit

ngng li; v bit ngng li cho nn mi khng nguy.
o i vi thin h cng ging nh sng bin i vi sui khe.
Cu u cn hai cch chm na:
1- o thng v danh phc; 2- o thng v danh, phc tuy tiu.
Cch 1 khng n v cho v danh phc i lin th khng ng vi thy ch hu

danh di; m { cng khng xui. Cch 2 khng n v nu khng ngt sau ch
phc th phi dch l ci cht phc ca o tuy nh: v ngha.

Cu dn mc chi linh nhi t qun c ngi dch l dn khng ai khin m t h
*dn+ cng u.
Cu p cht c khuyn nh cm quyn khi t ra danh phn cho cc quan

phn bit ri th ng by thm vic, lm lc v danh, m nn tr v vi mc
mc t nhin.
Cu cui chng ti hiu l sng bin l ni qui t ca sui khe, cng nh o l ni

qui t ca thin h. C ngi hiu khc: sui khe, sng bin lm li, gia n cho mi
ngi th o cng vy; hiu nh vy th phi dch l: o trong thin h cng
nh sui khe, sng bin.
i c chng khng c g mi: vn l khuyn nh cm quyn phi thun t

nhin, v vi, cht phc. Nhng { ti m li cng tm thng.
33
, . , .
, . , .

*
Tri nhn gi tr, t tri gi minh. Thng nhn gi lc, t thng gi cng.
Tri tc gi ph, cng [hoc cng] hnh gi hu ch. Bt tht k s gi cu, t nhi
bt vong gi th.
K bit ngi l ngi khn, k t bit mnh l ngi sng sut. Thng c ngi
l c sc mnh, thng c mnh l kin cng.
K tri tc (bit th no l ) l ngi giu; k mnh m [hoc gng sc] lm l

ngi c ch. Khng ri ni chn ca mnh [tc o+ th c lu di; cht m
khng mt *o+ l trng th.

Cu cui: khng mt o c ngha l mnh ha ng vi o th cng vi o
trng tn. Cc o gia i sau hiu lm cu nn tm thuc trng sinh v thc
hnh li tu tin.
34
, . , . .
, ; , . , .
i o phim h, k kh t hu. Vn vt th chi nhi sinh nhi bt t, cng thnh nhi

bt hu, y dng vn vt nhi bt ch. Thng v dc, kh danh tiu; vn vt qui
yn nhi bt ch, kh danh vi i. D k chung bt t vi i, c nng thnh k i.
o ln lan trn khp c th qua bn tri, qua bn phi. Vn vt nh n m sinh

trng m n khng can thip vo, cng thnh ri m khng nhn l ca mnh; n
nui dng vn vt m khng lm ch vn vt. N vnh vin l khng, v vi, cho
nn c th bo n l n vi, [v hnh]; mun vt qui v n m n khng lm ch, cho
nn c th bo n l ln. V cho ti cng, n khng t nhn n l ln cho nn mi
hon thnh c ci v i ca n.
Cu nh: Vn vt th chi sinh nhi bt t, y nh cu vn vt tc yn nhi bt t

chng 2. ch t c ngi dch l t chi.
Cu th ba: Kh danh tiu, ch tiu, ngha cng nh ch tiu trong tuy tiu,
thin h mc nng thn d chng 32. y ni v ci th ca o rt n vi; cn
ch i di, ni v ci dng ca o rt ln.
Chng ny ch din li nhng { ni ri, khng thm g mi.
35
, . , .
, . , , , , .

*
Chp i tng, thin h vng. Vng nhi bt hi, an bnh thi.
Nhc d nh, qu khch ch. o chi xut khu, m h k v v, th chi bt tc kin,

thnh chi bt tc vn,dng chi bt tc k.
[Bc vua cha] gi o ln th thin h ti qui phc; qui phc m khng hi, c
an lc thi bnh.
m nhc vi m v lm cho khch qua ng ngng li; cn o m ni ra th n

nht nho, v v; nhn k n khng thy, lng nghe cng khng thy, nhng dng n
th khng bao gi ht.

Cu u: i tng, ch tng nh ch tng trong chng 21 k trung hu
tng: trong *o+ c hnh tng. C nh dch l: Ai nm c ci hnh tng
ln [ci trc gic v o] th c th i khp thin h m khng nguy, v u cng
thy cnh an lc, thi bnh.
Cu th ba: o chi xut khu, c ngi dch l o hin hin ra.
i { chng ny l o khng hp dn ngi ta nh m nhc, m v, th ca n

nht nho, v thanh v hnh, nhng dng ca n v cng.
36
, . . . , . ,
. . .
, .
Tng dc hp chi, tt c trng chi. Tng dc nhc chi, tt c cng chi.

Tng dc ph chi, tt c c chi. Tng dc ot chi, tt c d chi. Th v vi minh.
Nhu nhc thng cng cng.
Ng bt kh thot uyn; quc chi li kh bt kh d th nhn.
Mun cho vt g thu rt li th tt hy m rng n ra . Mun cho ai yu i th tt

hy lm cho h mnh ln . Mun ph b ai th tt hy c h ln . Mun
cp ly vt g th tt hy cho . *Hiu+ nh vy l su kn m sng sut. V nhu
nhc thng c cng cng.
C khng nn ri khi vc. Li kh ca nc khng nn khoe cho dn thy.
on trn d hiu. Lut to ha l vt cc tc phn; h mnh ri th s yu, yu

ri th s mnh; thnh ri ti suy, suy ri s thnh. M nhu nhc thng cng
cng l ch trng ca Lo t.

C ngi cho nh vy l Lo t khuyn ngi cm quyn dng m mu, tr thut
nh cc chnh tr gia thi Chin Quc: chng hn nh Tn Hin Cng mun nh
nc Ngu, mi u em tng vua Ngu ngc bch v nga; Hn Khang t em t
dng Tr B Tr B ha kiu, i t ca Ngy; cc nc khc thy Tr B qu
tham, lin kt nhau dit Tr B
Chng ti ngh Lo t ght xo tr, theo v vi, u li khuyn ngi ta dng m

mu; ng ch mun ph thut ca bn m mu v dn chng nn cn thn coi
chng y thi.
Nhng on sau th c phn kh hiu, chng ti khng thy lin lc vi on trn

ra sao. M li kh l ci g? C ngi bo l kh gii sc bn; c ngi l dch l
ti li, l ch quyn ca quc gia; c ngi li ging: thnh nhn l dng ch
nc li dn nn n nu nh c trong vc; nh vy khng lin lc g vi on
trn c. Sau cng c ngi cho quyn mu l li kh ca nh cm quyn, khng
nn cho ngi ta thy; ny tri vi ch trng ca Lo.
Hay l on cui , nn tch ra, a vo mt chng khc chng; m hiu nh

sau: C ra khi vc th cht, nhng ti li trong nc khng nn khoe khoang, c
sng trong bng ti th mi an thn c?
37

, , . ,
. (). . , .
o thng v vi nhi v bt vi, hu vng nhc nng th chi, vn vt tng t

ha. Ha nhi dc tc, ng tng trn chi d v danh chi phc. (V danh chi phc).
Ph dic tng v dc. Bt dc d tnh, thin h tng t nh.

bin ha (sinh, ln). Trong qu trnh bin ha, t dc ca chng pht ra th ta dng
ci mc mc v danh (tc bn cht ca o) m trn p hin tng , khin cho
vn vt khng cn t dc na. Khng cn t dc m trm tnh th thin h s t n
nh.
Bn ch v danh chi phc t trong du ngoc, cc nh hiu nh cho l lp li,

d.

Ch thch:
177[1] Trong sch b trng, ti tm thm hai ch (Ph duy)
Chng 1 (D)
THIN H
38
, ; , .
178[1]; .
179[2]; . , .

, , , . , ,
. , . , , , .
*
Thng c bt c, th d hu c; h c bt tht c, th d v c.
Thng c v vi nhi v d vi; h c v vi nhi hu d vi.
Thng nhn vi chi nhi v d vi; thng ngha vi chi nhi hu d vi. Thng l vi chi
nhi mc chi ng, tc nhng t nhi nhng chi.
C tht o nhi hu c, tht c nhi hu nhn, tht nhn nhi hu ngha, tht ngha nhi
hu l. Ph l gi, trung tn chi bc, nhi lon chi th. Tin thc gi o chi hoa, nhi ngu
chi thy. Th d i trng phu x k hu, bt c k bc, x k thc, bt c k hoa. C
kh b th th.
*
Ngi c c cao th [thun theo t nhin] khng c cu c, cho nn c c; ngi
c c thp th c cu c, cho nn khng c c.
Ngi c c cao th v vi [khng lm] m khng c lm [ngha l khng c vi v
c thun theo t nhin]; ngi c c thp cng v vi, m c lm [ngha l c v
vi].
Ngi c c nhn cao th [do lng thnh m] lm iu nhn, ch khng c lm
[khng nhm mt mc ch g]; ngi c lng ngha cao th lm iu ngha m c
lm [v so snh iu nn lm - iu ngha - vi iu khng nn lm]; ngi c c l
cao th gi l nghi, v nu khng c p li th a cnh tay ra ko ngi ta bt
phi gi l nghi nh mnh. Cho nn o mt ri sau mi c c (c y hiu theo
ngha nguyn l ca mi vt), c mt ri sau mi c nhn, nhn mt ri sau mi c
ngha, ngha mt ri sau mi c l. L l biu hin s suy vi ca s trung hu thnh
tn, l u mi ca s hn lon. Dng tr tu tnh ton trc, th [mt ci cht
phc] ch l ci le lot [ci hoa] ca o, m l ngun gc ca ngu mui. Cho nn
bc i trng phu [ngi hiu o] gi trung hu thnh tn m khng trng l nghi,
gi o m khng dng tr xo, b ci ny m gi ci kia.
*
Cu u c ngi dch l: c m cao l khng c c, bi vy mi c c. Ch c
th nht v th ba l c hiu theo Lo t; cn ch c th nh hiu theo Nho gia, tr
nhn, ngha, l.
Cu th hai, c sch chp l: Thng c v vi nhi v bt vi; h c vi chi nhi hu
bt vi: ngi c c cao th khng lm m khng g khng lm; ngi c c thp th
lm m kt qu l c nhiu iu lm khng c.
on cui, hai ch tin thc c ngi hiu l bc tin tri, tin gic.
Chng ny quan trng, ni v s suy vi ca o c ti chnh sch hu vi, dng tr
xo. Lo t ch ch trng trng nhn, ngha, l, tr ca Khng gio. Nu ng c
thy bn php gia th chc ng cn ch hn na v sau tht ngha nhi hu l tt
thm: tht l nhi hu php.
39
: , , , , ,
. .
, , , ,
, .
, . , , . ?

? , , .
*
Tch chi c nht gi: thin c nht d thanh, a c nht d ninh, thn c nht d
linh, cc c nht d doanh, vn vt c nht d sinh, hu vng c nht d vi thin h
trinh. K tr chi.
Thin v d thanh tng khng lit, a v d ninh tng khng ph, thn v d linh
tng khng yt180[3], cc v d doanh tng khng kit, vn vt v d sinh tng
khng dit, hu vng v d qu cao tng khng quyt.
C qu d tin vi bn, cao d h vi c. Th d hu vng t v c, qu, bt cc. Th phi
d tin vi bn d? Phi d? C tr d v d, bt dc lc lc nh ngc, lc lc nh thch.
*
y l nhng vt xa kia c o: tri c o m trong, t c o m yn,
thn c o m linh, khe ngi c o m y, vn vt c o m sinh, vua
cha c o m lm chun tc cho thin h. Nhng ci u nh o m c
vy.
Nu tri khng trong th s v, t khng yn th s l, thn khng linh s tan mt, khe
ngi khng y th s cn, vn vt khng sinh th s dit, vua cha khng cao qu th s
mt ngi.
Sang ly hn lm gc, cao ly thp lm nn. Cho nn vua cha mi t xng l ci
ct (c), t c (qu), khng tt (bt cc) [u l nhng li khim tn]. Nh
vy, chng phi l ly hn lm gc y ? Khng phi vy chng? Cho nn khng
c khen tc l c li khen cao qu nht.
Khng mun c qu nh ngc, b khi nh si.

*
Ch nht (mt) trong cu u cng l ch nht trong: thnh nhn bo nht, chng
22, tr o.
Ba ch k tr chi cui on u, c ngi ng l li ch thch ca ngi sau.
Hai ch bt cc trong on cui, c ngi dch l khng ng n. T Hi khng
c ngha .
Cu cui, hai ch lc lc, v 2 ch lc lc c ngi hiu l p , hoc t; v xu
x hoc nhiu. i khi cng l ci ngha ng qu, ng khinh.
Cu c ngi dch l: Khng mun c qu nh ngc m mun b khinh nh si,
ly l rng nh vy hp vi : sang ly hn lm gc trn. Dch nh chng ti th
c ngha l khng mun c ngi ta khen m cng khng b ngi ta ch.
40
, . , .
*
Phn gi o chi ng, nhc gi o chi dng. Thin a vn vt sinh hu, hu sinh
v.
Lut vn hnh ca o l tr li lc u [tr li gc], diu dng ca o l khim

nhu.
Vn vt trong thin h t c m sinh ra; c li t khng m sinh ra.
41
, ; , ; , . , .
: , , ; , , ,
, .
, , ; , . , .
*
Thng s vn o, cn nhi hnh chi; trung s vn o, nhc tn nhc vong; h s
vn o, i tiu chi. Bt tiu, bt tc d vi o.
C kin ngn hu chi: minh o nhc mui,tin o nhc thi, di o nhc
loi181[4]; thng c nhc cc, i bch nhc nhc, qung c nhc bt tc,
kin c nhc thu; cht c nhc du.
i phng v ngung, i kh vn thnh, i m hi thanh; i tng v hnh, o n v
danh. Ph duy o, thin thi th thnh.
*
Bc thng s [sng sut] nghe o [hiu c] th gng sc thi hnh; k tm thng
nghe o th na tin na ng; k ti tm nghe o [cho l hoang ng] th ci r.
Nu khng ci th o u cn l o na.
Cho nn sch xa c ni: o sng th dng nh ti tm, o tin th dng nh tht

li, o bng phng d dng th dng nh khc mc; c cao th dng nh thp

trng; cao khit th dng nh nhc nh [hoc tht trong trng th dng nh nh
bn], c rng ln th dng nh khng , c mnh m th dng nh bing nhc,
c cht phc th dng nh khng h [c ngi dch l hay thay i].
Hnh vung cc ln th khng c gc [ni v khng gian, n khng c gc v khng
bit gc n u]; ci kh c cc ln [o] th khng c hnh trng c nh; thanh m
cc ln th nghe khng thy, hnh tng cc ln th trng khng thy, o ln th n
vi, khng th ging c [khng gi tn c]. Ch c o l kho sinh v tc thnh
vn vt.
*
on cui t i phng v ngung, chng ti hiu l ni v o. Bn ch i kh
vn thnh, hu ht cc hc gi u dch l ci kh c cc ln th mun thnh - do
m c nhn thng dng thnh ng din ci : ngi c ti ln thng thnh
cng mun.
Nhng Trn Tr c l: i kh min thnh v hiu l ci kh c cc ln (o) th
khng (min ngha l khng) c hnh trng c nh (thnh); nh vy hp vi i

phng v ngung trn, vi i m hi thanh, i tng v hnh di, m c
on mi nht qun. Chng ti theo Trn Tr nhng vn cha tin hn l ng, v nu
vy th i kh min thnh ngha khng khc i tng v hnh l bao, nh
trng. V vy m chng ti phi dch: i m hi thanh l thanh m cc ln th khng
nghe thy; i tng v hnh l hnh tng cc ln th khng trng thy.
42
, , , . , .
, , , . . , , .

, , , .
*
o sinh nht, nht sinh nh, nh sanh tam, tam sinh vn vt. Vn vt ph m nhi bo
dng, trng kh d vi ha.
Nhn chi s , duy c, qu, bt cc. Nhi vng cng d vi xng. C, vt hoc
tn chi nhi ch, hoc ch chi nhi tn.
Nhn chi s gio, ng dic gio chi, lng cng gi bt c k t, ng tng d vi

gio ph.
*
o sinh ra mt, mt sinh ra hai, hai sinh ra ba, ba sinh vn vt. Vn vt u cng m
m m dng, iu ha bng kh trng h.
iu m, mi ngi ght l ci ct, t c, khng tt, vy m cc vng cng
dng nhng ting t xng. Cho nn vt c khi bt i m li l thm ln, c khi
thm ln m ha ra bt i.
C mt li m ngi xa dy, nay ti cng dng dy li, l cng bo th s bt
c k t. Ti cho li l li khuyn ch yu.
*
Cu u mi ngi hiu mt cch:
- o l khng, khng sinh ra c, vy mt l c; hoc o l v cc, v
cc sinh thi cc, mt l thi cc.
- o l tng nguyn l, l sinh kh, vy mt l kh.
Hai th ai cng hiu l m v dng. Cn ba th l mt th kh do m, dng giao nhau
m sinh ra chng? Hay l ci nguyn l n lm cho m, dng ha vi nhau? C nh
ch dch l ba thi, khng ging g c.
- V ng bo: mt, hai, ba tr th t. o sinh ra ci th nht l kh dng, kh
dng sinh ra ci th hai l kh m, kh m ny sinh ra kh th ba l trng h
iu ha m, dng.
- Vn vt cng m m m dng nn hiu l quay lng li vi m m hng v dng,
v dng ch sinh, m ch st? Hay ch nn hiu l vn vt u c phn m v phn
dng?
on th hai: c khi bt i m li l thm ln, tc nh trng hp cc vng cng
khim tn t xng l ci ct, t c, khng tt m li c tn trng thm.
on cui, cu lng cng gi bt c k t, cc nh ch gii bo l li khuyn
khc ln lng ngi bng ng (kim nhn) i Chu.
Chng ta nn : c cun o c Kinh ch c chng ny l ni v m, dng.
43
. . . ,
, .
*
Thin h chi ch nhu tr snh thin h chi ch kin. V hu nhp v gian. Ng th d tri
v vi chi hu ch. Bt ngn chi gio, v vi chi ch, thin h hi cp chi.
*
Trong thin h, ci cc mm th ch ng c ci cc cng [nh nc xoi mn c
]; ci khng c li len v c khng c k h [nh khng kh len v c nhng
cht , g cng m trng b ngoi ta khng thy k h].
Do m ti bit v vi l c ch. Dy m khng dng li, ci ch li ca v vi,
ngi i t ai hiu kp.

44
? ? ? , .
, , .
*
Danh d thn thc thn? Thn d ha thc a? c d vong thc bnh? Th c thm i
tt i ph, a tng tt hu vong.
Tri tc bt nhc, tri ch bt i, kh d trng cu.
*
Danh ting vi sinh mnh ci no qu? Sinh mnh vi ca ci ci no quan trng?
c danh li m mt sinh mnh, ci no hi? Cho nn ham danh qu th phi hao
tn nhiu, cha ca ci nhiu th mt mt nhiu. Bit th no l (tri tc) th khng
nhc, bit lc no nn ngng th khng nguy m c th sng lu c.
*
Chng ny khuyn chng ta khinh vt qu sinh nh Dng Chu. Tri tc l thi
chung ca a s cc trit gia Trung Hoa, c th ni ca dn tc Trung Hoa na. N l
iu kin ct yu ca hnh phc. Chng ta nh nhng chm ngn: Tri tc tin tc, i
tc h thi tc? (Bit th no l th s thy , i cho c th bao gi mi ) v
Nhn dc v nhai, hi u th ngn (Lng dc ca con ngi khng c b bn,
nhng nu nhn li pha sau mnh th l b bn y).
45
, ; , ; , , 182[5].

, , .
*
i thnh nhc khuyt, k dng bt t; i doanh nhc xung, k dng bt cng; i
trc nhc khut, i xo nhc chuyt, i bin nhc nt.
Tnh thng to, hn thng nhit, thanh tnh vi thin h chnh.

*
Ci g hon ton th dng nh khim khuyt m cng dng li khng bao gi ht; ci
g cc y th dng nh h khng m cng dng li v cng; cc thng th dng
nh cong, cc kho th dng nh vng, n ni cc kho th dng nh p ng.
Tnh thng ng, lnh thng nng, thanh tnh [v vi] l chun tc trong thin h.
*
on trn, Vng Bt ging rng o ty vt m to thnh, c t nhin, khng c ,
khng v ring mt vt no, cho nn ta nh khim khuyt, h khng m cng dng
th v cng.
on di, nguyn tc chp l: To thng hn, tnh thng nhit: ng th thng lnh,
tnh th thng nng; l lut t nhin; ma ng lnh, ta c ng cho nng ln, ma
h nng, ta ngi yn cho bt nng.
Nhng bn ca Lo t c l trong 6 ch: thanh tnh vi thin h chnh, khuyn
chng ta nn thanh tnh v vi, cho nn sa li l tnh thng to, hn thng nhit th
hp hn. Hn l lnh, m thanh cng c ngha l mt. V li tnh v to, hn vi nhit
mi tng phn vi nhau. Tnh v hn l v vi, to v nhit l hu vi; v vi thng hu
vi.
46

, ; , .
, . , .
*
Thin h hu o, khc tu m d phn; thin h v o, nhung m sinh giao.
Ha mc i bt tri tc, cu mc i dc c. C tri tc chi tc, thng tc h.
*
Thin h c o [cc nc khng gy chin vi nhau] th nga tt khng dng vo
chin tranh m dng vo vic cy cy; thin h v o th nga dng vo chin tranh
v nga m sinh con chin trng [m khng sinh nh].
[Do m xt th] ha khng g ln bng khng bit th no l , hi khng g bng

tham mun cho c nhiu [i chim nc ngoi] cho nn bit th no l v tha
mn v ci th mi lun lun .
47
, , , . , . ,
, .
*
Bt xut h, tri thin h, bt khuy d, kin thin o. K xut di vin, k tri di thiu. Th
d thnh nhn bt hnh nhi tri; bt kin nhi danh; bt vi nhi thnh.
*
Khng ra khi ca m bit c [s l trong] thin h; khng dm ra ngoi ca m
bit c o tri. Cng i xa cng bit c t. Cho nn thnh nhn khng i m
bit, khng nhn m thy r, khng lm m nn.
*
i l dng tm thn [trc gic] th mi lnh hi c tng nguyn l, ch ng dng
tai mt m tm hiu tng vt mt th ch thm m hoc.
48
, . , . . ,
, .
*
Vi hc nht ch, vi o nht tn. Tn chi hu tn, d ch v vi. V vi nhi v bt vi.
Th thin h thng d v s, cp k hu s, bt tc d th thin h.
*
Theo hc [hiu theo ngha thng] th mi ngy [dc vng v tinh thn hu vi] mt
tng; theo o th mi ngy [dc vng v tinh thn hu vi] mt gim. Gim ri li
gim cho ti mc v vi, khng lm. Khng lm m khng g l khng lm. Tr thin h
th nn v vi, cn nh hu vi th khng tr c thin h.
49
, . , , . ,
, .
, , , . , .
Thnh nhn v thng tm, d bch tnh tm vi tm. Thin gi ng thin chi, bt thin
gi ng dic thin chi, c thin. Tn gi ng tn chi, bt tn gi ng dic tn chi, c
tn.
Thnh nhn ti thin h, hp hp yn, vi thin h, hn k tm. Bch tnh giai ch k nh
mc, thnh nhn giai hi chi.
*
Thnh nhn khng c thnh kin, ly lng thin h lm lng mnh. Thnh nhn tt vi
ngi tt, tt c vi nhng ngi khng tt, nh vy m mi ngi u ho ra tt; tin
ngi ng tin m tin c ngi khng ng tin, nh vy m mi ngi u ho ra
ng tin.
Thnh nhn trong thin h th v t v dc, tr thin h th lng mnh hn nhin.
Trm h u chm ch nghe nhn thnh nhn, thnh nhn u coi h nh con tr.
*
Ch c trong c thin, c tn, nn hiu l c (c) v hai ch c ging
nhau. C ngi dch c thin, c tn l: nh vy thnh nhn c lng tt, c c

tn.
on di rt kh hiu. Hai ch hp hp nu dch l thu rt nh chng 36 th
khng xui. Cho nn nhiu nh b khng dch, c nh dch l: (thnh nhn lm cho
thin h) s, s nn co rt li chng? Chng ti gng dch theo D Bi Lm l v t
v dc.
Cu cui: bch tnh giai ch k nh mc, c ngi hiu l trm h chm ch nhn,
lng tai nghe thnh nhn, nh si nh ngc.
50
, , , , , .
? . , , .
, , . ? .
*
Xut sinh nhp t. Sinh chi thp hu tam, t chi thp hu tam, nhn chi sinh,
ng chi t a, dic thp hu tam.
Ph h c? D k sinh sinh chi hu. Ci vn thin nhip sinh gi, lc hnh bt ng hu
h, nhp qun bt b binh gip. Hu v s u k gic, h v s th k tro; binh v s
dung183[6] k nhn. Ph h c? D k v t a.
*
Chng ny xt v php dng sinh, ngha c ch rt ti, gy ra rt nhiu cch gii
thch.
Bn ch u: Xut sinh nhp t, c th hiu l: sinh th gi l ra, cht th gi l v;
hoc ra i gi l sng, v t gi l cht; hoc: t o m ra gi l sng, vo [tr v]
o gi l cht; hoc con ngi ra vo ch sinh t
Nm ch cui: d k v t a, c th hiu l ti khng c ch cht, hoc khng
ti ch cht, khng v ch cht, t mnh khng gy ra ci cht cho mnh
Hai ch , hiu cch no th i cng khng khc nhau bao nhiu. Ch c cu th
nh: Sinh chi thp hu tam ng chi t a l c nhiu cch hiu khc hn
nhau, v ba ch thp hu tam.
Chng ti thy trn mi cch dch, c th chia lm ba nhm:
- Nhm th nht, t nht, i biu l Max Kaltenmark (tr.77). Khng hiu Kaltenmark
cn c vo bn no m hiu l: mt phn mi l sng, mt phn mi l cht. Nguyn
vn bn l thp hu nht chng?
- Nhm th nh, kh ng, hiu thp hu tam l 13. V ging: c 13 ng sng, c
13 ng cht, hoc 13 ca s sng, 13 ca s cht. C nh bo con s 13

tr t chi (2 chn, hai tay) v chn l (tai, mt, mi, ming trn thn th); c nh
li bo l 13 nguyn nhn ca o sng: h, v, thanh, tnh, nhu, nhc, t, kim, bt
cm vi thin h tin, tri tc, tri ch, bt dc c, v vi, ton l nhng c cao trong
o c kinh. (Nu nguyn vn l nh thp tam184[7] th chng ta c th kim thm
10 c na cho s, chng hn: phc, thun t nhin, kh tr, kh xa, v dc).
- Nhm th ba, ng hn ht, cho ch hu (trong thp hu tam) ngha nh ch chi
v hiu l: 10 ngi th c 3.
Chng ti theo nhm ny v thy c th chp nhn c v chng ti dch nh sau:

Ra [i] gi l sng, v [t] gi l cht, c 10 ngi ra i th 3 ngi bm sinh
c sng lu185[8], 3 ngi bm sinh cht yu186[9], 3 ngi c th sng lu c
nhng cht sm [v khng bit dng sinh].
Nh vy l v u? V h (hng th ba) t phng dng qu hu (hng th thi

qu)187[10]. Ti tng nghe ni ngi kho dng sinh th i ng khng gp con t
ngu, con h, trong qun i th khng b thng v binh kh. Con t ngu khng
dng sng hc, con h khng dng mng v, binh kh khng m ngi c. Ti
sao vy? Ti ngi [kho dng sinh] khng tin vo t a.
Tm li php dng sinh l ng t phng dng qu hu, ng ham vt dc m phi
im m, sng hp vi t nhin.
51

, , , . . , ,
, , , 188[11], , , , . ,
, . .
*
o sinh chi, c sc chi, vt hnh chi, th thnh chi. Th d vn vt mc bt tn o
nhi qu c. o chi tn, c chi qu, ph mc chi mnh nhi thng t nhin.
C o sinh chi, c sc chi, trung chi, dc chi, nh chi, c chi, dng chi, ph chi.
Sinh nhi bt hu; vi nhi bt th; trng nhi bt t. Th v huyn c.
*
o sinh ra vn vt [v l tng nguyn l], c bao bc mi vt [v l nguyn l ca
mi vt], vt cht khin cho mi vt hnh thnh, hon cnh [kh hu, thu th] hon
thnh mi vt. V vy m vn vt u tn sng o v qu c. o s d c tn
sng, c s d c qu l v o v c khng can thip, chi phi vn vt m vn
vt t nhin pht trin.
o sinh ra vn vt, c bao bc, bi dng, nui ln ti thnh thc [theo H Thng
Cng, ch nh tc l ch thnh , ch c tc l ch thc v m nh nhau, dng
thay nhau] che ch vn vt. Tuy sinh dng vn vt m khng chim cho mnh, lm m
khng cy cng, cho vn vt t ln ln m mnh khng lm ch, nh vy l c
huyn diu. [Cu cui ny c chng 10, t xung y c l hp hn].
52

, . . , , , .
, 189[12], . , , .
, . , , . .
*
Thin h hu thu, d vi thin h mu. K c k mu, d tri k t, k tri k t, phc th
k mu, mt thn bt i.
Tc k oi, b k mn, chung thn bt cn; khai k oi, t k s, chung thn bt cu.
Kin tiu vit minh; th nhu vit cng. Dng k quang, phc qui k minh, v di thn
ng. Th vi tp thng.
*
Vn vt c ngun gc (o), ngun gc l m ca vn vt. Nm c m [hiu
c o] l bit con [vn vt]; bit c con m li gi c m th sut i
khng nguy.
Ngn ht cc li [tai, mt, mi, ming], ng ht cc ca [tc ng cho cm quan
gy dc vng, c gi lng h tnh] th sut i khng lo lng; m cc ng li, gip
cho dc vng pht sinh, th sut i khng cu c.
Thy ci n vi [o] th gi l sng, gi c nhu nhc [o] th gi l mnh. Dng
c nh sng [tc bit c vn vt, c con] m phc hi c s sng [tc gi
c m, c o] th khng b tai ho. Nh vy l theo c o vnh cu. [ch tp
y dng thay ch tp ].
*
Nn so snh chng ny vi chng 16: u l khuyn ng dng tr thng minh, phi

b dc vng i tr v hu tnh, v t nhin, o.
53
, , . .
, , ; , , , , , !
S ng gii nhin hu tri, hnh i o, duy thi th u. i o thm di nhi dn hiu

knh.
Triu thm tr, in thm vu, sng190[13] thm h; phc vn thi, i li kim, ym
m thc, ti ho hu d, th v o khoa, phi o d tai!
*
Nu ta ht nhin hiu bit th ta i theo con ng ln, ch s con ng t. ng
ln tht bng phng, m ta li thch con ng nh quanh co.
Triu nh tht u, ng rung tht hoang vu, kho lm tht trng rng; m h bn o
gm thu, eo kim sc, n ung chn ma, ca ci tha thi. Nh vy l trm cp
ch u phi l hp o!
*
Cu u: gii nhin cc ngi hiu l mt cht, li c ngi hiu l vng vng.
Ch thi tc l ch c l di (hay ), ngha l t.
on sau, ch tr, c ngi hiu l lng ly, sch s. Ch khoa c ngi hiu l khoe
khoang, ni lo. Vng Tin Thn cho nh vy l v ngha; nn i l vu (ng so).

Trong mt cuc ho tu, ting so ni ln ri cc ting khc ho theo; nh vy o vu
l k cm u o tc.
Ging chng ny gay gt khng km ging Mc t khi Mc ch cc vua cha l i
bt ngha, ng trm ti cht, v ging ca Mnh t khi Mnh mng nhng ng vua
cho loi th n tht dn (v nui nga cho mp cho dn i), nn chng ti ng rng
khng phi li Lo t m ca ngi i sau vit.
54
, . . , ; ,
; , ; , ; , .
, , , , . ?
Thin kin gi bt bt, thin bo gi bt thot. T tn d t t bt chuyt. Tu chi thn,

k c ni chn; tu chi gia, k c ni d; tu chi hng, k c ni trng; tu chi
bang, k c ni phong; tu chi thin h, k c ni ph.
C d thn quan thn, d gia quan gia, d hng quan hng, d bang quan bang, d
thin h quan thin h. Ng h d tri thin h nhin tai? D th.
*
Kho dng th khng th nh ln c, kho m th khng thot ra c, con chu m
kho dng, kho m th vic t t [tn miu, x tc] s i i khng dt. Ly o m
tu thn th c s y ; ly o m lo vic nh th c s c d; ly o m lo vic
lng xm th c s ln ra; ly o m lo vic nc th c s thnh; ly o m lo
vic thin h th c s ph cp.
Ly thn mnh m xt thn ngi, nh mnh m xt nh ngi, lng mnh m xt lng
khc, nc mnh m xt nc khc, thin h ngy nay m xt thin h thi xa v thi
sau. Lm sao ta bit c thin h th ny hay th khc? L do l .
*
Cu u: dng v m l191[14] ni dng o, m c trong lng, nn mi khng
nh c, khng tut ra c; cn dng m nhng ci khc nh dng ct, m vt
th u c th nh c, tut ra c. Vic t t khng dt l x tc, tn miu cn
hoi.
Ch bang trong on th nh l chp theo nguyn bn. i Hn, king tn Lu Bang
mi i bang ra quc; nn phc hi li nguyn bn.
Chng ny ng l ca ngi i sau vit, chu nh hng t nhiu ca Khng gio,
cho nn mi ni n vic t t, nht l mi c ch trng gn nh tu thn, t gia, tr
quc, bnh thin h.
55
, . , , . , ,
, . , .
, . . . , , .

Hm c chi hu, t xch t. c trng bt thch, mnh th bt c; quc iu bt
bc. Ct nhc, cn nhu nhi c c, v tri tn mu chi hp nhi ti tc192[15], tinh chi
ch d. Chung nht ho nhi bt s, ho chi ch d.
Tri ho vit thng, tri thng vit minh. ch sinh vit tng. Tm s kh vit cng.
Vt trng tc lo, th v bt o, bt o to d.
Ngi no c c dy th nh con . c trng khng chch, mnh h khng v, c

iu khng qup. Xng yu gn mm m tay nm rt cht, cha bit giao hp m
con cu dng ng, nh vy l tinh kh sung tc. Sut ngy go ht m ging khng
khn, nh vy l kh cc ho.
Bit ho th gi l bt bin (thng), bit bt bin th gi l sng. Tng dc tham

sinh th gi l ho. cho lng [dc] sai khin ci kh th gi l cng. Vt no
cng trng th s gi, nh vy l khng hp o, khng hp o th sm cht.
Chng ny c nhiu bn khc nhau, ghi li rm, ch xin a hai th d: ch
tng trong ch sinh vit tng c bn chp l (tng) ngha l bt tng tai
ho; bn chng ti dng chp l m cng ging l tai ho, v ch thi xa tr c
phc ln ho v y nn hiu l ho; ch s c bn chp l , ngha l cm,
mt ting, cng nh khn ting.
Cu: tm s kh vit tng, ch kh ny cng l ch kh trong chuyn kh tr nhu

chng 10; cn ch cng tc l ch cng trong nhu nhc thng cng, ngha
xu l cng; ch khng phi ch cng trong th nhu vit cng c ngha tt l
mnh.
Nn so snh hai cu u vi chng 50.
Cu cui c trong chng 30.
Cc trit gia thi xa ly s hn nhin, v t, v dc ca a tr mi sanh l mc ti

cao ca s tu dng. Lo t trong chng 10, chng 28 din { , y li nhc
li. Mnh t cng bo: Bc i nhn khng nh mt ci lng ca a con (bt
tht k xch t chi tm).
56
, . , , , , , . .
; ; ; ; ; .
Tri gi bt ngn; ngn gi bt tri. Tc k oi, b k mn, to k nhu, gii k phn, ho

k quang, ng k trn. Th v huyn ng.
C bt kh c nhi thn; bt kh c nhi s; bt kh c nhi li; bt kh c nhi hi;

bt kh c nhi qu; bt kh c nhi tin. C vi thin h qu.

*
Ngi no bit *o] th khng ni [v o+, ngi no ni th khng bit. Ngn ht

cc li, ng ht cc ca (coi chng 52), khng l s tinh nhu ra, g nhng ri
lon, che bt nh sng, ho vi trn tc (coi chng 4), nh vy gi l huyn ng
(ho ng vi vn vt mt cch hon ton).
*t ti cnh gii th+ khng ai thn, cng khng c ai s vi mnh c (v mnh

ngn ht cc li, ng ht cc ca, b dc vng, gi lng h tnh); khng ai lm
cho mnh c li hay b hi (v mnh khng l s tinh nhu, g nhng ri lon, gi
s gin phc); khng ai lm cho mnh cao qu hay tin c (v mnh che bt
nh sng, ho ng vi trn tc). V vy m tn qu nht trong thin h.
57
, , .
? : ; , ; ,
; , 193[16].
: , , , .
D chnh tr quc, d k dng binh, d v s th thin h.

Ng h d tri k nhin tai? D th: Thin h a k hu nhi dn di bn; triu a li kh,
quc gia t hn; nhn a k xo, k vt t khi; php lnh t chng, o tc a hu.
C thnh nhn vn: ng v vi nhi dn t ho, ng hiu tnh nhi dn t chnh, ng v s

nhi dn t ph; ng v dc nhi dn t phc.
Dng chnh tr m tr nc, dng thut k m tc chin, *nhng c hai cch u

khng thch hp], ch v s mi c thin h.
Do u m bit c nh vy? Do l ny: Thin h m c nhiu lnh cm th nc

cng ngho [v lm th s mc ti ny ti khc]; triu nh cng nhiu li kh *tc
quyn mu? Coi chng 36+ th quc gia cng hn lon; ngi trn cng nhiu k xo
th vic by cng sinh ra nhiu; php lnh cng nghim khc th o tc cng ni.
Cho nn thnh nhn bo: ta khng lm g (v vi) m dn t ci ho, ta a thanh tnh

m dn t nhin thun chnh, ta khng ban gio lnh m dn t ph tc, ta v dc m
dn t ho ra cht phc.
58
, ; , .
, . ? . , . ,
, , , .
*
K chnh mun mun, k dn thun thun; k chnh st st, k dn khuyt khuyt.
Ho h phc chi s , phc h ho chi s phc. Thc tri k cc? K v chnh. Chnh
phc vi k, thin phc vi yu. Nhn chi m, k nht c cu.
Th d thnh nhn phng nhi bt ct, lim nhi bt qu, trc nhi bt t, quang nhi bt
diu.
Chnh lnh mp m (khoan hng) th dn thun hu; chnh lnh r rng (hnh php
nghim minh qu) th dn kiu bc. Ho l ch da ca phc, phc l ch np ca
ho, ai bit c cu cnh ra sao? Ho phc khng c g nht nh. Chnh c th bin
thnh ta, thin c th bin thnh c. Loi ngi m hoc [khng hiu c l +
t lu ri.
Ch c bc thnh nhn [bit c l ho phc v nh +, nn tuy chnh trc m

khng lm thng tn ngi, tuy c cnh gc m khng hi ngi, tuy cng trc
m khng phng tng, xc phm ngi, tuy sng r m khng chi lo.
Chng ny tip theo chng trn, cng khuyn tr dn nn v vi c nhiu bn

khc nhau mt s ch, v c vi ch kh hiu, nn mi nh ging mt khc.
Nh ba ch k v chnh on gia, c ngi hiu l nu ngi tr nc khng

thng thn, hoc thin h khng c g l chnh, mu mc c. Chng ti theo D Bi
Lm, cho ch k tr ho, phc v chnh c ngha l nht nh, nh vy ba ch c
th coi l li gii thch hoc li kt ca hai cu trn, m ngha mi nht qun: ho
phc v nh, m chnh t, thin c cng v nh na.
Ngoi ra, c nh ngh nn em c on cui t ln trn, sau bn ch k dn

khuyt khuyt.
59
, . , 194[17], , ; 195[18]
, ; , ; , ,
, .
Tr nhn, s thin mc nhc sc. Ph duy sc, th d to phc, to phc v chi trng
tch c; trng tch c tc v bt khc, v bt khc, tc mc tri k cc; mc tri k cc,
kh d hu quc; hu quc chi mu, kh d trng cu, th v thm cn c , trng
sinh cu th chi o.
Tr dn v tu thn th khng g bng tit kim [tinh thn, tr c]; c tit kim th mi
sm phc tng o; sm phc tng o th tch c nhiu c; tch c nhiu c
th khng g khng khc phc c; khng g khng khc phc th nng lc ca mnh
khng bit ti u l cng; nng lc khng bit ti u l cng th tr c nc; nm

c ci gc (m) ca o tr nc, th c th tn ti c lu di. Nh vy l r su,
gc vng, [nm c+ ci o trng tn.
Cu u, hai ch s thin, a s hc gi dch l th tri, hay gip tri, ly ngha

rng tr dn tc l gip tri. Nhng nh vy, c mu sc Khng, Mc. D Bi Lm hiu
theo li gii thch trong thin Gii Lo, sch Hn Phi T:
Thng minh tun t, thin d; ng tnh t l, nhn d (thng minh, tun t l do

tri; ng tnh, suy t l do ngi) m cho thin (tri) y tr bn nng thin ph ca
con ngi, v s thin tc l luyn, gip phn bn nng , l tu thn. V chng ny
ni v vic tu thn, tr quc ch khng ni g n tri c, nh vy hp vi t tng
Lo t hn.
Cu cui, ch th trong trng sinh cu th, theo T Nguyn, c ngha l hot
(sng); vy trng sinh cu th cng tc nh t nhi bt vong trong chng 33 (t

nhi bt vong gi th).
i { chng ny vn l theo o t nhin, hu vi t chng no tt chng y.
60
, . , . , .
, .

*
Tr i quc nhc phanh tiu tin.
D o l thin h, k qu bt thn. Phi k qu bt thn, k thn bt thng nhn. Phi k

thn bt thng nhn, thnh nhn dic bt thng nhn. Ph lng bt tng
thng, c c giao qui yn.
Tr nc ln cng nh nu nng c nh (nu c nh m lt ln lt xung, ng ti

n nhiu qu, n s nt; tr nc ln m chnh lnh phin h, php lnh thay i nhiu
qu, can thip vo vic dn nhiu qu, dn s tr ngu, chng i).
Dng o m tr thin h th qu khng linh; chng nhng qu khng linh m thn

cng khng lm hi c ngi; chng nhng thn khng hi c ngi m thnh
nhn cng khng lm hi ngi. Hai bn [mt bn l qu, thn, thnh nhn, mt bn
l ngi] khng lm hi nhau, cho nn c qu c v dn [dn yn n lm n m gng
sc sa c].
Cu nh, k qu bt thn, Cao Hanh bo ch thn chnh l ch (?)196[19] cng

c l thn v ngha l linh.
Cu cui, ch lng, c nh cho l tr thnh nhn (tc vua cha gi c o) v

dn; c c giao qui yn c ngi hiu l c ca vua v ca dn ni nhau v mt
ch, li c ngi dch l c hai, *vua v dn+ u c li.
Chng ny, c h tri vi hc thuyt Lo t; Lo t khng tin c thng , ch bit

c o, nguyn l ti cao ca v tr th dn li tin c qu thn. Cho nn c ngi ng
khng phi l t tng ca Lo t. Nhng c ngi tin l ca Lo t v y ng bi
bc thn quyn, khng tin qu thn hi c ngi.
61
, , .
, . ; .
; . , . ,
i quc gi h lu, thin h chi giao, thin h chi tn.
Tn thng d tnh thng mu, d tnh vi h. C i quc d h tiu quc tc th tiu

quc; tiu quc d h i quc tc th i quc.
C hoc h d th; hoc h nhi th. i quc bt qu dc kim sc nhn; tiu quc bt
qu dc nhp s nhn. Ph lng gi cc c s dc, i gi nghi h.

Nc ln nn ch thp, ch qui t ca thin h, nn ging nh ging ci trong thin
h. Ging ci nh tnh m thng ging c *ham ng], ly tnh lm ch thp. Cho
nn nc ln m khim h i vi nc nh th c nc nh xng thn; nc nh
m khim h i vi nc ln th c nc ln che ch. Nh vy l mt bn khim
h c *nc nh xng thn], mt bn khim h m c *nc ln che ch].
Nc ln chng qua ch mun gm nui nc nh, nc nh chng qua mun th
nc ln. Khim h th c hai u c nh mun; nhng nc ln phi khim h
mi c.
i rt r rng: cng din t tng khim nhu: hu k thn nhi thn tin trong
chng 7. Nhng nhiu hc gi ng ngi sau vit, v vit vng, ch dng khng
chnh xc.
62
, 197[20], .
, . , ? , ,
, , .
? : , ? .

o gi vn vt chi o, thin nhn chi bo, bt thin nhn chi s bo. M ngn kh d
th tn, m hnh kh d gia nhn. Nhn chi bt thin, h kh chi hu? C lp thin t,
tr tam cng, tuy hu cng bch, d tin t m, bt nh to tin th o.
C chi s d qu th o gi h? Bt vit: Cu d c, hu ti d min da? C vi thin h

qu.
o l ch n no ca vn vt *v o dung np vn vt], l vt qu ca ngi tt, ch

nh cy ca ngi khng tt.
Li ni hay c th lm cho mnh c tn trng, hnh vi p c th lm cho mnh ho

cao thng. Nhng cn ngi khng tt [m bit nh cy o] th sao li b? Cho nn
lp ngi thin t, t ngi tam cng, d [trong bui l+ hai tay bng ngc bch ln i
trc xe t m, cng khng bng qu dng o ln.
Ngi xa s d qu o l v u? Chng phi l v: [nh o m] h cu ci g c

ci ny, c ti th c tha ? V vy m o c thin h qu.
Chng ny ton l li tn dng o, { ngha tm thng. Nn so snh vi cc

chng 25, 27, 34, 51.
63
, , . , .

, . , .
, . , . ,
Vi v vi, s v s, v v v. i tiu a thiu, bo on d c.
nan k d; vi i k t. Thin h nan s tt tc d, thin h i s tt tc t.
Th d thnh nhn chung bt vi i, c nng thnh k i. Ph khinh nc tt qu tn, a

d tt a nan. Th d thnh nhn do nan chi, c chung v nan h.
[Thnh nhn] tr [thin h] theo chnh sch v vi, thi hnh theo nguyn tc v s, gi
thi im m. Xem ci nh nh ln, ci t nh nhiu, ly c bo on. Gii quyt
vic kh t khi cn d, thc hnh vic ln t khi cn nh [v] vic kh trong thin h
khi t ch d, vic ln trong thin h khi t lc cn nh. Do thnh nhn trc
sau khng lm vic g ln m thc hin c vic ln.
Ngi no ha mt cch d dng qu th t tin c, cho vic g cng d lm th s

gp nhiu ci kh. Cho nn thnh nhn coi vic g cng kh m rt cuc khng gp g
kh.

Cu u ni v o: o th v vi, v s m nht nho, v v. V v v l nm ci nht
nho v v (m h k v v - chng 35) tc l x s theo o.
Gii quyt vic kh t khi cn d, thc hnh vic ln t khi cn nh cng l theo
o, v ch ngi no bit o mi nhn c n vi; mi hiu c ci l: mc hin
h n, mc hin h vi198[21]. Nh vy, thnh nhn khng lm vic g ln m thc
hin c vic ln. Cu ny, c ngi dch: thnh nhn khng t cho mnh l v i
nn mi thnh v i, nh vy e mt lin lc vi cu trn.
64
, , , . , .
, . , ; , .
, . , . ,
. , . , , , ,
K an d tr, k v triu d mu, k thu{ d phn; k vi d tn. Vi chi v hu, tr chi v

lon.
Hp bo chi mc, sinh ho mt. Cu tng chi i, khi lu th; thin l chi hnh,

thu tc h.
Vi gi bi chi; chp gi tht chi. Th d thnh nhn v vi c v bi, v chp c v tht.
Dn chi tng s, thng c thnh nhi bi chi. Thn chung nh thu, tc v bi s.

Th d thnh nhn dc bt dc; bt qu nan c chi ho, hc bt hc; phc chng nhn
chi s qu, d ph vn vt chi t nhin nhi bt cm vi.
Ci g an nh th d nm, im cha hin th d tnh, gin th d v, nh th d phn

tn. Ngn nga s tnh t khi cha manh nha, tr lon t khi cha thnh hnh.
Cy ln mt m, khi sinh t ci mm nh; i cao chn tng khi t mt st t, i

xa ngn dm bt u t mt bc chn.
Dng tm lm th tht bi, c chp ring th hng vic. V vy thnh nhn khng lm
nn khng bi, khng chp trc nn khng hng vic.
Ngi ta lm vic, thng gn ti lc thnh cng li tht bi, v khng cn thn nh

lc u. D sau nh trc th khng hng vic, cho nn thnh nhn ch mun mt
iu l v dc (khng mun g c), khng qu bo vt; ch mun hc cho c v tri v
thc gip mi ngi lm lc tr v vi o, gip vn vt pht trin theo t nhin,
m khng dm lm (tc can thip vo).
Chng ny din thm { ngha cho chng trn. Chng trn m u bng ba ch
vi v vi, chng ny kt thc bng ba ch bt cm vi.

Ch thch:
199[1] Sch in ch (bt), ti tm sa l thnh ch (d) cho ph hp vi phin
m v gii ngha. (Goldfish).
200[2] Chng ny c 3 ch nhn. Ch nhn y (thng nhn v chi) v
ch nhn trong tht nhn nhi hu ngha cu sau, trong sch u in l . Ti
tm sa 2 ch thnh (nh ch nhn trong tht c nhi hu nhn).
(Goldfish).
201[3] Sch in l yt, cn Thiu Chu phin m ch l hit. (Goldfish).
202[4] Sch in l li. Ti tm sa li thnh loi. (Goldfish).
203[5] Sch in thiu ch (i) ny. (Goldfish)
204[6] Sch in l dng, ti tm sa l dung. Ch Thiu Chu phin m l dong.
(Goldfish).

205[7] Nh thp tam: c l l nh thp hu tam, sch in thiu mt ch hu (?).
Goldfish).
206[8] D khng bit dng sinh cng sng lu.
207[9] D bit dng sinh cng cht yu.
208[10] Nh vy cng l 9 ngi, ch c mt ngi bit dng sinh m thng c s

thi. *Ch thch ny t cui on trn th hp l hn, c l sch in sai. (Goldfish)].
209[11] Sch in thiu bn ch Hn: , (trng chi, dc chi). Ti tm b sung.
(Goldfish).
210[12] Sch in l (khai). Ti sa li thnh (b) cho ph hp vi phin m v gii
ngha. (Goldfish).
211[13] Ch , Thiu Chu phin m l thng. (Goldfish).
212[14] Sch in ta, ti tm sa thnh l. (Goldfish).

213[15] Sch in l ti tc, ti tm sa thnh ti tc. Theo Thiu Chu th ch (b
nhc) c l thuyn c ngha l gim bt, rt bt; v c l thi c ngha l di tr
con. Cn ch in trong sch v hu ht cc bn ch Hn trn mng l (b nguyt)
th Thiu Chu khng ghi nhn. C vi bn ch Hn trn mng chp l (ton
tc). Bn o c kinh d hiu ca Phan Ngc, dn trn, ghi l thuyn (khng ghi
nguyn vn ch Hn) v dch l chim; cn bn o c kinh Lo t ng trn
website Nh sch Tr tu chp l ton (khng ghi nguyn vn ch Hn) v dch l
dng vt. (Goldfish).
214[16] Ti tm chp ch (tc) ny theo cc bn trn mng. Ch in trong sch l
(tin). (Goldfish).
215[17] Sch in l (hn), ti sa li thnh (to) cho ph hp vi phin m v gii
ngha. (Goldfish).
216[18] Sch in thiu ch (c) ny. (Goldfish).
217[19] Ch trong sch (ch vit tay) khng r, c l l gm ch (qu) bn tri v
ch (thn) bn phi. (Goldfish).

218[20] Sch in ch (tri), ti sa thnh l (chi) cho ph hp vi phin m v gii
ngha. (Goldfish).
219[21] Cu ny trong sch Trung Dung. Kim nh dch l: khng g hin hin bng
ci n tng, khng g xem t bng ci t vi.
65
, , . , . , ,
, . , . , . , ,
! .
C chi thin vi o gi, phi d minh dn, tng d ngu chi. Dn chi nan tr, d k tr a.
C d tr tr quc, quc chi tc, bt d tr tr quc, quc chi phc. Tri th lng gi, dic
k thc. Thng tri k thc, th v huyn c. Huyn c thm h, vin h, d vt
phn h! Nhin hu ni ch i thun.
lm cho dn n hu cht phc. Dn s d kh tr l v nhiu tr mu. Cho nn dng tr

mu tr nc l ci ho cho nc, khng dng tr mu tr nc l ci phc cho nc.
Bit php tc th gi l huyn diu (huyn c) *coi chng 51+. c huyn diu su
thm, cng vi vn vt tr v gc [v o cht phc tc qui cn+ ri sau mi t c
s thun t nhin [cng vi o l mt].
Ch k thc, bn H Thng Cng v nhiu bn c khc chp l khi thc, ngha l
m thc, php tc, tiu chun.
Cu cui: d vt phn h, c ngi dch l: (huyn c hot ng) ngc vi thi

quen ca vn vt.
66
, , . ,
; , . ; .
. , .
Giang hi s d nng vi bch cc vng gi, d k thin h chi, c nng vi bch cc

vng. Th d thnh nhn dc thng dn, tt d ngn h chi; dc tin dn, tt d thn
hu chi. Th d thnh nhn x thng nhi dn bt trng; x tin nhi dn bt hi. Th d
thin h lc thi nhi bt ym. D k bt tranh, c thin h mc nng d chi tranh.

*
Sng bin s d lm vua trm khe lch *l ni qui t ca mi khe] v kho di thp
nn lm vua trm khe lch. V thnh nhn mun trn dn th phi ni li khim h,
mun trc dn th phi li li sau. V vy thnh nhn trn m dn khng thy
nng cho mnh [khng c cm gic gnh vc trn vai], trc m dn khng thy hi
cho mnh; v vy thin h vui v y thnh nhn ti trc m khng chn. Khng
tranh vi ai cho nn khng ai tranh ginh vi mnh c.
67
, . , . 220[1], .
, : , , . , ,
, . , , , !
, , . , .
Thin h giai v ng o i, t bt tiu. Ph duy i, c t bt tiu. Nhc tiu, cu

h k t d ph.
Ng hu tam bo, tr nhi bo chi: nht vit t; nh vit kim; tam vit bt cm vi thin
h tin. T c nng dng; kim c nng qung, bt cm vi thin h tin, c nng

thnh kh trng. Kim x t th dng, x kim th qung, x hu th tin, t h!
Ph t, d chin tc thng, d th tc c. Thin tng cu chi, d t v chi.
Thin h bo o ca ta ln, c h khng c g ging n c. V n ln qu [m li

khng c hnh tng] nn khng c g ging n c. Nu c th n l nh t lu
ri221[2].
Ta c ba vt bo m ta m gi cn thn: mt l lng t i, hai l tnh kim c, ba l

khng dm ng trc thin h. V t i nn [tn lc che ch dn+ m sinh ra dng
cm; v kim c nn ho ra sung tc, rng ri; v khng dm ng trc thin h nn
mi c lm ch thin h. Nu khng t i m mong c dng cm; khng kim
c m mong c sung tc, rng ri; khng chu ng sau ngi m tranh ng
trc ngi, th tt phi cht! V t i nn h chin u th thng, c th th vng.
Tri mun cu ai th cho ngi lng t i t bo v [hoc: th ly lng t i m
gip ngi +.
68
, , , . ,
, .

*
Thin vi s gi bt v, thin chin gi bt n, thin thng ch gi bt d, thin dng

nhn gi, vi chi h, th v bt tranh chi c, th v dng nhn chi lc, th v phi thin
chi cc.
Vin tng gii khng t ra v dng, ngi gii tc chin khng t ra hung hng,
ngi kho thng dch khng giao phong vi ch, ngi kho ch huy th t t mnh
di ngi. Nh vy l c ci c khng tranh vi ngi, nh vy l bit dng sc
ca ngi, nh vy l hon ton hp vi o.
Dng binh v dng ngi u phi hp vi o, gi thi khng tranh vi ai: bt

v, bt n, bt d l khng tranh vi ch; x h l khng tranh vi ngi v
khng tranh vi ai cho nn khng ai tranh vi mnh c (chng 66).
69
: , . , , ,
. , . 222[3], .

Dng binh hu ngn: Ng bt cm vi ch nhi vi khch, bt cm tin thn nhi thi
xch. Th v hng v hng, nhng v t, nhng v ch, chp v binh. Ho mc ai
khinh ch, khinh ch c tng ng bo. C khng binh tng gia, ai gi thng h.
Thut dng binh c cu: Ta khng dm lm ch (tc khiu chin) m ch mun lm

khch (tc ng chin), khng dm tin mt tc, th chu li mt thc (khng mun
hung hng m chu nhng ch). Nh vy dn trn m khng thnh hng, xua ui
m khng dm a cnh tay ra. Tuy c binh kh m nh khng dng binh kh, tuy c
ch m nh khng chm trn vi ch.
Ho khng g ln bng khinh ch, khinh ch th s mt nhng vt bo ca ta. Cho

nn khi hai bn c binh giao chin, bn no t i bn s thng li.
Cu nh: th v hng v hng, ch hng th nht l ng t: dn qun; ch hng

th nh l danh t: hng li.
Cu th ba: tng ng bo, ch bo y tr tam bo trong chng 67: t, kim,

bt cm vi thin h tin.
Cu cui: ch ai , c ngi dch l nhng, a s dch l bi ai, ngha l au xt m
nh phi ng chin, ch bn tm khng mun. D Bi Lm theo ch Thng nh,
cho l ch i (yu), xa hai ch dng thay nhau v c nh nhau chng hn nh
trong bi ta Kinh Thi c cu (ai yu iu nhi bt dm k sc = yu

v du dng m khng say m sc p ca m n). i y l t i, mt trong ba vt bu
chng 67.
Chng ny c h ca mt binh php gia thm vo.
70
, . , .
, . , .
, . .
Ng ngn thm d tri, thm d hnh. Thin h mc nng tri, mc nng hnh.
Ngn hu tng, s hu qun. Ph duy v tri, th d bt tri ng.
Tri ng gi hi, tc ng gi qu. Th d thnh nhn b ht hoi ngc.
Li [dy] ca ta rt d hiu, rt d lm, m thin h khng ai hiu c, lm c. Li

ca ta c tn ch, vic ca ta c cn bn [tn ch, cn bn tc o: thun t nhin,
v vi]. V thin h khng hiu ngn lun ca ta nn khng bit ta. Ngi hiu ta rt t,
ngi theo cng rt him *nguyn vn l qu, m him tc l qu]. Cho nn thnh
nhn bn o vi th m m ngc qu trong lng.
*
Bn ch tc ng gi qu: ch tc chng ti cho l mt ng t nh ch tri (tri ng
gi h), c ngi hiu l cho nn: v ngi hiu rt t cho nn ta mi tht ng qu.
Bn ch cui: b ht hoi ngc ngha cng nh: ngoi ng k trn (chng 4) ni

th k chn223[4].
71
; . , . , .
Tri bt tri thng; bt tri tri bnh. Thnh nhn bt bnh, d k bnh bnh. Ph duy
bnh bnh, th d bt bnh.
Gn qu ho ti. Cu u: nhng ch tri bt, bt tri tri, khng ai bit tc gi mun

ni g, ch c th on ngha thi. Chng ti thy bn cch on:
1. Tri bt tri thng l bit ci khng th bit c, tc o th cao minh; nhng

cn bt tri tri bnh l khng bit ci c th bit c, tc ci tri thc vn vt ca
thin h, th cng ng khen ch, sao li gi l bnh, l sai lm? Ging cch nghe
chng khng thng.
2. Tri bt tri ngha cng nh hc bt hc trong chng 64, bit c ci v tri v

thc, tc mi ngy mt gim dn tri thc ca mnh i, cho ti hn nhin, cht phc,
nh vy l cao minh; cn bt tri tri dch ra sao? tt phi dch nh trn, nghe cng
khng xui.
3. Bit m cho mnh khng bit, th l cao minh; khng bit m cho mnh bit, th l
sai lm. Hiu nh vy th cu ny quan nim: Tri vi tri chi, bt tri vi bt tri ca
Khng t. Cch hiu ny c nhiu ngi theo.
4. Bit m lm ra v ngu ti, khng bit, th l cao minh. Trong bn dch di y ti

theo cch ny v hp vi ch trng ho k quang (che bt nh sng ca mnh i)
ch.4 v 56 v tri gi bt ngn (bit th khng ni) ch.51:
Bit m lm ra v ngu ti l cao minh; khng bit m lm ra v bit r, sng sut l

sai lm. Thnh nhn s d khng c tt sai lm v nhn ci tt l tt (d k bnh
ch bnh trn l ng t, ch bnh di l danh t). Cho ci tt sai lm l tt cho
nn mi khng sai lm.
72
. , . , .
: . .
Dn chi u uy tc i uy ch. V hip k s c, v ym k s sinh. Ph duy bt ym, th

d bt ym. Th d thnh nhn t tri bt t hin, t i bt t qu. C kh b th th.

*
Dn m khng s s uy hip (tc h chnh, bo hnh) ca vua th s uy hip ln ca

dn s n vi vua (tc dn s ni lon). ng b buc i sng ca dn ( cho dn
an c), ng p bc cch sinh nhai ca dn. V khng p bc dn nn dn mi khng
bc li vua (khng phn khng).
V vy thnh nhn bit quyn nng ca mnh m khng biu l ra, yu ci c ca

mnh m khng t cho l tn qu. Cho nn b ci sau (t hin, t qu) m gi ci trc
(t tri, t i).
Cu u, ch uy c ngi hiu l ci ng s; hoc uy quyn (dn khng s uy

quyn ca vua th vua mau c uy quyn).
Cu th nh, c ngi hiu l: ng lm hp ch ca dn; hoc: ng ch ch ca

mnh l hp.
on di, t tri, t hin, t i, t qu c th dch l bit mnh, khng khoe, yu

mnh, qu mnh.
73
, . , , , ?

, , , 224[5].
, .
Dng cm tc st, dng vu bt cm tc hot. Th lng gi hoc li, hoc hi, thin
chi s , thc tri k c? Th d thnh nhn do nan chi.
Thin chi o bt tranh nhi thin thng, bt ngn nhi thin ng, bt triu nhi t lai;
thin nhin nhi thin mu.
Thin vng khi khi, s nhi bt tht.
Mnh m v dm lm (tc qu cm cng cng) th cht, mnh m v khng dm

lm (tc thn trng, nhu nhc) th sng. Hai ci cng l mnh m, m mt ci
c li, mt ci b hi; ai m bit c ti sao tri li ght ci *ci cng cng]?
Du thnh nhn cng cn cho l kh bit thay.
o tri khng tranh m kho thng, khng ni m kho p, khng gi m vn vt

t ti, bnh thn v tm m kho mu tnh mi vic.
Li tri lng lng, tha m kh lt.

Bt ngn nhi thin ng, ngha cng nh cu: Thin h ngn tai, t thi hnh yn,
vn vt sinh yn trong Lun ng. Bn ma qua li, vn vt sinh trng, l tri
kho p.
Bt triu nhi t lai c ngi dch l: tri khng i gi m t ti. Bnh thn v tm,
tc l, tc l theo t nhin, khng c t {.
74
, ? , , ?
. , 225[6]. ,
Dn bt u t, ni h d t c chi? Nhc s dn thng u t nhi vi k gi, ng c

chp nhi st chi, thc cm?
Thng hu ti st gi st. Ph i ti st gi st, th v i i tng trc. Ph i i

tng trc gi, hi hu bt thng k th h.
Dn khng s cht th sao li dng t hnh do dn? Nu lm cho dn lun lun s

cht, m c k no phm php ta cng bt c m git th ai cn dm phm php

na?[S thc khng phi nh vy cho nn hnh php mi v hiu].
C ng ti st (tc o tri) chuyn lo vic git, nu vua cha thay ng ti st m

git dn th cng nh thay th o. Thay th o th t khi khng t tay.
K no lm by th o tri s khng tha (li tri lng lng, tha m khng lt

chng trn), vua khng nn dng ch h khc, cc hnh.
75
, , .
, , .
, , .
226[7], .
Dn chi c, d k thng thc thu chi a, th d c.
Dn chi nan tr, d k thng chi hu vi, th d nan tr.

Dn chi khinh t, d k thng cu sinh chi hu, th d khinh t.
Ph duy v d sinh vi gi, th hin qu sinh.
Dn s d i l v nh cm quyn thu thu nng nng qu, cho nn dn i.
Dn s d kh tr l v nh cm quyn dng chnh lnh phin h, cho nn dn kh tr.
Dn s d coi thng ci cht l v nh cn quyn t phng dng qu hu, cho nn

dn coi thng s cht.
Nh cm quyn m v dc, m bc th hn l qu sinh, hu dng.
Cu th ba: dn chi khinh t c bn khng c ch thng, c ngi dch l dn

khinh cht v dn trng s sng qu, nh vy l trch dn, ch khng trch nh cm
quyn, khng nht qun.
Liou Kia-hway dch l: dn khinh cht v i sng cc kh qu (do l nh cm quyn

h khc qu). Hiu nh vy nn cu cui, Liou dch tip l: Ch ngi no i sng
khng cc qu mi bit qu sinh.
76
, . 227[8], .

, ; , . , . ,
Nhn chi sinh d nhu nhc, k t d kin cng. Vn vt tho mc chi sinh d nhu
thu. K t d kh co.
C kin cng gi, t chi ; nhu nhc gi, sinh chi . Th d binh cng tc bt
thng, mc cng tc binh. C kin cng x h, nhu nhc x thng.
Ngi ta sinh ra th mm yu m khi cht th cng . Tho mc sinh ra th mm du

m khi cht th kh cng.
Cho nn cng mnh l cng loi vi cht, mm yu l cng loi vi sng. V vy binh
mnh th khng thng, cy cng th b cht. Cng mnh phi di, mm yu c
trn.
on trn hai ch vn vt nhiu nh cho l d.
on di, cu mc cng tc binh, ch binh y l ng t, cc sch u ch
thch l cht, n. C bn chp l chit gy.

77
? , . , .
; , . ? .
, . .
Thin chi o k do trng cung d? Cao gi c chi, h gi c chi. Hu d gi tn chi,

bt tc gi b chi. Thin chi o tn hu d nhi b bt tc; nhn chi o tc bt
nhin, tn bt tc d phng hu d. Thc nng hu d d phng thin h? Duy hu
o gi.
Th d thnh nhn vi nhi bt th, cng thnh nhi bt x. K bt dc hin hin.
o tri ging nh buc dy cung vo cung chng? (Ch trng cung y khng c
ngha l ging cung bn). Dy cung cao qu th h n xung, thp qu th a
n ln; di qu th b bt i, ngn qu th thm vo. o tri bt ch d, b ch
thiu. o ngi (thi thng ca con ngi) th khng vy, bt ch thiu m cp
thm cho ch d. Ai l ngi c d m cung cp cho nhng ngi thiu thn trong
thin h? Ch c ngi c o mi lm c nh vy.
Cho nn thnh nhn lm m khng cy kho, vic thnh m khng quan tm ti,
khng biu hin c ca mnh ra.

*
Cu: Thc nng hu d d b thin h din mt l tng cng bng x hi, him
thy thi Chin Quc.
78
, , .
, , , . : , ,
, . .
Thin h mc nhu nhc thu, nhi cng kin cng gi mc chi nng thng, d k v
d dch chi.
Nhc chi thng cng, nhu chi thng cng, thin h mc bt tri, mc nng hnh.
Th d thnh nhn vn: Th quc chi cu, th v x tc ch, th quc bt tng, th v
thin h vng. Chnh ngn nhc phn.
Trong thin h khng g mm yu bng nc m thng c nhng vt cng khng

g bng n, khng g thay n c.
Yu thng mnh, mm thng cng, khng ai khng bit l nhng khng ai thc
hnh c. Cho nn thnh nhn bo: Chu nhn ci nhc trong nc th mi lm

ch x tc c, chu nhn tai ho trong thin h th mi lm vua thin h c. Li
hp o nghe nh ngc i.
79
, , ? , . ,
. ,.
Ho i on, tt hu d on, an kh d vi thin? Th d thnh nhn chp t kh, nhi bt

trch nhn. Hu c ti kh; v c ti trit. Thin o v thn, thng d thin
nhn.
Gii c ci on ln th vn cn cht on tha [ trong lng+, nh vy sao gi l

phi?
Cho nn thnh nhn cm pha bn tri t kh (t hp ng) m i khng nhn.

Ngi c c th cm [pha tri] t kh, ngi khng c c th i ngi ta phi tr.
o tri khng t v ai, ch gia n cho ngi c c228[9].
Chp t kh: thi xa khi k hp ng vi ai th ngi ta lm hai bn trn cng mt

t. Mi ngi gi mt bn. Bn bn tri khng c coi trng bng bn bn phi. Gi
bn bn tri tc l c { nhng ngi, khng tranh vi ngi, khng tranh nn khng
on. Gi nh vy lm chng tch vi nhau, ch khng c bt buc bn kia phi th
tn, phi tr mnh.
Ch trit vn tr mt th thu rung i Chu. y trit c ngha l i, thu tin

ca ngi k kh c vi mnh.
i { chng ny l dng c m tr dn, ng gy on.
80
, , . , ;
, . . , , , . ,
, .
Tiu quc qu dn, s hu thp bch chi kh nhi bt dng, s dn trng t nhi bt
vin t. Tuy hu chu d, v s tha chi; tuy hu gip binh, v s trn chi. S dn phc
kt thng nhi dng chi. Cam k thc, m k phc, an k c, lc k tc. Ln quc tng
vng, k khuyn chi thanh tng vn, dn ch lo t bt tng vng lai.
Nc nh, dn t, d c kh c gp chc gp trm sc ngi cng khng dng n. Ai

ny u coi s cht l h trng nn khng i u xa. C thuyn, xe m khng ngi, c
binh kh m khng by. [B ht vn t] bt dn dng li li tht dy thi thng c.
Thc n m bc m thy ngon, qun o tm thng m cho l p, nh th s m
thch, phong tc gin phc m ly lm vui (ngha l ch lo n no, mc m, yn, sng
vui, ght xa x). Cc nc lng ging gn gi c th trng thy nhau, nc ny nghe
c ting g ting ch nc kia, m nhn dn cc nc y n gi cht cng
khng qua li vi nhau.
Bn ch thp bch chi kh trong cu u, chng ti hiu theo H Thng cng;

khng dng nhng kh c , nhng c kh v c c gii th c c tm, xo tr,
con ngi khng cn cht phc na.
Nhiu nh dch l: binh kh, ly l rng thp bch tr qun i, 5 ngi l mt

ng, 25 ngi l mt thp, 100 ngi l mt bch. Thp bch chi kh l kh
gii ca qun i.
Hai ch kt thng ca cu sau ngha l tht dy. Khi cha c ch vit, ngi ta dng
dy thc nt ghi nhng vic cn nh.
Chng ny t quc gia l tng theo Lo t. Lo t mun tr v x hi nguyn thu,

v Phng Hu Lan (tr.238) bo nh vy i vn minh ta nh d man.
81
, . , . , .

, , . , . ,
Tn ngn bt m, m ngn bt tn. Thin gi bt bin, bin gi bt thin. Tri gi bt bc,

bc gi bt tri.
Thnh nhn bt tch, k d vi nhn k d hu, k d d nhn k d a. Thin chi o, li

nhi bt hi. Thnh nhn chi o, vi nhi bt tranh.
Li ni chn thc th khng hoa m, li ni hoa m th khng chn thc. Ngi thin
th khng cn bin gii (v hnh vi tt ri), ngi no phi bin gii cho mnh l ngi
khng thin. Ngi sng sut hiu o th tri thc khng cn rng (v nm c
chn l l ri), ngi no tri thc rng th khng sng sut, hiu o (v tm ngn
th qun gc).
Bc thnh nhn v dc, khng tch tr, cng gip ngi, mnh li cng c d, cng
cho ngi, mnh li cng c nhiu. o tri ch c li cho vn vt ch khng c hi;
o thnh nhn gip ngi m khng tranh vi ai.
Cu u: Tn ngn, c bn chp l tn gi, cho nht lut vi thin gi, bin gi, tr

gi sau; nhng ngha cng khng khc my: ngi chn thc th khng trang sc b
ngoi, trang sc li ni chng hn.
on di, k d hu, c bn chp l d hu, nht lut vi d a sau; ngha
cng vy.
Vit xong ngy gi Cu 26/8 inh T (77)
------Trong khi vit au bao t hoi
-Ch thch:
229[1] Sch in thiu my ch: . (t bt tiu. Nhc). (Goldfish).
230[2] oi ny c bn a ln cui chng trn.
231[3] Ti tm chp ch (khng) ny theo cc bn trn mng. Ch in trong sch l: (Goldfish).
232[4] Ti khng tm thy ba ch th k chn; ch thy th k th, th k hc, th k nhc trong chng 28. (Goldfish).
233[5] Sch in l (thin), ti tm sa li thnh (thin) theo cc bn ng trn mng cho ph hp vi phin m
v gii ngha. (Goldfish).
234[6] Ch (trc) ny v ch (trc) sau, sch b trng, ti tm theo cc bn trn mng m thm vo. Ch sau

c mt t bn chp l (on) c ngha l t.
235[7] Sch ch (Dn), ti thay bng hai ch (Ph duy). (Goldfish).
236[8] Sch in ch (nhc), ti tm thay bng ch (thu). (Goldfish).
237[9] So snh cu ny vi cu: Duy thin v thn, khc knh duy thn (tri khng yu ai, ch yu ngi no knh tri)
trong Thng th Thi gip h. [tc Kinh Th. ]
238[10] Hai dng ny cui sch, sau phn mc lc.
Ngy 26/8 inh T, nhm ngy 12/7/1977, Cu tc l thn ph ca c

Nguyn Hin L.

Đ o Đ C Kinh

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Đ o Đ C Kinh

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Nguyn Hin L

1 Lo T - o c Kinh Nguyn Hin L www.thienquan.net

2 Lo T - o c Kinh Nguyn Hin L www.thienquan.net

Ch dch v gii thiu: Nguyn Hin L

Lo t l mt hin tng kh l trong lch s trit hc ca nhn loi. ng l

3 Lo T - o c Kinh Nguyn Hin L www.thienquan.net

T thi T M Thin, bao nhiu ngi tra cu cc sch c tm hiu Lo

Ngay n tc phm Lo t (o c kinh l tn i Hn t cho) rt ngn, m

4 Lo T - o c Kinh Nguyn Hin L www.thienquan.net

i sng ca Lo t c chp ln u tin trong b S k ca T M Thin

1. Lo T l ngi lng Khc Nhn, hng 4[4] L, huyn H, nc S; h

Khi Khng t qua Chu, li hi Lo t v l, Lo t p:

Nhng ngi ng ni , tht xng u nt tht c ri, ch cn li li ca

5 Lo T - o c Kinh Nguyn Hin L www.thienquan.net

Khng t v, bo mn sinh: Loi chim, ta bit n bay c; loi c ta bit

Lo t trau gii o c; hc thuyt ca ng ct ch giu mnh, n danh.

C ngi bo: Lo Lai t cng l ngi nc S, vit mi lm thin sch

i khi Lo t sng trn 160 tui, c ngi bo trn 200 tui, nh ng tu

6 Lo T - o c Kinh Nguyn Hin L www.thienquan.net

C ngi bo am tc l Lo t, c ngi li bo khng phi. Khng bit

Lo t l mt bc qun t n. Con ng tn l Tn, lm tng quc nc

Ngi i h theo thuyt ca Lo th ch bai Nho hc, m theo Nho hc th

7 Lo T - o c Kinh Nguyn Hin L www.thienquan.net

Ngoi ra, cc b Tun t, Hn Phi t, Chin Quc sch, L Th Xun Thu

Phi i ti khong hai th k sau khi b S k ca T M Thin ra i, chng

i khi nhng ti liu chng ta bit c v Lo t ch c by nhiu.

8 Lo T - o c Kinh Nguyn Hin L www.thienquan.net

Cc bn S k lu hnh hin nay u chp l Lo t gc lng Khc L

c Minh, Khng Dnh t li bo S k chp l nc Trn, huyn Tng

sa li. Khng sao bit c bn no l gc; ch bit T M Thin khng a

- 13[13] thi xa c nh nhau, thay cho nhau.

9 Lo T - o c Kinh Nguyn Hin L www.thienquan.net

- V Trn cng l S: thi Xun Thu l nc Trn, nm 47814[14], tc sau

V a im mi cch gi c mt ngha quan trng; gi l S l H, c th

Quc; mt mt ng li bo Lo t gp Khng t thi Xun Thu. C th

350 thi Chin Quc.

10 Lo T - o c Kinh Nguyn Hin L www.thienquan.net

cn gi Lo am (ng gi tai di), v v tn trng m gi l Lo t.

Ngi u tin chng ti c bit bc thuyt h L l D Bi Lm

Tra khp cc sch c th thi Xun Thu khng c h L, mi n thi Chin

D Bi Lm c l tr im cui cng: L kh lm vi Lo c. Thuyt

11 Lo T - o c Kinh Nguyn Hin L www.thienquan.net

Lo t lm quan s, gi kho sch ca nh Chu, tc nh chc Gim c th

5. Lo t vi Khng t c gp nhau khng? Khng t c hi

Chng ta hy ring ra ch trng ca Dip Thch, Tng Dt Danh, m

Cn li cc hc gi khc th xt chung, trc i Thanh hu ht ai cng tin

Trong phi ch trng c, phi k H Thch, Cao Hanh, Quch Mc

12 Lo T - o c Kinh Nguyn Hin L www.thienquan.net

i khi phi ch trng c a ra nhng l l ny:

1. Sch thi Chin Quc c ti by tm ch ni v vic vn l , khng th l

2. T M Thin l mt Nho gia rt sng bi Khng t, li l mt s gia rt c

3. L k l mt b kinh ca Nho gia, nhng ngi bin tp b (Lu Hng,

13 Lo T - o c Kinh Nguyn Hin L www.thienquan.net

Phi ch trng khng bc nhng l :

1. Sch thi Chin Quc c nhiu ch ni v vic vn l thc, nhng u

Cn chuyn i tr tng Hng ng (trong Tng t vn) gp nht thc, c

2. V li ngay vic Khng t qua Chu nghin cu v L cng cha chc

14 Lo T - o c Kinh Nguyn Hin L www.thienquan.net

D Bi Lm cn ni Khng t qua Chu ln th nh hi ng 51 tui. iu ny

3. Nu Khng t hi ni danh, c Khng t knh trng nh vy th ti

Trong Lun ng ch c mi mt on u thin Thut nhi ni n mt ngi

T vit: Thut nhi bt tc, tn nhi hiu c, thit t ng Lo Bnh. (Khng

Khng ai bit chc ng Lo Bnh l ai. C ngi bo l Bnh T, m Bnh