Professional Documents
Culture Documents
AN NAM CH LC
Son gi: L TC
Th K 14
(1335)
2 An Nam Ch Lc - Ta
Ta sch: An Nam Ch Lc Nm
Son gi: L Tc 1335
Dch gi: y ban phin dch s liu Vit Nam 1960
Nh xut bn: Vin i Hc Hu 1961
Chuyn sang n bn in t bi: Cng , Don Vng, L Bc 2001
iu hp: L Bc - bacle@hotmail.com 2001
3 An Nam Ch Lc - Ta
Li Gii Thiu
Song song vi cng vic bin mc Chu bn triu Nguyn, y ban Phin Dch S Liu Vit-Nam
lp mt k hoch ring hiu nh v phin dch cc b s Vit Nam. Theo k hoch d nh y,
cc phin dch vin trong y ban tham kho cc truyn bn tng tr ti cc th vin Nht Bn, Trung
Hoa v Anh Quc, lm xong mt hiu bn ca b An Nam Ch Lc v hon thnh mt bn phin dch
Vit vn.
Ni v cun An Nam Ch Lc, ai ai cng bit r son gi L Tc l mt tn phn bi vi T
quc. Trong lc nc nh ang gp ngoi xm, x tc nguy cp, nhn dn au kh, L Tc cng bn
Trn Kin v Trn ch Tc, khng nhng khng chu gn sc phn u cu nc cu dn, tri li
nhn tm v lm ti ch. Hn na, trong b An Nam Ch Lc, L Tc qun mnh l ngi Vit, da vo
lp trng v quan im ngi Nguyn son tp. Chng hn, nh nhng li nnh nt a dua ca son
gi, nhng on vn kiu ngo t tn t i trnh by trong cc chiu ch nh Nguyn v trong cc bi
ta cc danh nhn hi y, u khin cho chng ta v cng ut c v au n.
S d y ban ly b An Nam Ch Lc lm cng vic phin dch u tin, l v b y c l l b s
xa nht do mt c nhn ngi Vit son ra, v gm c nhiu s liu ng qu c lin quan n c s
v trung s Vit Nam, ch khng phi y ban c cht nh no dung th nhng hnh ng v quan
nim sai lm ca son gi i vi t quc. Ni khc, chng ti coi cun sch ny l mt s liu, l mt
i tng cho cuc nghin cu s hc thun ty, bi vy, thnh thc mun cung cp mt b hiu bn v
bn dch ng tin cy cho hc gii m thi.
Trong hai nghn nm quc s, chng ta khng th khng cng nhn rng cn nhiu ch thiu
st, m h, ang ch i s c gng ca s gia Vit Nam, b tc hoc xc nh li. Vy, iu cn
thit cho nn s hc Vit Nam ngy nay l gy phong tro nghin cu theo phng php khoa hc, nht
l v phng din su tm v kho nh s liu, chng ta nn tm cch nng v xc tin. Cn c vo
quan im y, ti thnh thc tin rng b hiu bn v bn dch ny l mt thc hin mi ca nn s hc
ti Vit Nam, v s em li rt nhiu b ch cho cng vic tm ti s thc trong quc s.
An-Nam Ch-Lc
Quyn Nht
Tng T
triu; vua Trn mn c c tt khng i. Qua nm sau, li ly c c tt khng i, sai quc-thc l Trn-
Di-i sang triu-kin. Th-T vin c vua c bnh, bn lp Di-i lm vua.
Nm Ty-T (1281), sai Si-Thung nhn chc An-nam-Hnh Tuyn-U-S -Nguyn-Soi, xut
binh 1000 ngi, a Di-i v nc, i n a-gii Vnh-Bnh, An-nam khng chu nhn nhn, D-i s,
ban m trn v, ch sai bi-thn thay mt tip rc Si-Cng vo nc, tuyn li d ch ca vua ri tr
v.
Nm Nhm-Ng, hiu Ch-Nguyn (1282), quan Hu-Tha l Toa- cm qun qua nh thu
Chim-Thnh, triu-nh sai s yu-cu vua An-nam cho mn ng tin binh, v gip qun lng,
Th-T (tc vua Trn) khng chu. n ma ng nm Gip-Thn, hiu Ch-Nguyn (1284), vua sai
Trn-Nam-Vng Thot-Hoan v quan Bnh-Chng l A-L-Hi-Nha tin ti bin gii, Th-T khng c,
thua chy, em l ch-Tc, quy thun vo chu, vua thng tnh, phong ch-Tc lm An-nam quc-vng,
li phong cn-thn l Trn-T-Vin lm Ph-Ngha-Cng, cc quan li i theo cng u cho tc-v.
Nm inh-Hi, hiu Ch-Nguyn (1287), Th-T sai Trn-Nam-Vng v quan Bnh-Chng l
o-L-Xch cm qun qua bnh-nh An-nam, khi qun ko n, Th-T nh thua, chy trn ngoi hn
o gia bin. Qua ma xun, thng ba, nm sau, Trn-Nam-Vng thy kh-hu nc An-nam qu
nng-nc c-a, bn ko qun v.
Trong nm Qu-T hiu Ch-Nguyn (1293), vua li sai i-Vng ch-Ct-Lit-i v quan Bnh-
Chng l Lu-Nh-Bt-, v.v... qua ng n ti t Vit, ch qua nm l nm Gip-Ng (1294),
trong khong ma thu th tin binh. Nhng thng ging nm y vua Th-T bng; qua thng t ma h,
Thnh-Tng Hong- ln ngi, h chiu bi binh, li khin quan Th-Lang b L l L-Hn, quan Lang-
Trung l Tiu-Thi-ng i s qua An-nam tha ti cho Thi-T An-nam v dn s-thn An-nam l o-
T-K v nc tuyn li d-ch. Lc , Th-T mt t my nm, nn con vua sut cc quan liu
ra n, t bn xng trm, trng v ca khuyt (nc Nguyn) m ly t n. Li khin bi-thn qua
dng li biu chc mng, xin lm phin-thn vnh-vin, chiu-l thng triu-cng, n nay vn cn.
Nam-Giao i xa, nh Chu gi l Vit-Thng, nh Tn gi l Tng-Qun, nh Hn t lm ba
qun: Giao-Chu, Cu-Chn v Nht-Nam. Nh ng li ci Giao-Chu lm An-nam ph, qun Cu-
Chn lm i-Chu, qun Nht-Nam lm Hoan-Chu, tc l La-Thnh, Thanh-Ho v Ngh-An ngy nay
vy.
Qun-p
1
Ch-L, theo ngha chnh l ng i, nhng trong sch s a th c khi l mt tnh, mt ph, huyn, mt a ht, mt thnh-
ph hay mt chu qun.
7 An Nam Ch Lc - Quyn Nht
y, Trng-Chu, Cao-Bin tip-tc sa sang p thm. Trong thi Chn-Tng nh Tng, L-Cng-Un
ngi qun y, kin-quc ti y. n nh Trn ni theo nh L ly t y t thm ba ph na: Long-
Hng, Thin-Trng v Trng-An.
Long-Hng-Ph: tn c l a-Cng-Hng. T-tin h Trn lc cn hn-vi, ban m i qua
mt ci cu khe, khi qua ri, ngonh li, khng thy cu na. Chng bao lu, h Trn c nc, ngi
ta gi khe y l Long-Kh, nn i tn a-Cng lm Long-Hng.
Thin-Trng-Ph: tn c l Tc-Mc-Hng, ni pht-ch h Trn. n khi h Trn c
nc, xy mt hnh-cung ti , mi nm n mt ln, t ra l khng b qun ch pht-tch ca ng
b, ri i tn lm Thin-Trng-Ph, ch y c nc thu-triu chy quanh thnh, hai bn b mc
nhiu cy hoa, kh thm ngt ngi, ho-thuyn qua li, ging nh cnh tin vy.
Trng-An-Ph: vn l ng Hoa-L; ch sinh ra inh-B-Lnh, cui i Ng-Qu, h inh lp
quc ti .
Qui-Ho-Giang-L: tip vi bin-gii Vn-Nam.
Tuyn-Ho-Giang-L: tip gip o c-Ma.
-Giang-L: tip vi a-gii Kim-X.
Lng-Chu-Giang-L: tip vi t-giang v hu-giang.
Bc-Giang-L: trn ng-ngn ca La-Thnh, nc sng L-Giang thng vi bin, trn sng
c bc 10 ci cu s v p .
Nh-Nguyt-Giang-L.
Nam-Sch-Giang-L.
i-Hong Giang-L.
Hng-L.
Khoi-L.
Chu
Cc chu u tip a-gii Qung-Ty v Vn-Nam, tuy gi l chu huyn, nhng s tht l ng
vy.
Quc-Oai-Chu: pha nam thnh i-La.
C-Chu: Bc-Giang.
Tin-Chu: xa gi l Long-Bin.
Ph-Lng-Chu.
T-Nng-Chu: mt tn khc gi l Dng-X.
nh-Bin-Chu: mt tn khc gi l Minh-M.
Vn-Nhai-Chu: mt tn khc gi l Minh-Hong.
Vn-Chu: mt tn khc gi l Mn-Chu.
Tht-Nguyn-Chu.
T-Lang-Chu.
Thi-Nguyn-Chu: mt tn khc gi l Hong-Nguyn.
8 An Nam Ch Lc - Quyn Nht
Thng-Nng-Chu.
V-Long-Chu: mt tn khc gi l t-x.
Quang-Chu.
La-Thun-Chu: mt tn khc gi l Lai-thn.
Hong-o-Chu: tc Bnh-Lm-Trng.
D na, loi nh th, khng chp.
Tn Chu Thi Xa
(Nhiu tn thay i, ch cn li s t)
Phong-Chu: nh Ng gi Tn-Chu.
T-Mu-Chu.
T-Vt-Chu.
Trng-Chu.
Nga-Chu.
ng-Chu: mt tn khc gi l Phng-Lm.
Cc Huyn
V-Ninh Huyn, Vn-Ti Huyn, Khu-n Huyn, Tn-Lp Huyn, Hong Huyn, Ch Huyn, Lch
Huyn, Lan-Kiu Huyn, Truy-Din Huyn, C-Dng Huyn, Cung Huyn, Qun Huyn (Nguyn-s chp
l Qut), Thng-Pha Huyn, Mn Huyn.
D na khng chp
Tn Huyn Thi Xa
Long-Bin: Cui i Ty-Hn, tr-s ca Th-s qun Giao-Chu tn l Long-Uyn, sau v c
Giao-Long hay ln nm khoanh trn mt nc, mi ci tn l Long-Bin1.
Chu-Din: Huyn ca i Hn; i ng ci lm Din-Chu, t ra hai huyn Cao-Lng v An-
nh.
Lin-Lu: m ch trn l "lin", m ch di l "lu". Thi Hn l tri s ca th-s Giao-Chu.
My-Linh: Tr-s ca quan -U qun Giao-Ch i Hn.
Khc-Dng: m l "Dng".
Cu-Lu: Hi trc Ct-Hng lm huyn lnh y.
An-Thun: i nh ng gi l Thun-Chu.
Sng-Bnh: i ng l An-Bnh.
Hi-Bnh: i ng l Ninh-Hi.
C-
An-nh
1
K..V.S.T.G.C.M. chua rng: Long-Bin l tn huyn i nh Hn, theo Thu-Kinh-Ch th nm 13 hiu Kin-An (208), lc bt u
xy thnh, c loi giao-long n khoanh mnh trn mt nc, hai bn bn pha nam v pha bc, nhn y mi ci tn li l
Long-Uyn. Nh vy th, tn Long-Bin c trc v Long-Uyn c sau.
9 An Nam Ch Lc - Quyn Nht
Ph-L Thanh Ho
i Ty-Hn l qun Cu-Chn, i Tu, ng l i-Chu, nhng thuc p ca chu y hin
nay, gi l giang1, trng, gip v x, k nh sau:
Lng-giang, Ba-lung-giang, Tr-giang, Cng-giang, Thi-xa-giang, An-tim-trng, Vn-trng,
C-ng-gip, Chi-minh-gip, C-hong-gip, C-chin-gip, Duyn-gip, in-s-gip, Kit-thu-gip.
Tn Huyn Thi Xa
-Bng: Ch "bng" theo Nhan-S-c-m l "lung".
C-Phong: L ni M-Vin bt c d-ng ca Trng-Trc.
V-Cng: Tr s ca -U qun Cu-Chn i Hn.
Vit-Thng: Mt tn khc l Cu-c.
Ngh An Ph L
Trong thi Ty-Hn l Qun Nht-Nam, i Tu, ng gi l Hoan-Chu.
u-Tn-Giang. Minh-o-Giang.
K-Giang. Thng-L-Giang.
ng-Gia-Giang. Trng-X-Giang.
D na khng chp.
Din-Chu l
Vn l thuc huyn ca qun Nht-Nam, gi l Ph-Din v An-Nhn, nh ng i tn l
Din-Chu.
C-Li-Giang. Tha-Vin-Giang.
Hiu-Giang. a-Bch-Trng.
C-Lam-X. Cao-Gia-X.
Ban-Bt-X.
D na khng chp.
B-Chnh ph l
Nguyn l huyn Tng-Lm, qun Nht-Nam i Ty-Hn.
Cui i nh Hn, c ngi trong p git huyn lnh, t lp thnh nc, gi l Lm-p.
u nin hiu Nguyn-Ho (806-820) nh ng, li thuc v An-nam ph, nay tn l B-Chnh.
Trong x y, ni trng-ip, cho nn Liu-T-Hu c cu th rng: "Lm-p ng hi sn t knh", ngha
l "t pha ng quanh li x Lm-p, ni dng nh cy gio".
-L-Giang: (Tip gii Chim-Thnh).
1
Ch giang l sng, nhng gp v a-danh th c ngha l mt qun, huyn, x, v.v...
10 An Nam Ch Lc - Quyn Nht
Ni
Sng
C-Tch
1
Tc T-V.
2
K..V.S.T.G.C.M. quyn th nht, dn quyn An-nam-Ch ca Cao-Hng-Trng, huyn ng-Ngn.
13 An Nam Ch Lc - Quyn Nht
Phong-Tc
Bin-Cnh Phc-Dch
Liu-T
Liu-T: l mt tn khc ca ging man, di, phn ng thng thuc v cc tnh H-Nam,
Lng-Qung v Vn-Nam, nhng c mt s phc-tng nc Giao-Ch. Li c bn khc ch ni trn, c
rng, chng loi rt nhiu. Sch c chp c th Liu-t "u-hnh", th Liu-T xch-cn (vy ), th
Liu-T t-m (ung bng mi), u trong hang , hm t, hoc chung, , hay ung ru sy,
thch nh gic, phn ng bit dng cung n, v nh trng ng. Th trng no cao ln l qu. Ci
trng mi c xong, th t gia sn, tht tic, mi c ngi ng loi cng ti y ca. Con gi nh ho
ph ly nhng chic soa bng vng bc, nh vo trng, xong, chic soa y li cho ch nh. C k
ni: trng ng l ching ca Gia-Ct-Lng lc i nh gic mi.
17 An Nam Ch Lc - Quyn Nht
Trc-nh (o bng)
Trong nin hiu Nguyn Gia i vua Vn (424-453), nh Tng1, qua Nam nh nc Lm-p,
n ngy thng nm, trng mt cy nu, xem bng mt tri, h mt tri pha Bc cy nu 9 tc 1
phn, th bng t Giao-Chu pha Nam cy nu 2 tc 3 phn; Giao Chu, theo thu-l cch Lc-Dng
hn 7.000 dm. Nhn v ni sng quanh qut, khin ng i thnh xa. Ly cy nu, giong dy thng
xung ly -s l 1.000 dm. n nm Khai-Nguyn th 12 (724), i ng, li cho o t Giao-
Chu: trong ngy H-Ch, thy bng mt tri pha Nam cy nu 3 tc 2 phn, so vi nm Gia-Nguyn
i Tng o, hi ging nhau.
Sch Lun-honh ca Vng-Sung ni qun Nht-Nam cch Lc-Dng n 10.000 dm, nn gi
l Nht-Nam. L-Thuyn ni ph An-Nam cch Trng-An 7.250 dm; Mnh-Qun ni: o An-nam l
x ch di cng ca Trung-Quc vy.
Nay t La-Thnh n Kinh-S, c c 115 trm, cng hn 7.700 dm.
An-Nam Ch-Lc Quyn Nht Chung
1
y l Lu-Tng i Nam-Bc triu (420-478).
18 An Nam Ch Lc - Quyn Nh
An-Nam Ch-Lc
Quyn Nh
i-Nguyn Chiu-Ch
Chiu-vn ca Th-T Thnh-c Thn-Cng Vn-V Hong- ch d cho vua An-nam l Trn-
Nht-Cnh (tc Trn-Thi-Tng), ngy 3 thng 12 Trung-Thng nguyn nin (1260):
"Cc v t tng ca ta ly v cng gy dng c-nghip; nn cc vic vn-ho cha c y ;
t khi ta ni nghip, tng canh tn ci cch, v yn mun nc, bn ly nm canh-thn t nin hiu
Trung-Thng nguyn nin, ban ra n Chiu, ln lt thi hnh. Khng ln ngi gn, khng qun k xa,
vic g cng ly iu thnh tht m i i, m c ch cha c chu o. Va c i-l t-thn An-v
chc Nhip-mch-nh pht m thng tu rng: nc khanh c lng thnh tht theo chiu m ngha,
v li, khanh t lng trung thnh lm ti vi tin-triu, sai s qua chu v dng l vt, th-sn; cho
nn trm mi ban li chiu ch ny. Nay sai L-B Lang-trung Mnh-Gip sung chc An-nam tuyn-d-
s, L-B Vin-Ngoi-Lang L-Vn-Tun lm ph-s, tuyn d quan li, s th nc khanh, phm y-
quan, in l v phong-tc, vic g cng theo cu-l bn quc, khng nn thay i; hung chi gn y
nc Cao-Ly sai s-thn qua, ta ban li Chiu ch, u y nh vy. Tr ra cc bin tng ti cc x
Vn-Nam, cm khng c thin quyn dy binh, ln cp b ci, lm ri lon nhn-dn; nc khanh t
quan liu cho n thn-s, nhn-dn, u phi yn nh c. Nay ban li chiu, cho nh m gi gn.
T khi trm ln ngi v sau, tt c cc nc trong, ngoi quanh bin u thn mt nh mt nh.
Phm ch-hu vo i quc cng-hin vt-sn, l ch- thng thng t xa n nay. H k hn ba
nm l nhp cng mt ln, nay n triu, ly thnh tn th nc ln, tc l l vy. Trc y trm sai
quan t-l-hoa-Xch l Nu-th-inh qua, khanh v cc ti nn yn ch lo vic nc; nhng vic khanh
xin, trm u chp thun, cn v vic cc bin thn lm ri lon, trm c sc lnh ngn nga,
khanh nn bit r. Nay trm ban cho cc l-vt, c k r trong giy t, khanh nn nhn lnh ly.
Nay ban t cho An-nam quc-vng.
Theo ch- ca t-tng qui nh, phm cc nc ni-ph th vua phi thn hnh ti chu,
gi con em lm tin, bin np dn s, np thu-l, m dn tr binh v vn t quan t-l-hoa-Xch1
thng tr; su iu ni trn, nm trc c li d cho khanh bit ri, th m qui ph hn 15 nm,
khanh cha tng ti triu kin mt ln no, v cc iu qui nh n nay vn cha thi hnh; tuy rng ba
nm ti cng hin mt ln, nhng cc cng hin u khng dng c. trm mun lu ngy
khanh s hiu, cho nn cng b qua khng hi lm chi, n nay cng cha thy tnh-ng, cho nn li sai
s-thn l Hp-st-Nhi-hi-Nha qua nc khanh, d khanh vo triu. Nu v c g khc m khng th i
c, th sai con em thay mt. Ngoi khon y, nh dn s trong nc cha c ngch tch nht nh, th
thu-kho v qun-dch, chm chc lm sao cho c? Nu dn ca khanh s t, m bt lnh qu nhiu,
sc e khng ; nn nay bin s dn ca khanh l mun tu theo nhiu hay t, nh s lnh v s
thu; s qun m ta s phi i cng khng cho ng ti ni xa khc, ch cho theo lnh th Vn-Nam
tr-lc vi nhau m thi. Vy nay ra li chiu th cho r.
Hi trc, khi nc khanh mi ni-ph, h c xin iu g, ta cng y cho c, trong ni rng theo
l th phng nc ln, lu ngy t xt s bit ri tun theo cc iu khon m thi hnh. Nhng lu
nm ri, l nghi dn dn s bc, v vy cho nn trong nm Ch-Nguyn th 12 (1275), trm li xung
mt li chiu trch khanh v nhng vic thn hnh vo chu v tr binh. Mi y, bn L-Khc-Phc
qua dng t biu u l ni di: "ni nc khanh ni-ph trc ht". K thc cc nc t phng ti
u hng trc khanh dng ri, sau khanh ch c nh Tng m thi, nhng trm cho mt o qun
ra th c nc u dp yn; k ra th khanh cng nghe bit, th th li ca khanh khng phi l gi
di sao? Li ni: "c k th l nc Chim-Thnh quy ri nn khng th tr binh". V khanh cng nc
Chim-Thnh l bn lng ging lu, khng phi mi t ngy nay. Cn nh ni: "v ng xa khng
th vo chu". Th th bn L-Khc-Phc lm sao m ti c? Hai iu l ni di r-rng.
Hi xa, khanh cng nh Tng thng ho, nay nh Tng dp yn, nhng l ngha th knh
th no, cng chp trong th-tch, c th xem m bit. Vic trong thin h ch ly lng ch thnh lm
cn bn. Nay khanh di tr nh vy, ai s tin c. Trc kia ng thn sinh khanh tui gi suy nhc,
ng s xa xui, xng pha khng ni th cn c l; ch nay khanh ng tui cng trng, vo chu
m chu sc mng, l chnh ti lc ny, hung chi nc khanh tip gip vi chu Ung v chu Khm ca
nc ta, c s g m khng i ti mt ln? Hoc gi khanh khng lo s an ton, c s l sc mng ca
1
t-l hoa-Xch: chc quan cai tr, theo quan-ch ca nh Nguyn.
20 An Nam Ch Lc - Quyn Nh
trm, th khanh nn lo sa sang thnh quch cho vng vng, chun b binh gip cho y ch qun
ta; c ho phc i i, chnh ti trong vic ny, phi lo m nh ot ly. Nay sai L-B Thng-th
Si-Thung v cc quan vin khc phng s qua nc khanh truyn chiu ch.
Trc y, nc khanh l Trn (ch vua Nhn-Tng nh Trn) chu thun phc, theo nin l
cng hin, m khng chu thn hnh vo chu. Nhn Trn-Di-i thc ph ca ng y sang y, ta giao
vic nc An-nam cho y, sai s-thn a y v nc th b hi. Cn t-L-Hoa-Xch l Bt-Nhn Thip-
Mc-Nhi ca ta sai n, li b khc i, khng tip nhn. n vic em qun qua nh Chim-Thnh, l
nn tip-t m li b khng cung cp g c, v vy, Trn-Nam-Vng Thot-Hoan v Hnh-Tnh A-Ly-Hi-
Nha tin binh, trong khi giao-chin, hai bn u c b cht v b thng. Nay nhn thy ngi cn-thn
ca nc khanh l Trn-ch-Tc v Trn-T-Vin s t-quc b tiu dit, hi n ngi v ti, nhiu
ln khuyn khanh vo triu, m thu chung khng thy khanh nghe theo. H t n quy phc, ta ngh
thng lng trung hiu, c cch phong cho Trn-ch-Tc lm An-nam quc vng, Trn-T-Vin lm
ph-ngha-cng th phng tn t h Trn; mt mt, ta sai Trn-Nam-Vng l Thot-Hoan, Bnh-
Chng Chnh-S l Vit-L-Xch em qun qua bnh nh nc khanh. Nhng ti li trc kia u do
thn khanh m ra, quan v dn khng can d g. H t chiu th ny ti ni ngy no, th bt u gii
tn v lng xm ht lo yn nghip lm n. Nay chiu th.
Nay d cho quan li v dn nc An-nam tri tng.
Trm coi mun nc, dng ln c v uy cai tr. Trn danh ngha, Khanh phc tng m
trn thc t khng h ti chu, my phen a th sang mi, m c co bnh. n khi sai ch khanh
quyn nghi gi nc th khanh cng nhin khng c v dm t chuyn st hi. Cn A-L-Hi-Nha qua
nh Chim-Thnh, mn ng nc khanh, truyn lnh sa sang cu ng v tip vn lng
thc, khanh khng nhng tht tn m li chng vi qun ta, nu khng trng tr, th quy ch nh vua cn
u na. Dn b tn hi, nc b ph tan l t khanh gy ra c. Nay khanh dng li "biu" xin phc ti,
hnh nh bit n hn, ngoi na, li c s-thn khanh n tu rng: "khanh t trch khanh c ba
iu: 1- Vua i khng ti; 2- Tng Thot-Hoan ko qun qua m khng tip rc; 3- S cn tr tng
21 An Nam Ch Lc - Quyn Nh
Toa- v Cn--L; nu c n vua tha ti, xin a con lm tin, tin m-nhn v cng hin th sn".
Nhng ci knh l gi di u v dng c. Nu qu c lng thnh tht, th sao khng sang trnh din
ph by? Ch u li c nghe ni sai tng ti, th lo chuyn trn trnh, kp n rt qun lui v, th
ni i cng hin, ly iu m th k trn, th lng ngay tht hay gi di cng bit. Khanh th ngh,
trn trnh x lnh ngoi, khng ngh n mi ho binh qua, chi bng n sn chu m phc mng th
c sng-i v v nc mt cch vinh d, trong hai iu y, khanh hy chn mt iu xt l iu
no hn. Nu khanh ngh nhm th quan h n s tn vong ca c x khanh. Vy ta sai quan -Hnh
n-St-Ty o Liu-ng l Lu-nh-Trc, L-B Th-Lang l L-T-Din, Binh-B Lang-Trung l Vn-
N cng ng-Ngt-i-Hip, Tn-ng-Ct-Li-i, v.v... dn nhng k sang s ngy trc l bn
Nguyn-Ngha-Ton 24 ngi v nc t r ta, ta s hon ton tha ht ti li trc v li phong
khanh nh c. Nu cn chm tr nghi ng, th quyt khng th tha th c. Khanh ch lo sa sang
thnh quch, hun-luyn binh gip ca khanh cho sn sng, tha h khanh c d b, i th vi mt
trn ca ta.
Khanh thng lm ti th phng nh Tng mt, t xt kh-lc ca khanh th no? Nay khanh
bit c hi ng n-hn v sau. Nu khanh bit r nguy c m thn phc, th nn v tc loi dng l-
nghi m a v; x khanh cn c lnh th ca ta, vy khng nn la di nh vy, nn h cng cc
tng l bn -M-Nhi v Toa- v nc, th no ta s khu x y ri do ng thu m khin h
v.
Vy nay ra li chiu-ch cho Khanh bit r.
Vng theo mnh tri, Hong- xung chiu ch-d cho An-nam quc vng Trn-Nht-Tn
rng: "Ta xt li biu dng ln. Nm ngoi c quan Thng-th b L l Trng-Lp-o tu rng:
"ng y qua nc An-nam bit r s th trong nc, xin qua hiu d vua Trn sang chu triu". Nhn
vy, ta li sai Lp-o i s, nay khanh bit li, dng biu th ti, th ta chng trch pht g na.
Nhng nu mn c con m-ci ng c tang ch v ng s xa cch, s cht dc ng khng dm
i chu; xt li mn nhng li l nh trn l bt thng. Trong i c loi vt g c an ton mi ru?
Trong thin h c ch no ngi ta c sng hoi ru? Li d ny, khanh phi xem cho chu o, nu
dng nhng li xo tr h vn v ch chiu l cng hin l-vt, nh th th o ngha cn u na?
1
Vua nh Trn l Nht-Tn tn l Khm, con ca Thnh Tn, thu l Nhn-Tn.
22 An Nam Ch Lc - Quyn Nh
Ngh cc t tng ca ta, vng theo mnh tri sng sut, y-v c mun phng, ly c v oai
thi-hnh cc nc xa gn. Gn y c Tin-hong ln chu tri, ta v c cc vng hu v thn dn
p buc, ngy 18 thng 3 nm Ch-i th 4 ln ngi Hong-. Tun theo th-l qua nm mi i nin
hiu, cho nn ly nm Ch-i th 5 ci lm Hong-Khnh nguyn nin.
Nay sai Thi-Trung i-phu L-B Thng-th l Ni-M-Thi; Phng-trc-Lang Binh-B Lang-
Trung l -Hng-Kh phng chiu qua d v ban mt quyn lch Hong-Khnh, khanh nn tun theo
lch y, gi chc lm ti triu-nh, ch b ci lng thnh ca t-ph phng s i-quc, tho lng ta
khng khi no xao lng cc nc xa. Vy ra li chiu t r, nn nh m tun theo.
Gi thn qua chu triu, b phe nghch m qui thun, cng c y nn bo p li bng mt
c n. Nay ra li Ch cho cng-chng u nghe bit, nguyn hm Ngn-Thanh Vinh-Lc i-phu lnh
chc Trung-Th-Snh Bnh-Chng Chnh-s, cai qun cc x H-Qung, An-nam quc-vng Trn-ch-
Tc bit s mng tri m th nc ln, mun yn dn trong nc, hm m oai c ca -vng, tha
c-hi lm vic ngha, li lo s th phng t-tin s on-tuyt, t nguyn n hng, lng trung hiu
y c c Th-Hong (tc Th-T) khen ngi; m lng rng nh tri t, phong lm vua nc
Khanh. Trc y ta theo gng ca vua nh Chu l V-Vng nh Tr, c binh qua nh cu dn
An-nam, sau li theo c hnh ca vua Thun bi binh, em qun v, th m vua nc Trn khng tnh
ng; tri li, khanh (tc ch Trn-ch-Tc) c gi vng lng trung thnh, vi ngi cht ui, cu dn b
la, my ln theo qun ta sang tr ti; phng chi khanh qua tr ng c chc cao v ln, hng lc
gn ba mi nm, ti x H-Nam; th vua i-Quc bn triu vng, m ch-hng trc sau nh
mt. Nhn dp ta ln ngi, khanh lin v chu, vy nay cho tng thm chc mi v nhng theo tc c
lm An-nam quc-vng. Than i! B trong m m b ngoi li m, ta no qun phng Nam ca ct
tr ng, mong rng ngi xa u ti, k gn cng vui, khanh hy nh chu hu ngi sao cha, lun
lun tr mt v phng Bc. ng trc s tt p ny, khanh hy gi mt lng vng bn vnh vin.
Nay ta cho thm phm trt l: Kim-T-Quang-Lc i phu, d na chc-v nh c.
1
Tc l Trn-Nht-Sy, thu l Anh-Tn.
2
Ch l li vua c tnh cch c bit. Chiu d: cng u li vua, nhng theo li thng.
23 An Nam Ch Lc - Quyn Nh
Nh nc qu trng khng chi bng iu trung ngha, s tng thng phi cng bng, sao li
chia k gn ngi xa, (khon ny c khuyt vn), khanh phc v nh nc ba mi nm, ch bit
trung-thnh i vi qun ph l ngha ln, ch khng ngh n phn ring ca anh em, cng-c t
trc n nay dn dp nhiu, khi no cng tin tng cn lao vi nh vua, khng ra ngoi phm-vi
tit-ngha, hn na, bit t v vn-ho, c l, nhc, c y quan, mun ngang hng vi Trung-Quc, li
bit hc theo o ngha trong Thi, Th, gio-ho khp c t Nam-Giao. Bi vy, cho php vn gi trt
nht phm, ngang hng vi cc quan Tam-Ty trong triu. i! Lm trn bn-phn tn, thun, l thnh-tch
ca ngi ti, yu mn khen ch l hng n ca qun thng. Nay ban mng mi, ng hu hng n.
Vy ban cho nghi-thc ng vi cc quan Tam-Ty1, d na y nh c.
Nc nh ta theo php tri, ni ngi vua, bao trm c bn phng. c Tin-Hong c nhn-
ngha cao su, thm khp cc nc xa gn, khng h phn-bit. Ng triu mi nm va la i. Ta l
Th-T dng ch c cc v tn, thch i-thn tn ln, ci Din-Hu th 8 lm Ch-Tr nguyn nin;
nay sai quan -Trung i-phu Li-B Thng-Th l Gio-Ha, quan Phng-Ngh i-phu, L B Lang-
Trung l Vn-C, a li Chiu d qua, nh ngi nn suy rng nhn c ca ta m bo-th ly nhn-
dn trong nc, th theo lng nhn-i ca i thi-bnh, bn lng trung-thnh m th i-quc.
Vy nay chiu th nn tun nh.
Nh nc ta chu ly mng Tri, v yn mun nc, nhn c khp mi ni, khng phn bit
trung-h (Trung-Quc) vi cc nc Man-Di. Gn y Tin- thng-h, ta l ch-tn ca D-Vng
c cc tn, thch, i-thn suy tn, bn t ni sng-nghip ca Thi-T Hong- vo phng thin-
mng, ln ngi bu vo ngy 4 thng 9 nm Ch-Tr th ba, nhn ly nm Gip-T ci lm Thi-nh
nguyn-nin. Nay khin quan -Trung i-ph Li B Thng-Th l M-Hip-Mu, quan phng-nghi
i-phu L B Lang-Trung l Dng-Tn-Thu qua d nc khanh v ban mt quyn thi-lch. Xt t-
ph ca khanh, ni ph triu cng lu, v li nc ta i khanh cng rt hu. Mi y k th-thn
nc Chim-Thnh c dng biu rng: bn bin li ca khanh pht binh xm-ln Chim-Thnh, ta ly
lm st rut, khng hiu khanh v c g lm nh vy, khin ta kh m tin c. Ta lm vua c thin-h,
coi ch xa cng nh ch gn, min lm th no cho dn yn n, c ch lm n. Nh ngi phi th theo
y m cm ngn chng n ng cho lm lon v lo gi gn dn-s trong nc, ch qun lng trung
thun c nhiu i i vi nc ta. Vy nay t li chiu, phi nn tun theo.
1
Tam-Ty l: Thi-s, Thi-ph, Thi-bo.
2
Hu l Nht-Khong, vn tn l Manh, thy l Minh-Tng, con vua Anh-Tng.
24 An Nam Ch Lc - Quyn Nh
i-Nguyn Chiu-Ch
B-Lnh sinh ti t Din-Ch, gi tit lm ti, hng theo phng Bc, th-h cao qu, gi gn
mt cnh th phng xa, c ch mn vn-ho ca Trung-Quc, thng ngh n vic ni-ph. Nay Cu-
Chu thng nht, Ng-Lnh cng thanh bnh, bn do ng thu lc, qua li cng hin l-vt. Nay ta
25 An Nam Ch Lc - Quyn Nh
c li khen ngi sai con xin lm phin thuc, vy phong cho cha lm qun vng, cp tc lc
biu dng lng nhn-c khc thng, nn ghi su c n ca ta v chc cho trng th.
1
Lc ny l lc L-Hon cp ngi nh inh.
2
Lc l nin-hiu Cn-c nh L (tc L-Nhn-Tng), nc An-nam qua xm phm bin gii Trung-Quc.
26 An Nam Ch Lc - Quyn Nh
bit khuyn d ch mnh ni-ph, sut chng qui phc, bt gic hin cng, em mnh hiu thun, th s
c thng t tc lc, vinh-hin bi phn, nhng ti li trc y u c n-x, Cn-c ng
cn u tr, chnh lnh khng do y m ra, khi no lai triu cng s c tip i trng hu nh trc. Li
ta khng sai, ch c nghe lm. Gn y, ta nghe nhn-dn b bc lt cc kh, ta cn dn s-thn
truyn t n chiu ca ta, s tn bo v thu nng u c ty tr. Mong rng mt nc ch-hu ca
ta c yn-vui lun lun.
Ta c ng mnh ln, ng theo bc trn, phng s giao x v cung miu, hng c phc
lc ca ba v thn1; thi hnh n-c trong phng h (Trung-Hoa), thn thin vi bn ci ngoi. Nay
truyn cc chc s-quan lm sc mng phong nc ch hu (nc An-nam).
Nay Suy-thnh bo-tit, ng-c th-chnh, Thun-ha-dc-i-cng-thn Tnh-hi-qun tit-
quan-st x-tr ng s, ng Trung-th-Mn-h Bnh-chng-s l L-Nht-Tn sn lng c thin,
gi d trung cn, nh quc Nam-bang, c cng trn-ng, bo v cho Trung-quc, khi ho binh ao,
xng nh ban cho l c i-tng v phong tc chn-vng gi chc v m lo vic cng hin.
Phc ln vng bn n lc mi, ting khen lng ly ti thm vn, ban thm t biu dng cng lao
rc r.
Than i! ngi m gip sc, nh kh thing che ch ca tin linh, nc hng lu i, cn tnh
tt gi gn theo phn s. Vy cho mnh mi, gi ly nc xa.
Sc cho An-nam quc-vng L-Long-Hn, nay phng-lch mi ra, chun-nh ngy thng cho
dn-s, t Long-Bin tuy xa cch, nhng bit gi php- ca ch-hu. Li c cng lao trn gi phin-
thuc. S ban hnh nht-lch, l mt cuc l rt trang-nghim. Ta rng suy nn thanh gio qua nam,
khanh cng nn ly lng trung thnh chu v bc, c st nc duyn-hi ca khanh, vng theo c
ca ta.
Nh Chu kin lp cc nc ch-hu, phn chia sng ni; nh Hn phong vng cho cc cng-
thn h khc v con chu ca h. S-tch y ng c khen ngi, vy gia truyn rt cung thun, i
i k tha phin-thuc, bao qun cnh-th v c hng n-hu ca triu-nh. Xt h Trn ti An-
nam, anh-minh cng-ngh tnh li trung-thun, v nc v nh, trc sau u lo yn dn v ho chng,
cha truyn con ni, ngi lo p mng k lo dng nh, hay vng lnh tng ng (cha), li knh cn
phng s i-quc, gp c nc trn che ch, hm m nn vn-ho qua my ln thng-ngn m ti
chu, qun bao ng xa cch m n cng hin, vy ta phi ban lc v khen ngi, long trng tc v
1
Ba v thn l: tri t, qu-thn, ng b, tc l: thin a, tng miu v x-tc.
2
L-Long-Hn tc L-Cao-Tng (1176-1210).
27 An Nam Ch Lc - Quyn Nh
c vinh-hin trn nm bc1, thng trt cao qu bng hng Tam-cng, c tit mao dng bn quc,
trng by binh-kh, cng trng ng ln bc nht, m cao gm di, oai hng rng v. Nay cho
c lm vua nh c v tng thm bng lc, nn bn lng trn-ng t ai, bo p n-c ca qun
thn. Hay-thay! Cc ngi sao chu v phng Bc, du thin-vn by v sng ngi; trm ng sng u
chy v ng, sng knh ngc d u ngn tr. Nn knh vng s hu i m ghi nh c n ca ta. Vy
trao chc Tnh-Hi-qun Tit- quan-st x-tr ng s, c-tin Kim-hiu thi-u, kim ng-s i-
phu Thng-tr-quc An-nam quc-vng, n lc 3000 h2, thc-phong 1000 h, li c t danh xng
Hiu-Trung Thun-Ho cng-thn cng cho o gm ai vng y , tip c t ch-ch ny th phng
nhn.
1
Nm bc: cng, hu, b, t, nam, trn nm bc y tc l vng.
2
3.000 h: Ly thu trong 3.000 nh m phng dng mt ng vua.
28 An Nam Ch Lc - Quyn Tam
An-Nam Ch-Lc
Quyn Tam
i-Nguyn Phng S
ca cha chin, cung tht vn nguyn, vua Din cm phc, u hng ri sai ngi con trai ng k
hn vo chu v cng hin. Cn nh Trn-Nam-Vng xut qun nh nc An-nam, Thin-T cng ra
li ch d nh khi nh nc Din-in, nu khng, th cung tht ny u cn na".
Khi ang ni cu chuyn th cn-thn l inh-Cng-Vin li rng: "Thin-T c tt nh
th, th trc kia, khng ng n binh-kh chng l cng tt hn ?". Lp-o nt rng: "K to nn
mi ha cho nc An-nam, cha chc khng do bn ngi, o tri cao rng, ngi lm g m bit
c?". Ri bn Lp-o pht tay o ng dy, inh-Cng-Vin bn xin li.
Th-T khi ti ch s-qun, t ni rng, ng tang vua cha, ch mc o vi en, n da
rau, th-gii nm nm, nay mi c hai nm 24 ngy. Th-T i xe loan gi, cc b ti th mc triu
phc i chn, ti s-qun n rc t chiu ca Thin-T, t bui tra rc vo thnh cung Thnh-
hong, qua cu Ngon-nguyt, v lu Trng-Minh, n ca Chnh-Dng, Lp-o xung nga nng
t chiu vo ca Minh-Dng, cc quan i theo vo ca Vn-Hi, cc quan liu-thuc An-nam th vo
ca Nht-Tn, n trc cc Minh-H, ng i u tri nm v t l xng trm hng, Th-T cng
ch l tim Thi-S, Chiu-Minh-Vng, em l Thi-U T-Thin-Vng; Thiu-Bo, Ng-s, i-phu v
cc quan Hn-Lm tm ngi, u ln in Th-Quang, trc ngai rng c t hng n, Th-T lm l
ly t chiu; l xong th t tuyn c ly. Th-T ni rng: "Knh xem t chiu-th ca Thin-T, mng
r khn xit", ri h ln rng: "Hong- vn tu". Sau ra cc Triu-Thin, xung in Tp-Hin thit
tic, theo hng ng ty i din m ngi, ch Tim-Thi-S ngi di t bn vua, cn bn Thi-U,
Thiu-Bo u ng chu trn in, cc quan-liu u ng di in, nu khng c lnh, th khng
c ln; i nhc nh thi di in, cn tiu nhc thi trn in. cc thc ru, tri qu l
v cc mn n rt qu nh c tht cng cc hi-v dn n tm bn. Thnh-thong, mi n cau tru tm
vi vi hu1. Vua An-nam tip chuyn vui v lun lun v lm th tng Thin-S. Lp-o tc th lm
th p li. Tic gn xong, mi Lp-o vo trong trng, u ngi trn t.
Th-T ni: "Nc ti qui ph Thin-triu ba mi nm, lng th nc trn, khng khi no
qun lng, thng nm dng l vt, khng h b thiu, k t i ng i cha cho n ngy nay, trc
sau i mt con ng. Nhiu ln c Chiu gi vo triu, ch v c au yu, khng i chu c, n i
Thnh-thng ni gin, c binh qua nh, dn s b chm git, lng m b o ln, n cha b thiu
hu, cy ci b cht ph tan tnh, ni khng k xit. Nc ti khng ti li g m gp tai ha to tt. C
theo li chiu ca Thin-T, chuyn no cng k ti git hi quc-thc (tc ch Trn-Di-i), ui Thin-
S, chng c vi Vng-s, n nay vn cha c tha ti. Xt li, quc-thc, nhn i tin-vng sai
i vo Trung Quc, chu Thin-t v thay mt tin-vng ti tu i mi vic. Lc by gi, Thin-T
phong cho Quc-thc lm vua An-nam. Quc-thc t mnh ly lm s ri khng bit i vo u, ch
khng phi nc ti dm git. Ch ti t trn i min Hi-Nam, ri cc tn-tc gi binh-quyn v chng
c vi qun Thin-triu, tht ra th quc-vng khng bit g n. Duy c mt vic khng i chu, cng
chng c c g khc, tht ch vi ham sng s cht, thy ng s xa xui him tr, kh ni rt c, i
ngoi mun dm m bt phc thu th, nu cht gia ng, th c ch g cho Thng-quc khng?
Gn y, chng ti thng sai ngi i triu-cng, gi lng trung-thnh th vua trn, nh vy c tn
hi chi n Thng-quc khng? Chng qua mi tnh cm b di ca chng ti vn khng c chuyn
t ln Thin-T. Hm nay, Thin-S qua n y, tht l mt c-hi may mn cho nc ti c t
oan, trng mong Thin-S, lc v b kin tu r vi Thin-T. Chng ti ngh rng di tri, ch no
cng t ca vua, trn b t, ai ai cng phc tng nh vua. Nc An-nam lm nhn-dn ca
Thin-T, khng c ch hng g khc na, c Thin-T ly bn b lm mt nh, tuy nc ti khng ti
chu, nhng trong cnh-th, th cng l mt h-thn ca x-tc vy. Dm ni rng ch tri t bit r
tm-s ca ti.
Bn Lp-o p rng: "Ngy chng ti t gi sn vua qua y, Tha-tng i-thn c bo
rng: "Cc s-thn trc khng bit tuyn-dng thnh- ca Thin-T, khin cho tiu-quc sinh ra nghi
ng, nay cc ng ch hc li cc s-thn trc"; chng ti qua y c gp Th-T ni chuyn, nhng
1
Kh lam chng rt c, nhn-dn x Lnh-Nam tm phng thuc c ba v: vi hu l v con hu di bin nu thnh vi, qut
vo l tru ri nhp vi ming cau m n th tr ht kh c, khi st rt; khi no c khch ti nh th i n cau tru. Nu ngi
ch nh hu tnh hn na th rt ru cay, mi thuc ht, u l nhng v tr kh c v gi c.
31 An Nam Ch Lc - Quyn Tam
1
Tiu-Phng-Nhai tc Tiu-Thi-ng.
32 An Nam Ch Lc - Quyn Tam
thnh-triu cai-tr mun nc, v ngi i s cng k lm quan ni xa cng c s-tch m kho xt,
ch khng phi l s vinh-d ring ca Thi-ng c-nhn m thi.
Xa ng Thi-S-Cng (tc T-M-Thin), i khp trong thin-h, phng Nam i c sng
Giang, sng Hoi; phng Bc, i ti qun Trc-Lc. Nay Thi-ng, phng Bc i t Khai-Bnh, Nam
ti Giao-Ch, cuc du-lch ny tht l k-tuyt, lm mt pho k-thut hay nht trong i.
Nm i-c th 5 (1301), vua Thnh-Tng nh Nguyn sai Thng-th M-Hp-Ma, L-B Th-
Lang Kiu-Tng-Khoan mang chiu qua d vua An-nam, nn theo k hn 3 nm qua triu cng mt ln;
kp khi vua An-nam t sai s n triu-cng th triu-nh khng sai s na, nhng vn cho dn s-thn
An-nam l bn ng-Nh-Lm tr v nc.
Nm Ch-i nguyn-nin (1308), vua V-Tng nh Nguyn sai L-B Thng-th An-L-Oai,
Li-B Th-Lang L-Kinh, Binh-B Th-Lang Cao-Phc-L sang s An-nam tuyn li chiu d tc v ca
V-Tng Hong-. Lc , Trn-Nht-Tn mt, nn Th-T Trn-Nht-Su sai s-thn qua dng li
biu h v cng l vt.
Nm Ch-i th 4 (1311), sai L-B Thng-th Ni-M-i, Li-B Th-Lang Nhip-C-B,
Binh-B Lang-Trung -D-Kh i s An-nam tuyn li chiu-vn tc v ca Nhn-Tng Hong-.
Qua nm u Hong-Khnh (1312) Th-T Trn-Nht-Su sai s qua dng li biu h v cng l vt.
Nm u hiu Ch-Tr (1321), vua Anh-Tng sai Li-B Thng-th Gio-Ho, L-B Lang-Trung
Vn-C qua s An-nam tuyn c chiu vn tc v ca Anh-Tng Hong-. Qua nm sau (1322),
Th-T Trn-Nht-Khong sai s qua dng li biu h v l-vt.
Nm u hiu Thi-nh (1324), sai Li-B Thng-th M-Hip-Mu, L-B Lang-Trung Dng-
Tng-Thy i s An-nam tuyn li chiu.
Nm Ch-Thun th 3 (1332), vua Vn-Tng sai Li-B Thng-th St-Ch-Nga, L-B Lang-
Trung Triu-K-Hy i s An-nam, tuyn c chiu-vn tc-v ca Vn-Tng Hong-. Qua nm sau
(1333), vua An-nam l Trn-Nht-Ph sai s-thn i cng v dng biu-h.
Nm Nguyn-Thng th 3 (1335), vua Thun- sai s l Li-B Thng-th Thit-Tr, L-B
Lang-Trung Tr-Hy-Thin sang s An-nam tuyn c li chiu-vn tc v ca Kim-Thng Hong-. Qua
nm sau (1336), Trn-Nht-Ph sai s dng biu mng v cng l-vt.
Lc-gi:
b qua cha lm, v sai ti em n ph qua phong tc-h lm vua Nam-Vit; ng l tc-h ra ch a-
u n rc, tr mt v hng Bc m chu xng lm ti mi phi. Nay li ly nc Vit mi xy dng
cha thnh, m qut cng ti y, nu nh Hn nghe c s o m tin-nhn ca tc-h m t
ht, git sch tn-tc, ri sai mt vin tng em mi vn qun qua t Vit git tc-h, bt phi hng
nh Hn nh tr bn tay".
nghe xong, bn nhm dy, ngi li t-t, m xin li rng: "ti trong x mi-r, lu ngy
qun ht l-ngha", ri gi Gi li vi ngy cng ung ru v tin hnh-l tr gi n ngn vng,
rt cuc Gi phong lm Nam-Vit-Vng v bo xng thn, tun hnh cc iu nh c ca nh
Hn.
Gi v tu li, Cao-T nh Hn rt p lng, phong Gi lm chc Thi-Trung i-phu. Qua i
Cao-Hu, v triu-nh cm Nam-Vit mua st ca Trung-Quc, Triu- bn tim hiu xng . Hn-
Vn- li sai Lc-Gi qua t li trch , s, li xng thn v triu cng nh li chiu ch.
Trang-Tr:
Chung-Qun:
An-Quc Thiu-Qu:
Ngi B-Lng, khi trc Thi-T Nam-Vit l Anh-T qua Trng-An lm con tin, ly con gi h
C huyn Hm-n, sinh con l Hng, kp khi Anh-T ni ngi vua Nam-Vit, bn dng th xin lp C-
Th lm Vng-Hu. n lc Anh-T cht, Hng ni ngi, lp m l C-Th lm Vng-Thi-Hu. Nhng
trc khi C-Th cha ly Anh-T, t-thng vi Thiu-Qu. Nm Nguyn-nh th 3 (114 trc Cng
nguyn), vua V- sai Thiu-Qu cng Chung-Qun qua d vua nhp triu, Thiu-Qu ti nc Vit, li
t-thng cng Vng-Thi-Hu. Dn Nam-Vit khng phc tng Vng-Thi-Hu, Thi-Hu s dn ni
lon, mun git T-tng L-Gia, Gia nh git Vng-Thi-Hu v bn Thiu-Qu.
Hn-Thin-Thu:
Ngi thi Hiu-V-. Tng Nam-Vit l L-Gia lm phn, V- sai Trang-Sm em 2000
ngi cng i s qua Nam-Vit. Sm ni: "nh ly s ha ho m qua, th nm by ngi i theo cng
, nh dng v-lc m ti, th s 2000 ngi cng khng ly lm ", bn t chi khng i. Quc-
Tng ca T-Bc hi trc l Hn-Thin-Thu tu vi vua rng: "Nc Vit l nc nh, li c Vng-
Thi-Hu ni ng, ch mt tn L-Gia lm hi thi, xin c hai trm ngi dng s i qua, chc chm
34 An Nam Ch Lc - Quyn Tam
c u L-Gia em v bo tin". Vua bn sai bn Thin-Thu em 2000 ngi qua nc Vit. Lc qun
Thin-Thu vo ph c my p nh v sp tin ti Phin-Ngung, th qun Vit nh v tiu dit bn
Thin-Thu. V- ni rng: "Tuy Thin-Thu khng lp c cng g, nhng cng ng u xung
phong", ri phong cho ngi con l Din-Nin tc Thnh-An-Hu.
C-Lc:
Thch-Sng:
Cao-Bo-T:
Nm Khai-Bu th 8 ca Tng Thi-T (970), Thng-Soi Giao-Ch l inh-Lin sai s-thn sang
cng hin, Thi-T h chiu phong Lin quan tc. Bo-T ng lm chc Hng-L-Khanh, tha lnh
cng Vng-Ngn-Ph qua Giao-Ch lm chc Quan-Co-S.
L-Tp:
Trng-Tng-Quyn:
L-Nhc-Chuyt:
Trong nm Ung-Hy th 2 (985), nhn L-Hon vo cng, vua Thi-Tng cho Hon nhng c,
gm, gio, lm Giao-Ch Qun-vng. Nhc-Chuyt l chc Ch-Khch Lang-Trung Trc-Chiu-
Vn-Qun, cng L-Gic l chc L-Vin Bc-S, sung lm chc Quan-Co-S qua nc Vit.
Ngu-Tng:
35 An Nam Ch Lc - Quyn Tam
Trong nm oan-Cng nguyn nin (988), phong tc cho L-Hon (989), Tng lm chc Ngu-
B Vin-Ngoi-Lang cng L- lm chc Trc-S-Qun sung chc Quan-co-s i qua Nam-Vit.
Tng-Co:
Vng-Th-Tc:
L-Kin-Trung:
Trong u hiu Ch-o (995), nhn qun Giao-Ch xm phm bin gii Trung-Quc, vua Thi-
Tng sai Qung-Ty Chuyn-Vn-S l Trn-Nghiu-Tu em t chiu-th ban cho L-Hon v khin
Hi-Khang-U l L-Kin-Trung em t chiu cng i qua d Giao-Ch.
Chng-Tn:
Lu-Bnh:
l-vt p l v h chiu d khen ngi, do Qung-Ty Kinh-Lc-S chuyn t, nhn khin Bnh
em t chiu qua d ch.
An-Nam Ch-Lc Quyn Tam Chung
37 An Nam Ch Lc - Quyn T
An-Nam Ch-Lc
Quyn T
i Hin-Tng Hong-, nm Canh-Thn (1260), Th-T ln ngi, bn lun vic nh gic Vn-
Nam, Thi-Soi l Ngt-Lng-Hip-Gii i kinh lc. Ma ng nm inh-T (1257) khin Thi-Soi
sut qun t ng Vn-Nam qua n bin-gii An-nam, mun ra chu Ung v chu Qu, hp i binh
ti chu Ngc nh nh Tng. Thng 12, i qun ng ti N-Nguyn, vua Trn sai qun lnh ci voi
ra nghnh-chin. Lc y c ngi con Thi-Soi tn l A-Trut, mi 18 tui, sut lnh bn gii ra bn voi,
voi kinh hong b chy, quay li ch p qun lnh, khin cho qun nh Trn tan r. n sng ngy mai,
vua Trn ct t cu Ph-L, ri thit trn ti mt bn b sng. Qun Nguyn mun li qua sng, nhng
khng bit su cn, mi i dc theo b sng m bn tn ln tri, tn ri cm xung nc m khng ni
ln, bit l ch y cn, bn sai k-binh qua sng, nga nhy ln t, nh tan r cnh qun An-nam,
tip , i qun git hng mun ngi, chm tn-t An-nam l Ph-Lng-Hu, vua Trn bn chu
hng, ri quan-qun lui v.
Ma xun nm sau, vua Trn dng t biu xin lm ti v cng hin l-vt.
Nm Trung-Thng th 3 (1262), Th-T ra li Ch phong cho Trn-Nht-Cnh lm An-nam quc
vng. Trong nin hiu Ch-nguyn (1264-1294), my ln Th-T cho mi vua Trn vo chu m vua
Trn c thc bnh khng i, n nm inh-Su (1277), th mt.
Th-T Trn-Nht-Huyn k lp, Th-T sai s qua mi, li thc c b au. n nm Nhm-Ng
hiu Ch-Nguyn (1282), quan Hu-Tha l Toa-, quan T-Tha l Lu-Thm, quan Tham-Chnh l A-
L, dng binh ti Chim-Thnh, triu nh sai s qua d nc An-nam cho mn ng v gip qun
lng, vua Trn khng chu. Qua ma ng nm Gip-Thn, hiu Ch-Nguyn (1284), li sai Trn-Nam-
Vng Thot-Hoan v Bnh-Chng A-L-Hi-Nha, em binh gip trn Chim-Thnh. Ngy 21 thng
12, ngy Gip-T, qun lnh nh tr ti bin-gii An-nam, chia ng i: Vn-H L-La-Hip-p-Nhi,
Chiu-Tho A-Thm pha Ty do huyn Khu-n m tin; Khip-tit-St-Lc-Nhi, Vn-H L-Bang-Hin
pha ng do Cp-Lnh m tin; ri i binh ca Trn-Nam-Vng k tip ti sau. Qun ng ng th
ph i Kh-Li v i Anh-Nhi, bt c gin ip l bn -V em chm. Cn tn-trng nh Trn l
Hng-o-Vng Trn-Tun th gi i Ni-Bng. Ngy 27, ngy Canh-Ng, i qun ti nh ph, Hng-
o-Vng rt lui gi chu Lng-Giang, thua chy, qun Nguyn bt c thuyn b vi mi chic.
Qun ng ty ph i Chi-Lng, tc Lo-Th-Quan.
Nm t-Du, Ch-Nguyn (1285), mng chn thng ging ngy nhm-ng, Th-T (vua Trn), t
lm tng em mi vn qun nh mt trn ln ni sng Bi-Than, nguyn-soi -M-Nhi, Chiu-Tho
Np-Hi, Trn-V Tng-Lm-c, dng nhng thuyn bt c nh ph qun nh Trn. Ngy 13
Bnh-Tut, Th-T gi sng L-Giang li tan r b chy. Trn-Nam-Vng qua sng m tic ti cung-
nh An-nam, cc tng ngi th hin t-binh, k th dng u ngi chm c.
Ngy 21, Nhm-Thn, qun nh Nguyn ph i Thin-Hn, chm c tng l Bo-Ngha-Hu,
Th-T lui gi i Hi-Th, lm c ti pha ty b sng, chng gi, qun nh Nguyn t trn v di b
sng bn tn vo, khin cho qun lnh tan ht. Lc , i-vng Gio-K, Hu-Tha Toa-, T-Tha
38 An Nam Ch Lc - Quyn T
Ngy 23 Canh-Tut, qun b ti t Lc-Chu, chia ng tin ti, Hu-Tha Trnh-Bng, Tham-
Chnh Sch-La-p-Nhi, do ca i Chi-Lng; i qun ca Trn-Nam-Vng do ca i Kh-Li, Hu-Tha
A-Bt-Xch lm tin phong, ng thi tin qun; Hu-Tha i-L cng t tnh Vn-Nam tin qun n
ch Tam-i-giang, cng ngi em Th-T l Trn-Dut giao-chin, bt c hai tng H-nh v L-
Thch.
Ngy mng 3 thng 12, K-V, lc-qun mi tin ti T-Thp-Nguyn, Trn-Nam-Vng nhn v
b mt lng-thc, khin -M-Nhi c qun i cp lng hng ca qun An-nam. Hu-Tha Trnh-
Bng, T-Tha A-L v Lu-Giang p thnh g trn hai ni Ph-Li v Ch-Linh cha lng-thc
nui qun lnh.
Ngy 23 K-Mo, Trn-Nam-Vng li chia qun tin cng, qun thu ca Phn-Tham-Chnh i
theo Trn-Nam-Vng ti Bc-Giang, qun An-nam lp ca sng, phc binh ni rng l nh ui chy,
ri binh thuyn ko ra sng L-Giang, qun Th-T b tan r. Lc , Tnh--S Hu S-t, Vn-H-
Hu (khng r tn) v Tin-Thin-H, gp nhng qun cn st li cc cnh, ch c 5.000 ngi, cng
L-Tc t huyn T-Minh, tip tc i ti, ngy 28, Gip-Thn vo i Ni-Bng, nh vi qun Nam sut
c ngy m, qun ta kit sc b thua; Hu--S t trn; Tc thuc ng li dn Vn-H, Thin-H
cng con ca An-nam quc-vng l Trn-Dc v bn Thim-S Nguyn-Lnh, Ph-Phn L-n em k-
binh cn st li liu cht m nh, thot ra khi ca i.
Ngy 29, t-Du, Trn-Nam-Vng qua L-Giang v hng ty, A-Bt-Xch theo b phng
ng nh ph ca i Hm-T. Th-T rt lui gi ca i Hi-Th, b i-binh nh tan.
Ngy K-Su mng 4 thng ging nm Mu-T hiu Ch-Nguyn (1288) Trn-Nam-Vng v n
c, -M-Nhi do ng bin ra rc, Trng-Vn-H em thuyn lng thc tip tc tin qua.
Ngy 11, Bnh-T, cng qun Nam nh ti ca sng a-Ng, nhn thu-triu xung ri tan.
Trng-Vn-H gp qun ch ti ca sng An-Bang, b chm thuyn mt lng-thc, ri i chic ghe
nh, chy v Khm-Chu. Qua thng 2, Th-T khin anh h l Hng-Ninh-Vng Trn-tung nhiu ln
ti xin u hng, c lm cho qun ta mt mi ri ban m cho qun cm-t ti quy ri cc n, Trn-
Nam-Vng tc gin, sai Vn-H l Gii-Chn t thnh, nhng ngi chung quanh can ngn li. Thn-
N-Tng-Qun Gi-Nhc-Ng hin k rng: "nn em qun v, khng nn li gi". Trn-Nam-Vng
cng ni: "X t nng nc, m-t, lng-phn thiu, qun lnh mt mi", bn ko qun v. Cc tng
thu-l co rng: "Hai ln thuyn vn-ti ti m u b chm, by gi ko qun v, khng chi bng ph
hu ht thuyn b, theo ng b l tin hn c". Trn-Nam-Vng mun nghe theo, nhng bn tu-
thuc cn li.
Ngy 3 thng 3, inh-Hi, Hu-Tha Trnh-Bng, Thim-Tnh t-Mc, sut qun k-m n
rc qun thu, qua ch ng-H, b sng ngn tr phi i v ng c, nhng cu, cng u b qun
An-nam ct t ch nh qun ta. Trnh-Hu-Tha hi nhng ph-lo do qun ta bt gi, ri m li
theo con ng khc m i, theo kp i qun ra khi ca Ni-Bng. Qun Nam li phc binh nh ct
t mt sau qun ta, Vn-H p-th-Xch, Lu-Th-Anh nh ui i, bt c cc tng l Phm-Tr
v Nguyn-K em chm.
Ngy 7 Tn-Mo, thu qun ti Trc-ng, qun An-nam ti nh, b Lu-Khu nh lui, bt
c 20 chic thuyn, -M-Nhi khng i ng bin v, tri li, do sng Bch-ng m di, gp qun
ch, -M-Nhi t lnh qun lnh ti lng thc nghnh-chin, Phn-Tham-Chnh, Hoch-Phong ng tip,
va thu triu xung, qun b hm. Trn-Nam-Vng nghe qun An-nam o hm sa nga m gi i
N-Nhi, bn khin quan chu T-Minh l Hong-Kin, dn i ng khc, thng ti Lc-Xuyn, ton
qun c v.
Nm Canh-Dn hiu Ch-Nguyn (1290) Th-T mt, con l Trn-Nht-Tn k lp. Qua nm
Qu-T hiu Ch-Nguyn (1293) sai s-thn l o-T-K ti dng l cng hin, Hong-Thng ly c
qua vi nhiu ln m khng n chu, bn gi T-K t Giang-Lng, lp An-nam Hnh-Tnh, sai Lu-
Quc-Kit cng ch-hu Vng-Nh-Ct-t, v.v... ko qun qua nh, do i-Vng ch-Ct-L-i
tng qun vic chinh pht. Ma ng nm y, tr binh ti Tnh-Giang, ch ma thu sang nm tin pht.
Thng ging ma xun nm Gip-Ng, Ch-Nguyn (1294), vua Th-T bng, Thnh-Tng Hong- ln
40 An Nam Ch Lc - Quyn T
ngi, xung chiu bi binh, tha ti An-nam v th s-thn l o-T-K v nc. Vua Trn-Nht-Tn
dng t biu chc mng, sai s qua t ti, xin vnh-vin lm ch hu v chiu l thng nm cng hin.
Nam u c bnh-nh. Vin cng ngi Vit thn minh ch- c tin vic cai-tr, t Lc-Vit
phi tun y quy-ch ca M-tng-qun.
Nm Kin-V th 20 (44), M-Vin ko qun v Kinh-s. By qun Giao-Ch, khi i cng-hin,
u phi do ng bin ln huyn ng-d (thuc huyn Hu-Quan Phc-Chu) m dng l vt.
Trong hiu Hong-V ca nh Ng (222-228), Tn-Quyn sai Trn-Th qua thay S-Nhip lm
Thi-Th qun Giao-Ch. Con S-Nhip lm S-Huy khng vng mnh, c binh gi ca bin. Nm Kin-
Hng nguyn-nin (252) vua nh Ng dng L-i lm Th-s qun Giao-Ch cng Tit-Tng c
qun 3.000 vt bin qua nh min Nam. C k ni vi i rng: "Huy cy c n trc ca ng cha
li, nhn dn trong mt ci Giao-Chu ng h, cha d nh c". i ni: "Huy cy th xa, thng
lng phn nghch; khng ng qun ta bng ti, nhn y cha chun b, nh thnh-lnh, th nht nh
phi c, nu tr ni, khng tin qun by gi, th s h gi gn bn cht; man di my qun u
hng theo, th du c tr khn n bc no, cng khng lm g hn c". Ni xong, bn qua qun
Hp-Ph, cng vi vin qun th l i-Lng u tin. i dng em S-Nhip l S-Ph lm vai s-hu-
tng-s, qua thuyt, Huy sut c su anh em ra hng, i chm ht v em u v Mt-Lng. Qun
nh Ng tin ti Cu-Chn, chm bt mun ngi, li khin quan tng s tuyn b c ho ti Ph-Nam
v Lm-p. Bi vy cc nc u ti cng-hin phng-vt.
Nm Vnh-An th 5 ca nh Ng (262), quan li trong qun Giao-Ch l L-Hng git Thi-Th
Giao-Ch l Tn-T, ri em t qun y ph theo nh Tn.
Vua V- nh Tn dng Dng-Tc lm Thi-Th qun Giao-Ch, Tc nh ui chm c -
c l Tu-Tc v bn quan Th-S l Lu-Tun. Nm u hiu Kin-Honh (269) Vua Ng l Tn-Ho
sai Gim-Qun Ngu-T, Uy-Nam tng qun Tit-H, Thng-Ng thi-th o-Hong do ng b i
ti, sai Gim-Qun L-Min, c-qun T-Tn do ng bin Kin-An i ti, hp ti qun Hp-Ph
qua nh Giao-Ch. Nm th 3 (271), Hong theo ng bin n thnh-lnh, i thng ti Giao-Ch, nh
hm c thnh, git c my tng do nh Tn t ra.
Nm Nguyn-Gia th 23 (446), ca Tng-Vn-, vua Lm-p l Phm-Dng-Mi lm phn,
quan Th-S Giao-Chu l n-Ho-Chi cng tng qun Tng-Xc em qun ti nh thnh Khu-Tc,
Dng-Mi chy qua Tng-Ph, c qun lnh ci voi ra chng c. Tng-Xc ngh rng ging s-t oai
phc c trm loi, bn ch ra hnh s-t gi, cho i trn vi voi, qu nhin voi kinh hi, chy by,
qun gic ri lon tan r, qun nh Tng bn khc-phc Lm-p v thu hoch c nhng qu bu.
Trong thi Lng-V- (502-549), ngi Giao-Ch L-Bn lm phn, vua V- ra li chiu cho
Th-s Dng-Phiu v T-M Trn-B-Tin qua nh, qun chng ca L-Bn ng n ti h in-
Trit, cc qun-s s, np ti ca h, khng dm tin; B-Tin ni rng: "qun ta xut trn lu, m
khng c vin binh, nhng vo gia rut ngi ta ri, th nn qu quyt chung sc m nh", nhng
qun lnh khng ng theo. m y, nc sng dy ln bt ng, trn vo trong h, B-Tin em binh s
thuc, theo dng nc tin trc, ri cc qun u gic trng xut trn, qun L-Bn tan v b chy,
Tin ui theo ti ng Khut-Liu, chm c Bn, em u v Kin-Nghip. Anh ca Bn l Thin-Bu
thu-tp tn-qun n vy i-Chu, nhng cng b dp yn.
Nm Khai-Hong th 10 ca nh Tu (590), L-Xun, ngi Giao-Ch, lm phn, Tu-Vn- ra
li chiu cho Dng-T nh dp yn.
Nm Nhn-Th th 2 (602), L-Pht-T lm lon, chim thnh c ca Vit-Vng. Ngi con ca
anh l i-Quyn chim thnh Long-Bin; cn tng l L-Ph-nh chim c thnh -Din. Dng-T
tu ln rng: "Th-S Qua-Chu l Lu-Phng c mu-lc lm tng", nn Vn- khin Lu-Phng
lm chc Giao-Chu-o-Hnh Qun-Tng-Qun, li dng -Chi Th-Lang l Knh-c-Lng lm chc
Trng-S, thng-lnh 27 dinh m tin ti. Phng qun-lnh rt nghim, h ai phm php th chm
ngay. Tuy nhin, tnh rt nhn-i, h qun lnh c au m, th thn-hnh n an-i, iu-tr, cho nn
qun lnh cm mn. Khi qun Tu ko ti ni -Long th gp gic, Phng sai bn Vng-Vinh, Tng-
Ton nh tan, Pht-T u hng ri b em v Kinh-S, cc tay kit-hit u b chm git.
n cui i Vn-, c ngi ni nc Lm-p c nhiu ca bu, nhng lu i khng n
chu. Va lc Lu-Phng mi dp yn Giao-Chu, trong s-nin i-Nghip (605-606), Dng- cho
42 An Nam Ch Lc - Quyn T
1
Nguyn-vn chua rng: "m l Nghim, tn c l Th".
43 An Nam Ch Lc - Quyn T
An-Nam Ch-Lc
Quyn Ng
1
Sch T-Truyn, n-Cng nm th 11 chp: khng o c, khng lng sc, khng thng yu ngi thn, khng chng minh
li ni, khng xt mnh l c ti, phm nm iu khng phi, m i chinh pht ngi khc.
2
Sch Lun-Ng, Khng-T ni: ngi qun-t c 3 iu s: s mnh tri, s bc i-nhn, s li ni ca thnh-nhn.
46 An Nam Ch Lc - Quyn Ng
1
Chp-s l ngi c phn s lm mt vic g, y nh Nguyn dng gi vua An-nam.
47 An Nam Ch Lc - Quyn Ng
Tin Triu Th S
1
Hu-Ch: i nh H vua i-V hp 800 nc Ch-hu, ch c nc Phng-Phong ti sau, b vua V git.
2
Quyn "Ph-tr" tc quyn c th t lp hoc t ph vua.
48 An Nam Ch Lc - Quyn Ng
thng, h khng tun theo php- ca Trung-Quc lu ri. H khng phng chiu-ch, bn c binh
qua nh, th ti tng vic binh-cch khng khi no ngh ngi c. Pht qun vo t Vit l vn-
quan trng, phi i kiu qua ni, cho vo sng; i vi trm ngn dm ton l tip gip rng su, tre
rm, dng nc trn di u vp phi , trong rng li nhiu rn c, cp d, n ma h, tri nng,
thi sinh ra chng th t, hoc lon, gian-nan, vt v v tt bnh tip ni vi nhau. Qun lnh cha tng
cm gm giao chin, nhng ngi t trn v b thng chc ng. Ti li nghe sau khi nh gic, t
b mt ma, v dn mi ngi y kh su kh, lm cho m dng mt iu-ho v nh-hng ti tri
t, do m sanh ra tai hi.
B-H c snh vi tri t, n thm n c cy, c mt ngi no i rt khng hng trn
tui tri m cht, th cng ly lm thng xt, trong nc khng trm cp g ng lo s m li khin
cho binh lnh phi thy ni chin-trng, tm dm ch hang ni, dn bin-gii ban ngy phi ng
ca, ti i lm n, m vn khng m no. Ti l tn An ny, trm ngh rng B-H nn trong vic dn
l phi hn. Ti li cn nghe nc Vit khc vi Trung-Quc, tri hn cho mt dy ni cao, xa nay
khng ai bc chn ti, xe nga khng thng, hnh nh tri t cch bit nc trong v nc ngoi
vy. Hung chi phng Nam nng nc v m thp, gn ma h th kh c v nng ny kh chu, nhn-
dn phi trn trung di nc. C nhiu sn, rn v cc ging su c, bnh dch thng xy ra,
ngi cha cht v gm gio m hai, ba phn mi cht bnh; tuy ly ht c nc Vit, cng khng
b li s hao tn. Gn y, ti nghe ngi i ng ni, vua Mn-Vit b em l Gip git ri Gip li
b dit, dn cha thuc vo ai, nu B-h phi mt trng-thn ti lm iu nhn-c v treo thng
chiu-v, th dn t gi n tr, tt s ua nhau quy thun Thnh-c; nu khng dng ti, th ni
tip dng vua on-tuyt, dng li nc dit vong, lp Vng-Hu, bo tn nc Vit, tt nc
Vit s em con chu qua lm tin, chu lm ch-hu v dng l cng. Nh vy, B-H ch tn mt ci n
tc vung v si giy gm thu mt trng hai ( vn vo n) m trn ng c mt phng ch-hu,
khng phin mt tn lnh, khng sn mt cy gio, m c n ln oai u c r rt. i Tn sai quan
U l -Th qua nh nc Vit, ngi Vit trn vo rng ni, nh khng c, ng qun m t
khng, lu ngy qun lnh mt mi, ri ngi Vit ra nh, qun lnh Tn i-bi, bn em cc ngi i
y qua gi gn. Trong lc y, trong nc ngoi nc u tao ng, dn s ri ren, ngi i khng
v, k qua khng tr li, ngi ngi khng vui sng, ua nhau chy trn, m ra trm cp, gy thnh
mi ho ti Sn-ng. Lo-T ni: "H qun lnh u, mc chng gai ", l th. V dng binh l vic
d, mt ch c gic, th bn mt u theo; ti s u bin sinh ra, trm cp ni dy, do ni cuc nh
Mn-Vit m ra. Sch Chu-Dch ni: "Vua Cao-Tng nh nc Qu-Phng n ba nm mi hn c".
Qu-Phng l nc mi nho nh m Cao-Tng l ng vua cng-thnh nh n. Mt ng vua cng-thnh
mt nc ln m nh mt nc mi r rt nh, cn n ba nm mi thng, th bit dng binh khng
th khinh thng c. Ti nghe rng: "o binh ca Thin-T c "chinh"1 ch khng "chin"2, ngha l
i nh u khng ai dm nh li. Nu nh ngi Vit c a liu cht, cu may, nghch vi vin Chp-
S ca n m xung phong i trc, du mt tn phu-xe, gp khi khng phng b, cng git c m
em u v dng ly cng. Nh vy tuy ly c u ca vua Vit, th nh i-Hn cng ly lm thn.
B-H coi chn chu nh mt nh, dn u cng l thn thip c. B-H ch ly c ho m che ch,
khin nhn-dn u an sinh lc-nghip, n mun i, truyn xung con chu v cng v tn, c
thin-h yn nh ni Thi-Sn, bn phng rng buc ly nhau, mt cch vng vng. Cn nh cnh th
ca mi r, khng ng gi ng phin n binh-m mt ngy.
Lc by gi qun nh Hn cha qua khi t Lnh-Nam, va gp dp ngi em vua Mn-Vit l
D-Thin git vua em u np cho Vng-Khi. Khi nhn tin ng qun, co vi Hn-An-Quc v
em u v bo. Vua Hn ra li chiu bi-binh. Sau khin Nghim-Tr tuyn li d cho Nam-Vit. Vua
Vit l H ci t ni: "c Thin-T v ti m dy binh tr nc Mn-Vit, ti khng bit ly g bo p",
ri khin Thi-T Anh-T qua Trung-Quc chu hu vua Hn. Vua Hn ban li khen ngi -ngh ca
Hoi-Nam-Vng.
1
Chinh: Ti m chnh ti-danh, ngi trn tr ti, ngi di phi chu ti, khng khng c li, ngha l gi trt-t.
2
Chin: Ti nh c cp t ai ca ci, cho nn phe b nh phi dng v-lc khng-c, c cuc thng bi, khng k trt-t, ai
mnh ny c.
49 An Nam Ch Lc - Quyn Ng
Trong nm u hiu Vnh-Nguyn (89), i vua Hn-Ho-, cc quan Lnh-Nam dng nhng
qu l-chi ti. ng-Khng dng th can rng: "Ti nghe ngi trn khng ly ngon vt l lm
c, ngi di khng ly s cng hin n lm cng, chng ti thy by qun Giao-Ch dng nhng
tri long-nh, l-chi, v.v... th phi trong khong mi dm mt trm nga, nm dm mt ni ngh,
tin ngy m chuyn t. Xt li t Nam nng ny, khp cc ng ng u c c-th, khin cho
nhiu ngi b cht dc ng; v li, hai vt ny c dng ln triu-nh, v tt c th lm cho sng
lu thm". Vua Ho- bn h chiu ni rng: "ca qu ca nc xa l m em v vn dng ln
phng th tn t; nu c s tn-hi n nhn-dn, th tri vi lng thng dn. V vy, h sc d cho
cc quan ln khng nn cng-hin l-chi v long-nhn na".
Trong thi i Hn-Thun- (126-144), dn qun Tng-Lm ni gic nh git quan
Trng-S, Th-S Giao-Chu l Phn-Din tho-pht m khng c thng, triu-nh -ngh sai cc
tng pht qun lnh chu Kinh, chu Dng, chu Duyn v chu D, c thy 40.000 ngi ti nh
gic y. L-C bc li ngh y v ni rng: "ng trm cp chu Kinh, chu Dng ng cn kt b
kt l, cha tan r, qun mi r qun V-Lng v Nam-Qun cha c xp t yn-n; qun Trng-
Sa v qun Qu-Dng hay b my chuyn trng binh, nu sinh ra vic tao-ng g, t li thm s hon-
nn, y l th nht khng nn lm. Ngi chu Duyn v chu D i xa n 10.000 dm v khng c
k-hn tr v; nu h chiu cng bch h ra trn, th h phi lm phn trn i, y l l th hai
khng nn lm. Thu-th Nam-Chu m-thp li thm dch-l, s lm cho trong mi ngi phi cht
bn, nm, y l l th ba khng nn lm. ng i mun dm, qun lnh mi mt, va ti min Lnh-
Ngoi khng cn sc nh gic, y l l th t khng nn lm. Mc i ca qun-lnh mt ngy l
30 dm, m t Chu-Duyn, chu D ti qun Nht-Nam c thy 9.000 dm, vy phi i 300 ngy mi
n; mi ngi n mt ngy ht 5 thng go, vy phi dng go n 600.000 hc, cha k vt-thc ca
cc tng, li, nga v la, h c binh th s-ph nh th, y l l th nm khng nn lm. t qun lnh
tr ti u, t l ngi b cht s ng, khng sc chng vi ch, th phi pht thm qun v dn
sung vo qun ngch, nh vy, l mt vic khng th kham c, phng chi lnh bn chu
m i cu tai-nn qung ng mun dm, lao kh bit chng no, y l l th su khng nn lm.
Ngy trc Trung-Lang-Tng l Don-Tu ti nh mi Khng lm phn ch-Chu, dn ch-
Chu cm hn m ca rng: "Tc li thng kh, Don lai st ng" ngha l qun gic ti cn d chu, ng
Don ti l git ta. Ri Tu b mi v, qun lnh th giao cho Th-s s-ti l Trng-Kiu c sut, Kiu
nhn nhng tng ti , trong mt thng th qut sch bn trm cp; iu y chng t rng sai tng
ra dp lon l v ch, khng bng s hiu-nghim ca cc quan ti chu qun. Vy nn chn ngi
dng-lc, nhn-t gi chc Tng-Su, Th-s v Thi-Th, dn quan v dn Nht-Nam sang qun
Giao-Ch, chiu tp dn man di, khin cho h cng nh nhau, mt mt khc em vng bc t la
lm qun nhu. Nu c k no dng mu phn-gin, em u gic n dng np, th thng cho n bng
cch phong chc tc v ban cho t ai.
Ngy trc c Chc-Lng lm quan Th-S ti Tnh-Chu, c tnh dng-quyt, Trng-Kiu th
c cng ph qun gic, u c th dng c.
Thun- hon-ton nghe theo li bn ca L-C.
Bc th ca Vin-Huy, khch ng Giao-Ch hi Hn mt, gi cho Tun-Quc.
S-qun Giao-Ch1 hc hi rng ri hn ngi, thng tho v mn chnh-tr, trong thi i
lon m bo-ton mt qun ca mnh cai tr hn 20 nm, khng c gic gi g, nhn-dn khng ai tht
nghip, ngi hnh-khch ti lui u c nh phc, tuy ng u-Dung trc gi t H-Ty cng
khng hn c.
Quan Thi-Th qun Giao-Ch v Hip-Ph i Ng l Tit-Tng cng Th-S L-i
dp lon ca S-Huy, L-i b triu v, Tit-Tng dng s ni rng:
1
Tc ch S-Nhip.
50 An Nam Ch Lc - Quyn Ng
1
Chu-Quan tc ch Hp-Ph. Thi Tam-quc, nh Ng i tn Hp-Ph lm Chu-Quan.
2
Cu ngha l chn (9). in ngha l khu, ci. Vng quanh thnh nh vua cch 500 dm gi l in. Ngoi cu-in ngha l ngoi
9 ci, cng nh ngoi 9 chu, tc l nhng nc xa xi.
51 An Nam Ch Lc - Quyn Ng
1
Nh Minh-ng, Bch-Ung l in i nh vua, dng hp Hi-ng, tip tn, ging sch, v.v... c nhc-kh, ca ht, c l-
ngha, trt-t, ...
2
By c hay l: Cm bo, trp binh, bo i, nh cng, an dn, ho chng, phong ti. "Xut T Truyn Tuyn cng nm th 12".
53 An Nam Ch Lc - Quyn Ng
An-Nam Ch-Lc
Quyn Lc
Biu Chng
(Cc Bi Biu)
1
Lc-xch ngha l 6 thc, tc ch ngi cn nh, ngi ln th b cao t 7 xch tr ln. Theo sch "Tin-Hn Lut-Lch-Ch" th mt
ht la "th" l mt phn, 10 phn l mt thn (tc), 10 thn l mt xch (thc).
2
Ng-tim ngha l cha c sc mng ca triu-nh m t tin ln ngi.
56 An Nam Ch Lc - Quyn Lc
1
Xa vua Nghiu i tun th n t Hoa, c quan Phong-Nhn (chc quan coi gi t ai) chc mng vua a ph, a nam v a
th, ngha l giu c, nhiu con trai v sng lu, i sau gi l "tam a".
57 An Nam Ch Lc - Quyn Lc
Chng ti n chay, tm gi, t tay son t bi chc tng ny, lm bng sch vng,
ng trong hp vng, sai s-thn l o-T-K trn trng dng biu xng h.
Ngy 4 thng 3 nm Ch-Nguyn th 30 (1293) vua Trn nc An-nam dng li tu
ni rng:
Chng ti liu cht, trm ly tu ln nh sau:
Trong ngy 14 thng 2 nm nay thy Thin-s l quan Li-B Thng-Th Lng-Tng, quan
L-B Lang-Trung Trn-Phu t chiu-th n h quc. Ti knh-cn sut c tn-tc v quan-li, vi v
ra ng xng hng nghnh tip, khi n ni ng i c tri nm, ti ba ln h vn tu v qu ly,
knh em ra tuyn-c, thy li thin-chiu ni rng: "Ti-li ca nc khanh bit t th nhn ri, th
ta khng trch pht na". Thnh Thin-T rng lng bao dung nh th, chng ti mng r, khng xit
k, ly g m t lng cm t trong mun mt.
Bi biu ca An-nam Th-T h Trn mng vua Thnh-Tng Hong- ln ngi trong
nm u hiu Nguyn-Trinh (1295)
Rng bay chn lp, trn ngi vng tr li tit tri xun;
Nga rui ngn non, trc ca ngc knh dng li biu h.
Mt ngi c phc;
Mun nc u yn.
Khm duy Hong- B-H
Vn-tr rc r quc-trung;
Nhn-c thm-nhun hi-ngoi.
Sn-lng gi o, nc xa gn, mt mc thy yu thng;
Dp v dng vn, qun nhn ngha, bn phng u ngh rnh.
Tht m rng nhn-t i-;
Lm sng thm cng-c tin-vng.
Ging-t tnh cn, nhun n v-l;
t ai phong tc, t lng cn-khn.
i mi cho dn;
Ma xun cho vt.
Chng ti
May gp thi bnh;
Mng nghe lnh mi.
Xem tri ca Bc, trng ngi sao Bc Cc xiu lng;
Gi t phng Nam, xin dng chn Nam-Sn chc th.
1
L cy bi-a bn n-, xa dng vit Kinh Pht.
58 An Nam Ch Lc - Quyn Lc
Nm u Ch-Thun (1330), An-nam Th-T h Trn dng biu chc mng Vn-Tng
Hong- ln ngi.
Vn m thnh thn;
Ti gm tr dng,
Nhn-c snh cng tri t;
Gio-ho khp c Bc Nam.
Ting vang di i nay;
Cng cao hn thi c.
Ngi xa mn, ngi gn qui phc, kinh-lun i Th-T di theo;
Vic v xp, vic vn sa sang, l nhc hiu Ch-Nguyn m rng.
1
Hoa l Trung-Quc, Di l mi r.
59 An Nam Ch Lc - Quyn Lc
Khp ni hoa h;
Chung cnh thi-bnh.
Chng ti:
nc di nhiu i;
Th vua trn ht d.
Mun dm ng tuy xa cch, vn mn my trng ngm ngi sao.
Thc gang lng chng n sai, ng gc b ly chu mt nht.
1
Ngy xa h n ngy lp xun, th vua quan lm l nghnh-xun (rc cha xun), phng ng (ng-giao).
2
Thi-Tu l mt ngi sao, nm no th v hng ny. V-d: nm Ng th phng Ng (chnh nam). Nam din th ngnh mt
v phng Nam. Khi vua xem triu, th ngnh mt v phng Nam.
3
Theo l xa khi Thin-T phong tc cho ch-hu, th ban cho mt cc t hng c phong v mt th c tranh trng (bch
mao), gi l mao-th.
4
Hoa qu l mt th hoa lun lun hng v mt tri.
5
C-T l con chu nh Thng, tc nh n. Khi vua V-Vng nh Chu dit vua Tr ri lm vua, phong cho C-T lm vua nc
Tng (tc i-Hn by gi) th phng t-tin ca nh n, nhng khng phi l nc ch-hu, m l nc bn. Trc khi qua
nc Tng, C-T c dng cho V-Vng, mt b sch Hng-Phm, ni tt c cc mc chnh-tr, ha, phc. Trong sch y c
thin Hong-Cc, c mt tit ni v nm iu phc, th nht l Th (sng lu). Sch y n nay, tri my ngn nm m vn cn
p-dng nh thng, cc nh chnh tr, kinh-t, trit-l ng-Ty u dng tham kho.
6
T-Hu tc l T-Hon-Cng. Lc nh Chu suy, khng nc ch hu no m xa n vua Thin-t na, ch c T-Hon-Cng
n sn chu, lm l bi trc Thin-T.
60 An Nam Ch Lc - Quyn Lc
1
Thn-long: con rng thn, rng l linh-vt, ng u tt c mi loi. Ngi ta v vua vi rng, b ti vi my. H rng hin th c
my theo.
2
Kim-k: Con g vng. Sch Bc-T-Th chp: khi vua V-Thnh ln ngi, ban chiu i-x, ngoi ca in c dng mt con g
vng, vua hi -ngha v sao, T-M-ng-Chi tu rng: "Sch Hi-Trung Nht-Chim c ni: Mi khi sao Thin-K rung ng, th
c n-x, cc v vng th theo hin tng y".
Sch ng-Th chp: "Ngy n x, pha Nam ch thit nghi trng c dng mt con g vng trn mt cy tr "cam" di 7
thc, con g cao 4 thc, ming ngm mt l phn sc ta.
3
Cc bn u chp: "Nm i-c th 15" nhng cu xt th i-c l nin hiu ca Thnh-Tng Hong- ch c 11 nm (tc l
t nm 1297 n nm 1307). V ngi mt vo khong thng ging nm i-c th 11. Nh vy ch 15 chc l ch 11 m chp
lm.
61 An Nam Ch Lc - Quyn Lc
V tinh hoa nh cc vua trn, khp ngoi qun trong triu chc tng;
Lng qung i noi theo np c, nh cng cha c t lu truyn.
Vic thy canh tn; i thm thnh vng.
Chng ti:
Phng Nam chu tc;
Ca Bc gi thn.
My gi gp thi, mng c chn long-tr gn gi;
Nc sng v b, nguyn chen hng h bi1 chu triu.
Tin i Th Biu
(Th v Biu ca i trc)
1
H-bi: ti ly vua nh cp khom lng.
62 An Nam Ch Lc - Quyn Lc
l v mi su khng c phng-s nh Hn vy. Ngy nay, B-H thng tnh, cho phc li quc-hiu,
cho n cht cn ghi v t nay xin tr li tc vng, khng dm xng lm Hong- na.
Nm Thi-Bnh Hng-Quc th 5 (980), Giao-Ch inh-Lin (con inh-B-Lnh) mt,
em l inh-Trin ln lm vua, quan i-Hiu l L-Hon cp ngi, vua Tng-Thi-Tng c
binh qua nh, L-Hon gi li ca inh-Trin dng biu nh sau:
i chu n trn;
xa gc b,
Lnh tit ch trn ni mi r;
Lo cng-triu ht phn ti con.
Khng ng gia vn chng may;
Xui khin ph huynh gp nn.
Tuy ngc la ti thng cng hin;
Nhng t tranh, trn cha sc ban1.
Trc kia, cha ti l B-Lnh v anh ti l Lin:
u c n vua;
Phong cho chc tc.
Knh cn gi gn b ci,
Khng h tr ni b qua,
Nhng cha lp c cng lao;
Bng xy ra bin-c.
Lc y ti:
Ca nh sp sp;
Tang-ch ng cn.
M nhng ngi trong nc,
No l quan li, qun dn;
No l h hng k lo.
Cng n nh ch;
Xin quyn lnh vic binh.
Ti t chi nhiu ln;
H ni xin tha thit.
Cha kp trn tu;
V s din tr.
Cc bn mi r ni khe ng, ni rng, t-tnh gio-hot, hung-c;
Khng c tha lng;
E khi sinh bin.
V vy, ti nhn chc Tit-Ch-Hnh-Qun T-M, quyn lnh chu qun-s,
Np trng Hong- B-H:
Ban cho sc-mnh;
Vo hng phin-bang.
t n rng lng ca Thnh-Triu;
Ng tha lng ht trung ca thn-h.
Nh vy ti c:
Ni truyn nghip trc;
V tr dn Mng,
Gic gi dp yn, ngoi ng-tr ra cng cn-ng;
Ngc ng cng-hin, di kim-mn t d trung-thnh.
Knh mong Hong- B-H thng tnh tha ti.
Nm Bo-Hu th 6 (1258), vua An-nam h Trn dng biu xin nhng ngi cho con.
1
ch bi biu ca Trn-ch-Tc mng V-Tng Hong- ln ngi.
63 An Nam Ch Lc - Quyn Lc
Ti nghe ni:
Lm ngi phi tri tc, nn thoi lui khng i tui gi;
Sanh con c kh nng, th giao ph ni theo nghip trc.
l l thng thin-o;
Li thm thun c nhn-tnh.
Nay ti truyn v cho con th;
Knh cn tu by ln cha thnh.
T xt khng cng-nghip;
Lm mong phong tc hu,
Lnh sc-mnh triu, m cha khi no lm l vo triu;
T trung-thnh vi nc, m cha khi no n n cho nc.
Nay ng thi kh;
Khng xit lng lo,
Thn liu b ho trc ma thu, xin trao trng trch;
Lng qu-hoc1, hng theo mt nht, gn nh thanh-quang.
Trc cha thnh-mnh thnh-triu;
Nay dm knh tu B-H.
Sut ngy run s;
Ci bc lom khom,
Knh dng l mn bao-mao2;
t lng thnh cn hin3.
Np trng Hong- B-H:
n tri soi sng;
c ln thm nhun,
Thng k di trung-thnh;
Xt tnh ti ngu-xun.
Bao dung dn-chng, hc -vng tht ng lu-truyn;
Cng cu c-vi, vic ln nh thy u thanh tha.
Ban cho o m, n sng-vinh rng mt ci mn mng;
Bn t ni sng, li minh-th ngn nm son st.
Lng ti mong c;
thnh chun y,
Thi-Thng quc-ch hiu phong;
Chiu-ch mi hng trng i.
Nu c tho tnh ty-tin;
Tht l c phn vinh-quang.
Ti nguyn:
Gi d trung-trinh,
Sut i ngay thng,
Tc lng xin tc ghi vng; thng tng thy t tri che ch;
Mun mt ch bi hng git nc, ng n bi non b cao su.
1
Qu-hoc l hai th hoa lun lun hng v mt tri.
2
Bao-mao l mt loi c, i xa thng dng lm vt cng-hin.
3
Cn l mt loi rau, hin l dng ln. Cn-hin hay hin-cn l dng l mn.
64 An Nam Ch Lc - Quyn Lc
1
Bn-Mc: tn nc mi i nh Hn, c dng vua V- mt khc nhc.
2
Thng-Uyn: vn vua lp ra ti chi, trong vn c c hoa v cm th qu l.
3
Lc-Tiu: Kinh-Thi chp thin Lc-Tiu, k n vua i b ti d tic.
4
Qu-hoc: xem ch-thch s 1 bi trc.
5
Xe di vng: Vua Thin-T ban cho cc nc ch-hu c cp bc. Nc ln th i xe treo di , nc va va i xe treo di ta,
xung na th sc xanh, sc vng (ch- ca nh Tn).
6
Nhm-Th: t nc ca mnh cai-tr.
7
Bao-mao: Xem ch-thch s 2, bi trc.
8
Nhn-ng nht thi: lng nhn thng ngi, xem ai cng nh nhau.
65 An Nam Ch Lc - Quyn Lc
Ti:
Nng theo phong ho;
Tri ht trung thnh.
Bn ba mun dm b khi, v dng l;
Mng tng chn tng nhc thi, ln ti nghe ca
Tc lng ghi tc n su;
Mun mt n bi lng c.
An-Nam Ch-Lc Quyn Lc Chung
66 An Nam Ch Lc - Quyn Tht
An-Nam Ch-Lc
Quyn Tht
ng-Hun
Ngi Nam-Dng, ng ni ca Ty-Hoa-Hu ng-Thn, i Hu-Hn lm chc Chu-Mc
Giao-Chu.
ch-C-Xng
Con ca C-ng, trong nm Ng-Phng th 51, lm Th-s qun Giao-Chu.
ng-Nhng
Thn-th th no cha r, nhng theo sch s-k ca i vua Quang-V trong Hu-Hn-Th,
thi trong thi Vng-Mng, cc qun Giao-Ch, u ng ca t gi ly, c Sm-Bnh ngy thng c
tnh thn-mt vi ng-Nhng lm quan Mc t Giao-Ch, a th cho Nhng, Nhng bn sut c
cc Thi-Th cc qun, sai s em l-vt v cng-hin, sau u c phong tc hu.
Tch-Quang
Ngi Hn-Trung, trong thi vua Bnh-, lm Thi-Th t Giao-Ch, ly l-ngha dy dn.
Nhm-Din
T l Trng-Tn, mi 12 tui thng hiu Kinh Thi, Kinh Dch, Kinh Xun-Thu, ni ting trong
trng Thi-Hc, ngi ta gi l Nhm-Thnh ng, ngha l ng thnh con nt h Nhm. u nin hiu
Kin-V (25 sau Cng-Nguyn), lm Thi-Th qun Cu-Chn. Theo phong-tc tp-qun th dn Cu-
Chn ch lm ngh nh c v sn th, ch khng bit cy cy. Nhm-Din dy dn v t hoang, trng
la, t mi nm mi m rng thm, dn c no giu c. Cn hng dn ngho khng c tin ci
v, th Nhm-Din bt t quan Trng-S tr xung phi chu bi lng bng gip k ngho. V vy,
s ngi ci v trong mt lc ti 2.000 ngi. Nm y, ma gi thun ho, cc ging la u c
ma. Nh no sinh c con cng t tn Nhm. Cai-tr c bn nm, Nhm-Din tr v Trung-Quc,
ngi qun Cu-Chn lp nh sinh-t th.
T-nh
u nm Kin-V, lm Thi-Th qun Giao-Ch, tnh tham lam m hung d, nn Trng-Trc git
T-nh lm phn. Sau , nh Hn sai M-Vin qua dp yn cuc lon y.
1
Xt Ng-Phng: l nin-hiu ca Hn Tuyn-, khng c nm th 5, ch t nm u n nm th 4 (57-54 trc Cng-Nguyn).
C l sch chp sai.
67 An Nam Ch Lc - Quyn Tht
L-Thin
T l Th-Tn, ngi t Nam-Dng, lm chc Thi-T X-Nhn ca nh Hn. Trong thi vua
Hin-Tng, lm Thi-Th qun Nht-Nam, lm vic hay dng n-hu, bc-i i vi dn, nn dn cc
x khc cng phc tng, i lm chc Thi-Th qun Cu-Chn.
Trng-Khi
Trong triu vua Hin-Tng, lm Thi-Th Giao-Ch, v n hi-l b ti, ca b tch thu vo kho.
Vua nh Hn ra li chiu ly ca y ban cho cc quan.
H-Cng
Cha ca H-Qung, lm chc -U qun Giao-Ch.
Phn-Din
Trong nm Vnh-Ho th 2 (137) ca Thun-, lm chc Th-S qun Giao-Ch. Gic mi Khu-
Lin huyn Tng-Lm, qun Nht-Nam lm phn, Din pht qun ra nh b thua.
Trng-Kiu
Trong nm Vnh-Ho th 3 (138), lm chc Th-S qun Giao-Chu, sai s-thn i y-d bn
gic mi huyn Tng-Lm; bn gic u hng phc.
Chc-Lng
T l Thiu-Khanh, ngi Lm-Tng. Trong nm Vnh-Ho (136-141), lm Thi-Th qun Cu-
Chn. Bn mi Khu-Lin ni lm phn; lc Lng n, ch i mt chic xe vo ni gic hiu d, ly oai tn
m thuyt-phc, ngi ti u hng c vi vn, ci t Lnh-Ngoi u yn c.
Chu-Xng
T l T-Knh, ngi t Ng. Trong nm Vnh-Ho th 6 (141), lm Thi-Th Giao-Ch. Xng
dng th tu rng: "t Giao-Ch xa, ngoi c chn Chu, trng v Kinh- nh xem ngi sao Vn-Hn,
th nn t ra mt chc Phng-B lm mt hng ro pha nam cho quc-gia". Nh Hn bn phong
Xng lm chc Th-S Giao-Chu.
H-Phng
Lm Th-S Giao-Chu i Thun-, (126-144), dn Giao-Ch lm phn, phin ng n Qun
Cu-Chn, kt b ng vi nha. Phng ly n-tn khuyn d, nn bn gic u hng; nhn cng ,
c thng ln chc Thi-Th qun Qu-Dng.
Nm Din-Hy th 3 (160), d ng bn gic qun Cu-Chn li ni ln mnh-lit, nn triu-nh
li sai Phng lm Th-S Giao-Chu; Phng cai-tr c n c oai, nn qun gic ko nhau ti xin hng
c.
Dng-Ph
Ngi Ci-K, chu ca Dng-Mu. Dng Mu theo vua Hn Quang-V chinh pht c cng,
nay cho Ph lm Th-S qun Giao-Chu.
Ngh-Thc
Trong nm Vnh-Th (Hon-), lm Thi-Th qun Cu-Chn. Lc by gi, quan lnh huyn
C-Phong tham lam hung bo, nn ngi trong huyn l Chu-t git quan lnh v sut qun chng
nh c qun Cu-Chn. Thc t trn. Vua Hn h chiu ban thng 60 vn quan tin, li cho hai ngi
con lm quan Lang-Trung.
68 An Nam Ch Lc - Quyn Tht
Ngy-Lng
T l Thiu-Anh, ngi Ci-K, lm quan lnh huyn Bnh-Thnh, thng ln chc -y qun
Cu-Chn. Trong nm Vnh-Th th 3 (157), bn mi lm phn, Ngh-Thc t trn, Lng ti, tr vic
binh ng rt nghim, dp yn c gic.
Chc-im
T l B-Hu, ngi Trung-Sn, Sch Nam-Vit-Ch chp rng: "im lm chc T-, v ni
thng xc phm n vua, b ging lm Th-S qun Giao-Chu. ng lm vic thanh-lim, li c n-hu
vi dn, cho nn c lng dn lm".
Xt li trong nm Din-Hy th 2 (159) ca Hon-, im gi chc Quang-Lc i-phu, thng
ln chc T-, nm th 3 (160) th mt. Nh vy, th c l sch Nam-Vit-Ch khng lm bng c.
Ct-K
Nm Din-Hy th 6 (163), i nh gic Giao-Chu, b gic bt sng gi li.
inh-Cung1
i vua Hon- (147-167), lm chc Th-S Giao-Chu, c mi v nhm chc T-.
Trng-Bn
T l T-Thch, ngi an-Dng. Trong nm Din-Hy (158-166), lm Th-S Giao-Chu.
Ngu-Thiu
Cha ca Ngu-Phin. Trong i Hu-Hn lm Thi-Th qun Nht-Nam, c n-hu vi dn, n
khi cht, a quan-ti v lng, c by chim nhn bay theo n Ci-K, u trn phn m, chn xong mi
bay i.
Chu-Tun
T l Cng-V, ngi Ci-K. Nm Quang-Ho th 4 ca Linh- (181), Lng-Long qun
Giao-Chu cng vi Thi-Th qun Nam-Hi l Khng-Ch lm phn, vua Hn sai Tun lm Th-S qun
Giao-Chu. Khi i qua qun nh, Tun chiu m ngi nh hp vi 5.000 qun chia hai o tin vo.
Trc tin cho ngi ti qun do thm tnh hnh h thit ca gic v tuyn truyn oai c
chn-ng nhn-tm ca bn gic, lin ko cc o qun by qun2 p ti nh chm Lng-Long,
ri qun gic u hng, c my vn ngi. Nhn cng , c phong tc -nh-Hu.
L-Tin
T l ng-Cao, trong thi vua Linh- (168-189), lm Th-S qun Giao-Chu.
Gi-Tng
T l Mnh-Kin, ngi Liu-Thnh, u khoa hiu-lim, b lm Kinh-Triu-Don. ng thi y
t Giao-Chu c nhiu ca bu, cc quan Th-S b ti, lp trc cng nh lp sau, khng ai gi
c nt trong sch, nn li-thuc v nhn-dn u on m lm phn. Nm u hiu Trung-Bnh (184),
triu-nh c Gi-Tng lm Th-S qun Giao-Chu. Sau khi n Qun, Tng a giy hiu th, khin
nhn-dn u yn nghip lm n, chiu-m nhng ngi hoang-tn, tha xu-thu, git nhng cng-
ho bc-lt, chn nhng ngi hin lnh lm quan, trm h u yn, dn trong qun lm li ca rng:
"Gi ph lai vn, s gi tin phn, kim kin thanh-bnh, bt cm phc bn", ngha l: ng cha h Gi ti
mun, khin chng ta trc kia lm phn, nay thy quan trng thanh-lim v cng-bnh, khng dm bi
bn na".
1
Tnh-bn v Anh-bn chp l: inh-Ph.
2
By qun l: Nam-Hi, Thng-Ng, Ut-Lm, Hip-Ph, Giao-Ch, Nht-Nam v Cu-Chn u thuc v Giao-Chu.
69 An Nam Ch Lc - Quyn Tht
Chu-Thng
Lm chc Ng-S, v ni thng tri vua, nn b cho ra lm Th-S Giao-Chu. Khi ti qun
nhm chc xong, dng th cho vua ni rng: "Giao-Chu l ni tuyt-vc, tp tc tham , cc h ho-
cng th gian-di, cc chc trng-s th bo-ngc, h hip bc lt mun dn. Ti c n trn cho
ti gi chc trng yu, lm nanh vt cho triu-nh. Ti mun v thnh-triu nghim-tr mt a phng
cho trong sch". Lc , cc thuc quan qun Giao-Chu t chc b i ni khc hn 30 ngi.
(Thm thuyn-K c cu th rng: "Chu Thng an Giao-Ch", ngha l ng Chu-Thng lm t
Giao-Ch c yn).
Kin-Lan
Lm Thi-Th qun Giao-Ch trong thi nh Hn.
Li-Tin
Lm Thi-Th qun Gio-Ch. (Nm Ch-Nguyn th 22 (1285), c quan An-V-S ni-ph triu
Nguyn tn l Li-ch-Quy l chu xa i ca Li-Tin).
Hong-Ci
Lm Thi-Th qun Nht-Nam, v triu nh Ng, v tham-lam, gi di, b ui.
am-Manh
Lm Thi-Th qun Cu-Chn, v s him on ring m git quan Cng-To tn l Phan-Hm,
ri ngi em ca Hm li git Manh.
Chu-Ph
Trong nm Kin-An th 5 ca Hin- (200), lm Th-S qun Giao-Ch, chnh-sch bc lt v
ngoan ngc, b gic nh ui, git cht.
Trng-Tn
T l T-Vn, ngi Nam-Dng. Trong nm Kin-An th 6 (201), lm Th-S Giao-Chu. Nhn
c s him-khch vi Lu-Biu, nm no cng dy binh nh, sau b b-tng l Khu-Cnh git cht.
Li-Cung
Ngi Linh-Lng, c Lu-Biu sai lm Th-S qun Giao-Chu, tnh ngi nhn-t, cn-thn,
khng tho vic i, b Thi-Th qun Thng-Ng l Ng-C ui i. Lu-Tin-Cha (Lu-B) dng lm
chc Thi-Thng.
Ky-V-Hp
Ngi Ci-K, c Lu-Biu sai lm Th-S qun Giao-Chu.
Chu-Tr
T l Qun-L, ngi an-Dng. Trong nm Kin-An th 7 (202), Tn-Quyn dng biu c Tr
lm Ph-Ngha Tng-Qun, gi chc Thi-Th qun Cu-Chn, nh yn qun mi v Vit.
S-Nhip
T l Ngn-Oai, nguyn trc t-tin l ngi Vn-Thng, nc L, gp thi Vng-Mng lm
lon, lnh nn qua Giao-Ch c 6 i. Trong thi Hon-, (147-167) thn sinh ca Nhip l S-T
lm Thi-Th qun Nht-Nam. Nhip lc cn nh, theo hc vi Lu-T-K Dnh-Xuyn, hc sch Xun-
Thu, T-Truyn, lm li ch-gii, sau u khoa hiu-lim, c b lm chc Thng-Th-Lang. Nhn v
vic cng, phi cch-chc, sau li u khoa Mu-Ti, lm chc Thi-Th qun Giao-Ch. Trong thi lon
ng-Trc, Chu-Ph lm Th-S Giao-Ch b qun gic git. Nhip ti qun nhn chc, thi- rng ri,
trung-hu, li hay khim-nhng thnh knh trong lc i i vi cc s-phu, cho nn ngi trong nc
70 An Nam Ch Lc - Quyn Tht
thm phn knh trng. Cc bc nhn-s Trung-Quc lnh nn qua t Vit, n nng nh S-Nhip.
Em ca Nhip l S-Nht lm Thi-Th Hp-Ph, cn anh em khc, mi ngi cai-tr mt qun.
S-Nhip hng c mt phng, khi i ra i vo, th c hiu-lnh chung khnh, trng kn, xe
nga cht ng, qun lnh theo hu hai bn xe, xng trm hng, c vi mi ngi. V hu u i xe
c che mn, con em ci nga, c lnh i theo h v, ng lc , qu trng khng ai bng, trm ging
mi thy u khip phc, so vi Triu- ngy trc cng khng hn c. Khi trc Chu-Ph v
Trng-Tn u b git, chu, qun ni lon, vua nh Hn ban chiu th ni: "t Giao-Chu l x xa
ngt, pha Nam li cch tr nhiu sng, bin, n trn khng thm xung dn, tnh dn khng thu n
triu-nh, ta bit nghch-tc l Lu-Biu sai tn Li-Cung qua cp ly Nam-th. Nay ta cho S-Nhip
lm chc Tuy-Nam Tng-Qun, coi c by qun m lnh Thi-Th Giao-Ch nh c". Nhip sai ngi
li-thuc l Trng-Dc qua Kinh-S np l cng. Lc by gi, thin-h lon lc, ng s t on, m
Nhip khng khi no b h vic cng-hin, nn vua Hn ra li chiu phong Nhip lm An-Vin Tng-
Qun, Long--nh-Hu. Cui nin hiu Kin-An (220), Tn-Quyn sai B-Cht, lm Th-S qun Giao-
Chu. Cht n, anh em Nhip tun theo tit-ch ca nh Ng.
Quyn cho Nhip lm T-Tng-Qun, Nhip sai ngi con l Khm, qua Trung-Quc dng l
cng-hin. Quyn li thng Nhip lm V-V Tng-Qun, Long-Bin-Hu. Mi ln sai s-thn qua chu
Tn-Quyn, th dng ln cc hng-liu, chu, ngc, san-h, h-phch, chim cng, sng-t, ng voi,
l, ca qu v cc th qu ngon ngt nh chui, long-nhn, khng thiu thc g v khng nm no
khng a qua.
Nhip qun Giao-Ch 40 nm, th 90 tui.
S-V
Em ca S-Nhip, lnh chc Thi-Th qun Cu-Chn.
S-Huy
Con ca S-Nhip. Sau khi S-Nhp mt, Huy t lnh chc Thi-Th qun Giao-Ch, sau b L-i
chm.
Trn-Thi
Thay S-Nhip ti lm Thi-Th, b con ca Nhip l Huy c tuyt.
i-Lng
Lm Th-S Giao-Chu i Ng. Nm Hong V th 5 (226), nhn v t Giao-Ch xa, nn chia
t qun Hp Ph tr v Bc lm Qung-Chu, t qun Giao-Ch tr v Nam lm Giao-Chu. Vua Ng cho
Lng lm Th-S, Lng cng Trn-Thi vo t Giao-Chu u b S-Huy chng c.
B-Cht
T l T-Sn, ngi Hoi-m, t lon qua Giang-ng lm chc Trung-Lang-Tng cho nc
Ng, kim chc Chnh-Nam Tng-Qun. Nguyn trc Lu-Biu c t Ng-C lm Thi-Th qun
Thng-Ng, nhng C b ngoi phc tng, m b trong th tri lnh. Cht d C em chm. Tn-
Quyn thng Cht lm Th-S Giao-Chu, Cht n Qun, oai thanh lng ly, Nam-Th bnh yn. S
nin Din-Khang Quyn sai L-i n thay Cht. Cht sut bn ngha-s Giao-Chu n mt vn
ngi ra Trng Sa, va gp Lu-B tin qun sang phng ng, bn cng nh nhau ti ch-Dng.
Lu-B thua chy, nhng cc qun chu Linh, chu Qu, ng cn trong tnh trng kinh-khng.
Cht u dp yn.
L-i
T l nh-Cng; ngi Qung-Lng. Trong nm Hong-V th 5 (226) nh Ng, lm Th-S
Giao-Chu. Khi trc S-Huy Giao-Ch nghch mnh, i c qun vt bin qua nh, Huy s, sut c
5, 6 anh em, gi cnh tay trn ti hng. i em chm ht; li khin ngi i ph-d cc nc ngoi
bin gii, cho nn Ph-Nam, Lm-p u ti cng hin. Nhn cng , i c thng ln chc Trn-
Nam Tng-Qun v tc l Phin-Ngu-Hu. Tn Lng li phong cho chc i-T-M.
71 An Nam Ch Lc - Quyn Tht
Lu-Tun
Lm Th-S Giao-Chu ca nh Ng, b Mao-Qunh1 git.
Hn-Tng
Nh Thc sai coi vic qun Giao-Chu, c sch chp Tng lm Th-S Giao-Chu nh Tn.
Mao-Qunh
Lm Thi-Th Giao-Ch nh Thc, c sch chp Qunh l tng-qun nh Tn.
An-Nam Ch-Lc Quyn Tht Chung
1
Theo ng-Vn "C qunh thit".
73 An Nam Ch Lc - Quyn Bt
An-Nam Ch-Lc
Quyn Bt
ng-Nguyn
Lm Thi-Th Cu-Chn nh Tn (265-316).
Son-Cc
Lm Thi-Th Giao-Ch.
M-Dung
Thay Son-Cc.
Dng-Tc
Lm Thi-Th qun Giao-Ch, nh Tn.
Mnh-Cn
B thuc ca tng-qun Hoc-Dc, theo Mao-Qunh t nc Thc qua Giao-Ch, b nc Ng
bt, sau qui thuc nh Tn, by cho nh Tn nhng k-hoch nh nc Ng, vua V- nh Tn dng
lm Thi-Th qun Nht-Nam.
o-Hong
T l Th-Anh, ngi an-Dng, lm chc Thi-Th qun Thng-ng, thuc nh Ng. Khi
trc L-Hng git Tn-T em qun y thuc v nh Tn, Tn V- (265-290), phong Hng lm
Thi-Th qun Giao-Ch. V sau Hng b L-Thng git, vua li khin Son-Cc v M-Dung t Ba-Ty
k tc thay th, nhng my ng k trn u b au cht c. Khi y vua dng Hoc-Dc v Dng-Tc
in tht, hp vi Mao-Qunh, ng-Nguyn, Mnh-Cn, L-Tng, Vng-Nghip v Son-Nng, t
nc Thc ra Giao-Ch nh ph qun Ng Thch-Thnh, chm Tu-Tc v Lu-Tun. Ma thu nm
Kin-Honh th 3, (271), vua nc Ng sai bn Ngu-Phim, Tit-H v o-Hong chng vi bn
Dng-Tc, nh nhau Phn-Thu. Hong b bi trn, rt qun lui gi qun Hp-Ph. H gin bo
Hong rng: "Ngi t xin i nh gic m khng thng li, th li ti ai?" - Hong ni: "Ti l quan nh,
khng lm theo c, cc ng khng ng nhau, cho nn thua y thi". o-Hong mun em
qun trong lc ban m nh thnh-lnh v thng tin qun Giao-Ch. ng-Nguyn khng c; khi sp
ra trn, Hon nghi c phc binh, np trong vch tng, bn cho tng hng qun cm gio di ng
sau, sn sng chc. Qun hai bn va gip trn, Nguyn gi thua b chy, Hong ui theo, qu c
qun phc-kch ni dy, nhng b my lp qun cm gio di n nh, nn qun ca Nguyn b thua
nng. Qun ca Hong ly nhng bu-vt em v. Lc , H mi xin li Hong. Hong ly ca thu
c cho tng t Ph-Nghim l Lng-K-Chi n n gip Hong mt vn ngi. ng-
Nguyn c mt ngi dng-tng l Gii-H cng trong thnh, Hong d ngi em l Tng, vit th
cho H, li khin Tng ngi xe i theo mnh. Nguyn ni: "Tng nh th, th H c c b i", nn
tc th git H. Khi y Hong nh cp c thnh, qun Cu-Chn v Nht-Nam u u hng. Hong
74 An Nam Ch Lc - Quyn Bt
thnh-cng c thng lm Th-S Giao-Chu. o-Hong c mu-k, hay gip ngi cng kh, a lm
vic b-th, rt c lng mi ngi, nhng bn mi phin-nghch u b Hong nh dp yn ht. Sau
Hong b triu v, th ngi Giao-Chu, c chng 30 bn xin lu li, nn Hong c li gi chc
c. Khi Tn-Ho u hng nh Tn, t tay vit th bo Hong qui thun nh Tn. Hong c th khc
n my ngy, ri sai ngi a c n-th1 ti Lc-Dng, vua nh Tn ra li chiu cho lm li chc
c v phong cho tc Uyn-Lng-Hu, li ci chc l Qun-Qun tng-qun.
o-Hong phng Nam 30 nm, n khi cht, nhn-dn c chu u thng khc.
Ng-Ngn
T l S-Tc, lm Thi-Th qun Kin-Bnh nh Ng. Ngn ti kim vn v, tay khng m nh
li cp. Khi nh Ng mt, Ngn v vi nh Tn, lm Th-S Giao-Chu.
Khi o-Hong cht, cc qun n th qun Cu-Chn lm lon, Ngn nh dp yn, chm
tn tng gic l Triu-Ch, trn-ng Giao-Chu n 20 nm, n oai r rt, cho nn t Nam-Chu yn
lng.
C-B
T l Cng-Trc, con ca C-Khi, tng qun ca nh Ng.
B thay Ng-Ngn lm Th-S Giao-Chu.
C-Sm
Con ca B. Khi B cht, ngi trong chu cng bch Sm lnh vic Giao-Chu.
C-Th
Em ca Sm. Khi Sm cht, th Th xin lnh vic Giao-Chu, ngi trong chu khng thun, Th
bn git bn trng s l H-Triu, li mun git c Lng-Thc, Thc em binh bt Th, v bt c m
Th, ri cho ung thuc c git lun.
o-Oai
(C bn chp l o-Thnh).
Con ca o-Hong, khi trc Lng-Thc git C-Th, rc Oai lnh Th-S Giao-Chu. Oai
lm vic, rt c lng dn.
o-Thc
Em ca o-Oai, ni theo lm Th-S.
Vng-n
Lm chc Trn-ng i-tng-qun nh Tn, c sut qun-s 6 chu l: Giang, Hoi, Kinh,
Tng, Giao, Qung.
Vng-C
T l Lnh-Minh, ngi qun Trng-Sa, ti xin Vng-n cho lm quan Qung-Chu, n
khng cho, va gp lc ngi Qung-Chu on Th-S l Quch-Nt, ni ln lm phn, ri cng n-
Thiu ti rc C v lm Th-S chu y. Vng-n sai tham-qun l Ct-U, ui theo ti L-Lng. C
mng m ni rng: "My ng tm ch cht ?". U khng dm bc C na. Quch-Nt nghe Thiu theo
C bn phi lnh nh Thiu, b Thiu nh bi, Nt cm c Mao-Tit, chy trnh khi. C vo thnh, s
1
n-th (tc l di) ch- nh Hn:
a) Cc vua ch-hu, chc Ng-S i-phu, chc Tha-Tng, Tng-qun, u c cho n vng, c khc ch ch nh chc tc
v a-im ca mnh.
b) C mt ci di bng t, di mt thc hai, thu rt p eo ngc.
75 An Nam Ch Lc - Quyn Bt
1
Xt nin-hiu Vnh-Hng ch c 2 nm (304-305) ch khng c nm th 3, y c l chp sai.
76 An Nam Ch Lc - Quyn Bt
H-Hu-Lm
Trong nm Vnh-Ho (345-356), i Mc- nh Tn, gi chc Thi-Th qun Nht-Nam, say
ru qu , lm ri lon cng-vic, dn qun u cm hn. C ngi tng mi l Phm-Vn git
Lm, ly thy m t tri, ri chim ly Nht-Nam.
Chu-Phin
Trong nm Vnh-Ho th 3 (347), lm Th-S Giao-Chu. Khi trc vua nc Lm-p l Phm-
Vn hng c t Nht-Nam, Phin sai quan c-H l Lu-Hng i tun ci Nht-Nam, Vn nh hm,
ri nh lun c qun Cu-Chn, qun lnh cht trn, mi phn ht tm chn. Quan c-H l ng-
Tun em qun Chu Giao v Chu Qung, nh Vn ti ni L-Dung, b Vn nh bi.
Dng-Bnh
Trong nm Vnh-Ho th 7 (351) lm Th-S Giao-Chu, cng vi ng-Tun hp sc nh
nc Lm-p, vua Lm-p l Phm-Pht-T nh thua, tri mnh n ca n xin chu ti, nn Dng-
Bnh cng ho-c ri ko v.
Nguyn-Phu
Trong nm Vnh-Ho th 9 (353), lm Th-S Giao-Chu, nh vua Lm-p, ph c hn 15
n ly.
n-Phng-Chi
Con ca n-Kiu, lm chc Hong-Mn Th-Lang i sang lm Th-S Giao-Chu, trong nm
hiu Thng-Bnh (357-361), nh Tn, em qun nh nc Lm-p. Khi y, Thi-Th -Bu v Bit Gi
Nguyn-Lng khng ng , Phng-Chi s tr ngi vic qun-s, nn em git hai ngi y, ri cm
qun nh gic. Vua Lm-p l Phm-Pht-T u hng. pha ng thnh Lm-p c 3 ci i gi l 3
ly n-Cng.
-Bu
Lm Thi-Th qun Giao-Chu.
ng-Hm
Trong thi nh Tn lm Th-S Giao-Chu. Nm cui cng hiu Thng-Bnh (361), li i nh
gic Lm-p dp yn c.
Ct-Hng
T l Tr-Xuyn, tui gi, a luyn thuc trng sinh thm th, nghe t Giao-Chu c v
thuc an-sa, bn xin lm chc lnh huyn Cu-Lu.
Khng-Trng
Lm Th-S Giao-Chu nh Tn.
L-Tn
V thi cui nh Tn, lm Thi-Th qun Cu-Chn, c hai cha con Tn u c quyn lc, uy
ch t Giao-Chu, b -Vin chm ht.
Ph-Vnh
Con ca Ph-Nha, lm Thi-Th Giao-Chu.
ng-Tn
Con ca ng-Tu, lm Th-S Giao-Chu.
Vng-Huy
Trong nm Nguyn-Gia th 4 (427), nh Tng, t chc nh-U thng lm Th-S Giao-Chu.
77 An Nam Ch Lc - Quyn Bt
Lu-Ngha-Khang
Trong nm Nguyn-Gia (424-453) i vua Vn- nh Tng, lm -c qun-s c Chu
Giang, Chu Giao v Chu Qung.
Nguyn-Di-Chi
Lm Th-S Giao-Chu i nh Tng. Trong nm hiu Nguyn-Gia (424-453), i nh nc
Lm-p. Vua Lm-p l Phm-Dng-Mi xut ngoi, trong khi y c vin tng ca Di-Chi l Nguyn-
V-Chi lnh 7.000 qun-s nh p thnh Khu-Tc (?). Di-Chi vt bin gp gi to, n ba ngy m
khng tm c ch ngh hi, m li gp gic bi Th-Lnh, qun thu ca Dng-Mi ti nh ng
n 500 chic thuyn. Di-Chi bn trng ngi li thuyn ca Dng-Mi, nn thuyn gic tan v. C
chic thuyn nh n ch Dng-Mi chy trn. Di-Chi b gi phiu bt hn 100 dm, liu th khng
thng c, bn tr v Bc.
Nguyn-Nghin
Lm Th-S Giao-Chu v thi nh Tng, vit ch tho rt tt.
Trng-Mc-Chi
T l T-Tnh, thn-sinh ca b Trng-Hu nh Lng, lc tr tui l ngi ng n, v ho
nh, lm chc Tn-K Th-Lang, ban u cng Vng-Tun thn-thin, sau xem thy mi ha, bn xin
lm Thi-Th qun Giao-Ch, c chnh tch hay.
(Sch s chp c t r-rng, ni Mc-Chi lm Thi-Th qun Giao-Ch, e khng ng).
n-Ho-Chi
Ngi Cao-Bnh, cui nin hiu Nguyn-Gia (453) vua nh Tng, lm Long-Nhng tng-qun,
Th-S Giao-Chu, c oai danh, gic gi u yn lng.
Vua nc Lm-p l Phm-Dng-Mi lm phn. Ho-Chi cng T-M l Tiu-Cnh-Hin v Ph-
Tng l Tn-Xc n nh, Ho-Chi lm tin phong, nh c thnh nc Lm-p, ly rt nhiu ca
qu l.
Hon-Hong
T l Thc-Dut, lm Th-S Giao-Chu nh Tng, tin ca k n hng vn, v vua Hiu-V
nh Tng c tnh tham ca ci, h c ngi no lm quan n lng 2.000 thch1 khi bi chc v nc,
th bt theo hn nh m np ca ci v nh bc.
Phng-Php-Tha
Trong nm Vnh-Minh (483-493) nh T, lm Th-S Giao-Chu, ch ham c sch, thng c
bnh, khng lm vic. V vy, quan Trng-S l Phc-ng-Chi c chuyn quyn thay i cc tng
li. Php-Tha ni gin b t ng-Chi. ng-Chi em ca lt vi ngi em r ca Php-Tha l Thi-
Cnh-Thc cho c khi t, ri em qun ti nh bt Php-Tha v tu v triu-nh, rng: "Php-
Tha mc chng tm-tt, khng lm vic c". Vua T xung chiu cho ng-Chi lm Th-S.
Lu-Bt
ng ni ca Lu-K, lm Th-S Giao-Chu nh T.
Lu-Khi
Lm Th-S Giao-Chu, i nh T. Khi sp ti Giao-Chu, nghe c ngi con ca c Th-S
Hon-Hong, tn l Hon-Thm, ng gi chc V-Gim, ngi nho nh c hc thc, bn khin i
theo, Thm i cha n ni cht.
1
Tc chc Thi-Th
78 An Nam Ch Lc - Quyn Bt
L-Khi
Trong nm Thin-Gim th 4 (505) nh Lng. Lm Th-S Giao-Chu, tr lm phn.
L-Tc
Lm Trng-S Giao-Chu, v dp yn lon L-Khi, nn c thng lm Th-S Giao-Chu.
Vng-Nhip
Lm Th-S i nh ng.
Tiu-T
T l Th-Thi. Trong nm u hiu i-ng (535) nh Lng, lm Th-S Giao-Chu, c tnh
nghim-khc, sinh nhiu s xch-mch, tht nhn-tm. Th-ho l L-B1 lm phn, T chy qua t
Qung-Chu. Vua nh Lng sai Th-S Cao-Chu l Tn-Qunh v Th-S Tn-Chu l L-T-Hng,
em qun nh B. Qunh ly c ang ma xun, kh lam-chng ang thnh, xin ch qua ma thu s
nh. T thc dc khin i, ri qun lnh tan r c, phi tr v. T vu tu cho Qunh v Hng c dung
gic, u b ti t hnh.
Dng-Phiu
Lm Th-S Giao-Chu, i nh Lng, cng vi Trn-B-Tin, em binh nh L-B, tin binh
n t Gia-Ninh, B chy trn trong ng. Khut-liu, b ngi ng y chm u em dng.
Trn-B-Tin
T l Hng-Quc, ngi Ng-Hng, ch-kh hng kit, c ht kinh, s; nhn lm Tham-qun
Qung-Chu, thng ln chc T-M Giao-Chu hp vi Dng-Phiu nh L-B. Phiu tp hp cc
tng li t Giang-Ty, hi k-hoch nh gic, B-Tin ni rng: "ng vng mnh i nh gic, th
du cht, du sng, cng liu mnh nh cho ti k cng, khng nn hon i cho qun gic bnh
trng, m qun lnh ta li tan r h vic". Phiu c B-Tin lm Tin-phong. Tin i n u l nh
tan ht. Nh c cng y, Tin c thng Thi-Th qun Cao-Yu, c sut qun-s c by qun. u
nm i-Bu (550) vua Gin-Vn- nh Lng, lm Th-S Giao-Chu, sau ln lm Hong-.
u-Dng-Ht
Trong nm u Thi-Kin (569) vua Tuyn- nh Trn, lm chc -c, qun lnh qun-s
19 chu gm c Giao-Chu v Qung-Chu, oai vang ton ci Bch-Vit hn 10 nm. Vua Cao-Tng2
sinh lng nghi, ra li chiu vi v triu. Ht s, bn lm phn.
Dng-Tn
Lm -c c hai chu Giao v i i Trn, c phong tc l V-Khang qun-cng.
Dng-Hu-Ph
T l V-Khanh, trong thi k nh Tn mt nc, lm chc -c Giao-Chu.
L (?)
(?): (khng r tn).
Trong nm u Nhn-Th (601-604) nh Tu, lm Th-S Giao-Chu.
1
L-B hoc c l L-Bn cng mt ch, vit nh nhau. L-B lm vua 7 nm, quc-hiu l Vn-Xun. S-chp: l Tin-L-Nam-,
ngi tnh Thi-Bnh.
2
Xt u-Dng-Ht lm quan i nh Trn thuc Nam-triu Trung-Quc. Sut c i Nam-triu, khng c ng vua no, hiu l
Cao-Tng, mi n nh ng mi c vua Cao-Tng lm vua vo khong 650-685, cch thi-i Thi-kin hn 80 nm. Nh vy,
c l nh chp s ni sai.
79 An Nam Ch Lc - Quyn Bt
Khu-Ho
Ngi Lc-Dng, cui nm i-Nghip, (605-616) nh Tu, lm Thi-Th qun Giao-Ch, ht
lng gi gn cho nhn-dn trong qun c yn n.
Vua Dng- nh Tu mt, Ho cha kp bit, b ti ca Dng- nh quan Hng-L l Nnh-
Trng-Chn em qun Ut-Lm ph thuc Tiu-Tin, Phng-ng em hai qun Chu-Nhai v Phin-
Ngu, ph thuc Lm-S-Hng. Tiu-Tin v S-Hng u sai ngi n chiu d Ho, nhng Ho khng
theo. Cc nc Lm-p hay cho Ho nhng chu bu nh ngc, sng t, vng bc, ca bu tht
nhiu, cho nn Ho giu mun hn vua. Tin nghe c, sai Trng-Chn sut qun Nam-Vit nh
Ho. Ho s, mun ra hng, Th-T T-Php l Cao-S-Lim can rng: "o hng binh ca Trng-Chn
n cng thnh, lng-thc thiu-thn, xem chng khng th lu, m qun ta trong thnh cn mnh,
sc chng c, l no chu cho ngi p-ch?". Khi y Ho sai S-Lim lm chc Hnh-Qun T-M,
sut qun nh Trng-Chn thua chy. Nh Tu mt nc, Ho v lm ti nh ng. Vua ng cho
lm Tng-Qun Giao-Chu.
An-Nam Ch-Lc Quyn Bt Chung
80 An Nam Ch Lc - Quyn Cu
An-Nam Ch-Lc
Quyn Cu
L-i-Lng
u nin hiu Trinh-Qun (627), ng Thi-Tng, lm -c Giao-Chu.
L-Th
Tn-Tht nh ng, lm -c Giao-Chu, v tham-lam b ti.
L-T-Thng
T l Qu-Lng, ngi Quang-Chu. u nin hiu Trinh-Qun (627), L-Th b ti, Thi-Tng
mun tm mt v Chu-Mc xng ng, triu nh u khen T-Thng ti gm vn v, tnh ngi lim
bnh cng trc. Vua vi n bo rng: "Giao-Chu l mt phin-trn ln, cn c k hin trng coi, lu
nay cc quan -c u khng xng chc, khanh c ti yn v bin-thu, kh v ta ra trn nhm,
ch v ng s xa xui m t chi". T-Thng t n, nhng sau li hi hn, ly c bnh-tt t chi.
Vua khin -Nh-Hi khuyn d, T-Thng c t; vua li khin anh v ng l Chu, Phm qua d
rng: "K tht-phu ha vi nhau cng cn gi tn, khanh ha trc mt trm, h c n-nn, nn
hy sm i qua, ba nm t c chiu triu v, khanh ch thi thc, trm quyt chng nut li". Thng
tu rng: "Lnh-Nam nhiu chng kh, i khng th tr v". Thi-Tng ni gin phn rng: "Ta khin
ngi khng chu i, lm sao lm vic nc cho c?". Bn khin chm ngay trc triu ng. Sau
vua hi hn, cho phc li quan-tc, con chu c tp m.
L-o-Hng
Tn-tht nh ng, c phong Qung-Ninh Qun-Vng, sau v c li b ging phong Huyn
Cng. Nm Trinh-Qun th 9 (635), lm -c Giao-Chu, v phng nam kh hu c a, sinh lo,
cht trong lc ng lm quan.
L-o-Ngn
Trong thi Trinh-Qun (627-649), lm Th-S Giao-Chu, R Lo (sn liu) lm phn, o-Ngn
dp yn.
L-Gim
Con ca Ba-Vng Thn-Ph, lm Th-S Giao-Chu.
Liu-S-Hin
Ngi B-Chu, thi Trinh-Qun, (627-649), lm -c Giao-Chu v Qu-Chu.
-Chnh-Lun
Ngi chu Tng. Vua Thi-Tng bit ting, cho lm chc Trung-Th Th-Lang, Thi-T T-
Th-T. V Thi-T Tha-Kin b trut, bim Chnh-Lun lm -c Giao-Chu.
81 An Nam Ch Lc - Quyn Cu
u-c-Minh
Lm Th-S i-Chu i ng.
Nnh-t
Thi Tc-Thin (V-Hu), (685-705), lm Th-S i-Chu.
Ch-Toi-Lng
T l ng-Thin, ngi Tin-ng, con ca Ch-Lng, lm chc Trung-Th-Lnh, cui thi
Trinh-Qun (649), i lm -c m-Chu v Qu-Chu. Sau , Ha-Knh-Tng v L-Ngha-Ph vu
tu Toi-Lng lm phn. V-Hu gin, bim lm Th-S i-Chu, c hn mt nm th mt. Hai ngi
con l Ngn-Ph v Ngn-Hm-Thng th 5 (864), Cao-Bin bnh nh An-nam, mi tu xin a di-hi v
Dng-ch.
Si-Trit-Uy
Triu Cao-Tng (650-683), b lin lu v em l Lnh-V theo Phng-Di-i lm phn, phi y ra
Thiu-Chu. Sau li c tha, cho lm -c Giao-Chu.
Lang-D-Khnh
Lm quan thanh lim, nhng tnh khc bc, dn-dn thng ln chc Ng-S Trung-Tha, sau v
b li, ging lm Th-S Giao-Chu.
Lu-Din-Hu
Trong nm Thy-Cng th 3 (687), lm An-nam -c. L c, dn qu hng nm np na
thu, Din-Hu bt np ton phn, chng on v mu phn. Din-Hu git ngi cm u l L-T-
Tin; d ng l inh-Kin git Din-Hu, chim c Giao-Chu. T-M Qu-Chu l To-Huyn-Tnh
nh chm c inh-Kin.
Lu-Hu
i nh ng, lm An-nam -h, nh giu c ln, mi ln nui g ln, c cht con no, bt
y t bi thng gp i v chng bao gi n mt mn g ngon.
Nguyn-S-Khch1
Ngi Giang-Lng, u nin hiu Khai-Nguyn (713), i ra lm An-nam -h, cng Dng-T-
Hc dp yn lon Mai-Thc-Loan.
Tng-Chi-
Em ca Tng-Chi-Vn, ngi cao tm thc. Trong khong nin-hiu Khai-Nguyn (713-741),
tng lm Kim-Nam Tit--S v Thi-Nguyn-Don, b ti y ra qun Chu-Din. Lc y c gic Mn
nh hm Hoan-Chu, Chi- c b chc Giao-Chu Tng-Qun, dp yn qun Mn.
-Minh-C
Ngi Dng (?), cui i Cnh-Long nh ng (709), lm quan U qun T-Nguyn, nm
chim bao thy i vo mt ph-ng, gp mt ngi mc o xanh, vi cho rt cung knh v ni rng:
"ng s lm An-nam -h, ti l dn An-nam, nn n y cho mng trc, xin ng hy gi gn qu
th". Sau qu nhin, Minh-C lm An-nam -h.
H-L-Quang
Ngi Qu-Chu, nm Thin-Bu th 10 (751) lm An-nam -h, em qun nh Vn-Nam,
thu phc thnh An-Ninh, dng li tr ng ca M-Vin nh cng gii.
1
Vit-s Thng-gim chp: Quang-S-Khch.
82 An Nam Ch Lc - Quyn Cu
Trng-B-Nghi
Lm An-nam Kinh-Lc-S i nh ng, bt u p thnh i-La.
Khang-Khim
Li bun phng Bc, lm An-nam -h.
Triu-Honh
Ngi Nht-Bn, trong khong nin hiu Khai-Nguyn (713-741) em ha-phm n triu-kin,
hm-m phong-ha Trung-Hoa, nhn lu li, i tn l Triu-Honh, nhiu ln sang s Trung-Quc.
Nm Vnh-Thi th 21, Triu-Honh lm An-nam -h. Thi y c qun Mn xm phm cnh gii hai
chu c-Ho v Long-V, vua xung chiu khin Triu-Honh qua dp yn.
Ph-Lng-Giao
Nm Kin-Trung th 3 (782), i ng c-Tng, lm An-nam -h. Lc y, T-M Din-
Chu l L-Mnh-Thu v Th-S Phong-Chu l L-B-Ngn lm phn, t xng An-nam Tit- S, u
b Lng-Giao bt chm.
Cao-Chnh-Bnh
Lm An-nam Kinh-Lc.
Trng-ng
i nh ng, lm An-nam Kinh-Lc, cht ng lc ti chc. K t-nh l L-Nguyn-,
dng binh lc uy hip chu Huyn lm phn. Tng nh ng l L-Phc d bt c Nguyn-, ci
Nam tr li yn lng.
Triu-Xng
T l Hng-T, lm Th-S Kin-Chu. Gp lc t-trng An-nam l -Anh-Hn lm phn, vua
cho Triu-Xng lm -h, mn r u ho theo. Xng An-nam mi nm, chn au xin v. Vua
phi Binh-B Lang-Trung Bi-Thi qua thay th. Cha bao lu, chu-tng Vng-Qu-Nguyn nh
ui Bi-Thi. c-Tng i Xng n hi thm tnh-hnh, Xng tui hn 70, tu i sng sut, vua
ly lm l, li cho lm An-nam -h. Xng n, ngi u mng r, qun lm phn tc th dp yn.
Bi-Thi
ni trn.
Trng-Chu
Nguyn trc lm An-nam kinh-lc phn-quan, n i vua Hin-Tng, nm Nguyn-Ho th 3
(808), i lm chc -h Kinh-lc s. Quan Kinh-Lc trc l Trng-B-Nghi p thnh i-La,
thnh ch cao hai trng hai thc, m ba ca, ca u c lu; ng ty mi pha u c ba ca, pha
nam 5 ca, trn ca t trng ci, trong thnh, hai bn t hu, u ct 10 dinh. Thi Bi-Thi, hai thnh
Hoan, i, b Hon-Vng (tc vua Chim Thnh) nh ph tan tnh, Trng-Chu cho sa p li. Lc
u trong qun i, kh gii ch c 8.000 mn, 3 nm li y tng ln hn 300.000 mn. Chu khin b-
thuc ct 30 gian lu cha. Trc kia c chin-thuyn vi mi chic rt chm chp, Chu khin ng
thnh kiu thuyn ng-mng2, 32 chic, mi chic ch thu-th 25 ngi, tro-phu 23 ngi, 2 cy n
bn xe, thuyn cho ti lui, mau nh gi. Cc nc Chim-Thnh, Chn-Lp u lo tin-cng. Chu cht,
Liu-T-Hu lm vn t.
1
Vnh-Thi l nin hiu ca i-Tng nh ng, ch c mt nm u l nm 765 sau cng-nguyn.
2
ng-mng l mt loi chin-thuyn, hp m di, dng xng vo nh thuyn ch.
83 An Nam Ch Lc - Quyn Cu
M-Tng
T l Nguyn-Hi. Trong nm Nguyn-Ho, ng Hin-Tng (806-820), ng lm Th-s
Kin-Chu i qua lm An-nam -h, thanh lim chng nhiu dn, dng nho thut gio ha, dn mi
c yn. M-Tng dng ct ng ghi cng c nh ng t rng Tng l ging di ca Phc-Ba.
(Hn-D lm bi th a chn c cu: "Hng k chiu hi p Nam-Hoang", ngha l c rc r
trn bin, n p ci Nam).
L-Tng-C
Tn-tht nh ng, lm An-nam -h, tham lam chng gi php, gp lc Hong-Gia-ng
lm phn, Tng-C giao cho Th-S Hoan-Chu l Dng-Thanh 3.000 binh tr chin, Dng-
Thanh tr li tp kch git Tng-C.
Qu-Trng-V
Lm -H i ng, dp yn lon Dng-Thanh.
Bi-Hnh-Lp
Lm An-nam Kinh-Lc-S, i nh ng. Thi y c ngi phn thn ca Hon-Vng (tc
Chim-Thnh) l L-Lc-Sn toan mu cp ngi, n xin qun vin. Hnh-Lp bt chm Lc-Sn tr
thy li cho Hon-Vng; ngi Chim-Thnh vui lng phc-tng. B-tng -Anh-Sch v Phm-nh-
Chi l nhng tay ho hng Kh-ng, l thuc trong qun-i. Cc Kinh-Lc-S trc hay dung tng
lm l, nn chng quen tnh d tn, bung lung kh tr. Hnh-Lp mi khi bt ti, trng-pht ri cho
c gng lp cng m chuc ti, bi th, Anh-Sch thng gng sc lp cng, cn nh-Chi thng hay i
tm gi, lu chng v; Hnh-Lp triu v giao hn rng: "php qun i qu ngy th chm". Ln khc li
c th, bn nh cht em thy tr cho h Phm v chn con em hin lnh thay th. T y oai phong
thnh hnh, thng chc Qu-Qun Quan-St-S. Hong-Gia-ng lm phn, Hnh-Lp dp yn, bn thay
th Qu-Trng-V lm An-nam -h.
L-Nguyn-Thin
Lm An-nam -h, u nin hiu Bu-Lch (825) tu xin di ph-l qua b sng pha Bc.
Hn-c
Lm An-nam -h. Nm Thi-Ho th 2 (928), i Vn-Tng, Th-S Phong-Chu l Vng-
Thng-Triu lm phn. c dp yn, sau b lon qun ui chy.
M-Thc
T Tn-Chi, u nin hiu Khai-Thnh (836), i vua Vn-Tng, lm An-nam -h, ly vn-nh
trau-di, lm vic quan thanh tnh chng phin, dn c yn n, cc t trng u np l qui thun.
V-Hn
Lm An-nam Kinh-Lc, nm Hi-Xng th 3 (843), b lon qun ui i.
in-To
Con ca in-Hng-Chnh, trong khong nin-hiu Thi-Ho (826-830) lm An-nam -h.
Vng-Thc
Con ca t-tng Vng-Khi, thi Tuyn-Tng (847-859) lm An-nam -h. Nguyn in-To
dng hng ro g, lm hng nm tn tin, cha hon-thnh, li c gic cp n rt cp bch. Thc
n, trng hng ro cy, o ho su, chung quanh trng tre gai, gic cp khng dm phm n. Sau
c qun Mn vo cp Cm-in-B, Thc khin ngi thng-ngn chiu d, ban m qun Mn b i
v xin li rng: "chng ti n bt tri ngi Mn lm phn, ch khng phi vo n cp". Trc kia La-
Hnh-Cung lm chc -Hiu, chuyn quyn chnh trong ph lu, b Thc nh n cch chc.
84 An Nam Ch Lc - Quyn Cu
Thi-Cnh
Nm i-Trung th 6 (852) ca Ch-Toi-Lng
in-Ti-Hu
Con ca in-B, lm -h, c cng dp yn bin-thu.
L-Trc
Trong thi i-Trung (847-859) lm chc -h. Trc c tnh tham d, ly mt u mui i
mt con nga, bi th, Mn, Mng ta on lm phn, lin kt vi r Nam-Chiu l on-T-Thin, hiu
"Bch-Y Mt-Mnh-Qun" (qun cm-t o trng) nh An-nam ph. Khi-C-Lang Trng-Vn dng s
ni rng: "Lnh H-o dng L-Trc trn gi An-nam, u tin gy ra mi lon, gic cp y thin-h,
lun nm chinh-chin, tn binh hao lng".
(B-Nht-Hu lm th ch L-Trc. Th chp quyn th 16).
L-Vu
Lm -h, ng n V-Chu, u nin hiu Hm-Thng (860), i vua -Tng nh ng,
qun Mn n nh, Vu chy trn, b vua -Tng ui.
Vng-Khoan
Thay L-Vu lm Kinh-Lc-Chiu-Tho-S. L-Trc tu xin bi o binh phng th ma ng,
6.000 ngi, vin l rng: "giao mt mnh th-lnh ng by-qun o-Lm Ty-Nguyn l L-Do. c
cng sc chng ngn qun mi. Sau mn t g con gi cho con Do-c, Do-c bn em qun ph-
thuc qun Mn, Vng-Khoan ch ng khng ni.
Thi-Tp
Nm Hm-Thng th 3 (862), thay Vng-Khoan lm An-nam Kinh-Lc. Thng 11, r Nam-
Chiu vy Giao-Ch, Tp ng ca thnh c gi, i binh cu vin chng n. Thng ging nm Hm-
Thng th 4 (863), qun Mn nh gp, thnh b hm, gia-nhn 70 ngi u t-ngha. Tp cng my
ngi th-h, i chn khng, ra sc c nh, mun chy ra thuyn gim qun, nhng thuyn la bn,
Tp b cht chm. Tng s Kinh-nam 400 ngi chy n b sng pha ng thnh, Ngu-Hu Nguyn-
Duy-c bo chng rng: "Chng ta khng c thuyn, xung nc th cht, chi bng tr li quyt chin
vi qun mi", bn quay v thnh, nh git qun mi hn 2.000 ngi ri chu cht. Ch c mc-ph l
Phn-Xc mang n ca Tp chy trc qua sng c khi cht. Nam-Chiu hai ln hm thnh Giao-
Ch, cp bt chng 10 vn ngi, li 12 vn binh, khin tng Dng-T-Tn chim c An-nam.
Tng-Nhung
Nm Hm-Thng th 4 lm -H, cng cc o binh qua cu vin An-nam, n tr Lnh-
Nam, khng chu tin, hao tn lng-thc. Trn-Bn-Thch xin to thuyn ln ch ni 1.000 hc, ch
go t Phc-Kin n cp cho Nam qun. Nhung nghe theo, t y qun lng c y .
Cao-Bin
T l Thin-L. Nguyn trc mi Nam-Chiu cng hm An-nam, Tuyn-Tng xung chiu lp
Hnh-chu Hi-Mn, cho thm binh hai vn, khin Dung-Qung Kinh-Lc l Trng-Nhn thu phc
An-nam. Nhn dng dng khng tin, bn giao binh cho Bin, phong lm chc -h. Bin chn 5.000
qun tin trc, giao c gim-qun L-Duy-Chu k tc tin sau. Duy-Chu ng qun Hi-Mn, Bin
tin ng Phong-Chu, ph qun Mn huyn Nam-nh, chm bn Trng-Thuyn, hng phc c
mun ngi, thu c ca cung cp qun-dng. Tin tu thng trn v n Hi-Mn, Duy-Chu giu
i v tu di rng Cao-Bin gin vi qun gic, chng chu tin. Vua gin, sai Hu-V-V-Tng-qun
Vng-n-Quyn thay th. Lc y, Bin li nh ph qun gic, tin vy thnh Giao-Chu hn mi
ngy, th gic rt nguy khn. Va tip c ip-vn ca n-Quyn, Bin giao vic qun cho Gim-Qun
Vi-Trng-T trng coi, cng qun di c hn 100 ngi tr v. Trc , Bin khin Tng-Cn v Kinh
bo tip, Cn i n gia b, trng thy c-x tin sang pha ng, ni y l thuyn i ca quan Kinh-
85 An Nam Ch Lc - Quyn Cu
diu v cng, c sc mc-tng m-ph, t xa khng ai snh kp. T nay mt mch lu thng, hai
h lin tip, khng cn mt cht tr ngi; quan qun kinh qu, bin nc chng s gian nguy, lng
hng ch chuyn, thuyn b khng lo chm m. T trc ng i Giao-Ch c ba ni nguy him:
1.- Mi Hoa-Chy bi Tng-ng, c sng to cun-cun;
2.- Rng Thch-Gic vng N-n c c mp vy vng;
3.- Sng thn i-Gia d-d, ai i qua thy u rn c lnh mnh.
Ngy nay, dng m ng phng, chng phi i qua nhng ni nguy him y na.
Than i! Cng cn ca Bt-Hi-Cng c th ngang vi ngi o Ha-C v m Qu-Lnh
gip ngi i. Bn Lm-Phng v Tn-C sing lo vic nc, mn cn tinh-chuyn, ngoi cng vic ch-
huy, cn bit xem xt a-th, x ni n cy, sa cng qun, lp thng-nh, sui o cho nc
thng, cu bt ngang nh mng dng, miu thn cha pht, n th Thin-Li v nh th Lo-T u
xy ct y , lu truyn i i. Ngy 15 thng 9 nm nay hon thnh, bn Lm-Phng v Tn-C
ni xin dng bia ghi cng, i sau c bit. Bt-Hi-Cng nhn khin ngi chng-th chp r
cng vic. Ti l Bi-Hnh chng dm khim nhng t chi, cm bt lm bi minh rng:
Tri t mnh-mng, sc ngi hn yu,
ng nguy ch go, bin c vt thuyn,
Chng my lc yn, m nghing thng b,
ng ti quyt k, o ni x ngn;
Cng-tc gian-nam, sm chp vang dy,
Bin thng li chy, thuyn d qua ngang,
Sng nc phng bng, thun ng vn-ti,
o tri khai thi, oai thn ph-tr.
1
Nin hiu Thiu-Thnh ch c bn nm 1094-1097.
87 An Nam Ch Lc - Quyn Cu
h cha xng thn, nhng ta cng c th dng mu lung lc bn h bt phi phc tng, nh th trong
nc s c ngh ngi vy". Vua cho li tu l phi. Nhng va lc gic Hong-So1 yn, nn khng
khin i ngh ho.
Knh-Ngn-Tng
Lm Th-S i-Chu i nh ng.
Thi-Lp-Tn
Lm An-nam -h, r l Bi-Duy-Nhc quyn nhip chc Th-S Hoan-Chu, tham d qu .
Hu-Nhn-Bu
Con ca Thi-S Hu-ch, c t-tng Triu-Ph g em gi v cho b nhim cng-v Ty-
Lc lun mi nm, khng thay i. L-a-Tn c him khch vi Triu-Ph, gp lc Ph phi ra nhim
ngoi-trn, a-Tn lm Tham-Tri chnh-s, bn i Nhn-Bu qua coi vic Ung-Chu, mi nm khng
c thay th. Nhn-Bu t ngh chc phi cht gi ci ngoi, nhn dng k-sch bnh nh Giao-
Chu, ni hiu nay ch-sy Giao-Chu b hi, trong nc ng lon, c th em mt o qun nh
tha thi nh chim, v cu xin v triu tu vic. S vo, vua Thi-Tng c mng, khin nga trm ra
triu v. a-Tn tu rng: "Giao-Ch c ni lon, y l thi tri lm mt nc y, triu-nh pht binh
tha lc bt , v nh st nh chng kp bng tai vy. Nay triu Nhn-Bu v, mu ca ta lu, h s
bit m nga trc, da vo th ni rng him tr, khng th nh c na. By gi, nn cho Nhn-
Bu lm Chuyn-Vn-S, theo ng tt qua nhn chc, ri khin pht qun Kinh, H 3 vn ngi, rui
thng nh vo, th t vn ton, d nh p l kh v b ci mc vy". Vua cho li tu l phi, bn
phong cho Nhn-Bu lm Giao-Chu thy-lc chuyn-vn-s. Nhn-Bu tin binh, gp qun ch rt
mnh; vin binh khng n, nn Nhn-Bu b git cht gia sng. Thi-Tn nghe tin rt ly lm thng
xt, truy tng chc Cng-B Th-Lang v cho hai ngi con l Din-Linh v Din-Th u lm Trai-Lang;
Din-Linh lm n chc in-Trung-Tha v Din-Th n chc Thi-T Trung-X.
Thiu-Dip
Nm Cnh-c th 2 (1005), lm chc Quang-Lc-Khanh, Giao-Chu An-V-Quc-Tn-S. Nm
th 3 (1006), Giao-Soi L-Hon mt, trong nc ng lon, vua xung chiu khin Dip cng vi
Lng-Sch Qung-Chu ng i Kinh-lc, xem tin-nghi tu v cho vua nghe. Thng 8, Dip dng bn-
ng thu v ng b t Ung-Chu ti Giao-Ch. Chn-Tng a cho cn-thn xem v ni rng:
"Giao-Chu l ni c-a, nu em binh qua nh th t-thng t nhiu; v li t-tn m mang cng-
th rng ln nhng y, chng ta ch nn gi gn cn-thn m thi", bn khin Dip lm Binh-B Vin-
Ngoi-Lang, v yn Giao-Ch, vic xong c thng cng.
An-Nam Ch-Lc Quyn Cu Chung
1
Hong-So i -Tng nh ng, thi tin-s hng, lm phn vo i Hy-Tng, bt u t nm Cn-Ph th 2 (875) n nm
Trung-Ho th 4 (884) mi b dp yn.
88 An Nam Ch Lc - Quyn Thp
An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp
H-Cng
ng t bn i ca Thi-Ph nh Hn l H-Qung. Lm ngi thanh cao, c kh-tit, gp lc
Vng-Mng son ngi, treo mo ca ph m i, lu lc Giao-Ch, n mnh lm hng tht. n ngy
Vng-Mng tht bi, mi tr v x s.
Lng-Tng
T l Knh-Thc, i vua Minh- nm Vnh-Bnh th 4 (61), b kt n lin-ly v vic ca ngi
anh l Lng-Tng. Nguyn trc , Lng-Tng v c s on hn, lm th ph bng triu-nh, Tng
cng c gia quyn v em l Cung u phi di qua Cu-Chn, tri khp Giang, H, Nguyn, Tng, cm
thng T-T v Khut-Nguyn1, khng ti m phi trm mnh, lm bi ph iu-tao. Sau c vua
xung chiu cho v c-qun. Tng thng ln ni cao trng xa m than th rng: "trng-phu i,
sng phi c phong hu, cht c lp miu t t, nu chng th, th nhn-c dng ch, th
ru cho vui vy, ch chuc ly cng vic chu qun lm chi, cho nhc ngi v-ch". Sau lun lun c
ch triu ca nh vua, nhng nht nh khng n.
Vin-Trung
T l Chnh-Ph. Cui i Din-Hy (158-166), vua Hon-, thin-h lon, bn b quan, i du-
lch qun Ci-K. Tn-Sch nh ph Ci-K, Trung li vt b lu vong qua Giao-Ch.
Hon-Dip
T l Vn-Lm. Trong khong nin-hiu S-Bnh (190-193), thin h lon, lnh t Ci-L, sau
vt b k ng ti Giao-Ch. Ngi Vit cm-ha theo kh-tit ca ng, n ni xm lng chng c vic
tranh tng. Sau v k hung c vu co, b cht ngc Hp-Ph.
ng-Phng
T l Qun-D, ngi t Hu-Quan. S-Nhip Giao-Ch, c lc mc bnh cht 3 ngy, Phng
cho ngm mt hon thuc, giy lt nhan-sc ln ln bnh-phc, na ngy sng dy. Vic ny thy chp
trong "Tin-truyn".
Ha-Tnh
T l Vn-Hu. Ngi qun Nh-Nam, u Hiu-Lm, lm Thng-th-Lang, gi vic tuyn-c;
trnh lon ng-Trc, qua nng nh Thi-Th Ci-K l Vng-Lng. n lc Tn-Sch qua Giang-
ng, Tnh chy qua Giao-Ch lnh nn, c S-Nhip tip i rt hu, cng vi Vin-Huy ngi Trn-
Quc ng ng Giao-Ch. Huy gi th cho Tun-Quc ni rng: "Ha-vn-Hu l bc anh ti v-s, t
ngy lu lc n ni rng ni xa xui, vn c cc nhn-s i theo; mi ln c vic nguy cp, thng
trc lo cho ngi, sau mi n mnh, cng ngi h ni ngoi chn i, chung chu i rt". Ngi qun
1
Ng-T-T l ti nc Ng, Khut-Nguyn l ti nc S vo thi ng-Chu lit quc.
89 An Nam Ch Lc - Quyn Thp
C-Lc l Trng-Cao vng mnh vua i s Giao-Ch, hm m Tnh, th mun yu cu minh th giao-
kt, nhng b c tuyt. Tnh gi th cho To-Cng ni rng: "Tam-giang, Ng-h u thnh sn gic, ti
cng bn Lu-T-Hiu, ngi t Cn-Bi, vt b c n t Giao-Chu, tri qua ng-u, Mn-Vit, i
sut mun dm chng thy t nh Hn. Lc qua Hi-Nam, gp Ngh-Hiu-c, c bit Tc-H phn
pht lng trung-ngha, chnh sc binh nhung, ra pha ty rc xa gi vua v, tc th ti cng T-Nguyn-
Hin, ngi Cn-Bi, lo sa son hnh trang v nc, nhng Kinh-Chu ng thu lc khng thng,
Giao-Chu vic s-dch li b on tuyt. Li c Trng-T-Vn xa Kinh-Thnh, vn c ch mun
khung ph vng tht, hin nay n ni hoang vc ny, chng cn tham d triu chnh, ngi y
cng l phin-trn ca nc nh, c th lm ngoi vic cho Tc-h vy". Trng-Cao gin Tnh chng
chu kt giao vi mnh, bn ly bc th ca Tnh gi, nm xung nc. Lu-Chng khin s vi Tnh
vo t Thc. Tin-Cha dng lm Thi-Th Ba-qun v Qung-Hn, sau lm n chc T-, ri qua
i.
Lu-Ba
T l T-S, ngi qun Linh-Lng. Lu-Biu my ln mi ra lm quan, chng chu n. To-
Cng vi lm Duyn-Li, sai i chiu hng my qun Linh-Lng, Qu-Dng, Trng-Sa. Gp lc Tin-
Cha lc nh ba qun y, Lu-Ba khng tr v c, bn chy qua Giao-Chu, cng S-Nhip bn lun
chng hp , li vo t Thc, c Gia-Ct khen ngi dng lm chc Thng-Th. Lu-Ba tnh ngi
thanh kim knh cn, bao nhiu xng-hiu, sch-mnh ca Tin-Cha, u do tay ng lm ra.
C-m
T l T-Mc, chu ni ca C-Ung, tng nc Ng. m lm Thng-Th, v dng s ni vic
L-Vng-B, t y, B vi m him nhau. Li nhn con ca V-Tng-qun Ton-Tng l Ton-K
lm tn khch ca B, ngi vn khinh bc gian t, nn m khng chi vi. K, B cng K bn thu
dt lm cho m b ti, phi y qua Giao-Ch.
C-Tha
Em ca m. T l T-Trc, lm -U Ty-B; dp yn Sn-Vit, c vo lm chc Th-
Trung. Sau cng vi m b y qua Giao-Ch ri cht.
Trng-Hu
T l T-Do, lm Th-Trung Dng-Oai Tng-qun, cng vi C-m, C-Tha b Tun Pha
lun cng s gian di, phi y qua Giao-Chu, sau b Tn-Hng gim pha, vua xung chiu bt phi t
t.
Lu-Hy
Khng bit ngi qun no. Tit-Tng v Trinh-Bnh trnh lon qua Giao-Ch, thng cng Hy
bn lun i-ngha. Vy-Chiu ni rng: "Lu-Hy c lm sch Thch-Danh tm quyn ni v loi vt rt
nhiu, nay kh xt r c.
Trnh-Bnh
T l c-Xu, ngi qun Nh-Nam, c c hc vi Trnh-Huyn, trnh lon qua Giao-Ch,
thng cng Lu-Hy bn i-ngha, hc rng, thng hiu ng-kinh, S-Nhip khin lm chc Trng-S.
Sau Tn-Quyn mi v lm chc Thi-T Thi-Ph.
Du-ch-K
Ngi D-Chng, tnh cng-trc, chng theo thng tc, chy qua qun Nht-Nam.
Du-o-Mn
Ngi Yn-Lng, chu huyn-tn ca Du-Vnh lm chc T-khng nh Tn. o-Mn lm ngi
c hiu hnh v c vn-ti, tui tr chu cnh m-ci. Lc ngi m lu lc qua Giao-Chu, o-
Mn cn ng tui nm ni, kp n ngy khn ln, cu lm chc T-Nh ph Tuy-Ninh thuc Giao-
Chu; , cch Giao-Chu cn xa, o-Mn mo him i n Giao-Chu, tm kim m sut nm, hng
90 An Nam Ch Lc - Quyn Thp
1
Mc-Huyn-H i Tn c lm bi "Hi-ph".
91 An Nam Ch Lc - Quyn Thp
ngy, s st nghi-l triu-nh, lc ly vua, qun ma tay tin bc, b L-Khm-Nguyn tu hch, phi
i qua lm quan Tha huyn Chu-Din, ri mt .
L-Tng-Dng
T l S-Thanh, ngi Do-Chu, thi tin-s khng , cng vi ngi anh ngao du ti min nc
Ng v nc Thc. V-Hu dng lm Hong-Mn Th-Lang. V ti ph gip Thi-Bnh Cng-cha, Huyn-
Tng lc u mun x trm, sau bt gin, bn y i Tn-Chu, c k co Tng-Dng mu phn, xt
khng c bng chng, li y qua Hoan-Chu. Gp lc Giao-Chu lm phn, Tng-Dng ngn chng c
cng, c thng chc Trng-S Kim-Chu.
Tng-Tn-Khanh
Con ngi ch h ca V-Hu, c ngi anh l S-Khch lm H-B Th-Lang. Tn-Khanh cng
qun V-Lm xy ct dinh-th cho S-Khch, qu ni xa hoa, b li, phi y i Phong-Chu.
L-Cn-Hu
Lm Th-S hai chu Hnh v Ngy, thng vit th cho ngi li quen bit, dng li b n, ni
vic c tht ca triu-nh; b ngi li y t-co ln triu-nh, Cn-Hu bn b y qua Hoan-Chu.
Nghim-Thin-T
Thi Tc-Thin V-Hu (685-705), lm Gim-St Ng-S cng-bnh ngay thng, gp vic dm
ni. T thi Thu-Cng (685-688), tr v sau, chuyn dng nhng quan li tn khc, hi tn-tht, git
i-thn, nhng bn im-ch mt-bo khng bit bao nhiu m k. Thi-Hu cng chn s phin phc,
khin Thin-T tra hi, xt ra chu phc ti hn 800 ngi. Nhng phng thu dt ht th hung hng,
bn cng nhau gim Thin-T, lm cho T phi b y qua Hoan-Chu.
u-Sm
Thi c-Tng (780-804), lm T-Tng, v ght L-Tn ui ra lm Th-S Thng-Chu. Kp
khi Sm b bim lm Tit--S Nghi-Chu, Lu-S-Ninh a biu Sm nm mi cy la, Tn tu vua
ni Sm giao kt vi cc quan phin-trn, vua gin, mun git Sm. May nh Lc-Ch ra sc cu vt, bn
bim lm T-H Hoan-Chu, k buc phi t t.
L-Nhn-Qun
Cha ca L-Ngi. Khong Trinh-Nguyn (785-804), i ng, Thi-Ph Lng-Ty-Cng dp yn
Bin-Chu, Nhn-qun lm Th-Ng-S, coi vic mui, st Bin-Chu. Khi Lng-Ty-Cng mt, qun
lnh ni lon, nhng ngi tng s trong qun-i u b x t, Nhn-Qun cng b gim, bim lm dn
qun Nht-Nam.
Bi-Di-Trc
T l L, lm Trung-Th X-Nhn. Khi V-Tng (841-846) ln ngi, Di-Trc xem sch ip,
chng chu k-tn, b ging lm Th-S Hng-Chu; li b ui i lm T-H tham-qun ti Hoan-Chu.
Thi Tuyn-Tng (847-859), c triu v lm chc Thng-Th.
Dng-Thu
T l Tng-Chi. T nin-hiu i-Trung (847-859) v sau, mn Nam-Chiu thng vo Ung-
Chu, cp bc Giao-Ch, qun Tu qua li n tr, b cht v lam chng mi phn ht by, th gic
cng ngy cng mnh; Thu bn m qun D-Chng mt vn ngi, t o qun Trn-Nam chng
qun Mn, li cho thuyn b vn lng cho Nam qun. Vua khen, cho thng chc Thng-th Bc-X.
Thi -Tng (860-873), thng lm T-Tng. Trc y con trai ca Thng-Th Hu-Tha Bi-Thn
ci con gi ca Thu, l a u c ca hi-mn rt hu, dng trang tr ton bng ngc v sng t.
Bi-Thn gin ni rng: " y s ph hi nh ta", lp tc khin p v ht. Sau qu nhin Thu v n
hi-l b bi chc. Nm Hm-Phong th 11 (870) y qua Hoan-Chu, k buc phi t t.
92 An Nam Ch Lc - Quyn Thp
Trn-Bn-Tu
Lm quan lnh ph Ch-c, thy vua -Tng hoang chi, chng lo vic triu-chnh, v li tin
dng L-Nham; Nham xa x, hay n hi-l, Tu dng s tu by, xin ch ph mt nh Bin-Hm, cng
nui qun ba nm. Vua hi Hm l ai? Tha rng: "l k thn li ca L-Nham". Vua gin y ra i-
Chu.
Lu-Chim
T l C-Chi, ngi Qu-Dng, thi chc T-Tng ra lm Tit--S Kinh-Nam. Nm Hm-
Thng th 11, ng-Xng cng-cha cht, vua xung chiu bt quan y-vin hn hai mi ngi, ton
gia h ngc. Chim cng vi Kinh-Triu-Don l n-Chng c sc can gin, bo rng vua qu thng
con gi, lm kh dn. -Tng gin, bim Chim lm T-H Hoan-Chu, Chng lm T-M Chn-Chu.
Trn-Trng-Vy
T l Tr-Qung, ngi Thu-Chu, thi u khoa Mu-Tut (1238) nin hiu Gia-Hy i Tng-L-
Tng (1225-1264), khong nin-hiu Hm Thun (1265-1274) lm triu-s, thng bn bc ch-trch Gi-
T-o, v c y b ui ra nhim chc ngoi-qun, chuyn i qua n Lnh-Nam. Nm Bnh-T (1276),
nin-hiu Ch-Nguyn (1264-1294), nh Nguyn, quan-qun (tc qun nh Nguyn) vo bt u-cha
(vua nh Tng), c nc u qui thun, hai vua (tc oan-Tng v -Bnh nh Tng), chy xung pha
Nam, Trng-Vy t Qunh-Chu vo yt kin, n Qung-Chu, c c lm Li-B Thng-Th, khin
vi Tha-Tng nh Tng l Trn-Nghi-Trung. Nh Tng mt, Trng-Vy chy vo An-nam, rt c vua
Trn-Thnh-Tng trng i. Thng lm th rng:
"T vi Vit-Quc qui hng qu,
Sinh tc Nam-Triu c gin thn".
ngha l:
Lu-lc thc lm ma Vit-Quc,
Trung cng xa vn s Nam-Triu1.
1
Tc triu Nam-Tng.
2
-Ph nh ng b trut ra t Linh-V.
93 An Nam Ch Lc - Quyn Thp
Sau Quc- nc An-nam l Trn-Thi b ti, ln khin con ca Trng-Vy l Trn-Vn-Tn qua
Trung-Quc xin qun nh An-nam. Ma ng nm gip-Thn, i-binh qua nh nc Nam, Trn-Nam-
Vng cho Trn-Vn-Tn lm Thin-H dn ng. Vua Thnh-Tng nh Trn c gin, khin b
quan-ti Trng-Vy.
Tng-Uyn-T
T l Qung-Trng, ngi V-Chu, thi u khoa Canh-Tut (1250), nin hiu Thun-Hu
(1241-1252), i Tng L-Tng, do chc Th-Tng ra lm Tri-Huyn Long-Hng, kim chc An-V, li
c vi lm Lm-An Ph-Don, coi vic Tham-Chnh-Ph. Ma xun nm t-Hi (1275) do chc i-
oan bim ra Li-Chu. Nin-hiu Ch-Nguyn nm Bnh-T (1276), i-binh vo Hng-Chu, u cha
nh Tng ra hng, Nh Vng vt bin n Qung-Chu. Uyn-T yt kin, c cho lm Qung-Ty
Tuyn-U-S, kim qun Li-Chu. Nm Mu-Dn (1278) lm chc Th-c, gia phong Kim-T Quang-
Lc i-phu. Lc ch-Vng bi trn Nhai-Sn, Tham-Chnh l T-Phu m Qung-Vng nhy xung
bin. Uyn-T nhy theo, nhng c ngi nh vt ln khi cht, bn nh trong thuyn ca T-Lu-
Ngha. Bn M-Vng git Lu-Ngha, em Uyn-T chy qua An-nam, rt c Trn Thnh-Vng
trng i. Ma ng nm Gip-Thn (1284), nin hiu Ch-Nguyn, i binh vo An-nam, Uyn-T em
chng qui phc. Sau khng bit cht u.
T-Cnh-Do
Con ca T-Lu-Ngha, An-V-S nh Tng. Nm Bnh-T (1276), hiu Ch-Nguyn, quan binh
vo Lm-An, Nh Vng chy xung pha Nam, lc y ngi cha lm Sch-ng i-S Qung-ng, v
Qung-Ty gia hm Thiu-Bo. Sau trn thua ti Nhai-Sn, vua Tng b chn vo bng c. Lu-Ngha
b bn Vng-Phc, M-Vng git cht. Chng tn Kh-Vn-Kit ln lm trng, bt v Lu-Ngha g
cho Vn-Kit. Lc y Cnh-Do mi mi tui. Vn-Kit dn chng chy qua An-nam, Cnh-Do ku oan
cho cha vi Thnh-Vng nh Trn, Vng khin Kim-Php-quan inh-Cng-Vin tra xt. Vn-Kit lo
lt rt hu, Cng-Vin tu vi Vng rng: "y l vic xy ra lc chng n cha v ph vi ta, bt tt ct
vn lm g". Ma ng nm Gip-Thn (1284), nin hiu Ch-Nguyn, quan binh vo An-nam, Vn-Kit
em chng ra hng. Cnh-Do li em vic y t co vi Trn-Nam-Vng, Vng thng xt, khin
ngi d hi ra s thc, bn chm Vn-Kit. Cnh-Do theo qun v Bc, c cho v lng c.
An-Nam Ch-Lc Quyn Thp Chung
1
Ngu-Phin, ngi i Tam-Quc, hc gii, v lu-lc phng Nam, sau cht . Thng than th rng: "Sng khng bit ni
chuyn vi ai, cht ch c rui xanh n iu. i ngi gp c mt ngi tri-k cng khi bun".
94 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nht
An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Nht
Gia th H Triu
Triu-
Ngi Chn-nh, thi nh Tn, (246-207 trc Cng-Nguyn) lm quan lnh huyn Long-Xuyn
(Tun-Chu Nam-Hi). Bui u nh Tn gm thu thin-h, nh ly t nc Vit, t ba qun Qu-
Lm, Nam-Hi v Tng-Qun, em dn i y qua chung ln vi dn Vit. Quan U qun Nam-Hi
l Nhm-Ngao au bnh ung-th cht, nh Tn bn cho kim chc Nam-Hi-U. Nh Tn mt,
nh ly lun Qu-Lm, Tng-Qun, t lp lm vua. Khi Hn Cao-T (206-195 trc Cng-Nguyn),
bnh-nh thin-h, v trong nc tri qua chin-tranh lao kh, nn tha ti , chng trch. Nm th 11,
khin Lc-Gi phong lm Nam-Vit-Vng. Thi Cao-Hu cm Nam-Vit mua bn st, bn tim
hiu xng Nam-Vit V-, pht binh nh Trng-Sa, ly ca ci mua chuc my nc Mn-Vit, Ty-
u-Lc1 bt lm thuc-bang sai khin. B ci t ng qua ty rng hn mun dm, ci xe Hong-c-
t-o2, xng -ch snh ngang vi Trung-Quc.
Hn Vn- ln ngi nm u (179 trc Cng-Nguyn), t ngi th-p, coi sc m m
ca thn-nhn Triu-3, hng nm hng-khi, lo vic phng-t, li vi anh em ca u ban cho
n-hu, quan-tc. bn xung lnh trong nc rng: "Ta nghe ni hai k hng chng cng i lp,
hai k hin chng cng sinh tn. Hong- nh Hn l ng hin Thin-T, bn b hong-c, t o".
Vn- rt ly lm p lng. Thi Cnh- (156-141 trc Cng-Nguyn) Triu- xng thn, khin
ngi vo triu-yt... Nhng Nam-Vit vn tim hiu nh c... Lc khin s vo chu Thin-T, xng
triu mng nh ch-hu. Nm Kin-Nguyn th 4 (137 trc Cng-Nguyn) mt, chu l H ni ngi.
(Thi y nh Hn c 70 nm, Triu- hn trm tui, ngi 71 nm).
H ln lm vua, lc y Mn-Vit n nh Nam-Vit, H khng dm t chuyn dy binh, khin
ngi dng th cho Hn V-. V- v H dy binh nh Mn-Vit v khin Nghim-Tr qua d, H
cm oai c ca Thin-T, bn sai Thi-T Anh-T vo chu vua Hn, t mnh ngy m cng sp sa
vo chu. Cc i-thn can rng: "Xa tin-vng c ni: "th Thin-T gi ng tht l l c, ct
ng nghe li d ngon ngt m vo yt-kin, vo yt-kin th khng v c, y l c mt nc". Rt
cuc H xng bnh chng i, sau mi nm, H au nng, Anh-T xin v. H mt, tn Thu-Hiu l
Vn-Vng.
Anh-T ln lm vua, giu ct n ngc t ca tin- (L-Khanh ni rng: "giu ct n ngc t,
tim hiu"). Trc y, lc Anh-T vo tc v Trng-An, ci con gi h C t Hm-an, con
l Hng. n lc ni ngi vua, Anh-T dng th xin lp C-th lm Vng-Hu v Hng lm t. Nh Hn
thng khin s d Anh-T vo chu, Anh-T xng bnh khng i, ch khin con l Th-Cng vo chu
m thi. Anh-T mt, tn Thu-Hiu l Minh-Vng.
1
Lc tc l Giao-Ch.
2
Hong c l mui xe lp mu vng, t o l chm lng t trc u nga ko xe pha tri, cho nga khng ng thy nhau.
3
M m thn nhn Triu Chn nh bn Tu.
95 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nht
1
B Lng: n ca vua Hn.
2
Mu Lng l lng ca Hn V .
3
C Man l tn Mng m ci cha, tc ch Vit Vng Hng.
96 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nht
Vua Hiu-V b nc Nam-Vit, chia lm qun p, t quan cai-tr, tri my triu u noi theo.
Cui i nh ng, cc th-ho chu Giao, chu i l cc h Khc, Dng, Kiu, Ng ni nhau son
ot, trong thi-gian chng nm, su mi nm. u i nh Tng, inh-B-Lnh cp ngi h Ng,
Thi-T phong tc vng cho inh-Th.
Khc-Ho:
Chim c Giao-Ch. Lc y, Lu-n chim c Phin-Ngung, n cht, con l Lu-Nghim k lp,
xng quc-hiu l Nam-Hn. Khc-Ho khin con l Tha-M qua lm Khuyn-Ho-S, n Qung-Chu
d xt h thc. Ho cht, Tha-M k ngi cha; nm K-Mo, nin-hiu Trinh-Minh nh Lng nm
u (915)4, khin s tin cng, cu lnh tit vit, nh Lng nhn trao cho. Lu-Nghim c gin, thng
chn nm i-Hu th 3 (930) i Ngy-Hn, khin tng mnh l Lng-Khc-Chnh em binh n
nh, bt Tha-M em v. Khc-Chnh lu gi Giao-Ch, sau b Dng-nh-Ngh ui.
Tha-M:
( chp on trn).
Dng-nh-Ngh:
Ngi chu i, tng ca Khc-Ho. Khi Lu-Nghim bt Khc-Tha-M ri, phong tc cho
nh-Ngh, khin L-Tn lm Th-S Giao-Chu, cng vi L-Khc-Chnh gi thnh. Nghim bo k t
hu rng: "Dn Giao-Ch a lm lon, ch nn lung lc h m thi". Qu nhin, nm sau, inh-Ngh lm
phn, em qun vy thnh. Khc-Chnh thua chy. nh-Ngh chim c b ci, sau b Kiu-Cng-Tin
git.
Kiu-Cng-Tin:
Nha-tng ca Dng-nh-Ngh, git nh-Ngh m thay th. Nin-hiu Thin-Phc nh Tn
nm th 2 (Ngy-Hn i-Hu th 10), (937), Ng-Quyn c binh i-Chu vy Cng-Tin. Tin sc km,
xin vin binh vi Lu-Nghim. Nghim cho con l Vn-Vng Hong-Thao lm Giao-Chu Tit--S,
em binh qua cu. Va i n sng Bch-ng, th Quyn git Cng-Tin, em binh n nh, lm
cho ton-qun ca Thao u b hm.
1
Vit Lang l chc quan Lang ca nc Vit, tn l K, bt L Gia np cho tng nh Hn.
2
Qung ng cng gi l Ng Dng Thnh.
3
Tng Phi: vua Ngu Thun i tun th, cht Thng Ng, hai b v theo khc ri cht sng Tng, ngi i sau gi hai b
l Tng Phi.
4
Theo "Th gii nin biu" th nm Trinh Minh nguyn nin l nm t Hi (915), cn nm K Mo l nm Trinh Minh th 5 (919).
97 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nht
Ng-Quyn:
Ngi Chu i, nha-tng ca nh-Ngh, git Cng-Tin, t lp lm vua. Con l Xng-Ngp,
em l Xng-Tun ni ngi. Ngy-Hn nm Cn-Ho th 12, (954), Xng-Tun xng thn vi Lu
Thnh, khin s vo cng, lnh tit vit. Thnh khin Cp-S-Trung L-D em sinh-tit qua phong. D
i n Bch-Chu, Xng-Tun khin ngi n li bo rng: "Gic bin lm lon, ng s chng
thng". D bn khng i. Xng-Tun mt, em l Xng-Vn k lp. Vn cht, tham-mu ca Vn l
Ng-X-Bnh, Th-S Phong-Chu Kiu-Tri-T, Th-S Ninh-Chu Dng-Huy v nha-tng -Cnh-
Thc, dng binh tranh lp, ri u b inh-B-Lnh dp yn, m chim c t nc.
Ng-Xng-Ngp
Ng-Xng-Tun
Ng-Xng-Vn
(u c chp on trn).
Gia-Th h inh
inh-B-Lnh
Ngi ng Hoa-L, Giao-Chu. Cha l Cng-Tr, lm nha-tng ca nh-Ngh. Cui thi Ng-
i, nh-Ngh i trn Giao-Chu, ly Cng-Tr quyn Th-S Hoan-Chu. Trc y, Ng-Quyn git
Kiu-Cng-Tin, cha con B-Lnh v vi Ng-Quyn, Quyn nhn khin Cng-Tr v nhim chc c. Khi
Cng-Tr mt, B-Lnh k tp chc cha. Kp n lc Ng-Xng-Vn mt, bn b-h ni lon, B-Lnh
cng con l Lin nh dp yn ht, lnh vic cai-tr Giao-Ch, xng hiu Vn-Thng-Vng, ring phong
chc cho Lin lm Tit--S, c mi nm th B-Lnh mt.
inh-Lin:
K lp c by nm, nm Tn-V Khai-Bu th 4 (971), Thi-T nh Tng khin i-tng
Phan-M qua nh Lnh-Nam. Lin s, dng biu-vn, khin s vo cng, xin ni-ph, Thi-T xung
chiu phong Lin lm Tit--S An-Nam -h. Thng 5 nm th 8, (975), Lin tin cng vng la,
sng t, ng voi, tr thm. Ngy mng 7 thng 8, Thi-T xung sc-ch, phong cha Lin l B-Lnh lm
Giao-Ch Qun-Vng; thc p 1.000 h. Thng 12, khin Cao-Bo-Ch lm Quan-Co-S1. Nm Thi-
Bnh Hng-Quc th 2 (977), Lin sai s qua cng mng vua Thi-Tng ln ngi. Nm th 5 (980), Lin
mt, em l Truyn ln ngi.
inh-Truyn:
Truyn cn nh, xng Tit- Hnh-Qun T-M, quyn lnh vic qun ph. Thng 4 nm
Canh-Thn, Thi-Bnh-Hng-Quc th 5 (980), khin L-Tp i s Giao-Ch. i-hiu L-Hon chuyn-
quyn, hip di Truyn mt nh ring, bt giam c h v thay th qun lnh binh-quyn. Thi-Tng
gin, khi binh tin nh. Hon gi lm biu-vn ca Triu dng ln. Qua thng 11, khin s tin cng
nhng bu, nh kh-mnh bng vng, bng bc, sng t, ng voi v dng mt t trng-vn, ni rng
tt c tng hiu, qun lnh, k-lo trong nc, ng xin cho Truyn lm chc Tit--S, ni ngi ca
cha, anh. Lc y nh Tng dy binh, biu vn tu vo khng c tr li. Ma ng thng 11, quan
binh nh bi qun Giao-Ch Bch-ng. Nm sau, binh nh Tng tht li rt v. Nm th 7 (982),
Hon li tr xng Truyn khin s tin cng, v s qun Tng tin nh vy. Truyn b Hon st hi.
H inh ni nghip ba i, cng c 17 nm.
1
S thn i tuyn phong.
98 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nht
Gia-Th h L
L-Hon
Ngi Chu i, c ch-lc, c lng qun-s, c inh-Lin giao-ph binh-quyn, nhn son
ngi h inh, t xng Giao-Chu Tam-S Lu-Hu, khin s tin cng nh Tng, dng biu ni: "inh-
Truyn cng m l Dng-Th sut li, dn, tng hiu, ba qun, ni xin thn thng lnh vic ph". V
gi lm mt t biu ca inh-Truyn dng ln. Thi-Tng yn-v d rng: "H inh truyn ni ba
i. Trm mun cho Truyn lm Thng-Soi, nh ngi lm ph. Nu Truyn khng c tng ti, cn
tnh tr con, th nn khin m con vo chu, s c u-i, ta tc th trao tit-vit cho nh ngi.
Trong hai iu y, nh ngi nn xt chn ly mt". Thi-Tng khin bn Trng-Tn-Quyn i s, em
ch-d y qua. Nhng Hm chuyn c t nc, chng phng mnh. Sau Hon dng s ni: "Nc
Chim-thnh em my vn voi nga vo cp An-Nam, b ti nh ui chy". Nm Thi-Bnh Hng-
Quc th 8 (983), Hon khin cng cc vt vng bc, t-ngu v voi. Nm Ung-Hy th 2 (985), Hon
khin cng ra vng, hc, l-hng, ng voi v mt vn cy la trng mng tit Cn-Minh. Vua Tng
cho s-gi mt b o, ai bc, yn cng v nm con nga. Hon cng vng bc v cc vt th-sn.
Thng 10 ngy Canh-Thn, vua Tng khin L-Nhc-Chuyt lm Quan-Co-S, em ch-sc phong
Hon lm Kim-T Quang-Lc i-phu, Kim-Hiu Thi-U, S-Tr-Tit, -c Ch-Qun-S, An-Nam
-h, sung Tnh-Hi-Qun Tit-, Giao-Chu Qun-Ni Quan-St-S-Tr ng S, Thng-Tr-Quc,
Kinh-Triu-Qun, Khai-Quc-Hu, thc p ba ngn h, vn ban hiu l Thi-Thnh Cng-Thn. Thng 4
nm u hiu oan-Cng (988), vua Tng khin bn Ngy-Tng lm Quan-Co-S em ch-sc tin
phong Hon tc Khai-Quc-Cng, cho thm thc p ngn h. Thng 5 nhun, Hon khin s tin cng.
Nm u Thun-Ho (990), vua Tng khin bn Tng-Co lm Quan-Co-S, gia phong cho Hon.
Thng 10, Hon cng mt ci gh khm tht-bu v cc vt voi t-ngu. Thng 3 nm th 4 (993), vua
Tng khin bn Vng-Th-Tc lm Quan-Co-S, em ch-sch phong Hon tc Giao-Ch qun-
vng. Thng 3 nm th 5 (994), Hon khin s tin cng, v sau Hon cy th nc him tr, thng
vo nh cp, khng gi ng l phin-thn. Ma xun nm u Ch-o (995), Chuyn-Vn-S
Qung-Ty Trng-Quan tu rng: "Hon cho qun vo trn Nh-Hng thuc Khm-Chu, nh ph c-
dn, cp bc lng thc, ri b i". Ma h nm y, 5.000 binh T-Chu di quyn ch-huy ca Hon
vo cp Lc-Chu, thuc huyn ca Ung-Chu, b Tun-Kim Dng-Vn-Kit nh ui. Thi-Tng ch
yn-v ci xa, chng mun hi ti. Trng-Quan li ni nghe n Hon b h inh trut ui, nay ko
tn-qun ra vng hi-o, cha bit lp cn-c ni no, cho nn ly s cp bc t tc. Nay Hon
cht, Quan dng biu mng. Thi-Tng bn khin quan Thi-Thng Trn-S-Long lm Th-Phng-S
d xem h thc, mi bit rng L-Hon vn cn sng, tin trc ch l li truyn-vn sai lm. Nm th
2 (996), vua xung chiu hch ti Trng-Quan, Quan au cht, li ra ch-d chm V-Chiu-M trn
Nh-Hng. Ma h nm y, vua Tng khin Trn-Nghiu-Tu nhim chc Qung-Ty Chuyn-Vn-S,
nhn lm chiu-th khin L-Kin-Trung em qua cho L-Hon. Nguyn Khm-Chu c ba trn gn b
bin l Nh-Hng, Xy-B v Nh-m, trc y c bn Vn-Dng, dn Triu-Dng, thuc qun Giao-
Chu, b n git ngi ri em c gia-quyn trn qua Nh-m, c trn-tng bn Hong-Lnh-c
che giu. Hon khin trn-tng triu-Dng Hong-Thnh-Nh theo bt. Lnh-c khng giao tr,
Thnh-Nh bn nh cp ri i. Nghiu-Tu n Nh-m, ct vn bit c duyn-do vic che giu,
bn bt ht tt c nam n gi tr, mt trm ba mi ngi, giao tr cho nh ng cuc Triu-Dng.
Thnh-Nh bt li c ngi, lm th t n Nghiu-Tu. Hon cng dng biu-chng t n v ni
c thc cc kh ng, t nay khng cn vic quy ri na. Thng 7, Thi-Tng li khin L-Nhc-
Chuyt em chiu th v ai-ngc ban cho Hon. Nguyn trc Kin-Trung n Giao-Chu, Hon tip
i rt s-si, nhn dng biu-vn ln tu rng: trc kia nh cp Nh-Hng ch l qun ngoi b ci,
m thi vy. Nhn bt 27 tn dn mi, bn khng hiu ting Tu, gii giao cho Chuyn-vn-s. Triu
nh tip c biu-vn ca L-Hon, bn khin Nhc Thu qua i s. Thot mi n, L-Hon ra ngoi
thnh tip n, cho hi rt khinh r; Hon bo Nhc Thu rng: "Xa nh cp Nh-Hng, ch l
qun ngoi cnh m thi, Hong- c bit khng? Nu Giao-Ch lm phn th chng ti vo Qung-
Chu trc, ri nh n cc qun Mn-Trung, h ch nh trn Nh-Hng m thi u?". Nhc-
Khuyt khoan thai tr li rng: "Cha Thng nghe Nh-Hng b cp, cha r thc h th no; ngh
rng Tc-H xut-thn t hng nha tng, c trao cho tit-vit, l nn tn trung n p, h cn
99 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nht
manh lng g khc na sao? n lc Tc-H bt qun gic bin gii np, th s trng r rng. Nhng
cc i-thn bn rng: "triu-nh trao tit vit cho Tc-H trn an hi-ngoi, nay c lon gic
bin, y l Giao-Chu mt mnh khng sc ch-ng, nn pht vi vn tinh binh, hi vi qun bn-
chu, ng nh gic bin dt hu lon. Hong- s Giao-Chu khng hiu ca triu-nh, ri sinh
ra hong s, chi bng chuyn u vic dp gic cho Tc-H l hn, bi th khng khin binh i na".
Hon ngc nhin ni rng: "Gic bin xm phm b ci, y l ti ca k th-thn, (by ti c trch
nhim phng th), thnh-nhn khoan-hng, cha h trch pht, n y qu hn cha m, t nay xin knh
vng c-ho triu-nh, dp yn b ci". Ni xong, trng v pha bc, ci u chc mng. Thng 4 nm
th ba (997), nhn dp Tng-Chn-Tng ln ngi ban n, gia-phong Hon lm Nam-Bnh-Vng kim
chc Th-Trung. Thng 9, Hong cng mt ci gh khm vng bc tht bu, sng t, ng voi v la mn.
Vua Tng xung chiu khin by cc phng vt y Linh-To n Vn-Tu, cho s lm l ly dng.
Nm y, Chim-Thnh vo cp bin-thy, Hon nh ui qun Chim ri dng biu vo nh Tng,
i-lc rng: "Quc-cnh ti tip gip vi Chim-Thnh, khong vi nm nay, ln-bang y xo ng,
cp thu m hng-thn, quy dn lnh bin-cnh, bi th, ti phi pht qun ngn chng, n i
tr ni cng vic triu-cng khng gi ng quy-ch". Vua Tng xung chiu khen ngi, phc p v
ban cho cc th ai gip v nga. Thng 9 nm u Hm-Bnh (998) vua Chn-Tng, Hon cng mt
con voi thun thc. Thng 12 nm th 4 (1001), vua Tng ban sc-ch gia-phong Hon lm cng-thn.
Nm th 4, t n vua, Hon cng voi thun, t-ngu v mt bnh tht-bu nm vng. Thng 11 nm
th 5 (1002), gia phong Hon lm Phng-Tit cng-thn. Thng 3 nm th 6 (1003), Khm-Chu tu
rng: "dn trng1 Hiu-Thnh thuc Giao-Chu v u-Mc Bt Chu-S l bn Hong-Khnh-Tp em
b-thuc hn 450 ngi, vo thn -Th, sng Dng-B thuc a-gii Khm-Chu. Vua xung chiu
khin s-thn n an-i v khin tr v qu c. Bn Hong-Khnh-Tp s ti khng dm tr v, bn di
ra vng b bin Khm-Chu. Thng 6 nm Cnh-c (1004) L-Hon khin con l L-Minh- vo
cng, ngy 27 vo tu di n Sng-Chnh, vua li vi vo tin-in an-i v cho Minh- lm chc
Kim-T Quang-Lc i-phu, kim-hiu Thi-Bo, Hoan-Chu Th-S, Thng-Tr-Quc. Thng ging
nm th hai (1005), nhn ngy tit Thng-Nguyn, xung chiu cho Minh- tin, khin cng cc s-
thn i-Thc v Chim-Thnh xem rc n, n yn ung ru. Thng y, theo li thnh-cu, ban cho
Hon mt b Kinh i-Tng. Thng 3 nm th 3 (1006), L-Hon mt.
Long-Vit
Con gia ca L-Hon, ni ngi lm vua, b em l Long-nh git.
Long-nh
Con t ca L-Hon, git Long-Vit m t lp lm vua. Anh l Long-Kim (?) ni gin, cp ca
kho chy trn v Long-H em binh tri Ph-Lan nh nhau ginh ngi. Trc y L-Minh- vo
cng, v nc lon khng v c, phi lu li Qung-Chu. Tri-Chu Cao-Nht khng cp cho nh
na. Chn-Tng xung chiu cho tin 50 vn, go 150 hc v khin tip tc cp cho nh . Thng 6,
quan cai-tr Qung-Chu Lng-Sch tu rng: "vng li chiu-ch, v Giao-Ch c binh lon, khin ti cng
vi Tr-Bin An-V-S Thiu-Dip i kinh-l xem vic tin-nghi tu v vua nghe. Chng ti ti Bch-Chu,
gp Qung-Chu-B gii giao dn Giao-Ch bn Hong-Khnh-Tp hn 1.000 ngi, chng ni L-Hon
cht, my ngi con u t tp binh m, chia t tri sch, quan thuc ly tn, nhn dn lo s, bn
Khnh-Tp tnh nguyn xin lm tin phong. Chng ti hi ngh: Nu Triu nh y theo li thnh cu trn
y, xin ly binh cc n Qung-Nam, thm vo 5.000 qun Kinh-chu, H-nam; qun thu qun b t
tin, c th lp tc bnh nh c". Chn-Tng ni rng: "L-Hon lo cng l, cng thng khin con
vo chu, b ci yn n, vn gi lng trung thun; nay nghe Hon cht, ta cha cho ngi tut iu, li
tha lc c tang m gia binh, h phi vic lm ca Vng-Gi". Bn xung chiu khin bn Sch c y
theo li chiu trc, thi-hnh vic an-v, sao cho trong nc yn tnh l c. Cn bn Khnh-Tp, c
tnh theo nhn-khu, cp pht lng-thc, y-phc, cho c b-dng, lp thnh iu-l, tu ln cho vua
nghe, s c n-mnh u-i. Mt khc, a th cho Giao-Chu d cho bit oai-c ca triu-nh, nu
c nh git ln nhau, lu ngy khng nh c vng-v, s khin mt o qun qua hi ti, h L s
1
Trng cng nh o, l, tnh.
100 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nht
tiu-dit khng cn mt ngi vy. Long-H s, bn tn Long-nh ln ch vic qun. Thng 7 Thiu-
Dip tu ni c cng-ip ca Long-nh n, t xng Tnh-Hi-Qun Tit- Quan-St, X-Tr-ng-
S, Kim-Hiu Thi-U Khai-Minh-Vng; xin n thng 8, s sai em vo cng. Ti ngh Long-nh cha
chu Chn-mnh ca nh vua, dm t xng h nh th, nn khng dm phc p. Vua cho l ci xa va
l, khng bit th-thng triu-nh, bn xung chiu giao Thiu-Dip d khin tc b ngy-quan, mi
cho vo cng. V vic L-Minh-, lc y cn lu-tr Qung-Chu, chiu khin Thiu-Dip cho bit
vic nc, nht l t tu ca Long-nh v t d ca triu-nh khin b xng hiu, v nu mun v, s
cp tin lng cho v. Ngy 23, Dip dng mt bc hc-, ch r ng thu-lc t Ung-Chu n
Giao-Chu. Vua Chn-Tng a cho cn-thn xem v ni rng: "Giao-Chu lam chng c a, nu ra
binh nh dp, t-thng t nhiu, v li t-tng m mang b ci, rng ln nhng y, chng ta ch nn
gi gn cn thn m thi, h tt nhc dn ng chng, tham ch t v-dng lm g? Nu trong vng
nh-hng ca ta, c k phn lon, ta mi cn phi tiu-tr m thi". Thiu-Dip li tu: "Bn Hong-
Khnh-Tp Giao-Chu trc y trnh lon qui-thun, thuc dn nhiu ging, nay nu khin tr v, e
b st hi, mong ban cho chng n n-hu". Vua bn khin lm tam ban t chc Liu-Chu Gim-thu.
Thng 7 nm th 4 (1007) quyn An-Nam Tnh-Hi-Qun Tit- Quan-St X-Tr lu hu L-Long-nh
khin em l L-Minh-Vnh cng Chng-Th-K Hong-Thnh-Nh vo cng. Long-nh dng biu xin
sch Cu-Kinh1 v mt tng Kinh-Pht. Vua y cho. Ngy 17 thng 8, vua sc phong Long-nh lm chc
Kim-Hiu Thi-U Tnh-Hi-Qun Tit--S An-Nam -h, Giao-Ch qun-vng, Thi-Thnh cng-
thn, ban tn l Ch-Trung. Li tng C-Tnh-Hi-Qun Tit--S Nam-Bnh-Vng L-Hon chc
Trung-Th-Lnh, truy phong lm Nam-Vit-Vng, ban vi, la, d, ru, lm l phng iu. Theo nghi-
ch phong Giao-Chu, ban u ch trao tit-vit, cha cho tc vng, Chn-Tng cho rng i vi x
xa, cn c n-mnh ca triu-nh, mi trn phc c, bi th, xung chiu-mnh c-cch gia-phong.
Ngy 18, phong Minh-Vnh lm Tr-Tit Giao-Chu Ch-Qun-S Ph-S, Hong-Thnh-Nh lm Triu-
Tn i-phu, in-Trung-Tha, Tri-An-Nam-S. Minh-Vnh lnh ch-mnh ca anh, xin n n Sng-
Chnh co t, vua vi vo in, hi han v v. Thng 9, c n Giao-Ch Qun-Vng, xung chiu khin
Chuyn-Vn-S Qung-Nam em qua ban cho. Thng ging nm u i-Trung Tng-Ph (1008), sc-
ch gia phong Ch-Trung lm Dc-i Cng-Thn. Thng 9, Giao-Chu-Vng tu ni c hai ngi li
bun Chn-Lp, b Giao-Chu-Snh trc xut, trn n xin nhp-tch lm dn bn chu. Chn-Tng ni:
"ngi phng xa v cng ng phi chy n qui ph, xung chiu cp y phc, tin bc v khin s
dn v nc.
Thng 12, sc phong Ch-Trung lm Kim-Hiu Thi-U nh trc, ng-Bnh-Chng-S, An-
nam -h, Giao-Ch Qun-Vng, sung Tnh-Hi-Qun Tit-, Quan-st X-Tr-ng-S. Thng 12
nm th 2 (1009) Ch-Trung cng phng-vt, vng bc v t ngu. Chn-Tng cho rng: "t-ngu
xa em n, khng hp tnh, mun tr li, nhng s mch lng Ch-Trung, nn khin s-gi v, ri em
th ra b bin". Ch-Trung dng biu cu xin mt b o gip v mo-tr khm vng, vua y cho. Ch-
Trung li gi ip-vn cho Chuyn-Vn-S cu xin mua bn ti Ung-Chu. Chn-Tng ngha rng dn b
bin thng b Giao-Ch cp ph, theo l c ch cho thng thng vi Lim-Chu v trn Nh-Hng, v
ch y l ni khng-ch bin-thu, nay nu cho thng-thng trc-tip vo ni-a thc l bt tin. Bn
xung chiu khin bn-chu c vic theo l c m hiu d. Thng 3 nm th 3 (1010), Ch-Trung mt,
c con mi mi tui, b L-Cng-Un son ngi. Lc y, s-thn ca Ch-Trung cn Kinh-s, Chn-
Tng cho bit tin v ni nu mun tang cng cho php. S-gi ch che mt than khc m thi.
H L 3 i, cng c 30 nm.
An-Nam Ch-Lc Quyn Thp Nht Chung
1
Cu Kinh tc l Ng Kinh v T Th
101 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nh
An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Nh
Gia-Th H L
1
Minh S: Nam-Chiu cng c tn l Hc-Thc.
102 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nh
2 (1018), theo li thnh cu, cho Cng-Un Kinh i-Tng. Nm th 3 (1019), Cng-Un khin em tn
Hc vo cng. Thng 12, gia phong Cng-Un chc Kim-hiu Thi-u. Cn-hng nm u, xung chiu
gia phong Cng-Un chc Thi-s, Sng-nhn cng-thn. V vua Nhn-Tn mi ln ngi nn mi c n-
chiu y. Cng-Un khin L-Khoan-Thi vo mng, vua thng cho rt hu, ri khin v. Thng 12,
nm Thin-Thnh th 2 (1024), gia phong cho Cng-Un thc-p, cng-thn. Thng 3 nm th 6
(1028), Tam-ty tu ni: lc lm kho vt-liu, nh gi cho ngi Giao-Chu, tin np thuc thm, tr gi
tin 2760 quan. Vua xung chiu khin tr cho 5000 quan, t cu mn ngi xa. Thng 5, Chuyn-
vn-s Qung-Ty tu ni: "Cng-Un t tin khin con em v r l bn Thn-Tha-Qu em qun vo
bn o, cp bc dn bin thy. Chng ti nhiu ln cho theo tm, u khng chu th v nhng ngi
b cp i, e lu dn s tr nn vic ng lo cho bin cnh. Nay chng ti mun tng thm binh s
hun luyn cho Bn-l, cng qun s B tun-kim, hi hp vi trng inh cc khe ng, ly ting i i
hi cc ngi b cp, tha tin kim tra tr kh c ng. Nn h lnh cho Bn-l thit thc hp sc
nh gic, nu bn Tha-Qu ra mt khng-c, c- gi nhng ngi cp i, khng chu tr li, tc
th cng vi Ung-Chu, cng ng phi s binh nh Bn-l, hip binh tiu tr. V cc ngi b cp i,
chng ti cho b mt d xt trc, sau ny qun cp khi chng ch. Nu li tu thnh c y,
chng ti xin lp tc thi hnh. Ngy mng 3 thng 3 nm th 6 (1028), Cng-Un mt, con l c-Chnh
khin s n bo tang v t lnh chc Lu-Hu.
L-c-Chnh (tc L-Thi-Tng)
Tn c l Khai-Thin, k tp ngi ca cha. Lc y, Chuyn-vn-s Qung-Ty tu ni: "Em Khai-
Thin l Khai-Quc triu-tp binh-m, th t tranh ngi, xin khin cc chu Ung, Khm, Qung, Hu,
tng binh phng th nga vic phi thng. Vua xung chiu khin Ty Qung-Ty tm phi tun-kim
cc Chu Qu, Nghi, bn Trng-Bn em binh-s bn b ra gn bin thu phng th, ch yn tnh, li
v ch c. Thng 4 nm Thin-Thnh (Tng-Nhn-Tng) th 7 (1029), Lnh An-nam Tnh-Hi-qun lu-
hu-s L-c-Chnh tu ni cha mt, tham-t tng-s, k-lo ton trn yu cu ti quyn lnh chu
trn v khin s vo cng. Vua xung chiu khin Chuyn-Vn-s Qung-Ty Chng-Tn qua iu-t,
tng Cng-Un chc Th-Trung, truy phong Nam-Vit-Vng, phong quan cho c-Chnh cng nh
Cng-Un. Nm Cnh-Hu th 3 (1036), Giao-Ch nh cc chu T-Lng, cp nga tru, t nh ca,
ri b i. Vua xung chiu trch hi, khin bt k cm u tr ti. Ma ng thng 12, nin hiu Bu-
Nguyn nm u (1038), phong c-Chnh lm Nam-Bnh-Vng. Ma thu thng 9, nm u nin hiu
Hong-Hu (1049), mn Lnh-Nam l Nng-Tr-Cao nh cp bin thy, Giao-Ch xin em binh nh
gip. Ban u D-Tnh cho th l tin li, em vn ra bn triu nh. n lc ch-Thanh lm i-
tng bn tu rng: "Mn binh ngoi tr gic bn trong, chng phi l vic c li cho ta. V Tr-Cao
giy ph hai Chu, khng ch ng ni, phi nh binh ngoi vin, gi th binh y nhn m dy lon,
th ta bit ly g m ch ng. Vy xin bi vin binh ca Giao-Ch". Thng ging nm th 5 (1053), xung
chiu nh ch vin binh ca Giao-Ch theo li thnh-cu ca ch-Thanh. Nm Ch-Ho th 2 (1055),
c-Chnh mt, con l Nht-Tng ni ngi.
(c-Chnh ngi 30 nm th mt, thu-hiu Thi-Tng).
Nht-Tng (tc L-Thnh-Tng): ln ngi.
Nhn-Tng nh Tng xung chiu phong lm Tnh-Hi-Qun Tit--S, Giao-Ch qun-vng.
Nm Gia-Hu th 3, (1058), tin cng mt con d-th, gi l ln trng. Anh-Tng nh Tng ln ngi, gia
phong Nht-Tng chc ng-Bnh-Chng-S. Thn-Tng tin phong tc Nam-Bnh qun-vng, gia
chc Khai-Ph-Nghi-ng-Tam-Ty. Nm Hy-Ninh th 4 (1071), Nht-Tng mt, con l Cn-c khin s
bo tang vi nh Tng.
Cn-c (tc L-Nhn-Tng): ln ngi.
Nh Tng gia phong lm Giao-Ch qun-vng. Nm Hy-Ninh th 8 (1075), ma ng thng 11,
Giao-Ch cp bin cnh, nh hm my chu Khm, Lim. Vua Thn-Tng nh Tng khin Triu-Tit v
Ni-Th L-Hin ra nh. Nguyn trc quan coi Qu-Chu l Trm-Khi, Lu-Di ni nhau khin quan vo
hi-ng, hp th-binh, t qun bo-gip tng lng, li khin hp binh thuyn b bin, chun b tp
thy chin, ra lnh cm ch cc chu huyn khng cho mua bn vi ngi Giao-Chu. Ngi Giao-Chu
sinh nghi, bn ct qun chia ng vo nh cp, qun s 8 vn ngi, tin vy Ung-Chu. Thng 10,
103 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nh
1
Tn php ca Vng An-Thch cho dn vay la non.
2
Theo "Th Gii nin biu" th nin hiu Tuyn-Ho ch c 7 nm (1119-1125).
104 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nh
An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Tam
Gia-Th H Trn
1
Ch v ch khng phi em v, tc b Thun-thin Cng-cha, v ca Trn Liu.
2
Gm may y phc theo php-ch.
3
S thn thuc quc gi l bi thn.
4
Trung Thng ch c 4 nm (1260-1263).
5
Trn Thi Tng ch lm vua t nm t Du (1225) n nm Mu Ng (1258), cng 33 nm, y chp 18 l sai.
6
"Th" c l sai nhm, cc s sch v Vit Nam chp l "Hong".
106 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tam
1
Theo s ta, th vic ny khng c.
107 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tam
i th su (tc Minh-Tng):
Minh-Tng ni ngi. Nm Din-Hu th 7 (1320) khin s tin cng. Nm u hiu Ch-Tr
(1321), Anh-Tng Hong- ln ngi. Minh-Vng khin s tin cng, mng l ng-quang. Nm u
hiu Thi-nh (1324), khin Li-B Thng-Th M-Hip-Mu, Lang-Trung Dng-Tng-Thy em
chiu th qua d. Minh-Vng khin s tin cng. Nm u hiu Ch-Thun (1330), li tin cng. Nm
sau (1331), triu-nh khin bn St-Ch-Ngo, Li-B Thng-th, qua tuyn chiu-th ln ngi ca
Vn-Tng Hong-. Nm sau (1332), khin s tin cng, mng l ng-quang. Nm u hiu Ch-
Nguyn (1335), triu nh khin bn Thit-Tr, Li-B Thng-th, qua tuyn chiu-th ln ngi ca
Hong- hin nay. Lc y, Anh-Vng truyn ngi cho con, lui v hc o, xng hiu Thi-H-T.
Phm nhng biu-chng tin cng cn vn dng tn c. Nm Ch-Nguyn th 5 (1339) li khin s tin
cng.
Cc Vng-Hu Ni-Ph
Trn-ch-Tc:
Con th 5 ca Thi-Vng, thng minh tun-t, c tnh hiu hc. Lc nc nh, c phong
tc Chiu-Quc-Vng, kim chc i-tng-qun, trn gia l -Giang. Ma ng, nm Gip Thn,
hiu Ch-Nguyn (1284), i-binh ca Trn-Nam-Vng tin vo bin-gii, anh l Th-T, em c nc
chng ch, b thua chy. Nm sau, (1285) ch-Tc em gia-quyn u hng Trung-Quc. Thng 5, theo
Vng s v Tu. Ma thu vo b kin. Ma xun thng 2, nm Bnh-Tut hiu Ch-Nguyn (1286), vua
Th-T thng Tc c lng trung hiu, c n phong cho tc An-nam-vng, quang-lc i-phu, ban
cp ph n, cho tin 5.000 quan. Con trng tn B-, c phong chc Gia-Ngh i-phu, lnh An-V-
S l -Giang (h chc), ban cho o m, cung tn, yn cng v nga. Nm inh-Hi (1287) c chi
cp nguyt-bng, ma ng theo qun v nc. Thng ging nm sau (1288), i-binh nh quc-,
Th-T chy trn, quan qun tm nh khng c. Thng 3, Trn-Nam-Vng v vim-nhit v m-
thp rt v. An-nam quc-vng (tc ch-Tc) theo i-qun v t Ngc. Ma thu vo b kin, c
cp o nm v cho tin mt vn quan. n nm Nhm-Thn (1292), li c gia chc H, Qung ng-
x Hnh-Trung-Th-Snh, Bnh-Chng Chnh-S. Nm Qu-T (1293), mi khin s dng biu, mng
tit Thin-Th. Ma xun nm Gip-Ng (1294), em qun qua nh nc Nam, nhng li bi binh, v
Ngc-Chu. Ma h thng 4, Thnh-Tng hong- ln-ngi, vo b-kin, c cho tin 5 vn quan.
Nm Tn-Su (1301), hiu i-c li vo b-kin, c ban tin 5 vn v cho cc quan ty thuc 5.000
quan. Thng ging ma xun nm t-T (1305), khin s n Kinh-, dng th bch. Vua vi s vo
n Ngc-c u-lo v cho ca ni-ph i-t-kim-on hai cy p l. Nm Bnh-Ng (1306) vua
ban cho ch-Tc 200 khonh rung v cc thuc quan bn An-Ph-s Vng-Ngh 200 khonh rung.
Ma thu nm inh-T (1307), Trn-ch-Tc khin Li-ch-Qui v L-Tc dng biu mng V-Tng
Hong- ln ngi. Lc Hong-Thi-Th chnh v ng-cung, ch-Tc c vo yt-kin. Nm Mu-Thn,
nin-hiu Ch-i (1308), ch-Tc c gia-phong chc Ngn-Thanh-Vinh-lc i-phu v c ban cho
150 lng bc. Thng ba ma xun nm Tn-Hi (1311), Nhn-Tng hong- ln ngi. Ma thu ch-
Tc dng biu mng. Nm Nhm-T (1312) hiu Hong-Khnh, ch-Tc vo b-kin c gia-chc Kim-
t quang-li i-phu, cho tin 50.000 quan, ai vng mt chic, kim-on bn cy. Nm Mu-Ng (1318)
hiu Din-Hu, vo b-kin c gia chc Nghi-ng tam-ty. Thng ba ma xun nm Canh-Thn
(1320) Anh-Tng Hong- ln ngi; ch-Tc khin s dng biu mng, c ban l vt hi p. Nm
Mu-Thn (1328), hiu Thin-Lch, Vn-Tng hong- ln ngi, dng biu mng, c ban thng rt
hu. Thng 4 nm sau (1329) ch-Tc qua i, hng th 76 tui, an-tng ni H-Gia, t Hn-Dng.
H-Qung Hnh-Tnh tu ln triu-nh, Hong- thng lng trung-ngha, truy tng thy-hiu Trung-
-Vng, cho tin 5.000 quan lm l phng iu. ch-Tc tnh a o Pht, Lo, lm th hay, c cho ra
i tp th Cng-Cc-Lc-Ngm1. Nm Gip-Tut (1334), hiu Nguyn-Thng, con l Tuyn-v-s Trn-
1
Cng Cc ngha l triu cng ngi. Hong cc, tc qui thun Hong nh Nguyn.
108 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tam
ngha l:
Ba i chu tm tang, au thng nghn thu,
Mt mnh ngoi mun dm, c qunh trm nm.
1
Nin hiu Ch Nguyn khng c nm t Su, c l l nm K Su (1349) m chp sai, v ch "t" v ch "K" hi ging nhau.
109 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tam
Nga trm n i Chi-Lng, b quc dn ngy m vy nh. Bn Chng-Hin cng cc quan bi-bn
ph vng vy chy ra ng trc, li b chng n nh, xe c ch lng-thc u b cp ph sch.
Chng-Hin tnh ngi khim cung nh-lng, i k di rt c n, nhn dn ai cng thng mn,
chng may gia ng t nn, khng em c vic mnh tu vi triu-nh, chng c hng n in
sinh phong t tng. Lc nc ra i, c b quc-mu-c L-Th v my ngi thn quyn cng i, u
b quc-dn bt git, au n bit chng no. Ch c ng ngoi l thn-huynh ca Th-T c thot
cht.
An-Nam Ch-Lc Quyn Thp Tam Chung
110 An Nam Ch Lc - Quyn Thp T
An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp T
Hc Hiu
Quan-Ch
V : Ni-Th-Cm Th-Cm
Vn : Hiu-th-lang, quyn min cung-hu th-x. (ch "x" c ch vit ch "gia").
V : Ni-trc-in Trc-in
Vn : Cung-hu x-nhn Th-X
Vn : X-nhn S-ng
V : T-chc T-chc-quan
Vn : -to Binh-to
T-thn tim-hiu.
Thi-S Thi-u-bnh-chng-s
Thi-ph Thi-bo
Ph-quc Thiu-s
Thiu-bo Thiu-ph
T, Hu-bc Tham-tri-chnh-s
V-Soi
-Nguyn-Soi Tit--s
i-tng-qun Ph-nguyn-soi
Ph-Tit- Ph-tng-qun
(My chc trn ny, ch dng ngi tng-tc nh vua)
Ni-in-tin-ch-huy-s Chiu-tho-s
Thin-tng T-tng
Vn-Chc
Ng-s-i-quan Hn-lm-vin-quan
Kim-php-quan An-V-S
Thng-Th ng-Thng-Cc-Mn
An-V-ph-s s
Tam-ty-vin quan-nhn: 1. Tuyn-thanh
2. Tc-hin
3. Hnh-chnh
(tc l ni x kin tng)
An-V-Ty quan-nhn.
Cn-Th-Quan
Nhp-ni phn-th-hu (qun lnh cc quan hu cn).
Thng-phm-hu.
Thng-phm minh-t.
Thng-phm i-liu-quan-ban.
Thng-phm phng-ng Trung-phm phng-ng
112 An Nam Ch Lc - Quyn Thp T
Hnh-chnh
Theo php k mu phn b git c thn-tc, k git ngi phi thng mng. Bt c gian-
phu, c t chuyn git cht. i gn y, mi ra lnh cho gian-phu c ly 300 quan tin chuc ti
cht. Dm-ph, x tr v cho ngi chng lm t-thip v ngi chng c php mun cm bn cho ai
t . Git k c quan tc, ty theo phm hm cao thp, thng tin chuc ti, nhng phi b nh n
80 trng, ti nng nh 60 trng. Git cht ng l vi ti gian dm. L-m (mng ru), k c quan-
tc, tu vic khinh trng, khin phm-nhn em tin v tru ru t li, s trng b nh cng nh ti
trn. Hai ngi nh nhau u c thng-tch, th k nh trc b ti. K ngy-to nhng phi-php
b thch ti danh ln mt, nh n (trng) v y i xa. Cng o b x trm. Thit o mi s
phm, b nh 80 trng, thch ln mt hai ch "phm o", ly trm mt thng ra chn, nu khng
thng ni, bt v con ra m tr; phm ti ln th hai, cht tay chn, ln th ba, git cht. K vu co
tr li b ti (ngha l b ti m mnh vu co cho ngi).
Cng-in phi hng nm np la. Dn hng nm phi np tin thn-dch v thng ging, thng
by i mng quan, ma no tri y, c, go, v.v...
K nng, thng, khi b trng thu lng thu. - (t hp ngi ng, i trc t ra php
ny bt gnh nng cho dn).
Quan li no lim minh, c ti x on vic tha kin, u c xt cng thng chc.
o lng, cn, tri cn thy u ging Trung-quc, ch c vng bc, s on, t gai, v thuc,
cc mn y u t tnh m thi. Mua bn giao-dch dng tin thi ng, Tng, 70 ch (vn) lm 1 tin,
700 ch lm mt quan. Thiu n c th b giam cm, tr ht vn li mi c th ra. Cng-dn khng
th t nui sng, c th t cm bn mnh cho ngi khc.
114 An Nam Ch Lc - Quyn Thp T
Binh-ch
Qun khng c s b nht nh, chn nhng dn trng-kin sung vo, 5 ngi lm mt ng, 10
ng lm mt ; li la hai ngi lanh-l v c ti cho coi vic ging tp v-ngh. i nhp ng th ra,
lc rnh cho v lm rung.
Thn-qun
Thnh-dc- Thn-dc-
Long-dc- H-dc-
Phng-v quan-chc-
(c phn s i bt v ghi nhng ti-phm. Cc trn ny u c t-, hu-).
Du-qun
Thit-lm- Thit-hm-
Hng-h- V-An-
Gia-nhn ca cc Vng-Hu
Ton-Hu- Dc-ng-
Sn-liu- (cn na, nhng khng chp).
S-thn cc Triu-i
S-thn i Triu
Thi Cao-Hu nh Hn, Nam-Vit Triu- khin Ni-s Phan, Trung-u Cao, Ng-s Bnh, ba
bn ngi dng th t ti, u chng tr v. bn tim xng -hiu, ri con chu noi theo.
Khong nin-hiu Nguyn-nh (116-111 trc Cng-Nguyn) (Hn V-), Nam-Vit ni-thuc
Trung-quc, nh Hn t quan ph cai tr, tri my triu khng thay i. n i Ng-i (907-959),
bin lon, Giao-Ch inh-B-Lnh bn c quc xng vng.
S-thn i inh
u i Tng, inh-B-Lnh khin s tin cng, Thi-T (960-975), phong B-Lnh lm Giao-Ch
Qun-vng. Khong nin-hiu Khai-Bu (968-975), inh-Lin k tp ngi cha, khin Trnh-T, Vng-
Thiu-T, Giang-C-Hong tin cng vng la, t-ngu voi.
S-thn i L
Nh Tng, nm Thi-Bnh-Hng-quc th 5 (980), L-Hon cp ngi h inh, khin Triu-T-
i, Trng-Thiu-Bng cng vt th-sn, Thi-Tng phong Hon lm Giao-Ch Qun-vng.
Nh Tng, hiu Cnh-c nm u (1004), L-Hon khin con l L-Minh- vo cng. Thi-
Tng vi n tin-in v i thm hi v phong tc cho Minh-. Thng 3 nm th 3 (1006), L-Hon
mt, con l Long-nh ln lm vua, khin em l L-Minh-Vnh cng Chng-th-k Hong-Thnh-Nh
vo cng. Thin-T vi vo in, v v thm hi rt lu, phong tc vng cho Long-nh v ban cho
tn Ch-Trung, bn Minh-Vnh cng c phong chc tc.
S-thn i L
Nh Tng nm i-Trung-Tng-Ph th 3 (1010), L-Cng-Un son ngi h L, c Nhn-
Tng phong lm Giao-Ch qun-vng, Cng-Un khin bi-thn Lng-Nhim-Vn, L-Ti-Nghim tin
cng. Thin-T ban tc-mnh cho bn Nhim-Vn. Nm th 5 (1012), khin L-Nhn-M, o-Khnh-
115 An Nam Ch Lc - Quyn Thp T
Nm K-Su Ch-Nguyn (1289), khin i-phu m-Chng vo cng, nm sau Th-T mt.
Nm Tn-Mo Ch-Nguyn (1291), Th-T (Trn-Nhn-Tng) khin i-phu Nghim-Trng-Duy
v Trn-T-Trng vo cng.
Nm Nhm-Thn Ch-Nguyn (1292), Th-T khin Lnh-Cng Nguyn-i-Php v Trung-Tn
H-Duy-Nghim vo cng.
Nm Qu-T Ch-Nguyn (1293), khin T-tng o-T-K v i-phu L-Vn-To tin cng.
Triu-nh v c Th-T b triu, khng chu vo chu, nn gi T-K li Giang-Lng, lp An-nam Hnh-
snh em binh qua nh. Nm sau Thnh-Tng Hong- ln ngi, tha ti Th-T v th bn T-K
v nc.
Nm u Nguyn-Trinh t-V (1295), khin i-phu Nguyn-Mnh-Hin v Trn-Khc-Dng tin
cng.
Nm u i-c, inh-Du (1297), khin i-phu Nguyn-Vn-Tch v Phm-Ct vo cng.
Nm i-c Mu-Tut (1298), khin i-phu ng-Bt-Vn v V-Bt-Qu vo cng.
Nm Canh-T i-c (1300), khin i-phu ng-Lm (ng-Nh-Lm) v Nguyn-Tt tin
cng.
Nm Nhm-Dn i-c (1302), khin T-Tng L-Khc-Phc v i-Phu o-Vnh vo cng.
Nm Gip-Thn i-c (1304), khin i-Phu Nguyn-Nhc-Chuyt v T-Hn vo cng.
Nm Bnh-Ng i-c (1306) khin i-phu Ph-Mc-c v L-Nguyn-Tng vo cng.
Nm u Chi-i, Mu-Thn (1308), khin i-Phu Nguyn-Khc-Tun v Phm-Knh-T i
cng, mng V-Tng ln ngi. Sau Th-T mt, con ln ngi.
Nm K-Du, Ch-i (1309), Th-T (Trn-Anh-Tng) khin i-phu ng-ng-Thiu v T-
i-Hun vo cng.
Nm Tn-Hi Ch-i (1311) khin i-Phu L-Nhn-Kit v V-T-Ban vo cng.
Nm Hong-Khnh th 2 (1313), khin i-phu Nguyn-Vn-Dim v L-Thi-Mo vo cng,
mng Nhn-Tng Hong- ln ngi.
Nm u Din-Hu Gip-Dn (1314), khin i-phu ng-Quc-Dng v Ng-Nguyn-Lo vo
cng.
Nm inh-T Din-Hu (1317), khin i-phu Don-Th-Thn v inh-Quan vo cng.
Nm Canh-Thn Din-Hu (1320), Anh-Vng mt, Th-T khin bi-thn ng-Cung-Kim v
-S-Tn vo cng.
Nm u Ch-Tr Tn-Du (1321), khin i-phu Mc-Tit-Phu v Li-Duy-Cu vo cng.
Nm t-Du Thi-nh th 2 (1325), khin i-phu L-Lo-Ng v Nguyn-Duy-Hn vo cng.
Nm u Thin-Lch, Mu-Thn (1328), khin i-phu Nguyn-X-Lc v m-Ng-Thiu vo
cng.
Nm u Ch-Thun, Canh-Ng (1330), khin i-phu on-T-Lai v L-Khc-Tn vo cng.
Nm Nhm-Thn Ch-Thun (1332), khin i-phu ng-Th-Din tin cng, mng Vn-Tng
Hong- tc v.
Nm Gip-Tut Nguyn-Thng th 2, (1324) Hong- i nin-hiu lm Ch-Nguyn nm u,
Th-T khin i-phu ng-Ha-Khanh v Nguyn-C-Phu vo cng, mng Hong-thng ng kim
(Thun-) ln ngi.
117 An Nam Ch Lc - Quyn Thp T
An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Ng
Nhn Vt
L-Gia
Ngi Vit, lm tng triu Triu-, ph-chnh ba i vua. Gia ngi tui tc, con trai ly cng-
cha, con gi ly hong-t, anh em trong nc rt c th lc, c lng ngi Vit tin cy hn c nh
vua. Lc y vua dng th ln nh Hn xin ni thuc, ngang hng vi ch-hu ni-a, ba nm mt ln
triu-cng, bi b ca i bin cnh. Thin-T thun cho v ban cho L-Gia n bc, li cho n Ni-s,
Trung-u, Thi-ph, cn cc chc khc u c t t ly. B nhng hnh pht thch mt, ct mi,
dng php lut nh Hn; cc s-gi nh Hn u c gi li trn v. Vua v Thi-hu mun vo
chu Thin-T, L-Gia can ngn, vua khng nghe, Gia bn c lng lm phn, thng xng au, chng ra
mt vua. S-gi nh Hn u ch Gia, nhng th cha c th git tr c. Thi-hu cng s Gia ra
tay trc, mun by tic ru cy quyn Hn-S mu git Gia, bn hi yn trong cung, gia tic
ru, Thi-Hu bo Gia rng: "Nam-Vit c ni-thuc, y l li cho nc ta, v c g tng cng nh
c cho l bt tin?". Thi Hu hi nh th, c khch gin cc s-gi. Gia hiu , lnh b i ra, Thi-
Hu gin, mun ly cy mu m Gia, vua ngn Thi-Hu li. Gia bn v, chia binh cho em coi, nm nh
xng bnh, m-mu cng cc i-thn ni lon. Vua vn khng mun git L-Gia, cho nn my thng
chng hnh-ng g. Mt mnh Thi-Hu mun git Gia, nhng khng sc. Thin-T nghe L-Gia
nghch mnh vua, cn Thi-Hu th c sc yu, khng ch ni, s-gi th nht nht, khng quyt on,
ngh rng vua thn phc nh Hn, mt mnh Gia lm lon, chng cn c binh, ch sai Chung-Qun v
An-Quc-Thiu-Qu i s qua hiu d ca triu-nh. Gia bn phn, h lnh rng: "Vua cn tui tr,
Thi-Hu l ngi Trung-Quc, li t thng vi Hn-s, chuyn mun ni thuc, em ht bu-vt ca
Tin-vng vo dng Thin-T dua m cu li trc mt, chng oi n x-tc c- h Triu". Bn
cng em em qun nh git vua, Thi-Hu v Hn-s, lp con ca b phi ngi Vit l Kin-c ln ni
ngi. Lc y binh ca Hn-Thin-Thu cn cch Phin-Ngung 40 dm, b Gia chn nh tan. Gia khin
ngi ly hm phong c tit ca s-gi nh Hn em trn ca i (trn ni i-D), pht binh phng
th cc ni him yu. Thin-T nghe tin, khin Phc-Ba tng-qun L-Bc-c em qun tin tho.
Bc-c nh bi qun Vit, bn Gia trn ra bin. Khin Hiu-u T-M T-Hong theo bt c Kin-
c, phong Hong lm Hi-Thng-Hu, Vit-Lang1 -K2 bt c L-Gia, phong K lm Lm-Thi-
Hu.
1
Vit Lang tc l quan lang Nam Vit.
2
K cng gi l H Lang.
119 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng
L-Cm
Ngi Giao-Chu, khong nin-hiu S-Bnh (190-193), Hn Hin-, tc trc -i. Thi-y
t Giao-Chu, s hiu-lim c c rt t. Ngy Nguyn-n, Cm cng ngi lng bn Bc-Long n
di n ku rng: "n hu ca nh vua khng c qun bnh". Vua hi v c g? Tu rng: "mt mnh
nc Nam-Vit khng c tri che t ch". Vua bn cho ly thm mt ngi mu-ti, b lm quan
lnh qun Lc-Hp L-Giang. Cm sau lm n chc T-L-Hiu-u.
Trng-Trng
Ngi Nht-Nam, c tin-c vo Lc-Dng. Gp ngy i-hi Nguyn-n, Tn Minh-
(323-325) hi rng: "Ngi Nht-Nam thy mt tri mc hng bc hay sao?". Trng tu rng: "Nay
c qun tn gi Vn-Trung, nhng tht ra c phi qun y trong my u, qun chng ti, mt tri
cng mc hng ng, ch c kh-hu oi-bc, dn thng sng di bng mt tri vy thi". Vua cho
Trng lm Thi-Th qun Kim-Thnh.
-Hong-Vn
Con ca -Tu-. Thi Tng-Vn- (424-453) lm Trn-Vin tng-qun, Th-S Giao-
Chu, tnh khoan ho, c lng dn, tp tc Long-Bin-Hu. Nm Nguyn-Gia th t (427), triu-nh
cho nh-U Vng-Vy qua thay th. Lc y, Hong-Vn ng au, c ch triu v, Vn t i vng ln
ng, c ngi khuyn nn ch ht au s i. Vn ni rng: "Ta ba i lm phng-trn, thng ao-
c c gieo mnh sn nh vua, hung chi nay c vi v, li khng i ?". Vn i n Qung-Chu
th mt.
-Anh-Sch
Mt tay ho-hng Kh-ng, thi ng-c-Tng (780-804), lm An-nam ph--h.
-Vin
-Tu-Hu
Em ca -Tu-, lm Thi-Th Giao-Chu.
L-Hi
Ngi i-Chu, lm chc Lc-Dng-u.
Khng-Thn-Dc
Ngi i-Chu, lm Th-S Th-Chu.
Khng-Cng-Ph
Chu ni ca Khng-Thn-Dc, con ca Khng-nh, u tin-s i ng c-Tng (780-
804), b lm Hiu-Th-Lang, nh lm ch-sch hay, c thng chc Hu-Thp-Di, Hn-Lm Hc-S.
Nhm chc mn nm, ng i i ni khc, nhng v m gi, cn phng dng, nn xin lu lm H-To
Tham-qun Kinh-Triu. Cng-Ph c ti cao, mi ln thy vic g, trn tu minh bch, rt c vua
c-Tng knh trng. Khi Chu-T v Kinh-S, Cng-Ph can rng: "B-H khng nn tin cy ngi T,
chng bng git pht i, ch nui cp ri hi v sau". Vua khng nghe theo. Bng chc Kinh-S c
lon, vua t ca vn chy ra, Cng-Ph g nga li can rng: "Chu-T thng lm soi t Kinh-
Nguyn, rt c lng tng-s, trc y v Chu-Thao lm phn, T b tc binh-quyn, ngy thng
phn-ut, nay nn mau ti bt T em theo, ch lt vo tay qun d". Vua hong ht khng kp nghe
theo. Lc i, vua mun chy sang Phng-Tng, nng th Trng-Dt. Cng-Ph ni rng: "Dt tuy
l mt ngi ti ng tin cy, nhng ch l mt vn-li, v qun ca ng y cai qun, u l i ng c
ca Chu-T v k-binh Ng-Dng, nu Chu-T c lp ln, Kinh-Nguyn bin lon, th li y,
khng phi k vn ton". Vua bn chy qua Phng-Thin. C k ni Chu-T lm phn, xin lo nga gi.
L-K ni rng: "Chu-T trung thc, thnh thc, c sao ng ng y lm phn, mch lng k i-thn, ti
xin trm ming bo m". Vua bit b ti khuyn Chu-T n rc xa-gi v, bn xung chiu khin cc
o binh, phi ngng li cch thnh mt x. Cng-Ph ni rng: "Vng-gi chng c binh tc-v
nghim chnh, chng ly g tn trng oai-linh, nay cm-qun t i, m qun lnh u ngoi, tht ng
nguy cho B-H". Vua khen phi, truyn qun u vo ng ni-thnh. Binh Chu-T qu n, ng nh
li Cng-Ph tin on. Vua bn thng Cng-Ph ln chc Gin-Ngh i-phu, ng-Trung-Th Mn-h
Bnh-Chng-s. Khi chy theo vua ra Lng-Chu, dc ng con gi ln ca vua l ng-An cng-
cha cht, vua mun dng thp lm l chn ct cho trng th. Cng-Ph can rng: "Sn-Nam khng
phi ch lu di v hin nay nn tit kin dng vo vic qun". Vua bo Lc-Ch rng: "Cng-Ph
mun ch vch u lm li ca ta, cu c ting trung trc". Lc-Ch tu rng: "Cng-Ph lm quan
Gin-Ngh, gi chc t-tng, phi ly vic dng u phi, b u tri lm gc. t ra chc T-Ph l
ct hm sm can vua t vic nh nhen". Vua ni: "Khng phi th, chnh v Ph t xt ti khng
lm T-Tng, xin thi, ta ha cho, nay bit phi thi, nn gi lm trung trc ly ting". Bn di
Cng-Ph lm Thi-T T-Th-T. Ph v c tang m, gii chc. Sau li lm Hu-Th-T, lu nm khng
c di i. Lc Lc-Ch lm tng, Cng-Ph xin i. Lc-Ch thm bo rng: "Tha-tng u-Tham
thng bo ng lm quan hay bin i, Hong-thng khng vui lng". Cng-Ph s, xin lm o-s.
Vua hi v c g? Ph khng dm tit lu li ni ca Lc-Ch, ly li ni ca u-Tham tha li vi vua.
Vua gin, bim Ph lm Bit-Gi Tuyn-Chu v khin s trch Tham. Vua Thun-Tng ln ngi, cho Ph
lm Th-S Ct-Chu, nhng cha nhn chc, Ph mt.
Khng-Cng-Phc
Em ca Cng-Ph, lm n chc T-B Lang-Trung.
Danh Nhn
121 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng
Liu-Hu-Phng
Ngi Giao-Chu. Bi ta ca Liu-T-Hu a thi-nhn Liu-Hu-Phng ni rng: "Giao-Chu
c nhiu vng ngc, chu-bu, i-mi, t-ngu v voi, sn-vt u k-qui, c n cy c cng khc l.
Ta thng ly lm l v sao kh chi sng ca Dng-c (Tri) ch pht hin hoa c ngc ng m thi,
t thy chung c ngi. Nay Liu-Sinh c c-tnh cng-thip trng-hu, tho-thun, tin nhng,
trong th cht m ngoi th vn, thi-vn c iu i-nh. Nh th th sinh c chung c bi kh
thing ? i rt him c vy. Th thng ngi i nay, i vi ngc sng hoa thm, ai cng bit qu,
nhng c ai qu sinh chng? Nu c, th ta bo ngi y khng phi ngi thng, i cng rt him c
vy".
An-Trung-Vng
Tng tht nh L, ham hc, khoan nhn, a hi k s c danh ting. K di khi hi bng-ln,
i khi xc phm, cng chng chnh lng. An-Trung i chi thuyn, ban m u di cu, nghe c
ngi ca rng:
"V th th nhi phong lnh lnh,
Y trc v thng d cnh cnh.
Thi quang tn tc lo thi nhn,
Bch s v thnh thy phc tnh".
Ngha l:
"Ma phi phi, gi reo lnh lnh,
Thiu o chn, cnh cnh m thu.
Thi quang dc khch bc u,
Ai i! trm vic, vic no nn chi?".
Trn-Lm
Quan cn-th ca L-Thnh-Vng. Vng lm nh gc gia sng nghe Tho-ng Quc
S truyn php, Lm np mnh di b nghe trm. Vua bit c, mun ly cy thng m Lm. S-
ng ngn li, ni rng: "N cng c duyn, ch git n". Bn dy thy-php1 cho Lm. Vua i chi
ng bin, khin Lm coi vic nu n. Lm ly bt a ling ln khng-trung, n ni no thuyn u,
bt a ni ln bn thuyn, bn ly dn n. Vua li bo sm sa nhng cy g ln, Lm mt hm
em n mt trm cy, vua khin th o, cy ra mu ri vo nc i mt.
Trn-Toi
Chu ku Trn-Thi-Vng bng cu, phong tc Oai-Vn-Vng, thng minh ham hc, t hiu
Sm-Lu, c "vn tp" truyn i. Thng lm th c cu:
"C li h vt bt thnh th,
T hu duy thi kh thng kim".
Ngha l:
"Mun vt ri ra u ha t,
Vn th li qu hn vng".
Ngha l:
"Hn tr, than i! trng lung ri,
Ngc lnh h n ni chn su".
Tit Ph
1
Theo "T Hi" th l "Php Thy", danh t nh Pht, ngha l Pht php c th gii tr phin no, bi bm cng nh nc c th
ra sch u.
2
Vit S: Thi-Tng cho Tn tn l Ph Trn.
123 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng
Tit-ph H Kim
M ca tng gic An-nam o-Trai-Lng, thng ly iu trung ngha dy con, nhng Trai-
Lng cng c khng nghe, b bn c tuyt, t cy m n, dt m mc, lng xm tu xin tng thng.
Nh ng, u nin-hiu i-Lch (766-779), vua xung chiu cp cho hai tn dn hu-h v khin
quan bn-o, bn ma thm hi.
Vn-Xun-Phi
Tn h g khng r, v cha m lng Vn-Xun, nn gi tn nh vy. Lc tr thanh nh, hin
thc, ln ln ha g cho vn-s Tiu-Nh, ngi ng lng. Quc-Vng nghe nng sc p, np vo
cung, c yu, phong lm th-phi. Hn mi nm, Vn-Xun vn nh chng Tiu, tuy c vua yu
qu, nhng lng chng tha, thng thc bnh xin ra ngoi cha thuc. Vua bng lng cho tr v lng.
Lc y Nh ra lm quan, c thnh-tch tt, c thng Thanh-Ho Ph-L An-V-S, k thi vic v
nh, v cht, cng Vn-Xun-Phi ni li duyn xa. c mi nm, Nh cht, quan-cu nh, bi
la ngy an-tng cha bit ngy no. Phi ngy m m quan-ti ku khc, ba nm ht hi ri cht,
ngi trong nc, ai cng thng.
Phng Ngoi
Mai-Vin-Chiu Thin-S
Thng lm mt bi quyt cho quan Tham-Tng Hin, i-lc rng: "Mt ngy n ng ngi
trc nh, bng c nh s hi rng: "Pht vi Thnh ngha l th no?". Tr li: "Cng v nh:
"Ly h trng-dng cc,
Chi u thc-kh oanh"
Ngha l:
"Hoa cc di giu thu,
Chim oanh trn cnh xun"1
Khng-L v Gic-Hi
Hai nh s thng vo Trung-Quc, xin ng c chung, lc v c thn-nhn ng-h,
thuyn i mt bui chiu v n qu hng, c hai ci chung, mt ci ln, mt ci nh, treo cha
ni Ph-Li, mi lc nh, ting vng rt xa, ting n n Trung-Quc. Cha c bao lu, ci chung
ln chy vo khe Bi-Nam, ma ln nc dng ln tri i mt. Nh s s ci nh cng i theo, bn ly
st ng li, nay ng cn. (Tc truyn Khng-L c ti bay ln khng-trung, Gic-Hi c ti ln xung
nc).
Tho-ng
Theo thy sang Chim-Thnh. L-Thnh-Vng nh Chim-Thnh bt c, cho lm y-t
S-Lc. Ngy n S-Lc vit vn s trn bn, i ra ngoi, Tho-ng ln sa cha li. S-Lc ly
lm l, tu vua nghe, vua phong Tho-ng lm Quc-S.
T-o-Hnh
Nho-sinh, a thi so, ngy cng bn du-ngon sn-lm, m c sch sut sng. Mt hm vo
ni Pht-Tch, thy mt hn c du bn chn phi, n chn vo so th, in nh ht, v nh t bit m,
vo ni ct am tu hnh. L-Vng cha c con ni dng, khin cc thy cha danh ting cu o. C
mt ng s, gi khng d l cu, li dng php trn ym. Quc-Vng nghe c, bt h ngc tt c
1
ni hai th u p c.
124 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng
Trng-Trc
Con gi ca Lc-Tng huyn My-Linh, qun Giao-Ch. Chng l Thi-Sch, con trai ca Lc-
Tng huyn Chu-Din, b Thi-Th i Hu-Hn l T-nh dng php-lut tr ti. Trc on, cng em
gi l Trng-Nh lm phn, nh chim 65 thnh, t lp lm vua, k b M-Vin chm.
Triu-u
Con gi huyn Qun-Ninh, qun Cu-Chn, lc tr khng ly chng, v di ba thc, vt ra
sau lng, thng mc o vng, i dp ng, ci u voi nh gic. trong ni t ng i trm cp, b
Th-S Giao-Chu l Lc-Du1 git.
L-B (hay L-Bn)
Th-ho Giao-Chu. V i nh Lng, u nin hu i-ng (535-545), Hu-T lm Th-
S, tr dn nghim-khc, tht ha, B lm phn. T chy v Qung-Chu, B tim hiu, t quan, dng
i Vn-Xun m . V- khin Th-S Dng-Phiu v T-M Trn-B-Tin dp yn.
Dng-Thanh
Ngi Giao-Chu, khong nin-hiu Khai-Nguyn (713-741) i ng, lm Th-s Hoan-Chu,
-h L-Tng-C c nghi k, vi v cho lm nha-tng, Thanh ut gin, chc ni lon. Gp lc
Hong-Gia-ng lm phn, Tng-C giao binh cho Thanh tr chin. Thanh cng con l Ch-Lit em
binh v nh p Tng-C, sau b Qu-Trng-V bt chm.
Nng-Tr-Cao
Ngi chu Qung-Nguyn, cha l Ton-Phc lm Tri-Chu Thng-Du, ch l Ton-Lc lm Tri-
Chu Vn-Nhai, u phc tng Giao-Ch. Ngy n, Ton-Phc git Ton-Lc v chim lun chu-tr. L-
Thi-Vng gin, c binh bt Ton-Phc v con l Tr-Thng em v. V Ton-Phc l -Nng ly ngi
li bun Giao-Ch sinh Tr-Cao. c 12 tui, Cao git cha v ni rng: "thin h h c hai cha ?". Nhn
mo ly h Nng, lu sau li cng m ra chim c chu Thng-Du, t quc-hiu l i-Lch; k b Giao-
Ch nh bi, nhng c tha ti v khin coi chu Qung-Nguyn. c bn nm, cm on Giao-Ch,
nh p chim c chu An-c. V i Tng-Nhn-Tng, nm u nin-hiu Hong-Hu (1049), Tr-Cao
tim xng Nam-Thin-Vng, t nin-hiu l Cnh-Thy. Ma h thng 5, nm th 4 (1052), nh hm
1
Nam s chp l Lc Dn
125 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng
my chu Ung, Honh, ngy xng quc-hiu l Nam-Thin quc, tim hiu Nhn-Hu hong-, i
nin-hiu l Khi-Lch v n-x ton ci. B ng l Hong-S-Mt, xng quan-danh Trung-Quc. Tin
binh vy Qung-Chu, 50 ngy khng h c, li tr v Ung-Chu. Ma thu thng chn, nh Tng khin
ch-Thanh ra nh. Ma xun thng ging nm Hong-Hu th 5 (1053), i-qun ca ch-Thanh n
Tn-Chu, mt ngy m vt qua ni Cn-Ln, tha lc gic bt , by trn Quy-Nhn-Ph. Tr-Cao
by trn chng li, b ch-Thanh nh tan. Tr-Cao li chy v Ung-Chu, m y t thnh, chy v
nc i-L. Sng mai, Thanh em binh vo thnh, chm bu u S-Mt, bt m Tr-Cao l -Nng,
em l Tr-Tin, con l K-Tng, K-Long, ng ci gii v Kinh-s. Sau Tr-Cao cht, tt c u b git,
b thy ngoi ch.
(Trc y c cu ca-dao: "H Nng trong, h ch hi", nay qu ng-nghim).
Sn Vt
in-th
Nhm-Din ni rng: "rung ging la trng, thng 5 cy, thng 10 gt; la , thng chp cy,
thng 4 gt. Bi th ngi ta thng bo rng: "Nc thu thu rung hai ma, lng cng t tm tm
la. (Quc thu lng thc chi o, hng cng bt tm chi ty). t hp dn ng, c sn xut lc, m,
nhng khng c la mch.
Tm-tang (nui tm trng du).
Sch "Giao-Chu k" ca Lu-Hn-K chp: "mt nm tm la tm, tm sn xut Nht-Nam,
du th c ln nh hai ging, ging du nh trng v thng ging, cnh l sua s. T thng ba n thng
tm u nui tm, ly t dt la".
Mui
Nu nc bin ly mui trng nh tuyt. Dn bin-thy qua phc-dch An-nam, u v ngun
li mui v st.
Hong, bch-kim (vng v bc)
Cc Chu Ph-Lng, Qung-Nguyn sn xut vng, bc, nhng cc ngi tm vng, tm bc
thng khng kim s np cho quan, phi mua ch khc np.
Minh-chu
Con trai sinh ng-Hi, Gim-Th-Quan mi ln cu o vi thn-linh, th tm c ngc-trai
ln. Sch "Hi-C" chp rng: "nm no trung-thu trng sng, nm y c nhiu ngc trai". Mnh-Thng
lm Thi-Th Hp-Ph. Cc quan Thi-Th trc tham-lam, bt dn m tm ht trai bao nhiu cng
khng chn, v th, ngc trai di qua Giao-Ch. Mnh-Thng n, thay i t tp trc, hng li tr hi
cho dn. Nhng con trai ngy trc b i nay tr v, dn xng tng Thng l bc thn-minh. o-Bt
lm bi th Hon-Chu-nh rng:
Chu v Hp-ph ting vang truyn,
Thi-Th thn-minh sng c-hin
Trong bng s ngao chu chi sng,
Di chm rng c ng thng yn.
V i nh ng, nm Trinh-Qun th 4 (630), huyn Lm-p c ngc chu ln, quan Hu-T
trng cu, Lm-p dng biu tr li khng thun. Hu-T xin nh. Vua Thi-Tng ni rng: "a chinh
chin, t vong quc, gng ca Dng-1 v Hit-Li1, chng ta u thy. nh hn mt tiu-quc,
chng oai-v g, hung chi cha chc hn".
1
Vua nh Ty.
126 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng
San-H
C en hai th, di bin th thng v mm, thy mt tri th cong v cng. u i nh
Hn, Triu- dng cy san-h gi l ha-th2.
n-Sa
i Tn, Ct-Hng mun luyn thuc tin, xin ra lm quan lnh ti huyn Cu-Lu. Th -Ph
c cu:
Giao-Ch n-sa nng tru.
Thiu-chu bch-ct nh bong3.
i-Mo (i-mi)
Hnh ging ra, nhng v hi di, c 6 chn, hai chn sau khng c mng.
Hng
Sch xa chp: "Nht-Nam c nghn mu rng sinh g thm rt qu". Sch Nam-Vit-Ch chp:
"Giao-Chu c cy hng-mc, mun ly th n xung, ch lu nm cho v mc ri ly rut v mt cy,
th no cng, en, b xung nc chm, gi "trm hng", ni, gi "k-ct hay bn-thy", th th gi
"sn-hng".
Kim-Nhan
C ch gi cy cam-ma, thng tc t cy y tr t-kh.
Bi-Hng
Cy no c mt r th tt.
Hng-Ph-T
Mt tn khc gi l K-du, th no mc gn b b l tt.
Ging-Chn-Hng
Th lu nm dng tt.
An-Tc
Mt
Sp ong
Ch
St
Thic
Qu
Th v mng tht dy tt.
T-Tho
Sch Trung-Chu chp: "K-ln t-tho do kin to ra, cng nh ong lm ra mt vy. T-Tho
sc m vng, ging tng-chi". Giao-Chu-Ch chp rng: "T-Tho v huyt-kit u sn xut Giao-
1
Vua nc t-Quyt.
2
Cy la.
3
Giy sn trng dt lm o mng.
127 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng
Chu, r rng khng phi cng mt th". Bn-tho cng-mc ni rng: "hai vt y ch-tr t-kh trong
ng-tng, ch-thng, ph huyt-tch, tr gh mt".
Kha-L-Lc
Sch Trung-Chu chp: Kha-L-Lc sn-xut Giao-Chu, i-Chu, hoa trng, ht nh ht qu
chi1, v v cm dnh st nhau, v khng c, ch tr kh lnh, bng trng y.
Thng-Sn
C hai th, tc gi hong-ao v bch-ao.
B-Hong
B dao mc thnh thng, dng B-Hong ghin nh, rc vo th lnh.
A-Ngy
Rau
Rau ng, sch xa chp: sn-xut huyn C- thuc Lng-Chu, v ng kh ung.
-D (Ht bo-bo)
Khi M-Vin sang nh Giao-Ch, c ch -d v, i qua Ng-Kh, ht ri xung ri mc ln. T-
ng-Pha c bi th:
Phc-Ba dng -d,
Tr ngc thuc nh thn.
c Ng-Kh tr c,
Khn tr nc sm-nhn2.
Phong-Cng (Gng)
Xt lt dn hai bn mng tang, ht au u.
Ha-Cng (Ring)
Sc hi ta, thng dng lm men ru, rt tt.
Cao-Lng-Cng
Gc Chu Cao-Lng, Giao-Chu cng c, ging sinh Li-Chu tt hn. Giang-T gi l
c -Nhc. V rt n, ch tr tch, lnh, au bng, gi nh, sao s, ha vi nc go m ung. Tr
th-t hoc lon: dng Cao-Lng-Cng nm lng, nng chn, p dp, ra sch, vo mt thng
ru, un si nm ba ln, ung vo kin hiu tc khc. Ung Cao-Lng-Cng th thanh-kh tng thm,
nhan-sc ti tt, nhng nh ph-ho hay sc ung.
Hong-Cng
Bn-tho chp: "ging sinh Hi-Nam, gi l bng-trut. V cay ng, rt hn, khng c, ch
tr tm phc kit tch, tr phong nhit, tiu ung thng, nhai sng, tr kh. Thin-Kim-Phng: tr gh lc
mi sinh, nga lu ngy, ly mt lng hong-cng hip vo ba lng qu-hng, tn bt, ho gim
ung.
1
Chi l tn cy, qu n dng nhum mu vng.
2
M Vin nh Giao-Ch, lc tr v, ch v my xe ht bo bo, c k gim vi vua Quang V, ni M Vin ch ngc Minh Chu v rt
nhiu.
128 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng
Ut-Kim (c ngh)
V cay ng, tnh hn, ch tr tch huyt, lnh, h kh, sinh da non, cm huyt. Lu-V-Tch ni
rng: "dng Ut-Kim c v, tr bnh con gi chm thy thng, tm kh kit t, mi vi gim nng m
ung; au dy, tn bt trn vo cho m n".
Thng-Thin-T
Sch: "Giao-Chu-K" ca Lu-Hn-K chp: "lng t-ngu ging lng heo, u c ba sng,
sng trn mi ngn, hai sng trn trn, mt di mt ngn. Di-Vt-Ch ni rng: "trong sng thng c
vn trng nh si t, sng ngi, sut t ngn n gc", gi l thng-thin-t.
Tch-Thy-T
Tc truyn An-Dng-Vng c sng vn-t di 7 tc, khi nh trn thua, nm sng t xung
bin, nc r ra, Vng chy vo nc, thot nn.
Tch-Hn-T
Nm Khai-Nguyn th hai (714), i ng, tit ng-ch, Giao-Ch dng mt sng t, sc nh
vng, s-gi xin mt ci mm bng vng, t sng vo, trong n, kh m xng ln ngi. Vua hi v
c g? S-gi tu: "y l Tch-Hn-T. Thi Vn- nh Ty (589-604), c tin mt ci, n nay mi tin
li". Vua vui lng tng thng rt hu. Th -Ph c cu: "Kim bn t duy thn", ngha l: "Sng t
trong mm vng rt cn-thn".
Voi
X Lm-p sn-xut voi, lc u ti nc Chim-Thnh, tc hay dng voi ci v ch. Qun
B-chnh ngy nay, tc huyn Tng-Lm thuc Qun Nht-Nam ngy xa vy. Th-ho git huyn-
lnh, lp nc gi l Lm-y. Thi Tng-L-Tng (1225-1264), An-nam cng voi, cng-khanh u dng
biu mng. C mt thi-hc-sinh dng bi th rng:
Ba voi u tm thc cao,
Giang-h mun dm bit bao nhc nhn.
Cng-Khanh ca ngi thng-bnh,
L-Ngao1 ch c tru-sinh2 tu by.
Nm Bnh-T (1276) hiu Ch-Nguyn, triu-nh dp yn nh Tng, thng rui n Qu-Chu
gn An-nam, nc y thng em voi cng. Voi c c hai ng, voi ci khng c. Sc mnh ca voi
ni vi. Nh vua thng m cuc u voi xem hn thua. Mun sn voi, ngi ta la voi ci vo rng,
k ly ma d voi c n, o hm sp bt. Lc mi sa hm, voi rng ht om sm, ngi ta bt v
tp, dn dn n hiu ngi. Gp l tit, ngi ni ly gm ph ln lng voi, khin qu ly quc cha.
Lc m tang, thng yn vng (?), voi chy nc mt thnh khi. Tnh rt khn, rng ni, mt con voi
c cp bn, nm chc voi ci; a ung ru (?), thng ly vi xoi phn nh ca dn ni ung,
ung ht v m khng say. Nu hai con i chung, c mt vt g, cng chia i. Nhng m trng, a
ra sng tm li. Lc tr v rng, dn ui theo sau nh trng, thanh-la inh i, lm cho voi kinh s chy
by vo li hp, sa ly, khng dy c, b dn m git cht. Ng voi c vn, sc ti sng, nhng ng
cht, ng rng, khng tt. Ngi Lm-p hay git voi, voi on, dn trn vy ngi, ngi s tro ln
cy, ci o treo cnh, ri chuyn qua cy khc chy trn, voi thy o treo, tng ngi, ly vi ht
nc xi vo cy v lay cho cy , khng thy ngi, gin ch nt o ri b i. Voi bnh th day u v
hng nam m cht. Tht voi th, c da nu mau chn, tht gn ni ng v bn chn kh ngon.
1
L-Ngao l mt thin trong Kinh Th. Thi vua V Vng nh Chu, nc Ty L dng con ch ngao, ng Thiu Cng lm thin
L Ngao khuyn rn vua khng nn qu chung vt l.
2
Tru l loi c nh. "Tru sinh" ngha nh "Tiu sinh", ngha l ngi hc tr hn mn, li t xng khim tn.
129 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng
B tt
Giao-Chu-K chp rng: "B tt sn xut qun Cu-c, c mt sng, di hai thc. Thi
Hn Linh- (168-188), Cu-Chn dng b tt, cho l con th l. Khong nin hiu Ch-Nguyn (1264-
1294), An-nam thng em cng.
Bch-Lc
i Tn, u nin-hiu Nguyn-Khng (291-199), c con hu trng xut hin huyn V-
Ninh, qun Giao-Ch. i Tng Vn-, cui nin-hiu Nguyn-Gia (453), Giao-Ch em dng hu trng.
Tim-Thy-Ngu (tru ln di nc)
Giao-Chu-K chp rng: "ti huyn Cu-Lu c ging tru ln di nc, ln b th sng
mm, vo nc sng li rn".
Tinh-tinh
Nam-Trung-Ch chp rng: "hnh ch, mt ngi, trong hang ni, i khng do mt li quen
no, hng by c trm con. Ngi ta thng ly ru v my chc i gip c kt li vi nhau, by ra
gia ng, Tinh-tinh gp thy, tc th ku tn h ng cha ca ngi m chi, v ni rng: "Ti by c
by ta, mau b i cho ri". Nhng sau li ku nhau ung nm ru, x gip i chi, ung mt vi chung
say, gip b giy chng, t nga, th l b bt. Ngi xa hi quan lnh Phong-Kh: "Phong-Kh c
vt g?". p: "Ch c tinh-tinh, ru v t".
Pht-pht (i i, mt loi kh)
Quch-Phc ni rng: "i-i sn-xut trong min ni Giao-Chu, hnh dng ging ngi, lng
di, mnh en, c lng n gt chn, xa tc, chy mau, n tht ngi, thy ngi th ci". T-T ni
rng: "i-i ci b m".
Ngh-T-Dim-i (trng kin mui chua)
Sch xa chp: "T-trng cc kh ng Giao-Chu hay ly trng kin mui chua, khng phi
cc quan v thn-tc, khng c dng mn n ny tip i (?). Thin Giao-c-Sinh c ni: "dng
tng trng kin". Sch T-Thng bo rng: "mui sn-xut lc-a, tc m mui dng lm tng
trng kin". Sch Chu-L: "ngi u bp dn tng c mn tng trng kin". Phm-U-Tng ni
rng: "Mn trng kin Trung-Quc tht truyn, nn mi tm ni ngi Mn, ch khng phi ngi
Mn bit lm ra trc".
An-Nam Ch-Lc Quyn Thp Ng Chung
130 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Lc
An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Lc
Tp K
1
Dch l nch, mt bn, vin l ta nh. Dch vin l hai ta Trung-Th v Mn-H hai bn cung in nh vua. Cha r tc gi
ca Dch-Vin-Tng-Ch l ai.
2
S-Thng do Lu-Tr-C i ng son, c 20 quyn, chia ra ni thin v ngoi thin ni v ngun gc v c tht ca s sch.
131 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Lc
ting n i sau. Do , bit cng vic trc thut c hiu-lc rt ln, chng phi cng ngh mn th
ph, so snh hn thua vy".
Li tu ca Lc-Tuyn-Cng bn v vic Kinh-Lc-S Lnh-Nam xin t s th-bc (cng nh s
i-l mua hng) An-nam v phi Trung-s qua gim-th:
Lnh-Nam Tit- Kinh-Lc-S tu rng: "Gn y c nhiu thuyn qua An-nam mua vt-dng
dng ln vua, cng vic ln lao, s cung cp khng . Nay ti mun sai phn-quan qua An-nam
thu mi vt-hng, xin triu-nh phi mt v Trung-s cng vi S-ty ca ti, ng i cng-tc, ng hu
trnh vic gian di. Mong xin Thnh-ch chun-y". Thit ngh: "Nhng k bun bn nc ngoi ch cu
mi li, c yn v th n, b quy nhiu th i. Qung-Chu l ni -hi trng-yu, c ting dn
ng, ca nhiu. Ch v bn giao dch xm khc qu chng, mt c -ngha lm cho ngi xa cm mn.
khng bit t-trch, cn vt ra ngoi chc-v ca mnh. Ngc nt trong hm, v ai nn ni, chu i
ngoi ci, bao thu tr v. Kinh-th ni rng: "Khng qu vt phng xa, th ngi xa n". Nay
ham mun nh th, cho nn phng xa khng qui phc l phi. Hung nay mun lm dao ng lng
vua, xin sai Trung-s, t lng tham cho thin-h, thng hi-l vi triu-nh, quy nh thi bui thanh-
bnh, thng-tn Thnh-triu phong-ha, php nn trch pht, vic kh y theo. V li, Lnh-Nam, An-
nam, u chng l t nc ca vua, Trung-s, Ngoi-s, ai cng l ti vua. Nu cn vic nc, vic
qun, c php thng l c. Ngi lo trn chc, nc t tha dng. H tt tin Lnh-Nam m c tuyt
An-nam, trng Trung-s m xem khinh Ngoi-s, tri hn tm lng thnh thc, li tn thng phong-
ha khinh ti.
Li tu-ngh ca Tuyn-Cng u b im, khng a ra bn lun.
Bi vn ca Liu-T-Hu lm cho quan Th-ng An-Nam h Dng t quan -H h
Trng
Duy: Ngy... thng... nm... c-li m, quan-chc m, knh t trc linh-v C -H Ng-S
Trung-Tha Trng-Cng m than rng:
"Giao-Chu rng ln, xa tt chn tri phng nam, cng-c ca vua H-V khng thi-th n
ni v cng-quyn ca nh Bo-Tn khng ch-ng ni. Khi lm phn, lc xng thn, t i Hn tr li
y, lun lun nh th.
Thnh-thin-t nh ng ta tuyn dng phong-ha, ban u chng my lc c yn. Dn
dn phong-tc thay i, dn-tc "tc ci o c", hng ha xng thn, cui cng tr nn nh ngi
Trung-Hoa, thm nhun ha-thun. Tr cng ca S-Nhip, ch c ng ni c, lc no ng cng sing
nng, bit lo xa, rng thi n hu, bi p cng-nghip ca tin-nhn lp tr ng lm tiu biu
phng nam. i t phng bc qua trn ng man-khu; lin lin xe nga, phi phi sinh k, lm cho
Giao-Chu tr nn mt x phn-hoa -hi, thm nhun oai c ca nh vua. ng ng c nh vua
tin yu, ng l c phong tc cng-hu, nhng ting ng va n v Kinh-S vang dy, th hn ng
sm la ci th t Vim-Chu. Than-i! Thng thay! Nh li ngy xa, lc ng mi bc chn vo
ng quan-li, ni ting ti cn thanh lim, n lc qua lm kinh-lc phn-quan An-nam, gi
ng mc thc, nhng k c qu c yn, thu kho y . Di qua lm chc Tr-s, k thng chc
To-Lang, u cng c chnh-tch tt, dn duyn-hi c hng s an-ninh. Nay triu-nh chuyn
nhim ng qua lm -h phng nam, l ban rt hu, n t rt nhiu. ng m ph-ng tuyn
dng nhn-ti, bao nhiu k lng-nng u v lm thuc li. T xt k hn mn ny, u dm mong
c chn la. May u n trn sai khin, c tuyn b lm chc An-nam Th-Ng.
Ti va toan ch ngy ng trnh ph nhm, qun bao ng s xa xui. i c na ng,
gp ngi anh b trch ra lm quan ngoi-qun, cng nhau lu luyn khc lc, thnh ra tr ni. V th-t
khng c, chic bng b-v, thn lu giang bin, mng ra ngoi thin-t. Chm b phc-dch, trn-trc
lo u, thnh th sinh ra thng cm. Ch ch ht b lo lng, kp kp ln ng, ng u tri chng chu
ngi, hn tai khng trnh khi, va toan thng l, th hung tn a n ni. Vt mnh tc ti, sng
st bi ai, khng kp thy dung-nhan, khn ni bo n n-c. Nay knh dng l bc, vng bi trc
xe tang, Nam-Cu mt chn ru sung, t tnh u-ut.
132 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Lc
1
quyn th 8 chp l Cng-Trc.
2
Phin Hu l nhng tc vng gn vi Thin Vng.
133 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Lc
Bi th 2
T trc nghe ng tr,
Mt nm va tri qua.
t Lm-p chng bit,
Tri o-minh cn xa.
Bao thu nhun ma mc,
Bn tri cch Kinh-hoa.
Nh ai ly chan cha,
T sui Nht-Nam sa.
1
Nc ngi Mn c tc xuyn hng.
2
i nh ng, ngi Vit em chim ch (tr) vo chu v ma.
3
M Vin i ng-Hn khi qua nh Trng Trc cha yn, di th nc lt, trn th my m, nga mt thy diu bay s xung
nc, c bun nh qu hng.
134 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Lc
-d qu bn y,
Ngy v, dm phin ai.
Bi n Vit-Thng ca Hn-D
Ma phi th,
Vn tt ti,
No ta c g vi ai?
T thu Thnh-Chu,
Chm ch gian lao,
M mang b ci,
Lu truyn i sau.
Ngy nay Thnh-hong,
Ng tr bn phng.
Oai linh lng ly
Ai dm khinh thng.
Nh khng b trng,
Rung c ngi cy.
Vit-Thng thn phc,
Bn b vui vy.
Th ca Ha-Hn lm khi ln lu y-
Hng, Lu ng mng ui hu Tn1,
Hong-c nghnh ngang chn hi-tn.
Cy sc Nhm-Ngao tng dng nc,
Nghe li Lc-Gi li xng thn.
1
Lu Bang v Hng V ni ln tranh thin h ca nh Tn v nh ginh nhau mt con hu.
135 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Lc
Th ca T-M n th Phc-Ba
Bin Nam ban lnh Hn,
Rng Ut ui binh Mng.
ng-tr chia bin-gii,
Hong-kim cng qun-vng.
gian-thn tri,
Lng bo-quc ai thng.
Lam-chng nh tri git,
Trung dng mt hm xng.
1
Bng ng la.
136 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht
An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Tht
Th-T tng vng bc. T-Din khc t. Th-T nhc tch Lc-Gi ngy xa i s, Triu-
cng tng vng bc, v.v..., n cn ni p. T-Din bn lm mt bi th t t nh sau:
1
Thch Qu Long i Hu-Triu, khin chm mt con phng bng g, ming ngm chiu th ban b cho thin h.
2
Chin trn ngha l bi chin tranh. Cu ny ni ko sng Ngn H xung ra gip binh, ngha l thin h thi bnh, dp vic
chin tranh.
3
Hn Vn ch ban mt l chiu th m Triu xng thn phng cng.
4
Vua Thun m n gy khc Nam Hun m mun dn c thi bnh an lc.
5
ni t nay khi lo Thin T ra oai sm st m gia pht nh trc na.
137 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht
Quan k (xem nh c)
Tro bn ngi mt lc ban tra,
Cao thp xem chi mt cuc c.
Vi trng, tru xanh, cau li do,
Nh ai hoa bi nc thm a.
Thng-th Trng-Hin-Khanh
Ngm cnh tri hm khi mt m,
Xa ni thnh-th huyn-hoa.
Qunh hiu nh vin khng bao s,
Ti tt vun cy ch mt nh.
Thin-Hn bn nam tun mch nc,
Mc-min cy ln tr cnh hoa.
An-nam tuy nh vn-chng thnh,
ch ging, khuyn ng ch giu ngoa.
1
i nh Hn, T M Tng Nh tho hch vn chiu an ngi Thc.
2
Th l ci thang, hng l i thuyn, ni cng s phi tro non vt b.
3
Bao mao l c ng. Nc nh khng c ca bu cng hin, th cng mt xe c bao mao, Thin T dng trong vic t l.
4
Thi nh Hn v nh ng, Giao Ch phi cng tri vi.
138 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht
Bi I
M gi Nam-Vit ph u bc,
V m Bc-Yn i bng t.
Ma chng my m, Giao-Ch khch,
Mng hn chung mt, x chia ba.
Bi II
T gi Giao-Chu th cho inh-Thiu-Bo
Ma gi theo xe khi ta mn,
Cnh bng h ch dm ba ngn,
Qua nam Ma-Ct cn vng bnh1,
V Bc t-Ma li nh thin2.
ng tr tm thng vng s tit,
Ngc-giai gang tc i thin-nhan.
Chia tay chng c li chi dn,
Gng t nghn thu mt tm an.
Th-Lang L-Cnh-Sn
i t -khuyt n thin-nhai,
Chn vn bng-trnh khoi vt bay.
Khp chn xa xui ln gi mt,
Trn ng giong rui bng xun chy.
Nhn-tm thin- no ai bit,
Lch-s u-ca sn c ay.
Cha thnh yu dn nh trng mn,
La chi lo lng phi nhn my.
Lang-Trung -Hy-Vng
Th-phng nm my ngm chiu tri,
An-nam vng s ci xa khi,
Ling bay may theo rng c,
Quc thc cn kham nhy nga chi.
Non nc x ngi vui vnh cnh,
Ti con nc mn ci nghe li.
1
Ma Ct tc Duy Ma Ct, nh c s danh ting, lc c Pht cn ti th. Ting Phn ngha l "Tnh danh".
2
t Ma tc B Tt t Ma, ngha l "Gic Php" hay "o Php", ng t u tin ca phi "Thin Tng ng Th".
139 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht
Lang-Trung Vn-T-Phng
Bi I
c nhun Ch-tr1 hi phi-long,
Mun dm Nam-bang s rui giong,
Vng-Chnh gia tri nu nht nguyt2
c-m3 khp t dy li phong.
Nc phin knh cn khng cn l4
Lng thnh gn xa chng khc lng.
Cho bit ngi ai cng vy5,
Cng triu chi s vt non sng.
Bi II
Tng Th-T Thi-H-T6
Vn-Chng Th-T ni tinh-thn,
o mo khoan thai r bi-thn7
Qu n vn tin nghing bng nht,
Qunh trng t bin m mu xun.
Thm rng ln bc vng minh-chiu,
L ln ph by tip thng-tn.
T y vua ti gn t nc,
Vit-Nam mi mi i thin-n.
1
Ch Tr: nin hiu vua Anh Tng nh Nguyn lc y mi ln ngi.
2
Ban vng chnh tc l l ban chnh sc, c hnh vo ngy 1 thng 12 mi nm, ban lch nm mi.
3
Li n chiu ca nh vua.
4
ni theo phong tc tng nc, khng cn phin trch l nghi.
5
T truyn c cu: "vt vt cc hu quan".
6
Tc vua Minh-Tng nh Trn.
7
Di ngc.
8
Kinh Thi: Th Bch Lang tng cng c nh Chu.
9
Ba hn ni thn tin ngoi b, cng gi l Tam H: Phng H, Bng H v Doanh H
140 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht
1
Qu trung-phu Kinh Dch c cu: "Minh hc ti m, k t ha chi". Ngha l chim hc ku trong bng dm, c hc con ku theo.
cu th ny ni: Th T c con hin ni nghip.
2
Cu th ny ni: "Th T truyn ngi cho con an hng thanh nhn.
3
Cu tiu l chn tng my.
4
Xe s gi.
5
Hn V- sai Dng-Bc em mt i lu thuyn qua nh Nam-Vit.
141 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht
Bi II
Th Ch-H
Nguyn-Thng ba nm ban chnh-sc1
Cc-nam mun dm m th phong.
Vo doanh, c s my lay ng,
n bn, tn tin bng trp trng.
D Thc, Tng-Nh khng tn giy,
Triu-Chu, Vit-s t vui lng.
V nh k lo ai thm hi,
Vn-ha ngy nay bn b thng.
1
Nguyn-Thng l nin hiu ca Thun-Tng nh Nguyn, nhng ch c hai nm (1333-1334), qua nm sau i l Ch-Nguyn.
2
Tc Si Thung.
3
Chung Qun i Hn xin qua nh Nam Vit.
4
Lc Gi i s Nam Vit, khin Triu xng thn.
142 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht
Xe Si Thng-th lt vin-phng,
m rng hang h t ng trng.
n thanh rng v s ngoi-quc,
Chng km Hn-triu T1 vi Trng2
Cung-sn L-Sinh c mu-tr,
Cm roi giong rui mt con ng.
Sao cho n cha khp v-tr,
Ca qu khng cn np -hng.
1
T V s Hung N.
2
Trng Khin s Ty Vc.
3
Nguyn trc chp Din Thun, ng Trc inh cha li Dim Phc.
4
Sng c Nhai, nay tnh Cam Tc, theo sch S k, sng y c thn m.
5
Hu-Hn-Th Lit-Truyn chp: Ban-Sim hm n c hm, bay i n tht, c tng mo c phong "Vn L Hu".
6
Nin hiu vua Th-T nh Nguyn.
7
Vua nh Trn ba ln b vi m khng vo chu.
8
Nh Nguyn phong Trn-Di-i lm An-nam quc vng, sai Si-Thung h tng v nc.
9
ni i tc Man-Di theo tc Trung-Quc.
10
Tit l c tit, mao l chm lng kt u c tit, ph hiu ca s thn.
11
Rng xanh thuc v phng ng.
143 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht
1
ng Vng Bt i qua Nam Vit. Giang thn (thn sng) bit Bt c k ti, gip mt m gi cho mau ti, lm bi ta
ng Vng Cc.
2
i xa khng c giy, ngi ta dng tre v la vit sch.
3
Nguyn Hn vn l "To Lu" ngha l di mo ca Thin T.
4
Xem ch thch cc bi trc.
5
Xem ch thch cc bi trc.
6
Chung Qun xin dy la i bt vua nc Vit.
7
Ban Siu: xem ch thch bi trc.
8
Tam tch: vua ban cho ba mn: cung tn, yn nga, o bc.
144 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht
Yn-Sn D-Thi
Nghe ni Giao-Chu xa tuyt vi,
Tng-qun rui nga mt phen chi,
Khon vng lng lnh, hm trng mt,
Chiu ngc thm tho, phng ngm li.
Nghn ni chng gai thanh kim m,
Chn khe sng khi cnh bum bay.
Ra i mnh cha tua ghi nh,
V li ty-nam na gc tri
Vng-Hy-Hin
Tinh, U dng tng ng anh-ho1,
Ch tit lng my vn trng cao.
Mun i n trn eo h n2,
Mt gieo non Thi nh hng mao3.
Di l tri Vit xem nh bn4,
Tc li p Tn chng kh nao5.
Mun dm rung cng ngi tin bc,
Gi i bn t ch ngm kho.
L-Hong
Vn-ha ngy nay bn b ng,
An-nam vn thuc bn- chung.
Chn tng chn khin hong-hoa s,
Mun nc chu v T-cc cung.
Bc-vng ngi xa mng li gp7,
Qu-Lm ng c vn cn thng.
1
Si Thung ngi Chu U, chu Tinh phng bc nc Tu.
2
H ph l n tng qun.
3
Hng mao l lng chim.
4
Chung Qun xin di la di bt vua nc Vit.
5
Ln-Tng-Nh un ba tc li, thuyt phc nc Tn.
6
Ban Siu i nh Hn c phong lm nh Vin Hu.
7
Bc Vng Hu l Trng Khin i nh Hn. Cu th ny ni: Si Thung nay i s An nam ln th hai, cng nh Trng Khin
hai ln i s Ty vc.
145 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht
H-Nam Hu-Tng-L
Qu ly Thin-triu, bc thng-khanh,
Li cm c tit s Nam-thnh.
Vi hng n-chiu nghn cn nng,
Mun hc minh-chu mt my khinh.
Ch ct bao dung khoan lng,
Chng cn li l snh tung honh.
An-nam Th-T ng lo ngi,
Sm-sm giong cng n -Kinh.
m-Hoi-Hu Khim
Nh v cu dn lt gi thu,
o thu eo n h-kim-ph.
Gn lng trung-ngha th vua cha,
Rng ca y-quan sc mu.
C s T-Cng nay tm bit,
Danh thm M-Tng t v sau.
ng ci bn t tnh nhi-n,
Quanh qun gi i chng bit u.
1
Xem bi th ca L Sinh, a ngi bn i Lnh Nam.
2
Chit Giang l mt tnh duyn hi pha ng nam nc Tu. Nguyn i ng gi l Chit Giang, ng v Ty o, i Tng
chia lm hai l Chit ng v Chit Ty.
3
im ny cha r.
4
Ni Thin-Thai pha bc huyn Thin Thai, tnh Chit Giang, vo khong sao u v sao ngu, ng vi sao Thai, nn gi tn
nh vy. Ni Nhn ng pha nam huyn Lc Thanh tnh Chit Giang, trn nh cao nht c mt h nc khng bao gi kh,
ma xun chim hng nhn thng v u , nn gi tn l Nhn ng.
5
S l ci b, ci b i qua sng Ngn Hn, tc i s phng xa.
146 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht
1
Cu ny tc gi ni L V Sn va lm Chuyn Vn S Giang Nam v, nay li i s Nam Vit.
2
Hong Hoa l mt thin trong Kinh Thi, dng khin s thn.
3
Dng Quan Khc l bi ht tin bit, nguyn Vng Duy i ng a bn l Nguyn Nh i s An Ty c cu th rng: "V
Thnh triu v p khinh trn, khch x thanh thanh liu sc tn, khuyn qun cnh tn nht bi tu, ty xut Dng Quan v c
nhn". i sau em bi th y vo nhc ph lm bi ht tin bit.
4
Chn thu l cui thu, gn ht 90 ngy.
147 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht
1
Trong ph ca quan Ng S xa c mt hng cy Bch, thng c by qu n u, nn gi l Bch-i, i, ph hay Th
( l con qu).
2
T nng l chc quan coi vic canh nng.
3
Ngao Phong hay Ngao Sn l hn ni c thn tin Hn Uyn (vn Hn mc, vn chng), l ni thanh qu, nn c v nh
Ngao Phong.
4
u Dng Tu i Tng t hiu l Lc Nht c s. C ngi hi ngha g, ng p: "Nh ti cha mt vn quyn sch, gp bin
nhng bi vn hay t Tam i tr xung mt ngn quyn, c mt n cm, mt bn c, mt v ru, mt ngi ti vui cnh gi
gia nm mn y h chng phi l Lc Nht ?".
5
Can l ci thun, v l ci lng, l hai mn dng ma. Xa vua Thun khng dng v lc, ch cho ma can v hai bn thm,
m cc nc u n chu.
6
Vua H V hi hp ch hu ni Sn, c hng vn nc em ngc v la n hp.
7
Hoang yu l ni xa xui.
148 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht
1
Cc dinh th dng h phn qut tng gi l phn th.
2
Tinh thn y cng nh tinh t, l cc v sao.
3
Xem ch thch bi th ca Dim Phc.
4
Ca cung in nh vua.
5
K Lm: tn nc, tc nc Tn La. Nm Thot Gii (nin hiu ca vua nc Tn La) th 9, (tc nm Vnh Bnh th 8, i vua
Hn Minh , C.N. 65), rng thy lm pha ty thnh Kinh T-La-Pht c k qui (con g thnh qui qu), bn i tn l K-
Lm, nhn dng lm quc hiu. i sau gi nc Triu Tin l K Lm. Sch ng Th chp: "Th ca Bch C D rt hay,
truyn tng n nc K Lm, mi bi tr gi mt lng vng, ngi ta c th phn bit nhng bi ngy to.
6
T-M Tng-Nh i Hn khi cn hn vi, i qua cu Thng-Tin c : "Khng ci xe cao nga t, khn qua li cu ny".
7
Ban-Siu i Hu Hn nh ngho, lm ngh vit thu, thng nm bt than rng: "i trng phu nn bt chc Ph-Gii-T v
Trng-Khin lp cng ni xa c phong Hu, c l no c lui cui gia cy bt v nghin mc ny?".
149 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht
Bc-s Vng-Nghi
nh-sng ta Nam-Minh3,
Vn-Tinh di s-tinh4
K-Lm truyn cu p5,
ng-tr khc li minh6.
Bng nht gieo sng bc,
Gi xun thi bin xanh.
.......................................7
Nhng mt i vn-bnh8.
Tng-Nghi-T
Ba nm chnh-sc ban hnh,
S-qun mun dm ti thnh Giao-Chu.
Diu-tr9 tri rng n su,
1
Vn-Uyn: tn ch ca M-Vin.
2
Khuyt vn.
3
Bin phng Nam.
4
Vn tinh ch Ph D L.
5
Xem bi th Trn Nghim.
6
Bi vn khc bia hay trn mt vt g lu-truyn c lu.
7
Khuyt vn mt hng.
8
Vn bnh cng nh vn xa, ni ch xe my s gi tr v.
9
Ch tin .
150 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht
Tr ng chng-kh mt bu tiu-hao.
S-thn Lc-Gi ti cao,
Chung-Qun1 nm la, tiu-dao ph-tnh.
Trong mn hng bin ni danh,
V y Mao-Toi t ginh u cng2.
1
Chung Qun lc hn vi, i vo Quan Trung yt kin quan Bc-S, khi qua i, ngi gi i trao cho Chung-Qun mt ming la
dng lm ph-hiu khi tr v mi c i qua i. Chung-Qun ni: "i-trng-phu sang phng ty ngao du, quyt khng tr
v, bn nm la m i. Sau lm quan i s cc qun, khi qua i, ngi gi i nhn bit v ni rng: "S-gi ny l chng th-sinh
nm la ngy xa".
2
Mao-Toi: ngi i Chin-Quc, mn-khch ca Bnh-Nguyn-Qun, tng nc Triu, theo Bnh-Nguyn-Qun qua thuyt nc
S chng nc Tn. Bnh-Nguyn-Qun thuyt vua S t sng n tra khng c hiu qu, Mao-Toi bn chng gm uy-hip
vua S v by t li hi, vua S mi bng lng cho qun sang cu nc Triu. Khi v nc, Bnh-Nguyn-Qun bn i Mao-Toi
lm thng khch.
3
Ti ca Thin-T gi l vng-thn, ti ca Ch-Hu gi l bi-thn.
4
Ti ca Thin-T gi l vng-thn, ti ca Ch-Hu gi l bi-thn.
5
Bn cu ny t cnh vt Giao-Chu.
6
Sch Tht-D-K chp: "Trong b Nam-Hi, c nh ca Giao-Nhn (ngi ging nh Giao-Long), di nc nh loi c, lun
lun dt ci.
7
Gi-o i ng c cu th: "tng xao nguyt h mn", ngha l: "thy tu g ca di nh trng", lc u mun dng ch
"thi" (y) thay th ch "xao" nhng cha nht nh, nn ngi trn nga a tay ra lm th "thi xao", khng ng xc phm
n quan Kinh-Triu-Don l Hn-D, b lnh bt, Hn-D hi v sao, Gi-o ni r u ui, D bn ni, ch "xao" hay hn. i
sau, gi lm vn chn la tg ch l thi xao.
8
Sch L-Th-Xun-Thu Qu-H chp: "Sai ngi nh c dit tr loi giao". i xa, khi sp c hng-thy, th c con giao di t
hin ln, nn khin ngi o t tr kh trnh thy-tai.
151 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht
1
Vua i-V nh H lm thin V-Cng trong Kinh-Th, ni r v ni sng trong chn Chu.
2
iu- l khc ch trn trn.
3
in ni v M-Vin dng ng tr.
4
in ni v Chung-Qun xin trng-anh.
5
ch-thch bi th trc.
6
-d cng in v M-Vin, ch-thch nhng bi trc.
152 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt
An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Bt
Th ca Danh-nhn An-Nam
Chu yn n i-Minh
Ngc-ban chu chc ng my hng,
Mt nht hy hy kh m lng.
1
Th nh bn ca L Bch c cu: "Lc nguyt chiu c lng", ngha l nm thy bng trng ri vo rng nh, bng khung nh
bn.
2
Anh em bn xa nhau, lc gp li, nghing lng bn ng m ni chuyn.
3
Vi T l anh ca vua Tr nh n. Vua Tr hoang dm, Vi T can ngn khng c, bn b i. Sau khi V Vng dit vua Tr,
phong Vi T nc Tng ni dng di nh n.
4
Vn-Cng l cng t nh Tn, b trn trong lc nc c nn, sau v phc quc.
5
Thin Hc K trong Kinh L c cu: "Lng d chi t hc vi cu, lng cung chi t hc vi c", ngha l con ngi th c kho,
thy cha thi chy cc loi kim hn , th bt chc su tm nhng ming da th nh lm o cu, con ngi th lm cung
kho thy cha un cy iu ha lm cung th bt chc un cy lm thng. Ch c cu dng ch ni nghip c ca ng cha.
6
"Xa ng qu, th ng vn" ngha l xe ng du, sch ng ch, ni hon hi giao thng rng m.
153 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt
Tr v nc
Bao nm xa nc khi my m,
Mnh gi nhung yn tm ving nh.
Lp lp lu i tr bng nht,
Hng hng chu thy cch phng xa10.
Hc v ng-Hi thi nh vy11,
Rn cn Nam-Mn h dm m12.
Hiu qunh bit cng ai nhn hi,
Gi sng lay a l-chi gi.
1
Trm-L: bi th trong Kinh Thi, Thin T dng yn m ch hu.
2
Qun-Thin: khc nhc trn thin nh.
3
Bch-Hn: sng Ngn Hn gia tri xanh.
4
Tinh thn: cc ngi sao.
5
Ngao bi: (lng con Ngao) cng nh Ngao Sn l ni tin .
6
Long nhan: mt rng tc nh vua.
7
Vn ca vua, cng nh Thng Uyn.
8
Thin Tn cng nh Thin H, l sng Ngn-H trn tri.
9
Ky l l ngi khch k ng nc ngoi.
10
Hai cu 3 v 4, ni lc v thy lu i vng v v anh em ly tn.
11
inh Lnh Uy Liu ng, theo hc tin, sau ha hc v ng ku trn ct hoa biu.
12
Nam Mn nc Trnh, c con rn ngoi cn vi con rn trong. Rn trong thnh l rn yu, b cn cht, y l im L Cng
s c v nc.
13
V bng c ngha l v di mt tri, tc l v Kinh .
154 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt
Kiu-Nguyn-Lng ha vn
1
Lun Ng: "Tng thi tam bch, th chi d chnh bt t, s u t phng, bt nng chuyn i", ngha l hc Kinh Thi 300 thin,
n khi lm Chnh S li khng thng sut, i s bn phng th khng ti mt mnh ng i.
2
Ngi c quan chc ln.
3
Nguyn Hn vn l "-Chi", tn mt bi ht hay mt iu ma xa nc Tu.
4
Hn Thc l ngy 3 thng 3 m-lch v ngy y ngi ta khng t la k nim Gii-T-Thi, ngi nc Tn i Xun-Thu, b
chy trong ni.
5
Vn dch l mt th ru tin.
6
Nin hiu vua Th-T nh Nguyn.
155 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt
1
Lc ny Thi Thng Hong Trn Nhn Tng mi cht.
2
Bit hiu vua Trn Minh Tng.
3
Nin hiu ca Nguyn Anh Tng (1321-1325).
4
Li chiu th m i ca thin t nh ting t. Sch L K c cu: "Vng ngn nh ty, k xut nh lun".
5
Vua H V c chn ci nh tng trng chn chu. T v sau, chn nh l mt bu vt truyn quc.
156 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt
Bi II: a Si-Trang-Khanh
Bng hong tin khch lc ng ,
V nga lm xm ch -.
Nam bc l tim c tr ngn,
Ch tn mi o ru trn h.
Chia bu nhng tic khi ci ni,
i nga khn qun lc xng th.
Cha bit ngy no cho gp mt,
n cn han hi bt tay nhau.
1
B tin l roi lau.
2
Lu Khoan ngi i Hn lm Nam Dng Thi Th, tnh nhn t, dn c li, ch nh bng roi lau.
3
Tc Trn Quang Khi.
4
Tc Trn T Vin.
157 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt
Qu chm ca ng rng u m,
Rng nh lng sng kh lnh lng.
Bit t cng ai tnh l-th
C lau man mc nc mnh mng.
1
Trm quan chc th n ba ln.
2
Bn b xa ng du, sch ng vn, ni nht thng.
3
Tha xa nhng ngi bi trn, ly la trng buc c ng xin u hng.
4
"Cng nh sng y" l mt cu ni dng th lng trung thnh.
158 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt
Triu hi
Mun nc y quan v sng ngi,
Vng thu tay o quyn hng tri.
Ngy lnh Hong-o kin-khn m,
im tt hng-vn nht nguyt soi.
Trng th tng xun mng tui cha,
Hng dng qu hoc gi lng ti.
Hm nay di gt Phong-nhn chc,
c snh ng Nghiu tr ni i2.
1
Hai cu kt ni Triu- ngy xa sao ring bit sn h, khng chu thn phc nh Hn. m ch sao vua nh Trn khng chu
vo chu thin t nh Nguyn trnh ha binh ao.
2
Phong nhn l mt chc quan coi gi b ci. Xa vua ng Nghiu i tun th n Thi Hoa, quan Phong nhn chc vua
c a nam, a ph, v a th.
3
Sng t m.
4
Li ni ca vua Nghu.
5
Lc t chiu ca nh Hn ban xung, dn Sn ng u cm ng.
6
Nghip nc vng nh u vng.
7
uc ngc sng tng trng thi bnh, l nh c v t tng gip cng (iu ha nh ni (ci vc ln), l cng vic ca t tng
gip nc bnh tr, lm cho kh m kh dng c iu ha).
8
Nin hiu Nguyn Nhn Tng.
9
Thm vng l thm in vua, nghi trng l trn thit trang nghim.
10
Mt tri mc, vua ng ra n ng-Chng.
11
Hn Tuyn , nhn c rng vng hin ra, t nin hiu Hong Long ghi im tt.
159 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt
thnh
T r tri mai bng rng xa,
Sm sanh rui nga do Kinh-hoa.
Ba nghn cung cm trong my hin,
Trm vn lu i dc mc sa.
Ht lnh trc cung hoa chm n,
Mng xun trn liu qu ku a.
Thi-bnh kh-tng nay nhng y,
Mi bit bng tri phc cha ta.
1
Cu ny tc gi ni nh lc trn nga bng thy Chng Hin Hu chy ca ty.
2
Tt Trc i nh Tn, ch m c c sut i lc no cng tay mt nng ly ru, tay tri cm ngao cua. Cu th ny ni: nh
Chng Hin Hu n i ng cm ngao ung ru cng qun lng.
3
Thn cc tc l Bc u, ch ngi thin t.
4
Tc Bnh Nguyn Qun, i s thut phc c vua Tn.
5
Lu trm.
160 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt
S-gi cm th ra tuyt-vc1,
Th-Lang rui nga ngm thanh-thu2.
Rng vng nm mi k-nguyn Hn3
Tr trng ngi xa l cng Chu.
Khai ha vn-thn lm chng-ph4,
B rng Lc-gi tr v tu5.
1
Ci xa xui.
2
Ma thu trong sng.
3
Ban k nguyn mi ca nh Hn.
4
Chng ph l ci mo ca k s i nh Thng. ni ha tc xm mnh (vn thn) theo vn-ha Trung Quc, bit i mo
mc o.
5
Nguyn Hn vn l: "Quy lai Lc Gi thuyt tin lu". Lu l ci mo ca thin t i, ni trc mo lu, tc l phc tu vi thin
t.
6
u-m-bt l mt loi cy khng c hoa m c tri, mi ngon, ln bng nm tay. Cng c loi c hoa, nhng kh trng, trong
Kinh Pht dng th hoa ny v nhng th t c.
7
Cu ny ni An nam quc vng, Trn ch Tc, chu n nng nh Nguyn, lm quan Trung Quc.
8
Ni thu xa g ch ca tin gia nh ung b thuc linh n u c trng sinh, nay ch Tc luyn c thuc linh n m g
ch th An nam.
9
Thin-Lc l bit hiu ca Trn-ch-Tc.
10
L-Tc t nhn l mn gi ca An nam quc vng.
161 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt
Vn An-nam quc-vng7
Ngy no khch-ta nghe m o,
Nay trc linh-sng t nn th.
Nhn ha-dung xa hn phng-pht,
c th-co c ly chan ha.
Nm m Nam-quc hu xanh c,
Li c Ty-Mn vn trng hoa8
Bao n chiu hn ca khc Vit,
Tro tin gi thi, c cy m.
1
Vn-ng i Hn lm thi th qun Thc, a chung gio ha, thit lp trng hc.
2
Chu Din v Giao Ch.
3
Xem li ch thch bi th ca Trn Nghim trc.
4
ng long l ci ng h lng gi.
5
Mc h: i xa ly g chm hnh con h, tr ming ni lng dng trong vic bn thi, ngi no bn trng th c b th vo
ghi nh.
6
Vua i V tr nc lt, tay lm chn bn.
7
Tc Trn ch Tc.
8
ng ca Ty lc b nc ra i.
162 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt
Bi II
Giang-thnh ngy h nng oi gh,
Kh ni hong-hoa gp hn k.
Mun dm v cu reo bc tin,
Nm canh cnh ip vng hn qu.
Ni nim cm-khi, ta ring bit,
Mun hi cng thng, tri chng nghe
Bnh-nht ti di khng tnh k1,
H ngi nm thc thp le the.
Bi III
Dm trng m vng gi hiu hiu,
Lay ng lng thu my l tiu.
Bng nga mt roi bay vt gi,
Hoa mai nm c n chim bao.
Nhn trng l-th quen quen mt,
Vng nhn thin-thai thi thi su.
Bay nhy bnh-sinh cha toi ch,
Ngi bun g nhp ht nghu ngao.
Bi IV
My un rng qu my ngy thu,
Hng mt, ni no chng ci bu.
Ve gi reo vang ngao ngn khch,
Cc vng cha n c m thu.
Kin-khn m tt say vng-s,
Sn-thy ngm nga hi bn bu.
Bng trn ma m u xung,
nh tan mun dm mi hng su.
Bi V
Mun dm quan-h tri bc chn,
Ngng xe qun khch lung tn ngn.
An nguy no t u hay bit,
Ni lng ty ngi ngh ti thn.
Ung cn su qu ve ru thnh,
Ngm tiu hn khch tp th thn.
My may thn cha n n nc,
Roi nga hai ln tht gi xun.
1
Mao Toi i Chin Quc t v mnh nh ci di, ng trong ci ti, bnh thng khng ai bit, nhng c ngy tr ti, cng nh
ci di trong ti thot mi nhn ra. Hai cu kt tc gi ni, ngy thng khng lo k tin thn, cho nn ng cng danh thn
vi anh ln Mao Toi.
163 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt
Bi th ca s An-nam t t Bn-tng-quan.
Bn rn chia phi nhng ngm ngi.
Cy xun my ti hn chia i6,
Xa khng s-mnh ngi khn gp,
Nay bit Kinh-Chu tri kho xui1.
1
Hng nhn v anh em.
2
Tch-linh, con chim ging chim yn. Kinh-Th, th Tch-Linh khuyn anh em gip nhau khi hon nn.
3
Tc i s.
4
Tc qut nng p lnh, v nh hu cha m.
5
Tun tuyn: cc quan kinh-lc i tun hnh tuyn b c ca thin-t.
6
Trong bi th ca Ph nh L Bch c cu: "V bc xun thin th, Giang ng nht m vn", ni Ph thy cy ma xun
V Bc th nh L-Bch, cng nh L Bch trng my bui chiu Giang ng th nh Ph.
164 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt
1
Hn-Triu-Tn i ng lm Th-S Kinh-Chu, nhn s u mun bit mt, nn c cu: "Sinh bt dng phong vn h hu, n
nguyt nht thc Hn Kinh-Chu", ngha l i khng cn c phong vn h hu, ch mun c bit mt Hn Kinh Chu. i
sau dng ch "thc Kinh Chu" t ni gp c bc hin s.
2
T-Tr (tn ch l Nh T) v Trn Phn, hai danh s i Hn, lm bn vi nhau. Trn Phn c mt ci ging thng treo ln,
ch lc no c T Tr n mi h xung tip bn.
3
L ng v Quch Thi, hai danh s i Hn, kt bn vi nhau, thng cng i mt thuyn, m lun vn chng.
165 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Cu
An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Cu
-Ch-Ca
1
Nin hiu vua -Tng nh ng.
2
Kiu-Cng-Tin.
3
Dng-nh-Ngh.
4
Nh L lm vua 220 nm.
167 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Cu
T s
1
Trn Nam Vng tn l Thot Hoan.
2
Xem ch thch bi th "b nc ra i" ca Thin-Lc Lo Nhn trong quyn th 19.
168 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Cu
ph i Ni-Nha, tin gi sng Bnh-Giang, An-nam, day lng ra sng dn trn, t ht nh ca, bn tn
thuc lon x. Lc canh nm, qun b tan v, Snh--S bn Hu- my nghn ngi chy lc ng
u b vy hm. Mt mnh Tc dn t-Vn-H, Tiu-Thin-h (tn g cha tng) v Thim-S-Vin
Lnh-Ph-Phn L-Yn. Yn, trn nga bng cu b chn tui, con ca An-nam quc-vng, tc-hiu
i-Thc-Hu, cng tt co hn su mi k-m-qun, git lnh gi i, chy v phng bc. Nga L-
Yn sc yu, chy tht ng sau, gn b nam-qun ui theo bt kp, Tc thng hi, i nga khe
ca mnh cho Yn, mnh ci nga i sau qut nga Yn chy ti thot nn. Khn ni, ng trc
cng b nam-qun n nh, hai mt gip cng vt v mun ln sut cht, giong rui sut my trm
dm, t na m n m sng, n i Chu-Chiu ly mng. Tt Nguyn-n nm Mu-T (1288), Vn-
H, Thin-H, m tic ru i Tc, em gm la t n ni rng: "ng ch-trng chy ra ca i, khin
chng ti cng sng n ngy nay, y l chng ti li mt ln na vy". L-Yn dn i-Thc-Hu
cm ngc-t, i mo t-ng1 c khm ngc thch bnh-n, n t n. Tc ni: "chng ta hm vo t
a, m nay c ton sinh, y l nh n c ca ng Thng-", u t khc khng ly ca t. Yn
ln hn Tc by tui, gi Tc bng cha v ly mt ht hong-n-thch, hai cy vi Cao-ly t n, Tc
cng t khc. Mi ngi v n T-Minh, ch lnh qun ch. Quan Tuyn-U Triu-Tu lm th khen
ngi v mi lc em qun i tun bin-cnh, u mi Tc cng i. Tc gip sc nh th c ba thng,
th gp lc Trn-Nam-Vng ly c v An-nam oi-bc c-a, ko qun tr v, bn Tc cng tr v Hn-
Dng. Tc c giao-du vi ngi bn vn-hc tn Chu-Khi, ngi Mn-Trung. Nguyn trc Chu-Khi
cng ti nh Tng l Tng-Uyn-T di-c qua An-nam, sau theo Chng-Hin-Hu quy thun, triu nh
cho tc trt, ban cp tin la. Chu-Khi theo quan-qun gip vic, n lc v, chung vi Tc, c t
nm th mt. Tc thng bn khng c gia-quyn, mua ngha-a ni Phng-Th chn ct. An-nam
quc-vng ngh Tc gip vic c cng, tin c ln triu-nh. Nm Nhm-Thn (1292), Tc c ban
cp sc ip hm Phng-S-Lang, lnh h chc ng-tri-chu An-Tim. Lc u bn-quc (An-nam) lon
lc, cha m, gia quyn ly tn, Tc vo Trung-Chu, mi nm sau ci Tn-n h L, con quc-vng
trc, lm v. L Tn-n theo cha nui l Chng-Hoi-Hu Trn-Tuyn-U2 hng ph Trung-Quc.
Chng-Hoi-Hu c cung cp lng n o mc, sau bi cung cp, cho hai khonh rung dng
lo. Nm Qu-T (1293), triu-nh lp An-nam Hnh-Snh, cn t chc ng-Bnh-Chng-S, Toa-
khin Tc cng Snh-Lang H-T-Qung, Hn-Khanh, Vn-H H-K-n rui nga trm ra Giang-Chit
lo tnh vic qun. Li t Hng-Chu tri qua ... (on ny thiu).
Thng 7 nm Canh-Tut (1790), Trc-nh c-s Tin-i-Hn mn c ht. (Trong
lc i thuyn Nhim-Thnh)3
Trn y b An-nam Ch-Lc cn mi chn quyn, (on sau c thiu) nguyn
bn sao ca H-T-Thn, m ng sui ca ti l Vin-Th-Gia gi c. Tin-Thiu-
Thim c mn c qua mt lt, dng bt mc, bt son sa cha v chm cu li.
Him v bn c sai st rt nhiu, nn chm cu cha c hon ton. Ti mn ngi
chp theo bn ca h Vin v chp c li nh-chnh, ri t tay chm cu li, tht l mt
bn sch him c vy. Ch c hng khong theo nguyn bn sai lch khng ging nhau
v c ch sai lm, nay cng y theo bn hiu-chnh ca Thiu-Thm, tu-chnh hng
khong v sa cha li cc ch sai lm. Ti c li xong, xin ghi u ui ca bn
sch ny nh trn.
Nm Nhm-Thn (1812), sau tit mang-chng mt ngy.
Phc ng
Li bt ca Phc-ng
Thng tm, sau tit Trung-thu mt ngy, Ng-Xun-Sanh n thm ti, thy bn
sch ny, nguyn bn c ca nh sch Ng-Nghin-Lu, c bt tch ca Thiu-Thim, t
1
Mo an bng my chut nh.
2
Tc Trn Vn Lng.
3
Li bt ca Tin i Hn.
169 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Cu
1
Thng mi mt.
2
on u bi ni vn t th c t i thng c.
3
on th 2, ni t i nh Chu suy vi, Tn-Thy-Hong t sch, Vng-Mnh khinh nho, nn sch v mt i cng nhiu.
4
Ph-Tang l nc Nht.
5
Tch-Mc thuc dn, nc Nht theo thin vn, v-tr thuc dn.
6
Thp Chu Tam o tc nc Nht. Ngi Tu ngy xa tng Bng Lai Tam o y.
7
Bt sch l sch ni v bt qui, Cu Khu l sch ni v Cu Chu.
8
T Phc, tn ch l Qun Phng, c php thut, Tn Thy Hong sai Phc vt bin i T Chu, (tc Nht Bn hin nay), tm c
trng sinh. Phc i khng tr v, c em theo nhiu sch v.
9
iu-Nhin l mt nh s Nht Bn, em sch Hiu Kinh c li ch thch ca Trnh Nguyn, dng vua Chn Tng nh Tng.
170 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Cu