Kinh dch - o ca ngi qun t

Nguyn Hin L

Mc lc

Li ni u
Li ni u ca Nguyn Hin L
Chng 1 : NGUN GC KINH DCH V NI DUNG PHN KINH
Chng 2 : NI DUNG PHN TRUYN
Chng 3 : CC PHI DCH HC T HN TI NAY
Chng 4 : THUT NG V QUI TC CN NH
Chng 5 : O TRI
Chng 6 : VIC NGI
chng 7 : TU THN, O LM NGI
PHN II - KINH V TRUYN 64 QU : DCH V GING
I. Qu Thun Cn : Ni qui, ngoi qui u l Cn.
2. Qu Thun Khn : Ni qui, ngoi qui u l Khn.
3. QU THY LI TRUN : Ngai qui ( trn) l Khm, ni qui ( di) l
Chn
4. Qu SN THY MNG : Trn l Cn (ni) di l Khm (nc)
5. QU THY THIN NHU : Trn l Khm (nc), di l Cn (tri)
6. QU THIN THY TNG : Trn l Cn (tri), di l Khm (nc) ngc
hn vi qu 5.
7.QU A THY S : 7.QU A THY S-
8. QU THY A T : Trn l Khm (nc), di l Khn (t)
9. QU PHONG THIN TIU SC : Trn l Tn (gi) di l Cn (tri)
10. QU THIN TRCH L : Trn l Cn (tri), di l oi (chm)
11. QU A THIN THI : Trn l Khn (t), di l Cn (tri)

Li ni u

Mt sch xin gii thiu n cc bn mt cun sch qu ca hc gi Nguyn Hin L: Kinh

dch o ca ngi qun t do ch Huyn Bng nh my v cc bn Trng Cng, vnn
chnh sa phn ch hn.
c th xem c k hiu cc qu v ch hn trong ti liu ny th cc bn nn ci vo
my ca mnh cc font ch sau:
Font code2000 download y: http://code2000.net/CODE2000.ZIP
font ch Arial Unicode MS Standard hoc Chu Nom Minh download y: (arialuni.rar,
ln 13MB) hoc (taifont.zip, ln 5.3MB).

Ni n Kinh dch do Nguyn Hin L bin son, trc tin phi ni n tiu s ca ng.
HB xin c chp vo y tiu s ca Nguyn Hin L theo ti liu bin son.

HC GI NGUYN HIN L
(1912-1984)

Nguyn Hin L (1912-1984)

Nguyn Hin L t l Lc nh, sinh ngy 8 - 1 - 1912, qu lng Phng Kh, ph Qung
Oai, tnh Sn Ty (nay thuc tnh H Sn Bnh)
Xut thn trong mt gia nh nh Nho yu nc, thu nh hc ti trng Yn Ph, Trng
Bi, Trng Cao 8ng Cng chnh H Ni. Nm 1934 tt nghip lm vic ti cc tnh
min Ty Nam B nn c iu kin hiu bit v t nc v con ngi cc a phng
thuc khu vc ny Sau cch mng Thng Tm, ng b i sng cng chc , i dy hc
Long Xuyn Nm 1952 thi dy, ln Si Gn m nh xut bn v sng bng ngi bt.
Nhng nm trc 1975 ti Si gn, Nguyn Hin L l mt trong vi ngi cm bt c
gii tr thc qu mn v ti hc, nhn cch i vi x hi cng nh trong hc thut. trong
i cm bt ca mnh trc khi mt, ng xut bn c ng 100 b sch, v nhiu lnh
vc: Vn hc, Ngn ng hc, Trit hc, Tiu lun ph bnh, Gio dc, Gng danh nhn, Du
k, dch tiu thuyt...Do thnh qu lao ng nghim cn ca mnh, ng c nhiu ngi
trn trong. Nhng nm 60,70 chnh quyn Si gn tng ng "Gii thng vn chng
ton quc", "Gii tuyn dng s nghip vn hc", vi mt ngn phiu ln (tng ng
my chc lng vng). ng cng khai t chi vi l do "dng tin y gip nn nhn
chin tranh" v bn thn tc gi khng h d gii .
Tc phm ca ng l nhng ng gp ln cho vn ha Vit Nam. Nm 1980 ng v n c
Long Xuyn, ri bnh mt ngy 22-12-1984 ti Si Gn, ha thiu Th c, hng th 72
tui.
Cc tc phm tiu biu ca ng:
Lch s th gii, ng Kinh ngha thc, Bn o Rp, Vn minh rp, S Trung Quc,
Lch s vn minh Trung quc, Ngun gc vn minh... i cng vn hc s Trung Quc,
Vn hc hin i Trung Quc, C vn Trung Quc, Hng sc trong vn vn, Luyn vn,
S k T M Thin, Chin Quc sch, T ng Pha, i cng Trit hc Trung quc, Mnh
T, Lit T v Dng T, Nh gio h Khng hiu vn phm, kho lun v ng php Vit
Nam, Gng danh nhn, Gng hy sinh, Gng kin nhn, ch st , Gng ph n,
Nhng cuc i ngai hng, Tm hiu con chng ta, Th h ngy mai...
K t nm 1975 n nm mt (1984) ng vit thm c trn 20 tc phm di hi (phn
ln v Trung Quc hc) nh:
Mc hc, Hn Phi T , Trang T, Kinh Dch, o ca ngi qun t, Hi K...Tun T,
Golgol, Chekhos, v mt tc phm ln v S Trung Quc.
(Theo t in nhn vt lchs Vit Nam - NXBKHXH)

Li ni u ca Nguyn Hin L
Ti vit tp ny ch hng dn cc bn mun tm hiu trit l trong Kinh Dch, tc v
tr quan, nht l nhn sinh quan, cch s th trong Kinh Dch m ti gi l o Dch, o
ca bc chnh nhn qun t thi xa .
V vy ti b bt phn bi tan, huyn b v rn trnh by mt cch c h thng, sng sa
t tng ca c nhn.
Mc du vy, sch vn kh c, v cho cc bn tn cng, ti xin c t li hng dn
di y.
Vic u tin l c Bng Mc Lc bit qua ba ni dung ca sch .
Sch gm 2 phn:
- Phn 1: Gii thiu, c 6 chng, t I n VI.
- Phn II: Kinh v truyn: Kinh th ti dch trn 64 qu, Truyn th ch dch H t truyn.
Phn I - Chng I v II quan trng, bn nn c k:
- Chng III c nh v hiu c ngh Kinh Dch.
- Chng IV rt quan trng, nn c rt k, ch no khng hiu th nh u ngai l
sau coi li.
c xong Chng IV ri, nn hy tm nhy chng V v VI m c tip ngay bn dch 64
qu trong phn II.
Mi ngy ch c 2,3 qu thi, c k cho hiu . c c mi qu th nhng qu sau
s thy d hiu.
Chng IV gip bn hiu 64 qu, m 64 qu cng gip bn hiu thm chng IV, v vy
trong khi c 64 qu bn nn thng tra li chng IV, lc bn s hiu nhng ch
nh du ngoi l m ln u tin bn cha hiu .
Cng vic xong ri, bn c k Chng V v VI Phn I v lc ny bn hiu c ngha
trong hai chng quan trng , nht l Chng VI. c ln u d k ti u cng cha
gi l hiu ht, nht l cha nh c g nhiu .
Ngh mt thi gian, bn nn c li ln th nh, ln ny mau hn ln trc.
Ri lu lu bn nn coi li nhng ch bn cho l quan trng cn nh .
Mun hiu thm Kinh Dch, bn nn tm c nhng sch ti gii thiu trong cun sch
ny.
Cch tm mt qu.
Mi qu c s th t ca n trong kinh, thnh phn v tn.
V d: Qu (hnh qu hai m, hai dng, hai m) s th t l 62, thnh phn l Li (hai m,
mt dng) trn, Sn (mt dng hai m) di, tn l Tiu Qu.

Chng 1 :

NGUN GC KINH DCH V NI DUNG PHN KINH

NGUN GC:
Mt sch bi m thnh sch trit.
Khp th gii c l khng c b sch no k d nh b Kinh Dch.
N l mt trong ba b kinh c nht ca Trung hoa, sau Kinh Thi v Kinh Th, nhng ngun
gc ca n - tc bt qui - th c th sm hn vo cui i n, 1.200 nm trc Ty Lch.
N khng do mt ngi vit m do nhiu ngi gp sc trong mt ngn nm, t Vn Vng
nh Chu mi n u i Ty Hn n mi c hnh thc gn nh hnh thc ngy nay chng ta
c bit t Ty Hn n nay, trn 2.000 nm na, thi no cng c ngi tm hiu n
thm, em ring ca mnh v t tng ca thi i gii vo n, khin cho ngha v cng
dng ca n mi ngy mt nhiu v mt xa ngun gc.
Do , khng th gi n l tc phm ca mt nh no c, khng phi ca Khng gia cng
khng phi ca Lo gia, v V ng, tc gi b Trung Quc trit hc i cng (Thng v
n th qun) gi n l tc phm chung ca mt phi, phi Dch hc, m nhng ngi trong
phi ny gm nhiu trit gia xu hng khc nhau.
Mi u n ch l sch bi, ti cui i Chu thnh mt sch trit l tng hp nhng t tng
v v tr quan, nhn sinh quan ca dn tc Trung Hoa thi Tin Tn; qua i Hn n bt
u c mu sc tng s hc, mun gii thch v tr bng biu tng v s mc, ti i
Ng i n c dng trong mn l s i Tng n thnh l hc; ngy nay mt s nh bc
hc phng Ty nh C.G Jung tm l gia ni danh ca c v Raymond de Becker (Php)
mun dng n phn tch tim thc con ngi, coi n l mt phng php phn tm hc.
iu k d nht l mn "dch hc" n ch dng trn thuyt m dng , trn mt vch lin
________ tng trng cho dng, mt vch t ___ ___ tng trng cho m, hai vch
chng ln nhau, i ln cho nhau nhiu ln thnh ra tm hnh bt qui, ri tm hnh bt
qui ny li chng ln ln nhau thnh su mi bn hnh mi:Lc thp t qui .
Dng su mi bn hnh ny, ngi Trung Hoa din c tt c cc quan nim v v tr, v
nhn sinh, t nhng hin tng trn tri di t, nhng lut thin nhin ti nhng
dng, nhng cng vic thng ngy nh tr nc, ra qun, tr nh, ci hi, n ung , x
th...
Cc ng "Thnh" Trung Hoa qu thc c mt sng kin mi m, mt sc tng tng,
suy lun l lng, khin ngi phng Ty ngc nhin v c ngi u (J.Lavier) dng mt
vi qu gii thch mt vi hin tng khoa hc, s tin trin ca khoa hc.
S kin dng hai vch ging v tr, x hi tht t ai quan nim ni, cho nn ngay
ngi Trung Hoa to ra nhiu truyn thuyt gii thch ngun gc Kinh Dch.
Truyn thuyt v Kinh Dch.
Nhng truyn thuyt nhiu khi mu thun, v l, nh huyn thoi, nhng v c nhiu
ngi tin chc hoc nh phi chp nhn v khng c thuyt no hn cho nn chng ta cn
bit qua, ch i su th theo ti, ch mt th gi v ch.
1. Truyn thuyt vua Phc Hy to ra bt qui:
Theo T Hi th Phc Hy cn c tn l Bo Hy, Thi Ho v.v. . . l mt trong ba ng vua thi
Thi c, hai ng kia l Tai Nhn, Thn Nng. Phc Hy dy dn sn bn, nh c, nui sc
vt, to ra bt qui v th kh (vn t, kh c).
Khng hiu Phc Hy th k no, c sch ni l th k 43, c sch ni l th k 34 trc
Ty Lch ng lm vua 115 nm, truyn c 15 i, ri ti Tai Nhn dy dn di cy hay
c hai ming g vi nhau m ly la. Thn Nng dy lm rung.
Nh vy th Phc Hy khng phi l tn mt ngi (cng nh So Th, Tai Nhn Th, Thn
Nng Th), ch l mt tn ngi i sau t ra tng trng mt thi i, thi i dn tc
Trung Hoa cn n lng l, sng bng sn bn, hi lm, cha th c vn t c mun
ghi chp vic g th dng cch buc nt (kt thng) hoc ly nhn gch nhng vch ln
mt khc cy nh mt s dn tc lc hu hin nay cn sng tha tht gia Phi Chu, c
Chu, Nam M Chu.
Ni bt qui th c t thi , cch thi chng ta nm, su ngn nm th n ch c th l
nhng vch nh du cho d nh, nh nhng con s thi, ch khng c g khc (chng
ti s tr li im ny on sau)
a) Thin H t thng truyn Chng 11:
- sng H hin ra bc , sng Lc hin ra trang ch, thnh nhn phng theo (H Xut
, Lc Xut Th, Thnh Nhn Tc Chi)
Tuy an khng ni r, nhng t n vo ton thin th phi hiu rng Phc Hy phng
theo bc hin ra sng H, trang ch hin ra Sng Lc vch ra bt qui.
b) Thin H t h truyn, Chng 2 chp r hn:
* Ngy xa h Bo Hi (tc Phc Hi) cai tr thin h , ngng ln th xem cc hnh tng trn
tri, ci xung th xem cc php tc di t, xem cc vn v ca chim mung cng
nhng thch nghi vi tri t (ca tng min), gn th ly thn mnh, xa th ly vt, ri
lm ra bt qui, thng sut cc c thn minh v iu ha ci tnh ca vn vt (C gi
Bo c ngi c l Bao Hi th chi vng thin h d, ngng tc quan tng thin, ph
tc quan php a, quan iu th chi vn d thin a chi nghi, cn th ch thn, vin th
ch vt, th thy tc bt qui d thng thn minh ch c, d loi vn vt ch tnh).
Nh vy l ngay trong Kinh Dch c hai thuyt mu thun nhau ri, u dng Tu, mt
vn ho i Bc Tng vch ra ch mu thun trong tp: Dch ng T Vn. i ng
bo: an trn (chng 11 thng truyn) ni rng bt qui l do tri sai long m sng
H i ln m giao cho Phc Hi, khng phi do ngi lm ra (phi nhn chi s vi, th thin chi
s ging ), an di (chng 2 h truyn) li bo bt qui l do ngi lm (Phc Hi xem
cc hin tng trn tri di t m vch ra), bc hin trn sng H khng d g ti (th
nhn chi s vi, h bt d yn), vy th bit tin thuyt no?
Cu H xut , Lc xut th, thnh nhn tc chi dn trn li m m na, v ch thnh
nhn khng ch r ai, mt ng thnh hay nhiu ng thnh ?
C ngi hiu l 2 ng thnh. Phc Hy v vua V nh H (2-205-2.197)
Do pht sinh ra ti 4 thuyt:
- Phc Hy xem xt cc hin tng trn tri m vch ra bt qui (ngi i sau gi l Tin
thin Bt Qui)
- Phc Hy phng theo H (bc hin sng H) m vch ra bt qui.
- Phc Hy phng theo c H ln Lc Th ( trang ch xut hin sng Lc) m vch ra
bt qui, H v Lc Th vy l cng xut hin trong i Phc Hi (thuyt ny ca Du
Dim i Tng).
Lc Th khng xut hin i Phc Hy m xut hin trong i vua V nh H, ngha l
khong mt hai ngn nm sau, v vua V phng theo n vch ra bt qui (ngi i sau
gi l Hu thin bt qui). Bt qui ny cng y ht bt qui trn, ch c v tr cc hnh l
khc thi (ti s xt trong mt an sau) v t ra Cu tr hng phm, tc chn lai v
qui phm ln ca tri t, ni cho d hiu l chn phng php cai tr thin h. Nhng
Cu tr hng phm chng lin quan g ti Kinh Dch c.
V H , truyn thuyt bo rng i Phc Hy c mt con Long m (lai nga thn, hnh
th nh con rng mnh xanh lc c vn , xut hin trn sng Hang H, i mt bn d,
bn l sch mnh tri ban cho Phc Hi tr thin h. Nhng i sau mi khi c thnh
vng xut hin nh i vua Nghu, vua Thun . . .u c tri ban cho H .
Cn v Lc Th th trong khi vua V tr thy, thy mt con ra thn cng do tri sai xung
hin ln sng Lc mt chi nhnh ca sng Hang H trn lng c nhng nt m t 1
n 9.
Thuyt H chc kh ph bin i Chu, chnh Khng t cng tin. Lun ng, Thin t
Hn, bi 8, ng than th vi mn : chim Phng chng n, bc chng hin trn sng
(Hang) H, ta ht hy vng ri (Phng iu bt ch, H bt xut , ng d h ph! Chim
Phng v H m xut hin l im thnh vng ra i, Khng t khng thy hai vt ,
cho rng thnh vng khng ra i, o ca ng khng sao thi hnh c. C th ng cng
tin rng i Phc Hi c H xut hin, cn nh ng c cho rng Phc Hi phng theo H
m vch ra bt qui hay khng th khng c g lm chc (trong mt chng sau, chng ti
s ch r H t truyn thng v h khng phi ca ng vit).
Hnh H v Lc Th hi mi xut hin ra sao, khng ai bit. Ngi ta bo n mt t th
k th VII trc TL. (ngha l trc thi Khng t hn 100 nm), mi ti thi Hn V
(149-86) tc nm th k sau, mt ngi chu i th mi hai ca Khng T, l Khng An
Quc, mt hc gi, i thn ca V khng hiu cn c vo u lp 2 hnh , truyn
li i sau, ri li mi n i Tng Huy Tn (1101-1125) khong mi hai th k sau
Khng An Quc, hai hnh mi c in trn sch nh chng ta thy di y:
H Lc Th

C trn hai hnh (gi chung v tt l th) nhng vng trn trng u l s dng (l),
nhng vng trn en u l s m (chn)
- Trn hnh H , hng a v b, mi hng c 5 vng en, cng vi nhau thnh 10, 10 l s
m.
- Chng ta nhn thy c nhng s l: 1, 3, 5, 7, 9 cng li l 25, v nhng s chn: 2. 4. 6.
8. 10 cng c li l 30.
- Cng 25 (l) vi 30 (chn) c 55.
- Trn hnh Lc Th, c nhng s l: 1, 3, 5, 7, 9, cng c li l 25, y nh trn H , cn
s chng ch c 2, 4, 6, 8, cng l 20.
- Cng 25 (l) vi 20 (chn) c 45.
Nhng vng trn (c ngi gi l nt) trn Lc Th c b tr trn mnh con ra thn nh
sau: u i chn, ui mt, hai vai (hay hai chn trc) 2 v 4, hai chn sau 6 v 8, gia
lng 5.
Chng ti xin c gi : long m l mt con vt trong huyn thai, con ra thn m
mang trn lng nhng vng trn en trng nh vy cng l mt huyn thai na! Sao 2
hnh ging nhau th: S dng (l) u l 25, gia u c s 5, nhng vng trn y ht
nhau m sao hnh bn phi khng gi l nh hnh bn tri, li gi l th, nht l so snh
nhng hnh vi hnh bt qui th d giu tng ti my cng khng th bo rng bt qui
phng theo hai hnh c.
iu ny cng rt ng na. Trn hnh Lc Th, n t tri qua phi ta thy:
- Hng trn c nhng s: 4 (vng en), 9 (vng trng), 2 (vng en).
- Hng gia c nhng s: 3 (vng trng), 5 (vng trng) 7 (vng trng).
- Hng di c nhng s: 8 (vng en), 1 (vng trng), 6 (vng en).
- Ta th sp xp nhng con s thnh mt hnh vung nh di y (gi l hnh ma
phng)

492
357
816

Ri cng nhng s theo hng ngang:

Hng trn: 4 + 9 + 2 = 15
Hng gia: 3 + 5 + 7 = 15
Hng di: 8 + 1 + 6 = 15
Cng theo hng dc:
Hng bn tri: 4 + 3 + 8 = 15
Hng gia : 9 + 5 + 1 = 15
Hng bn phi: 2 + 7 + 6 = 15
Cng theo hai ng cho ca hnh vung cng c 4 + 5 + 6 = 15 v 2 + 5 + 8 = 15
Hnh vung k d , ngi phng Ty cng tm thy t thi c, dng n lm ba, cho
nn gi n l Carr magique: ma phng.
Trong thin nhin u c hnh nh vy, phi l do c sng to ca lai ngi.
R rng l Khng An Quc hay mt ngi no khc ba ra c ging v tr bng nhng
con s, to nn mn tng s hc cc k huyn b.
Do m i sau c ngi ln ting mng Khng An Quc l k c ti nng nht vi thnh
nhn (m ch Khng t, c t 12 i ca Khng An quc) , lm cho kinh Dch mt
ngha trit l su xa i m bin n thnh mt tc phm v ngha l. Thc ra ngi u tin
c ti l k vit Chng 9 H t thng truyn kia (coi phn dch sau). Khng An Quc
cn c vo ch khng han tan pha ra ht.
Nhng b ngi ny mng th li c ngi khc khen l c cng vi Dch hc, lm cho
ngha Kinh Dch thm phong ph v Kinh Dch nh mt phn thnh mt k th.
KIN MT S HC GI NGY NAY
Thuyt Phc Hi phng theo H , Lc Th m vch bt qui nht nh l khng th tin
c, m thuyt ng xem xt cc hnh tng trn tri, cc php tc di t, cc vn v
ca chim mung th cng rt kh chp nhn.
T u th k n nay, ngi ta o c An Dng (tnh H Nam ngy nay) hng vn
hng c gip ct (mai, ym ra v xng vai, xng chu ca tru, b, nga . . .) i
Thng (1766-1401), trn thy khc nhiu qu bi. y l mt qu trch trong cun East
Asia The Great tradition (Modern Asia ditions Tokyo 1962)

Ba ch bn tri l ba ch gia l hai ch bn phi l hai ch di cng l

ngha l: Ngy Tn mo hi qy thn (bi): ngy hm nay, ngy Tn, c ma hay khng
ma?
Chng ta thy, ch thi nay cn phng pht nh ch thi , nht l nhng ch :
Nhng trn nhnggip ct v c trn nhng ng i Thng, tuyt nhin khng thy
hnh bt qui. S thc l t i Thng v trc cha c bt qui. Ngi i Thng ch mi
bit li bi bng ym ra gi l bc . ngi ta ly ym ch khng phi mai con ra (v
ym mm hn, d nt hn mai), dng mi nhn m vo nhng ch lm, ri h trn la
nhng ch lm nt ra, ri ty vt nt c hnh ra sao m an qu tt hay xu.
Cui i n hay qua i Chu ngi ta mi tm c cch bi bng c thi (ting khoa hc gi
l Achillea sbirica), mt th cy nh cao khang mt thc nh cy cc, c hoa trng hoc
hng nht. Cch bi gi l ph v dng bt qui m an, gin d hn cch bi bng
ym ra. V hnh nt nt trn ym ra khng c hn li kh bin gii, cn nhng qu v
ho trong php bi bng c thi c hn, li di mi qu, mi ho c li an sn, nht
nh, khi bi gp qu no, ho no, c theo li an sn m suy lun, cng vic d dng
hn nhiu. V vy m php bi o mi u gi l d : d dng. Ch d ny vi ch dch l
mt. V sau, khng bit t thi no mi gi l dch.
Theo thuyt ca D Vnh Lng trong tp san Nghin cu Lch s ngn ng ca Trung
ng nghin cu vin (Phng Hu Lan dn trongTrung quc Trit hc s - Chng 15), th
bt qui ch c th xut hin trong i n, t cui i thng n u i Chu, v bt qui
to ra ch bi.
Li cn mt thuyt mi na ca Trn Thc am trong tp Tiu Hc thc t Gio bn do
Nghim Linh Phong dn trong tp Dch Hc Tn Lun (Chnh trung th cc n hnh i
Bc 1971) Trn thc Am cho rng bt qui ch l nhng con s thi xa Trung hoa cha
dng thp tin php (numration dcimale), cha n mi ch 7 s thi, tc ch dng tht
tin php.
1, 2, 3 , 4, 5 , 6, 7
S 7 ngc li vi s 1 v a v ca n nh a v s 10 trong thp tin php, cn qu
(ai) ngc li vi qu (cn) s 2, l s my th ti khng bit.
H Trn cn bo v dng tht tin php cho nn thi gi by ngy l mt tun, cng
ngi cht th 7 tun tc 49 ngy gi l mn tht; t i n, i Chu tr i mi dng thp
tin php, v truy nim ngi cht khi c 10 tun (mi tun 10 ngy) tc 100 ngy. i
sau, ngi Trung Hoa truy nim theo c hai cch .
Thuyt ny mi qu, ngc li vi thuyt trn v v nu vy th bt qui phi c t i
Thng, tr v trc, sao khng thy trn cc gip ct ? V li nu hnh trn gip ct chng
ti sao li trang trn ng l i Thng th i , ngi Trung bit kt hp thp
can (gip, t, bnh, inh . . .qu) vi thp nh chi (ti, su, dn, mo .. .hi) ch ngy,
thng v nm th l no li khng bit thp tin php ? V nhng l m chng ti cha
dm tin Trn Thc Am.
Do Lng nghi thnh T tng ri thnh Bt qui.
Tm li, bt qui do ai to ra, t thi no, ti nay vn cn l mt b mt, sau ny cng
khng chc g tm ra c manh mi.
By gi chng ta c hy tm cho rng n c trc i Vn Vng nh Chu (th k XII tr.
T.L) v do mt hay nhiu b c siu qun v danh no dng hai vch lin v t chng
ln nhau, thay i ln nhau m to nn.
Trong i Cng Trit Hc Trung Quc Thng tr.451, chng ti ch mt cch chng
cc vch trch trong Kinh th ch yu ca Si Trm.
Di y l mt cch na.
Mi u ch c lng nghi l dng (vch lin) v m (vch t)
,
Chng ta ly dng chng ln dng , ri ly m chng ln dng, c hai hnh tng
,
Bn y cng vy, chng ta ly m chng ln m, ri ly dng chng ln m, c hai
hnh tng na:
,
(vch dng, vch dng)1
(vch m, Vch dng)2
(vch m, vch m)3
(Vch dng, Vch m)4
Nh vy c bn hnh tng, gi l t tng.
T tng c tn l thi dng, thiu dng, thi m, thiu m.
Chng ti theo V ng gi hnh 1 l thi dng, hnh 2 l thiu dng, hnh 3 l thi m ,
hnh 4 l thiu m. Do l chng ti dn trong i Cng Trit hc Trung Quc Thng,
tr 171, nhiu sch cho hnh 4 l thiu dng, hnh 2 l thiu m
T tng tng trng cho nht, nguyt, tinh thn (mt tri, mt trng, nh tinh v hnh
tinh .)
V trong tp ny chng ti ch ch trng n bt qui, n phn trit hc, nn khng xt v
t tng thuc v thin vn hc.
Sau cng chng ta ly dng ln lt chng ln c bn hnh trn, theo th t 1, 2, 3, 4
Ri ly m ln lt chng ln cng c bn hnh theo th t 3, 4, 1, 2 c:
Cn (I), ly (II), Cn (III), Tn (IV) ,
Khn (V) , Khm (VI), oi (VII) , Chn (VIII)
Nh vy c ht thy 8 hnh gi l bt qui, tm qu. Mi qu c 3 vch gi l 3 ho xut
hin ln ln t di ln, cho nn khi gi tn cng khi an qu, phi m, xt t di ln,
ho di cng l ho 1, ri ln ho 2, ho 3.
: Cn (hay kin) vi thin l tri c c cng mnh, l n ng.
: khn vi a l t, c c nhu thun, l n b.
: li vi ha l la, sng.
: Khm vi thy l nc, him tr.
: cn vi sn l ni, yn tnh.
: oi (hay oi) vi trch l chm(m), vui v.
: tn vi phong l gi, vo.
: chn vi li l sm, ng
Tm qu cn nhiu ngha na, nh ngha v cc ngi trong nh, v phng hng,
mu sc, lai vt . . . , nhng chng ta hy bit by nhiu thi.
iu cn nht l cc bn tr phi thuc r 8 hnh trn, h trng thy hnh no, chng hn
hnh (Tn) th phi gi c tn ca n, v tn vi phong, ngc li h nghe thy ni qu
tn, hay ch nghe thy ni phong, l phi v ngay c hnh n.
Ngy xa, nh Nho dng mt thut nh, l hc thuc lng 8 cu di y:
Cn tam lin (ba vch lin)
Khn lc an (su vch t)
Chn ngng vu (bt nga)
Cn Phc uyn (chn p)
Khm trung mn (y trong)
Li trung h (rng trong)
ai thng khuyt (h trn)
Tn h on (t di)
Nhng bn no khng bit ch Hn c th theo cch ny ca ti:
Trc ht chng ta b qu Cn v qu Khn i v ai cng cng nh ngay ri, cn li 6 qu
m c 1 ho m (mt vch t), tc qu Li , qu ai , qu tn , 3 qu cn li khm , cn ,
chn u c mt ho dng mt vch lin.
Chng ta ch cn nh v tr ba vch t trong 3 qu c 1 ho m thi.
Qu Li l la th vch t gia, nh hnh ming l.
Qu ai l chm (m) th vch t trn cng, nh ch trng trn mt t .
Qu tn l gi th vch t tt phi di cng . Vch t, m tng trng s mm mi,
du dng ca gi.
Nh nh vy ri th v c ba qu v hai ho kia ca mi qu l vch lin (dng).
V c 3 qu ri th v c ba qu tri vi chng v ngha cng nh v cc vch:
Khm (nc) tri vi (li (la), th gm mt vch lin gia cn li hai vch kia t
Cn (ni) tri vi ai (chm) ni th ni ln trn mt t, chm th trng xung vch lin
trn cng.
Chn (sm): tri vi Tn (gi) Sm ng mnh, gi thi nh - vch lin di cng
Tin thin v hu thin bt qui:
Tng truyn l tm qu mi u Phc Hi sp theo vng trn hnh I bn tri, ri sau Vn
vng sp li theo hnh II

Hnh I : Tin thin bt qui

Hnh II: Hu thin bt qai
Thuyt cha tin c : khng c g chng rng bt qui trc thi Vn Vng c phi
sp nh hnh I khng, m trong phn kinh ca Chu dch cng khng c ch no ni ti vic
Vn Vng sp li bt qui.
Ch trong phn truyn (Thuyt qui truyn, Chng III) chng ta thy cu ny: Tri v t
v tr nh ri, ci kh (kh lc) ca ni v chm thng vi nhau, sm gi ni ln vi nhau,
nc v la chng dit nhau, tm qu cng giao vi nhau (Thin a nh vi, sn trch
thng kh, li phong tng bc thy bt tng x, bt qui tng thc).
Trong an tc gi sp bt qui thnh tng cp tri nhau nh trong hnh I: cn vi khn,
cn vi ai, chn vi tn, li vi khm.
Nhng trong Chng V cng thuyt qui truyn li c cu xut h chn: V ch t trn
tri xut hin phng chn, th li hp vi hnh II v hnh ny t chn phng ng
(phng mt tri mc) cn hnh I t chn ng bc (chng ta nn nh trn cc bn
thi c ca Trung Hoa, bn phng t ngc vi bn ngy nay ngha l h t bc
di, nam trn, ng bn tri, ty bn mt).
Hnh I gi l tin thin bt qui, hnh II l hu thin bt qui. Hai tn khng c trong
Kinh Dch, hin nhin l do ngi i sau, hoc mt i Hn, hoc Thiu Khang Tit t ra.
Tin Thin bt qui c ngha l bt qui tng trng v tr (thin) hi u, hu thin bt
qui tng trng v tr hi sau. Hi u l hi no? Hi sau l hi no? Khng ai bit chc.
C ngi ging hi u l hi v tr cn v hnh, hi sau l hi v tr thnh hnh. V l:
khi v tr cn v hnh th sao c ni, c chm?
C ngi li ging tin thin bt qui l nhng hin tng xy ra trn cc thin th (ngha l
khi v tr thnh hnh), cn hu thin l nhng hin tng trn mt t (Bu Cm: Tm
hiu Kinh Dch Si gn 1957) . Vy l trn cc thin th cng c tri, c t, c ni,
chm . . . nh trn tri t ?
C ngi em thin vn hc ca phng Ty m ging tin thin bt qui, chng hn bo
Cn gm ba ho dng, tan l dng kh, sng rc r chnh l mt bin la, mt nh tinh,
khn c ba ho m, tan kh m, en lnh, c th v cc sao en ti ca nh thin vn hc
Emile Belot v.v. (Bi Th Bch Trm Thin Vn Hu 1942 do Nguyn Duy Cn dn
trong dch hc tinh hoa_Saigon 1973)
T khi my s hc gi i Hn dng Kinh Dch ging v thin vn, ngun gc v tr,
nht l t khi c hai hnh tin thin v hu thin bt qui, chc c nhiu ngi cn c
vo hai hnh y, ri vo hai hnh H , Lc Th m lp ra nhng thuyt mi sau ny khoa
hc thin vn ca phng Ty c mt pht kin no mi th tt s c nhng ngi ging li,
tin thin v hu thin cho hp vi nhng pht kin mi. Ch c tm hnh hai mi bn vch
lin v t, cho nn s rt d gy s tng tng ca con ngi.
So snh hai hnh I v II, chng ti thy v tr ca cc qu thay i ht: hnh I, Cn Nam,
Khn Bc, L ng, Khm Ty Hnh II, Cn Ty Bc,Khn Ty Nam, Li nam,
khm bc
Nu qu l do vn Vng sp li bt qui thi ti sao ng li thay i nh vy? ng Li
phng Nam, c l, m Khm phng Bc, k nh cng c l. V Khm tri vi Li, nc
tri vi la, Bc tri vi Nam. Nhng ti sao ng khng cho Cn i vi Khn, nh trong
hnh I? m cho n vi Tn? v khn i vi Cn
Chng ti th tht khng hiu ni. Kinh Dch khng ging g cho ta v nhng im c.
Trong Kinh Dch cn c nhiu iu kh hiu na, chng ta nh phi chp nhn thi(1).
Trng qui:
Chng ta bit lng nghi chng ln nhau mt ln thnh t tng, chng ln mt ln na l
bt qui.
Ch c 8 qu vi 24 ho th khng th din c nhiu hin tng, s vic, nn li phi
chng ln thm mt ln na. ln ny khng ly 1 vch m hay dng nh ln th nh, m
ly trn mt qu chng ln tt c 8 qu; chng hn thy qu Cn chng ln cn v 7 qu
kia, ly qu Li chng ln Li v c 7 qu kia, nh vy mi qu thnh ra 8 qu mi ,tm qu
thnh 64 qu mi, mi qu mi gm 6 ho, cng l 64 x 6 : 384 ho, tm din c
kh nhiu hin tng ,s vic ri. Ti y ngng, v nu chng thm na th nhiu qu , s
ri nh bng bong.
Su mi bn qu mi ny gi l trng qui (qu trng) phn bit vi tm qu nguyn
thy gi l n qui (qu n).
Ai lm cng vic trng qui ? C bn thuy:
Vng Bt (i Ngy) cho rng Phc Hi to ra bt qui ri t mnh trng qui.
Trnh Huyn (i Hn) cho rng Thn Nng trng qui.
Tn Thnh (khng r i no) cho l vua V nh H.
T M Thin (i Hn) cho l Vn Vng.
Hai thuyt cui tri vi H t, v theo H t h truyn, chng II th:
Bo Hi mt ri, Thn Nng ln thay (.) ly hnh tng qu Ph hp (tc mt trong 64
qu trng) m ny ra cho dn hp ch, trao i sn vt. Vy l i Thn nng c trng
qui ri, i H v i Chu sau Thn Nng c my ngn nm, khng l cn lm vic trng
qui na.
M thuyt th nh cng kh tin. Thn Nng lm cng vic trng qui ri li do hnh tng v
tn mt qu ng to ra (qu Ph Hp) m ny ra hp ch? (coi phn II H t h,
cui Chng II)
Rt cuc, nu tin H t th phi chp nhn thuyt th nht: Chnh phc Hi to ra 8 n
qui ri thy n khng thng thn minh chi c, lai vn vt chi tnh (H t h -
Chng II), nn t trng, tc t chng cc qu ln nhau thnh 64 trng qui.
Nhng Phc Hi ( v c Thn Nng na) u l nhng nhn vt huyn thai v nh trn
chng ta ni, bt qui khng th c t i Thng tr v trc c. Vy th ch c th
do mt ngi no trong i n to ra bt qui ri c l Vn Vng i Chu lm cng vic
trng qui. Thuyt ny tri vi H t truyn tht nhng H t truyn ng tin hay khng?
a s cc nh Dch hc i sau chp nhn thuyt 1 v thuyt 4, cho nn chng ta thy h
dng c tin thin bt qui (h cho l ca Phc HI) v hu thin bt qui ca Vn Vng, do
c hai cch trng qui, mt cch theo tin thin bt qui, mt cch theo hu thin bt
qui.
Theo Tin thin bt qui, c th bt u t qu Cn hay qu khn. D bt u t qu no
th cch chng qu cng nh nhau: mi u theo chiu ngc kim ng h, gp qu Cn
(nu bt u t qu khn) hoc gp qu Khn (nu bt u t qu Cn) th ngng li, ri
quay tr li bt tip t qu bn cnh Cn hay Khn m theo chiu thun kim ng h,
chng nt cho ht tm qu.
Phng v 64 qu ca Phc HI coi cc trang sau bt u t qu khn (qu u
hng trn hnh vung gia ), cho nn di y ti cng chng theo cch .
KHN : chng ln khn thnh qu thun khn (qu s O trn Phng V S 0 ny do
ti nh, theo Leibniz, coi cc trang sau c gi s hiu ti sao).
CN: chng ln khn thnh qu s 1 trn .
KHM : -nt- 2 -nt-
TN : -nt- 3 -nt-
Ti y b chiu ngc kim ng h, bt t qu Chn ( bn cnh Khn) m theo chiu
thun kim ng h chng tip:
CHN: chng ln khn thn qu s 4.
LI : -nt- 5.
AI: -nt- 6.
CN : -nt- 7, tc qu Thin a B.
(Cn l thin, Khn l a, cho nn gi l Thin a, cn B l tn qu cho ngha ca qu:
b tc, nh b trong b cc thi lai
Th l ht mt vng bt u l Khn, cui cng l Cn. Mt qu Khn ra tm qu ng
hng u trn hnh gia Phng v, t s 0 n s 7.
Qua vng th nh, cng bt u t qu Khn m chng theo hai chiu: chiu ngc: Khn
chng ln Cn , Cn ln Cn, Khn ln Cn, Tn ln Cn; ri theo chiu thun: chn ln
Cn, Li ln Cn, ai ln Cn, cn ln Cn. c 8 qu na t s 8 n s 15 trn hng nh
gia hnh.
Nh vy chng 8 vng, c 8 hng, 64 qu, qu cui cng s 63 l qu Thun Cn.
Trng qui theo cch th nh, dng hu thin bt qui th bt u t qu Cn ri tun t
theo chiu thun kim ng h, chng:
Qu Cn ln cn, c qu Thun Cn.
Qu Khm ln cn, c qu Sn Thin i Sc, v.v. . ti qu cui cng l qe ai, c
qu Trch Thin Qui.
Nh vy l ht mt vng, c mt nhm 8 trng qui.
Qua vng th nh, bt u t qu Khm, li chng:
Qu Cn ln, c qu Thin Thy Tng.
Qu Khm ln (vn theo chiu thun) c qu Thun khm.
Qu Cn ln, c qu Sn Thy Mng v.v. . ti qu ai, c qu Trch Thy Khn.
Nh vy l ht vng th nh, c mt nhm 8 trng qui na.
Chng ht 8 vng ,c 64 trng qui.
Cch chng ny gin d hn cch trn, c nhiu sch dn, mc du khng ni r l ca
Vn Vng, nh v dng th t cc qu trong hu thin bt qui ca Vn Vng, nn chng
ti gi l sch ca Vn Vng.
Cui sch ny c mt bng 64 qu chng theo sch (coi Ph Lc biu 64 qu).
Chng theo cch no th kt qu cng nh nhau, v cng c 8 qu thun, gi l bt thun
(thun ngha l Cn li chng ln Cn, Khm li chng ln Khm, Cn li chng ln Cn .)
Ngai ra , cc sch bi v l s cn c mt cch sp qu theo tng nhm na nh:
Nhm Trng cn gm Thun Cn, Thin Phong Cu, Thin Sn n, Thin a B, Phong a
Quan, Sn a Bc, Ha a Tn, Ha Thin i hu.
1 Thun cn
2 Thin PhongCu
3 Thin Sn n
4 Thin a B
5 Phong i Qun
6 Sn a Bc
7 Ha a Tn
8 Ha Thin i Hu
Chng ta nhn xt s bin i ca cc ho dng thnh m theo th t: t di ln, ln
n ho 5 ( qu Sn a Bc) th bin ngc tr xung, m thnh dng.
- Nhm Trng Khm gm Thun Khm, Thy Trch Tit, Thy Li Trun, Thy Ha K T,
Trch Ha Cch, Li Phong Hng, a Ha Minh Di, a Thy s v.v. . .
- Trong mi nhm nh vy, qu Thun l qu ci, cn 7 qu kia l qu con. Cch ny chc
xut hin tr, t i Ng i hay i Tng v ch dng vo vic bi tan hay an s, nn
chng ta bit qua vy thi, khng cn nh.
Ni Qui v Ngai Qui:
Mi qu trng gm hai qu n, qu n, di gi l ni qui, qu trn gi l ngai
qui. V d qu Thin Phong Cu th Thin, tc Cn l ngai qui, Phong tc tn l ni qui.
Mi qu trng gm su ho, nh s t di ln: ho 1 gi l S, ho 2 gi l nh, ho 3 gi
ltam, ho 4 gi l t, ho 5 gi l ng, ho trn cng khng gi l lc m gi l thng
(c mt an sau c gi s hiu ti sao)
V d: Qu a Thin Thi:
Ho thng
Ho 5 Qu trn l Khn :a (Ngai qui)
Ho 4
Ho 3 Qu di l Cn: Thin (Ni qui)
Ho 2
Ho S
Gi l ni qui, ngai qui v sp theo vng trn th qu Cn trong (ni) gn trung tm,
cn qu Khn chng ln n, ngai (ngai), xa trung tm (coi Phng v 64 qu ca
Phc HI , tr.37, qu 56 trn vng trn)
V c vic chng ho v chng qu nh vy nn khi tm hiu ngha, khi an qu, phi xt
t di ln, t ho s ln ln ln ti ho thng.
Nhng khi gi tn qu th theo th t t trn xung, cho nn gi l a thin; cn ch Thi
sau tr ngha ca qu: Thi l yn n (nh thi bnh thng thun). Mt th d na: qu thy
ha k t.
c tn qu bn phi hiu ngay: ngai qui ( trn) l Khm (thy), ni qui ( di) l
Li (ha) , v v ngay c hnh di y:
Khm (thy)
Li (ha)
Ho s, ho tam, ho ng l dng, ho nh, ho t, ho thng l m. Cn K t l ngha
ca qu: thnh xong , qua sng .

NI DUNG PHN KINH

Ba lai Dch.
Tc phm u tin ni v kinh Dch l cun Chu L. Theo t in T Hi, tc phm ny mi
u c tn l Chu Quan, chp v quan chp ch quan li tc lc) i Chu, xut hin sau
i Khng t v Mnh t, kh ph bin thi Chin Quc, Lu Hm (con Lu Hng) di
thi Hn Ai v Vng Mng, mi i tn l Chu L.
Sch chp i Chu c ba lai bi, c quan thi bc gi ba lai dch: Lin sn Dch, Qui
Tng Dch v Chu Dch.
V ngun gc ca Lin Sn Dch v qui Tng Dch, c ba bn thuyt, u khng tin c.
Ngi th bo Lin Sn l ca Phc Hi, Qui Tng ca Hang , ngi li bo Lin Sn ca
Thn Nng, Qui Tng ca Hang , ngi li bo Lin Sn l dch ca Nh H, ly qu Cn
lm u (c l v Cn l ni, m Sn cng l ni); cn Qui Tng l dch ca Nh Thng, ly
qu Khn lm u (c l v Khn l t m Qui Tng c ngha l mun vt u t t sinh ra
ri li tr v t). Nhng hai lai dch u mt (m theo cc nh Kho C hc th t i
Thng tr v trc, cha h c hnh bt qui) ngy nay ch cn c Chu Dch.
C iu ny chc chn l cch bi bng c thi kh thnh hnh t trc thi khng t. Trong
b Xun Thu T truyn (ca T khu Minh) c chp nhiu chuyn bi c thi ca cc vua
Cha.
Khng T tuy khng cu o, khng bi, m trong Thin T L, bi 22 cng nhc ti tc hay
bi thi , v dn li ho t ho 3 qu Hng trong Chu dch.
V khng c thuyt no khc, chng ta c th chp nhn rng Vn vng (nh Chu) l ngi
u tin c cng vi Chu Dch.
Vn Vng tn l C Xng, l mt ch hu ca nh n, c vua Tr phong lm Ty B,
tc l Ch hu ln nht phng Ty, vo khang tnh Sn Ty ngy nay. ng c ti, c
c, c lng dn v nhiu ch hu theo ng, mun gip ng dit vua Tr tn bo, dm
lan. ng khng nghe h, vn trung vi vua Tr, v vy m Khng t trong Thin vi Chnh,
bi 20, khen ng l c hai phn ba thin h theo mnh m vn thun phc nh n
(khng cp ngi nh n); c ca nh Chu (tr Vn Vng) nh vy c th ni l cc cao
Nhng vua Tr thy thin h theo ng qu, m nghi ng ng bt giam ng vo ngc Du
Ly nm 1141, 2 nm sau (c sch ni l 7 nm) mi tha, giao cho ng cm qun chinh pht
cc dn tc ni lan. Nh c L Thng (La Vng) gip sc ng han thnh nhim v ri
mt nm 1135.
Trong khi b giam ngc Du L, c th ng lm vic trng qui, v chc chn l ng
t tn v tm ngha cho 64 qe, ri vit Than t cng li l qui t cho mi qu. Nh ng
m ngha mi qu mi tinh diu, li an mi tng i minh bch, m cng vic an
cng nht tr hn trc, khng cn c cnh mi quan thi bc an theo ring ca mnh
na.
Nhng li an ca ng rt ngn mi qu ch c mt cu, chng hn:
Qu Cn l nguyn, hanh, li trinh, ngha l qu c nhng c: u tin ln; thun,
thng, tin phi bn cht
Qu Thi l Tiu vng, i lai, ct, hanh ngha l : m qua dng li tt lnh hanh thng.
Qu K T l hanh, tiu, li trinh, c ct, chung lan ngha l: Vic nh th hanh thng, li
nhng phi vng ch. Mi u tt lnh, cui cng lan.
Khi ng mt ri, con ng l C Pht ln ni ngi Ty B, nm 1122 em qun dit Tr,
chm dt nh n v sng lp nh Chu, xng l V Vng v phong cha l Vn Vng.
V Vng t chc chnh quyn, v v dn chng; nhng lm cho nh Chu vng, thnh ln,
cho vn minh Trung Quc tin mnh l cng ca Chu Cng, em rut ca ng, tn l n,
m Khng T rt phc, sut i ch vic c ao lp c s nghip nh Chu Cng.
V Vng cht nm 1115, con l Thnh Vng, cn nh tui, ln ni ngi, Chu Cng lm
ph chnh, ht lng gi ngi cho chu, dp bn phn ng trong h, t chc ch phong
kin, sa i l nhc, m vn c th gi tip tc cng vic cha, nghin cu Dch.
Vn Vng mi ch t ra Than T gii ngha tan qu. Chu Cng t thm Ho T cho
mi ho ca mi qu, cng l 384 ho, gii ngha tng ho mt.
Chng hn qu Cn, di ho s (ho 1), Chu Cng vit: Tim long vt dng, ngha l:
rng, cn n nu, khng dng c.
Di ho 2, ng vit: Hin long ti in, li kin i nhn, ngha l : rng hin ln cnh
ng, ra mt k i nhn th li.
Di ho 3:qun t chung nht cn cn, tch dch nhc, l, v cu ngha l: ngi qun
t sut ngy hng hi t cng, n ti vn cn thn trng nh lo s. Nguy him , Khng
ti li v.v. .
Ti y Chu Dch mi thnh mt cun sch c vn t, ngha l, i sau gi l Kinh v chia
lm 2 thin: thng cho 30 qu u, h cho 34 qu sau. Nhng li Than v li Ho vn
qu n gin , t ai hiu nn i sau phi ch thch lm thm bn Thp dc. Thp l mi,
dc l cnh con chm , c bo Than t ca Vn Vng, Ho t ca Chu Cng t di
mi qu, mi ho, l hnh con chim ri, by gi thm Thp Dc, l thm lng cho con
chim.
Thp Dc c gi l Thp truyn. Ch truyn thi xa c ngha khc ngy nay: nhng li
gii thch kinh th gi l truyn: chng hn sch Xun Thu ca Khng T gi l Kinh, sau
c ba ngi gii htch, tc T Khu Minh, Cng DngCao, Cc Lng Xch, v phn gii
thch ca ba nh gi l T truyn, Cng Dng truyn, Cc lng truyn.
C truyn thuyt cho rng, Khng t vit thp dc. Trong chng sau tm tt ni dung
Thp dc chng ti s xt xem thuyt ng tin ti mc no.
Dch ngha l g? Chu Dch ngha l g?
Chng ta bit sch Chu L Bo i chu c ba lai Dch: Lin Sn Dch, Qui Tng Dch v
Chu Dch.
Nhng tn Dch do ai t ra, c t hi no th khng ai bit. Ngay n ngha ca n
cng c hai thuyt.
a) Thuyt c hu ht mi ngi ngy nay chp nhp l : bin i.
V ng nguyn, ch dch l bin i li c hai thuyt na. Mt thuyt bo ch , hi xa
khc nh vy [ k ] , tng hnh mt lai rn ta nh lai k nhng nc ta, rt d thay
i mu da, chng hn trn cy th bin thnh mu v cy hay l cy, xung di t th
bin thnh mu t : [ ] l ci u n, m [ ] l mnh v ui n. Mi u hnh tr lai k
nhng sau c ngha l d bin i nh k nhng, sau cng ch c ngha l bin i, m mt
ngha k nhng i.
Mt thuyt na bo dch [ ] gm ch [ nht ] nht l mt tri trn v ch [ nguyt ]
nguyt l mt trng di. Dch l thay i cho nhau nh mt trng v mt tri (mt tri
ln th trng mc), l di chuyn hai trn tri.
D theo ng nguyn no th dch cng c ngha l bin dch thay i. Vn vt sinh ra, ln
ln, ri gi, cht. Trong qu Cn, Vch dng ho s c mt ngha, ln ho 2, ho 3 . . .li
c nhng ngha khc. l bin dch.
Dch cn c ngha l giao dch. Ging c ging ci giao cm vi nhau ri mi sinh sinh ha
ha. Trong 8 qu n ho m, ho dng thay i nhau; trong 64 qu trng, cc qu n
thay i hco nhau. l giao dch.
Nhng trong s bin dch , vn cn nhng lut bt dch nh lut thnh n tt bc ri phi
suy, chng hn lai ngi v th cht khan 50 tui bt u suy, mt trng, trnri bt u
khuyt. Qu cn, vch dng ln n ho 5 l thnh cc, ti ho thng l suy. Mt lut bt
dch na l lut phn phc: khng c g m khng tr li (v vng bt phc: qu Thi) , nh
ht bn ma ri tr li Xun, nc rng st ri li dng ln . . .
Coi Chng VI sau, c gi s hiu r nhng ngha bin dch, giao dch, bt dch trong
kinh dch.
b) Thuyt c mi ngi chp nhn. Nhng vn khng khi c ngi thc mc:
Gii ngha ch [ dch ] nh vy rt ng, nhng kinh dch ch c ngha t khi n thnh
mt tc phm trit l cui thi Xun Thu trong thi Chin Quc; cn hi u i Chu n ch
l mt sch bi, ch cho ngi Trung Hoa mt cch bi mi bng c thi thay cch bi
bng ym ra, th n cha c ngha , m ch c ngha l gin d, v ch [dch ] phi c l
d, ngha l d dng. Di mi qu, c km theo mt li an nht nh, di mi ho cng
vy; Vin Thi bc bi c qu no, ho no th c theo li an km theo m suy lun,
so vi li bi bng ym ra, gin d hn nhiu, nn cch bi mi c tn l Chu D; cch bi
gin d ca nh Chu.
Thuyt ny khng phi l v l, v c vi nh ch trng, chng hn d Vnh Lng,
Phng Hu Lan nh trang trn ti ni.
V ngha ch chu [ ] trong Chu Dch c hai thuyt.
a) Mt thuyt, i biu l Trnh huyn (i Hn), bo Chu khng c ngha l nh Chu, m
c ngha l ht mt vng ri tr v (chu nhi phc thy), l chu lu trong v tr, l ph cp.
chu Dch c ngha l : o dch, ph bin khp v tr; l ht mt vng ri tr v. Trnh
Huyn ly l rng ba sch Dch i Chu: Lin Sn, Qui Tng, Chu Dch tn hai sch trn
khng ch thi i, th tn cun cui cng cng khng ch thi i. ( khi rm, chng ti
ch tm tt nh vy thi).
b) Mt thuyt na, i biu l Khng Dnh t (i ng) bc l , bo ngi ta gi hai
sch trn l Lin Sn, Qui Tng, khng thm ch dch sau, m Chu dch l c ch dch tc
l ch dch ny khng th tch khi ch chu c m nh vy Chu dch phi c ngha l
dch ca i Chu.
L lun ca Trnh v Khng u khng vng, v chng ta ch cn bit rng ngy nay mi
ngi u hiu chu l i Chu, m tn Chu dch xut hin sau Khng t, Mnh t v trong
Lun ng, Mnh T, ch thy dng tn Dch thi, khng dng tn Chu dch.
Mt cun sch rt quan trng m t ngun gc n ngi vit, thi i xut hin, ngha
ca tn sch u gy nhiu thc mc, my nghn nm sau cha gii quyt c, cng l
mt l khin cho Chu dch thnh mt k th.

Chng 2 :

NI DUNG PHN TRUYN

Ai vit thp dc?

C li on cho mi qu (Thon t tc Qui t), v li on cho mi ho (ho t) ri, th l
sch Chu Dch hon thnh. Ngi i sau ch thm nhng li ch gii. Khng c cun no
c nhiu ngi ch gii nh con . Ti u 9di Thanh c trn mt trm by chc
bn ch gii cn gia c, nu k c nhng bn tht lc, ch cn li ci tn th con s
phi gp hai, gp ba. Tip tc cho ti nay vn cn c ngi ch gii li, c c ngi Nht,
ngi u (c, Anh, Php . . . ) ngi Vit mnh na. V chc chn sau ny s cn thm
nhiu. ai cng mun xen kin ring ca mnh, ca thi i mnh v b Kinh .
Quan trng nht vn l ch gii u tin, tc Thp Dc, cng gi l Thp Truyn.
i a s cc hc gi Trung Hoa thi xa cho rng: Thp Dc l cng trnh ca Khng t.
Sch Hn th phn Ngh vn ch, bo Dch o thm h nhn canh tam thnh, th lch
tam c. Ngha l: o Dch rt thm thy, l cng ca ba v thnh, tri ba i mi xong. Ba
v thnh l Phc Hi, Vn Vng, Khng t; ba i l i thng c (Phc Hi), i trung c
(Vn Vng) i H c (Khng t). (Hn th cho cng vic vit qui t v ho t u l ca
Vn vng; nhng thuyt Chu Cng vit ho t c nhiu ngi chp nhn hn; v cc
thy bi ngy nay khi bi u khn c bn v Thnh: Phc HI, Vn Vng, Chu Cng, Khng
t)
Nhng Khng t c thc l ngi vitThp Dc khng? iu cn ng ng.
Trong tp Khng t, ti dn nhiu chng c rng mun bit i v t tng Khng t th
ch nn cn c vo Lun ng, nhng sch khc u khng ng tin.
Trong Lun ng ch c hai bi nhc ti Kinh Dch: bi T L -22, Khng t dn mt ho t
trong qu Hng; v bi Thut nhi 16, Khng t ni:Gia ng s nin, ng thp d hc
Dch, kh d v i qu hi (Cho ta sng thm t nm na, ti 50 tui nghin cu kinh
Dch, th c th khng lm li ln).
Bi sau, c ngi cho l chp sai, hai ch ng thp [] chnh l ch tt [ ] , ch
dch [] chnh l ch dic []. V phi chm cu nh sau: Gia ng s nin tt d hc, dic
kh d v i qu hi, dch l:Cho ta sng thm t nm na hc th cng c th lm li
ln.
D chp ng chng na, th bi cng nh bi trn ch chng t rng Khng T c
c Kinh Dch, ch khng c g chc chn rng ng vit v Kinh Dch.
Hung h trong Lun ng, ng khng h ging kinh Dch cho mn sinh, nh ging v thi,
th, l nhc. Mnh T, Tun t cng khng h ni ng vit Thp Dc, ch ni ng vit Kinh
Xun thu thi. M danh t Thp Dc ny khng h xut hin trong thi Tin Tn, mi ti i
Hn mi thy.
Ba l na:
1/ T tng trong Thp Dc rt tp, c t tng ca Lo t, c cu ging trong Trung, i
Hc.
2/ Trong Vn ngn v H t ( 2 truyn dc trong thp dc) c chp: T vit (ngha l
thy dy, hay Khng t dy), nh vy khng phi l ca Khng t vit ri.
3/ Ging vn cng nhiu ch khc nhau, ngha c ch thm thy, c ch rt tm thng,
khng th do mt ngi vit c, m do nhiu ngi trong nhiu thi vit ri ngi sau
gom c li.
Do nhng l , t i Tng, u Dng Tu, Dip Thch ng thuyt Khng t vit Thp
Dc (coi cun: Dch, ng t vn ca u Dng tu) , v gn y, t Khang Hu vi ti Phng
Hu Lan u nhn l u Dng Tu c l.
Nhiu lm th ta ch c th ni rng Khng t nghin cu Kinh dch, nhng v gi ch
ging cho mt s rt t mn sinh, v Thp Dc do mt phi dch hc i Chin quc gm
c Khng gia ln Lo gia, vit k trc ngi sau, do m hon thnh rt tr, c th l
cui thi Chin quc u i Hn khng th no ngay sau i Khng t c.

NI DUNG THP DC

S thc ch c Tht Dc truyn, nhng gm 10 Thin nn gi l Thp Dc :

I. Thon truyn : 2 thin.
II. Tng truyn 2 thin.
III. H t truyn cng gi l i truyn 2 thin.
IV. Vn ngn truyn 1 thin.
V. Tht qui truyn 1 thin.
VI. T qui truyn 1 thin.
VII. Tp qui truyn 1 thin.
Ngay ci iu gi mi thin l mt truyn cng v l ri; m c nhng trang sau, c gi
s thy s chia ba truyn u mi truyn thnh hai thin cng khng theo mt qui tc
chung no c.
V vy m s chia thin nh trn khng c mi sch theo. Chng hn bn c Phan Bi
Chu cho Thon truyn ch c 1 thin, ch l truyn; m li cho T qui truyn gm hai
thin, thnh 2 truyn.
Mt bn khc, James Legge dng dch, li cho Vn ngn truyn c 2 thin (mt cho 30
qu u, mt cho 34 qu sau) nh vy l ngoi Thuyt qui truyn v Tp qui truyn, mi
truyn ch c 1 thin, k l 1 truyn, cn 5 truyn kia, mi truyn c 2 thin, k lm hai
truyn; cng c li l 12 truyn ch khng phi 10 truyn.
Cch chia thin v gi thin l truyn, nh vy va v l va ln xn, cho nn chng ti
ngh phn truyn trong Kinh Dch ch nn coi l c 7 truyn thi.
Di y, ti tm tt ni dung by truyn .
I. THoN TRUYN
trn ti ni Vn Vng vit Thon t, tc li on cho mi qu: ng ch cho bit vn
tt mi qu tt xu ra sao, i khi cng cho bit ngha ra sao, ch khng ging ti sao.
Ngi vit Thon Truyn (theo V ng,sng sau Khng t, trc hoc sau Mnh t) ging
gii thm.
Th d: Qu Cn, Thon t ch c 5 ch: Cn, Nguyn Hanh, Li Trinh (coi trang 14).
Thon Truyn gii thch:
i tai cn nguyn, vn vt t thy, ni thng thin; vn hnh v th, phm vt lu hnh.
i minh chung thy, lc v thi thnh, thi tha lc long d ng thin. Cn o bin ho,
cc chnh tnh mnh, bo hp thi ho, ni li trinh, th xut th vt, vn quc hm ninh.
Ngha l: c nguyn ca cn ln thay, vn vt u nh n m bt u ny n, n thng
qut thin o ( l ging v c nguyn) Cn lm ra my, khin cho my bin ho, lm
ra ma, khin cho ma thm nhun khp, m vn vt thnh hnh thnh sc, sinh trng
n v cng ( l ging v c hanh).
Bc thnh nhn (i minh: cc sng sut) thy c c trc sau, c su ho ca qu Cn,
mi ho c mt v (ngi) nn thun thi m hnh o, nh ci 6 con rng (m ch su ho
dng ca qu cn) m thng ng c vng tri (khuyn chng ta nn ty thi m hnh
ng, lc no nn n th n, nn hin th hin, nn tnh th tnh, nn ng th ng). tm li
l o Cn bin ho, khin cho vt g cng gi c tnh mnh tri ph, gi c ci nguyn
kh cho thi ho (thi l rt). Bc thnh nhn ng u mun vt (theo o Cn) th vn
nc u bnh an v s ( l ging v hai c li , trnh)
Chng ta thy tc gi Thon truyn (sng i Chin Quc, sau Vn Vng c th by tm
trm nm) cho Kinh Dch c mt ngha trit l, ch khng phi ch bi na.
Thon truyn chia lm hai thin: thin thng gii thch thon t ca 30 qu u, thin h
gii thch thon t ca 34 qu sau. Nh vy l theo ng s chia thin trong phn kinh.
Theo Nghim Linh Phong, tc gi Dch hc Tn lun (chnh trung Th cc Hng Cng
1971). Thon truyn c nhiu ch thot vn, hoc cha gii thch, t tng c nhiu ch
ging Nho gia, nh on Thon truyn qu Cn dn trn, ngha rt ging.
- Cu ny trong Lun Ng thin Dng Ho: Thin h ngn tai! T thi hnh yn, vn vt
sinh yn, thin h ngn tai! (Tri ni g u! Bn ma vn hnh m vn vt sinh ra, tri
ni g u!)
- V cu ny trong Trung Dung: Tr trung ho, thin a v yn, vn vt dc yn (Cc
Trung ho th tri t u ngv tr m vn vt mi sinh.)
II. TNG TRUYN:
Gii thch ci tng ca mi qu. Cng chia lm hai thin: thin thng cho 30 qu u,
thin h cho 34 qu sau. Mi qu u thch ngha ci tng ca c qu (gi l i lng) ri
li thch ngha ci tng ca mi ho (gi l Tiu tng).
V ng cho l Tng truyn vit sau Thon truyn c hc gi li cho l vit trong khi nh
Tn t sch, cm Thi, Th, L, Nhc, Xun Thu v cc hc thuyt khc thi Tin Tn, tr
Chu Dch v l sch bi cho nn cc hc gi trong phi Nho gia mi nhn ch h , em
t tng trong i hc, Trung dung, Lun ng v Chu Dch, T thi hon hn (mn ci
thy cho hn nhp vo m sng li) m lm cng tc tuyn truyn. Cho nn trong Tng
Truyn c nhiu ch li rt ging ba b sch (Dch kinh Tn Lun tr.178)
C th k my chc th d, ti ch xin dn ba thi:
Lun ng ni: Qu tc vt dn ci (c li th khng s sa).
Qu ch, i tng truyn cng ni: Hu qu tc ci (c li th sa).
Trung dung ni: n c nhi dng thin (giu ci c m nu ci thin ca con ngi).
i hc ni: (C chi dc minh minh c thin h (ngi xa mun lm sng ci dc
sng trong thin h . . .)
Qu Tn i tng cng ni: Qun t d t chiu minh c (ngi qun t coi m t
lm sng ci c sng ca mnh).
Ri nhng danh t qun t, tin vng, i nhn . . trong i tng truyn c th ni l
mn trong lun ng, i hc, Trung dung a nhng t tng chnh gio ca nh Nho
vo, ch rt t lin quan ti mn bi.
Tng: c hai ngha:
- Hnh thi, nh trong cu: Ti thin thnh tng, ti a thnh hnh (trn tri thnh
tng, di t thnh hnh ) trong H t thng truyn.
- Biu tng, nh ch tngth nhtrong cu ny: Thin thy tng, kit ct hung, thnh
nhn tng chi (Tri r tng r l t trn hin ra? thy im lnh im d. ng
thnh nhn phngtheo m lp nn biu tng (H t thng truyn).
Ch tng trn trong Thin thy tng c ngha l hnh thi; ch tng di trong
thnh nhn tng chi, c ngha l biu tng.
Biu tng li phn bit lm hai th:
- Vt tng, biu tng mt vt (nh qu ly biu tng l la).
- tng, biu tng mt (nh qu Cn biu tng s cng cng; qu Khn biu tng
s nhu thun).
- Trong Tngtruyn, tng cdng nhiu hn c, nht l trong Tiu Tng. Tiu Tng
truyn ct gii ca mi ho, mt ho kh c th c mt hnh thi, kh l mt vt tng
c, nn thng din c mt tng, Richard Wilhem trong cun I Ching (bn dch ra
ting Anh ca nh Routledge v Kegan Paul London 1951) trang 257, nhn thy vy
cho nn bo nhng li giithch mi ho trong Tiu Tng truyn khng lin quan g ti hnh
tng c (do not deal in any way with images) v ng ng rng v lm ln m sp nhng li
vo tng truyn.
on trn chng ta bit Thon truyn gii ngha li on trong Thon T ca mi qu.
i Tng truyn li gii thch thm v tng ca mi qu na. Nh qu Cn, i tng
truyn chp:
Thin hnh kin, qun t d t cng bt tc : S vn chuyn ca tri t rt mnh (khng
lc no ngh), ngi qun t cng theo tri m t cng khng ngh.
l v ton qu. V ring mi ho Chu Cng t ra Ho t gii thch mi ho; i
sau li vit thm Tiu Tng truyn gii thch . . .(li Chu Cng), nhng li Tiu Tng
Truyn li ngn, nhiu khi ch lp li thi.
- Chng hn qu Cn, ho s, ho t ca Chu Cngbo:
Tim long vt dng (rng cn n nu, khngdng c), Tiu Tng Truyn lp li, ch
thm bn ch: dng ti h d : (ch Hn) . . . ngha l rng cn n nu, khng ng
dc, v ho dng di cng.
- Ho hai, Ho t l :
Hin long ti in, li kin i nhn (coi ngha trang trc) Tiu Tng ging l:
Hin long ti in, c thi ph d.
Ngha l: rng hin ln cnh 9dng, c ban b khp ni.
- Ho ba, Ho t l :
Qun t chung nht cn cn, tch dch nhc, l, v cu (coi trang trc) tiu Tng ging
Chung nht cn cn, phn phc o d.
Ngha l sut ngy hng hi t cng, tr i tr li, ct cho ng o l ( c ngha l cha
tin c).
Ba ho sau cng vy.
C i Tng Truyn ln tiu TngTruyn u c tnh cch gng p, v qu thin v lun
l, v o tr nc, x th ca ngi qun t, nn hiu khi b ngha ca Thon T, Ho
T.
V d qu L (s 56) Thon t ni v cch x th ca ngi tha hng u phi mm
mng, va t trng, gi c phm cch ca mnh; vy m i tng truyn li em p
dng vo vic hnh php, khuyn nh chc trch phi x on sng sut, thn trng, ng
giam ti nhn qu lu trong ngc.
Ho 2 qu Tim (s 53) ni v hon cnh mt ngi bt u tin c mt cch d dng,
nh con chim hng ri b nc m tin ln mt phin ln, vui v, ung dung, n ung
thnh thi. Tiu tng truyn khuyn: c ngi ta gip th phi lm g p li, ch
ng n khng.
ng l ci ging ca "Dch Kinh Tn Lun" ni.
Tm li, Tng Truyn tuy cng gip ta hiu thm c Thon t v Ho t, nhng t thi.
Thon truyn v i truyn u gii thch c qu ty theo nguyn tc, Thon truyn gii
thch li on (Thon t) ca Vn Vng, i tng truyngii thch " tng" ca mi qu,
nhng s phn bit , nhiu khi rt t nh, chung qui u l gii thch ngha ca qu; ch
khc Thon truyn theo st Thon t m i tng truyn th thng bn ra ngoi a thm
t tng o l vo.
Cn tiu tng truyn tuy gii thch " tng" ca mi ho, nhng a s ch lp li li
ho t ca Chu Cng ,ri ging thm v o l c khi lc , gng p.
III. H T TRUYN:
Cng gm hai thin thng v h nhng c l c v di nht ( cho nn cn c tn l i
truyn) m chia hai, ch c hai thin u cha nhng nhn xt linh tinh, nhng ch gii
chung v Chu Dch, sp t ln xn, khng theo mt th t no c.
Theo Chu Hi th h t vn l ca Vn Vng v Chu Cng lm ra ri buc (h: buc) di
mi qu, mi ho thnh li kinh vn ngy nay. Cn H t truyn l li Khng T gii thch
H t v ng thi bn v c i th ca kinh.
Li ca Chu Hi rt l m. Nu H t l nhng li ca Vn Vng v Chu Cng vit ra
ging thm v buc vo di mi qu mi ho, th tt phi phn bit c li no thuc qu
no, li no thuc ho no, ch sao li hu ht l nhng li bn v i th ca kinh, nh
chng ta thy ngy nay.
Xt ni dung H t truyn chng ta khng thy phn no l H t, phn no l H t truyn
gii thch H t, ch thy ton l nhng truyn, bn v:
L cn khn (thin thng -Chng 1)
Vic thnh nhn lm dch, (thin thng - Chng 2).
S to ln ca o dch, (thin thng - Chng 4, Chng 7).
L m dng (thin thng - Chng 5,6)
Cc con s i din trong dch v php bi (thin thng - Chng 9.)
Cng dng ca o dch (thin thng - Chng 10).
Vic bi (thin thng - Chng 11,12)
S tt xu trong qu v ho (thin h - Chng 1)
C nhn ly tng cc qu m to dng (thin h - Chng 2).
Lut tun hon v lun l trong dch (thin h - Chng 5)
Ho nh v ho t khc nhau ra sao, ho tam v ng khc nhau ra sao (thin h - Chng
9).
Xt chung v dch (thin h - Chng 12) v.v..
Nh vy li ca Chu Hi sai, chng ta chc chn rng Vn Vng v Chu Cng khng h vit
H t. M Khng T cng khng h vit H t truyn v c nhiu on bt u bng ch "T
vit" (Thy ni), chng hn on u chng 7 thin thng, on cui chng 8 thin
thng, on cui Chng 9 thin h v.v.. (coi phn dch cui sch).
Ch c th bo rng H t truyn do mn sinh xa ca Khng T chp li thi, m cng
khng phi ca mt mn sinh, tt phi l c mt nhm mn sinh chp. V ng bo truyn
ny xut hin chm hn hai truyn Thon truyn v Tng truyn. Ti ng rng c mt s
Chng nh chng 9 thin thng vit v cc con s, xut hin vo cui Chin Quc hoc
u Hn.
Chng ta nhn thy rng c trong Thon t, Ho t, Thon truyn, Tng truyn, khng h
thy ch dch , trong h t thng truyn, chng 4, mi xut hin ch : Dch d thin
a chun...(o dch lm chun ch vi tri t). Hai ch m dng cng ch xut hin
H t thng truyn, chng 5:- Nht m nht dng chi v o.(Mt m, mt dng gi l
o)
Cng trong truyn III ny chng ta thy ni n Bo Hi (PHc Hi), H , Lc th. Ni dung
ca truyn va nhiu v, va phong ph, cho nn chng ti s dch trong mt phn sau.
IV,VN NGN TRUYN:
Vn ngn truyn (ging v "loi vn" tc li kinh) tuy ngn nhng cng quan trng, cng c
nhng su sc, cng do Khng phi vit - theo V ng th vo i Tn.
Truyn ny chia lm hai thin: Thin thng bn v qu Thun Cn, thin h bn thm v
Thun khn (nhng nhiu sch ch k l mt thin), ni v ngha ca hai qu i vi Li,
Cn, oi, Chn, Tn) khng c bn thm nh vy, c l v khng c ngha g lin quan
cht ch vi con ngi nh hai qu Cn , Khn.
Li vn trong truyn th t ny c ch ging Trung Dung , i Hc, c ch ging vn Mnh
T. Nhng c khuyt im l khng u. C nhiu on su sc, li c ng, ng i,
nh on di y ging v ho 3 qu Cn: "T vit: "Qun t tin c tu nghip, Trung
Tn s d tn c d; tu t lp k thnh, s d c nghip d; tri ch ch chi, kh d c d, tri
chung chung chi, kh d tn ngha d, Th6 c c thng v nhi bt kiu, ti h vi nhi bt
u."
"Thy ni: Ngi qun t tin c tu nghip (s nghip). Gi trung tn tin c, sa li
ni (lp ngn) vng lng lng thnh lp s nghip; bit c nh th mi l bit n ni,
bit c n ni th lm cho n ni, do c th thy c o l vi diu; bit c ch
cui cng ca s vic th lm cho ti ch cui cng, do m gi c iu ngha. Cho nn
ngi qun t a v cao m khng kiu, a v thp m khng lo..?
R rng tc gi on chu nh hng ca i hc, Trung dung. Tri li c nhng cu
ngn khng din mt g mi, ch nh lp li li trong Tiu tng truyn, nh cu:
Tim long vt dng, h d
ri cu: tim long vt dng, dng kh tim tng.
Hai cu u trong Vn ngn truyn (qu Cn) so vi cu trongTiu tng truyn:
Tim long vt dng, dng ti h d c khc g u. Tht rm.
V vy chng ti s khng dch trn Vn ngn truyn, ch la t on b tc cho Thon
truyn, Tng truyn, m cho xen vo li ging hai qu Thun Cn, Thun Khn, phn
sau thi.
V. THUYT QUI TRUYN.
Ging v tm qu n cn bn.
Truyn ny ch c mt thin gm 11 chng ngn, bn nhiu v bi, ch dng vo vic
bi, v nhiu ch ngha rt ti, khng ai hiu c, nh cc chng 5,6,10,11; ni dung
cng khng u, vi on c th so snh vi H t truyn c, cn a s li rt th thin,
c ch thot vn.
ngha cc qu c t thi c, trc Khng t xa, ri sau mn sinh ca Khng T (V ng
cho l i Hn ) ging thm.
Chng ti s khng dch truyn ny, ch gii thiu vi on.
u truyn, tc gi vit:
Thnh nhn i xa lm Kinh dch gip vic thn minh mt cch su kn m t ra cch
bi c thi (Tch gi thnh nhn chi tc dch d, u tn u thn minh nhi sinh thi) .
Vy mc ch Kinh Dch l bi. Nhng qua chng 2, tc gi cng bo o lm ngi
phi thun vi o tri, o t:
Thnh nhn i xa lm Kinh Dch, l thun ci l v tnh mnh, cho nn dng ci o
tri l m vi dng, dng ci o t l cng vi mm, dng ci o ngi l nhn ngha,
gm tam ti (l ba ngi v tri, t, ngi) m gp i ln cho nn Kinh Dch vch su nt
m thnh qu chia ra m dng mm cng thay i nhau . .
Cho hiu mc ch Kinh Dch ri, tc gi ging ngha ca mi qu n: Cn l mnh,
Khn l thun, Chn l ng, Tn l vo, Khm l hm, ly l sng, Cn l ngn li, oi l
vui (cn kin d, khn thun d, chn ng d, tn nhp d, khm hm d, ly l d, cn
sc d, oi duyt d) Chng 7.
Sau cng t Chng 8 n Chng 11, tc gi cho bit mi qu tng trng cho nhng vt
g:
Cn l con nga, khn l con b, chn l con rng, tn l con g, khm l con ln, ly l
con tr, cn l con ch, oi l con d Chng 8.
Cn l tri, l hnh trn, l ng vua, l ngi cha, l ngc, l vng l bng, l sc thm,
l con nga tt, l con nga gi, l con nga gy, l con nga dn, l tri cy Chng
11.
Ly l la, . . l o gip m st . . .l bng ln . . l con ba ba, con cua, con t v . .
Chng 11.
Trch by nhiu chng ti thy c gi nhn c gi tr truyn ny ra sao ri. So
vi Kinh th nhiu ch khng ng, c th l ca mt bn thy bi t ra, ngi sau chng
phn on g c, c tom gp cho tht nhiu thi.
VI. T QUI TRUYN
C mc ch gii thch v th t cc qu. Trong bn Chu Dch ngy nay 64 qu khng sp
theo th t ca Trng qui ca Phc Hi (dng tin thin bt qui), cng khng theo th t
ca Vn Vng (dng hu thin bt qui) m theo mt th t ring: 1, thun cn, 2
thun khn, 3. Thy li trun, 4. Sn thy mng, 5. Thy thin nhu . . .S sp t ny
khng r c t thi no, do ai.
Tc gi T qui truyn, chc chn khng phi l Khng T (V ng ng l mt ngi i
Hn) ging cho ta ti sao li sp theo th t nh vy. Truyn tuy ngn m cng chia lm
hai thin: thin thng v th t 30 qu u, thin h v 34 qu sau. Theo tc gi th s d
chia nh vy l v thin thng m u bng hai qu Cn v Khn, ni v v tr, c nhng
lut trong v tr thin h m u bng hai qu Hm v Hng, ni v nhn s v nhng g
xy ra trong x hi. c tri t (Cn, Khn, tc v tr), ri sau mi c vn vt, nam n
(Hm), v chng (Hng), cha con, vua ti , l ngha v.v. l s din bin t nhin trong
v tr.
Nhng s thc, trong thin thng c rt nhiu qu ni v nhn s, nh Tng, S, ng
Nhn, C, Di, Ph hp . . .; m trong thin h cng c nhiu qu ni v lut v tr nh
Tim, Tn, ch, V t . . .Vy th t ca cc qu khng lun lun c ngha rnh r nh tc
gi mun.
Li thm nhiu khi ng c g cho c s lin lc v ngha gia qu trc v qu sau, chng
hn bo:
c tri t tc Cn v Khn ri vn vt mi sinh ra. y trong khong tri t l vn
vt, cho nn tip ti qu Trun: trun l y, trun l lc vn vt mi sinh ra; vn vt mi
sinh th cn non tr, m m, cho nn tip ti qu Mng; mng l m m, non tr, vt cn
non tr th phi nui, cho nn tip ti qu nhu: nhu l o n ung; n ung tt c kin
co, nn tip theo l qu tng; kin co th tt c c nhiu ngi ng dy, nn tip theo l
qu S: s l qun chng ng ngi v.v.
Chng ti khng bit ch trun thi xa c nga l y, l lc vn vt mi sinh ra khng,
ch cc b T Hi, T Nguyn ngy nay khng c ngha , ch c ngha l gian nan. C th
tc gi hiu rng khi mi sinh ra th gian nan, cng c l mt phn; cn ngha y m
thnh ra ngha gian nan th c l ti y ri, kh gi cho y hoi, cng cn c th hiu
c.
Nhng ti sao n ung tt c kin co? m kin co u c ngha ng ngi bng chin
tranh, nh m chng hn? S gii thch ca tc gi khng khi c ch khin cng.
Li gii thch v qu cu cng rt gng p. Qu trn n l qu Qui. Qui c ngha l
quyt, phn quyt; pht quyt xong ri th bit c lnh hay d, tt c ngi m gp g
(!), cho nn sau qu Qui ti qu Cu, Cu l gp g.
Li thm, gii thch, t qui truyn c khi dng mt ngha khc vi ngha trong thon t
v Ho t. Nh qu Nhu, T qui truyn dng ngha l cn thit, thc n, cho c s lin
lc v nga vi qu Mng (nh th) trn n: tr th cn c nui bng thc n cn
thit; nhng trong Thon t v Ho t th Nhu c ngha l ch i.
Qu Tiu sc cng vy: T qui truyn dng theo ngha sc l nui, m Thon t v Ho t
th cho sc l ngn cn. Qu i sc, Ho t cng cho sc l ngn cn (nhng Thon t li
cho l sc tch).
Mc du gng p nh vy, trong phn dch cc qu, chng ti cng s trch trong T qui
truyn m t ln u tng qu.
VII. TP QUI TRUYN
Sau cng l T qui truyn gii thch linh tinh (tp) v mt s qu.
Truyn ch c mt thin gm nhiu cu ngn. Mi cu thng gom hai hoc bn, su qu
m gii ngha rt vn tt, chng cho ta bit thm c g c, nhng c vn hoc li i
nhau, nh:
Cu u : Cn cng, khn nhu, t lc s u, lm, quan chi ngha hoc d hoc cu (Qu
cn th cng, qu khn th mm, qu t th vui, qu s th lo, cn ngha qu lm v qu quan
l cng nhau i vi nhau hay l tm n nhau.
C cu rt ti ngha nh:
Ph hp thc d, b v sc d
(Ph hp l n, b l khng c mu sc):
B l khng c mu sc, tht kh hiu. Chu Hi gii thch l:
Sc trng th chu c mu p, cng chng gip ta hiu thm c g.
Legge (sch dn) cho truyn ny ch l jeu desprit (tr chi dng tr)
Tc gi c th l mt ngi i Hn.
Tm li trong phn truyn:
- Hai truyn u Thon truyn v Tng truyn gii thch Qui t tc Thon t ca Vn
vng v Ho t ca Chu Cng, cn phi c.
- Hai truyn k: H t truyn v Vn ngn truyn c gi tr, nhiu ngha hn c.
- Cn ba truyn cui: Thuyt qui truyn, T qui truyn, Tp qui truyn rt tm thng,
t nht l Tp qui truyn.
- By truyn - c nhn gi l mi v Thon truyn, Tng truyn, H t truyn, mi
truyn k l hai (thng v h) hin nhin l do nhiu ngi trong nhiu thi i vit (c
th mt s din li t tng ca Khng t, ch ng khng h vit) cho nn gi tr khng
u, t tng khng nht tr, li thm c nhiu ch thot vn, ti ngha (ngay c trong H
t truyn na: nh on 2 chng 8 H truyn: K xut nhp d , ngoi ni s tri c
(chng ai hiu l g) cho nn trong phn sau, chng ti ch dch ring H t truyn, cn
nhng truyn khc th trch t nhiu on cho vo ch gii thch mi qu, mi ho.
- S trnh by Kinh Dch xa v nay:
Thi mi u, Chu dch sp ring phn kinh (Thon t v Ho t) ri mi ti phn truyn.
Ri sau, bt u c l l Ph Trc v Trnh Huyn i Hn, k tip l Vng Bt i Ngy mi
sp li, cho Thon truyn, Tng truyn v Vn Ngn truyn (tc nhng truyn gii thch
cc qu, cc ho) xen vo phn kinh, sau mi qu, mi ho. Nh vy ch cn H t truyn,
Thuyt qui truyn, t qui truyn, Tp qui truyn l in ring cui phn kinh. Cc bn
Chu Dch ch Hn ngy nay u trnh by nh vy.
- Chng ti thy cch tin cho ngi c, v chng ti theo c Phan Bi Chu, trch thm
t qui truyn cho vo u mi qu (nh ni). Cn Thuyt qui truyn v Tp qui
truyn, chng ti ngh gii thiu nh trn ri, khng dch hoc trnh dn na.

Chng 3 :

CC PHI DCH HC T HN TI NAY

V dch hc ch xy dng trn 64 qu do hai vch m, dng chng ln nhau, i ch cho

nhau ba bn ln m thnh, cho nn n c mt sc hp dn l lng, ai cng t m mun
bit, m nhng ngi c c tng tng di do c th d dng cho mi qu mt ngha
mi, ging mi qu theo v tr quan, nhn sinh quan ca mnh, ngha cng huyn b
th li cng c v thm thy,; do m khng mt danh nho no t i Hn n i Thanh
khng tm hiu Kinh dch, hiu nh, ch thch v mt s to cho n mt ni dung mi
khc xa ni dung thi Vn Vng, Chu Cng. N gn thnh mt th khoa hc bin ho theo
thi i.
S sch vit v Kinh Dch trong hn 2.000 nm nay rt nhiu, khng ai c ht c; nhng
ti liu chng ti c v cc phi Dch hc th rt t, ch vi chc trang, cho nn chng ti ch
c th phc di y vi nt chnh v lch s Dch hc trong mi thi i thi.

HN:
trn ti ni Tn thy Hong ra lnh t ht cc sch v trit hc, vn hc, s hc . .
.ch cho gi nhng sch dy ngh, m mn bi thi l mt ngh c trng, cho nn
Kinh Dch khng b hy; mt s hc gi nhn c hi nghin cu Kinh Dch ln gi v cc
Truyn mt s t tng ca Nho, Lo hoc ca chnh h gii thch Kinh Dch. Nh vy
m qua i Hn, Dch hc rt thnh.
i khi c th chia lm hai phi .

- Phi th nht gm: Ph Trc, Trnh Huyn, Tun Sng, Tiu Din Th, theo truyn thng
ca Nho gio, vn coi Dch l sch bi v lun l m pht trin thm.

- Phi th nh ch c Kinh Phng l tr danh, lp ra mn hc Tng s

Ph Trc sp t li Kinh Dch, (nh cui chng trn ti ni) gii thch Dch theo t
tng ca Nho gia. ng truyn cho M Dung, M Dung li truyn cho Trnh Huyn.
Trnh Huyn dng Thi, Th, L, Nhc ging Kinh Dch, cho nn rt ch trng v hc vn,
ng ch gii thch tinh vi, dn chng k lng. ng cn coi mi hai ho ca qu Cn v
qu Khn l 12 thn tc 12 ngi sao vo hng th (hnh tinh?) , mun dng Dch lp
mt thuyt v thin vn hc, nhng sng kin khng c gi tr, t ngi theo.
Tun Sng a ra thuyt Thng, ging Bo ho 2 ca qu Cn nn thng ln ho 5 ca
qu Khn v.v. . Ho dng ca qu Cn m thng ln qu Khng th gi l Vn hnh
(my bay); ho m ca Khn gin xung qu Cn th gi l V thi (ma ri)
Thuyt hp hi, cng khng ai theo.
Tiu Din Th c sng kin cho mi qu (trng qui) bin thnh 64 qu, nh vy 64 x 64
c 4.096 qu. Ti khng hiu cch bin ra sao (li ly 64 qu chng ln nhau?) Cch
cng khng ai theo, v s qu nhiu qu, lm sao t tn gii thch cho ht c? ng
cn ly mi ho lm ch cho mt ngy: 64 qu c 384 ho, m mi nm ch c 365 hay
366, cn li non 20 ho na, ng dng lm g, cng khng bit.
Ch c mn hc tng s ca Kinh Phng l c nh hng n i sau.
Mn hc nhm gii thch v tr bng biu tng v s mc. Quan nin Tng chng ti
ging trongChng trn (trang 48-49); Cn v s th trong H t truyn, Thin thng,
Chng 9 ni ti ri S ca Tri l mt, ca t l hai, ca Tri l ba, ca t l bn,
ca tri l nm, ca t l su, ca tri l by, ca t l tm, ca tri l chn, ca t l
mi.

Nh vy nhng s l t mt n chn l s dng, s ca tri; nhng s chn t hai ti

mi l s m, s ca t. S ca tri c nm con: 1, 3, 5, 7, 9, cng li l 25. S ca t
cng c nm con 2, 4, 6, 8, 10 cng li l 30.
Tc gi chng c th sng vo u i Hn, v Kinh Phng c th da vo chng
lp ra mn tngs, i khi ch trng rng:ht thy s vt trongv tr v ht thy
bin ho ca cc s vt u c th biu th bng nhng biu tng, v ht thy s vt trong
v tr u cu thnh v bin ho mi loi theo qui lut ca mt s mc.
Ti khng r thuyt ca Kinh Phng ra sao, nhng ngi i sau cho l li thi, phin toi,
lm mt tnh cch trit hc rt nhiu, v phi i ti i Tng, Thiu Khang Tit mi pht
huy mn tng s cho c thm mu trit hc.
T Tam Quc ti Ng i:
i Tam Quc c Ngu Phin nhn mnh v thuyt tiu tc (tng, gim, thnh, suy), Dng
m ng th tin t 7 ln 9, m m ng th li, t 8 v 6; thuyt ny c t xa, nhng ng
l ngi u tin dng n gii Kinh Dch. ng ly hai qu Cn, Khn l c bn cho Dch
hc, i sau khen ng l c cng vi Dch hc.
Xt chung, i Tam Quc, cc nh Dch hc nh Lu Biu, Qun L ch trng n bi, t
ra nhiu thut, cc sch bi i sau em ra dng.
Qua i Ngy, chng ta mi thy mt nh Dch hc, Vng Bt, c hng tm qut sch ci
hc tng s v bi ton, chuyn nghin cu v ngha l, m ng cho l hc i Tng.
ng sp t li Kinh Dch, em Thon tng, Tng truyn v Vn ngn truyn xen vo
phn kinh cho ngi c d thy ngha ca mi qu. Cch sp t hin nay cn c
dng. ng ch gii Dch hc ca Ph Trc i Hn, vin dn nhiu li ca Lo t. ng
thng t bo:c ri th qun tng, c tng ri th qun li, ngha l c Dch,
ch cn ch trng ti ngha ca qu m thi, khng cu n vo tng v li.
nh hng ca ng rt ln. Thi Nam Bc triu, ng c c tn phng Nam, cng nh
Trnh Huyn c c tn phng Bc.
i ng, Pht gio thnh mun ln Nho hc, t nh nghin cu Dch hc, ng k ch c
Khng Dnh t, theo ch trng ca Vng Bt; v L nh T, hc rng, su tp cc sch
vit v Dch ca trn 30 nh, hiu nh c nhiu ch, tm c nhiu iu thm thy.
i Ng i v Tng s, mt o s tn l Trn on, hiu l Hi Di, sng tc dch cho
rng bt qui gc H (trang trn), a dch hc vo mt no mi, no thut s (tc
thut on s mng). ng t ra mn Bt t H Lc, chuyn can chi ca ngy thng, nm
sinh thnh nhng con s ri chuyn s thnh qu, on vn mng con ngi.
Trn on cng sng lp ra mn T vi u s na, c uy tn rt ln trong gii thut s. Hc
thuyt ca ng sau truyn cho Thiu Ung i Tng.

T Tng n Minh:
Qua i Tng, dch hc pht trin mnh. C hai phi chnh:
- Phi Th (H , Lc Th), tc phi Tng s hc.
- Phi l hc, ch trng v ngha l, v thin l, nhn o.
Phi Th chu nh hngca Lo hc. Hai nh ni danh nht, mn sinh rt ng ,uy tn
rt ln l Chu n di (Chu Lim Kh) v Thiu Ung (Thiu khang Tit).
Chu n Di sng tc Thi Cc sau sa thnh V cc v Dch Thng th, nhng Thi
cc thuyt ch l mt php luyn kh cao gia, t lin can ti Kinh Dch. Cu V cc
nhi thi cc (c th hiu l v cc vi thi cc l mt, hoc v cc chuyn qua thi cc) ch
l din ci hu sinh v (hu t v m sinh ra) ca Lo t. Cn Dch Thng th th l t
tng trong o c kinh trn vi t tng trong H t truyn; Chu ch trng v vi, hon
ton tnh th mi bit c ci im (ci mm thin c); nh vy l thin v Lo, Trang,
khng hp vi t tng ca Khng phi qun t t cng bt tc trong qu Cn.
Thiu ng chu nh hng ca Trn on, v ra Tin thin v Hu thin bt qui (c l
y l ln u tin hnh Tin thin v Hu thin bt qui c in trn sch v ph bin) c
tnh cch o thut.
ng pht huy thm mn tng s ca Kinh Phng i Hn. ng chia cc s ra th s, dng
s, bin s, ho s, ng s, thc s v.v. . .nh th s ca thi dng l 160, ca thi m
l 192, bin s ca nht nguyt, tinh, thn l 17024 . . Tht b him.
Tuy nhin, Thiu ng khng ly tng s lm cu cnh; cu cnh chnh vn l o, l l,
cn bn ca tng s. ng bo:c th mi c li, c li th tt c tng, c tng th tt
c s. S v tng lm cho li v sng t. Tng v s v nh ci , ci li, li v v
nh c, nh th. c c, c th m qun , qun li th c, ch b b li
khng dng m mun c c c th th cha thy c c, c th bao gi.
Vy o l l gc, quan trng nht. Tng v S ch l nhng cng c gip cho ngn ng
biu th tng c thm r rng m d nm c o l.
Quan nim ca ng v tng, c ch khc vi Dch, chng ng cho thi nhu (cc nhu) l
nc Thi cng (cc cng) l la; cn Dch cho Thi Nhu l t (Khn), thi cng l
ni (cn).
- Trong phi L hc, phi k Trnh Di, Trng Ti v chu Hi.
Trnh Di tr li ci hc ca Vng Bt, b nhng ci huyn b, tm o l trong Kinh Dch
gi ci hc trng nhn c ca Khng t. ng ch gii Kinh dch theo ch trng , nhng
khng pht huy thm c g.
Trng Ti c sng kin hn, tm thm ngha mi cho cc qu, chng hn bo: ngha
ca qu Phc l v thin a m lp tm; ca qu i Sc l v dn sinh m lp mnh;
ca qu n l v thnh nhn k tc ci hc mt; ca qu Thi l v vn th m hi
thi bnh ng mun em o tu thn tr quc, bnh thin h vo Kinh Dch.
Chu Hi chit trung c hai phi (mc du thin v l hc), son Chu Dch bn ngha tip
b Dch truyn (ging v Kinh Dch) ca Trnh Di, li son Dchs Khi Mng pht minh
ci ngha trong Tin thin bt qui ca Thiu Ung. ng ch Vng Bt l sp t li Kinh
Dch, lm cho i sau khng phn bit u l Kinh, u l Truyn; v mt ht cch
thc ch gii kinh im ca Hn Nho. Chu Hi cng dng Kinh Dch bi, c th bo ng
tp i thnh nhng t tng Dch hc ca i Tng, ch khng pht minh c g.
Bn Chu Dch i ton hin thi l bn Dch c li ch gii ca Trnh Di v Chu Hi. Nh Mai
Lnh, trc th chin xut bn b Kinh Dch do Ng Tt T dch, cng gm nhng li ch gii
ca Trnh, Chu.
Ngoi ra, hu ht cc danh nho i Tng nh T M Quang, u dng tu, L Cu, Phm
Trng Yn, Vng An Thch, T Tun, L i phng, Trnh Ho v.v. . .u c nghin cu
Kinh Dch, a ra t nhiu kin ring, nh u Dng Tu trong tp Dch: ng T Vn m
chng ti nhc ti trong Chng I.
Cc nh Dch hc trong hai thi Nguyn v Minh khng lu li cng trnh g ng k. Xt
chung h u theo ci hc i Tng.

THANH
Qua i Thanh, dn tc Trung Hoa cc kh trm chiu, mi u b ngi Mn c hip, sau
li ngi u coi nh con tht, tha h ct x, chia x, cho nn cc trit gia ca h khng th
tnh to suy lun v Thi cc, thi h, tm tnh c na, m bt buc phi ngh n thc
t.
Do trit hc i Thanh c nhng bin chuyn ln: o hc suy tn, Nho vn gi a v c,
nhng thin v thc dng, kho cu, ri canh tn cho hp thi.
Dch hc cngtheo tro lu t tng mi, ln ln qut sch nhng thuyt huyn b kh tin.
Hi u i Thanh, Hong Tn Hi vit cun Dch hc tngs lun rt c gi tr, Hong(c
scchhp l H) Tn Vim vit cun Dch th bin hoc, ri Mao K Linh vit cun H
Lc th nguyn suyn, khng cn tin H vi dch c quan h g vi nhau na. ti khi H
V cho ra cun Dch minh bin, em lai lch ca H v Dch phn tch minh bch, bo
l , dch l dch, khng lin can g vi nhau, m qut b c nhng gii thch lm ln
ca Tng Nho.
Gia i thanh, Hu ng v Trng Hu Ngn chuyn nghin cu Dch hc i Hn, dng
phng php qui np, hi c tnh cch khoa hc.
Nhng ngi nghin cu Chu Dch mt cch thm thy, pht minh c t nhiu l Tiu
Tun. ng cn c vo qui, ho, gii thch tng ch lm sng t php ho bin, ni c
nhng iu cha ai ni.
Nn k thm L Quang a i Khang hi dng ton hc phng Ty gii thch Dch, dng
L Ho tnh phng v ca Qui, Ho.
Theo To Thng, l mt pht minh ln.

HIN NAY
Trong my chc nm gn y, cc nh xut bn Hng Cng v i Bc vn thng in
sch vit v Dch, nhng chng ti khng th theo di c, mi thy c ba cun ng
ch :
- Chu Dch Tn Gii ca To Thng m chng ti nhc ti trn.
- Chu Dch C Kinh Kim Ch ca Cao Hanh do nh Khai Minh th im n hnh.
Hai nh trn u theo ch trng kho chng, "dng Chu Dch chng minh Chu Dch",
dng cc qu gii thch cc ho ca hai qu Cn, Khn.
- Dch Hc Tn Lun ca Nghim linh phong (do nh Chnh Trung Th Cc n hnh 1973)
ch trng v vic hiu nh.
Chng ti thy c nhiu gii thch cc qu, ho, mi nh c mt kin gii ring, m chng
ti khng c th gi phng tin nghin cu mn hc , nn khng th a kin v
nhng thuyt mi c.
Dch hc qu l mt khu rng mnh mng, ai mun theo ng no th theo. C kim cha
h c tc phm no gy ra nhiu suy lun nh vy cho i sau.

VIT NAM

nc ta cha c ai c th gi l nh Dch hc c. Ngoi bn bn dch Kinh dch ca Ng

Tt T (Mai Lnh xut bn), ca Nguyn Mnh Bo (dch gi t xut bn) ca Nguyn Duy
Tinh (Trung Tm Hc liu xut bn nm 1968) v ca c Phan Bi Chu (Khai Tr xut bn
nm 1969) - bn ny c gi tr nht - mi ch c t tp nhn xt hay tm hiu Kinh Dch ca:
Nguyn Uyn Dim: Mt nhn xt v Kinh Dch - V t - H Ni 1953.
Bu Cm: Tm hiu Kinh Dch - Nguyn xut bn 1957.
Nguyn Hu Lng: Kinh Dch vi V tr quan ng Phng - Nha Tuyn y pht gio n
hnh - 1971.
Nguyn Duy Cn : Dch Hc Tinh HOa - T sch Thu Giang 1973.
L Ch Thip: Kinh Dch Nguyn Thy - Khai Tr - 1973.

PH LC
DCH HC PHNG TY

Alfred Douglas trong cun The Oracle of Change (1972) k v gii thiu vn tt tt c
cc bn Kinh Dch ra ngn ng phng Ty t trc ti nay, theo ch ng bit. Mi ch c
by bn, so vi s cc bn dch o c Kinh th km xa.
1. Regis, P, Y.King - Antiquissimus Sinarum Liber Paris, 1834.
y l bn dch u tin ra ngn ng phng Ty ca cc nh truyn gio ging Tn
(Jesuites).
2. Meclatchie, Rev. Canon, A translation of the Confucian Yi King, or the Classic of Changes,
c ch thch v ph lc. Thng Hi, 1876.
Bn ny l lng im ngi dch mun em khoa Thn thoi hc t gio (Mythologie
compare) tm hiu nhng b mt ca Kinh Dch)
3. De Harley, C., Le Yih-King, Texte primitif rtabli, traduit et comment. Bruselles, 1889.
Mt bn dch ng ch , nhng theo cc tiu chun ngy nay th khng ng tin.
4. Legge J., The textx of Confucianism, Pt II, the Yi King - Oxford 1899.
Mt bn dch st v k lng bn Kinh dch in nm 1715 i Khang Hi. Nhng Legge khng
coi Kinh Dch l mt sch bi, khng tin mn bi Dch, v nhng ch thch ca ng cng s
si qu. ng khng ni g v cch bi c.
5. Wilhem, R., I Ging: das Buch der Wandlungen - Jena 1924.
Wilhem dch ra ting c, ri C.F Bayness li dch ting c ra ting Anh, nhan l The I
Ching or Book of Changes, London - 1950.
Bn dch ca Wilhem y nht, c nhiu ngi thch nht, c li gii thiu rt hay v
li m u su sc ca Tin s C.G.Jung. Nhng cch sp xp rc ri qu, tn cng cho
ngi c.
6. Blofeld J., The Book of Change - London 1965.
Mt bn dch mi ca mt hc gi Anh, ng c. Ni k v cch bi. Nhng khng dch
nhng li ch thch ca Khng t (A. Douglas mun ni phn Truyn).
7. Siu, R.G.H. The man of many qualities; Alegacy of the I Ching Cambridge. Mass, 1968.
Mt bn dch mi ring v phn kinh ca Vn Vng v Chu Cng. Dch gi trch dn trn
700 ch trong vn hc th gii gii thch phn kinh . ng li lun v cch bi, tng
mi m, hp dn.
Ti c bitthm hai bn dch, s si nhng ch trng n vic bi:
- Alfred Douglas, The oracle of Change - Penguin Books - 1972.
Phn I - gi ithiu qua loa ngun gc Kinh Dch, t tng trong Kinh Dch, ri ch cch bi.
Phn II - Dch Thon T, Ho T, vi t li gii thch theo quan nim ca Nho gia.
- J. Lavier, Le Livre de la Terre et du Ciel - dition Tchou, Paris 1969.
Tc gi l gio s dy khoa chm cu i Loan. ng cho rng Kinh Dch l cng trnh ca
Phc Hi, Vn Vng, Chu Cng, Khng t, nhng li bo n l "cun sch thing ca o
Lo truyn thng".
Phn u ng tm ngha c nht ca mt s danh t nh: Thi t, o, m dng, dch,
qui, cn, khn, khm, li, cn, oi, tn, chn...Chng hn ng cho (dch) [] l con k
nhng thay i mu sc d dng, li [] gm con yack (mt ging tru rt mnh) bn tri,
vi con chim [] bn phi, do li c nga l mnh v p (nh chim), sau ng ging
qua loa v 2 cch sp t cc qu m trn vng trn ca Phc HI v ca Vn Vng (ng
cho cch ca Phc HI c l, ca Vn Vng v l).
Phn sau ng dch Thon T v Ho T mt cch rt vn tt, c l theo quan nim ca o
gia; chng hn qu Cn, v ngha ca qu, ng vit: "Ngun gc ca mi vt , tin ln ti
hon ho, v ngha ca mi ho , ng vit. :
Ho 1 : trong hang, con rng khng hot ng.
Ho 2: Con rng hin ln, ngi ta thy n (!)
Ho 3: Bc i nhn khng c ngng hot ng.
Ho 4: Con rng vy vng.
Ho 5: Con rng bay.
Ho 6: (Ho thng) Dng khng c tuyt i, i khi phi nhng ch cho m, nu
khng th khng sinh sn c g.
Phn cui ng tm ngha ca vi qu p dng vo vic i nay m thi xa khng c.
Nh qu Thy Li Trun, ng ging rng n din tm thn do d hoang mang ca thanh
nin; qu Thy Thin Nhu din tc nguy him ca mt chic xe, qu Thun Khm chnh
l ci tng ca khoa hc hin i (khoa hc pht trin qu th nguy cho nhn loi)...
ng ta cng bi th cho mt thiu n hi v hn nhn, c qu Li trch Quy mui bin ra
qu a trch Ln, khuyn thiu n i mt c hi khc, v theo qu th mi u tt, ri
sau bn thnh xu.
Tm li cun ca J. Lavier c nhiu mi, ng hay khng, ti khng dm quyt; cn vic
ging ngha cc qu th s lc qu.
c bit nht l cun The Symbols of Yi King ca Z.D Sung - Paragon (Paragon c phi l
tn nh xut bn khng? u? In nm no, khng bit, ch bit bi ta ca tc gi vit
nm 1934).
Khng phi l mt bn dch Kinh Dch; tc gi ch ghi li nhng s ngu nhin trng hp
gia mt s qu vi vi mn hc nh : i s hc, Vt l, Thin vn, Lun l m ng rt
tn cng tm ra c.
Ti ch xin dn mt th d u sch. ng cho ho dng (vch lin) l A, ho m (vch
t (l B. Ri ng i tm qu n ra:

Cn thnh AAA : A(tam tha); Khn thnh BBB : B(tam tha).

Ba qu c 2 ho dng, mt ho m:
oi thnh B A A: A(bnh phng)B; Ly thnh ABA : A(bnh phng)B;
Cng ba qu thnh 3 A(bnh phng)B.
Ba qu c 1 ho dng, hai ho m:
Chn thnh BBA; AB(bnh phng); Khm thnh BAB : AB(bnh phng)
Cn thnh ABB: AB(bnh phng)
Cng ba qu thnh 3 AB2
Cng c tm qu thnh mt cng thc i s:
A3 + 3A(bnh phng)B + 3AB(bnh phng) + B(bnh phng) : (A + B)(tam tha)
K ra cng ti tnh.

Nhng theo ti di y mi l hai pht kin ni danh nht ca hc gi phng Ty v Kinh

Dch.
Pht kin ca Leibniz:
Leibniz, trit gia kim ton hc gia c (1946-1716), l ngi u tin ngh ra php nh tin
v s hc, thay cho php thp tin, ngha l c dng hai sp (chiffre) 1 v 0 ch khng dng
mi sp t 0 n 9.
Theo php nh tin th c thm con 0 tc l nhn vi 2 ch khng phi vi 10 nh trong
php thp tin.
V d: 10 con s u trong php thp tin i ra php nh tin nh sau:
1: 1; 2:10; 3:11; 4:100; 5:101; 6:110; 7:111; 8:1000; 9:1.001; 10: 1.010
(4+2): 100 + 10 = 110
(4+3): 100 + 11 = 111
(8+2): 1.000 + 10 = 1010.

Ngy nay cc my in t dng nguyn tc ca Leibniz: h lung in v, n bt th l

1: tt in th l 0. Bt tc, bc tt, ch c 2 th thi.
Leibnis ng sng kin ca ng trn mt t bo nm 1679. Trong khong t 1679 n
1702, ng th t vi mt nh truyn gio Ging Tn Trung Hoa, v nh nh truyn gio
ny m ng bit c 64 qu Kinh Dch, thy ngi Trung Hoa ch dng hai vch dng v
m m vch c cc qu, cng nh ng ch dng s 1 v s 0 m vit c mi s. ng
xin v truyn gio 1 bn Phng v 64 qu ca Phc Hi (coi trang sau): suy ngh, tm ti
v thy rng nu ng thay con O vo vch m, con 1 vo vch dng th 64 qu ng l 64
con s t 0 n 63 trong php nh tin ca ng.
Chng hn qu Bc ( bn mt qu Khn, gia hnh; v bn tri qu Khn trn
vng trn, khi ta nhn t trong ra ngoi) ng l s 1 trong php nh tin ca ng, nu
khng k nm con 0 ng trc s 1.
Ri qu T bn qu Bc i ra thnh 000010, ng l con s 2 trong php nh tin.
C nh vy, chng ta c nhng s:
0,1,2,3,4,5,6,7 trn hng u gia hnh.
8,9,10,11,12,13,14,15 trn hng nh gia hnh v.v. ti qu Cn cui hng 8 (tc hng
cui) l s 63.
Bn c th kim sot li, i con s 63 ra php nh tin th thy. Mun i nh vy, bn chia
63 cho 2 c 31, cn 1, bn ghi 1, v vch mt nt dng; ri chia thng s 31 cho 2,
c 15, cn 1, li ghi 1 v vch mt nt dng na; chia 15 cho 2 c 7, cn 1, li ghi 1
v vch mt nt dng na; chia 7 cho 2 c 3, cn 1, c thm mt nt dng na;
chia 3 cho 2, c 1, thm mt nt dng na, cn li 1, li thm mt nt dng na; (c
cn l 1 l thm 1 nt dng) Rt cuc c ht thy 6 nt dng, ng l qu Cn.

PHNG V 64 QU CA PHC HI

Vi php nh tin (nume1ration binaire ) ca Leibnibz

Th t cc qu trng sp theo tin thin bt qui ca Phc Hi. Trn vng trn: khi t qu
Khn, k l , (nh s theo Leibniz), tin ngc chiu kim ng h, n qu 31, ri li bt
t qu 32 bn cnh qu Khn, tin thun chiu kim ng h, n qu cui cng l qu
Cn, s 63.
gia hnh, cc qu sp theo hng ngang t tri qua phi, hng u t qu 0 (qu Khn)
n 7, hng nh t 8 n 15 v.v.. hng cui t 56 n 63 (qu Cn). c gi nhn thy cc
qu 7, 15, 23.. trn vng trn cng l nhng qu mang cc s trn khung vung gia.
Mt th d na, mun bit qu th 50 trn hnh gia l qu g, bn cng chia nh trn:
50 : 2 = 25, khng cn li, tc l 0, bn vch nt m.
25 : 2 = 12, cn li 1, tc l 1, bn vch nt dng.
12 : 2 = 6, khng cn li,tc l 0, bn vch nt m.
6 : 2 = 3;khng cn li , tc l 0, bn vch nt m.
3 : 2 = 1 , cn li 1 , tc l 1, bn vch nt Dng.
v cn li 1 bn vch nt Dng.
Bn c qu Thy trch Tit, ng l qu th 50, tc l qu th 3 trn hng th 7 gia
hnh.
Ngi ta bo Thiu Ung i Tng v ; nu ng vy th ng tm ra c php
nh tin trn su th k trc Leibniz chng? Tht l mt s ngu hp l lng. V s sp t
cc qu Tin Thin v cch thc trng qui khng c cht lin quan g vi php nh tin ca
Laibniz c.
Chng ta : trn vng trn ca , th t khngtheo mt chiu m theo hai chiu nh
cch sp trng qui tng truyn ca Phc HI nhng qu cui cng, s 63 cng vn l qu
Thun Cn.
Vy bn theo ngc chiu kim ng h, nh s t qu Thun Khn l 0, ti 1, 2,3.. n 31
l qu Sn Phong C, bn cnh qu thun cn; ri bn bt t qu a Li phc bn cnh
qu thun khn, nh s qu Phc l 32, theo chiu kim ng h tip tc nh s : 33, 34,
35...n qu 62 l Trch Thin Qui cui cng l qu Thun cn s 63.

Pht kin - ng hn mt kin - ca nh tm l hc C.G. Jung.

Jung gc Thy S, sinh nm 1875, cng vi Freud l mt trong nhng thy t ca Khoa
phn tm hc (psychanalyse), nghin cu v tim thc ca loi ngi. ng l bn ca
Richard Wilhem, ngi dch Kinh Dch ra ting c, v ng nh Wilhem m hiu c Kinh
dch.
Trong li m u bn ting Anh ca Wilhem xut bn London, ng k chuyn nm 1949
ng thnh tm bi hai ln theo cch gieo ba ng tin:
- Ln th nht bit bn ting Anh sp in c c c gi phng Ty hiu hn bn ting
c khng. ng c qu nh bin ra qu Tn (ng ho 2,3). Li on l bn ting
Anh ln ny c ch hn bn ting c ln trc.
ng mun vit Li ni u cho bn dch ting Anh, li bi mt qu na bit vic nn lm
khng, v ng cn do d :ng l mt nh khoa hc, t cho c trch nhim vi khoa hc, m
li i gii thiu mt tc phm c tnh cch huyn b thi c ? Nht l ng c th ng bn
Kinh Dch Wilhem dng dch, tri qua bao nhiu thi i chc g ng, m bn dch
ca Wilhem chc g tin cy c.
Ln ny ng c qu Khm bin ra qu Tnh , ng ho 3; li on l nn vit li gii
thiu v Kinh dch nh mt ci ging c, h hng bn lp c ri, nhng c th sa sang li
m dng c.
ng thy nh vy, hai ln bi u c ngha c, bo: Nu mt ngi trn mt tc no
m tr li ti hai ln nh vy , th ti, mt nh chuyn v thn kinh hc, cng phi nhn
rng ngi c tinh thn lnh mnh. Khng nhng vy, ng cn phc ngi sao m
thu c ni do d, nghi ng thm kn ca ng na, ngha l i su c vo tim thc ca
ng.
Do Jung tin bi Dch, cho mn l mt phng tin rt mi d xt ci tim thc ca
con ngi.
Raymond de Becker trong li gii thiu bn dch Kinh Dch caCharles de Harley (ln ti bn
nm 1970) cng ngh nh Jung. Nu ngi xin qu tht tnh tm, tp trung t tng vo
iu mnh mun hi, th qu cho bit c s din bin ca tnh th t trc ti sau c th
s ra sao, v t mnh la ly mt thi trong mi tnh th, ty thi m c th thay
i mt phn no s din bin ca tnh th c. l ci ch li ca bi Dch v s tm
hiu tm l b su (psychologie des profonders), tc tm hiu ci tim thc.
ng cho rng bi Dch khng bao gi bo vic nht nh s xy ra nh th ny, hay th
khc, mnh khng sao thay i c (1). Nu 2 ln bi v mt vic th hai qu tt s khc v
ln sau tm trng ca ngi bi v tnh th ngoi u thay i ri.

Tm li, theo ch chng ti thy th ti nay phng Ty c ba xu hng trong vic nghin
cu Kinh Dch:
- Xu hng tm hiu o l Trung Hoa, nh J. Legge, R.Wilhem.
- Xu hng tm nhng ci ngu hp gia Kinh Dch v cc khoa hc ngy nay, nh Leibniz,
Z.D Sung.
- Xu hng ch coi Kinh Dch l mt sch bi, Mt hng ngi nh Alfred Douglas, J.Lavier
theo ng cch bi v on ca Trung Hoa m khng pht kin c g; mt hng na nh
C.Jung, R. de Becker coi bi dch l mt cch i su vo tim thc con ngi. Chnh hng
hc gi sau cng ny c cng pht huy Kinh Dch nht, hoc cho Kinh dch mt b o mi
m nht. H ch mi vch ci hng i, cha nghin cu g c nhiu. Nhng chng ta nn
theo di cng trnh ca h, c th trong dm ba chc nm na, chng ta s c bit thm
nhiu iu rt mi.

Chng 4 :

THUT NG V QUI TC CN NH

THUT NG:
Dch l mt mn hc c mt s thut ng v qui tc m chng ta phi nh cng nh nh
cc nh ngha, nh ca mn hnh hc.
Trong my chng trn, c gi gp vi ba chc thut ng m ti xin k li di y:
Lng Nghi
T tng
Bt qui:
Cn
Khn
Ly
Khm
Cn
ai
Chn
Tn
Tin thin bt qui
Hu thin bt qui
n qui
Trng qui
Thun qui
H qui
Ni qui
Ngai qui

Cch vch v xt trng qui: t di ln.

Cch gi tn thnh phn trng qui: t trn xung.
Ho:
Dng (cng gi l ho thc)
m (cng gi l hao h)
L (ting Hn gi l c)
Chn (ting Hn gi l ngu)
S.
Thng
Bn li nn nh th no l :
H
Lc Th
Than (san)
Tng
T (nh than t)
Truyn (nh i tng, tiu tng truyn)
C tt c my truyn, tn v ni dung mi truyn.
Ti trng c hng, sau mi thut ng, nu bn qun ngha th tm li nhng
trang trn ri hoc ghi s trang hoc tm tt nh ngha vo ch trng, cho d tm, d
nh.
Trong chng ny ti s ging thm mt s thut ng v t qui tc chnh ca mn Dch hc.
Ho cu Ho lc.
Trong mt trng qui, ho dng (vch lin) cn li l ho cu.
Ho m (vch t) cn gi l ho lc.
V v: qu Thy ha K t v qu Ha thy v t:

Thy ha K t
__ __ Thng lc.
_____ Cu ng
__ __ Lc t
_____ Cu tam
__ __ Lc nh
_____ S cu

Ha thy v t:
_____ Thng cu
__ __ Lc ng
_____ Cu t
__ __ Lc tam
_____ Cu nh
__ __ S lc

Nhng ch cu v lc hai qu trong khng c ngha l 9, 6 m ch c ngha dng, m.

Ho di cng l qu K T v qu V T (cng nh mi qu khc) gi l ho s (tc ho u
tin), nhng bn K T, n l ho dng, nn gi l S cu (ngha l ho s m l dng);
cn bn V T, n l ho m, nn gi l s lc (ngha l ho s m l m). Ho th nh t
di ln, gi l ho nh, bn K T n l m cho nn gi l Lc Nh; cn bn V T n l ho
dng, nn gi l Cu nhi.
Ho trn cng, gi l ho thng, bn K T n l ho m, nn gi l thng lc; cn bn V
T, n l ho dng, nn gi l thng cu.
Cc ho khc cng vy, c gp ch cu th bn i ngay l ra dng, gp ch lc th i
ngay ra l m.
Do l ch lc trong cc ho c ngha l m ri, nn ho trn cng, tc ho th su khng
gi l lc (su) na, m gi l thng cho khi lm.
S gi tn ho nh vy rc ri cho nhng ngi mi c Kinh Dch, cho nn trong phn sau
(dch cc qu) chng ti khng dng, m gi l ho 1, ho 2, 3, 4, 5, 6 cho d hiu. tuy
nhin, c gi c th c cc sch khc v Kinh Dch , nn khng th khng bit ngha hai
thut ng cu, lc c.
Nhng ti sao ho dng li gi l cu, ho m li gi l lc? C 3 thuyt, ti ch xin dn
thuyt thng dng nht.
H t thng truyn, Chng 9 bo dng (tri) c nm s: 1, 3,5, 5, 9 (u l c), m
(t) c nm s: 2, 4, 6, 8, 10 (u chn c).
Dng th k thun: ba s sanh l 1, 3, 5 hai s thnh l 7, 9.
m th k nghch (t s 10 ln ngc ln ti s 2): ba s thnh l 10, 8, 6, hai s sanh l 4,
2.
Vy s thnh cui cng ca dng (lo dng) l 9, m s thnh cui cng ca m (lo m)
l 6; do gi dng l cu, gi m l lc, ch khng phi cu l ho th 9, lc l ho th
6.
Thuyt ng hay khng, ti khng bit; m nh hay qun, ti cho l cng khng quan
trng.

Dng cu Dng lc:

Ring qu Thun cn, ngai su ho, cn c ho (?) dng cu; v ring qu Thun khn,
ngai su ho, cn c ho (?) dng lc. Chng ti ghi li y, v qua phn sau, khi dch
hai qu s xt mi d hiu c.

T c: c cc qu trong phn sau, chng ta s gp nhng ch ny: nguyn, hanh, li,

trnh, m Chu Dch gi l t c, c th hiu l bn c tnh ca cc qu.
Ni l ca cc qu, nhng theo Tin C Bc trong cun Chu Dch gii cp k c php
(Thng v n th qun) th ch c 7 qu c t c, cn nhng qu khc th ch c 3
c hoc 2 c hoc 1 c, c khi khng oc c no. M trong y qu c t c chi duy
c qu cn l bn c c han tan, cn su qu kia tuy cng c t c m b hn ch t
nhiu, ngha l phi c iu kin no , gp han cnh no mi c c c no .
a) ngha thng thng ca t c nh sau:
Nguyn l u tin, ln, trm mi iu thin.
Hanh l hanh thng, thun tin, tp hp cc iu hay.
Li l nn, tha thch, ha hp cc iu phi.
Trinh l chnh, bn cht, gc ca mi vic.
b) Di y ti ghi thm mt s ngha khc. Xt theo o ngi th nguyn thuc v c
nhn, hnh thuc v c l, li thuc v c ngha, trinh thuc v c tr.
l quan nim ca nh Nho.
c) Ring v qu Cn (Tri) th c nh cho rng nguyn thuc v ma xun (pht sinh vn
vt), hanh thuc v ma h (vn vt ny n), li thuc v ma thu (vn vt thnh thc),
trinh thuc v ma ng (vn vt t ti kt thc tt p)
Phng Hu Lan trong Tm L hc pht huy thm quan nim m cho Nguyn, Hanh,
Li, Trinh l bn trnh t trong s din tin ca Cn, hay l ci ng lc vn hnh to nn
sinh mnh:
Nguyn l u, tr ci khi an pht ng ca sinh mnh, ngha l ci trng thi ca vt
khi bt u vo cuc sng.
Hanh l hanh thng, l thng ng, Khi sinh mnh ca vt hin nhin trong thc t,
tng thng vi ngai gii th trng thi ca n lc gi l hanh.
Li l thun li, l trng thi ca sinh vt khi tng thng vi ngai gii, n thch ng
c vi han cnh.
Trinh l thnh tu hn hi, tc l trng thi ca sinh vt v thch ng c vi hon cnh
mt cch thun li m hnh thnh mt cch tt p (i cng trit hc Trung Quc
Thng trang 170 Co thm)
d) To Thng trong Chu Dch Tn Gii (sch dn) cng gii ngha i khi nh vy,
nhng cho nguyn hanh li trinh chng phi ch l trnh t hnh thnh ca sinh mnh, m
ca c v tr kia. ng bo:
Nguyn l hi cn v khn mi giao nhau ch cha bin ha.
Hanh l lc cn, khn giao vi nhau ri m thngvi nhau.
Li l lc cn, khn iu ha nhau m bin ha.
Trinh l giai an cn khng bin ha xong ri v nh v
Theo Cao Hnh trong Chu Dch C Kinh Kim Ch th tt c nhng cch gii thch k trn u
l ca ngi sau c, ch mi u, Kinh Dch ch dng bi th ngha nguyn hanh li
trnh khc hn:
) Nguyn l ln, Hanh tc l ch hng . Ngi xa khi c hnh mt cuc cng t ln
(i hng chi t), bc s gp qu Cn th chp l nguyn hng (hng ln).
Li, trinh [] tc l li chim [] . Bc s gp qu cn th cho l lm vic tt c li, cho
nn chp l li trinh.
Trong phn Dch, chng ti theo cch gii thch thng thng nht.
Ct (mt qu ct) ngha l tt lnh.
Hung ngc li vi ct, xu nht
Hi l li, n n.
Ln l li nh, tic.
V cu l khng c li hoc li khng v ai c.

QUI TC
ngha v tng quan ca ni, ngai qui:
Mi trng qui tuy gm hai n qui chng ln nhau, nhng ch din t mt tnh trng, mt
s vic, mt bin c hay mt hin tng; vy ni qui v ngai qui c tng quan mt
thit vi nhau.
Tng quan ra sao? C hai thuyt
- Thuyt th nht c nhiu ngi chp nhn nht, thng thy nht trong Kinh Dch, l
s din tin tun t v thi gian: ho s l bc u ho thng l bc cui, cc ho
gia l cc giai on trung gian.
iu ta thy rt r trong qu Thun Cn. D hiu Cn l o tri hay o ca ngi , th
chng ta cng thy ci lut din tin ln ln t lc mi sinh ra vn vt ri ti lc vn vt
bin ha, thnh thc, ha hp, thnh cc ri suy ( l o tri), hoc din tin t lc ngi
qun t cn n dt, tu c ch thi, ti lc bt u xut hin nhng vn phi tip tc tu
dng, gi vng ch mnh, xem xt thi c m hnh ng ch khng nn vi vng, sau mi
lm c s nghip ln, v khi xong s nghip ri th nn lui v, nhng cho ngi khc.
Khng ni ch qu Thun Cn, ni qui v ngai qui nh nhau: Nhng qu Hm, Cn, s
nh, Tim, Thi, Ly, Ph, Hp, B, Bc...m ni qui khc ngai qui, th cng vy: nhng
ho ngai qui din tip nhng trnh t trong ni qui.
Chng hn qu Hm: ho 1 l ngn chn, ho 2 l bp chn, ho 3 l i, ho 4 l tim, ho
5 l lng, ho 6 l mp, li , s cm nhau tin ln ln nh t ngn chn ln n mp, li.
Qu Cn cng vy: s ngn cn t ho 1, ngn chn ri tin ln ln ln bp chn, lng
qun, gia thn mnh, mp (ho 5)
Qu Tim l tin ln ln: ho 1, con chim hng tin ti b nc, ho 2 n ln phin b,
ho 3 n ln ti 9dt bng, ho n nhy ln cnh cy, ho 5 n ln ti g cao v ho cui
cng, n bay bng ln tri.
- Thuyt th nh ca Ch u Chai v Winberg Chai trong phn gii thiu cun 1 Chinh (bn
dch ca J.Legge).
Mi n qui c ba ho th ho 1 c ngha nn d dt v l bc u, ho 3 c ngha phi
phng v l lc cng cc, ch ho 2 l c ngha nn hat ng.
Mi trng qui cng vy:
Cp 1 v 6: bt bin, v l bc u v bc cui.
Cp 3 v 4L thay i, bp bnh v cn ni qui cha ln ngai qui, (ho 3) hoc mi ln
ngai qui (ho 4)
Ch cp 2 v 5 c nhiu tc ng.
- Thuyt th ba, t ngi p dng, ti mi thy J. Lavier trnh by trong cun Le Livre de la
terre et du ciel, cho rng tng quan gia ni qui v ngai qui l tng quan nhn qu.
Ni qui din ci nhn:
Ho 1 l thc th (substance) ca nhn.
Ho 2 l biu th (manifestation) ca nhn.
Ho 3 l c tnh (essence) ca nhn.
Ngai qui din ci qu:
Ho 4 l thc th ca qu.
Ho 5 l biu th ca qu
Ho 6 l c tnh ca qu.
Nh vy ho 4 l ci qu ca ho 1, ho 5 l ci qu ca ho 2, ho 6 l ci qu ca ho 3.
Ti khng bit thuyt c phi ca o gia hay khng, chc chn khng phi ca Dch hc
phi thi Chin quc, Hn s.
Ti cn thy c sch ni qu n s d c ba ho v ngi u tin vch ra mun c tam
ti (ba ngi): tri, t, ngi, Ho di cng l t, ho trn cng l tri, ho gia l ngi.
Do qu trng c 6 ho th hai ho di cng cng l t, hai ho trn cng l tri, hai
ho gia l ngi.
Thuyt ny cng rt t khi thy p dng.

NGHA CC HO
Trung - Chnh:
Di y l mt s qui tc rt quan trng, c th ni l quan trng nht trong Dch, trong
nhn sinh quan ca Trung hoa, chng ta nn nh k.
Trc ht chng ta phi phn bit bn th, tnh cch ca ho , v v tr ca ho.
Ho ch c hai lai: dng v m. l bn th ca ho.
Tnh cch ca dng l: n ng cng cng, thin, i, chnh, thnh thc, qun t, ph
qu.
Tnh cch ca m l: n b, nhu thun, c (xu, tri vi thin), t ngy (tri vi thnh
thc) tiu nhn, bn tin...
Nh vy, dng tt p, m xu xa. Nhng ch l xt chung. cn phi xt v tr ca Ho
na, mi nh c l tt hay xu. D l ho dng m v tr khng trung, chnh th cng
xu; d l ho m m v tr trung chnh th cng tt.
Th no l trung?
Ni qui c ba ho: 1 l s, 2 l trung ,3 l mt.
Ngai qui cng c ba ho: 4 l s, 5 l trung, 6 l mt. Vy trung l nhng ho gia ni
qui v ngai qui, tc ho 2 v ho 5, d bn th ca ho l dng hay m th cng vy.
Th no l chnh?
Trong 6 ho, nhng ho s l 1, 3, 5 c v tr dng; nhng ho s chn 2, 4, 6 v tr m.
Mt ho bn th l dng (ngha l mt vch lin) vo mt v tr dng th l chnh, vo
mt v tr m th l bt chnh.
Mt ho bn th l m (ngha l mt vch t) phi vo mt v tr m th mi gi l chnh,
nu vo v tr dng th l bt chnh.
V d qu Thun Cn:su ho u l ho dng c (v bn th), ho 2 v 5 u l trung,
nhng ho 2 khng chnh, ch ho 5 mi c c trung ln chnh, v ho 2 l dng v tr
m (ho chn) m ho 5 l ho dng v tr dng (ho l).
Bn ho kia th ho 1 v 3 c chnh m khng c trung;ho 4, 6 khng c chnh cng
khng c trung.
Do ho 5 qu Cn l ho tt nht trong qu, m danh t "cu ng" (cu l dng, ng l
th 5, cu ng l ho th 5, dng) tr ngi vua, ngi ch tn.

6 ______ khng chnh cng khng trung

5 ______ va trung va chnh
4 ______ khng chnh cng khng trung
3 ______ chnh m khng trung
2 ______ trung m khng chnh
1 ______ chnh m khng trung

Mt th d na, qu Thy ha K t:

6 ___ ___ chnh m khng trung

5 ___ ___ va trung va chnh
4 ___ ___ chnh m khng trung
3 ___ ___ chnh m khng trung
2 ___ ___ va trung va chnh
1 ___ ___ chnh m khng trung.

Trong 64 qu, khng c qu no m ho no cng tt t nhiu c c mt c hoc trung,

hoc chnh, c ho (5) c c hai, nh qu ny, cho nn mi c ngha l K t: nn vic,
xong, qua sng.
Qu ny cng c ho "cu ng" nhng y, n khng tr ngi vua, v trong qu Cn,
qu qu nht (tng trng cho tri) ng u 64 qu n mi thc c gi tr ln. qu K t
tr vic i n ch tng i c gi tr thi.
Quan nim trung chnh l quan nim cn bn ca Dch, cho nn Trng K Qun bo: "Dch
l g? ch l trung, chnh m thi. o l trong thin h ch l khin cho vic khng trung tr
v ch trung, vic khng chnh tr v ch chnh"
Thi - V tr ca mi ho cn cho ta bit thi ca mi ho na, v nh trn chng ta bit,
ho 1 l s thi, ho 3 l mt thi ca ni qui, ho l s thi, ho 6 l mt thi ca ngai
qui, cng l mt thi ca trng qui.
Xt v phng din tnh th l v tr chnh hay khng chnh, xt v phng din ng th l
cp thi hay khng cp thi.
Ln ho 2, mi nn xut hin (nhng cha nn lm g), nh vy l cp thi, hp thi.
Ln ho 5, va trung va chnh, ti c trau gii lu ri, l lc lm nn s nghip, lm l
cp thi, khng lm l b l thi c.
Ti ho 6, ho cui cng, thnh cc ri tt phi suy, khng bit kp thi rt lui, th s b ha.
V vy quan nim thi cn quan trng hn quan nim trung chnh na, v Tit Tuyn ni rt
ng:
"Su mi bn qu ch l mt l, mt chn (mt dng mt m); m v vo nhng thi
khc nhau, ci "v" (tr) khng ging nhau, cho nn mi c v s s bin. Cng nh con
ngi, ch c ng vi tnh, m v "thi" v (a) "v" khng ging nhau, cho nn c ci o
l v cng; v th mi gi l dch (bin dch)"
V nhng quan nim chnh trung, thi , ti s xt k hn trong Chng VI.
TNG QUAN GIA CC HO
Nhng ho ng nhau:
Xt v v tr, mi ho trong ni qui ng vi mt ho trong ngai qui:
Ho 1 ng vi ho 4 : ho l ng vi ho chn.
Ho 2 ng vi ho 5: ho chn ng vi ho l.
Ho 3 ng vi ho 6: ho l ng vi ho chn.
Vy dng v ng vi m v, v ngc li (1). ch mi l mt iu kin.
Cn phi mt iu kin na th mi gi l tt: hai ho phi khc nhau v bn th, mt l
dng, mt l m th mi c tnh vi nhau, mi tng cu, tng tr nhau nh ho 1 v
4 qu Tng. Nu hai ho v tuy khc nhau (mt chn mt l) m th ging nhau (cng
dng c, hoc cng m c) th c khi k nhau ch khng gip nhau c g nh ho 2 v 5
qu Tng. Nhng cng c khi ng m v tnh cng tt, nh ho 1 v 4 qu Phong, tng
thnh ch khng tng dch (xin coi thm Chng VI).
Trong ba cp tng ng 1-4, 2,5,3,6 th:
- Cp 2-5 quan trng nht, hai ho u c trung c m ho 5 li vo a v cao nht.
Nu ho 5 l m (nhu), ho 2 l dng (cng) th tt, v ho 5 l ngi trn (vua, cha,
chng) m nhu, bit khim tn, khut k, tn nhim ngi di (nh T Han Cng chu
nghe li Qun Trng); cn ho 2 l ngi di (b ti, con, v) cng trc nhng l , bit
gip , khuyn rn ngi trn.
l trng hp cc qu 4, 7, 11, 14, 18 . . (coi phn dch sau)
Nu ngc li ho 5 l dng (cng), ho 2 l m (nhu) th km tt, v ngi trn t tn
qu, m ngi di nhu thun qu, khng dm khuyn can ngi trn.
l trng hp qu 39 (Thy Sn Kin), qu 63 (Thy ha k t).
Xt chung th nh vy, nhng tt hay xu cn phi ty ngha ca tan qu m an:
- Cp 1-4 khng quan trng my, nhng vn thng c xt. Nu ho 4 l m, ho 1 l
dng th ngha kh tt: l do cng nh trng hp ho 5 l m, ho 2 l dng.
Ngc li, nu 4 l dng, 1 l m th km: c hai u bt chnh.
- Cp 3-6 rt t khi c xt ti. V l ho 6 ti thi suy, cn phi rt lui, khng cn ngi
di gip na; m ngi ho 3 - vo mt a v mp m, khng chnh ng (cui qu
m cha ln c qu ngai), mun gip ho 6 th phi qua mt ho 5 ng cm quyn
trong qu - nh vy s b ti.
Trong mt qu no c mt ho lm ch c qu (coi pha di trang ny) th khng xt
nhng cp ng nhau theo nhng qui tc k tr6n, m ch theo ngha tan qu thi.
Nhng ho lin nhau:
S tng quan gia hai ho lin nhau khng quan trng bng s tng quan gia nhng
ho ng nhau, cho nn di y chng ti ch xt qua thi.
Nguyn tc l hai ho lin nhau th mt dng (xt v th) mt m mi tt. C tt c nm
cp : 1-2, 2-3,3-4,4-5,5-6.
- Quan trng nht l cp 4-5 v ho 5 l vua, ho 4 l v i thn bn cnh vua.
Ho 4 m nhu (m), ho 5 m cng (dng) th thng tt, v c hai ho u chnh v, m
v i thn bn cnh vua cn phi tn trng vua; khng nh ho 2 xa vua, cha c chc
phn g, ch c ti c, ting tm thi, khng nht thit phi nghe theo mi li ca vua.
- Ngc li nu 4 m cng, 5 l nhu th thng xu: i thn c th ln quyn vua. Ti ni
thng, v c khi tt, nh trng hp qu Li a D trang sau. Cn phi ty theo ngha
ca qu na.
- Cp 5-6 cng nn xt. Nu 5 l m, 6 l dng th thng tt v vua t t mnh di mt
hin nhn (ho 6), nghe li hin nhn th mi s s tt.
Ngc li, nu 5 l dng, 6 l m, th xu v ho 6 khng gip g c cho ho 5 c. Chng
ta thy trong trng hp trn, hai ho 5 v 6 u khng chnh m ngha li tt; trong
trng hp di, hai ho u chnh c (dng dng v, m m v) m ngha li
xu.
Mt ln na, trong Dch, khng c qui tc g lun lun ng, c rt nhiu l ngai, phi ty
thi m xt.
- Cp 3-4 c mt im ging nhau: c hai u khang ni qui bc qua ngai qui, cn
hoang mang khng bit nn tin hay thai, cho nn cn c tn l t ( gia, trn b),
l nghi (nghi ng).
Cn hai cp 1-2, 2-3 khng c g c bit, nn khng xt.
Ho lm ch:
C mt qui tc na nn nh:
chng d qu vi ch, a d thiu vi tn
Ngha l ci g nhiu th b i m ly ci t.
Theo qui tc , qu no nhiu dng th ly m lm ch; ngc li th ly dng lm ch.
Nh trong tm qu n, khng k hai qu cn, khn ba hao u dng hoc u m, cn li
6 qu kia th ba qu:Chn, Khm, Cn mi qu u c 2 m 1 dng, cho nn ly dng
lm ch, m coi nhng qu l dng; ba qe ; tn, ai, mi qu u c hai dng, mt
m, cho nn ly m lm ch, m coi nhng qu l m. Chng ta nhn thy nhng qu
dng s nt u l, nhng qu m s nt u chn. (Mt vch t __ __ m, k lm hai
nt).
Trong nhng qu trng, cng vy.
Th d qu Li a D c nm ho m, mt ho dng (ho th t) th ly ho dng
lm ch c qu, ho ch ng trong qu, ngha tan qu ty thuc n c.
Ho l v cn thn c ti c, cng cng (dng) bn cnh ng vua nhu nhc (ho
ng l m), ho 4 khng ch c cc ho m (k tiu nhn, km c) di, gip c
vua, khin cho xa hi c vui v (d c nga l vui v sung sng).
Mt th d na: qu Trch thin Qui c nm ho dng, mt ho m th ly ho m (ho
6) lm ch, ngha l khi xt ngha ca tan qu th nhm vo ho m : nm ho dng
l mt by qun t cng nhau cng quyt tr kh mt ho m k tiu nhn -; cho nn
qu c ngha l cng quyt (qui l cng quyt, quyt lit). V gp ho t an l
sau cng (k tiu nhn) tt phi cht (chung hu hung).
Tm li mt ho tt (ho 4 trong qu Li a D) lm ch c qu m mt ho xu (ho 6
trong qu Trch thin Qui) cng c th lm ch c qu. Lm ch v n l s t trong mt
m s nhiu, ch khng phi v tt hay xu.
Vy th qui tc chng d qu vi ch trong Dch khng c ngha l a s phi phc tng
thiu s, tri vi ch dn ch; m c c nga l khi xt ngha ca qu th tm ci nt c
bit ca qu, nt c c l mt ho dng gia nm ho m, hoc mt ho m gia
nm ho dng, khng cn ti ho c cao qi hay khng, tt hay xu.
Nhng ta cng nhn thy rng nu ho c bit l ho th nm, trung m li chnh th
hu ht l tt; nu li hp thi na th chc chn l tt.
Chng ta nn : qui tc: chng d qu vi ch c nhiu l ngai, nh qu Cu, ho 1 l
ho m duy nht m khng phi l ho quan trng nht, quyt nh ngha ca qu.
So snh cc ho:
H t h truyn Chng 9 ni:
- Ho s kh bit, ho thng d bit (k s nan tri, k thng d tri).
iu d hiu, ho s tr lc mi vo cuc, cha c thnh tch, cha bit svic s bin
chuyn ra sao, cho nn kh bit c gi tr, cng dng ca n. Cn ho thng tr lc mn
cuc, c thnh tch, ti nng g hay khng, bit ri, vic lm ra sao, tng lai ra sao
r c ri.
Trong khi an qu, t khi ngi ta quan tm ti tc ng ca hai ho y m ch trng ti
bn ho trung gian hn.
- So snh ho 2 v ho 4 cng chng 9 bo :
. . .cng cng m khc bc, ci hay cng khc nhau. Ho 2 c nhiu ting khen, ho 4
th b nhiu lo s (nh d t ng cng nhi d v, k thin bt ng. Nh a d, t a c) .
Hai ho v tr ngu (chn) ging nhau : nhng ho 2 c trung, ho 4 khng, li
thm ho 2 xa ho 5 (xa vua) bc thp v c ho 5 ngvin, cho nn d lm c vic
v d c khen; cn ho 4 khng c trung m li gn ho 5 (vua bc cao) nn phi lo
s, nht l ho ng l ho 1, cn non nt qua, khng gip n c g, trong khi n mi
ni qui bc ln ngai qui, cn hoang mang b ng.
- Cng theo chng 9:
- Ho 3 v ho 5 cng cng m khc bc, ho 3 nhiu ci xu, ho 5 nhiu cng (tam d
ng ng cng nhi d v, tam a hung, ng a cng).
Hai ho ging nhau im cng v tr c (l) c ng cng, nhng bc khc nhau (ho
5 bc cc cao, ho 3 thp). Ho 5 c trung c ng l ho 2 m li bc cao, cho nn
lm c nhng vic ln, c nhiu cng; cn ho 3 trn cng ni qui, u cp di, a
v cn thp, trng vo ngi gip mnh th ch c ho 6 trn cng n thi suy, ht
quyn hnh ri, khng vin tr c g; li na ho 3 bt c trung, nu l ho m th thm
bt chnh, do m H t cho l a hung
ng v bin:
an ny lin quan ti vic bi, chng ti khng c kho v mn bi, nn ch ging qua
thi.
Thi xa ngi Trung Hoa bi bng c thi. H t thng chng 9 ghi s lc v php
bi. c gi no mun hiu r, c th c nhng trang 189 . . 192 , cun Kinh dch vi V
Tr quan ng Phng ca ng Nguyn Hu Lng (sch dn, hoc Chng 4 cun The
cracle of Change c Alfred Dougleas.
Ngy nay khng ai dng cch bi na, m dng cch gieo qu ba ng tin vo lng mt
ci bt.
Nu mt ng sp 9(1) th l dng, vch mt nt dng.
Nu mt ng nga (2) th l m, vch mt nt m.
Trong hai trng hp , ho u gi l tnh c.
Nu ba ng cng sp th cng l dng, bn v mt vng trn O.
Nu ba ng u nga th cng l m, bn v mt ch X.
Nhng trong hai trng hp ny, ho u gi l ng c.
Ln u gieo nh vy, c nt no (dng hay m) hay hnh no (vng trn hay ch X),
bn vch nt hay v hnh di thp nht, th l c ho 1.
Gieo ln th nh, cng nh trn, ri ty kt qu, cng vch nt hay v hnh ln trn ho 1,
th l c ho 2.
Lm nh vy 6 ln, c su ho, c ln sau t ln trn ln trc, ln th 6 trn cng.
V d gieo ln u, bn c mt ho m tnh (mt ng nga) ln th nh c mt ho
dng tnh (mt ng sp) ln th ba c mt ho m tnh, ln th t, th nm, th su
u c nhng ho dng tnh, th khi vch xong cc nt, bn c qu Thin Thy Tng
di y:
Qu l mt qu tnh,v khng c ho no ng c.
Nu ln gieo th nm, bn c ba ng sp, tc ho dng ng th bn vch nh sau:

Cng vn l qu Thin thy Tng nhng c ho 5 ng qu Tng ny ng. ng th bin.

Dng ng th bin thnh m, ngc li nu m ng th bin thnh dng.
y l dng ng, vy ho 5 bin thnh m, v bn c qu bin nh sau:

Qu l qu Ha Thy V T. Nh vy l qu Thin Thy Tng bin ra qu Ha Thy v T.

Nu gieo ln th nht, bn c ba ng nga, tc ho m ng th bn vch nh sau:

(Hnh ny hai nt, nn gi l m)

Cngvn l qu Thin Thy Tng, nhng c ho 1 ng. Ho 1 l m, ng th bin thnh
dng, thnh qu bin nh sau:
Qe l qu Thin Trch L. Nh vy l qu Thin Thy Tng bin ra qu Thin Trch L.
Khi bi ngi ta xt c hai qu cha bin v bin ri bit s vic lc mi u ra sao, khi
bin s ra sao.
Tm li, c gi ch cn nh: h ba ng tin cng nga ht hay cng sp ht th gi l
ng. ng th dng bin thnh m, m bin thnh dng, m mt qu thnh hai qu. C
trng hp hai, ba ho cng bin trong mt qu, phi i ht hai ba ho mt lt v
cng ch c mt qu bin thi. Nu khng c ln no ng th qu han tan tnh v
khng bin thnh qu khc.
PHP AN QU
T xa ti nay c nhiu php an qu. Ti khng bit r php an thi Tin Tn ra sao.
C th C.G Jung theo php . Phn trc ti ni khi d nh in bn dch Kinh Dch ra
ting Anh, ng bi 2 qu m qu th nh ng hi v vic c nn ta cho bn dch
khng. ng c qu Khm ng ho 3, bin ra qu tnh. Khm c ngha l him, xu,
nhng bin ra Tnh th theo Than t (coi phn dch 64 qu sau) li c ngha tt. ng
an rng qu mun bo Kinh Dch nh ci ging nc trong m khng ai mc. Nu c
dng th s gip ch cho mi ngi c nh. Vy l cng vic Jung nh lm s c ch. Cn
ci him trong qu Khm th khng lin quan g n vic vit ta, c th b.
Nhng Jung c h khng theo st ngha ho 3 khi cha bin v khi bin, ch dng ci
ho 3 qu Tnh ri kt hp vi ho 1 cng qu l ci ging c, bn ly, khng ai dng
na (coi phn Dch 64 qu) v an rng nn vit li Gii thiu v Kinh Dch nh mt ci
ging c, bn ly lp c ri, nhng c th sa sang m dng li c. an nh vy khng
tht ng php (v ho 1 Tnh, ng l khng c dng an) nhng c th tm chp
nhn c v vn l dng li trong qu Tnh, khng lc hn.
i khi cch an ca c nhn nh vy, cch an ngy nay khc hn, rc ri hn nhiu,
khng th trnh by d l s lc trong nm mi trang c, cho nn ti ch nu vi qui tc
di y thi.
Ty tng qu ngi ta cho mi ho mt ngha: hoc l mnh (th: tc ngi xin qu),
ngi kia (ng: tc k lm n vi mnh hay mun xin mnh, gip mnh, hi mnh . . .) ;
hoc l ngha cha m, anh em, con ci, quan chc, tin ca, bnh tt . . .
- Li cng ty tng qu ngi ta cho mi ho thuc vo mt hnh no trong ng hnh (Kim
Mc Thy Ha Th), ngy thng xin qu cng vy;
- Ri c theo lut ng hnh tng sinh tng khc (mc sinh ha, ha sinh th, th sinh
kim, kim sinh thy, thy sinh mc, mc khc th, th khc thy, thy khc ha, ha khc
kim, kim khc mc, xem ho no sinh hay khc ho no, ho no tt, ho no xu. iu
mnh xin c c nh khng, bao gi vic s xy ra . .
i khi ngi ta cng dng ngha ca qu (nh c qu Thi, qu Tn th cho l tt, qu
B, qu Kin th cho l xu), nhng ch l ph; khng khi no ngi ta dng ngha ca
ho (ho t) m rt ch trng n lut ng hnh tng sinh, tng khc k trn.
Vy Kinh Dch ngy nay mt tnh cch sch bi, m mang tnh cch thun trit, mc du
64 qu vn c dng bi.
MN AN S BNG 64 QU DCH

Hn na t i Tng, Trn an tm c cch dng 64 qu an s mng con ngi,

lp ra mn Bt t H Lc. H l H , Lc l Lc th; cn bt t l bn ch can ca nm,
thng, ngy, gi sinh ca mi ngi, vi bn ch chi cng ca nm, thng, ngy gi, .
ng chuyn bt t 8 ch ra con s H Lc, ri li chuyn s H Lc ra qu Dch; sau
cng ch cho ta cch coi nhng qu Dch m an vn mng ca ta, thi no, nm no,
tt hay xu, nu xu th nn c thi ra sao, hnh ng ra sao . . (Coi cun Bt t H Lc
ca Hc Nng c s xut bn Phm Quang Khai Si Gn 1974).
L lng nht l cch an s cng c nhiu khi ng, khng km s t vi cng ca Trn
an tm ra. Thi s Tn v gi tin n lm.

CCH GII THCH TN QU

Tm qu nguyn thy: Cn, Khn, Ly, Khm, Cn, ai, Chn, Tn c tn t trc Vn
Vng, c v biu tng ca mi qu c truyn li t lu, nn Than truyn khng
cn phi gii thch tn qu. Cn cc qu khc, Than truyn u gii thch tn. Cch gii
thch bt nht, khng theo nguyn tc no c. Theo L Knh Tr trong Dch truyn thm
nguyn (Nghim Linh Phong dn trong Dch hc tn lun) th c ba phng php di y:
1. Ly th v ca mt ho m gii thch, nh:
- Qu Phong Thin Tiu Sc , Than truyn ging l nhu c v nhi thng h ng chi,
vit tiu sc, ngha l c qu ch c mt ho m (nhu), ho v tr m (chnh v), li
ngai qui, c a v cao, ngn cn c nm ho dng, bt phi nghe theo mnh, do t
tn qu l Tiu sc (nh: m m ngn c ln: dng: sc y c ngha l ngn).
Tn qu Thin Trch L, qu Thin Ha ng Nhn cng c gii thch theo cch .
2. Ly tng m gii thch nh:
- Qu Sn Thy Mng trn l ni, di l nc, m nc c ngha l him, cho nn gii
thch l : Sn h hu him, him nhi chi, mng . Di ni c vng nc him ti tm,
ngng li khng bc xung, do c tn l mng (m m).
Hai qu Thin Thy Tng, a ha Minh di cng dng tng gii thch.
3. Gii thch ngha ca tn qu, nh:
- Qu s, Than Truyn gii thch: S, chng d: S l ng ngi (mt o qun)
- Qu Hm, Than truyn gii thch: Hm, cm d:Hm (hp nhau) ngha l cm nhau.
4. Chng ti cn thy mt cch c bit na l coi hnh ca tan qu ging vt g th ly vt
m t tn cho qu ri gii thch qu.
Nh qu Ha Phong nh vch t di cng nh ci chn vc, ba vch lin trn nh
ci thn vc trong cha thc n, vch t trn na nh hai tai vc, vch lin trn cng
l ci n khing vc, v vy gi l qu nh (Vc) v c 6 ho u gii ngha theo ci
vc.
Qu Thy Phong Tnh cng hi ging ci ging, ho 1 mch nc, ho 2,3 l lp t
y ging, ho 4 l lng ging, ho 5 l np ging, ho 6 l ming ging, v vy gi l qu
Tnh (Ging).
Qu Ha Li Ph Hp gi cho ta hnh ci ming h rng ra, vi mt ci que cn ngang
ming: ho 1, 6 l hm di v hm trn, ho l ci que, cn cc ho kia l nhng vch
t, nh ming h ra. Hai hm rng cn ci que (vt ngn cch) cho n gy i hp vi
nhau c, ngm ming li c, do m t tn qu l ph Hp (cn hp li) .
R rng nht l qu Sn Li Di y nh ci ming m rng nut thc n (hai nt lin
trn v di l hai hm rng) cho nn t tn l qu Di: nui nng.
Trng hp ny ta nh trng hp 3 ch khc vic t tn qu thi.

Chng 5 :

O TRI

Chu Dch vn l sch bi. Nu ch xt phn Kinh Than T (tc qui t) v Ho T th

khng thy c t tng g quan trng v o l c. Phn l tc phm cui i n, u i
Chu.
Phi i su, by trm nm sau t cui i Xun Thu tr i sut thi Chin quc, mi c
nhng trit gia, hc gi ln lt vit nn phn Truyn gii thch phn Kinh v qua i
Hn th phn Truyn mi c hnh thc nh ngy nay. Nhng tc gi phn Truyn c em t
tng ca Nho, Lo gi, ct" vo phn Kinh, lm cho Chu Dch thnh mt tc phm trit l
c v tr quan, nhn sinh quan v c th coi l mt tng hp cc t tng ph bin ca
Trung Hoa thi Tin Tn.
Trong chng ny chng ti xt v v tr quan, nhn sinh quan li chng sau. Chng
ti s cn c vo H T Truyn, Than truyn, Tng Truyn, Vn Ngn Truyn, bn truyn
m chng ti cho l quan trng nht.

NGUN GC V TR: T NH NGUYN TIN TI NHT NGUYN.

Chu dch han tan xy dng trn quan nim m dng, su mi bn qu ch do hai vch
m v dng (t v lin) chng ln nhau, thay i cho nhau m thnh.
Quan nim m dng l quan nim c bit ca dn tc Trung Hoa. N rt quan trng, lm
cn bn cho Trit hc., khoa hc Trung Hoa, c nh hng rt ln ti i sng dn tc
Trung Hoa trong my ngn nm nay.
Chng ta khng bit n xut hin t thi no, tr lm l i n, v n phi c t trc khi c
hnh bt qui.
Theo mt s nh ng nguyn hc Trung Hoa th mi u hai ch dng, m c hnh thc
nh :
Ch dng (ngy nay: ) gm hai phn: bn tri l sn ni hoc bc tng; bn tri l mt
tri [ ] ln khi chn tri, di l nhng tia sng mt tri chiu xung. do , dng tr
pha c nh sng, pha sng. Ch m (ngy nay : ) , bn tri cng l sn ni, bn phi,
trn c nc nh [ ] , di c m my. Do , m tr pha mt tri b che khut, khng c
nh nng, pha ti.
Pha c nh nng th m p, cy ci ti tt, pha khng c nh nng th lnh lo, cy ci
khng pht trin, do m dng t ci ngha ti sng chuyn qua ngha lnh nng, m
ngy, ma ng ma h, mt trng, mt tri, cht , sng, yu, mnh, cng, ging ci,
ging c, suy, thnh , xu, tt, h, thc, tiu nhn, qun t, ng m, c trong . . .
Sau khi c Dch Kinh v trc khi c Dch Truyn, m dng ch hai ci kh trong v tr
ri Sch Quc Ng chp:

B dng Ph ni rng: . . . Kh dng nn khng that ra c, kh m b nn khng bc

ra c, th l sinh ra ng t.

B Dng Ph i Ty Ch gii thch v ng t xy ra nm th ba i Chu Vng ( 779)

nh vy v cho m dng l hai ci kh hai ng lc thin nhin.
Trc B Dng Ph, c th l t u thi Ty Chu, khi Vn Vng ri Chu Cng vit Than
T v Ho t, ngi Trung Hoa cho m dng l hai nguyn l ca v tr. Chng ta
bit hai nt m dng (lng nghi) chng ln nhau, thay i cho nhau m thnh t tng ,
ri thnh bt qui. C th Vn Vng hoc Chu Cng cho bt qui ngha: Cn: tri,
Khn: t, ai: chm, Cn: mi, Tn: gi, Chn: sm st, ly: la, Khm: nc, ngha l
dng hai nt m dng tng trng, din hai ci ln nht trong v tr: tri t, hai
ci khin ngi ta ch nht trn t : ni, chm; hai ci khin ngi ta ch nht
trn tri: gi, sm st, v hai ci cn thit nht cho i sng l nc, la; tm ci m ngi
thi cho l tm yu t, hin tng cn bn trong v tr.
iu chc chn l sch T Truyn v Quc Ng chp rng thi Xun Thu c nhiu ngi
chp nhn ngha ca bt qui ri (Phng Hu Lan n trong Trung Quc trit hc s
chng 15 Tit 2): v ti thi Chin Quc, trc hoc sau Mnh t, tc gi Than Truyn
cho Cn v Khn, tc dng v m l ngun gc ca v tr:
Ln thay c u tin ca Cn, mun vt nh m bt u, c u tin ca Cn thng
ng phn tri. My i ma ti, sp t cc vt, lu chuyn cc hnh (i tai Can nguyn,
vn vt t thy, ni thng thin. Vn hnh v th phm vt lu hnh) Rt mc thay, c
u tin ca Khn, mun vt nh m sinh; c u tin ca Khng thun theo tri. Sc
dy ca Khn ch c mi vt, c ca Khng ng l khng gii hn. N bao dung, rng
ri, sng lng, ln lao. Cc phm vt u nh n m hanh thng ( Chi tai Khng nguyn,
vn vt t sinh, ni thun tha thin. Khn hu ti vt, c hp v cng. Hm hong
quang i, phm vt hm hanh) .
Xt hai an th tc gi Than Truyn cho Cn to ra vn vt v hnh, thuc phn kh,
nhng phi nh Khn, vn vt mi hu hnh, mi sinh trng, cho nn cng ca Khng cng
ln nh cng ca Cn, ch khc Khn phi sau Cn, ty theo Cn, b tc cho Cn.
Chng ta thy quan nim ging vi quan nim ca Lo t trong o c Kinh, Chng
51:
o sinh ra vn vt, c bao bc, bi dng, nui ln ti thnh thc () che ch mi vt
(o sinh chi, c sc chi, trng chi, dc chi, nh chi () phc chi
Tc gi Than Truyn chu nh hng ca Lo t chng?. M Cn ca Dch tc l o
ca o c kinh, Khn ca Dch tc l c ca o c Kinh chng?
Khng hn vy, v theo Lo t th nhng biu hin ca c u ty theo o (Khng c
chi dung, duy o th tng Chng 21 o c kinh), ngha l c l mt phn ca
o: khi cha hin hin trong mi vt th l o, khi hin ri th phn hin hin trong
mi vt l c. Mi vt u c c m c ca bt k vt no cng t o m ra, cho nn
n nui ln mi vt m ty theo o.
m i vi dng th khc hn: hai ci c lp, tri ngc nhau mc du vn b tc nhau;
m Cn vi Khn cng c lp, khng th ni Khn l mt phn ca Cn, nh c l mt
phn ca o c. H t h truyn, chng 6 ni r nh vy:
Cn i biu nhng vt thuc v dng, Khn i biu nhng vt thuc v m. c ca m
dng hp vi nhau m ho cng v ho nh mi c thc th . . (Cn dng vt d, Khn
m vt d, m dng hp c nh cng nhu hu th).
H t thng truyn Ch.1 cng c ni: Can lm ch, tc ng ,lc mi u, Khn lm
ngng kt v thnh vt. (Cn tr thi thy, Khn tc thnh vt Ch Tri y ngha l lm
ch).
H t H truyn Ch. 6 li bo: Cn v Khn l ca ca Dch, tc s bin ha chng ? (Cn,
Khn K Dch chi mn d?)
Cn v Khn trong nhng cu u c ngha l dng v m.
Ly Cn v Khn, tc Dng v m lm bn cn ca v tr vn vt, tc gi Than Truyn
v H t truyn ch trng mt v tr nh nguyn chng?
Nhng H t thng truyn Chng 11, a thm mt quan im mi m m trong phn
Kinh cng nh trong Than Truyn, Tng Truyn khng c, tc quan nim Thi Cc:
Dch c Thi Cc, sinh ra Lng Nghi, Lng Nghi sinh ra t tng, T tng sinh ra Bt
Qui (dch Hu Thi Cc, th sinh Lng Nghi, Lng Nghi sinh T tng, T Tng sinh
Bt Qui).
Ch Dch y c ngha l lch trnh bin ha trong v tr. Lch trnh c khi im l Thi
Cc. T Thi Cc mi sinh ra Lng Nghi (m Dng), ri T Tng, ri Bt Qui, tm yu
t, hin tng cn bn trong v tr, nh trn ni.
Vy th ngun gc v tr l Thi Cc ch khng phi m dng. Sut dch Truyn chng ta
ch gp ch Thi Cc mi mt ln , Dch Hc phi khng cho bit g thm. Thi cc c
ngha l ln hn ht, cao hn ht, hoc trc ht c. V a s cc hc gi i sau cho n l
ci kh tin thin, mt th linh cn bt sinh bt dit, huyn diu trong tim phc hai
nguyn t ngc nhau v tnh cht, m v Dng. Quan nim tht tin b so vi quan
nim Thng lm ch v tr ca cc i trc.
m Dng c thng nht thnh Thi Cc ri, v tr lun ca Dch mi thnh nht
nguyn, v Dch hc phi xch gn li Lo t thm na: Thi cc torng h T truyn c th
so snh vi o trong o c kinh.
Thi Cc cng nh o, l ngun gc ca vn vt. N sinh ra Lng Nghi ri T Tng, Bt
qui tc v tr; th o cng sinh ra mt, mt sinh hai, hai sinh ba, ba sinh vn vt
(chng 42 o c Kinh); ch khc nhau ch: Thi cc sinh ra hai (m dng) ngay,
cn o sinh ra mt ri mi sinh ra hai (cng l m, dng)
Ci mt l g? Khng ai bit r. C ngi an rng mt l c, m o ca Lo t l
khng. Nu ng vy th Lo t ch trng t khng sinh ra c ri t c mi sinh ra m
dng, sau cng l vn vt; cn Dch hc phi khng chp nhn ci khng m bt u ngay
t c, t Thi cc.
Mi khang 1.300 nm sau, Chu n Di i Tng, sa li quan nim ca Dch hc phi, cho
rng trc Thi cc cn c V Cc, ngha l khi thy khng c g c, ri mi c Thi Cc,
c m dng, t tng bt qui (coi V Cc di y) Cho Thi Cc bt ngun t V
Cc, tc Lo cho hu bt ngun t v. Th l i Tng, o Nho hon tan chp nhn v
tr lun ca o Lo.

Ti y ta c th kt lun:

Quan nim m dng c t trc khi c Kinh Dch: v quan nim Tri t l cha m ca
vn vt l mt quan nim ph bin ca lai ngi thi Thng c trc khi c quan nim m
dng v lai ngi nhn thy rng nh c t mi c cy c, mung th, lai ngi mi
c thc n; nh c tri mi c la, nh sng, my ma, vn vt mi sinh trng c.
Dch hc phi mi u ch c sng kin phi hp hai quan nim (m dng phi hp vi
Cn, Khn Tri t); ri sau phi hp thm vi quan nim o ca Lo t m lp nn mt
thuyt v v tr, rt ging vi thuyt ca Lo, nhng thc t hn, ch trng n x hi hn
v nhn mnh v m dng, v ging c ging ci, trai gi, v s sinh sinh ha ha hn.
T Xun Thu tr v trc, cn l quan nim nh nguyn: lng nghi (m dng) , t tng,
bt qui (hai hnh trn cng).
Qua chin Quc hoc Hn thm Thi Cc (hnh th ba) thnh nht nguyn. Thi Cc gm
m v dng, cho nn c ngi gi l nht nguyn lng cc (mt gc, mt nguyn l m
hai ci i lp : m dng)
Ti i Tng, thm v cc na (hnh cui cng) thnh v cc . Nh vy , khi thy l v
cc ri mi c Thi Cc, c Lng Nghi, T Tng, Bt Qui: han tan thnh nht nguyn.
o m dng.
H t Truyn c nhiu ch nhc n o m dng.
H T Thng Chng I: C cn (dng) nn thnh ging c, c Khn (m) nn thnh
ging ci
H t h Chng 6:
c (tn cch) ca m dng hp vi nhau: m ho cng v nhu mi c thc th, nhn
m suy trc c cng vic ca Tri t v thng cm c c ca thn minh.
Nht l Chng 5 cng trong H T h:
Ging c ging ci kt hp tinh kh m vn vt sinh n, bin ha (Nam n cu tnh, vn
vt ha sinh)
Chng ring lai ngi m vn vt, ngay tri t cng vy, v tri t l cha m ca mun
lai cng ch l m dng, tt phi giao cm vi nhau ri mi c mun lai c (thin a
nhn lun, vn vt ha thun)
Cu ny na trong H t Thng Chng 11.
ng ca gi l Khng (kh m), m ca gi l Cn (kh dng).
(Hp h v chi Khng, tch H v chi Cn).
Tan l cn c vo hot ng sinh thc ca nam n, ca ging c ging ci m ging v
ngun gc v tr, vn vt.
Trong Than Truyn ta cng thy ni ti s giao hp gia tri v t:
Nh qu Thi:
Tri t c giao nhau ri vn vt mi thng (Thin a giao nhi vn vt tng d).
Qu Hm:
Tri t cm nhau m vn vt mi ha sinh (Thin a cm nhi vn vt ha sinh).
Qu Cn:
Tri t hi nhau th vn vt mi sinh trng, pht t r rng: (Thin a tng ng,
phm vt hm chng d).
Qu Qui Mui:
Tri t khng hi nhau th vn vt khng hng thnh ln c (Thin a bt giao nhi vn
vt bt hng).
R rng l Dch coi o m dng, o nam n l quan trng nht: V c nam n ri mi
thnh v chng, c cha con, vua ti, c l ngha. Nam n l gc ca gia nh, x hi, gc
ca o l, m o nam n cng ln nh o Cn Khn: cho nn u Kinh Thng l hai
qu Cn, Khn m u Kinh H l hai qu Hm, Hng (Nam n cm nhau ri thnh v
chng).
Chng V H t Thng truyn bo:
Mt m, mt dng gi l o: Ci o y khi pht ra th tt lnh; khi n c th ha
ngi th gi l tnh (Nht m nht dng chi v o; k chi gi thin thnh chi gi, tnh
d)
Cu Nht m nht dng ci vp c th hiu rt nhiu cch, chng hn:
- C m v c dng l o.
- Mt thi m, mt thi dng, th l o.
- Mt mt m, mt mt dng, th l o.
- Ci khin cho khi th m xut hin, khi th dng xut hin, ci gi l o.
Hoc:
- m dng phi hp ri sau mi c o.
Chng ti thy cu u tin trong Chng V H t thng c ci ging trong Mnh T,
Trung Dung v ngh rng nu c hiu nh sau th cng c th c:
m Dng (nam n) i th l o, o pht ra mt cch t nhin th tt lnh, thc
hnh n l hp vi tnh ca con ngi.
D sao ti cng phi nhn cao o m dng, nam n nh vy, Dch hc phi chu
nh hng ca o Nho, v trong lc cc trit thuyt thi Tin Tn, ch c Nho l nhn mnh
vo nhn lun, x hi hn c.
Nh vy, v tr quan trng Dch gm mt t t tng ca dn tc Trung Hoa thi trc vi
mt s t tng ca Lo v Khng.

DCH L GIAO DCH

Trong m c dng, trong dng c m.

m thnh th dng suy, dng thnh th m suy.
Quan nim m dng l mt quan nim c bit ca Trung Hoa, khng thy trong t tng
cc dn tc khc. Quan nim positif ngatif ca u ch l mt phn nh ca quan nim m
dng thi.
V m dng bao trm c khng gian (nh pha bc, pha nam) thi gian (nh m ngy),
thi tit (nh ng, h, nng, ma), khng vt g hu hnh hay v hnh trong v tr m
khng c m dng: ging c ging ci, rng , c, thnh suy, thng ging, thu tn, thin
c, tt xu, qun t, tiu nhn . . u l m dng c.
m dng khng phi ch l hai ci kh, hay hai nguyn (khng r) khng phi l nhng
nng lc, nhng kha cnh, nhng tnh . . .m l tt c nhng ci ; cho nn khng th
dch t ng m dng c, v ngi u nh phi phin m l Yin v Yang.
Kinh Dch tng trng m dng bng hai vch lin (dng)____ v t (m)__ __ Lin th
gi l thc (c), t gi l h (rng).
T khi c quan nim Thi cc, ngi Trung Hoa tng trng m dng bng hnh en v
hnh trng v mi u, m c ngha l pha khng c nh mt tri, trong bng ti, dng
c ngha l pha c nh mt tri, sng sa.
Chng ta nhn thy vng trn Thi cc gm hai hnh m dng , v hai hnh ny tuy cch
bit hn nhau, i lp nhau, m li m ly nhau, xon ly nhau.
Li thm ch hnh en phng ra c mt im trng, ch hnh trng phng ra c mt im
en; ch hnh en phng ra l ch hnh trng tht li, ngc li ch hnh trng phng ra l
ch hnh en tht li. Nh vy din ci m thnh ln th dng suy ln, ngc li
dng thnh ln th m cng suy ln; v khi m cc thnh c mt mm dng (im
trng) xut hin ri, khi dng cc thnh c mt mm en (im en) xut hin ri.
Vy chng nhng m dng xon ly nhau m trong m cn c dng, trong dng cn c
m na.
Cui chng V H T Truyn thng, c mt cu ti ngha: m dng bt trc chi v thn
(m dng khng lng c nh vy gi l thn). Ti ngha v th no l m dng khng
lng c?
a s hc gi cho rng m dng bin ha, trong m m vn c dng, trong dng m
vn c m, m dng khng nht nh v phng hng no (Phan Bi Chu), cng nh
trong phc c ha, trong ha c phc, khng sao an trc c. Cch ging d chp
nhn hn c.
L trong m c dng, trong dng c m , chng ta thy trong qu
Phc v qu Cu . im trng trong na m trn Thi Cc tc l vch lin trong
qu Phc; im en trong na dng trn Thi Cc tc l vch t trong qu Cu.
Dch cho qu Thun Khn l thng mi, lnh lo, thun m: gm su ho m. m ti
thng l thnh cc; dng bt u sinh, mi ngy ln ln ln ln, ht ba mi ngy, ht
thng 10, th thnh qu phc thng 11 (coi trang sau): c mt ho dng thay ho 1 m
trong qu Khn. Ho dng lc (u thng 11) mi xut hin, nhng phi thai trong
thng 10, c bao gi khng c dng u. Ci thai ca dng l ci im trng trn na
en trong hnh Thi cc.
C nh vy dng tng ln, mi thng li bt i mt ho m, tng thm mt ho dng khi
6 ho dng khng cn ho m no th thnh qu Cn (Thng T). Lc ny dng cc
thnh, m m li bt u sinh, cng mi ngy mt cht, ht 30 ngy, ht thng 4, th thnh
qu Cu (thng 5): c mt ho m thay 1 ho dng trong qu Cn. Ho m lc mi
xut hin nhng trong thng 4 c ngy no khng c m u, n cha xut hin nn ta
khng thy y thi. Ci thai ca m l ci im en trn na trng trong hnh thi Cc.
Ri c tip tc nh vy, m tng hai, mi thng thm mt ho m, bt i mt ho dng,
khi c 6 ho m (khng cn ho dng no na) th thnh qu Khn, tr v thng 10,
ht vng mt nm .

Thnh ri hy - Qu 12 thng

Lut trong dng c m, trong m c dng c ngha l hin tng no cng cha sn mm
t hy ca n. Trong s thnh c mm ca s suy, trong s tr c mm ca s lon, trong
s sng c mm ca s cht. Cho nn c ngi bo mt a tr sinh ra l bt u tin ti
s cht, m cht l bt u sng li mt cuc sng khc, l ti sinh di hnh thc ny hay
hnh thc khc. Khng th c dng m khng c m, c sng m khng c cht, c thnh
m khng c suy, c tr m khng c lon. Phi c c hai th mi thnh mt hin tng
c, mi thnh v tr c, cng nh bt k vt no cng c mt phi v mt tri, x hi
no cng c thin v c.
Mi s bin trong v tr ch l mt tin trnh thnh ri hy, hy ri thnh. Dch cho ta
thy r s tin trnh trong nhng qu 12 thng :

Thng t : Qu Cn
Thng Nm : qu Cu
Thng su : Qu n
Thng by : Qu B
Thng Tm : Qu Qun
Thng Chn : Qu Bc
Thng mi : Qu Khn
Thng mi mt: Qu Phc
Thng mi hai : Qu Lm
Thng ging : Qu Thi :
Thng hai : Qu i Trng
Thng ba : Qu Qui
Cn l lc thnh ri, c 6 ho dng. Ri bt u hy, qu Cu: mt ho m y mt
ho dng i, cn nm ho dng, nh vy l hy mt mt phn su. Qua qu n, hy
thm mt phn su na, cn bn ho dng, c tip tc nh vy mi thng hy thm mt
phn su na, ti thng mi th su ho dng b hy ht m thnh su ho m, qu
Khn.
Nhng thng mi mt, qu Phc, li bt u dng li: Mt ho dng y mt ho m i,
thng chp thm mt ho dng na l hai, c mi thng thm mt ho dng v ti thng
t th hon thnh: 6 ho dng, qu Cn. C l theo ngi xa thng t l c tit lp h l
thng nng nht trong nm nn c 6 ho u l dng, thng 10 c tit lp ng l thng
lnh nht, 6 ho u l m.
Nh vy s thnh ca dng l s hy ca m v ngc li, s thnh ca m l s hy ca
dng.

M DNG TNG GIAO, TNG THNH

m dng tuy tng phn, tri ngc nhau y, nhng khng tng khc nh nc vi la,
m tng giao, tng thi, tng th - gp nhau, x y nhau, thay th nhau - nh nh
sng v bng ti, nh nng v lnh. H T H, Chng 5 bo ((T nh) mt tri qua th mt
trng li, mt trng qua th mt tri li, mt tri mt trng cm ng nhau m nh sng pht
ra: ma lnh qua th ma nng li, ma nng qua th ma lnh li, lnh nng (cm ng
nhau) x y nhau m thnh ra nm thng. Ci qua co rt li, ci sp ti dui di ra, co
rt (khut), dui di (thn), hai ci cm ng nhau m ch li mi ny ra."
(Nht vng tc nguyt lai, nguyt vng tc nht li, nht nguyt tng thi nhi minh sinh
yn: hn vng tc th lai, th vng tc hn lai, hn th tng thi nhi th thnh yn; vng
gi kht d, lai gi thn d, khut thn tng cm nhi li sinh yn).
Vy chng ta nn ni l m dng tng giao, tng thi (hn l tng phn); v thay
phin nhau, theo mt nhip iu no , di ngn ty hin tng, ty thi, nhng c ci
ny ln th ci kia xung, ci ny xung th ci kia ln, mi ci lm ch trong mt thi ri li
nhng ch cho ci kia.
Khng nhng vy, m dng cn tng thnh na. Chng tng thnh v chng b tc
nhau: ngy sng vn vt sinh hat, m ti vn vt ngh ngi, h nng vn vt
pht trin, ng lnh vn vt gom li sc. Tng thnh cn v mt l na: nu ci n
dit ci kia th khng ci no cn c. Khng cn m th cng khng cn dng, khng cn
dng th lm sao c m, m v tr, vn vt cng khng c. Quan nim tng phn m
tng thnh l quan nim ph bin ca Trung Hoa thi xa, nh Trng K Qun ni:
Cc bc thnh trit Trung Quc thi xa cho rng bt k s vt g cng l mt th m hai
mt; ch l bin ha tng i ch khng phn lp tuyt i; tng phm m tng thnh
ch khng mu thun u tranh" (Trung Quc c i thnh trit d vi nhim h s vt qun
thuc nht th chi lng din, th tng i ch bin ha, phi tuyt i ch phn lp, tng
phn tng thnh, bt th mu thun u tranh ch liu).
Tng phn m tng thnh ngha cng nh cu "ng qui nhi th " trong H t h
Chng 5: tuy ng li khc nhau nhng u a ti mt ni, mt mc ch c. Nng ma
tri nhau, nhng u gip cho cy c ti tt, nng lnh tri nhau nhng phi c c h mi
bn ma.
Tng K Qun cho rng thuyt tng phn m tng thnh ca Dch mi xt ta nh bin
chng php ca Hegel nhng thc ra nghch hn nhau v mt bn phn m tng thnh,
mt bn phn chng i nhau (phn gi d tng (bi)) Ti cho ni nh vy c phn
ng hn: mt bn phn tng thnh, mt bn phn tng dit, t dit, v theo
Hegel : thse (chnh) antithse (phn) phn nhau sau cng ha thnh Synthse (hp) -
nh vy chnh (these) khng cn, phn cng khng cn; cn theo Dch th m dng tuy
phn nhau m giao vi nhau, x y nhau, thay th nhau rt cuc cng vn tr li trng
thi c, ch thay phin nhau tc ng trong mt thi gian v tr c iu ha, vn vt
sinh trng thi.
Trit ng v Trit Ty khc nhau t cn bn, em so snh vi nhau th th no cng min
cng.

M DNG TNG CU, TNG NG

m dng cn mt tnh cch na l tng cu, tng ng.

c tng cu, tng ng th mi gp nhau, giao nhau m sinh ra vn vt (Nh kh giao cm
ha sinh vn vt - Chu Lim Kh)
Trong v tr khng lai no khng theo lut . Kinh Dch din lut bng s tng quan
gia cc cp ho 1-4, 2-5. 3-6 m chng ti trnh by trong chng IV - trang 83.
Khi m dng tng ng th dng xng m m ha, hp tc vi nhau nh qu Cn v
qu Khn. Cn cng kin, Khn nhu thun. Cn to ra vn vt v hnh, thuc v phn
kh, nhng phi nh Khn vn vt mi hu hnh, mi sinh trng, cho nn cng ca Khn
cng ln nh cng ca Cn, ch khc Khn c c thun, ty theo Cn, b tc cho Cn m
tip tc cng vic ca Cn, cn khi xng th phi l Cn. l quan nim chung ca cc
dn tc thi i nng nghip, theo ch phu quyn.

Tm li m dng tuy tnh cht tng phn nhng cng tng ng, tng cu (tm nhau),
tng giao (gp nhau) c tng giao mi tng thi (x y nhau), tng ma (c xt
nhau), tng th (thay th, b tc nhau) tng thnh (gip nhau t hon thnh: c ci
ny th mi c ci kia, c ci ny th ci kia mi lm trn c nhim v ca n trong v
tr).
Quan trng nht l s tng giao: ging c ging ci, c tri t na (v tri t cng ch
l m dng) c giao cm vi nhau ri mi c vn vt, vn vt mi sinh n bin ha c.
Cn Khn (tc m dng) l ci ca ca Dch (h t h Ch. 6 ) Dch l o m dng, m
lut m dng l tng giao, cho nn ngha th nht ca Dch l giao dch nh cui chng
1 chng ti ni.

DCH L BIN DCH

m dng u ng.
Mun giao nhau th c dng ln m u phi ng.
H T Thng truyn m u bng cu:
(V thy) tri cao t thp (m thnh nhn) vch ra qu Cn v qu Khn; () ng v
tnh c lut nht nh do m phn bit cng v nhu (Thin tn a ti, Cn Khn nh
h; ( . . . ) ng tnh hu thng, cng nhu an h).
Cu cho tri l Cn, ng, cng; t l khn, tnh, nhu; tri i biu dng tnh, t i
biu m tnh.
Nh vy ch c Cn (tc dng) mi ng, cn Khn (tc m) th tnh, ng tnh cch bit
hn nhau, lp nhau chng ? Khng phi vy, trong dng c m, trong m c
dng th trong ng cng c tnh, ch khc bn tnh ca dng hiu ng hn tnh, bn
tnh ca m hiu tnh hn ng. Xt cu ny trong Chng 6 H T Thng Truyn th r.
o Cn lc tnh th chuyn nht, lc ng th tin thng, cho nn sc sinh ra ca n ln.
o khn lc tnh th thu li, lc ng th m ra, cho nn sc sinh ra ca n rng (Ph Cn,
K tnh chuyn, k ng trc , th d i sinh yn. Ph Khn, K tnh d hp, k ng
d tch th d qung sinh yn.
Li thm Vn Ngn Truyn cng bo: o Khn rt nhu (mm) m khi ng th cng cng
(cng mnh)
Hin nhin Dch cho m dng u c th ng, c th tnh.
Quan nim ng trong Dch hp vi o c Kinh, v Lo t cng ni: Phn gi, o chi
ng : S ng (vn hnh) ca o l quay tr v (ch. 40)
Chng 5: Thin a chi gian, k do thc thc ? H nhi bt khut, ng nhi d xut:
Khang gia tri t nh ng b chng? H khng m khng kit, cng chuyn ng, hi li
cng ra.
Hnh nh ng b vi hnh nh ci hang, gi l m nhim mu, gi ca tri t chng 6
o c Kinh (huyn tn chi mn, th v thin a cn) khin ta lin tng n hnh nh K
ng d trc, K ng d tch trong Chng 6 H T Thng dn trn. Cho tri l cha, t
l m ca vn vt, Cn Khn nh nam v n, l t tng ph bin ca Trung Hoa, c th
c trong dn gian t i n hay i Thng.
. . Ri bin ha.
m dng c ng th mi giao nhau, mi bin m sinh sinh ha ha. Vy Dch cng nh
Trung dung (Chng 26) cho rng ngth bin, bin th a. H T Thng Truyn Chng
12 bo: Cn Khng l ci su kn hoc cha ng ci nguyn nhn ca o dch chng?
Cn Khng thnh hng ri m o Dch lp nn trong. Cn Khng b ph th cn g thy
o Dch na? Dch khng thy c th c h Cn Khn khng thi hnh c (Cn Khn k
Dch chi un d Cn Khn thnh t nhi Dch lp h k trung h. Cn Khn hy tc v d
kin Dch. Dch bt kh kin, tcCn Khn hoc c h tc h) .
Ch dch 9dy l bin dch, tc o bin ha trongv tr. Mi s bin ha u t Cn
Khn m ra; khng cn Cn Khn tc m dng th khng cn s bin ha. M nu khng
c s bin ha, ngha l nu m dng khng tc ng ln nhau, khng gp nhau, th c
dng khng th sinh, c m khng th thnh; trong trng hp m dng s b tiu
dit.
M s d c bin ha l do m dng c xt nhau, () sinh ra sm st, gi ma, mt tri
mt trng xuay vn, c lnh ri ti nng (H t thng Ch.I)
T s bin ha sinh ra vn vt (sinh sinh chi v dch).
Trt t trong s bin ha.
S bin ha trong v tr theo mt trt t nht nh:
- Theo lut tn ti: Thin tn a ti
Tri cao t thp, tri tn m t tin.
- Thun l t nhin:
Tri t ng m thun theo l t nhin, cho nn mt tri mt trng, phn m phn ngy
chng bao gi sai lm, m kh hu bn ma chng bao gi sai suyn (Thin a d thun
ng, c nht nguyt bt qu nhi t thi bt thc Than truyn Qu D).
- C chng mc:
Tri t c chng mc nn mi thnh bn ma (Thin a tit nhi t thi thnh Than
truyn Qu Tit).
Kh vn ca tri t, ma nng ma ma, ma nng ma lnh u c chng mc, xun
khng xun hai, thu khng thu mi, h khng ko di qu, ng khng ngn qu, c vy
mi thnh bn ma c.
- Hng cu (lu di hai) m khng thi, ngha l theo mt lut no th theo hai ch
khng lc th ny lc th khc.
o ca tri t hng cu m khng thi (Thin a chi o hng cu nhi bt d d
Than truyn Qu Hng).
- Bin theo trnh t mi u th t t, tng bc (tim bin) ri cui cng bin mnh (t
bin), lc gi l ha.
Ho 1 qu Khn ni: p ln sng th bit bng dy sp n (L sng, kin bng ch)
Bt u ma lnh, kh lnh mi kt li thnh song, ri ln ln lnh hn, sng dy hn,
nh vy trong mt hai thng (tim bin) sau cng khi lnh ti mt no th ch trong
mt m, nc ng li, t bin m ha thnh bng.
Xt qu ca 12 thng trn, chng ta thy t qu Cn n qu Bc c s tim tin ca kh
m (mi thng thm mt ho m), ri t qu Bc qua qu Khn c s t bin thnh mt
qu Thun m, tri ngc vi qu thun dng l Cn lc u. T qu Khn n qu Qui
cng vy, nhng ngc li: kh dng tim tin (mi thng thm mt ho dng), sau cng
qu Qui t bin thnh qu Cn thun dng, tri ngc vi qu Khn lc u.
Vn Ngn truyn a mt th d thuc v nhn s.
Nh no tch ly iu lnh th c tha phc ( n i sau). Nh no tch ly iu chng
lnh th tt c tha tai v ( n i sau). Nh vic b ti git vua, con git cha, nguyn
do khng torng mt bui sm bui chiu, tt dn d c t lu ri, m ngi ta khng bit
lo toan t sm vy. (Tch thin chi gia tt hu d khng, tch bt thin chi gia tt hu d
ng. Thn th k qun, t th k ph, phi nht triu nht tch chi c, k s do lai gi tim h.
Do bin chi bt to bin d) Dn d c t lu (K s do li gi tim h) l tim bin; m s
b ti git vua, con git cha (Thn th k qun , t th k ph ) l t bin, l ha.
Trong Kinh Dch c nhiu qu ni v s tim bin, nh qu Ph hp khuyn nh cm quyn
phirn e dn t khi dn mi mc phi ti nh (ho 1), nu khng dn s quen lm by,
c c tch ly m mc ti ln (ho 6). R rng nht l qu Tim (tin ln ln), t ho 1 n
ho 6, con chim hng tin ln ln t mt nc ln n b, ln phin , t bng, cnh cy,
g cao ri sau cng vt mt ci bay bng ln tri.
V s t bin th c qu Cch, Ho t khuyn phi hnh ng ra sao khi mun cuc ci
cch ln ,mt cuc cch mng chng hn.
Tm li Dch c ngha th hao l bin dch. C bin th mi ha m thng c (qua li
khng cng th gi l thng: vng lai bt cng v chi thng H T Thng 11), nu khng
th ti mt lc no phi ngng tr phi ht, khng thng c, v tr khng trng tn
c. Nhng bin phi theo mt trt t no , phi c qui lut, m ni n qui lut l ni
n ci g bt bin ri. Do Dch cn c ngha th ba l bt bin bt dch na, m ti s
xt trong an di.

DCH L BT DCH

Lut mn chiu tn, Khim th ch.

S bin ha trong v tr din tin theo mt qui lut bt di bt dch. Qui lut, Trung Hoa
gi l thng.
Trit gia u tin dng ch thng theo ngha c l l Lo t.
u o c Kinh ng bo: o Kh o phi thng o Ci o m c th din t c
th khng phi l o vnh cu bt bin.
ng li ni: Bit r qui lut thng l sng sut; khng bit qui lut thng m lm
ba lm by th gp iu khng lnh (Tri thng vit minh; bt tri thng, vng tc, hung
Ch.16).
H T Thng truyn (Ch.1) Cng ni n qui lut thng: ng tnh h thng v quan
nim rng: Thin h rt ng nhng v c qui lut thng nn ng y m khng th ri
lan c . . .(thin h chi ch ng nhi bt kh lan d H T thng Ch.8), v chnh l
theo qui lut thng m v tr vn vt chuyn ng bin ha: (Thin h chi ng trinh
ph nht gi d Ht h - Ch.1)
Qui lut thng l g? L m dng thay ln nhau, c mt ci tin th mt ci li, mt ci
li th mt ci tin. Bin ha ch l s tin lui ca m dng thi. Bin ha gi, tin thai
chi tng d, cng nhu gi, tr d chi tng d: Bin ha l hnh tng ca s tin thai;
cng (tc dng) nh (tc m) l hnh tng ca ngy m, ngha l ca s thay phin
nhau (H t thng Ch.2)
H t h Ch.1 cng din :
Ct v hung lun lun thng ln nhau theo mt lut nht nh (Ct hung gi, trinh thng
gi d). Vic i khng ct thi hung, ht ct li hung, ht hung li ct. Ct hung nn
hiu l dng v m, l tri v t, l mt tri mt trng, l ngy m v.v. . .; cho nn tip
theo cu trn l cu:Thin a chi o trinh quan gi d, nht nguyt chi o trinh minh gi
d (o tri t ch bo cho ta lut , o mt tri mt trng sng t theo lut .
Coi li qu ca 12 thng trn ta thy t qu Cu ho m ln ln thay th ho dng, m
tin ti u dng lui ti , cui cng c 6 ho dng nhng cho 6 ho m thnh qu
Khn; ri li ti phin ho dng ln ln thay th ho m, dng tin ti u, m lui ti ,
cui cng c 6 ho m nhng ch cho 6 ho dng m thnh qu Cn. Nh vy mi bin
ha v cng c; nu khng th s ch c c dng hay c m m khng c nm
thng, khng c bn ma, khng c v tr.
Dng thnh cc th suy ln, cho m thnh ln; khi m thnh cc th cng suy ln cho
dng thnh ln. Khp v tr, khng u v khng thi no khng c lut . T s vn
hnh ca mt tri mt trng, s qua li ca bn ma, s ln xung ca thy triu, s thnh
suy ca mt dn tc, mt quc gia, mt h, sc lc, tr tu ca c nhn v.v. . .khng ci g
khng theo lut thnh suy: Mn chiu tn, khim th ch (y th s vi, thiu th s c
thm).
Ho 3 qu Tn bo: Ba ngi cng i th bt i mt ngi, mt ngi i (mt mnh) th
c thm bn (Tam nhn hnh tc tn nht nhn, nht nhn hnh tc c k hu) l
ngha .
Cho nn qu ch (Tng ln) vn l tt m ho cui li xu: trn th cui cng phi ; m
qu tn (gim i) vn xu m cui cng li tt: vi th c thm. Xu nh qu C ( nt)
m Than T khen l tt ch v nt th phi lm li, canh tn; m canh tn l iu rt tt.
Khng c g suy cc m khng thnh ln, ti lc cng m khng bt u tr li.
Qu Khn (Khn n) l thi kh khn n cc im, nm ho di u xu, m ho trn
cng, ho T cho l s tt nu bit thn trng, n nn.
Vy th trong ha vn np phc, nh qu Khu (Chia la) ho 6; m trong phc vn np ha
nh qu Phong (Thnh ln), ho 6; hoc nh qu D (vui) vn tt m ch c hai ho ( 2 v)
l tt, cn 4 ho kia u xu nhiu hay t c.
Cu Ha h phc chi s , phc h ha chi s phc
(Ha l ch da ca phc, phc l ch np ca ha), v cu sinh u han, nhi t an
lc ca Mnh t u din ci lut thnh suy c.
Tc gi T qui truyn c mun ta ch ti lut nn sau mi qu thng t mt
qu ngha ngc li, nh sau qu Thi ti qu B, sau qu Bc ti qu Phc, sau qu Tn
ti qu ch, sau qu K T vi qu V T v. .v . .

Lut phn phc, tun han.

m dng thay th nhau c do mt lut bt bin, mt lut thng l tnh cc tc suy,

vt cng tc bin, m bin l phn phc. Qu Cn (Dng) khi suy ti cng, 6 ho dng b
ho m chm ngn ht th thnh qu Khn; nhng tip theo qu Khn l qu Phc, mt
ho dng li sinh. Khn l m tnh cc, t li suy ln, khi suy ti cng, 6 ho m b 6
ho dng chim ngi ht th li tr thnh qu Cn, ri tip theo qu Cn l qu Cu, mt
ho m li sinh.
Lut phn phc, tun han cng l mt lut thng, bt dch ca Dch.
Lut phn, phc l lut din bin trong v tr m dn tc Trung Hoa nhn thy t khi
cha c Kinh Dch. Xem s vn hnh ca mt tri mt trng, ca bn ma v.v. . . h thy
s vt din bin theo mt phong hng no , khi ti mc cng tt khng th tin trin
c na th chuyn bin m quay tr li theo chiu nghch vi phng hng c, c nh
th mi, khng bao gi thi. T cc thnh qua suy vi ti dit vong nh t qu Cn ti qu
Cu, qu n, qu B . . ti qu Khn gi l phn. T qe dit vong li pht sinh tin
trin n ch cc thnh nh t qu Khn ti qu Phc, qu Lm, qu Thi . . ti qu Cn
gi l phc. S phn phc l phn phc ca kh dng .S phn phc ca kh m ngc
li: thi phn ca dng l thi phc ca m, thi phc ca dng l thi phn ca m. C
mt ln phn, mt ln phc, phc ri li phn, nh vy thnh lut tun han.
Ti s d an rng quan nim phn phc xut hin trc khi c Kinh Dch, v Kinh Dch l
sch u tin ni ti lut .
Ho T qu Thi ni:
Khng c g bng mi m khng nghing, i mi m khng tr li (V hnh bt pha v
vng bt phc Ho 3).
Thon T qu Phc ni r hn:
o (Vn) tri tro i tr li, c by ngy th tr li (Phn phc k o, tht nht lai phc).
Ch ngy (nht) y thay cho ch ho mi ngy l mt ho, mt ln bin; c by ngy
th tr li, v t qu Cu mt ho m sinh di cng, ti qu n, qu B, qu Qun, qu
Bc, qu Khn, qu Phc, nh vy l by qu (tnh c qu Cu theo li Trung Hoa). C l do
cu m y hc Trung Hoa cho rng kh huyt ngi ta by ngy th thay i.
V kh tit trong mt nm th l by thng, t thng nm (qu Cn) ti thng mi mt
(Qu Phc).
Sau, dch Kinh (Than t ca Vn Vng, Ho T ca chu Cng) sch ni nhiu nht n
phn phc l o c Kinh ca Lo t: Vt cc tc phn Ch. 36; Phn gi o chi ng
Ch.40 nht l:
Ph vt vn vn, cc qui k cn: Vn vt phn thnh u tr v cn nguyn ca chng
Ch. 16; v i vit th, th vit vin, vin vit phn: o ln l i, i l i xa, i xa l quay
tr li. Ch.25.
Sau o c kinh l Dch truyn:
- Qe Thi: V vng bt phc: Khng c g i m khng tr li.
- Qu C: Chung tc hu thy, thin hnh d : Ht ri th bt u li, l s vn hnh
ca tri.
- Qu Phong: Nht trung tc trc, nguyt doanh tc thc Mt tri ti nh u ri th x,
mt trng y ri th khuyt.
Nh lut phn phc m s vt trong v tr khng b tc, b cng, mi thng c, mi
sinh sinh ha ha hai c; v vy xt qu (hay o) Phc (tr li) m bit c lng hiu
sinh ca tr it (Phc k kin thin a chi tm Qu Phc Than truyn.)
Tc gi T Qui truyn cng c lm ni bt ci lut vt cc tc phn khi vit:
Qu l th an thch (hay thng thun) m sau c yn n, cho nn sau qu L tip ti qu
Thi; Thi l thng, vt khng th thng thun hoi, cho nn tip theo l qu B, vt khng
th b hai, cho nn tip theo l qu ng nhn . . v din ci v tr bin dch v
cng, khng lc no ht, khng lc no cng, cho nn sau qu K T (vic xong ri) tip
ti qu V T (cha xong), nh vy ng vi cu chung tc hu thy trong Thang truyn
qu C.
Tm li lut m dng (v tr) lc no cng ng, m ng sinh ra bin, bin ti cng th
quay tr li (phn phc) cho c thng, c thng th mi vnh cu, tn ti hai c.
Lut Dch cng tc bin, bn tc thng, thng tc c (H t h 2), Lut tun han l
mt lut thng, bt dch khin cho Dch c ngha th 3 l bt dch, sau hai ngha giao
dch, bin dch.
Phn phc l phn tin b?
Cc trit gia Trung Hoa tin lut tun han, cho rng v tr , x hi vn hnh trn mt vng
trn. Vn Vng, Chu Cng, Khng t, Dch hc phi gi lut l phn phc, quay v
lcu, m lcu theo cc nh l dng v m; cn Lo t th gi l qui cn tr v
gc, gc tc l v (t v sinh h). V vy m c ngi bo ngi Trung Hoa khng c thc
v s pht trin, khng nh ngi phng Ty cho rng v tr, x hi pht trin theo vng
trn c, mi ngy vng mi m rng ra, c tin b.
Khng c thc v s pht trin nn ngi Trung Hoa c tinh thn th cu, hiu c. Nho,
Mc mun tr v thi Nghiu Thun, Lo cn mun tr v thi x hi nguyn thy. Trang
mun tr li trc thi nguyn thy thi cha c t chc x hi na. Ngay cc php gia
nh Hn Phi tuy khng mun tr li thi trc, (h cho mi thi mt khc, thi no c chnh
tr ca th iy) m cng nhn Nghiu Thun l nhng thnh Vng thi c. Hang kim thi
i ca dn tc Trung Hoa sau lng h, thi Nghiu Thun, ch khng trc mt h.
l l do khin h khng tin c.
Li ch c l mt phn. Nhng tm l con ngi ni no, thi no m chng tic d
vng, cho hin ti km xa d vng. Hang Kim thi i ca phng Ty, thi cha Ki T
chng hn cn li xa hn Hang kim thi i ca Khng Lo, li v tn thi ng Adam v b
Eva mi sinh kia. V ngay by gi y, mi ngi phng Ty c ti mt trm tn n l (tc
my mc) phc v, c Thin L Nhn, Thin L Nh, bay c c ln cung trng, hn trong
truyn Phong Thn na, m c bit bao ngi u, M, t trit gia, khoa hc ti thanh nin
c ao tr li cuc i gin d, sng gn thin nhin nh thi k nng nghip.
Khng t v Lo t khng phi l khng bit tin b k thut. Khng cn dng c nhng
tin b na nn ng ngi xe nh n kin c hn xe Nghiu thun, i m min nh Chu,
p hn m thi Nghiu thun. (Lun ng XV.10) Lo cc oan hn, mun b ht nhng
tin b k thut i: c kh c gp chc gp trm sc ngi m khng dng, c thuyn xe
m khng ngi, b c vn t, dng li li tht dy thi thng c (o c kinh, Chng
80). Hai nh ch bun rng thi h nhn tm h hng, o l suy vi, x hi lan lc m
con ngi kh s hn thi trc. C th h hi qu bi quan, nhng ngay thi i chng ta
cng cho rng k thut khng chc to thm hnh phc cho con ngi. Nm 1972 hai
nh bc hc Anh, Edward Goldsmith v Rober Allen, sau Erza Mishan, ngh chng
nhng ngng s pht trin k thut m cn nn tht li li mt th k na, v ngh ca
h c 33 bc hc Anh ni tng v khoa sinh vt hc, kinh t hc,sinh thi hc . . vui v
u. H cho ch c cch l cu vn c nhn lai, gim nhng s tranh ginh, tn
st nhau, gim s bt qun, bt cng m tng hnh phc trn th gii. Ngi ta gi h l
bn Zrist, mt t mi c to ra tr nhng ngi mun chn ng s pht trin k
thut. C g mi m u? Lo t l ng t ca h t non 2.500 nm trc ri.
Vy bo rng ngi Trung Hoa khng c thc v s pht trin, c l khng ng lm; h
ch ch trng o l nht thi, h cho rng ch c s ci thin con ngi, tng hnh phc
cho con ngi mi ng gi l tin b, m quan nim l quan nim chung ca cc trit
gia ng, Ty thi c, khng chc l hu qu ca thuyt phn phc, tun han.

NH MNH

Chng ti s khng xt thuyt Tng s trong Dch truyn (H t truyn ) v khng hiu
thuyt , khng thy n c ch li cho nhn sinh.
kt thc chng ny, chng ti xin xt qua v quan nim nh mnh trong Dch.
Trc Vn Vng, Chu Cng, ngi no t ra php bi Dch tt tin rng c mt s an bi,
mt nh mnh ngha l s vic bin chuyn ra sao, xu hay tt nh ri. Bc Thnh
nhn thn minh bit trc vic s ti, li sng sut cha nhng kinh nghim v
(H t thng Ch. 11).

H T h, Chng 6, li ni: dch lm r ci qua m xt ci sp ti, km sng t ci kn

o, m ci b mt (dch chng vng nhi st li, nhi vi hin trin u).
Cho nn ngi qun t sp lm hay tin hnh vic g th dng li (Khn ) m hi Dch. Dch
nhn c li hi v tr li nhanh nh ting vang. Khng k xa gn, su ti, Dch cng bit
oc ci g s xy ra. Nu Dch khng phi l ci g rt tinh vi trong thin h th u lm
c nh vy? (qun t tng hu vi d, tng hu hnh d, vn yn nhi di ngn. K th
mnh d nh hng. V hu vin cn, u thm, tai tri lai vt. Phi thin h chi ch tinh, Ki
thc nng d th? H T thng Ch.5).
Dch khng ngh ngi g c, khng lm g c, yn lng khng ng, n ch cm m thu
c cc bin c trong thin h. Nu n khng phi l ci thn diu tt bc trong thin h
th u lm c nh vy? (Dch v t d, v vi d, tch nhin bt ng, cm nhi tai thng
thin h chi c. Phi thin h chi ch thn, k thc nng d th - Nh trn) .
Ch Dch trong an nn hiu l nhng ngi tm ra c php bi Dch. Php bi c
tht l thn khng, chng ti khng dm bn ti. C nhng ngi rt thng minh tin n
nh nh bc hc ni danh khp th gii Jung, m c nhiu ngi cng rt thng minh khng
tin n.
Vn Vng, Chu Cng v cc tc giDch truyn tin n v rn em nhng nhng lut m
dng ai cng nhn thy trong v tr ging cho n bt tnh cch huyn b i; ri sa li
thuyt nh mnh trong Dch, coi n l mt lut t nhin, n ch co ta bit ci hng theo
s vic s xy ra; (H T thng Ch.3- an 5) v nu ta nhiu khi khng th sa ci
hng c th cng c th trnh n hoc tm mt thi thch hp thm tt ln hoc
xu i, xu ct t hung
Chng hn:
- Qu Thi ho 3, vo thi thnh cc ri, sp suy, Ho t ca Chu Cng khuyn: Khng c
g bng mi m khng nghing, i mi m khng tr li, trong cnh gian nan m gi c
chnh ngha th khng li. ng lo phin, c tin iu chnh (iu phi) th c hng
phc
- Qu Thng ho 6 khuyn: Ho ny hn m, cui thi Thng l ln n cng cc ri
m cn mun ln na, nu i lng ham thnh lng t cng, sa c cho hp o
khng bao gi ngh th c li, li tt.
- Qe Ty ho 4: Thu hach c ln y, nhng d l vn ngay m cng c th hung
c. C gi lng ch thnh, theo o l, ly c sng sut m ng ph th khng c li.
- Qu Cch ho 6: Cng vic ci cch n y xong, nn ngng li, tin na th xu, c
gi vng chnh o th tt
Vy tt hay xu, ha hay phc tuy do ci thi n s ti nh vy, nhng phn ln cng do
cch mnh ng ph na.
Ngi sng sut p dng Dch th phi nhn ci t nhin n sp thay i m ti ch n, nh
vy l bit bin (Ha nhi ti chi v chi bin H T Thng Ch.12)
Ct hung ty mnh hn thi cuc, han cnh, lng m thin th ct, c th hung, l
ngha cu : Ct dung d tnh thin trong H t h - Ch.12. C tinh thn th khi mun
hnh ng, xem s bin ha m ngm ngh li an ca qu (tm cch i ph vi han
cnh) m gp tt khng c g chng li, c tri gip cho (ng tc quan k bin nhi
ngan k chim, th d t thin hu chi, ct v bt li H T thng Ch.2)
Hiu ci l m dng tng thi thnh suy thay nhau ln xung, th khi yn n khng
qun rng s c th nguy, khi vng khng qun rng s c th mt, khi tr khng qun rng
s c th lan. Nh vy m thn yn, nc vng (an nhi bt vong nguy, tn nhi bt vong
vong, tr nhi bt vong lan; th d thn an nhi quc kh bo d H t h - Ch.5).
Tm li Dch cho rng c s mng nhng con ngi vn sa i s mng c phn no.

Chng 6 :

VIC NGI

Cc hc gi phng Ty u nhn thy trit hc Trung Quc c c im ny: cho v tr

vn vt cng mt th. T tng l t tng cn bn ca dn tc Trung Hoa m trit gia
no: Nho, Lo, hay Mc cng chp nhn (1).
i biu v tr l tri, t; i biu vn vt l ngi. Tri, t, ngi cng mt th, cho nn
ngi c sp ngang hng vi tri t, thnh mt b tam ti (ba ngi). Tri (t) vi
ngi quan h mt thit vi nhau (thin nhn tng d); php tc ca tri t lm m
phm cho hnh vi ca ngi, thin o tc l nhn o; hn na, tri vi ngi cn tng
cm tng ngvi nhau, cho nn ngi Trung Hoa thi xa rt coi trng php bi, m quan
Chc coi v thin s (cu nguyn tri ban phc lnh cho dn, xem tng tri, lm lch
ng dng vo nhn s, coi vic bc ph on vic ct hung) lun lun lm c vn cho
cc vua cha, chc ngang vi quan S coi v nhn s.
Thuyt Thin nhn tng d chc c t i thng hay trc na, v ti on rng
n vi thuyt m dng phi c lin quan vi nhau. C v tr ch l m dng, tri l
dng, t l m, trai l dng, gi l m, nh vy l nht th ri; m loi ngi b lut
m dng chi phi, tc lut t nhin ca tri t chi phi, th thin o tc l nhn o.
H T h, Ch. 10 bo trong Dch gm c o tri, o ngi, o t, th l tam ti; ri
nhn hai ln thnh su ho (dch . . hu thin o yn, hu nhn o yn, hu a o yn;
kin tam ti nhi lng chi, c vit lc). mun ni mi qu gm su ho th ho 1,2 l t;
3,4 l ngi; 5,6 l tri.
Thuyt qui truyn Ch.2 ni r thm, cho Dch lp o tri l m dng o t l cng
mm, o ngi l nhn ngha (lp thin chi o vit nhm d dng, lp a chi o vit
cng d nhu, lp nhn chi o vit nhn d ngha) . .
Nhng li ng hay sai, chng ta cha cn bn, ch bit rng Dch cng ch trng thin
o vi nhn o l mt, do lut m dng chi phi.

HNH NH MT X HI TRUNG CHNH TRONG 64 QU

Phng Hu Lan bo Dch l hnh nh thu nh ca ton th v tr Trong v tr c x hi

Trung Hoa thi Chin Quc, c cc nc thi sau na v x hi Trung Hoa thay i rt t cho
ti u th k chng ta; v nu ta ng cu n tng ch, th c th l c x hi lai ngi
thi nay n.
Chng trn chng ta c bit vi nt chnh v hnh nh tri t; Chng ny chng ta
s bit thm v hnh nh x hi.

Vic hng ngy:

- Vic u tin l vic n ung. c qu Di, qu Tnh, qu nh.
Nui thn th, qu Di khuyn phi tit m thc (v bnh tng khu nhp) ng v ming n
m mang nhc. Nhng nui thn th khng quan trng bng nui tinh thn: ba ho cui
qu Di c ngha l nui tinh thn, u c cho l ct. Bc hin nhn nui tinh thn dn
chng c cng ln nht, ngang vi cng tri t nui vn vt. Cho nn xem cch mt ngi
t nui mnh v nui ngi m bit c tt hay xu (Quan Di, t cu khu thc Thon t
qu Di) .
- V vic nui tinh thn, c rt nhiu qu v chng ti s xt trong mc Tu thn, y ch xin
k t qu.
Qu Ly dy ta cch i: Dch cho rng mi ra i, con ngi c tnh cht phc, trong trng
(gn ging thuyt tnh thin ca Mnh t), nn gi vng tnh , gi ng chnh, ng
t ph, phi thn trng, nh vy cho ti sut i.
Phi bit trau gii ti c (qu i Sc), bit sa li (qu Phc), nhng ng ham tin mau
qu, m nn tin ln ln thi, nh con chim hng trong qu Tim. Ti tt bc th thnh
mt hng xut th, kh tit thanh cao, khc phm, d khng trc tip gip i , nhng t
cch c th lm gng cho i, nh mnh m x hi vn minh, cng nh ci lng con hng
trang im cho i sng (k v kh dng vi ngh - ho 6). V mt bc cao khit vi con
hng, hnh nh tht p v nn th.
- Mun nui tinh thn th phi nhm bn tm thy: qu T. Trong vic nhm bn, phi cn
thn t lc u, thnh tn, v o ch khng v li, nht l phi trng s t do ca nhau: ai
mun ti vi mnh th nim n n, ai chng mnh th c rt lui, khng p ai c (ho 5)
- Nui tinh thn gip i nh nc ging trong qu Tnh, thc n trong qu nh; bit
cch tip xc vi tiu nhn: qu Lm, gip qun t thng tiu nhn: qu Cu, qu Qui..
..
- Mt trong nhng vn Dch quan tm ti nht l vn nam n, v chng. V n l ci
thin a chi i ngha. C m dng, nam n th mi c v chng, gia nh v x hi.
Dch khuyn:
Khi trai gi cm nhau phi cho chnh ng, bit t ch, gi l; qu Hm.
Khi con gi v nh chng th phi khim tn; qu Qui mui, ho 5;
V chng n vi nhau theo lut t nhin ca Cn, Khn m phu xng ph ty: qu
Hng. di ch ph h, nh vy l hp l.
C gia nh ri th phi t gia, cho nn c qu Gia nhn.
Tuy phu xng ph ty nhng phi phn cng, n b lo vic trong nh, n ng lo vic
ngoi, v nam n u c bn phn, trch nhim ngang nhau, u phi c t cch o c
lm gng cho con chu (n chnh v h ni, nam chnh v h ngai; nam n chnh, thin a
chi i ngha d). Trong cc trit thuyt thi Tin Tn ch c Khng gio ch trng ti gia
nh hn c, v Dch hc phi theo ch trng .
- Trong vic dy tr, qu Mng khuyn phi ngn nga trc li ca tr, phi nghim, ng
qu dng hnh pht m s n hn (ho 1); nhng th qu nghim cn hn l qu d di
ti ni tr lung tung m nh s suy, lan (gia nhn ho 3).
Cng li l lut tun hon: cng qu th tr li nhu, nhu qu th tr li cng, gi mc
trung l hn c, nhng t ai hc c bi hc .
Nn c thm qu Qun: ngi trn nu gng cho ngi di.
Cha m c bn phn dy d, nu gng cho con; ngc li con cng c bn phn can ngn
cha m cha m khi lm mt iu tri o l.
Nhiu ngi hiu lm rng o hiu ca Khng gio rt kht khe, bt con ci phi nht nht
tun lnh cha me, cng nh b ti nht nht phi tun lnh vua, vua c bt cht cng phi
cht. t tng ca Hn nho, Tng Nho, khng phi ca Khng t. Quan nim ca Khng
t rt hp tnh hp l, hiu trc ht l gi c danh d cho gia nh, lm v vang cho t
tin.

Lun ng, thin L Nhn bi 17, Khng t bo:

Th cha m nn nh nh khuyn can; nu cha m khng nghe theo mnh th vn cung
knh m khng xc phm cha m, nh vy tuy kh nhc, lo bun, nhng khng c on
hn(S ph mu ki gin, kin ch bt tng, hu knh bt vi, lao nhi bt on).
Con phi khuyn can cha m v nu khng, cha m s mc li tri o l m cha m mang
ting xu, xu ly vi t tin, c dng h; nh vy cha m mang ti bt hiu vi ng b, t
tin, m mnh cng mang ti bt hiu vi cha m.

Khng t ch ni vn tt thi. Dch, qu C din r hn:

- Hao 1: Sa li cho cha, nh con m cha khng c li, nhng phi thn trng th mi tt.
- Ho 2: Sa li cho m, khng nn c chp m phi mm do.
- Ho 3: Nu sa li cho cha m ni thng qu th ng n nn, nhng khng c li ln v
gi c o l cho cha.
- Ho 4: Nu do d, khng dm can cha, cha mc li th s hi tic.
- Ho 5: Can cha cha sa li th c ting khen.
Chng ta thy 5 ho (khng k ho 5 ni chung v cc hin nhn sa li cho thin h) th
c 4 ho sa li cha, ch c 1 ho sa li m: rt hp tm l v n b vn nhu thun, d
nghe li khuyn hn. Khi sa li cha, v n ng vn cng ngh nn ho t khuyn con
phi rt thn trng. Thn trng nhng vn cng quyt (ho 4) nu v qu trc ngn m
lm pht cha th tuy ng n hn y, nhng khng mc li ln; m khi thnh cng cn
c ting khen na.
Nh vy Dch cn cng quyt hn Lun ng. Knh trng cha m th phi trng o l, ting
tt ca cha m. Quan nim u c hp hi, ti cho l hp tnh, hp l.
Cn nhiu qu n v cc vic hng ngy na, ti dnh li cho mt tit sau: o lm ngi.
y ti ch xin gii thiu thm qu Tng ni v vic kin co v qu L ni v cnh lu lc
qu ngi.
- Qu Tng gm Cn trn, Khm di. T ci hnh tng tri trn nc m suy din ra
thnh vic kin tng, tht l iu lm cho ta ngc nhin. c li ging ca Thon truyn
(trong qu 6 phn II) chng ta thy s suy din c l.
C hai cch ging:
- Tch ngai qui v ni qui ra m ging, coi ngai qui Cn l ngi trn cng qu, p
ch ngi di; ni qui Khm l k m him, hai k ng chm nhau tt sinh ra kin
co.
- Gm c ngai qui v ni qui, coi trng qui ch l mt ngi, trong lng th nham him
(ni qui l Khm) , m ngoi th cng (ngai qui l Cn), tt hay gy s, sinh ra kin
co.
Ri ti su ho:
- Ho 1: xy ra v kin th d c ch da, mnh cng khng nn th sinh s ko di v
kin; nn nhng nhn c thua thit mt cht th cng thi, sau s c bin minh.
- Ho 2: Nu th mnh yu, th rt lui, trnh i (trng khng chi ni vi ), nh vy mi
khng b ti li.
- Ho 3: Nu b trn ca mnh mun li ko mnh vo mt v kin, mt v tranh chp,
mnh khng th t chi c th mnh c gia o chnh, phi gip b trn th gip ly l
thi, ng khoe ti, ham lp cng.
- Ho 4: B ham kin i, theo l phi, yn th tt.
- Ho 5: Ngi x kin nn c c c ti ; ngi i kin hay b kin m gp c ngi x
kin nh vy th khng g tt bng.
- Ho 6: K no ham kin qu th d c may ra c kin, rt cuc cng bt li.
cc ho rt nht tr, ho no cng ni v kin tng, khng lc ra ngoi: li sng sa m
xt cc hon cnh tt xu trong cc v kin; nht l li khuyn rn tht sng sut; nn
trnh s kin co. Ho 3 khng kin vi ai: tt; ho 2 v 4 mun kin m sau thi, cng
tt, ho 1 b kin th nn nhng nhn mt cht, rt cuc ri s tt; duy c ho 6 hng kin
ti cng th xu. Ho 5 t c mong c mt to n cng minh.
Ch dng lut tng ng ca m dng, dng ci th v v ca cc vch lin v t, khng
gng p cht no m suy din ra c nhng iu hp l rn i nh vy, ti cho l ti
tnh rt mc. C th p dng qu vo cc v tranh chp trn th gii thi nay.
- Qu L gm Ly trn, Cn di, l la trn ni . Ch ca la l bp, l, nay li
xut hin trn ni th l mt ch , l di c, u (L).
Thi no cng c cnh u t khch: Ngi ln th v ngho phi b qu, i lm n ni
khc; tr con th v m ci hay v cha m khng nui ni m phi nh ng ch b bc.
Nhng trong nhng thi lan lc nh thi Chin Quc Trung Hoa hay thi chng ta trn
khp th gii th cnh L mi gn nh khng trnh mt ai v non triu ng bo chng ta
ngai quc lc ny khng khi bi ngi khi c qu L.
Cnh u l cnh bt c d, nhiu lm ch c th hi hanh thng c thi, cho nn trong
su ho, khng c ho no c coi l rt tt; ngay n hai ho tt nht, c trung c
chnh l ho 2 v ho 5 cng ch c khen l tt lnh (ho 3) l c phc, lc (ho 5). Cn
bn ho kia th xu nhiu hay t c: t th nh ho 4; khng c ai gip , trong lng
khng vui; nhiu nh ho 3, ho 1 v ho 6: ho 3 v qu cng, khng bit mm mng
nn d mnh c ngay thng th cng nguy; ho 1 v t cch hn h, tham lam nn b ngi
ta ght m rc ha vo mnh; ho 6 v thn i tr l mi mun ln ch nh, nn b ngi
ta ui i.
Tm li, theo Dch, ci o u l mm mng, ng tham lam, ng lm ngi ta khi
ght; nhng mt khc cng phi sng sut, gi t cch ngi ta khi khinh. Li khuyn
rt ng.

VIC TR DN

- V nhim v dng dn, gio dn ca nh cm quyn, chng ta c th suy t nhng qu

Di, Mng, i Sc chng ti gii thiu tit trn, khi phi nhc li, ch xin ni thm v
chnh sch kinh t trong qu Tit v qu Khim.
Thon truyn qu Tit bo nh cm quyn nn theo lut tit ch ca tri t bn ma
nng, ma, nng lnh u c chng mc, m tr dn: hn ch lng ham mun, tnh xa x
ca con ngi, bt dn lm vic va sc thi, nh vy khng tn ca ci, khng hi dn
(Tit d ch , bt thng ti, bt hi dn).
i Tng truyn hiu xa hn, khuyn ngi tr dn hn nh mt chng mc no trong
s lm vic v hng th ca dn, ty o c, ti ngh ca mi ngi (Qun t d ch s
, ngh c hnh). Nh vy l cho ch Tit mt tc dng rt ln: tit ch c ngha gn nh
k hach ho ngy nay v c mc ch thi hnh s cng bng trong x hi, nh li i
tng truyn qu Khim: xng vt bnh ti th phi biu a ch qu: bt chn nhiu b
chn t. l o ca tri: Khuy doanh nhi ch khim y th lm cho vi i, km th b
p vo.
Khng, Lo u ngh nh vy. Lun ng, thin Qu Th, bi mt, Khng t bo Nhim
Cu; trong nc h phn phi qun bnh th dn khng ngho (qun v bn); v Lo t
trong o c kinh Chng 77 bo: o tri bt ch d b ch thiu. o ngi th khng
vy: bt ch thiu m thm ch d. Ai l ngi c d m cung cp cho ngi thiu thn
trong thin h y? (Thin chi o tn hu du b bt tc. Nhn chi o tc bt nhin, tn
bt tc d phng hu d. Thc nng hu du d ph thin h?)
V vic kinh php c qu Ph hp, i khuyn ngi x hnh phi sng sut trc ht,
cng quyt m cng cn c c nhu ( bt cng i), c cht t tm, v lun lun gi
o chnh, thn trng nh hai ho 4,5.
Nu khng trung chnh, dng hnh ngc m khng c ngi phc, c phn b on na th
tuy ng n hn y m khng c li ln v mnh mun gi trt t trong x hi. Ti cho nh
vy khng hp vi ch trng trng l hn hnh php, ch trng trung hu ca o Nho
(ti m cn nghi ng th nn pht nh - ti nghi duy khinh), v ti ng rng Dch truyn
chu cht t nh hng ca thi Chin quc, ca phi php gia.
Nhng qu Ph hp cng khuyn nn rn e t khi dn mi mc ti nh, nu khng dn s
quen lm by, c c tch ly m mc ti ln. Li rt ng.
Thi Xun Thu v Chin Quc , ngi ta thng coi qu trc khi ra qun. qu S bn v
vic ra qun, ngha hay, , li gn m khng gng. qu mt ho dng (ho 2) vi 5
ho m: nht dng thng lnh qun m, nh mt ng tng iu khin on qun.
i ca qu:
- Bt c d mi phi ra qun, ra qun phi c chnh ngha.
- Dng tng phi la ngi xng ng (nh ho 2, dng cng m c trung), ng
cho k bt ti (ho 3) tham gia.
- Phi cn thn t lc u, k lut nghim minh, nhng phi kho lo khi mt lng dn,
qun.
- Nu gp k ch ng th mnh th hy tm trnh, khng sao.
- iu ny ng nht: khi thnh cng ri, lun cng ban thng th k tiu nhn (t ti,
t c, ch gii git gic thi) c cng, ch nn thng h tin bc, ng giao cho h trng
trch (nh cai tr mt vng, cm u mt b, mt vin . . .); trng trch phi v nhng
ngi c ti c, nh vy mi thnh c. T xa ti nay, bit bao nh cm quyn mc li
khin cho thng trong chin tranh m li bi trong ho bnh. Bt c d mi ra qun, ra
qun phi c chnh ngha, l ch trng chung ca cc phi Khng, Lo, Mc . H trng
vn hn v. Dch cho Cn l chnh, Khn ph thuc Cn, nhng cng nhn m c cc vn
v, khim nhu, l c ca ngi vn minh, cho nn cho ho 6 qu Khn l rt tt, v tng
trng bng ci xim vng, xim th p m mu vng va p va sng, qu, ch vua
cha mi c dng. Dn tc Trung Hoa thi Xun Thu hiu ho cng nh mi dn tc nng
nghip, nn trn hai ngn nm my ln iu ng v cc dn tc du mc hiu chin pha
Bc v Ty, ht r H, ti r Kim, r Mng, r Mn.
- Cch i vi dn, c cc qu ng nhn, T, Hon.
iu quan trng nht l on kt c nhn dn, khin cho trn di ho ng. Mun vy
th phi b tinh thn ng phi, tn trng quyn ca mi ngi, phn bit nhiu hng ngi,
cho mi ngi c pht trin s nng, tha mn s nguyn (i tng truyn qu ng
Nhn). Cng vic ho ng no mi u cng b nhiu k ngn cn, khng d g thc hin
ngay c, d l hp vi cng l, vi hnh phc s ng (ho 5 qu ng Nhn)
Cng nn nh thm ho 5 qu T: cho ngi ta t do, ai phc tng mnh th ti, khng th
c rt lui, m mnh th phi trung, chnh; nu mnh c t tm, mu cu t li, dng th
an p buc ngi ta th ngi ta min cng theo ri cng chng li mnh.
C khi on kt ton dn, mnh phi bit gii tn b phi ca mnh, nh li khuyn trong
cc ho 3,4 qu Hon.
- Ho 3 bo: nh tan lng ring t ca mnh i th khng hi hn.
- Ho 4 : gii tn b phi ca mnh i, rt tt , v nh vy l gii tn ci nh tp hp
thnh ci ln (nh tp hp c quc dn m cng lo cu nc).
- Ngc li vi qu Hon l quTy ni v s lp ng hay lin minh.
Thon truyn qu khuyn ngi lp ng hoc v minh ch phi l bc i nhn, ti c
hn ngi, c mi ngi tn, trng, phi gi vng o chnh c ng li chnh ng, nht
l phi c lng ch thnh nh khi vua v nh Thi Miu dng l.
i tng truyn khuyn thm: khi nhm hp, nn c tinh thn ho thun.
- Cch dng ngi : khng c mt qu ring ni v cch dng ngi, nhng xt cc ho 5,
4, 2 trong ccq th chng ta gp rt nhiu trng hp dng ngi. ho 5 thng l v
nguyn th, ngi cm u, c quyn nht;ho 4 thng l v cn thn tay chn ca v
nguyn th; cn ho 2 thng l mt chc quan ln hay nh xa nguyn th; hoc mt k
s cha ra lm quan. ho 5 v ho 2 tng ng vi nhau nhng xa nhau;ho 5 v ho 4
khng tng ng nhng gn nhau.
Trng hp tt nht l v nguyn th c ti c m gp c mt k s cng c ti c,
ngi trn bit tin dng ngi di, ngi di cng ch hng vi ngi trn th d lm nn
vic ln nh ho 5 v ho 2 qu Cn.
Ngi trn t ti nhng sng sut, bit dng ngi c ti th cng tt, nh ho 5 vi ho 2
qu Lm, hoc nh ho 5 v ho 2 qu S: vua trao ton quyn cm qun cho mt v tng
lo thnh.
ng vua c ti, c c m cn thn bit phc c sng ca vua, em ti c ra gip i th
cng tt, nh ho 5 v ho 4 qu Qun.
Nu ho 5 v 4 u l dng cng c, vua v cn thn u c ti, u cng cng c th
d lp c s nghip, nhng n thn cng lao ln qu m li c lng dn na th khi
cng thnh ri, s b vua ghen ghn m nguy cho mnh, nh trng hp Nguyn Tri.
Nu ho 5 v 4 u khim nhu nh trong qu Khim th tt cho 4 nhng khng tt my cho
5, v 5 thiu uy.
Theo lut m dng th nh vy, nhng D phi c tnh cch bin thng, cho nn tt xu cn
ty ngha ca c qu, tc ca thi (coi tit Thi sau), ch khng phi ch ty ngha ca
mi ho.
Nguyn tc chung trong s dng ngi l ngi trn phi ch thnh mi cm ho c ngi
di, nhng cng phi c uy mi sai khin c h; m ngi di cng phi c lng ch
thnh vi ngi trn: nh ho 5 v 2 quTrung phu (c c tin trong lng, tc c lng ch
thnh)
- Ho 2 : ngi ch tn, c c trung chnh, thnh tn, buc c lng thin h.
- Ho 2: ng vi ho 5, cng c c dng cng, c lng thnh thc nh 5, nn tng c
nhau, nh hc m gy, hc con ha li.
- Hai ho hp thnh mt cp rt tt, cng nh hai ho 5 v 2 qu Cn. Tri li, ho 5
qu i Hu tuy cng c c ch thnh nhng v ch tn m l m, nhu nhc, nnT
khuyn phi c cht uy. Ho 5 qu Khim cng vy, tuy c trung thu phc c nhiu
ngi, nhng v l m, nhu qu, khng lm trn s mng tri trao cho, lp mt triu i
mi, nh vua Thang ui Kit m cch mng nh H, vua V dit Tr m cch mng nh
Thng.
Thon truyn ca V Vng - ch ni thay c i mi l mt vic phi lu ngy ngi ta
mi tin c, v ngi ta c thi quen th cu, li phi hp thi, hp chnh o th ngi ta
mi phc
Thon truyn ging thm: phi sng st, ho duyt (hp lng dn) th mi thnh cng. M
nh vy l hp o tri: tri t thay i bn na, m vn vt mi sinh trng c
MnhT ca Chu Cng bn k hn v iu kin, t cch ngi lm cch mng, s chun b
v kt qu.
iu kin l phi hp thi. t cch l phi c a v, c ti (ho 1) tc nh Mnh t sau ny
ni, phi l mt bc thin li c th th thin hnh o c.
Phi chun b k, to nhng hon cnh thun tin ngi trn k di tin mnh ( ho 2);
nu nng ny lm liu th hng vic, nn thn trng tnh ton k hach ba ln ( ho 3), nn
c lng ch thnh, v bit uyn chuyn va cng va nhu ( ho 4) .
c nh vy th dn chng ht lng tin v s thnh cng m mn, lm cho x hi thay
i, tt p, mi m ln, nh con h thay lng ho 5).
Tuy nhin, ta nn nh bn tnh con ngi vn ght s thay i thi quen., li sng, cho nn
ch c bc qun t mi thc tm hiu v theo s ci cch, cn hng tiu nhn th ch min
cng theo ngoi mt. Nh vy cng tt p ri; v nn ngng li ng ci cch hoi m
gy lng on ca dn ( ho 6) . Tm li, bt c d mi phi lm cch mng. Li khuyn
tht sng sut, thu tm l con ngi; phi l ngi lm cch mng nh Chu Cng mi
ngh ti.
qu Cch ny l ti liu duy nht ti c thy v thut lm cch mng thi Tin Tn.
Trong mt cuc cch mng d hp thi, hp lng dn ti my, th no cng c mt s
ngi v trung thnh vi triu i c, v t li, chng i mnh , gy ri lan, mnh phi dp
gii nn. l ngha qu Gii.
Thon T v Thon Truyn qu ny khuyn: Khi gii nn xong, th dn ch mong an c lc
nghip, ngi tr dn nn c chnh sch khoan i, gin d, ng a s, c khi phc trt t
c cng tt ri. Tuy nhin cng phi tr nhng t gy ra nhng han nn trc kia,
cng phi sa i cho s bnh nh c lu di, cng vic lm cho mau xong (vn l
ng a s) th tt.
i Tng truyn bo nn tha ti cho nhng k lm li trc, nu khng th tha c th
cng nn gim n nh i.
nhng li khuyn u xc ng.

Chng ti nhn thy trong 64 qu, khng qu no ni ring v vic t l, mt vic thi xa
t nh cm quyn ti dn u cho l rt quan trng; nhng ri rc trong nhiu qu , v
nhiu ho h ngu nhin ni v t l th bao gi cng khuyn trc ht phi ch thnh.
Nh qu ty ni v vic nhm hp, phi ch thnh, Thon T bt u bng 4 ch vng
cch thi miu (Nh vua n t l nh thi miu).
qu Hon, tri li, ni v vic la tan, cng khuyn phi c lng ch thnh v Thon T cng
m u bng 4 ch vng cch thi miu
Vy ngi Trung Hoa cho cng vic t l cn c lng ch thnh nht, v h ni n lng ch
thnh th ly vic t l lm th d. C lng ch thnh l , l vt nhiu t l iu ph.
Nh quTy, Thon T bo: l vt hu h th tt (dng i sinh , ct) nhng ho 2 cng
qu li bo ch thnh th nh trong vic t l, dng l mn cng tt.
qu K t, ho 5 li ni: Hng xm bn ng ( ho 5) m b (lm t l ln) m thc t
khng c hng phc bng hng xm bn ty ( ho 2) ch t l s si. C hai u c
lng ch thnh ngang nhau, nhng gp thi hn nn may mn hn, c hng phc hn.
c gi c th coi thm Thon T qu Qun, cc ho t ho 2 qu Tn, ho 2 qu Thng,
ho 5 qu Khn

chng 7 :

TU THN, O LM NGI

Thon t v Ho t thng khuyn ta nn c thi ra sao, gi nhng c no, nhng vn

nhm mc ch xu ct t hung, ngha l vn ch trng vo vic bi ton Thong truyn cn
da vo Thon truyn m bn rng thm v o lm ngi; n Tng truyn th coi
thng vic bi m ch xt v o lm ngi, em nhiu t tng ca Nho gio v Kinh dch
, ti ni c ngi trch tc gi Tng Truyn l lm cng tc tuyn truyn cho o Nho,
nh trong chng II chng ti ni.
Chng ti ly th d qu i Sc c gi nhn thy r iu .
Thon T ch ni: Cha ln: chnh ng (theo chnh o) th li. khng phi n cm nh (tc
c hng lc ca vua), tt (i sc: li trinh, Bt gia thc, ct)
Thon truyn ging: cha ln l cha c cng kin ca qu Cn, c thnh thc, rc r
ca qu Cn (v qu i Sc gm qu Cn di, qu Cn trn), mi ngy phi sa c
cho mi hai (nht tn k c). Ging nh vy tuy c rng tht, nhng cn da vo li
Thon truyn .
Ti i Tng Truyn th bo ngi qun t phi tm ti nghin cu, nhng li xa vt c
ca Thnh hin, m bit cho n ni n chn, lm cho n ni n chn nui cha c
ca mnh (Qun t d thc tin ngn vng hnh d sc k c). R rng l mt bi lun l
khng cn lin quan g ti vic bi ton na.
CHN C TU THN
H T h ch ra chn qu m ngi qun t phi nghin ngm sa c, tc cc qu :
- L ci nn ca c, v L l l, cung knh, thn trng.
- Khim, ci cn ca c, khim l khim tn , t h.
- Phc, ci gc ca c, v phc l tr li, khi phc li thin l.
- Hng, l ci bn vng ca c, v hng l gi lng cho bn, khng thay i.
- Tn, l s trau gii c, trau gii bng cch bt lng dc, bt lng gin.
- ch, l s ny n y ca c, ch c ngha l tng tin ci c.
- Khn l nghim xem c mnh cao hay thp, v c gp thi khn, gp nghch cnh mi
bit mnh gi c o, c t cch khng.
- Tnh, l s dy dn ca c, tnh l ging l ni nc khng cn m cng khng trn, gip
ch cho i, cng dng y khp dy dn.
- Tn, l s ch ng c, c thun thc, linh hot, bit quyn bin.
Chn c quan trng tht y, nht l c Khim m Thon truyn qu Khim rt cao,
coi n l o ca tri t: o tri giao t xung di thp, l c Khim ca tri, v th
m pht dc c vn vt, cng to ho cng ngy cng rc r, o t chu di thp
ht thy vn vt, l c khim ca t, v th m kh m bc ln giao t vi kh dng,
nh vy l tri t cng khim c (Thin o h t nhi quang minh, a o t nhi thng
hnh). o tri lm vi ch y m thm vo ch thiu (khim) o t bin i (lm sp)
ch y m vo ch thiu; qu thn lm hi ch y l lm phc cho ch thiu; o
ngi ght ch y yu ch thiu. Khim th cao qi m sng, thp (t h) m khng ai c
th vt qua, l mc cui cng ca ngi qun t (Thin o khuy doanh nhi ch khim,
a o bin doanh nhi lu khim; qu thn hi doanh nhi ch khim, nhn o doanh nhi
hiu khim. Khim tn nhi quang, t nhi bt kh du, qun t chi chung d)
Cu cui: Khim tn nhi quang, t nhi bt kh du sao m c ging o c kinh th:
Thnh nhn hu k thn nhi thn tin Chng 7, Thnh nhn dc thng dn bt d ngn
h chi, dc tin dn tt d thn hu chi chng 66.
Tiu Tng truyn ho I qu Khim cng khuyn nh Lo t:
Ngi qun t Khim ri li khim, t ti nui c mnh (Khim khim qun t, ti di t
mc d)
Ngi qun t khim ri li khim, dng c m qua c sng ln (qua c tai nn)
(Khim khim qun t, dng thip i xuyn).
Ho 3: Bc qun t cn mn, kh nhc m khim th vn dn u theo (Lao khim qun
t , vn dn phc d).
o khim cn c nhc trong nhiu ch khc na, nh trong:
- qu i Hu, ho 4: Tuy giu c m ng lm ra v thnh vng, phi khim tn th
khng c li.
- Qu qui Mui, ho 5 : Em gi vua t m g cho ngi bnh dn. V khi v nh chng, y
phc li khng p bng y phc c ph du, nh vy l rt khim tn, tt.
- Qu Minh di, Thon truyn khuyn nn giu bt s sng sut ca mnh i, m vn gi
c ch hng, khng khoe ti khoe gii, cng l khim tn na. Nn so snh vi cu Tri,
bt tri, thng (Bit m lm ra b khng bit , nh vy l sng sut nht) Chng 71
trong o c Kinh.
THM VI C NA
Nhng no ch c 9 c nu trong H t h m thi, cn nhiu c khc cng quan
trng, nh c cng, t cng trong qu Cn.
Cn gm 6 ho u l dng c, tng trng cho tri.
S vn chuyn ca tri mnh ngi qun t (nn theo o ca tri) m t cng mi,
khng ngh (Thin hnh kin, qun t d t cng bt tc qu Cn i Tng truyn)
Ho t ho 3 qu Cn cng ni: Ngi qun t sut ngy hng hi t cng (Qun t
chung nht cn cn)
Cn nhiu qu khc na cng thng nhc ti o cng nh:
- Qu Mng, i Tng truyn ging: qu ny ngoi qui l Cn, ni, ni qui l Khm,
nc sui, vy l di ni c sui phun ra, th nc mnh; ngi qun t nn mnh m
nh ging sui , qu cm hnh ng nui ci c. (Sn h xut tuyn, mng; qun t
d qu hnh dc c).
- Qu Hng, i Tng truyn ging: qu ny ngoi qui l Chn, sm, ni qui l Tn; gi;
(tri t c lc bin ng nh sm, gi, nhng o tri th vn c y nhin), ngi qun t
nn bt chc th m t lp khng bao gi thay i ch (li phong hng, qun t d lp,
bt dch phng) .
- Qu Nhu, Thong truyn bo: Cng kin m khng hm (ngha l thng t) th khng
khn cng: (Cng kin nhi bt hm, k ngha bt khn cng h)
- Qu i Hu, Thong truyn ging: Ni qui l Cn, tc trong c c cng kin, ngoi
qui l Ly l ngai c c vn minh; nh vy c ca qu i Hu l cng kin m vn
minh, ng vi tri m ty thi thi hnh th rt tt (k c cng kin nhi vn mnh, ng h
thin nhi thi hnh, th d nguyn hanh).
- Qu i Sc, Thong truyn bo: cng mnh, thnh thc, rc r mi ngy phi sa c
cho mi hai, ngi tn, nghim ngh m chung ngi hin, ngn c s mnh, nh vy
l bc i chnh (Cng kin, c thc, huy quang, nht tn k c, cng thng nhi
thng hin, nng ch kin, i chnh d).
- Cn nhiu ch khc, khng th dn ht c. Dch hc phi cho ho dng tng trng
ngi qun t, m dng th cng kin vy c u tin ca ngi qun t phi l t
cng bt tc.
Nht tn, cng quyt t trau gii o c khng ngh, mi ngy thm mt iu mi .
Nhng Dch c dng th c m, c Cn th c khn, cho nn c nhu cng c trng, m
nh vy khng phi l mu thun v Dch hc ch trng phi ty thi, phi bit bin i,
khng c chp; m ng trng cng, n b trng nhu, ngi trn nn cng, ngi di
nn nhu, li c lc ngi trn cng nn nhu m ngi di cng nn cng. Cng l
ngha ca qu Cn, nhu l ngha qu Khn. Sau Cn tip ngay ti Khn.
Dch cho Khn c c nhu thun, nh vy m tip tc cng vic ca Cn nui vn vt,
ch c vn vt. Cho nn bi hc ca Cn l qun t t cng bt tc, th bi hc ca
Khn l Qun t d hu c ti vt (Ngi qun t nh c y m dung ch c vn
vt. i Tng truyn qu Khn).
Thon Truyn bo: An tnh gi c trinh (bn vng), hp vi o v cng ca t (An
trinh chi ct, ng a v cng)
- Qu Hng cng trng c nhu: Hng ngha l lu di: cng trn m mm di, sm
gi cng hin vi nhau (v qu Hng gm qu Chn trn l sm, qu Tn di l gi,
sm th cng, gi th nhu), nhn nhng m ng, cng mm u ng nhau (Hng , cu
d, . . Cng thng nhi nhu h, li phong tng d, tn nhi ng, cng nhu giai ng
Thon truyn)
- qu Ty cng khuyn phi cng m cng phi nhu: Qu ty: ci cng n m di ci
mm (v gm qu Chn l sm, cng, di qu oi l chm, mm), ng m p lng
(oi cn c ngha l p lng) (Ty: cng lai nhi h nhu, ng nhi duyt Thon
truyn).
T cng bt tc, cng kin l ch trng ca Nho. Chng ta nh cch Khng t dy hc,
bt mn sinh phi tn lc tin hai, mi ngy mi thng bit thm c iu mi m khng
qun iu c, lun lun n c tri tn, hc th nh s khng kp, hc c iu g ri th s
qun mt (Hc nh bt cp, do cng tht chi Lun ng Thi B bi 17) , khin mn
sinh u t nht ca ng l Nhan Hi phi than th:
Thy tc Khng t - dng th tch mm rng tri thc ta, dng l tit c thc hnh vi
ca ta, d ta mun thi cng khng c. Ta tn dng nng lc m c h vn thy c ci g
cao ln sng sng pha trc, ta mun leo ln ti cng m khng sao theo cho ni (Lun
ng - T Hn bi 10).
Nhu, tri li l ch trng ca Lo.
o c kinh Chng 35, Lo bo Nhu nhc thng cng cng, chng 78, ng chng
minh : Trong thin h khng c g nhu nhc hn nc, m ph c ci cng cng th
khng g hn n: nh nc chy hai m phi mn.
Chng 76 ng li ni: Ngi ta sinh ra th mm yu m khi cht th cng . Tho mc
sinh ra th mm du m khi cht th kh cng. Cho nn cng mnh l cng lai vi cht,
mm yu l cng lai vi sng (Nhn chi sinh d nhu nhc, k t d kh co. C kin
cng gi, t chi ; nhu nhc gi, sinh chi )
Hai ch trng ngc nhau: Khng hu vi nn trng cng cng, Lo v vi nn thch nhu
nhc.
Lo bit rng vt cng tc phn, thnh cc th suy, y ri th vi, cho nn khng mun
ln ti cng, khng mun thnh, khng mun y, khng mun trn cao, khng mun
mnh. Khng mun cng m mun yu, mun nhu. thi lon th thi khn, yn
thn.
Dch hc phi cng ngh rng vt cng tc phn, cho nn cng trng c nhu; nhng cng
trng c cng, cho rng phi c c cng ln nhu nh trong hai qu Hng v Ty ti mi
dn trn.
Hn na, dch cn cho rng k di phi thun tng ngi trn, nhng phi la bc i
nhn c ti c m tin, m thun tng (Thon truyn qu tn) ch khng phi thun tng
bt k k trn no, li nn thun tng va phi thi, nu qu mc th ng xu h (nh ho
qu Tn), nu thun lng ti mc ti h, sim nnh, mt t cch con ngi th chng nhng
xu m cn b ho na. (nh ho 6 qu Tn)
Vy Dch hc phi dung ha c Khng v Lo.
*

Di y chng ti dn thm hai qu na chng minh thm tnh cch dung ha : Qu

Cn v qu B.
Khng hu vi, tt nhin ch trng ng, ng (v c Mc t na) sut i bn ba lo vic
thin h, t ai ng hn ng, nhng ng khng t ra vn ng tnh, c l v cho n l t
nhin qu khi phi bn. th gi nh t ph, bt x tr d (Lun ng - T Hn, 16) o
tri nh vy th o ngi cng vy.
Lo , tri li, t i sng n t tng u ch tnh. ng cho tnh l ch ca no ng
(tnh vi to qun) o c kinh Ch.26)
Chng 37, ng bo: khng ham mun c im tnh th thin h s t yn (Bt dc
d tnh, thin h tng t nh). Cng ng, cng mun cu i th thin h cng loan, c
yn tnh, khng ham mun g c th thin h s tr
Hot ng, cu i m lm g? Mi vt trng trng (theo lut t nhin) s tr v ci r ca
n. M tr v ci r, l tnh (Ph vt vn vn, cc phc qui k cn. Qui cn vit tnh
Chng 16) Chng 45, ng nhc li: thanh tnh mi chnh c thin h (Thanh tnh vi
thin h chnh).
Dch d nhin cng ch trng ng nh Khng; m dng c ng th mi giao nhau, thay
th nhau, mi c bin. Trong nm qu cn bn, qu Chn, qu Tn, c ngha ng. Nhng
qu Cn qu oi th tnh. Tnh nht l qu Cn; ta vn ni tr tr nh ni Cn c ngha l
ni, l rng, l tnh, l trng hu na.
Thong Truyn qu Cn ging : H tnh th con ngi khng b tnh dc chi phi, khng lm
iu c, khng ngh ti mnh (bt hoch k thn) m cng qun c ngi khc, tc l khng
phn bit mnh v ngi, nh vy th khng c li. ging ca Lo.
Nhng Thon truyn li ni thm: Lc ng ngng th ngng, ng i th i, ng tnh u
hp thi, th o (o ngng) mi sng sa (thi ch tc ch, thi hnh tc hnh, ng
tnh bt tht k thi, k o quang mnh).
i tng truyn khuyn ngi qun t ch nn ngng ch lm trn bn phn ca mnh.
Vy l dch ch trng ng m cng trng tnh, nhng khng qu cao tnh nh Lo.
Mt vn na: Lo ch trng qui cn , tr v gc, v s cht phc thi nguyn thy.
Mun vy th phi tuyt thnh kh tri, tuyt xo kh li, (dt thnh, b tri, dt tr xo, b
li), m kin t bo phc,(ngai th biu hin s mc mc, trong th gi s cht phc)
Chng 19. Ci g ngi ta gi l vn minh th phi b ht. Chng 28, ng nhc li: Phc
qui phc tr v cht phc, mc mc nh g cha o).
Khng t khng cc oan nh vy, trng vn minh m cng trng cht phc: Chc phc
thng vn nh th l ngi qu ma, vn nh thng chc phc th l ngi chp s (gi vic
vn th); vn v cht u nhau mi l ngi qun t (Cht thng vn tc d; vn thng
cht tc s; vn cht bn bn, nhin hu qun t: Lun ng - Ung d 16)
Dch c v hi trng cht (phc) hn vn (v). Thon T qu B bo: Lm vic g m ch
nh trang sc th li ch b nh thi (B; hanh, tiu li).
Thon truyn: bn thm: ci vn v t nhin (thin vn) th tt, cn ci vn v nhn to
(nhn vn) th nn hn ch.
i Tng truyn cng khuyn: vic chnh tr nh th dng trang sc c, cn vic quan
trng (. . .) th ng t im thm.
Ho 5 dn thm: trang sc m tn tin th b ch ci, nhng nh vy cn hn l xa hoa,
m bit trng ci gc l s cht phc, cho nn rt cuc vn c tt lnh, c hnh phc cho
dn. (Tiu Tng truyn)
Ho 6, ngha cn r hn: Ly s t phc nh mu trng (khng mu m g c ) lm trang
sc th khng c li (Bch b, v cu).
Vy, Dch tuy cng cho c trang sc mi l vn minh nh Khng, nhng vn trng cht hn
vn, ly cht lm th, ly vn lm dng; tm li hi chu nh hng ca Lo.
Tng hp li ch c hai ch
Trong 64 qu gn nh khng qu no khng khuyn ta mt c ny hay c khc (nhng
qu Trung phu, Di, Gia nhn, T, Ty, i hu . . .trong cc mc. Vic hng ngay, Vic tr
dn trn u cha t nhiu li khuyn v o lm ngi c), lit k ra th cc phin toi,
m tng hp th rt n gin, ch gm trong 2 ch Trung Chnh nh Trng K Qun ni:
o l trong thin h (theo Dch) ch l khin cho vic khng trung tr v ch trung, vic
khng chnh tr v ch chnh. Trung chnh l quan nim cn bn ca Dch: mun on tnh
cch ct hung ca mt ho, Dch xt trc ht xem ho c chnh, trung khng, c c
ng vin khng v ho ng vin n c chnh trung hay khng.
Chnh.
Chnh khng phi ch c ngha l ngay thng, m cn c ngha l hp chnh ngha, hp o.
Phn Kinh t dng ch chnh m thng dng ch trinh, Trinh l chnh v bn, nh trong
Thon T cc qu Cn, Khn, i Trng, Hng . . hoc trong cc ho 1, 3, 5 qu Hng; cc
ho 2, 3,4 qu i Trng.
Nhng trong phn Truyn (Thong Truyn, Tng Truyn) thng dng ch chnh thay
ch trinh. Nh Thon Truyn qu i Trng bo chnh o l tnh ca tri t (Chnh i nhi
thin a chi tnh kh kin d).
Qu L khuyn ta i phi gi tnh trong trng v ng chnh (ho 1 v 2).
Qu Phc bo phi tr v o (phn phc k o), tc tr v iu thin (ho 5), nu khng
th s b tai v (ho 6). Nh vy l sa i tr v ng chnh.
Qu V Vng c ngha l khng cn by hp vi chnh o; c thy vic chnh th lm,
khng tnh ton ci li trc ri mi lm (ho 2); v nu chng may c gp tai nn th c
thn nhin, ri tai nn s qua khi ( ho 5) .
Ti ch dn my th d trn (cn rt nhiu na) c gi thy quan nim v chnh trong
Dch. C th coi n l o ca ngi qun t. Ngi Trung Hoa c t ng chnh nhn qun
t l ngha vy.
Trung
Nhng Dch cho rng chnh khng qu bng Trung, v h trung th cng l chnh, m chnh
cha chc l trung (trung l khng thin lch).
Nh ho 2 qu i trng. N l ho dng v m (chn: 2) tc bt chnh (dng v
dng, m v m mi l chnh ), nhng n gia ni qui, th l c trung, m trung th
khng bao gi bt chnh, cho nn Ho t khen l tt.
Ho 2 qu Hng cng vy: cng l dng v m, ch nh c trung m khng phi hi
hn.
Nn coi thm ho 2 (dng) qu Tn, v ho 2 (dng) qu V t.
Phan Bi Chu (Chu Dch I trang 233) cho rng ngi Trung Hoa t ch chnh trc ch
trung v qu trung hn chnh, trung bao gm c chnh, ch chnh khng bao gm c
trung.
Theo phng Hu Lan th Hu ng m trong Thon Truyn c 35 qu v trong Tng
Truyn c 36 qu ni v c Trung, ngha l s qu chim gi na Kinh Dch. Khi th gi
l trung chnh hay chnh trung, i trung, khi th gi l trung o, trung hnh, hnh trung,
cng trung, nhu trung . . .
Trung l t tng ca Khng phi, Lo khng h ni ti.
Lun ng u thin Nghiu vit chp:
*(Khi nhng ngi cho ng Thun) va Nghiu bo: Hi ng Thun, mnh tri tun han,
nay ngi vua v ng: ng nn thnh thc gi o trung (dan chp k trung) Nu dn
trong bn b khn cng th lc tri (ban cho ng) s mt hn y. V sau, vua Thun li
truyn nhng li cho ng V . khng bit on c thc l li ca Khng t , v c
ng khng. Nu ng th Trung l t tng truyn li t Nghiu, Thun.
iu chc chn l Khng t rt trong c trung.
Thin Ung d, bi 27 ng bo: Trung dung l c cc p.(Trung dung chi vi c, k ch h
h!).
ng ch s thi qu v s bt cp, nh trong bi 15 thin Tin tin, ng cho T Trng l
thi qu. T H l bt cp, m thi qu cng nh bt cp (qu do bt cp d), u xu c.
Trong bi 21 thin T l, ng li bo: khng c hng ngi trung chnh truyn o
cho (hoc giao thip) th tm hng ngi cung phng hoc cn hu gi tit tho vy.
ngi cung phng c tinh thn tin th, ngi cn hu gi tit tho th khng chu lm iu
xu. (Bt c trung hnh nhi d chi, tt d cung quyn h! Cung gi tin th, quyn gi
hu s bt vi d).
Cung l hng thi qu, quyn l hng bt cp.
Theo T T, chu ni ng, th ng cn ni: Ngi qun t gi o trung dung, k tiu nhn
lm tri o trung dung. Ci trung dung ca ngi qun t l c c ca ngi qun t
m cn bit ty thi cho hp l trung. (qun t chi trung dung d, qun t nhi thi trung)
Trung dung chng 2).
T T trong cun TrungTrung Dung em t tng ca Khng, din rng cho c tnh cch
siu hnh, cho trung l ci gc ln ca thin h, ha l ci ng i thng sut trong thin
h, h trung ha rt mc th tri t c yn v, mun vt c pht trin, sung sng.
Quan nim trung trong Dch gn vi quan nim Trung dung hn l vi quan nim trong
lun ng ch ng v phng din tu thn, hc o, v phng din th phi m coi trng c
trung, cho thi qu v bt cp u xu nh nhau.
Dch theo lut m dng trong thin nhin, thy ci g thi qu th gy phn ng, nn
khuyn phi trung, phi qun bnh trnh phn ng, trnh ho.
Trung tc l c chng mc :Tri t c chng mc nn mi thnh bn ma (Thon truyn
qu Tit) m vn vt mi pht trin c. Chng mc cng l lut qun bnh, nng khng
nng qa, ma khng ma qu, nng ma, m lnh phi thay nhau iu ha kh hu.
Ci g thnh qu th phi suy, suy qu th s thnh, Khng,Lo, Dch hc phi u thy nh
vy. Nhng Lo cc oan, khng mun thnh, khng mun tin, ch mun di thp,
mun yu thu th (gia phn con mi), th nhc (chu nhc, km ngi); cn dch v
Khng mun tin, mun thnh, mun mnh, nhng ti mt mc no thi. Lo trng m, v
v: Dch trong dng, hu vi. Nhng ti mt mc no thi. Lo trong m, v v; Dch trong
dng , hu vi nhng hu vi va phi, trnh cc oan.
Cho nn hu ht cc qu tt trong Dch, ho cui cng u xu: lc thnh cc ri, bt
u suy.
Nh qu Cn m Dch cho l qu rt tt, c cc c nguyn hanh li trinh, m ho 6 c
iu n nn, v rng ln cao qu, khng xung c na v gp ho th khng nn
hot ng g na m sm rt lui i khi phi hi hn.
Ho 6 1 Thi cng vy. Ti cui thi thng thun ri, sp qua thi B, b tc nn ho t
khuyn: ng hnh ng na m s tht bi xu h.
Nhng qu B th ho cui li tt: trc cn b, sau th mng v b cc th thi lai. (Nhng
qu xu khc cng vy, a s ho cui u nh cc qu Bc, n, Khu, Kin, Hon . . )
Qu Thng cng l mt qu tt, v l thi tin ln, ho cui cng, Ho t cho l xu, v qu
tham, c mun tin hai, v khuyn phi sa c cho hp o chnh th mi c li.
Nh trn ti ni, Dch cho cng cng l mt c tt, Nhng qu cng th xu. Chng
hn qu i qu c ti 4 ho dng gia v ch c 2 ho m trn v di. i qu c
ngha l ln qu. Ho t ght nhng ho qu cng (ho 3 v 6); cn ho qu nhu nh ho
6 (th v v u nhu) th tuy khng c li Nhng cng cho l xu. Ho 1 th nhu m v
cng ; ho 2 v 4 th cng m v nhu, ngha l va cng va nhu th tt hoc khng c
li.
Vy l Ho t trng c trung (va cng va nhu) hn c. Ngay nh c bit tit ch, mt
c hp vi o tri, m qu Tit, ho 5 cng b ch l hung v tit ch ti mc qu ng,
khin ngi ta cc kh, khng ai chu c lu m s on.
Lng thnh tn vn l tt, cn thit trong s giao thip vi mi ngi, trong vic tr dn,
Nhng cng phi ng thi qu ti ni khng bit bin thng, nh ho 5 qu Trung phu; m
nn c c trung nh ho 2. Ho ny l dng, c c tin, m gia ni qui, l c trung,
li ng vi ho trn cng dng cng, cng c trung; hai ho cm ng, tng c vi
nhau nh hc m gy, hc con ho li, rt tt.
C trong qu S ni v vic xut quan m cng c hai ho khuyn phi gi c trung;
- Ho 2, trong qun, (v tng ch huy) c c trung th tt, khng ti li. Ho ny dng
cng m c trung, gia ni qui.
- Ho 5, m, v ch tn, tng ng vua n nhu khng gy chin m thun o trung (v
gia ngoi qui), ch v qun ch ln ci m phi nh ui i, nn khng c li.
o tri Khuy doanh nhi ch khim, ci g y th lm cho khuyt i, ci g thp km th b
p cho (Thon Truyn qu Khim), cng ch l cho vn vt c cn xng, qun bnh,
ngha l c trung.
Tuy nhin trung khng c ngha l lng chng nh nhiu ngi hiu lm.
Nu l lng chng th khng c ho 5 qu Cn. Qu ny k nhng bc ng i ca
bc i nhn c ti c mun lp s nghip ln gip i. Mi u nh con rng cn n (
ho 1), ri ti c mi ngy mi cao, c ngi bit ti ( ho 2), Nhng vn cha gp thi
cn phi thn trng (ho 3), ri ti lc c th tin c ( ho 4) , sau cng thnh cng
ho 5. Nh vy u phi l lng chng, m tri li thn trng tin ty thi m hnh ng
cho ti khi t c mc ch. Nu lng chng th ngng ho 3 hay 4 ri m tht bi.
Trung cng nh ngha l nhu nhc, nu nhu nhc th ng vua trong ho 5 qu s
khng dm nh ui qun ch ln ci mnh, khng giao quyn cho v tng lo thnh
trong ho 2.
Trung trong qu Cn ch c ngha l ln cao ti cng th ngng li, trong qu S ch c ngha
l khng hiu chin m bit t v.
Trung, nh Vn ngn truyn ni, l bit lc no nn tin, lc no nn lui, bit vn tri (han
cnh) lc no cn lc no mt m x s cho hp thi nhng vn gi c chnh o (Tri
tin thoi tn vong, nh bt tht k chnh), ngha l bit ty tri cho hp o. Nh vy l
trng tit ; trng tit, sch Trung Dung gi l ha.
Theo Mnh t v T T th Khng t chp trung m bit ty thi. Mnh t tn Khng l :
Thnh chi thi (bc thnh v c ty thi hnh ng; cn T T th cho cu qun t nhi
thi trung l ca Khng. .
Nu vy th Dch hc phi chu nh hng ca Khng phi m tip tc pht huy thuyt
thi trung
Chnh, Trung li gm trong ch Thi.
Dch l bin dch, c bin ho mi thch hp (duy bin s thch H t h, Ch.8), cho nn
trng ci thi. v bin n cc th tr li, cho nn trng c trung. Trung vi thi, do m
lin quan mt thit vi nhau.
Thi gm trung, v phi hp thi mi gi l trung. cnh giu sang m sng bn xn,
cnh ngho hn m sng xa hoa, th khng hp thi, khng phi l trung .
Thi gm chnh na v chnh m khng hp thi th cng xu. Cng cng l o ngi
qun t m cui qu Cn, khng hp thi, cho nn c hi hn.
Vy Dch l chnh trung, m thc ra ch l hp thi. Ci ngha ty thi ln tht (Ty thi
chi ngha i h tai! Qu Ty).
Thon Truyn:
- Qu i hu bo:
ng vi tri v lm theo thi, nh vy m c tt hn c (ng h thin nhi thi hnh, th
d nguyn hanh).
- Qu Tn:
Bt, thm, y, rng, cng vi m lu hnh, (Tn, ch, doanh, h, d thi giai hnh).
- Qu Cn:
Lc ng ngng th ngng, lc ng i th i. ng tnh khng tht thi, o sng sa
(Thi ch tc ch, thi hnh tc hnh. ng tnh bt tht k thi, k o quang minh).
Vn ngn truyn cng mt ch trng :
Bc qun t tin c tu nghip l mun cho kp thi (Qun t tin c tu nghip, dc cp
thi d).
Mun kp thi th phi bin cch, phi thay i. Thon Truyn qu Cch bo:
Thay i m c lng ngi tin . . th rt tt v chnh ng. Thay i m ng th n nn
phi mt. Tri t thay i m c bn ma: Vua Thang, vua V i mng (dit Kit, Tr m
ln lm vua) thun vi tri m ng vi ngi. Ci thi ca qu Cch ln thay (Cch nhi
tn chi . . . i hanh d chnh. Cch nhi ng, k hi ni vong. Thin a cch nhi t thi
hnh; thang, V cch mnh, thun h thin nhi ng h nhn. Cch chi thi i h tai!)
*

Mi qu l mt thi
Cng theo Hu ng, trong Thon Truyn 24 qu , trong Tng Truyn c 6 qu ni ti
ch Thi.
Phan Bi Chu bo trong Thon Truyn c 11 qu cao ch thi: qu Di, qu i Qu, qu
Gii, qu Cch ch ni ti Thi thi; qu D, qu n, qu Cn, qu L ni ti Thi m kim
vi Ngha; qu Khm, qu Khu, qu Kin ni ti Thi m kim vi Dng (Chu Dch trang
354)
Hai nh ch k nhng qu m li Thon Truyn v Tng Truyn khuyn o ty thi;
ch theo Dch hc phi th 64 qu , qu no cng ni n thi v mi qu l mt thi. Ch
thi ny c ngha rng.
Thi, B, K T ( xong ri), V T (cha xong), Khn, D (vui v), Nhu (i ch) v.v. . u
l thi c; m ngay n Cn, Khn, Khm, Cn . . cng l thi na : Cn l thi ca mt i
nhn, c ti c, thi hnh ng; khn l thi ca ngi di, thi nhu thun, thi vn
minh; Khm l thi gian nguy; Cn l thi nn tnh, nn thn trng, phng . . .
*

H t h, Chng VII, m u bng mt li cm thn: o Dch hng thnh ln thi

Trung c chng? (Trung c so vi thi tc gi H t, tc thi Vn Vng. Ngi lm Dch
(tc Vn Vng) c iu u t, lo lng y chng ? (Dch chi hng d, k trung c h? Tc
gi Dch, k hu hon h?)
on m ch vic Vn Vng b Tr giam ngc Du L m t raThon T cho mi qu.
c 64 qu , chng ta cm thy bun ru, u t tht. X hi Trung Hoa trong Dch sao m
en ti! cnh nghch nhiu hn cnh thun, cnh suy nhiu hn cnh thnh.
Cnh vui, thnh, ti ch thy c by qu:
- D (vui)
- Thi (thng thun, tri vi b)
- i trng (thi cng thnh)
- Phong (thi thnh ln)
- i hu (thi giu c)
- Thng (thi ng ln)
- Tn (thi nn tin)
Trong 7 qu , khng c qu no tht tt, khng cnh no tc gia Kinh Dch khng t ln
mt vt xm, khng nhc nh ta: Coi chng y, trong phc np ho y ( qu D, qu i
Trng) phi phng trc i ( qu i Trng). Thi cc th b theo sau y (Thi); trong
cnh giu c (i hu) m Dch li khuyn ta nn sng gian nan, ng khoe ca; ng lc
vn ln (thng), nn tin (tn), Dch cnh co ta: tham lam th cht y, tin va va thi,
cn trong qu Phong l thi thnh ln, rt tt m khng c mt ho no tht tt, ho no
cng c li rn e: phi cn thn, phi th ny th n th mi tt.
V khi cng vic va mi xong cng nh va mi qua sng (K T) th tip ngay mt qu
bo rng vic cha xong u (V T) ng mong g c ngh ngi. Th th c chn khng
ch! Cn cnh lo bun, cnh nghch, cnh suy th sao m nhiu th. Bn kia ch c mt qu
Thi, th bn y c qu: - B.
Ri cn tip thm mt chui na:
- Khm (nguy)
- Trun (Gian trun)
- Kin (Gian nan, him tr)
- Ri ti Khn (Khn n)
- i vi D (vui v) th c.
- Chn (lo s)
- Minh Di (giu ti c i, np i, khng cho ai bit mnh)
- Tiu sc (b bn tiu nhn ngn cn).
- Bc (phi chng i vi bn tiu nhn ng tin)
Li cn nhng cnh:
- B chia la : khu
- Phi trn trnh: n.
- Sau cng la phi lu lc qu ngi : L.
X hi hc m l x hi thi Vn Vng (tc gi phn Kinh) thi Tr, thi suy ca nh
n, m cng l x hi thi Xun Thu v Chin Quc, thi suy ca nh Chu, thi ca cc tc
gi phn Truyn.
V chnh cc tc gi ny trong khi gii thch phn kinh gi vo tm s ca mnh, nhn
sinh quan ca mnh.
V d qu B, thon T ca Vn Vng ch ni: B khng phi l o ngi , v n khng li
vi o chnh ca qun t : chnh i Tng Truyn mi khuyn: b l b tc ti cng cc
ri, hnh ng ch v ch, nn n, ct gi ci c v ci thn mnh thi.
Qu i Hu, Thon t khen l rt hanh thng, m i Tng Truyn th cn dn: ngi
qun t trong qu ny phi ngn n ngay iu d khi n cha pht hin, v biu dng
iu tt khi n cn mp m thun mnh tt ca tri
Nhng li ging thm ca ngi sau hu ht bi quan hn li trong kinh, v thi Xun thu,
Chin quc ca h lon hn thi cui n.
Mi ho l mt thi trong qu
Mi qu l mt thi, m mi ho trong qu li l mt thi nh trong ci thi chung ca qu .
khi ln ln , ti gi mi thi nh ca ho l mt giai on mt han cnh trong thi ca
qu .
Nh qu Cn, ho 1 l giai on n (tim long) trong thi Cn; ho 2 l giai on bt u
xut hin (hin long); ho 3 l giai on thn trng ch thi; ho 4 l giai on c th bay
nhy c; ho 5 l giai on thnh cng, ln ti tt bc, ho 5 l giai on rt lui.
Su giai on trong qu Tim cng rt r rng: con chim hng t mt nc m ln ti b,
ti phin , ti t bng, ti cnh cy, ti g cao, ri sau cng ln ti my, 6 ho l 6 giai
on trong thi Tim tin.
C th k thm qu Nhu (tin t xa ch him ti gn ch him), qu Bc (tiu mn ln ln
t chn ging ln ti then ging, mt ging), nhng trc sau ch c mi qu nh
vy; cn cc qu kia th cc giai on khng theo mt th t no c nh qu L, mi ho l
mt han cnh p dng cho mt hng ngi t cch, tnh tnh khc nhau, khng c ngha
trc sau v thi gian.
Mi ho tuy c mt ngha ring Nhng ngha lun lun ty ngha ca qu , tc ty
ci thi chung ca su ho , c vy mi nht tr, thnh mt qu c.
- Cng l th dng v dng, ngi ch tn, m ho 5 qu Cn rt tt, lp s nghip ln,
cn ho 5 qu Trun ch hi tt thi, chnh n vic nh th c, vic ln th xu, v hai ho
thi khc nhau, mt thi Cn, thi ca bc i nhn, mt thi Trun, thi gian nan,
kh khn, cho nn ti nh nhau m s nghip khc nhau xa.
- Ho 2 v ho 5 qu Cn u l dng cng c li tng ng, Ho t khuyn nn tm
nhau m lm vic; cn ho 2 v ho 5 qu L, cng u l dng v tng ng m Ho t
khng khuyn nh vy, bo 2 nn c c gi vng ng chnh, ch v qu Cn l thi ca
mt i nhn (ho 5), c ch ln gip i, m mun gip i th cn c ngi ng c,
ng ch (ho 2), cn qu L ni v cch c x trong i ca mt ngi thng nh chng ta
th c i nhn no kim mnh (ho 2) m mnh cng kim i nhn lm g, c lo gi
vng ng chnh l hp nht.
- So snh ho 1 qu K T v ho 1 qu V T ta cng thy r hn na. C hai u c ba ch
nhu k v: (con chn qua sng t ci ui; vy m trong qu K T th cho l v cu),
khng c li, cn trong qu V T th cho l ln, ng n hn; v thi ca hai qu khc
nhau; thi K T l thi qua sng ri, xong vic, thi V T l thi cha qua sng, cha
xong vic.
- Ho 4 qu Ty l dng m v m, nh th l bt chnh , ng l xu, nhng thi Ty
(theo) th lm nn s nghip (gp ng vua bit dng ti ca mnh), v nu c gi lng ch
thnh, sng sut, theo o l, th khng c li.
- Qu Khn, ho 2 v ho 5 u l dng, c trung, ng l tt m li xu, ch v thi
khn n.
- Xin c gi so snh thm cp 1- 4 qu Phong vi cp 2-5 qu Tng. qu Phong, 1 v 4
ng nhau, u dng cng c (ng c) hp thnh mt cp bn tt. qu Tng, 2 v 5
cng ng nhau, cng u l dng c, li thm u c trung, ng l cng thnh mt cp
bn rt tng c, Nhng Ho t li bo 2 mun kin 5, v khuyn nn b i, s nh
trng hci vi thi. V phong l thi thnh, hanh thng; cn Tng l thi kin tng, 2 v 5
khng phi l ng c m l ngang ngnh nh nhau; phi coi l i ch nhau.
Dch ch l thi.
c Dch chng ta so snh, suy ngh nh vy s nhn c rt nhiu bi hc ty thi, s
thy c b Dch ch tm li trong ch Thi (Chu Dch nht b th, kh nht ngn nhi t chi,
Vit: Thi). ty thi m vn gi c trung chnh, li l mt lut bt bin na trong o
bin Dch. Nm c lut th ta c th ng c vi vn ci bin trong i (d bt bin
ng vn bin).
Chng ta s bit lc no nn cng, lc no nn nhu, lc no nn tin, lc no nn thoi,
lc no nn ng, lc no nn tnh, lc no nn nhng nhn, lc no nn tn cng, ch
(tng) khng phi l lun lun tt, cn phi bit khi no nn ch, ch ci g, ch cho ai, tn
khng phi l lun lun xu, tn gim c cc tt ca mnh th li l tt, tn ca ngi
giu ch ngi ngho l tt; ci cch phi hp thi mi tt; m c thnh tn cng phi
bit bin thng mi tt.
Bit ty thi l iu rt kh, phi bnh tnh v t, sng sut, phi c tr. Dch trng c c
ln tr, ging Khng, khc Lo.
Dch l o ca ngi qun t
Mi u ch l mt php bi dng trn thuyt m dng v nhng lch duyt ca mi ngi,
ri t cui thi Xun Thu n cui thi Chin Quc hay u thi Hn, trong ba bn trm
nm, mt s hc gi, hin nhn khuyt danh ln ln thu thp thm nhng t tng ca
Khng, Lo Khng nhiu hn Lo thm bt, sa i, dung ha thnh mt trit l gm
mt v tr quan ging Lo m khng phi Lo, v mt nhn sinh quan rt ging Khng m
khng hn l Khng.
Nhn sinh quan l nhn sinh quan Trung Hoa vo u Hn, sut hai ngn nm sau khng
thay i g nhiu, n gip cho Khng v Lo, nh dng vi m, xch li gn nhau, b tc
nhau, nh m dn tc Trung Hoa c mt tinh thn qun bnh, lnh mnh, mt thi
yu i, t tin m nhiu trit gia phng Ty nhn l hin (sage).
Ti gi nhn sinh quan l o Dch.
-N rt thc tin, thit thc.
Thuyt m dng lm c s cho n khng c g thn b (1) cng khng qu huyn vi nh
o ca Lo, m ch l nhng lut thin nhin mi ngi c th nhn thy hng ngy.
- N khng bn ti nhng g cao xa, siu hnh nh linh hn, kip trc, kip sau . .. m ch
xt nhng vic trong i sng hng ngy, v xt rt . c gi c thy mt tc phm lun
l hay mt cun vit v ngh thut sng no l ch cho ta t vic n ung, tu thn, ti vic
kin co, xut quan, trang sc, t gia, v nh chng, lp ng, dit k tiu nhn, can ngn
cha m, cch s s trong mi hon cnh; lc giu, thnh, lc gian trun, lc ch thi, c lc
phi b nh, b nc m lu lc qu ngi, n nh u . . . khng ? Su mi bn qu l
su mi bn thi, v ba trm tm mi bn ho l ba trm tm mi bn han cnh. By
nhiu m kho suy ra th c th p dng vo mi vic trong i c: t vic can ngn cha
m, suy ra vic can ngn b trn hay bn b, cch dit tiu nhn cng l cch dit ci c,
c thn trng, lo xa cn cho mt c nhn ra sao th cng cn cho mt quc gia nh vy
trong sut thi ng thnh . . .
- N cho ta bi hc t cng bt tc (cn) kin nhn, khng lc no qun vic tu thn,
luyn ti c cho un sc (i sc) mi ngy thm mt cht (tim), tin hai gp thi
th gip nc, khng bao gi t b trch nhim, m khng cu danh li.
- N bit rng c dng th c m, c thnh th c suy, vic i thnh ri bi, bi ri thnh,
khng bao gi ht, lc xong vic l lc vic mi bt u, sinh l bt u t, t l bt u
sinh, n bit vy, Nhng n khng chn nn, thy vic phi th c lm, theo o trung chnh
. Mt cuc sng nh vy nghim tc bit bao.
Nhng n khng nh Khng t Tri k bt kh v nhi vi chi n hu vi c mc , gi mc
trung, thy thi cn c th lm c th lm, khng th hy tm n nhn ch thi, ch thi
m khng bung xui, khng b ch hng. N bit gi tr ca hng cao s, v mt l g
khng d c vo vic i th lm nh con chim hng bay bng trn chn tng my. Mt
cuc i nh vy p bit bao ! m ai bo c l v ch?
- Nht l n rt lc quan.
N thc t nn nhn thy trong x hi nhiu cnh nghch hn cnh thun, v mi xt,
chng ta tng nh vy l bi quan. Khng phi n an i ta rng trong ho np phc, suy ri
s thnh, cho nn nhng qu ngha xu nht th ho cui li thng tt nht, nh mc
trn ti ni. Trong ho np phc th trong phc cng np ho, cho nn n khuyn ta gp
thi thnh nn thn trng phng, trnh ho sau ny, ch n khng bo ta ng nn
hng phc.
Tinh thn lc quan hin r c trong cch qun t chin u vi tiu nhn.
Dch khng ght tiu nhn, v c tiu nhn mi c qun t, c m mi c dng, c thin th
c c khng sao dit ht c c, cuc chin u vi c, vi tiu nhn khng bao gi chm
dt. N khuyn ta thi bnh thng phi khoan dung n hu vi tiu nhn ( qu Lm) ; m
vn sng sut , thy chng l d tm th ch ng ngay ( qu Cu)
Nhng khi tiu nhn mnh, c thi th phi bit ty han cnh m i ph mt cch thn
trng: bc u, tnh th cha kh khn, c c cu vn c phn no th hnh ng ( qu
Trun); Khi nguy ri ( qu Kin v qu Khn) th nn ch thi m vn gi c trung
chnh; tuy nhin nu c ngi no quyt tm hy sinh, chng chi mt cch tuyt vng
cu dn cu nc (ho 2 qu Kin) th vn qu, phc.
Ti lc tiu nhn bt u suy th an kt nhau li m tn cng (qu Ty) ch ng chng
(qu i sc) v sau cng dit chng (qu Qui).
Dch li nhc ta rng trong m tiu nhn vn c nhng ngi l lm nhng bit phc thin,
kho dn d th h s tr v ng chnh ( qu Phc); m trong vic chin u vi tiu
nhn, c nhng tiu nhn b ng ca chng m v vi phe qun t ( ho 3, ho 5 qu
Bc); cn trong phe qun t mi u cng c ngi thn cn vi tiu nhn ri sau ci qu
(ho 3 1 Qui), cng quyt b chng theo chnh ngha. Cui cng phe qun t thng
m khng bao gi ht ngi qun t ( ho 6 qu Bc).
C ngi cho rng Dch sp t cho t c mt kt qu tt p nh vy l thin v vi
phe qun t, v qu lc quan. C th l thin v vi qun t v chc chn l lc quan. Lc
quan l tinh thn ca dn tc Trung Hoa: truyn tu no cng c hu (Hang thin bt
ph ho tm nhn m !) nhng ta cng phi nhn rng nhng vic k trong my qu dn
trn y xy ra bt thng, khng phi l tng tng: trong cuc khng Php ri khng
M va ri khng thiu g ch b hng ng m theo mnh, m cng khng thiu g ngi
mnh mi u theo ch ri sau tr v vi t quc v rt cuc chnh ngha thng.
Cuc chin u gia qun t vi tiu nhn l cuc chin u gia thin v c.
Lo cho rng trong thin nhin khng c g thin, khng c g c, tri t thn nhin, coi
vn vt nh ch rm: Dch tri li cho tri t, c cng sinh thnh nui nng vn vt;
nhng mi u cng ch phn bit ci hung, khng phn bit thin c, khng cho dng l
thin, m l c. V sau, Vn Vng v Chu Cng mi cho dng l qun t , m l tiu
nhn. Nhng qun t v tiu nhn thi ch l ngi cm quyn v dn thng: ti thy
tc gi Thon Truyn v Tng Truyn mi c ngha l ngi thin, ngi c; nh vy l b
ci thi , ci v tr han tan theo thin nhin m tr v vi loi ngi, vi thc t.
Thin thng c th c lc c cng thng thin, c Dch ai cng hiu iu , Nhng Dch
nhn vo trng hp thin c, ch v Dch mun cho ta bi hc t cng, trng chnh ngha
v lc quan. Ai theo c bi hc th thnh ngi qun t . Dch mun o to hng
ngi qun t khuyn khch tiu nhn ci t qui chnh ( qu Bc) Dch v qun t mu l
ngha vy. Cho nn ti cho o Dch l o ca ngi qun t .
Mt sch bi c nhng li tin on linh nghim m c c mt dn tc coi l mt cun
kinh, qu l xng ng. Hin tng c nht trong lch s trit hc nhn loi.

Ht phn 1
Ma xun K mi (1979)

PHN II

- KINH V TRUYN 64 QU : DCH V GING

S ca mi qu trong phn dch ny khng phi l s trong phng v 64 qu ca Phc Hi.

KINH THNG
(Gm 30 qu u)

Trong phn II ny ti s chp ch Hn, phin m v dch trn phn Kinh gm Than t tc
li an mi qu ca Vn Vng; v Ho t, tc li n mi ho ca Chu Cng.
Than T v Ho T rt gn, ch ghi li t ch, nh mt th aide memoitre cho ngi c
d nh thi (chng hn Than T qu Trung phu s 61 (1). Ho t ho 4 qu B s 22 (2);
v vy rt ti ngha, phi c li ging mi hiu c, v di mi li dch, ti s thm li
ging.
ging Than t, d nhin ti phi cn c trc ht vo Than truyn v i tng
truyn; ging Ho t, ti cn c trc ht vo Tiu tng truyn; Ti s khng dch trn
Than truyn v Tng truyn (i v Tiu) m ch tm tt ngha v trch dn mt s cu
quan trng cho xen vo li ging.
Ring v hai qu Cn v Khn, ti trch dn thm Vn ngn truyn, v trong mt s qu
khc, ti cng lc c dng li bnh lun trong H t truyn m ti s dch trn v t sau
phn kinh. Ti li tham kho thm nhng ch gii ca Chu Hi, li ging ca Phan Bi Chu,
i khi ca James Legge, ca Richard Wilhem, ca Cao Hanh, Nghim Linh Phong v vi nh
khc na.
Du mi qu ti dn mt cu trong T qui truyn cho bit v l do g c nhn sp qu
tip theo qu trc, ni cch khc, l cho bit s lin lc gia ca qu v qu trc.
Tm li, nh vy l trong by truyn: Than truyn, Tng truyn, H t truyn, Vn ngn
truyn, T qui truyn, Thuyt qui truyn, Tp qui truyn, ti dng nm truyn u
ging phn kinh, cho xen vo phn kinh, nhng ch dch trn H t truyn thi; cn hai
truyn Thuyt qui v Tp qui th khng dng ti.
Ch trng ca ti ging ch trng ca c Phan Bi Chu, ch trng v ngha trit l,
nht l v nhn sinh quan, m coi nh phn bi tan, phn huyn b. Nh vy l phin din,
khng hp vi bn ca nhng ngi u tin t ra kinh dch, nhng hp vi t tng ca
Dch hc phi, tc ca mt s hc gi chu nh hng ca Nho. Lo thi Chin Quc v
san Than truyn, tng truyn, Vn ngn truyn mt phn H t truyn lm cho Kinh
Dch thnh mt tc phm trit l quan trng ngang vi cc kinh khc thi Tin Tn; v nu
n ch l mt sch bi nh hi u , th dn tc Trung Hoa tt khng gi n l mt kinh v
coi n l mt mn hc trong cc k thi cho mi ti cui th k trc.
Ti khng c tham vng nghin cu Kinh dch , ch tm hiu c ti u rn chp li ti y
mt cch gn v sng gip cc bn khng bit ch Hn m mun c Kinh Dch.
Bn ti tham kho nhiu nht l bn ca c Phan Bi Chu (Khai Tr 1969) m ti cho l
bn ging k nht t trc n nay. Ch tic c c li ging ca mt thy trc mt
nhm mn sinh c vn Hn hc kha kh ri, cho nn hi rm r v nhiu bn tr ngy nay
khng hiu c ht, nht l bn ca nh Khai Tr st nhiu li in qu, m khng nh
chnh nn cng kh hiu. Phn dch ny ca ti c th ni l ch din li phn ging ca c
cho gn hn d hiu, d nh, v thm vi kin ca cc nh khc, th thi.

I. Qu Thun Cn : Ni qui, ngoi qui u l Cn.

: , , , .
Cn: Nguyn, Hanh, Li, Trinh.
Dch : Cn (c bn c c tnh): u tin v ln, hanh thng, thch ng, chnh v bn.
Ging: Vn Vng cho rng bi c qu ny th rt tt, hanh thng, c li v tt gi vng
c cho ti lc cui cng.
V sau, tc gi Than truyn (tng truyn l Khng t , nhng khng chc), cho qu ny
mt ngha v v tr, Cn gm su ho u l dng c, c ngha rt cng kin, tng
trng cho tri.
Tri c c nguyn v l ngun gc ca vn vt; c c hanh v lm ra my, ma
cho vn vt sinh trng n v cng, c c li v trinh v bin ha, khin cho vt g
cng gi c bm tnh c nguyn kh cho thi ha (cc ha) .
Bc thnh nhn ng u mun vt, theo o Cn th thin h bnh an v s.
Tc gi Vn Ngn truyn cho qu ny thm mt ngha na v nhn sinh, o c. Cn
tng trng cho ngi qun t . ngi qun t c bn c.
Nhn, c ln nht, gc ca lng ngi , tc nh c nguyn ca tri.
L, l hp vi o l, hp vi o l th hanh thng, cho nn l tc nh c hanh ca tri.
Ngha, c ny lm cho mi ngi c vui v sung sng, tc nh c li ca tri.
Tr, l sng sut, bit r th ph, c bit th phi mi lm c mi vic cho nn n l c ct
cn, cng nh c trinh chnh v bn ca tri.
Nguyn, hanh, li , trinh m ging thnh nhn, l , ngha, tr, (bn c chnh ca o Nho)
th r l chu nh hng nng ca Nho gia m ngha v cng dng ca Dch thay i
kh nhiu ri.
Tr ln trn l cch hiu ca tin Nho, cc nh Nho chnh thng. Cn vi cch hiu mi m
hn ca mt s hc gi gn y, nh phng Hu Lan, To Thng, Cao Hanh m phn I,
Chng IV, chng ti ghi li ri.
Ho t :

T y tr xung l Ho t, li Chu Cng on v mi ho.

:
S cu: Tim long vt dng.

Dch : ho 1 dng: Rng cn n nu, cha (em ti ra) dng c.

Ging: Ngi Trung Hoa cho con rng l thn vt, rt bin ha, lc n lc hin, m li thuc
v lai dng, cho nn chu Cng dng n cho ta d thy ngha cc ho u l dng
c - trong qu Cn.
Ho 1, di thp nht, cho nn v n vi con rng cn np di vc su, cha th lm
my bin ha c, cn phi i thi. ngha rt r, Tiu tng truyn khng ging g
thm. Cn Vn Ngn truyn th bn rng ra v cch s s ca bc thnh nhn, ngi qun
t : cha gp thi th nn tu c, luyn ti, khng v th tc m i ch, khng cu danh,
n, khng ai bit mnh cng khng bun, khng g lay chuyn c ch ca mnh.

:
Cu nh: Hin long ti in, li kin i nhn.
Dch: Ho 2, dng: rng hin cnh ng, ra mt i nhn th li.
Ging: ho 2 l dng, gia ni qui l c trung, nh vy l gp thi, ti c gip ch
cho i c: li thm ho ng vi n l ho 5, cng l dng, cng c trung (v gia
ngai qui); cho nn ho 2 c th v vi con rng ri vc m hin ln cnh ng; m
cng nh ngi c ti c gp thi, nn kin i nhn).
Vn ngn: khuyn ngi c ti c gp thi ny nn gi c tn, c thn trng trong ngn,
hnh, trnh t by, gi lng thnh, gip i m khng khoe cng, nh vy l gi c c
trung chnh ca ho 2.

: , . , .
Cu tam: Qun t chung nht cn cn, tch dch nhc. L, v cu.

Dch: ho 3, dng: Ngi qun t mi ngy hng hi t cng, n ti vn cn thn trng

nh lo s. Nguy him, nhng khng ti li.
Ging: Ho 3 l dng li v ngi dng, nh vy l rt cng, m khng c trung. Hn
na, n trn cng ni qui m cha tin ln ngai qui, ngha l mt ch chng chnh,
rt kh x, cho nn bo l nguy him (l). Nhng n vn l qun t, c c t cng khng
ngng, rt thn trng, lc no cng nh lo s, cho nn tuy gp thi nguy m cng khng
n ni ti li.
Vn ngn bn thm: ngi qun t gi trung tn tin c; sa li ni (lp ngn) vng
lng thnh lp s nghip . . .nh vy m thu c o l, gi c iu ngha lm c
s nghip ti cng, a v cao m khng kiu, a v thp m khng lo (coi tan vn
phn I, Chng II . .. )Li khuyn cng ta nh li khuyn ho 2

: , , .
Cu t: Hoc dc, ti uyn, v cu.

Dch: Ho 4, dng: nh con rng c khi bay nhy, c khi nm trong vc (bit ty thi nh
th th) khng lm li.
(C ngi dch l nh con rng c khi bay nhy trn vc su, khng lm li).
Ging: Ho 4 l dng v (ngi) m, nh vy l bt chnh v bt trung; n li cng nh
ho 3 a v chng chnh, mi ri ni qui tin ln ngai qui, tin cha chc tt m
thai th d dang. Cho nn phi thn trng xem xt thi c, nn tin th tin (nh con rng
bay nhy) nu khng th ch thi (con rng nm trong vc), cho nn Chu Cng dng ch
hoc: khng nht nh.
Tuy bt chnh, bt trung nh n c cht cng kin (ho dng trong qu Cn) nn cng
nh ho 3 l bc qun t , bit gi t cch, bit ty thi, v rt cuc khng c li.
Ho ny ch khc ho 3 ch n c th tin c, cn ho 3 cha th tin c.
Vn ngn khng ging g khc, ch khuyn ngi qun t tin c tu nghip, chun b cho
kp thi c lc ra gip i.
 : , .
Cu ng: Phi long ti thin, li kin i nhn.

Dch: Ho 5, dng: Rng bay trn tri, ra mt k i nhn th li.

Ging : Ho 5 l dng v (ngi) dng cao nht trong qu li c trung ( gia ngai
qui), nh vy l c nhng iu tt,va cao qu va chnh trung. N li c ho 2
di ng vi n, m ho 2 cng cng kin, c trung nh n. N l ho tt nht trong qu
, cho nn v n vi con rng bay trn tri, v ngi ca n l ngi ch tn (ngi vua).
Ch i nhn (ngi c ti c) tr c ho 5 ln ho 2: hai i nhn hai ho nn gp
nhau, hp lc vi nhau th c li.
Vn ngn ging thm rt r v hay v bn ch li kin i nhn: ng thanh tng ng,
ng kh tng cu; nc chy xung thp, la bn ti ch kh; my bay theo rng, gi bay
theo cp, thnh nhn xut hin m vn vt u trng vo () Mi vt u theo loi ca n
(ng thanh tng ng, ng kh tng cu; thy lu thp, ha tu to, vn tng long,
phong tng h, thnh nhn tc nhi vn vt () cc ty k loi d).

.
Thng cu: Khng long hu hi.

Dch: Ho trn cng, dng: Rng ln cao qu, c hi hn.

Ging: ho dng ny trn cao ca qu , cng kin n cng ri, nh con rng bay ln
cao qu, khng xung c na, nu vn cn hnh ng th s c iu ng tic, v l thnh
qu th tt suy, y th khng c lu, (doanh bt kh cu).
Vn ngn : ging thm: Ho 5 a v rt qu (v trn cao hn ht) nhng khng c ngi,
cao m khng c dn (v ho 5 l vua mi c dn), cc ngi hin di mnh m khng
gip mnh (v ho 3 tuy ng vi ho 6 nhng li ni qui, m gia ho 3 v ho 6 c
ho 5 l vua lm ch ho 3 ri) cho nn ho 6 m hat ng th tt c iu phi n nn.
(Li ging trong Vn ngn, tc gi H T truyn dn li trong thin thng, Chng VIII,
Tit 9).
Tm li thi ca ho ny l thi khng nn hat ng g c, sm rt lui i th cn gi c
t cch ngi qun t .

&#
 2. Qu Thun Khn : Ni qui, ngoi qui u l Khn.

: , , , .

Khn: Nguyn, hanh , li, tn m chi trinh. Qun t hu du vng, tin m hu c, ch li.
Ty nam c bng, ng bc tng bng. An trinh, ct.
Dch: Khn c c u tin v ln, hanh thng, thch ng, c chnh v bn ca con nga
ci. Ngi qun t c vic lm m th xng th lm, ngi khc th xng m mnh
theo sau th c. ch ct li ch cho vn vt. i v pha ty nam th c bn, v pha ng
bc th mt bn. An lng gi c bn vng, tt.
Ging : Qu Cn gm 6 ho dng, qu Khn gm 6 ho m. Cn tng (1) tri th khng
tng t. Cn cng kin th Khn nhu thun. Cn to ra vn vt v hnh, thuc phn
kh; nhng phi nh Khn vn vt mi hu hnh, mi sinh trng, cho nn cng ca Khn
cng ln nh cng ca Cn; ch khc Khn phi sau Cn, ty theo Cn, b tc cho Cn;
cho nn cc c nguyn, hanh, li, Khn c nh Cn; ch ring v c trinh (chnh v
bn) th Khn hi khc: tuy chnh v bn nhng phi thun. Vn Vng dng con nga ci
tng Khng: nga l ging mnh m nga ci c tnh thun theo nga c.
Cng v Khn c c thun, cho nn khi xng phi l Cn, Khn ch tip tc cng vic ca
Cn. Ngi qun t nu vo a v khn, phi ty thuc ngi trn th lm vic cng ng
nn khi xng khi lm ln, ch ngi ta khi xng ri mi theo th c vic, nh vy
l c c dy nh t, ch c mun vt, ln cng khng km c ca tri (Cn): Qun
t d t cng bt tc l bi hc rt ra t qu Cn.
Chu cng cn khuyn i v pha Ty Nam v trn Hu thin bt qui Khn pha Ty nam
(c hc gi hiu l pha Ty v pha Nam) th c bn (hoc c tin bc, v ch bng
c th hiu l bng hu, cng c th hiu l bng bi: bi l v s ngao xa dng lm tin,
1 bng l 2 hoc 10 bi) nu i v pha ng bc thuc dng th mt bn (hoc tin bc).
c qu ny, nn theo nhng li khuyn m an lng, gi c bn vng th tt.
Cu Qun t hu du vng, tin m hu c c ngi hiu l: Ngi qun t c i u th
trc lm sau ng, m khng ging ti sao li nh vy. Hiu nh chng ti trn th c l
hn, lm r ci o thun tng th tt ca Khn. Ch du trong kinh Dch thng dng
nh ch s
Tc gi Vn Ngn khng ging g thm ch tm tt li: o Khn l thun theo tri m tin
hnh khng ngng.
Ho t:

1) : ,
S lc: L sng, kin bng ch.
Ging: y l ho m u tin trong qu. m th lnh, nn Chu Cng v vi sng lnh mi
kt li th thnh sng, ri ln ln, lnh hn, nc s ng li thnh bng. Hao ny c hm
ci phi thn trng t bc u. Tiu tng truyn khng ging thm, cn Vn ngn
truyn th khuyn ta:
Nh no tch ly iu lnh th tt c tha phc ( n i sau); nh no tch ly iu
chng lnh th tt c tha tai v ( n i sau). Nh vic b ti git vua, con git cha,
nguyn do khng trong mt bui sm chiu; tt dn d c t lu ri, m ngi ta khng
bit lo toan t sm vy (tch thin ch gia tt hu d khch, tch bt thin chi gia tt hu
d ng: Thn th k qun, t th k ph, phi nht triu nht tch chi c, k s do lai gi
tim h. Do bin chi bt to bin d).
Chng ta : ho 1 qu Cn, Dch ch khuyn c n, tu c luyn ti ch thi; cn ho 1
qu Khn ny. Dch rn phi phng t u, nu khng s gp ha; nh vy Dch tin
Dng hn o m, trng Dng hn m .

2) : ,
Lc nh: trc phng i, bt tp v bt li.
Dch: Ho 2, m (c ca mnh) thng, vung, ln th chng phi hc tp m cng khng
c g l khng li.
Ging: Ho ny rt tt: th l m, v cng l m ( ho chn), th l c chnh, cho nn bo
l c c thng (trc) n li c trung, ( gia ni qui) cho nn bo l vung vc (phng)
(1) n li trong qu Khn, c qui m ln, nn chng cn hc tp kh khn m hnh ng
no cng hp o l.
Vn ngn ging thm: ngi qun t mun nh ho 2 ny m ngay thng trong lng th
phi c c kinh; vung ngai (khi tip vt) th phi c c ngha. C hai c knh, ngha
th s khng c lp (?). Nguyn vn: bt c, Chu Hi ging l to ln, tc c cho rng:
Knh th trc, ngha th phng. C knh v phng th l i. Chng ti hiu theo
cu: c bt c, tt hu ln (ngi c c th khng l loi, tt c bn cng trng o c
nh mnh (bn y l ho 5, ng vi 2) khng bit c ng khng.

3) : , ,
Lc tam: hm chng kh trinh, hoc tng vng s, v thnh hu chung.
Dch: Ho 3, m: Ngm cha (ng l ra) c tt m gi vng c, c khi theo ngi
trn m lm vic nc, ng chim ly s thnh cng th sau cng s c kt qu.
Ging: Ho 3 l m m vo a v dng (l), nh vy l khng chnh, nhng n vn c
c nhu thun ca qu Khn, thm c tnh cng kin ca v dng, th li l tt (y l
l bin ha ca Dch).
N ng trn cng ni qui, tc c th c chc phn, cho nn bo l c lc theo b trn lm
vic nc. Nhng n nn nhn, nhu thun (c ca Khn) ch lm trn ngha v m ng
chim ly s thnh cng th sau cng s c kt qu.
Vn ngn bn thm: Ngm cha c tt, theo ngi trn lm vic m khng dm chim ly
s thnh cng, l o ca t, ca v, ca b ti (a o, th o, thn o). l
cch c x ca ngi di i vi ngi trn.

4) : , , .
Lc cu: qut nang, v cu, v d.
Dch: Ho 4 m: nh ci ti tht ming li, (kn o gi gn) th khi ti li m cng khng
danh d.
Ging: ho 4 l m a v m trong mt qu tan m, m khng c trung nh ho 2, v
nh ngi qu nhu thun, v ti, khng c cht cng cng no. vy, m st ho 5,
tc l c a v mt i thn, ti thp m a v cao, nn phi thn trng th mi khi ti li,
an thn, mc du khng c danh d g.
Ho 4 qu Cn cng a v nh ho ny, nhng l dng, c ti nng, nn cn c th bay
nhy, tin c (hoc dc), khc nhau ch .
Vn ngn cho ho ny c ci tng m c tuyt dng (v khng c cht dng no c t
bn th ti v), nh vy l m dng cch tuyt nhau, tri t khng giao nhau (thin a
b), lc hin nhn nn n (hin nhn n), rt thn trng th khng b tai ha.

5) : , .
Lc ng: hong thng, nguyn ct.
Dch : ho 5, m: nh ci xim mu vng, ln, tt (rt tt).
Ging Ho 5 l ho ch tn trong qu , c trung. Tuy n khng c chnh v l m m v
dng; nhng trong qu Khn,nh vy li tt v c cht cng, khng thun m, thun
nhu, nh ho 4, tc l c ti, nhng vn l Khim nhu (v l m). m cn hm vn v
na, tri vi dng cng kin l v. Cho nn Chu Cng cho l ho ny rt tt, v tng
bng ci xim mu vng. Vng l mu ca t, ca trung ng (hm khng thi qu,
khng bt cp) ca vng, ng, nn ngi Trung Hoa thi xa rt qu, ch vua cha mi
c dng mu vng trong y phc. xim l mt b phn y phc pha di, p , hm
ci ngha khim h, khng t tn.
Vn ngn bn thm: ngi qun t c c trung (mu vng) trong m thng sut o l,
ngi cao m vn khim, t coi mnh th di (nh ci xim); nh vy l cht tt p
bn trong m pht ra b ngai, lm nn s nghip ln, tt p nh vy l cng cc.
Nh vy Dch tuy coi m (Khn) khng qu bng dng (Cn), nhng c lc coi trng c
khim nhu, m Dch cho l c ca ngi vn minh. Tinh thn l tinh thn hiu ha,
trng vn hn v. Ho 5 qu Cn, Chu Cng cho l i qu (long phi ti thin) nhng ch
bo: Li kin i nhn; cn ho 5 qu khng th khen lnguyn ct ho tt nht trong
Kinh Dch, l c ngha vy.

6) : , .
Lc thng: Long chin vu d, k huyt huyn hong.
Dch: Ho trn cng m : Nh rng nh nhau ng ni, mu en mu vng.
Ging: ho ny m ln ti im cc thnh. m dng tuy b tc nhau, nhng bn th vn l
ngc nhau, i ch nhau. Khi m cc thnh, dng cng vy ( ho 6 qu Cn) th hai bn
tt tranh nhau, v c hai u b hi. o n l cng ri. cng vn ci ngha thnh cc th
suy nh ho 6 qu Cn.
Vn ngn: khng ging g khc, ch cho bit rng huyn hong: l sc ca tri t, m
dng .
Cao Hanh ng rng hai ch [ ] thi xa dng nh hai ch [ ] (v c nh nhau) v c
ngha l chy rng rng. Khng r thuyt no ng, nhng i vn l tai hi c cho hai
bn.
7) : .
Dng lc: Li vnh trinh.
Dch: (ngha tng ch) dng ho m: phi (nn) lu di, chnh v bn.
Ging: Hai ch dng lc y cng nh hai ch dng cu qu Cn rt ti ngha, v
cu 7 ny mi nh ging mt khc. Di y ti ch a ra ba thuyt:
Thuyt ca tin nho: su ho m bin ra su ho dng, tc Thun khn bin thnh
Thun Cn, nh mt ngi nhu nhc bin ra mt ngi cng cng, cho nn bo l: phi
(nn) lu di, chnh v bn.
Thuyt ca Cao Hanh: hi v vic ct hay hung lu di, m c ho ny th li.
Thuyt ca To Thng: Khn thun theo Cn cho nn gi l li; Khng ng th m ra,
tnh th ng li. Cho nn bo chnh v bn, mun ni: o Khn n gin m tc tc
thnh vn vt.
Ch : ch hai qu Cn v Khn l c Vn ngn truyn, Dng Cu v dng Lc; t qu sau
tr i khng cn nhng tit na.

3. QU THY LI TRUN : Ngai qui ( trn) l Khm, ni qui (

di) l Chn

Ngai qui ( trn) l Khm, ni qui ( di) l Chn. Khm l thy (m cng l vn:
my), chn l li (sm) cho nn qu ny gi l Thy li (hoc Vn Li), c ngha l Trun

Theo T qui truyn th s d sau hai qu Cn, Khn ti qu Trun l v c tri t ri vn

vt tt sinh si ny n y khp, m lc sinh si l lc kh khn. Ch Trun [] c c
hai ngha : y v kh khn

: , , , , ,
Trun: Nguyn, hanh, li , trinh, vt dng hu du vng, li kin hu.
Dch: Gp lc gian trun, c th hanh thng lm (nguyn hanh), nu gi vng iu chnh
(tri vi t) v ng tin vi, m tm bc hin thn gip mnh (kin hu l c mt ngi
gii ln tc hu).
Ging: Than truyn v i tng truyn ging i nh sau:
Tng qu ny l sm (Chn) di m trn ma (Khm), tc c ngha ng trong chn
him, (Khm l nc c ngha l him tr) (1) cho nn c ngha l trun.
Li thm: ni qui c mt ho dng (cng) hai ho m (nhu); ngai qui cng th; nh
vy l cng nhu, dng m bt u giao nhau sinh vn vt ml c u bao gi cng
gian nan: trun.
Trong lc gian nan m hnh ng th c th tt, nhng phi kin nhn gi iu chnh; ng
vi hnh ng m trc ht nn tm ngi ti gii gip mnh. Ngi ti ng ra cng ng
lc u (ngi mnh ct nhc ln tc hu) l ho 1 dng . Dng th cng, c ti; ho
1 li l ho ch yu torng ni qui (chn) c ngha hat ng. bui u gian nan th c
ngi , t nh lp c mt an th c nhiu ngi c ti kinh lun, th mi vic s lm
c tt. l ngha qu Trun.
Ho T:

: , ,
S cu: Bn hon, li c trinh, li kin hu.
Dch: Ho 1, dng : cn dng dng, gi c iu chnh th li, c t ln tc hu
(ngha l c giao cho vic gip i lc gian trun) th li.
Ging: Nh trn ti ni, ho ny l dng, tng ngi c ti, li c chnh v dng
dng v, cho nn gi c iu chnh v c li; sau cng n l dng m li di hai ho
m trong ni qui, c ci tng khim h, c lng dn. Vy l ngi qun t mi u tuy
cn do d, sau s c giao cho trng trch gip i.

: , , ,
Lc nh: Trun nh, chuyn nh, tha m ban nh. Ph khu hn cu, n t trinh bt t,
thp nin ni t.
Dch : ho 2, m : Khn n kh khn nh ngi ci nga cn dng dng ln qun (Nhng
ho 1 kia) khng phi l k cp, ch l mun cu hn vi mnh thi. Mnh c gi vng ch,
ng chu, mi nm na s kt hn (vi ho 5).
Ging: Ho 2, m, va c trung ln c chnh, li ng vi ho 5 cng c trung c chnh
trn, nh vy l tt. Ch him cch xa ho 5 m li st ngay trn ho 1, dng , b 1 nu
ko, cho nn cn trong cnh trun chuyn (kh khn). Nhng ng ngi, ho 1 c t cch
qun t , khng phi l k xu mun hm hi mnh, ch mun ci mnh thi (1 l dng, 2
l m). ng nhn li, c gi vng ch, mi nm na s kt hn vi ho 5.
Ch t [ ] y ngha l g chng. Theo kinh L, con gi ti tui g chng th ci trm v
t tn t.

: , , , ,
Lc tam: Tc lc, v ngu, duy nhp vu lm trung. Qun t c, bt nh x, vng ln.
Dch: Ho 3 m: ui hu m khng c th sn gip sc th ch v su trong rng thi
(khng bt c). Ngi qun t hiu c s y th b i cn hn, c tp tc tin na th s
hi hn.
Ging: Ho 3 l m, dng v, bt chnh bt trung; tnh cht khng tt m vo thi
trun; ho 6 trn cng l m nhu khng gip c g mnh, nh vy m c mun lm cn,
nh ngi ham ui hu m khng c th sn gip (chn ng con hu, ui n ra
khi rng cho mnh bt) th mnh c chy theo con hu m cng v su trong rng thi.
B i l hn.

: , ,
Lc t: Tha m ban nh. Cu hn cu, vng ct, v bt li.
Dch: Ho 4, m: ci nga m dng dng. Cu bn trm nm (hay ng tm) di (
xa) th khng g l khng tt.
Ging: Ho ny m nhu, c chnh l ngi tt nhng ti tm thng, gp thi Trun khng
t mnh tin th c. Tuy gn ho 5, mun cu thn vi 5, nhng 5 ng vi 2 ri, th
l 4 mun ln m khng c, nh ngi ci nga mun tin m dng dng. Chu Cng
khuyn ho 4 nn cu hn vi ho 1 di th hn: (v 1 c ti c) m cng nhau gip
i, khng g l khng li.
Chng ta : cp 5-2 rt xng nhau, c hai u c chnh, c trung, rt p, cp 4-1
khng p bng: 4 bt trung, km 2; cho nn phi kt hp vi 1 di, 1 tuy di m
c chnh, nh vy l xng i. l lut: d loi t, hp vi nhau th phi xng nhau,
ng tm, ng o.

: ; ,
Cu ng: Trun k cao; tiu trinh ct, i trinh hung
Dch: Ho 5, dng: n trch khng ban b c (nguyn vn: du m (cao) khng trn
(trun), chnh n vic nh th tt, vic ln th xu.
Ging: Ho cu ng ny va chnh va trung, a v ch tn, ng l tt; nhng v trong
thi gian trun (qu Trun) li gia ngai qui l Khm, him, nn ch tt va thi. Ho 2
tuy ng vi n nhng m nhu , khng gip c nhiu; li thm ho 1 di, c ti c,
c lng dn, uy quyn gn nh ln 5, m n trch ca 5 khng ban b khp ni c.
Cho nn 5 phi ln ln chnh n cc vic nh , ng vi lm vic ln m hng.
Ngha l tuy c ti c, c a v, nhng cng phi i c th c thi na.

: ,
Thng lc: Tha m ban nh, khp huyt lin nh.
Dch: Ho trn cng m. Ci nga m dng dng, khc ti mu mt chy m a.
Ging: Ho ny trn cng, l thi gian trun ti cc im. Nu l ho dng (c ti tr) th
gian trun cng cc s bin thng; nhng ho ny l ho m, bt ti, bt tr, nhu nhc, ch
bit ln lng nga ri m vn dng dng m khc n chy mu mt (Ho tuy ng vi ho
6 nhng cng m nhu, chng gip c g.)
c xong ba qu u ny chng ta cng thy: th ca ho ch c: m v dng, v ca
ho ch c 6: t ho s n ho thng; nhng ngha mi ho rt thay i, ty ngha
ca trn qu, cho nn ho 1 dng qu Cn khng ging ho 1 dng qu Trun; ho 5
dng qu Trun cng khng ging ho 5 dng qu Cn; ho 2 m qu Khn khng ging
ho qu Trun, ho 6 m qu Trun cng khng ging ho qe khn. ngha ca qu
quyt nh ngha ca ho, ni cch khc: qu l ci thi chung ca cc ho, m ho l mi
vic, mi hon cnh trong thi chung .
 4. Qu SN THY MNG : Trn l Cn (ni) di l Khm (nc)

Qu s 3 l Trun, lc vn vt mi sinh. Lc vn vt cn non yu, m m, cho nn qu 4

ny l Mng. Mng c hai ngha: non yu v m m
Thon t :

: , ,
, ,
Mng: Hanh, Ph ng cu ng mng, ng mng cu ng.
S ph co, ti tam c, c tc bt co. Li trinh.
Dch: tr th c hanh thng. Khng phi ta tm tr th m tr th tm ta. Hi (bi) mt
ln th bo cho, hi hai ba ln th l nhm, nhm th khng bo. Hp vi o chnh th li
(thnh cng).
Ging : Theo ngha ca qu th cn l ngng, Khm l him. trong (ni qui) th him, m
ngoi (ngoi qui) th ngng, khng tin c, t ra m m, cho nn gi l Mng.
Xt theo hnh tng th trn c ni (Cn), di chn ni c nc su (khm), cng c
ngha ti tm (Mng). Cng c th ging l di chn ni c sui nc trong, tc nh hng
ngi cn nh (khi thnh sng mi l ln), hng ng mng, cho nn gi qu ny l Mng
(mng c ngha l non yu).
c bit qu ny ch ch trng vo ho 2 v ho 5. Ho 2 l dng cng, c trung lm
ch ni qui, ng l mt v thy cng ngh, khi mng (tc m mang ci ti tm) cho tr.
Ho ng vi ho 5 m nhu thun m cng c trung, l tng hc tr ngoan. Vy l thy
tr tng c, s hc hnh tt c kt qu tt, cho nn qu ny c c hanh thng.
T cch ca thy cng, ca tr nhu, cho nn thy khng phi cu tr, m tr phi cu
thy. V khi dy, tr hi mt ln th bo, nu hi 2, 3 ln th l nhm, khng bo. Gi c
o chnh (hoc bi dng chnh ngha) th li thnh cng.
Ho t :

1. : , , ,
S lc: pht mng, li dng hnh nhn, Dng thot cht cc, d vng ln.
Dch: Ho 1, m: m mang ci ti tm (cho hng ngi hn m) th nn dng hnh pht ct
cho h thot khi gng cm, nhng ng i qu mc s hi tic.
Ging: Ho m ny v thp nht trong qu Mng l tng k hn m nht, phi dng hnh
pht trng tr mi ci ci gng cm (v vt dc) cho h c; khi c kt qu ri th thi,
ng qu dng hnh pht m s n hn.
Ch : "dng hnh nhn", dch st l dng ngi coi v hnh, tc dng hnh pht.

2.
Cu nh: Bao mng ct, np ph ct, t khc gia.
Dch: Ho, dng: Bao dung k m ti, dung np hng ngi nhu m nh n b, tt; (
ngi di m gnh vc vic trn) nh ngi con cai qun c vic nh.
Ging: Ho 2 dng, cng cng, nhng c trung cho nn bo l c c bao dung; n
lm ch ni qui, thng tr c bn ho m, cho nn bo n dung np c cc ho m, tc
hng ngi nhu m nh n b, n di thp m li l ho quan trng nht trong qu,
nn v n nh ngi con cai qun c vic nh. Tm li ho ny tt.
Phan Bi Chu ging ba ch t khc giacch khc: C cho ho 5 a v tn trong qu
trn (ngoi qui) tc nh cha trong nh, ho 2 di, tc nh con. Cha nhu nhc (v l
m), con cng cng sng sut (v l dng), cm ha c cha m cha ht hn m, nh
vy l con chnh l c vic nh.
Cao Hanh ch ng v phng din bi, m khng ng v phng din o l, khng cho
Kinh Dch c ngha trit l, x th, cho nn hiu khc hn: ging np ph l ci v cho
con t khc gia l con thnh gia tht, l ci vic tt ca ngi lm bp mt khng c
ng t (bao mng, theo ng l : bo mng, bo l ngi lm bp, mng l mt khng c
ng t). i khi cch hiu ca Cao Hanh nh vy, xin n c lm th d.

3. :
,
Lc tam: Vt dng th n kin kim phu.
Bt hu cung, v du li.
Dch : ho 3, m: ng dng hng con gi thy ai c vng bc l (theo ngay) khng bit
thn mnh na; chng c li g c.
Ging: Ho 3 l m nhu ( trong qu Mng, l hn m) bt trung, bt chnh, cho nn v vi
ngi con gi khng c nt, bt trinh, ham ca. M hng tiu nhn thy li qun ngha cng
vy (m cn c ngha l tiu nhn). Phan Bi Chu cho ho ny xu nht; hng ngi ni
trong ho khng ng dng, khng ng gio ha na.

4. : , ,
Lc t : Khn, mng, ln.
Dch: Ho 4, m: B khn trong vng hn m, hi tic.
Ging: Qu Mng ch c ho 2 v 6 l dng cng, c th ci m s hn m c, cn ho
4 kia u l m ht. Ho 4 ny cng hn m nh ho 3, nhng cn t hn ho 3 v xa ho
2 dng (ho 3 cn c gn ho 2 dng ), m chung quanh u l m ht (ho 3 v
ho 5), nh b nht trong vng hn m, tt b khn s phi hi tic, xu h.
Tiu tng truyn ging: n phi hi tic, xu h v ch mt mnh n trong s bn ho m l
xa cc ho thc tc cc ho dng. Ho dng l nt lin, khng khuyt gia, nn gi
l thc (c, y) ho m l vch t, khuyt gia nn gi l h ; thc tng trng
ngi c lng tm h tng ngi khng c lng tm.

5. :
Lc ng: ng mng ct.
Dch: Ho 5, m: B con, cha bit g (nhng d dy), tt.
Ging: ho 5 ny l ho m tt nht nh chng ti ni khi ging Than t ca Vn
Vng, v n c c nhu (m) trung ( gia ngai qui), li ng vi ho 2 cng di, c
th v n vi a tr d dy, bit nghe li thy (ho 2).
Phan Bi Chu coi ho ny nh ng vua (v ngi cao qu nht trong qu) bit tn nhim
hin thn (ho 2).

6. : , .
Thng cu: Kch mng bt li vi khu, li ng khu.
Dch : Ho trn cng, dng : php tr ci ngu ti m nghim khc qu th k mnh dy d
s phn ut, c th thnh gic, nh vy khng c li, ngn nga gic ngoi (tc nhng
vt dc quyn r k ) th c li.
Ging: Ho ny trn cng qu Mng, c ngha s ngu ti ti cng cc; n l dng, trn
cng, m bt trung, cho nn tuy c ti m mang s ngu ti nhng qu nghim khc, lm
cho k ngu ti phn ut, phn khng, bt tun gio ha, c th thnh gic, c hi (ch
khu c c hai ngha: gic, c hi), nn tm cch ngn nga nhng vt dc quyn r n th
hn; m c thy ln tr u thun o l (thng h thun d, Tiu tng truyn).
Qu ny ni v cch gio ha, cn nghim (ho 1) nhng khng nn nghim khc qu m
nn ngn nga li ca tr (ho 6).

5. QU THY THIN NHU : Trn l Khm (nc), di l Cn (tri)

Qu trn l Mng, nh th; nh th th cn c nui bng thc n, cho nn qu ny l

Nhu. Ch Nhu ny [ ] l ch nhu trong nhu yu phm, nhng th cn thit, tc thc
n. T qui truyn ging nh vy.
Nhng Thon T th li gii thch khc: Nhu y cn c ngha na l ch i, v theo ci
tng ca qu th phi hiu l ch i.
*
Thon t :

: , , ,
Nhu: Hu phu, quang hanh, trinh, ct. Li thip i xuyn.

Dch: Ch i: c lng thnh thc tin tng, sng sa, hanh thng, gi vng iu chnh th
tt. D gp vic him nh qua sng cng s thnh cng.
Ging: Ni qui l Cn, cng kin, mun tin ln nhng gp ngoi qui l Khm (him)
chn trn, nn phi ch i.
Ho lm ch trong qu ny l ho 5 dng, v ch tn ( qu ny nn hiu l ngi ca tri
theo Thon truyn) m li trung, chnh; cho nn c ci tng thnh thc, tin tng, sng
sa, hanh thng; min l chu ch i th vic him g cng vt c m thnh cng.
i tng truyn gii thch cng i khi nh vy: di l Cn, tri, trn l Khm, my
(Khm cn c ngha l my); c ci tng my bao kn bu tri, th no cng ma; c
n ung yn lc (m thc yn lc) yn vui di dng th xc v tm ch m i lc ma .

Ho t:

1. : , , .
S cu: Nhu vu giao, li dng hng, v cu.

Dch: Ho 1 l dng, cng kin, sng sut m xa ngoi qui l Khm, tc xa nc, xa
ch him (cng nh cn ngai thnh, khng gn sng nc), ng nng ny xng vo
ch him nn, c chu ch i th khng c li. Chu Cng khuyn nh vy v ho dng ny
khng c trung m c mun tin.

2. : , ,
Cu nh: Nhu vu sa, tiu hu ngn, chung ct.

Dch: Ho 2, dng: i bi ct, tuy c khu thit mt cht, nhng sau s tt.
Ging: Ho ny gn qu Khm hn, v nh ti bi ct gn sng, cha ti ni sp
him; m ho li c trung, cho nn tuy l dng cng m bit khn kho, ung dung,
khng nng ny nh ho 1, cho nn d c iu ting nho nh, rt cuc cng vn tt.

3. :
Cu tam: Nhu vu n, tr khu ch.

Dch: Ho 3, dng : i ch bn ly, nh t mnh vi gic n.

Ging: Ho ny st qu Khm, tuy cha sp xung nc, nhng ch bn ly ri;
th ca n l dng cng, v ca n cng l dng, m li khng c trung, c ci tng
rt to bo nng ny, lm cn, tc nh t n vi gic n, t gy tai ha cho n. Nu n
bit knh cn, thn trng th cha n ni no, v tai ha vn cn ngoi ( ngoi qui)
(theo tiu tng truyn).

4. : ,
Lc t: Nhu vu huyt, xut t huyt.

Dch: Ho 4, m: nh ch i ch lu huyt m ri ra khi c.

Ging: ho ny bt u vo qu Khm, tc ch him (nh vo ch git hi), nhng nh
n l m, nhu thun li c chnh ( v m) , nn trnh c ha.

5. : ,
Cu ng: Nhu vu tu thc, trinh ct.

Dch: Ho 5, dng: Ch i ch n ung no say (ch yn vui), bn gi c trung chnh

th tt.
Ging: Ho 5, a v tn qu, m l dng cng trung chnh, cho nn tt, nhng mun
hnh phc c bn th phi gi c trung chnh.

6. : , , ,
Thng lc: Nhp vu huyt, hu bt tc chi khch tam nhn lai, knh chi, chung ct.

Dch: Ho trn cng, m: Vo ch cc him ri, nhng c ba ngi khch thng thng ti,
bit knh trng h th sau c tt lnh.
Ging: Ho ny trn cng ngai qui l Khm, cho nn bo l ch cc him. N c ho 3
di ng vi n, ho 3 l dng , ko theo c ho 1 v 2 cng l dng, cho nn ni l c 3
ngi khch s ti; h khng ti ngay c v h xa ho 6, cho nn ni l h thng thng
s ti.
Ho 6 m, c c Khim, nhu thun, bit trong v nghe theo ba v khch , cho nn cui
cng s c h cu ra khi ch him m c tt lnh.
Tiu tng truyn: bn thm: Tuy ho 6 khng xng v (bt ng v), nhng khng n ni
tht bi ln.
Chu Hi hiu ch v , l ngi chn (m v) ; ho m m v, l ng ch sao li bt
ng, cho nn ng bo l :cha hiu r (v tng).
Phan Bi Chu hiu ch v l ngi cao hay thp; ho 6 trn cng, tc l ngi cao nht,
m l m nhu, bt ti, cho nn bo bt ng l phi .

Qu ny ch cho ta cch x th khi ch i, ty ha gn hay xa, ct nht l ng nng

ny, m phi gi trung chnh. Chng ta : ho 5 gia qu Khm, tc gia cn nguy
him m Chu Cng vn cho l tt ch v ho cng m trung chnh, ngha l cng mt
cch va phi, sng sut, chnh ng.

6. QU THIN THY TNG : Trn l Cn (tri), di l Khm (nc)

ngc hn vi qu 5.

T qui truyn cho Nhu l n ung, cho nn ging rng v (vn ) n ung m ngi ta
sinh ra tranh nhau, ri kin nhau, cho nn sau qu Nhu l qu Tng (c ngha l kin co)
Thon t:

, ,
Tng: Hu phu, trt, dch. Trung ct, chung hung
Li kin i nhn, bt li thip i xuyn.
Dch: Kin co v mnh tin thc m b oan c (trt), sinh ra lo s (dch). Nu gi o trung
(bin bch c ri th thi) th tt lnh,nu kin cho n cng th xu. Tm c bc i
nhn (cng minh) m nghe theo th ch c li, nu khng th nh li qua sng ln (nguy),
khng c li.
Ging: Theo tng qu ny c th ging: ngi trn ( qu Cn) l dng cng, p ch
ngi di,m ngi di ( qu Khm) th m him, tt sinh ra kin co, hoc cho c trng
qui ch l mt ngi, trong lng th nham him (ni qui l Khm), m ngoi th cng
cng (ngoi qui l Cn), tt sinh s gy ra kin co.
Thon t ca Chu Cng khng hiu hai cch m cho qu ny l trng hp mt ngi c
lng tin thc (hu phu) m b oan c, vu hm, khng c ngi xt r cho, cho nn lo s,
phi i kin. Nu ngi gi o trung nh ho 2 (c trung), ngha l minh oan c ri
th thi, th s tt, nu c eo ui cho ti cng, quyt thng, khng chu thi, th s xu.
Qu khuyn ngi nn i tm bc i nhn cng minh (tc ho 5 - ng vi ho 2, va
trung ,chnh, va ngi cao), m nghe li ngi th c li; nu khng th l t mnh tm
s nguy hi, nh li qua sng ln.
i tng truyn a ra mt cch ging khc na: Cn (tri) c xu hng i ln; Khm
(nc) c xu hng chy xung thp, nh vy l tri ngc nhau, cng nh hai ni bt
ng o, tranh nhau m sinh ra kin co. V i tng truyn khuyn ngi qun t lm
vic g cng nn cn thn t lc u trnh kin co.
Ho t:

1. : , ,
S lc: Bt vinh s s, tiu hu ngn, chung ct.
Dch: Ho 1 m: ng ko di (v kin) lm g, tuy b trch mt cht, nhng sau c tt.
Ging: Ho 1, m nhu di, c ho 4 cng kin trn ng vin, tc l c ch da;
nhng ng nn th sinh s ko di v kin; c b trch mt cht th cng thi, kt qu
c bin minh, th l tt.

2. : , . ,
Cu nh: Bt khc tng, qui nhi b. K p nhn tam bch h, v snh.
Dch: Ho 2, dng : khng nn kin, lui v m trnh i, p mnh ch c ba trm nc nh
thi ( ni a v mnh thp, th mnh nh), nh vy th khng b ha.
Ging: Trong phn I, chng IV, chng ti ni: cc ho ng vi nhau (1 vi 4, 2 vi 5, 3
vi 6) phi mt dng mt m th mi c tnh vi nhau, mi ng vo mt phe, vin tr
nhau, tc trng hp ho 1 v ho 4 qu ny; nu c hai cng l dng hay l m th tuy
ng nhau y, nhng c th k nhau, cng nh ho 2 v ho 5 qu ny. Hai ho ny u l
dng c, cho nn coi l ch nhau, ng vo hai phe trong qu tng (kin co).
Ho 2 di, trung ch khng chnh, gia ni qui l Khm (him) li b hai ho m 1 v
3 vy, nn th yu, mun kin ho 5 (v 2 c tnh dng cng) nhng th khng ch ni,
v 5 trung , chnh li ngi cao. Di kin trn khc g trng chi , khng nn, th rt lui
v, trnh i cn hn, nh vy khng b ti li.
Tiu tng truyn cn dn thm: nu di m kin trn, tai ha ti l t mnh v ly y:
hon ch xuyt (cng c l chuyt, l ot) d:
Phan Bi Chu ging ho ny, dn vic Nguyn Hong mun knh vi Trnh Kim (s thc
Trnh Kim mun hi Nguyn Hong, Nguyn Hong s), cho ngi hi kin Nguyn Bnh
Khim, Nguyn Bnh Khim p: Honh sn nht i, vn i dung thn, c khuyn nn
trn trnh vo Nam cho thot nn; l ngha ba ch qui nhi b trong ho ny.

3. : , , , .
Lc tam: Thc cu c, trinh l,
Chung ct; hoc tng vng s, v thnh.
Dch: Ho 3 m, C (yn n) hng ci c (n trch) c ca mnh (Chu Hi hiu l gi ci
np c), n cho chnh ng m thng lng lo s th kt qu s tt; nu phi i theo
lm vi ngi trn (ch vng y tr ngi trn, khng nht nh l vua), th cng ng
mong thnh cng.
Ging: Ho 3 m nhu li bt chnh (v ho m m ngi dng, chng chnh trn
cng qu Khm (him), chung quanh u l k thch gy s, kin co (v ho 2 v 4 u l
dng), cho nn 3 thng phi lo s (l), nu hiu vy m bit gi gn th rt cuc s yn
n.
Ho 3 c ho 5 trn ng v c tnh vi mnh, 6 l dng cng li l b trn (ngi cao),
nn c khi li ko 3 theo n; trong trng hp , 3 nn an phn th thng, c phc tng
6, ng mong thnh cng (chng hn 6 mun ng ra kin, ko 3 theo th 3 ch nn gip 6
ly l thi, ng ham lp cng).

4. : , , ,
Cu t: Bt khc tng, phc tc mnh, du, an trinh ct.
Dch: Ho 4, dng : khng th kin co c, tr li theo thin mnh (l chnh ng), i
i, yn theo iu chnh th tt.
Ging: Ho ny dng cng m bt trung, bt chnh, tng mt ngi ham kin co.
Nhng khng th kin ai c: kin 5 th 5 trn mnh, ngi tn, khng dm kin; kin 3
th 3 nhu thun, chu thua trc ri; kin 2 th 2 va cng, chnh , trung, sng sut,
tin liu ri, khng chu kin; cn 1 th v phe vi 4. nh phi b ham kin i, theo l
phi, yn, gi iu chnh, nh vy th tt.

5. : ,
Cu ng: Tng, nguyn ct.
Dch: Ho 5 dng : x kin hay i kin, u rt tt.
Ging : Ho 5 ny ngi ch tn, cng m minh, trung v chnh. Nu l ngi x kin th
l bc c c, c ti (nh Bao Cng); nu l ngi i kin th gp c quan ta c c, c
ti. Khng g tt bng.

6. : , ,
Thng cu: hoc tch chi bn i, chung triu, tam s chi.
Dch: ho trn cng, dng : (kin ) may m c ci ai ln (ca quan chc) th trong mt
bui sng s b cp ba ln.
Ging: Ho dng ny trn cng qu Tng l k rt thch kin, kin ti cng. N ngi 6
l bt chnh, cho nn d c may ra c kin, th chng bao lu cng s mt ht, rt cuc
vn khng li.
*
Qu tng ny ngha cc ho rt nht tr, sng sa.
Trc sau ch l rn ngi ta ng ham tranh nhau kin co: ho 3 khng kin vi ai, tt;
ho 2 mun kin m sau thi khng kin, cng tt; ho 1 b kin th nn nhng nhn mt
cht, rt cuc s tt, duy c ho 6 bng kin ti cng th d c thng, cng ha xu.
Cn ho 5 din ci : c mt Ta n cng minh th phc cho dn bit bao.

7.QU A THY S : 7.QU A THY S-

Kin tng l tranh nhau, tranh nhau th lp phe, c m ng ni ln; cho nn sau qu Tng
ti qu S S l m ng, cng c ngha l qun i.
Thon t:

: , ,
S : Trinh, trng nhn ct, v cu.
Dch: qun i m chnh ng (c th hiu l bn ch), c ngi ch huy lo thnh th tt,
khng li.
(C sch ho hai ch trng [ ] nhn chnh l i [] nhn) ngi ti c)
Ging: Trn l Khn, di l Khm m sao li c ngha l m ng, l qun i ? c 4 cch
ging:
- i tng truyn bo Khn l t, Khm l nc, gia t c nc t li, tng l qun
chng nhm hp thnh m ng.
- Chu Hi bo di, Khm l him; trn, Khn l thun; ngi xa gi binh trong vic
nng (thi bnh l nng dn, nhng vn tp tnh v b, thi lon th thnh lnh), nh vy l
giu ci him (v b) trong ci thun (vic nng).
- Chu Hi cn ging cch na: ho 2 l dng, nm gia ni qui l tng ng tng, 5
ho kia l m nhu, mm mi, giao quyn cho 2 iu khin qun lnh (4 ho kia).
Thon truyn ging: xut qun l vic nguy him (qu Khm), c hi, nhng nu xut
qun v chnh ngha (trinh chnh), tr bo an dn th dn s theo (Khn: thun), s gip
mnh, mnh sai khin c, th s tt, lp c nghip vng thng tr thin h, khng c
ti li.
Ho t:

1. : , , ,
S lc: s, xut d lut, ph tng, hung
Dch: Ho 1, m: Ra qun th phi c k lut, khng kho (ch ph tng ngha l bt thin )
thi xu.
Ging: y l bc u ra qun, phi cn thn, c k lut nghim nhng kho khi mt
lng dn, qun.
2. : , , , ,
Cu nh: Ti s, trung, ct, v cu, vng tam tch mnh.
Dch: Ho 2 dng: Trong qun, c c trung th tt, khng ti li, c vua ba ln ban
thng.
Ging: Ho ny l ho dng c nht trong qu, thng lnh qun m. N c cng , c
trung, li c ho 5, m trn ng thun vi n, nh mt v nguyn th giao ton quyn
cho mt v tng. Nh n c trung; nn tt, khng b ti li, m c nhiu ln ban thng
(c ngi ging l c nhiu ln vua trao lnh cho).

3. : , ,
Lc tam: S, hoc d thi, hung.
Dch: Ho 3, m: bt chnh (v ho m ngi dng) li bt trung ,xu, tht trn, c th
phi ch xc cht v . .

4. : , ,
Lc t: S, t th, v cu.
Dch: Ho 4, m: Ra qun ri m lui v ng (th) pha sau (t) khng c li.
Ging: ho ny tuy bt trung nhng c chnh, khng c ti (ho m) nhng bit liu sc
mnh, hy tm lui, khng tin khi hao qun, l php thng h gp ch mnh th
trnh i, cho nn khng b li.

5. :
Lc ng: in hu cm, li chp ngn, v cu.
Trng t xut s, t d thi, trinh hung.
Dch: Ho 5 m: Nh ng c mung th (v ph), bt chng (ch ngn [] y,dng
nh ch chi [], thay ch cm []) th li.
(dng) ngi lo thnh lm tng sy cm qun, nu dng bn tr (ti km) th phi ch
thy m v, v d danh ngha chnh ng (trinh) kt qu vn xu.
Ging: Ho 5 ny, m, v ch tn, tng ng vua n nhu v thun o trung, khng gy
chin, v qun ch ln ci (nh mung th rng v ph ng) nn phi nh ui i, bt
chng m khng c li.
ng vua y giao quyn cm qun cho v lo thnh (ho 2 di) l ngi xng ng , nu
giao cho bn tr bt ti (nh ho 3) hoc chng tham gia vo th s tht bi, d chin
tranh c chnh ngha, cng phi ch xc v , mang nhc.

6. : ,
Thng lc: i qun hu mnh.
Khai quc tha gia, tiu nhn vt dng.
Dch Ho trn cng, m: (Sau khi khi han) vua ra lnh g quan h n vic m nc tr
nh th ng dng k tiu nhn (d h c cng chin u).
Ging: Ho ny trn cng, tr lc thnh cng, vua lun cng m khen thng. K tiu
nhn tuy c ti chin u, lp c cng th cng ch thng tin bc thi, khng nn phong
t cho cai tr, giao cho a v trng yu trong nc, v cng vic kin thit quc gia phi
ngi c ti, c mi gnh ni.

- Qu s ny rt hay, li gn, v ng. Chng ta nn nh:

- Bt c d mi phi ra qun, ra qun phi c chnh ngha.
- Dng tng phi xng ng (nh ho 2), ng cho k bt ti (nh ho 3) tham gia.
- Phi cn thn t lc u, k lut nghim minh, nhng phi kho khi mt lng dn
qun.
- Nu gp k ch ng th mnh th hy tm trnh, khng sao.
- Khi thnh cng ri, lun cng ban thng th k tiu nhn c cng ch nn thng h tin
bc, ng giao cho h trng trch; trng trch phi v nhng ngi ti c nh vy nc
mi thnh c.
Ch dng hai nt lin, t m suy din c nh vy, ti tht.

8. QU THY A T : Trn l Khm (nc), di l Khn (t)

S l m ng, trong m ng ngi ta gn gi nhau, lin lc vi nhau, cho nn sau qu

S l qu T (t l gn gi, lin lc).
Chng ta : qu ny Khm trn, Khn di, ngc hn vi qu trc Khn trn, khm
di.
Thon t:

,,,
T ct. Nguyn ph, nguyn vnh trinh, v cu.
Bt ninh phng lai, hu phu hung.
Dch: Gn gi th tt. Bi ln th nh m c nh ln u (nguyn ph) rt tt, lu di,
chnh th khng c li.
K no ch cha yn (hoc gp trc tr) s li vi mnh (hoc mnh nn vi li) l k no
ti sau (tr) th xu.
Ging: Qu ny l trn t c nc, nc thm xung t, t ht ly nc, cho nn c
ngha l gn gi, thn thit, gip nhau.
Li thm mt ho dng cng, trung chnh ( ho 5) thng lnh nm ho m, c ci tng
ng vua (hay ngi trn) c ton th dn (hay ngi di) tin cy, qui phc do l m
gi l t. Nhng ho 5 a v ch tn nn phi thn trng, t xt mnh k cng
(nguyn ph) m thy c nhng c nguyn, vnh, trinh th mi tht khng c li.
Bt ninh phng lai, Chu Hi ging l trn di ng hp vi nhau, chc l mun ni ho 5
(trn) v ho 2 (di), mt dng mt m. Cn ba ch hu phu hung th khng sch no
cho bit l m ch ho no, c l l ho trn cng chng?
Ho t.
1. : , ,
S lc: Hu phu, t chi, v cu.
Hu phu doanh phu, chung lai hu tha ct.
Dch: Ho 1, m : (Mi u) c lng thnh tn m gn gi nhau th khng c li. Nu lng
thnh tn nhiu nh y mt ci ng th c thm iu tt khc na.

2. : ,
Lc nh: t chi t ni, trinh ct.
Dch: Ho 2, m: T trong m gn gi vi ngai, chnh ng th tt.
Ging: ho ny m nhu, c trung v chnh, ni qui, ng hp vi ho 5 dng cng
cng c trung v chnh ngoi qui, cho nn ni l t trong m gn gi vi ngoi. Hai bn
thn nhau v o ng ch hp (cng trung, chnh c), ch khng phi v 2 lm thn vi b
trn cu ph qu, nh vy l chnh ng, khng tht thn, nn tt.

3. :
Lc tam: T chi ph nhn
Dch: Ho 3 m: Gn gi ngi khng xng ng.
Ging: Ho ny m nhu, khng trung khng chnh, chung quanh li ton l m nhu, cho nn
v vi ngi xu, khng xng ng.

4. : ,
Lc t: Ngoi t chi, trinh ct.
Dch: Ho 4, m: Gn gi vi bn ngoi (ho 5) gi o chnh th tt.
Ging: ho m ngi 4 c chnh ,tt hn ho 3; li gn ho 5, nh vy l thn vi ngi
hin ( 5 trung v chnh ) v phc tng b trn, cho nn tt.

5. : ,
Cu ng: Hin t, vng dng tam khu
Ging: ho ny ngi ch tn, dng cng m trung chnh, cho nn c 5 ho m (c thin
h) u phc tng; o gn gi nh vy, l rt quang minh. Ai tng phc vua th c ti,
khng tng phc m chng li th c rt lui, khng p ai c; cho mi ngi t do ti lui,
cng nh i sn, khng bao vy c bn mt m cha mt mt cho cm th thot ra. Do
ngi chung quanh c cm ha, khng phi rn e m h cng gi c o trung chnh
nh vua.

6. : ,
Thng lc: t chi v th, hung.
Dch: Ho trn cng, m: khng c u mi gn gi, xu.
Ging: Ho m ny trn cng bt trung, khng sao gn gi vi nhng ho m di c,
th l khng c u mi, l v thy (th y c ngha l thy) m v thy th v chung,
cho nn xu.
*
Qu ny ni v php nhm bn tm thy. Phi cn thn t lc u, thnh tn, trung chnh, v
o ch khng v li. V phi cho t do, khng nn p buc.

9. QU PHONG THIN TIU SC : Trn l Tn (gi) di l Cn (tri)

T qui truyn bo nhm hp, gn vi vi nhau (t) th phi c ch nui nhau, cho nn
sau qu T ti qu Tiu sc [ ]
Ch sc ny c ngha l nui (nh mc sc); li c ngha l cha, dng nh ch sc tch
(cha cht), v ngha: ngn li, kim ch.
Thon t

Tiu sc: Hanh: Mt vn bt v, t ng ty giao.

Dch: Ngn cn nh (hoc cha nh v cha cng hm ci ngha ngn, bao li, gom li)
hanh thng. My kt (cha tan) m khng ma ci ty ca ta.
Ging: C ba cch ging theo tng ca qu:
- Qu Cn (cng kin) di qu Tn (nhu thun) c ngha l m (Tn) ngn cn c
dng (Cn), nh ngn cn c ln.
- Hoc: Gi (Tn) bay trn tri (Cn) cn xa mt t, sc ngn cn ca n cn nh, cho nn
gi l Tiu sc.
- Xt cc ho th ho 4 l m nhu c v; ho ny quan trng nht trong qu (do lut:
chng d qu vi ch) ngn cn c 5 ho dng , bt phi nghe theo n, cho nn gi l
Tiu sc (nh ngn c ln).
Ngn c ho 2 v ho 5 u dng cng th vic chc s hanh thng. Nhng v n nh
m sc ngn cn nh, nn cha pht trin ht c, nh m my ng kt phng Ty
m cha tan, cha ma c. Theo Phan bi Chu, ch ng (ta) y tr Tn, m Tn l
m, thuc v phng Ty. Nhng theo Hu Thin bt qui th tn l ng Nam.
Chu Hi cho rng ch ng l Vn Vng t xng. Khi vit thon t ny, Vn Vng
trong ngc Du L, m ci ty ca ta tc ci K Chu, phng Ty ca Vn Vng.
i Tng truyn khuyn ngi qun t trong hon cnh qu ny (sc cn nh) nn trau
di, ti vn chng ( vn c) chng hn vit lch, ch ng hot ng chnh tr.
Ho t

1. : , ?
S cu: Phc t o, h k cu? Ct.
Dch: Ho 1, dng : tr v o l ca mnh, c li g u? Tt.
Ging: ho ny l dng cng li trong ni qui Cn, c ti, c ch tin ln, nhng v
trong qu Tiu Sc, nn b ho 4, ng vi n ngn cn. N nh phi quay tr li, khng
tin na, hp vi o ty thi, nh vy khng c li g c.

2. : ,
Cu nh: khin phc, ct.
Dch: Ho 2, dng . Dt nhau tr li o l th tt.
Ging: ho ny vi ho 5 l bn ng ch hng: cng dng cng, cng c trung, cng
mun tin c, nhng cng b ho 4 m ngn cn, nn cng dt nhau tr li ci o trung ,
khng mt ci c ca mnh.

3. : ,
Cu tam: D thot bc, phu th phn mc.
Dch: Ho 3, dng : Xe rt mt trc; v chng hc hc vi nhau.
Ging: Ho 3 qu cng (v th v u l dng ) m bt trung, hng tin ln lm, nhng b
ho 4 trn ngn chn, nn tin khng c, nh chic xe rt mt trc. Ho ny st ho
4, dng st m, m khng phi l ng ca ho 4, nh mt cp v chng hc hc vi
nhau. Li ho 3 v khng bit ty thi, khng nh mnh trong thi Tiu sc m nhn v.

4. : , ,
Lc t: hu phu, huyt kh, dch xut, v cu.
Dch: Ho 4, m: nh c lng ch thnh, nn thng tch c lnh, ht lo s, m khng c
li.
Ging: ho ny l m, nhu thun m i vi cc ho dng th kh trnh c xung t, c
th lu huyt v lo s, nhng n c chnh (m ngi m), gn ho 5 l thn vi bc ch
tn, li vo thi Tiu sc, c ho 1 ng hp vi n, ho 2 cng gip n, nn n trnh c
lu huyt, lo s, khng c li.
Tiu tng truyn ging: ht lo s, nh ho trn ( ho 5) gip n.

5. : ,
Cu ng: Hu phu, luyn nh, ph d k ln.
Dch: Ho 5, dng. C lng thnh tn, rng buc dt du (c by ho dng ), nhiu ti c
, cm ha c lng ging.
Ging: ho ny ngi ch tn, c uy tn, lm lnh t cc ho dng khc; n trung chnh,
tc c lng thnh tn, ko cc ho dng kia theo no, m gip ho m 4 cnh n, nh
hng ti 4, sai khin c 4, khin cho 4 lm c nhim v thi Tiu sc.
Ch [ ] c ngi c l luyn v ging l c lng quyn luyn.

6. : , , ,
Thng cu: K v, k x, thng c ti.
Ph trinh l. Nguyt c vng, qun t chinh hung.
Dch: Ho trn cng, dng: ma ri, yn ri, c nhu tn ca 4 y (ngn c n
ng ri), v m c mt mc (trinh) ngn hoi chng th nguy (l) y. Trng sp n m
rm (cc thnh), ngi qun t (khng thn trng, phng b) vi tin hnh th xu.
Ging: y ti bc cui cng ca qu tn m cng l bc cui cng ca qu Tiu sc.
Ho 4 thnh cng n cc im , cc ho dng ha hp vi n c ri, nh m my kt
trt nc, mi s yn. Ti , hy nn ngng i, c mt mc ngn chn cc ho
dng th s b ha y. M cc ho dng (qun t ) cng nn lo phng trc i v sp
ti lc m cc thnh (trng rm) ri y. m c ngha l tiu nhn.
*
c qu Tiu sc ny chng ti nh ti V Hu i ng v T Hi Thi Hu i Thanh. H
nh ho 4, thng minh, c ti, mi u nhu thun, nh gn vua (ho 5), c vua sng
i, che ch, li ly c lng ngi di (ho 1, ho 2), gy phe ng ri ln ln thng lnh
qun dng , c triu nh phi phc tng h. Ti khi h thnh cc, sp suy, bn i thn
c kh tit, mu tr mi hp nhau lt h. Ngoi i khng ng hn nh trong qu, nhng
cng khng khc my.
cc thi , chc nhiu nh Nho Trung Hoa c li qu ny.

10. QU THIN TRCH L : Trn l Cn (tri), di l oi (chm)

u qu Tiu Sc ni sc cn c ngha l cha, nhm (nh sc tch)

T qui truyn dng ngha m ging: khi nhm hp nhau th phi c trt t, c trn
c di, khng th hn tp c, ngha l phi c l. Sng trong x hi phi theo l, dm
ln ci l, khng chch ra ngoi (chng ta thng ni dm ln du chn ca mt ngi
din ci theo ng ng li ngi y); m dm ln, ch Hn gi l , do sau qu Tiu
sc, ti qu L. Cch gii thch c phn no gng p.
Thon t:

,,
L h v, bt it nhn, hanh.
Dch: Dm ln ui cp, m cp khng cn, hanh thng.
Ging: Trn l dng cng, l Cn, l tri: di l m nhu, l oi, l chm, vy l trn
di phn minh li hp l m dng tc l l, l l. C tnh m nhu, vui v i theo sau
dng cng th d ngi i trc mnh d nh cp, cng t ra hin t vi mnh, cho nn
bo rng dm ln ui cp m cp khng cn. Ba ch l h v chnh ngha l dm ln ui
cp, ch nn hiu l i theo sau cp, ly s nhu thun, vui v m ng ph vi s cng
cng.
Thon truyn bn thm: Ho 5 qu ny l dng m trung, chnh, xng vi ngi ch tn,
chng c t bnh g c m li c quang minh.
i tng truyn: bo trn di phn minh (c ti c trn, km ti c di) nh vy
lng dn mi khng hoang mang (nh dn ch) khng c s tranh ginh.
Ho t:
1. : , ,
S cu: t l, vng, v cu.
Dch: ho 1, dng : gi bn cht trong trng m ra vi i th khng c li.
Ging: ho 1 ny nh ngi mi ra i, cn gi c bn cht trong trng ( ngha ca ch
t) cha nhim thi i, v l ho dng, qun t, c ch nguyn, c gi ch nguyn mnh th
khng c li.

2. : ,
Cu nh: L o thn thn, u nhn trinh ct.
Dch: Ho 2, dng: nh i trn ng bng phng, c mt mnh gi vng ng chnh th
tt.
Ging: Ho 2, dng : nh i trn ng bng phng, c mt mnh gi vng ng chnh
th tt.
Ging: Ho dng ny c trung, vn l hin nhn, qun t, bnh thn gi o trung khng
cho lng ri lon th tt.
Tuy c ho 5 trn ng vi , nhng 5 cng l dng, khng hp, (phi mt dng mt m
mi tm nhau, hp nhau, vin nhau) cho nn bo ho ny l c c.
Chng ta : qu Cn, ho 2 v ho 5 cng u l dng c, m Ho t bo 2 v 5 nn
tm nhau m lm vic; cn qu L ny th khng , nh vy l phi ty theo ngha ca qu
(ty thi) m ging.

3. : , ; , , ,
Lc tam: Miu, nng th; b, nng l.
L h v, dit nhn, hung. V nhn vi vu i qun.
Dch:Ho 3, m: cht (m t ph l) thy t, tht (m t ph l) i nhanh, nh vy th
nguy nh dm ln ui cp m b n cn. l k v phu m i lm vic ca mt ng vua
ln.
Ging: Ho ny m nhu m ngi dng cng, bt chnh, bt trung, trn di u l ho
dng c, khng lng ti mnh km (m) m ua i theo cc ho dng, khng khc
ngi tht t khoe l i nhanh; l hng v phu m i lm mt ng vua ln, s gp ha,
nh dm ln ui cp, b cp cn.

4. :
Cu t: L h v, sch sch (hoc sc sc)chung ct.
Dch: Ho 4, dng: Dm ln ui cp, nhng bit s hi, nn qu s tt.
Ging: Ho ny, dng m v m, cng bt trung, bt chnh nh ho 3, cng sau mt
ho dng cng, cng nh dm ln ui cp, nhng ho 3 hung, ho 4 ct, ch do l: 3
bn cht nhu, ti km, u m m v dng, ch hng; cn 4 bn cht cng, c ti, sng
sut m v m, bit s hi, thn trng.

5. :
Cu ng: Quyt l, trinh l.
Dch: Ho 5, dng : Quyt tm hnh ng qu th tuy chnh ng cng c th nguy.
Ging: Ho 5 c chnh, c trung ,rt tt, nhng a v ch tn trong qu L (ni v cch
i) th e c lng cng quyt qu m t th, th, m ha nguy.

6. : , ,
Thng cu: Th l, kho tng, k ton, nguyn ct.
Dch: Ho trn cng, dng, xem cch n trong i ngi, cho nn Ho t din ngha
ca ton qu ch khng din ngha ca ring ho cui. Cng l mt l ngoi nh ho cui
cng qu Tiu sc.
Qu ny tn l L c ngha l l, l dm ln, nhng c 6 ho u ni v cch n trong sut
i ngi : mi ra i th phi gi tnh cht phc trong trng, ri sau gi vng ng chnh
(ho 2); bit sc mnh, ng t ph (ho 3) trnh nguy, bit thn trng, s hi th tt
(ho 4), v a v cao nht, ng th m cng quyt qu (ho 5), cch n c nh
vy cho ti cui i th tt khng g bng.
Chng ta : Qu ny cng ch c mt ho m m khng c ngha thng lnh qun dng
nh qu tiu sc. Nh vy l bin dch.

11. QU A THIN THI : Trn l Khn (t), di l Cn (tri)

Trang ny ang cp nht. Nu bn c nhu cu c ngay, xin vo phn LIN H menu bn

tri gi yu cu n chng ti. Chng ti s cp nht cc chng tip theo trong vng
24h sau khi nhn c yu cu ca bn. Cm n !

Cun sch ny n y l ht.

Ngun: http://book.ipvnn.com/triet-hoc-kinh-te/kinh-dich---dao-cua-nguoi-quan-tu/tren-la-
khon-dat-duoi-la-can-troi/