You are on page 1of 170

Vin i Hc Hu

y Ban Phin Dch S Liu Vit Nam


1961

AN NAM CH LC

Son gi: L TC

Th K 14
(1335)
2 An Nam Ch Lc - Ta

Ta sch: An Nam Ch Lc Nm
Son gi: L Tc 1335
Dch gi: y ban phin dch s liu Vit Nam 1960
Nh xut bn: Vin i Hc Hu 1961
Chuyn sang n bn in t bi: Cng , Don Vng, L Bc 2001
iu hp: L Bc - bacle@hotmail.com 2001
3 An Nam Ch Lc - Ta

Li Gii Thiu

Song song vi cng vic bin mc Chu bn triu Nguyn, y ban Phin Dch S Liu Vit-Nam
lp mt k hoch ring hiu nh v phin dch cc b s Vit Nam. Theo k hoch d nh y,
cc phin dch vin trong y ban tham kho cc truyn bn tng tr ti cc th vin Nht Bn, Trung
Hoa v Anh Quc, lm xong mt hiu bn ca b An Nam Ch Lc v hon thnh mt bn phin dch
Vit vn.
Ni v cun An Nam Ch Lc, ai ai cng bit r son gi L Tc l mt tn phn bi vi T
quc. Trong lc nc nh ang gp ngoi xm, x tc nguy cp, nhn dn au kh, L Tc cng bn
Trn Kin v Trn ch Tc, khng nhng khng chu gn sc phn u cu nc cu dn, tri li
nhn tm v lm ti ch. Hn na, trong b An Nam Ch Lc, L Tc qun mnh l ngi Vit, da vo
lp trng v quan im ngi Nguyn son tp. Chng hn, nh nhng li nnh nt a dua ca son
gi, nhng on vn kiu ngo t tn t i trnh by trong cc chiu ch nh Nguyn v trong cc bi
ta cc danh nhn hi y, u khin cho chng ta v cng ut c v au n.
S d y ban ly b An Nam Ch Lc lm cng vic phin dch u tin, l v b y c l l b s
xa nht do mt c nhn ngi Vit son ra, v gm c nhiu s liu ng qu c lin quan n c s
v trung s Vit Nam, ch khng phi y ban c cht nh no dung th nhng hnh ng v quan
nim sai lm ca son gi i vi t quc. Ni khc, chng ti coi cun sch ny l mt s liu, l mt
i tng cho cuc nghin cu s hc thun ty, bi vy, thnh thc mun cung cp mt b hiu bn v
bn dch ng tin cy cho hc gii m thi.
Trong hai nghn nm quc s, chng ta khng th khng cng nhn rng cn nhiu ch thiu
st, m h, ang ch i s c gng ca s gia Vit Nam, b tc hoc xc nh li. Vy, iu cn
thit cho nn s hc Vit Nam ngy nay l gy phong tro nghin cu theo phng php khoa hc, nht
l v phng din su tm v kho nh s liu, chng ta nn tm cch nng v xc tin. Cn c vo
quan im y, ti thnh thc tin rng b hiu bn v bn dch ny l mt thc hin mi ca nn s hc
ti Vit Nam, v s em li rt nhiu b ch cho cng vic tm ti s thc trong quc s.

Hu, ngy 22 thng 4 nm 1960

Vin Trng Vin i Hc Hu


L. M. Cao Vn Lun
4 An Nam Ch Lc - Quyn Nht

An-Nam Ch-Lc
Quyn Nht

C-i ng-Sn L-Tc Bin

Tng T

T xa nc An-Nam thng giao vi Trung-Quc, thi vua Chuyn-Hc, pha bc i ti U-Lng,


pha nam i ti Giao-Ch. Vua -Nghiu sai Hy Ho qua t Nam-Giao, vua Thun sai V qua Nam
yn-v Giao-Ch. Qua i Chu-Thnh-Vng (1115-1079 trc cng nguyn), h Vit-Thng qua chn
ln thng-ngn, ti cng-hin m ni rng: "Tri khng c gi bo, khng ma dm, ngoi bin khng
ni sng d ba nm nay, c l Trung-Quc c ng thnh-nhn tr-v, sao chng ti chu?". Lc by
gi, Chu-Cng t bi ca, nh n thut chuyn h Vit-Thng ti chu: " hi ta ta! Phi n chi lc,
Vn-Vng chi c", ngha l: i i! vui thay, cnh-tng thi-bnh khng phi nh sc ca n (tn ca
Chu-Cng) m l nh c ca vua Vn-Vng. Nc Vit-Thng, tc t Ca-Chu, pha nam Giao-
Ch.
Quyn Hn-Quan-Nghi ca ng-Thin chp rng: "trc tin Trung-Quc m mang t "sc"
(phng bc), ri sau tin sang phng nam ly lm "c ch". Hin nay, cc sch vit ch "ch"
_____(ci nn) l vit sai.
Nh Tn (246-207 trc cng nguyn) ly Giao Ch lm Tng-Qun; n khi nh Tn lon th
-u qun Nam-hi l Triu- ni binh nh ly ht cc qun quc, ri t lp lm vua. Khi y, Hn-
Cao-T sai Lc-Gi qua lp lm Vit-Vng. Sau khi Cao-T bng, Cao-Hu cm Nam-Vit mua st
ca Trung-Quc, tim hiu xng , ri pht qun i nh Trng-Sa. Vn- li sai ngi a th
qua trch . c s, bn b hiu , nguyn lm ti v cng hin phm vt.
Nm Kin-Nguyn th 3, (vua V-, 142 trc cng nguyn) mt, con chu h Triu truyn
xung bn i, k c hn chn mi nm.
V- sai Chung-Qun i s qua Nam-Vit d vua Vit tn l Hng vo chu, Hng mun i,
nhng b tng L-Gia can ngn, vua khng nghe, Gia lm phn, ni binh nh git vua v c s-g nh
Hn, lp Kin-c l anh khc m ln lm vua Nam-Vit.
Nm Nguyn-inh th 5 (112 trc cng nguyn), V-U l L-Bc-c xut mi vn qun qua
nh Nam-Vit, nm th su, mi nh bi ngi Vit, ly t chia lm cc qun: Nam-Hi, Thng-
Ng, Ut-Lm, Hp-Ph, Giao-Ch, Cu-Chn, Nht-Nam, Chu-Nhai v am-Nh, mi qun t Thi-th
cai tr.
Qua nguyn-nin S-nguyn ca Nguyn- (48-33 trc cng nguyn), bi b hai qun Chu-
Nhai v am-Nh, cn li by qun, k c Giao-Ch. Khi u, Gi-Quyn-Chi tu rng: Chu-Nhai, am
Nh, u hi ngoi; x y thng cy th him tr m lm phn, n lc dng binh ti dp, th ch c
ming t v dng m thi, nu b i cng khng ng tic. Vua Hn bn h li chiu bi b.
Nhan-S-C ni: by qun u thuc v Giao-Chu, theo ch nh Hn, cc qun thuc chu,
nn t Th-s Giao-Chu cai-tr chung.
Nm Kin-V th 16 (40 sau cng nguyn), i vua Hn Quang-V, c ngi n b Giao-Ch
tn l Trng-Trc lm phn, nm th 19 (43), sai M-Vin qua nh dp yn, ri dng tr ng lm
gii hn nh Hn.
5 An Nam Ch Lc - Quyn Nht

Nm Kin-An th 15 (210), Hin- di ch cai tr qua qun Nam-Hi.


Vng-Phm ni: ch qun tr ca quan Th-s t Giao-Chu, cui i Hn, i qua Nam-
Hi, khi Tn-Quyn mi c n mng ca nc Ngu, cng cm c mao tit lm tng-c Giao-Chu v
kim lnh Kinh-Chu. Tn-T lm Giao-Ch Thi-th qu tham bo, b qun li L-Hng git, cc qun
Cu-Chn v Nht-Nam u phn, v hng nh Tn.
Tn-Quyn thy Giao-Ch xa, bn chia Giao-Chu t Qung-Chu v di qun tr ca Giao-
Chu qua Long-Bin.
Nguyn nin Kin-Honh (269), vua nc Ng l Tn-Ho sai cc tng l Tit-H, o-Hong
qua thu phc Giao-Ch, git cc tng do nh Tn t ra, nh vy t Cu-Chn li thuc v Ng. n
lc nc Ng mt, Giao-Chu tr v nh Tn, tri qua cc triu: Tng, T, Lng, Trn, Tu, ng u
y nh c, ch ci tn Cu-Chn lm i-Chu, Nht-Nam lm Hoan-Chu, u thit Th-S, hoc t
Giao-Chu tng-qun hoc An-Nam -c thng tr. Qua i ng mi chia Lnh-Nam lm ng ty
o, u t Tit -S, li t ra nm qun: Qu, Qun, Ung, Dung v An-nam, u thng thuc
ng-o, v phn Ty-o, th t An-nam -h kim c ng qun. Kinh-Lc-Chiu-Tho-S l
Trng-B-Nghi p La-Thnh ti An-nam, cng trnh cha xong, n nm Nguyn-Ho th 3 (808), -
h l Trng-Chu p tip thm mi hon cng. Lm-T ni rng: La-Thnh chu-vi 2000 bc, tn ht
25 vn cng.
n i vua Tuyn-Tng, nin hiu i-Trung (847-859) c vin -h cai tr khng c ng
n, i dn bng li bo ngc, h bn lin-kt vi r Nam-Chiu, tr li nh ph An-nam, cuc ri
lon chm git ko di lun my nm khng thi. Nm Hm-Thng th 3 ca vua Y-Tng, (682), nc
Nam-Chiu nh hm La-Thnh; vin Knh-Lc-S Thi-Tp b cht, vua sai Cao-Bin lm chc -h,
em qun nh khi phc ph thnh, chm tng mi l on-T-Thin v bn qun mi hn 30.000
ci u; ri tu b La-Thnh li, ci xng -h-ph Tnh-Hi-Qun. Bin c trao cho lm chc Tit--
S.
Kp di Ng-i, cc ngi th ho cc Chu Giao, i l Khc-Ho, Dng-Din-Ngh, Kiu-
Cng-Tin, v.v... thay nhau dng v lc cp quyn.
Tng c ca Ngh l Ng-Quyn bn git Cng-Tin m t lp lm vua, truyn c vi i,
n khi Ng-Xng-Vn cht, th c b thuc l Ng-Bnh (tc L-X-Bnh), dnh lm vua; inh-B-Lnh
git Ng-Bnh, lnh nc Giao-Ch, t xng l Vn-Thng-Vng, li t cho con Lin lm Tit--S.
u nh Tng, Lin khin S nhp cng, Thi-t phong B-Lnh lm Giao-ch Qun-Vng v h
chiu cho Lin lm Tit--S An-nam -h. Sau Lin v cha u mt, em l Trin k lp th b Thi-
Hiu L-Hon ph b v cp ngi. L-Hon gi lm t biu dng vua nh Tng, ni rng:
Trin khin Hon thay lm vua. Thi-Tng nh Tng bn phong Hon lm vua. Nh L truyn
c ba i, cng ba mi nm, b L-Cng-Un cp ngi. Vua Chn-Tng li phong Cng-Un lm
Giao-Ch Qun-Vng.
Nm Long-Hng th 2 ca Hiu-Tng (1164), L-Thin-T sai s nhp cng, c vua Tng
phong lm An-nam quc-vng, tn nc An-nam bt u t .
H L truyn ngi c tm i, khng c con trai, do con gi l Chiu-Thnh ni ngi.
Trong nm Canh-Dn nin hiu Thiu-nh nh Tng (1230), Chiu-Thnh nhng ngi cho
chng l Trn-Nht-C (tc Trn-Cnh), vua Tng li phong Nht-C lm An-nam Quc-Vng.
Nm Qu-Su (1253), i-Nguyn dp yn Vn-Nam, n ma ng nm inh-T (1257), sai
i-Soi l Ngt-Lng Hp-i em qun qua bin-gii An-nam, do ng Qung-Ty hi binh nh
nh Tng; qun-i nh Trn chng c, khng c thng, bn np khon xng thn, ri khin bi-thn
dng li biu v thng nm qua cng hin phm vt.
n nm Tn-Du nin-hiu Trung-Thng (1261), vua Th-T Hong- li phong h Trn lm
vua An-nam; qua nm inh-Su, hiu Ch-Nguyn (1277), vua Trn mt, Th-T (tc Nht-Hong),
khng xin sc-mng, m t lp lm vua, nn vua sai Thng-Th b L l Si-Thung sang mi nhp
6 An Nam Ch Lc - Quyn Nht

triu; vua Trn mn c c tt khng i. Qua nm sau, li ly c c tt khng i, sai quc-thc l Trn-
Di-i sang triu-kin. Th-T vin c vua c bnh, bn lp Di-i lm vua.
Nm Ty-T (1281), sai Si-Thung nhn chc An-nam-Hnh Tuyn-U-S -Nguyn-Soi, xut
binh 1000 ngi, a Di-i v nc, i n a-gii Vnh-Bnh, An-nam khng chu nhn nhn, D-i s,
ban m trn v, ch sai bi-thn thay mt tip rc Si-Cng vo nc, tuyn li d ch ca vua ri tr
v.
Nm Nhm-Ng, hiu Ch-Nguyn (1282), quan Hu-Tha l Toa- cm qun qua nh thu
Chim-Thnh, triu-nh sai s yu-cu vua An-nam cho mn ng tin binh, v gip qun lng,
Th-T (tc vua Trn) khng chu. n ma ng nm Gip-Thn, hiu Ch-Nguyn (1284), vua sai
Trn-Nam-Vng Thot-Hoan v quan Bnh-Chng l A-L-Hi-Nha tin ti bin gii, Th-T khng c,
thua chy, em l ch-Tc, quy thun vo chu, vua thng tnh, phong ch-Tc lm An-nam quc-vng,
li phong cn-thn l Trn-T-Vin lm Ph-Ngha-Cng, cc quan li i theo cng u cho tc-v.
Nm inh-Hi, hiu Ch-Nguyn (1287), Th-T sai Trn-Nam-Vng v quan Bnh-Chng l
o-L-Xch cm qun qua bnh-nh An-nam, khi qun ko n, Th-T nh thua, chy trn ngoi hn
o gia bin. Qua ma xun, thng ba, nm sau, Trn-Nam-Vng thy kh-hu nc An-nam qu
nng-nc c-a, bn ko qun v.
Trong nm Qu-T hiu Ch-Nguyn (1293), vua li sai i-Vng ch-Ct-Lit-i v quan Bnh-
Chng l Lu-Nh-Bt-, v.v... qua ng n ti t Vit, ch qua nm l nm Gip-Ng (1294),
trong khong ma thu th tin binh. Nhng thng ging nm y vua Th-T bng; qua thng t ma h,
Thnh-Tng Hong- ln ngi, h chiu bi binh, li khin quan Th-Lang b L l L-Hn, quan Lang-
Trung l Tiu-Thi-ng i s qua An-nam tha ti cho Thi-T An-nam v dn s-thn An-nam l o-
T-K v nc tuyn li d-ch. Lc , Th-T mt t my nm, nn con vua sut cc quan liu
ra n, t bn xng trm, trng v ca khuyt (nc Nguyn) m ly t n. Li khin bi-thn qua
dng li biu chc mng, xin lm phin-thn vnh-vin, chiu-l thng triu-cng, n nay vn cn.
Nam-Giao i xa, nh Chu gi l Vit-Thng, nh Tn gi l Tng-Qun, nh Hn t lm ba
qun: Giao-Chu, Cu-Chn v Nht-Nam. Nh ng li ci Giao-Chu lm An-nam ph, qun Cu-
Chn lm i-Chu, qun Nht-Nam lm Hoan-Chu, tc l La-Thnh, Thanh-Ho v Ngh-An ngy nay
vy.

Qun-p

t Nam-Giao xa, nh Chu gi l Vit-Thng, nh Tn t tn l Tng-Qun. n cui nh


Tn, Nam-Hi-U l Triu- nh tm thm t, t lp lm mt nc ring v tim xng vng-hiu.
S nin Ty-Hn, Cao-T phong lm Nam-Vit-Vng, tri c my i, th tng Nam-Vit l L-
Gia lm phn, git vua Triu v cc s-thn ca nh Hn. V- sai Phc-Ba tng-qun L-Bc-c
sang nh dit Nam-Vit, ri t ra chn qun, b quan cai tr. Nc An-nam ngy nay tc l 3 qun
Giao-Ch, Cu-Chn v Nht-Nam trong chn qun y.
V sau cc triu i k tip, ch- qun huyn khng nht nh.
Qua i Ng-i (907-959), ngi t i-Chu l Ng-Quyn, chim gi qun Giao-Ch; i sau
cc nh inh, L, L, Trn, ni nhau tranh quyn, u c nh Tng phong vng tc. Quan-ch,
hnh-php v hnh-chnh, t nhiu hc ca Trung Hoa, cn v qun-p hoc theo c, hoc i mi, nay
ly i-khi m chp li.
i-La Thnh-L1: xa l nc Giao-Ch, i nh Hn nh c, nh ng t lm An-nam
-h-ph, thnh ph ti pha ty b sng L-Giang; Trng-B-Nghi i ng bt u xy thnh

1
Ch-L, theo ngha chnh l ng i, nhng trong sch s a th c khi l mt tnh, mt ph, huyn, mt a ht, mt thnh-
ph hay mt chu qun.
7 An Nam Ch Lc - Quyn Nht

y, Trng-Chu, Cao-Bin tip-tc sa sang p thm. Trong thi Chn-Tng nh Tng, L-Cng-Un
ngi qun y, kin-quc ti y. n nh Trn ni theo nh L ly t y t thm ba ph na: Long-
Hng, Thin-Trng v Trng-An.
Long-Hng-Ph: tn c l a-Cng-Hng. T-tin h Trn lc cn hn-vi, ban m i qua
mt ci cu khe, khi qua ri, ngonh li, khng thy cu na. Chng bao lu, h Trn c nc, ngi
ta gi khe y l Long-Kh, nn i tn a-Cng lm Long-Hng.
Thin-Trng-Ph: tn c l Tc-Mc-Hng, ni pht-ch h Trn. n khi h Trn c
nc, xy mt hnh-cung ti , mi nm n mt ln, t ra l khng b qun ch pht-tch ca ng
b, ri i tn lm Thin-Trng-Ph, ch y c nc thu-triu chy quanh thnh, hai bn b mc
nhiu cy hoa, kh thm ngt ngi, ho-thuyn qua li, ging nh cnh tin vy.
Trng-An-Ph: vn l ng Hoa-L; ch sinh ra inh-B-Lnh, cui i Ng-Qu, h inh lp
quc ti .
Qui-Ho-Giang-L: tip vi bin-gii Vn-Nam.
Tuyn-Ho-Giang-L: tip gip o c-Ma.
-Giang-L: tip vi a-gii Kim-X.
Lng-Chu-Giang-L: tip vi t-giang v hu-giang.
Bc-Giang-L: trn ng-ngn ca La-Thnh, nc sng L-Giang thng vi bin, trn sng
c bc 10 ci cu s v p .
Nh-Nguyt-Giang-L.
Nam-Sch-Giang-L.
i-Hong Giang-L.
Hng-L.
Khoi-L.

Chu

Cc chu u tip a-gii Qung-Ty v Vn-Nam, tuy gi l chu huyn, nhng s tht l ng
vy.
Quc-Oai-Chu: pha nam thnh i-La.
C-Chu: Bc-Giang.
Tin-Chu: xa gi l Long-Bin.
Ph-Lng-Chu.
T-Nng-Chu: mt tn khc gi l Dng-X.
nh-Bin-Chu: mt tn khc gi l Minh-M.
Vn-Nhai-Chu: mt tn khc gi l Minh-Hong.
Vn-Chu: mt tn khc gi l Mn-Chu.
Tht-Nguyn-Chu.
T-Lang-Chu.
Thi-Nguyn-Chu: mt tn khc gi l Hong-Nguyn.
8 An Nam Ch Lc - Quyn Nht

Thng-Nng-Chu.
V-Long-Chu: mt tn khc gi l t-x.
Quang-Chu.
La-Thun-Chu: mt tn khc gi l Lai-thn.
Hong-o-Chu: tc Bnh-Lm-Trng.
D na, loi nh th, khng chp.

Tn Chu Thi Xa
(Nhiu tn thay i, ch cn li s t)
Phong-Chu: nh Ng gi Tn-Chu.
T-Mu-Chu.
T-Vt-Chu.
Trng-Chu.
Nga-Chu.
ng-Chu: mt tn khc gi l Phng-Lm.

Cc Huyn
V-Ninh Huyn, Vn-Ti Huyn, Khu-n Huyn, Tn-Lp Huyn, Hong Huyn, Ch Huyn, Lch
Huyn, Lan-Kiu Huyn, Truy-Din Huyn, C-Dng Huyn, Cung Huyn, Qun Huyn (Nguyn-s chp
l Qut), Thng-Pha Huyn, Mn Huyn.
D na khng chp

Tn Huyn Thi Xa
Long-Bin: Cui i Ty-Hn, tr-s ca Th-s qun Giao-Chu tn l Long-Uyn, sau v c
Giao-Long hay ln nm khoanh trn mt nc, mi ci tn l Long-Bin1.
Chu-Din: Huyn ca i Hn; i ng ci lm Din-Chu, t ra hai huyn Cao-Lng v An-
nh.
Lin-Lu: m ch trn l "lin", m ch di l "lu". Thi Hn l tri s ca th-s Giao-Chu.
My-Linh: Tr-s ca quan -U qun Giao-Ch i Hn.
Khc-Dng: m l "Dng".
Cu-Lu: Hi trc Ct-Hng lm huyn lnh y.
An-Thun: i nh ng gi l Thun-Chu.
Sng-Bnh: i ng l An-Bnh.
Hi-Bnh: i ng l Ninh-Hi.
C-
An-nh

1
K..V.S.T.G.C.M. chua rng: Long-Bin l tn huyn i nh Hn, theo Thu-Kinh-Ch th nm 13 hiu Kin-An (208), lc bt u
xy thnh, c loi giao-long n khoanh mnh trn mt nc, hai bn bn pha nam v pha bc, nhn y mi ci tn li l
Long-Uyn. Nh vy th, tn Long-Bin c trc v Long-Uyn c sau.
9 An Nam Ch Lc - Quyn Nht

Ph-L Thanh Ho
i Ty-Hn l qun Cu-Chn, i Tu, ng l i-Chu, nhng thuc p ca chu y hin
nay, gi l giang1, trng, gip v x, k nh sau:
Lng-giang, Ba-lung-giang, Tr-giang, Cng-giang, Thi-xa-giang, An-tim-trng, Vn-trng,
C-ng-gip, Chi-minh-gip, C-hong-gip, C-chin-gip, Duyn-gip, in-s-gip, Kit-thu-gip.

Tn Huyn Thi Xa
-Bng: Ch "bng" theo Nhan-S-c-m l "lung".
C-Phong: L ni M-Vin bt c d-ng ca Trng-Trc.
V-Cng: Tr s ca -U qun Cu-Chn i Hn.
Vit-Thng: Mt tn khc l Cu-c.

Ngh An Ph L
Trong thi Ty-Hn l Qun Nht-Nam, i Tu, ng gi l Hoan-Chu.
u-Tn-Giang. Minh-o-Giang.
K-Giang. Thng-L-Giang.
ng-Gia-Giang. Trng-X-Giang.
D na khng chp.

Din-Chu l
Vn l thuc huyn ca qun Nht-Nam, gi l Ph-Din v An-Nhn, nh ng i tn l
Din-Chu.
C-Li-Giang. Tha-Vin-Giang.
Hiu-Giang. a-Bch-Trng.
C-Lam-X. Cao-Gia-X.
Ban-Bt-X.
D na khng chp.

B-Chnh ph l
Nguyn l huyn Tng-Lm, qun Nht-Nam i Ty-Hn.
Cui i nh Hn, c ngi trong p git huyn lnh, t lp thnh nc, gi l Lm-p.
u nin hiu Nguyn-Ho (806-820) nh ng, li thuc v An-nam ph, nay tn l B-Chnh.
Trong x y, ni trng-ip, cho nn Liu-T-Hu c cu th rng: "Lm-p ng hi sn t knh", ngha
l "t pha ng quanh li x Lm-p, ni dng nh cy gio".
-L-Giang: (Tip gii Chim-Thnh).

1
Ch giang l sng, nhng gp v a-danh th c ngha l mt qun, huyn, x, v.v...
10 An Nam Ch Lc - Quyn Nht

Ni

Ni Pht-Tch: v trn c du chn, nn t tn l Pht-Tch.


Ni Tn-Vin: hnh ni nh ci tn.
Ni Tin-Du: c hn bn-thch, dn c ng gch nh bn c, tng truyn rng: xa c
tin nh c vy . Bn con gi i hi ci thng n giao-hp trn bn c, nn hn y
xung v nt v.
Ni V-Ninh: Tc truyn rng di ni c m ca Triu-Vit-Vng.
Ni Ph-Li: Nm inh-V, Ch-Nguyn, (c l chp nhm nm inh-Hi Ch-Nguyn tc nm
1287 A.D.), quan binh c ti lm hang ro cy, cha lng thc .
Ni Vn-Kip: Tr mt ra mt con sng ln, sau lng c ni mun trng, rng rm tre cao,
di nc trn cu, phong cnh rt p. Hng-o-Vng tng n trong y.
Ni Kit-c: i ng tt vo ni th thy hoa v cy rm rp tt p, c sui ngc chy mn
, la m rc ngi (vo chi), mt m l lng, ci i khng c.
Ni Yn-T: Gi l Yn-Sn hoc l Tng Sn, b cao ln qu tng my. u nin hiu
Hong-Hu, nh Tng (1049-1053), gi l X-Chu, hi gia nin-hiu i-Trung Trng-Ph (1008-
1016), triu nh li ban tn l T-Y-ng-Uyn. i-S l L-T-Thng c dng ln vua hi-nhc danh-
sn- v vnh th tn: Phc-a th t ti Giao-Chu l Yn-T-Sn.
Tn k chp ni nu vi n,
Yu-iu hnh khe tr mt ngnh.
Tin ci loan qua ngi cnh tnh,
Ngi xem rng xung gin m xanh.

Tc Sn: C ng Yn-La, nh ni T-ng, u xinh p l k. Thin-Lc-Vng thng dt


-t vo .
Ni a-Cn: Ni y rt cao v him tr, c cy tng lu i, tc truyn c rng khoanh
trn cy y. Trn-Thi-Vng c lm hnh-cung ti .
Ni Thin-Dng: Tt p m him, khi thy-triu ln xung mi cho ghe i ti c. H
nh vua xy dng nh ca trong, trnh quc-nn.
ng V-Lm: Xa nc An-nam, i vua th t ca nh Trn l Trn-Nhn-Vng, b ngi
vo n thnh o, hiu l Trc-Lm o-s, c lm Hng-hi-n-thi tp, truyn li i sau.
Ni Thn-u: Ni y lm ranh gii cho hai qun La-Thnh v Thanh-Ho. Th ni lin nhau
c hai b, nc thu-triu ngoi bin chy vo gia.
Thi xa ngi ta ti c m ba hn ni b pha nam tin s qua li. Hi trc Thnh-
Vng nh L, nh nc Chim-Thnh, mun vt qua bin, nhng gp m v sng ln, i khng
c, mi cu thn ni y, ri i c, khi v lp n th , t v sau, cc hn ni u thuc v
Thanh-Ho c.
Long i-Nham: Gi l Bu-i, sm ut m tt p c bit, trong vch c khong trng
lm ch th pht, ngoi nh treo nhng honh i, tr dng nh ca, gin trc c con sng trong,
bc sau lng c h sen , cy thng bng mt vi dm, ni non lin tip mun trng. Xa c truyn li
rng c con chut rt ln trong hang ni, nn tc gi l hn ln "Con di".
Ni Vn-Trng: ni y rt tinh khit m trng, lm ht chu-thu-tinh c.
Bin-Sn: ngoi b khi, xa c nhng th-vt thnh-lnh ho kip nhng v v xng tp
vo, xuyn qua hang , nay vn cn.
11 An Nam Ch Lc - Quyn Nht

Ni An-Hoch: Sn-xut lm bia, lm a nghin. Sch c c chp: D-Chng Thi-Th


Phm-Nnh sai s ti qun Cu-Chn ly lm khnh dng trong trng hc.
Ni ng-Sn: Chy ti sng Chi-Minh, cao li tt, trn ni c hang, tro ln m trng, sc
nc in tri tht l mt cnh rt p. Ph-thn ti, (L-Tc) thi trung-nin, thi lm quan, t hiu l
T-Duy c-s, thng n-c trong hang ni y.
Ni Khu-Na: Cao, rng, nhiu ma, nhng con ma ny mi khi ra khi ni li t nh ca ngi
ta. Nhn c nh s tn l Phng-Ph, c ngy m c bi ch i-bi, ma s trnh i xa, ngi ta mi
khi b hi. Ni y c nhiu tri cy n c, ai n tha h m n, nhng h em v th lc mt ng.
Ni Lp-Thch: L mt hn ng sng vy. Tng truyn rng thu xa c ng thn dng
mt hn to ln vch a ht i-Chu v Din-Chu.
Ni -K: C mt khong t vn, st b bin, sinh ra th en nh hnh con c, hnh
sc tht p, ng yu. Ta thng ra chi, gp ng gi ni rng: "cch y hn mt trm dm, li c
sn-xut con c trng". Tc truyn rng: ngi tin thng nh c vy .
Ni Hng-Tng: Rt cao rng, sn-xut g thm, t-ngu v voi.
Sng-Sn: Thm-thuyn-K, i nh ng b y qua t Hoan-Chu, c lm bi Sng-Sn
hng Vit-Thng thi:
Bui mai leo n ni Sng,
Vit-Thng x n, ngi trng bng chiu.
Hang Sam-Cc theo chiu bng ln,
T Trc-Kh ra thng Bc-Phng.
Trc-Kh, Minh-Thu thng-thng,
Ry Hang Sam-Cc, xa ng Sng-Sn.
Ni so le, cy ngn tha nht,
Qun qut nhau rng mc thnh chm.
y g l qu xanh um,
Hoa ng ny n trong lm ngn.
Tri lng lng cn dng ca s,
Cnh m thm tr hang my.
Th tri dng lm cng xy,
Bao nhiu thng-tch ngi ry ti ni.
Khng phi mun tm ni qui d,
Khoan thai cha quyt ch lui v.

Phn Sn: Li cn gi l Lit-Sn, hai nc An-nam v Chim-Thnh, ly ni ny lm ranh-gii,


tc truyn rng cy c trn ni y cng chia hai: bn ng v Nam, bn ng v Bc.
Ni Kim-Ngu: Sch xa chp ni y u sc , trong c cht vng, m li th sng
nh con om-m.
Ni -Long: Ni Lu-Phng nh bi Lm-p.

Sng

Sch xa chp cc con sng nh Ym-Thu, L-Du-Thu, Lu-Thu, Ty-Tu-Thu u t ng-


nam t Tun-Vit chy n Long-Mn t Giao-Ch.
Dng-Hng (i nh Hn) ni rng: "cc x hoang nhn gii t Giao-Ch, nc tip gip vi
tri".
L-Giang: Sng Tam-i (ba gii) chy ti La-Thnh, li t sng L thng ra bin.
12 An Nam Ch Lc - Quyn Nht

T-Lch-Giang: Chy quanh La-Thnh, trn sng c nm ci cu, u lm rt p. Hiu Ch-


Nguyn nm Bnh T (1276), nh Tng mt, Tng-Uyn-T trn sang An-nam, i chi qua cu Lch-
Giang c ngm bi th rng:
u bc chng T1, tri mt gc,
Theo tin vua V, nhn v Nam.
Trn cu sng Lch trng v Bc,
Tri my ln thu thy chng nhm.

Tam-i-Giang: Nc sng Qui-Ha t Vn-Nam chy v, nc sng Tuyn-Quang t c-Ma-


o chy ti, nc sng t ngun Chng-Long chy v, nhn c ng ba, nn t tn nh vy.
Ph-Lng-Giang: L ni Quch-Qu i Tng nh bi Giao-Ch.
i-Hong-Giang: Trong nm Gip-Thn hiu Ch-Nguyn (1284), l ni quan qun nh ph
An-nam.
i-c-Giang: Mt tn khc gi l i-An.
B-L-Uyn: (vc) nc su c nhiu thu qui.
T-Lim-Thu: Theo sch Cu-Vc-Ch chp rng: T-Lim-Thu ti Giao-Ch. Xa bn
sng y, L-Nhn-T c mi anh em u t hiu c, nhn , mi t tn nh vy.
Long-Mn-Thu: Sch xa chp: "huyn Phong-Kh, qun Giao-Ch c Long-Mn-Thu, nc
su trm tm, c con no ln vt ln sui y c, th ha rng, nu ln khng c, th b thng ni
trn v by mang ra".
Vit-Thng-Uyn: C sch Ph-Nam-K, khong t gia khe ni, gi l uyn. Vn Cu-
c, c tn l B-Uyn.

C-Tch

Vit-Vng-Thnh, tc gi l thnh Kh-L, c mt ci ao c, Quc-vng mi nm ly ngc


chu, dng nc ao y ra th sc ngc ti p. Giao-Chu Ngoi-Vc-K chp: hi xa, cha c qun
huyn, th Lc-in tu theo thu-triu ln xung m cy cy. Ngi cy rung y gi l Lc-Dn, ngi
cai-qun dn gi l Lc-Vng, ngi ph l Lc-Tng, u c n bng ng v di sc xanh lm huy-
hiu. Vua nc Thc, thng sai con em ba vn binh, i chinh phc cc Lc-Tng, nhn c gi t
Lc m t xng l An-Dng-Vng. Triu- c binh sang nh. Lc y c mt v thn tn l Cao-
Thng xung gip An-Dng-Vng, lm ra ci n thn, bn mt pht git c mun ngi.
Triu bit ch khng li vi An-Dng-Vng, nhn tr li huyn V-Ninh, khin Thi-T
Thu lm chc t hng tnh k v sau.
Lc Co-Thng i, ni vi vua An-Dng-Vng rng: "H gi c ci n ca ta, th cn nc,
khng gi c th mt nc".
An-Dng-Vng c con gi tn l M-Chu, thy Thi-T Thu ly lm p lng, ri hai ngi
ly nhau. M-Chu ly ci n thn cho Thi-T Thu xem, Thu xem ri ly trm ci ly n m i i. V
sau Triu- ko qun ti nh th An-Dng-Vng bi trn, cm ci sng t vt c nc vo bin i
trn, nn Triu- chim c t ca An-Dng-Vng. Nay huyn Bnh-a2, du tch cung in v
thnh tr ca An-Dng-Vng hy cn.

1
Tc T-V.
2
K..V.S.T.G.C.M. quyn th nht, dn quyn An-nam-Ch ca Cao-Hng-Trng, huyn ng-Ngn.
13 An Nam Ch Lc - Quyn Nht

Lu-Chiu ni: Giao-Ch tc l nc An-Dng. M-Phc-Ba i Hn dp yn gic Giao-Ch, ri


dng tr ng lm gii hn cho nh Hn. i nh ng, M-Tng lm chc An-nam -h, li dng
hai ci tr ng, v Tng l con chu ca Phc-Ba. Xa c truyn li rng: ni ng C-Sum, ti Khm-
Chu c ci ct ng ca M-Vin v li th rng: "H ci tr ng ny gy, th nc Giao-Ch tiu-dit",
v th, ngi Giao-Chu, mi khi i ngang qua u ly , ngi, nm vo di chn ct ng, nn chng
bao lu, ni y ha thnh g.
-Ph c cu th rng: "V lai ng tr bc, ty Phc-Ba qun" ngha l: "ma pha Bc ng
tr, mun ra qun Phc-Ba".
cng-gii nc Chim-Thnh cng c ct ng. Mnh-Ho-Nhin c cu thi: "ng tr Nht-
Nam oan", ngha l ct ng ng u t Nht-Nam.
Sch Cu-Vc-Ch ni: "ci ging ti Giao-Chu khng phi ngi o".
M-Vin khi dp yn Giao-Ch, c lm tru b, lc ru i qun-s, trong lc yn tic, Vin
thong th ni vi liu thuc rng: "Ngi em h ca ta tn l Thiu-Du thng hay thng ti khng-
khi c ch ln v ni: "k s sinh i, min sao va n mc, i ci xe tm thng, ci con nga xu
x, lm chc li thuc trong qun, gi phn m ca t-tin, lng xm cho l ngi hin-lnh, nh vy th
ri. Cn nh ham mun cho d d, th ch l t mnh lm kh cho mnh thi". Hi ta gia Lng-
Bc v Ty-L, cha dit c gic, di th nc lt, trn th khi m, kh c hng hc, xem ln thy
diu bay l l xung nc, nh li li ni bnh thi ca Thiu-Du, ta tic khng lm sao c nh vy".
Uy-V-Miu: T-ng-Pha chp rng: "nh Hn c hai ng Phc-Ba i vi dn Lnh-Nam u
c cng-c. ng Phc-Ba trc l B-Ly L-Hu, ng Phc-Ba sau l Tn-Tc M-Hu. Nc Nam-Vit
t i Tam-i tr xung, khng i no dp yn c. i Tn (246-207 trc cng nguyn), tuy c t
quan-chc cai-tr, song ri tr li tnh trng man-di. B-ly mi dit c nc y v chia lm chn qun.
Nhng n i ng-Hn, li c ngi con gi l Trng-Trc, khi binh rung ng hn su mi thnh.
ng thi vua Th-T mi dp yn thin h, thy dn mi mt v chn vic dng binh, bn ng
ca Ngc-Quan t t Ty-Vc. Phng chi Nam-Vit l ch hoang vin, khng ng phin-ly n qun-
i nh vua, nu khng phi Tn-Tc (hu) chu kh nh dp th dn chn qun vn khoc o bn tri
n by gi. Do y hai Phc-Ba ng c miu th ti Lnh-Nam.
" trn b c nh th Phc-Ba, trong nin-hiu Nguyn-Phong (1078-1085), c li chiu ch ca
vua (Thn-Tng nh Tng), phong lm Trung-Hin-Vng. H c ghe thuyn qua bin u ti ch y m
bi, khi no qu bi tt, ni i c, mi i, h qu xu th thi, s linh ng khin ngi ta phi tin,
ng n nh o-lng, cn ch thng bng, khng h sai chy.
"Than-i! khng phi l ngi c c cao dy, th u c nh th? Ti nhn c ti b y qua
m-Nh ba nm, nay li tr v b Bc, qua li u gp gi xui, khng ly g n p n thn, bn lp
bia v lm bi minh nh sau:
"Sng gi khn lng ni him nguy,
C rng lng l d hn chi,
Tin cy hai ng ph tr,
Nc su mun si thuyn t-ti.
T y qua Nam ci lng nghi,
V v lng tm song sut i,
T y v Bc thng mnh mi.
Lc t lc cng c gi nghi;
Sng l anh-kit, thc hng uy,
Thn tuy khng ni, mnh suy".

Xung-Thin-Miu: Ti lng Ph-ng, hi xa trong nc ri lon, cht thy mt ngi c uy


c c, dn u v theo, ngi y bn cm qun dp lon, ri bay ln tri i mt, hiu l Xung-Thin-
Vng, dn lp n miu th.
14 An Nam Ch Lc - Quyn Nht

C-Chu-Pht: trong ma xun, ma nh xi, lt to ni chy xung Trung-Chu, chy quanh


ti mt ch, dn thy l ra coi, trong nc c hn ging nh ng Pht; dn ti cu o c thn
nghim, bn em g khc ra tng Pht th, gp khi i hn, n cu th ma lin, cho nn ngi ta
ni l "php vn php v", (ngha l my ma ca php Pht).
Bo-Thin-T-Thp: Xa L-Thnh-Vng nh Chim-Thnh, c ngi th gii, bo xy
mt ngi thp cao mi ba tng, t l "Thin-T-Vn-Th-Thp", li ly ng c ci bin-ngch gi l
"ao-Li-Thin", b st nh mt, khng bit ri ni no. Sau c ngi lm rung thy c, em dng
li, st nh mt mt ln na.
Cu-Trng-i: Xa L-Nhn-Vng lm mt ci i trn b ao Thu-Tinh. Khi gn xong, b
st nh h, lm li cng b st nh na. Sau nghe ting ging php ra, Nhn-Vng ly vung la
iu trm ln u, mang gm ln i, t hng m khn vi rng: "Nu tri khng cho ti l ngay
tht th nn trch bo ti, cn ci i ny chng c ti g". Khn xong mt lt th tri tnh, i y bn
lm xong. Ngi chu ba i l L-Cao-Vng, khi no nghe sm st th s gn nh cht. Cc quan hu
hin mt chc rng: "Khi no c sm st th ly tay m cnh tay ng Pht, s khi lo s".
Phn-Dch-nh: Theo tc ngi ta v nng nc, lm nhiu nh trm dc ng cho
ngi i ng gh ngh mt. ng t h Trn lc cn hn-vi, hay gh ngh ti nh trm y, c nh s
ni rng: "Anh (h Trn), n ngy sau nn bc i-qu", ni xong nh s bin i u mt. Kp n lc
h Trn dng c nc nh, lin khin trong nc ch no c nh tm th lm mt pho tng Pht
th m bo n.
Kim-Bi-Chu: C mt ng gi bn sng, ngi con i ra bt c mt ci trng em v.
ng gi nui ci trng y n ra mt con rn, li cng yu chung nui nng, sau con rn ln ln, ri
xung sng, thng m em c b trong sn. Khi ng gi cht, ngy cng t, con rn y ti di sn
b quanh ri i; sau bn ng t ct bi p mi thnh mt ci bi, con chu ng y c li i i.
Ngi ta ni: " l con rn bo n".


Trong nin-hiu Khai-Hy (1205-1207) vua Ninh-Tng nh Tng, c Trng-Hip, c vua ban
tn Thu l Vn-Hin, nguyn lm chc Triu-Thnh-Lang, trc Bu-Chng-Cc, c son b sch Lch-
i-qun-huyn-a-l-th 30 quyn, c chp cc chu qun nguyn thuc An-nam -h ph i
ng. V sau c thay i khng ging nhau, nay chp li tm tin vic tham-kho:
An-nam l gm c: Tng-Bnh, Thi-Bnh, Giao-Ch, Chu-Din, Long-Bin, Bnh-o, V-Bnh.
Phong-Chu gm c: Gia-Ninh, Tn-Xng, Tha-Ha, Cao-Sn, Chu-Duyn (ng th
chp l Th-Lc (?)).
Tng-Chu gm c: Tng-Giang, Ba-Linh, Hc-Sn, Hong-Vin.
Nham-Chu gm c: Thng-Lc, T-Phong, Cao-Thnh, Thch-Nham.
in-Chu gm c: -Cu, Hu-Giai, V-Long, Honh-Sn, Nh-Li.
i-Chu gm c: Cu-Chn, An-Thun, Sng-Bnh, Nht-Nam, Qun-Ninh, Trng-Lm.
Hoan-Chu gm c: Cu-c, Ph-Dng, Vit-Thng, Hoi-Hoan.
Lc-Chu gm c: -Li, Hoa-Thanh, Ninh-Hi.
Lc-Phc-Chu (ng th chp l Phc-Lc) gm c: Nhu-Vin, ng-Lm, Phc-Lc.
Trng-Chu gm c: Vn-Dng, ng-Thi, Trng-Sn, K-Thng.
Thang-Chu gm c: Thang-Tuyn, Lc-Thu, La-Thiu.
Din-Chu gm c: Trung-Ngha, Long-Tr.
Lm-Chu gm c: Kim-Long, Hi-Gii.
15 An Nam Ch Lc - Quyn Nht

Cnh-Chu gm c: Bc-Cnh, Chu-Ng, Do-Vn.


Sn-Chu gm c: Long-Tr, Bn-Sn.
C-Chu gm c: Lc-Sn, Lc-Hng, C-Th.
Lung-Chu gm c: V-Lc, V-L, La-Long, Ph-Nam, Long-Ngch, V-Quan, V-Giang.
Hon-Giang gm c: Chnh-Bnh, Phc-Linh, Long-Nguyn, Nhiu-Min, T-n, V-Thch, Ca-
Lng, -Mng.
V-Nga-Chu gm c: V-Nga, V-Lao, V-Duyn, Lng-Sn.
Vit-Chu gm c: Long-Thu, Nhai-Sn, ng-T, Thin-H.
Bnh-Cm-Chu gm c: Dung-Sn, Hoi-Ngha, Phc-Dng, C-Ph.
c-Ho-Chu gm c: c-Ho, Quy-Ngha.
V-An-Chu gm c: V-An.
Lang-Mang-Chu gm c: Lang-Mang, C-Dng.
La-V-Chu gm c: Long-Khu, Phc-V.

Phong-Tc

Nc An-nam xa l t Giao-Ch. i nh ng, nh Ngu v i Tam-i, s gio-ho ca


Trung-Quc nhun-thm n. n hai i nh Hn t lm qun huyn. n ng lo lm rung, i
bun, n b lo nui tm, dt vi, cch ni ph hin ho, t lng ham mun. Ngi x xa tri ni ti
nc h, h hay hi thm, y l tnh thng ca h. Ngi sinh ra Giao-Chu v i-Chu th rng-ri,
c mu-tr; ngi Chu-Hoan, Chu-Din th thun t, ham hc. D na, th kh di thit th. Dn hay
v mnh, bt chc tc l ca 2 nc Ng, Vit. V th, Liu-T-Hu c cu th rng: "Cng lai Bch-Vit
vn-thn a", ngha l cng i ti t Bch-Vit l x ngi v mnh. V tri nng st, dn a tm
sng, nn h cho v li nc rt gii; ngy thng khng i m, ng th vng hai tay, ngi th xp
bng hai chn. Yt kin bc tn trng th qu xung ly ba ly. Tip khch th i tru cau. Tnh a n
da, mm v nhng vt di bin. Hay ung ru, thng ung qu , nn ngi gy yu. Ngi gi
n nm mi tui th khi i su dch. Thng nm, trc l Tt hai ngy, vua i xe ng-dng, cc
quan tu tng u mc triu-phc hu o tin, t in -Thch. Ngy 30 Tt, vua ngi gia ca oan-
Cng, cc b ti u lm l, l ri, xem cc con ht ma trm li. Ti li qua cung ng-Nhn, bi yt
Tin-Vng. m y on thy tu vo ni lm l "Khu-Na" (ngha l ui t ma qu m). Dn-gian th m
ca t pho tre, c bn tr ru cng t. Con trai con gi nh ngho, khng c ngi mai dong lm
hn-l, th t mnh phi hp vi nhau. Ngy Nguyn-n, vo khong canh nm, vua ngi trn in
Vnh-Th, cc tn-t (con chu nh vua), cc quan cn-thn lm l h trc, ri vo cung Trng-Xun,
vng bi cc lng t. Bui sng sm, vua ngi trn in Thin-An, cc phi tn sp lp ngi, cc quan
trong ni ng ln xn trc in nh thi cc bi ca-nhc trc i-nh. Con chu nh vua v b ti
sp hng bi h, ba ln rt ru dng ln. Xong, cc tn-t ln in chu v d yn. Cc quan ni-thn
ngi tiu in pha ty, cc quan ngoi thn ngi hai bn t hu vua, n tic, n tra ln lt i ra. Cc
th kho lm mt ci i "Chng-tin" hai tng trc in, mt lc th ci i y lm xong, vng ngc
sng chi. Vua ngi n trn i y, cc quan lm l, trc sau chn ly, v chn tun ru ri gii-tn.
Ngy mng hai Tt, cc quan u lm l ring nh. Ngy mng ba Tt, vua ngi trn gc i-Hng,
xem cc tn-t v cc quan ni-cung nh qu bng (qu cu thu), h bt c m khng ri xung
t l thng. Qu bng ly gm m lm, bng nm tay a b, c tua eo lng thng n hai mi si1.
Mng nm Tt, l khai-h, n yn xong th quan v dn l cc cha miu v du-ngon cc vn hoa.

1 Nay cc Chu Thng-Du, n ngy mng ba Tt, cn tc chi y, gi l nh tri bng.


16 An Nam Ch Lc - Quyn Nht

m nguyn-tiu (rm thng ging), trng nhng cy n gia sn rng gi l n "Qung-Chiu",


thp n my vn ngn, sng rc c trn tri di t, thy tu i quanh tng kinh Pht, cc quan-liu l
bi, gi l "chu n". Thng hai lm mt ci nh, gi l "Xun-i", cc con ht ha trang lm mi hai
v thn, ma ht trn i. Vua coi cc tr tranh ua trc sn, v coi cc lc-s v tr con u nhau, ai
thng th c thng. Cc cng-hu th ci nga m nh tri cu, quan nh th nh c, nh vu-b
(bi th), bng v thi ua cc tr chi khc.
Ngy hn-thc th dng bnh cun tng cho nhau. Ngy mng Bn thng t, cc tn-t v cc
quan cn-thn hi ti miu Sn-thn, tuyn-th thnh vi vua, khng c ch g khc. Mng tm thng t,
mi trm hng v bch-n-hng, dm nc tm ra tng Pht v dng th bnh giy m cng
Pht. Tit oan-Dng, (mng nm thng nm), lm ci nh gc gia sng, vua ngi coi ua thuyn.
Ngy Trung-Nguyn, lp hi Vu-Lan-Bn, cng t, siu- cho ngi cht, tn hao bao nhiu cng
khng tic. Trung-Thu, v Trng-Cu l nhng ngy m cc nh qu-tc ung ru, ngm th o xem
phong cnh. Ngy mng mt thng mi (lng nguyt), c trng by ho-son cng ng b, gi l
cng "tin tn" (cm mi), cho cc quan liu i xem gt la, sn bn cho vui. n thng chp li cng
ng b nh trn. Theo gia-l, ngy lp xun i du xun, khin cc tn trng gic tru t, xong ri, cc
quan li git hoa vo u vo i-ni d tic. L hn th: trong thng xun, ngi lm mi bng trp
cau tru n nh gi hi. Xong, tng l-vt ng gi t trm n ngn. Thng dn th l ci ti gi
trm l s. C nh a chung l-ngha th khng k s tin ca t nhiu. Cch tang, nh ca,
dng, hi ging nh Trung-Quc.
Nhc-Kh: c th trng "phn-s" (trng cm), nguyn nhc-kh ca Chim-thnh, kiu trn v
di, nghin cm, bt hai u, c gia mt m v th ku ting trong m r rng, hp vi ng kn, thp
na, ci xp xa, ci trng ln, gi l i-nhc, ch vua mi c dng; cc tn tht, qu quan c gp l
m chay m ci mi cho dng i nhc. Cn n cm, n tranh, t-b, n tht huyn, n song
huyn, ng ch, ng so, kn v quyn, th gi l tiu-nhc, khng k sang hn, ai cng dng c. Cc
bi khc nh Nam-Thin-Nhc, Ngc-Lu-Xun, p-Thanh-Du, Mng-Du-Tin, Canh-Lu-Trng, khng
th chp ht. Hoc dng th-ng lm thi ph ph vo m nhc, tin ca ngm, cc bi nhc u gi
c mi tnh hoan lc v su on, y l tc ca ngi An-nam vy.

Bin-Cnh Phc-Dch

Nc Chim-Thnh: Lp quc ti m bin, thng thuyn Trung-Quc vt b i qua cc


nc phin-phc, thng tp trung ti y cha ci v nc, l bn tu ln nht ti pha Nam.
Chim-Lp: Vng-Cm, B-Gia, o-Lm, Lc-Hoi, Nm-B-La.

Liu-T

Liu-T: l mt tn khc ca ging man, di, phn ng thng thuc v cc tnh H-Nam,
Lng-Qung v Vn-Nam, nhng c mt s phc-tng nc Giao-Ch. Li c bn khc ch ni trn, c
rng, chng loi rt nhiu. Sch c chp c th Liu-t "u-hnh", th Liu-T xch-cn (vy ), th
Liu-T t-m (ung bng mi), u trong hang , hm t, hoc chung, , hay ung ru sy,
thch nh gic, phn ng bit dng cung n, v nh trng ng. Th trng no cao ln l qu. Ci
trng mi c xong, th t gia sn, tht tic, mi c ngi ng loi cng ti y ca. Con gi nh ho
ph ly nhng chic soa bng vng bc, nh vo trng, xong, chic soa y li cho ch nh. C k
ni: trng ng l ching ca Gia-Ct-Lng lc i nh gic mi.
17 An Nam Ch Lc - Quyn Nht

Trc-nh (o bng)

Trong nin hiu Nguyn Gia i vua Vn (424-453), nh Tng1, qua Nam nh nc Lm-p,
n ngy thng nm, trng mt cy nu, xem bng mt tri, h mt tri pha Bc cy nu 9 tc 1
phn, th bng t Giao-Chu pha Nam cy nu 2 tc 3 phn; Giao Chu, theo thu-l cch Lc-Dng
hn 7.000 dm. Nhn v ni sng quanh qut, khin ng i thnh xa. Ly cy nu, giong dy thng
xung ly -s l 1.000 dm. n nm Khai-Nguyn th 12 (724), i ng, li cho o t Giao-
Chu: trong ngy H-Ch, thy bng mt tri pha Nam cy nu 3 tc 2 phn, so vi nm Gia-Nguyn
i Tng o, hi ging nhau.
Sch Lun-honh ca Vng-Sung ni qun Nht-Nam cch Lc-Dng n 10.000 dm, nn gi
l Nht-Nam. L-Thuyn ni ph An-Nam cch Trng-An 7.250 dm; Mnh-Qun ni: o An-nam l
x ch di cng ca Trung-Quc vy.
Nay t La-Thnh n Kinh-S, c c 115 trm, cng hn 7.700 dm.
An-Nam Ch-Lc Quyn Nht Chung

1
y l Lu-Tng i Nam-Bc triu (420-478).
18 An Nam Ch Lc - Quyn Nh

An-Nam Ch-Lc
Quyn Nh

C-i ng-Sn L-Tc Bin

i-Nguyn Chiu-Ch

Chiu-vn ca Th-T Thnh-c Thn-Cng Vn-V Hong- ch d cho vua An-nam l Trn-
Nht-Cnh (tc Trn-Thi-Tng), ngy 3 thng 12 Trung-Thng nguyn nin (1260):
"Cc v t tng ca ta ly v cng gy dng c-nghip; nn cc vic vn-ho cha c y ;
t khi ta ni nghip, tng canh tn ci cch, v yn mun nc, bn ly nm canh-thn t nin hiu
Trung-Thng nguyn nin, ban ra n Chiu, ln lt thi hnh. Khng ln ngi gn, khng qun k xa,
vic g cng ly iu thnh tht m i i, m c ch cha c chu o. Va c i-l t-thn An-v
chc Nhip-mch-nh pht m thng tu rng: nc khanh c lng thnh tht theo chiu m ngha,
v li, khanh t lng trung thnh lm ti vi tin-triu, sai s qua chu v dng l vt, th-sn; cho
nn trm mi ban li chiu ch ny. Nay sai L-B Lang-trung Mnh-Gip sung chc An-nam tuyn-d-
s, L-B Vin-Ngoi-Lang L-Vn-Tun lm ph-s, tuyn d quan li, s th nc khanh, phm y-
quan, in l v phong-tc, vic g cng theo cu-l bn quc, khng nn thay i; hung chi gn y
nc Cao-Ly sai s-thn qua, ta ban li Chiu ch, u y nh vy. Tr ra cc bin tng ti cc x
Vn-Nam, cm khng c thin quyn dy binh, ln cp b ci, lm ri lon nhn-dn; nc khanh t
quan liu cho n thn-s, nhn-dn, u phi yn nh c. Nay ban li chiu, cho nh m gi gn.

Li Chiu d nc An-Nam, ngy thng 7 nm hiu Ch-Nguyn


th 4 (1267)

Theo bi Thnh-ch ca vua Thi-T Hong-; Phm nhng nc qui ph vi Trung-Quc,


th vua phi thn hnh n chu, cho con em ti Trung-Quc lm tin, bin ny dn-s, cung ng qun
dch, np thu kho, cn t quan t-l-hoa-xch cai tr. Cc khon ni trn u t r lng trung-
thnh lm nc ch-hu. Nay khanh cng hin, khng h qu hn ba nm, bit lng thnh tht nh
trc, nn ta k li ch- t-tng nc ta, cng ly lng thnh tht t by vy. V li vua ch-hu ti
chu, cho con em vo lm tin, np s dn, s thu v xut qun gip nhau, xa vn c, khng phi
mi ngy nay ta by u. Khanh lo lm y my khon , th trm cn ni g na, nu cha lm
c, trm cng khng trch, khanh c lo lm trn bn phn. Cn ni v vic xut qun, cng khng
phi i chinh phc u xa m lo. Ch s-thn ca Khanh l Dng-an-Dng ti ni c qun mi
Chim, Lp v Sn-Liu hay lm ri ng lo. Nh hai m gic mi y bit phc tng theo mnh th
khng cn chi nh; ci o giao binh ai cho rng d, nu n nghch mng th mi dng binh nh dp.
Hung chi qun lnh ca Vn-Nam ng ti y, khanh nn gip sc chng thnh cng. V li mi lc
tu ln, Khanh thng c li ni thn mt nh trong mt nh. Nay nghe Nu-th-inh bn y, c
nhiu s thng b chng bng cm on, khng cho c hi-m, qu nh th th c phi l-ngha
thn-mt trong mt nh u! Ngha vua ti cng nh tnh ph-t, c l g ti m phn vua, con m phn
li cha sao? Nu trm khng ni ra, th i khanh khng c s thnh tht, khanh nn ngh li cho chn
chn trn s giao-ho trc sau nh mt".
19 An Nam Ch Lc - Quyn Nh

Li Chiu-vn trong nm Ch-Nguyn th t (1267)

T khi trm ln ngi v sau, tt c cc nc trong, ngoi quanh bin u thn mt nh mt nh.
Phm ch-hu vo i quc cng-hin vt-sn, l ch- thng thng t xa n nay. H k hn ba
nm l nhp cng mt ln, nay n triu, ly thnh tn th nc ln, tc l l vy. Trc y trm sai
quan t-l-hoa-Xch l Nu-th-inh qua, khanh v cc ti nn yn ch lo vic nc; nhng vic khanh
xin, trm u chp thun, cn v vic cc bin thn lm ri lon, trm c sc lnh ngn nga,
khanh nn bit r. Nay trm ban cho cc l-vt, c k r trong giy t, khanh nn nhn lnh ly.
Nay ban t cho An-nam quc-vng.

Li Chiu-vn nm Ch-Nguyn th 12 (1275)

Theo ch- ca t-tng qui nh, phm cc nc ni-ph th vua phi thn hnh ti chu,
gi con em lm tin, bin np dn s, np thu-l, m dn tr binh v vn t quan t-l-hoa-Xch1
thng tr; su iu ni trn, nm trc c li d cho khanh bit ri, th m qui ph hn 15 nm,
khanh cha tng ti triu kin mt ln no, v cc iu qui nh n nay vn cha thi hnh; tuy rng ba
nm ti cng hin mt ln, nhng cc cng hin u khng dng c. trm mun lu ngy
khanh s hiu, cho nn cng b qua khng hi lm chi, n nay cng cha thy tnh-ng, cho nn li sai
s-thn l Hp-st-Nhi-hi-Nha qua nc khanh, d khanh vo triu. Nu v c g khc m khng th i
c, th sai con em thay mt. Ngoi khon y, nh dn s trong nc cha c ngch tch nht nh, th
thu-kho v qun-dch, chm chc lm sao cho c? Nu dn ca khanh s t, m bt lnh qu nhiu,
sc e khng ; nn nay bin s dn ca khanh l mun tu theo nhiu hay t, nh s lnh v s
thu; s qun m ta s phi i cng khng cho ng ti ni xa khc, ch cho theo lnh th Vn-Nam
tr-lc vi nhau m thi. Vy nay ra li chiu th cho r.

Li Chiu d cho Th-T An-nam Trn-Nht-Huyn (Trn-Thnh-


Tng) trong thng 8 nm Ch-Nguyn th 15 (1278)

Hi trc, khi nc khanh mi ni-ph, h c xin iu g, ta cng y cho c, trong ni rng theo
l th phng nc ln, lu ngy t xt s bit ri tun theo cc iu khon m thi hnh. Nhng lu
nm ri, l nghi dn dn s bc, v vy cho nn trong nm Ch-Nguyn th 12 (1275), trm li xung
mt li chiu trch khanh v nhng vic thn hnh vo chu v tr binh. Mi y, bn L-Khc-Phc
qua dng t biu u l ni di: "ni nc khanh ni-ph trc ht". K thc cc nc t phng ti
u hng trc khanh dng ri, sau khanh ch c nh Tng m thi, nhng trm cho mt o qun
ra th c nc u dp yn; k ra th khanh cng nghe bit, th th li ca khanh khng phi l gi
di sao? Li ni: "c k th l nc Chim-Thnh quy ri nn khng th tr binh". V khanh cng nc
Chim-Thnh l bn lng ging lu, khng phi mi t ngy nay. Cn nh ni: "v ng xa khng
th vo chu". Th th bn L-Khc-Phc lm sao m ti c? Hai iu l ni di r-rng.
Hi xa, khanh cng nh Tng thng ho, nay nh Tng dp yn, nhng l ngha th knh
th no, cng chp trong th-tch, c th xem m bit. Vic trong thin h ch ly lng ch thnh lm
cn bn. Nay khanh di tr nh vy, ai s tin c. Trc kia ng thn sinh khanh tui gi suy nhc,
ng s xa xui, xng pha khng ni th cn c l; ch nay khanh ng tui cng trng, vo chu
m chu sc mng, l chnh ti lc ny, hung chi nc khanh tip gip vi chu Ung v chu Khm ca
nc ta, c s g m khng i ti mt ln? Hoc gi khanh khng lo s an ton, c s l sc mng ca

1
t-l hoa-Xch: chc quan cai tr, theo quan-ch ca nh Nguyn.
20 An Nam Ch Lc - Quyn Nh

trm, th khanh nn lo sa sang thnh quch cho vng vng, chun b binh gip cho y ch qun
ta; c ho phc i i, chnh ti trong vic ny, phi lo m nh ot ly. Nay sai L-B Thng-th
Si-Thung v cc quan vin khc phng s qua nc khanh truyn chiu ch.

Li Chiu trong nm Ch-Nguyn th 18 (1281)

Hi trc, An-nam quc-vng Trn (quang-Bnh tc Nht-Cnh) cn sng, ta thng ly su


iu khon theo l c ca t tng yn tr cc nc ph thuc ra li d, nhng ng y vn cha lm
y th mt. Nay con khng c lnh ca triu-nh m t lp ln lm vua. Ta sai s-thn qua triu th
mn c khng n chu, nay li thc m khng i, tht c tri mnh lnh ca ta, ch cho thc ph l
Di-i vo bi yt. Ta lin mun em qun qua nh. Nhng v khanh chu lm ti v cng hin t lu,
nn khng mun git oan tnh mng nhn dn dy bo mt ngi v-tri nh khanh. Khanh xng
bnh khng chu, th cho khanh ngh m thuc thang iu dng, nn ta lp thc ph khanh l Di-i
thay khanh lm An-nam quc vng cai tr dn khanh. Cc quan-li v thn-s, nhn-dn u c
yn m sinh l, khng nn s st g c. H c ai cng nhn dn lm lon, th i binh thng tin vo git
hi tnh mng, cng khng nn on trch, v tht ra l li ca khanh v nhn-dn.
Nay D cc quan v tn tc nc An-nam.

Li Chiu ngy thng 4 nm Ch-Nguyn th 23 (1286)

Trc y, nc khanh l Trn (ch vua Nhn-Tng nh Trn) chu thun phc, theo nin l
cng hin, m khng chu thn hnh vo chu. Nhn Trn-Di-i thc ph ca ng y sang y, ta giao
vic nc An-nam cho y, sai s-thn a y v nc th b hi. Cn t-L-Hoa-Xch l Bt-Nhn Thip-
Mc-Nhi ca ta sai n, li b khc i, khng tip nhn. n vic em qun qua nh Chim-Thnh, l
nn tip-t m li b khng cung cp g c, v vy, Trn-Nam-Vng Thot-Hoan v Hnh-Tnh A-Ly-Hi-
Nha tin binh, trong khi giao-chin, hai bn u c b cht v b thng. Nay nhn thy ngi cn-thn
ca nc khanh l Trn-ch-Tc v Trn-T-Vin s t-quc b tiu dit, hi n ngi v ti, nhiu
ln khuyn khanh vo triu, m thu chung khng thy khanh nghe theo. H t n quy phc, ta ngh
thng lng trung hiu, c cch phong cho Trn-ch-Tc lm An-nam quc vng, Trn-T-Vin lm
ph-ngha-cng th phng tn t h Trn; mt mt, ta sai Trn-Nam-Vng l Thot-Hoan, Bnh-
Chng Chnh-S l Vit-L-Xch em qun qua bnh nh nc khanh. Nhng ti li trc kia u do
thn khanh m ra, quan v dn khng can d g. H t chiu th ny ti ni ngy no, th bt u gii
tn v lng xm ht lo yn nghip lm n. Nay chiu th.
Nay d cho quan li v dn nc An-nam tri tng.

Li Chiu d cho Th-T An-nam trong thng chp nm Ch-


Nguyn th 25 (1288)

Trm coi mun nc, dng ln c v uy cai tr. Trn danh ngha, Khanh phc tng m
trn thc t khng h ti chu, my phen a th sang mi, m c co bnh. n khi sai ch khanh
quyn nghi gi nc th khanh cng nhin khng c v dm t chuyn st hi. Cn A-L-Hi-Nha qua
nh Chim-Thnh, mn ng nc khanh, truyn lnh sa sang cu ng v tip vn lng
thc, khanh khng nhng tht tn m li chng vi qun ta, nu khng trng tr, th quy ch nh vua cn
u na. Dn b tn hi, nc b ph tan l t khanh gy ra c. Nay khanh dng li "biu" xin phc ti,
hnh nh bit n hn, ngoi na, li c s-thn khanh n tu rng: "khanh t trch khanh c ba
iu: 1- Vua i khng ti; 2- Tng Thot-Hoan ko qun qua m khng tip rc; 3- S cn tr tng
21 An Nam Ch Lc - Quyn Nh

Toa- v Cn--L; nu c n vua tha ti, xin a con lm tin, tin m-nhn v cng hin th sn".
Nhng ci knh l gi di u v dng c. Nu qu c lng thnh tht, th sao khng sang trnh din
ph by? Ch u li c nghe ni sai tng ti, th lo chuyn trn trnh, kp n rt qun lui v, th
ni i cng hin, ly iu m th k trn, th lng ngay tht hay gi di cng bit. Khanh th ngh,
trn trnh x lnh ngoi, khng ngh n mi ho binh qua, chi bng n sn chu m phc mng th
c sng-i v v nc mt cch vinh d, trong hai iu y, khanh hy chn mt iu xt l iu
no hn. Nu khanh ngh nhm th quan h n s tn vong ca c x khanh. Vy ta sai quan -Hnh
n-St-Ty o Liu-ng l Lu-nh-Trc, L-B Th-Lang l L-T-Din, Binh-B Lang-Trung l Vn-
N cng ng-Ngt-i-Hip, Tn-ng-Ct-Li-i, v.v... dn nhng k sang s ngy trc l bn
Nguyn-Ngha-Ton 24 ngi v nc t r ta, ta s hon ton tha ht ti li trc v li phong
khanh nh c. Nu cn chm tr nghi ng, th quyt khng th tha th c. Khanh ch lo sa sang
thnh quch, hun-luyn binh gip ca khanh cho sn sng, tha h khanh c d b, i th vi mt
trn ca ta.
Khanh thng lm ti th phng nh Tng mt, t xt kh-lc ca khanh th no? Nay khanh
bit c hi ng n-hn v sau. Nu khanh bit r nguy c m thn phc, th nn v tc loi dng l-
nghi m a v; x khanh cn c lnh th ca ta, vy khng nn la di nh vy, nn h cng cc
tng l bn -M-Nhi v Toa- v nc, th no ta s khu x y ri do ng thu m khin h
v.
Vy nay ra li chiu-ch cho Khanh bit r.

Li chiu d cho Th-T nh Trn1 trong nm Ch-Nguyn th 28


(1291)

Cc v t-tng ta qui nh rng: phm cc nc qui ph, nc no thn hnh ti chu th


nhn-dn c an-c lc-nghip nh thng; cn nc no khng c khng phc-tng, th b tiu dit,
iu y khanh bit ri. Cho nn ta sai s-thn qua mi thn-sinh khanh qua chu, rt cuc khng
vng li, ch cho ng ch qua thay mt chu triu. V thn sinh khanh khng vo chu, nn ta phong cho
ngi ch lm An-Nam quc-vng v sai s-thn l Bt-Nhn Thip-Mc-Nh a v nc. ng thn
khanh li git ngi ch v ui s-thn ca ta, n ni ta phi dy binh qua nh hi ti, nhn-dn
ca khanh b chm git tht nhiu m qun ta cng c tn hi. Lc Trn-Nam-Vng Thot-Hoan cn
tr tui, do ng thu tin binh, lm nghe theo Toa- v -M-Nhi, nn ri vo tay khanh, nhn
khanh mi c tm yn n nay. Khanh nh bit thn hnh sang chu triu, th nhng ph n v tc
vua, ta s cho c khng tic g, t ai v nhn-dn ng hu c bo-tn vnh-vin.

Li Chiu d cho nc An-nam trong nm Ch-Nguyn th 29


(1292)

Vng theo mnh tri, Hong- xung chiu ch-d cho An-nam quc vng Trn-Nht-Tn
rng: "Ta xt li biu dng ln. Nm ngoi c quan Thng-th b L l Trng-Lp-o tu rng:
"ng y qua nc An-nam bit r s th trong nc, xin qua hiu d vua Trn sang chu triu". Nhn
vy, ta li sai Lp-o i s, nay khanh bit li, dng biu th ti, th ta chng trch pht g na.
Nhng nu mn c con m-ci ng c tang ch v ng s xa cch, s cht dc ng khng dm
i chu; xt li mn nhng li l nh trn l bt thng. Trong i c loi vt g c an ton mi ru?
Trong thin h c ch no ngi ta c sng hoi ru? Li d ny, khanh phi xem cho chu o, nu
dng nhng li xo tr h vn v ch chiu l cng hin l-vt, nh th th o ngha cn u na?

1
Vua nh Trn l Nht-Tn tn l Khm, con ca Thnh Tn, thu l Nhn-Tn.
22 An Nam Ch Lc - Quyn Nh

Nay h li chiu-th, khanh nn tun theo.


Li thnh ch ca Thnh-Tng Hong- d cho An-nam quc vng Trn-Nht-Tn trong thng 4 nm
Ch-Nguyn th 31 (1294)
c Tin-Hong- mi thng h, ta ni nghip ln lao. Ban u ln ngi, i x c thin h, n
ln y thm n tt c mi ni khng phn bit trong ngoi gn xa. Khanh cng c hng s khoan
hng ca ta, nn ta h sc d cho cc quan bi binh, cn tn bi-thn l o-T-K cng cho v
nc. Nay sai Th-Lang B L l L-Hn, Lang-Trung B-Binh l Tiu-Thi-ng phng chiu cho bit t
nay v sau, phi gi gn v tn th thin oai. Khanh phi nn xem m tun theo li chiu.

Li Chiu d ca Nhn-Tng Hong- cho Th-T An-nam1 vo


ngy 25 thng 10 nm Ch-i th 4 (1311)

Ngh cc t tng ca ta, vng theo mnh tri sng sut, y-v c mun phng, ly c v oai
thi-hnh cc nc xa gn. Gn y c Tin-hong ln chu tri, ta v c cc vng hu v thn dn
p buc, ngy 18 thng 3 nm Ch-i th 4 ln ngi Hong-. Tun theo th-l qua nm mi i nin
hiu, cho nn ly nm Ch-i th 5 ci lm Hong-Khnh nguyn nin.
Nay sai Thi-Trung i-phu L-B Thng-th l Ni-M-Thi; Phng-trc-Lang Binh-B Lang-
Trung l -Hng-Kh phng chiu qua d v ban mt quyn lch Hong-Khnh, khanh nn tun theo
lch y, gi chc lm ti triu-nh, ch b ci lng thnh ca t-ph phng s i-quc, tho lng ta
khng khi no xao lng cc nc xa. Vy ra li chiu t r, nn nh m tun theo.

Li Ch2 trong nm u Hong-Khnh (1312) gia phm trt cho


Trn-ch-Tc, An-nam quc-vng ni-ph vi triu Nguyn

Gi thn qua chu triu, b phe nghch m qui thun, cng c y nn bo p li bng mt
c n. Nay ra li Ch cho cng-chng u nghe bit, nguyn hm Ngn-Thanh Vinh-Lc i-phu lnh
chc Trung-Th-Snh Bnh-Chng Chnh-s, cai qun cc x H-Qung, An-nam quc-vng Trn-ch-
Tc bit s mng tri m th nc ln, mun yn dn trong nc, hm m oai c ca -vng, tha
c-hi lm vic ngha, li lo s th phng t-tin s on-tuyt, t nguyn n hng, lng trung hiu
y c c Th-Hong (tc Th-T) khen ngi; m lng rng nh tri t, phong lm vua nc
Khanh. Trc y ta theo gng ca vua nh Chu l V-Vng nh Tr, c binh qua nh cu dn
An-nam, sau li theo c hnh ca vua Thun bi binh, em qun v, th m vua nc Trn khng tnh
ng; tri li, khanh (tc ch Trn-ch-Tc) c gi vng lng trung thnh, vi ngi cht ui, cu dn b
la, my ln theo qun ta sang tr ti; phng chi khanh qua tr ng c chc cao v ln, hng lc
gn ba mi nm, ti x H-Nam; th vua i-Quc bn triu vng, m ch-hng trc sau nh
mt. Nhn dp ta ln ngi, khanh lin v chu, vy nay cho tng thm chc mi v nhng theo tc c
lm An-nam quc-vng. Than i! B trong m m b ngoi li m, ta no qun phng Nam ca ct
tr ng, mong rng ngi xa u ti, k gn cng vui, khanh hy nh chu hu ngi sao cha, lun
lun tr mt v phng Bc. ng trc s tt p ny, khanh hy gi mt lng vng bn vnh vin.
Nay ta cho thm phm trt l: Kim-T-Quang-Lc i phu, d na chc-v nh c.

1
Tc l Trn-Nht-Sy, thu l Anh-Tn.
2
Ch l li vua c tnh cch c bit. Chiu d: cng u li vua, nhng theo li thng.
23 An Nam Ch Lc - Quyn Nh

Li Ch tng phm trt cho An-nam quc-vng vo nm Din-


Hu th 5 (1318)

Nh nc qu trng khng chi bng iu trung ngha, s tng thng phi cng bng, sao li
chia k gn ngi xa, (khon ny c khuyt vn), khanh phc v nh nc ba mi nm, ch bit
trung-thnh i vi qun ph l ngha ln, ch khng ngh n phn ring ca anh em, cng-c t
trc n nay dn dp nhiu, khi no cng tin tng cn lao vi nh vua, khng ra ngoi phm-vi
tit-ngha, hn na, bit t v vn-ho, c l, nhc, c y quan, mun ngang hng vi Trung-Quc, li
bit hc theo o ngha trong Thi, Th, gio-ho khp c t Nam-Giao. Bi vy, cho php vn gi trt
nht phm, ngang hng vi cc quan Tam-Ty trong triu. i! Lm trn bn-phn tn, thun, l thnh-tch
ca ngi ti, yu mn khen ch l hng n ca qun thng. Nay ban mng mi, ng hu hng n.
Vy ban cho nghi-thc ng vi cc quan Tam-Ty1, d na y nh c.

Li Chiu ca Anh-Tng Hong- d cho Th-T Trn2 nc An-


nam vo thng tm nm Ch-Tr nguyn nin (1321)

Nc nh ta theo php tri, ni ngi vua, bao trm c bn phng. c Tin-Hong c nhn-
ngha cao su, thm khp cc nc xa gn, khng h phn-bit. Ng triu mi nm va la i. Ta l
Th-T dng ch c cc v tn, thch i-thn tn ln, ci Din-Hu th 8 lm Ch-Tr nguyn nin;
nay sai quan -Trung i-phu Li-B Thng-Th l Gio-Ha, quan Phng-Ngh i-phu, L B Lang-
Trung l Vn-C, a li Chiu d qua, nh ngi nn suy rng nhn c ca ta m bo-th ly nhn-
dn trong nc, th theo lng nhn-i ca i thi-bnh, bn lng trung-thnh m th i-quc.
Vy nay chiu th nn tun nh.

Li Chiu d cho Th-T nc An-nam Trn-Nht-Khong, thng 8


nm Thi-nh nguyn nin (1324)

Nh nc ta chu ly mng Tri, v yn mun nc, nhn c khp mi ni, khng phn bit
trung-h (Trung-Quc) vi cc nc Man-Di. Gn y Tin- thng-h, ta l ch-tn ca D-Vng
c cc tn, thch, i-thn suy tn, bn t ni sng-nghip ca Thi-T Hong- vo phng thin-
mng, ln ngi bu vo ngy 4 thng 9 nm Ch-Tr th ba, nhn ly nm Gip-T ci lm Thi-nh
nguyn-nin. Nay khin quan -Trung i-ph Li B Thng-Th l M-Hip-Mu, quan phng-nghi
i-phu L B Lang-Trung l Dng-Tn-Thu qua d nc khanh v ban mt quyn thi-lch. Xt t-
ph ca khanh, ni ph triu cng lu, v li nc ta i khanh cng rt hu. Mi y k th-thn
nc Chim-Thnh c dng biu rng: bn bin li ca khanh pht binh xm-ln Chim-Thnh, ta ly
lm st rut, khng hiu khanh v c g lm nh vy, khin ta kh m tin c. Ta lm vua c thin-h,
coi ch xa cng nh ch gn, min lm th no cho dn yn n, c ch lm n. Nh ngi phi th theo
y m cm ngn chng n ng cho lm lon v lo gi gn dn-s trong nc, ch qun lng trung
thun c nhiu i i vi nc ta. Vy nay t li chiu, phi nn tun theo.

1
Tam-Ty l: Thi-s, Thi-ph, Thi-bo.
2
Hu l Nht-Khong, vn tn l Manh, thy l Minh-Tng, con vua Anh-Tng.
24 An Nam Ch Lc - Quyn Nh

Li Chiu nm Nguyn-Thng th 3 (1336)

Vng theo mnh tri, Hong- ban Thnh-Ch nh sau:


Trm k-tha Chnh-thng, lm ch mun phng Tin-t ta nhn-n rng ln, thanh-gio
thm nhun, thng yu cc nc nh nhau, trong ngoi khng h phn bit.
Nc An-nam i i trung-thnh, phng-s b trn, cng dng phm-vt, khng khi no xao-
lng chc phn, tht ng khen ngi.
Nay Trm sai Phng-Ngh i-Phu Li-B Thng-Th l Thit-Tr v Phng-Trc-Lang L-B
Lang-Trung l Tr-Hy-Thin sang tuyn d . Trm va ban cho mt quyn thi-lch nm Nguyn-Thng
th 3. Khanh nn gi gn chc-phn ch-hu, tun theo thi-tit nng-lch, ng-hu xa gn yn-n,
khng ph lng nhn-i ca Trm.
Vy nay ban li Chiu-Ch, tri tun.

i-Nguyn Chiu-Ch

(Cc Bc Th Thuc Cc Triu i Trc)

Bc th ca Hn-Vn- gi cho Vit-Vng Triu-


Hong- c li knh hi vua Nam-Vit. Ta ly lm kh tm nhc trong lc ny. Ta l con b
th-nht ca Cao-Hong-, phi gi ra ngoi lm vua ch hu nc i, ng s xa xui, ngn tr,
v li ta vn tht th ngu di, nn xa nay khng tng vit th. Lc Cao-Hong- la trn, con l Hiu-
Hu Hong- ln ngi, nhng do b Cao-Hu coi vic triu chnh, khng may b li c bnh, bn h L
gy thnh bin lon, nh c kh thing ca Tng-miu, sc gii ca by ti, nay bi tr ht bn phin
lon. Ta v c vng-hu v quan-li rc v, nn phi ln lm vua.
Mi y nghe Hin-Vng gi th cho tng qun Long-L-Hu hi tm anh em thn thuc v
xin bi chc hai tng-qun qun Trng-Sa: ta theo th, bi chc tng-qun Bc-Dng-Hu,
cn anh em ca Vng Chn-nh th sai ngi thm hi, cc phn m ca Tin nhn cng p
sa li hn hoi.
Ngy trc nghe Vng hng pht binh bin qun, cp bc tai hi khng ngng, qun
Trng-Sa b khn kh m t Nam-qun li b hi nhiu hn na, nhng nc ca Vng cng c li g
u. Trong vic dng binh, l tt nhin l hao binh tn tng, lm cho ngi ta phi v go con ci, m
cha qunh qu, nu c thng trn i na, th c mt m mt mi, ta khng n lm vy.
Du c c t ai ca Vng, cng khng thm cho nc ta to ln, c ca ci ca
Vng, cng khng lm cho nc ta giu thm. Vy nay t ranh gii Ng-Lnh tr v Nam, giao
quyn cho Vng t tr. Tuy nhin, Vng xng l Hong-, ngang hng vi ta, tc l hai v Hong-
i-lp; khng c mt c xe ca s-thn thng ng qua li, l c tranh ginh, tranh ginh m
khng knh nhng, ngi nhn-t khng lm nh vy. Ta mun cng Vng b hn iu d trc, k
t nay v sau, c thng s nh c.

Li Ch ca Tng-Thi-T phong Thng-Soi Giao-Chu l inh-


B-Lnh vo nm Khai-Bu th tm (975)

B-Lnh sinh ti t Din-Ch, gi tit lm ti, hng theo phng Bc, th-h cao qu, gi gn
mt cnh th phng xa, c ch mn vn-ho ca Trung-Quc, thng ngh n vic ni-ph. Nay Cu-
Chu thng nht, Ng-Lnh cng thanh bnh, bn do ng thu lc, qua li cng hin l-vt. Nay ta
25 An Nam Ch Lc - Quyn Nh

c li khen ngi sai con xin lm phin thuc, vy phong cho cha lm qun vng, cp tc lc
biu dng lng nhn-c khc thng, nn ghi su c n ca ta v chc cho trng th.

Li chiu chinh pht Giao-Ch trong thng 8 Thi-Bnh Hng-Quc


th nm (980) ca Thi-Tng nh Tng1

Thanh-gio v oai linh ca nc nh vang khp c mi ni, gn y t Din-Ch, cha sp nhp


vo a- Trung-Quc, chng mt phng, gn ni Ng-Lnh. T cui i ng ri lon, chia x t
i, ri chng lm ra mt nc tim ngy, xa thanh-gio thnh ra phong-tc nh a m a ic. Kp
khi Phin-Ngung bnh-nh, mi ban cho Chnh-Sc m tun hnh, tuy phc tng chu lm phin
thuc, nhng c tu luyn binh lnh, c qut cng. L th phng nc trn, l no nh th? Vy ta bt
c d phi tr ti gian ngu cu dn, phi c binh qua nh khai ho x mi r; nay cho bn Tn-
Ton-Hng xut qun qua nh.

Li Ch phong L-Hon vo thng 10 nm Ung-Hy th ba (986)

ng vng-gi dng nn php oan chnh, bo v cc phin-bang. Xy dinh qun ti


Kinh S, cho l-nghi hi ng c long-trng, cn phong tc lc cho ch hu, t oai hng ca
s thng ch. Phng chi nc Din-Ch (tc Giao-Ch) thng nm lo ng chc cng (dng l vt,
nh lng chim th, v.v...), tuy l mt x hng cng, nhng khng qun phc tng mnh lnh (ca
Trung-Quc) mt cch cung thun, li xt c cng lao. Nay quyn tr Giao-Chu Tam-S Lu-Hu L-
Hon t-cht ngha dng, bm tnh trung thun, c lng quc dn, knh cn gi l phin thn. Trc
y, inh-Trin (con inh-B-Lnh) ng cn th-u v kh di, khng bit tr dn, nn L-Hon ly t-
cch thn tn ct rut, gi cc o qun, hiu lnh t trong tay, c n c oai; h inh t gii quyn
Tam-S tun theo nguyn ca mi ngi. Nay L-Hon mc du xa cch, vn t lng thnh knh,
xin lnh tit-mao. Nh vy khng khc g S-Nhip anh-minh, ha dn Vit u theo l-ngha; Triu-
cung thun, tun mnh Hn khng dm n sai. Vy nn cho L-Hon gi chc Nguyn-Nhung, ngang
hng vi cc bc Hu-Tc, cai qun cc nc r v tn trng s mnh ca tri.
Nay gia thm hm Kim-T Quang-Lc i-phu Kim-hiu Thi-U-S, tr tit c ch qun-
s.

Li Chiu-d cho Giao-Ch vo thng chp nm Hy-Ninh th tm


ca Tng-Thn-Tng2 (1075)

Xt li nc An-nam i i hng vng-tc, cc triu trc i i khoan hu, khi no cng


bao dung tha th, mi n ngy nay; nay li xm phm thnh p, st hi qun dn, phm php-k
th khng th g tha th c. Vng mnh tri m chinh pht, tc l c danh ngha. Vy sai Triu-Tit
sung lm chc An-nam o hnh dinh, M-B-Qun -Tng-Qun Kinh-Lc Chiu-Tho-S, L-Hin
sung lm chc Ph-S, Yn-t sung lm chc M-B Ph-S -Tng-Qun; thun theo thi lnh m
dy binh do ng thu v ng b tin qun. tri t ra gip thun, hin ra nhng im ch v r
rng: ngi no bit hi hn, u gi kh khi i ch qun th. Nhng ni no qun vua s ti khng
tn hi n thng dn v tn st k bi trn. Hi nhn dn lu ngy sng trong cnh lm than, nu

1
Lc ny l lc L-Hon cp ngi nh inh.
2
Lc l nin-hiu Cn-c nh L (tc L-Nhn-Tng), nc An-nam qua xm phm bin gii Trung-Quc.
26 An Nam Ch Lc - Quyn Nh

bit khuyn d ch mnh ni-ph, sut chng qui phc, bt gic hin cng, em mnh hiu thun, th s
c thng t tc lc, vinh-hin bi phn, nhng ti li trc y u c n-x, Cn-c ng
cn u tr, chnh lnh khng do y m ra, khi no lai triu cng s c tip i trng hu nh trc. Li
ta khng sai, ch c nghe lm. Gn y, ta nghe nhn-dn b bc lt cc kh, ta cn dn s-thn
truyn t n chiu ca ta, s tn bo v thu nng u c ty tr. Mong rng mt nc ch-hu ca
ta c yn-vui lun lun.

Li n-Ch ca Tng-Thn-Tng phong cho L-Nht-Tng (tc L-


Thnh-Tng) (1054-1072)

Ta c ng mnh ln, ng theo bc trn, phng s giao x v cung miu, hng c phc
lc ca ba v thn1; thi hnh n-c trong phng h (Trung-Hoa), thn thin vi bn ci ngoi. Nay
truyn cc chc s-quan lm sc mng phong nc ch hu (nc An-nam).
Nay Suy-thnh bo-tit, ng-c th-chnh, Thun-ha-dc-i-cng-thn Tnh-hi-qun tit-
quan-st x-tr ng s, ng Trung-th-Mn-h Bnh-chng-s l L-Nht-Tn sn lng c thin,
gi d trung cn, nh quc Nam-bang, c cng trn-ng, bo v cho Trung-quc, khi ho binh ao,
xng nh ban cho l c i-tng v phong tc chn-vng gi chc v m lo vic cng hin.
Phc ln vng bn n lc mi, ting khen lng ly ti thm vn, ban thm t biu dng cng lao
rc r.
Than i! ngi m gip sc, nh kh thing che ch ca tin linh, nc hng lu i, cn tnh
tt gi gn theo phn s. Vy cho mnh mi, gi ly nc xa.

Li Sc-th ca Ninh-Tng (nh Tng) ban cho L-Long-Hn


quyn lch2 nm Khai-Hy th hai (1206)

Sc cho An-nam quc-vng L-Long-Hn, nay phng-lch mi ra, chun-nh ngy thng cho
dn-s, t Long-Bin tuy xa cch, nhng bit gi php- ca ch-hu. Li c cng lao trn gi phin-
thuc. S ban hnh nht-lch, l mt cuc l rt trang-nghim. Ta rng suy nn thanh gio qua nam,
khanh cng nn ly lng trung thnh chu v bc, c st nc duyn-hi ca khanh, vng theo c
ca ta.

Li Ch ch ca Tng-L-Tng phong Trn-Quang-Cnh nc An-


nam

Nh Chu kin lp cc nc ch-hu, phn chia sng ni; nh Hn phong vng cho cc cng-
thn h khc v con chu ca h. S-tch y ng c khen ngi, vy gia truyn rt cung thun, i
i k tha phin-thuc, bao qun cnh-th v c hng n-hu ca triu-nh. Xt h Trn ti An-
nam, anh-minh cng-ngh tnh li trung-thun, v nc v nh, trc sau u lo yn dn v ho chng,
cha truyn con ni, ngi lo p mng k lo dng nh, hay vng lnh tng ng (cha), li knh cn
phng s i-quc, gp c nc trn che ch, hm m nn vn-ho qua my ln thng-ngn m ti
chu, qun bao ng xa cch m n cng hin, vy ta phi ban lc v khen ngi, long trng tc v

1
Ba v thn l: tri t, qu-thn, ng b, tc l: thin a, tng miu v x-tc.
2
L-Long-Hn tc L-Cao-Tng (1176-1210).
27 An Nam Ch Lc - Quyn Nh

c vinh-hin trn nm bc1, thng trt cao qu bng hng Tam-cng, c tit mao dng bn quc,
trng by binh-kh, cng trng ng ln bc nht, m cao gm di, oai hng rng v. Nay cho
c lm vua nh c v tng thm bng lc, nn bn lng trn-ng t ai, bo p n-c ca qun
thn. Hay-thay! Cc ngi sao chu v phng Bc, du thin-vn by v sng ngi; trm ng sng u
chy v ng, sng knh ngc d u ngn tr. Nn knh vng s hu i m ghi nh c n ca ta. Vy
trao chc Tnh-Hi-qun Tit- quan-st x-tr ng s, c-tin Kim-hiu thi-u, kim ng-s i-
phu Thng-tr-quc An-nam quc-vng, n lc 3000 h2, thc-phong 1000 h, li c t danh xng
Hiu-Trung Thun-Ho cng-thn cng cho o gm ai vng y , tip c t ch-ch ny th phng
nhn.

Li Chiu ca vua Tng--Tng ban cho Trn-Quang-Bnh, vua


nc An-nam

Ta hng th cc nc ch-hu, gia n bo-bc t Nam-phc (tc l nc An-nam), i vi


cc nc duyn-hi, u ly lng nhn m i-i vi ngi ng loi; m cc x thng triu-cng,
khng khi no b ngha th phng, nh bn-phn i cng hin v dng l- trong vn-t. Tri t mi
nm ti nay, thng qua li khng s ni kh khn, vt bin my trng, tht l lng trung thun rt
ng khen ngi. T xa mn thng b trn th phi cu xin l ngha, o lm cha vn nghim, con lc
no cng bm mng, vua ngi trc, ti sau, y l nh-l thng thng, nhng trt t do tri qui
nh, ai dm thay i? Xa Hn-Vn- ph-u Triu-, khng i s thnh-cu; c Ngh-T ta
(Tng-Thi-T) i i Tin-Thc (vua nc Ng-Vit), khng dng g cng bch, phng chi ra n
c bit i ngi phin-thuc. Mi y trng cu -kin ca qun-thn, cho l nn theo ch c gia
tng, ch khng phi ring ca ta, mi t ra vic ny, nay theo qui ch tng cho phm trt v ban
thm tin ca t r lng thng yu ca ta i vi cc nc xa gn. T ly hiu lm trung, Khanh
nn c gng tha hng n hu.
Nay ban cho khanh 100 lng bc, 100 cy lc mu t mn, khi no gi ti, nn nhn lnh m
dng.
Nay chiu th.
An-Nam Ch-Lc Quyn Nh Chung

1
Nm bc: cng, hu, b, t, nam, trn nm bc y tc l vng.
2
3.000 h: Ly thu trong 3.000 nh m phng dng mt ng vua.
28 An Nam Ch Lc - Quyn Tam

An-Nam Ch-Lc
Quyn Tam

C-i ng-Sn L-Tc Bin

i-Nguyn Phng S

Nm inh-T (1257) nc An-nam bt u vo thn-ph. Th-T Cao-Hong ca Thin-triu


(tc nh Nguyn) ln lm vua, ly nm Canh-thn lm nm u hiu Trung-Thng (1260), vua An-nam
l Trn-Nht-Cnh sai s dng biu chc h v cng cc phm-vt.
Qua nm sau, vua Th-T h chiu phong Trn-Quang-Bnh lm An-nam quc-vng, nhn
khin L-B Lang-Trung Mnh-Gip, L B vin-ngoi-lang L-Vn-Tun sung lm chc An-nam tuyn-
d-s.
Nm Trung-Thng th 3 (1262), sai Np-Lt-inh lm chc t-L-Hoa-Xch ti nc An-nam.
Nm Ch-Nguyn th 2 (1265), khin Th-Lang Ninh-oan-Ph, Lang-Trung Trng-Lp-o
phng s sang An-nam tuyn t d ch.
Nm Ch-Nguyn th 5 (1268), khin Ht-Long-Hi-Nha sang s An-nam.
Nm Ch-Nguyn th 7 (1270), sai Gi-thit-Np lm chc t-L-Hoa-Xch ti nc An-nam, sau
ng y cht ti nc y.
Nm Ch-Nguyn th 12 (1275), sai Thng-th-Lnh Trit-Nh-Hi-Nh v Th-Lang L-khc-
Trung sang mi vua An-nam qua chu, nhng vua An-nam vin c m lu ngy, khng n chu, qua
my nm th mt.
Nm Ch-Nguyn th 15 (1278), khin Si-Thung Vn-Nam gi chc L-B Thng-th, dn s
thn An-nam l L-Khc-Phc v nc, v d Th-T ly c ang c ta, nn ch sai bi-thn l bn
Trnh-nh-Ton v -Quc-K vo cng.
Nm Ch-Nguyn th 16 (1279), gi s-thn An-nam l Trnh-nh-Ton li, ri sai Si-Thung
dn s-thn -Quc-K v nc v d vua phi vo chu; Th-T ly c au m t khc, Si-Thung
ly l trch, Th-T s, bn khin ch h l Trn-Di-i thay mt ti chu; Hong-thng ly c Th-T
c bnh, bn phong Di-i lm An-nam quc-vng.
Nm Ch-Nguyn th 18 (1281), thng chc cho Si-Thung lm An-nam Tuyn-U -Nguyn-
Soi, L-Chn lm Ph, em qun h-tng Di-i v nc, li khin Bt-Nhn-Thip-Mc-Nh lm chc
t-L-Hoa-Xch cng sang An-nam, nhng ti bin-gii Vnh-Bnh (gip An-nam), th ngi An-nam
khng tip nhn, Di-i s, na m trn v, ri Th-T khin bi-thn n tip Si-Thung vo nc
truyn li d ch.
Nm Ch-Nguyn th 20 (1283), v Th-T (vua nh Trn) c mi nhiu ln m khng ti
chu, Hong-Thng cha n c binh qua nh, sai cc quan Hnh-Tnh Trung-Th Kinh-Chu, H-
Nam v Chim-Thnh hiu d An-nam, cho mn ng v gip Hu-Tha Toa-, i nh Chim-
Thnh; mt mt sai quan t-L-Hoa-Xch ti Ngc-Chu-L l Triu-Ch qua d Th-T, Th-T khng
nghe. Nm sau Trn-Nam-Vng (Thot-Hoan) em i bnh ti bin-gii An-nam, Th-T khng ra n
rc, li sut qun nh c, nhng b thua.
29 An Nam Ch Lc - Quyn Tam

Nm Ch-Nguyn th 26 (1289), sai Sn-Bc-Liu-ng-o -Hnh n-St-S, Lu-nh-Trc,


L-B Th-Lang L-T-Din, Binh B Th-Lang Vn-N dn s-thn An-nam bn Nguyn-Ngha-Ton v
nc tuyn li d ch.
Nm Ch-Nguyn th 28 (1291), sai L-B Thng-th Trng-Lp-o, Binh-b Lang-Trung
Bt-Nhn Thip-Mc-Nh dn s-thn An-nam bn Nghim-Trng-Duy v nc d Th-T Trn-Nht-Tn
phi sang chu, Th-T ly c ng tang b, sai quan lnh-cng Nguyn-i-Php n cng hin.

Ph: Trng Thng-Th Hnh Lc

(Chp Cuc i S Ca Trng-Lp-o Sang An-Nam)


Thng chp nm Tn-Mo, Ch-Nguyn th 28 (1291), bt u ln ng t Kinh-, tri qua
cc tnh H, Qung v cc khe ng, hn tm ngn dm mi ti bin-gii An-nam, vt bin tro non,
ni khng k xit. n ngy 18 thng 3 nm sau, mi ti t Khu-n (a-u An-nam), bn nc Nam
sai k t-thn i ru v n nghinh tip, qua sng L-Giang ti s-qun.
Sng ngy mai Th-T ti nh s-qun, trc ht n trc chiu-th chim-ngng, ri mi
chp tay cho. Th-T hi thm Thnh-th, bn Lp-o tr li rng: "Thnh-cung vn phc". K ,
Th-T hi thm cc quan i-thn, Lp-o tr li rng: "Quan T-tng bnh yn", Th-T hi Thin-
s i c mt nhc khng; Lp-o p: "Thin-t khng cho rng nc An-nam l ni xa cch, th s-
thn ngi g xng pha". Khi ni chuyn xong, c quan Hn-lm l inh-Cng-Vin v Ng-s i-phu l
-Quc-K ni rng: "theo l nh nm trc, h lm vua th tr mt v hng nam, k s thn tr mt
v hng ty, trng nhau m ngi. Vy xin mi qu Thin-s an to".
Lp-o ni: "chc khanh tng nc ln cng cc vua tiu-quc ngang hng, h c l "nam-
din", (tc vua ngi hng v nam), by gi th i li m ngi tr mt qua hng ng hng ty
chng c ?". Cng-Vin ni: "Vng-nhn tuy l nh, nhng phm-trt trn ch-hu". Lp-o
p rng: "ci thuyt Vng-nhn, chnh v chng ti m ni nh vy". Rt cuc, bn tr mt v hng
ng v hng ty cng ngi ni chuyn.
Th-T ni: "Tin-nhn ca ti khi gn pht cui cng, c li di-chc rng: phi knh-phc Thin
triu v thng nm i cng-hin, ch thiu st. Lun t my nm nay, khng thy thin-s qua, cho
nn ti li sai s-thn a phm-vt sang dng, cha hiu tn- ca thng-quc xt ra th no? Nhng
sn-phm ca tiu-quc khng c g l, nhng lm ht lng thnh m thi, nay c tip thin-s ti,
tht l vui mng khng xit". Th-T li ni rng: "S-thn ca bn-quc i chu v c thut chuyn li:
c Thnh-Thng tui tc cao m v rng tr mnh, ti nghe ni rt mng, khng bit c tht
khng?".
Lp-o p: "c Thin-T b ru rng trng xo m dng mt nh ngi thanh-nin". Th-
T ni: "Vy th thin h u c phc, nc ti cng c phc", ri tay trn trn ni rng: "lin my
nm nay, bn thng-quc khng thy sai s qua nc ti, bi v c g?". Lp-o ni: "Thin-T v c
cho ngi mi lun m vua An-nam khng vo chu, nn khng sai s sang, tip c t tu ni thin
ph qua i, theo thnh ca Thin-t cho l ti ca vua trc ng pht, khng lin-h n ngi
k tha, nn c cuc sang s ca chng ti vy". Th-T ni: "Thin-T a cho ngi sng v khng a
st hi, l mt s may mn ln lao cho tiu-quc", lin h: "Hong- mun nm". Lp-o ni: "c
Thin-T trm c bn bin, lng nhn nh vua Nghiu, vua Thun, n lng no a qun lnh ti chm
git. Ch v trc kia lun lun ging v l, m quc vng trc khng h khi no nghe lnh, thnh th
sanh ra him khch, khin cho dn iu-tn, nc tan v, l t mnh to ly vy; ch triu nh thng-
quc khng tham chim t ai ca khanh, chnh l do ci ti khng chu nhp triu m to ra vy. Th-
T ni: "Nm va qua, i qun qua y, t ph nh ca, o c m m ng cha nh ti, khin cho hi
ct linh lc"; cu chuyn y ni cha dt li, th cc b ti ng chu, u khc o ln.
Lp-o ni: "Nm xa Thin-T sai Gi-Thip-Mc-Nh, vua Vn-Nam, nh nc Din-in, c
li d bo khng c t nh ca, cung in, khng c o m, v.v... vua Vn-Nam knh y nh li
d ch; n khi i qun ti nc th vua Din-in trn mt, vua Vn-Nam khng h chm git ai, nh
30 An Nam Ch Lc - Quyn Tam

ca cha chin, cung tht vn nguyn, vua Din cm phc, u hng ri sai ngi con trai ng k
hn vo chu v cng hin. Cn nh Trn-Nam-Vng xut qun nh nc An-nam, Thin-T cng ra
li ch d nh khi nh nc Din-in, nu khng, th cung tht ny u cn na".
Khi ang ni cu chuyn th cn-thn l inh-Cng-Vin li rng: "Thin-T c tt nh
th, th trc kia, khng ng n binh-kh chng l cng tt hn ?". Lp-o nt rng: "K to nn
mi ha cho nc An-nam, cha chc khng do bn ngi, o tri cao rng, ngi lm g m bit
c?". Ri bn Lp-o pht tay o ng dy, inh-Cng-Vin bn xin li.
Th-T khi ti ch s-qun, t ni rng, ng tang vua cha, ch mc o vi en, n da
rau, th-gii nm nm, nay mi c hai nm 24 ngy. Th-T i xe loan gi, cc b ti th mc triu
phc i chn, ti s-qun n rc t chiu ca Thin-T, t bui tra rc vo thnh cung Thnh-
hong, qua cu Ngon-nguyt, v lu Trng-Minh, n ca Chnh-Dng, Lp-o xung nga nng
t chiu vo ca Minh-Dng, cc quan i theo vo ca Vn-Hi, cc quan liu-thuc An-nam th vo
ca Nht-Tn, n trc cc Minh-H, ng i u tri nm v t l xng trm hng, Th-T cng
ch l tim Thi-S, Chiu-Minh-Vng, em l Thi-U T-Thin-Vng; Thiu-Bo, Ng-s, i-phu v
cc quan Hn-Lm tm ngi, u ln in Th-Quang, trc ngai rng c t hng n, Th-T lm l
ly t chiu; l xong th t tuyn c ly. Th-T ni rng: "Knh xem t chiu-th ca Thin-T, mng
r khn xit", ri h ln rng: "Hong- vn tu". Sau ra cc Triu-Thin, xung in Tp-Hin thit
tic, theo hng ng ty i din m ngi, ch Tim-Thi-S ngi di t bn vua, cn bn Thi-U,
Thiu-Bo u ng chu trn in, cc quan-liu u ng di in, nu khng c lnh, th khng
c ln; i nhc nh thi di in, cn tiu nhc thi trn in. cc thc ru, tri qu l
v cc mn n rt qu nh c tht cng cc hi-v dn n tm bn. Thnh-thong, mi n cau tru tm
vi vi hu1. Vua An-nam tip chuyn vui v lun lun v lm th tng Thin-S. Lp-o tc th lm
th p li. Tic gn xong, mi Lp-o vo trong trng, u ngi trn t.
Th-T ni: "Nc ti qui ph Thin-triu ba mi nm, lng th nc trn, khng khi no
qun lng, thng nm dng l vt, khng h b thiu, k t i ng i cha cho n ngy nay, trc
sau i mt con ng. Nhiu ln c Chiu gi vo triu, ch v c au yu, khng i chu c, n i
Thnh-thng ni gin, c binh qua nh, dn s b chm git, lng m b o ln, n cha b thiu
hu, cy ci b cht ph tan tnh, ni khng k xit. Nc ti khng ti li g m gp tai ha to tt. C
theo li chiu ca Thin-T, chuyn no cng k ti git hi quc-thc (tc ch Trn-Di-i), ui Thin-
S, chng c vi Vng-s, n nay vn cha c tha ti. Xt li, quc-thc, nhn i tin-vng sai
i vo Trung Quc, chu Thin-t v thay mt tin-vng ti tu i mi vic. Lc by gi, Thin-T
phong cho Quc-thc lm vua An-nam. Quc-thc t mnh ly lm s ri khng bit i vo u, ch
khng phi nc ti dm git. Ch ti t trn i min Hi-Nam, ri cc tn-tc gi binh-quyn v chng
c vi qun Thin-triu, tht ra th quc-vng khng bit g n. Duy c mt vic khng i chu, cng
chng c c g khc, tht ch vi ham sng s cht, thy ng s xa xui him tr, kh ni rt c, i
ngoi mun dm m bt phc thu th, nu cht gia ng, th c ch g cho Thng-quc khng?
Gn y, chng ti thng sai ngi i triu-cng, gi lng trung-thnh th vua trn, nh vy c tn
hi chi n Thng-quc khng? Chng qua mi tnh cm b di ca chng ti vn khng c chuyn
t ln Thin-T. Hm nay, Thin-S qua n y, tht l mt c-hi may mn cho nc ti c t
oan, trng mong Thin-S, lc v b kin tu r vi Thin-T. Chng ti ngh rng di tri, ch no
cng t ca vua, trn b t, ai ai cng phc tng nh vua. Nc An-nam lm nhn-dn ca
Thin-T, khng c ch hng g khc na, c Thin-T ly bn b lm mt nh, tuy nc ti khng ti
chu, nhng trong cnh-th, th cng l mt h-thn ca x-tc vy. Dm ni rng ch tri t bit r
tm-s ca ti.
Bn Lp-o p rng: "Ngy chng ti t gi sn vua qua y, Tha-tng i-thn c bo
rng: "Cc s-thn trc khng bit tuyn-dng thnh- ca Thin-T, khin cho tiu-quc sinh ra nghi
ng, nay cc ng ch hc li cc s-thn trc"; chng ti qua y c gp Th-T ni chuyn, nhng

1
Kh lam chng rt c, nhn-dn x Lnh-Nam tm phng thuc c ba v: vi hu l v con hu di bin nu thnh vi, qut
vo l tru ri nhp vi ming cau m n th tr ht kh c, khi st rt; khi no c khch ti nh th i n cau tru. Nu ngi
ch nh hu tnh hn na th rt ru cay, mi thuc ht, u l nhng v tr kh c v gi c.
31 An Nam Ch Lc - Quyn Tam

ni cng khng ht li, nn lm mt bc th ging-ngh, ph by cho cng l". [Th y chp on


sau]
Nm Ch-Nguyn th 30 (1293), khin Binh-B Thng-th Lng-Tng; Th-Lang Trn-Phu,
em s-thn ca An-nam l Nguyn-i-Php v nc d Th-T vo chu, Th-T khng nghe, bn
dy binh qua nh.
Thng ging nm Ch-Nguyn th 31 (1294), vua Th-T bng; Thnh-Tng Hong- ni ngi,
ra li chiu ch bi binh, khin L-B Th-Lang L-Hn, Binh-B Th-Lang Tiu-Thi-ng sang s An-nam
ban li chiu tha ti Th-T v th s-thn An-nam l o-T-K v nc.

Ph: Tiu-Phng-Nhai S Giao Lc T

(Bi Ta Ca Tiu-Phng-Nhai i S Giao-Chu)1


Lc c Hong- (tc Nguyn-Thnh-Tng) ln ngi, vo thng mnh-h (tc l thng 4) nm
Gip-Ng, Ch-Nguyn (1294), cnh tri t pht huy, nhn-vt vui mng yn nghip, ngn gi m du,
ht ma ngt ngo, khp c cc x xa gn. u tin b s chinh-chin min Nam, la chn s-thn qua
d, sai L-B Th-Lang l L-Hn qua An-nam, m ti l Thi-ng cng i mt ln. Dp v, dng vn,
vic rng r ca nh ng v nh Ngu, khng nhng mnh trng thy m li cn ng ly. Trung-
Hoa i ra ni nguyn-thp (t i m thp), tri qua con ng mun dm rui giong, th-sinh khng
th lm tng, th lm s, l ch-hng v vinh-d ca ngi xa, ti l phn nh mn m lm phn
s-v, khi c s-mnh ln ng ngy m gn gi phn s, trong lc i ng thy ci g, nghe iu
g, th ghi chp ht, khng ng thnh c tp sch, v khc bn n hnh ph bin truyn y.
C ngi khch ch ci rng, y l bn nht-k ca anh i s Giao-Ch, khc bn n hnh cho
cng chng xem, khng khi b ngi ta ch ci l cu danh. Ni nh th ch t ci tit lim khit ngn
ngi ci tnh cn-thn nh mn, m lm mt iu hay ca triu-i thi-bnh, y l s xu h ln lao ca
k thn-t, ti u dm theo ch tiu-tit m cam chu iu s ln nh vy.
Xt t i Tam-i (H, Thng, Chu) tr xung, s thnh tr ca Trung-Quc khng triu i
no hn nh Hn v nh ng. Th m Triu- ch l mt chc quan c ca nh Tn, tim hiu xng
Hong-, li c binh nh qun Trng-Sa, m vua Hn-Vn- phi h li mnh a th sang. Nc
Cao-Ly l mt nc c phong lm ch-hu, qut cng phng-ng, khng chu theo chnh-sc,
m vua ng Thi-Tng thn chinh, cng khng c. By gi tri m vn-hi oai-hng cho triu-nh
k tip, Th-T Hong- l thnh qun, san bng ht cc tay hng c, sp nhp cc khu-vc lm mt,
khp trong tri t, khng st mt ngi no khng phi qui thun. c Hong- ng kim ln chnh-
v, i-x thin-h, ch dng t chiu ch kh giy thc hai, sai nh-thn hai ngi i s ni tuyt-vc,
phm nhng ch ni sng him tr l c v oai tri chi sng n ni, kp n khi s thn n b ci, th
cc v trng-thn ra nghinh-tip; khi ti -th th c cc v tn-tc i theo chu hu, khi ti s-qun, th
c quc-ch thn-hnh ti hi thm, cuc nghinh tip long trng, thy ngi t chy qua chy li, mt
nhc m hi, nn th m nghe li chiu ch, ci u ly mng, hnh nh ti tn sn chu triu-nh.
Dng t biu chc mng v xng thn cng phm-vt, khng dm tr th gi; s long thnh ca
Trung-Quc, cha c i vua no bng c nh th. Nu khng bin chp m truyn li lu xa, th ly
g m by t c ha ca Thnh-Triu.
Bn bin-lc ny, k t Kinh- n nc An-nam, phm nhng chu, qun, ni, sng, nhn-
vt, l-nhc, cc hng ngi c, cng ngi n-dt, chnh s g hay, phong tc g khc, cy l, hoa him,
tnh ngi, php cai tr, cc phng thuc cha lnh bnh, theo th t hng ngy ghi bin r rng lm
thnh mt tp. Knh lc li chiu, chp trn u quyn, ri chp t biu p li ca Th-T dng ln v
cng phm-vt; sau bin c cc bi th tng hnh ca cc bc lo-thn trong triu, cn nhng bi th
ngm vnh trong tic, cng c chp vo cui tp, ng hu i sau c bit s thnh-vng ca

1
Tiu-Phng-Nhai tc Tiu-Thi-ng.
32 An Nam Ch Lc - Quyn Tam

thnh-triu cai-tr mun nc, v ngi i s cng k lm quan ni xa cng c s-tch m kho xt,
ch khng phi l s vinh-d ring ca Thi-ng c-nhn m thi.
Xa ng Thi-S-Cng (tc T-M-Thin), i khp trong thin-h, phng Nam i c sng
Giang, sng Hoi; phng Bc, i ti qun Trc-Lc. Nay Thi-ng, phng Bc i t Khai-Bnh, Nam
ti Giao-Ch, cuc du-lch ny tht l k-tuyt, lm mt pho k-thut hay nht trong i.
Nm i-c th 5 (1301), vua Thnh-Tng nh Nguyn sai Thng-th M-Hp-Ma, L-B Th-
Lang Kiu-Tng-Khoan mang chiu qua d vua An-nam, nn theo k hn 3 nm qua triu cng mt ln;
kp khi vua An-nam t sai s n triu-cng th triu-nh khng sai s na, nhng vn cho dn s-thn
An-nam l bn ng-Nh-Lm tr v nc.
Nm Ch-i nguyn-nin (1308), vua V-Tng nh Nguyn sai L-B Thng-th An-L-Oai,
Li-B Th-Lang L-Kinh, Binh-B Th-Lang Cao-Phc-L sang s An-nam tuyn li chiu d tc v ca
V-Tng Hong-. Lc , Trn-Nht-Tn mt, nn Th-T Trn-Nht-Su sai s-thn qua dng li
biu h v cng l vt.
Nm Ch-i th 4 (1311), sai L-B Thng-th Ni-M-i, Li-B Th-Lang Nhip-C-B,
Binh-B Lang-Trung -D-Kh i s An-nam tuyn li chiu-vn tc v ca Nhn-Tng Hong-.
Qua nm u Hong-Khnh (1312) Th-T Trn-Nht-Su sai s qua dng li biu h v cng l vt.
Nm u hiu Ch-Tr (1321), vua Anh-Tng sai Li-B Thng-th Gio-Ho, L-B Lang-Trung
Vn-C qua s An-nam tuyn c chiu vn tc v ca Anh-Tng Hong-. Qua nm sau (1322),
Th-T Trn-Nht-Khong sai s qua dng li biu h v l-vt.
Nm u hiu Thi-nh (1324), sai Li-B Thng-th M-Hip-Mu, L-B Lang-Trung Dng-
Tng-Thy i s An-nam tuyn li chiu.
Nm Ch-Thun th 3 (1332), vua Vn-Tng sai Li-B Thng-th St-Ch-Nga, L-B Lang-
Trung Triu-K-Hy i s An-nam, tuyn c chiu-vn tc-v ca Vn-Tng Hong-. Qua nm sau
(1333), vua An-nam l Trn-Nht-Ph sai s-thn i cng v dng biu-h.
Nm Nguyn-Thng th 3 (1335), vua Thun- sai s l Li-B Thng-th Thit-Tr, L-B
Lang-Trung Tr-Hy-Thin sang s An-nam tuyn c li chiu-vn tc v ca Kim-Thng Hong-. Qua
nm sau (1336), Trn-Nht-Ph sai s dng biu mng v cng l-vt.

Tin Triu Phng S


(S-Thn cc Triu-i trc)

Hn-S (Cc S-Thn nh Hn)

Lc-gi:

Ngi nc S, do a-v mn-khch theo Hn-Cao-T bnh-nh thin-h. ang thi y, Gi lm


bin-s, thng i s cc nc ch-hu. Khi nh Hn mi thng-nht Trung-Quc, th Triu- hng c
nc Nam-Vit. Hn Cao-T khin Gi em cho Triu- mt ci n lm vua nc Nam-Vit, Gi n,
bi tc, ngi ch h m tip. Gi ni: "tc-h l ngi Trung-Quc, anh em, m m ca tin-nhn
u Chn-nh, nay tc-h i tnh, b l ngha, tip khch khng c l , mun lm ch mt ming
t Vit nho nh, m ch th vi Trung-Quc, snh vai vi Thin-T, t ha n mnh; Thin-T nghe
tc-h lm vua Nam-Vit, khng chu gip Thin-T, nh dp k bo ngc, cc tng vn v u
mun em qun qua dit tc-h, nhng Thin-T ngh rng nh nc mi yn, nhn-dn mt nhc, nn
33 An Nam Ch Lc - Quyn Tam

b qua cha lm, v sai ti em n ph qua phong tc-h lm vua Nam-Vit; ng l tc-h ra ch a-
u n rc, tr mt v hng Bc m chu xng lm ti mi phi. Nay li ly nc Vit mi xy dng
cha thnh, m qut cng ti y, nu nh Hn nghe c s o m tin-nhn ca tc-h m t
ht, git sch tn-tc, ri sai mt vin tng em mi vn qun qua t Vit git tc-h, bt phi hng
nh Hn nh tr bn tay".
nghe xong, bn nhm dy, ngi li t-t, m xin li rng: "ti trong x mi-r, lu ngy
qun ht l-ngha", ri gi Gi li vi ngy cng ung ru v tin hnh-l tr gi n ngn vng,
rt cuc Gi phong lm Nam-Vit-Vng v bo xng thn, tun hnh cc iu nh c ca nh
Hn.
Gi v tu li, Cao-T nh Hn rt p lng, phong Gi lm chc Thi-Trung i-phu. Qua i
Cao-Hu, v triu-nh cm Nam-Vit mua st ca Trung-Quc, Triu- bn tim hiu xng . Hn-
Vn- li sai Lc-Gi qua t li trch , s, li xng thn v triu cng nh li chiu ch.

Trang-Tr:

L ngi i Hiu-V nh Hn. Trong nm Kin-Nguyn th 4 (137 trc Cng-nguyn), Mn-


Vit em qun qua nh bin-gii Nam-Vit. Nam-Vit-Vng l H (chu Triu-) dng th ln vua
Hn rng: "Hai x Vit u l phin-thuc ca triu-nh, khng nn t dy binh, cng-kch ln nhau,
nay ng-Vit t huy binh xm-phm t ti, ti khng dm nh li, ch ch lnh ca Thin-T nh-
ot". Vua Hiu-V sai bn Vng-Khi xut qun qua nh Mn-Vit, ri tr v. Vua li sai Trang-Tr
d vua Nam-Vit l H. H cm n vua Hn, khin con l Anh-T vo lm con tin.

Chung-Qun:

Tn ch l T-Vn, mi 18 tui lm bc-s, vua Hiu-V thng thc vn-chng ca y, cho


lm chc Yt-Gi-Cp-S-Trung ri thng cho lm quan Gin-Ngh i-phu. Lc nc Nam-Vit ho
vi Trung-quc, vua Hiu-V sai s qua d Nam-Vit-Vng vo chu, vng co bnh khng i, Chung-
Qun xin lnh mt di mo di v ha rng s tri Nam-Vit-Vng em v triu-nh, V- khin
Qun i du-thuyt, Nam-Vit-Vng xin triu nh cho php ni-thuc, nhng tng Nam-Vit l L-Gia
pht binh git vua v bn Chung-Qun. Lc , Chung-Qun mi 20 tui, nn ngi ng-thi gi l
Chung-ng (ngha l a con nt h Chung).

An-Quc Thiu-Qu:

Ngi B-Lng, khi trc Thi-T Nam-Vit l Anh-T qua Trng-An lm con tin, ly con gi h
C huyn Hm-n, sinh con l Hng, kp khi Anh-T ni ngi vua Nam-Vit, bn dng th xin lp C-
Th lm Vng-Hu. n lc Anh-T cht, Hng ni ngi, lp m l C-Th lm Vng-Thi-Hu. Nhng
trc khi C-Th cha ly Anh-T, t-thng vi Thiu-Qu. Nm Nguyn-nh th 3 (114 trc Cng
nguyn), vua V- sai Thiu-Qu cng Chung-Qun qua d vua nhp triu, Thiu-Qu ti nc Vit, li
t-thng cng Vng-Thi-Hu. Dn Nam-Vit khng phc tng Vng-Thi-Hu, Thi-Hu s dn ni
lon, mun git T-tng L-Gia, Gia nh git Vng-Thi-Hu v bn Thiu-Qu.

Hn-Thin-Thu:

Ngi thi Hiu-V-. Tng Nam-Vit l L-Gia lm phn, V- sai Trang-Sm em 2000
ngi cng i s qua Nam-Vit. Sm ni: "nh ly s ha ho m qua, th nm by ngi i theo cng
, nh dng v-lc m ti, th s 2000 ngi cng khng ly lm ", bn t chi khng i. Quc-
Tng ca T-Bc hi trc l Hn-Thin-Thu tu vi vua rng: "Nc Vit l nc nh, li c Vng-
Thi-Hu ni ng, ch mt tn L-Gia lm hi thi, xin c hai trm ngi dng s i qua, chc chm
34 An Nam Ch Lc - Quyn Tam

c u L-Gia em v bo tin". Vua bn sai bn Thin-Thu em 2000 ngi qua nc Vit. Lc qun
Thin-Thu vo ph c my p nh v sp tin ti Phin-Ngung, th qun Vit nh v tiu dit bn
Thin-Thu. V- ni rng: "Tuy Thin-Thu khng lp c cng g, nhng cng ng u xung
phong", ri phong cho ngi con l Din-Nin tc Thnh-An-Hu.

C-Lc:

Em b Thi-Hu nc Nam-Vit. V- sai lm ph-tng cho Hn-Thin-Thu em qun qua


Vit, b L-Gia nh git, vua phong cho ngi con l Qung-c lm Long-Hu.

Tn-S (S-Thn i nh Tn)

Thch-Sng:

i V- nh Tn (265-290), lm quan Tn-K-Th-Trung, c sai lm Giao-Ch Thi-Phng-


S.

Tng-S (S-Thn i nh Tng)

Cao-Bo-T:

Nm Khai-Bu th 8 ca Tng Thi-T (970), Thng-Soi Giao-Ch l inh-Lin sai s-thn sang
cng hin, Thi-T h chiu phong Lin quan tc. Bo-T ng lm chc Hng-L-Khanh, tha lnh
cng Vng-Ngn-Ph qua Giao-Ch lm chc Quan-Co-S.

L-Tp:

Nm Thi-Bnh Hng-Quc th 5 (980), ca Tng-Thi-Tng, Tp ng gi chc Cung-Phng-


Quan i s Giao-Ch.

Trng-Tng-Quyn:

Trong nm Thi-Bnh Hng-Quc th 5 (980), L-Hon, ngi Giao-Ch, cp ngi ca vua nh


inh, Trng-Tng-Quyn ng lm Cung-Phng-Quan i s qua Giao-Ch tuyn li d.

L-Nhc-Chuyt:

Trong nm Ung-Hy th 2 (985), nhn L-Hon vo cng, vua Thi-Tng cho Hon nhng c,
gm, gio, lm Giao-Ch Qun-vng. Nhc-Chuyt l chc Ch-Khch Lang-Trung Trc-Chiu-
Vn-Qun, cng L-Gic l chc L-Vin Bc-S, sung lm chc Quan-Co-S qua nc Vit.

Ngu-Tng:
35 An Nam Ch Lc - Quyn Tam

Trong nm oan-Cng nguyn nin (988), phong tc cho L-Hon (989), Tng lm chc Ngu-
B Vin-Ngoi-Lang cng L- lm chc Trc-S-Qun sung chc Quan-co-s i qua Nam-Vit.

Tng-Co:

Trong nm Thun-Ha nguyn nin (990), Co lm T-Chnh-Ngn Trc-S-Qun l Vng Th-


Tc sung lm Quan-Co-S qua nc Vit.

Bi Hnh-Lc ca Tng-Co lc thut rng:

"Chng ti i s v, nhn k chuyn li tng iu khon thuc v hnh-th ni sng v s-tch


ca L-Hon trnh ln:
Cui ma thu nm ngoi, chng ti n ni a-gii Giao-Ch th c vin -Ch-Huy-S ca L-
Hon l inh-Tha-Chnh em chn chic thuyn v ba trm lnh n chu Thi-Bnh n tip, do ca
bin ra bin ln, sng to gi c, vt qua nhng cn nguy-him, na thng mi ti sng Bch-ng,
theo thu-triu m i, ni no m tm ngh ban m, u c qun trm c, ln n Trng-Chu ri n
bn-quc. L-Hon sut ht c binh thuyn v chin c, ly c l tp trn. T , i c m, ti b bin
ch cch Giao-Ch hn mi dm. Bng chc qun lnh h-v L-Hon ti, lm l giao-nghinh (ngha l ra
tip rc long-trng ngoi-). Hon dng nga nghing mnh, hi thm sc-kha ca Hong-, xong
cng chng ti i nga v, thnh-thong mi n cau tru, y l theo phong-tc hu i ca x y vy.
Trong thnh, khng thy c-dn, ch c tri lnh, ch ph-th ca Hon cng thp-thi hp hi, trn ca
nh c hai ch: "Minh-c". Hon th chiu khng ly, ly c rng nm gn y ra mt trn nh
gic b thng ni chn v t nga. Qua hm sau, dn bn i tic tng bng, qun lnh chu hu c
3000 ngi u khc ch "Thin-t qun" trn trn. Cc binh-khi ch c cung, n, gm gio, tm-
g, ... yu t khng dng g c. Bn quan thuc h ai tho vic, th chn vo thn-cn, ai phm
cht li g, th nh ui i, khi ht gin, th cho khi phc chc c. Ch Hon c mt thp bng g,
hnh thc vng v qu kch, c mt hm, mi ti cng ln, nhn ti m hi: " triu nh Trung-Quc, c
thp nh th ny khng?". X y khng c kh lnh, thng chp cng mc o cnh v dng qut.

Vng-Th-Tc:

Trong nm Thun-Ho th 4 (993), Tc ng lm -Chi-Phn-Quan Quc T Bc-s, cng vi


in-Trung Ng-Th-Vin-Chi-Hu l L-C-Gin sung lm An-nam Quan-Co-S.

L-Kin-Trung:

Trong u hiu Ch-o (995), nhn qun Giao-Ch xm phm bin gii Trung-Quc, vua Thi-
Tng sai Qung-Ty Chuyn-Vn-S l Trn-Nghiu-Tu em t chiu-th ban cho L-Hon v khin
Hi-Khang-U l L-Kin-Trung em t chiu cng i qua d Giao-Ch.

Chng-Tn:

Chuyn-vn s tnh Qung-Ty. Trong nm Thin-Thnh th 6 (1028), Giao-Ch qun-vng L-


Cng-Un mt, Nhn-Tng sai Chng-Tn lm iu-t-s qua Giao-Ch.

Lu-Bnh:

Trong nin-hiu Cnh-nh (1260-1264), lm quan V-Tit-Lang-ng-Nam -thp nh chnh-


tng Tnh-hi tr-trt. Lc y, vua An-nam nh Trn khin s cng hin, nn vua L-Tng ban nhng
36 An Nam Ch Lc - Quyn Tam

l-vt p l v h chiu d khen ngi, do Qung-Ty Kinh-Lc-S chuyn t, nhn khin Bnh
em t chiu qua d ch.
An-Nam Ch-Lc Quyn Tam Chung
37 An Nam Ch Lc - Quyn T

An-Nam Ch-Lc
Quyn T

C-i ng-Sn L-Tc Bin

Chnh Tho Vn Hng


(Cc khon chuyn vn qun lng ra mt trn)

i Hin-Tng Hong-, nm Canh-Thn (1260), Th-T ln ngi, bn lun vic nh gic Vn-
Nam, Thi-Soi l Ngt-Lng-Hip-Gii i kinh lc. Ma ng nm inh-T (1257) khin Thi-Soi
sut qun t ng Vn-Nam qua n bin-gii An-nam, mun ra chu Ung v chu Qu, hp i binh
ti chu Ngc nh nh Tng. Thng 12, i qun ng ti N-Nguyn, vua Trn sai qun lnh ci voi
ra nghnh-chin. Lc y c ngi con Thi-Soi tn l A-Trut, mi 18 tui, sut lnh bn gii ra bn voi,
voi kinh hong b chy, quay li ch p qun lnh, khin cho qun nh Trn tan r. n sng ngy mai,
vua Trn ct t cu Ph-L, ri thit trn ti mt bn b sng. Qun Nguyn mun li qua sng, nhng
khng bit su cn, mi i dc theo b sng m bn tn ln tri, tn ri cm xung nc m khng ni
ln, bit l ch y cn, bn sai k-binh qua sng, nga nhy ln t, nh tan r cnh qun An-nam,
tip , i qun git hng mun ngi, chm tn-t An-nam l Ph-Lng-Hu, vua Trn bn chu
hng, ri quan-qun lui v.
Ma xun nm sau, vua Trn dng t biu xin lm ti v cng hin l-vt.
Nm Trung-Thng th 3 (1262), Th-T ra li Ch phong cho Trn-Nht-Cnh lm An-nam quc
vng. Trong nin hiu Ch-nguyn (1264-1294), my ln Th-T cho mi vua Trn vo chu m vua
Trn c thc bnh khng i, n nm inh-Su (1277), th mt.
Th-T Trn-Nht-Huyn k lp, Th-T sai s qua mi, li thc c b au. n nm Nhm-Ng
hiu Ch-Nguyn (1282), quan Hu-Tha l Toa-, quan T-Tha l Lu-Thm, quan Tham-Chnh l A-
L, dng binh ti Chim-Thnh, triu nh sai s qua d nc An-nam cho mn ng v gip qun
lng, vua Trn khng chu. Qua ma ng nm Gip-Thn, hiu Ch-Nguyn (1284), li sai Trn-Nam-
Vng Thot-Hoan v Bnh-Chng A-L-Hi-Nha, em binh gip trn Chim-Thnh. Ngy 21 thng
12, ngy Gip-T, qun lnh nh tr ti bin-gii An-nam, chia ng i: Vn-H L-La-Hip-p-Nhi,
Chiu-Tho A-Thm pha Ty do huyn Khu-n m tin; Khip-tit-St-Lc-Nhi, Vn-H L-Bang-Hin
pha ng do Cp-Lnh m tin; ri i binh ca Trn-Nam-Vng k tip ti sau. Qun ng ng th
ph i Kh-Li v i Anh-Nhi, bt c gin ip l bn -V em chm. Cn tn-trng nh Trn l
Hng-o-Vng Trn-Tun th gi i Ni-Bng. Ngy 27, ngy Canh-Ng, i qun ti nh ph, Hng-
o-Vng rt lui gi chu Lng-Giang, thua chy, qun Nguyn bt c thuyn b vi mi chic.
Qun ng ty ph i Chi-Lng, tc Lo-Th-Quan.
Nm t-Du, Ch-Nguyn (1285), mng chn thng ging ngy nhm-ng, Th-T (vua Trn), t
lm tng em mi vn qun nh mt trn ln ni sng Bi-Than, nguyn-soi -M-Nhi, Chiu-Tho
Np-Hi, Trn-V Tng-Lm-c, dng nhng thuyn bt c nh ph qun nh Trn. Ngy 13
Bnh-Tut, Th-T gi sng L-Giang li tan r b chy. Trn-Nam-Vng qua sng m tic ti cung-
nh An-nam, cc tng ngi th hin t-binh, k th dng u ngi chm c.
Ngy 21, Nhm-Thn, qun nh Nguyn ph i Thin-Hn, chm c tng l Bo-Ngha-Hu,
Th-T lui gi i Hi-Th, lm c ti pha ty b sng, chng gi, qun nh Nguyn t trn v di b
sng bn tn vo, khin cho qun lnh tan ht. Lc , i-vng Gio-K, Hu-Tha Toa-, T-Tha
38 An Nam Ch Lc - Quyn T

ng-C-i, Chnh-Hc-ch, vng li chiu ch, do Chim-Thnh ko qun ti, vo ph B-Chnh,


nh mt sau. Th-T sai em l Chiu-Vn-Vng Trn-Dut-Hu, Trnh-nh-Ton chng c Ngh-
An, nhng b thua chy. Th-T, th nguy cp, sai con ngi anh l Chng-Hin-Hu Trn-Kin
nghnh-chin ti Thanh-Ho, dng dai lu ngy ri sc yu, li khng c qun tip-vin, Chng-Hin-
Hu bn cng bn L-Tc ko qun u hng.
Ngy t-T mng 2 thng 2, Gio-K em qun k-binh li qua sng V-B, ph qun nh Trn,
git c hai tng inh-Xa v Nguyn-Tt-Dng.
Ngy inh-T mng 3, Trn-Nam-Vng nh ph qun vua Trn ti sng i-Hong. Tn-T l
Vn-Ngha-Hu Trn-T-Tun sut c nh ra u hng.
Ngy K-Du mng 6, Gio-K sut bn Chng-Hin-Hu nh ph qun ca ngi em Th-T
l Thi-Soi Trn-Khi ti bn Ph-Tn, chm ngn ngi, Thanh-Ho v Ngh-An u u hng. Vua
Trn s, khin ngi trong h l Trung-Hin-Hu Trn-Dng xin ho. Li sai k cn-th l o-Kin a
b cha em vua cho Trn-Nam-Vng xin ho gii. Nh Nguyn khin Ngi-Thin-H qua tuyn li d
ni: mun xin ho, sao khng thn-hnh ti m bn lun. Th-T khng nghe.
Ngy Nhm-Ng mng 9 thng 3, Gio-C v ng-C-i em thu-qun ra bin vy Th-T
Tam-Tri, gn bt c, nhng nh bn Nguyn Cng ph vua Trn thot khi. Quan-qun thu c
vng bc, t la, n ng v n b rt nhiu.
Ngy 15 Mu-T, em Th-T l Chiu-Quc-Vng Trn-ch-Tc sut c mn thuc ni-ph.
Toa- li vo Thanh-Ho khuyn d ngi quy thun.
Trong thng 4, ma h, An-nam tha c qun ta phng chnh mng, nh ly li La-Thnh.
Ngy inh-Su mng 5 thng 5, Gio-K cng Vn-H phc binh nh vo cung in vua Trn,
nh tan ri, n sng L-Giang hi hp vi Trn-Nam-Vng. Ngy sau, ko qun v. Qun An-Nam
ui theo ti sng Nam-Sch, quan Hu-Tha l L-Hng nh lui c, chm tn ngha-dng, quan hu
ca Hng-o-Vng, l Trn-Thiu. Khi y Toa- nghe i-binh ko v, mi t Thanh-Ho lui
qun, dc ng ngy m khng ngh v phi nh cng qun An-nam, bt c my tng l Trn-
-Php v Nguyn-Thnh. n t Bi-Khanh, tng ca Toa- l L-cc-Trng lm phn, sut
qun An-nam nh vi qun Nguyn, Toa- nhy nga ri xung nc cht ui, qun lnh b tan r,
duy -M-Nhi v Vn-H Lu-Khu, i thuyn nh trn thot, ch Tiu-L i chic thuyn c-n m
nh theo sau, b thua ri t m hng, Th-T cm trung-ngha ca y, sai ngi cu sng v i ng
t-t.
Ma ng nm y, nhng ngi ni-ph l bn Trn-ch-Tc i trm ti Kinh-s vo chu.
Trong thng 3 nm Bnh-Tut, hiu Ch-Nguyn, (1286), Th-T ra li Ch phong cho Trn-ch-
Tc lm An-nam Quc-vng, Trn-T-Tun lm Ph-Ngha-Cng, cc quan ng thi quy thun, u
c chc tc c cp bc.
Nm inh-Hi, hiu Ch-Nguyn (1287), triu nh li dy binh a An-nam quc-vng v nc.
Hong-Thng sai Bnh-Chng o-L-Xch em Mng-C v Hn qun ca bn tnh Giang-Hoi, Giang-
Ty, H-Qung v Vn-Nam, ng-binh ca Qung-Ty, l-binh ca Hi-Nam do ng b vn lng;
bn Vn-H Trng-Vn-H sut mi vn qun, theo mnh-lnh ca Trn-Nam-Vng. Thng 9 ma
ng khi binh t chu Ngc.
Ngy t-Du, 28 thng 10, n huyn Lai-Tn, chia ng tin qun: Tham-Chnh -M-Nhi
cng Phn-Tip sut qun 18.000 ngi; bn -V, Trng-Ngc v Lu-Khu cm qun vi ba vn,
chin thuyn 500 chic, thuyn ch 70 chic, bt u t Khm-Chu m tin.
Ngy 11 thng 11 Mu-Tut, thu qun tin trc qua ca sng Vn-Ninh. Tng An-nam l
Nhn-c-Hu Trn-Da phc binh ti Lng-Sn toan nh t mt sau qun ta, qun ta d bit, trong
lc ban m vy ni Lng-Sn, sng ngy sau, nh ui i, qun Nam cht ui vi trm ngi, bt
c ghe thuyn vi mi chic; -M-Nhi tha thng tin qun, khng ngh ti thuyn lng thc
sau, khng c vin binh, khin cho bao nhiu lng thc chm sch.
39 An Nam Ch Lc - Quyn T

Ngy 23 Canh-Tut, qun b ti t Lc-Chu, chia ng tin ti, Hu-Tha Trnh-Bng, Tham-
Chnh Sch-La-p-Nhi, do ca i Chi-Lng; i qun ca Trn-Nam-Vng do ca i Kh-Li, Hu-Tha
A-Bt-Xch lm tin phong, ng thi tin qun; Hu-Tha i-L cng t tnh Vn-Nam tin qun n
ch Tam-i-giang, cng ngi em Th-T l Trn-Dut giao-chin, bt c hai tng H-nh v L-
Thch.
Ngy mng 3 thng 12, K-V, lc-qun mi tin ti T-Thp-Nguyn, Trn-Nam-Vng nhn v
b mt lng-thc, khin -M-Nhi c qun i cp lng hng ca qun An-nam. Hu-Tha Trnh-
Bng, T-Tha A-L v Lu-Giang p thnh g trn hai ni Ph-Li v Ch-Linh cha lng-thc
nui qun lnh.
Ngy 23 K-Mo, Trn-Nam-Vng li chia qun tin cng, qun thu ca Phn-Tham-Chnh i
theo Trn-Nam-Vng ti Bc-Giang, qun An-nam lp ca sng, phc binh ni rng l nh ui chy,
ri binh thuyn ko ra sng L-Giang, qun Th-T b tan r. Lc , Tnh--S Hu S-t, Vn-H-
Hu (khng r tn) v Tin-Thin-H, gp nhng qun cn st li cc cnh, ch c 5.000 ngi, cng
L-Tc t huyn T-Minh, tip tc i ti, ngy 28, Gip-Thn vo i Ni-Bng, nh vi qun Nam sut
c ngy m, qun ta kit sc b thua; Hu--S t trn; Tc thuc ng li dn Vn-H, Thin-H
cng con ca An-nam quc-vng l Trn-Dc v bn Thim-S Nguyn-Lnh, Ph-Phn L-n em k-
binh cn st li liu cht m nh, thot ra khi ca i.
Ngy 29, t-Du, Trn-Nam-Vng qua L-Giang v hng ty, A-Bt-Xch theo b phng
ng nh ph ca i Hm-T. Th-T rt lui gi ca i Hi-Th, b i-binh nh tan.
Ngy K-Su mng 4 thng ging nm Mu-T hiu Ch-Nguyn (1288) Trn-Nam-Vng v n
c, -M-Nhi do ng bin ra rc, Trng-Vn-H em thuyn lng thc tip tc tin qua.
Ngy 11, Bnh-T, cng qun Nam nh ti ca sng a-Ng, nhn thu-triu xung ri tan.
Trng-Vn-H gp qun ch ti ca sng An-Bang, b chm thuyn mt lng-thc, ri i chic ghe
nh, chy v Khm-Chu. Qua thng 2, Th-T khin anh h l Hng-Ninh-Vng Trn-tung nhiu ln
ti xin u hng, c lm cho qun ta mt mi ri ban m cho qun cm-t ti quy ri cc n, Trn-
Nam-Vng tc gin, sai Vn-H l Gii-Chn t thnh, nhng ngi chung quanh can ngn li. Thn-
N-Tng-Qun Gi-Nhc-Ng hin k rng: "nn em qun v, khng nn li gi". Trn-Nam-Vng
cng ni: "X t nng nc, m-t, lng-phn thiu, qun lnh mt mi", bn ko qun v. Cc tng
thu-l co rng: "Hai ln thuyn vn-ti ti m u b chm, by gi ko qun v, khng chi bng ph
hu ht thuyn b, theo ng b l tin hn c". Trn-Nam-Vng mun nghe theo, nhng bn tu-
thuc cn li.
Ngy 3 thng 3, inh-Hi, Hu-Tha Trnh-Bng, Thim-Tnh t-Mc, sut qun k-m n
rc qun thu, qua ch ng-H, b sng ngn tr phi i v ng c, nhng cu, cng u b qun
An-nam ct t ch nh qun ta. Trnh-Hu-Tha hi nhng ph-lo do qun ta bt gi, ri m li
theo con ng khc m i, theo kp i qun ra khi ca Ni-Bng. Qun Nam li phc binh nh ct
t mt sau qun ta, Vn-H p-th-Xch, Lu-Th-Anh nh ui i, bt c cc tng l Phm-Tr
v Nguyn-K em chm.
Ngy 7 Tn-Mo, thu qun ti Trc-ng, qun An-nam ti nh, b Lu-Khu nh lui, bt
c 20 chic thuyn, -M-Nhi khng i ng bin v, tri li, do sng Bch-ng m di, gp qun
ch, -M-Nhi t lnh qun lnh ti lng thc nghnh-chin, Phn-Tham-Chnh, Hoch-Phong ng tip,
va thu triu xung, qun b hm. Trn-Nam-Vng nghe qun An-nam o hm sa nga m gi i
N-Nhi, bn khin quan chu T-Minh l Hong-Kin, dn i ng khc, thng ti Lc-Xuyn, ton
qun c v.
Nm Canh-Dn hiu Ch-Nguyn (1290) Th-T mt, con l Trn-Nht-Tn k lp. Qua nm
Qu-T hiu Ch-Nguyn (1293) sai s-thn l o-T-K ti dng l cng hin, Hong-Thng ly c
qua vi nhiu ln m khng n chu, bn gi T-K t Giang-Lng, lp An-nam Hnh-Tnh, sai Lu-
Quc-Kit cng ch-hu Vng-Nh-Ct-t, v.v... ko qun qua nh, do i-Vng ch-Ct-L-i
tng qun vic chinh pht. Ma ng nm y, tr binh ti Tnh-Giang, ch ma thu sang nm tin pht.
Thng ging ma xun nm Gip-Ng, Ch-Nguyn (1294), vua Th-T bng, Thnh-Tng Hong- ln
40 An Nam Ch Lc - Quyn T

ngi, xung chiu bi binh, tha ti An-nam v th s-thn l o-T-K v nc. Vua Trn-Nht-Tn
dng t biu chc mng, sai s qua t ti, xin vnh-vin lm ch hu v chiu l thng nm cng hin.

Tin Triu Chnh Tho


(S Chinh-pht ca cc Triu-i trc)

Nm th 33 i vua Thu-Hong (214 trc cng-nguyn) nh Tn ra lnh cc qun p, bt bn


dn trn trnh, nhng k i gi r, nhng k bun bn trong ht u phi i lnh, li sai quan U l
-Th em qun lu-thuyn, sai quan Gim tn Lc o sng ch lng-thc, qun Tn i su vo t
Vit, xm chim t Lc-Lng, t lm cc qun Qu-Lm, Nam-Hi v Tng-Qun y 50 vn
ngi i lm lnh th Ng-Lnh. n cui nh Tn, quan U qun Nam-Hi l Triu- nh ly c ba
qun, ri t lp lm vua. Cao-T nh Hn nhn dp phong Triu- lm Nam-Vit-Vng.
n i b Cao-Hu cm Nam-Vit khng c mua cc st ca Trung-Quc, tc gin
tim ngi, t xng , pht qun nh bin-gii qun Trng-Sa, Triu-nh nh Hn sai tng-qun
Long-L-Hu nh li, va tri nng, kh m thp, nn qun lnh mt nhc khng qua c Ng-Lnh.
Qua hn mt nm, Cao-Hu bng, tc th Triu-nh cho bi binh.
Nm Kin-Nguyn th 4 ca Hiu-V- (127), nc Mn-Vit dy binh nh Nam-Vit, vua Vit
tn l H (chu Triu-), gi theo li ha vi Thin-T nh Hn, khng dm t tin pht binh nh tr,
ch dng th ln Triu-nh, vua Hn lin khin Vng-Khi v Hn-An-Quc nh Mn-Vit. H cm c
nh Hn, sai con l Anh-T vo hu vua. Anh-T mt, con l Hng k lp. Tng Vit l L-Gia lm
phn, V- sai Hn-Thin-Thu em 2.000 ngi ti t Vit, Gia ni ln nh git vua cng s-gi nh
Hn (L Thin-Thu) ri lp Kin-c lm vua.
Nm Nguyn-nh th 5 (112), Hn V- khin V-U L-Bc-c lm Phc-ba tng-qun,
ko qun ra qun Qu-Dng ri xung sng Hong-Thu; Ch-tc -U Dng-Bc lm Lu-thuyn
tng-qun ko qun ra D-Chng, xung Hong-Ph; ngi Vit l Qui-Ngha-Hu lm Qua-Thuyn-
H-Li tng-qun ko qun ra Linh-Lng, ri xung sng Ly-Thu ti qun Thng-Ng. Li sai ngi
Vit l Tr-Ngha-Hu em bn phm-nhn qun Ba-Thc v pht qun lnh D-lang ko xung ng
sng Tng-Kha, tt c l 100.000 qun chia ng m tin ti.
Qua nm Nguyn-nh th 6 (111), o qun tinh-nhu ca Lu-thuyn tng-qun, u tin
hm c Tm-Gip, nh ph Thch-mn, bt c thuyn ch la ca nc Vit, ri ch qun ca
Bc-c ko ti cng i n thnh Phin-Ngung. Bn L-Gia gi thnh, qun nh Hn nh bi Gia ri
phng la t thnh. n ti Phc-ba lm dinh, mi cc ngi u hng ban n th, li khin h r nhau
ti quy thun. Rng sng mai, th ngi trong thnh u ra u hng. Trong ban m, bn L-Gia
trn v ng bin, Phc-Ba bn khin tng ui theo bt Gia. Qun ca Qua-Thuyn-H-Li tng-qun
v qun D-Lang cha xung kp th nc Nam-Vit dp yn, bn chia ra lm chn qun. Giao-Chu-
K chp rng: "Lc y t Vit mun t ton, c ba ngi Lc-hu dt tru, dng mt ngn chung ru,
cm c s sch h-tch ca ba qun Giao-Ch, Cu-Chn v Nht-Nam ra n Phc-Ba m u hng. L-
Bc-c cho ba ngi y lm Thi-Th ba qun ni trn v Lc-Vng cng Lc-Tng c tr dn
nh c.
Nm Kin-V th 16 ca Hn Quang-V- (sau cng nguyn 40), ngi n b Giao-Ch l
Trng-Trc lm phn, qun Cu-Chn v qun Nht-Nam u hng ng theo, nh cc qun, p, cp
c 60 thnh, ri t lp lm vua. Quang-V- bn h chiu cc qun Trng-Sa v Hp-Ph chun b
thuyn b, sa cu, ng, m rng khe hi, tch tr lng thc, ri c M-Vin lm Phc-Ba tng-
qun, Ph-Lc-Hu Lu-Long lm Ph, on-Ch gi chc Lu-Thuyn tng-qun, do thu lc hai
ng cng tin nh Giao-Ch. M-Vin do ng duyn-hi tin qun, gp ni th lm ng, tri hn
1.000 dm, ko qun ti Lng-Bc nh nhau v i ph qun Trng-Trc, ri ui theo ti t Kim-Kh.
n nm Kin-V th 19 (43), M-Vin chm yu tc l Trng-Nh (Nh l em gi ca Trng-
Trc) v nh lun c d ng, bn -Lng, n huyn C-Phong, bn ny chu u hng, t Lnh-
41 An Nam Ch Lc - Quyn T

Nam u c bnh-nh. Vin cng ngi Vit thn minh ch- c tin vic cai-tr, t Lc-Vit
phi tun y quy-ch ca M-tng-qun.
Nm Kin-V th 20 (44), M-Vin ko qun v Kinh-s. By qun Giao-Ch, khi i cng-hin,
u phi do ng bin ln huyn ng-d (thuc huyn Hu-Quan Phc-Chu) m dng l vt.
Trong hiu Hong-V ca nh Ng (222-228), Tn-Quyn sai Trn-Th qua thay S-Nhip lm
Thi-Th qun Giao-Ch. Con S-Nhip lm S-Huy khng vng mnh, c binh gi ca bin. Nm Kin-
Hng nguyn-nin (252) vua nh Ng dng L-i lm Th-s qun Giao-Ch cng Tit-Tng c
qun 3.000 vt bin qua nh min Nam. C k ni vi i rng: "Huy cy c n trc ca ng cha
li, nhn dn trong mt ci Giao-Chu ng h, cha d nh c". i ni: "Huy cy th xa, thng
lng phn nghch; khng ng qun ta bng ti, nhn y cha chun b, nh thnh-lnh, th nht nh
phi c, nu tr ni, khng tin qun by gi, th s h gi gn bn cht; man di my qun u
hng theo, th du c tr khn n bc no, cng khng lm g hn c". Ni xong, bn qua qun
Hp-Ph, cng vi vin qun th l i-Lng u tin. i dng em S-Nhip l S-Ph lm vai s-hu-
tng-s, qua thuyt, Huy sut c su anh em ra hng, i chm ht v em u v Mt-Lng. Qun
nh Ng tin ti Cu-Chn, chm bt mun ngi, li khin quan tng s tuyn b c ho ti Ph-Nam
v Lm-p. Bi vy cc nc u ti cng-hin phng-vt.
Nm Vnh-An th 5 ca nh Ng (262), quan li trong qun Giao-Ch l L-Hng git Thi-Th
Giao-Ch l Tn-T, ri em t qun y ph theo nh Tn.
Vua V- nh Tn dng Dng-Tc lm Thi-Th qun Giao-Ch, Tc nh ui chm c -
c l Tu-Tc v bn quan Th-S l Lu-Tun. Nm u hiu Kin-Honh (269) Vua Ng l Tn-Ho
sai Gim-Qun Ngu-T, Uy-Nam tng qun Tit-H, Thng-Ng thi-th o-Hong do ng b i
ti, sai Gim-Qun L-Min, c-qun T-Tn do ng bin Kin-An i ti, hp ti qun Hp-Ph
qua nh Giao-Ch. Nm th 3 (271), Hong theo ng bin n thnh-lnh, i thng ti Giao-Ch, nh
hm c thnh, git c my tng do nh Tn t ra.
Nm Nguyn-Gia th 23 (446), ca Tng-Vn-, vua Lm-p l Phm-Dng-Mi lm phn,
quan Th-S Giao-Chu l n-Ho-Chi cng tng qun Tng-Xc em qun ti nh thnh Khu-Tc,
Dng-Mi chy qua Tng-Ph, c qun lnh ci voi ra chng c. Tng-Xc ngh rng ging s-t oai
phc c trm loi, bn ch ra hnh s-t gi, cho i trn vi voi, qu nhin voi kinh hi, chy by,
qun gic ri lon tan r, qun nh Tng bn khc-phc Lm-p v thu hoch c nhng qu bu.
Trong thi Lng-V- (502-549), ngi Giao-Ch L-Bn lm phn, vua V- ra li chiu cho
Th-s Dng-Phiu v T-M Trn-B-Tin qua nh, qun chng ca L-Bn ng n ti h in-
Trit, cc qun-s s, np ti ca h, khng dm tin; B-Tin ni rng: "qun ta xut trn lu, m
khng c vin binh, nhng vo gia rut ngi ta ri, th nn qu quyt chung sc m nh", nhng
qun lnh khng ng theo. m y, nc sng dy ln bt ng, trn vo trong h, B-Tin em binh s
thuc, theo dng nc tin trc, ri cc qun u gic trng xut trn, qun L-Bn tan v b chy,
Tin ui theo ti ng Khut-Liu, chm c Bn, em u v Kin-Nghip. Anh ca Bn l Thin-Bu
thu-tp tn-qun n vy i-Chu, nhng cng b dp yn.
Nm Khai-Hong th 10 ca nh Tu (590), L-Xun, ngi Giao-Ch, lm phn, Tu-Vn- ra
li chiu cho Dng-T nh dp yn.
Nm Nhn-Th th 2 (602), L-Pht-T lm lon, chim thnh c ca Vit-Vng. Ngi con ca
anh l i-Quyn chim thnh Long-Bin; cn tng l L-Ph-nh chim c thnh -Din. Dng-T
tu ln rng: "Th-S Qua-Chu l Lu-Phng c mu-lc lm tng", nn Vn- khin Lu-Phng
lm chc Giao-Chu-o-Hnh Qun-Tng-Qun, li dng -Chi Th-Lang l Knh-c-Lng lm chc
Trng-S, thng-lnh 27 dinh m tin ti. Phng qun-lnh rt nghim, h ai phm php th chm
ngay. Tuy nhin, tnh rt nhn-i, h qun lnh c au m, th thn-hnh n an-i, iu-tr, cho nn
qun lnh cm mn. Khi qun Tu ko ti ni -Long th gp gic, Phng sai bn Vng-Vinh, Tng-
Ton nh tan, Pht-T u hng ri b em v Kinh-S, cc tay kit-hit u b chm git.
n cui i Vn-, c ngi ni nc Lm-p c nhiu ca bu, nhng lu i khng n
chu. Va lc Lu-Phng mi dp yn Giao-Chu, trong s-nin i-Nghip (605-606), Dng- cho
42 An Nam Ch Lc - Quyn T

Phng lm Hoan-Chu-o-Hnh Qun-Tng-Qun cng i-tng-qun Trng-Tn dng Thng-th


Hu-Tha l L-Cng lm chc Hnh-Qun T-M i ng thu ti qun Bc Cnh. Qua thng 4,
qun nh Tu n nh Lm-p, vua nc y l Phm-Ch sai qun ng gi ni him yu, Phng nh
ui i, qun qua sng -L, qun Lm-p ci voi n c bn mt, Phng khin qun o nhiu hm
h nh, ly c rc lp trn mt, cng qun ch giao-chin, ri gi thua thi lui, qun Lm-p ui theo,
voi xng ti, b sa xung hm, qu chn, Phng sai lnh bn cung n vo voi, voi bn tr li ch p
qun-s Lm-p gia mt trn, nhn dp, Phng dng qun lnh tinh-nhu nh tip, qun Lm-p i
bi, b bt chm k hng vn ci u. Khi qun Tu qua sng i-Duyn, th gic ni him yu cng b
nh ui i; qua khi ch ng-tr ca M-Vin, tr v Nam cn phi i n tm ngy na mi ti
quc- ca Lm-p. Phm-Ch (vua Lm-p) b thnh chy v ng bin, qun Tu bn thu hoch 12
miu ch bng vng (v nc Lm-p truyn n 18 i vua), t ph cung-tht v ghi r cng vo bia
, ri v. Qun i nh cc mt trn k trn, mi phn cht ht bn, nm phn, k c Phng cng b
bnh m cht dc ng.
Nm Thu-Cng th 3 (687) ca V-Hu nh ng, inh-Kin, ngi Giao-Chu lm phn, git
quan -h chu y l Lu-Din-Hu. Qu-Chu T-M l To-Tnh nh dp yn.
S-nin hiu Khai-Nguyn (713-714), ca Huyn-Tng, Soi-trng Giao-Chu l Mai-Thc-Loan
lm phn, hiu xng l Hc-, ngoi th kt giao vi qun ca Lm-p v Chn-Lp, tp hp c 30
vn qun s, chim c nc An-nam. Vua Huyn-Tng ra li chiu sai quan T-Giam-Mn V-tng-qun
l Dng-T-Min v quan -h l Nguyn-s-Khch qua nh, c noi theo con ng c ca M-Vin
i ti ph qun ca Loan, thu nhng xc cht p thnh g ln, ri ko v.
Trong hiu i-Trung (847-859), ca Tuyn-Tng, quan -h L-Trc l ngi tham bo, dn
tnh on thn bn kt thn vi mi Nam-Chiu ti nh hm ph An-nam, gic gi lin tip my nm
khng ngh. n nm th 3 hiu Hm-Thng (862), (ca -Tng), r Nam-Chiu li cng-hm An-nam,
bn dng Thi-Tp thay Vng-Khoan lm chc Kinh-Lc-S, pht cc o-binh cc huyn chu Ha,
Hot, T, Bin, Kinh, Tng, m v Ngc n nh Nam-Chiu. i cha ti Giao-Ch, th Thi-Tp b
vy, ch c th Ph-thnh, qun tip-vin li khng c, nn tan v, Tp phi cht ui. Lc y, cc o
binh ti ng n t Lnh-Nam, tip-t lng hng rt kh khn, vt v. Bi vy, -Tng h chiu
cc qun ca H-Nam v Giang-Ty i ng thu vn ti lng thc tip-t cho binh-s cc dinh.
Trn-Bn-Thch dng th ln vua xin lm thuyn ln ch c ngn hc lng t Phc-Kin ch go i
ng bin th mt thng n Qung-Chu, nh vy qun thc mi . Vua y theo, ri cho Cao-Bin
lnh chc -h, qua thu-phc nc An-nam. Nm th 5, (864) mi tin binh, chm bn Khanh-o-
Su, Chu-o-C, ng hn vn ngi, ph r Nam-Chiu ti huyn Nam-nh, chm Trng-
Thuyn, ngi n u hng n vn ngi, li c-v tng s i nh thnh lu, git c tn tng
mi l on-T-Thin v chm bn n vi vn ngi, nc An-nam tr li yn n. Bin thy t qun
Nam-Hi n qun Giao-Chu, c n di nc, thuyn to thng hay chm, bn tu vi vua xin ph
tan y. T , nhn-dn hai x Giao, Qung, i ghe thuyn trn ng b c bnh yn.
i Hu-Lng, Lu-Nghim1 ca nc Nam-Hn tim hiu vua t Qung-Chu. Nhn c
Khc-Ho chim c t Giao-Chu, Nghim sai L-Khc-Chnh v L-Tri-Thun c binh nh Giao-Chu,
bt con Ho l Tha-M, ri L-Khc-Chnh li gi thnh. Gia-tng ca Khc-Ho l Dng-nh-
Ngh nh ly c An-nam, li b Kiu-Cng-Tin git v thay th. Tng c ca nh-Ngh l Ng-
Quyn em binh vy Cng-Tin. Tin sc yu b thua mi cu cu vi Lu-Nghim, Nghim phong con
mnh l Vn-Vng Hong-Tho lm Giao-Vng em qun cu Tin. Sng-Vn-S l Tiu ch can ngn,
Nghim khng nghe. Khi Hong-Tho ti Giao-Chu, Ng-Quyn git Cng-Tin, ri em qun n
nh Tho. Trc , Ng-Quyn cho cm nc vt nhn v bc st ca bin ri, khin ngi em
thuyn nh, ch khi nc thu triu dng ln th khiu-chin, gi thua, chy trn. Hong-Tho ui theo,
mt lt sau, thu triu xung, cc chin-thuyn ca Tho b mc nc, khng tr v c, khin cho qun
b tan r v cht ui. Khi y, Nghim ti n tr ca bin cu-tr, nhng nghe ni Tho b tht
trn, bn tr v.'

1
Nguyn-vn chua rng: "m l Nghim, tn c l Th".
43 An Nam Ch Lc - Quyn T

Nm Thi-Bnh Hng-Quc th 5 (980) ca Tng-Thi-Tng, inh-Lin Giao-Chu mt, em l


Trin k lp, b i-tng l L-Hon cp ngi. Vua Thi-Tng gin, c binh qua nh, dng Lan-Chu
on-Luyn-S l Tn-Ton-Hng, Bt-Tc-S l Thch-Hu, T-Gim-Mn-V i-tng-qun l Thi-
Lng lm chc Lc-l-Binh-M-Tng-Qun, t ng Ung-Chu tin qun; Ninh-Chu Th-S l Lu-
Trng, n-B-Kh-S l Gi-Thc, Cung-Phng-Quan-Cc-Mn-Chi-Hu l Vng-Son lm chc Thu-
Qun Binh-M Tng-Qun do ng Qung-Chu tin qun. Li dng Ng-Xng-Du lm chc Tri-Giao-
Chu-Hnh-Doanh Thng-Tc. Bn Ton-Hng t gi; Thi-Tng li h chiu cho dn tin, khin Lng-
Qunh thit tic vn Ngc-Tn tng tin.
Ma thu nm y, (nm th 5), cc qun khi hnh, n thng 12 ph c hn vn qun Giao-
Ch. Qua nm sau (981), vo ma h, li sng Bch-ng chm gn ngn ngi, bt c thuyn 200
chic, tr qun ti Ba-B. Chuyn-vn-s l Hu-Nhn-Bu cng o tin-qun tin su vo, b tht bi
lun. Bn Ton-Hng do ng thy v ng b ti lng a-La, khng gp Nhn-Bu, bn tr v Ba-
B. L-Hon gi u hng d ch, Nhn-Bu bn trng k m b hi. Giang-Nam Chuyn-Vn-S
Ha-Trng-Tuyn c tin, mi sai ngi tu ln, Thi-Tng h chiu rt qun v v sai s-thn git c
bn Lu-Trng, Gi-Thc v Vng-Son, nhng Trng mc bnh m cht, cn bn Thc v Son b x-
t ti chu Ung. Qua ma ng nm sau (982), Tn-Ton-Hng cng b x-t; Trn-Khm-T v Thch-
Hu u b ti, v cuc dng binh nh t Giao-Chu sai k-lut n ni bi trn.
Trong thi Tng-Thn-Tng (1068-1085), Vng-An-Thch lm T-Tng, mun lp cng ti
bin-thu, nn dng Thm-Khi lm chc Tr-Qu-Chu, c nh ly t An-nam, ri kim-im, t tp
nhng qun mn-mi ca cc khe ng, li cm Giao-Ch thng thng vi chu huyn, v vy Giao-Ch
tc gin, hai chuyn lp mu vo quy ri bin-gii Trung-Quc.
Nm Hy-Ninh th 8 (1075), vua Giao-Ch l L-Cn-c (tc l L-Nhn-Tng) dy binh nh
hm ba qun Khm-Chu, Lim-Chu v Ung-Chu. Thn-Tng dng Triu-Tit lm chc An-nam Chiu-
Tho-S, cai qun chn v tng-qun, ri li dng Quch-Qu lm Tuyn-V-S, Tit lm Ph, Qu n
Trng-Sa, c sut cc o qun tin binh khi phc Ung-Chu; li sai cc tng nh ly chu Vnh-
An, huyn Tn-Bng; kh ng chu tng l Hong-Kim-B, Linh (?) u hng. o-Bt t tp qun
lnh ng Hu-Giang hp vi Quch-Qu ng ti T-Minh. Nhn khin Yn-t nh chu Qung-
Nguyn, Quan-St-S l Lu-ng-K phi u hng. Qun nh Tng ko v tr ti sng Ph-
Lng, nhng b chin-thuyn ca Giao-Ch n 300 chic u ti b sng, mun ti khng c, Qu
bn mu rng: "php dng binh l la cho ngi ta n, ch khng cho ngi ta la mnh n, by
gi ta gi lm trng tri, th n t ti nh". Qu nhin qun ch ti nh, b bi trn kh ln, qun nh
Tng bt c Hng-Chn Thi-T v i-tng Nguyn-Cn, v.v... L-Cn-c yu th bn dng biu
xin hng, v tr li t ai cp cho nh Tng.
Khi trc Vng-An-Thch cng Ng-Sung trc mt Tng-Thn-Tng ci v vic Giao-Ch,
An-Thch cho l ly c Giao-Ch. Sung th ni: "ly c cng v ch". n lc L-Cn-c dng biu
xin hng, th Thn-Tng thun cho v cho ko qun v. Vua bo rng: "Triu-Tit c cng, cn Quch-
Qu dung gic, nn ging Qu xung chc T-V-Tng-Qun v an-tr Ty-kinh, v thng Tit ln
chc Hu-Chnh-Ngn ti Long--Cc v gi chc Tr-Qu-Chu. Bnh-Bch-Xuyn huyn My-Sn,
bin chp chuyn Giao-Ch, trc th ni Tit c cng cao v Qu c ti tr ni qun-s, sau li ni Qu
c cng v Tit th khng c, hai li ni trn, hy tm ghi chp li.
An-Nam Ch-Lc Quyn T Chung
44 An Nam Ch Lc - Quyn Ng

An-Nam Ch-Lc
Quyn Ng

C-i ng-Sn L-Tc Bin

i-Nguyn Danh Thn Vng Phc Th Vn


(Nhng Bc Th ca cc Danh-Thn nh i-Nguyn gi qua nc
An-nam)

Nm Ch-Nguyn th 19 (1282), Si-Trang-Khanh lm chc An-nam Tuyn-U-S-Ty -


Nguyn-Soi, gi th cho Chp-S ca Th-T An-nam nh sau:
"Bn ty vng li thnh-ch ti qu quc cng cn, ct-yu trn-ng bin-cnh v an-y cho
nhn-dn c yn vui nh trong mt nh, ngoi ra khng c -nh no khc. Mt s qun-s i theo, l
hng ngi chu chc hai bn, ch khng phi qun lnh i chinh-pht hoc chin-u vi ai c. Ti s
qu-quc khng r thnh-n ca Hong- v -nh ca chng ti, ri sinh ra s nghi ng lo s chng,
cho nn ngy ti mi n Tnh-Giang, trc ht sai L-Trung-Tn sang by t m- ca Triu-nh vn
khoan-hng thng nc An-nam; cn s by b xe nga qun lng v nhn-phu, c theo l th quc
vng phi cho ra bin-gii n tip. Bn ty ngy 16 thng 3 ti t Th-Bnh xung nga, n ngy
20 l ti . Nay c L-Vn-Tu em th li ni mun hon vic thng-lng m khng ni r ngy no
nghnh tip i-qun, lm nh th, l trong cn cht cha s hoi-nghi, cha ht lng thnh-thc. V
li, trc y ti phng-s qua An-nam, h c ni di, xem s thnh thc ca k trc, th suy ra vic
ngy nay cng khng c iu g gi-di. n nh Th-T v nhn-dn An-nam, i vi s-v ny c li
hay khng, sau khi phng li chiu ch s t bit. V phn Bn-ty nghim cm cc qun-s, li-thuc
khng c xm nhiu nhn-dn, ngoi ra li sai quan Bn-Ty Kinh-Lch v Lnh-S l Vng-Lng ci
nga i kim-im cc vic qun-lng, qun-phu, nga trm, nhng th m quan vin ca Bn-ty cn
dng, hn cho su ngy phi ti Th-Bnh, nu tri vi k hn nh, Bn-Ty v nc s tu vi Thin-
triu khu-x mt cch khc. Nhng ngh rng qu-quc n-cn qui-ph t my chc nm trc, ch v
thiu iu ng n, khin cho sinh ra nhng iu li hi, h chng nn xt n ru? Xem th cho r,
chng i ni di.
Hi y Si-Thung vng lnh s-mng em qun a Trn-Di-i v nc, nhng quc dn khng
nhn nhn (i Trn-Nhn-Tn).
Th-vn ca Thng-Th Trng-Lp-o hiu Hin-Khanh gi cho Th-T An-nam
Nm Ch-Nguyn th 28 (1291), quan Thng-Th B-L l Trng-Hin-Khanh gi th cho
Th-T An-nam nh sau:
Ly mt tm lng thnh tht, khng k s him-nghi, gia hai nc nn ni thng iu li hi
vi nhau.
Chng ti knh vng mnh vua sang s ni xa xui ny. Ngy ra i, cc quan i-thn trong
triu c ni rng: "Li chiu ch nh tri t i vi mun vt, khng ch no l khng m bc ch che,
tuy nhin, nc nh hay nghi ng, cc ng nn ni r cho Th-T bit": V chng Triu-nh i-Nguyn
cao c, t i Tam-i, cha c thi-i no snh kp. Phng Bc vt qua ni m-Sn, l c-nghip
ca Thnh-triu; phng Nam qua khi b Vim-Hi, tt c cc nc u xng thn; Hi-Ht, mt t
trng x Ty-Vc, bng sa-mc m n dng l-vt; Cao-Ly, mt quc-vng ng-Dy, cng vt
bin ti chu; cc vua nc Khit-an, N-Chn v Ty-H, v tri tri, cho nn b tiu dit; cc quc-
45 An Nam Ch Lc - Quyn Ng

trng Bch-Tht, Cn-Ng v Th-Phn, v vng mnh m c kt lm thng-gia; cc nc Vn-Nam,


Kim-X v B-Cam cho con vo Trung-Quc lm tin. i-H v Vong-Tng ti Trung-Nguyn u xin phc
tng lm dn. Duy c Nht-Nam, l nc nh b, b ngoi th trang-tc phc-tung, m trong lng cha
cm-ha, tuy lm ch-hu, chu l cng-hin, khng h thiu, m cha ht lng trung thnh. Xt li s
dy binh tr ti, c nhin l l chnh ng ca nc ln; m xp do trn trnh cng l lng khim-tn
ca tiu-quc, nh th mi phi l. C sao li chng c vi Trn-Nam-Vng, tranh u khng h
nhng b, qun c phn vua ti m dm lm; no phi nh i vi bn -M-Nhi, dng mu-k m
thng trn c u. Trong Kinh Xun-Thu c li trch: "Ng-bt-vi", (ngha l nm iu li)1, trong
quyn Lun-Ng c o: "Tam-kh-u", (ngha l ba iu ng s)2, ngi qun t phi nn bit. Ngi
xa c ni: "nh va th chu, nh mnh th chy", cu ni y, nay sao khng p-dng? Ti li ca
Th-T, tht Thnh-triu khng tha th c m cn khng bit.
C 3 iu khng nn nh sau:
1.- Nu nh qun lnh ca nc ln n nh, m nc nh c gi ly b ci, d tht trn cng
khng hi tm, th dn nc nh phi b t ai m trn ni gc bin, tuy sng cng nh cht, tuy
cn cng nh mt. Nh vy, khng th trng cy vo ni bin him-yu c.
2.- Hn 400 chu t Giang-Nam, khng ng ni mt mi nhn ca x Trung-Nguyn, v li
An-nam so vi Giang-Nam, bn no ng c hn? Vy lm th no m chng cng Thng-Quc? Nm
nay cng nh, sang nm cng nh, hm nay cht mt s, ngy mai cht mt s, nhn-dn tiu quc
c bao nhiu, c m cung cp s lnh khng? Nh vy, khng th li vo s ng ngi c.
3.- Nh Tng lp quc hn 300 nm, mt mai mt sch nh qut. Nc An-nam trc y cng
nh Tng lm ngha cha con, hai nc gi gn nhau nh mi che rng, nay mi mt th rng phi
lnh, cha cht, th con phi c-c, l l tt nhin vy. S d m con khng n ni c-c l v bit
thn-phc triu Nguyn, y l hp vi o tri v c kh-vn tng-thng vy. Nay b o tri m cy
sc ngi, l phi bi vong, quc vn khng th lu di c, h chng phi tri vi o tri hay sao?
Ti c nghe ni: "H ai thun theo tri th hng vng, tri tri th dit vong". Thi xa cc
nc ch hu hoc n chu ti chn Kinh-S, hoc hp Hi-ng ti Hi-Qun Bang-Nhc (cng nh
Ph-Chnh-Ph hay C-Mt-Vin). Khi c vic gic gi th bt lun ngy gi, vt ra khi b ci m khng
ly lm kh khn, nay Th-T s g ni cao sng rng m trnh mt gy ra ci ha binh-qua lin-kt;
l ch sai mt ly, m i xa ngn dm vy. Vic cp-tc ngy nay l phi hi-ci iu li ca mnh m
sa mi, vo triu ti ti, Thnh-Thin-T l vua mun nc, c- nh vua Nghiu, vua Thun, ni
khng khi no nut li, t Ngi tha ht ti li nh v gia n ln, ri nc An-nam s c thnh mt
nc hng hnh-phc ngn nm, c thng gn gi nhau, nh con vi cha m, vui v khng g hn
na. Th-T nc nh, gp c s li ch, may mn nh ngy nay. Ngy sau cc nc duyn-hi,
du c xy ra s xm lng b ci, nhng ai dm ng chm ti nc An-nam? Tht ra ci oai c to ln
ca triu Nguyn ta ng nng ta, ng trng cy, ng n nh lm vy! Ci c an nguy trong mt
hi th, cch nhau khng lt mt si tc, ti khng phi l ngi thuyt-khch, Th-T ch d nghi
ng. Ni nh vy, m cha c tin th tu Th-T t lo liu, nu ngy sau c gp cn hon nn, th
ti khng bit na.
(Sau khi c xong bc th ni trn, vua ti nh Trn nhn nhau m ni: "S-thn thin-triu tht
l mt nhn-vt ng lm gng". Ngy mai, Th-T c th phc p).
Quan Bnh-Chng l Lu-Nh-Bt- nh yn gic Hong-Thnh-Ha ri gi th
cho vua An-nam
T khi nh Tng mt nc, cc khe ng qui thun hn 20 nm, tuy khng lo vic cng-hin,
nhng Thnh-triu coi nh cc chu qun xa xui, nn b qua, khng thm k n, khin cho vi ba

1
Sch T-Truyn, n-Cng nm th 11 chp: khng o c, khng lng sc, khng thng yu ngi thn, khng chng minh
li ni, khng xt mnh l c ti, phm nm iu khng phi, m i chinh pht ngi khc.
2
Sch Lun-Ng, Khng-T ni: ngi qun-t c 3 iu s: s mnh tri, s bc i-nhn, s li ni ca thnh-nhn.
46 An Nam Ch Lc - Quyn Ng

nm tr li y, tn Hong-Thnh-Ha m-kt vi nc ngoi, nui gi lng lm phn. Bi vy, chng


ti mi c cuc chinh-pht ni b-bin ny. Khng ng chp-s li dung np phn-thn t gy s
bin gii; nh tn Thnh-Ha ny phnh ph cc ngi nh, tr tnh in cung, khng khc g k bn
tri, t t, chm nn x-tc m t. Ti v th m lo cho Chp-s1, dung np ni cng nh nui cp
trong nh t-v, cm ngc li gm thi-a (gm sc bn), m giao cn cho ngi ta cm, tht l
khng li cho mnh. Tuy a ngu di n bc no cng hiu bit c. Ngy mng tm thng 11
nguyn-nin v ngy 21 thng 2 nm th 2, nc ti hai ln a th qua ni r , m chm
lu ngy khng thy tr li, l v c g?
i! t Thng-T (ch ca Thnh-Ha) ct ly b di v qua b ngang, khng n 200 dm
vung; k c nh, m tng ngi, khng y 5.000 nc nh, ch l mt gic n-np m Chp-s li
vin-tr cho chng n.
Thnh-triu i vi Chp-s, Chp-s i vi Hong-Thnh-Ha, ai trng, ai khinh? t rng c
thin-h, ngi ng c bn bin m so vi t Thng-T b mn, ai ln ai nh? Bn trng bn khinh,
thy khc nhau s kh d, bn ln bn nh, d thy phn bit ni an nguy, khng bit Chp-s toan
theo iu kh m cu yn, hay l theo bn d m chu nguy ? By gi, ti xin v Chp-s th vch ra ba
k hoch: hin nay tn Thnh-Ha, tri t khng dung, nhn-dn v qu-thn u gin, thot thn i
trn, da vo cht oai linh i trc li, nh con ch cht b tri c, nu n khng i em binh ti
nh, t tri mnh n u hng m lui ti lm ti, t t nh c, l thng-sch. a gii Thng-t
lin vi Chp-s, ch cn mt vi ngi t hu ng-c vi n, dng chc phnh d n v giu trong
nh, ni rng khng cho ai nghe bit ri nhn c-hi y, bt m ct u em hin cho Triu-nh, l
Trung-sch,... Nu dng hng ngi gian nhng lm mi che rng, ly hn o ngoi bin lm giu che
nh, giu-gim gip-, m khng chu em np, rt r nghi ng m cha quyt on, nh vy b trong
mang ting dung-np k bn-thn, b ngoi li li ngha th phng Thng quc, ngi ch cng nhau
quyt mt trn hn thua, l h-sch. Hn nh thi hnh theo h-sch ni trn, th ti s tu ln
Hong- r. Oai tri khng lng bit c, hoc c mi ha binh-cch, th Chp-s phi lo sa son
chin-thuyn, xy thnh cho cao, o ao cho su, nh ca kin-c, ng rung trng khng ch qun
ta ko ti m i-ch, ti tng du c mu k qu quyt n bc no cng khng th thi-th nh ngy
trc c. S d ni nh vy l v qun i chinh-pht k bn nghch th c danh-ngha, m c danh-
ngha th qun ra trn c hng mnh, s thng bi rt l r-rt. Mt khi qun nh vua n nh th
cc cnh qun ng tin, dy p trn t ai ca khanh, ph tan ht nh ca ca khanh, th l tt
nhin l my bc thnh bng kin, khng th no chng c vi i qun ca Thin-t. Chp-s cng
s lm nh ngy trc, ch cc v thn-ch i, sut c nhn-dn t gi n tr, chy trn ni khc, n
ni sinh linh trong nc u phi phi gan tri mt cht chc y ng, khng l v c mt a tht
phu m lm cho bao nhiu ngi v-ti cng b ly mi ho, v nc v dn, c ai lm nh th khng?
Ti hin nay ng qun ti Tnh Giang, ch s-gi ti. Vit th ny t thnh tht ca ti, tuy hi
di dng, Chp-s nn cn-thn chn ly.
Nm Din-Hu th 3 (1316), Trung-Th-Tnh Xu-Mt-Vin khin chc Vn-H l
ng-Dc, Lu-Hng tn t l o-Tng v quan vin do Qung-Ty Soi-Ph phi ra l
Triu-Trung-Lng, sang iu-tra vic nc An-nam xm phm a-gii; Sau y l bc th
ca Lu Thin-H (tc Lu-Hng) gi cho vua An-nam
Chng ti trm ngh rng: "nc nh m th nc ln, l ci o s oai tri, dng qun-lc
cu s tm-an, khng phi l ci mu lm yn nc, nhng l thun nghch phi cho r rt, ci c an
nguy phi xem xt n.
T xa nh Hn t ra chn qun, nh ng t ra nm qun, nc An-nam l mt qun hay
qun ni trn, tc l mt x m thanh-gio Trung-Quc lan trn ti.
Nay nh Nguyn nht-thng, vn-ho hn-hp vi nhau, phng ng ti Nht-Bn,
phng Bc ti Sc-Phng, cc nc ngoi thanh gio, t xa ti nay cha tng ni-ph, m by gi

1
Chp-s l ngi c phn s lm mt vic g, y nh Nguyn dng gi vua An-nam.
47 An Nam Ch Lc - Quyn Ng

chu n lm ti, tuy c tm nc mi cy th c-him, khng qui hng, v ti hu-ch1, m nay b


tiu dit v lm qun huyn ca Trung-Quc. Duy c nc An-nam l ni ky-mi, vn c hng
quyn "ph-tr"2, n khoan-hng ca triu-nh so vi cc tiu-quc khc, hn nhiu ri. Hung chi
dng -tch v cng-hin phm-vt, s phn-bit gia thng-quc v h-quc xa nay vn r-rt;
cng-phm ca qu quc vn bc m triu-nh tr li rt hu, nh vy, ci n-hu yn v ca triu-nh
cng rt y . Thnh-triu i vi qu-quc c ph bc g u. Nay v sao khng chu yn gi, li
mun cu th m mang b ci, tuy mt khonh t trong sn-thn khng trong h g, nhng quan-h
n bn- ca quc-gia l vic rt ln. Hn na, nhng k b chm git, bt b, u l dn ca triu-
nh, vic lm y cho l tm-thng tiu-khu, m ti li cht cha tht to nh g ni, ngi c hc-
thc tt khng ai lm nh vy. Tnh-Vin c tin, nhng na tin na ng, cha dm tu ln triu-nh,
s Thnh-Thng ni gin ln chng. Cho nn phi chng ti qua trc, xt nhn tnh hnh, nay mt
trng nhng vic lm u c chng-c hin nhin. S th n th, h c th yn chng? Khng
bit mu m lm iu phn-nghch k no by ra? Hoc do ngi quc-trng hay do quan-li bin-
qun gy ra, xin ni r cho chng ti bit lm giy thn trnh. V bng tr v iu thin m i iu
li, em nhng nhn-dn b bt b cng nhng rung t b chim ly m tr li cho triu-nh, th l
chuyn ha lm phc, th qun hi ti cng c th hon li c. Nu nh chp-m, khng gic ng, cn
tm li ci l, th chng ti tu v Thin-triu, s c ngy thi hnh chinh-pht.
Than i! Nc nh ca Chp-s so vi cng-th ca Thnh-triu, tht trm phn cha c
mt. Hn na, qun lnh c danh ngha hi ti, khi qua qu quc, l tt nhin cng qut sch so huyt
nh ni Thi-Sn trn ng trng, l g m khng tan nt. K thc-gi ni qu quc nguy ngp
lm, Chp-S phi lo liu ngay".
Lc , Th-T An-nam sai Triu-Thnh-Lang l Khng-Tt-Qu, Phng-Ngh-Lang l -Tc-
Dng qua dng t ip v cc vng bc, nhng Lu-Thin-H nhn t ip v khc cc tng
phm.

Tin Triu Th S

Mn-Vit nh Nam-Vit, Hn-V- c binh nh Mn-Vit, Hoi-Nam-Vng l


Lu-An dng th can vua i lc ni rng:
B-h lm vua c thin-h, thi n hu, hon hnh pht, nh nh cc th thu, thng xt k
quan, qu, c, c nui ng gi b lo, chn t ngi tng thiu. c thnh y nhy trn, n ho
khp nhun xung di, ngi gn ti cu thn ph thuc, ngi xa hoi-vng c-, c thin-h
m m, ngi c sng yn n, t-tt sut i khng thy gic l g.
Nay nghe nh ng cuc c binh, toan qua nh nc Vit, ti tn l An, trm ngh m lo cho
B-H. t Vit ngoi a-phng Trung-Quc, dn h u ct tc v mnh, khng th dng php-
ca Trung-Hoa l nc ai m m cai tr c.
T nh Hn nh quc n nay l 72 nm, 2 nc Mn v Vit nh nhau khng bit my ln,
nhng Thin-T cha tng c binh vo t y. Nam-Vit khng c thnh quch, lng xm, ch trong
khe sui, hang v vn tre, t xa tp luyn thu chin; t i su xa, ti tm m nhiu khe sui
rt him; sng ni cch tr gay go, cy ci rm rp, lui ti kh khn khng xit k. Mi trng qua, nh
tung l d, m mun ti th kh khn. Thin-h nh anh-linh ca t-tng, c nc u yn, ngi t tr
n tc bc khng h thy gic, gia nhn dn, v chng v cha con u c yn-n l nh n-c
ca B-h. Ngi Vit ting l lm ti, nhng cng hin khng em v i-Ni, mt tn lnh cng
khng dng g vo vic b trn. Nay chng n nh nhau, m B-H em qun ra cu vin, tc l ly
ngi Trung-Quc m chiu chung bn mi r. Hn na, ngi Vit c tnh khinh bc, phn phc khng

1
Hu-Ch: i nh H vua i-V hp 800 nc Ch-hu, ch c nc Phng-Phong ti sau, b vua V git.
2
Quyn "Ph-tr" tc quyn c th t lp hoc t ph vua.
48 An Nam Ch Lc - Quyn Ng

thng, h khng tun theo php- ca Trung-Quc lu ri. H khng phng chiu-ch, bn c binh
qua nh, th ti tng vic binh-cch khng khi no ngh ngi c. Pht qun vo t Vit l vn-
quan trng, phi i kiu qua ni, cho vo sng; i vi trm ngn dm ton l tip gip rng su, tre
rm, dng nc trn di u vp phi , trong rng li nhiu rn c, cp d, n ma h, tri nng,
thi sinh ra chng th t, hoc lon, gian-nan, vt v v tt bnh tip ni vi nhau. Qun lnh cha tng
cm gm giao chin, nhng ngi t trn v b thng chc ng. Ti li nghe sau khi nh gic, t
b mt ma, v dn mi ngi y kh su kh, lm cho m dng mt iu-ho v nh-hng ti tri
t, do m sanh ra tai hi.
B-H c snh vi tri t, n thm n c cy, c mt ngi no i rt khng hng trn
tui tri m cht, th cng ly lm thng xt, trong nc khng trm cp g ng lo s m li khin
cho binh lnh phi thy ni chin-trng, tm dm ch hang ni, dn bin-gii ban ngy phi ng
ca, ti i lm n, m vn khng m no. Ti l tn An ny, trm ngh rng B-H nn trong vic dn
l phi hn. Ti li cn nghe nc Vit khc vi Trung-Quc, tri hn cho mt dy ni cao, xa nay
khng ai bc chn ti, xe nga khng thng, hnh nh tri t cch bit nc trong v nc ngoi
vy. Hung chi phng Nam nng nc v m thp, gn ma h th kh c v nng ny kh chu, nhn-
dn phi trn trung di nc. C nhiu sn, rn v cc ging su c, bnh dch thng xy ra,
ngi cha cht v gm gio m hai, ba phn mi cht bnh; tuy ly ht c nc Vit, cng khng
b li s hao tn. Gn y, ti nghe ngi i ng ni, vua Mn-Vit b em l Gip git ri Gip li
b dit, dn cha thuc vo ai, nu B-h phi mt trng-thn ti lm iu nhn-c v treo thng
chiu-v, th dn t gi n tr, tt s ua nhau quy thun Thnh-c; nu khng dng ti, th ni
tip dng vua on-tuyt, dng li nc dit vong, lp Vng-Hu, bo tn nc Vit, tt nc
Vit s em con chu qua lm tin, chu lm ch-hu v dng l cng. Nh vy, B-H ch tn mt ci n
tc vung v si giy gm thu mt trng hai ( vn vo n) m trn ng c mt phng ch-hu,
khng phin mt tn lnh, khng sn mt cy gio, m c n ln oai u c r rt. i Tn sai quan
U l -Th qua nh nc Vit, ngi Vit trn vo rng ni, nh khng c, ng qun m t
khng, lu ngy qun lnh mt mi, ri ngi Vit ra nh, qun lnh Tn i-bi, bn em cc ngi i
y qua gi gn. Trong lc y, trong nc ngoi nc u tao ng, dn s ri ren, ngi i khng
v, k qua khng tr li, ngi ngi khng vui sng, ua nhau chy trn, m ra trm cp, gy thnh
mi ho ti Sn-ng. Lo-T ni: "H qun lnh u, mc chng gai ", l th. V dng binh l vic
d, mt ch c gic, th bn mt u theo; ti s u bin sinh ra, trm cp ni dy, do ni cuc nh
Mn-Vit m ra. Sch Chu-Dch ni: "Vua Cao-Tng nh nc Qu-Phng n ba nm mi hn c".
Qu-Phng l nc mi nho nh m Cao-Tng l ng vua cng-thnh nh n. Mt ng vua cng-thnh
mt nc ln m nh mt nc mi r rt nh, cn n ba nm mi thng, th bit dng binh khng
th khinh thng c. Ti nghe rng: "o binh ca Thin-T c "chinh"1 ch khng "chin"2, ngha l
i nh u khng ai dm nh li. Nu nh ngi Vit c a liu cht, cu may, nghch vi vin Chp-
S ca n m xung phong i trc, du mt tn phu-xe, gp khi khng phng b, cng git c m
em u v dng ly cng. Nh vy tuy ly c u ca vua Vit, th nh i-Hn cng ly lm thn.
B-H coi chn chu nh mt nh, dn u cng l thn thip c. B-H ch ly c ho m che ch,
khin nhn-dn u an sinh lc-nghip, n mun i, truyn xung con chu v cng v tn, c
thin-h yn nh ni Thi-Sn, bn phng rng buc ly nhau, mt cch vng vng. Cn nh cnh th
ca mi r, khng ng gi ng phin n binh-m mt ngy.
Lc by gi qun nh Hn cha qua khi t Lnh-Nam, va gp dp ngi em vua Mn-Vit l
D-Thin git vua em u np cho Vng-Khi. Khi nhn tin ng qun, co vi Hn-An-Quc v
em u v bo. Vua Hn ra li chiu bi-binh. Sau khin Nghim-Tr tuyn li d cho Nam-Vit. Vua
Vit l H ci t ni: "c Thin-T v ti m dy binh tr nc Mn-Vit, ti khng bit ly g bo p",
ri khin Thi-T Anh-T qua Trung-Quc chu hu vua Hn. Vua Hn ban li khen ngi -ngh ca
Hoi-Nam-Vng.

1
Chinh: Ti m chnh ti-danh, ngi trn tr ti, ngi di phi chu ti, khng khng c li, ngha l gi trt-t.
2
Chin: Ti nh c cp t ai ca ci, cho nn phe b nh phi dng v-lc khng-c, c cuc thng bi, khng k trt-t, ai
mnh ny c.
49 An Nam Ch Lc - Quyn Ng

Trong nm u hiu Vnh-Nguyn (89), i vua Hn-Ho-, cc quan Lnh-Nam dng nhng
qu l-chi ti. ng-Khng dng th can rng: "Ti nghe ngi trn khng ly ngon vt l lm
c, ngi di khng ly s cng hin n lm cng, chng ti thy by qun Giao-Ch dng nhng
tri long-nh, l-chi, v.v... th phi trong khong mi dm mt trm nga, nm dm mt ni ngh,
tin ngy m chuyn t. Xt li t Nam nng ny, khp cc ng ng u c c-th, khin cho
nhiu ngi b cht dc ng; v li, hai vt ny c dng ln triu-nh, v tt c th lm cho sng
lu thm". Vua Ho- bn h chiu ni rng: "ca qu ca nc xa l m em v vn dng ln
phng th tn t; nu c s tn-hi n nhn-dn, th tri vi lng thng dn. V vy, h sc d cho
cc quan ln khng nn cng-hin l-chi v long-nhn na".
Trong thi i Hn-Thun- (126-144), dn qun Tng-Lm ni gic nh git quan
Trng-S, Th-S Giao-Chu l Phn-Din tho-pht m khng c thng, triu-nh -ngh sai cc
tng pht qun lnh chu Kinh, chu Dng, chu Duyn v chu D, c thy 40.000 ngi ti nh
gic y. L-C bc li ngh y v ni rng: "ng trm cp chu Kinh, chu Dng ng cn kt b
kt l, cha tan r, qun mi r qun V-Lng v Nam-Qun cha c xp t yn-n; qun Trng-
Sa v qun Qu-Dng hay b my chuyn trng binh, nu sinh ra vic tao-ng g, t li thm s hon-
nn, y l th nht khng nn lm. Ngi chu Duyn v chu D i xa n 10.000 dm v khng c
k-hn tr v; nu h chiu cng bch h ra trn, th h phi lm phn trn i, y l l th hai
khng nn lm. Thu-th Nam-Chu m-thp li thm dch-l, s lm cho trong mi ngi phi cht
bn, nm, y l l th ba khng nn lm. ng i mun dm, qun lnh mi mt, va ti min Lnh-
Ngoi khng cn sc nh gic, y l l th t khng nn lm. Mc i ca qun-lnh mt ngy l
30 dm, m t Chu-Duyn, chu D ti qun Nht-Nam c thy 9.000 dm, vy phi i 300 ngy mi
n; mi ngi n mt ngy ht 5 thng go, vy phi dng go n 600.000 hc, cha k vt-thc ca
cc tng, li, nga v la, h c binh th s-ph nh th, y l l th nm khng nn lm. t qun lnh
tr ti u, t l ngi b cht s ng, khng sc chng vi ch, th phi pht thm qun v dn
sung vo qun ngch, nh vy, l mt vic khng th kham c, phng chi lnh bn chu
m i cu tai-nn qung ng mun dm, lao kh bit chng no, y l l th su khng nn lm.
Ngy trc Trung-Lang-Tng l Don-Tu ti nh mi Khng lm phn ch-Chu, dn ch-
Chu cm hn m ca rng: "Tc li thng kh, Don lai st ng" ngha l qun gic ti cn d chu, ng
Don ti l git ta. Ri Tu b mi v, qun lnh th giao cho Th-s s-ti l Trng-Kiu c sut, Kiu
nhn nhng tng ti , trong mt thng th qut sch bn trm cp; iu y chng t rng sai tng
ra dp lon l v ch, khng bng s hiu-nghim ca cc quan ti chu qun. Vy nn chn ngi
dng-lc, nhn-t gi chc Tng-Su, Th-s v Thi-Th, dn quan v dn Nht-Nam sang qun
Giao-Ch, chiu tp dn man di, khin cho h cng nh nhau, mt mt khc em vng bc t la
lm qun nhu. Nu c k no dng mu phn-gin, em u gic n dng np, th thng cho n bng
cch phong chc tc v ban cho t ai.
Ngy trc c Chc-Lng lm quan Th-S ti Tnh-Chu, c tnh dng-quyt, Trng-Kiu th
c cng ph qun gic, u c th dng c.
Thun- hon-ton nghe theo li bn ca L-C.
Bc th ca Vin-Huy, khch ng Giao-Ch hi Hn mt, gi cho Tun-Quc.
S-qun Giao-Ch1 hc hi rng ri hn ngi, thng tho v mn chnh-tr, trong thi i
lon m bo-ton mt qun ca mnh cai tr hn 20 nm, khng c gic gi g, nhn-dn khng ai tht
nghip, ngi hnh-khch ti lui u c nh phc, tuy ng u-Dung trc gi t H-Ty cng
khng hn c.
Quan Thi-Th qun Giao-Ch v Hip-Ph i Ng l Tit-Tng cng Th-S L-i
dp lon ca S-Huy, L-i b triu v, Tit-Tng dng s ni rng:

1
Tc ch S-Nhip.
50 An Nam Ch Lc - Quyn Ng

Hi xa -Thun i tun phng Nam ri mt ti Thng-Ng, nh Tn t qun Qu-Lm,


Nam-Hi v Tng-Qun, vy th bn nc ni trn ni-thuc Trung-Quc lu ri. Triu- khi
nghip t Phin-Ngung, v yn qun-trng Bch-Vit pha Nam qun Chu-Quan1 cng l trong
phm-vi ca bn nc y. Hiu-V- i Hn git L-Gia, m chn qun, t Giao-Ch Th-S thng
tr; sng ni di m xa, tp tc khng ging nhau, ngi khng c tn ty, dn khng bit l-ngha, d c
t quan cai-tr cng xem nh khng c. T v sau, a phm-nhn Trung-Quc sang tp c vi
dn bn-x, dy cho c sch, hi thng hiu cc mc l-ho. Kp khi Tch-Quang lm Thi-Th qun
Giao-Ch, Nhm-Din lm Thi-Th qun Cu-Chn, dy dn cy cy, i m i giy, lp trng hc, dy
bo l-ngha, n nay hn 400 nm rt c hiu qu, nhng t rng ngi ng, ni rng him tr, dn
d lm lon v kh cai tr. Cc quan huyn yn v ch th oai khin phc-tng; thu ly thu rung ch
nhu dng m thi, cn vic cung np cc loi th-sn nh trn-chu, hng-liu, ng voi, sng t, san-
h, chim anh-v, lng-tr, con cng, cc vt l, l lm ca bu, ch khng cn bt h np thu nhiu
b-ch cho Trung-Quc. Tic rng ti x ngoi "Cu-in"2, s la chn quan li khng c cn
thn, thi Hn, php- khng c nghim, cc quan-li a-phng thng hay lm vic tri php. Ti
thy Hong-Ci lm Thi-Th qun Nht-Nam, mi xung xe nh git vin Ch-B qun y v ti
cung-n khng c sung mn, nhng ri cng b dn ui; cn am-Manh l Thi-Th Cu-Chn, v
cha ngi hu l Chu-Kinh thit tic v mi quan Thi-S n d, khi ru ngon ung say, c nh
nhc, cng-to l Phan-Hm ng dy ma, biu Kinh ra ma, Kinh khng ng dy, Hm mun cng
bch, am-Manh gin git Hm; v vy, em Hm tn l Miu sut qun chng nh Manh, cho nn Thi-
Th S-Nhip phi phi qun ti nh, nhng khng dit c. Va quan Th-S l Chu-Ph dng bn
ngi lng l Ngu-Bao, Lu-Ngn, chia nhau lm quan Trng-s, xm ln ngang ngc vi dn-gian,
mt con c thia bt i mt hc la, lm cho nhn dn cm hn lm phn, ri gic ni nh v c
chu c qun, Ph chy xung bin, tht lc m cht. Lc y, nh B-Cht ln lt xp t, mi ti lp
c trt t v ging-mi. Sau , L-i dp yn cuc lon ca S-Huy, mi t li cc Trng quan,
nu r php vua, oai ra mun dm, nhn-dn cc qun chu ln nh u hp-th c phong-ho tt.
Coi nh th, s v-yn dn bin-gii l nh bi ngi c ti-c, h t quan ng u cc chu qun,
phi chn ngi c c-tnh thanh-lim, tuy b ci xa, m rt c quan-h n c ho-phc.
Nay nc Giao-Ch tuy rng hi tm yn, m cn c bn gic Cao-Lng . Cn bn qun
Nam-Hi, Thng-Ng, Ut-Lm v Chu-Quan u cha yn, vn cn gic gi. Nu L-i khng tr v
Nam na, th vin Th-S mi phi l ngi ti gii cai-tr c by qun v dng mu-tr, k-hoch,
sp t th no cho yn, mi c b ch. H dng ngi th-thng, khng c thut g l, th bn dn
cng bo y cng ngy cng thm.
Quan Trung-Th-Tha nh Ng l Hoa-Hch tin-c Lc-Du v ni rng: "Lc Du c ti thng
t, c nt lim-khit, xa tng tri cng vic vn-phng, iu hay gii hy cn chp li; trc y,
qun Giao-Chu, tuyn-b c n-c triu-nh, khin bn lu-dn u qui-phc, cc qun gc bin
u nghim-lng, hn mi nm, gi gn yn n, ng b ht s ham chung ca qu. Sinh bnh ng,
trong khng c bn hu h phn son sc p, nh khng cha nhng bu vt nh ng voi, sng t v
chu ngc, v.v... mt v nhn-thn gia i nay, tht kh c c ngi nh ng y, nu mi v trao
cho nhm chc cao trng, th vic triu-nh bt k l vic g, cng hay tt c.
Nh Tn dp xong nh Ng, trit ht qun lnh cc chu, qun, Th-S qun Giao-Chu l
o-Hong dng th ni rng: "Giao-Chu l di t cha m mang, mt phng tri xa cch, phi
hai ba lp thng ngn ni mi hiu, lin-tip vi my hn o gia bin, b ngoi cch nc Lm-p ch
vi ngn dm, tng mi tn l Phm-Hng trn ch him tr, lm gic my i, t xng lm vua,
hay xm-phm nhn-dn; a gii lin vi Ph-Nam, chng loi rt ng, phn chia nhiu phe ng,
nng nhau chim c ch him yu, khng chu qui thuc; hi trc thuc nh Ng, h hay cp bc
lng-dn, git hi quan Trng-Li. Ti l con nga hn bng-bnh, hi trc c nh Ng dng
trn-th ti pha nam, n nay c mi my nm, trc sau c nhiu khi ra nh, tr c my

1
Chu-Quan tc ch Hp-Ph. Thi Tam-quc, nh Ng i tn Hp-Ph lm Chu-Quan.
2
Cu ngha l chn (9). in ngha l khu, ci. Vng quanh thnh nh vua cch 500 dm gi l in. Ngoi cu-in ngha l ngoi
9 ci, cng nh ngoi 9 chu, tc l nhng nc xa xi.
51 An Nam Ch Lc - Quyn Ng

a u s, nhng cn mt s vn trn chn thm-sn cng-cc, cha tr ht c. Ban u s qun


lnh do ti thng sut l 8.000 ngi; nhng Nam-th m-thp v nhiu kh-c, v li thng nm phi
nh gic, khin cho nhiu qun lnh b cht, hao mn rt ng, hin ch cn 2.400 ngi thi. Nay bn
b nht thng, khng ni no khng qui phc, l nn bi b vic binh-b. Nhng ti thy dn chu ny
a lm lon, cha nn gim bt qun lnh t lm yu th cho mnh. Trong lc yn lng, bit u khng
xy ra s bin bt ng, ti l ngi sng st ca nc Ng mt ri, th bn cng khng hiu-lc g".
Lc by gi, vua Tn-V- xung chiu y li ca o-Hong.
i nh T, Thi-Th hai qun Hoi-Nam v Tuyn-Thnh l Lu-Thin dng t biu
ni:
"t Giao-Chu ngoi ci hoang-nhn m hiu tr, cui i nh Tng chnh-s khc bc, cho
nn dn ci y lm phn, nay th nn dng li nhn-c m cai-tr, khng nn sai tng-s i xa, thm
s mt nhc m ng ti ch gn, ... (on ny khuyt mt).
Tng Thi-Tng ni ngi c nm nm, c mun nh ly t Giao-Ch, Vng-V-
Xng th qua Giao-Ch d rng:
"Trung-Quc i vi cc nc mi r, cng nh thn-th i vi bn tay chn; khi vn-ng co
vo, dui ra, ty lng ngi ta, cho nn qu tim c gi l ngi ca -vng. V-d: mt ngi c mt
chn au, mch mu khng chy, gn ct khng yn, th phi ung thuc tr cho lnh, tr bng cch
ung thuc cha lnh, th phi chm chch cho thu vo ch au. Khng phi khng bit rng dng
thuc th ng cho l ming, chm-chch th c hi cho ngoi da, nhng s thit hi t, m bnh lnh l
c s ch li to ln.
Vua i vi thin-h cng nh vy.
Thi-t Hong- ta c nh Chu nhng ngi, thanh danh, vn-vt, bin i tr li nh xa.
Chc-v ca -vng nh ng thy cha bnh, trng thy mi r no c chng au, th tm thuc cha,
nm th nht, th nh, lm thuc cha cho Chu Lng, chu Thc, chu Tng, chu m; nm th ba,
th t, chm chch t Qung, t Vit, nc Ng v nc S; c-th, gn, huyt, lnh mnh mau
chng, nu khng nh thn-c v ti lc ca Vng-gia, c ai lm c nh th. Kp n nay Hong-
ni ngi, gi nghip ln, ly ton dn lm hu thun, ch chu U, chu Tinh l bnh au trong qu tim v
gan rut, bnh trong tm-phc cha tr th t-chi lm sao cha lnh. Cho nn luyn phng thuc
nhn-ngha, sa son ci kim v mi o-c, cha bnh ni gn cho tht lnh mnh, ri iu-tr c
chn chu bn bin, chng cn au m g. Xt li Giao-Chu ca Khanh cui chn tri, nm ngoi chn
ci, nu so vi thn ngi, th ch bng mt ngn tay m thi! D ch c mt ngn tay au, thnh-nhn
c l g m khng cha. V vy m m tr sng sut cho khanh, cho c thm nhun thnh-gio ca ta,
khanh c theo chng? Phng chi i nh Chu, c s thn h Vit-Thng qua dng con bch-tr, nh
Hn c xy tr ng phn gii hn, i ng th thng gi l ni-a; n cui i ng, gp
nhiu kh khn, cha xp t yn.
Nay gp i thnh-triu (nh Tng), bao trm c mun nc, c-nghip thi-bnh c thc
hin. L th tri t s c c hnh, ch khanh n chu ban cho tc lc, nhng v khanh khng chu
ni-ph, gy ra mt s khng hay, khin cho ta phi buc lng chinh-pht, tiu dit tiu-quc, khi y, th
du c n-hn cng khng kp na. D nc Giao-Ch, di nc sinh chu ngc, ta cng nm xung
sui; di t sinh bc vng, ta cng b trn ni, ngha l ta khng thm li dng ca bu g ca khanh.
Dn ca khanh ngng c m bay, th ta c xe v nga, dn khanh dng mi m ung, th ta c
ru tht, b tc mi r ca khanh. ("Phi-cnh" tc ngng c bay l ngi mi r; cn tc dng mi
m ung, cc man-liu min Giao-Chu v Qung Chu, c loi ny"); dn khanh ct tc, th ta c o
m, dn khanh ni lu lo nh chim, th ta c thi th, dy d phong tc cho khanh. t Vim-Giao,
nng bc, m mt khi m, th ta em chm my ca vua Nghiu, ri cn ma ngt; kh c di
bin bc ln, nh la t nng thiu, th ta ln cy n ca vua Thun qut ngn gi m. Khanh l ngi
sao m, khng ai bit n, cn ta l ngi sao t-vi -ta, cc sao u phi chu bc ch-tn; t khanh
52 An Nam Ch Lc - Quyn Ng

c ging yu ma, ngi ta thy qui d m s, th ta c ci nh ln khin cho chng khng dm lm


hi. Vy th khanh phi ra khi hn o man-di xem l nhc nh Minh-ng, Bch-Ung1; b li n
mc c, l cy, m yu chung thu tha, o xim long phng; khanh c ti m chu lm ti
khng, ng b tr ti gp; ta ng sa son xe c, qun lnh, xp t chung v trng, h theo ta,
th c tha ti, nghch li th ta nh, theo hay khng theo, trong hai ng y, khanh hy xt ly.
Nm Thi-Bnh-Hng-Quc th 5 (980), qun nh Tng qua nh Giao-Ch tht li,
in-Tch dng s ni rng:
Nay nh Giao-Ch khng thnh cng, sch Xun Thu c ni: "mn qun ph ca" v Binh-Th c
ni: "cn gm gi gio" l th. Ti nghe Thnh Thin-T khng lo lm cho rng b ci, m ch lo lm
rng nn c nghip, theo cch dng v, c by c 2 hay, B-H sao khng suy rng ra. Tri sinh ging
mi bn phng, B-H ly nc ca h, c b-ch g. Nu thnh-c c ngy mt canh tn, th
ngi xa t nhin ti triu-cng v ngoi quc t nhiu v u hng. Nc h s c tt dch, nc h s
mt ma. Sch Thng-th c ni: " duy ngi c c mi cm ng n tri", li ni: "cc nc mi
u ti chu". Sch Chu-Dch ni: "Thnh-nhn lm vic trc tri m khng tri tri, hung chi l bn
ging mi ?". Ti thng c Hn-Thi Ngoi-Truyn c ni: "Vit-Thng ti cng hin, tri qua chn
lp thng-ngn mi ti, Chu-Cng hi v duyn c g m n, th ngi i s p rng: "tri khng c
gi bo, khng c ma dm, bin khng c sng d, ba nm nay, chc l Trung-Quc c v thnh-
nhn lm vua, nn ti chu vy". Xa vua Thi-Tng nh nc Liu, Ngu-Trng can gin, kp sau nin
hiu Trinh-Qun, thin-h c thi-bnh, ni-a ca Trung-Quc gm c 360 chu, li c 200 "Ki-Mi"
chu, m n in, phi lnh th, u ngoi xa, khng cn xut binh m h t cu ni-ph. Giao Chu
l x bin, thu-th y kh lam-chng, nu nh c thng trn m ly, cng nh c m rung ;
ngi i ti khng quen thu-th, ngi khng chu c na ngy, qun lnh ng lu, cht
mt rt nhiu. B-H hy ngh s chinh-chin l kh s, tiu dng li tn hao, nn thng binh s, tic
nhn lc, ch nn lm cn gm gio m ph ca, cho lo yn tr b trong, chiu-tp ngi x xa i ti,
ch hng h vic trong m sing nng vic ngoi. Nn h chiu cho k Chp-S hon vic git hi,
khng nn tc gin v mt nc man di nh m lm tn thng th-din ca triu-nh.
Vua Thi-Tng ban th khen rng: in-Tch ph by vic i xa m rn dy cho i nay, ni
thng khng giu gim g; a v ngn-quan, khng tng a vi ai, tht l xng ng t-cch mt b ti
can-gin, ng khen chung. i vi quc s, ta suy ngh chn chn, mi khi c binh nh nc
phn-nghch, u c l-do, ch khng phi l vic v danh-ngha. Nc Giao-Ch gn my nm nay, xy
ra vic tim ngi cp nc, tip tc khng ngng, theo li tu ca Qung-Ty-Chuyn-Vn-S th nh
inh-Trin b gic hm hi, ri lon khng khi no yn, nhn-dn nc y, khng bit nng ta vo
ai, Phng chi tri qua my triu, nc Giao-Ch triu-cng khng ngng, ta lm nhn-ch n no
khng cu vn, nn mi cho o qun bin-qun qua an-i dn y, m khng tham t ai ca h,
nay cho bi qun rt v.
Nm Hy-Ninh th 9 (1076), nh Tng, Trng Phng-Bnh dng s ln Thn-Tng
lun v vic phng ng Giao-Ch c 10 iu, iu th 9 c ni:
Cc v t-tng bn-triu, mi khi gp nhng vic ln bin gii, tng em ra bn lun vi nhiu
ngi. Nay v vic An-nam, ta dy binh chinh-pht l mt s phi vt qua nguy-him, li hi rt
nhiu, nhng Thnh-ch nh trc, li bn trong nc ng , vy knh xin c bit h chiu-th,
khin cc b ti trong triu v ngoi qun, u dng ln k-sch t ng li ca triu-nh l thm
d -kin ca mi ngi, ng hu bn phng bit ca B-H l thn-trng, ba qun bit lng ca B-
H l nhn-i v nhn xt li phi tri, li c bit ti tr ca qun-thn. Ngi ngu lo ngh ngn
iu, tt c mt iu phi l, la chn ci hay nh mn m lm, khng phi l v ch.

1
Nh Minh-ng, Bch-Ung l in i nh vua, dng hp Hi-ng, tip tn, ging sch, v.v... c nhc-kh, ca ht, c l-
ngha, trt-t, ...
2
By c hay l: Cm bo, trp binh, bo i, nh cng, an dn, ho chng, phong ti. "Xut T Truyn Tuyn cng nm th 12".
53 An Nam Ch Lc - Quyn Ng

Bi s ca quan Gim-St Ng-S l Thi-Phng-H trong nm Hy-Ninh th 10


(1077) dng ln vua Tng-Thn-Tng v vic chinh pht Giao-Ch ln th hai:
Ti nghe Hn-nho ni rng: "ng Thnh-nhn ly lng bao dung thin-h", trong truyn
th ni "sng, bin dung np nhng u, ng quc qun th bao hm c s trn cu", xem th
bit vic tr lon gia thin-h l v cng, nu so tnh tng t tng ly, th s rng khng hp vi o-l.
V vy, thnh-nhn cho l phong tc ch hoang-ph nn ly s "bt tr" cai tr, m thin-h u
c thng tr mt cch yn n. T khi bn gic Giao-Chu khng qui thun, trong mt gc nh mn,
m qun lnh k tip cht ng, ngi chuyn-vn lng hng cng tip tc cht bnh s nhiu, tn
ph ca trong nc k hng c vn; tri nm n qua thng kia, cng mt nhc lm ri, m s c
my chu Qung-Nguyn m thi. Ni cng bin c, Giao-Chu l ni vc su bi rm dy c sng
m, hi c xng ln, lm cho diu qu ang bay b ri xung; kh m-thp, theo gi trn lan lm cho
ngi sinh bnh; c h khng phi mt cnh gii c ngi, tuy c ly c ht ton ci cng khng ch
g cho thin-h. V vn- tr ti An-nam, th An-nam chu li ri. i trc, mi Tam-miu khng
phc tng, vua Thun ch nh by tun ri lui qun v; vic lm hp ngha, khng g hn na. By gi
hai tng Quch-Qu, Triu-Tit, cn li Giao-Chu, qun lnh phi i cha tr v dinh ng, d-lun
huyn truyn, cho rng L-Cn-c cn dng k tim tng, cha hn chc u hng, nn triu nh li
mun em qun ti nh, ... khng bit c phi th khng? Ti ngh rng tc mi r ngoi khu-vc
hoang-ph, phi dng thng-ngn, mi ti x n c; i Tam-i (H, Thng, Chu) c cch cai
tr r rng, chu o, nhng cng coi x y khng ng tr. V sao vy? L v khng mun ly vic ni xa
lm nhc cho ch gn v ly vic bn ngoi lm phin cho ngi trong nc.
Nay triu-nh ly c bn man di hay i cp bc, nn thu ht t ca chng v git tn cm
u, nhng b ng ca chng cn st li, s chng ngy sau cn khi s lm lon, th ch dng bn
Qu v Tit lm Thi-Th, khin chng khip s ci oai lc ca cuc chinh-pht m khng dm quy
ri na. Nu vn nht c cuc xut-chinh ln th hai, th ti xin phi ging bn lo ngh cho k-cng, cho
ngi Qu-Chu v Qung-Chu, yn ngh vi nm, ch khi vt thng bnh-phc, s bn li vic
chnh-tho, khng nn khinh-sut, t -lng to tt ca B-H dung np c nhng loi u. Ti tht
ngi kin-thc cn, ni th-s, c ng chm n oai tri, xin chu ti.
An-Nam Ch-Lc Quyn Ng Chung
54 An Nam Ch Lc - Quyn Lc

An-Nam Ch-Lc
Quyn Lc

C-i ng-Sn L-Tc Bin

Biu Chng
(Cc Bi Biu)

Nm Ch-Nguyn th 15 (1278), c-thn h Trn, Th-T nc An-nam, dng biu ln Hong-


B-H l Ngi c lng tri yu-mn. Trc kia thn-ph ti thun v thnh-ha hn 20 nm,
nhun thm nhn-n, c ca Hong- nh tri nh t, dung np u, lng ca Hong- nh b
nh non. Mt i thn ph ti, i n cm c rt hu. Nm Ch-Nguyn th 14 (1277), thn ph ti
tht lc; trong gi cui cng, bo c-thn rng: "B-H khoan nhn i , hay thng nc nh, chc
con ngy sau s c i n nh i trc, ta ch n-hn nay tri khng cho thm tui phng s
thin-triu cho c lu ngy". Ti va gp tang cha, va gp k cng hin, khng dm s lo u dn
dp, nhn v s-thn trc l bn L-Khc-Phc triu lu ngy cha v, tip tc dng l cng, nay
sai Trung-Th i-phu l Chu-Trng-Ngn, Trung-Lng i-phu l Ng-c-Thiu lm Hnh-Nhn-S
em biu-vn v phng-vt ti triu-nh cng hin, y l tun theo chc-nghip ca thn-ph ti v
khng dm sai li dy con ly iu trung lm u. Nhn-dn tiu-quc u ni rng: "Vic cng hin
ny chnh l vic ti noi theo ch-hng v vic lm ca thn-ph ti sau khi ngi qua i. B-H
thng ngi trung trc m m bc hn na, th ti trong lc bt hnh li c hnh-phc, ngng c
trng sang pha bc, nh trng mt tri mt trng vy".
Kp n nm Ch-Nguyn th 15, bn Chu-Trng-Ngn cha v, duy c thin-s l Si-Thng-
Th i chiu-th qua, cng s-thn k trc l bn L-Khc-Phc ti tiu-quc, ti sut c bch quan,
nghinh tip ng hong, t l hng, bi c thin-chiu, thy chiu-th d ti phi vo chu, ti ngc
nhin kinh-s, m nhn-dn c nc nghe li chiu-th cng nhao nhao ln, s ni mt vua, v ti sinh
trng t Vit-Thng, kh-cht mm yu, khng quen thu-th, khng t nng ma, nay nu vo
chu, tuy c xem quang cnh ca Thng-quc, c lm tn-khch ca nh vua, nhng s tr ngi
dc ng, lung phi xng trng, ch lm cho B-H thm lng thng xt m khng ch li g cho
thin-triu trong mun mt vy. Th-thng ca B-H, to nh bu tri, ti th B-H cng nh th tri,
tuy rng trng ln thm thm chn lp xanh xanh, m s knh s oai tri, cha khi no dm ln d, nh
tung cch mt ch trong thc tc, m n ca vua, khi no cng ghi chm trong lng. Xa lm ti nh
Thnh-Chu qua my ln thng-ngn ti triu-cng, i vua Hn-V- th b qua khng quan tm, v
thng nc nh, ch ng s xa xui, ni sng cch tr, cho nn tha th c. Ngy nay, B-H tr v,
bt c ni no m xe i ti c, sng mc xung c, c mt tri mt trng chiu bng xung,
th thy u qui phc, so vi i Chu, i Hn lc xa, hn n my trm vn phn, t khai-thin
lp-a n nay, cha h c mt thi k no nht thng thin-h to ln nh ngy nay.
B-H thi-hnh nhn chnh, trc ht t l thng nhng ngi quan, qu, c, c, kp n su
b c cy cng nh n vua m yn s sinh sng. Ti l ngi c ti vi tri, ch s rng khng thm
nhun c nhn-c ca B-H. Chnh tr ca B-H hay hn nh Chu, nhn-c su hn nh Hn.
Ti ci u trng mong B-H thng a c thn hn yu, xt ch tiu-quc xa xui, cho ti c
ngang hng vi hng ngi quan, qu, c, c gi yn tnh-mng, th B-H trn nim chung thu,
y l s may mn ca ti, m ton dn tiu-quc cng c hng i-phc vy.
55 An Nam Ch Lc - Quyn Lc

Nm Ch-Nguyn th 29 (1292), Th-T nc An-nam l vua Trn dng li biu ni


rng:
Ti l a con m ci "lc-xch"1, trc nh gio-hun ca cha v vic lm ti vi thin-triu,
khng nn mt nm no b h s cng hin, li dy y ti lun ghi nh khng bao gi lng qun. V ti
"ng-tim"2, cho nn ti sai Trung-Lng i-phu l Nghim-Trng-Duy v Hu-V i-phu l Trn-T-
Trng, trong thng chn nm Ch-Nguyn th 27 (1290) em phng-vt qua triu-cng, trc ht
lng trung-thnh phng-s B-H, sau ni theo ch hng ca tin-nhn. Kp thng 2 nm nay,
Thin-s Chnh-ngh i-phu l Trng-Hin-Khanh v quan Phng-Thun i-phu l Bt-Nhn Thip-
Mc-Nhi em li Thin-chiu v cc vt n-t cng bn Nghim-Trng-Duy v nc. Cc tn-tc, quan
li, nhn-dn v k-lo tiu-quc ra n tip vui mng m ni vi nhau rng: "c Thnh-thin-t ly
lng nhn m thng k c, ly c khoan dung m i ngi dc, chc dn-chng s thot khi cnh
lm than m sung sng c", ti cng nhn-dn tiu-quc u khng th khng knh s vic .
Ngy trc thn-ph ti cn sinh-tn tng khin s-thn dng li biu tu ln, lc , ti
cha d vic chnh s, thnh th khng bit, chng ti nhc chuyn li, khng dm li cho cha,
trnh li cho mnh. Vn nht c thin-triu tha th l s may cho ti; nu khng, th ti ca ti ng
b x-t. Cn vic d ti thn-hnh qua chu triu, Thnh-thin-t s khng tic vng-tc, n-tn, v
phong t cho nh c, th ti cng tn-tc, quan li tiu-quc sau khi nghe c nh hn va c
yn, nh cht i sng li, cho rng thin-triu nu khng ngh n, th sao c li d nh th.
Lc ng ni ti cn sng, Thin-triu khen l c nt trung-cn, thng v ch xa cch, b
qua mi vic, khng chp n g, cho nn trong nm Trung-Thng th 2 (1261), c xung li chiu phong
vng tc, ban ph-n, li c sc ring ni rng qun Thin-triu khng vo tiu-quc v cc tc c v
y quan, l nhc, u khng thay i, nh vy ng ni ti c yn-n tr nc, sinh linh n nay c
nh khng t.
Trong i thn-ph ti, khng may qun-tng bin-gii lm lon, nhng i vi vic phng-
s thng quc vn thu chung nh nht. Kp n i ti, t thay cha ti gi b ci, may c thin-
triu thng n; hn na li bit ti sinh trng x xa ngt, khng phc thu th, khng quen nng
ma, cc s-thn tiu-quc qua li, thng thng trong mi ngi, v lam-chng m cht su by
ngi. Nu ti khng bit t lng sc mnh, th ch cht dc ng, rt li khng ch li g c. V li,
tiu-quc l mt nc mi-r, phong-tc bc c, h mt ngy xa cch, th anh em mc du, cng khng
dung th cho nhau. Thnh-Thin-t nhn nui loi vt, thng k c-n, tuy mt ngi ti tiu-quc,
cng khng b st, hung chi ng cha ti i i phng-s triu-nh, khng n no khin ti liu phi
tht xng, b hoang x-tc.
Than i! ngi th-gian m c gp mt thnh-nhn, sch Pht cho l i-phc, sch nho
gi l cuc gp g trong khong ngn nm mi c mt ln. Ti h khng mun xem cnh phong-quang
Thng-quc, gi n ma mc ca Thnh-Triu, di g tri ngc mnh-lnh mang ha? Nhng c
mt tri trn soi xt, thy thng tnh m ni, ch v ham sng s cht, m c ti vi Thnh-triu.
Chng ti gc bin chn tri, c s che ch khoan dung l nh c B-H soi sng nh mt tri, mt
trng, bao dung nh tri cao, t rng, nu khng th nghing ht nc bin c bn phng cng khng
ra ti ca ti cho sch.
Ti tu ni ht li, nhng nh phi by gan phi, mong mi B-H thng ngi c qunh,
nim cnh khn cng, xt lng ngay ca ti, tha hn ti nng, cho ti c ko di hi th, tn tm
phng s i-quc, trm h c bo tn tnh mng, hng phc c hiu-sinh. Nh vy th chng
nhng mt mnh ti nt tht tan xng mi mong bo p cng-c ca B-H trong mun mt, m c
thin-h u mun ming mt li, chc tng B-H thnh th n mun c nm.
Thng 3 nm Ch-Nguyn th 30 (1293), Th-T An-nam h Trn bch bi tu rng:

1
Lc-xch ngha l 6 thc, tc ch ngi cn nh, ngi ln th b cao t 7 xch tr ln. Theo sch "Tin-Hn Lut-Lch-Ch" th mt
ht la "th" l mt phn, 10 phn l mt thn (tc), 10 thn l mt xch (thc).
2
Ng-tim ngha l cha c sc mng ca triu-nh m t tin ln ngi.
56 An Nam Ch Lc - Quyn Lc

K c vi mi nm nay, ti li lt tri ca cha con ti, n nay c tha bng nh nc tan.


Ngi cht cng nh ngi sng, u c n ti sinh ca tri t cha m.
Li d ca Trung-Quc ni rng: "Phm loi c tnh mng, h c l no an ton c lu di".
Ti v sinh linh ton quc ly lm kinh s, tht vng, chng bit tnh sao. Nhng ti nghe rng xa nay
khng c t bt t, m ni cy nh c l ch c tri hiu sinh. Thnh Thin-t da theo lng tri,
thng ngi c-n, rng lng nhn-i, th vt g cng lu di, cng an-ton, cng sinh-tn c c;
nu khng th, th i u mi khng phi l t cht.
Thin-chiu li ni rng: "chng ti theo li h-vn, hng nm cng hin, la li khn kho, i
vi b trn, ch khng c ngha l g", ti c n on y, th my mt sng s, gan mt ri rt, nghe
li chiu-ch y, thy s bt hnh ca mt mnh ti khng chi ln bng, khng c sng ti triu-
nh ca Thin-t, s d by t lng thnh, ch c vt th-nghi dng ln m thi. Ti h khng bit
Thnh-triu v nh c bu tri che ph, cc nc t ng mun dm, tro non vt b, ti dng cc
k l v qu bu, khng thiu thc g, cn chi n -vt cng hin ca tiu-quc ti sao? Nhng ti
khng ngh n ti li, m c mo mui dng ln l v ngha th vua, khng th b h c vy. Tuy li
chiu trch rng khng c ngha-l, nhng lng b ti khng dm sai chc phn. Ti ci u trng
Hong- B-H suy lng cha m, m lng t tri, dung np hng ngi u, gip thng nhng k
sinh-tn, lm cho mi ngi thnh tm qui thun v cho ti mt o sc-phong k nghip nh trc,
cho ti i vi trn, c th tri ht d trung-thnh, i vi dc c tha-k ch-hng t-tn, h c
phi mt mnh v-thn c ko thm hi tha sng st, m tt c mun ngn sinh mng u c
hng i c hiu-sinh ca tri t. Phn hn ch nga, ku go n bc Thnh-Minh, du xung sui
vng tht nt xng tan cng khng bo p Thnh-n.
Li biu ca vua An-nam chc h Vn-Th
Nh n tri, Hong- B-H c hng th c vn ngn nm.
Phc-d:
Tm ngn nm mi gia s-tun, tui c vn, lu di Thnh-th;
By trm dm ngoi hoang-vc, chc i ba, theo di Hoa-Phong1
Mun nc u mng;
Nghn xa cha c.
Chng ti
Hn hoan t d;
Knh cn ci u.
Cung duy Hong- B-H,
Ngy tin thng-minh;
Tri cho tr-dng.
Mt cn gin dp yn thin-h;
Nm iu phc thm khp nhn-dn.
Thng-nht bn phng tri, k hn c Hn, ng, Tn, Tng;
ng-nhn mi nc nh, chng khc g Nghiu Thun, V, Thang.
C n c oai;
c danh c th.
Chng ti
Phng Nam ngi ging;
Hng Bc chu sao.
Ba mi nm ty-tin yn mnh, khng-khng phn di;
Mt tc d trung thnh th cha, lng lng tri cao.
By t lng son, lung mong c v chu kim-khuyt;
Knh dng bnh ngc, xa trng cho m rng Thin-Mn.

1
Xa vua Nghiu i tun th n t Hoa, c quan Phong-Nhn (chc quan coi gi t ai) chc mng vua a ph, a nam v a
th, ngha l giu c, nhiu con trai v sng lu, i sau gi l "tam a".
57 An Nam Ch Lc - Quyn Lc

Chng ti n chay, tm gi, t tay son t bi chc tng ny, lm bng sch vng,
ng trong hp vng, sai s-thn l o-T-K trn trng dng biu xng h.
Ngy 4 thng 3 nm Ch-Nguyn th 30 (1293) vua Trn nc An-nam dng li tu
ni rng:
Chng ti liu cht, trm ly tu ln nh sau:
Trong ngy 14 thng 2 nm nay thy Thin-s l quan Li-B Thng-Th Lng-Tng, quan
L-B Lang-Trung Trn-Phu t chiu-th n h quc. Ti knh-cn sut c tn-tc v quan-li, vi v
ra ng xng hng nghnh tip, khi n ni ng i c tri nm, ti ba ln h vn tu v qu ly,
knh em ra tuyn-c, thy li thin-chiu ni rng: "Ti-li ca nc khanh bit t th nhn ri, th
ta khng trch pht na". Thnh Thin-T rng lng bao dung nh th, chng ti mng r, khng xit
k, ly g m t lng cm t trong mun mt.
Bi biu ca An-nam Th-T h Trn mng vua Thnh-Tng Hong- ln ngi trong
nm u hiu Nguyn-Trinh (1295)
Rng bay chn lp, trn ngi vng tr li tit tri xun;
Nga rui ngn non, trc ca ngc knh dng li biu h.
Mt ngi c phc;
Mun nc u yn.
Khm duy Hong- B-H
Vn-tr rc r quc-trung;
Nhn-c thm-nhun hi-ngoi.
Sn-lng gi o, nc xa gn, mt mc thy yu thng;
Dp v dng vn, qun nhn ngha, bn phng u ngh rnh.
Tht m rng nhn-t i-;
Lm sng thm cng-c tin-vng.
Ging-t tnh cn, nhun n v-l;
t ai phong tc, t lng cn-khn.
i mi cho dn;
Ma xun cho vt.
Chng ti
May gp thi bnh;
Mng nghe lnh mi.
Xem tri ca Bc, trng ngi sao Bc Cc xiu lng;
Gi t phng Nam, xin dng chn Nam-Sn chc th.

Vua An-nam h Trn dng biu xin kinh i-Tng.


Ti ni vim nhit hoang vu;
Ngy trc qui-y pht-php.
Hm-m tng kinh bi-dip1;
Truyn-b t nc Trung-Hoa.
Nh ng, Tng thi xa, ch kinh sang c n nga trng;
T i-binh ko n, th la chy ha ng tro tn.
i! Ch huyn-vi chng c xem;
Thi mu nhim trn khn tm thy.
Nh vo nh ti m khng uc tu;
Nh qua bin kh m thiu thuyn t.
Xin ngh n tiu-bang;
Khng c Kinh i-Tng.

1
L cy bi-a bn n-, xa dng vit Kinh Pht.
58 An Nam Ch Lc - Quyn Lc

Nu chng cu xin trn i-Quc;


Ly g gic-ng di qun-sinh.
Khm duy Hong- B-H:
L vua Ngu-Thut ng thi;
L Pht Thch-Ca ti-th.
Giu lng t-;
Rng c nhn-t.
May m ban ting ngc vng;
Mong c m kho qu bu
T ca tri ri xung, xin cho mt vn nm ngn quyn Kinh;
Theo ng b a sang, cu c triu nhn-dn khn-kh.
Cng-c y hn cng-c trc, rng ln khng b;
Thnh-nhn nay tc thnh-nhn xa, lu truyn ti .

(Lc y quan Trung-Th vng li chiu ch cho a Kinh sang).


Nm Ch-i th 2 (1309), An-nam Th-T h Trn dng biu chc mng V-Tng
Hong ln ngi:
Chng ti np mnh trng thy:
Rng di vc cao bay, vng mnh tri ng trn ngi bu;
Nhn trong m yn ng, i c nhn nhun n phng xa.
Vang ting mng reo, khp cng non b;
Tho lng ao-c, tt c hoa di1.
Knh vng Hong- B-H;
Thnh tr thng-minh;
Tri cho tr-dng.
Dp yn ha lon, oai linh rung ng ci ngoi;
Ngi hng thi-bnh, thanh-gio thm-nhun t Vit.
Ch- phng theo i c, lm cho thm rng, thm xa;
Chnh-tr i li thi tn, sp t vo khun vo kh.
Khp hon-hi chung ng vn-ho;
Vng c- nh ni Thi-Sn.
c mt ngi;
Phc ra mun nc.
Chng ti: my i gi t;
Mt d th vua.
Trng mt tri soi thu hang su, trung-thnh t d;
Cng dn-chng ni gc b, ch-c ghi n.

Nm u Ch-Thun (1330), An-nam Th-T h Trn dng biu chc mng Vn-Tng
Hong- ln ngi.
Vn m thnh thn;
Ti gm tr dng,
Nhn-c snh cng tri t;
Gio-ho khp c Bc Nam.
Ting vang di i nay;
Cng cao hn thi c.
Ngi xa mn, ngi gn qui phc, kinh-lun i Th-T di theo;
Vic v xp, vic vn sa sang, l nhc hiu Ch-Nguyn m rng.

1
Hoa l Trung-Quc, Di l mi r.
59 An Nam Ch Lc - Quyn Lc

Khp ni hoa h;
Chung cnh thi-bnh.
Chng ti:
nc di nhiu i;
Th vua trn ht d.
Mun dm ng tuy xa cch, vn mn my trng ngm ngi sao.
Thc gang lng chng n sai, ng gc b ly chu mt nht.

Nm Ch-Nguyn th 31 (1294), ni-ph An-nam vng l Trn-ch-Tc dng biu


chc h nhn dp Tt Nguyn-n.
Phc-d:
Thng ging l kh xun ho, nhn khin mun dn xem php tr;
Thng- thng v mng ln, tm thu bn bin ng lm vua.
Ngy Nguyn-n va gp ch "Nhm", ng-giao rc Cha,1
Sao Thi-Tu v hng "Ng", nam in xem triu2
Kh m-dng trn di giao-ho; Nn vn-ho xa gn hn hp.
Nay knh trng Hong- B-H: C l c nhn; Va thn va thnh.
Bn vng trn ngai -v; Lu di vui o thnh hin.
Tm trm nuc chu-hu, cng-lit snh cng Chu-V;
Bm mt nm thnh-tr, qui-m hn c Hn-Quang.
Ci th cao thm;
i xun vui khp.
Ti l ch-Tc: C tranh d phn phong tc3
Hoa qu4 nghing hng mt tri,
Ly trung-thnh bo p n su;
Nga c Thnh thm nhun ngoi ci.
Mng vua Thnh gm nm iu phc, xa C-T5 chp thin Hong-Cc, nay nguyn
theo i;
Phn ti ngay qu ly ba ln, trc T-Hu6 gi l tn-qun, knh vng mnh-lnh.

Nm Ch-Nguyn th 31 (1294), An-nam Quc-Vng Trn-ch-Tc dng li biu h


nhn dp Thnh-Tng Hong- ln ngi
Bm tnh thng-minh; Nu danh nhn hiu.
Ba mi tui sc nh vua Thun, ngy xun thu di vn cn di;
Tm trm nm phc t nh Chu, gng nht nguyt sng ri li sng.
Dng thn thnh ng tuyn n chu;
c c-lao con bo n cha.

1
Ngy xa h n ngy lp xun, th vua quan lm l nghnh-xun (rc cha xun), phng ng (ng-giao).
2
Thi-Tu l mt ngi sao, nm no th v hng ny. V-d: nm Ng th phng Ng (chnh nam). Nam din th ngnh mt
v phng Nam. Khi vua xem triu, th ngnh mt v phng Nam.
3
Theo l xa khi Thin-T phong tc cho ch-hu, th ban cho mt cc t hng c phong v mt th c tranh trng (bch
mao), gi l mao-th.
4
Hoa qu l mt th hoa lun lun hng v mt tri.
5
C-T l con chu nh Thng, tc nh n. Khi vua V-Vng nh Chu dit vua Tr ri lm vua, phong cho C-T lm vua nc
Tng (tc i-Hn by gi) th phng t-tin ca nh n, nhng khng phi l nc ch-hu, m l nc bn. Trc khi qua
nc Tng, C-T c dng cho V-Vng, mt b sch Hng-Phm, ni tt c cc mc chnh-tr, ha, phc. Trong sch y c
thin Hong-Cc, c mt tit ni v nm iu phc, th nht l Th (sng lu). Sch y n nay, tri my ngn nm m vn cn
p-dng nh thng, cc nh chnh tr, kinh-t, trit-l ng-Ty u dng tham kho.
6
T-Hu tc l T-Hon-Cng. Lc nh Chu suy, khng nc ch hu no m xa n vua Thin-t na, ch c T-Hon-Cng
n sn chu, lm l bi trc Thin-T.
60 An Nam Ch Lc - Quyn Lc

Trong khi hng phc thi-bnh;


Vn gi tm lng k-thut.
Du thn-long1, ci my nm sc;
im kim-k2 bo hiu n su,
Chng ti:
Tri Bc gi thn;
Phng Nam phong tc.
i n cao c; Cha cht n bi.
Mng cha ln ngi, lng suy tn chng khc g ti Hn;
Trng tri gang thc, l h bi nguyn theo di T-Hu.

Thng nm ma h nm i-c th 15, V-Tng Hong- ln ngi, An-nam-vng


Trn-ch-Tc dng t biu chc h3
Phc d:
Mng vn nc sinh ra bc thnh, va mi ln ngi;
Vng mng tri chu ly ngi vua, lu di ni nghip
t tri gip ;
Mun nc vui mng
Khm duy Hong-, B-H;
Bc thnh thng-minh; ng ngi cng-c.
Oai tri rung ng, c- thm bn vng non sng;
n cha di do, dn chng thy thm nhun ma mc.
Huy hiu dng ln c M;
Hin-chng theo di Vua ng.
Chng ti:
Tranh c d phn; Hoa qu da bng,
Chm chm ng trc, du xa xui cng sp vi hng loan; (chim loan, t vi hng vinh
qu).
Vi vi trng ln, xin khm nm ly qu theo dng cp. (con cp, t vi b ti trung,
dng).

Thng 3 ma Xun nm Ch-i th 4 (1311) Nhn-Tng Hong- ln ngi, An-nam-


vng Trn-ch-Tc dng biu chc h.
Phc d:
i thnh sinh ra bc thnh, ln ngai vng xem c bn phng;
Mng to bn vng ngi vua, d bn rng xem mun nc.
Non sng c phc; Ti di thm mng.
Khm duy Hong- B-H:
Cng-nghip thn, c tri theo gip;
T-cht thnh, mi ngy mt thm.

1
Thn-long: con rng thn, rng l linh-vt, ng u tt c mi loi. Ngi ta v vua vi rng, b ti vi my. H rng hin th c
my theo.
2
Kim-k: Con g vng. Sch Bc-T-Th chp: khi vua V-Thnh ln ngi, ban chiu i-x, ngoi ca in c dng mt con g
vng, vua hi -ngha v sao, T-M-ng-Chi tu rng: "Sch Hi-Trung Nht-Chim c ni: Mi khi sao Thin-K rung ng, th
c n-x, cc v vng th theo hin tng y".
Sch ng-Th chp: "Ngy n x, pha Nam ch thit nghi trng c dng mt con g vng trn mt cy tr "cam" di 7
thc, con g cao 4 thc, ming ngm mt l phn sc ta.
3
Cc bn u chp: "Nm i-c th 15" nhng cu xt th i-c l nin hiu ca Thnh-Tng Hong- ch c 11 nm (tc l
t nm 1297 n nm 1307). V ngi mt vo khong thng ging nm i-c th 11. Nh vy ch 15 chc l ch 11 m chp
lm.
61 An Nam Ch Lc - Quyn Lc

V tinh hoa nh cc vua trn, khp ngoi qun trong triu chc tng;
Lng qung i noi theo np c, nh cng cha c t lu truyn.
Vic thy canh tn; i thm thnh vng.
Chng ti:
Phng Nam chu tc;
Ca Bc gi thn.
My gi gp thi, mng c chn long-tr gn gi;
Nc sng v b, nguyn chen hng h bi1 chu triu.

Thng 3 nm Din-Hu th 7 (1320), Anh-Tng Hong- ln ngi, An-nam-vng


Trn-ch-Tc, dng li biu h nh sau:
Tri ph ngai son, trn -v rng bay chn lp
Bng soi ca ta, di vng-nh cp ly mun nm.
Cnh vt xinh ti;
C- rng ri,
Knh ln Hong- B-H:
Cm quyn mun nc,
Chu l bn phng.
hiu-tm theo li tn thn, miu hiu thm ch tt;
Tha ti-l t lng nhn i, dn-sinh thm c n dy.
o k truyn khng i ch vua trn;
Lng qung i, li th tnh ti di.
Chng ti:
Chu n tc c;
Nng bng nc trn.
Thn c-n lu lc t Nam, nc sng Hn xin chu vo b c.
Lng trung-i nghing v hng Bc, trng ngi sao m ly trc sn chu.

Tin i Th Biu
(Th v Biu ca i trc)

Bc th ca vua Nam-Vit l Triu- dng ln vua Hn Vn-.


Ti l Triu-, xin liu cht, hai ly, knh dng th ln Hong- B-H:
Lo-phu ny l mt chc li t Vit xa, Cao-Hong- cho ti n ngc t, lm vua nc
Nam-Vit. Hiu-Hu- ln ngi khng n dt tnh, ban thng cho ti rt hu. n i b Cao-Hu coi
vic nc, tch ring x mi r m ra lnh cm bn cho nc Vit nhng lm rung bng kim-loi, li
cm bn tru b d nga v ging ci, nu c bn ch bn con c m thi, ... Lo-phu ny nc Vit
n tui gi, t ngh rng khng lo vic cng t ng b l ti ng cht, nn sai s-thn l quan ni-
s tn Phan, quan Trung-U tn Cao v quan Ng-s tn Bnh, tt c l ba ngi, qua dng th chu li,
u khng thy tr v. Hn na, c tin ni; phn m ca cha m ti b o ln hu hoi ht, anh
em ging h ca ti b git c. V c bt buc ti hi-ng vi quan li tho lun rng: nay i vi
nh Hn t lng xch-mch, i vi cc nc ngoi, khng ly g lm thanh danh, nn i hiu lm
Hong-, lm vua Thin-t trong nc Vit, ch khng dm hi g n thin-h. Cao-Hu nghe c,
c gin, tc b quc-hiu Nam-Vit, khng cho s-thn nh Hn qua li. Lo-phu nghi cho Trng-Sa-
Vng c li dm pha, nn c binh nh, phm n a-gii.
Lo-phu nc Vit 49 nm, hin ng bng chu, ti ng sng dy, nhng nm khng
yn chiu, n chng ngon mi, mt khng ng ti sc xinh p, tai khng nghe n ting trng chung,

1
H-bi: ti ly vua nh cp khom lng.
62 An Nam Ch Lc - Quyn Lc

l v mi su khng c phng-s nh Hn vy. Ngy nay, B-H thng tnh, cho phc li quc-hiu,
cho n cht cn ghi v t nay xin tr li tc vng, khng dm xng lm Hong- na.
Nm Thi-Bnh Hng-Quc th 5 (980), Giao-Ch inh-Lin (con inh-B-Lnh) mt,
em l inh-Trin ln lm vua, quan i-Hiu l L-Hon cp ngi, vua Tng-Thi-Tng c
binh qua nh, L-Hon gi li ca inh-Trin dng biu nh sau:
i chu n trn;
xa gc b,
Lnh tit ch trn ni mi r;
Lo cng-triu ht phn ti con.
Khng ng gia vn chng may;
Xui khin ph huynh gp nn.
Tuy ngc la ti thng cng hin;
Nhng t tranh, trn cha sc ban1.
Trc kia, cha ti l B-Lnh v anh ti l Lin:
u c n vua;
Phong cho chc tc.
Knh cn gi gn b ci,
Khng h tr ni b qua,
Nhng cha lp c cng lao;
Bng xy ra bin-c.
Lc y ti:
Ca nh sp sp;
Tang-ch ng cn.
M nhng ngi trong nc,
No l quan li, qun dn;
No l h hng k lo.
Cng n nh ch;
Xin quyn lnh vic binh.
Ti t chi nhiu ln;
H ni xin tha thit.
Cha kp trn tu;
V s din tr.
Cc bn mi r ni khe ng, ni rng, t-tnh gio-hot, hung-c;
Khng c tha lng;
E khi sinh bin.
V vy, ti nhn chc Tit-Ch-Hnh-Qun T-M, quyn lnh chu qun-s,
Np trng Hong- B-H:
Ban cho sc-mnh;
Vo hng phin-bang.
t n rng lng ca Thnh-Triu;
Ng tha lng ht trung ca thn-h.
Nh vy ti c:
Ni truyn nghip trc;
V tr dn Mng,
Gic gi dp yn, ngoi ng-tr ra cng cn-ng;
Ngc ng cng-hin, di kim-mn t d trung-thnh.
Knh mong Hong- B-H thng tnh tha ti.

Nm Bo-Hu th 6 (1258), vua An-nam h Trn dng biu xin nhng ngi cho con.

1
ch bi biu ca Trn-ch-Tc mng V-Tng Hong- ln ngi.
63 An Nam Ch Lc - Quyn Lc

Ti nghe ni:
Lm ngi phi tri tc, nn thoi lui khng i tui gi;
Sanh con c kh nng, th giao ph ni theo nghip trc.
l l thng thin-o;
Li thm thun c nhn-tnh.
Nay ti truyn v cho con th;
Knh cn tu by ln cha thnh.
T xt khng cng-nghip;
Lm mong phong tc hu,
Lnh sc-mnh triu, m cha khi no lm l vo triu;
T trung-thnh vi nc, m cha khi no n n cho nc.
Nay ng thi kh;
Khng xit lng lo,
Thn liu b ho trc ma thu, xin trao trng trch;
Lng qu-hoc1, hng theo mt nht, gn nh thanh-quang.
Trc cha thnh-mnh thnh-triu;
Nay dm knh tu B-H.
Sut ngy run s;
Ci bc lom khom,
Knh dng l mn bao-mao2;
t lng thnh cn hin3.
Np trng Hong- B-H:
n tri soi sng;
c ln thm nhun,
Thng k di trung-thnh;
Xt tnh ti ngu-xun.
Bao dung dn-chng, hc -vng tht ng lu-truyn;
Cng cu c-vi, vic ln nh thy u thanh tha.
Ban cho o m, n sng-vinh rng mt ci mn mng;
Bn t ni sng, li minh-th ngn nm son st.
Lng ti mong c;
thnh chun y,
Thi-Thng quc-ch hiu phong;
Chiu-ch mi hng trng i.
Nu c tho tnh ty-tin;
Tht l c phn vinh-quang.
Ti nguyn:
Gi d trung-trinh,
Sut i ngay thng,
Tc lng xin tc ghi vng; thng tng thy t tri che ch;
Mun mt ch bi hng git nc, ng n bi non b cao su.

Ph chp li biu ca nc Chim-Thnh dng l cng cho vua nh Tng. (Nc


Chim-Thnh vn l huyn Tng-Lm, qun Nht-Nam. Cui i nh Hn, ngi trong qun
lm phn, xng hiu l nc Lm-p, i sau nhn cuc lon, di qua t Chim, gi l nc
Chim-Thnh)

1
Qu-hoc l hai th hoa lun lun hng v mt tri.
2
Bao-mao l mt loi c, i xa thng dng lm vt cng-hin.
3
Cn l mt loi rau, hin l dng ln. Cn-hin hay hin-cn l dng l mn.
64 An Nam Ch Lc - Quyn Lc

Nc ti gc b xa, thng c nh vua yu du; Mun dm v dng l cng, dm qun


chc phn ti i.
mong phong lm nc ch-hu; Th triu cng phi y thng l.
Ti trm ngh:
Nc Vit-Thng dng nhiu lp thng-dch, mi vo chu Trung-Quc, l v nghe thnh-
c ca nh Chu;
Nc Bn-Mc1 son my khc ca-chng, dng ln vng-nh, l v mn lng nhn
ca nh Hn.
Mt ngi trn c lng nhn i;
Mun nc di t d phc tng.
Tuy nc ti chn rt xa xui;
Vn ngy trc c tn trong cc qun.
Tng-Lm thuc bn- t Vit;
ng-Tr cn du-tch Phc-Ba.
Chng ti:
Triu-cng Trung-Hoa;
nhiu nm thng.
ng thi vua Ngh-T dng nc, chng ti ti chc h u tin;
Xung n cc triu-i ni ngi, chng ti li cng-triu lin-tip.
Cc cy hoa tt, u gieo ging vo t Trung-Hoa;
Nhng loi vt xinh, cng em dng n vn Thng-Uyn2.
Trn thi n tip-i, ni vn Lc-Tiu3;
Di ht d trung-thnh, nh hoa qu-hoc4.
inh ninh vng li chiu phng;
n-hu cho ci xe vng5.
Ti nay:
Gp vn may hng phc thi bnh;
Vinh thn mn ni c-quc.
Ln lt trong g kin, phn thp hn nh chiu Hn vinh-quang;
Nga trng ln sn rng, li chc h c tri Nghiu soi thu.
nhm-th6 c mt vi phng-vt;
Dng bao mao7 nh cc nc ch-hu.
Cung duy Hong- B-H:
Nht-th nhn ng8;
Tam-v o hp.
Cao dy c thnh, hai bn vn v ma can lng,
ng-c sn vua, mun nc cng hu cm ht ngc.
Chng nhng yn Lo-Quc m m t Vnh-Xng (?);
Sp ra ti Ty-thnh m tr min Giao-Ch.
Tri mt lot to ra nh sng, du hang cng cng soi ti tn ni;
ng ba ng tt c ni bng, h ngi th lm thnh hoa t.

1
Bn-Mc: tn nc mi i nh Hn, c dng vua V- mt khc nhc.
2
Thng-Uyn: vn vua lp ra ti chi, trong vn c c hoa v cm th qu l.
3
Lc-Tiu: Kinh-Thi chp thin Lc-Tiu, k n vua i b ti d tic.
4
Qu-hoc: xem ch-thch s 1 bi trc.
5
Xe di vng: Vua Thin-T ban cho cc nc ch-hu c cp bc. Nc ln th i xe treo di , nc va va i xe treo di ta,
xung na th sc xanh, sc vng (ch- ca nh Tn).
6
Nhm-Th: t nc ca mnh cai-tr.
7
Bao-mao: Xem ch-thch s 2, bi trc.
8
Nhn-ng nht thi: lng nhn thng ngi, xem ai cng nh nhau.
65 An Nam Ch Lc - Quyn Lc

Ti:
Nng theo phong ho;
Tri ht trung thnh.
Bn ba mun dm b khi, v dng l;
Mng tng chn tng nhc thi, ln ti nghe ca
Tc lng ghi tc n su;
Mun mt n bi lng c.
An-Nam Ch-Lc Quyn Lc Chung
66 An Nam Ch Lc - Quyn Tht

An-Nam Ch-Lc
Quyn Tht

C-i ng-Sn L-Tc Bin

Cc quan Th-S, Thi-Th cc Qun Giao-Chu, Cu-Chn v


Nht-Nam, ph-bin cc quan Th-S, Thi-Th i Tam-Quc

ng-Hun
Ngi Nam-Dng, ng ni ca Ty-Hoa-Hu ng-Thn, i Hu-Hn lm chc Chu-Mc
Giao-Chu.
ch-C-Xng
Con ca C-ng, trong nm Ng-Phng th 51, lm Th-s qun Giao-Chu.
ng-Nhng
Thn-th th no cha r, nhng theo sch s-k ca i vua Quang-V trong Hu-Hn-Th,
thi trong thi Vng-Mng, cc qun Giao-Ch, u ng ca t gi ly, c Sm-Bnh ngy thng c
tnh thn-mt vi ng-Nhng lm quan Mc t Giao-Ch, a th cho Nhng, Nhng bn sut c
cc Thi-Th cc qun, sai s em l-vt v cng-hin, sau u c phong tc hu.
Tch-Quang
Ngi Hn-Trung, trong thi vua Bnh-, lm Thi-Th t Giao-Ch, ly l-ngha dy dn.
Nhm-Din
T l Trng-Tn, mi 12 tui thng hiu Kinh Thi, Kinh Dch, Kinh Xun-Thu, ni ting trong
trng Thi-Hc, ngi ta gi l Nhm-Thnh ng, ngha l ng thnh con nt h Nhm. u nin hiu
Kin-V (25 sau Cng-Nguyn), lm Thi-Th qun Cu-Chn. Theo phong-tc tp-qun th dn Cu-
Chn ch lm ngh nh c v sn th, ch khng bit cy cy. Nhm-Din dy dn v t hoang, trng
la, t mi nm mi m rng thm, dn c no giu c. Cn hng dn ngho khng c tin ci
v, th Nhm-Din bt t quan Trng-S tr xung phi chu bi lng bng gip k ngho. V vy,
s ngi ci v trong mt lc ti 2.000 ngi. Nm y, ma gi thun ho, cc ging la u c
ma. Nh no sinh c con cng t tn Nhm. Cai-tr c bn nm, Nhm-Din tr v Trung-Quc,
ngi qun Cu-Chn lp nh sinh-t th.
T-nh
u nm Kin-V, lm Thi-Th qun Giao-Ch, tnh tham lam m hung d, nn Trng-Trc git
T-nh lm phn. Sau , nh Hn sai M-Vin qua dp yn cuc lon y.

1
Xt Ng-Phng: l nin-hiu ca Hn Tuyn-, khng c nm th 5, ch t nm u n nm th 4 (57-54 trc Cng-Nguyn).
C l sch chp sai.
67 An Nam Ch Lc - Quyn Tht

L-Thin
T l Th-Tn, ngi t Nam-Dng, lm chc Thi-T X-Nhn ca nh Hn. Trong thi vua
Hin-Tng, lm Thi-Th qun Nht-Nam, lm vic hay dng n-hu, bc-i i vi dn, nn dn cc
x khc cng phc tng, i lm chc Thi-Th qun Cu-Chn.
Trng-Khi
Trong triu vua Hin-Tng, lm Thi-Th Giao-Ch, v n hi-l b ti, ca b tch thu vo kho.
Vua nh Hn ra li chiu ly ca y ban cho cc quan.
H-Cng
Cha ca H-Qung, lm chc -U qun Giao-Ch.
Phn-Din
Trong nm Vnh-Ho th 2 (137) ca Thun-, lm chc Th-S qun Giao-Ch. Gic mi Khu-
Lin huyn Tng-Lm, qun Nht-Nam lm phn, Din pht qun ra nh b thua.
Trng-Kiu
Trong nm Vnh-Ho th 3 (138), lm chc Th-S qun Giao-Chu, sai s-thn i y-d bn
gic mi huyn Tng-Lm; bn gic u hng phc.
Chc-Lng
T l Thiu-Khanh, ngi Lm-Tng. Trong nm Vnh-Ho (136-141), lm Thi-Th qun Cu-
Chn. Bn mi Khu-Lin ni lm phn; lc Lng n, ch i mt chic xe vo ni gic hiu d, ly oai tn
m thuyt-phc, ngi ti u hng c vi vn, ci t Lnh-Ngoi u yn c.
Chu-Xng
T l T-Knh, ngi t Ng. Trong nm Vnh-Ho th 6 (141), lm Thi-Th Giao-Ch. Xng
dng th tu rng: "t Giao-Ch xa, ngoi c chn Chu, trng v Kinh- nh xem ngi sao Vn-Hn,
th nn t ra mt chc Phng-B lm mt hng ro pha nam cho quc-gia". Nh Hn bn phong
Xng lm chc Th-S Giao-Chu.
H-Phng
Lm Th-S Giao-Chu i Thun-, (126-144), dn Giao-Ch lm phn, phin ng n Qun
Cu-Chn, kt b ng vi nha. Phng ly n-tn khuyn d, nn bn gic u hng; nhn cng ,
c thng ln chc Thi-Th qun Qu-Dng.
Nm Din-Hy th 3 (160), d ng bn gic qun Cu-Chn li ni ln mnh-lit, nn triu-nh
li sai Phng lm Th-S Giao-Chu; Phng cai-tr c n c oai, nn qun gic ko nhau ti xin hng
c.
Dng-Ph
Ngi Ci-K, chu ca Dng-Mu. Dng Mu theo vua Hn Quang-V chinh pht c cng,
nay cho Ph lm Th-S qun Giao-Chu.
Ngh-Thc
Trong nm Vnh-Th (Hon-), lm Thi-Th qun Cu-Chn. Lc by gi, quan lnh huyn
C-Phong tham lam hung bo, nn ngi trong huyn l Chu-t git quan lnh v sut qun chng
nh c qun Cu-Chn. Thc t trn. Vua Hn h chiu ban thng 60 vn quan tin, li cho hai ngi
con lm quan Lang-Trung.
68 An Nam Ch Lc - Quyn Tht

Ngy-Lng
T l Thiu-Anh, ngi Ci-K, lm quan lnh huyn Bnh-Thnh, thng ln chc -y qun
Cu-Chn. Trong nm Vnh-Th th 3 (157), bn mi lm phn, Ngh-Thc t trn, Lng ti, tr vic
binh ng rt nghim, dp yn c gic.
Chc-im
T l B-Hu, ngi Trung-Sn, Sch Nam-Vit-Ch chp rng: "im lm chc T-, v ni
thng xc phm n vua, b ging lm Th-S qun Giao-Chu. ng lm vic thanh-lim, li c n-hu
vi dn, cho nn c lng dn lm".
Xt li trong nm Din-Hy th 2 (159) ca Hon-, im gi chc Quang-Lc i-phu, thng
ln chc T-, nm th 3 (160) th mt. Nh vy, th c l sch Nam-Vit-Ch khng lm bng c.
Ct-K
Nm Din-Hy th 6 (163), i nh gic Giao-Chu, b gic bt sng gi li.
inh-Cung1
i vua Hon- (147-167), lm chc Th-S Giao-Chu, c mi v nhm chc T-.
Trng-Bn
T l T-Thch, ngi an-Dng. Trong nm Din-Hy (158-166), lm Th-S Giao-Chu.
Ngu-Thiu
Cha ca Ngu-Phin. Trong i Hu-Hn lm Thi-Th qun Nht-Nam, c n-hu vi dn, n
khi cht, a quan-ti v lng, c by chim nhn bay theo n Ci-K, u trn phn m, chn xong mi
bay i.
Chu-Tun
T l Cng-V, ngi Ci-K. Nm Quang-Ho th 4 ca Linh- (181), Lng-Long qun
Giao-Chu cng vi Thi-Th qun Nam-Hi l Khng-Ch lm phn, vua Hn sai Tun lm Th-S qun
Giao-Chu. Khi i qua qun nh, Tun chiu m ngi nh hp vi 5.000 qun chia hai o tin vo.
Trc tin cho ngi ti qun do thm tnh hnh h thit ca gic v tuyn truyn oai c
chn-ng nhn-tm ca bn gic, lin ko cc o qun by qun2 p ti nh chm Lng-Long,
ri qun gic u hng, c my vn ngi. Nhn cng , c phong tc -nh-Hu.
L-Tin
T l ng-Cao, trong thi vua Linh- (168-189), lm Th-S qun Giao-Chu.
Gi-Tng
T l Mnh-Kin, ngi Liu-Thnh, u khoa hiu-lim, b lm Kinh-Triu-Don. ng thi y
t Giao-Chu c nhiu ca bu, cc quan Th-S b ti, lp trc cng nh lp sau, khng ai gi
c nt trong sch, nn li-thuc v nhn-dn u on m lm phn. Nm u hiu Trung-Bnh (184),
triu-nh c Gi-Tng lm Th-S qun Giao-Chu. Sau khi n Qun, Tng a giy hiu th, khin
nhn-dn u yn nghip lm n, chiu-m nhng ngi hoang-tn, tha xu-thu, git nhng cng-
ho bc-lt, chn nhng ngi hin lnh lm quan, trm h u yn, dn trong qun lm li ca rng:
"Gi ph lai vn, s gi tin phn, kim kin thanh-bnh, bt cm phc bn", ngha l: ng cha h Gi ti
mun, khin chng ta trc kia lm phn, nay thy quan trng thanh-lim v cng-bnh, khng dm bi
bn na".

1
Tnh-bn v Anh-bn chp l: inh-Ph.
2
By qun l: Nam-Hi, Thng-Ng, Ut-Lm, Hip-Ph, Giao-Ch, Nht-Nam v Cu-Chn u thuc v Giao-Chu.
69 An Nam Ch Lc - Quyn Tht

Chu-Thng
Lm chc Ng-S, v ni thng tri vua, nn b cho ra lm Th-S Giao-Chu. Khi ti qun
nhm chc xong, dng th cho vua ni rng: "Giao-Chu l ni tuyt-vc, tp tc tham , cc h ho-
cng th gian-di, cc chc trng-s th bo-ngc, h hip bc lt mun dn. Ti c n trn cho
ti gi chc trng yu, lm nanh vt cho triu-nh. Ti mun v thnh-triu nghim-tr mt a phng
cho trong sch". Lc , cc thuc quan qun Giao-Chu t chc b i ni khc hn 30 ngi.
(Thm thuyn-K c cu th rng: "Chu Thng an Giao-Ch", ngha l ng Chu-Thng lm t
Giao-Ch c yn).
Kin-Lan
Lm Thi-Th qun Giao-Ch trong thi nh Hn.
Li-Tin
Lm Thi-Th qun Gio-Ch. (Nm Ch-Nguyn th 22 (1285), c quan An-V-S ni-ph triu
Nguyn tn l Li-ch-Quy l chu xa i ca Li-Tin).
Hong-Ci
Lm Thi-Th qun Nht-Nam, v triu nh Ng, v tham-lam, gi di, b ui.
am-Manh
Lm Thi-Th qun Cu-Chn, v s him on ring m git quan Cng-To tn l Phan-Hm,
ri ngi em ca Hm li git Manh.
Chu-Ph
Trong nm Kin-An th 5 ca Hin- (200), lm Th-S qun Giao-Ch, chnh-sch bc lt v
ngoan ngc, b gic nh ui, git cht.
Trng-Tn
T l T-Vn, ngi Nam-Dng. Trong nm Kin-An th 6 (201), lm Th-S Giao-Chu. Nhn
c s him-khch vi Lu-Biu, nm no cng dy binh nh, sau b b-tng l Khu-Cnh git cht.
Li-Cung
Ngi Linh-Lng, c Lu-Biu sai lm Th-S qun Giao-Chu, tnh ngi nhn-t, cn-thn,
khng tho vic i, b Thi-Th qun Thng-Ng l Ng-C ui i. Lu-Tin-Cha (Lu-B) dng lm
chc Thi-Thng.
Ky-V-Hp
Ngi Ci-K, c Lu-Biu sai lm Th-S qun Giao-Chu.
Chu-Tr
T l Qun-L, ngi an-Dng. Trong nm Kin-An th 7 (202), Tn-Quyn dng biu c Tr
lm Ph-Ngha Tng-Qun, gi chc Thi-Th qun Cu-Chn, nh yn qun mi v Vit.
S-Nhip
T l Ngn-Oai, nguyn trc t-tin l ngi Vn-Thng, nc L, gp thi Vng-Mng lm
lon, lnh nn qua Giao-Ch c 6 i. Trong thi Hon-, (147-167) thn sinh ca Nhip l S-T
lm Thi-Th qun Nht-Nam. Nhip lc cn nh, theo hc vi Lu-T-K Dnh-Xuyn, hc sch Xun-
Thu, T-Truyn, lm li ch-gii, sau u khoa hiu-lim, c b lm chc Thng-Th-Lang. Nhn v
vic cng, phi cch-chc, sau li u khoa Mu-Ti, lm chc Thi-Th qun Giao-Ch. Trong thi lon
ng-Trc, Chu-Ph lm Th-S Giao-Ch b qun gic git. Nhip ti qun nhn chc, thi- rng ri,
trung-hu, li hay khim-nhng thnh knh trong lc i i vi cc s-phu, cho nn ngi trong nc
70 An Nam Ch Lc - Quyn Tht

thm phn knh trng. Cc bc nhn-s Trung-Quc lnh nn qua t Vit, n nng nh S-Nhip.
Em ca Nhip l S-Nht lm Thi-Th Hp-Ph, cn anh em khc, mi ngi cai-tr mt qun.
S-Nhip hng c mt phng, khi i ra i vo, th c hiu-lnh chung khnh, trng kn, xe
nga cht ng, qun lnh theo hu hai bn xe, xng trm hng, c vi mi ngi. V hu u i xe
c che mn, con em ci nga, c lnh i theo h v, ng lc , qu trng khng ai bng, trm ging
mi thy u khip phc, so vi Triu- ngy trc cng khng hn c. Khi trc Chu-Ph v
Trng-Tn u b git, chu, qun ni lon, vua nh Hn ban chiu th ni: "t Giao-Chu l x xa
ngt, pha Nam li cch tr nhiu sng, bin, n trn khng thm xung dn, tnh dn khng thu n
triu-nh, ta bit nghch-tc l Lu-Biu sai tn Li-Cung qua cp ly Nam-th. Nay ta cho S-Nhip
lm chc Tuy-Nam Tng-Qun, coi c by qun m lnh Thi-Th Giao-Ch nh c". Nhip sai ngi
li-thuc l Trng-Dc qua Kinh-S np l cng. Lc by gi, thin-h lon lc, ng s t on, m
Nhip khng khi no b h vic cng-hin, nn vua Hn ra li chiu phong Nhip lm An-Vin Tng-
Qun, Long--nh-Hu. Cui nin hiu Kin-An (220), Tn-Quyn sai B-Cht, lm Th-S qun Giao-
Chu. Cht n, anh em Nhip tun theo tit-ch ca nh Ng.
Quyn cho Nhip lm T-Tng-Qun, Nhip sai ngi con l Khm, qua Trung-Quc dng l
cng-hin. Quyn li thng Nhip lm V-V Tng-Qun, Long-Bin-Hu. Mi ln sai s-thn qua chu
Tn-Quyn, th dng ln cc hng-liu, chu, ngc, san-h, h-phch, chim cng, sng-t, ng voi,
l, ca qu v cc th qu ngon ngt nh chui, long-nhn, khng thiu thc g v khng nm no
khng a qua.
Nhip qun Giao-Ch 40 nm, th 90 tui.
S-V
Em ca S-Nhip, lnh chc Thi-Th qun Cu-Chn.
S-Huy
Con ca S-Nhip. Sau khi S-Nhp mt, Huy t lnh chc Thi-Th qun Giao-Ch, sau b L-i
chm.
Trn-Thi
Thay S-Nhip ti lm Thi-Th, b con ca Nhip l Huy c tuyt.
i-Lng
Lm Th-S Giao-Chu i Ng. Nm Hong V th 5 (226), nhn v t Giao-Ch xa, nn chia
t qun Hp Ph tr v Bc lm Qung-Chu, t qun Giao-Ch tr v Nam lm Giao-Chu. Vua Ng cho
Lng lm Th-S, Lng cng Trn-Thi vo t Giao-Chu u b S-Huy chng c.
B-Cht
T l T-Sn, ngi Hoi-m, t lon qua Giang-ng lm chc Trung-Lang-Tng cho nc
Ng, kim chc Chnh-Nam Tng-Qun. Nguyn trc Lu-Biu c t Ng-C lm Thi-Th qun
Thng-Ng, nhng C b ngoi phc tng, m b trong th tri lnh. Cht d C em chm. Tn-
Quyn thng Cht lm Th-S Giao-Chu, Cht n Qun, oai thanh lng ly, Nam-Th bnh yn. S
nin Din-Khang Quyn sai L-i n thay Cht. Cht sut bn ngha-s Giao-Chu n mt vn
ngi ra Trng Sa, va gp Lu-B tin qun sang phng ng, bn cng nh nhau ti ch-Dng.
Lu-B thua chy, nhng cc qun chu Linh, chu Qu, ng cn trong tnh trng kinh-khng.
Cht u dp yn.
L-i
T l nh-Cng; ngi Qung-Lng. Trong nm Hong-V th 5 (226) nh Ng, lm Th-S
Giao-Chu. Khi trc S-Huy Giao-Ch nghch mnh, i c qun vt bin qua nh, Huy s, sut c
5, 6 anh em, gi cnh tay trn ti hng. i em chm ht; li khin ngi i ph-d cc nc ngoi
bin gii, cho nn Ph-Nam, Lm-p u ti cng hin. Nhn cng , i c thng ln chc Trn-
Nam Tng-Qun v tc l Phin-Ngu-Hu. Tn Lng li phong cho chc i-T-M.
71 An Nam Ch Lc - Quyn Tht

i ngi thanh-lim, chm lo cng vic, i n u cng c ting hay. My nm ng qun


Giao-Chu, khng gi g v nui gia-nh, v con i kht, tng thiu. Tn-Quyn c tin, bn cho tin
bc, vi la tiu dng. i th n 96 tui mi mt.
(Tn-Thnh ni rng: "yn v ngi xa, sn sc k gn, khng chi bng lng tin. i git ngi
u hng, k lm cng; ngi qun-t xem th bit rng h L khng c lu di).
Tit-Tng
T l T-Knh, ngi qun Bi, lc nh, nh ngi trong h gip , i lnh nn t Giao-Ch,
em hc vi Lu-Hy, Tn-Quyn dng lm Thi-Th Hip-Ph v Giao-Ch, cng vi Th-S L-i, dp
yn cuc lon S-Huy.
Lc-Du
T l Cung-Tng, em ca Lc-Khi. Trong nm Xch- th 11 (248), nh Ng, hai qun Giao-Ch
v Cu-Chn ni gic cng hm thnh p, vua Ng bn dng Du lm chc Th-S qun Giao-Chu. Khi
ti ni, Du d d bng nhng iu n-ngha, tn tht, cho tin ca, la l, bn gic v dn chng u
ci u phc mnh, ton cnh Giao-Chu yn lng vui v. Du bn c thng chc An-nam tng-
qun.
u nm Vnh-An (258) c phong tc -nh-Hu.
Tn-T
Trong nm hiu Vnh-An (258-264), lm Thi-Th qun Giao-Ch, c tnh tham bo. Lc y, vua
Ng sai s-thn qua Giao-Ch; T li t tin trng-cu 30 con Khng-tc, bt dn em ti Kin-Nghip.
Dn s i xa lm vic mt nhc, bn khi lon, tn li-thuc trong qun l L-Hng git T ri qua hng
phc vi nh Tn, c hai qun Cu-Chn v Nht-Nam u hng ng theo Hng.
Trn-Tp
Ngi Lm-Hoi. Trong nm Vnh-An th 7 (264), lm quan Mc Giao-Chu. Lc , sau khi
chnh sch h khc ca Tn-T, nh Ng li chia bn qun pha ng b bin lm Qung-Chu, dng
Hng-Mc lm Th-S, ba qun pha Nam b bin lm Giao-Chu, dng Trn-Tp lm Th-S, i qun-
l qua Long-Bin.
Ngu-Phim
T l Th-Hng, con ca Ngu-Phin. Trong nm u hiu Kin-Honh (269), i vua Ng l Ho,
Phim gi chc Gim-Qun S-Gi, cng cc tng l Tit-H, o-Hng, L-Min v T-Tn, nh
Giao-Ch, bt git cc tng do nh Tn phi sang, nhn , qun Cu-Chn, qun Nht-Nam li thuc
v Ng. Nhn thnh-cng Phim c thng chc Th-S Giao-Chu, c phong tc l D-Diu-
Hu.
Cc-Lng
T l Phng-Tin, ngi Qu-Dng, theo nh Ng, lm quan Thi-Th qun Cu-Chn.
Ky-V-Hu
Lm quan Th-S qun Giao-Chu, nh Ng.
Tu-Tc
Cha ca Tu-Trm, lm -c Giao-Chu, nh Ng, b quan Mc qun Giao-Ch ca nh Tn l
Dng-Tc chm.
72 An Nam Ch Lc - Quyn Tht

Lu-Tun
Lm Th-S Giao-Chu ca nh Ng, b Mao-Qunh1 git.
Hn-Tng
Nh Thc sai coi vic qun Giao-Chu, c sch chp Tng lm Th-S Giao-Chu nh Tn.
Mao-Qunh
Lm Thi-Th Giao-Ch nh Thc, c sch chp Qunh l tng-qun nh Tn.
An-Nam Ch-Lc Quyn Tht Chung

1
Theo ng-Vn "C qunh thit".
73 An Nam Ch Lc - Quyn Bt

An-Nam Ch-Lc
Quyn Bt

C-i ng-Sn L-Tc Bin

Cc -c, Th-S Giao-Chu, cc Thi-Th cc qun Giao-Ch,


Cu-Chn v Nht-Nam trong thi Lc Triu

ng-Nguyn
Lm Thi-Th Cu-Chn nh Tn (265-316).
Son-Cc
Lm Thi-Th Giao-Ch.
M-Dung
Thay Son-Cc.
Dng-Tc
Lm Thi-Th qun Giao-Ch, nh Tn.
Mnh-Cn
B thuc ca tng-qun Hoc-Dc, theo Mao-Qunh t nc Thc qua Giao-Ch, b nc Ng
bt, sau qui thuc nh Tn, by cho nh Tn nhng k-hoch nh nc Ng, vua V- nh Tn dng
lm Thi-Th qun Nht-Nam.
o-Hong
T l Th-Anh, ngi an-Dng, lm chc Thi-Th qun Thng-ng, thuc nh Ng. Khi
trc L-Hng git Tn-T em qun y thuc v nh Tn, Tn V- (265-290), phong Hng lm
Thi-Th qun Giao-Ch. V sau Hng b L-Thng git, vua li khin Son-Cc v M-Dung t Ba-Ty
k tc thay th, nhng my ng k trn u b au cht c. Khi y vua dng Hoc-Dc v Dng-Tc
in tht, hp vi Mao-Qunh, ng-Nguyn, Mnh-Cn, L-Tng, Vng-Nghip v Son-Nng, t
nc Thc ra Giao-Ch nh ph qun Ng Thch-Thnh, chm Tu-Tc v Lu-Tun. Ma thu nm
Kin-Honh th 3, (271), vua nc Ng sai bn Ngu-Phim, Tit-H v o-Hong chng vi bn
Dng-Tc, nh nhau Phn-Thu. Hong b bi trn, rt qun lui gi qun Hp-Ph. H gin bo
Hong rng: "Ngi t xin i nh gic m khng thng li, th li ti ai?" - Hong ni: "Ti l quan nh,
khng lm theo c, cc ng khng ng nhau, cho nn thua y thi". o-Hong mun em
qun trong lc ban m nh thnh-lnh v thng tin qun Giao-Ch. ng-Nguyn khng c; khi sp
ra trn, Hon nghi c phc binh, np trong vch tng, bn cho tng hng qun cm gio di ng
sau, sn sng chc. Qun hai bn va gip trn, Nguyn gi thua b chy, Hong ui theo, qu c
qun phc-kch ni dy, nhng b my lp qun cm gio di n nh, nn qun ca Nguyn b thua
nng. Qun ca Hong ly nhng bu-vt em v. Lc , H mi xin li Hong. Hong ly ca thu
c cho tng t Ph-Nghim l Lng-K-Chi n n gip Hong mt vn ngi. ng-
Nguyn c mt ngi dng-tng l Gii-H cng trong thnh, Hong d ngi em l Tng, vit th
cho H, li khin Tng ngi xe i theo mnh. Nguyn ni: "Tng nh th, th H c c b i", nn
tc th git H. Khi y Hong nh cp c thnh, qun Cu-Chn v Nht-Nam u u hng. Hong
74 An Nam Ch Lc - Quyn Bt

thnh-cng c thng lm Th-S Giao-Chu. o-Hong c mu-k, hay gip ngi cng kh, a lm
vic b-th, rt c lng mi ngi, nhng bn mi phin-nghch u b Hong nh dp yn ht. Sau
Hong b triu v, th ngi Giao-Chu, c chng 30 bn xin lu li, nn Hong c li gi chc
c. Khi Tn-Ho u hng nh Tn, t tay vit th bo Hong qui thun nh Tn. Hong c th khc
n my ngy, ri sai ngi a c n-th1 ti Lc-Dng, vua nh Tn ra li chiu cho lm li chc
c v phong cho tc Uyn-Lng-Hu, li ci chc l Qun-Qun tng-qun.
o-Hong phng Nam 30 nm, n khi cht, nhn-dn c chu u thng khc.
Ng-Ngn
T l S-Tc, lm Thi-Th qun Kin-Bnh nh Ng. Ngn ti kim vn v, tay khng m nh
li cp. Khi nh Ng mt, Ngn v vi nh Tn, lm Th-S Giao-Chu.
Khi o-Hong cht, cc qun n th qun Cu-Chn lm lon, Ngn nh dp yn, chm
tn tng gic l Triu-Ch, trn-ng Giao-Chu n 20 nm, n oai r rt, cho nn t Nam-Chu yn
lng.
C-B
T l Cng-Trc, con ca C-Khi, tng qun ca nh Ng.
B thay Ng-Ngn lm Th-S Giao-Chu.
C-Sm
Con ca B. Khi B cht, ngi trong chu cng bch Sm lnh vic Giao-Chu.
C-Th
Em ca Sm. Khi Sm cht, th Th xin lnh vic Giao-Chu, ngi trong chu khng thun, Th
bn git bn trng s l H-Triu, li mun git c Lng-Thc, Thc em binh bt Th, v bt c m
Th, ri cho ung thuc c git lun.
o-Oai
(C bn chp l o-Thnh).
Con ca o-Hong, khi trc Lng-Thc git C-Th, rc Oai lnh Th-S Giao-Chu. Oai
lm vic, rt c lng dn.
o-Thc
Em ca o-Oai, ni theo lm Th-S.
Vng-n
Lm chc Trn-ng i-tng-qun nh Tn, c sut qun-s 6 chu l: Giang, Hoi, Kinh,
Tng, Giao, Qung.
Vng-C
T l Lnh-Minh, ngi qun Trng-Sa, ti xin Vng-n cho lm quan Qung-Chu, n
khng cho, va gp lc ngi Qung-Chu on Th-S l Quch-Nt, ni ln lm phn, ri cng n-
Thiu ti rc C v lm Th-S chu y. Vng-n sai tham-qun l Ct-U, ui theo ti L-Lng. C
mng m ni rng: "My ng tm ch cht ?". U khng dm bc C na. Quch-Nt nghe Thiu theo
C bn phi lnh nh Thiu, b Thiu nh bi, Nt cm c Mao-Tit, chy trnh khi. C vo thnh, s

1
n-th (tc l di) ch- nh Hn:
a) Cc vua ch-hu, chc Ng-S i-phu, chc Tha-Tng, Tng-qun, u c cho n vng, c khc ch ch nh chc tc
v a-im ca mnh.
b) C mt ci di bng t, di mt thc hai, thu rt p eo ngc.
75 An Nam Ch Lc - Quyn Bt

Vng-n nh, phi xin lm Th-S Giao-Chu. n thy C kh gi ng c, nn thun cho. C


qua Giao-Chu b Lng-Thc chng c, bn qua Ut-Lm hp vi -Hng hng c t Lm-H, C
khuyn Hng ly t Qung-Chu, t c Hng v C u lm phn, sau b o-Khn dp yn.
Lng-Thc
Lm Thi-Th Tn-Xng, t tin lnh chc Thi-Th qun Giao-Ch.
Vng-Lng
T l u-Thnh, lc nh c ti-cn, Vng-n cho tham-d vic Ph. Khi trc Lng-Thc
chuyn quyn t Giao-Chu, n dng Vng-C lm Th-S, Thc chng li vi C m rc Tu-
Trm, l con ca c -c Tu-Tc, coi lnh vic trong Chu. Nm Vnh-Hng th 31 (vua Hu-
nh Ty-Tn) n dng Lng lm Th-S Giao-Chu. n ni vi Lng rng: "Tu-Trm v Lng-
Thc u l gic trong nc, ng n th lp tc chm chng n i". Lng ti ni th Trm lui v qun
Cu-Chn. Th-S Qung-Chu l o-Khn khin ngi d Trm ti, Lng nhn gp, bt tr ti. Thc
ni: "Trm l con quan Chu-tng trc, nu c ti th tr ti, khng nn git". Lng ni: "nh ngi
c ngha vi ngi c, iu khng cai d n vic ca ta", tc th em chm. Thc gin b i, Lng
m mu git Thc, sai thch-khch m-st m khng c. Thc t chng vy Lng ni thnh Long-
Bin. Khn em binh ti cu, cha kp, th Lng bi trn ri. Thc mi bt Lng phi u hng v
giao c tit. Lng c chp, khng chu giao, b Thc chm vo tay mt, mt tun nht th cht.
o-Khn
T l S-Hnh, ngi Phan-Dng, tnh thng minh, sing lm vic quan, lm chc Thi-Th
Giang-H, kim chc Long-Nhng tng-qun. Lc by gi Vng-C lm Th-S Giao-Chu, b Lng-
Thc chng li, C cng bn -Hng, n-Thiu v t-ti Giao-Chu l Lu-Thm lm phn, mun
chim c t Qung-Chu, o-Khn dp yn, chm bn Vng-C, em u v Kinh-S. Nhn cng y,
Khn c lm Th-S Giao-Chu, ri thng chc Th-Trung Thi-y v gi chc -c cc vic qun-
i by chu Giao v Ninh v Kinh-Chu Th-S, Chinh-Nam i-Tng-qun v c phong tc
Trng-Sa qun-cng.
Bin-Trin
Lm Thi-Th qun Giao-Chu, v i nh Tn.
Ch-o
T l Qu-Nh, lm Thi-Th qun Cu-Chn i nh Tn.
Trng-Lin
T l Qun-kh. Xt s-k i vua Thnh- nh Tn chp rng: "trong ma thu nm Hm-Ho
th 3 (328), Trng-Lin lm Th-s Giao-Ch, c t Nh-C lm phn, tin cng Qung-Chu, b
Tng-Khi nh tan. Vng-Hc chp rng: "Lin lm Th-S Giao-Chu c phong Cao hu, i ng
ngang qua ni C-Sn, thy phong-th ly lm va , bn lp ch ti ". iu ny bt ng vi sch
s k, cha bit bn no ng.
Nguyn-Phng
T l T-, em h ca Phu, gi chc Th-Lang B-Li. Lc Thnh- cn nh, h D-Th cm
quyn, Phng xin lm quan Giao-Chu. H D bn cho lm Th-S Giao-Chu kim chc Dng-Oai
Tng-qun. Phng ti Chu, au bnh thnh lnh m cht, c truy tng chc nh-U.

1
Xt nin-hiu Vnh-Hng ch c 2 nm (304-305) ch khng c nm th 3, y c l chp sai.
76 An Nam Ch Lc - Quyn Bt

H-Hu-Lm
Trong nm Vnh-Ho (345-356), i Mc- nh Tn, gi chc Thi-Th qun Nht-Nam, say
ru qu , lm ri lon cng-vic, dn qun u cm hn. C ngi tng mi l Phm-Vn git
Lm, ly thy m t tri, ri chim ly Nht-Nam.
Chu-Phin
Trong nm Vnh-Ho th 3 (347), lm Th-S Giao-Chu. Khi trc vua nc Lm-p l Phm-
Vn hng c t Nht-Nam, Phin sai quan c-H l Lu-Hng i tun ci Nht-Nam, Vn nh hm,
ri nh lun c qun Cu-Chn, qun lnh cht trn, mi phn ht tm chn. Quan c-H l ng-
Tun em qun Chu Giao v Chu Qung, nh Vn ti ni L-Dung, b Vn nh bi.
Dng-Bnh
Trong nm Vnh-Ho th 7 (351) lm Th-S Giao-Chu, cng vi ng-Tun hp sc nh
nc Lm-p, vua Lm-p l Phm-Pht-T nh thua, tri mnh n ca n xin chu ti, nn Dng-
Bnh cng ho-c ri ko v.
Nguyn-Phu
Trong nm Vnh-Ho th 9 (353), lm Th-S Giao-Chu, nh vua Lm-p, ph c hn 15
n ly.
n-Phng-Chi
Con ca n-Kiu, lm chc Hong-Mn Th-Lang i sang lm Th-S Giao-Chu, trong nm
hiu Thng-Bnh (357-361), nh Tn, em qun nh nc Lm-p. Khi y, Thi-Th -Bu v Bit Gi
Nguyn-Lng khng ng , Phng-Chi s tr ngi vic qun-s, nn em git hai ngi y, ri cm
qun nh gic. Vua Lm-p l Phm-Pht-T u hng. pha ng thnh Lm-p c 3 ci i gi l 3
ly n-Cng.
-Bu
Lm Thi-Th qun Giao-Chu.
ng-Hm
Trong thi nh Tn lm Th-S Giao-Chu. Nm cui cng hiu Thng-Bnh (361), li i nh
gic Lm-p dp yn c.
Ct-Hng
T l Tr-Xuyn, tui gi, a luyn thuc trng sinh thm th, nghe t Giao-Chu c v
thuc an-sa, bn xin lm chc lnh huyn Cu-Lu.
Khng-Trng
Lm Th-S Giao-Chu nh Tn.
L-Tn
V thi cui nh Tn, lm Thi-Th qun Cu-Chn, c hai cha con Tn u c quyn lc, uy
ch t Giao-Chu, b -Vin chm ht.
Ph-Vnh
Con ca Ph-Nha, lm Thi-Th Giao-Chu.
ng-Tn
Con ca ng-Tu, lm Th-S Giao-Chu.
Vng-Huy
Trong nm Nguyn-Gia th 4 (427), nh Tng, t chc nh-U thng lm Th-S Giao-Chu.
77 An Nam Ch Lc - Quyn Bt

Lu-Ngha-Khang
Trong nm Nguyn-Gia (424-453) i vua Vn- nh Tng, lm -c qun-s c Chu
Giang, Chu Giao v Chu Qung.
Nguyn-Di-Chi
Lm Th-S Giao-Chu i nh Tng. Trong nm hiu Nguyn-Gia (424-453), i nh nc
Lm-p. Vua Lm-p l Phm-Dng-Mi xut ngoi, trong khi y c vin tng ca Di-Chi l Nguyn-
V-Chi lnh 7.000 qun-s nh p thnh Khu-Tc (?). Di-Chi vt bin gp gi to, n ba ngy m
khng tm c ch ngh hi, m li gp gic bi Th-Lnh, qun thu ca Dng-Mi ti nh ng
n 500 chic thuyn. Di-Chi bn trng ngi li thuyn ca Dng-Mi, nn thuyn gic tan v. C
chic thuyn nh n ch Dng-Mi chy trn. Di-Chi b gi phiu bt hn 100 dm, liu th khng
thng c, bn tr v Bc.
Nguyn-Nghin
Lm Th-S Giao-Chu v thi nh Tng, vit ch tho rt tt.
Trng-Mc-Chi
T l T-Tnh, thn-sinh ca b Trng-Hu nh Lng, lc tr tui l ngi ng n, v ho
nh, lm chc Tn-K Th-Lang, ban u cng Vng-Tun thn-thin, sau xem thy mi ha, bn xin
lm Thi-Th qun Giao-Ch, c chnh tch hay.
(Sch s chp c t r-rng, ni Mc-Chi lm Thi-Th qun Giao-Ch, e khng ng).
n-Ho-Chi
Ngi Cao-Bnh, cui nin hiu Nguyn-Gia (453) vua nh Tng, lm Long-Nhng tng-qun,
Th-S Giao-Chu, c oai danh, gic gi u yn lng.
Vua nc Lm-p l Phm-Dng-Mi lm phn. Ho-Chi cng T-M l Tiu-Cnh-Hin v Ph-
Tng l Tn-Xc n nh, Ho-Chi lm tin phong, nh c thnh nc Lm-p, ly rt nhiu ca
qu l.
Hon-Hong
T l Thc-Dut, lm Th-S Giao-Chu nh Tng, tin ca k n hng vn, v vua Hiu-V
nh Tng c tnh tham ca ci, h c ngi no lm quan n lng 2.000 thch1 khi bi chc v nc,
th bt theo hn nh m np ca ci v nh bc.
Phng-Php-Tha
Trong nm Vnh-Minh (483-493) nh T, lm Th-S Giao-Chu, ch ham c sch, thng c
bnh, khng lm vic. V vy, quan Trng-S l Phc-ng-Chi c chuyn quyn thay i cc tng
li. Php-Tha ni gin b t ng-Chi. ng-Chi em ca lt vi ngi em r ca Php-Tha l Thi-
Cnh-Thc cho c khi t, ri em qun ti nh bt Php-Tha v tu v triu-nh, rng: "Php-
Tha mc chng tm-tt, khng lm vic c". Vua T xung chiu cho ng-Chi lm Th-S.
Lu-Bt
ng ni ca Lu-K, lm Th-S Giao-Chu nh T.
Lu-Khi
Lm Th-S Giao-Chu, i nh T. Khi sp ti Giao-Chu, nghe c ngi con ca c Th-S
Hon-Hong, tn l Hon-Thm, ng gi chc V-Gim, ngi nho nh c hc thc, bn khin i
theo, Thm i cha n ni cht.

1
Tc chc Thi-Th
78 An Nam Ch Lc - Quyn Bt

L-Khi
Trong nm Thin-Gim th 4 (505) nh Lng. Lm Th-S Giao-Chu, tr lm phn.
L-Tc
Lm Trng-S Giao-Chu, v dp yn lon L-Khi, nn c thng lm Th-S Giao-Chu.
Vng-Nhip
Lm Th-S i nh ng.
Tiu-T
T l Th-Thi. Trong nm u hiu i-ng (535) nh Lng, lm Th-S Giao-Chu, c tnh
nghim-khc, sinh nhiu s xch-mch, tht nhn-tm. Th-ho l L-B1 lm phn, T chy qua t
Qung-Chu. Vua nh Lng sai Th-S Cao-Chu l Tn-Qunh v Th-S Tn-Chu l L-T-Hng,
em qun nh B. Qunh ly c ang ma xun, kh lam-chng ang thnh, xin ch qua ma thu s
nh. T thc dc khin i, ri qun lnh tan r c, phi tr v. T vu tu cho Qunh v Hng c dung
gic, u b ti t hnh.
Dng-Phiu
Lm Th-S Giao-Chu, i nh Lng, cng vi Trn-B-Tin, em binh nh L-B, tin binh
n t Gia-Ninh, B chy trn trong ng. Khut-liu, b ngi ng y chm u em dng.
Trn-B-Tin
T l Hng-Quc, ngi Ng-Hng, ch-kh hng kit, c ht kinh, s; nhn lm Tham-qun
Qung-Chu, thng ln chc T-M Giao-Chu hp vi Dng-Phiu nh L-B. Phiu tp hp cc
tng li t Giang-Ty, hi k-hoch nh gic, B-Tin ni rng: "ng vng mnh i nh gic, th
du cht, du sng, cng liu mnh nh cho ti k cng, khng nn hon i cho qun gic bnh
trng, m qun lnh ta li tan r h vic". Phiu c B-Tin lm Tin-phong. Tin i n u l nh
tan ht. Nh c cng y, Tin c thng Thi-Th qun Cao-Yu, c sut qun-s c by qun. u
nm i-Bu (550) vua Gin-Vn- nh Lng, lm Th-S Giao-Chu, sau ln lm Hong-.
u-Dng-Ht
Trong nm u Thi-Kin (569) vua Tuyn- nh Trn, lm chc -c, qun lnh qun-s
19 chu gm c Giao-Chu v Qung-Chu, oai vang ton ci Bch-Vit hn 10 nm. Vua Cao-Tng2
sinh lng nghi, ra li chiu vi v triu. Ht s, bn lm phn.
Dng-Tn
Lm -c c hai chu Giao v i i Trn, c phong tc l V-Khang qun-cng.
Dng-Hu-Ph
T l V-Khanh, trong thi k nh Tn mt nc, lm chc -c Giao-Chu.
L (?)
(?): (khng r tn).
Trong nm u Nhn-Th (601-604) nh Tu, lm Th-S Giao-Chu.

1
L-B hoc c l L-Bn cng mt ch, vit nh nhau. L-B lm vua 7 nm, quc-hiu l Vn-Xun. S-chp: l Tin-L-Nam-,
ngi tnh Thi-Bnh.
2
Xt u-Dng-Ht lm quan i nh Trn thuc Nam-triu Trung-Quc. Sut c i Nam-triu, khng c ng vua no, hiu l
Cao-Tng, mi n nh ng mi c vua Cao-Tng lm vua vo khong 650-685, cch thi-i Thi-kin hn 80 nm. Nh vy,
c l nh chp s ni sai.
79 An Nam Ch Lc - Quyn Bt

Khu-Ho
Ngi Lc-Dng, cui nm i-Nghip, (605-616) nh Tu, lm Thi-Th qun Giao-Ch, ht
lng gi gn cho nhn-dn trong qun c yn n.
Vua Dng- nh Tu mt, Ho cha kp bit, b ti ca Dng- nh quan Hng-L l Nnh-
Trng-Chn em qun Ut-Lm ph thuc Tiu-Tin, Phng-ng em hai qun Chu-Nhai v Phin-
Ngu, ph thuc Lm-S-Hng. Tiu-Tin v S-Hng u sai ngi n chiu d Ho, nhng Ho khng
theo. Cc nc Lm-p hay cho Ho nhng chu bu nh ngc, sng t, vng bc, ca bu tht
nhiu, cho nn Ho giu mun hn vua. Tin nghe c, sai Trng-Chn sut qun Nam-Vit nh
Ho. Ho s, mun ra hng, Th-T T-Php l Cao-S-Lim can rng: "o hng binh ca Trng-Chn
n cng thnh, lng-thc thiu-thn, xem chng khng th lu, m qun ta trong thnh cn mnh,
sc chng c, l no chu cho ngi p-ch?". Khi y Ho sai S-Lim lm chc Hnh-Qun T-M,
sut qun nh Trng-Chn thua chy. Nh Tu mt nc, Ho v lm ti nh ng. Vua ng cho
lm Tng-Qun Giao-Chu.
An-Nam Ch-Lc Quyn Bt Chung
80 An Nam Ch Lc - Quyn Cu

An-Nam Ch-Lc
Quyn Cu

C-i ng-Sn L-Tc Bin

Cc quan -c, -H, Kinh-Lc-S An-nam v cc quan Th-


S ba qun Giao, i, Hoan, i nh ng

L-i-Lng
u nin hiu Trinh-Qun (627), ng Thi-Tng, lm -c Giao-Chu.
L-Th
Tn-Tht nh ng, lm -c Giao-Chu, v tham-lam b ti.
L-T-Thng
T l Qu-Lng, ngi Quang-Chu. u nin hiu Trinh-Qun (627), L-Th b ti, Thi-Tng
mun tm mt v Chu-Mc xng ng, triu nh u khen T-Thng ti gm vn v, tnh ngi lim
bnh cng trc. Vua vi n bo rng: "Giao-Chu l mt phin-trn ln, cn c k hin trng coi, lu
nay cc quan -c u khng xng chc, khanh c ti yn v bin-thu, kh v ta ra trn nhm,
ch v ng s xa xui m t chi". T-Thng t n, nhng sau li hi hn, ly c bnh-tt t chi.
Vua khin -Nh-Hi khuyn d, T-Thng c t; vua li khin anh v ng l Chu, Phm qua d
rng: "K tht-phu ha vi nhau cng cn gi tn, khanh ha trc mt trm, h c n-nn, nn
hy sm i qua, ba nm t c chiu triu v, khanh ch thi thc, trm quyt chng nut li". Thng
tu rng: "Lnh-Nam nhiu chng kh, i khng th tr v". Thi-Tng ni gin phn rng: "Ta khin
ngi khng chu i, lm sao lm vic nc cho c?". Bn khin chm ngay trc triu ng. Sau
vua hi hn, cho phc li quan-tc, con chu c tp m.
L-o-Hng
Tn-tht nh ng, c phong Qung-Ninh Qun-Vng, sau v c li b ging phong Huyn
Cng. Nm Trinh-Qun th 9 (635), lm -c Giao-Chu, v phng nam kh hu c a, sinh lo,
cht trong lc ng lm quan.
L-o-Ngn
Trong thi Trinh-Qun (627-649), lm Th-S Giao-Chu, R Lo (sn liu) lm phn, o-Ngn
dp yn.
L-Gim
Con ca Ba-Vng Thn-Ph, lm Th-S Giao-Chu.
Liu-S-Hin
Ngi B-Chu, thi Trinh-Qun, (627-649), lm -c Giao-Chu v Qu-Chu.
-Chnh-Lun
Ngi chu Tng. Vua Thi-Tng bit ting, cho lm chc Trung-Th Th-Lang, Thi-T T-
Th-T. V Thi-T Tha-Kin b trut, bim Chnh-Lun lm -c Giao-Chu.
81 An Nam Ch Lc - Quyn Cu

u-c-Minh
Lm Th-S i-Chu i ng.
Nnh-t
Thi Tc-Thin (V-Hu), (685-705), lm Th-S i-Chu.
Ch-Toi-Lng
T l ng-Thin, ngi Tin-ng, con ca Ch-Lng, lm chc Trung-Th-Lnh, cui thi
Trinh-Qun (649), i lm -c m-Chu v Qu-Chu. Sau , Ha-Knh-Tng v L-Ngha-Ph vu
tu Toi-Lng lm phn. V-Hu gin, bim lm Th-S i-Chu, c hn mt nm th mt. Hai ngi
con l Ngn-Ph v Ngn-Hm-Thng th 5 (864), Cao-Bin bnh nh An-nam, mi tu xin a di-hi v
Dng-ch.
Si-Trit-Uy
Triu Cao-Tng (650-683), b lin lu v em l Lnh-V theo Phng-Di-i lm phn, phi y ra
Thiu-Chu. Sau li c tha, cho lm -c Giao-Chu.
Lang-D-Khnh
Lm quan thanh lim, nhng tnh khc bc, dn-dn thng ln chc Ng-S Trung-Tha, sau v
b li, ging lm Th-S Giao-Chu.
Lu-Din-Hu
Trong nm Thy-Cng th 3 (687), lm An-nam -c. L c, dn qu hng nm np na
thu, Din-Hu bt np ton phn, chng on v mu phn. Din-Hu git ngi cm u l L-T-
Tin; d ng l inh-Kin git Din-Hu, chim c Giao-Chu. T-M Qu-Chu l To-Huyn-Tnh
nh chm c inh-Kin.
Lu-Hu
i nh ng, lm An-nam -h, nh giu c ln, mi ln nui g ln, c cht con no, bt
y t bi thng gp i v chng bao gi n mt mn g ngon.
Nguyn-S-Khch1
Ngi Giang-Lng, u nin hiu Khai-Nguyn (713), i ra lm An-nam -h, cng Dng-T-
Hc dp yn lon Mai-Thc-Loan.
Tng-Chi-
Em ca Tng-Chi-Vn, ngi cao tm thc. Trong khong nin-hiu Khai-Nguyn (713-741),
tng lm Kim-Nam Tit--S v Thi-Nguyn-Don, b ti y ra qun Chu-Din. Lc y c gic Mn
nh hm Hoan-Chu, Chi- c b chc Giao-Chu Tng-Qun, dp yn qun Mn.
-Minh-C
Ngi Dng (?), cui i Cnh-Long nh ng (709), lm quan U qun T-Nguyn, nm
chim bao thy i vo mt ph-ng, gp mt ngi mc o xanh, vi cho rt cung knh v ni rng:
"ng s lm An-nam -h, ti l dn An-nam, nn n y cho mng trc, xin ng hy gi gn qu
th". Sau qu nhin, Minh-C lm An-nam -h.
H-L-Quang
Ngi Qu-Chu, nm Thin-Bu th 10 (751) lm An-nam -h, em qun nh Vn-Nam,
thu phc thnh An-Ninh, dng li tr ng ca M-Vin nh cng gii.

1
Vit-s Thng-gim chp: Quang-S-Khch.
82 An Nam Ch Lc - Quyn Cu

Trng-B-Nghi
Lm An-nam Kinh-Lc-S i nh ng, bt u p thnh i-La.
Khang-Khim
Li bun phng Bc, lm An-nam -h.
Triu-Honh
Ngi Nht-Bn, trong khong nin hiu Khai-Nguyn (713-741) em ha-phm n triu-kin,
hm-m phong-ha Trung-Hoa, nhn lu li, i tn l Triu-Honh, nhiu ln sang s Trung-Quc.
Nm Vnh-Thi th 21, Triu-Honh lm An-nam -h. Thi y c qun Mn xm phm cnh gii hai
chu c-Ho v Long-V, vua xung chiu khin Triu-Honh qua dp yn.
Ph-Lng-Giao
Nm Kin-Trung th 3 (782), i ng c-Tng, lm An-nam -h. Lc y, T-M Din-
Chu l L-Mnh-Thu v Th-S Phong-Chu l L-B-Ngn lm phn, t xng An-nam Tit- S, u
b Lng-Giao bt chm.
Cao-Chnh-Bnh
Lm An-nam Kinh-Lc.
Trng-ng
i nh ng, lm An-nam Kinh-Lc, cht ng lc ti chc. K t-nh l L-Nguyn-,
dng binh lc uy hip chu Huyn lm phn. Tng nh ng l L-Phc d bt c Nguyn-, ci
Nam tr li yn lng.
Triu-Xng
T l Hng-T, lm Th-S Kin-Chu. Gp lc t-trng An-nam l -Anh-Hn lm phn, vua
cho Triu-Xng lm -h, mn r u ho theo. Xng An-nam mi nm, chn au xin v. Vua
phi Binh-B Lang-Trung Bi-Thi qua thay th. Cha bao lu, chu-tng Vng-Qu-Nguyn nh
ui Bi-Thi. c-Tng i Xng n hi thm tnh-hnh, Xng tui hn 70, tu i sng sut, vua
ly lm l, li cho lm An-nam -h. Xng n, ngi u mng r, qun lm phn tc th dp yn.
Bi-Thi
ni trn.
Trng-Chu
Nguyn trc lm An-nam kinh-lc phn-quan, n i vua Hin-Tng, nm Nguyn-Ho th 3
(808), i lm chc -h Kinh-lc s. Quan Kinh-Lc trc l Trng-B-Nghi p thnh i-La,
thnh ch cao hai trng hai thc, m ba ca, ca u c lu; ng ty mi pha u c ba ca, pha
nam 5 ca, trn ca t trng ci, trong thnh, hai bn t hu, u ct 10 dinh. Thi Bi-Thi, hai thnh
Hoan, i, b Hon-Vng (tc vua Chim Thnh) nh ph tan tnh, Trng-Chu cho sa p li. Lc
u trong qun i, kh gii ch c 8.000 mn, 3 nm li y tng ln hn 300.000 mn. Chu khin b-
thuc ct 30 gian lu cha. Trc kia c chin-thuyn vi mi chic rt chm chp, Chu khin ng
thnh kiu thuyn ng-mng2, 32 chic, mi chic ch thu-th 25 ngi, tro-phu 23 ngi, 2 cy n
bn xe, thuyn cho ti lui, mau nh gi. Cc nc Chim-Thnh, Chn-Lp u lo tin-cng. Chu cht,
Liu-T-Hu lm vn t.

1
Vnh-Thi l nin hiu ca i-Tng nh ng, ch c mt nm u l nm 765 sau cng-nguyn.
2
ng-mng l mt loi chin-thuyn, hp m di, dng xng vo nh thuyn ch.
83 An Nam Ch Lc - Quyn Cu

M-Tng
T l Nguyn-Hi. Trong nm Nguyn-Ho, ng Hin-Tng (806-820), ng lm Th-s
Kin-Chu i qua lm An-nam -h, thanh lim chng nhiu dn, dng nho thut gio ha, dn mi
c yn. M-Tng dng ct ng ghi cng c nh ng t rng Tng l ging di ca Phc-Ba.
(Hn-D lm bi th a chn c cu: "Hng k chiu hi p Nam-Hoang", ngha l c rc r
trn bin, n p ci Nam).
L-Tng-C
Tn-tht nh ng, lm An-nam -h, tham lam chng gi php, gp lc Hong-Gia-ng
lm phn, Tng-C giao cho Th-S Hoan-Chu l Dng-Thanh 3.000 binh tr chin, Dng-
Thanh tr li tp kch git Tng-C.
Qu-Trng-V
Lm -H i ng, dp yn lon Dng-Thanh.
Bi-Hnh-Lp
Lm An-nam Kinh-Lc-S, i nh ng. Thi y c ngi phn thn ca Hon-Vng (tc
Chim-Thnh) l L-Lc-Sn toan mu cp ngi, n xin qun vin. Hnh-Lp bt chm Lc-Sn tr
thy li cho Hon-Vng; ngi Chim-Thnh vui lng phc-tng. B-tng -Anh-Sch v Phm-nh-
Chi l nhng tay ho hng Kh-ng, l thuc trong qun-i. Cc Kinh-Lc-S trc hay dung tng
lm l, nn chng quen tnh d tn, bung lung kh tr. Hnh-Lp mi khi bt ti, trng-pht ri cho
c gng lp cng m chuc ti, bi th, Anh-Sch thng gng sc lp cng, cn nh-Chi thng hay i
tm gi, lu chng v; Hnh-Lp triu v giao hn rng: "php qun i qu ngy th chm". Ln khc li
c th, bn nh cht em thy tr cho h Phm v chn con em hin lnh thay th. T y oai phong
thnh hnh, thng chc Qu-Qun Quan-St-S. Hong-Gia-ng lm phn, Hnh-Lp dp yn, bn thay
th Qu-Trng-V lm An-nam -h.
L-Nguyn-Thin
Lm An-nam -h, u nin hiu Bu-Lch (825) tu xin di ph-l qua b sng pha Bc.
Hn-c
Lm An-nam -h. Nm Thi-Ho th 2 (928), i Vn-Tng, Th-S Phong-Chu l Vng-
Thng-Triu lm phn. c dp yn, sau b lon qun ui chy.
M-Thc
T Tn-Chi, u nin hiu Khai-Thnh (836), i vua Vn-Tng, lm An-nam -h, ly vn-nh
trau-di, lm vic quan thanh tnh chng phin, dn c yn n, cc t trng u np l qui thun.
V-Hn
Lm An-nam Kinh-Lc, nm Hi-Xng th 3 (843), b lon qun ui i.
in-To
Con ca in-Hng-Chnh, trong khong nin-hiu Thi-Ho (826-830) lm An-nam -h.
Vng-Thc
Con ca t-tng Vng-Khi, thi Tuyn-Tng (847-859) lm An-nam -h. Nguyn in-To
dng hng ro g, lm hng nm tn tin, cha hon-thnh, li c gic cp n rt cp bch. Thc
n, trng hng ro cy, o ho su, chung quanh trng tre gai, gic cp khng dm phm n. Sau
c qun Mn vo cp Cm-in-B, Thc khin ngi thng-ngn chiu d, ban m qun Mn b i
v xin li rng: "chng ti n bt tri ngi Mn lm phn, ch khng phi vo n cp". Trc kia La-
Hnh-Cung lm chc -Hiu, chuyn quyn chnh trong ph lu, b Thc nh n cch chc.
84 An Nam Ch Lc - Quyn Cu

Thi-Cnh
Nm i-Trung th 6 (852) ca Ch-Toi-Lng
in-Ti-Hu
Con ca in-B, lm -h, c cng dp yn bin-thu.
L-Trc
Trong thi i-Trung (847-859) lm chc -h. Trc c tnh tham d, ly mt u mui i
mt con nga, bi th, Mn, Mng ta on lm phn, lin kt vi r Nam-Chiu l on-T-Thin, hiu
"Bch-Y Mt-Mnh-Qun" (qun cm-t o trng) nh An-nam ph. Khi-C-Lang Trng-Vn dng s
ni rng: "Lnh H-o dng L-Trc trn gi An-nam, u tin gy ra mi lon, gic cp y thin-h,
lun nm chinh-chin, tn binh hao lng".
(B-Nht-Hu lm th ch L-Trc. Th chp quyn th 16).
L-Vu
Lm -h, ng n V-Chu, u nin hiu Hm-Thng (860), i vua -Tng nh ng,
qun Mn n nh, Vu chy trn, b vua -Tng ui.
Vng-Khoan
Thay L-Vu lm Kinh-Lc-Chiu-Tho-S. L-Trc tu xin bi o binh phng th ma ng,
6.000 ngi, vin l rng: "giao mt mnh th-lnh ng by-qun o-Lm Ty-Nguyn l L-Do. c
cng sc chng ngn qun mi. Sau mn t g con gi cho con Do-c, Do-c bn em qun ph-
thuc qun Mn, Vng-Khoan ch ng khng ni.
Thi-Tp
Nm Hm-Thng th 3 (862), thay Vng-Khoan lm An-nam Kinh-Lc. Thng 11, r Nam-
Chiu vy Giao-Ch, Tp ng ca thnh c gi, i binh cu vin chng n. Thng ging nm Hm-
Thng th 4 (863), qun Mn nh gp, thnh b hm, gia-nhn 70 ngi u t-ngha. Tp cng my
ngi th-h, i chn khng, ra sc c nh, mun chy ra thuyn gim qun, nhng thuyn la bn,
Tp b cht chm. Tng s Kinh-nam 400 ngi chy n b sng pha ng thnh, Ngu-Hu Nguyn-
Duy-c bo chng rng: "Chng ta khng c thuyn, xung nc th cht, chi bng tr li quyt chin
vi qun mi", bn quay v thnh, nh git qun mi hn 2.000 ngi ri chu cht. Ch c mc-ph l
Phn-Xc mang n ca Tp chy trc qua sng c khi cht. Nam-Chiu hai ln hm thnh Giao-
Ch, cp bt chng 10 vn ngi, li 12 vn binh, khin tng Dng-T-Tn chim c An-nam.
Tng-Nhung
Nm Hm-Thng th 4 lm -H, cng cc o binh qua cu vin An-nam, n tr Lnh-
Nam, khng chu tin, hao tn lng-thc. Trn-Bn-Thch xin to thuyn ln ch ni 1.000 hc, ch
go t Phc-Kin n cp cho Nam qun. Nhung nghe theo, t y qun lng c y .
Cao-Bin
T l Thin-L. Nguyn trc mi Nam-Chiu cng hm An-nam, Tuyn-Tng xung chiu lp
Hnh-chu Hi-Mn, cho thm binh hai vn, khin Dung-Qung Kinh-Lc l Trng-Nhn thu phc
An-nam. Nhn dng dng khng tin, bn giao binh cho Bin, phong lm chc -h. Bin chn 5.000
qun tin trc, giao c gim-qun L-Duy-Chu k tc tin sau. Duy-Chu ng qun Hi-Mn, Bin
tin ng Phong-Chu, ph qun Mn huyn Nam-nh, chm bn Trng-Thuyn, hng phc c
mun ngi, thu c ca cung cp qun-dng. Tin tu thng trn v n Hi-Mn, Duy-Chu giu
i v tu di rng Cao-Bin gin vi qun gic, chng chu tin. Vua gin, sai Hu-V-V-Tng-qun
Vng-n-Quyn thay th. Lc y, Bin li nh ph qun gic, tin vy thnh Giao-Chu hn mi
ngy, th gic rt nguy khn. Va tip c ip-vn ca n-Quyn, Bin giao vic qun cho Gim-Qun
Vi-Trng-T trng coi, cng qun di c hn 100 ngi tr v. Trc , Bin khin Tng-Cn v Kinh
bo tip, Cn i n gia b, trng thy c-x tin sang pha ng, ni y l thuyn i ca quan Kinh-
85 An Nam Ch Lc - Quyn Cu

Lc S mi v quan Gim-Qun. Cn ng Duy-Chu tt cp ly biu-vn, bn np ni ca o, ch


cho Duy-Chu i qua ri lin rui n Kinh-S. Vua tip c tu-vn c mng, gia-phong Bin chc
Cng-B Thng-Th, khin tr li trn An-nam. Bin i n Hi-Mn, tr v nhim li chc c. Trong
lc n-Quyn ngu hn, Duy-Chu tham d, cc tng chng chu phc tng, qun Mn nghe Bin tr li,
b trn qu na. Bin li khch-l tng s, nh c thnh, git man-soi on-T-Thin v qun Mn
hn 3 vn ngi. Th-nhn ngy trc u hng qun Mn, nay em chng tr v hng-phc. Vua
xung chiu t Tnh-Hi-Qun An-nam, phong Bin lm Tit--s.

Ph chp bi vn bia Thin-Oai-Knh, ng knh mi o

Tnh-hi-tit-, chng th-k, triu-ngh-lang, th-ng-s ni-cung-phng,


t ph-ng-i (c eo di thu hnh con c), Bi-Hnh son.
(Thy chp sch Ung-Ch)
Bin ln khng b, xa tt tn chn tri m-mtt, cung phong cun cun, sng ln ni dy, nh
g ct tri, nh ni tuyt dng, nhy mt trng xa mun dm, du oai-linh ca thu-thn cng khng
ngn cn ni. C voi to s sc dy v, con trnh ln mc vng vy khn, loi thu-tc ln lao nh th,
cn chng c yn; hung thuyn b qua ngang, lm sao i c. Bi th, c nhiu thuyn chm
m khng th cu vt. C cu vt ng chng l nh Thin-Oai-Knh ngy nay vy.
T ng-Hn M-Phc-Ba mun nh hai ch em h Trng thu phc Giao-Ch, v ng s
chuyn-vn kh-khn, phi vt qua b c, bn c o ni, trnh ng bin, nhng lc lm
cng vic, nhn-cng cht hng vn ngi cng khng lm ni; nhiu khi st nh lm cho ln trn
ni ln xung ngng ng; Phc-Ba chng lm sao c, bn phi nh ch cng vic.
T ngy Hong-ng ta lp cuc -h, nghe k chuyn c, ni gin, mun k-tc lm nt
cng vic, bn khin khi cng lm li, nhng hao ngi tn ca, m cng vic lm cng khng nn, dn
phu i lm, cht chc b xng y ng. Sau khng ai dm bn n vic y na.
T ngy K-X Bt-Hi-Cng ra nh Mn r, vt b c, dp yn Giao-Ch, thu phc qun
thnh, rui nga mi gm, lp n ng tri, nhng chuyn vn lng hng cn phi xng pha sng
gi; bn lun mu chc, cha c ng v mt k-hoch no hay. Bt-Hi-Cng ni rng: "Chng
ta chinh-phc phng Nam, m rng oai-phong hong-gia, hp binh an dn, phi chu tn km, mi
tin cho cng vic", bn khin bn Trng-S Lm-Phng v H-Nam tng-qun D-Tn-C lnh bn-
b tng-s v ly thm dn phu hn mt nghn ngi, em i khai ph Thin-Uy-Knh. Bt-Hi-Cng d
rng: "o tri gip thun, sc thn ph tr; nay chng ta o ging bin cu sinh-linh, nu lm vic
ngay thng th chng c g kh. Cc quan -h trc li khao qun, m chng i n ni, gi php
khng nghim, nhn vic cng thu li ring, bi th, ngi u bing tr. Nay ta th chng th, ct
lm cho c vic nh vua m thi". Bn Lm-Phng vng li ra i.
Bt u t ngy mng 5 thng 4 nm Hm-Thng th 9 (868) mi ngi tay cm cuc xung,
d b tin lng, gp ni o phng, chng s g cng rn, gp nhng tng ln v dy, th ng
ngi hp sc gip tay, p ph cy xeo, ch trong vng hn mt thng, ng gn m xong. Nhng
chng gia c hai on, gp ln chm chm, dng quanh my trng, cng rn nh st, khng th
o thng, c tra xung th mi cong, ba p vo th cn gy, dn phu ng nhau ng lng, tay chn
bi hoi, chng lm th no c. Ngy 16 thng 5, gia lc ban ngy, thnh lnh my ko en c, gi
thi o o, rng ni ti m, nga bn tay khng thy, bng chc sm vang chp nhong, s lm c vi
trm ting st nh dn, dn phu khip m, run ry, bng tai bt mt, mt lt sau, tri quang my
tnh, chng chy ra xem, th ng gan l bng dng tan nt, c nhng hn ln cng-knh, sc ngi
khng sao xeo ni, u b rng cun vt ra hai bn ln. Li pha ty c nhng tng rn chc, n
ngy 11 thng 6, sm st li nh d di nh pha ng, chng chy n xem, thy tiu tan u
mt, nhng hn quanh co hai bn b ph v chng mi trng. i ln pha ty li gp phi ln,
ngi chu b tay, ch vi tri gip , th sm chp li ni ln, b dnh tan, sui nc tun ra mi
nh ru ngt. y l cn khng gip sc, thn lc ph-tr, li him ng nguy, mt giy san phng,
u nh Bt-Hi-Cng lng khng ring vy, tinh-thn cm thu tri xanh, hon thnh vic ln, thn
86 An Nam Ch Lc - Quyn Cu

diu v cng, c sc mc-tng m-ph, t xa khng ai snh kp. T nay mt mch lu thng, hai
h lin tip, khng cn mt cht tr ngi; quan qun kinh qu, bin nc chng s gian nguy, lng
hng ch chuyn, thuyn b khng lo chm m. T trc ng i Giao-Ch c ba ni nguy him:
1.- Mi Hoa-Chy bi Tng-ng, c sng to cun-cun;
2.- Rng Thch-Gic vng N-n c c mp vy vng;
3.- Sng thn i-Gia d-d, ai i qua thy u rn c lnh mnh.
Ngy nay, dng m ng phng, chng phi i qua nhng ni nguy him y na.
Than i! Cng cn ca Bt-Hi-Cng c th ngang vi ngi o Ha-C v m Qu-Lnh
gip ngi i. Bn Lm-Phng v Tn-C sing lo vic nc, mn cn tinh-chuyn, ngoi cng vic ch-
huy, cn bit xem xt a-th, x ni n cy, sa cng qun, lp thng-nh, sui o cho nc
thng, cu bt ngang nh mng dng, miu thn cha pht, n th Thin-Li v nh th Lo-T u
xy ct y , lu truyn i i. Ngy 15 thng 9 nm nay hon thnh, bn Lm-Phng v Tn-C
ni xin dng bia ghi cng, i sau c bit. Bt-Hi-Cng nhn khin ngi chng-th chp r
cng vic. Ti l Bi-Hnh chng dm khim nhng t chi, cm bt lm bi minh rng:
Tri t mnh-mng, sc ngi hn yu,
ng nguy ch go, bin c vt thuyn,
Chng my lc yn, m nghing thng b,
ng ti quyt k, o ni x ngn;
Cng-tc gian-nam, sm chp vang dy,
Bin thng li chy, thuyn d qua ngang,
Sng nc phng bng, thun ng vn-ti,
o tri khai thi, oai thn ph-tr.

Ngy 13 thng ging nm Hm-Thng th 11, (870) dng bia.


"Nn c pha nam Giao-Ch, thi Hm-Thng (860-873), Bt-Hi-Cng Cao-Bin, i nh
phng Nam, m ng vn-ti lng-thc, c st nh tri gip, bn dng ln ghi cng. Li i t
tn l Thin-Oai. n i Chiu-Hy (Chiu-Tng) (889-903), Hy-Tng (874-888), Trung-Nguyn lon lc,
b ra ngoi b ci, khng ng n, nh Tng ta nhn theo, cng chng sa cha ng i ngoi bang.
Thi-Th Ung-Chu l Hoc-Trung-Cn tnh c tm thy bn khc c, s ch xa xui, lu ngy vi lp
tht truyn, bn khin th khc , dng bn hu snh-ng, mun t cho ngi xa bit c
thnh c ca nh vua, hng nm phi lo vic tin cng, khng nn tr ni vy.
Ngy 21 thng 1 nm Thiu-Thnh th 51.
Cao-Tm
Theo Cao-Bin thu phc Giao-Ch c cng; vua khin thay Bin lm chc Tit--S.
Tng-Cn
T-tng ca Cao-Bin, thng v Cao-Bin i bo tin thng trn ti An-nam. Trong nm Cn-
Ph th 4 (877), c b-nhim chc An-nam -h. Thi y vua Nam-Chiu l T-Long mt, con l
Php ni ngi, xng hiu i-Phong-Nhn, c qun xm phm An-nam, Cn chy qua Ung-Chu, o
binh n tr tan r. Gp lc vua Hy-Tng chy ra t Thc, Trn-Knh-Huyn -ngh ho vi Nam-
Chiu, L-Hu-u v L-Trc bn ni di vi vua rng: "T cui i Hm-Thng (860-873), qun Mn
lm phn, xm nhp bn Chu: An-nam, Ung, Qun, v Kim, thin-h tao lon mi lm nm nay;
qu na t-thu khng np v Kinh-S, kho-tng trng rng, qun lnh b cht v lam chng, t xng
gi tro v; ngi chng ngh n nh, ch lo vong mng lm trm cp, thc ng au lng, hung chi
qun n-th An-nam t i, nn cp ma ng rt ng lo ngi. Nay ta khin s-gi i bo ho ho, tuy

1
Nin hiu Thiu-Thnh ch c bn nm 1094-1097.
87 An Nam Ch Lc - Quyn Cu

h cha xng thn, nhng ta cng c th dng mu lung lc bn h bt phi phc tng, nh th trong
nc s c ngh ngi vy". Vua cho li tu l phi. Nhng va lc gic Hong-So1 yn, nn khng
khin i ngh ho.
Knh-Ngn-Tng
Lm Th-S i-Chu i nh ng.
Thi-Lp-Tn
Lm An-nam -h, r l Bi-Duy-Nhc quyn nhip chc Th-S Hoan-Chu, tham d qu .

Tng Giao-Chu Chuyn-Vn-S, An-V-S

Hu-Nhn-Bu
Con ca Thi-S Hu-ch, c t-tng Triu-Ph g em gi v cho b nhim cng-v Ty-
Lc lun mi nm, khng thay i. L-a-Tn c him khch vi Triu-Ph, gp lc Ph phi ra nhim
ngoi-trn, a-Tn lm Tham-Tri chnh-s, bn i Nhn-Bu qua coi vic Ung-Chu, mi nm khng
c thay th. Nhn-Bu t ngh chc phi cht gi ci ngoi, nhn dng k-sch bnh nh Giao-
Chu, ni hiu nay ch-sy Giao-Chu b hi, trong nc ng lon, c th em mt o qun nh
tha thi nh chim, v cu xin v triu tu vic. S vo, vua Thi-Tng c mng, khin nga trm ra
triu v. a-Tn tu rng: "Giao-Ch c ni lon, y l thi tri lm mt nc y, triu-nh pht binh
tha lc bt , v nh st nh chng kp bng tai vy. Nay triu Nhn-Bu v, mu ca ta lu, h s
bit m nga trc, da vo th ni rng him tr, khng th nh c na. By gi, nn cho Nhn-
Bu lm Chuyn-Vn-S, theo ng tt qua nhn chc, ri khin pht qun Kinh, H 3 vn ngi, rui
thng nh vo, th t vn ton, d nh p l kh v b ci mc vy". Vua cho li tu l phi, bn
phong cho Nhn-Bu lm Giao-Chu thy-lc chuyn-vn-s. Nhn-Bu tin binh, gp qun ch rt
mnh; vin binh khng n, nn Nhn-Bu b git cht gia sng. Thi-Tn nghe tin rt ly lm thng
xt, truy tng chc Cng-B Th-Lang v cho hai ngi con l Din-Linh v Din-Th u lm Trai-Lang;
Din-Linh lm n chc in-Trung-Tha v Din-Th n chc Thi-T Trung-X.
Thiu-Dip
Nm Cnh-c th 2 (1005), lm chc Quang-Lc-Khanh, Giao-Chu An-V-Quc-Tn-S. Nm
th 3 (1006), Giao-Soi L-Hon mt, trong nc ng lon, vua xung chiu khin Dip cng vi
Lng-Sch Qung-Chu ng i Kinh-lc, xem tin-nghi tu v cho vua nghe. Thng 8, Dip dng bn-
ng thu v ng b t Ung-Chu ti Giao-Ch. Chn-Tng a cho cn-thn xem v ni rng:
"Giao-Chu l ni c-a, nu em binh qua nh th t-thng t nhiu; v li t-tn m mang cng-
th rng ln nhng y, chng ta ch nn gi gn cn-thn m thi", bn khin Dip lm Binh-B Vin-
Ngoi-Lang, v yn Giao-Ch, vic xong c thng cng.
An-Nam Ch-Lc Quyn Cu Chung

1
Hong-So i -Tng nh ng, thi tin-s hng, lm phn vo i Hy-Tng, bt u t nm Cn-Ph th 2 (875) n nm
Trung-Ho th 4 (884) mi b dp yn.
88 An Nam Ch Lc - Quyn Thp

An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp

C-i ng-Sn L-Tc Bin

Nhng ngi ti cc i trc sang k ng

H-Cng
ng t bn i ca Thi-Ph nh Hn l H-Qung. Lm ngi thanh cao, c kh-tit, gp lc
Vng-Mng son ngi, treo mo ca ph m i, lu lc Giao-Ch, n mnh lm hng tht. n ngy
Vng-Mng tht bi, mi tr v x s.
Lng-Tng
T l Knh-Thc, i vua Minh- nm Vnh-Bnh th 4 (61), b kt n lin-ly v vic ca ngi
anh l Lng-Tng. Nguyn trc , Lng-Tng v c s on hn, lm th ph bng triu-nh, Tng
cng c gia quyn v em l Cung u phi di qua Cu-Chn, tri khp Giang, H, Nguyn, Tng, cm
thng T-T v Khut-Nguyn1, khng ti m phi trm mnh, lm bi ph iu-tao. Sau c vua
xung chiu cho v c-qun. Tng thng ln ni cao trng xa m than th rng: "trng-phu i,
sng phi c phong hu, cht c lp miu t t, nu chng th, th nhn-c dng ch, th
ru cho vui vy, ch chuc ly cng vic chu qun lm chi, cho nhc ngi v-ch". Sau lun lun c
ch triu ca nh vua, nhng nht nh khng n.
Vin-Trung
T l Chnh-Ph. Cui i Din-Hy (158-166), vua Hon-, thin-h lon, bn b quan, i du-
lch qun Ci-K. Tn-Sch nh ph Ci-K, Trung li vt b lu vong qua Giao-Ch.
Hon-Dip
T l Vn-Lm. Trong khong nin-hiu S-Bnh (190-193), thin h lon, lnh t Ci-L, sau
vt b k ng ti Giao-Ch. Ngi Vit cm-ha theo kh-tit ca ng, n ni xm lng chng c vic
tranh tng. Sau v k hung c vu co, b cht ngc Hp-Ph.
ng-Phng
T l Qun-D, ngi t Hu-Quan. S-Nhip Giao-Ch, c lc mc bnh cht 3 ngy, Phng
cho ngm mt hon thuc, giy lt nhan-sc ln ln bnh-phc, na ngy sng dy. Vic ny thy chp
trong "Tin-truyn".
Ha-Tnh
T l Vn-Hu. Ngi qun Nh-Nam, u Hiu-Lm, lm Thng-th-Lang, gi vic tuyn-c;
trnh lon ng-Trc, qua nng nh Thi-Th Ci-K l Vng-Lng. n lc Tn-Sch qua Giang-
ng, Tnh chy qua Giao-Ch lnh nn, c S-Nhip tip i rt hu, cng vi Vin-Huy ngi Trn-
Quc ng ng Giao-Ch. Huy gi th cho Tun-Quc ni rng: "Ha-vn-Hu l bc anh ti v-s, t
ngy lu lc n ni rng ni xa xui, vn c cc nhn-s i theo; mi ln c vic nguy cp, thng
trc lo cho ngi, sau mi n mnh, cng ngi h ni ngoi chn i, chung chu i rt". Ngi qun

1
Ng-T-T l ti nc Ng, Khut-Nguyn l ti nc S vo thi ng-Chu lit quc.
89 An Nam Ch Lc - Quyn Thp

C-Lc l Trng-Cao vng mnh vua i s Giao-Ch, hm m Tnh, th mun yu cu minh th giao-
kt, nhng b c tuyt. Tnh gi th cho To-Cng ni rng: "Tam-giang, Ng-h u thnh sn gic, ti
cng bn Lu-T-Hiu, ngi t Cn-Bi, vt b c n t Giao-Chu, tri qua ng-u, Mn-Vit, i
sut mun dm chng thy t nh Hn. Lc qua Hi-Nam, gp Ngh-Hiu-c, c bit Tc-H phn
pht lng trung-ngha, chnh sc binh nhung, ra pha ty rc xa gi vua v, tc th ti cng T-Nguyn-
Hin, ngi Cn-Bi, lo sa son hnh trang v nc, nhng Kinh-Chu ng thu lc khng thng,
Giao-Chu vic s-dch li b on tuyt. Li c Trng-T-Vn xa Kinh-Thnh, vn c ch mun
khung ph vng tht, hin nay n ni hoang vc ny, chng cn tham d triu chnh, ngi y
cng l phin-trn ca nc nh, c th lm ngoi vic cho Tc-h vy". Trng-Cao gin Tnh chng
chu kt giao vi mnh, bn ly bc th ca Tnh gi, nm xung nc. Lu-Chng khin s vi Tnh
vo t Thc. Tin-Cha dng lm Thi-Th Ba-qun v Qung-Hn, sau lm n chc T-, ri qua
i.
Lu-Ba
T l T-S, ngi qun Linh-Lng. Lu-Biu my ln mi ra lm quan, chng chu n. To-
Cng vi lm Duyn-Li, sai i chiu hng my qun Linh-Lng, Qu-Dng, Trng-Sa. Gp lc Tin-
Cha lc nh ba qun y, Lu-Ba khng tr v c, bn chy qua Giao-Chu, cng S-Nhip bn lun
chng hp , li vo t Thc, c Gia-Ct khen ngi dng lm chc Thng-Th. Lu-Ba tnh ngi
thanh kim knh cn, bao nhiu xng-hiu, sch-mnh ca Tin-Cha, u do tay ng lm ra.
C-m
T l T-Mc, chu ni ca C-Ung, tng nc Ng. m lm Thng-Th, v dng s ni vic
L-Vng-B, t y, B vi m him nhau. Li nhn con ca V-Tng-qun Ton-Tng l Ton-K
lm tn khch ca B, ngi vn khinh bc gian t, nn m khng chi vi. K, B cng K bn thu
dt lm cho m b ti, phi y qua Giao-Ch.
C-Tha
Em ca m. T l T-Trc, lm -U Ty-B; dp yn Sn-Vit, c vo lm chc Th-
Trung. Sau cng vi m b y qua Giao-Ch ri cht.
Trng-Hu
T l T-Do, lm Th-Trung Dng-Oai Tng-qun, cng vi C-m, C-Tha b Tun Pha
lun cng s gian di, phi y qua Giao-Chu, sau b Tn-Hng gim pha, vua xung chiu bt phi t
t.
Lu-Hy
Khng bit ngi qun no. Tit-Tng v Trinh-Bnh trnh lon qua Giao-Ch, thng cng Hy
bn lun i-ngha. Vy-Chiu ni rng: "Lu-Hy c lm sch Thch-Danh tm quyn ni v loi vt rt
nhiu, nay kh xt r c.
Trnh-Bnh
T l c-Xu, ngi qun Nh-Nam, c c hc vi Trnh-Huyn, trnh lon qua Giao-Ch,
thng cng Lu-Hy bn i-ngha, hc rng, thng hiu ng-kinh, S-Nhip khin lm chc Trng-S.
Sau Tn-Quyn mi v lm chc Thi-T Thi-Ph.
Du-ch-K
Ngi D-Chng, tnh cng-trc, chng theo thng tc, chy qua qun Nht-Nam.
Du-o-Mn
Ngi Yn-Lng, chu huyn-tn ca Du-Vnh lm chc T-khng nh Tn. o-Mn lm ngi
c hiu hnh v c vn-ti, tui tr chu cnh m-ci. Lc ngi m lu lc qua Giao-Chu, o-
Mn cn ng tui nm ni, kp n ngy khn ln, cu lm chc T-Nh ph Tuy-Ninh thuc Giao-
Chu; , cch Giao-Chu cn xa, o-Mn mo him i n Giao-Chu, tm kim m sut nm, hng
90 An Nam Ch Lc - Quyn Thp

ngy than khc. Ngy n, i vo mt thn, ban chiu gp cn ma ln, phi vo k tc mt nh bn


ng, bng c mt b gi i ci v, o-Mn thy, ng lng, hi thm th chnh l b m y. M
con m nhau nc n khc than, ai thy cng ri nc mt. Sau o-Mn lm quan nc T, n chc
X-Sinh Hiu-u.
Trng-Dung
T l T-Quang. Thi Tng Vn-, lm quan lnh t Phong-Kh. Lc i t Bt-Hi qua Giao-
Chu, gia bin gp gi, khng s st, ngi ngm nga ni rng: "n c kh m v c qu nh, l cu
nem tht m lm g?". Nhn lm bi Hi-Ph, vn-t rt qu-quyt. C-Khi-Chi ni rng: "bi ph ny
hay hn bi ca Huyn-H1, nhng ch tic trong bi khng ni n mui. Dung tc th cm bt lm ni
thm my cu: "Lc sa cu bch, ngao ba xut t, tch tuyt trung xun, phi sng th-l", ngha l: lc
ct nu sng, lm ra cht trng, nh tuyt ma xun, nh sng thng nng.
Cao-Kim
T l S-Lim. Chu ni ca Thanh-H-Vng Cao-Nhc nc T. Trong khong nin-hiu Nhn-
Th (601-604), nh Tu, thi vn ti, u Gip-Khoa, b lm chc li B-H, b vic quan chy qua
Cao-Ly, nn b bim lm Ch-B huyn Chu-Din, v m gi khng th ni nc c, phi lu b li
n Gii-Vu m i. Gp lc lon, Thi-Th Giao-Ch l Khu-Ho b Kim lm T-Php-t. Khi y nh
Lng khin Nnh-Trng-Chn em binh xm chim Giao-Ch; Ho khin Kim lm Hnh-qun T-M,
n nh ph tan qun gic. Thi s-nin nh ng, Kim lm chc Trung-Th Mn-h.
Bi-Kin-Thng
Lm Th-S Thn-Chu i nh ng. Nm Trinh-Qun th 2 (628), v Kin-Thng l ngi c
ca vua Dng-, li lm nghch lon, cho nn tuy c lnh n-x, cng khng th dng tr dn, b
bi tn v y qua Hoan-Chu.
Vng-Phc-Tr
Cha ca Vng-Bt, thi Cao-Tng (650-683), lm Ung-Chu T-H Tham-Qun. V vic ca
Vng-Bt, b i qua lm Giao-Ch-Lnh. Vng-Bt qua Giao-Ch thm cha, b m thuyn cht.
L-So
T l Hiu-Ngha, con ca L-Dim. Lc tui tr rt ho hip, dng th cho vua iu trn vic li
hi, vua cho lm chc Gim-St Ng-s. Sau v c vic tri vua, b bim lm Long-Bin Ch-B.
L-Hu
Ngi ng tc vi L-Ngha-Ph, theo -Chnh-Lun, cng nhau k ti L-Ngha-Ph. Sau
Ngha-Ph khin ngi u co Chnh-Lun lm phn, cng L-Hu giao thng di vua, c mu toan
g khc. Vua Cao-Tng ght Hu, y qua Hoan-Chu.
Thm-Thuyn-K
T l Vn-Khanh, ngi Chu-Tng, ln lt thng n chc Cp-S-Trung, trong khi i xt
cng-tc ca quan li, c nhn ca hi-l, b hch ti, cu xt cha xong, va gp lc Trng-D tht
th, phi y qua Hoan-Chu. Sau c lm ln chc Trung-Th X-Nhn.
Hn-T-Ngn
T l Anh-Vin, ngi Nam-Dng, lm Gim-St Ng-S, c chnh tch hay. Gp lc c sao
Thi-Bch mc ban ngy, T-Ngn khuyn vua sa c p s khin trch ca tri. Vua trch L-
Ngha-Ph rng: "Mt chc quan bt-phm, cn bit ni chuyn t tht ca triu nh, nh ngi ngi
cao ph qu, coi vic g?". Ngha-Ph cng cc ngi h V gim pha, T-Ngn thi chc b i. Trong
nm Thng-Nguyn (674-675), vua Cao-Tng li vi n b dng. T-Ngn thi lm quan lu

1
Mc-Huyn-H i Tn c lm bi "Hi-ph".
91 An Nam Ch Lc - Quyn Thp

ngy, s st nghi-l triu-nh, lc ly vua, qun ma tay tin bc, b L-Khm-Nguyn tu hch, phi
i qua lm quan Tha huyn Chu-Din, ri mt .
L-Tng-Dng
T l S-Thanh, ngi Do-Chu, thi tin-s khng , cng vi ngi anh ngao du ti min nc
Ng v nc Thc. V-Hu dng lm Hong-Mn Th-Lang. V ti ph gip Thi-Bnh Cng-cha, Huyn-
Tng lc u mun x trm, sau bt gin, bn y i Tn-Chu, c k co Tng-Dng mu phn, xt
khng c bng chng, li y qua Hoan-Chu. Gp lc Giao-Chu lm phn, Tng-Dng ngn chng c
cng, c thng chc Trng-S Kim-Chu.
Tng-Tn-Khanh
Con ngi ch h ca V-Hu, c ngi anh l S-Khch lm H-B Th-Lang. Tn-Khanh cng
qun V-Lm xy ct dinh-th cho S-Khch, qu ni xa hoa, b li, phi y i Phong-Chu.
L-Cn-Hu
Lm Th-S hai chu Hnh v Ngy, thng vit th cho ngi li quen bit, dng li b n, ni
vic c tht ca triu-nh; b ngi li y t-co ln triu-nh, Cn-Hu bn b y qua Hoan-Chu.
Nghim-Thin-T
Thi Tc-Thin V-Hu (685-705), lm Gim-St Ng-S cng-bnh ngay thng, gp vic dm
ni. T thi Thu-Cng (685-688), tr v sau, chuyn dng nhng quan li tn khc, hi tn-tht, git
i-thn, nhng bn im-ch mt-bo khng bit bao nhiu m k. Thi-Hu cng chn s phin phc,
khin Thin-T tra hi, xt ra chu phc ti hn 800 ngi. Nhng phng thu dt ht th hung hng,
bn cng nhau gim Thin-T, lm cho T phi b y qua Hoan-Chu.
u-Sm
Thi c-Tng (780-804), lm T-Tng, v ght L-Tn ui ra lm Th-S Thng-Chu. Kp
khi Sm b bim lm Tit--S Nghi-Chu, Lu-S-Ninh a biu Sm nm mi cy la, Tn tu vua
ni Sm giao kt vi cc quan phin-trn, vua gin, mun git Sm. May nh Lc-Ch ra sc cu vt, bn
bim lm T-H Hoan-Chu, k buc phi t t.
L-Nhn-Qun
Cha ca L-Ngi. Khong Trinh-Nguyn (785-804), i ng, Thi-Ph Lng-Ty-Cng dp yn
Bin-Chu, Nhn-qun lm Th-Ng-S, coi vic mui, st Bin-Chu. Khi Lng-Ty-Cng mt, qun
lnh ni lon, nhng ngi tng s trong qun-i u b x t, Nhn-Qun cng b gim, bim lm dn
qun Nht-Nam.
Bi-Di-Trc
T l L, lm Trung-Th X-Nhn. Khi V-Tng (841-846) ln ngi, Di-Trc xem sch ip,
chng chu k-tn, b ging lm Th-S Hng-Chu; li b ui i lm T-H tham-qun ti Hoan-Chu.
Thi Tuyn-Tng (847-859), c triu v lm chc Thng-Th.
Dng-Thu
T l Tng-Chi. T nin-hiu i-Trung (847-859) v sau, mn Nam-Chiu thng vo Ung-
Chu, cp bc Giao-Ch, qun Tu qua li n tr, b cht v lam chng mi phn ht by, th gic
cng ngy cng mnh; Thu bn m qun D-Chng mt vn ngi, t o qun Trn-Nam chng
qun Mn, li cho thuyn b vn lng cho Nam qun. Vua khen, cho thng chc Thng-th Bc-X.
Thi -Tng (860-873), thng lm T-Tng. Trc y con trai ca Thng-Th Hu-Tha Bi-Thn
ci con gi ca Thu, l a u c ca hi-mn rt hu, dng trang tr ton bng ngc v sng t.
Bi-Thn gin ni rng: " y s ph hi nh ta", lp tc khin p v ht. Sau qu nhin Thu v n
hi-l b bi chc. Nm Hm-Phong th 11 (870) y qua Hoan-Chu, k buc phi t t.
92 An Nam Ch Lc - Quyn Thp

Trn-Bn-Tu
Lm quan lnh ph Ch-c, thy vua -Tng hoang chi, chng lo vic triu-chnh, v li tin
dng L-Nham; Nham xa x, hay n hi-l, Tu dng s tu by, xin ch ph mt nh Bin-Hm, cng
nui qun ba nm. Vua hi Hm l ai? Tha rng: "l k thn li ca L-Nham". Vua gin y ra i-
Chu.
Lu-Chim
T l C-Chi, ngi Qu-Dng, thi chc T-Tng ra lm Tit--S Kinh-Nam. Nm Hm-
Thng th 11, ng-Xng cng-cha cht, vua xung chiu bt quan y-vin hn hai mi ngi, ton
gia h ngc. Chim cng vi Kinh-Triu-Don l n-Chng c sc can gin, bo rng vua qu thng
con gi, lm kh dn. -Tng gin, bim Chim lm T-H Hoan-Chu, Chng lm T-M Chn-Chu.
Trn-Trng-Vy
T l Tr-Qung, ngi Thu-Chu, thi u khoa Mu-Tut (1238) nin hiu Gia-Hy i Tng-L-
Tng (1225-1264), khong nin-hiu Hm Thun (1265-1274) lm triu-s, thng bn bc ch-trch Gi-
T-o, v c y b ui ra nhim chc ngoi-qun, chuyn i qua n Lnh-Nam. Nm Bnh-T (1276),
nin-hiu Ch-Nguyn (1264-1294), nh Nguyn, quan-qun (tc qun nh Nguyn) vo bt u-cha
(vua nh Tng), c nc u qui thun, hai vua (tc oan-Tng v -Bnh nh Tng), chy xung pha
Nam, Trng-Vy t Qunh-Chu vo yt kin, n Qung-Chu, c c lm Li-B Thng-Th, khin
vi Tha-Tng nh Tng l Trn-Nghi-Trung. Nh Tng mt, Trng-Vy chy vo An-nam, rt c vua
Trn-Thnh-Tng trng i. Thng lm th rng:
"T vi Vit-Quc qui hng qu,
Sinh tc Nam-Triu c gin thn".
ngha l:
Lu-lc thc lm ma Vit-Quc,
Trung cng xa vn s Nam-Triu1.

An-nam c vi nm th mt, Tng-Uyn-T vn mt bi th rng:


Giang-Nam duy nh iu,
Dc chit nh tng y,
Thnh v thp tn co,
Trng thim c ph y,
Bt tri Pht Lo cc,
Do vng thi-bnh qui.
tm dch:
Giang-Nam chim mt cp,
Gy cnh ta nng nhau,
Ma thm cy kh nhnh,
Nh ch o rch bu,
Php mu nhim chng bit,
Cn i thi-bnh sao?
Bnh-Triu Trng-Hong-Ngh ai iu mt cu rng:
Giao-Chu phng phn Ngu-Phin ct,
Linh-V thu minh -Ph tm.
Dch ngha:
Linh-v ai hay lng -Ph2,

1
Tc triu Nam-Tng.
2
-Ph nh ng b trut ra t Linh-V.
93 An Nam Ch Lc - Quyn Thp

Giao-Chu va tin ct Ngu-Phin1.

Sau Quc- nc An-nam l Trn-Thi b ti, ln khin con ca Trng-Vy l Trn-Vn-Tn qua
Trung-Quc xin qun nh An-nam. Ma ng nm gip-Thn, i-binh qua nh nc Nam, Trn-Nam-
Vng cho Trn-Vn-Tn lm Thin-H dn ng. Vua Thnh-Tng nh Trn c gin, khin b
quan-ti Trng-Vy.
Tng-Uyn-T
T l Qung-Trng, ngi V-Chu, thi u khoa Canh-Tut (1250), nin hiu Thun-Hu
(1241-1252), i Tng L-Tng, do chc Th-Tng ra lm Tri-Huyn Long-Hng, kim chc An-V, li
c vi lm Lm-An Ph-Don, coi vic Tham-Chnh-Ph. Ma xun nm t-Hi (1275) do chc i-
oan bim ra Li-Chu. Nin-hiu Ch-Nguyn nm Bnh-T (1276), i-binh vo Hng-Chu, u cha
nh Tng ra hng, Nh Vng vt bin n Qung-Chu. Uyn-T yt kin, c cho lm Qung-Ty
Tuyn-U-S, kim qun Li-Chu. Nm Mu-Dn (1278) lm chc Th-c, gia phong Kim-T Quang-
Lc i-phu. Lc ch-Vng bi trn Nhai-Sn, Tham-Chnh l T-Phu m Qung-Vng nhy xung
bin. Uyn-T nhy theo, nhng c ngi nh vt ln khi cht, bn nh trong thuyn ca T-Lu-
Ngha. Bn M-Vng git Lu-Ngha, em Uyn-T chy qua An-nam, rt c Trn Thnh-Vng
trng i. Ma ng nm Gip-Thn (1284), nin hiu Ch-Nguyn, i binh vo An-nam, Uyn-T em
chng qui phc. Sau khng bit cht u.
T-Cnh-Do
Con ca T-Lu-Ngha, An-V-S nh Tng. Nm Bnh-T (1276), hiu Ch-Nguyn, quan binh
vo Lm-An, Nh Vng chy xung pha Nam, lc y ngi cha lm Sch-ng i-S Qung-ng, v
Qung-Ty gia hm Thiu-Bo. Sau trn thua ti Nhai-Sn, vua Tng b chn vo bng c. Lu-Ngha
b bn Vng-Phc, M-Vng git cht. Chng tn Kh-Vn-Kit ln lm trng, bt v Lu-Ngha g
cho Vn-Kit. Lc y Cnh-Do mi mi tui. Vn-Kit dn chng chy qua An-nam, Cnh-Do ku oan
cho cha vi Thnh-Vng nh Trn, Vng khin Kim-Php-quan inh-Cng-Vin tra xt. Vn-Kit lo
lt rt hu, Cng-Vin tu vi Vng rng: "y l vic xy ra lc chng n cha v ph vi ta, bt tt ct
vn lm g". Ma ng nm Gip-Thn (1284), nin hiu Ch-Nguyn, quan binh vo An-nam, Vn-Kit
em chng ra hng. Cnh-Do li em vic y t co vi Trn-Nam-Vng, Vng thng xt, khin
ngi d hi ra s thc, bn chm Vn-Kit. Cnh-Do theo qun v Bc, c cho v lng c.
An-Nam Ch-Lc Quyn Thp Chung

1
Ngu-Phin, ngi i Tam-Quc, hc gii, v lu-lc phng Nam, sau cht . Thng than th rng: "Sng khng bit ni
chuyn vi ai, cht ch c rui xanh n iu. i ngi gp c mt ngi tri-k cng khi bun".
94 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nht

An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Nht

C-i ng-Sn L-Tc Bin

Gia th H Triu

Triu-
Ngi Chn-nh, thi nh Tn, (246-207 trc Cng-Nguyn) lm quan lnh huyn Long-Xuyn
(Tun-Chu Nam-Hi). Bui u nh Tn gm thu thin-h, nh ly t nc Vit, t ba qun Qu-
Lm, Nam-Hi v Tng-Qun, em dn i y qua chung ln vi dn Vit. Quan U qun Nam-Hi
l Nhm-Ngao au bnh ung-th cht, nh Tn bn cho kim chc Nam-Hi-U. Nh Tn mt,
nh ly lun Qu-Lm, Tng-Qun, t lp lm vua. Khi Hn Cao-T (206-195 trc Cng-Nguyn),
bnh-nh thin-h, v trong nc tri qua chin-tranh lao kh, nn tha ti , chng trch. Nm th 11,
khin Lc-Gi phong lm Nam-Vit-Vng. Thi Cao-Hu cm Nam-Vit mua bn st, bn tim
hiu xng Nam-Vit V-, pht binh nh Trng-Sa, ly ca ci mua chuc my nc Mn-Vit, Ty-
u-Lc1 bt lm thuc-bang sai khin. B ci t ng qua ty rng hn mun dm, ci xe Hong-c-
t-o2, xng -ch snh ngang vi Trung-Quc.
Hn Vn- ln ngi nm u (179 trc Cng-Nguyn), t ngi th-p, coi sc m m
ca thn-nhn Triu-3, hng nm hng-khi, lo vic phng-t, li vi anh em ca u ban cho
n-hu, quan-tc. bn xung lnh trong nc rng: "Ta nghe ni hai k hng chng cng i lp,
hai k hin chng cng sinh tn. Hong- nh Hn l ng hin Thin-T, bn b hong-c, t o".
Vn- rt ly lm p lng. Thi Cnh- (156-141 trc Cng-Nguyn) Triu- xng thn, khin
ngi vo triu-yt... Nhng Nam-Vit vn tim hiu nh c... Lc khin s vo chu Thin-T, xng
triu mng nh ch-hu. Nm Kin-Nguyn th 4 (137 trc Cng-Nguyn) mt, chu l H ni ngi.
(Thi y nh Hn c 70 nm, Triu- hn trm tui, ngi 71 nm).
H ln lm vua, lc y Mn-Vit n nh Nam-Vit, H khng dm t chuyn dy binh, khin
ngi dng th cho Hn V-. V- v H dy binh nh Mn-Vit v khin Nghim-Tr qua d, H
cm oai c ca Thin-T, bn sai Thi-T Anh-T vo chu vua Hn, t mnh ngy m cng sp sa
vo chu. Cc i-thn can rng: "Xa tin-vng c ni: "th Thin-T gi ng tht l l c, ct
ng nghe li d ngon ngt m vo yt-kin, vo yt-kin th khng v c, y l c mt nc". Rt
cuc H xng bnh chng i, sau mi nm, H au nng, Anh-T xin v. H mt, tn Thu-Hiu l
Vn-Vng.
Anh-T ln lm vua, giu ct n ngc t ca tin- (L-Khanh ni rng: "giu ct n ngc t,
tim hiu"). Trc y, lc Anh-T vo tc v Trng-An, ci con gi h C t Hm-an, con
l Hng. n lc ni ngi vua, Anh-T dng th xin lp C-th lm Vng-Hu v Hng lm t. Nh Hn
thng khin s d Anh-T vo chu, Anh-T xng bnh khng i, ch khin con l Th-Cng vo chu
m thi. Anh-T mt, tn Thu-Hiu l Minh-Vng.

1
Lc tc l Giao-Ch.
2
Hong c l mui xe lp mu vng, t o l chm lng t trc u nga ko xe pha tri, cho nga khng ng thy nhau.
3
M m thn nhn Triu Chn nh bn Tu.
95 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nht

Hng ln lm vua, tn m lm Thi-Hu. C-Th lc cha ly Anh-T, t thng vi ngi B-


Lng tn l An-Quc-Thiu-Qu. Nm Nguyn-nh th 4 (113 trc Cng-Nguyn), ngi trong nc
bit vic y, chng phc Thi-Hu. Thi-Hu s ni lon, mun cy oai nh Hn, thng khuyn vua v
b ti cu ni-thuc nh Hn, bn nh s-gi dng th xin cho Nam-Vit c ng ngang hng vi
ch-hu, ba nm mt ln vo triu-kin. Thin-T y cho, Vua v Thi-Hu sm sa hnh-trang, em
nhiu ca bu vo chu Hn-. Tha-tng L-Gia can ngn, vua chng nghe, Gia c lng mun
lm phn, thng xng bnh, chng chu ra mt s-gi nh Hn. Thi-Hu gin, mu toan git Gia, bn
m hi trong cung, lc ung ru, Thi-Hu bo Gia rng: "Nam-Vit ni-thuc Trung-Quc l vic li
cho nc; Tha-tng li c khng chu l v c g?". Ni vy, chc gin Hn-S, nhng hai bn
cng ng nhau, h-nghi, khng dm hnh-ng. L-Gia thy c mi chng lnh, lin b chy ra. Thi-
Hu gin, mun dng ci mu m Gia, nhng vua can ngn li. Gia ra ngoi xng bnh, my ngy
khng yt-kin vua, bn c binh lm phn, nh git Vua, Thi-Hu v Hn-S, ri lp con th ca
Minh-Vng l V-Dng-Hu Kin-c ln lm vua. Nm Nguyn-nh th 5 (112 trc Cng-Nguyn)
V- sai Phc-Ba tng-qun L-Bc-c em mi vn qun qua nh. Nm sau nh bi c qun
Vit, khin b-tng bt Kin-c v L-Gia ni ca bin, tiu-dit nc Vit, chia lm chn qun, bt
u t quan Thi-Th. H Triu lm vua c nm i, cng 93 nm.

Ph chp bi "Nam-Vit-Hnh" ca Quan Gin-Ngh nh Tng l Chu-Chi-Ti

(Chi-Ti tn ch l S-M, ngi Lc-Ty, khong nin-hiu Sng-Ninh (1102-1106), v ni thng


b li, ra lm quan lnh T-Thu).
Bi ny thy chp Trung-Chu-Tp.
Nam-Vit-Hnh
Gi Hm-an v vua Nam-Vit,
Rng trng ngi, mt lic sng trng.
Ngc lm trng, ng lm ging,
Dng cao tn gm, nh vang trng ng.
Ao Thi-Dch, ph-dung mt a,
Chn khi Mng y a tm thn.
B-Lng tin vng c-nhn,
Thm-cung ch thy du chn phi-hng.
Con lm cha m lng chng nguyn,
Ch nguyn v chu in B-Lng1
Mu-Lng tui tr qun-vng2
Sai qua hi-o tm ng hn huyn.
uc Kim-Ngh long-din thm phc,
Ngc Minh-Chu sng rc thm-cung.
Xa xui mun dm Phin-Ngung,
Uyn-ng i la tho lng hm nay.
Lo tha-tng cm tay n bc,
Chn tiu-tng gy vic ao cung.
Gi ny ai bo chng hng,
Phc binh tic ru trong cung an bi.
S nh Hn mt by nhu na,
Tt mu-thn, b rp toan.
Cm ngn v bi c-man3

1
B Lng: n ca vua Hn.
2
Mu Lng l lng ca Hn V .
3
C Man l tn Mng m ci cha, tc ch Vit Vng Hng.
96 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nht

Thng i! ung cht g Hn-Thin-Thu.


Qun chinh-pht thuyn lu mun i,
Ra Qu-Dng xung li Ly-Giang.
L-Gia sa li Vit-Lang1,
An-nam chn qun, Hn-Hong tm thu.
C my xanh m Triu-U,
Mi ngy no ngc t nghinh ngang.
Thnh nghing v gi Hm-an,
Nc xui Dng-Thu2, tre tn sng Tng
Tng-Phi3, C-Hu khc thng.

Nhng k tim thit thi Ng-i

Vua Hiu-V b nc Nam-Vit, chia lm qun p, t quan cai-tr, tri my triu u noi theo.
Cui i nh ng, cc th-ho chu Giao, chu i l cc h Khc, Dng, Kiu, Ng ni nhau son
ot, trong thi-gian chng nm, su mi nm. u i nh Tng, inh-B-Lnh cp ngi h Ng,
Thi-T phong tc vng cho inh-Th.
Khc-Ho:
Chim c Giao-Ch. Lc y, Lu-n chim c Phin-Ngung, n cht, con l Lu-Nghim k lp,
xng quc-hiu l Nam-Hn. Khc-Ho khin con l Tha-M qua lm Khuyn-Ho-S, n Qung-Chu
d xt h thc. Ho cht, Tha-M k ngi cha; nm K-Mo, nin-hiu Trinh-Minh nh Lng nm
u (915)4, khin s tin cng, cu lnh tit vit, nh Lng nhn trao cho. Lu-Nghim c gin, thng
chn nm i-Hu th 3 (930) i Ngy-Hn, khin tng mnh l Lng-Khc-Chnh em binh n
nh, bt Tha-M em v. Khc-Chnh lu gi Giao-Ch, sau b Dng-nh-Ngh ui.
Tha-M:
( chp on trn).
Dng-nh-Ngh:
Ngi chu i, tng ca Khc-Ho. Khi Lu-Nghim bt Khc-Tha-M ri, phong tc cho
nh-Ngh, khin L-Tn lm Th-S Giao-Chu, cng vi L-Khc-Chnh gi thnh. Nghim bo k t
hu rng: "Dn Giao-Ch a lm lon, ch nn lung lc h m thi". Qu nhin, nm sau, inh-Ngh lm
phn, em qun vy thnh. Khc-Chnh thua chy. nh-Ngh chim c b ci, sau b Kiu-Cng-Tin
git.
Kiu-Cng-Tin:
Nha-tng ca Dng-nh-Ngh, git nh-Ngh m thay th. Nin-hiu Thin-Phc nh Tn
nm th 2 (Ngy-Hn i-Hu th 10), (937), Ng-Quyn c binh i-Chu vy Cng-Tin. Tin sc km,
xin vin binh vi Lu-Nghim. Nghim cho con l Vn-Vng Hong-Thao lm Giao-Chu Tit--S,
em binh qua cu. Va i n sng Bch-ng, th Quyn git Cng-Tin, em binh n nh, lm
cho ton-qun ca Thao u b hm.

1
Vit Lang l chc quan Lang ca nc Vit, tn l K, bt L Gia np cho tng nh Hn.
2
Qung ng cng gi l Ng Dng Thnh.
3
Tng Phi: vua Ngu Thun i tun th, cht Thng Ng, hai b v theo khc ri cht sng Tng, ngi i sau gi hai b
l Tng Phi.
4
Theo "Th gii nin biu" th nm Trinh Minh nguyn nin l nm t Hi (915), cn nm K Mo l nm Trinh Minh th 5 (919).
97 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nht

Ng-Quyn:
Ngi Chu i, nha-tng ca nh-Ngh, git Cng-Tin, t lp lm vua. Con l Xng-Ngp,
em l Xng-Tun ni ngi. Ngy-Hn nm Cn-Ho th 12, (954), Xng-Tun xng thn vi Lu
Thnh, khin s vo cng, lnh tit vit. Thnh khin Cp-S-Trung L-D em sinh-tit qua phong. D
i n Bch-Chu, Xng-Tun khin ngi n li bo rng: "Gic bin lm lon, ng s chng
thng". D bn khng i. Xng-Tun mt, em l Xng-Vn k lp. Vn cht, tham-mu ca Vn l
Ng-X-Bnh, Th-S Phong-Chu Kiu-Tri-T, Th-S Ninh-Chu Dng-Huy v nha-tng -Cnh-
Thc, dng binh tranh lp, ri u b inh-B-Lnh dp yn, m chim c t nc.
Ng-Xng-Ngp
Ng-Xng-Tun
Ng-Xng-Vn
(u c chp on trn).

Gia-Th h inh

inh-B-Lnh
Ngi ng Hoa-L, Giao-Chu. Cha l Cng-Tr, lm nha-tng ca nh-Ngh. Cui thi Ng-
i, nh-Ngh i trn Giao-Chu, ly Cng-Tr quyn Th-S Hoan-Chu. Trc y, Ng-Quyn git
Kiu-Cng-Tin, cha con B-Lnh v vi Ng-Quyn, Quyn nhn khin Cng-Tr v nhim chc c. Khi
Cng-Tr mt, B-Lnh k tp chc cha. Kp n lc Ng-Xng-Vn mt, bn b-h ni lon, B-Lnh
cng con l Lin nh dp yn ht, lnh vic cai-tr Giao-Ch, xng hiu Vn-Thng-Vng, ring phong
chc cho Lin lm Tit--S, c mi nm th B-Lnh mt.
inh-Lin:
K lp c by nm, nm Tn-V Khai-Bu th 4 (971), Thi-T nh Tng khin i-tng
Phan-M qua nh Lnh-Nam. Lin s, dng biu-vn, khin s vo cng, xin ni-ph, Thi-T xung
chiu phong Lin lm Tit--S An-Nam -h. Thng 5 nm th 8, (975), Lin tin cng vng la,
sng t, ng voi, tr thm. Ngy mng 7 thng 8, Thi-T xung sc-ch, phong cha Lin l B-Lnh lm
Giao-Ch Qun-Vng; thc p 1.000 h. Thng 12, khin Cao-Bo-Ch lm Quan-Co-S1. Nm Thi-
Bnh Hng-Quc th 2 (977), Lin sai s qua cng mng vua Thi-Tng ln ngi. Nm th 5 (980), Lin
mt, em l Truyn ln ngi.
inh-Truyn:
Truyn cn nh, xng Tit- Hnh-Qun T-M, quyn lnh vic qun ph. Thng 4 nm
Canh-Thn, Thi-Bnh-Hng-Quc th 5 (980), khin L-Tp i s Giao-Ch. i-hiu L-Hon chuyn-
quyn, hip di Truyn mt nh ring, bt giam c h v thay th qun lnh binh-quyn. Thi-Tng
gin, khi binh tin nh. Hon gi lm biu-vn ca Triu dng ln. Qua thng 11, khin s tin cng
nhng bu, nh kh-mnh bng vng, bng bc, sng t, ng voi v dng mt t trng-vn, ni rng
tt c tng hiu, qun lnh, k-lo trong nc, ng xin cho Truyn lm chc Tit--S, ni ngi ca
cha, anh. Lc y nh Tng dy binh, biu vn tu vo khng c tr li. Ma ng thng 11, quan
binh nh bi qun Giao-Ch Bch-ng. Nm sau, binh nh Tng tht li rt v. Nm th 7 (982),
Hon li tr xng Truyn khin s tin cng, v s qun Tng tin nh vy. Truyn b Hon st hi.
H inh ni nghip ba i, cng c 17 nm.

1
S thn i tuyn phong.
98 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nht

Gia-Th h L

L-Hon
Ngi Chu i, c ch-lc, c lng qun-s, c inh-Lin giao-ph binh-quyn, nhn son
ngi h inh, t xng Giao-Chu Tam-S Lu-Hu, khin s tin cng nh Tng, dng biu ni: "inh-
Truyn cng m l Dng-Th sut li, dn, tng hiu, ba qun, ni xin thn thng lnh vic ph". V
gi lm mt t biu ca inh-Truyn dng ln. Thi-Tng yn-v d rng: "H inh truyn ni ba
i. Trm mun cho Truyn lm Thng-Soi, nh ngi lm ph. Nu Truyn khng c tng ti, cn
tnh tr con, th nn khin m con vo chu, s c u-i, ta tc th trao tit-vit cho nh ngi.
Trong hai iu y, nh ngi nn xt chn ly mt". Thi-Tng khin bn Trng-Tn-Quyn i s, em
ch-d y qua. Nhng Hm chuyn c t nc, chng phng mnh. Sau Hon dng s ni: "Nc
Chim-thnh em my vn voi nga vo cp An-Nam, b ti nh ui chy". Nm Thi-Bnh Hng-
Quc th 8 (983), Hon khin cng cc vt vng bc, t-ngu v voi. Nm Ung-Hy th 2 (985), Hon
khin cng ra vng, hc, l-hng, ng voi v mt vn cy la trng mng tit Cn-Minh. Vua Tng
cho s-gi mt b o, ai bc, yn cng v nm con nga. Hon cng vng bc v cc vt th-sn.
Thng 10 ngy Canh-Thn, vua Tng khin L-Nhc-Chuyt lm Quan-Co-S, em ch-sc phong
Hon lm Kim-T Quang-Lc i-phu, Kim-Hiu Thi-U, S-Tr-Tit, -c Ch-Qun-S, An-Nam
-h, sung Tnh-Hi-Qun Tit-, Giao-Chu Qun-Ni Quan-St-S-Tr ng S, Thng-Tr-Quc,
Kinh-Triu-Qun, Khai-Quc-Hu, thc p ba ngn h, vn ban hiu l Thi-Thnh Cng-Thn. Thng 4
nm u hiu oan-Cng (988), vua Tng khin bn Ngy-Tng lm Quan-Co-S em ch-sc tin
phong Hon tc Khai-Quc-Cng, cho thm thc p ngn h. Thng 5 nhun, Hon khin s tin cng.
Nm u Thun-Ho (990), vua Tng khin bn Tng-Co lm Quan-Co-S, gia phong cho Hon.
Thng 10, Hon cng mt ci gh khm tht-bu v cc vt voi t-ngu. Thng 3 nm th 4 (993), vua
Tng khin bn Vng-Th-Tc lm Quan-Co-S, em ch-sch phong Hon tc Giao-Ch qun-
vng. Thng 3 nm th 5 (994), Hon khin s tin cng, v sau Hon cy th nc him tr, thng
vo nh cp, khng gi ng l phin-thn. Ma xun nm u Ch-o (995), Chuyn-Vn-S
Qung-Ty Trng-Quan tu rng: "Hon cho qun vo trn Nh-Hng thuc Khm-Chu, nh ph c-
dn, cp bc lng thc, ri b i". Ma h nm y, 5.000 binh T-Chu di quyn ch-huy ca Hon
vo cp Lc-Chu, thuc huyn ca Ung-Chu, b Tun-Kim Dng-Vn-Kit nh ui. Thi-Tng ch
yn-v ci xa, chng mun hi ti. Trng-Quan li ni nghe n Hon b h inh trut ui, nay ko
tn-qun ra vng hi-o, cha bit lp cn-c ni no, cho nn ly s cp bc t tc. Nay Hon
cht, Quan dng biu mng. Thi-Tng bn khin quan Thi-Thng Trn-S-Long lm Th-Phng-S
d xem h thc, mi bit rng L-Hon vn cn sng, tin trc ch l li truyn-vn sai lm. Nm th
2 (996), vua xung chiu hch ti Trng-Quan, Quan au cht, li ra ch-d chm V-Chiu-M trn
Nh-Hng. Ma h nm y, vua Tng khin Trn-Nghiu-Tu nhim chc Qung-Ty Chuyn-Vn-S,
nhn lm chiu-th khin L-Kin-Trung em qua cho L-Hon. Nguyn Khm-Chu c ba trn gn b
bin l Nh-Hng, Xy-B v Nh-m, trc y c bn Vn-Dng, dn Triu-Dng, thuc qun Giao-
Chu, b n git ngi ri em c gia-quyn trn qua Nh-m, c trn-tng bn Hong-Lnh-c
che giu. Hon khin trn-tng triu-Dng Hong-Thnh-Nh theo bt. Lnh-c khng giao tr,
Thnh-Nh bn nh cp ri i. Nghiu-Tu n Nh-m, ct vn bit c duyn-do vic che giu,
bn bt ht tt c nam n gi tr, mt trm ba mi ngi, giao tr cho nh ng cuc Triu-Dng.
Thnh-Nh bt li c ngi, lm th t n Nghiu-Tu. Hon cng dng biu-chng t n v ni
c thc cc kh ng, t nay khng cn vic quy ri na. Thng 7, Thi-Tng li khin L-Nhc-
Chuyt em chiu th v ai-ngc ban cho Hon. Nguyn trc Kin-Trung n Giao-Chu, Hon tip
i rt s-si, nhn dng biu-vn ln tu rng: trc kia nh cp Nh-Hng ch l qun ngoi b ci,
m thi vy. Nhn bt 27 tn dn mi, bn khng hiu ting Tu, gii giao cho Chuyn-vn-s. Triu
nh tip c biu-vn ca L-Hon, bn khin Nhc Thu qua i s. Thot mi n, L-Hon ra ngoi
thnh tip n, cho hi rt khinh r; Hon bo Nhc Thu rng: "Xa nh cp Nh-Hng, ch l
qun ngoi cnh m thi, Hong- c bit khng? Nu Giao-Ch lm phn th chng ti vo Qung-
Chu trc, ri nh n cc qun Mn-Trung, h ch nh trn Nh-Hng m thi u?". Nhc-
Khuyt khoan thai tr li rng: "Cha Thng nghe Nh-Hng b cp, cha r thc h th no; ngh
rng Tc-H xut-thn t hng nha tng, c trao cho tit-vit, l nn tn trung n p, h cn
99 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nht

manh lng g khc na sao? n lc Tc-H bt qun gic bin gii np, th s trng r rng. Nhng
cc i-thn bn rng: "triu-nh trao tit vit cho Tc-H trn an hi-ngoi, nay c lon gic
bin, y l Giao-Chu mt mnh khng sc ch-ng, nn pht vi vn tinh binh, hi vi qun bn-
chu, ng nh gic bin dt hu lon. Hong- s Giao-Chu khng hiu ca triu-nh, ri sinh
ra hong s, chi bng chuyn u vic dp gic cho Tc-H l hn, bi th khng khin binh i na".
Hon ngc nhin ni rng: "Gic bin xm phm b ci, y l ti ca k th-thn, (by ti c trch
nhim phng th), thnh-nhn khoan-hng, cha h trch pht, n y qu hn cha m, t nay xin knh
vng c-ho triu-nh, dp yn b ci". Ni xong, trng v pha bc, ci u chc mng. Thng 4 nm
th ba (997), nhn dp Tng-Chn-Tng ln ngi ban n, gia-phong Hon lm Nam-Bnh-Vng kim
chc Th-Trung. Thng 9, Hong cng mt ci gh khm vng bc tht bu, sng t, ng voi v la mn.
Vua Tng xung chiu khin by cc phng vt y Linh-To n Vn-Tu, cho s lm l ly dng.
Nm y, Chim-Thnh vo cp bin-thy, Hon nh ui qun Chim ri dng biu vo nh Tng,
i-lc rng: "Quc-cnh ti tip gip vi Chim-Thnh, khong vi nm nay, ln-bang y xo ng,
cp thu m hng-thn, quy dn lnh bin-cnh, bi th, ti phi pht qun ngn chng, n i
tr ni cng vic triu-cng khng gi ng quy-ch". Vua Tng xung chiu khen ngi, phc p v
ban cho cc th ai gip v nga. Thng 9 nm u Hm-Bnh (998) vua Chn-Tng, Hon cng mt
con voi thun thc. Thng 12 nm th 4 (1001), vua Tng ban sc-ch gia-phong Hon lm cng-thn.
Nm th 4, t n vua, Hon cng voi thun, t-ngu v mt bnh tht-bu nm vng. Thng 11 nm
th 5 (1002), gia phong Hon lm Phng-Tit cng-thn. Thng 3 nm th 6 (1003), Khm-Chu tu
rng: "dn trng1 Hiu-Thnh thuc Giao-Chu v u-Mc Bt Chu-S l bn Hong-Khnh-Tp em
b-thuc hn 450 ngi, vo thn -Th, sng Dng-B thuc a-gii Khm-Chu. Vua xung chiu
khin s-thn n an-i v khin tr v qu c. Bn Hong-Khnh-Tp s ti khng dm tr v, bn di
ra vng b bin Khm-Chu. Thng 6 nm Cnh-c (1004) L-Hon khin con l L-Minh- vo
cng, ngy 27 vo tu di n Sng-Chnh, vua li vi vo tin-in an-i v cho Minh- lm chc
Kim-T Quang-Lc i-phu, kim-hiu Thi-Bo, Hoan-Chu Th-S, Thng-Tr-Quc. Thng ging
nm th hai (1005), nhn ngy tit Thng-Nguyn, xung chiu cho Minh- tin, khin cng cc s-
thn i-Thc v Chim-Thnh xem rc n, n yn ung ru. Thng y, theo li thnh-cu, ban cho
Hon mt b Kinh i-Tng. Thng 3 nm th 3 (1006), L-Hon mt.
Long-Vit
Con gia ca L-Hon, ni ngi lm vua, b em l Long-nh git.
Long-nh
Con t ca L-Hon, git Long-Vit m t lp lm vua. Anh l Long-Kim (?) ni gin, cp ca
kho chy trn v Long-H em binh tri Ph-Lan nh nhau ginh ngi. Trc y L-Minh- vo
cng, v nc lon khng v c, phi lu li Qung-Chu. Tri-Chu Cao-Nht khng cp cho nh
na. Chn-Tng xung chiu cho tin 50 vn, go 150 hc v khin tip tc cp cho nh . Thng 6,
quan cai-tr Qung-Chu Lng-Sch tu rng: "vng li chiu-ch, v Giao-Ch c binh lon, khin ti cng
vi Tr-Bin An-V-S Thiu-Dip i kinh-l xem vic tin-nghi tu v vua nghe. Chng ti ti Bch-Chu,
gp Qung-Chu-B gii giao dn Giao-Ch bn Hong-Khnh-Tp hn 1.000 ngi, chng ni L-Hon
cht, my ngi con u t tp binh m, chia t tri sch, quan thuc ly tn, nhn dn lo s, bn
Khnh-Tp tnh nguyn xin lm tin phong. Chng ti hi ngh: Nu Triu nh y theo li thnh cu trn
y, xin ly binh cc n Qung-Nam, thm vo 5.000 qun Kinh-chu, H-nam; qun thu qun b t
tin, c th lp tc bnh nh c". Chn-Tng ni rng: "L-Hon lo cng l, cng thng khin con
vo chu, b ci yn n, vn gi lng trung thun; nay nghe Hon cht, ta cha cho ngi tut iu, li
tha lc c tang m gia binh, h phi vic lm ca Vng-Gi". Bn xung chiu khin bn Sch c y
theo li chiu trc, thi-hnh vic an-v, sao cho trong nc yn tnh l c. Cn bn Khnh-Tp, c
tnh theo nhn-khu, cp pht lng-thc, y-phc, cho c b-dng, lp thnh iu-l, tu ln cho vua
nghe, s c n-mnh u-i. Mt khc, a th cho Giao-Chu d cho bit oai-c ca triu-nh, nu
c nh git ln nhau, lu ngy khng nh c vng-v, s khin mt o qun qua hi ti, h L s

1
Trng cng nh o, l, tnh.
100 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nht

tiu-dit khng cn mt ngi vy. Long-H s, bn tn Long-nh ln ch vic qun. Thng 7 Thiu-
Dip tu ni c cng-ip ca Long-nh n, t xng Tnh-Hi-Qun Tit- Quan-St, X-Tr-ng-
S, Kim-Hiu Thi-U Khai-Minh-Vng; xin n thng 8, s sai em vo cng. Ti ngh Long-nh cha
chu Chn-mnh ca nh vua, dm t xng h nh th, nn khng dm phc p. Vua cho l ci xa va
l, khng bit th-thng triu-nh, bn xung chiu giao Thiu-Dip d khin tc b ngy-quan, mi
cho vo cng. V vic L-Minh-, lc y cn lu-tr Qung-Chu, chiu khin Thiu-Dip cho bit
vic nc, nht l t tu ca Long-nh v t d ca triu-nh khin b xng hiu, v nu mun v, s
cp tin lng cho v. Ngy 23, Dip dng mt bc hc-, ch r ng thu-lc t Ung-Chu n
Giao-Chu. Vua Chn-Tng a cho cn-thn xem v ni rng: "Giao-Chu lam chng c a, nu ra
binh nh dp, t-thng t nhiu, v li t-tng m mang b ci, rng ln nhng y, chng ta ch nn
gi gn cn thn m thi, h tt nhc dn ng chng, tham ch t v-dng lm g? Nu trong vng
nh-hng ca ta, c k phn lon, ta mi cn phi tiu-tr m thi". Thiu-Dip li tu: "Bn Hong-
Khnh-Tp Giao-Chu trc y trnh lon qui-thun, thuc dn nhiu ging, nay nu khin tr v, e
b st hi, mong ban cho chng n n-hu". Vua bn khin lm tam ban t chc Liu-Chu Gim-thu.
Thng 7 nm th 4 (1007) quyn An-Nam Tnh-Hi-Qun Tit- Quan-St X-Tr lu hu L-Long-nh
khin em l L-Minh-Vnh cng Chng-Th-K Hong-Thnh-Nh vo cng. Long-nh dng biu xin
sch Cu-Kinh1 v mt tng Kinh-Pht. Vua y cho. Ngy 17 thng 8, vua sc phong Long-nh lm chc
Kim-Hiu Thi-U Tnh-Hi-Qun Tit--S An-Nam -h, Giao-Ch qun-vng, Thi-Thnh cng-
thn, ban tn l Ch-Trung. Li tng C-Tnh-Hi-Qun Tit--S Nam-Bnh-Vng L-Hon chc
Trung-Th-Lnh, truy phong lm Nam-Vit-Vng, ban vi, la, d, ru, lm l phng iu. Theo nghi-
ch phong Giao-Chu, ban u ch trao tit-vit, cha cho tc vng, Chn-Tng cho rng i vi x
xa, cn c n-mnh ca triu-nh, mi trn phc c, bi th, xung chiu-mnh c-cch gia-phong.
Ngy 18, phong Minh-Vnh lm Tr-Tit Giao-Chu Ch-Qun-S Ph-S, Hong-Thnh-Nh lm Triu-
Tn i-phu, in-Trung-Tha, Tri-An-Nam-S. Minh-Vnh lnh ch-mnh ca anh, xin n n Sng-
Chnh co t, vua vi vo in, hi han v v. Thng 9, c n Giao-Ch Qun-Vng, xung chiu khin
Chuyn-Vn-S Qung-Nam em qua ban cho. Thng ging nm u i-Trung Tng-Ph (1008), sc-
ch gia phong Ch-Trung lm Dc-i Cng-Thn. Thng 9, Giao-Chu-Vng tu ni c hai ngi li
bun Chn-Lp, b Giao-Chu-Snh trc xut, trn n xin nhp-tch lm dn bn chu. Chn-Tng ni:
"ngi phng xa v cng ng phi chy n qui ph, xung chiu cp y phc, tin bc v khin s
dn v nc.
Thng 12, sc phong Ch-Trung lm Kim-Hiu Thi-U nh trc, ng-Bnh-Chng-S, An-
nam -h, Giao-Ch Qun-Vng, sung Tnh-Hi-Qun Tit-, Quan-st X-Tr-ng-S. Thng 12
nm th 2 (1009) Ch-Trung cng phng-vt, vng bc v t ngu. Chn-Tng cho rng: "t-ngu
xa em n, khng hp tnh, mun tr li, nhng s mch lng Ch-Trung, nn khin s-gi v, ri em
th ra b bin". Ch-Trung dng biu cu xin mt b o gip v mo-tr khm vng, vua y cho. Ch-
Trung li gi ip-vn cho Chuyn-Vn-S cu xin mua bn ti Ung-Chu. Chn-Tng ngha rng dn b
bin thng b Giao-Ch cp ph, theo l c ch cho thng thng vi Lim-Chu v trn Nh-Hng, v
ch y l ni khng-ch bin-thu, nay nu cho thng-thng trc-tip vo ni-a thc l bt tin. Bn
xung chiu khin bn-chu c vic theo l c m hiu d. Thng 3 nm th 3 (1010), Ch-Trung mt,
c con mi mi tui, b L-Cng-Un son ngi. Lc y, s-thn ca Ch-Trung cn Kinh-s, Chn-
Tng cho bit tin v ni nu mun tang cng cho php. S-gi ch che mt than khc m thi.
H L 3 i, cng c 30 nm.
An-Nam Ch-Lc Quyn Thp Nht Chung

1
Cu Kinh tc l Ng Kinh v T Th
101 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nh

An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Nh

C-i ng-Sn L-Tc Bin

Gia-Th H L

L-Cng-Un (tc L-Thi-T)


Ngi Giao-Chu (c k bo l ngi Phc-Kin, khng ng), c ti thao lc, L-Ch-Trung
dng lm i-tng, rt thn tn. Nm Canh-Tut, nin hiu i-Trung-tng-ph th 3 (1010), Ch-
Trung mt, con ng nh, em l Minh-Vnh tranh ngi, Cng-Un ui v git Minh-Vnh, t lnh cng
vic Giao-Chu, xng An-nam Tnh-Hi-qun quyn lu-hu. Chuyn-vn-s Qung-ty H-Lng tu ni
rng: "Cng-Un c a giy ni xin a phng vt tin cng, xin vua xung chiu ch. Tng-Chn-
Tng ni rng: "Ch-Trung bt ngha m c ngi, nay Cng-Un bt chc lm by, li cng ng
ght". Tc th xung chiu khin H-Lng yn v dn bin thy, xem xt s c tu ln. Thng 10,
sc phong L-Cng-Un quyn chc Tnh-hi-qun lu-hu; c c cch tin chc Kim-hiu Thi-
ph, An-nam -h, tit- quan-st, s-tr ng s, Giao-Ch qun-vng, thc p 3000 h, thit phong
1000 h, kim Ng-s i-phu, Thng-tr-quc, c bit n t cho hiu l Suy-thnh Thun-ha cng-
thn, li cho o cng bng vng v tin t. Thng 12, Cng-Un khin s mng l t Phn-m hu-
th, li dng biu xin Kinh i-Tng v tm th ng-bt. Vua y ban cho Kinh i-Tng cng Thi-Tng
ng th, (ngha l ch ca vua Thi-Tng vit), mt trm bc, v ban chiu th khen ngi. Thng ging
nm th 4 (1011), ban tc cho bn Lng-Nhim-Vn, Tin-phng-s An-nam, v khin theo d l
phn-m; n-ch gia phong L-Cng-Un chc ng-Trung-Th-Mn-h Bnh-Chng-S. Thng 4 nm
th 5 (1012), Cng-Un khin L-Nhn-M cng cc vt vng bc, the la, sng t, ng voi, c vo
tu i n Sng-Chnh. Nhn-M xin php i cc cha n hnh hng xem l v xem s-t ca nc
Thin-Trc tin cng. Vua y cho v cho ngi i theo. Thng 5, ban tc cho Nhn-M. Thng 11, ban
ch-sc gia-phong Cng-Un tc Bo-tit-th-chnh cng-thn. Mng 10 thng 7, xung chiu khin t
nay cc nc Giao-Ch, Chim-Thnh, i-Thc, -B v Tam-Pht-T, sai s tin cng, cc ni s ti
phi khin ngi n tip s-thn v cc trm qun, quan i, phi cung cp cho y . V lc y s-
thn Giao-Ch tin cng, qun trm dc ng, cung cp rt s si, nn mi c lnh y. Ngy mng 10
thng 7, nm th 7 (1014), Cng-Un dng th ni c qun Mn Hc-Thc1 30.000 ngi, t bin gii
bn-chu n ng tri, toan dm ng bn o, ti em qun m cng giao chin Mao-Lm, qun gic
c thua, bt c ch-qun h Dng v ngi nga ca man-ng. Nay khin s n ca quyt cng
60 con nga, dng cng thng trn. Vua vi s-gi n n Sng-c, ban cho ai mo, dng
theo th bc. Thng 8, Cng-Un tin cng th-sn, cu xin gip tr v Kinh i-Tng. Vua y cho.
Thng 12, Chuyn-Vn-S Qung-Ty Cao-Hu-Lin dng th ni Giao-Chu vo cp tri Nh-Hng
thuc chu Khm, bt ngi v sc vt rt nhiu. Vua xung chiu khin Hu-Lin t ip-vn cho Giao-
Chu v sai s theo i li. Nguyn trc y c dn Mng l Trng-Ph, lnh ti chy n u ng,
quan cai tr Khm-Chu l Mc-Trng vi vo, i n na ng li ngn khng cho vo. -Tun-Kim
Tng-T bn khin tri Nh-Hng khao i tru ru. Giao-Chu d bit c vic y, bn nhn ui bt
dn Mng, nh cp lun tri Nh-Hng. Vua xung chiu-th bo cc chu t nay khng c d
vi qun mn r v khao i yn tic, n i sanh s. Thng 3 nin-hiu Thin-Hy nm u (1017), l
Thng-Kim-hiu xong, phong Cng-Un tc Nam-Bnh-vng, gia thc-y 1000 h. Thng 5 nm th

1
Minh S: Nam-Chiu cng c tn l Hc-Thc.
102 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nh

2 (1018), theo li thnh cu, cho Cng-Un Kinh i-Tng. Nm th 3 (1019), Cng-Un khin em tn
Hc vo cng. Thng 12, gia phong Cng-Un chc Kim-hiu Thi-u. Cn-hng nm u, xung chiu
gia phong Cng-Un chc Thi-s, Sng-nhn cng-thn. V vua Nhn-Tn mi ln ngi nn mi c n-
chiu y. Cng-Un khin L-Khoan-Thi vo mng, vua thng cho rt hu, ri khin v. Thng 12,
nm Thin-Thnh th 2 (1024), gia phong cho Cng-Un thc-p, cng-thn. Thng 3 nm th 6
(1028), Tam-ty tu ni: lc lm kho vt-liu, nh gi cho ngi Giao-Chu, tin np thuc thm, tr gi
tin 2760 quan. Vua xung chiu khin tr cho 5000 quan, t cu mn ngi xa. Thng 5, Chuyn-
vn-s Qung-Ty tu ni: "Cng-Un t tin khin con em v r l bn Thn-Tha-Qu em qun vo
bn o, cp bc dn bin thy. Chng ti nhiu ln cho theo tm, u khng chu th v nhng ngi
b cp i, e lu dn s tr nn vic ng lo cho bin cnh. Nay chng ti mun tng thm binh s
hun luyn cho Bn-l, cng qun s B tun-kim, hi hp vi trng inh cc khe ng, ly ting i i
hi cc ngi b cp, tha tin kim tra tr kh c ng. Nn h lnh cho Bn-l thit thc hp sc
nh gic, nu bn Tha-Qu ra mt khng-c, c- gi nhng ngi cp i, khng chu tr li, tc
th cng vi Ung-Chu, cng ng phi s binh nh Bn-l, hip binh tiu tr. V cc ngi b cp i,
chng ti cho b mt d xt trc, sau ny qun cp khi chng ch. Nu li tu thnh c y,
chng ti xin lp tc thi hnh. Ngy mng 3 thng 3 nm th 6 (1028), Cng-Un mt, con l c-Chnh
khin s n bo tang v t lnh chc Lu-Hu.
L-c-Chnh (tc L-Thi-Tng)
Tn c l Khai-Thin, k tp ngi ca cha. Lc y, Chuyn-vn-s Qung-Ty tu ni: "Em Khai-
Thin l Khai-Quc triu-tp binh-m, th t tranh ngi, xin khin cc chu Ung, Khm, Qung, Hu,
tng binh phng th nga vic phi thng. Vua xung chiu khin Ty Qung-Ty tm phi tun-kim
cc Chu Qu, Nghi, bn Trng-Bn em binh-s bn b ra gn bin thu phng th, ch yn tnh, li
v ch c. Thng 4 nm Thin-Thnh (Tng-Nhn-Tng) th 7 (1029), Lnh An-nam Tnh-Hi-qun lu-
hu-s L-c-Chnh tu ni cha mt, tham-t tng-s, k-lo ton trn yu cu ti quyn lnh chu
trn v khin s vo cng. Vua xung chiu khin Chuyn-Vn-s Qung-Ty Chng-Tn qua iu-t,
tng Cng-Un chc Th-Trung, truy phong Nam-Vit-Vng, phong quan cho c-Chnh cng nh
Cng-Un. Nm Cnh-Hu th 3 (1036), Giao-Ch nh cc chu T-Lng, cp nga tru, t nh ca,
ri b i. Vua xung chiu trch hi, khin bt k cm u tr ti. Ma ng thng 12, nin hiu Bu-
Nguyn nm u (1038), phong c-Chnh lm Nam-Bnh-Vng. Ma thu thng 9, nm u nin hiu
Hong-Hu (1049), mn Lnh-Nam l Nng-Tr-Cao nh cp bin thy, Giao-Ch xin em binh nh
gip. Ban u D-Tnh cho th l tin li, em vn ra bn triu nh. n lc ch-Thanh lm i-
tng bn tu rng: "Mn binh ngoi tr gic bn trong, chng phi l vic c li cho ta. V Tr-Cao
giy ph hai Chu, khng ch ng ni, phi nh binh ngoi vin, gi th binh y nhn m dy lon,
th ta bit ly g m ch ng. Vy xin bi vin binh ca Giao-Ch". Thng ging nm th 5 (1053), xung
chiu nh ch vin binh ca Giao-Ch theo li thnh-cu ca ch-Thanh. Nm Ch-Ho th 2 (1055),
c-Chnh mt, con l Nht-Tng ni ngi.
(c-Chnh ngi 30 nm th mt, thu-hiu Thi-Tng).
Nht-Tng (tc L-Thnh-Tng): ln ngi.
Nhn-Tng nh Tng xung chiu phong lm Tnh-Hi-Qun Tit--S, Giao-Ch qun-vng.
Nm Gia-Hu th 3, (1058), tin cng mt con d-th, gi l ln trng. Anh-Tng nh Tng ln ngi, gia
phong Nht-Tng chc ng-Bnh-Chng-S. Thn-Tng tin phong tc Nam-Bnh qun-vng, gia
chc Khai-Ph-Nghi-ng-Tam-Ty. Nm Hy-Ninh th 4 (1071), Nht-Tng mt, con l Cn-c khin s
bo tang vi nh Tng.
Cn-c (tc L-Nhn-Tng): ln ngi.
Nh Tng gia phong lm Giao-Ch qun-vng. Nm Hy-Ninh th 8 (1075), ma ng thng 11,
Giao-Ch cp bin cnh, nh hm my chu Khm, Lim. Vua Thn-Tng nh Tng khin Triu-Tit v
Ni-Th L-Hin ra nh. Nguyn trc quan coi Qu-Chu l Trm-Khi, Lu-Di ni nhau khin quan vo
hi-ng, hp th-binh, t qun bo-gip tng lng, li khin hp binh thuyn b bin, chun b tp
thy chin, ra lnh cm ch cc chu huyn khng cho mua bn vi ngi Giao-Chu. Ngi Giao-Chu
sinh nghi, bn ct qun chia ng vo nh cp, qun s 8 vn ngi, tin vy Ung-Chu. Thng 10,
103 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nh

hm Khm-Chu, n nay li hm Lim-Chu. nh ph thnh p no cng lm t b-co nim yt dc


ng ni rng: "Qun b h ca ta lm phn chy v Trung-Quc, bn quan li che giu, ta b co
vi Qu-Qun, khng tr li, cho nn qun ta ui theo, bt k lm phn". Li ni rng: "Qu-Qun
im duyt dn binh cc kh ng, c mun nh Giao-Chu". Li ni rng: "Trung-Quc lp php
"thanh-miu tr-ch1 lm cho nhn dn au kh, ta nay ra qun, mun cu dn khi kh". An-Thch ni
gin, sai Triu-Tit lm An-nam Chiu-Tho-S iu khin chn vin tng tin nh, L-Hin, Yn-t
lm ph. Nhng An-Thch li t tay tho li ch-d. Li ch c cu rng: "Thin th tr thun, k triu
b tn chi tng. Nhn tri hi vong, hm hoi ch khi ch kh". Ngha l: "Tri t lng gip k thun l,
cho thy im lnh. Ngi bit n-nn s bi vong, u quyt ch nh gic". An-Thch vn khng tin
thuyt tai d trong thin Hng-Phm, nhng nay thy sao chi, bn suy ton cho y l im d chiu v
Giao-Ch vy. Thng ging, Ung-Chu b hm, -Gim Qung-Ty Trng-Th-Tit em qun cu Ung-
Chu nh thua i Cn-Ln, b t trn. Chu b vy 40 ngy, Tri-Chu T-Giam ngy m thn hnh an
i qun lnh. Giam ly cung Thn-t bn cht ngi Giao-Chu chng bit bao nhiu m k. Ngi Giao-
Chu mun ko i, gp c ngi dy cht bao ct m ln thnh, thnh bn b hm. T-Giam ni rng:
"Ta gi ngha chng chu cht vo tay gic". Bn v doanh, khin gia nhn 36 ngi u t t trc,
giu thy vo hm, ri phng ho t t mnh. Gic n tm Giam khng c, git quan li, qun dn,
hn 5 vn ngi. Cn s ngi cht Chu Khm, Chu Lim cng 10 vn, thnh tr u b ph hu. Lc
u Ung-Chu b vy lu, lng thc ht ro, ging ao u cn; i kht sinh tt bnh, ngi cht
nm gi vo nhau, th m dn khng c lm phn. Sau vua phong tng T-Giam chc Phng-quc-
qun tit-, t tn Thy l Trung-Dng, ban cho mt khu nh ln Kinh-thnh, rung thng-hng
10 khonh v cho by mi ngi thn tc lm quan, con l T-Nguyn lm Cc-Mn-Chi-Hu, ... Chu-
S ph-tng, cho vo tu chuyn ni tin-in. Vua v-v an-i rt mc v ni rng: "Ung-Chu, nu
chng c cha nh ngi ngn gi, nh hai chu Khm, Lim, gic va n b ph, gic tha thng
rui tin, th Tng-Qun, Qu-Lm u tht-th c ri. Xa Trng-Tun, Ha-Vin ly qun b-t
thnh Th-Dng ngn gi sng Giang, sng Hoi, so vi cha ca ngi cn thua xa vy". Lc u
Vng-An-Thch cm chnh-quyn, mun lp chin-cng bin-thy, lc y c k dng li bo rng:
"Giao-Ch b Chim-Thnh nh bi, binh chng cn khng y vn ngi, c th khc k thu phc.
An-Thch bn cho Trm-Khi ra coi Qu-Chu. Khi phng nam thng lm quy, t chuyn chiu
ha, b ti phi bi chc. An-Thch li dng Lu-Dy ra thay th. Dy n, li sanh s, ri th ngi Giao-
Chu vo nh cp. Bn y Khi i Trnh-Chu, Di i Tu-Chu.
Ngy mng 2 thng 9, ly Quch-Qu lm An-nam Chiu-Tho-S, Triu-Tit lm ph.
Ma ng, thng 11, Giao-Ch np khon (np l xin ho-ho).
Ma thu thng chn, nm u hiu Nguyn-Phong (1078), Giao-Ch vo cng.
Trit-Tng ln ngi, gia phong Cn-c chc Bnh-Chng-S, khong nin hiu Nguyn-Hu
(1086-1096), tin tc Nam-Bnh-Vng. Cn-c triu Thn-Tng hng xm phm bin-cnh. Sau
tri hai triu Trit-Tng v Huy-Tng mi thi quy nhiu.
Nm Tuyn-Ho th 92, i vua Huy-Tng, gia-phong chc T-Khng. u nin hiu Tnh-
Khng (1126), Cn-c cn mnh khe. Nm u hiu Thiu-Hng (1131), i vua Cao-Tng, Cn-c
mt.
( ngi 59 nm, thy hiu l Nhn-Vng).
Dng-Hon (tc Thn-Tng):
Con ca Nhn-Vng, lp ln lm vua. Ma xun thng 3 nm Thiu-Hng th 2 (1132), phong
tc Giao-Ch qun-vng. Nm th 7, (1137) Dng-Hon mt.
( ngi 7 nm, thy hiu Thn-Vng).

1
Tn php ca Vng An-Thch cho dn vay la non.
2
Theo "Th Gii nin biu" th nin hiu Tuyn-Ho ch c 7 nm (1119-1125).
104 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Nh

Thin-T (tc Anh-Tng).


Con ca Thn-Vng, lp ln lm vua. Ma xun thng 3 nm Thiu-Hng th 8 (1138), phong
tc Giao-Ch Qun-vng. Ma thu thng 7 nm th 25 (1155), gia phong Nam-Bnh-Vng, cho hai b
o v 6 mn : hoa ng-tin, ai vng, trp bc, bng vng thp bc hai trm lng, vi may o
mc 200 cy, yn cng mt b, nga 2 con. V Thin-T tin cng, cho nn c lnh ban thng nh
vy. Nm th 26 (1156), Thin-T khin s vo cng. Ma thu thng 8, gia phong Kim-hiu Thi-s.
Ma ng thng 12 nm th 30 (1160), dng thun tng. Cao-Tng bo cc quan i-thn rng: "Ta
chng mun v con th l m phi lm nhc ngi xa, nn khin su-thn ra hiu d: t nay v sau, ch
em vt y vo cng". Nm Long-Hng th 2 (1164), i vua Hiu-Tng, Giao-Ch vo cng, c cho
tn l nc An-nam (An-nam xng quc bt u t ), gia phong Nam-Bnh-Vng. Nm th 3 (1165),
Thin-T mt. ( ngi 39 nm, xng Thy-hiu Anh-Vng).
Long-Trt (tc Cao-Tn):
Con ca Anh-Vng, lp ln lm vua. Ma ng thng 10 nm Thun-Hy th 6 (1179), Tng-
phong lm An-nam quc-vng. Ngy t-Mo thng 8 ma thu nm Thiu-Hy th 5 (1194), i vua
Quang-Tng, gia phong T-trung cng-thn. Ngy Gip-T thng 12 ma ng nm y, li gia phong
T-M cng-thn. Sau oai thanh h L sa st, gic trm ni dy khp ni, hp vy La-Thnh, Long-Trt
chy qua Quy-Ha-giang, nng ta nh H-Vn. Nh ngoi-thch anh em h Trn hp hng-binh dp
lon, rc vua v cung. Ngy qu-du ma h, thng 5 nm Gia-nh th 5 (1212) i vua Tng-Ninh-
Tng, Long-Trt mt, nh Tng khin s qua iu. (Long-Trt ngi 30 nm, thy-hiu Cao-Vng, con
l Ho-Sm ni ngi).
Ho-Sm (tc Hu-Tng)
Lc y tng gic chu Quc-Oai l Nguyn-Nin, xng hiu Kim-Thin i-vng, cng vi
ngi Hng-L l on-Ma-Li ni dy lm phn. Trn-Tha cng em l Kin-Quc nh khng yn
c, bn ging ho vi Ma-Li, hp sc nh Nin, b Nin nh bi. Sau Nin cht, lon mi yn, Tha
c cng nh gic, xin cho con kt hn vi cng-cha Chiu-Thnh. Vng bng lng. Ho-Sm khng
c con trai, lp Chiu-Thnh ni ngi, lui cha Chn-Gio hc pht ri mt.
( ngi 16 nm, thy-hiu Hu-Vng).
Chiu-Thnh:
Ln ngi c mt nm, nm Canh-Dn (1230) trao quc-chnh cho chng l Trn-Nht-Cnh.
Tt c tn-tht nh L v bnh-dn h L u khin i ra h Nguyn dt lng dn trng nh.
(Lc nh L truyn ngi c ba i, Vng-V-Xng nh Tng lm sch ng--s-lc Giao-
Ch ph-lc c ni rng: "L-Hon cp h inh, truyn ba i th nc mt. Cng-Un cp h L
my i cn c yn, h chng phi may hay sao?". Nay h L truyn ngi tm i hn 220 nm. Hu-
Vng khng con, truyn nc cho r. n nay h L vn c t-t lun lun, k s may th may bit
bao nhiu?).
An-Nam Ch-Lc Quyn Thp Nh Chung
105 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tam

An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Tam

C-i ng-Sn L-Tc Bin

Gia-Th H Trn

i th nht (tc Trn-Tha)


Ngi Giao-Ch, ngoi-thch ca nh L. Cui cuc lon i L, Trn-Tha cng em l Kin-Quc
nh gic c cng, c phong chc Thi-U; Kin-Quc c lm i-tng-qun. Con trai ly con gi
ca L-Hu-Vng l Chiu-Thnh, nhn c truyn ngi (Tha cht, truy tng Thi-T).
i th hai (tc Trn-Cnh)
Con gia ca Thi-T, tnh ngi khoan nhn thng tu, vn v ton ti, ly t cch con r nh
L k v quc-vng. Chiu-Thnh-Hu khng con. Cnh li ly ngi em v1 sinh c ba ngi con
trai. u i Thiu-nh (1228-1233) nh Tng khin s tin cng, L-Tng phong lm An-nam quc-
vng chc kim-hiu thi-y, kim Ng-s i-phu, Thng-tr-quc, cho hiu l Hiu-Trung Thun-
Ho, bo-tit th-ngha, hoi-c qui-nhn, Tnh-hi-qun tit-, quan-st x-tr ng s, thc p
11.000 h, tht phong 4200 h. Nm Bu-Hu th 6 (1258), dng biu xin k v. Nm Cnh-nh th hai
(1261), li khin s tin cng. Vua Tng xung li d chiu khen v sai s-thn em cho vng v php-
cm2.
Thng 12 nm inh-T (1257), i i-Nguyn, i-sy Ngt-Lng-Hp-i em binh t Vn-
nam i qua bin-p An-nam. Ngi trong nc khng c, b quan qun nh ph, s phi u hng. Qua
nm Mu-Ng (1258) Vng i tn l Quang-Bnh, khin bi-thn3 dng biu np khon, xin gi chc
phn phng cng. Nm y, Vng nhng ngi cho con tc Thnh-Tng. Nm Trung-thng th 64, sc-
ch phong lm An-Nam Quc-Vng v ban cho h-ph quc n. Nm Ch-Nguyn th 8 (1271) khin s
tin cng. Triu-nh khin s em chiu-th, d khin An-nam phi ba nm mt ln tin cng, s cho
l-vt hi p v d Trn-Vng vo b kin. Vng ly c ng au t chi. Nm Ch-Nguyn th 14
(1277), Trn-Vng mt.
( ngi 18 nm5 th 60 tui, thy-hiu Thi-Vng).
i th ba (tc Trn-Hong):
Trn-Hong tc Trn-Thnh-Tng, trc t tn l Th6, con th vua Thi-Vng, dng ngi
khi ng c nh lng. Nm Mu-Ng (1258) thay cha gi ln lm vua, khin s tin cng nh Tng.
Khong nin hiu Bu-Hu (1253-1258) Tng-L-Tng phong lm An-nam quc-vng. Lc u cha con
u thn-phc thin-triu, n lc cha mt, Th-T t lp lm vua, chng xin mnh lnh ca Thin-T.

1
Ch v ch khng phi em v, tc b Thun-thin Cng-cha, v ca Trn Liu.
2
Gm may y phc theo php-ch.
3
S thn thuc quc gi l bi thn.
4
Trung Thng ch c 4 nm (1260-1263).
5
Trn Thi Tng ch lm vua t nm t Du (1225) n nm Mu Ng (1258), cng 33 nm, y chp 18 l sai.
6
"Th" c l sai nhm, cc s sch v Vit Nam chp l "Hong".
106 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tam

Nm Ch-Nguyn th 15 (1278), vua (vua nh Nguyn), khin L-B Thng-th Si-Thung d vo b


kin. Th-T ly c au t chi v truyn ngi cho con. Nm th 17 (1280), vua li khin Si-Thung em
chiu-th qua d. Th-T s, khin ngi ch l Trn-Di-i thay mnh vo chu, bn lp Di-i lm An-
nam quc-vng. Nm th 19 (1282) phong Si-Thung lm An-nam Tuyn-u-s -nguyn-soi, khin
em 1000 qun, h tng Di-i v nc v xung chiu hiu d dn An-nam, cc hng tn-tht v quan
li. Th-T khng vng theo chiu-ch, trut Di-i lm th dn. Nm th 19 (1282), li khin s d Th-
t vo triu kin v mn ng tin binh nh Chim-Thnh, khin An-nam phi gip qun, cung cp
lng thc. Th-T t chi, ni au lu ngy, khng th vo chu v nc nh khng c qun gip.
Ma ng thng 12 nm th 21 (1284), i-qun ca Trn-Nam-Vng p n bin cnh. Th-T em
c nc nghnh ch, nh thua, bn b thnh trn, cn-thn bn Trn-ch-Tc, Trn-Kin, Trn-T-
Vin, Trn-Vn-Lng u u hng. Thng 4 nm sau (1285) quc-dn tha lc vim nhit, nh thu
phc La-Thnh. Thng 5, Trn-Nam-Vng, v c nc lt, rt qun v. Nm th 21 (1284) Th-T dng
biu t ti. Triu-nh giam s-thn li v khin Trn-Nam-Vng em qun qua nh mt ln na.
Thng 12 i-binh n, Th-T nh thua, chy trn ra hi-o, sau li tha tin tr v tp kch. Thng
3 nm sau Trn-Nam-Vng, v c tri nng, m thp, rt qun v. Th-T khin con thay mnh vo t
ti1, tin cng th-sn. Nm th 27 (1290), li khin s tin cng, vua khin -hnh n-st ty bn Lu-
nh-Trc em chiu-th qua hiu d. Nm sau (1291) Th-T mt.
( ngi 31 nm, th 51 tui, thy-hiu Thnh-Vng).
i th t (tc Nhn-Tng)
Nm Ch-Nguyn th 15 (1278), ly c cha gi thoi-v, dng biu xin k tp, vua khng cho.
Nm th 28 (1291) vua khin L-B Thng-th Trng-Lp-o d vo triu kin. Nm sau, (1292)
Nhn-Vng khin bi-thn n ca khuyt t li v xin ch ht tang cha s vo chu. Nm th 30
(1293) vua khin bn Lng-Tng, Binh-B Thng-th, d vo b-kin, Nhn-Vng ly c au t chi,
khin tng-thn o-T-K tin cng. Triu-nh gi T-K Giang-Lng, lp An-nam hnh-tnh, khin
bn Bnh-Chng Lu-Nh Bt- em binh ng Tnh-Giang, ch ngy tin nh. Ma xun thng ging
nm th 31 (1294), Th-T bng h. Thng t ma h, Thanh-Tng hong- ln ngi, xung chiu bi
binh, khin L-B Th-Lang L-Hn em chiu-th tha ti, th bi-thn o-T-K v nc. Nm
Nguyn-Trinh th hai (1296), Nhn-Vng khin s tin cng, dng biu xin phong vng-tc. Triu-
nh khng y thun, chi cho mt b Kinh i-Tng theo li xin. Nm i-c th 5 (1301), vua khin
bn Thng-th Ma-Cc-Ma em s An-nam bn ng-Nh-Lm v nc, d An-nam theo l trc, ba
nm mt ln tin cng, n k c t vo, Triu-nh khng sai s qua na. Ma xun nm sau (1302),
Nhn-Vng khin L-Khc-Phc vo cng. Nm u Ch-i (1308) li khin s vo cng, triu-nh
khin bn An-L-Oai, L-B Thng-th, ban chiu ln ngi ca V-Tng Hong-. S-thn n, Nhn-
Vng mt.
( ngi 15 nm, th 53 tui, thy-hiu Nhn-Vng. Lc u hc o Pht, thnh lnh mt ngy,
thot gic-ng).
i th nm (tc Anh-Tng):
Anh-Tng k lp, khin s vo cng, chc mng V-Tng Hong- ln ngi. Nm Ch-i th 4
(1311) li khin s vo cng. Ma ng nm y, triu-nh khin bn Ni-M-Thi, L-B Thng-th,
qua tuyn d t chiu ln ngi ca vua Nhn-Tng Hong-. S thn n, Anh-Vng ng em binh
i nh Chim-Thnh v bt c vua nc y. n thng 6 nm Nhm-T (1312) nin-hiu Hong-
Khnh, qun mi tr v, bn nghnh bi chiu-th, khin s cng mng v dng biu xin li. u nm
Din-Hu (1314) triu-nh cho l-vt hi p. Nm Din-Hu th 6 (1319) Vng t th, thy-hiu Anh-
Vng.

1
Theo s ta, th vic ny khng c.
107 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tam

i th su (tc Minh-Tng):
Minh-Tng ni ngi. Nm Din-Hu th 7 (1320) khin s tin cng. Nm u hiu Ch-Tr
(1321), Anh-Tng Hong- ln ngi. Minh-Vng khin s tin cng, mng l ng-quang. Nm u
hiu Thi-nh (1324), khin Li-B Thng-Th M-Hip-Mu, Lang-Trung Dng-Tng-Thy em
chiu th qua d. Minh-Vng khin s tin cng. Nm u hiu Ch-Thun (1330), li tin cng. Nm
sau (1331), triu-nh khin bn St-Ch-Ngo, Li-B Thng-th, qua tuyn chiu-th ln ngi ca
Vn-Tng Hong-. Nm sau (1332), khin s tin cng, mng l ng-quang. Nm u hiu Ch-
Nguyn (1335), triu nh khin bn Thit-Tr, Li-B Thng-th, qua tuyn chiu-th ln ngi ca
Hong- hin nay. Lc y, Anh-Vng truyn ngi cho con, lui v hc o, xng hiu Thi-H-T.
Phm nhng biu-chng tin cng cn vn dng tn c. Nm Ch-Nguyn th 5 (1339) li khin s tin
cng.

Cc Vng-Hu Ni-Ph

Trn-ch-Tc:
Con th 5 ca Thi-Vng, thng minh tun-t, c tnh hiu hc. Lc nc nh, c phong
tc Chiu-Quc-Vng, kim chc i-tng-qun, trn gia l -Giang. Ma ng, nm Gip Thn,
hiu Ch-Nguyn (1284), i-binh ca Trn-Nam-Vng tin vo bin-gii, anh l Th-T, em c nc
chng ch, b thua chy. Nm sau, (1285) ch-Tc em gia-quyn u hng Trung-Quc. Thng 5, theo
Vng s v Tu. Ma thu vo b kin. Ma xun thng 2, nm Bnh-Tut hiu Ch-Nguyn (1286), vua
Th-T thng Tc c lng trung hiu, c n phong cho tc An-nam-vng, quang-lc i-phu, ban
cp ph n, cho tin 5.000 quan. Con trng tn B-, c phong chc Gia-Ngh i-phu, lnh An-V-
S l -Giang (h chc), ban cho o m, cung tn, yn cng v nga. Nm inh-Hi (1287) c chi
cp nguyt-bng, ma ng theo qun v nc. Thng ging nm sau (1288), i-binh nh quc-,
Th-T chy trn, quan qun tm nh khng c. Thng 3, Trn-Nam-Vng v vim-nhit v m-
thp rt v. An-nam quc-vng (tc ch-Tc) theo i-qun v t Ngc. Ma thu vo b kin, c
cp o nm v cho tin mt vn quan. n nm Nhm-Thn (1292), li c gia chc H, Qung ng-
x Hnh-Trung-Th-Snh, Bnh-Chng Chnh-S. Nm Qu-T (1293), mi khin s dng biu, mng
tit Thin-Th. Ma xun nm Gip-Ng (1294), em qun qua nh nc Nam, nhng li bi binh, v
Ngc-Chu. Ma h thng 4, Thnh-Tng hong- ln-ngi, vo b-kin, c cho tin 5 vn quan.
Nm Tn-Su (1301), hiu i-c li vo b-kin, c ban tin 5 vn v cho cc quan ty thuc 5.000
quan. Thng ging ma xun nm t-T (1305), khin s n Kinh-, dng th bch. Vua vi s vo
n Ngc-c u-lo v cho ca ni-ph i-t-kim-on hai cy p l. Nm Bnh-Ng (1306) vua
ban cho ch-Tc 200 khonh rung v cc thuc quan bn An-Ph-s Vng-Ngh 200 khonh rung.
Ma thu nm inh-T (1307), Trn-ch-Tc khin Li-ch-Qui v L-Tc dng biu mng V-Tng
Hong- ln ngi. Lc Hong-Thi-Th chnh v ng-cung, ch-Tc c vo yt-kin. Nm Mu-Thn,
nin-hiu Ch-i (1308), ch-Tc c gia-phong chc Ngn-Thanh-Vinh-lc i-phu v c ban cho
150 lng bc. Thng ba ma xun nm Tn-Hi (1311), Nhn-Tng hong- ln ngi. Ma thu ch-
Tc dng biu mng. Nm Nhm-T (1312) hiu Hong-Khnh, ch-Tc vo b-kin c gia-chc Kim-
t quang-li i-phu, cho tin 50.000 quan, ai vng mt chic, kim-on bn cy. Nm Mu-Ng (1318)
hiu Din-Hu, vo b-kin c gia chc Nghi-ng tam-ty. Thng ba ma xun nm Canh-Thn
(1320) Anh-Tng Hong- ln ngi; ch-Tc khin s dng biu mng, c ban l vt hi p. Nm
Mu-Thn (1328), hiu Thin-Lch, Vn-Tng hong- ln ngi, dng biu mng, c ban thng rt
hu. Thng 4 nm sau (1329) ch-Tc qua i, hng th 76 tui, an-tng ni H-Gia, t Hn-Dng.
H-Qung Hnh-Tnh tu ln triu-nh, Hong- thng lng trung-ngha, truy tng thy-hiu Trung-
-Vng, cho tin 5.000 quan lm l phng iu. ch-Tc tnh a o Pht, Lo, lm th hay, c cho ra
i tp th Cng-Cc-Lc-Ngm1. Nm Gip-Tut (1334), hiu Nguyn-Thng, con l Tuyn-v-s Trn-

1
Cng Cc ngha l triu cng ngi. Hong cc, tc qui thun Hong nh Nguyn.
108 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tam

oan-Ng, vo b-kin, Hong- ng-kim khin tp tc cha lm An-nam quc-vng, c n sng


ri tr v.
Trn-T-Vin:
Chu gi An-nam quc-vng bng bc, con ca V-o-Hu, dng ngi thanh t, c ti vn-
chng. Ma ng nm Gip-thn, nin-hiu Ch-Nguyn (1284), i binh n An-nam. Ma xun nm
sau (1285), T-Vin khuyn cha m qui thun. Thng 4 vo b kin. Lc b nc ra i, dc ng gia-
quyn b t-vong ht tm ngi, lm th ai-iu c cu:
"Tam th bt tang thin-c thng,
Nht thn vn l bch nin c".

ngha l:
Ba i chu tm tang, au thng nghn thu,
Mt mnh ngoi mun dm, c qunh trm nm.

Thng 9 n Kinh-S, Hong-thng ngi khen v xung chiu phong lm Ph-Ngha-Cng, T-


Thin-i-phu, cp h-ph, cho tin 5.000 quan, cho ngi con l -Tim lm chc Tuyn-v-S An-
nam Ph-L, Gia-Ngh i-phu. Ngi em c cu l Li-ch-Qui lm chc An-v-s Nam-Sch Giang-L,
Gia-Ngh i-phu. Nm t-Hi, hiu Ch-Nguyn (1335), cc ngi u c cho cung tn, tin bc, yn
nga i theo qun qua nh An-nam. Nm sau, (1336), tr v Hn-Dng. Trn-Nam-Vng ci
ngi em gi lm th-phi, sinh c hai con. Thng 5 nm t-Su1 hiu Ch-Nguyn, T-Vin mt Ty-
Sn? Vin c tp ngm-co truyn i, lc u ng V-Xng.
Trn-Vn-Lng:
Con ca Nhn-Thnh-Hu, Trn-Duyt, chu ni ca quc-thc thi-s Trn-Th-, nc nh
c phong tc Chng-Hoi-Thng-Hu, tnh ngi khim tnh n ho, c quc-vng dng lm
i-tng, trn th sng Tam-i. Ma ng nm Gip-Thn, hiu Ch-Nguyn (1284), i binh ca
Trn-Nam-Vng n An-nam. Nm sau, (1285), Vn-Lng em gia-quyn ni-ph Thin-triu, c cho
lm chc Gia-Ngh i-phu, Tuyn-V-S Qui-Ho Giang-L, cho tin, la, cung tn, yn nga, theo qun
nh dp, hiu lc c cng. Nm Tn-Mo, hiu Ch-Nguyn (1291), vo triu-kin c tuyn mnh
thng Trung-i-phu, Tuyn-y-S Qung-Ty-o, cho tin 25.000 quan, kim-on hai cy. Nm Bnh-
Ng, hiu i-c (1306), nh ch cp lng thng cho thuc-liu, cho rung 100 khonh t dng.
Nm Nhm-T hiu Hong-Khnh (1312), vo yn-kin, chuyn qua ngch Chnh-Phng i-phu, chc
nh c. Thng 2 nm sau, (1313), Vn-Lng mt, chn h M-Gia t Hn-Dng, con chu phng
th chng dt.
Trn-Kin
Con ca Tnh-Quc-Vng, chu ni ca Thi-Quc-Vng, bn quc c phong Chng-
Hin Thng-Hu, tng mo khi ng, c thuc binh-th, gii vic bn cung, ci nga, thay cha lnh
chc Tnh-hi-qun Tit--s, ci nng Qunh-Huy, con gi Thi-S Chiu-Minh-Vng, sinh con l
Mc-Hu. Nm Gip-Thn, hiu Ch-Nguyn (1284), nhn cng con ca Th-T l T-Thin-Vng c
him khch, gi thc theo hc o Trang, Lo, v lng Nhn-Mc n-c. Ma ng nm y, i-qun
Trn-Nam-Vng vo nc, Th-T nh thua. Hu-Tha Toa- li t Chim-Thnh nh tp hu,
Th-T hong ht, khng tnh c chc g, bn khi phc Trn-Kin, khin em qun c Toa-. Sc
yu, khng c vin binh, Th-T th mt cn cha bit, Kin bo vi bn L-Tc rng: "Th-T b Thin-
T ch triu, chng chu vo chu, n i gy vic binh ao, nguy-c sp n, th m cn chp m,
chng tnh ng, n cho nh tan nc mt hay sao?". Thng ging nm sau (1285), Kin em bn L-
Tc vi vn ngi, dng binh-kh xin hng. Trn-Nam-Vng khen ngi v ban thng xim o, yn
cng. Ma h thng 4, Vng khin Minh-L-Tch-Ban dn bn Chng-Hin vo ra mt Thin T.

1
Nin hiu Ch Nguyn khng c nm t Su, c l l nm K Su (1349) m chp sai, v ch "t" v ch "K" hi ging nhau.
109 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tam

Nga trm n i Chi-Lng, b quc dn ngy m vy nh. Bn Chng-Hin cng cc quan bi-bn
ph vng vy chy ra ng trc, li b chng n nh, xe c ch lng-thc u b cp ph sch.
Chng-Hin tnh ngi khim cung nh-lng, i k di rt c n, nhn dn ai cng thng mn,
chng may gia ng t nn, khng em c vic mnh tu vi triu-nh, chng c hng n in
sinh phong t tng. Lc nc ra i, c b quc-mu-c L-Th v my ngi thn quyn cng i, u
b quc-dn bt git, au n bit chng no. Ch c ng ngoi l thn-huynh ca Th-T c thot
cht.
An-Nam Ch-Lc Quyn Thp Tam Chung
110 An Nam Ch Lc - Quyn Thp T

An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp T

C-i ng-Sn L-Tc Bin

Hc Hiu

Triu- lm vua Nam-Vit, mi ly thi, l gio-ha nhn-dn mt t. Cui i Ty-Hn, Tch


Quang cai-tr Giao-ch Nhm-Din cai tr Cu-Chn, dng nh hc-hiu, dy dn noi theo nhn ngha.
Thi Hn, ng, thng cng nhng ngi tin-s minh-kinh (nhng ngi hc hnh thng-thi) nh
bn L-Cm, Trng-Trng, Khng-Cng-Ph, ... n i Tng, An-nam lp thnh Quc-Gia, h L t
php khoa-c ba nm mt k thi, ly trng-nguyn, bng-nhn, Thi-hoa-lang, thnh ra in-l. Nhng
ngi thi u c ban cp o mo, vng nga vinh-qui.

Quan-Ch

T nh inh tr v sau, mi chu vng-tc ca nh Tng gia-phong. Nhng trong nc t


t danh-hiu, bt chc vic c ca Triu-, t phong trong nc c vng, hu; t quan c
"chnh", c "tip", cng ging nh "phm" v "tng" vy.
Vng T-vng
Thng-Hu Hu
Tip hu (sau tc Hu mt bc)
Ni-Minh-T (cc quan hu cn thm ch "Ni" ln trn)
Minh-t Tip-Minh-T
Ni-i-liu-ban i-liu-ban
i-liu
Thn-vng-ban (danh tc ca thn thuc vua)
Ni-k-ban K-ban
Ni-Ch-V Ch-V
(trn y xen ln c vn c v)
Vn : Ni-vin-ngoi-lang Vin-ngoi-lang
V : Ni-lang-tng Lang-tng
Vn : Ni-lnh-th-gia Lnh-th-gia
V : Ni-thng-ban Thng-ban
V : Ni-thng-ch Thng-ch
V : Ni-Cung-phng Cung-phng
111 An Nam Ch Lc - Quyn Thp T

V : Ni-Th-Cm Th-Cm
Vn : Hiu-th-lang, quyn min cung-hu th-x. (ch "x" c ch vit ch "gia").
V : Ni-trc-in Trc-in
Vn : Cung-hu x-nhn Th-X
Vn : X-nhn S-ng
V : T-chc T-chc-quan
Vn : -to Binh-to
T-thn tim-hiu.
Thi-S Thi-u-bnh-chng-s
Thi-ph Thi-bo
Ph-quc Thiu-s
Thiu-bo Thiu-ph
T, Hu-bc Tham-tri-chnh-s
V-Soi
-Nguyn-Soi Tit--s
i-tng-qun Ph-nguyn-soi
Ph-Tit- Ph-tng-qun
(My chc trn ny, ch dng ngi tng-tc nh vua)
Ni-in-tin-ch-huy-s Chiu-tho-s
Thin-tng T-tng
Vn-Chc
Ng-s-i-quan Hn-lm-vin-quan
Kim-php-quan An-V-S
Thng-Th ng-Thng-Cc-Mn
An-V-ph-s s
Tam-ty-vin quan-nhn: 1. Tuyn-thanh
2. Tc-hin
3. Hnh-chnh
(tc l ni x kin tng)
An-V-Ty quan-nhn.
Cn-Th-Quan
Nhp-ni phn-th-hu (qun lnh cc quan hu cn).
Thng-phm-hu.
Thng-phm minh-t.
Thng-phm i-liu-quan-ban.
Thng-phm phng-ng Trung-phm phng-ng
112 An Nam Ch Lc - Quyn Thp T

H-phm phng-ng Th-v-nhn ha-u


Th-v-nhn dng-th Th-v-nhn
Phn-quyn-nhn
Thi-s Thi-u nha -quan (tc l nhng chc ph, ly cc vin Minh-t sung vo).
Vng-hu-gia-hnh-khin (quyt-v, ni-th)
Vng-hu-nha-qun-gip (cng ging chc hnh-khin, mt vn-chc, mt v-chc, u c t
qun-hu).
Phng-Trn

Thng-l tri-ch (ly cc quan hu v Minh-t lm chc y).


Ph tri-ch (tc gi l Hnh-Khin hay Thng-th, ly cc quan Minh-T, i-liu lm chc
y).
Tri-chu Quan-st
St-hi p-ngc-quan
Trn-t
Th-tp hng-p quan (quan lng, i i k tp)
Qun-gip (C thng, trung, h, ba bc, ly cc quan i-liu, lang-tng lm chc y).
i-Tot Tiu-Tot
Ch-
Phn-cung
(Hc-quan, dng cc hc-s thi hng lm, dy hc-tr).
Tng-quan (Chc sc nh cha)
Quc-s Tng-thng
Tng-lc Tng-chnh
i-hin-quan
o-quan (Chc sc cc thy php)
o-Lc Uy-nghi
-quan

Chng-phc (o mo phm phc)

(ph-pht, i-phn, hoa-trng: nhng th nh con trng kt trn mo.


T th: la tht lng.
Thy bi: nhng vin ngc eo lng thng.
Phng-tm: tm ph tm vung dnh trc ngc o.
Khc-lnh: c o trng.
Min-lu: di tua nh mo, u hi ging Trung-quc).
113 An Nam Ch Lc - Quyn Thp T

Quc-ch i mo Bnh-thin, mo Quyn-vn hay mo Ph-dung, mc o cn-y, eo ai lng


Kim-Long, c o nh l trng hay bng trng kt li, khn kt tua vng v ngc chu, ph tm vung,
trng o cong, tay cm ngc khu. Lc khnh l, chu b ti ly mng.
Mo ca tc vng chia ra ba bc, tc hu hai bc, Minh-T mt bc, gi l mo Cng-thn,
trn c dnh con ong, con bm bng vng, ln nh sa dy ty theo cp bc. Thn-vng mc o Tiu-
kim-t-phc (o ta thu kim-tuyn), Hu, Minh-t mc o phng-ng-t-phc (o thu chim-phng,
c). T i-liu-ban tr xung mc o cn, i mo min, u c cp bc (vn ban thm con c vng).
Vin-ngoi-lang, Lang-tng i mo min Kim-ngn-gin-o (vng bc xen nhau). Lnh-th-x n
Vn-hiu-th-lang (thng-ch, th-cm) u i mo min bng bc. Mo min i l mi dng n,
thng l ch i khn v mc o ta, cc chc Cung-hu, Th-X-ng c mc. ai lng bng da t
hay bng vng tu theo phm trt, ht u bng ng voi. Bn chc-quan, t-chc u i khn, mc o
ta, tht ai xo, khng cm ht, chp tay ly quc-ch. Bnh thng nh i khn tu, thng phc
chung mu trng, ngi trong nc ai mc trng, cho l tim-ch, duy ph-n th khng cm v
trang-sc. T vng, hu n th dn thng hay mc xim mu huyn, c trn, qun bng la trng,
thch i giy da. Vng, hu lc vo yt-kin Quc-ch, khng bt khn, t thn qu, th dn th khng
c nh vy. Cc ni-quan hu cn, Thng-phm i mo dng-thng, nh ong bm vng hoc
tha hoc nht, mc o phm phc, trung-phm th o mo, sc-ch hi gim. H-phm th i mo
dng-thng ta, mc o ta, thy u chp tay ly vua, khng cm ht. Khn i thng ca quan
thng-phm thng dng nhung mu ta xen mu bic lm su tua kt sau khn, ai tht ngang, t
v quan qu. Trung-phm kt tua ta, h-phm tua en, khm quanh bng ngc, vng v i-mi, lm
cho ra v l vy.

Hnh-chnh

Theo php k mu phn b git c thn-tc, k git ngi phi thng mng. Bt c gian-
phu, c t chuyn git cht. i gn y, mi ra lnh cho gian-phu c ly 300 quan tin chuc ti
cht. Dm-ph, x tr v cho ngi chng lm t-thip v ngi chng c php mun cm bn cho ai
t . Git k c quan tc, ty theo phm hm cao thp, thng tin chuc ti, nhng phi b nh n
80 trng, ti nng nh 60 trng. Git cht ng l vi ti gian dm. L-m (mng ru), k c quan-
tc, tu vic khinh trng, khin phm-nhn em tin v tru ru t li, s trng b nh cng nh ti
trn. Hai ngi nh nhau u c thng-tch, th k nh trc b ti. K ngy-to nhng phi-php
b thch ti danh ln mt, nh n (trng) v y i xa. Cng o b x trm. Thit o mi s
phm, b nh 80 trng, thch ln mt hai ch "phm o", ly trm mt thng ra chn, nu khng
thng ni, bt v con ra m tr; phm ti ln th hai, cht tay chn, ln th ba, git cht. K vu co
tr li b ti (ngha l b ti m mnh vu co cho ngi).
Cng-in phi hng nm np la. Dn hng nm phi np tin thn-dch v thng ging, thng
by i mng quan, ma no tri y, c, go, v.v...
K nng, thng, khi b trng thu lng thu. - (t hp ngi ng, i trc t ra php
ny bt gnh nng cho dn).
Quan li no lim minh, c ti x on vic tha kin, u c xt cng thng chc.
o lng, cn, tri cn thy u ging Trung-quc, ch c vng bc, s on, t gai, v thuc,
cc mn y u t tnh m thi. Mua bn giao-dch dng tin thi ng, Tng, 70 ch (vn) lm 1 tin,
700 ch lm mt quan. Thiu n c th b giam cm, tr ht vn li mi c th ra. Cng-dn khng
th t nui sng, c th t cm bn mnh cho ngi khc.
114 An Nam Ch Lc - Quyn Thp T

Binh-ch

Qun khng c s b nht nh, chn nhng dn trng-kin sung vo, 5 ngi lm mt ng, 10
ng lm mt ; li la hai ngi lanh-l v c ti cho coi vic ging tp v-ngh. i nhp ng th ra,
lc rnh cho v lm rung.
Thn-qun
Thnh-dc- Thn-dc-
Long-dc- H-dc-
Phng-v quan-chc-
(c phn s i bt v ghi nhng ti-phm. Cc trn ny u c t-, hu-).
Du-qun
Thit-lm- Thit-hm-
Hng-h- V-An-
Gia-nhn ca cc Vng-Hu
Ton-Hu- Dc-ng-
Sn-liu- (cn na, nhng khng chp).

S-thn cc Triu-i

S-thn i Triu
Thi Cao-Hu nh Hn, Nam-Vit Triu- khin Ni-s Phan, Trung-u Cao, Ng-s Bnh, ba
bn ngi dng th t ti, u chng tr v. bn tim xng -hiu, ri con chu noi theo.
Khong nin-hiu Nguyn-nh (116-111 trc Cng-Nguyn) (Hn V-), Nam-Vit ni-thuc
Trung-quc, nh Hn t quan ph cai tr, tri my triu khng thay i. n i Ng-i (907-959),
bin lon, Giao-Ch inh-B-Lnh bn c quc xng vng.
S-thn i inh
u i Tng, inh-B-Lnh khin s tin cng, Thi-T (960-975), phong B-Lnh lm Giao-Ch
Qun-vng. Khong nin-hiu Khai-Bu (968-975), inh-Lin k tp ngi cha, khin Trnh-T, Vng-
Thiu-T, Giang-C-Hong tin cng vng la, t-ngu voi.
S-thn i L
Nh Tng, nm Thi-Bnh-Hng-quc th 5 (980), L-Hon cp ngi h inh, khin Triu-T-
i, Trng-Thiu-Bng cng vt th-sn, Thi-Tng phong Hon lm Giao-Ch Qun-vng.
Nh Tng, hiu Cnh-c nm u (1004), L-Hon khin con l L-Minh- vo cng. Thi-
Tng vi n tin-in v i thm hi v phong tc cho Minh-. Thng 3 nm th 3 (1006), L-Hon
mt, con l Long-nh ln lm vua, khin em l L-Minh-Vnh cng Chng-th-k Hong-Thnh-Nh
vo cng. Thin-T vi vo in, v v thm hi rt lu, phong tc vng cho Long-nh v ban cho
tn Ch-Trung, bn Minh-Vnh cng c phong chc tc.
S-thn i L
Nh Tng nm i-Trung-Tng-Ph th 3 (1010), L-Cng-Un son ngi h L, c Nhn-
Tng phong lm Giao-Ch qun-vng, Cng-Un khin bi-thn Lng-Nhim-Vn, L-Ti-Nghim tin
cng. Thin-T ban tc-mnh cho bn Nhim-Vn. Nm th 5 (1012), khin L-Nhn-M, o-Khnh-
115 An Nam Ch Lc - Quyn Thp T

Vn, o-Thc, Ng-Hoi-T vo cng, s-thn u c phong quan. Nm Thin-Hy th 3 (1019)


Cng-Un khin em l L-Hc vo cng. Nm u Cn-Hng (1022) li khin L-Khoan-Thi, Nguyn-
Th-Cng vo cng, mng Nhn-Tng ln ngi. Nm Thin-Thnh th hai (1024), Thin-T xung
chiu hi p, ban cho Cng-Un tin bc, vt-dng t cu mn ngi xa.
S-thn i Trn
Ma ng nm inh-T (1257), nh i-Nguyn, i-Sy Ngt-Lng-Hp-Thi em binh ti
An-nam, Trn-Thi-Vng khin bi-thn Vin-Hc-S dng biu cng phng vt. Nm Tn-Du, Trung-
Thng th 2 (1261), Trn-Thi-Vng khin i-phu Nguyn-Thm, Nguyn-Din tin cng. Nm Qu-
Hi th 4 (1263), khin in-tin Phm-C-a v Trn-Kiu, tin cng voi. Thin-T xung n chiu
khin An-nam ba nm mt ln triu cng.
Nm Bnh-Dn Ch-Nguyn th 3 (1266), khin i-phu Dng-An-Dng v V-Hon tin cng.
Nm Mu-Thn, Ch-Nguyn (1268), khin i-phu Phm-Nhai v Chu-Lm i cng.
Nm Canh-Ng, Ch-Nguyn (1270), khin i-phu L- v inh-Cng-Vin i cng.
Nm Nhm-Thn Ch-Nguyn (1272), khin i-phu ng-T-D v -Mc i cng.
Nm Tn-V, Ch-Nguyn (1271), khin i-phu Phng-Trang v Nguyn-Nguyn i cng.
Nm t-Hi Ch-Nguyn (1275) khin i-phu L-Khc-Phc v L-Vn-Ty i cng, gp lc i-
binh nh nh Tng, nm sau (1276), bn Khc-Phc mi i theo ng H, Qung v nc.
Nm inh-Su Ch-Nguyn th 14 (1277), Trn-Thi-Vng mt, con ln ngi, khin i-phu
Chu-Trng-Ngn v Ng-c-Thiu tin cng. Nm sau Th-T Hong- khin L-B Thng-Th Si-
Thung qua vi Th-T vo chu. Th-T ly c ng au khng i, khin i-phu Trnh-nh-Ton v
-Quc-K vo cng. nh-Ton b cu-lu Kinh-s.
Nm Canh-Thn, Ch-Nguyn (1280), li khin Si-Thng-Th a -Quc-K v v a ch d
Th-T. Th-T s, khin Tng-thc (ch thc b) Trn-Di-i vo chu thay mnh, L-Trng- lm ph.
Nm Nhm-Ng th 19 (1282), Th-T khin i-phu L-N v ng-Hu-im vo cng.
Nm Qu-V Ch-Nguyn (1283), khin i-phu Nguyn-o-Hc vo cng.
Nm Nhm-Ng Ch-Nguyn (1282), sai Hu-Tha Toa- nh Chim-Thnh. Ma ng nm
Gip-Thn (1284), Triu-nh khin s d Th-T mn ng tin binh, khin gip qun, vn tng
lng-thc. Th-T s, khin i-phu Trn-Khim-Ph v Trn-Qun n Hnh-snh Chim-Thnh
Kinh-H cu xin hon binh, khng chp thun. Li khin on-Yn v L-Qu vo cng. Khi y i-binh
ln ng, nn cu-lu bn on-Yn li Kinh-s, Th-T li khin Nguyn-Vn-Hn xin nh vic
qun li. Ma ng nm y, i-binh ca Trn-Nam-Vng n bin-cnh, bt Vn-Hn lm hng-o,
ph c ca i Ni-Bng, Trn-Nam-Vng mng v tha Vn-Hn cho v d cha u hng cho sm.
Th-T khng nghe, Vn-Hn bn d tn-t Vn-Ngha-Hu Trn-T-Vin em gia-quyn qui thun.
Nm sau, triu-nh cho Vn-Hn lm Trung-thun i-phu Qui-ho-giang-l Tuyn-V-s (h hm).
Thng ging nm t-Du hiu Ch-Nguyn (1285), quan-binh h La-Thnh, Th-T khin Tn-
nhn Trung-Hiu-Hu Trn-Thang v i-phu Nguyn-Nhu lm ph, n xin ho. S-thn b cu-lu
trong qun. Thng 5, Trn-Nam-Vng, v nng lt, rt qun, em Nguyn-Nhu v bc. Nhu trn np
di c, b qun lnh bt c em chm.
Nm Bnh-Tut Ch-Nguyn (1286), khin i-phu Nguyn-Ngha-Ton v Nguyn-c-Vinh tin
cng. Triu-nh v c Th-T khng vo chu, lu Ngha-Ton li Kinh-s.
Nm inh-Hi Ch-Nguyn (1287), khin i-phu Nguyn-Vn-Ngn v Bch-X vo cng, gp
lc triu-nh li c binh i nh, lu bn Vn-Ngn li vi nm, sau tha cho v nc.
Ma xun nm Mu-T hiu Ch-Nguyn (1288), Trn-Nam-Vng rt qun v nc, Th-T
khin cn-th-quan L-Tu v on-Kh-Dung tin cng phng-vt, t ti.
116 An Nam Ch Lc - Quyn Thp T

Nm K-Su Ch-Nguyn (1289), khin i-phu m-Chng vo cng, nm sau Th-T mt.
Nm Tn-Mo Ch-Nguyn (1291), Th-T (Trn-Nhn-Tng) khin i-phu Nghim-Trng-Duy
v Trn-T-Trng vo cng.
Nm Nhm-Thn Ch-Nguyn (1292), Th-T khin Lnh-Cng Nguyn-i-Php v Trung-Tn
H-Duy-Nghim vo cng.
Nm Qu-T Ch-Nguyn (1293), khin T-tng o-T-K v i-phu L-Vn-To tin cng.
Triu-nh v c Th-T b triu, khng chu vo chu, nn gi T-K li Giang-Lng, lp An-nam Hnh-
snh em binh qua nh. Nm sau Thnh-Tng Hong- ln ngi, tha ti Th-T v th bn T-K
v nc.
Nm u Nguyn-Trinh t-V (1295), khin i-phu Nguyn-Mnh-Hin v Trn-Khc-Dng tin
cng.
Nm u i-c, inh-Du (1297), khin i-phu Nguyn-Vn-Tch v Phm-Ct vo cng.
Nm i-c Mu-Tut (1298), khin i-phu ng-Bt-Vn v V-Bt-Qu vo cng.
Nm Canh-T i-c (1300), khin i-phu ng-Lm (ng-Nh-Lm) v Nguyn-Tt tin
cng.
Nm Nhm-Dn i-c (1302), khin T-Tng L-Khc-Phc v i-Phu o-Vnh vo cng.
Nm Gip-Thn i-c (1304), khin i-Phu Nguyn-Nhc-Chuyt v T-Hn vo cng.
Nm Bnh-Ng i-c (1306) khin i-phu Ph-Mc-c v L-Nguyn-Tng vo cng.
Nm u Chi-i, Mu-Thn (1308), khin i-Phu Nguyn-Khc-Tun v Phm-Knh-T i
cng, mng V-Tng ln ngi. Sau Th-T mt, con ln ngi.
Nm K-Du, Ch-i (1309), Th-T (Trn-Anh-Tng) khin i-phu ng-ng-Thiu v T-
i-Hun vo cng.
Nm Tn-Hi Ch-i (1311) khin i-Phu L-Nhn-Kit v V-T-Ban vo cng.
Nm Hong-Khnh th 2 (1313), khin i-phu Nguyn-Vn-Dim v L-Thi-Mo vo cng,
mng Nhn-Tng Hong- ln ngi.
Nm u Din-Hu Gip-Dn (1314), khin i-phu ng-Quc-Dng v Ng-Nguyn-Lo vo
cng.
Nm inh-T Din-Hu (1317), khin i-phu Don-Th-Thn v inh-Quan vo cng.
Nm Canh-Thn Din-Hu (1320), Anh-Vng mt, Th-T khin bi-thn ng-Cung-Kim v
-S-Tn vo cng.
Nm u Ch-Tr Tn-Du (1321), khin i-phu Mc-Tit-Phu v Li-Duy-Cu vo cng.
Nm t-Du Thi-nh th 2 (1325), khin i-phu L-Lo-Ng v Nguyn-Duy-Hn vo cng.
Nm u Thin-Lch, Mu-Thn (1328), khin i-phu Nguyn-X-Lc v m-Ng-Thiu vo
cng.
Nm u Ch-Thun, Canh-Ng (1330), khin i-phu on-T-Lai v L-Khc-Tn vo cng.
Nm Nhm-Thn Ch-Thun (1332), khin i-phu ng-Th-Din tin cng, mng Vn-Tng
Hong- tc v.
Nm Gip-Tut Nguyn-Thng th 2, (1324) Hong- i nin-hiu lm Ch-Nguyn nm u,
Th-T khin i-phu ng-Ha-Khanh v Nguyn-C-Phu vo cng, mng Hong-thng ng kim
(Thun-) ln ngi.
117 An Nam Ch Lc - Quyn Thp T

Nm inh-Su Ch-Nguyn (1337), khin i-phu Phan-Cng-Trc v Nguyn-Tt-Chiu vo


cng.
Nm K-Mo Ch-Nguyn (1339), khin i-phu Trn-Quc-Thit vo cng.
An-Nam Ch-Lc Quyn Thp T Chung
118 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng

An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Ng

C-i ng-Sn L-Tc Bin

Nhn Vt

Nhng ngi chu quan tc ca Trung-Quc

L-Gia
Ngi Vit, lm tng triu Triu-, ph-chnh ba i vua. Gia ngi tui tc, con trai ly cng-
cha, con gi ly hong-t, anh em trong nc rt c th lc, c lng ngi Vit tin cy hn c nh
vua. Lc y vua dng th ln nh Hn xin ni thuc, ngang hng vi ch-hu ni-a, ba nm mt ln
triu-cng, bi b ca i bin cnh. Thin-T thun cho v ban cho L-Gia n bc, li cho n Ni-s,
Trung-u, Thi-ph, cn cc chc khc u c t t ly. B nhng hnh pht thch mt, ct mi,
dng php lut nh Hn; cc s-gi nh Hn u c gi li trn v. Vua v Thi-hu mun vo
chu Thin-T, L-Gia can ngn, vua khng nghe, Gia bn c lng lm phn, thng xng au, chng ra
mt vua. S-gi nh Hn u ch Gia, nhng th cha c th git tr c. Thi-hu cng s Gia ra
tay trc, mun by tic ru cy quyn Hn-S mu git Gia, bn hi yn trong cung, gia tic
ru, Thi-Hu bo Gia rng: "Nam-Vit c ni-thuc, y l li cho nc ta, v c g tng cng nh
c cho l bt tin?". Thi Hu hi nh th, c khch gin cc s-gi. Gia hiu , lnh b i ra, Thi-
Hu gin, mun ly cy mu m Gia, vua ngn Thi-Hu li. Gia bn v, chia binh cho em coi, nm nh
xng bnh, m-mu cng cc i-thn ni lon. Vua vn khng mun git L-Gia, cho nn my thng
chng hnh-ng g. Mt mnh Thi-Hu mun git Gia, nhng khng sc. Thin-T nghe L-Gia
nghch mnh vua, cn Thi-Hu th c sc yu, khng ch ni, s-gi th nht nht, khng quyt on,
ngh rng vua thn phc nh Hn, mt mnh Gia lm lon, chng cn c binh, ch sai Chung-Qun v
An-Quc-Thiu-Qu i s qua hiu d ca triu-nh. Gia bn phn, h lnh rng: "Vua cn tui tr,
Thi-Hu l ngi Trung-Quc, li t thng vi Hn-s, chuyn mun ni thuc, em ht bu-vt ca
Tin-vng vo dng Thin-T dua m cu li trc mt, chng oi n x-tc c- h Triu". Bn
cng em em qun nh git vua, Thi-Hu v Hn-s, lp con ca b phi ngi Vit l Kin-c ln ni
ngi. Lc y binh ca Hn-Thin-Thu cn cch Phin-Ngung 40 dm, b Gia chn nh tan. Gia khin
ngi ly hm phong c tit ca s-gi nh Hn em trn ca i (trn ni i-D), pht binh phng
th cc ni him yu. Thin-T nghe tin, khin Phc-Ba tng-qun L-Bc-c em qun tin tho.
Bc-c nh bi qun Vit, bn Gia trn ra bin. Khin Hiu-u T-M T-Hong theo bt c Kin-
c, phong Hong lm Hi-Thng-Hu, Vit-Lang1 -K2 bt c L-Gia, phong K lm Lm-Thi-
Hu.

1
Vit Lang tc l quan lang Nam Vit.
2
K cng gi l H Lang.
119 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng

L-Cm
Ngi Giao-Chu, khong nin-hiu S-Bnh (190-193), Hn Hin-, tc trc -i. Thi-y
t Giao-Chu, s hiu-lim c c rt t. Ngy Nguyn-n, Cm cng ngi lng bn Bc-Long n
di n ku rng: "n hu ca nh vua khng c qun bnh". Vua hi v c g? Tu rng: "mt mnh
nc Nam-Vit khng c tri che t ch". Vua bn cho ly thm mt ngi mu-ti, b lm quan
lnh qun Lc-Hp L-Giang. Cm sau lm n chc T-L-Hiu-u.
Trng-Trng
Ngi Nht-Nam, c tin-c vo Lc-Dng. Gp ngy i-hi Nguyn-n, Tn Minh-
(323-325) hi rng: "Ngi Nht-Nam thy mt tri mc hng bc hay sao?". Trng tu rng: "Nay
c qun tn gi Vn-Trung, nhng tht ra c phi qun y trong my u, qun chng ti, mt tri
cng mc hng ng, ch c kh-hu oi-bc, dn thng sng di bng mt tri vy thi". Vua cho
Trng lm Thi-Th qun Kim-Thnh.
-Hong-Vn
Con ca -Tu-. Thi Tng-Vn- (424-453) lm Trn-Vin tng-qun, Th-S Giao-
Chu, tnh khoan ho, c lng dn, tp tc Long-Bin-Hu. Nm Nguyn-Gia th t (427), triu-nh
cho nh-U Vng-Vy qua thay th. Lc y, Hong-Vn ng au, c ch triu v, Vn t i vng ln
ng, c ngi khuyn nn ch ht au s i. Vn ni rng: "Ta ba i lm phng-trn, thng ao-
c c gieo mnh sn nh vua, hung chi nay c vi v, li khng i ?". Vn i n Qung-Chu
th mt.
-Anh-Sch
Mt tay ho-hng Kh-ng, thi ng-c-Tng (780-804), lm An-nam ph--h.

Nhng ngi lm quan Trung-Quc

-Vin

T l o-Ngn, ngi Chu-Din, (c ch ni: Vin gc Kinh-triu, ng ni tn Nguyn lm


Thi-th Hp-Ph, nhn lun li Giao-Ch), cui i ng-Tn (317-419), lm Thi-Th qun Nht-Nam
v qun Cu-Chn. Vin chm quan Thi-Th trc l L-Tn, trong qun c yn, vua phong chc
Long-Nhng tng-qun, Th-S Giao-Chu. Khi L-Tun chim c Qung-Chu, khin s n thng
ho, s-nhn b Vin chm.
-Tu-
Con th 5 ca -Vin. Nm Ngha-Hy th 7 (411) i Tn An-, c b lm Th-S Giao-
Chu; chiu-th cha n, ma xun nm y, L-Tun nh ph Hp-ph, ko qun thng ti Long-
Bin, Tu- c Tun Thch-K, qun Tun thua chy. Thi y, bn L-Nhip, con L-Tn, chy trn
Thch-K, lin kt cc Mng, Mn. Tun bit Nhip c him-khch vi h , khin s chiu d, bn
Nhip theo chu mnh lnh ca Tun. Thng 6 ngy Canh-T, sng sm, Tun n bn pha nam, khin
ba qu vo thnh. Tu- em ht ca ring ca dng h, thng cho qun s, t mnh ln mt chin-
thuyn cao, phng uc t thuyn ch, xua b binh gip b bn sang, qun ch tan chy, L-Tun
nhy xung nc cht. Tu- chm cha L-Tun l L-H v ba ngi con ca Tun, dng u em v
Kin-Nghip. An- phong Tu- tc Long-Bin-Hu, tin hiu Ph-Quc tng-qun. i Tng V-
, nm Vnh-S th 2 (421), thng chc Giao-Chu Th-S. Tu- o vi cm rau, kim c cht
phc, cm n th ma qu, lp trng hc dy dn, gp nm i, ly lc ring ca mnh em ra chn
cp, lm vic quan tinh-t nghim mt, li dn knh s, nhng yu-mn; cht c phong tng chc T-
tng-qun.
120 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng

-Tu-Hu
Em ca -Tu-, lm Thi-Th Giao-Chu.
L-Hi
Ngi i-Chu, lm chc Lc-Dng-u.
Khng-Thn-Dc
Ngi i-Chu, lm Th-S Th-Chu.
Khng-Cng-Ph
Chu ni ca Khng-Thn-Dc, con ca Khng-nh, u tin-s i ng c-Tng (780-
804), b lm Hiu-Th-Lang, nh lm ch-sch hay, c thng chc Hu-Thp-Di, Hn-Lm Hc-S.
Nhm chc mn nm, ng i i ni khc, nhng v m gi, cn phng dng, nn xin lu lm H-To
Tham-qun Kinh-Triu. Cng-Ph c ti cao, mi ln thy vic g, trn tu minh bch, rt c vua
c-Tng knh trng. Khi Chu-T v Kinh-S, Cng-Ph can rng: "B-H khng nn tin cy ngi T,
chng bng git pht i, ch nui cp ri hi v sau". Vua khng nghe theo. Bng chc Kinh-S c
lon, vua t ca vn chy ra, Cng-Ph g nga li can rng: "Chu-T thng lm soi t Kinh-
Nguyn, rt c lng tng-s, trc y v Chu-Thao lm phn, T b tc binh-quyn, ngy thng
phn-ut, nay nn mau ti bt T em theo, ch lt vo tay qun d". Vua hong ht khng kp nghe
theo. Lc i, vua mun chy sang Phng-Tng, nng th Trng-Dt. Cng-Ph ni rng: "Dt tuy
l mt ngi ti ng tin cy, nhng ch l mt vn-li, v qun ca ng y cai qun, u l i ng c
ca Chu-T v k-binh Ng-Dng, nu Chu-T c lp ln, Kinh-Nguyn bin lon, th li y,
khng phi k vn ton". Vua bn chy qua Phng-Thin. C k ni Chu-T lm phn, xin lo nga gi.
L-K ni rng: "Chu-T trung thc, thnh thc, c sao ng ng y lm phn, mch lng k i-thn, ti
xin trm ming bo m". Vua bit b ti khuyn Chu-T n rc xa-gi v, bn xung chiu khin cc
o binh, phi ngng li cch thnh mt x. Cng-Ph ni rng: "Vng-gi chng c binh tc-v
nghim chnh, chng ly g tn trng oai-linh, nay cm-qun t i, m qun lnh u ngoi, tht ng
nguy cho B-H". Vua khen phi, truyn qun u vo ng ni-thnh. Binh Chu-T qu n, ng nh
li Cng-Ph tin on. Vua bn thng Cng-Ph ln chc Gin-Ngh i-phu, ng-Trung-Th Mn-h
Bnh-Chng-s. Khi chy theo vua ra Lng-Chu, dc ng con gi ln ca vua l ng-An cng-
cha cht, vua mun dng thp lm l chn ct cho trng th. Cng-Ph can rng: "Sn-Nam khng
phi ch lu di v hin nay nn tit kin dng vo vic qun". Vua bo Lc-Ch rng: "Cng-Ph
mun ch vch u lm li ca ta, cu c ting trung trc". Lc-Ch tu rng: "Cng-Ph lm quan
Gin-Ngh, gi chc t-tng, phi ly vic dng u phi, b u tri lm gc. t ra chc T-Ph l
ct hm sm can vua t vic nh nhen". Vua ni: "Khng phi th, chnh v Ph t xt ti khng
lm T-Tng, xin thi, ta ha cho, nay bit phi thi, nn gi lm trung trc ly ting". Bn di
Cng-Ph lm Thi-T T-Th-T. Ph v c tang m, gii chc. Sau li lm Hu-Th-T, lu nm khng
c di i. Lc Lc-Ch lm tng, Cng-Ph xin i. Lc-Ch thm bo rng: "Tha-tng u-Tham
thng bo ng lm quan hay bin i, Hong-thng khng vui lng". Cng-Ph s, xin lm o-s.
Vua hi v c g? Ph khng dm tit lu li ni ca Lc-Ch, ly li ni ca u-Tham tha li vi vua.
Vua gin, bim Ph lm Bit-Gi Tuyn-Chu v khin s trch Tham. Vua Thun-Tng ln ngi, cho Ph
lm Th-S Ct-Chu, nhng cha nhn chc, Ph mt.
Khng-Cng-Phc
Em ca Cng-Ph, lm n chc T-B Lang-Trung.

Danh Nhn
121 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng

Liu-Hu-Phng
Ngi Giao-Chu. Bi ta ca Liu-T-Hu a thi-nhn Liu-Hu-Phng ni rng: "Giao-Chu
c nhiu vng ngc, chu-bu, i-mi, t-ngu v voi, sn-vt u k-qui, c n cy c cng khc l.
Ta thng ly lm l v sao kh chi sng ca Dng-c (Tri) ch pht hin hoa c ngc ng m thi,
t thy chung c ngi. Nay Liu-Sinh c c-tnh cng-thip trng-hu, tho-thun, tin nhng,
trong th cht m ngoi th vn, thi-vn c iu i-nh. Nh th th sinh c chung c bi kh
thing ? i rt him c vy. Th thng ngi i nay, i vi ngc sng hoa thm, ai cng bit qu,
nhng c ai qu sinh chng? Nu c, th ta bo ngi y khng phi ngi thng, i cng rt him c
vy".
An-Trung-Vng
Tng tht nh L, ham hc, khoan nhn, a hi k s c danh ting. K di khi hi bng-ln,
i khi xc phm, cng chng chnh lng. An-Trung i chi thuyn, ban m u di cu, nghe c
ngi ca rng:
"V th th nhi phong lnh lnh,
Y trc v thng d cnh cnh.
Thi quang tn tc lo thi nhn,
Bch s v thnh thy phc tnh".

Ngha l:
"Ma phi phi, gi reo lnh lnh,
Thiu o chn, cnh cnh m thu.
Thi quang dc khch bc u,
Ai i! trm vic, vic no nn chi?".

Bn gic ng, b nh i tu, sau hc c o.


Oai-Minh-Vng
Tng-t nh L. Theo L-Thnh-Vng i nh Chim-Thnh, khi qua qun B-Chnh, Oai-Minh
ly mi thun gin xc ct si, bng chc thnh hn ni, li ly gm cht v nc t gia, m nc
khng chy, nhng k ng xem u tht kinh, ly lm l. Lc binh tr v, Vng mt qun B-Chnh.
Ngi ta rt ly lm thng tic, lp n th, mi ln cu n, u linh-ng; trong qun k no trm
cp th lp tc cht, dn bo b Oai-Minh git. Ngi trong qun tp tc chng dm gian-tr, n
nay, ngoi ng chng lm ca ri.
L-Hiu (tc L-Phng-Hiu)
Ngi lng Bng-Sn chu i, lc tui tr, rt hng mnh. Thi y, hai lng C-Bi, m-X,
ginh a-gii, n dn trn nh nhau. Hiu bo ngi C-Bi rng: "Ti mt mnh c th nh tan c
lng". Ph Lo nghe ni kinh s, dn cm ru tht i. Hiu n mt ba my u go, ung ru th
qu chng. n xong ra gho lng m-X nh, Hiu tung mnh nh cy i th qut ngang, nh nhiu
ngi b tn thng. Lng m-X tht-kinh, phi tr rung cho lng C-Bi. Vua nh L nghe ting, dng
Hiu lm tng. Lc y c tu ln ngoi-quc, n ca bin, c toan mun xm-lng. Hiu tu vua xin
lm mt trm chic thuyn ch cy ln nhn u. Qun gic tin, Hiu lao cy nh chm thuyn, qun
gic u b cht m. Vua khen ngi thng cng. Hiu ni khng mun quan tc, xin cho ng trn
ni Bng-Sn, nm cy i-ao ti u, th xin cho t n lp nghip. Vua bng-lng; Hiu ln
nh ni, ng nm i-ao xa my chc dm vo dao ri n lng a-my, vua bn ban cho t y.
Hiu cht hai cy kh ho, trng ngc ln lm gii-hn. Cy nt nhnh tr thnh i-th, cnh l
sum s nh ci tn. Ma h nng nc, hng trm khch b-hnh ngh di gc cy. Cy tr hoa trng,
nh bng vi, ngi lng hi lm o lnh. Hiu mt, trong lng lp n th, cu n tc linh-ng. Lc
no trong nc sp c nn, th ban n nghe trong n c ting ng ca gio mc v o gip, mi ln
u c ng-nghim c.
122 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng

Trn-Lm
Quan cn-th ca L-Thnh-Vng. Vng lm nh gc gia sng nghe Tho-ng Quc
S truyn php, Lm np mnh di b nghe trm. Vua bit c, mun ly cy thng m Lm. S-
ng ngn li, ni rng: "N cng c duyn, ch git n". Bn dy thy-php1 cho Lm. Vua i chi
ng bin, khin Lm coi vic nu n. Lm ly bt a ling ln khng-trung, n ni no thuyn u,
bt a ni ln bn thuyn, bn ly dn n. Vua li bo sm sa nhng cy g ln, Lm mt hm
em n mt trm cy, vua khin th o, cy ra mu ri vo nc i mt.
Trn-Toi
Chu ku Trn-Thi-Vng bng cu, phong tc Oai-Vn-Vng, thng minh ham hc, t hiu
Sm-Lu, c "vn tp" truyn i. Thng lm th c cu:
"C li h vt bt thnh th,
T hu duy thi kh thng kim".

Ngha l:
"Mun vt ri ra u ha t,
Vn th li qu hn vng".

Li c lm mt cu th vn ngi chu l Vn-Hiu-Hu nh sau:


"Sn khi nhn mai thnh-kh ngc,
Nguyt khng t chiu thiu-nin hn".

Ngha l:
"Hn tr, than i! trng lung ri,
Ngc lnh h n ni chn su".

Toi cht nm 24 tui, ngi trong nc ly lm thng tic.


Trn-Tn
Thi-Vng dng lm t-lng, thng chc Hn-trng, lm sch Vit-Ch.
L-Tn2
Ngi i-chu, tnh ho knh, hc rng, Thi-Vng dng lm Hn-Trng. Ma ng nm inh-
T (?) theo Vng chng Ngt-Lng Hp-Thai; binh bi, cng Vng giong nga chy n Phm-Gia-
Bo, gp c Phm-C-Chch em binh n cu, quan-binh git C-Chch, Thi-Vng chy khi n bn
Lnh-M, mi ln thuyn, k-binh ui theo kp, nhm Thi-Vng lon x, Tn ly vn thuyn che cho
Vng chy khi. Thi-Vng nh cng, phong Tn lm Bo-Vn-Hu, Nhp-ni Phn-th.
L-Hu (tc L-Vn-Hu)
Va c ti, va c hnh, lm thy Chiu-Minh-Vng, i lm Kim-Php-Quan, sa sch Vit-
Ch.

Tit Ph

1
Theo "T Hi" th l "Php Thy", danh t nh Pht, ngha l Pht php c th gii tr phin no, bi bm cng nh nc c th
ra sch u.
2
Vit S: Thi-Tng cho Tn tn l Ph Trn.
123 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng

Tit-ph H Kim
M ca tng gic An-nam o-Trai-Lng, thng ly iu trung ngha dy con, nhng Trai-
Lng cng c khng nghe, b bn c tuyt, t cy m n, dt m mc, lng xm tu xin tng thng.
Nh ng, u nin-hiu i-Lch (766-779), vua xung chiu cp cho hai tn dn hu-h v khin
quan bn-o, bn ma thm hi.
Vn-Xun-Phi
Tn h g khng r, v cha m lng Vn-Xun, nn gi tn nh vy. Lc tr thanh nh, hin
thc, ln ln ha g cho vn-s Tiu-Nh, ngi ng lng. Quc-Vng nghe nng sc p, np vo
cung, c yu, phong lm th-phi. Hn mi nm, Vn-Xun vn nh chng Tiu, tuy c vua yu
qu, nhng lng chng tha, thng thc bnh xin ra ngoi cha thuc. Vua bng lng cho tr v lng.
Lc y Nh ra lm quan, c thnh-tch tt, c thng Thanh-Ho Ph-L An-V-S, k thi vic v
nh, v cht, cng Vn-Xun-Phi ni li duyn xa. c mi nm, Nh cht, quan-cu nh, bi
la ngy an-tng cha bit ngy no. Phi ngy m m quan-ti ku khc, ba nm ht hi ri cht,
ngi trong nc, ai cng thng.

Phng Ngoi

Mai-Vin-Chiu Thin-S
Thng lm mt bi quyt cho quan Tham-Tng Hin, i-lc rng: "Mt ngy n ng ngi
trc nh, bng c nh s hi rng: "Pht vi Thnh ngha l th no?". Tr li: "Cng v nh:
"Ly h trng-dng cc,
Chi u thc-kh oanh"

Ngha l:
"Hoa cc di giu thu,
Chim oanh trn cnh xun"1

Khng-L v Gic-Hi
Hai nh s thng vo Trung-Quc, xin ng c chung, lc v c thn-nhn ng-h,
thuyn i mt bui chiu v n qu hng, c hai ci chung, mt ci ln, mt ci nh, treo cha
ni Ph-Li, mi lc nh, ting vng rt xa, ting n n Trung-Quc. Cha c bao lu, ci chung
ln chy vo khe Bi-Nam, ma ln nc dng ln tri i mt. Nh s s ci nh cng i theo, bn ly
st ng li, nay ng cn. (Tc truyn Khng-L c ti bay ln khng-trung, Gic-Hi c ti ln xung
nc).
Tho-ng
Theo thy sang Chim-Thnh. L-Thnh-Vng nh Chim-Thnh bt c, cho lm y-t
S-Lc. Ngy n S-Lc vit vn s trn bn, i ra ngoi, Tho-ng ln sa cha li. S-Lc ly
lm l, tu vua nghe, vua phong Tho-ng lm Quc-S.
T-o-Hnh
Nho-sinh, a thi so, ngy cng bn du-ngon sn-lm, m c sch sut sng. Mt hm vo
ni Pht-Tch, thy mt hn c du bn chn phi, n chn vo so th, in nh ht, v nh t bit m,
vo ni ct am tu hnh. L-Vng cha c con ni dng, khin cc thy cha danh ting cu o. C
mt ng s, gi khng d l cu, li dng php trn ym. Quc-Vng nghe c, bt h ngc tt c

1
ni hai th u p c.
124 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng

thy cha trong vng. Nh mt hong-t ht sc cu s o-Hnh ra khi. Hong-t ni vi s rng:


"ta cng khng con, xin s v ta m cu o". S ni vi Hong-t bo phu-nhn vo trong phng tm,
s i qua trc ca, phu-nhn cm m c thai. n ngy , hong-t khin vi s, th s ngi m
tch-ha. Phu-nhn sinh c mt trai, mt mi khi-ng. L-Vng lp lm Th-T. Xc ca s nay vn
cn.
Gii-Chu
Tr gii tinh nghim, mi ln cu ma lin ng-nghim. Trn-Thi-Vng thng t mt ci
chum gia sn; s lm ma y chum m ngoi khng c mt git, v th, vng cng knh l.
Hon-Nguyn
Nha nho, hc Pht, li hon tc, ly c ca vua l b Thy-T, Trn-Thi-Vng phong lm Lit-
Hu. Nguyn thng bt buc Thy-T theo ng l chnh, do , v chng bt ho, ri Nguyn i lm
o-s. Nguyn lm th hay, tnh a ngao du rng sui, vua cho lm chc o-Lc, tc gi l o-Lc-
Hu.

Nhng k phn nghch

Trng-Trc
Con gi ca Lc-Tng huyn My-Linh, qun Giao-Ch. Chng l Thi-Sch, con trai ca Lc-
Tng huyn Chu-Din, b Thi-Th i Hu-Hn l T-nh dng php-lut tr ti. Trc on, cng em
gi l Trng-Nh lm phn, nh chim 65 thnh, t lp lm vua, k b M-Vin chm.
Triu-u
Con gi huyn Qun-Ninh, qun Cu-Chn, lc tr khng ly chng, v di ba thc, vt ra
sau lng, thng mc o vng, i dp ng, ci u voi nh gic. trong ni t ng i trm cp, b
Th-S Giao-Chu l Lc-Du1 git.
L-B (hay L-Bn)
Th-ho Giao-Chu. V i nh Lng, u nin hu i-ng (535-545), Hu-T lm Th-
S, tr dn nghim-khc, tht ha, B lm phn. T chy v Qung-Chu, B tim hiu, t quan, dng
i Vn-Xun m . V- khin Th-S Dng-Phiu v T-M Trn-B-Tin dp yn.
Dng-Thanh
Ngi Giao-Chu, khong nin-hiu Khai-Nguyn (713-741) i ng, lm Th-s Hoan-Chu,
-h L-Tng-C c nghi k, vi v cho lm nha-tng, Thanh ut gin, chc ni lon. Gp lc
Hong-Gia-ng lm phn, Tng-C giao binh cho Thanh tr chin. Thanh cng con l Ch-Lit em
binh v nh p Tng-C, sau b Qu-Trng-V bt chm.
Nng-Tr-Cao
Ngi chu Qung-Nguyn, cha l Ton-Phc lm Tri-Chu Thng-Du, ch l Ton-Lc lm Tri-
Chu Vn-Nhai, u phc tng Giao-Ch. Ngy n, Ton-Phc git Ton-Lc v chim lun chu-tr. L-
Thi-Vng gin, c binh bt Ton-Phc v con l Tr-Thng em v. V Ton-Phc l -Nng ly ngi
li bun Giao-Ch sinh Tr-Cao. c 12 tui, Cao git cha v ni rng: "thin h h c hai cha ?". Nhn
mo ly h Nng, lu sau li cng m ra chim c chu Thng-Du, t quc-hiu l i-Lch; k b Giao-
Ch nh bi, nhng c tha ti v khin coi chu Qung-Nguyn. c bn nm, cm on Giao-Ch,
nh p chim c chu An-c. V i Tng-Nhn-Tng, nm u nin-hiu Hong-Hu (1049), Tr-Cao
tim xng Nam-Thin-Vng, t nin-hiu l Cnh-Thy. Ma h thng 5, nm th 4 (1052), nh hm

1
Nam s chp l Lc Dn
125 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng

my chu Ung, Honh, ngy xng quc-hiu l Nam-Thin quc, tim hiu Nhn-Hu hong-, i
nin-hiu l Khi-Lch v n-x ton ci. B ng l Hong-S-Mt, xng quan-danh Trung-Quc. Tin
binh vy Qung-Chu, 50 ngy khng h c, li tr v Ung-Chu. Ma thu thng chn, nh Tng khin
ch-Thanh ra nh. Ma xun thng ging nm Hong-Hu th 5 (1053), i-qun ca ch-Thanh n
Tn-Chu, mt ngy m vt qua ni Cn-Ln, tha lc gic bt , by trn Quy-Nhn-Ph. Tr-Cao
by trn chng li, b ch-Thanh nh tan. Tr-Cao li chy v Ung-Chu, m y t thnh, chy v
nc i-L. Sng mai, Thanh em binh vo thnh, chm bu u S-Mt, bt m Tr-Cao l -Nng,
em l Tr-Tin, con l K-Tng, K-Long, ng ci gii v Kinh-s. Sau Tr-Cao cht, tt c u b git,
b thy ngoi ch.
(Trc y c cu ca-dao: "H Nng trong, h ch hi", nay qu ng-nghim).

Sn Vt

in-th
Nhm-Din ni rng: "rung ging la trng, thng 5 cy, thng 10 gt; la , thng chp cy,
thng 4 gt. Bi th ngi ta thng bo rng: "Nc thu thu rung hai ma, lng cng t tm tm
la. (Quc thu lng thc chi o, hng cng bt tm chi ty). t hp dn ng, c sn xut lc, m,
nhng khng c la mch.
Tm-tang (nui tm trng du).
Sch "Giao-Chu k" ca Lu-Hn-K chp: "mt nm tm la tm, tm sn xut Nht-Nam,
du th c ln nh hai ging, ging du nh trng v thng ging, cnh l sua s. T thng ba n thng
tm u nui tm, ly t dt la".
Mui
Nu nc bin ly mui trng nh tuyt. Dn bin-thy qua phc-dch An-nam, u v ngun
li mui v st.
Hong, bch-kim (vng v bc)
Cc Chu Ph-Lng, Qung-Nguyn sn xut vng, bc, nhng cc ngi tm vng, tm bc
thng khng kim s np cho quan, phi mua ch khc np.
Minh-chu
Con trai sinh ng-Hi, Gim-Th-Quan mi ln cu o vi thn-linh, th tm c ngc-trai
ln. Sch "Hi-C" chp rng: "nm no trung-thu trng sng, nm y c nhiu ngc trai". Mnh-Thng
lm Thi-Th Hp-Ph. Cc quan Thi-Th trc tham-lam, bt dn m tm ht trai bao nhiu cng
khng chn, v th, ngc trai di qua Giao-Ch. Mnh-Thng n, thay i t tp trc, hng li tr hi
cho dn. Nhng con trai ngy trc b i nay tr v, dn xng tng Thng l bc thn-minh. o-Bt
lm bi th Hon-Chu-nh rng:
Chu v Hp-ph ting vang truyn,
Thi-Th thn-minh sng c-hin
Trong bng s ngao chu chi sng,
Di chm rng c ng thng yn.
V i nh ng, nm Trinh-Qun th 4 (630), huyn Lm-p c ngc chu ln, quan Hu-T
trng cu, Lm-p dng biu tr li khng thun. Hu-T xin nh. Vua Thi-Tng ni rng: "a chinh
chin, t vong quc, gng ca Dng-1 v Hit-Li1, chng ta u thy. nh hn mt tiu-quc,
chng oai-v g, hung chi cha chc hn".

1
Vua nh Ty.
126 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng

San-H
C en hai th, di bin th thng v mm, thy mt tri th cong v cng. u i nh
Hn, Triu- dng cy san-h gi l ha-th2.
n-Sa
i Tn, Ct-Hng mun luyn thuc tin, xin ra lm quan lnh ti huyn Cu-Lu. Th -Ph
c cu:
Giao-Ch n-sa nng tru.
Thiu-chu bch-ct nh bong3.

i-Mo (i-mi)
Hnh ging ra, nhng v hi di, c 6 chn, hai chn sau khng c mng.
Hng
Sch xa chp: "Nht-Nam c nghn mu rng sinh g thm rt qu". Sch Nam-Vit-Ch chp:
"Giao-Chu c cy hng-mc, mun ly th n xung, ch lu nm cho v mc ri ly rut v mt cy,
th no cng, en, b xung nc chm, gi "trm hng", ni, gi "k-ct hay bn-thy", th th gi
"sn-hng".
Kim-Nhan
C ch gi cy cam-ma, thng tc t cy y tr t-kh.
Bi-Hng
Cy no c mt r th tt.
Hng-Ph-T
Mt tn khc gi l K-du, th no mc gn b b l tt.
Ging-Chn-Hng
Th lu nm dng tt.
An-Tc
Mt
Sp ong
Ch
St
Thic
Qu
Th v mng tht dy tt.
T-Tho
Sch Trung-Chu chp: "K-ln t-tho do kin to ra, cng nh ong lm ra mt vy. T-Tho
sc m vng, ging tng-chi". Giao-Chu-Ch chp rng: "T-Tho v huyt-kit u sn xut Giao-

1
Vua nc t-Quyt.
2
Cy la.
3
Giy sn trng dt lm o mng.
127 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng

Chu, r rng khng phi cng mt th". Bn-tho cng-mc ni rng: "hai vt y ch-tr t-kh trong
ng-tng, ch-thng, ph huyt-tch, tr gh mt".
Kha-L-Lc
Sch Trung-Chu chp: Kha-L-Lc sn-xut Giao-Chu, i-Chu, hoa trng, ht nh ht qu
chi1, v v cm dnh st nhau, v khng c, ch tr kh lnh, bng trng y.
Thng-Sn
C hai th, tc gi hong-ao v bch-ao.
B-Hong
B dao mc thnh thng, dng B-Hong ghin nh, rc vo th lnh.
A-Ngy
Rau
Rau ng, sch xa chp: sn-xut huyn C- thuc Lng-Chu, v ng kh ung.
-D (Ht bo-bo)
Khi M-Vin sang nh Giao-Ch, c ch -d v, i qua Ng-Kh, ht ri xung ri mc ln. T-
ng-Pha c bi th:
Phc-Ba dng -d,
Tr ngc thuc nh thn.
c Ng-Kh tr c,
Khn tr nc sm-nhn2.

Phong-Cng (Gng)
Xt lt dn hai bn mng tang, ht au u.
Ha-Cng (Ring)
Sc hi ta, thng dng lm men ru, rt tt.
Cao-Lng-Cng
Gc Chu Cao-Lng, Giao-Chu cng c, ging sinh Li-Chu tt hn. Giang-T gi l
c -Nhc. V rt n, ch tr tch, lnh, au bng, gi nh, sao s, ha vi nc go m ung. Tr
th-t hoc lon: dng Cao-Lng-Cng nm lng, nng chn, p dp, ra sch, vo mt thng
ru, un si nm ba ln, ung vo kin hiu tc khc. Ung Cao-Lng-Cng th thanh-kh tng thm,
nhan-sc ti tt, nhng nh ph-ho hay sc ung.
Hong-Cng
Bn-tho chp: "ging sinh Hi-Nam, gi l bng-trut. V cay ng, rt hn, khng c, ch
tr tm phc kit tch, tr phong nhit, tiu ung thng, nhai sng, tr kh. Thin-Kim-Phng: tr gh lc
mi sinh, nga lu ngy, ly mt lng hong-cng hip vo ba lng qu-hng, tn bt, ho gim
ung.

1
Chi l tn cy, qu n dng nhum mu vng.
2
M Vin nh Giao-Ch, lc tr v, ch v my xe ht bo bo, c k gim vi vua Quang V, ni M Vin ch ngc Minh Chu v rt
nhiu.
128 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng

Ut-Kim (c ngh)
V cay ng, tnh hn, ch tr tch huyt, lnh, h kh, sinh da non, cm huyt. Lu-V-Tch ni
rng: "dng Ut-Kim c v, tr bnh con gi chm thy thng, tm kh kit t, mi vi gim nng m
ung; au dy, tn bt trn vo cho m n".
Thng-Thin-T
Sch: "Giao-Chu-K" ca Lu-Hn-K chp: "lng t-ngu ging lng heo, u c ba sng,
sng trn mi ngn, hai sng trn trn, mt di mt ngn. Di-Vt-Ch ni rng: "trong sng thng c
vn trng nh si t, sng ngi, sut t ngn n gc", gi l thng-thin-t.
Tch-Thy-T
Tc truyn An-Dng-Vng c sng vn-t di 7 tc, khi nh trn thua, nm sng t xung
bin, nc r ra, Vng chy vo nc, thot nn.
Tch-Hn-T
Nm Khai-Nguyn th hai (714), i ng, tit ng-ch, Giao-Ch dng mt sng t, sc nh
vng, s-gi xin mt ci mm bng vng, t sng vo, trong n, kh m xng ln ngi. Vua hi v
c g? S-gi tu: "y l Tch-Hn-T. Thi Vn- nh Ty (589-604), c tin mt ci, n nay mi tin
li". Vua vui lng tng thng rt hu. Th -Ph c cu: "Kim bn t duy thn", ngha l: "Sng t
trong mm vng rt cn-thn".
Voi
X Lm-p sn-xut voi, lc u ti nc Chim-Thnh, tc hay dng voi ci v ch. Qun
B-chnh ngy nay, tc huyn Tng-Lm thuc Qun Nht-Nam ngy xa vy. Th-ho git huyn-
lnh, lp nc gi l Lm-y. Thi Tng-L-Tng (1225-1264), An-nam cng voi, cng-khanh u dng
biu mng. C mt thi-hc-sinh dng bi th rng:
Ba voi u tm thc cao,
Giang-h mun dm bit bao nhc nhn.
Cng-Khanh ca ngi thng-bnh,
L-Ngao1 ch c tru-sinh2 tu by.
Nm Bnh-T (1276) hiu Ch-Nguyn, triu-nh dp yn nh Tng, thng rui n Qu-Chu
gn An-nam, nc y thng em voi cng. Voi c c hai ng, voi ci khng c. Sc mnh ca voi
ni vi. Nh vua thng m cuc u voi xem hn thua. Mun sn voi, ngi ta la voi ci vo rng,
k ly ma d voi c n, o hm sp bt. Lc mi sa hm, voi rng ht om sm, ngi ta bt v
tp, dn dn n hiu ngi. Gp l tit, ngi ni ly gm ph ln lng voi, khin qu ly quc cha.
Lc m tang, thng yn vng (?), voi chy nc mt thnh khi. Tnh rt khn, rng ni, mt con voi
c cp bn, nm chc voi ci; a ung ru (?), thng ly vi xoi phn nh ca dn ni ung,
ung ht v m khng say. Nu hai con i chung, c mt vt g, cng chia i. Nhng m trng, a
ra sng tm li. Lc tr v rng, dn ui theo sau nh trng, thanh-la inh i, lm cho voi kinh s chy
by vo li hp, sa ly, khng dy c, b dn m git cht. Ng voi c vn, sc ti sng, nhng ng
cht, ng rng, khng tt. Ngi Lm-p hay git voi, voi on, dn trn vy ngi, ngi s tro ln
cy, ci o treo cnh, ri chuyn qua cy khc chy trn, voi thy o treo, tng ngi, ly vi ht
nc xi vo cy v lay cho cy , khng thy ngi, gin ch nt o ri b i. Voi bnh th day u v
hng nam m cht. Tht voi th, c da nu mau chn, tht gn ni ng v bn chn kh ngon.

1
L-Ngao l mt thin trong Kinh Th. Thi vua V Vng nh Chu, nc Ty L dng con ch ngao, ng Thiu Cng lm thin
L Ngao khuyn rn vua khng nn qu chung vt l.
2
Tru l loi c nh. "Tru sinh" ngha nh "Tiu sinh", ngha l ngi hc tr hn mn, li t xng khim tn.
129 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Ng

B tt
Giao-Chu-K chp rng: "B tt sn xut qun Cu-c, c mt sng, di hai thc. Thi
Hn Linh- (168-188), Cu-Chn dng b tt, cho l con th l. Khong nin hiu Ch-Nguyn (1264-
1294), An-nam thng em cng.
Bch-Lc
i Tn, u nin-hiu Nguyn-Khng (291-199), c con hu trng xut hin huyn V-
Ninh, qun Giao-Ch. i Tng Vn-, cui nin-hiu Nguyn-Gia (453), Giao-Ch em dng hu trng.
Tim-Thy-Ngu (tru ln di nc)
Giao-Chu-K chp rng: "ti huyn Cu-Lu c ging tru ln di nc, ln b th sng
mm, vo nc sng li rn".
Tinh-tinh
Nam-Trung-Ch chp rng: "hnh ch, mt ngi, trong hang ni, i khng do mt li quen
no, hng by c trm con. Ngi ta thng ly ru v my chc i gip c kt li vi nhau, by ra
gia ng, Tinh-tinh gp thy, tc th ku tn h ng cha ca ngi m chi, v ni rng: "Ti by c
by ta, mau b i cho ri". Nhng sau li ku nhau ung nm ru, x gip i chi, ung mt vi chung
say, gip b giy chng, t nga, th l b bt. Ngi xa hi quan lnh Phong-Kh: "Phong-Kh c
vt g?". p: "Ch c tinh-tinh, ru v t".
Pht-pht (i i, mt loi kh)
Quch-Phc ni rng: "i-i sn-xut trong min ni Giao-Chu, hnh dng ging ngi, lng
di, mnh en, c lng n gt chn, xa tc, chy mau, n tht ngi, thy ngi th ci". T-T ni
rng: "i-i ci b m".
Ngh-T-Dim-i (trng kin mui chua)
Sch xa chp: "T-trng cc kh ng Giao-Chu hay ly trng kin mui chua, khng phi
cc quan v thn-tc, khng c dng mn n ny tip i (?). Thin Giao-c-Sinh c ni: "dng
tng trng kin". Sch T-Thng bo rng: "mui sn-xut lc-a, tc m mui dng lm tng
trng kin". Sch Chu-L: "ngi u bp dn tng c mn tng trng kin". Phm-U-Tng ni
rng: "Mn trng kin Trung-Quc tht truyn, nn mi tm ni ngi Mn, ch khng phi ngi
Mn bit lm ra trc".
An-Nam Ch-Lc Quyn Thp Ng Chung
130 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Lc

An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Lc

C-i ng-Sn L-Tc Bin

Tp K

i ng, nm Hi-Xng th 5 (845), tit mc ni v cch tuyn-c: "An-nam a vo thi


tin-s khng c qu tm ngi, minh-kinh khng c qu mi ngi".
Xt theo php i nh ng, chc-v ca cc quan phin-trn: -h An-nam v Phong-Chu
c nhim-v -phng ng b, ng cho ngi nc Chn-Lp vo Lnh-Nam mua kh-gii v nga.
Cc kh, ng phin-tn, ni no ng-ngnh, cn phi trn p, th cc v -c nm chu: Giao,
Qung, Ung, Qu v Dung, ba nm mt ln, phi em qun i tun p, i n u lm trng tu v vua
nghe. Cc bin qun lo vic n tip v hng dn, cc th-lnh cc phin-trn lo chnh b nghi-thc.
Thc-qun, Nam-Hi, An-nam u cho s-dng t 300 qun k gi xung. Di quyn qun-tr ca cc
-c-ph cc qun Qu, Qung, Ung, Dung, An-nam, Kim-Nam, c nhng b-lc ln, cn phi tra
vn nhn-s gip binh, ph-huynh cc b-lc y, nu c ngi tnh nt tt, lm vic gii, c vn v ti-
lc, mi nm bin tn tu v vua nghe ty ti s dng.
Cc quan v gia-quyn cc qun An-nam, Qu-Chu v Qung-Chu, mi lc ph nhim, c
cp pht nga trm nh sau:
Nht phm: nga 10 con, la 10 con.
Nh phm: nga 9 con, la 9 con.
Tam phm: nga 8 con, la 8 con.
T phm, ng phm: nga 4 con, la 4 con.
Lc phm, tht phm: nga 2 con, la 2 con.
Bt phm, cu phm: nga 1 con, la 1 con.
Ngi t, ty s ngi m cung cp.
Sch Dch-Vin Tng-Ch1, ni rng: "mi lc phong vng hay ban tit vit cho cc qun-trng
cc nc Mn, ni thuc Trung-Quc, ch c An-nam v H-Chu th quan hc-s tho t ch-sc, cn cc
x khc th khng cn.
S-Thng2 chp rng: "Xm 10 nh, tt c ngi trung tn; mun lu truyn bt h, cng
truyn b nh ni ngi. V sao Giao-Chu xa phng nam, dng ging ca Vit-Thng, n-Hong
tn Ty-Vc, qu hng ca Cn-Nhung, nhn-vt ca hai x y, t xa khng thy truyn chp? Bi
v tn nc ngoi, ng xa k ch, cho nn s-quan khng ghi chp n vy. May nh c S-Nhip
chp truyn, Lu-Bnh vit sch, m anh-ti li lc hai x y mi c lu danh. Nu hai nh hin-gi
khng ra i, vic hai qun y khng c sch chp, th cc bc qun-t bin qun, lm sao truyn

1
Dch l nch, mt bn, vin l ta nh. Dch vin l hai ta Trung-Th v Mn-H hai bn cung in nh vua. Cha r tc gi
ca Dch-Vin-Tng-Ch l ai.
2
S-Thng do Lu-Tr-C i ng son, c 20 quyn, chia ra ni thin v ngoi thin ni v ngun gc v c tht ca s sch.
131 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Lc

ting n i sau. Do , bit cng vic trc thut c hiu-lc rt ln, chng phi cng ngh mn th
ph, so snh hn thua vy".
Li tu ca Lc-Tuyn-Cng bn v vic Kinh-Lc-S Lnh-Nam xin t s th-bc (cng nh s
i-l mua hng) An-nam v phi Trung-s qua gim-th:
Lnh-Nam Tit- Kinh-Lc-S tu rng: "Gn y c nhiu thuyn qua An-nam mua vt-dng
dng ln vua, cng vic ln lao, s cung cp khng . Nay ti mun sai phn-quan qua An-nam
thu mi vt-hng, xin triu-nh phi mt v Trung-s cng vi S-ty ca ti, ng i cng-tc, ng hu
trnh vic gian di. Mong xin Thnh-ch chun-y". Thit ngh: "Nhng k bun bn nc ngoi ch cu
mi li, c yn v th n, b quy nhiu th i. Qung-Chu l ni -hi trng-yu, c ting dn
ng, ca nhiu. Ch v bn giao dch xm khc qu chng, mt c -ngha lm cho ngi xa cm mn.
khng bit t-trch, cn vt ra ngoi chc-v ca mnh. Ngc nt trong hm, v ai nn ni, chu i
ngoi ci, bao thu tr v. Kinh-th ni rng: "Khng qu vt phng xa, th ngi xa n". Nay
ham mun nh th, cho nn phng xa khng qui phc l phi. Hung nay mun lm dao ng lng
vua, xin sai Trung-s, t lng tham cho thin-h, thng hi-l vi triu-nh, quy nh thi bui thanh-
bnh, thng-tn Thnh-triu phong-ha, php nn trch pht, vic kh y theo. V li, Lnh-Nam, An-
nam, u chng l t nc ca vua, Trung-s, Ngoi-s, ai cng l ti vua. Nu cn vic nc, vic
qun, c php thng l c. Ngi lo trn chc, nc t tha dng. H tt tin Lnh-Nam m c tuyt
An-nam, trng Trung-s m xem khinh Ngoi-s, tri hn tm lng thnh thc, li tn thng phong-
ha khinh ti.
Li tu-ngh ca Tuyn-Cng u b im, khng a ra bn lun.
Bi vn ca Liu-T-Hu lm cho quan Th-ng An-Nam h Dng t quan -H h
Trng
Duy: Ngy... thng... nm... c-li m, quan-chc m, knh t trc linh-v C -H Ng-S
Trung-Tha Trng-Cng m than rng:
"Giao-Chu rng ln, xa tt chn tri phng nam, cng-c ca vua H-V khng thi-th n
ni v cng-quyn ca nh Bo-Tn khng ch-ng ni. Khi lm phn, lc xng thn, t i Hn tr li
y, lun lun nh th.
Thnh-thin-t nh ng ta tuyn dng phong-ha, ban u chng my lc c yn. Dn
dn phong-tc thay i, dn-tc "tc ci o c", hng ha xng thn, cui cng tr nn nh ngi
Trung-Hoa, thm nhun ha-thun. Tr cng ca S-Nhip, ch c ng ni c, lc no ng cng sing
nng, bit lo xa, rng thi n hu, bi p cng-nghip ca tin-nhn lp tr ng lm tiu biu
phng nam. i t phng bc qua trn ng man-khu; lin lin xe nga, phi phi sinh k, lm cho
Giao-Chu tr nn mt x phn-hoa -hi, thm nhun oai c ca nh vua. ng ng c nh vua
tin yu, ng l c phong tc cng-hu, nhng ting ng va n v Kinh-S vang dy, th hn ng
sm la ci th t Vim-Chu. Than-i! Thng thay! Nh li ngy xa, lc ng mi bc chn vo
ng quan-li, ni ting ti cn thanh lim, n lc qua lm kinh-lc phn-quan An-nam, gi
ng mc thc, nhng k c qu c yn, thu kho y . Di qua lm chc Tr-s, k thng chc
To-Lang, u cng c chnh-tch tt, dn duyn-hi c hng s an-ninh. Nay triu-nh chuyn
nhim ng qua lm -h phng nam, l ban rt hu, n t rt nhiu. ng m ph-ng tuyn
dng nhn-ti, bao nhiu k lng-nng u v lm thuc li. T xt k hn mn ny, u dm mong
c chn la. May u n trn sai khin, c tuyn b lm chc An-nam Th-Ng.
Ti va toan ch ngy ng trnh ph nhm, qun bao ng s xa xui. i c na ng,
gp ngi anh b trch ra lm quan ngoi-qun, cng nhau lu luyn khc lc, thnh ra tr ni. V th-t
khng c, chic bng b-v, thn lu giang bin, mng ra ngoi thin-t. Chm b phc-dch, trn-trc
lo u, thnh th sinh ra thng cm. Ch ch ht b lo lng, kp kp ln ng, ng u tri chng chu
ngi, hn tai khng trnh khi, va toan thng l, th hung tn a n ni. Vt mnh tc ti, sng
st bi ai, khng kp thy dung-nhan, khn ni bo n n-c. Nay knh dng l bc, vng bi trc
xe tang, Nam-Cu mt chn ru sung, t tnh u-ut.
132 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Lc

i ng, Trnh-in, tn ch Thai-Vn, lm tng triu Hy-Tng. Nguyn trc i Nam-binh


ba chu Giao, Qung v Ung, vn lng do nm ng Lnh-Bc, thuyn b chuyn vn qua li, hay b
chm m. in xin ly li mui v st Lnh-Nam, giao cho Tit- Qung-Chu hng nm nu nc
bin ly mui cung cp cho An-nam, bi vic vn lng my chu Kinh, Hng, qun lng nh vy
c y . Sau Vng-S-Ph lm Hng-Qun Ph-S Lnh-Nam, xin ng tin binh m hin tin
thm hai mi vn. Kinh-Lc-S ku ni rt gt, nhng S-Ph thy li nh triu-nh, toan ot binh-
quyn, vic khng c, bn thi.
i Tng, Ha-Trng-Tuyn, tn ch Hy-Xn, ngi qun Bc-Hi, Thanh-Chu, u tin-s,
c b lm ch-b To-Chu. Lc mi tuyn-b, c vo tu vic n ring ca vua. Thi-T nghe
ting, ct ln lm chc Thi-T Trung-Don, coi Bc-Hi qun-khu v lm chc Chinh-Nam M-B-Qun
Chuyn-Vn-S. Thi-Tng dy binh nh Giao-Ch, khng c thng li. Trng-Tuyn cho rng t
Giao-Ch oi-bc c-a, qun lnh cha giao-chin, mi phn cht mt hai ba, tuy nh hn cng
khng gi c, bn dng s iu-trn phn-khng. Li e ngy gi tr ni, lp tc t tin bi binh, khin
cc qun pht tin kho cp thng cho qun-s, ri dng s t nhn ti kiu-chiu (t tay thay i chiu-
ch nh vua) ca mnh. Vua Thi-Tng khen ngi, xung chiu ban khen. Trng-Tuyn lin tho hch-vn
chiu-d c-soi Giao-Chu. Giao-Chu mun np l xin ni-ph, lo vic cng-hin. Trng-Tuyn c
thng hm Gin-Ngh i-phu, lnh chc qun-s nh trc.
i Tng, Dng-Hu, vo khong u nin-hiu Thiu-Hng (1131), lm Thi-Th Khm-Chu.
Lc y c s Giao-Ch tranh lun v gii-hn rung t. Hu cm mt cy thng bng st gia sn v
ni rng: "Nu mun tranh a-gii, th nh nhau mt trn quyt hn thua". S Giao-Chu s hi lui
ra. Ngi trong nc nh vic y, gi Dng-Hu l Dng-Thit-Thng.
Nm Din-Hu th 7 (1320) nh i-Nguyn, dn bn cng Hi-Nam bt con gi ca dn-
chng em vo An-nam bn lm con . Quc-ch nghe vic y, khin ngi theo bt c bn cp
ngi v truy hi cc ngi b bn, khin s a v ph Nguyn-Soi Hi-Nam.

Th Vnh ca Danh-hin cc Triu-i

Th ca Lc-S-Honh tng Th-S Giao-Ch l C-B t Cng-Chn1


C-Hu gp bui thnh,
Hon l lt thanh phong.
Phin-Hu2 tng vua gip,
Nam-Chu li rui giong.
Trng vang ngoi nm ni,
C pht vt mun trng.
D nh, nn lnh trc,
Chng to, cng lp cng.
Non cao chi ngi vt,
B c ch quanh vng.
Bun b xem diu ling,
C v nhng c trng.

Th ca Thm-Thuyn-K khi b bim sang Hoan-Chu (Hai Bi)


Bi th 1
Nghe n Giao-Ch qun,

1
quyn th 8 chp l Cng-Trc.
2
Phin Hu l nhng tc vng gn vi Thin Vng.
133 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Lc

Nam vi Qun-Hung lin1


Ngy lnh chia ma t,
Mt tri b bng thin.
y- tng dng nc,
S-Nhip xa min.
Lng xm lin nh ,
Ng dim ni nghip truyn.
Ngi Giao dng tr ma2,
Tng Hn ngm diu ln3
u bc sn non quy,
Gi nam mt bin rn.
Bit ly bao qun thng,
Ru tc kinh nin.
Thn thuc than phn s,
V con ct n duyn.
Mng n, hn bi ri,
Su cht, bnh trin min.
Thi ch mun hng l,
Lng chng thu Hong-thin.
(Vt b vo Long-Bin).

Bi th 2
T trc nghe ng tr,
Mt nm va tri qua.
t Lm-p chng bit,
Tri o-minh cn xa.
Bao thu nhun ma mc,
Bn tri cch Kinh-hoa.
Nh ai ly chan cha,
T sui Nht-Nam sa.

Th ca Quyn-c-D a chn -H Bi-Thi


Bng eo Giao-Ch n,
Bng bi tm chia tay.
Quan nhim d xa cch.
Cha lo mng c thay.
Chu-Din ng khut khc,
Ph-ty bay lin by.
Thuyn i vt sng bin,
Sinh k cun khi my,
Ci xa vn mn thy,
Hang ni khi hng bay.
Bc-Vit mng yn v,
Nam-hun sch c dy.
Bn thn than tm bit,
Cng l ch c ngy.

1
Nc ngi Mn c tc xuyn hng.
2
i nh ng, ngi Vit em chim ch (tr) vo chu v ma.
3
M Vin i ng-Hn khi qua nh Trng Trc cha yn, di th nc lt, trn th my m, nga mt thy diu bay s xung
nc, c bun nh qu hng.
134 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Lc

-d qu bn y,
Ngy v, dm phin ai.

Th ca B-Nht-Hu ch -H L-Trc lm vic quan tn bo, nhn dn phn lon


Phng nam chng triu-hi -h,
Khin Giao-Chu mt nga nghing.
K t ba bn nm lin,
Trung-nguyn nhc nh lin min lm hi.
K nhu nhc tht li trc trn,
Ngi oai hng my bn dng binh.
Qun-nhu hao tn sinh-linh,
My tay chiu-tng mc tnh kim n.
No xng-ty nhn-dn qu-mc,
em lm lng-thc qun-nhn.
Ha-Xng hng h tng-qun,
Hn ngi oai v mi phn hin ngang.
Mnh nh gi, ko sang mun k,
Bin thnh thy lp b ging sng.
C ngi sng st hi tng,
Mun nh trng thy hi hng khc than.
Ting ai on lan trn thn d,
Kh cm hn y c ni hang.
Ngn c ting trng b bng,
Ai m nghe tht cho ang tm lng?
Bit ai m th than cng?
Dnh-Xuyn c-lc my trng xa xa.

Bi n Vit-Thng ca Hn-D
Ma phi th,
Vn tt ti,
No ta c g vi ai?
T thu Thnh-Chu,
Chm ch gian lao,
M mang b ci,
Lu truyn i sau.
Ngy nay Thnh-hong,
Ng tr bn phng.
Oai linh lng ly
Ai dm khinh thng.
Nh khng b trng,
Rung c ngi cy.
Vit-Thng thn phc,
Bn b vui vy.

Th ca Ha-Hn lm khi ln lu y-
Hng, Lu ng mng ui hu Tn1,
Hong-c nghnh ngang chn hi-tn.
Cy sc Nhm-Ngao tng dng nc,
Nghe li Lc-Gi li xng thn.

1
Lu Bang v Hng V ni ln tranh thin h ca nh Tn v nh ginh nhau mt con hu.
135 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Lc

Th L-Sinh tin bn i Lnh-Nam


Xa khi non nc ci Giao-Chu,
Thng k nm tn rui v cu.
Bn bin T-Cng ngi cht bc,
Trn i vua Vit thong nhn tru.
Lu tranh vn h trng soi sng,
Nh cy gi khi ta thu.
Ngnh mt Trng-An na vn dm,
Gc ng bng mt ch ym lu.

Th ca Trng-Tch chi ni tng thy tu qun Nht-Nam


Trong ni mt s gi,
Ca tng khp ma sa.
D kinh trn l chui,
R o di bng la1
Xy mi o ging,
Ph rng t trng tr,
Hi-nam c khch n,
Trm ting th, hi nh.

Th ca T-M n th Phc-Ba
Bin Nam ban lnh Hn,
Rng Ut ui binh Mng.
ng-tr chia bin-gii,
Hong-kim cng qun-vng.
gian-thn tri,
Lng bo-quc ai thng.
Lam-chng nh tri git,
Trung dng mt hm xng.

Tng-Uyn-T khch-ng An-Nam, thy Tin-Phng-S v, khu chim bn cu


An-nam ai bo xa xm,
K-Chu c k hng nm i v.
Giang-Nam, Giang-Bc bn b,
Ba nm th-tn, chng h gi thm.
An-Nam Ch-Lc Quyn Thp Lc Chung

1
Bng ng la.
136 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht

An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Tht

C-i ng-Sn L-Tc Bin

Th ca cc danh-nhn i s An-nam, t nin-hiu Ch-Nguyn tr


xung

Th-Lang L-T-Din hiu V-Sn


Th lm trong tic theo li yu-cu ca Th-T
Bi I
Cn-khn nay gp hi trinh-nguyn,
Trng sng lu lu, chng-kh tan.
Ci bc rui sao ban co-mnh,
Tri nam xun ta khp giang-san.
Cm-thng th cha lng tua knh,
King s oai tri nc mi an.
Quy thun nay mai chu T-b
Non mn bin cn vng mun ngn.

Bi-th ny Th-T ha vn ngay trong tic ru, c hai cu nh sau:


"T thn khng ti may c t,
Ch nhn hay m li chu tri".
Bi II
Ma mc n trn khp dy y
Chiu son phng ngm1 xung tng my.
Chin-trn ra sch sng Ngn-Hn2,
Ha-kh lan trn chn hi-nhai.
T r th Vn3 ban mt l,
So bng n Thutn4 gy nm dy.
Tri che t ch nam nh bc,
Chng s vn li5 li c ngy.

Th-T tng vng bc. T-Din khc t. Th-T nhc tch Lc-Gi ngy xa i s, Triu-
cng tng vng bc, v.v..., n cn ni p. T-Din bn lm mt bi th t t nh sau:

1
Thch Qu Long i Hu-Triu, khin chm mt con phng bng g, ming ngm chiu th ban b cho thin h.
2
Chin trn ngha l bi chin tranh. Cu ny ni ko sng Ngn H xung ra gip binh, ngha l thin h thi bnh, dp vic
chin tranh.
3
Hn Vn ch ban mt l chiu th m Triu xng thn phng cng.
4
Vua Thun m n gy khc Nam Hun m mun dn c thi bnh an lc.
5
ni t nay khi lo Thin T ra oai sm st m gia pht nh trc na.
137 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht

Li vng cn-dn lc ln ng,


Chn b v dn nng xt thng.
Yn Thc, Tng-Nh vng tho hch1,
S Nam, Lc-Gi h tham vng.
Tuyt bng trong trng lng thn-t,
Tri t sinh thnh, lng -vng.
Ao c t nay tri thun ,
Th hng2 chc cng mi nm thng.

Quan k (xem nh c)
Tro bn ngi mt lc ban tra,
Cao thp xem chi mt cuc c.
Vi trng, tru xanh, cau li do,
Nh ai hoa bi nc thm a.

(Hoa bi An-nam rt thm nh hoa li, Lnh-Bc khng c th hoa y).


Nho-Hc -c T-Minh-Thin (gip V-Sn i s Giao-Chu, m xun ngi xem nh c, tng
Th-T mt bi th).
Xanh um nh vin, nguyt lu lu,
Ngi di tri con chim mt bu.
uc mt bn ngi xm xt,
My xanh mun trng ngh u u.
Ai ngn l nc ngi trong cuc,
Nh c khoanh tay khch ngoi chu.
Thng trn khoe-khoang binh ti k,
Mun by cuc khc ngi canh thu.

Thng-th Trng-Hin-Khanh
Ngm cnh tri hm khi mt m,
Xa ni thnh-th huyn-hoa.
Qunh hiu nh vin khng bao s,
Ti tt vun cy ch mt nh.
Thin-Hn bn nam tun mch nc,
Mc-min cy ln tr cnh hoa.
An-nam tuy nh vn-chng thnh,
ch ging, khuyn ng ch giu ngoa.

Thng-Th Lng-Cng-Ph n tri vi ngu


Ch mt i ngy i sc hng,
Phi nghn vn dm trm bng ng,
Hong-triu ch trch bao-mao l3.
V ch lm chi vic Hn, ng4.

Lang-Trung Trn-Cng-Trung (2 bi)

1
i nh Hn, T M Tng Nh tho hch vn chiu an ngi Thc.
2
Th l ci thang, hng l i thuyn, ni cng s phi tro non vt b.
3
Bao mao l c ng. Nc nh khng c ca bu cng hin, th cng mt xe c bao mao, Thin T dng trong vic t l.
4
Thi nh Hn v nh ng, Giao Ch phi cng tri vi.
138 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht

Bi I
M gi Nam-Vit ph u bc,
V m Bc-Yn i bng t.
Ma chng my m, Giao-Ch khch,
Mng hn chung mt, x chia ba.

Bi II
T gi Giao-Chu th cho inh-Thiu-Bo
Ma gi theo xe khi ta mn,
Cnh bng h ch dm ba ngn,
Qua nam Ma-Ct cn vng bnh1,
V Bc t-Ma li nh thin2.
ng tr tm thng vng s tit,
Ngc-giai gang tc i thin-nhan.
Chia tay chng c li chi dn,
Gng t nghn thu mt tm an.

Th-Lang L-Trng-Tn ha th ca Th-T ng-Diu T-Chn


Ging rng ting ni thu cn mng,
t mi nt ln v vn.
Mt bui chu tri bn ha trc,
Tinh-thn vt hn gp trm ln.

Th-Trung Tiu-Phng-Nhai ha th ca Th-T


Tic khch ma xun lm tm ri,
ng v gic gi nga tra roi.
T nay Nam-Th thm vui v,
Nghiu- mng chung i mt tri.

Th-Lang L-Cnh-Sn
i t -khuyt n thin-nhai,
Chn vn bng-trnh khoi vt bay.
Khp chn xa xui ln gi mt,
Trn ng giong rui bng xun chy.
Nhn-tm thin- no ai bit,
Lch-s u-ca sn c ay.
Cha thnh yu dn nh trng mn,
La chi lo lng phi nhn my.

Lang-Trung -Hy-Vng
Th-phng nm my ngm chiu tri,
An-nam vng s ci xa khi,
Ling bay may theo rng c,
Quc thc cn kham nhy nga chi.
Non nc x ngi vui vnh cnh,
Ti con nc mn ci nghe li.

1
Ma Ct tc Duy Ma Ct, nh c s danh ting, lc c Pht cn ti th. Ting Phn ngha l "Tnh danh".
2
t Ma tc B Tt t Ma, ngha l "Gic Php" hay "o Php", ng t u tin ca phi "Thin Tng ng Th".
139 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht

V triu, mnh cha may khng nhc,


Lu c non xanh cng thnh thi.

Lang-Trung Vn-T-Phng
Bi I
c nhun Ch-tr1 hi phi-long,
Mun dm Nam-bang s rui giong,
Vng-Chnh gia tri nu nht nguyt2
c-m3 khp t dy li phong.
Nc phin knh cn khng cn l4
Lng thnh gn xa chng khc lng.
Cho bit ngi ai cng vy5,
Cng triu chi s vt non sng.

Bi II
Tng Th-T Thi-H-T6
Vn-Chng Th-T ni tinh-thn,
o mo khoan thai r bi-thn7
Qu n vn tin nghing bng nht,
Qunh trng t bin m mu xun.
Thm rng ln bc vng minh-chiu,
L ln ph by tip thng-tn.
T y vua ti gn t nc,
Vit-Nam mi mi i thin-n.

Lang-Trung Dng-nh-Trn p vn Thi-T Th-T.


S-thiu hi-quc thng ng giong,
Gi bc heo heo kh lnh lng.
Bo trc tin xun, sng ni p,
Thm su n cha, tr gi mong.
c-Chu hng tng th Lang-Bch8,
Tri S xa a chiu phng hng.
Truyn ni tri i ngay vi cha,
t tri soi thu tm lng trung.

Lang-Trung Triu-T-K ha vn Thi-T Th-T


Sng ngi sng tuyt di Tam-san9,

1
Ch Tr: nin hiu vua Anh Tng nh Nguyn lc y mi ln ngi.
2
Ban vng chnh tc l l ban chnh sc, c hnh vo ngy 1 thng 12 mi nm, ban lch nm mi.
3
Li n chiu ca nh vua.
4
ni theo phong tc tng nc, khng cn phin trch l nghi.
5
T truyn c cu: "vt vt cc hu quan".
6
Tc vua Minh-Tng nh Trn.
7
Di ngc.
8
Kinh Thi: Th Bch Lang tng cng c nh Chu.
9
Ba hn ni thn tin ngoi b, cng gi l Tam H: Phng H, Bng H v Doanh H
140 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht

Mt bui xe rng xung th-gian.


Chiu cht bng dm ku hc ni1,
Lng l sn ni ta my nhn2.
Sa sang vic nc tha thong th,
p li vn kho dt an.
Tip n hm qua trn tic ngc,
Bit ly chi xit ni bng hong.

Lang-Trung Tr-T-Nguyn p vn (Hai bi)


Bi I
Ha vn Thi-T
Cha thnh ln ngi bu,
n su xung ci xa.
Chn trng ban chnh-sc,
Mun dm lng n ha.
Nht nguyt gia tri sng,
Gi xun khp x qua.
Nhn n ng mt lot,
Trn trng yu dn ta.
Bi II
Mng tri ma An-Nam
n phng mang th xung cu-tiu3,
Ci xa c-kh ngm tiu.
Mc ma tri t thng nguyn-kh,
My gi non sng rui s-thiu4.
Thuyn chin Dng-Cng5 khng phi tin,
Tr ng M-tng chng cn nu
Cho hay n thnh di do khp,
Xanh mt y ng ngn la miu.

Qung-Chu Gic-Th Ph-Nhc-Kim (Hai bi)


(ng ny gip Thng-th Thit-Tr i s An-nam).
Bi I
Ma ng vo nc Vit,
Vng my n s-thiu.
Tn qun i Tn t,
Tr ng tng Hn nu,
ng sng mng mi mc,
Rung ni la va cao.
Gn xa n nhun thm,
Hnh-dch dm t-lao.

1
Qu trung-phu Kinh Dch c cu: "Minh hc ti m, k t ha chi". Ngha l chim hc ku trong bng dm, c hc con ku theo.
cu th ny ni: Th T c con hin ni nghip.
2
Cu th ny ni: "Th T truyn ngi cho con an hng thanh nhn.
3
Cu tiu l chn tng my.
4
Xe s gi.
5
Hn V- sai Dng-Bc em mt i lu thuyn qua nh Nam-Vit.
141 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht

Bi II
Th Ch-H
Nguyn-Thng ba nm ban chnh-sc1
Cc-nam mun dm m th phong.
Vo doanh, c s my lay ng,
n bn, tn tin bng trp trng.
D Thc, Tng-Nh khng tn giy,
Triu-Chu, Vit-s t vui lng.
V nh k lo ai thm hi,
Vn-ha ngy nay bn b thng.

Nhng bi ta v th ca cc quan Hn-Lm-Vin a tng S-gi

Bi ta ca Hn-Lm Hc-S L-Khim, hiu Th-ch, a Thng-Th Si-Trang-


Khanh.
Nm Ch-Nguyn th 15 (1278), An-nam quc-vng dng biu thc c v bn lo phng nc
lng ging xm ln, khng th vo triu-kin. Quc-Vng mt, Th-T t lp, khng ch xin mnh-lnh
Thin-T.
Triu-nh bn khin s, nhng kh chn ngi. Va gp An-V-S Kim-S Si-Trang-Khanh2, t
Vn-Nam v, cc i thn u tin c ti ca ng. Vua vi vo hi, bit rng ph huynh ca Si-Cng
u l ti c ca triu-nh, v Si-Cng tu i, li khng-khi, thng tho phong-th An-nam. Tc th
vua gia phong lm L-B Thng-Th; khin i s, ban cho o gm, cung tn, yn nga, cho cuc
hnh trnh thm phn v vang. Trang-khanh n An-nam, tuyn -ch nh vua, khuyn d hai ba ln,
nhng quc-vng chp n, chng tnh-ng, rt cuc khng c mun lai triu. Trang-Khanh tr v,
Hong-thng chng n gia-binh, xung chiu d mong vua An-nam lai triu, Tranh-Khanh trong ba
nm ba ln qua li. Nm y ngi vo chu l Trn-Di-i, em ca quc-vng v ch ca Th-T hin
nay.
Hong-thng bo rng: " l Th-t tri mnh, ch ngi nc y no c ti g, nn cho Di-i
lm vua yn v dn", bn ban sch-mnh cho Trang-Khanh lm chc Tuyn-U-S -Nguyn-Soi,
em binh h-tng Di-i v nc. Lc sp i, cc quan Hn-Lm-Vin u lm th tng tin. Ti may
c d mt chc trong Vin Hn-Lm thng nhng chiu-d, biu-chng, u c d nghe, bn thut
li cng vic v knh tng my li nh sau: "T xa chng phi c nhn-ti l kh, m chn nhn-ti mi
l vic khng phi d-dng. Nay cha-thng bit Trang-Khanh l ngi thun-hu, lanh li, hc rng
bit nhiu, sc m nhn trng trch; i s bn phng, khng nhc mnh nh vua, cho nn k thc
vic bin-thy, y-nhim s-mnh ni tuyt-vc, phm cc vic qun-l, u c t iu-khin, li
ly Chn-Vn L-Cng lm t-nh, Phi-nh L-Qun lm tham tn, chn ti nh vy, thc l tinh-t.
Trang-Khanh hy i cho khi ph la chn ca Thnh-Thin-T, khi ph lng k-vng ca
hng Cng-Khanh, chiu-d v yn, chnh do chuyn i ny. Vi hm na, ti s n ch Hin-Cng
ngoi ca -mn m mng rng: "Chung-qun3, Lc-Gi4 khng chuyn chim ting tt ngy xa".
Ngy thng 11 nm Ch-Nguyn th 18 (1281).
Th tng ca Hn-Lm Tha-Chi Vng-Bn hiu Lc-Am

1
Nguyn-Thng l nin hiu ca Thun-Tng nh Nguyn, nhng ch c hai nm (1333-1334), qua nm sau i l Ch-Nguyn.
2
Tc Si Thung.
3
Chung Qun i Hn xin qua nh Nam Vit.
4
Lc Gi i s Nam Vit, khin Triu xng thn.
142 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht

Xe Si Thng-th lt vin-phng,
m rng hang h t ng trng.
n thanh rng v s ngoi-quc,
Chng km Hn-triu T1 vi Trng2
Cung-sn L-Sinh c mu-tr,
Cm roi giong rui mt con ng.
Sao cho n cha khp v-tr,
Ca qu khng cn np -hng.

Hn-Lm Tha-Ch Cao-ng Dim-Phc t T-Tnh3


Si-Hu quyt hin mnh cho nc,
Ch-kh sao rt mc thm thun!
Anh em tuyt-vc liu thn!
c-Nhai4 mt cp ngc-ln khc no.
Ni ci c phong hu "Vn-l"5
Tut gm xng hm-kh ln tri.
ng nguy dong rui nh chi,
ni khch-a nh ni xm lng.
Ch-Nguyn6 h hoang yn dp,
Bn phng u khp np xng thn.
C sao tri mnh ba ln7,
Cho nn ph-lp nguyn-nhn r rng8.
B lt vy thay bng xim o9,
Ch qun dn trn o man-di.
ng hong rng v uy nghi,
Nga trng gip ly v nhn-qun.

Hn-Lm Hc-S Vng-Cu, t l Khng-ng


Thng-Khanh phong chc bui vo chu,
Sang s An-nam nm tit mao10.
Xanh ngt ni rng11 sao s rng,
Tt m ng nhn v cu mau.
My h khi o u tan sch,
Chut trm beo tham thy ci u.
H-tng, Nam-Vng i trc nga,
Cha con buc cht mi tnh su.

1
T V s Hung N.
2
Trng Khin s Ty Vc.
3
Nguyn trc chp Din Thun, ng Trc inh cha li Dim Phc.
4
Sng c Nhai, nay tnh Cam Tc, theo sch S k, sng y c thn m.
5
Hu-Hn-Th Lit-Truyn chp: Ban-Sim hm n c hm, bay i n tht, c tng mo c phong "Vn L Hu".
6
Nin hiu vua Th-T nh Nguyn.
7
Vua nh Trn ba ln b vi m khng vo chu.
8
Nh Nguyn phong Trn-Di-i lm An-nam quc vng, sai Si-Thung h tng v nc.
9
ni i tc Man-Di theo tc Trung-Quc.
10
Tit l c tit, mao l chm lng kt u c tit, ph hiu ca s thn.
11
Rng xanh thuc v phng ng.
143 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht

Hn-Lm Hc-S H-Chi-Dut t l Thiu-Vn


Vim-phng cch vn dm,
Xe lng bao gi v?
Hi-quc khen tit thng,
Giang-thn phc ti k1
Ht lng lp cng l,
Mun m rng bin-thy.
Tre la lu tn h2,
i ngi cng sng gh.

Tp-Hin Hc-S Lng-Tng t Cng-Ph


St lng trung mnh giy tinh,
Phm ngi cao qu ca trm anh,
Bn tri T-V ton danh-tit,
Gc b Trng-Khin rui s trnh.
ng-tr trng cao tuyt c,
-thnh hoa n n qui-sinh.
An-nam tuy nh vn-chng thnh,
ch ging xem tri ch vi khinh.

Quc-Ph Kin-An Vng-Ti


Vng lng n ng chn trng3
Nga quen li c thng ng giong.
Xe khng -d lng lim t4,
L c bao-mao chc-v xong5.
Tay ch a- triu bc-khuyt,
Ming truyn thin-chiu n Nam-Ngung.
Chung-qun chng i xin dy la6,
Mun dm Ban-Sinh tha vy vng7.

Hc-S Vng-Chi-Cng t T-Duy.


Tam-tch n trn hu l-nghi8,
Anh em qu hin h tn ghi,
Mt nh trung-ngha t xa him,
Nghn thu sng-vinh my k b.
Tui-tr hay trn tit-ngha,
Phng xa vn sn phc phong-uy.
T nay lng nc cao danh vng,
Ting tt i i la tre.

1
ng Vng Bt i qua Nam Vit. Giang thn (thn sng) bit Bt c k ti, gip mt m gi cho mau ti, lm bi ta
ng Vng Cc.
2
i xa khng c giy, ngi ta dng tre v la vit sch.
3
Nguyn Hn vn l "To Lu" ngha l di mo ca Thin T.
4
Xem ch thch cc bi trc.
5
Xem ch thch cc bi trc.
6
Chung Qun xin dy la i bt vua nc Vit.
7
Ban Siu: xem ch thch bi trc.
8
Tam tch: vua ban cho ba mn: cung tn, yn nga, o bc.
144 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht

Yn-Sn D-Thi
Nghe ni Giao-Chu xa tuyt vi,
Tng-qun rui nga mt phen chi,
Khon vng lng lnh, hm trng mt,
Chiu ngc thm tho, phng ngm li.
Nghn ni chng gai thanh kim m,
Chn khe sng khi cnh bum bay.
Ra i mnh cha tua ghi nh,
V li ty-nam na gc tri

Vng-Hy-Hin
Tinh, U dng tng ng anh-ho1,
Ch tit lng my vn trng cao.
Mun i n trn eo h n2,
Mt gieo non Thi nh hng mao3.
Di l tri Vit xem nh bn4,
Tc li p Tn chng kh nao5.
Mun dm rung cng ngi tin bc,
Gi i bn t ch ngm kho.

Di-Mn L-Thanh (Hai bi)


Bi I
Cnh nam truyn hch s-thn qua,
Hn hn ngy xa M-Phc-Ba.
Thuyt-phc phng xa dng c ha,
Nm khe h tt ng can qua.
Bi II
Khc ngi khc ting h v tnh,
Cng hiu gp nhau ni thi-bnh.
Ta c mt li, ng th nghim,
Xa nay nh-vin vn th-sinh6.

L-Hong
Vn-ha ngy nay bn b ng,
An-nam vn thuc bn- chung.
Chn tng chn khin hong-hoa s,
Mun nc chu v T-cc cung.
Bc-vng ngi xa mng li gp7,
Qu-Lm ng c vn cn thng.

1
Si Thung ngi Chu U, chu Tinh phng bc nc Tu.
2
H ph l n tng qun.
3
Hng mao l lng chim.
4
Chung Qun xin di la di bt vua nc Vit.
5
Ln-Tng-Nh un ba tc li, thuyt phc nc Tn.
6
Ban Siu i nh Hn c phong lm nh Vin Hu.
7
Bc Vng Hu l Trng Khin i nh Hn. Cu th ny ni: Si Thung nay i s An nam ln th hai, cng nh Trng Khin
hai ln i s Ty vc.
145 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht

Trung-nguyn xun n hoa nh gm,


Khuyn ch ym-lu di gc ng1.

H-Nam Hu-Tng-L
Qu ly Thin-triu, bc thng-khanh,
Li cm c tit s Nam-thnh.
Vi hng n-chiu nghn cn nng,
Mun hc minh-chu mt my khinh.
Ch ct bao dung khoan lng,
Chng cn li l snh tung honh.
An-nam Th-T ng lo ngi,
Sm-sm giong cng n -Kinh.

m-Hoi-Hu Khim
Nh v cu dn lt gi thu,
o thu eo n h-kim-ph.
Gn lng trung-ngha th vua cha,
Rng ca y-quan sc mu.
C s T-Cng nay tm bit,
Danh thm M-Tng t v sau.
ng ci bn t tnh nhi-n,
Quanh qun gi i chng bit u.

Hai bi t-tuyt ca Hn-Lm tha-ch Cu-Mn ng-Vn-Dng a L-V-Sn


Bi I
My chin-tranh ngn sng trn,
Lo-thn mt ting Mn Mng an,
Cha ta phc ln nh tri b,
Pha bc lu cao hng gi nhn.
Bi II
ng-Chit2 sinh-dn i T-ng3,
T-ng tm-s vi tri thng.
Nh em mt quyn Giao-Chu Co,
Khc Thin-Thai nh Nhn-hng4.

Hn-Lm Tha-Ch Cao-ng Dim-Phc


S-thiu nm trc rui phng xa,
Tit phng ng ng chng ngi ca.
Mun dm Chu-Nha nh vy vn,
Mt sng Ngn-Hn vt tinh-s5.

1
Xem bi th ca L Sinh, a ngi bn i Lnh Nam.
2
Chit Giang l mt tnh duyn hi pha ng nam nc Tu. Nguyn i ng gi l Chit Giang, ng v Ty o, i Tng
chia lm hai l Chit ng v Chit Ty.
3
im ny cha r.
4
Ni Thin-Thai pha bc huyn Thin Thai, tnh Chit Giang, vo khong sao u v sao ngu, ng vi sao Thai, nn gi tn
nh vy. Ni Nhn ng pha nam huyn Lc Thanh tnh Chit Giang, trn nh cao nht c mt h nc khng bao gi kh,
ma xun chim hng nhn thng v u , nn gi tn l Nhn ng.
5
S l ci b, ci b i qua sng Ngn Hn, tc i s phng xa.
146 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht

Chuyn-du ngh ni Nam-qun1,


Khi la va yn chn Hi-Nha.
Mang y tr v chu cha-thng,
Li vng n-chiu xng Hong-hoa2.

Bi ta ca Trng-B-Thun, Hn-Lm Hc-S, ngi Gia-Hng, tin chn L-Trng-


Tn v Tiu-Phng-Nhai.
An-nam l t Vit ngy xa, tuy ngoi Cu Chu, nhng c l cng thuc bn- ca vua H-
V. T xa t Th-s, thi-th cai-tr, trim-nhim vn-ha, cho nn phong-tc cng c vn-vt, khng
n i chng bit ngha l v vic tn vua v thn k trn. Th m t ngy lit vo hng phin-thuc
Nguyn-Triu n nay, ngha v thn-thng s-qun, c phn khng c t r. V vy triu nh phi
khin s qua li lun lun. V ng ng quc-gia ca chng ta, i vi mnh t nh xu y, h li
b st. i-, phng-php lm cho k xa thn phc, mt l dng c, hai l dng oai; dng c l
vic u tin ca Thnh-nhn, dng oai ch l mt vic bt-c-d. Vua Thun ban b Vn-c hai bn
thm, vua Vn-vng sa sang gio-ha m bn phng thy u phc tng. Nay Thin-t chnh ng
ngi rng, nhun n ma mc, chng v nc An-nam xa xui m b ri. V mun tuyn-b c-m, cho
nn khin L-B Th-Lang L-Qun Trng-Tn lm s-gi, ph s th dng Binh-b Lang-trung Tiu-Qun
Tc-bnh, thc chn ngi xng ng vy.
Mi ngi u bo chuyn i ny d, ring ti li cho l kh. V sao m bo kh? Trc y, cc
s-gi i qua nc y, ai cng em ngha qun thn, c ha phc ra hiu d, nu vua nc y c lng
s m nghe, th ni d t li, nu chng th, th h li tr v bo-co, th l ht trch-nhim, cn x-tr
cch no, c quc-gia. Nay hai ng vt my nghn dm, mang mt phong th, phi lm sao m
ng ci qu t tn cho nc y. Nu - ra i, ri - tr v th ai i chng c, cn chi dng n
chng ta. V li nhn-tnh sau khi lo lng, bng thy mnh c khng li th chng xit mng, nhng
mng li sinh ra khinh mn. Nay ta nhn lc chng ng mng, lm sao cho chng b lng tr-nghi
i theo ng mi, th mi khi thn vi s-mnh hong-hoa ca chng ta. Trng-Tn tng ban
thng-th-lang, Tc-Bnh sung chc ph-s hai ln, bnh-t hc hnh nhng g? Nay hai ng ra i, mt
lng trung-ngha, khng qun n vic ring mnh v khng c thi- a ngn trong khi vo trc vua,
chc chn th no cng lm xong cng vic m ngi khc cho l kh lm. Trong tic khch khng n
nghe ht khc Dng-Quan3, li khng th bt chc cc bn chc li mnh gii, t nh nhung, ti xin
vit my hng ny tin bit.
Ngy 1 thng 7 nm Ch-Nguyn th 31 (1294), vit ti nh Ngc-ng (tc Hn-Lm-Vin) ti
Thng-.
Ni-Hn Dng-Ti t Trng-Hong a L-Th-Lng.
Tri chn thu sc mun4,
ng mun dm a chng,
My hn u nga dy,
Gm bu git lng ngang.
Tuyn c chiu thin-t,
Yn lng ngi vin-bang.
Mt ngy tan kh nng,
Thng rui bn Man-Giang.

1
Cu ny tc gi ni L V Sn va lm Chuyn Vn S Giang Nam v, nay li i s Nam Vit.
2
Hong Hoa l mt thin trong Kinh Thi, dng khin s thn.
3
Dng Quan Khc l bi ht tin bit, nguyn Vng Duy i ng a bn l Nguyn Nh i s An Ty c cu th rng: "V
Thnh triu v p khinh trn, khch x thanh thanh liu sc tn, khuyn qun cnh tn nht bi tu, ty xut Dng Quan v c
nhn". i sau em bi th y vo nhc ph lm bi ht tin bit.
4
Chn thu l cui thu, gn ht 90 ngy.
147 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht

Hn-Lm Tha-Ch ng-Vn-Dng tng bit Tiu-Lang-Trung


-i b trng ru phong1,
T-nng2 mt lc, Ngao-Phong3 li v.
Vui thay! gp g bn b,
Vic i tri c h chi u.
Thng dn n cha cao su,
Chinh-man cha n thuyn lu xut qun.
Xa nay la s kh khn,
Ung-dung l mo, Tiu-qun dng ngi.
Ni nng, vn-hc ti,
T-thn trng thy lin ngay gt u.
An-nam nh b ch-hu,
Sm v ca khuyt vo chu Thnh-qun.

Hn-Lm Tha-Ch Tn-Nh-Triu


Ch tuyn la chn s Nam-Bang,
Lc-Nht tin-sinh ting dy lng4
Sao t tri thu n-sng mi,
Gi thanh b chng phm sang.
Hai thm can-v vn-minh rng5,
Mun dm non sng chiu-ch ban.
Mt ting cm-thng ngi khc tc,
Lim em ngc la ti -San6.

Hai bi t-tuyt ca Tp-Hin Hc-S H-ng Tng-Bt.


Bi I
Khoan nhn c snh ng Nghiu,
n-hu va ban chiu Thnh-triu.
Kn chn anh-ti sung s-b,
Khng h phn bit ch hoang yu7.
Bi II
B nam ngi Vit t lm n,
Vn chng phin chi n s-thn.
Linh th hai ban u bi b,
Hn-triu nhn hu c vua Vn.

1
Trong ph ca quan Ng S xa c mt hng cy Bch, thng c by qu n u, nn gi l Bch-i, i, ph hay Th
( l con qu).
2
T nng l chc quan coi vic canh nng.
3
Ngao Phong hay Ngao Sn l hn ni c thn tin Hn Uyn (vn Hn mc, vn chng), l ni thanh qu, nn c v nh
Ngao Phong.
4
u Dng Tu i Tng t hiu l Lc Nht c s. C ngi hi ngha g, ng p: "Nh ti cha mt vn quyn sch, gp bin
nhng bi vn hay t Tam i tr xung mt ngn quyn, c mt n cm, mt bn c, mt v ru, mt ngi ti vui cnh gi
gia nm mn y h chng phi l Lc Nht ?".
5
Can l ci thun, v l ci lng, l hai mn dng ma. Xa vua Thun khng dng v lc, ch cho ma can v hai bn thm,
m cc nc u n chu.
6
Vua H V hi hp ch hu ni Sn, c hng vn nc em ngc v la n hp.
7
Hoang yu l ni xa xui.
148 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht

Hn-Lm Hc-S L-Chu Lu-Nhc.


Mng hi rng bay mi k-nguyn,
Gi trong hy hy liu non non.
Hng nng phn-th1 tinh-thn rng2
L trng Hong-hoa c-hu n3.
Bc-khuyt va ban li chiu-ch,
Nam-bang lin chu phn ti con.
Thi-bnh cnh-tng y tri t,
S-mng xong ri li ngc-mn4.

Hn-Lm Trc-Hc-S Trn-Nghim.


Hong-hoa dt ht, ru tng tng.
Trc ca -thnh nga buc cng.
Vng lnh tit-mao t Bc-khuyt,
Tuyn truyn ngc chiu n Nam-bang.
Th hay gi trng rng k-qui5,
Ch c gan l chn h lang.
D Thc Trng-Nh xong s-mng,
Mau quay cho qu vt sng Tng.

T khc ca Hn-Lm ng-Phng ng-Tn a chn L-Cnh-Sn (Theo iu "ot-


Cm-phiu")
Hng-kh ln my xanh,
Mun dm rng ti danh.
Gi ty giong rui,
Nhn vt -nht triu-nh.
cu T-M6,
Nm bt Ban-Sinh7,
Nh xa phong-ha lu-hnh,
Ci xa lng ly uy thanh.
Tht roi ci ch quan-h,
Ka nm xa bit r rnh rnh.
T xa lng ngi trung-ngha,
Nc chy bin ng.
Sao chu t-cc,
V c tr ng,
Ngn cch tri nam bc,
oi xem kim khuyt ta my hng.

1
Cc dinh th dng h phn qut tng gi l phn th.
2
Tinh thn y cng nh tinh t, l cc v sao.
3
Xem ch thch bi th ca Dim Phc.
4
Ca cung in nh vua.
5
K Lm: tn nc, tc nc Tn La. Nm Thot Gii (nin hiu ca vua nc Tn La) th 9, (tc nm Vnh Bnh th 8, i vua
Hn Minh , C.N. 65), rng thy lm pha ty thnh Kinh T-La-Pht c k qui (con g thnh qui qu), bn i tn l K-
Lm, nhn dng lm quc hiu. i sau gi nc Triu Tin l K Lm. Sch ng Th chp: "Th ca Bch C D rt hay,
truyn tng n nc K Lm, mi bi tr gi mt lng vng, ngi ta c th phn bit nhng bi ngy to.
6
T-M Tng-Nh i Hn khi cn hn vi, i qua cu Thng-Tin c : "Khng ci xe cao nga t, khn qua li cu ny".
7
Ban-Siu i Hu Hn nh ngho, lm ngh vit thu, thng nm bt than rng: "i trng phu nn bt chc Ph-Gii-T v
Trng-Khin lp cng ni xa c phong Hu, c l no c lui cui gia cy bt v nghin mc ny?".
149 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht

Vng thp hng xng,


Tr an bin sch,
Nm sau v i ty-sn tng-thut.

Hn-Lm Hc-S u-Dng-Huyn a Ph-D-L lm An-nam t-s.


Snh ng tin-c thy danh-cng,
Xe s tri nam snh rui giong.
Nga k trong by ti t,
Chim bng lt bin gi lin tung.
Ti ring Lc-Gi khng chu bu,
Du c Vn-Uyn1 c tr ng.
Th mi trm nghn trn dm khch,
Bc-phng thnh thong gi tin hng.

Ngh-Vn Gim-Tha Dng-H-T.


.....................................................2
.....................................................
Xa t Hn, ng chia qun huyn,
Nay th Nghiu, Thun buc qua loa.
Thi-nhn gip sc hong-hoa-s,
Triu-S ngm bi bch-tr-ca.
B lng tri im, ma gi thun,
Mi hay vn-c khp gn xa.

Bc-s Vng-Nghi
nh-sng ta Nam-Minh3,
Vn-Tinh di s-tinh4
K-Lm truyn cu p5,
ng-tr khc li minh6.
Bng nht gieo sng bc,
Gi xun thi bin xanh.
.......................................7
Nhng mt i vn-bnh8.

Tng-Nghi-T
Ba nm chnh-sc ban hnh,
S-qun mun dm ti thnh Giao-Chu.
Diu-tr9 tri rng n su,

1
Vn-Uyn: tn ch ca M-Vin.
2
Khuyt vn.
3
Bin phng Nam.
4
Vn tinh ch Ph D L.
5
Xem bi th Trn Nghim.
6
Bi vn khc bia hay trn mt vt g lu-truyn c lu.
7
Khuyt vn mt hng.
8
Vn bnh cng nh vn xa, ni ch xe my s gi tr v.
9
Ch tin .
150 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht

Tr ng chng-kh mt bu tiu-hao.
S-thn Lc-Gi ti cao,
Chung-Qun1 nm la, tiu-dao ph-tnh.
Trong mn hng bin ni danh,
V y Mao-Toi t ginh u cng2.

Hn-Lm-Th-c-Hc-S Ngu-Tp a Nam-cung X-Nhn Triu-K-Hy.


Nm th ba ban hnh chnh-sc,
Khong thng nm chiu ngc truyn sang.
Vng-thn va mi ln ng3.
Bi-thn n sn sng quan chim4.
Hng lt gi o xim rc r,
Gio gm dng da h bao ngoi.
Gi tung qut sch khi my,
Nc sng chy xit sau cy ma ro.
Diu n dm vo nh t,
Tr trng kia xung ct t chi5.
Giao-nhn m vng dng thoi6,
L-Ci ng hi ngoi Dng-Quan.
Tnh ly-bit bng-khung chi na,
Cu thi xao trong ba tin a7,
Tr ng di gt ngi xa,
Cng-danh chi km k tr giao-long8.

Hn-Lm Tu-Son T-Thin-Tc.


n-c thnh, cao dy thin-c,
Oai-phong vua, yn v Cu-Chu.
Chiu son ban trc sn chu,
Trng c Ngc Tit rui mau Long-Thnh.
Trang bc-nh ti rnh chuyn-i,
ng ho-hoa ng tui tr mng.
Lang-Trung va mi vinh-thng,

1
Chung Qun lc hn vi, i vo Quan Trung yt kin quan Bc-S, khi qua i, ngi gi i trao cho Chung-Qun mt ming la
dng lm ph-hiu khi tr v mi c i qua i. Chung-Qun ni: "i-trng-phu sang phng ty ngao du, quyt khng tr
v, bn nm la m i. Sau lm quan i s cc qun, khi qua i, ngi gi i nhn bit v ni rng: "S-gi ny l chng th-sinh
nm la ngy xa".
2
Mao-Toi: ngi i Chin-Quc, mn-khch ca Bnh-Nguyn-Qun, tng nc Triu, theo Bnh-Nguyn-Qun qua thuyt nc
S chng nc Tn. Bnh-Nguyn-Qun thuyt vua S t sng n tra khng c hiu qu, Mao-Toi bn chng gm uy-hip
vua S v by t li hi, vua S mi bng lng cho qun sang cu nc Triu. Khi v nc, Bnh-Nguyn-Qun bn i Mao-Toi
lm thng khch.
3
Ti ca Thin-T gi l vng-thn, ti ca Ch-Hu gi l bi-thn.
4
Ti ca Thin-T gi l vng-thn, ti ca Ch-Hu gi l bi-thn.
5
Bn cu ny t cnh vt Giao-Chu.
6
Sch Tht-D-K chp: "Trong b Nam-Hi, c nh ca Giao-Nhn (ngi ging nh Giao-Long), di nc nh loi c, lun
lun dt ci.
7
Gi-o i ng c cu th: "tng xao nguyt h mn", ngha l: "thy tu g ca di nh trng", lc u mun dng ch
"thi" (y) thay th ch "xao" nhng cha nht nh, nn ngi trn nga a tay ra lm th "thi xao", khng ng xc phm
n quan Kinh-Triu-Don l Hn-D, b lnh bt, Hn-D hi v sao, Gi-o ni r u ui, D bn ni, ch "xao" hay hn. i
sau, gi lm vn chn la tg ch l thi xao.
8
Sch L-Th-Xun-Thu Qu-H chp: "Sai ngi nh c dit tr loi giao". i xa, khi sp c hng-thy, th c con giao di t
hin ln, nn khin ngi o t tr kh trnh thy-tai.
151 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Tht

Trc kia tnh-ph tng cng-lao.


c vn-tr di do Trung-Quc,
Lng nhn-n thm sut ngoi-bang.
Gi thanh ma chng lin tan,
Vng trng soi sng trn ln khi my.
Nh chn bc trng cy ng-tr,
Ct mnh ngi trn b yn thu.
Ban-hnh lch mi ng-Nghiu,
Cng trong V-Cng1, my triu non sng.
Ting ngoi-quc du thng hiu kh,
Ging iu-2 tnh c ng thng.
Sang nm va tit thiu-quang,
Mau v tu trc ngai vng phn minh.

Tp-Hin i-Hc-S Vng-c tn t l Ngn-Bc.


Tc li phc kiu ngnh,
Trung-thnh dng rt hay.
Cng-danh ngy dng tr3,
Khng-khi lc xin dy4.
Bao-mao cng l5
-d phng ring ty6
ng i c k-hoch,
Vng-s yn c ngy.
An-Nam Ch-Lc Quyn Thp Tht Chung

1
Vua i-V nh H lm thin V-Cng trong Kinh-Th, ni r v ni sng trong chn Chu.
2
iu- l khc ch trn trn.
3
in ni v M-Vin dng ng tr.
4
in ni v Chung-Qun xin trng-anh.
5
ch-thch bi th trc.
6
-d cng in v M-Vin, ch-thch nhng bi trc.
152 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt

An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Bt

C-i ng-Sn L-Tc Bin

Th ca Danh-nhn An-Nam

Trn-Thi-Vng a Thin-s Trng-Hin-Khnh (Trng-Hin-Khnh i s An-


nam hai ln)
My may thn cha p n su,
Ht mt sng cn nhng ngn ngao.
V kim gi thu reo mn nga,
n th bng nguyt lt rng lu1.
n v ci bc khn lu tr,
Nhn bit tri nam nhng gi su.
Nghing lng2 bao gi ngy ti-ng?
Tin a th hng tm vi cu.

Ni-ph An-nam quc-cng Thin-Lc Lo-nhn (Nm bi)


Xut quc:
B nc ra i nh t ngy,
Lng trung cnh cnh c tri hay.
Chng qua Vi-T bun n mt3,
H phi Vn-Cng trn nc ngoi4.
Ngh mn c cu noi nghip trc5,
Ting thm s sch sau ny.
Ngy nay bn bin chung ng li6
Nh c xa trng ni Vit di.

Chu yn n i-Minh
Ngc-ban chu chc ng my hng,
Mt nht hy hy kh m lng.

1
Th nh bn ca L Bch c cu: "Lc nguyt chiu c lng", ngha l nm thy bng trng ri vo rng nh, bng khung nh
bn.
2
Anh em bn xa nhau, lc gp li, nghing lng bn ng m ni chuyn.
3
Vi T l anh ca vua Tr nh n. Vua Tr hoang dm, Vi T can ngn khng c, bn b i. Sau khi V Vng dit vua Tr,
phong Vi T nc Tng ni dng di nh n.
4
Vn-Cng l cng t nh Tn, b trn trong lc nc c nn, sau v phc quc.
5
Thin Hc K trong Kinh L c cu: "Lng d chi t hc vi cu, lng cung chi t hc vi c", ngha l con ngi th c kho,
thy cha thi chy cc loi kim hn , th bt chc su tm nhng ming da th nh lm o cu, con ngi th lm cung
kho thy cha un cy iu ha lm cung th bt chc un cy lm thng. Ch c cu dng ch ni nghip c ca ng cha.
6
"Xa ng qu, th ng vn" ngha l xe ng du, sch ng ch, ni hon hi giao thng rng m.
153 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt

Sao sng mun ngi chu hng bc,


Nc triu trm ngn chy v ng.
Vn th Trm-L khoan thai ht1,
Khc nhc Qun-Thin phng pht mng2.
Mm mn, my lng n cha c,
Bo n nguyn ht tm lng trung.

Chu yn ni Vn-Tu (Ngy y c tuyt xung)


Bch-Hn loan ku lng bi trn3,
Ngc-kinh nhp-nhi hp tinh-thn4.
Ma quanh Ngao-bi non ph tuyt5,
Ru chuc Long-nhan hi m xun6.
Thm khp gi nhn cy Ng-Uyn7,
Dy y n Thnh nc Thin-Tn8.
Vit-Nam ky-l theo hng ng9,
Gang tc gng soi nht nguyt gn.

Tr v nc
Bao nm xa nc khi my m,
Mnh gi nhung yn tm ving nh.
Lp lp lu i tr bng nht,
Hng hng chu thy cch phng xa10.
Hc v ng-Hi thi nh vy11,
Rn cn Nam-Mn h dm m12.
Hiu qunh bit cng ai nhn hi,
Gi sng lay a l-chi gi.

Tng Thin-s Trng-Hin-Khnh i s v


Gi a hn mng n Giao-Chu,
Cch mt nm trn li gp nhau.
Nga rui bi hng theo bng c13,
Nhn tung chic nh ling my m.
Gi t Ng-Lnh, ng xa thm,

1
Trm-L: bi th trong Kinh Thi, Thin T dng yn m ch hu.
2
Qun-Thin: khc nhc trn thin nh.
3
Bch-Hn: sng Ngn Hn gia tri xanh.
4
Tinh thn: cc ngi sao.
5
Ngao bi: (lng con Ngao) cng nh Ngao Sn l ni tin .
6
Long nhan: mt rng tc nh vua.
7
Vn ca vua, cng nh Thng Uyn.
8
Thin Tn cng nh Thin H, l sng Ngn-H trn tri.
9
Ky l l ngi khch k ng nc ngoi.
10
Hai cu 3 v 4, ni lc v thy lu i vng v v anh em ly tn.
11
inh Lnh Uy Liu ng, theo hc tin, sau ha hc v ng ku trn ct hoa biu.
12
Nam Mn nc Trnh, c con rn ngoi cn vi con rn trong. Rn trong thnh l rn yu, b cn cht, y l im L Cng
s c v nc.
13
V bng c ngha l v di mt tri, tc l v Kinh .
154 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt

ng i t phng, thi thuc lu1.


Nghe ni triu-nh dng vn-s,
Thng-th ch-kh ngt tri thu.

Trn-Thnh-Vng (tam th) vn iu Trn-Trng-Huy, ti nh Tng


(Nh Tng mt, Trn-Trng-Huy lnh qua An-nam ri t th).
Than khc Giang-Nam lo c-khanh2
Gi xun gt l xt xa tnh.
Bng dng con to ghi nm thng,
Chng qun ngi ta c t sinh.
My trng mun trng che c-quc,
t vng mt nm lp phng danh.
Chng tri lc lng theo ging nc,
Ging nc tri xui c thi-bnh.

Trn-Nhn-Vng (t th), Trc-Lm i-S biu Thin-s Trng-Hin-Khnh bnh


xun
Thi ma cnh du3, th o xun,
Ngy nay hn-thc li ng tun4.
Mm sn hng ngc, bnh xun-th,
Tc c An-nam c mi ln.

Th tin chn Thin-s L-Trng-Tn v Tiu-Phng-Nhai


Chn a vn-dch nc hng bay5,
Gi mt khn ngn khch tr giy.
Chng bit hai ngi sao s-gi,
Tri nam cn chi my hm nay?

Tin Thin-s Ma-Hip v Kiu-Nguyn-Lng


Tri Vit hai ngi sao s-gi,
Ho-quang thai-ph ri ba vng.
n trn tnh nng bao hn cm,
Nc mn l s nhng thn thng.
Lam-chng xng pha ngi mnh khe,
Gi xun giong rui nga thung dung,
Chiu ban Trung-Thng6 li n hu,
Lo nc bng-khung khi bn lng.

Kiu-Nguyn-Lng ha vn

1
Lun Ng: "Tng thi tam bch, th chi d chnh bt t, s u t phng, bt nng chuyn i", ngha l hc Kinh Thi 300 thin,
n khi lm Chnh S li khng thng sut, i s bn phng th khng ti mt mnh ng i.
2
Ngi c quan chc ln.
3
Nguyn Hn vn l "-Chi", tn mt bi ht hay mt iu ma xa nc Tu.
4
Hn Thc l ngy 3 thng 3 m-lch v ngy y ngi ta khng t la k nim Gii-T-Thi, ngi nc Tn i Xun-Thu, b
chy trong ni.
5
Vn dch l mt th ru tin.
6
Nin hiu vua Th-T nh Nguyn.
155 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt

Ng-Lnh my m khch rui giong,


Mai xun mi im mt vi bng.
Lng nhn thin-t khng ring bit,
Ch c trng-phu nhng thn thng.
Gic nga my phen xng gi tuyt,
Ngng cng tm cht ngm non sng.
Ngy mai khi nc sng L-Thy,
Chn ru o ti t ni lng.

Trn-Anh-Vng (ng th) a thin-s An-L-Oai v L-Cnh-Sn


Rc r ho quang ri hi nhai,
St si gt l thy rng bay1.
nh x nng n danh khp,
Dm gin u xun ri bng chy.
Nh-Lnh non cao ngi cha vt,
Tam-tng sng rng nhn v ngay.
Thi-bnh cnh-tng phin tu li,
Hn h mng vui n mt my.

Bn bi th ca Trn-Thi-H-T2 (Lc th)


Bi I: Tng Thin-s St-Ch Nga, Vn-T-Phng
Ch-tr k nguyn mi3,
Chiu ban n hi-tn.
Tm thnh nghing qu hoc,
m gng nghe ty lun4.
Lam-chng tan m ti,
Cy c m mu xun.
n ngc v tu li,
Ch b Vit-Nam dn.

Bi II: T Thin-S M-Hp-Mu v Dng-nh-Trn


V cu mun dm vt non sng,
Ngc-tit lung lay kh lnh lng.
Bng thy mi hng tuyn chiu phng,
Cng nh gang tc i my rng.
Thi bnh, Hn i k-nguyn mi,
c rng, Thun ban tu-lch chung.
Li c Tam-cng di bc n,
Cng thm xun-sc nhun t-dung.

Bi III: Th a trnh Thin-s (nguyn tc Hn-vn dng nguyn vn bi trn)


Chn vc vng bn t Thi-Sn5,
Ma ha gi thun khi m tan.

1
Lc ny Thi Thng Hong Trn Nhn Tng mi cht.
2
Bit hiu vua Trn Minh Tng.
3
Nin hiu ca Nguyn Anh Tng (1321-1325).
4
Li chiu th m i ca thin t nh ting t. Sch L K c cu: "Vng ngn nh ty, k xut nh lun".
5
Vua H V c chn ci nh tng trng chn chu. T v sau, chn nh l mt bu vt truyn quc.
156 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt

Khp tri ngc la chu Nghiu, Thun,


Trm h n ca hc Khng, Nhan.
ng tr chng cn phin M-Vin,
B-Tin1 ai li ngi Lu-Khoan2.
Thnh n lng ly my lnh ph,
Mt m lm ma ri th-gian.

Bi IV: Th tin Thin-s St-Chi-Nga v Triu-T-K.


Nga trm bon bon lt gi m,
Lp le sao s ri bin-khu.
Ch trai bn bin ra n ni,
Lng cha mun phng vn i-u.
Li ngc phm sng ni Vit,
Ting t nhun thm mc ma Chu.
Ngy mai cch tr, my nam bc,
Khuyn cn hm nay ru mt bu.

Lo Quc-thc Chiu-Minh-Vng, Lc-o Tin-Sinh3 (Hai bi)


Bi I: Tng Thin-s bn Si-Trang-Khanh v L-Chn.
Mt phong phng-chiu xung Thin-nh,
Mun dm hong-hoa rui s-trnh.
Khuyt bc o xim ginh tin bit,
Ci nam cy c thy nghe danh.
Khen ch oai phc vua theo ming,
Khinh trng an nguy nc h mnh.
Nhn gi bn ng lng bc i,
Kho v bo bc Vit thng-sinh.

Bi II: a Si-Trang-Khanh
Bng hong tin khch lc ng ,
V nga lm xm ch -.
Nam bc l tim c tr ngn,
Ch tn mi o ru trn h.
Chia bu nhng tic khi ci ni,
i nga khn qun lc xng th.
Cha bit ngy no cho gp mt,
n cn han hi bt tay nhau.

Ni-ph c phong tc Ph-Ngha-Cng Trn-Ty-Sn (Hai bi)4


Bi I
Lu cao trm thc ngt tng khng,
m gng tro ln th ngm trng.
Yn-ti xa vi m tt mt,
ng-nh lai lng thnh thi lng.

1
B tin l roi lau.
2
Lu Khoan ngi i Hn lm Nam Dng Thi Th, tnh nhn t, dn c li, ch nh bng roi lau.
3
Tc Trn Quang Khi.
4
Tc Trn T Vin.
157 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt

Qu chm ca ng rng u m,
Rng nh lng sng kh lnh lng.
Bit t cng ai tnh l-th
C lau man mc nc mnh mng.

Bi II: Vo kinh chu, v n Loan-Thnh gp tuyt xung.


Gi tp sng ngng lnh but gan,
Trc thm gang tc i long-nhan.
Mt li nhng nc n danh ting,
Mun dm chu tri c v vang.
t bin nam vng chc gi,
Sao chu ngi bc trn nim au.
V cu hng hi v qu c,
Thm thm tri ng ngm Ty-San.

Ni-ph An-V-S Li-ch-Quy ngy Nguyn-n triu hi.


Ri khp tri nam bng thi-dng,
Dch-nh gc liu nga dng cng.
Ba ln, o mo h mun tui1,
Mt du xa th ht bn phng2.
Hng nh ty-vn hi thm nhun,
Ru nghing kim-hi so du-dng.
By ti ma nhy, tri gang tc,
Ma mc n nhun cha oi thng.

Ha bi th vnh ng-sn Phiu-Nhin-Lu ca Tham-Ngh Ha-Cng


Trc nh thu-hng bng trng m,
Sc ni y lu hi vn th
Mnh t hoa sen ra nc chm,
Lng nh t liu sm bn d.
Quyn Kinh km vui ngi n,
Bu ru nn cng hn k a.
Khp cnh Lang-H nng ca ngm,
Bi trn phi phi chng lng m.

L-Tc (mi lm bi)


Ni-ph
(Nm Gip-Thn nin-hiu Ch-Nguyn (1284), quan-qun (qun nh Nguyn) vo bin-cnh,
Th-T khin con ngi anh, Chng-Hin-Hu (Trn-Kin) em bn Tc ra chng c, sc yu hn u
hng).
Mi trng lu-thuyn vo vnh Vt,
Tng qun buc la bn thnh hng3
Ngy nay nht-thng triu Trung-Quc,
Sng y xin th, ti tiu-bang4,

1
Trm quan chc th n ba ln.
2
Bn b xa ng du, sch ng vn, ni nht thng.
3
Tha xa nhng ngi bi trn, ly la trng buc c ng xin u hng.
4
"Cng nh sng y" l mt cu ni dng th lng trung thnh.
158 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt

T thu cnh lng vo ph thuc,


Du rng vy vn cng vinh quang.
Ngy xa trm tui Tn lo,
Sao mi thi th tr mt phng1.

Triu hi
Mun nc y quan v sng ngi,
Vng thu tay o quyn hng tri.
Ngy lnh Hong-o kin-khn m,
im tt hng-vn nht nguyt soi.
Trng th tng xun mng tui cha,
Hng dng qu hoc gi lng ti.
Hm nay di gt Phong-nhn chc,
c snh ng Nghiu tr ni i2.

Mng chiu ch nh vua


Ting g gic gi sng linh lung3,
Gang tc lm xm ti in rng,
Bn khin li Nghiu khp thin-h4,
Mi hay chiu Hn cm Sn-ng5.
u vng ph mc tay anh tun6,
uc ngc u nh bc tng-cng7.
Gp lc thi-bnh ngi rnh vic,
Lng lng thm nc la m bng.

Chu n yn (nm u Hong-Khnh) (1312)8


Thm vng nghi-trng gic ban mai9,
Bng c bng ln qut bu khai10.
Tri t sm vang ba bn chc,
Mc ma xun di chn ly y.
Rng vng hiu Hn im ghi mi11
Tr trng sn chu l cng by.
T y phng nam cng cm c,
Tr ng cht ngt chng cn xy.

1
Hai cu kt ni Triu- ngy xa sao ring bit sn h, khng chu thn phc nh Hn. m ch sao vua nh Trn khng chu
vo chu thin t nh Nguyn trnh ha binh ao.
2
Phong nhn l mt chc quan coi gi b ci. Xa vua ng Nghiu i tun th n Thi Hoa, quan Phong nhn chc vua
c a nam, a ph, v a th.
3
Sng t m.
4
Li ni ca vua Nghu.
5
Lc t chiu ca nh Hn ban xung, dn Sn ng u cm ng.
6
Nghip nc vng nh u vng.
7
uc ngc sng tng trng thi bnh, l nh c v t tng gip cng (iu ha nh ni (ci vc ln), l cng vic ca t tng
gip nc bnh tr, lm cho kh m kh dng c iu ha).
8
Nin hiu Nguyn Nhn Tng.
9
Thm vng l thm in vua, nghi trng l trn thit trang nghim.
10
Mt tri mc, vua ng ra n ng-Chng.
11
Hn Tuyn , nhn c rng vng hin ra, t nin hiu Hong Long ghi im tt.
159 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt

thnh
T r tri mai bng rng xa,
Sm sanh rui nga do Kinh-hoa.
Ba nghn cung cm trong my hin,
Trm vn lu i dc mc sa.
Ht lnh trc cung hoa chm n,
Mng xun trn liu qu ku a.
Thi-bnh kh-tng nay nhng y,
Mi bit bng tri phc cha ta.

Ngy trng ca nh Chng-Hin-Hu


Lu khng ln ni, chng ngm nga,
Trng cu hm nay li ving hoa.
Trn nga ca ty cn chnh nh1,
Chic ngao tay tri lng khuy khoa2.
Tc thay hai mi ngy thm bc,
Ru ung vi chung ko na gi.
Ci bm con ong cn bit th,
Trng thanh gi mt n hoi qua.

Tng Thng-th St-L-Nga i s An-Nam v.


Hoa mai ng an n,
Thng-th v bc phng.
Non sng mun dm khch,
Thn xm hai bn ng.
Nam-Vit thng chng Lc,
Ngc-quan vt g Trng.
Hong-Hoa vn tho vic,
Mng li thy qun-vng.

Tng Lang-Trung Triu-T-K


H quc chu Thn-Cc3,
Giao-Chu ngi s-tinh.
Hoa mai nam bc n,
Cnh trc vn di xanh.
Tc l th khn t,
Thn hoang ru mc tnh.
Triu-Cng-T phi phi4,
Chng thn mng triu nh.

Th tin Th-Lang Tr-T-Nguyn i s An-Nam


Pha nam Chu Qu tip Chu Giao,
L liu tu cau rp dch-lu5.

1
Cu ny tc gi ni nh lc trn nga bng thy Chng Hin Hu chy ca ty.
2
Tt Trc i nh Tn, ch m c c sut i lc no cng tay mt nng ly ru, tay tri cm ngao cua. Cu th ny ni: nh
Chng Hin Hu n i ng cm ngao ung ru cng qun lng.
3
Thn cc tc l Bc u, ch ngi thin t.
4
Tc Bnh Nguyn Qun, i s thut phc c vua Tn.
5
Lu trm.
160 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt

S-gi cm th ra tuyt-vc1,
Th-Lang rui nga ngm thanh-thu2.
Rng vng nm mi k-nguyn Hn3
Tr trng ngi xa l cng Chu.
Khai ha vn-thn lm chng-ph4,
B rng Lc-gi tr v tu5.

Tin Ph-D-L t l Vn-S, ph-t thin-s qua An-nam


Thng-th Vn-s sn chn-ti,
Rui nga theo ngi s ci ngoi.
i ngc Triu-vng th hc xung,
Bin xanh thin-t chiu rng bay.
Cc khe mng trc so le ng,
Nm ni hoa mai sp sa khai.
Bch-Vit gi my du c khc,
Ngm h thiu vn th hay.

Ngy mng 3 thng 7, chc th An-Nam quc-vng


Tri thu sao th ri ngn-h,
Bao thu u-m-bt n hoa6.
n nng, cnh bng di bc-hi7,
n thnh, g ch nam-gia8.
S trng sinh tm nghn thu l,
Nh Thin-lc thng by mng ba9.
Trn-trng mn- u bc trng10,
Say xun tm mn chn lu-h.

Chiu hm chi h Lang-Trung, lm th theo vn ca Ti-o


Quanh ro tha tht b lau lch,
Lp lnh trn h bng thi-dng.
Ngi ng gn chim tri sp ti,
Hoa ci bn liu nc dng gng.
Vic i phin-phc gh i mt,
Lng khch bi-hi vnh mt chng.

1
Ci xa xui.
2
Ma thu trong sng.
3
Ban k nguyn mi ca nh Hn.
4
Chng ph l ci mo ca k s i nh Thng. ni ha tc xm mnh (vn thn) theo vn-ha Trung Quc, bit i mo
mc o.
5
Nguyn Hn vn l: "Quy lai Lc Gi thuyt tin lu". Lu l ci mo ca thin t i, ni trc mo lu, tc l phc tu vi thin
t.
6
u-m-bt l mt loi cy khng c hoa m c tri, mi ngon, ln bng nm tay. Cng c loi c hoa, nhng kh trng, trong
Kinh Pht dng th hoa ny v nhng th t c.
7
Cu ny ni An nam quc vng, Trn ch Tc, chu n nng nh Nguyn, lm quan Trung Quc.
8
Ni thu xa g ch ca tin gia nh ung b thuc linh n u c trng sinh, nay ch Tc luyn c thuc linh n m g
ch th An nam.
9
Thin-Lc l bit hiu ca Trn-ch-Tc.
10
L-Tc t nhn l mn gi ca An nam quc vng.
161 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt

Mng gp Vn-ng vui thng thc1,


Li qu bia tc dng bn ng.

Tng Ph-D-L i s An-Nam v


Ni h i-i, trc gi quyn,
An-nam s-gi xung long-thuyn.
Chiu ban Din-Ch vui lng n2,
Th n K-Lm di ting truyn3.
Tit ngc gi gn thm v-l,
Tui xanh qua li mi phong yn.
u sng mi tc ph ph trng,
Lc-Gi cn ghi bui s bin.

Vnh cy b ca vua i-V ni i-Bit


Tri by xun thu hng h,
Ngi truyn V-B t nghn xa.
Thn-cng t thu n, Chu trc,
Nguyn-kh mt cnh Giang, Hn tr.
Lch tch ng-long tri mun ti4,
Thm trm mc-h tuyt sa m5
Lm bn truyn c toan d hi6,
Ci qu bay u vng miu th.

Vn An-nam quc-vng7
Ngy no khch-ta nghe m o,
Nay trc linh-sng t nn th.
Nhn ha-dung xa hn phng-pht,
c th-co c ly chan ha.
Nm m Nam-quc hu xanh c,
Li c Ty-Mn vn trng hoa8
Bao n chiu hn ca khc Vit,
Tro tin gi thi, c cy m.

Tin-phng-s An-nam trm Qu-Lm (Nm bi)


Bi I
nh liu li thi vn li di,
Giang-thnh phi phi ngn sinh bay.
Khng ngi quen thuc khch nhn khch,

1
Vn-ng i Hn lm thi th qun Thc, a chung gio ha, thit lp trng hc.
2
Chu Din v Giao Ch.
3
Xem li ch thch bi th ca Trn Nghim trc.
4
ng long l ci ng h lng gi.
5
Mc h: i xa ly g chm hnh con h, tr ming ni lng dng trong vic bn thi, ngi no bn trng th c b th vo
ghi nh.
6
Vua i V tr nc lt, tay lm chn bn.
7
Tc Trn ch Tc.
8
ng ca Ty lc b nc ra i.
162 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt

Bit t tm tnh ai vi ai.


Nghn dm hn qu lng ip vng,
Mt thuyn t khch, ting quyn gy.
Sng mai chng bit trn ng s,
Cn phi yn ba my ngy?

Bi II
Giang-thnh ngy h nng oi gh,
Kh ni hong-hoa gp hn k.
Mun dm v cu reo bc tin,
Nm canh cnh ip vng hn qu.
Ni nim cm-khi, ta ring bit,
Mun hi cng thng, tri chng nghe
Bnh-nht ti di khng tnh k1,
H ngi nm thc thp le the.

Bi III
Dm trng m vng gi hiu hiu,
Lay ng lng thu my l tiu.
Bng nga mt roi bay vt gi,
Hoa mai nm c n chim bao.
Nhn trng l-th quen quen mt,
Vng nhn thin-thai thi thi su.
Bay nhy bnh-sinh cha toi ch,
Ngi bun g nhp ht nghu ngao.

Bi IV
My un rng qu my ngy thu,
Hng mt, ni no chng ci bu.
Ve gi reo vang ngao ngn khch,
Cc vng cha n c m thu.
Kin-khn m tt say vng-s,
Sn-thy ngm nga hi bn bu.
Bng trn ma m u xung,
nh tan mun dm mi hng su.

Bi V
Mun dm quan-h tri bc chn,
Ngng xe qun khch lung tn ngn.
An nguy no t u hay bit,
Ni lng ty ngi ngh ti thn.
Ung cn su qu ve ru thnh,
Ngm tiu hn khch tp th thn.
My may thn cha n n nc,
Roi nga hai ln tht gi xun.

Bi th ca Don-An-Ph lc i cng nh Nguyn, t bit ngi em.

1
Mao Toi i Chin Quc t v mnh nh ci di, ng trong ci ti, bnh thng khng ai bit, nhng c ngy tr ti, cng nh
ci di trong ti thot mi nhn ra. Hai cu kt tc gi ni, ngy thng khng lo k tin thn, cho nn ng cng danh thn
vi anh ln Mao Toi.
163 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt

V nam i bc tch hai phng,


Hai bng m m nga r cng.
Hng nhn tuyt vi my ca i1,
Tch-linh lnh lo gi bn tng2.
K ging tr chuyn m ma gi,
Mn ru khuy khoa ni nh thng.
Ta gi tit-mao3, ngi qut gi4,
Hiu trung khn vn c i ng.

S An-nam vng mnh quan tnh H-Qung lm th.


Gi thi o o tung ct bi,
Cao thm lng ly chn quan nha.
Trm nm mng ngm non sng rng,
Mun dm bao ni ng s xa.
Ve chn c bn nng bch tu,
o xim l nhc thn hong-hoa.
Ngi i tn t ng nam bc,
Thnh tr ng vui cnh thi-ho.

Quan i-phu Nguyn-C-Phu vng mnh quan tnh lm th trong tic ru


Nc xa mn phc c tun-tuyn5,
m p ngy xun cuc yn din.
Thnh-triu thin-t rt minh thnh,
Ph-bt tay chn u lng hin.
Khoan hng rng ln nh tri t,
Bao dung kt np c v bin.
Mn hn may mn gp i thnh,
Thnh tm gi chc li triu thin.
Ve vng y ru n nng hu,
Tm gi say sa theo lnh trn,
Tnh-ng gang tc vng tt,
y nh vui v cng mi khuyn.
Thi-cc dng ngi chuyn tri t,
Tm phng bn bin theo ha quyn.
Chng nhng chng ta chu n hu,
Dn xa c triu mi vui yn.

Bi th ca s An-nam t t Bn-tng-quan.
Bn rn chia phi nhng ngm ngi.
Cy xun my ti hn chia i6,
Xa khng s-mnh ngi khn gp,
Nay bit Kinh-Chu tri kho xui1.

1
Hng nhn v anh em.
2
Tch-linh, con chim ging chim yn. Kinh-Th, th Tch-Linh khuyn anh em gip nhau khi hon nn.
3
Tc i s.
4
Tc qut nng p lnh, v nh hu cha m.
5
Tun tuyn: cc quan kinh-lc i tun hnh tuyn b c ca thin-t.
6
Trong bi th ca Ph nh L Bch c cu: "V bc xun thin th, Giang ng nht m vn", ni Ph thy cy ma xun
V Bc th nh L-Bch, cng nh L Bch trng my bui chiu Giang ng th nh Ph.
164 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Bt

i-m ging T 2 d cha tha,


Bn vn thuyn L3 chung ngi.
Sau ny mun bit tnh thng nh,
Gi mt trng trong chnh nhng hi.
An-Nam Ch-Lc Quyn Thp Bt Chung

1
Hn-Triu-Tn i ng lm Th-S Kinh-Chu, nhn s u mun bit mt, nn c cu: "Sinh bt dng phong vn h hu, n
nguyt nht thc Hn Kinh-Chu", ngha l i khng cn c phong vn h hu, ch mun c bit mt Hn Kinh Chu. i
sau dng ch "thc Kinh Chu" t ni gp c bc hin s.
2
T-Tr (tn ch l Nh T) v Trn Phn, hai danh s i Hn, lm bn vi nhau. Trn Phn c mt ci ging thng treo ln,
ch lc no c T Tr n mi h xung tip bn.
3
L ng v Quch Thi, hai danh s i Hn, kt bn vi nhau, thng cng i mt thuyn, m lun vn chng.
165 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Cu

An-Nam Ch-Lc
Quyn Thp Cu

C-i ng-Sn L-Tc Bin

-Ch-Ca

-bn An-nam my nghn dm,


C-dn tha-tht nhiu sn thy.
ng gn Hp-Ph, bc Nghi-Ung.
Nam n Chim-Thnh, ty i-L.
Xa nay Ng-Lnh ting man-di,
Thot t o-ng hiu Giao-ch.
n i Thnh-Chu, xng Vit-Thng,
Dng chuyn thng-ngn, cng bch-tr.
Tn gi Tng-Qun, Hn Giao-Chu,
Cu-Chn, Nht-Nam lin k.
Thi Hn, Triu- dy xng hng,
Cao- phong vng ban ngc t.
K v Cao-Hu cm mua bn,
li mnh dm tim ngy.
T xng - hiu ngang Trung-Quc,
Tn hi bin dn nghim v-b.
Hn-gia t y dy binh qua,
nh mi khng hn nhc tng-s.
Vn- dng vn khng dng v,
Ra c khoan hng tha Triu-Th.
nhn cm c xng phin-thn,
Khin con Anh-T vo bi l.
Trn chu vt l cng hng nm,
Con chu ni truyn c ng th.
L-gia mu phn ngm hng binh,
Bt git Triu-Vng v Hn-s.
V-Hong ni gin dy thin-binh,
Nghn dm tinh-binh tr hung u,
L-Hu-Bc-c tay tng ti,
nh ph t Vit nh tre ch.
Chia lm chn qun t quan quyn,
Nam-Vit t y b trut ph.
Trung-Hoa khai ha khp chn chu,
Dy d ngi xa thng l ngha.
Quang-V va tr lon Vng-Mng,
Cha rnh chn ngi qua trn-l,
M-Linh hai gi snh anh-hng,
Ch l Trng-Trc, em Trng-Nh.
Pht c c lp x Giao-Chu,
166 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Cu

Oai phc trm man ai dm v.


Lnh-Nam su mi l nm thnh,
B ch lm vng, em lm sy.
ng ng tng Hn M-Phc-ba,
Cn rng kh chin ba nm l,
Chia qun thng rui n Man-Kh,
Tc-tng chu thua thy bnh tr.
Rng m Hn gii tt tri nam,
Cao ngt tr ng truyn Hn-s,
Khin quan t tng cai-tr dn,
c chnh thanh tn khng xit k.
n i S-Nhip kho v yn,
Nh c phng-dn u qu trng.
Trung-Quc ri bi thi lon ly,
Ng, Thc tranh nhau chia n ly,
i Tn Giao-Chu li thuc Tu,
Tng, T, Lng, Trn ni thng h,
Tri i mi mi n Ty, ng,
t hiu An-nam t bui y.
n thi Trng-Chu lm -h,
Sa p La-thnh, ch qun-kh.
Cao-Bin oai ting cng ly lng,
V sau mi ngi u ln d.
Cui i Hm-Thng Trung-Quc lon1,
Chuyn-vn ng xa b b tr.
Ng-Quyn, Khc-Ho, Kiu2 v Dng3,
Son ot ginh nhau, dn kit qu.
H inh, i Tng mi phong vng,
Ht inh li phong L v L.
L truyn chn i mt trm nm4
Lin c Trn-Vng ln k v.
Thi-Bnh lu ngy trng nho phong,
L nhc, y quan c b th.
Hong-Nguyn nht-thng qun nghn xa,
c phc mun nc thi n hu.
Trn-Vng cng hin ba mi nm,
T-Vng bt o dm vi ch.
Gip-thn mn ng nh Chim-Thnh,
Khin gip qun-kh cng lng-ph.
Ngang nhin nghch mnh ra chng ngn,
Khng c vng-s mun c .
Con chu vua Trn hai ba ngi,
M ngha quy thun nh n t.
Nh vua dy binh nh k ti,
Ngn dm oai hng dng c x.
Tin binh my o hi Giao-Chu,
Th nh sm chp rui mun k.

1
Nin hiu vua -Tng nh ng.
2
Kiu-Cng-Tin.
3
Dng-nh-Ngh.
4
Nh L lm vua 220 nm.
167 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Cu

Vua Trn trn bin, np ni rng,


Mun dn v c chu ti l.
Trn-Vng phc ti dng biu-chng,
Cng hin t, tng, ngc trn qu.
Thnh tm qung i thng mun dn.
Nghi binh th theo lng Thng-,
Nc Nam t y c bnh yn,
c vn sinh-linh nh che ch.
Ngi xa mn c t quy tm,
Thin-h mt nh xng thnh th.
Ti chu hong n Min-dng,
n ung lc vua lng t s.
Tha nhn gp nht vic thy nghe,
Lm bi An-nam phong-th-ch.

T s

Tc ngi An-nam, dng di ca Nguyn-Phu, Th-s Giao-Chu i ng-Tn. nhiu i


i-Chu, tng t tn Khn, khong cui i nh L lm chc ng-Thng-Cc-Mn-S, ng ni tn
Trng, u i Trn lm chc Ngoi-lang, cha tn Vin-Vng lm Lnh-Th-X, ci con gi ca Ha-
Thc-Tn Ch-V, sanh ra Tc, cho ng cu l L-Bng, ngi Ch-V, lm con nui. Tc c dy
cho hc, chn tui thi khoa thn-ng. Trn-Thi-Vng lu Tc hu-cn t hu c th; ln ln
ci con gi ca Trng-Xn Ch-V, lm quan n chc Th-Lang, i qua gip vic di trng
Tnh-Hi-Qun-Tit-S, Chng-Hin-Thng-Hu.
An-nam t i Trung-Thng (1260-1263), tr v trc, tri bao nm thn-phc Thin-Triu,
cng-hin phng-vt. Nin-hiu Ch-Nguyn (1283), nm Qu-Mi, c chin dch Chim-Thnh,
Hong Thng khin s d An-nam cho mn ng v cp qun, vn lng gip Hu-Tha Toa-.
Th-T chng chu nghe theo. Qua ma ng nm Gip-Thn (1284), Trn-Nam-Vng1 cng quan
Bnh-Chng A-L-Hi-Nha, phng mnh tin binh. Thng 12, qun n bin-cnh, Th-T c ch b i
bi. Ma xun thng ging nm t-Du (1285), Hong-thng li khin Toa- t Chim-Thnh tin
binh, Th-T qun bch, khin con ngi anh l Chng-Hin-Hu Trn-Kin em bn Tc v my vn
ngi, chng c vi Toa- Thanh-Ha. nh b thua, Chng-Hin bo rng: "Nc nh chng ch
nc ln, k yu phi thua k mnh, cng v l y m Vi-T2 phi theo v nh Chu; ta l chu nh vua,
h n ngi nhn cnh nh tan nc mt?". Bn cng bn Tc em qun u hng, c Trn-Nam-
Vng khen thng. Thng 4, Vng khin Minh-L-Tch-Ban em bn Chng-Hin vo b-kin Thin-
T. i n tri Chi-Lng, b nam-qun chn nh rt gp. ang m, quan-qun chin u t xut
vng vy, vin quan hng-dn gp Chng Hin ng kch-chin, b ch-qun dn m git cht trn
lng nga. Tc m thy rui chy my mi dm, ra Khu-n an-tng. Nhng thuc-li i theo Chng-
Hin, b git gn mt na. Tc theo Tch-Ban v n -Kinh, Hi-ng-Qun. Vua khin dn vo in
i-Minh ban yn v cho tt c mi ngi mt s tin 5.000 quan, chia phn Tc c 500 quan. Ma
xun nm Bnh-Tut (1286), Hong thng thng lng trung-thnh ca quc- Trn-ch-Tc, c n
phong lm An-nam quc-vng. Cc quan-vin u hng u c phong chc-tc theo th bc. Tc
c phong sc Tng-Th-Lang, lnh chc Ch-Huyn-Lnh-Don. Nm inh-Hi (1287), cc thuc-quan
ca An-nam quc-vng u c cp nguyt-bng, ban cho cung tn, yn nga v khin a v nc.
Hong-thng khin Trn-Nam-Vng cng Bch-Chng o-L-Xch-Kh em binh tin tho. Mng ba
thng chn, qun khi hnh t tnh Ngc, thng 11 n An-nam. Th-T nghnh-chin, qun b thua tan
chy. Lc y Tc ng bnh phi li T-Minh, k sau qun b tan v. Ngy 28 thng 12, Vng-s

1
Trn Nam Vng tn l Thot Hoan.
2
Xem ch thch bi th "b nc ra i" ca Thin-Lc Lo Nhn trong quyn th 19.
168 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Cu

ph i Ni-Nha, tin gi sng Bnh-Giang, An-nam, day lng ra sng dn trn, t ht nh ca, bn tn
thuc lon x. Lc canh nm, qun b tan v, Snh--S bn Hu- my nghn ngi chy lc ng
u b vy hm. Mt mnh Tc dn t-Vn-H, Tiu-Thin-h (tn g cha tng) v Thim-S-Vin
Lnh-Ph-Phn L-Yn. Yn, trn nga bng cu b chn tui, con ca An-nam quc-vng, tc-hiu
i-Thc-Hu, cng tt co hn su mi k-m-qun, git lnh gi i, chy v phng bc. Nga L-
Yn sc yu, chy tht ng sau, gn b nam-qun ui theo bt kp, Tc thng hi, i nga khe
ca mnh cho Yn, mnh ci nga i sau qut nga Yn chy ti thot nn. Khn ni, ng trc
cng b nam-qun n nh, hai mt gip cng vt v mun ln sut cht, giong rui sut my trm
dm, t na m n m sng, n i Chu-Chiu ly mng. Tt Nguyn-n nm Mu-T (1288), Vn-
H, Thin-H, m tic ru i Tc, em gm la t n ni rng: "ng ch-trng chy ra ca i, khin
chng ti cng sng n ngy nay, y l chng ti li mt ln na vy". L-Yn dn i-Thc-Hu
cm ngc-t, i mo t-ng1 c khm ngc thch bnh-n, n t n. Tc ni: "chng ta hm vo t
a, m nay c ton sinh, y l nh n c ca ng Thng-", u t khc khng ly ca t. Yn
ln hn Tc by tui, gi Tc bng cha v ly mt ht hong-n-thch, hai cy vi Cao-ly t n, Tc
cng t khc. Mi ngi v n T-Minh, ch lnh qun ch. Quan Tuyn-U Triu-Tu lm th khen
ngi v mi lc em qun i tun bin-cnh, u mi Tc cng i. Tc gip sc nh th c ba thng,
th gp lc Trn-Nam-Vng ly c v An-nam oi-bc c-a, ko qun tr v, bn Tc cng tr v Hn-
Dng. Tc c giao-du vi ngi bn vn-hc tn Chu-Khi, ngi Mn-Trung. Nguyn trc Chu-Khi
cng ti nh Tng l Tng-Uyn-T di-c qua An-nam, sau theo Chng-Hin-Hu quy thun, triu nh
cho tc trt, ban cp tin la. Chu-Khi theo quan-qun gip vic, n lc v, chung vi Tc, c t
nm th mt. Tc thng bn khng c gia-quyn, mua ngha-a ni Phng-Th chn ct. An-nam
quc-vng ngh Tc gip vic c cng, tin c ln triu-nh. Nm Nhm-Thn (1292), Tc c ban
cp sc ip hm Phng-S-Lang, lnh h chc ng-tri-chu An-Tim. Lc u bn-quc (An-nam) lon
lc, cha m, gia quyn ly tn, Tc vo Trung-Chu, mi nm sau ci Tn-n h L, con quc-vng
trc, lm v. L Tn-n theo cha nui l Chng-Hoi-Hu Trn-Tuyn-U2 hng ph Trung-Quc.
Chng-Hoi-Hu c cung cp lng n o mc, sau bi cung cp, cho hai khonh rung dng
lo. Nm Qu-T (1293), triu-nh lp An-nam Hnh-Snh, cn t chc ng-Bnh-Chng-S, Toa-
khin Tc cng Snh-Lang H-T-Qung, Hn-Khanh, Vn-H H-K-n rui nga trm ra Giang-Chit
lo tnh vic qun. Li t Hng-Chu tri qua ... (on ny thiu).
Thng 7 nm Canh-Tut (1790), Trc-nh c-s Tin-i-Hn mn c ht. (Trong
lc i thuyn Nhim-Thnh)3
Trn y b An-nam Ch-Lc cn mi chn quyn, (on sau c thiu) nguyn
bn sao ca H-T-Thn, m ng sui ca ti l Vin-Th-Gia gi c. Tin-Thiu-
Thim c mn c qua mt lt, dng bt mc, bt son sa cha v chm cu li.
Him v bn c sai st rt nhiu, nn chm cu cha c hon ton. Ti mn ngi
chp theo bn ca h Vin v chp c li nh-chnh, ri t tay chm cu li, tht l mt
bn sch him c vy. Ch c hng khong theo nguyn bn sai lch khng ging nhau
v c ch sai lm, nay cng y theo bn hiu-chnh ca Thiu-Thm, tu-chnh hng
khong v sa cha li cc ch sai lm. Ti c li xong, xin ghi u ui ca bn
sch ny nh trn.
Nm Nhm-Thn (1812), sau tit mang-chng mt ngy.
Phc ng
Li bt ca Phc-ng
Thng tm, sau tit Trung-thu mt ngy, Ng-Xun-Sanh n thm ti, thy bn
sch ny, nguyn bn c ca nh sch Ng-Nghin-Lu, c bt tch ca Thiu-Thim, t

1
Mo an bng my chut nh.
2
Tc Trn Vn Lng.
3
Li bt ca Tin i Hn.
169 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Cu

mun i, ti nhn biu cho v gi li ph-bn ny xem. Nm Canh-Tut (1790),


Thiu-Thim ly t-cch hu-quan cao cp vo kinh chc th nh vua. Nm y, An-nam
quc-vng Nguyn-Quang-Trung mi c phong, vo Kinh b kin, nn Thiu-Thim
mn b sch ny xem ti Ng-Nghin-Lu. Trong li bt c ni rng: "Thng by
nm Canh-Tut (1790), y l nm bt-tun thnh-th ca Thun-Hong-. Cc quan v
chc th, lo v Kinh trc, cho nn trong li bt c ni: "lc y ng i thuyn
Nhim-Thnh".
Phc ng li ghi.
Bi th L-Ng An-nam ca -Thm-Ngn (Thm-Ngn tn ch Tt-Gin, ngi
Tng-Dng)
Giao-Ch khc thi-tit,
Lnh tr li nng lin.
Tri ni chn thng mt1
Hoa ng n thng ging.
Ma dm sinh m ti,
Sng nh dy sm rn.
Lng c xa mun dm,
T khch vn lin-min.

Bi th trn y l chp theo bn sao ng-Thi-Tuyn ca Lam-Cch tng-tr ni Tuyn-Mng-


Cc ca Trm-Lng-Thuyn, b-tc mc "Lch-Triu Danh-Hin-Tp-" ca sch An-nam Ch-Lc.
Nm Gip-Tut (1814) thng ba, sau tit lp-h mt ngy.
Phc-ng vit.
An-Nam Ch-Lc Quyn Thp Cu Chung

Li cn-bch ca Ngn-Ngm-Hng (Kishi-Ginko) ti ng-

Thit ngh: th ngc khun vng, vn Cn-Ln bn- trnh-hin; ch xanh vn , ni V-


Uyn th-tch lu-truyn2. V sau Chu o suy vi, hin-chng lon b; t sch v, Doanh-Tn bo
ngc, khinh nho-gia, Tn-Mng hung tn. Sch c vi chn, t-vn qut sch3. Bn-ng khai trng
Nht-Bn, nc Ph-Tang4, o lng tinh-trin, thuc min Tch-Mc5. Thp-Chu, Tam-o6, bit bao
linh bu trn tng; Bt-Sch, Cu-Khu7, gp nht lang-hon qu gi. Sch em theo ca T-Phc8, tuy
chng cn bao nhiu; sch cha dng ca iu-Nhin9, vn dng bc-lm. Trn tra sch-ph, di
hi ngh-lm, nhng sch qu xa nay, cn my nghn b. Khng lng t-k, chn la san hnh. Xa

1
Thng mi mt.
2
on u bi ni vn t th c t i thng c.
3
on th 2, ni t i nh Chu suy vi, Tn-Thy-Hong t sch, Vng-Mnh khinh nho, nn sch v mt i cng nhiu.
4
Ph-Tang l nc Nht.
5
Tch-Mc thuc dn, nc Nht theo thin vn, v-tr thuc dn.
6
Thp Chu Tam o tc nc Nht. Ngi Tu ngy xa tng Bng Lai Tam o y.
7
Bt sch l sch ni v bt qui, Cu Khu l sch ni v Cu Chu.
8
T Phc, tn ch l Qun Phng, c php thut, Tn Thy Hong sai Phc vt bin i T Chu, (tc Nht Bn hin nay), tm c
trng sinh. Phc i khng tr v, c em theo nhiu sch v.
9
iu-Nhin l mt nh s Nht Bn, em sch Hiu Kinh c li ch thch ca Trnh Nguyn, dng vua Chn Tng nh Tng.
170 An Nam Ch Lc - Quyn Thp Cu

vt trng-dng, cng-hin ng-ch. Ht lng gng sc, hiu-chnh rt mc tinh-tng; phn-mc


chia hng, chm khc rt nn kho lo. Lm thnh quyn sch bu, bao bng ti la xanh. cung i-
nh tin-nghi, mong c cao-minh thng-lm.
Thng trng-xun nm Gip-Thn (1884), ng- Ngn-Ngm-Hng cn-bch.

You might also like