GDH DH VN TG

Gi¸o dôc ®¹i häc thÕ giíi
s¬ lîc lÞch sö vµ hiÖn tr¹ng

GS. TSKH. L ©m Quang ThiÖp
Trong thêi ®¹i hiÖn nay, thêi ®¹i mµ x· héi loµi ngêi ®ang qu¸ ®é tõ nÒn kinh tÕ
c«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ tri thøc, (gi¸o dôc lµ con chñ bµi ®Ò ®a nh©n lo¹i tiÕn lªn
14), vµ gi¸o dôc ®¹i häc (GD§H) ngµy cµng cã tÝnh chÊt phæ qu¸t, vai trß cña trêng ®¹i häc
trong x· héi hiÖn ®¹i ngµy cµng cao 15). MÆt kh¸c, toµn cÇu hãa vµ héi nhËp lµ xu thÕ
kh«ng tr¸nh khái cña thÕ giíi hiÖn ®¹i. Trong bèi c¶nh ®ã, mét nhµ gi¸o ®øng trªn bôc gi¶ng
®¹i häc kh«ng thÒ thiªu nhÜmg hiÓu biÕt vÒ GD§H thÕ giíi. PhÇn nµy cña bµi viÕt nh»m
giíi thiÖu cho b¹n ®äc .träng céng ®ång GD§H níc ta nh÷ng hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh vÒ sù
ph¸t triÓn cña GD§H thÕ giíi.
1. VµI NÐT VÒ LÞCH Sö GI¸O DôC §¹I HäC THÕ GIíI
1.1. Vµi nÐt vÒ nÐn gi¸o dôc ®¹i häc cæ ph¬ng §«ng
- Khi nãi vÒ nÒn gi¸o dôc vµ GD§H ph¬ng §«ng, ngêi ta thêng nh¾c ®Õrl çc trêng
Nho gi¸o cho giíi quý téc Trung Quèc, çc trêng gurukula cña ®¹o Hin du vµ vihares cña ®¹o
PhËt cho çc s s·i ë Èn §é, çc trêng madrasahs cho çc gi¸o sÜ ®¹o Håi, çc trêng cho nh÷ng
ngêi chiªm tinh thå d©n Aztec vµ In ca ch©u Mü, çc trêng Tokugawa han cña tÇng líp
sanlurai NhËt B¶n. Çc trêng trªn ®Òu d¹y çc tÝn ®iÒu, v¨n häc, chót Ýt kü n¨ng tÝnh to¸n
cho quan chøc vµ gi¸o sÜ, cã rÊt Ýt t duy ph©n tÝch.
NÒn gi¸o dôc Nho gi¸o Trung Quèc cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn gi¸o dôc níc ta. Nho gi¸o
cã khëi nguyªn tõ thêi T©y Chu (TK I-VIII tr.CN), ®îc KHæNG Tö (-555->-479) thêi Xu©n
Thu hÖ thèng hãa vµ truyÒn b¸ nh»m duy tr× trËt tù x· héi chiÕm h÷u n« lÖ cò ®ang tan r·.
§Õn thêi ChiÕn quèc M¹nh Tö (-372->-289) tiÕp tôc bå sng vµ truyÒn b¸ t tëng cña KHæNG
Tö, hai «ng ®îc xem lµ th¸nh vµ ¸ th¸nh. Trõ mét thêi gian ng¾n ®êi TÇn (-224-206) TÇn
Thñy Hoµng ®èt s¸ch, giÕt nhµ nho, tõ ®êi nhµ H¸n (-206->-220) ®Õrl cuèi ®êi Thanh
(1911) çc triÒu ®(ó phong kiÕn ®Òu xem Nho gi¸o nh quèc gi¸o. Qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn,
Nho gi¸o ®· tr¶i qua nh÷ng biÕn ®åi vµ bæ sung lín: tõ mét hÖ t tëng b¾t nguån trong x· héi
chiÕm h÷u n« lÖ, nã ®· biÕn thµnh hÖ t tëng phôc vô cho viÖc cñng cè chÕ ®é phong
kiÕn. Vµo thêi T©y H¸n (-206->-24) §æng Träng Th ®a thªm t tëng mÖnh trêi vµo Nho
gi¸o, t¨ng thªm tÝnh thÇn bÝ, lµng cho Nho gi¸o thËt sù biÕn thµnh mét thø t«n gi¸o. §Òn
thêi Tèng, Tr×nh H¹o (1032-1085), Tr×nh Di(1033- 1107) vµ Chu Hy (1 130-1200) ®· ph¸t
triÓn c¬ së triÕt häc cña Nho gi¸o, vay mîn t tëng cña PhËt gi¸o vµ §¹o gi¸o, cè thuyÕt minh
r»ng nh÷ng ®¹o ®øc mµ Nho gi¸o truyÒn b¸ lµ çi lý ®¬ng nhiªn vÜnh h»ng cña trêi ®Êt.
Nh vËy, Nho gi¸o cã lÞch sö ph¸t triÓn h¬n 3000 n¨ng. TrËt tù x· héi mµ Nho gi¸o nªu thµnh
gi¸o lý lµ ''tam c¬ng, ngò thêng'' (tam c¬ng: quan hÖ vua t«i, cha con, vî chång; ngò thêng:
nh©n nghÜa, lÔ, trÝ, tÝn). Çc tµi liÖu gi¸o khoa chÝnh thèng ®îc sö dông cho çc trêng
häc vµ çc kú thi lµ Tø th, Ngò kinh víi sù chó gi¶i vµ ph¸t triÓn bëi H¸n nho vµ Tèng nho (2).
1.2. S¬ lîc lÞch sö gi¸o dôc ®¹i häc ph¬ng T©y
Theo çc nhµ nghiªn cøu GD §H ph¬ng T©y mäi nÒn v¨n minh ®Òu cÇn ®Õn GD§H
nh»m ®µo t¹o giíi tinh hoa ®Ó ®iÒu hµnh nhµ níc trong mäi lÜnh vùc, nhng chØ trong thêi
Trung Cæ ë ch©u ¢u míi xuÊt hiÖn çc thùc thÕ víi t çch lµ trêng ®¹i häc: mét nhµ trêng
bËc cao kÕt hîp gi¶ng d¹y víi häc thuËt vµ ®îc ®Æc trng bëi quyÒn tù chñ vµ tù do häc
thuËt. Díi ®©y sÏ tr×nh bµy s¬ lîc çc giai ®o¹n h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña hÖ thèng nhµ
trêng ®ã.
- Trêng ®¹i häc vµ trËt tù thÕ giíi thíi Trung Cæ (giai ®o¹n h×mh thµnh vµ ph¸t triÓn
çc trêng ®¹i häc quèc tÕ ë ch©u ¢u)
Tõ thÕ kû 12 ®Õn ®Çu thÕ kû 16 lµ thêi kú h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn çc trêng ®¹i
häc cã tÝnh quèc tÕ ë ch©u ¢u vµ ph¸t huy vai trß cña çc trêng nµy trong viÖc ph¸ bá çc
trËt tù Trung Cæ trong cuéc c¶i çch. §Çu tiªn, çc trêng ra ®êi phôc vô nhu cÇu ®µo t¹o giíi
tinh hoa phôc vô nhµ thê, nhµ níc vµ çc nghÒ v¨n ch¬ng: ®ã lµ ng÷ ph¸p (grammar), tu tõ
(rhetoric) vµ biÖn chøng (dialectic). Ba thø m«n nµy hîp thµnh 3 m«n trivium. TiÕp ®Õn ®-
îc bå sung bíi 4 m«n quadrivium n÷a bao gåm çc m«n ©m nh¹c, sè häc, h×nh häc, vµ thiªn
v¨n, t¹o thµnh hÖ thèng b¶y m«n 1beral art , lµ tÊt c¶ nh÷ng kiÕn thøc chung mµ mét con
ngêi ®îc gi¸o dôc cÇn ®Õn trong ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp cña m×nh. §Ó d¹y nh÷ng ngêi
kh¸c vµ theo ®uæi çc chøc danh gi¶ng d¹y ®¹i häc vÒ thÇn häc, luËt vµ viªn, cã thÓ thØnh
cÇu nhµ vua hoÆc nhµ thê c«ng nhËn quy chÕ cho phÐp çc magister cña hä ®îc gi¶ng d¹y
ë mäi n¬i.
Vµo thÕ kû 13 trêng ®Çu tiªn ®îc c«ng nhËn quy chÕ nãi trªn lµ trêng Salerno ë nam
ý. Ngoµi ra cßn cã çc viÖn ®¹i häc ®Çu tiªn lµ Paris (Ph¸p) vµ Bologna (b¾c ý). Trêng ph¸i
Panis g¾n víi tªn tuæi cña nhiÒu nhµ thuyÕn gi¶ng, ®Æc biÖt lµ Peper Abelard víi phÐp
biÖn chøng næi tiÕng, dÉn ®Õn nh÷ng luËn gi¶i lµm lay ®éng ®Õn tËn gèc nÒn t¶ng cña
nhµ thê trung cæ. Nh÷ng m©u thuÉn gi÷a nh÷ng ngêi c©m ®Çu nhµ thê, d©n ®Þa ph¬ng
vµ th©n tõ universitas cã nghÜa lµ mét phêng héi, nh lµ phêng héi cña thî thñ c«ng hoÆc th-
¬ng gia. ë Paris ®©y lµ phêng héi cña çc master. Cßn ë Bologna, nh÷ng m©u thuÉn víi
d©n ®Þa ph¬ng còng diÔn ra, nhng lùc lîng sinh viªn m¹nh h¬n (phÇn lín lµ sinh viªn luËt
trëng thµnh h¬n vµ giµu cã h¬n), hä lËp thµnh phêng héi cña sinh viªn ®Ó ®Êu tranh víi
d©n ®Þa ph¬ng, ®«i khi víi c¶ çc gi¸o chøc ®øng vÒ phÝa ®Þa ph¬ng. Sinh viªn cßn ®Êu
tranh chèng nh÷ng hµ kh¾c cña nhµ trêng vµ gi¸o chøc ®èi víi hä trong gi¶ng d¹y. Nh vËy
Bologna vµ çc viÖn ®¹i häc kh¸c cña Y x©y dùng m« h×nh ®èi ngîc víi m« h×nh Paris, ë
®ã quyÒn lùc ®îc chia sÎ gi÷a gi¸o s vµ sinh viªn vµ truyÒn thèng ®Êu tranh m¹nh mÏ cña
sinh viªn kÐo dµi cho ®Õn tËn ngµy nay. §îc kÝch thÝch bëi sù thµnh c«ng cña Paris vµ
Bologna, vµo 1167 ViÖn ®¹i häc Oxford ®îc h×nh thµnh tõ çc trêng cña thµnh phè vµ sù
quay vÒ cña çc sinh viªn Anh tõ Paris do mét biÕn ®éng ë ®ã. Vµ vµo 1209 ViÖn ®¹i häc
Cambridge ®îc thµnh lËp víi sù di chuyÓn gi¸o chøc vµ sinh viªn tõ Oxford sau mét cuéc n¸o
®éng cña giíi ®¹i häc vµ d©n ®Þa ph¬ng. Oxford vµ Cambridge ®ãng vai trß quan träng
cña çc cuéc luËn chiÕn sau ®ã.
T¹i T©y Ban Nha vµ Bå §µo Nha h×nh thµnh trêng ®¹i häc Palencia vµo ®Çu thÕ kû
12, vµ trêng ®¹i häc Salamanca vµo gi÷a thÕ kû 13. V× ®« thÞ ë trung vµ b¾c ¢u ph¸t triÓn
chËm nªn vµo tríc thÕ kû 14 sinh viªn ë b¾c s«ng Ranh vµ nói Alp¬ ph¶i sang Ph¸p vµ ý
häc. Vµo 1347 trêng ®¹i häc ®Çu tiªn ®îc thµnh lËp t¹i Prague, çc sinh viªn nghÌo kh«ng
thÓ ®i Ph¸p vµ ý ®Õn häc t¹i ®ã rÊt ®«ng, tõ Bohemia, Balan, Bavaria vµ Saxony. Kh«ng
may
lµ gi÷a Czechs vµ Germans l¹i n¶y sinh m©u thuÉn trÇm träng vÒ t«n gi¸o vµ triÕt häc ë
thÕ kû 15 vµ vµo n¨m 1409 ngêi Germans ly khai ®Ô x©y dùng çc trêng ®¹i häc míi vµ
ph¸t triÓn m¹nh ®Æc biÖt t¹i Leipzig. Tõ 1419 Prague trë thµnh trêng ®¹i häc Tin Lµnh
®Çu tiªn ë ch©u ¢u. Vµo n¨m 1365 trêng ®¹i häc thuÇn German ®Çu tiªn thµnh lËp t¹i
Vienna vµ sau ®ã ®· giµnh lÊy ngän cê khoa häc tõ trêng ®¹i häc Prague. Víi viÖc gia t¨ng
xu híng d©n téc hãa vµo cuèi thêi trung cæ, çc d©n téc kh¸c theo nhau lËp trêng ®¹i häc
cña m×nh: Balan, Hungary, çc níc Scandinavia. Tõ Scotland tríc ®ã sinh viªn thêng sang
Ph¸p vµ Anh häc, nhng v× gi÷a Ph¸p vµ Scotland thêng cã chiÕn tranh nªn Scotland thµnh
lËp çc trêng ®¹i häc t¹i Andrews, Glasgow vµ aberden, theo m« h×nh Ph¸p vµ §øc.
Nh vËy, víi bèn trêng ®¹i häc ch©u ©u ®Çu tiªn t¹i Salemo, Paris, Bologna, Oxford
®Õn n¨m 1300 t¨ng lªn 16, n¨m 1400 t¨ng lªn 38, n¨ng 1500 t¨ng lªn 72 trêng. PhÇn lín çc tr-
êng ®¹i häc lµ nhá, mét sè trêng nh paris, Bologna, Vienna kh¸ lín, ®Õn vµi ngµn sinh viªn.
V× ®©y lµ dÞch vô chÝnh cña nhiÒu thµnh phè vµ v× chóng ®µo t¹o nh©n lùc tinh hoa
cho çc bé m¸y chÝnh quyÒn vµ nhµ thê, chóng t¸c ®éng rÊt lín ®Õn mäi mÆt ®êi sèng
thêi trung cæ. Chóng còng cã søc m¹nh ®ñ lín ®Ó th¸ch thøc chÝnh lªn t¶ng cña trËt tù trung
cæ vµ lµm lay chuyÓn nÒn mãng cña nã. C¶ hai phÝa nhµ thê vµ nhµ níc ®Òu thÊy trêng
®¹i häc lµ c«ng cô tuyªn truyÒn quan träng trong cuéc ®Êu tranh liªn tôc cña hä ®Ó giµnh
quyÒn lùc. Cã nh÷ng lóc çc trêng ®¹i häc vµ çc bËc häc gi¶ danh tiÕng cña hä ®· trë thµnh
nh÷ng ngêi thùc sù cã quyÒn lùc. Tõ ®ã çc trêng ®¹i häc dêng nh trë thµnh mét lùc lîng thø
ba gi÷a nhµ thê vµ nhµ níc.
- C¶i çch vµ Tho¸i trµo (giai ®o¹n”(quèc gia hãa”' trêng ®¹i häc víi viÖc xuÊt hiÖn
çc nhµ níc d©n téc trong cuéc chiÕn t«n gi¸o vµ tho¸i trµo vµo thêi ®¹i ¸nh s¸ng thÕ kû
18).
Trong viÖc thóc ®Èy C¶i çch nhµ thê, trêng ®¹i häc gÆp m©u thuÉn: mét mÆt nã
gióp chiÕn th¾ng gi¸o hoµng vµ ph©n hãa nhµ thê, mÆt kh¸c nã l¹i gióp håi sinh nhµ thê La
M· chèng C¶i çch. VÒ c¶ hai mÆt nã ®Òu trë thµnh c«ng cô cña nhµ níc trong cuéc chiÕn
víi t«n gi¸o. Trong cuéc chiÕn C¶i çch, mäi c«ng cô ®Òu ®îc rÌn ®óc bëi trêng ®¹i häc. Tõ
nh÷ng luËn chiÕn ë ®¹i häc vÒ t«n gi¸o, mét c©u hái logic vÒ sù cÇn thiÕt tån t¹i tu viÖn
®· ®îc ®Æt ra.
C¶i çch lµ mét th¾ng lîi ®¾t gi¸ cña ®¹i häc. Giíi ®¹i häc rÌn dòa vò khÝ, nhng
chiÕn lîi phÈm bÞ çc nhµ níc d©n téc chiÕm lÊy, sö dông hoang phÝ cho ®êi sèng xa hoa
vµ chiÕn tranh. ChØ mét nguyªn nh©n cßn chinh phôc ®îc céng ®ång ®¹i häc lµ sù kiªn tr×
tÝnh ®a nguyªn cña ch©u ¢u, nay ®îc ph©n c¾t d÷ déi gi÷a çc nhµ níc d©n téc vµ tÊt c¶
®Òu muèn l«i kÐo giíi häc thuËt vÒ phÝa m×nh. Khèi lîng gi¶ng d¹y vÒ thÇn häc vµ t«n
gi¸o gi¶ng dÇn, trêng ®¹i häc t¨ng cêng chøc n¨ng gi¸o dôc ®¹i c¬ng cho giíi tinh hoa vµ
quan chøc nhµ níc.
Thiªn chóa gi¸o ph¶n c«ng quyÕt liÖt b»ng çch lËp rÊt nhiÒu trêng tõ thÕ kû 16 cho
®Õn cuèi thÕ kû 18 ë ch©u ¢u vµ çc n¬i kh¸c trªn thÕ giíi, hä phÊn c«ng tõ 3 mÆt trËn:
ngêi xng téi, ngêi truyÒn ®¹o vµ çc nhµ gi¸o. ThËm chÝ paris còng kh«ng ®îc lo¹i trõ, nhng
v× chiÕn thuËt th©m nhËp, tÝnh hung h·n vµ ngôy biÖn cña hä nªn sù ph¶n c«ng cña hä
kh«ng thµnh c«ng, ho¹t ®éng ®ã b¾t ®Çu gi¶ng vµo cuèi thÕ kû 18.
PhÝa Tin lµnh tr¶ lêi b»ng çch lËp nhiÒu trêng ë §øc, Thôy sÜ, Hµ Lan, Scotland
trong thÕ kû 16 vµ 17 ®Ò truyÒn b¸ s¸ch gi¸o lý Tin lµnh.
N»m gi÷a hai ®èi thñ t«n gi¸o ®u ®a trong trËn chiÕn, nhiÒu trêng ®¹i häc còng ®æi
mµu nhiÒu lÇn.
Çc cuéc chiÕn t«n gi¸o t¹o nhu cÇu hç trî vÒ t tëng cña céng ®ång ®¹i häc nªn sè sinh
viªn t¨ng cao vµo gi÷a thÕ kû 17. Sau ®ã lµ thêi kú tho¸i trµo, lý do chñ yÕu lµ nçi bi quan,
chèi bá sù cuång tÝn t«n gi¸o, liªn quan ®Õn quan ®iÓm phª ph¸n cña thêi Khai s¸ng: trong
vò trô mµ Newton vµ cuéc Çch m¹ng khoa häc vÏ ra, §Êng tèi cao ®· ®îc t¹o nªn kh¸ hoµn
chØnh, kh«ng hoÆc rÊt Ýt cÇn lu ý ®Õn n÷a. Vai trß cña con ngêi kh«ng ph¶i tranh c·i vÒ
nã mµ lµ t×m hiÓu nã b»ng t duy khoa häc. Trêng ®¹i häc bÊy giê lµ n¬i c tró cña nh÷ng lý
thuyÕt lçi thêi cña vò trô quan Aristote l¹c hËu so víi nh÷ng quan s¸t hiÖn thùc. Ch¼ng Ých
g× nÕu vµo trêng ®¹i häc ®Ó häc çc gi¸o ®iÒu cò rÝch rÊt Ýt ®îc sö dông bªn ngoµi.
Cuéc Khai s¸ng ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng ë mäi cÊp, tuy nhiªn phÇn lín çch m¹ng khoa
häc diÔn ra bªn ngoµi çc trêng ®¹i häc lín, çc ®å ®Ö Aristote cña ®¹i häc bÞ nh¹o b¸ng.
Trong çc trêng ®¹i häc çc nhµ khoa häc bÞ çc ®å ®Ö Aristote ngîc ®·i, ho¹t ®éng khã
kh¨n nh trêng hîp cña Galileo vµ häc trß cña «ng lµ Toricelli t¹i Pi sa vµ Florence. Trong mét
sè trêng ®¹i häc ë §øc çc nhµ khoa häc ph¶i c¶i çch ch¬ng tr×nh gi¸o dùc ®Ó
cho ¶nh hëng Khai s¸ng cã thÓ lät vµo th¸p ngµ. PhÇn lín Çch m¹ng khoa häc ®i qua bªn
c¹nh çc trêng ®¹i häc, chØ quay l¹i chiÕm lÜnh chóng sau khi chóng ®îc c¶i çch. T¹i Ph¸p,
çc triÕt gia vµ çc nhµ b¸ch khoa ®øng ®Çu bíi Voltaire, Rousseau, Diderot ®· bµy tá sù
th¸ch thøc ®èi víi mäi luËn gi¶i truyÒn thèng vµ ®· thu gom nh÷ng kiÕn thøc h÷u Ých tõ
thùc tiÔn. Sù khinh bØ cña hä ®èi víi ancien rÐgime lªn ®en cùc ®iÓm trong cuéc çch
m¹ng Ph¸p. Çch m¹ng ®· xãa bá çc trêng ®¹i häc. Tuy nhiªn, còng chÝnh cuéc çch m¹ng
®ã ®· më ®êng cho chóng håi sinh, ch¼ng nh÷ng ë Ph¸p mµ trªn kh¾p ch©u ¢U.
- Trêng ®¹i häc vµ x· héi c«ng nghiÖp (sù t¶i sinh trêng ®¹i häc sau Çch m¹ng Ph¸p
vµ sù t¨ng dÇn vai trß cña chóng trong x· héi c«ng nghiÖp)
Cuéc Çch m¹ng C«ng nghiÖp vµo thÕ kû 18 b¾t ®Çu ë Anh, lan kh¾p mäi miÒn
ch©u ¢u ch©u Mü, ®· x¶y ra bªn ngoµi çc trêng ®¹i häc, vµ trong mét thêi gian dµi ®· bá
qua chóng. Vµo nöa ®Çu thÕ kû 19 nhiÒu trêng ®¹i häc vÉn lµ n¬i cña giíi t¨ng l÷, mét Ýt
luËt gia vµ çc nhµ hµnh chÝnh cña nhµ níc. Ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y trung cæ vÒ nghÖ
thuËt, thÇn häc, luËt, y vÉn hÇu nh cha hÒ biÕn ®æi, vµ Aristote vµ Platon vÉn quan träng
h¬n Newton vµ Kant. Çc khoa häc vµ c«ng nghÖ cÇn cho c«ng nghiÖp chÕ t¹o, khai má,
giao th«ng ®îc d¹y ë çc trêng ®¹i häc míi: çc trêng c¬ khÝ ë Anh, çc technische
hochschulen ë §øc vµ grandes Ðcoles ë Ph¸p. DÇn dÇn çc trêng ®¹i häc cò míi ®uæi kÞp
nh÷ng thµnh tùu míi cña khoa häc x· héi vµ tù nhiªn vµ míi c¶m thÊy xÊu hæ víi çc trêng
®¹i häc míi.
Dï sao x· héi c«ng nghiÖp còng s¸ng t¹o l¹i trêng ®¹i häc trong h×nh ¶nh cña riªng nã.
Nã ph¸t minh, hoÆc tiÕp qu¶n çc ph¸t minh ®©u ®ã cña trêng ®¹i häc nghiªn cøu míi, çc
trêng kü thuËt hoÆc çc viÖn nghiªn cøu. Çc khoa häc tù nhiªn míi nh hãa häc, sinh häc,
®Þa chÊt, çc khoa häc øng dông míi nh kü thuËt, kho¸ng vËt häc, ®iÖn häc, y häc thùc
hµnh vµ çc bé m«n míi vÒ nh©n v¨n nh lÞch sö lu tr÷, ng«n ng÷ hiÖn ®¹i vµ v¨n häc b¶n
®Þa ®îc ®a vµo ch¬ng tr×nh ®µo t¹o cña çc trêng ®¹i häc míi vµ lan sang çc trêng ®¹i häc
cò. Vµo cuèi thÕ kû 19 sè sinh viªn gia t¨ng trªn toµn ch©u ¢u tõ Anh Ph¸p sang §øc vµ Nga,
vµ t¨ng lªn m¹nh mÏ ë Hoa Kú, vµ lÇn ®Çu tiªn sinh viªn n÷ xuÊt hiÖn víi sè lîng ®¸ng kÓ.
GD§H nãi chung vÉn cßn cã tÝnh tinh hoa, nhng vµo thÕ kû 20 cã sù thay ®æi lín ®Õn møc
®· ®a vµo ®¹i häc mét sè sinh viªn tõ çc tÇng líp díi. Víi mäi lo¹i h×nh GD§H, sè lîng sinh
viªn so víi thanh niªn ë ®é tuæi ®¹i häc biÕn ®æi nh sau ë ch©u ¢u vµ Hoa Kú:
Ch©u ¢u Hoa Kú
1860 1900 1940 1860 1900 1940
0,46% 0,88% 2,07% 11% 2,3% 9,1%
Cïng víi sù gia t¨ng ®ã, tû lÖ n÷ sinh viªn còng t¨ng nhanh. Sù gia t¨ng nãi trªn chøng
tá chøc n¨ng cña GD§H trong x· héi c«ng nghiÖp ®· thay ®æi: tõ ®µo t¹o thiÒu sè cÇm
quyÒn vµ hç trî t«n gi¸o sang ®µo t¹o mét ph¹m vi réng nh÷ng ngêi l·nh ®¹o trong c«ng
nghiÖp, th¬ng m¹i, tµi chÝnh, hµnh chÝnh nhµ níc, vµ çc nghÒ rlghiÖp gia t¨ng nh kü
thuËt kÕ to¸n, qu¶n lý x· héi vµ gi¸o dôc.
- Sù ra ®êi çc trêng ®¹i häc nghiªn cøu: Çc trêng ®¹i häc tríc ®©y thêng b¶o tån çc
kiÕn thøc truyÒn thèng. Vµo gi÷a thÕ kû 19, ®ång thêi vµ ngÉu nhiªn tõ §øc vµ Scotland,
hai níc nghÌo vµ bÞ ra r×a, xuÊt hiÖn lo¹i trêng ®¹i häc kÕt hîp gi¶ng d¹y víi nghiªn cøu.
§Æc ®iÓm cña çc trêng nµy lµ sö dông çc gi¸o s chuyªn ngµnh, ®¬n m«n, thuª rÎ h¬n ®Ô
thay thÕ çc master truyÒn thèng cã thÓ d¹y toµn bé ch¬ng tr×nh. Çc gi¸o s lo¹i nµy kh«ng
chØ lµnh nghÒ mµ cßn lµ nhÜmg ngêi ho¹t ®éng m¹nh mÏ trong lÜnh vùc chuyªn m«n cña
m×nh. ë Scotland vµo thÕ kû 18 nhiÒu gi¸o s míi ®· çch m¹ng hãa çc m«n häc cò vµ s¸ng
t¹o nhiÒu m«n häc míi, ch¼ng h¹n Colin Maclaurin, häc trß cña Newton - m«n to¸n, Dam
Smith - m«n kinh tÕ chÝnh trÞ. M« h×nh Scotland ¶nh hëng rÊt s©u s¾c ®Õn çc trêng ®¹i
häc Anh vµo thÕ kû 19. Trêng §¹i häc Lon don còng x©y dùng theo ý tëng nãi trªn, vµ ph¸t
triÓn ¶nh hëng rÊt réng. Vµo cuèi thÕ kû 19 hµng lo¹t trêng ®¹i häc
®îc x©y dùng theo m« h×nh Scotland vµ Lorldon, vµ nhiÒu gi¸o s s¸ng lËp çc khoa míi
®ång thêi ho¹t ®éng nh nh÷ng ngêi chñ tiÕn vµ cè vÊn cho c«ng nghiÖp ë ®Þa ph¬ng. Çc
trêng ®¹i häc truyÒn thèng Oxford vµ Canlbridge vÉn kÐo dµi truyÒn thèng cò, nhng cuèi
cïng hä còng x¹u hæ v× sù chØ trÝch cña d luËn vµ tù hiÖn ®¹i hãa. Víi viÖc x©y dùng çc
phßng thÝ nghiÖm Claredon vµ Cavendish vµo 1870 vµ 1872, hai trêng nµy b¾t ®Çu ®ãng
vai trß l·nh ®¹o vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ.
- Çc m« h×nh §øc vµ Ph¸p: ë §øc nhµ vua quyÕt t©m x©y dùng trêng ®¹i häc Berlin
(1810), ®¶m b¶o ®ã lµ mét d¹ng thøc cao nhÊt vÒ tri thøc (Wissenschaft) vµ ''tù do tuyÖt
®èi ve d¹y vµ häc''. Trong thùc tÕ kh«ng cã tù do, tuy nhiªn khoa häc ph¸t triÓn rÊt tèt.
Wisserlschaft lµ mét çi g× réng h¬n khoa häc: çch tiÕp cËn häc tËp, ph¬ng ph¸p híng häc
vÊn ®i ®Õn tri thøc tÝch cùc, sù ph¸n ®o¸n hîp lý, vµ c¶ng xóc ®¹o ®øc. Quan niÖm vÒ sù
thuÇn khiÕt cao ®Õn møc çc gi¸o s y häc kh«ng ®îc phÐp (®iÒu trÞ bÖnh nh©n, cßn khoa
häc øng dông vµ c«ng nghÖ th× ë çc trêng kü thuËt, th¬ng m¹i. Trong thùc tÕ çc gi¸o s vÉn
triÓn khai nghiªn cøu rÊt nhiÒu vµ cã hiÖu qu¶, nhiÒu ngêi nçi tiÕng. M« h×nh nµy thu hót
rÊt nhiÒu sinh viªn. KÕt qu¶ lµ çc trêng ®¹i häc nghiªn cøu cña §øc trë thµnh m« h×nh cho
GD§H cao cÊp ë b¾c ¢u, Nga, Mü, NhËt.
ë Ph¸p, m« h×nh grande Ðcole cã ¶nh hëng lín ®Õn Nga vµ NhËt. §ã lµ trêng chuyªn
nghiÖp s©u tuyÒn sinh c¹nh tranh rat lín.
- Gi¶i ph¸p cña Nga Sa hoµng: ChÕ ®é chuyªn chÕ Sa hoµng tiÕn tho¸i lìng nam vÒ
ph¸t triÓn GD§H vµ hiÖn ®¹i hãa. §ã lµ nhu cÇu cña viÖc lµm cho níc Nga ®uæi kÞp çc
®èi thñ ph¬ng T©y, tuy nhiªn ph¸t triÓn cña trÝ thøc vµ sinh viªn cã thÕ ®e däa chÕ ®é.
Vµo ®Çu thÕ kû 19 Nga chØ cã trêng ®¹i häc Moscow thµnh lËp n¨ng 1755, sau ®ã lÇn lît
çc trêng ®îc thµnh lËp ë St Peterburg (1819), çc thµnh phè kh¸c vµ çc vïng x©m chiÕm,
vµ mét hÖ thèng h¬n 100 trêng kü thuËt. Çc trêng ®¹i häc Nga x©y dùng theo m« h×nh §øc
ë çc n¬i kh¸c vµ ®µo t¹o çc häc gi¶ xuÊt s¾c, cßn çc trêng kü thuËt theo m« h×nh Ph¸p, ë
møc ®é thÊp h¬n. Vµo ®Çu thÕ kû 20 ë Nga vÉn chØ cã mét sè rÊt Ýt sinh viªn trong mét
d©n sè rÊt lín, h¬n 150 triÖu d©n víi 2/3 mï ch÷.
- Trêng ®¹i häc vµ x· héi hËu c«ng nghiÖp: (viÖc chuyÓn tõ GD§H tinh hoa sang
GD§H ®¹i chóng vµ vai trß cña trêng ®¹i häc trong x· héi hËu c«ng nghiÖp)
Tõ GD§H tinh hoa ®Õn GD§H ®¹i chóng: Sau thÕ giíi thø hai, sè lîng sinh viªn gia
t¨ng nhanh cha tõng cã tg lÞch sö GD§H tõ thÕ kû 12. B¶ng díi ®©y cho thÊy sù gia t¨ng tû
sè sinh viªn so víi thanh niªn ë ®é tuæi ®¹i häc (20-24) t¹i mét sè nhãm níc kh¸c nhau tõ 1960
®Õn 1985 (theo Ng©n hµng ThÕ giíi –WB). Theo tiªu chuÈn mµ Martin Trow ®a ra, nÒn
GD§H xem lµ dµnh cho sè Ýt ngêi tinh hoa khi tØ sè nãi trªn díi 15% vµ trë thµnh nÒn
GD§H ®¹i chóng khi tØ sè nãi trªn ®¹t h¬n 15%. B¶ng thèng kª cho thÊy xu thÕ chuyÓn tõ
GD§H tinh hoa sang GD§H ®¹t chóng trong nöa cuèi thÕ kû 20. Ngoµi sù gia t¨ng sè lîng
sinh viªn nãi chung, còng cÇn lu ý xu thÕ thay ®æi thµnh phÇn sinh viªn: Tû lÖ n÷ sinh vµ
sinh viªn tõ tÇng líp c«ng nh©n còng gia t¨ng. Ch¼ng h¹n n÷ sinh viªn tõ 1950 ®Õn 1975
t¨ng tõ 21 ®Õn 37% ë T©y ¢u, 34 lªn 48% ë §«ng ¢u, 30 lªn 45% ë Mü. Thµnh phÇn sinh
viªn thuéc tÇng líp c«ng nh©n tõ 1950 ®Õn 1970 t¨ng tõ 4 lªn 13% ë Ph¸p vµ T©y §øc tõ
11 ;ªn 20% ë ý…
Nhãm níc GNP/capita Tû lÖ ®é Tû lÖ ®é
trung b×nh tuæi 1960 tuæi 1985
($1982)
34 níc thu nhËp thÊp (cã 280 2% 5%
Trung Quèc, Ên §é)
38 níc thu nhËp trung b×nh 840 3% 13%
22 níc thu nhËp cao 2.490 4% 16%
Çc níc dÇu löa Trung ®«ng 14.820 1% 11%
19 níc ph¸t triÓn OECD 11.070 16% 39%
Çc bíc ®«ng ¢u 2.500 11% 21%
Gia t¨ng sè lîng sinh viªn trong mét sè nhãm níc (nguån WB)
Cuéc çch m¹ng hËu c«ng nghiÖp: Nguyªn nh©n cña sù bïng næ GD§H: l) nhu cÇu nh©n lùc
cho nÒn kinh tÕ hÕt søc phøc t¹p ®o khoa häc c«ng nghÖ vµ khoa häc qu¶n lý míi vµ çc
cÊu tróc réng lín; 2) nhu cÇu cung cÊp çc dÞch vô phøc t¹p cho ®îi ngò nh©n lùc tr×nh ®é
cao. §ã lµ lo¹i h×nh míi cña x· héi loµi ngêi dùa trªn dÞch vô nhiÒu h¬n lµ s¶n xuÊt c«ng
nghiÖp vµ n«ng nghiÖp. Thùc chÊt ®©y lµ cuéc çch m¹ng lÇn thø 3 cña loµi ngêi, sau çch
m¹ng n«ng nghiÖp (trång trät) ë thêi ®å ®¸ míi vµ çch m¹ng c«ng nghiÖp çch 2 thÕ kû.
Mét ®Æc ®iÓm quan träng cña x· héi hËu c«ng nghiÖp viÖc s¶n xuÊt tri thøc vµ “lao ®éng
nh©n tri thøc” (knowledge workers) lµ c«ng nghiÖp dÞch vô lín nhÊt, s¶n xuÊt ra mét bé
phËn ngµy cµng t¨ng cña thu nhËp quèc gia vµ còng chiÕm tû lÖ ngµu cµng lín, chi phÝ
cña chÝnh phñ, v× r»ng trong thêi ®¹i nµy kh«ng chÝnh phñ nµo cã thÓ thê ¬ víi nguån t
b¶n con ngêi(human capital). Quèc gia nµo thua kÐm vÒ gi¸o dôc th× sÏ thua kÐm vÒ mäi
mÆt v¨n hãa, kinh tÕ chÝnh trÞ, qu©n sù.
- Tæ chøc trô cét cña x· héi chuyªn nghiÖp: ViÖc s¶n xuÊt cã tÝnh c¹nh tranh, çc tri
thøc míi vµ c«ng nh©n tri thøc lµm cho çc trêng ®¹i häc thµnh mét tæ chøc trô cét cña x·
héi míi, x· héi hËu c«ng nghiÖp. X· héi ®ã cã thÕ ®îc m« t¶ ®øng ®¾n b»ng thuËt ng÷ ''x·
héi chuyªn nghiÖp'', v× nã ®îc thèng trÞ bëi çc nhµ chuyªn nghiÖp (professionals) bao gåm
nh÷ng nhµ hµnh chÝnh vµ qu¶n lý chuyªn nghiÖp, còng nh x· héi tríc c«ng nghiÖp ®îc
thèng trÞ bëi çc nhµ quý téc, vµ x· héi c«ng nghiÖp bëi çc nhµ t b¶n c«ng nghiÖp. §øng
®Çu mçi lÜnh vùc trong x· héi hËu c«ng nghiÖp lµ çc nhµ chuyªn nghiÖp. GD§H, víi chøc
n¨ng ®µo t¹o, x· héi hãa còng nh chän lùa phÇn lín çc nhµ chuyªn nghiÖp vµ cung cÊp cho
hä nh÷ng tri thøc dùa trªn nghiªn cøu ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn, sÏ lµ çi nghÒ quan träng nhÊt
cña x· héi chuyªn nghiÖp míi. X· héi chuyªn nghiÖp còng cã nh÷ng h¹n chÕ ®èi víi GD§H.
Ngêi ta thêng nh¾c ®Õn ba mèi ®e däa sau ®©y: 1) Chi phÝ GD§H t¨ng cao nªn trêng ®¹i
häc ph¶i phô thuéc nhiÒu vµo nhµ níc, do ®ã bÞ søc Ðp cña nhµ níc, ®e däa quyÒn tù chñ
vµ tù do häc thuËt; 2) Trêng ®¹i häc t¨ng quy m« nªn cã xu híng quan liªu hãa, quyÒn lùc lín
cña giíi qu¶n lý ®e dùa tù do häc thuËt cña giíi khoa häc; c) Nhµ trêng trë thµnh ®èi tîng cña
nh÷ng ho¹t ®éng qu¸ khÝch cña sinh viªn.
Dï sao, trêng ®¹i häc vÉn rÊt quan träng ®èi víi x· héi chuyªn nghiÖp. Vµ sau nh÷ng
t×m kiÕm vÒ m« h×nh trêng ®¹i häc, nãi chung ngêi ta vÉn quay l¹i m« h×nh university
(viÖn ®¹i häc), thÊy ®ã lµ m« h×nh mÒm dÎo vµ hiÖu qu¶ ®e s¶n sinh tri thøc míi vµ ®µo
t¹o nh÷ng ngêi tèt nghiÖp dÔ thÝch nghi. TÝnh mÒm dÎo cã hiÖu qu¶ ®ã liªn quan chÆt
chÏ víi quyÒn tù do häc thuËt nh×n theo ®uæi tri thøc b¹t cø ë n¬i nµo cã thÓ t×m thay.
13. Sù lan táa m« h×nh GD§H ph¬ng T©y ra kh¾p thÕ giíi
M« h×nh GD§H ph¬ng T©y h×nh thµnh ë ch©u ¢u dÇn dÇn lan táa ra kh¾p thÕ giíi,
kÓ c¶ ®Õn nh÷ng n¬i ®· tån t¹i nÒn GD§H truyÒn thèng cña riªng m×nh hµng ngh×n n¨m
tríc ®ã. §Çu tiªn trêng ®¹i häc ®îc thµnh lËp ë çc thuéc ®Þa ®e ®µo t¹o mét thiÓu sè linh
môc, quan chøc ®iÒu hµnh bé m¸y thèng trÞ thuéc ®Þa. Tuy nhiªn, sau ®ã, khi m« h×nh
GD§H, çc gi¸ trÞ v¨n hãa vµ tri thøc ch©u ¢u ®îc chÊp nhËn, trêng ®¹i häc l¹i ph¸t triÓn do
çc nhu cÇu cña b¶n th©n çc thuéc ®Þa, mét lµ ®Ò t¹o c¬ héi cã viÖc lµm, ®Þa vÞ vµ giµu
sang cho mét sè Ýt ngêi trong x· héi, hai lµ (vµ ®©y lµ hÖ qu¶ kh«ng mong muèn cña chÕ
®é thuéc ®Þa, nhng còng rÊt logic) ®Ó ®îc hÊp thô nh÷ng tri thøc vµ t tëng tiÕn bé cña
GD§H nh»ng t×m con ®êng giµnh ®éc lËp cho thuéc ®Þa.
- ë çc níc vèn lµ thuéc ®Þa cña Anh quèc
HÖ thèng thuéc ®Þa lín nhÊt lµ cña Anh quèc, cã thÓ chia lµm may nhãm.
- Nhãm B¾c Mü: ë Mü, vµo thÕ kû 17 vµ ®Çu thÕ kû 18, tríc Çch m¹ng Mü, cã 9 tr-
êng ®¹i häc ®îc thµnh lËp, vÝ dù trêng ®¹i häc H(vard (1636), Yale (1701), New York
(1754), Princeton (1748), Penllsylvania (1754)..v.v..Çc trêng nµy theo m« h×nh cña Oxford
vµ Cambridge vµ m« h×nh Scotland, nhÊn m¹nh gi¸o dôc ®¹i c¬ng vµ çc ®Æc tnmg ®¹o
®øc. ë ®Þa phËn Cana®a thuéc Anh ®îc thµnh lËp mét sè trêng ®¹i häc New Brunswick
(1785) King's (1828), Toronto (1849), St. Maly's (1802), Dalhousie (1818), MCGILL~
(1821). . .Næi tiÕng nh¹t ë vïng Canada thuéc Ph¸p lµ trêng Laval thµnh lËp t¹i QuÐbec
(1635). Khi ®îc chuyÒn sang chÕ ®é tù trÞ trong Liªn hiÖp Anh (dominion status) n¨ng
1867 ë Cana®a cã 18 trêng ®¹i häc. Vµo 1987 Canada cã 83 trêng ®¹i häc (61 nãi tiÕng
Anh, 17 nãi tiÕng Ph¸p, 5 nãi hai thø tiÕng), gÇn 800.000 sinh viªn, chiÕm h¬n 50% thanh
niªn ë ®é tuæi ®¹i häc.
- Hoa Kú: Sau çch m¹ng Mü, GD§H ph¸t triÕn m¹nh trªn c¬ së çc trêng thuéc ®Þa,
theo 3 xu híng: çc trêng ®¹i häc cña çc bang; çc trêng ®¹i häc ®îc cÊp ®Êt theo §¹o luËt
Mom 1862; vµ çc trêng ®¹i häc c«ng vµ t tr¶i suèt tõ ®«ng sang t©y ®îc thµnh lËp theo m«
h×nh çc viÖn ®¹i häc nghiªn cøu cña §øc: H(vard, Yale, Columbia, Northwestem,
Michigan,..cho ®Õn Stanford, Berkeley. Tuy du nhËp m« h×nh §øc nhng çc
trêng ®¹i häc Mü cßn ph¸t trien m¹nh h¬n b»ng çch t¹o nguån tµi trî vµ ®éi ngò gióp viÖc
tèt cho çc gi¸o s nghiªn cøu ®e tËp trung vµo çc vÊn ®Ò quan träng cña khoa häc c«ng
nghÖ, do ®ã ®· ®¹t nh÷ng thµnh tùu cùc kú to lín. H¬n n÷a, Mü cßn lµ th¸nh ®êng thu hót
®îc nhiÒu häc gi¶ tµi n¨ng di t¶n tõ çc chÕ ®é ®éc tµi níc ngo(ï, ®Æc biÖt trong thêi Hitler
vµ çc triÒu ®¹i ®éc tµi kh¸c. Hai ®Æc ®iÓm lín cña GD§H Mü lµ tÝnh ®a d¹ng vµ sù ph¸t
triÓn nhanh chãng cña hÖ thèng. Ngoµi viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng trêng ®¹i häc ®a d¹ng theo
3 híng nªu trªn, cÇn ®Æc biÖt lu ý hÖ thèng ®¹i häc t cña Mü. N¨ng 1819 Tßa ¸n Tèi cao
Liªn bang ®· ph©n xö vô tranh kiÖn gi÷a TiÕu bang New Hampshire vµ trêng ®¹i häc
Dartmouth víi kÕt luËn phÇn th¾ng thuéc vÒ nhµ trêng vµ b¸c bá ý muèn ¸p ®Æt sù kiÓm
so¸t cña tiÓu bang lªn nhµ trêng. Th¾ng lîi ®ã ®· cæ vò çc trêng ®¹i häc t ph¸t triÕn rÊt
m¹nh. Tõ 9 trêng ®¹i häc thuéc ®Þa tríc çch m¹ng Mü, ®Õn n¨m 1928 cã 1220 trêng víi gÇn
l,2 triÖu sinh viªn, chiÕm 15% tû lÖ thanh niªn ®é tuæi ®¹i häc, g¸i 5 lÇn tû lÖ trung b×nh
cña GD§H ch©u ¢u thêi ®ã. Vµo thêi ®iÒm kÕt thóc ThÕ chiÕn thø hai, §¹o luËt T¸i ®iÒu
chØnh ®èi víi Qu©n nh©n (G.I. Bill) n¨m 1944 ®· ®a hµng triÖu cùu chiÕn binh vµo ®¹i
häc, vµ vµo thËp niªn 1970 sè sinh viªn çc cao ®¼ng céng ®ång t¨ng lªn hÕt søc nhanh
chãng.
HiÖn nay ë Mü cã kho¶ng 4000 trêng ®¹i häc víi kho¶ng 15 triÖu sinh viªn, chiÕm
h¬n 70% tû lÖ thanh niªn ë ®é tuæi ®¹i häc. Trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh giµnh ®éc lËp vµ
ph¸t triÓn, vÊn ®Ò ph©n biÖt nang n÷ vµ ph©n biÖt chñng téc ë Mü còng dÇn dÇn ®îc c¶i
thiÖn. Trong çc trêng ®¹i häc n¨m 1928 cã 49% sinh viªn n÷, vµ n¨ng 1980 cã 8% sinh viªn
Mü da ®en (víi tû lÖ da ®en trong d©n sè Mü lµ ll%).
- Nhãm çc níc tù trÞ do ngôm da tr¾ng cÇm quyÒn: ë óc mçi bang ®Òu lËp trêng ®¹i
häc cña m×nh: vÝ dô çc trêng ®¹i häc Sydney (1850), Melboume (1853), Adelaide (1874),
Hobart Tasmania (1980), Brisbane (1909), Pelth (1911). . . Vµo 1987 ë ôc cã 180.000 sinh
viªn, gÇn 50% n÷, cì 25% tû lÖ thanh niªn ®é tuæi ®¹i häc. ì New Zealand: trêng §¹i häc
New Zealand (1874), Aucland (1882), Wellington (1898) . . .Vµo 1987 New Zealand cã
62.000 sinh viªn, h¬n 50% n÷, tû lÖ ®é tuæi ®¹i häc h¬n 25%. ì Nam Phi sau khi ®îc
chuyÓn sang quy chÕ tô trÞ (1910) trêng ®¹i häc Cape Town ®îc thµnh lËp. N¨m 1873
ViÖn §¹i häc liªn bang Cape of Good Hoe ®îc thµnh lËp theo m« h×nh ViÖn §¹i häc London
vµ phÇn lín çc trêng ®¹i häc Nam Phi trë nªn thµnh viªn cña nã. Sau tuyÓn cö thµnh lËp
nhµ níc d©n téc Nam Phi 1948, qui chÕ ph©n biÖt chñng téc ®îc ¸p ®Æt (1951), sinh viªn
da ®en kh«ng ®îc häc ë trêng ®¹i häc ë Cape Town vµ nhiÒu trêng kh¸c. N¨m 1960 GD§H
Nam Phi cã tû lÖ ®é tuæi ®¹i häc chØ 5%. Nam Rhodesia ë miÒn Nam ch©u Phi theo quy
chÕ tù trÞ tõ n¨m 1924, ®Õn 1980 trë thµnh Céng hßa Zimbab~e, B¾c Rhodesia ®éc lËp
n¨ng 1964 vµ trë thµnh céng hßa Zambia. ë khu vùc nµy tï chi nh¸nh cña ViÖn §¹i häc
London ®· thµnh lËp ViÖn §¹i häc Rhodesia n¨m 1970. Vµo n¨m 1981 tû lÖ sinh viªn ®é
tuæi ®¹i häc ë ®©y chØ lµ 2%.
- Nhãm çc níc thuéc ®Þa kh«ng ph¶i da tr¾ng:
ë Ên Dé gi¸o dôc d©n téc cã 3 truyÒn thèng cña Hin ®u, PhËt gi¸o vµ Håi gi¸o. Vµo
thÕ kû 18 ngêi Anh khuyÕn khÝch v¨n hãa b¶n ®Þa, tuy nhiªn sau nhiÒu n¨m tranh luËn ng-
êi ¢n §é ñng hé nhµ níc x©y dùng çc trêng kiÓu ph¬ng T©y. Ngêi ¢n §é còng muèn häc ®¹i
häc víi hai môc tiªu nh trªn ®©y ®· nãi. Tõ ®ã chÝnh phñ ®« hé x©y dùng 3 trêng ®¹i häc
theo kiÓu viÖn ®¹i häc London t¹i Cancuta, Bom bay vµ Madras vµ hµng lo¹t trêng ®¹i häc
kh¸c g¾n kÕt víi chóng. Vµo thêi ®iÒm ®éc lËp n¨m 1947 An §é cã 19 viÖn ®¹i häc vµ
nhiÒu trêng g¾n kÕt, gÇn 200.000 sinh viªn. Vµo n¨m 1987 An §é cã 3,6 triÖu sinh viªn,
kho¶ng l/3 n÷, tû lÖ ®é tuæi ®¹i häc cì 8%. í Pakislan cho ®en n¨ng ®éc lËp ®· thµnh lËp
®îc 3 viÖn ®¹i häc t¹i Panjab (1882), Dacca (1921) vµ Sinh (1947) vµ nhiÒu trêng ®¹i häc
g¾n kÕt víi chóng, cã kho¶ng 100 ngh×n sinh viªn, hÇu hÕt lµ nam. Vµo n¨m 1937 khi
Mianma t¸ch khái Ên §é, ViÖn §¹i häc Rangoon (tríc ®ã lµ chi nh¸nh cña ViÖn §¹i häc
Cancuta) ®îc thµnh lËp. Tríc khi Sri Lanka ®éc lËp (1948) ViÖn §¹i häc Sri Lanka ®îc
thµnh lËp (1942). N¨ng 1987 Sri Lanka cã kho¶ng 20 ngh×n sinh viªn, mét nöa lµ n÷, tû lÖ
®é tuæi ®¹i häc cì 3%. ë Malay ViÖn §¹i häc Malay ®îc thµnh lËp n¨m 1949 cã chØ kho¶ng
700 sinh viªn, víi h¬n lo% n÷. Sau ngµy ®éc lËp cña Malaysia (1963) vµ Singapor (1965),
vµo n¨m 1981 hai níc nµy cã tû lÖ sinh viªn ®é tuæi ®¹i häc cì 5% vµ 8%.
ë Hång K«ng, ViÖn §¹i häc Hång K«ng ®îc thµnh lËp vµo n¨m 1911 vµ x©y dùng l¹i
vµo n¨m 1946 sau khi bÞ NhËt ph¸ hñy, ViÖn §¹i häc Trung Hoa ®îc thµnh lËp n¨m 1963.
Vµo n¨m 1987 Hång K«ng cã kho¶ng 16 ngh×n sinh viªn, 40% n÷, tû lÖ ®é tuæi ®¹i häc cì
10%.
ë ch©u Phi, chØ sau ThÕ chiÕn thø l Anh míi quan t©m ®Õn GD§H. Anh ®a ra
ChÝnh s¸ch gi¸o dôc ë ch©u Phi nhiÖt ®íi thuéc Anh (1925), sau ®ã n©ng tÊt c¶ çc trêng ë
Uganda, Su dan, Sierra Leone, Gold Coast, Nigeria lªn viÖn ®¹i häc. Sau khi Ghana (1957)
vµ çc thuéc ®Þa kh¸c ë ch©u Phi (1960) ®éc lËp, çc trêng ®¹i häc ë çc níc nµy ®îc n©ng
lªn thµnh viÖn ®¹i häc. Tuy nhiªn, mét ®iÒu kh«ng may lµ çc nhµ l·nh ®¹o chÝnh trÞ cña
çc
níc míi ®éc lËp kh«ng chÊp thuËn nhu cÇu tù chñ vµ tù do häc thuËt mµ can thiÖp mäi
mÆt vµo trêng ®¹i häc. N¨m 1981 tû lÖ sinh viªn ë ®é tuæi ®¹i häc cña Ghana vµ Sierra
Leone chØ l% vµ ë Nigena chØ 3%.
ë khu vùc ®îc gäi lµ Ên Dé phÝa t©y (West Indies, ë vïng biÓn Caribª) cã Trêng ®¹i
häc West Indies thµnh lËp 1949, ®µo t¹o vµ cÊp b»ng bªn ngoµi (extemal) cña ViÖn §¹i häc
Lon don cho 14 hßn ®¶o, víi 3 c¬ së t¹i Janlaica, Trinidad vµ Bahanlas. VÒ sau trêng ®¹i häc
nµy trë thµnh ®éc lËp, n¨m 1987 ®µo t¹o gÇn 8 ngh×n sinh viªn, mét nöa lµ n÷, tû lÖ ®é
tuæi ®¹i häc cì 5-6%.
- ë çc níc vèn lµ thuéc ®Þa cña Ph¸p, Hµ Lan
ë thÕ kû 17 vµ ®Çu thÕ kû 18 ngêi Ph¸p nãi chung kh«ng lËp trêng ®¹i häc ë thuéc
®Þa, ngoµi trêng ®¹o Laval ë QuÐbec (1635) vµ mét trêng cho ngêi Ph¸p da ®en t¹i
Angiers-(1879), ®îc xem lµ mét bé phËn g¾n víi Ph¸p vµ do ®ã nã lµ mét trêng ®¹i häc khu
vùc theo kiÓu Napoleon. Tõ n¨ng 1945 Ph¸p ®a ra ®êng lèi míi khi çc thuéc ®Þa kh¸c trë
thµnh mét phÇn cña ''mÉu quèc'' Ph¸p, mét sè trêng ®¹i häc ®îc thµnh lËp ë Ttïsia, Marocco
vµ Senegal.
Hµ Lan còng xuÊt khÈu GD§H rÊt muén. ë Ên §é phÝa ®«ng thuéc Hµ Lan
(Indonesia) kh«ng cã trêng ®¹i häc nµo ®îc thµnh lËp tríc ngµy ®éc lËp (1947). Vµo n¨m
1947 ViÖn §¹i häc lndonesia ë Jakarta ®îc thµnh lËp b»ng çch nhËp nhiÒu trêng ®¹i häc ®·
h×nh thµnh tríc ®ã.
- ë çc níc vèn lµ thuéc ®Þa cña T©y Ban Nha,
Bo §µo Nha T©y Ban Nha lµ quèc gia ®¹t uy thÕ thÕ giíi ®Çu tiªn ë ch©u ¢u, xuÊt
khÊu gi¸o dôc ra çc thuéc ®Þa ngay tõ ®Çu, nhng víi ý ®å chñ yÕu lµ lµng cho d©n b¶n
®Þa ®i theo ®¹o Thiªn chóa vµ tiÕp nhËn v¨n hãa ch©u ¢u. Sau khi chiÕm ch©u Mü ngêi
T©y Ban Nha thµnh lËp çc trêng ®¹i häc ë San to Domingo (Dominic) (1538), Lia (Peru)
Mexico City (1551), Bogota (Colombia) (1580) vµ çc trêng ®¹o ë kh¾p çc thuéc ®Þa cña
hä. Sau ®ã hµng lo¹t trêng ®¹i häc kh¸c ®îc thµnh lËp tõ Cordoba (Argentina) cho ®Õn
Pananla. ì Philippine, ViÖn §¹i häc Philippine ®îc thµnh lËp ë Manila (1629). Çc viÖn ®¹i
häc ®îc thµnh lËp theo m« h×nh vµ quy chÕ cña ViÖn §¹i häc Salanlanca (T©y Ban Nha).
ThÕ kû 19 lµ thÕ kû vµng cña GD§H ch©u Mü Latólh trªn çc thµnh phè réng lín d©n c
®«ng ®óc.
Bå §µo Nha còng kh«ng tÝch cùc trong viÖc triÓn khai gi¸o dôc ë thuéc ®Þa nh T©y
Ban Nha. Trêng ®¹i häc Brazil ®Çu tiªn ë Ria de Janeiro thµnh lËp vµo n¨ng 1920, mét thÕ
kû sau ngµy ®éc lËp. Çc trêng ®¹i häc Mü La tin sau ®éc lËp chñ yÕu dµnh cho thiÓu sè
ngêi ¢u
ë çc níc ®éc lËp trªn danh nghÜa
- í Trung ®«ng: Iran chÞu ¶nh hëng cña c¶ Nga vµ Anh, thµnh lËp çc trêng ®¹i häc
kiÓu ph¬ng T©y t¹i Tcheran (1934) vµ Tabriz (1947). Iraq vèn chèng Anh, chØ cã çc khoa
luËt, th¬ng m¹i, nghÖ thuËt. . .vµo n¨ng 1930 chø kh«ng cã viÖn ®¹i häc hoµn chØnh.
Afghanistan lËp viÖn ®¹i häc t¹i Kabul (1932), Jalababad (1963), trêng b¸ch nghÖ Kabul
(1968). Vµo r¨m 1981 tû lÖ sinh viªn ë ®é tuæi ®¹i häc ë Afganistan lµ 2%, Iran 5%, lraq
9%.
Thæ NHÜ Kú cã trêng ®¹i häc Koran tõ 1453 vµ trêng Kü thuËt hµng h¶i 1773. ChØ
sau khi vua bÞ lËt ®o vµ níc céng hßa ra ®êi vµo 1928 çc trêng ®¹i häc hiÖn ®¹i míi thËt
sù ®îc thµnh lËp, ký tù Lan l· ®îc sö dùng vµ phô n÷ ®îc nhËp häc. Vµo n¨ng 1980 tû lÖ
sinh viªn ®é tuæi ®¹i häc lµ 5%. Ai CËp t¸ch khái Thå NhÜ Kú 1830, b¾t ®Çu T©y ph ¬ng
hãa, nhng kh«ng cã trêng ®¹i häc hiÖn ®¹i nµo cho ®Õn khi thµnh lËp American University
n¨ng 1919. Theo ®ã, sau khi chÝnh thøc ®éc lËp ®èi víi Anh n¨m 1922, mét lo¹t viÖn ®¹i
häc ®îc thµnh lËp Vµo n¨m 1981 tû lÖ sinh viªn ®é tuæi ®¹i häc cña Thå Nh Kú lµ 15%. ë
')ria vµ Palestin ViÖn §¹i häc Syria ®îc thµnh lËp ®Çu tiªn ë Danlascus (1923), ViÖn §¹i
häc Hebrew t¹i Jerusalem 1925, Hebrew Institute Technology t¹i Technion n¨m 1912. Vµo
n¨m 1980 tû lÖ sinh viªn ®é tuæi ®¹i häc lµ 18%. ë quèc gia míi Israen cã 2 viÖn ®¹i häc khi
®éc lËp t¨ng lªn thµnh 4 viÖn ®¹i häc vµ 2 trêng ®¹i häc n¨m 1973. Vµo n¨ng 1980 tû lÖ
sinh viªn ®é tuæi ®¹i häc lµ 26%, nh møc ®é çc níc ph¸t triÓn.
-Th¸i Lan lµ níc ®éc lËp duy nhÊt ë §«ng nam ¸, nhng chÞu ¶nh hëng cña ph¬ng T©y.
Çc viÖn ®¹i häc theo m« h×nh Anh ®îc thµnh lËp: Chulalongkom (1917), ViÖn §¹i häc
Khoa häc ChÝnh trÞ vµ §¹o ®øc (1933), Kaesetsart (1943), ViÖn §¹i häc Y khoa (1943), tÊt
c¶ ë Bangkok. Vµo n¨m 1981 tû lÖ sinh viªn ®é tuæi ®¹i häc kho¶ng 20%.
- Trung Quèc lµ níc ®éc lËp, cã nÒn gi¸o dôc Nho gi¸o gÇn 3 thiªn niªn kû nhng còng
chÞu ¶nh hëng vÒ kinh tÕ vµ v¨n hãa cña ph¬ng T©y. HÖ thèng thi cö cña phong kiÕn
Trung Quèc bÞ hñy bá vµo n¨ng 1905, vµ cho ®en cuéc Çch m¹ng n¨m 191 l cã 3 viÖn ®¹i
häc vµ 38 trêng ®¹i häc kiÓu ph¬ng T©y ®îc thµnh lËp. Cho ®Õn ngµy thµnh lËp níc Céng
hßa Nh©n d©n Trung Hoa n¨ng 1949 cã 55 viÖn ®¹i häc, 79 trêng ®¹i häc chuyªn ngµnh vµ
81 trêng kü thuËt kh¸c, víi tong céng 130 ngh×n sinh viªn. Vµo thêi çch m¹ng v¨n hãa çc tr -
êng ®¹i häc bÞ ®ãng cöa, sau ®ã míi phôc håi l¹i, nhng vµo n¨m 1981 tû lÖ sinh viªn ®é tuæi
®¹i häc chØ cã l%. Tõ khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®çi míi vµ më cöa cuèi thËp niªn 1970 ®en
nay GD§H Trung Quèc ph¸t triÓn rÊt m¹nh.
NhËt B¶n: Tõ thêi Thiªn hoµng Minh TrÞ (1868) NhËt B¶n nhËp c¶ng m¹nh khoa häc
kü thuËt vµ gi¸o dôc ph¬ng T©y, çc trêng sanlurai cò ®îc thay thÕ b»ng çc trêng ®¹i häc
hoµng gia t¹i Tokyo (1886), Kyoto (1897), Fukuoka (1903), Saporo (1903), Nagoya (1939).
Sau ®ã hµng lo¹t trêng ®¹i häc kh¸c ®îc thµnh lËp. Çc viÖn ®¹i häc NhËt B¶n chñ yÕu
theo m« h×nh §øc, phèi hîp nghiªn cøu víi gi¶ng d¹y, tuy nhiªn çc m« h×nh níc ngoµi nhËp
khÈu vµo NhËt B¶n ®Òu ®îc thay ®æi thÝch øng. Vµo n¨m 1985 NhËt B¶n cã tû lÖ sinh
viªn ®é tuæi ®¹i häc 30%, lµ mét trong nh÷ng níc ®Çu tiªn thùc hiÖn GD§H ®¹i chóng, vµ
còng nhê vËy viÖc ph¸t triÓn ®Êt níc hÕt søc thµnh c«ng. HiÖn nay hÖ thèng gi¸o dôc,
c«ng nghÖ, qu¶n lý cña NhËt B¶n ®ang c¶i biÕn cho phï hîp víi mét x· héi hËu c«ng
nghiÖp.
2. HIÖN TR¹NG CñA GI¸O §VC §¹I HäC THE GIíL
ë phÇn nµy chØ giíi thiÖu çc nÒn GD§H cña mét sè níc cô thÓ mµ sù ph¸t triÓn
GD§H cña chóng cã ¶nh hëng quan träng ®Õn thÕ giíi hiÖn ®¹i còng nh cã t¸c ®éng m¹nh
mÏ ®Õn GD§H ViÖt Nam. §ã lµ çc rÒn GD§H cña Hoa Kú, V¬ng quèc Anh, Céng hßa
Ph¸p, Céng hßa Liªn bang §øc, Liªn bang Nga vµ Céng hßa Nh©n d©n Trung hoa.
2.l. HîP CHñNG QUçC HOA Kú
Çc sè liÖu c¬ b¶n
DiÖn tÝch: 9,6629,047km2; D©n sè: 280.562.490 (2002)
GDP: Capita: 33.000 Só (1999)
Kh¸i qu¸t
Hoa Kú lµ níc cã mét hÖ thèng GD§H ®å sé. Theo sè liÖu thèng kª n¨m 1997- 1998,
Hoa Kú cã 4.064 trêng ®¹i häc vµ cao ®¼ng, h¬n 14 triÖu sinh viªn 3). vµo n¨ng 1999,
66%d©n sè Hoa Kú cã mét møc ®é häc vÊn sau trung häc nµo ®ã 4). HiÖn nay cÊu tróc ®é
tuæi cña sinh viªn ®¹i häc Hoa Kú thay ®æi nhiÒu so víi tríc ®©y: sè sinh viªn ''truyÒn
thèng'' díi '25 tuæi phô thuéc bè mÑ vÒ tµi chÝnh, sèng néi tró, häc toµn thêi gian chiÕm
chØ díi 25%. ë nhiÒu trêng ®¹i häc h¬n mét nöa sÜ sè sinh viªn lµ võa häc võa lµm vµ chØ
häc b¸n thêi gian.
HÖ thèng GD§H Hoa Kú rÊt ®a d¹ng, phi tËp trung ho¸. Trong tæng sè trêng ®¹i häc
vµ cao ®¼ng Hoa Kú sè trêng c«ng chØ chiÕm 42%, nhng sÜ sè sinh viªn häc çc trêng
c«ng lµ 79%, v× çc trêng t thêng cã quy m« sinh viªn nhá.
ChÝnh phñ Liªn bang Hoa Kú kh«ng cã mét bé gi¸o dôc quèc gia tËp trung kiªu nh ë
nhiÒu níc kh¸c, tr¸ch nhiÖm chÝnh qu¶n lý hÖ thèng GD§H Hoa Kú kh«ng thuéc Bé Gi¸o
dôc Hoa Kú mµ chñ yÕu thuéc çc chÝnh phñ cña 50 bang.
ChÝnh phñ bang cÊp giÊy phÐp më trêng ®¹i häc nhng kh«ng qu¶n lý chÊt lîng,
kiÕm ®Þnh c«ng nhËn chÊt lîng lµ mét ho¹t ®éng tù nguyÖn, phi nhµ níc, do çc tæ chøc
phi lîi nhuËn ®¶m nhiÖm.
GD§H Hoa Kú ®îc ®Çu t 197 tû US$, tøc 3% GDP vµo n¨m 2000. Kho¶ng 70% sinh
viªn ®¹i häc ®îc nhËn mét lo¹i hç trî tµi chÝnh nµo ®ã: vµo n¨m häc 1999-2000 sinh viªn ®¹i
häc ®îc hç trî tµi chÝnh 68 tû US$. PhÇn lín sinh viªn ph¶i lµm viÖc mét phÇn thêi gian ®Ó
trang tr¶i chi phÝ häc tËp 5).
C¬ cÊu hÖ thèng V¨n b»ng 3),9)
H×nh l biÓu diÔn c¬ cÊu hÖ thèng GD§H Hoa Kú 3). çc chøng nhËn häc tËp thÊp ë
cÊp ®¹i häc cã chøng nhËn Assosiate øng víi thêi lîng häc tËp cì 2 n¨m sau trung häc phæ
th«ng, thêng ®îc cËp ë çc hÖ thèng ®¹i häc hai n¨ng, çc diploma vµ certi.)'lcate nghÒ
nghiÖp. V¨n b»ng ®¹i häc (degree)) ®Çu tiªn lµ b»ng bachelor, thêi gian häc trung b×nh ®Ò
®¹t b»ng nµy lµ 4 n¨ng sau phæ th«ng trung häc. Ch¬ng tr×nh ®µo t¹o ®Ó cap b»ng
bachelor thêng ph©n chia râ rÖt thµnh hai phÇn néi dung: phÇn gi¸o dôc ®¹i c¬ng (general
edllcation) bao gåm çc m«n häc chung ®Ò gióp sinh viªn më réng tÇm nh×n vµ cã nh÷ng kü
n¨ng häc tËp c¬ b¶n, kh«ng nhÊt thiÕt liªn quan ®Õn nghÒ nghiÖp, chiÕm kho¶ng 30-40%
thêi lîng, vµ phÇn gi¸o dôc chuyªn nghiÖp (professional education) lµ nh÷ng hiÓu biÕt liªn
quan ®Õn nghÒ nghiÖp t¬ng lai 8). ë cÊp ®¹i häc (undergraduate) hiÕu biÕt vÒ nghÒ
nghiÖp thêng ®îc thiÕt kÕ theo diÖn réng. Nèi tiÕp trªn b»ng bachelor cã hai nh¸nh. Nh¸nh
hµn l©n cã ch¬ng tr×nh cao häc thêng lµ hai n¨ng dÉn ®Õn b»ng master (M.A., M.S), sau
®ã lµ b»ng doctor, phÇn lín lµ Doctor of Philosophy (Ph. D.), ®èi víi ngµnh gi¸o dùc cã c¶
lo¹i Doctor ~ degree dïng ®Ò chi v¨n b»ng ë cÊp ®¹i häc trë lªn, do ®ã b»ng bachelor thêng
®îc xem lµ ./r¸t degree, cßn çc v¨n b¶n chøng nhËn häc tËp díi ®ã kh«ng gäi lµ degree mµ
thêng gäi chung lµ awards of Education (Ed. D.). B»ng doctor lµ v¨n b»ng hµn l©m cao
nhÊt ë Hoa Kú, thêi lîng ®Ó hoµn thµnh tïy theo ngµnh ®µo t¹o, nhng thêng lµ 5-9 n¨ng sau
bachelor. Nh¸nh chuyªn nghiÖp cã v¨n b»ng chuyªn nghiÖp ®Çu tiªn (/1rst-professional
degree) ®îc cap sau thêi gian häc s©u vÒ nghÒ nghiÖp, víi ®ßi hái sinh viªn ph¶i cã mét
b»ng bachelor tríc ®ã. B»ng nµy lµ ®iÒu kiÖn cÇn ®e ®îc cÊp çc ch¨m chØ hµnh nghÒ.
VÝ dô vÒ çc ngµnh theo hÖ thèng nµy lµ y, nha, dîc, thó y, luËt, kinh doanh. . . §«i khi
danh hiÖu ngêi ®¹t çc b»ng nµy còng ®îc gäi lµ doctor (Doctor of Medicirle M.D., Doctor
of Lai (L.L.D) nhng lµ lo¹i doctor thùc hµnh chø kh«ng ph¶i lµ lo¹i doctor nghiªn cøu nh
Ph.D. Sau çc v¨n b»ng cao nhÊt cña hai nh¸nh cã thÓ cã çc ch¬ng tr×nh häc tËp vµ nghiªn
cøu sau tiÕn sÜ (postdoctoral) ®èi víi nh¸nh hµn l©n hoÆc çc ch¬ng tr×nh néi tró (®èi víi
ngµnh y) hoÆc phô t¸ (®èi víi ngµnh luËt), nhng kh«ng dÉn ®Õn v¨n b»ng cao h¬n.
Çc lo¹i trêng sau trung häc
Sau trung häc (postsecondary) ®îc quan niÖm lµ mäi lo¹i gi¸o dôc sau khi cã b»ng tèt
nghiÖp trung häc phæ th«ng hoÆc t¬ng ®¬ng.
1–4
Häc tËp vµ nghiªn Thùc tËp néi tró (3 n¨m) ®èi víi ngµnh y
n¨m
cøu sau tiÕn sÜ Thùc tËp phô t¸ ®èi víi ngµnh luËt
hoÆc
h¬n
1 – 4 n¨m Çc trêng chuyªn nghiÖp
sau Master Häc tËp vµ nghiªn cøu tiÕn sÜ Y luËt, ThÇn häc, Doanh
4 n¨m sau (ph.D., Ed.D) nghiÖp
Bachelor Dotor of Medicin (M.D)
Dotor of Law (L.L..D)
2 n¨m sau Häc tËp vµ nghiªn cøu cao häc Dotor of Divinty (D.D)
Bachelor (M.A.M.S) Master of Business
Administration(M.B.A)
4 n¨m sau Häc tËp ®¹i häc dÉn ®Õn b»ng Bachelor (B.A, B.S)
THPT
2 n¨m sau Associate of Art Chøng chØ trêng kü

THPT (A.A) thuËt chuyªn
nghiÖp
C¬ cÊu hÖ thèng gi¸o dôc sau trung häc Hoa Kú

- Çc trêng nghÒ sau trung häc lµ çc trêng ®µo t¹o çc khãa ng¾n h¹n vÒ çc nghÒ
x¸c ®Þnh ë møc thÊp h¬n v¨n b»ng. Çc khãa nµy ®îc cÊp chøng chØ(certificate) hoÆc
diploma.
- §¹i häc hai n¨m (two-year colleges) lµ thuËt ng÷ ph©n lo¹i ®Ò gäi chung çc trêng
cao ®¼ng (junior) hoÆc cao ®¼ng céng déng (community college), ®ã lµ çc trêng cung
cÊp çc ch¬ng tr×nh häc nghÒ sau trung häc hoÆc çc ch¬ng tr×nh chuyÓn tiÕp (transfer)
cÊp çc lo¹i associate degree ®e cã thÓ häc tiÕp ë çc trêng ®¹i häc bèn n¨m kh¸c. Çc trêng
cao ®¼ng thêng lµ t, cßn cao ®¼ng céng ®ång lµ trêng c«ng cña bang, g¾n chÆt víi ®Þa
ph¬ng, phôc vô nhu cÇu nh©n lùc vµ d©n trÝ cña ®Þa ph¬ng vµ u tiªn ngêi ®Þa ph¬ng ®èi
víi viÖc tr¶ häc phÝ. Lo¹i trêng nµy kh«ng chó ý nhiÒu ®Õn nghiªn cøu.
- §¹i häc bèn n¨m (four-year colleges) lµ thuËt ng÷ ph©n lo¹i ®Ó gäi chung çc trêng ë
bËc sau trung häc cã ®µo t¹o b»ng bachelor trõ lªn. Cã rÊt nhiÒu lo¹i trêng trong nhãm nµy:
1) çc trêng tång hîp (®îc gäi lµ comprehensive hoÆc /1beral art college) thêng ®µo t¹o cÊp
b»ng bachelor, master hoÆc çc b»ng chuyªn nghiÖp ®Çu tiªn, nhng thêng kh«ng cÊp Ph.D.
2) çc viÖn ®¹i häc (universitv) thêng cung cÊp çc ch¬ng tr×nh ®µo t¹o dÉn ®Õn v¨n b»ng
tõ bachelor cho ®en Ph. D. cña nhiÒu ngµnh ®µo t¹o, mét sè viÖn
®¹i häc ®îc xÑp vµo lo¹i nghiªn cøu (research) tËp trung chñ yÕu vµo nghiªn cøu vµ ®µo t¹o
Ph.D. 3) çc trêng chuyªn m«n hãa hÑp (specialized institution) thêng cung cÊp çc ch¬ng
tr×nh chØ gåm mét ngµnh hoÆc mét sè ngµnh ®µo t¹o gÇn nhau.
Ngoµi hai nhãm trêng nªu trªn cßn cã çc trêng kh«ng truyÒn thèng ®Ó t¨ng c¬ héi häc
tËp cho nhiÒu ngêi: çc trêng thµnh thô, tõ xa..
vai trß cña liªn bang ®èi víi GD§H
Bé Gi¸o Dôc Hoa Kú (U.S. Department of Education) cã vai trß ®iÒu chØnh hÖ thèng
gi¸o dôc th«ng qua mét sè biÖn ph¸p: l) chÞu tr¸ch nhiÖm sö dông çc ng©n quü liªn bang
cÊp cho çc trêng ®¹i häc th«ng qua çc hîp ®ång hoÆc çc trî cÊp cho sinh viªn häc ë çc tr-
êng ®ã; 2) ¸p dông çc luËt cña Liªn bang liªn quan ®Õn GD§H; 3) theo dâi çc ch ¬ng tr×nh
thiÕt kÕ ®Ó khuyÕn khÝch viÖc ph¸t triÓn ch¬ng tr×nh gi¸o dôc ®Æc biÖt, ch¼ng h¹n ch-
¬ng tr×nh ®µo t¹o ngo¹i ng÷; 4) theo dâi çc ch¬ng tr×nh ®Æc biÖt thiÕt ke ®Ó t¨ng c¬ héi
GD§H cho ngêi khuyÕt tËt; 5) qu¶n lý ng©n quü liªn bang dïng cho nghiªn cøu trong nhiÒu
lÜnh vùc: søc khoÐ, khoa häc, quan hÖ quèc tÕ, kh«ng gian, m«i trêng.
Vai trß cña çc bang ®èi víi GD§H
PhÇn lín çc trêng ®¹i häc do bang thµnh lËp (trêng c«ng) hoÆc nhËn giÊy phÐp cña
bang (trêng t). Çc bé gi¸o dôc bang, héi ®ång gi¸o dôc bang... chia sÎ tr¸ch nhiÖm ®èi víi çc
trêng ®¹i häc c«ng. Çc trêng t cã héi ®ång qu¶n trÞ nhng ph¶i tu©n theo çc luËt qu¶n lý çc
tæ chøc kh«ng lîi nhuËn vµ cã lîi nhËn. Çc tå chøc phi nhµ níc tiÕn hµnh viÖc kiÓm ®Þnh
c«ng nhËn. CÇn lu ý lµ viÖc bang cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng kh«ng cã nghÜa lµ ®îc kiÓm
®Þnh c«ng nhËn.
Qu¸ tr×nh kiÓm ®Þnh c«ng nhËn
KiÓm ®Þnh c«ng nhËn (accreditatiorl) lµ cung cÊp mét sù c«ng nhËn ®èi víi mét tr-
êng ®¹i häc, mét viÖn ®¹i häc hoÆc mét ngµnh häc ®¹t nh÷ng tiªu chuÈn vµ chÊt lîng ®· ®-
îc qui ®Þnh Qui tr×nh ®ã ®a ra mét sù ph¸n xÐt nghÒ nghiÖp liªn quan ®Õn chÊt lîng cña
çc trêng ®¹i häc vµ çc ngµnh häc, ®ång thêi còng cæ vò sù ph¸t triÓn tiÕp tôc.
Çc chÝnh phñ cña çc bang thêng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ çc vÊn ®Ò gi¸o dôc ë cÊp
tiÓu häc vµ trunghäc. Mçi bang x¸c ®Þnh nh÷ng ®iÒu mong ®îi vµ nh÷ng c¬ së cho qu¸
tr×nh kiÓm ®Þnh c«ng nhËn. Tuy nhiªn, ®èi víi GD§H, çc tiªu chuÈn thêng ®îc ®iÒu phèi
vµ ®îc ®¸nh gi¸ bíi çc c¬ quan kiÓm ®Þnh c«ng nhËn phi nhµ níc, qui chÕ vµ quyÒn lùc
cña chóng ®îc qui ®Þnh b¾t nguån tõ çc thµnh viªn cña chóng.
KiÓm ®Þnh c«ng nhËn thêng bao gåm çc bíc sau ®©y:
- ThiÕt lËp çc tiªu chÝ (do mét C¬ quan KiÓm ®Þnh c«ng nhËn thùc hiÖn).
- Mét ®éng t¸c tù ®¸nh gi¸ cña nhµ trêng dùa vµo çc tiªu chÝ ®· cã, kÕt qu¶ lµ mét
b¸n ço tù ®¸nh gi¸ ®îc göi lªn Héi.
- Mét cuéc ®¸nh gi¸ t¹i chç bëi mét ®oµn gåm çc nhµ gi¸o dôc tõ bªn ngoµi ®îc C¬
quan KiÓm ®Þnh c«ng nhËn lùa chän.
- ViÖc c«ng bè kÕt luËn r»ng nhµ trêng hoÆc ngµnh häc ®¸p øng çc tiªu chuÈn ®·
®Ò ra.
- ViÖc ®¸nh gi¸ l¹i çc ngµnh häc sau t×m chu kú 5-7 n¨m.
Mét môc tiªu quan träng cña viÖc kiÓm ®Þnh c«ng nhËn lµ gióp cho sinh viªn cã thÓ
chuyÓn tiÕp tõ mét trêng ®· ®îc kiÓm ®Þnh c«ng nhËn sang mét trêng kh¸c. Tµi trî tõ nhµ
níc vµ tõ çc nguån t nh©n thêng chØ cung cÊp cho nh÷ng sinh viªn nhËp häc ë çc trêng ®·
®îc kiÓm ®Þnh c«ng nhËn.
Héi çc Trëng phßng ®µo t¹o vµ Çn bé tuyÕn sinh Hoa kú cã c«ng bè mét tµi liÖu vÒ
''chuyÓn tiÕp tÝn chØ cña çc trêng ®¹i häc ®· ®îc c«ng nhËn'' cung cÊp mét ph¸c th¶o cña
çc bang vÒ chÝnh s¸ch cung cÊp çc tÝn chØ m«n häc cho çc sinh viªn chuyÒn tiÕp gi÷a
çc trêng trong bang.
Vµo 1984, Héi ®ång KiÓm ®Þnh c«ng nhËn sau trung häc (nay lµ Héi ®ång KiÒm
®Þnh c«ng nhËn Gi¸o dôc ®¹i häc - Council for Higher Education Accreditatiorl - CHEA)
®· c«ng nhËn 11 tæ chøc kiÓm ®Þnh c«ng nhËn, çc tæ chøc nµy bao gåm hÇu hÕt çc tr-
êng ®¹i häc vµ viÖn ®¹i häc truyÒn thèng. §ã lµ: Héi çc trêng ®¹i häc miÒn Trung Hoa kú,
Héi çc trêng ®¹i häc Neo England, Héi çc trêng ®¹i häc Trung B¾c Hoa kú, Héi çc trêng
®¹i häc §«ng B¾c Hoa kú, Héi çc trêng ®¹i häc phÝa nan Hoa kú, Héi çc trêng ®¹i häc
phÝa t©y Hoa kú, Héi çc trêng kinh th¸nh Hoa kú, Héi çc trêng ®¹i häc ®éc lËp, Héi çc tr-
êng thÇn häc, Héi quèc gia çc trêng kü thuËt vµ th¬ng m¹i, vµ Héi ®ång nghiªn cøu quèc
néi.
- §éi ngò gi¸o chøc
Ph.D. thêng lµ ®ßi hái ®Çu tiªn ®Ó lµm gi¸o chøc ë çc trêng ®¹i häc cã uy tÝn. Tr-
êng hîp ®Æc biÖt thêng dµnh cho çc nghÖ sÜ vµ nh÷ng ç nh©n ®Æc biÖt tõ çc nghÒ
nghiÖp ®Æc biÖt. §èi víi mét sè trêng, ®Æc biÖt lµ cao ®¼ng céng ®ång, b»ng Th¹c sÜ cã
thÓ ®îc chÊp nhËn.
ViÖc bæ nhiÖm, ký l¹i (hoÆc kh«ng ký l¹i) hîp ®ång, n©ng bËc gi¸o chøc thêng dùa
trªn c¬ së ®Ò nghÞ cña çc thµnh viªn c¬ h÷u. Çc quyÕt ®Þnh ®ã thêng ®îc xem xÐt l¹i bëi
mét tiÓu ban gi¸o chøc cña trêng vµ sau ®ã duyÖt l¹i bëi mét ban cña viÖn ®¹i häc, vµ sau
cïng ®îc chuyÓn ®Õn quan chøc ®iÒu hµnh thÝch hîp. ViÖc phª duyÖt cuèi cøng çc
quyÕt ®Þnh ®ã lµ kh¸c nhau tuú theo lo¹i trêng, quy m« vµ truyÒn thèng cña trêng. NhiÒu
trêng ®ßi hái sù phª duyÖt cña cÊp hiÖu trëng cña trêng t¬ng Ýmg. Çc trêng kh¸c ®ßi hái
çc quyÕt ®Þnh nh vËy ph¶i ®îc viÖc tr¬ng chuyÒn lªn ®Ó héi ®ång qu¶n trÞ th«ng qua.
Chøc danh ®Çu tiªn ®îc phong ë thêi kiÒm bå nhiÖm dùa trªn c¬ së tr×nh ®é, kinh nghiÖm,
thµnh tÝch gi¶ng d¹y, nghiªn cøu vµ çc c«ng tr×nh c«ng bè. Çc thµnh viªn gi¸o chøc thêng
®îc ®¸nh gi¸ dùa vµo viÖc hoµn thµnh c«ng viÖc, v¨n b»ng vµ thêi gian lµm viÖc cña hä ë
trêng. Nãi chung tõng ç nh©n gi¸o chøc ®îc xem xÐt l¹i hµng n¨ng bëi khoa bå nhiÖm hä
®Ò ®iÒu chØnh l¬ng, vµ sau 3 hoÆc 5 n¨m ®Ó ®a vµo ng¹ch c¬ h÷u. ViÖc xem xÐt hµng
n¨ng dùa trªn thµnh tÝch vÒ gi¶ng d¹y, nghiªn cøu, phôc vô; çc tiªu chuÈn cô thÓ tuú theo sø
m¹ng môc tiªu cña trêng. Danh hiÖu thêng dïng nh¹t cña gi¸o chøc lµ gi¶ng viªn (instructor),
trî lý gi¸o s
(assistant professor), phã gi¸o s (associate professor), gi¸o s (professor) vµ gi¸o s danh dù
(professor emeritus). Lecturer, ajunct professor vµ professor emeritus kh«ng ph¶i lµ çc chøc
danh theo ng¹ch v× ®ã thêng kh«ng ph¶i lµ ®ßi hái ®Ó lßng bËc.
Th«ng thêng tÊt c¶ gi¸o chøc ®îc ®¸nh gi¸ hµng n¨m bëi sinh viªn, ®ång nghiÖp vµ
giíi qu¶n lý. Tuú theo sù nhan m¹nh u tiªn cña nhµ trêng, viÖc ®¸nh gi¸ thêng tiÕn hµnh theo
çc mÆt gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu, phôc vô nhµ trêng, ®ãng gãp cho céng ®ång ®Þa ph¬ng
hoÆc ®¹t níc. Qui tr×nh ®¸nh gi¸ tuú theo tõng trêng quy ®Þnh. ViÖc ®¸nh gi¸ gi¶ng d¹y th-
êng dùa trªn mét bé c©u hái pháng vÊn ®îc ph¸t cho sinh viªn tham dù m«n häc. Mét sè trêng
cßn dïng ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ cña ®ång nghiÖp. §¸nh gi¸ cña ®ång nghiÖp thêng vÒ ho¹t
®éng chuyªn m«n cña gi¸o chøc trong n¨ng tríc ®ã, ®ãng gãp l©u dµi cña hä, quan s¸t viÖc
gi¶ng d¹y vµ nh÷ng hy väng ®ãng gãp cña hä trong t¬ng lai.
ViÖc ®¸nh gi¸ gi¸o chøc thêng lµ mét bé phËn cña çc c«ng viÖc sau ®©y: t¨ng l¬ng,
ký l¹i hîp ®ång, n©ng bËc, c«ng nhËn c¬ h÷u, phong çc danh hiÖu vinh dù cña trêng cö
vµo çc uû ban chØ ®¹o x¸c ®Þnh. ë mét sè trêng ®¹i häc lín kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ m«n häc cña
sinh viªn ®îc c«ng bè vµ th«ng b¸o trªn b¸o chÝ hoÆc ë hiÖu s¸ch cña nhµ trêng
Sinh viªn.
Nh ®· nãi trªn ®©y, GD§H Hoa Kú ngµy nay tiÕp nhËn mét tû sè rÊt lín sinh viªn so
víi nöa thÕ kû tríc ®©y. §ã lµ mét sù ph¸t triÓn cã qu¸ tr×nh.
Sau thÕ chiÕn thø II, Quèc héi Hoa Kú th«ng qua ®¹o luËt G.I. Bill víi néi dung cung cÊp
c¬ héi häc ®¹i häc cho çc cùu chiÕn binh trë vÒ vµ më cöa cho çc luËt tiÕp theo nh»m
cung cÊp hç trî tµi chÝnh cho bÊt kú sinh viªn cã kh¶ n¨ng nµo muèn cã b»ng ®¹i häc. Cho
kh«ng, cho vay vµ çc hç trî tµi chÝnh kh¸c ®îc cung cÊp bíi çc nhµ níc liªn bang vµ çc
nhµ níc bang, cña b¶n th©n çc trêng ®¹i häc vµ nhiÒu c¬ quan ®éc lËp kh¸c. PhÇn lín sinh
viªn Hoa Kú vµo trêng ®¹i häc ®Òu xin mét hç trî tµi chÝnh nµo ®ã díi d¹ng cho kh«ng, cho
vay vµ çc c¬ héi lµm viÖc. Vµo n¨m 2000 h¬n 68 tû $ cña quü liªn bang ®îc ph©n phèi ®Ó
hç trî cho sinh viªn ®¹i häc 3), çc tµi trî ®îc bæ sung tõ b¶n th©n çc trêng ®¹i häc, çc ng©n
quü ®éc lËp, çc nhµ níc bang vµ nhiÒu nguån kh¸c.
V× sè lîng nhËp häc gia t¨ng, tû lÖ ph©n bè theo d©n sè cña sinh viªn ®¹i häc còng
thay ®æi rÊt nhiÒu. Trong sÜ sè sinh viªn hiÖn nay cã sinh viªn tõ çc gia ®×nh khã kh¨n vÒ
kinh tÕ lÉn tõ çc gia ®×nh giµu cã, nam sinh viªn vµ n÷ sinh viªn (tû lÖ n÷ sinh viªn ®· v ît
qu¸ nam sinh viªn, chiÕm 56%), tû lÖ sinh viªn çc d©n téc thiÓu sè Hoa Kú ®· t¨ng nhiÒu
(27% cña tæng sè sinh viªn) tuy cha t¬ng øng víi tû lÖ cña hä trong d©n sè. Sè lîng sinh viªn
níc ngoµi häc ë Hoa Kú vµo n¨m 2000 lµ h¬n nöa triÖu vµ ®ang tiÕp tôc t¨ng lªn.
Sinh viªn cÊp ®¹i häc ë ®é tuæi truyÒn thèng (tõ 18 ®Õn 22 tuæi) vµo n¨ng 1977
chiÕm 42% toµn bé sinh viªn sau trung häc, nay ®· gi¶m xuèng cßn cì 25%, do nhiÒu
nguyªn nh©n. NhiÒu sinh viªn sau khi häc hÕt trung häc phæ th«ng kh«ng vµo ngay trêng
®¹i häc mµ chê ®îi vµ ®i lµm mét thêi gian; mét sè sinh viªn kh¸c ®· nghØ häc mét thêi gian
®Ó th©n gia ®éi ngò lao ®éng vµ cã thÓ quay l¹i ®Ó hoµn tat v¨n b»ng khi hä lín tuæi h¬n.
NhiÒu sinh viªn chØ häc b¸n thêi gian, kÐo dµi thêi h¹n ®¹t v¨n b»ng. Cã thÓ yÕu tè quan
träng nhÊt lµ viÖc t¨ng sè lîng nh÷ng ngêi lín tuæi quay trë l¹i trêng ®¹i häc. HiÖn nay sè l-
îng sinh viªn lín tuæi chiÕm 41% tæng sè sinh viªn ®¹i häc. Tuæi trung b×nh cña sinh viªn
®¹i häc Hoa Kú hiÖn ray trªn 30. Sinh viªn ®¹i häc ®iÓn h×nh hiÖn nay cã thÓ ®¹i diÖn cho
mäi thµnh phÇn kinh tÕ v¨n ho¸ vµ mäi nhãm tuæi, tõ nh÷ng thanh niªn trÎ ®Õn nh÷ng ngêi
giµ, tuy vËy çc nhãm d©n téc thiÓu sè vµ çc gia ®×nh kinh tÕ thiÕu thèn vÉn cha chiÕm
tû lÖ t¬ng øng
VÒ sinh viªn níc ngoµi
Vµo n¨m häc 1999-2000 cã 514.723 sinh viªn níc ngoan theo häc ë Hoa Kú. Sinh viªn níc
ngoµi ®en tï 196 níc vµ l·nh thè trªn toµn thÕ giíi. PhÇn lín sinh viªn du häc ®Õn tõ NhËt
B¶n, Trung Quèc, Hµn Qu¸c, An §é, §µi Loan vµ Canada. Kho¶ng 67% nguån tµi chÝnh cho
sinh viªn níc ngoµi lµ tõ ç nh©n vµ gia ®×nh. 75% sinh viªn níc ngoµi nhËn nguån tµi
chÝnh chñ yÕu tõ ngoµi Hoa Kú, trong ®ã chØnh phñ çc níc cÊp tµi chÝnh cho kho¶ng
4,5% tæng sè sinh viªn níc ngoµi. Çc trêng ®¹i häc Hoa Kú mµ nguån tµi chÝnh phÇn lín tõ
trong níc ®· hç trî cho 18,9% sinh viªn níc ngoµi. Nhµ níc Hoa Kú tµi trî chØ 0,6%.
Gi¸ ph¶i chi tr¶ cho gi¸o dôc ®¹i häc hiÖn nay Hoa Kú
Trong n¨m häc 2000-2001 çc møc häc phÝ trung b×nh hµng n¨m cña cÊp ®¹i häc ë
Hoa Kú nh sau:
Çc trêng cao ®¼ng céng ®ång c«ng: l.705 $
- Çc trêng ®¹i häc c«ng (4 n¨m, cã cÊp b»ng cö nh©n) 3.510 $
- Çc trêng ®¹i häc t (4 n¨m, cã cÊp b»ng cö nh©n) 16.332 $
Thªm vµo häc phÝ, hµng n¨m sinh viªn ph¶i chi trung b×nh cì 675$ ®Ó mua s¸ch vë
vµ çc vËt dông kh¸c; nh÷ng sinh viªn sèng ë çc häc x¸ phñ tr¶ cì 6.209$ tiÒn phßng vµ tiÒn
¨n ë çc trêng tu vµ cì 4.960$ ë çc trêng c«ng. 70% sinh viªn toµn thêi gian cÊp ®¹i häc vµo
çc trêng ®¹i häc bèn n¨m víi møc häc phÝ ph¶i tr¶ hµng n¨m (tríc khi nhËn tµi trî cho sinh
viªn) Ýt h¬n 8.000 $, vµ h¬n mét nöa sè sinh viªn vµo çc tr¬ng v¬i møc häc phÝ Ýt h¬n
4.000$ 5)' chØ kho¶ng 6% Sinh Viªn cÊp ®¹i häc vµo çc trêng ®¹i häc víi møc häc phÝ
20.000$ hoÆc h¬n.
Sinh viªn giái cã thÓ chän tõ mét phæ rÊt réng çc trêng ®¹o häc c«ng vµ t víi gi¸ häc
kh¸c nhau rÊt nhiÒu. Gi¸ cña GD§H ë Hoa Kú t¨ng rÊt nhiÒu trong thËp niªn võa qua, nh ng
sinh viªn còng cã nhiÒu c¬ héi h¬n ®Ó t×m kiÕm çc nguån tµi trî. H¬n 68 tû $ ® îc dµnh
®Ó tµi trî cho sinh viªn, trong ®ã tiÒn vay lai suýt th¹p chiÕm gÇn 60%, phÇn cßn l¹i lµ häc
bæng cho kh«ng. Cì 70% sinh viªn toµn thêi gian ®îc nh¹n mät lo¹i tal trî nµo ®o, kho¶n nµy
trang tr¶i ®îc cì 40% tong gi¸ ph¶i chi tr¶. ë çc trêng t Phi lîi nhuËn tµi trî trung b×nh cho
sinh viªn lµ 9.460$ mét n¨m. Kho¶ng 3/4 tæng sè sinh viªn toµn thêi gian chi tr¶ Ýt h¬n
10.000$ mét n¨m cho mäi thø: häc phÝ, nhµ ë, tiÒn ¨n, s¸ch vë vµ çc chi phÝ sinh ho¹t kh¸c.
Kho¶ng l/3 tæng sè sinh viªn chi tr¶ Ýt h¬n 5.000$ mét n¨m 5).
V¦¥NG QUèC ANH

DiÖn tÝch: 244.110 km2, D©n sè: 59.778.002 (2002)
GDP/CAPITA ~ 18.600 US$ (1996) l
HÖ thèng trêng ®¹i häc
Tríc ®©y hÖ thèng GD§H Anh bao gåm hai lo¹i trêng, viÖn ®¹i häc (university) vµ tr-
êng b¸ch nghÖ (polytechnic) víi çc quy ®Þnh vÒ møc ®é tù chñ kh¸c nhau, ch¼ng h¹n çc
polytechnic kh«ng ®îc tù cÊp v¨n b»ng. Sau §¹o luËt vÒ Further vµ Higher Education n¨m
1992 çc trêng b¸ch nghÖ ®Òu ®îc n©ng lªn thµnh viÖn ®¹i häc nªn hiÖn nay chØ cßn mét
lo¹i h×nh trêng víi møc ®é tù chñ t¬ng ®¬ng nhau, ®Æc biÖt lµ mäi trêng ®Òu cã quyÒn tù
cÊp v¨n b»ng.
HÇu hÕt çc trêng ®¹i häc Anh quèc lµ c«ng lËp. Tuy vËy, theo luËt, çc viÖn ®¹i häc
cã quyÒn tù chñ trong viÖc quyÕt ®Þnh çc ch¬ng tr×nh ®µo t¹o, tuyÓn sinh viªn vµ bæ
nhiÖm gi¸o chøc. HÖ thèng GD§H Anh quèc ®îc ph©n chia thµnh mêi lo¹i sau ®©y: l) çc
viÖn ®¹i häc Oxford vµ Canlbridge bao gåm rÊt nhiÒu colleges cho c¶ nang vµ n÷ sinh,
colleges cho riªng n÷ sinh vµ çc trêng sau ®¹i häc; 2) çc viÖn ®¹i häc Scotland cå nhat: St.
Andrew ~1911), Glasgow (1451), Aberdeen (1495) vµ Edingburgh (1583); 3) ViÖn §¹i häc
Lon don (1836) ®µo t¹o trùc tiÕp vµ phª chuÈn cÊp b»ng cho nhiÒu c¬ së ®¹i häc ® îc c«ng
nhËn kh¸c trong vµ ngoµi níc, kÓ c¶ cho nh÷ng ngêi tù häc; 4) çc viÖn ®¹i häc xø Wales; 5)
çc viÖn ®¹i häc ''modem'' hoÆc ''civic'' thµnh lËp tõ nöa ®Çu thÕ kû l9 cho ®Õn nöa sau
thÕ kû 20; 6) çc viÖn ®¹i häc ''míi'' ®îc thµnh lËp vµo nöa cuèi thÕ kû 20 ®Ó ®¸p øng nhu
cÇu ®¹i chóng hãa GD§H ë Anh quèc vµ ®Ô ph¸ bá çc khoa theo kiÓu truyÒn thèng vµ cho
phÐp sinh viªn cÊp ®¹i häc ®îc häc nhiÒu lÜnh vùc chuyªn m«n s©u kh¸c nhau; 7) çc viÖn
®¹i häc c«ng nghÖ x©y dùng l¹i sau 1963 tõ çc häc viÖn trung t©m Scotland cò vµ çc
College of Advanced Technology (CATS); 8) 39 viÖn ®¹i häc ®îc chuyÓn tõ çc trêng b¸ch
nghÖ sau §¹o luËt 1992; 9) ViÖn §¹i häc më ®µo t¹o tõ xa ®îc thµnh lËp tõ n¨ng 1969, ®Çu
vµo tù do, sö dông hÖ thèng ; 10) ViÖn '§¹i häc Buckingham lµ viÖn ®(ó häc t duy nhÊt ë
Anh quèc, thµnh lËp n¨ng 1976, cung cÊp çc khãa häc 2 n¨ng, mçi n¨m 4 häc kú lo tuÇn vÒ
luËt, kÕ to¸n khoa häc vµ kinh tÕ, ®îc quyÒn cÊp b»ng Bachelor.
C¬ cÊu hÖ thèng v¨n b»ng
§ßi hái ®Çu vµo hÖ thèng GD§H Anh quèc lµ ®· cã General Certificate ofeducation
''Advanced'' (GCE A), mét chøng chØ mµ häc sinh tèt nghiÖp gi¸o dôc phæ th«ng 12 n¨m ®¹t
®îc sau mét n¨m häc vµ thi qua ch¬ng tr×nh tiÒn ®¹i häc. Tïy theo ngµnh häc, çc trêng ®¹i
häc dùa vµo ®iÓm thi GCE ''A' ®èi víi çc m«n ®Ó tuyÓn sinh.
Çc c«ng nhËn díi møc degree ®Çu tiªn: çc Higher National Certi)'lcate hoÆc
Diploma (HNC/HND) lµ chøng nhËn cho kü thuËt viªn vµ chuyªn viªn qu¶n lý sau çc khãa
häc tõ l ®en 3 n¨m tïy theo møc ®é vµ kiÓu häc.
Diploma ofhigher Education do trêng ®¹i häc cÊp sau khãa häc 2 n¨ng. Diploma nµy
tù th©n ®· cã gi¸ trÞ, ®ång thêi cã thÓ sö dimg ®e chuyÓn tiÕp häc theo mét ch¬ng tr×nh
dÉn ®erl degree. '
- Degree ®Çu tiªn: thêng gäi lµ Bachelor ofart (BA) vµ Bachelor of Science (BSC) vµ
mét sè tªn cô thÓ kh¸c. í phÇn lín viÖn ®¹i häc çc khãa häc vÒ khoa häc x· héi, nh©n v¨n,
khoa häc thuÇn tóy vµ khoa häc øng dông thêng lµ 3-4 n¨ng, vÒ dîc vµ nghÖ thuËt thêng 4
n¨m, nhng vÒ kiÕn tróc, nha, thó y thêng 5 n¨m, ®èi víi ngµnh y kÐo dµi ®Õn 6 n¨m.
- Çc degree cao h¬n: §ã lµ çc b»ng master (MA, MSC, Meo..), çc b»ng bachelor
cña mét sè ngµnh (BPHIL, BLITT) xem nh t¬ng ®¬ng víi master. §Ò häc çc b»ng nµy ph¶i
cã degree ®Çu tiªn. §Ó ®¹t b»ng master thêng ph¶i mÊt l n¨m nÕu chØ häc, mÊt 2 n¨m nÕu
dùa vµo nghiªn cøu, ph¶i thi viÕt, vÊn ®¸p vµ b¶o vÖ luËn v¨n. - B»ng Ph.D. thêng ®ßi hái
Ýt nhat 3 n¨ng nghiªn cøu. Häc viªn ph¶i b¶o vÖ luËn v¨n, ngoµi ra cßn cã thi viÕt vµ vÊn
®¸p. Ngoµi b»ng Ph.D. cßn cã çc b»ng tiÕn sÜ kh¸c: DD (thÇn häc), DLITT (v¨n ch¬ng),
DSC (khoa häc). . .
HÖ thèng GD§H, xu híng t¨ng tÝnh ®¹i chóng vµ tÝnh c¬ ®éng quèc tÕ Vµo n¨m
1963 chØ cã 5% sinh viªn so víi thanh niªn ë ®ä tuæi ®¹i häc. Sau §¹o luËt n¨m 1992, Anh
quèc chñ tr¬ng t¨ng sè lîng sinh viªn, ®¹t 33% ®Çu thËp niªn 1990, 40% vµo cuèi thÕ kû vµ
dù ®Þnh t¨ng lªn 50% vµo ®Çu thÕ kû 21.
Vµo cuèi thÕ kû 20 ë Anh quèc cã lia viÖn ®¹i häc vµ 57 trêng ®¹i häc, trong ®ã 134
ë Anh, 20 ë Scotland, 13 ë xø Wales, 4 ë b¾c Ireland .
HiÖn nay tæng sè sinh viªn trong çc lo¹i h×nh trêng ®¹i häc Anh quèc lµ h¬n 2 triÖu
- N¨m 1999 29 bé trëng gi¸o dôc çc níc ch©u ¢u ®· ký Tuyªn ng«n Bologna nh»m
t¨ng tÝnh c¬ ®éng quèc tÕ cña GD§H, víi çc néi dung sau: 1) Phª chuÈn hÖ thèng v¨n b»ng
chung gåm hai giai ®o¹n (cÊp ®¹i häc vµ cÊp sau ®¹i häc); 2) ThiÕt lËp hÖ thèng GD§H
dùa trªn tÝn chØ ®Ó t¹o c¬ ®éng cho sinh viªn; 3) KhuyÕn khÝch di chuyÓn tù do cña sinh
viªn vµ gi¸o chøc; khuyÕn khÝch hîp t¸c trong ®¶m b¶o ch¸t lîng, hîp t¸c trong viÖc thiÕt
kÕ vµ ph¸t triÓn ch¬ng tr×nh ®µo t¹o, çc ch¬ng tr×nh häc tÝch hîp.
Céng hoµ ph¸p

Çc sè liªô c¬ b¶n
DiÖn tÝch: 543.965 km2, D©n sè: 59.765.983 (2002)
GDP/CAPITA ~ 21.980 USS (2000)
LuËt Edgar Faure n¨m 1968 vÒ GD§H Ph¸p lµ mét bíc quan träng hiÖn ®¹i hãa vµ
d©n chñ hãa çc trêng ®¹i häc: ban hµnh quy chÕ t nh©n, quyÒn tù chñ vÒ tµi chÝnh vµ sù
ph¶n ®èi víi nhiÒu trêng ®¹i häc. . . LuËt GD§H cña Ph¸p n¨m 1984 quy ®Þnh GD§H lµ
mét dÞch vô c«ng céng cã çc chøc n¨ng sau ®©y: l)cung cap gi¸o dôc ban ®Çu vµ gi¸o dôc
ngêi lín; 2) nghiªn cøu khoa häc vµ c«ng nghÖ; 3) truyÒn b¸ kiÕn thøc vµ th«ng tin khoa '
häc kü thuËt; 4) hîp t¸c quèc tÕ.
Çc lo¹i trêng ®¹i häc
1) Çc viÖn ®¹i häc (university) lµ çc thùc thÓ tù chñ vÒ qu¶n trÞ, tai chÝnh, s ph¹m vµ
khoa häc. Çc viÖn ®¹i häc cã tÝnh ®a ngµnh, bao gåm nhiÒu ®¬n vÞ ®µo t¹o vµ nghiªn
cøu cho mçi chuyªn ngµnh, ®îc qu¶n trÞ bëi mét héi ®ång ®îc bÇu vµ ®øng ®Çu bëi mét
gi¸m ®èc do héi ®ång cö ra. §Ô ®îc nhËp häc viÖn ®¹i häc chØ cÇn cã b»ng tó tµi
''baccalaurÐat' hoÆc qua mét kú thi nhËp häc ®Æc biÖt: ESEU A (vµo çc ngµnh khoa häc
x· héi nh©n v¨n) vµ ESEU B (vµo çc ngµnh khoa häc tù nhiªn vµ c«ng nghÖ);
2) Çc trêng ®¹i häc c«ng lËp ®a d¹ng. §Æc biÖt, çc grandes Ðcoles, vµ ecoles
nomlales supÐrieures tuyÓn sinh qu¸ kú thi chän läc r¸t m¹nh, häc sinh ph¶i häc Ýt nhÊt hai
n¨m sau b»ng tó tµi ®e chuan bÞ thi. Ngoµi ra cßn nhiÒu lo¹i trêng kh¸c ®µo t¹o kü s, c«ng
chøc vµ nhµ qu¶n lý kinh doanh cao cÊp (238 trêng kü s - 92 trong çc niversity, 78 ë ngoµi,
68 trêng t);
3) Çc líp sau trung häc ë çc trêng cao trung: 2 n¨m ®µo t¹o kü thuËt viªn cao cÊp; 2-3
n¨m ®µo t¹o giai ®o¹n l ®Ó thi vµo çc grandes Ðcoles.
C¬ cÊu hÖ' thèng v¨n b»ng
Çc ch¬ng tr×nh ®µo t¹o ®¹i häc dµi h¹n ®îc tæ chøc theo 3 giai ®o¹n:
l) Giai ®o¹n l: 2 n¨m, tiÕp tôc ch¬ng tr×nh gi¸o dôc ®îc x¸c nhËn bëi b»ng tó tµi vµ chuan
bÞ cho giai ®o¹n 2 theo híng hµn l©n hoÆc nghÒ nghiÖp. Ch¬ng tr×nh giai ®o¹n l dÉn
®Õn b»ng §¹i häc ®¹i c¬ng (dipl«me d' Ðtudes universitaires gÐnÐrales - DEUG);
2) Giai ®o¹n 2: tiÕp tôc ®i s©u nghiªn cøu vÒ ®¹i c¬ng vµ khoa häc, kü thuËt ®Ô chuÈn bÞ
cho çc ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp. Tïy theo çc ch¬ng tr×nh häc tËp sinh viªn cã thÓ ®îc cÊp
çc v¨n b»ng sau ®©y:
- Çc ch¬ng tr×nh c¬ b¶n, nghÒ nghiÖp hoÆc chuyªn ngµnh dÉn tíi çc b»ng ''licence''
(DEUG+L), hoÆc b»ng ''maitrise'' (Øicence+l),
- Çc ch¬ng tr×nh ®Þnh híng nghÒ nghiÖp 2 n¨m dÉn tíi b»ng ''maitrise de sciences
Ðt techniques'' (DEUG+2) vµ ''maitrise de sciences de gestion'' (DEUG+2)...
- Çc ch¬ng tr×nh 3 n¨ng dÉn ®Õn b»ng kü s (maitrise+l hoÆc DEUG+3)...
3) Giai ®o¹n 3: chuyªn m«n s©u vµ chuÈn bÞ cho nghiªn cøu:
- Thªm l n¨m nghÒ nghiÖp chuyªn s©u dan ®Õn b»ng ''dipl«me d' Ðtudes supÐrieures
spÐcialisÐes''- DESS;
Ch¬ng tr×nh chuÈn bÞ cho nghiªn cøu dÉn ®Õn b»ng ''dipl«me d' Ðtudes-
approfondies'' DEA, vµ sau ®ã sau 3 hay 4 n¨m cã thÓ ®¹t b»ng tiÕn sÜ (doctorat)..
Ngoµi çc v¨n b»ng quèc gia cña hÖ thèng ®µo t¹o dµi h¹n trªn ®©y cßn cã çc ch¬ng
tr×nh ng¾n h¹n dÉn ®Õn b»ng nghÒ rlghiÖp, ®îc ®µo t¹o chñ yÕu ë çc I¦R (instituts
ôniversitaires de technologie) vµ mét sè bé phËn cña çc trêng ®¹i häc kh¸c.
§¸nh gi¸
Héi ®ång ®¸nh gi¸ quèc gia (ComitÐ National D'EVALUATION-CNE) vÒ GD§H ®·
thµnh lËp theo mét ®¹o luËt n¨m 1984. §ã lµ mét c¬ quan ®éc lËp vÒ qu¶n lý vµ tµi chÝnh.
Héi ®ång cã 17 thµnh viªn víi nhiÖm kú 4 n¨m do ChÝnh phñ bæ nhiÖm, tõ çc viÖn ®¹i
häc vµ Trung t©m nghiªn cøu khoa häc quèc gia (Centre National de la Recherche
Scientifique - CNRS). CNE xem xÐt vµ ®¸nh gi¸ mäi ho¹t ®éng cña çc viÖn vµ trêng ®¹i
häc thuéc Bé phô tr¸ch GD§H vµ çc bé kh¸c. Hµng n¨ng CNE cã tr¸ch nhiÖm b¸o ço cho
Tæng thèng vÒ t×nh h×nh GD§H.
CéNG HßA liªn BANG §øC
DiÖn tÝch: 356.970 km2, D©n sè: 83.251.851 (2002)
GDP/CAPITA ~ 44.800 DM
GDP/CAPITA (1996): 26.200 USD
Nãi ®Õn truyÒn thèng cña GD§H §øc, ngêi ta thêng nh¾c ®Õn c¶i çch GD§H vµo
®Çu thÕ kû 19, ®Æc biÖt víi nh÷ng cè g¾ng cña Wilhelm Humboldt, ®a ra nh÷ng nguyªn
t¾c c¬ b¶n cña GD§H: l) quyÒn tù chñ néi bé cña trêng ®¹i häc (dï r»ng chóng ®îc Nhµ níc
tµi trî) 2) quyÒn tù do gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu vµ 3) tÝnh thèng nh¹t cña gi¶ng d¹y vµ nghiªn
cøu. Çc nguyªn t¸c nµy bÞ hñy bá díi thêi quèc x·, nhng ®îc phôc håi vµo n¨m 1949 khi
thµnh lËp Céng hßa Liªn bang §øc.
Tõ n¨m 1970 GD§H §øc cã mét bíc ph¸t triÕn míi víi viÖc thµnh lËp çc trêng khoa
häc øng dông (Fachhochschunlen). ì T©y §øc sè sinh viªn t¨ng tõ 510 ngh×n 70 lªn l,6 triÖu
n¨m 1990. Sau khi thèng nhÊt níc §øc, hÖ thèng GD§H §«ng §øc c¬ b¶n. NhiÒu trêng ®¹i
häc ®¬n ngµnh ®ãng cöa hoÆc s¸p nhËp thµnh çc viÖn ®¹i y dùng nhiÒu khoa míi: LuËt,
kinh tÕ, kinh doanh, khoa häc x· héi. . . vµ thµnh lËp ×achhochschulen. NhiÒu gi¸o chøc míi
®îc bå nhiÖm. vµ kho¾ng l/3 gi¸o chøc cò c Tõ ®Çu thËp niªn 1990 cuéc c¶i çch TLD§H
®îc triÓn khai nh»m t¨ng cêng qu¶n lý ®iÒu kiÖn tµi lùc vµ nh©n lùc h¹n hÑp.
Vµo n¨m 1998 CHLB §øc cã 334 trêng ®îc c«ng nhËn lµ ®¹i häc, bao gåm 115 viÖn
®¹i häc vµ t¬ng ®¬ng, 46 trêng nghÖ thuËt vµ ©m nh¹c, 183 trêng ®¹i häc khoa häc øng
dông (Fachhochschulen).
HÖ thèng v¨n b»ng.
1) §èi vín çc viÖn ®¹i häc hoÆc t¬ng ®¬ng:
- ViÖc häc thêng tæ chøc theo 2 giai ®o¹n c¬ b¶n (Grundstudium) vµ n©ng cao
(tudium), víi mét kú thi gi÷a 2 giai ®o¹n vµ kú thi kÕt thóc.
- B»ng ''diplom'' thêng ®îc cap ®èi víi çc ngµnh kü thuËt, ®¬n ngµnh; bµng ter' th-
êng ®îc cap ®èi víi çc ngµnh y, luËt, s ph¹m, thêng lµ mét ngµnh chÝnh, hai ngµnh phô
hoÆc hai ngµnh chÝnh. Thêi gian th«ng thêng ®Ô hoµn thµnh khãa häc cho çc lg diplom,
magister lµ 8-lo häc kú. –
B»ng Bachelor vµ Master lµ çc b»ng míi ®a vµo, tríc het ë çc trêng liªn kÕt víi níc
ngoµi, nh»m t¹o nªn sù héi nhËp, nhng theo §¹o luËt D§H n¨m 1998 çc b»ng thÕ cÊp ®éc
lËp ë çc trêng kh«ng cã liªn ket víi níc ngoµi. Thêi gian th«ng ®Ó hoµn thµnh khãa häc cho
çc v¨n b»ng Bachelor vµ Master kh«ng qu¸ 5 n¨m.
- Nh»m ngêi ®· cã b»ng Magister hoÆc Master cã thÕ tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ó theo
®uæi b»ng Doctor. B»ng Doctor ®îc cÊp trªn c¬ së mét luËn v¨n dùa trªn nghiªn cøu ®éc
mét kú thi vÊn ®¸p gäi lµrigorosum.
1) §èi víi çc trêng ®¹i häc khoa häc øng dông ~achhochschulen): Thêi gian thêng ®Õ
®¹t ®îc Diplomgrad ®èi víi Fachhochschulen lµ 8 häc kú, bao gåm l-2 thùc tËp
Vµi liÖu thèng kª
Tæng sè sinh viªn trong n¨m häc 1998-1999 lµ l.801.200, trong ®ã l.335.000 ë çc 'ï
häc vµ çc trêng t¬ng ®¬ng, 29.800 ë çc trêng nghÖ thuËt vµ ©m nh¹c, 436.400 ë çc
Fachhochschulen, chiÕm 28,9 % thanh niªn ë ®é tuæi ®¹i häc. Trong sÜ sè trªn sinh viªn níc
ngoµi lµ 166.000.
Liªn bµng Nga

Çc sè "liÖu c¬ b¶n
DiÖn tÝch: 17.075.200 km2, D©n sè: 145 triÖu (2002)
l GDP/CAPITA : l.734 US$ (2000) l
HÖ thèng GD§H cña Liªn X« vèn lµ hÖ thèng gi¸o dôc cña Nga Sa hoµng, chÞu nhiÒu
¶nh hëng cña GD§H Ph¸p vµ §øc, l¹i ®îc thiÕt kÕ phôc vô nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp
trung nÒn mang nhiÒu tÝnh chÊt ®Æc thï. Çc trêng ®¹i häc phÇn lín lµ çc trêng chuyÖn
ngµnh hÑp, ®îc gäi lµ ''institut'', çc viÖn ®(ï häc (''universitet') còng chØ bao gåm çc
ngµnh khoa häc c¬ b¶n (tù nhiªn, x· héi vµ nh©n v¨n). Ch¬ng tr×nh häc thêng kÐo dµi liÒn
mét m¹ch 5, 6 n¨m, ®µo t¹o theo chuyªn m«n hÑp, cÊp b»ng tèt nghiÖp ®¹i häc ®îc gäi lµ
''diplom''. Sau bËc ®¹i häc cã hai bËc tiÕn sÜ, bËc thÊp víi tªn gäi lµ ''candidat nauk'' thùc
hiÖn trung b×nh 3 n¨m nÆng vÒ viÖc hoµn thµnh mét luËn v¨n khoa häc sau khi thi mét sè
m«n häc tèi thiÓu; bËc cao víi tªn gäi lµ ''doctor nauk'' thêng lµ mét c«ng tr×nh tù nghiªn cøu
kÐo dµi hµng chôc n¨ng. ë Liªn X« ®· tån t¹i mét hÖ thèng çc viÖn nghiªn cøu m¹nh t¸ch rêi
çc trêng ®¹i häc, bªn trªn lµ ViÖn Hµn l©n Khoa häc. Çc cÊp tiÕn sÜ ®îc ®µo t¹o c¶ t¹i
çc trêng ®¹i häc vµ çc viÖn nghiªn cøu.
Sau khi Liªn X« sôp ®æ n¨m 1990 Liªn bang Nga ®îc thµnh lËp, hÖ thèng GD§H cã
nhiÒu thay ®æi.
- Çc trêng thuéc cÊp''university'': thêng ®îc gäi lµ universitet, institut hoÆc
academia. Theo sè liÖu n¨m 1998 Liªn bang Nga cã 553 trêng, trong ®ã cã 57 universitet
truyÒn thèng, 40 academia. Trong nh÷ng n¨m qua nhiÒu irlstitut chuyªn ngµnh hÑp tríc
®©y më réng ngµnh ®µo t¹o vµ chuyÓn thµnh çc universitet hoÆc academia. Tæng sè sinh
viªn trong çc trêng nµy kho¶ng 3 triÖu.
- Çc trêng thuéc cÈp ''non-university'': thêng ®îc gäi lµ uchilishche, technikum, ®µo
t¹o çc kü thuËt viªn trung c¹p vµ nh©n lùc lµnh nghÒ. Cã 2.648 trêng thuéc lo¹i nµy, trong
®ã cã 700 colleges, víi tæng sè sinh viªn kho¶ng 2 triÖu.
Ngoµi çc trêng c«ng kÓ trªn, trong nh÷ng n¨m qua ë Nga ®· h×nh thµnh çc trêng t
còng vµo n¨m 1998 cã kho¶ng 300 trêng t, tuy nhiªn chØ cã 10 trêng ®îc kiÓm ®Þnh c«ng
nhËn quèc gia.
- §èi víi cÊp ''non-universitv'': Diplom ®îc cÊp cho sinh viªn sau 2-3 n¨m häc t¹i
uchilishche, technikum, hoÆc 3-4 n¨m häc t¹i college. Ch¬ng tr×nh häc kh¸ nÆng: thêng mçi
tuÇn sinh viªn ph¶i häc 54 giê, trong ®ã cã 36 giê chÝnh khãa, do ®ã tong sè giê häc ®Ó
hoµn thµnh mét ch¬ng tÝnh häc ë uchilishche, technikum cì 3200-4800 giê; ë college cì
4800-6400 giê chÝnh khãa. Theo sè giê quy ®Þnh trªn cã thÓ thÊy ph¬ng ph¸p häc tËp cña
sinh viªn rÊt thô ®éng.
- §èi víi cÊp''universitv'': Theo quy ®Þnh hiÖn hµnh ®èi víi cÊp ''university'' cã çc
v¨n b»ng sau ®©y:
1) B»ng ''§¹i häc cha hoµn thµnh'' cho sinh viªn hoµn thµnh hai n¨m ®Çu cña ch¬ng
tr×nh ®¹i häc ®îc cÊp theo yªu cÇu cña sinh viªn. Sinh viªn ph¶i häc 72 tuÇn, mçi tuÇn 54
giê, trong ®ã 27 giê chÝnh khãa, tõ ®ã thêi lîng øng víi v¨n b»ng nµy kho¶ng 1900 giê
chÝnh khãa.
2) B»ng ''Bakalavr' cÊp cho sinh viªn hoµn thµnh Ýt nhÊt ch¬ng tr×nh 4 n¨m, 144
tuÇn, mçi tuÇn 54 giê, bao gåm 27 giê chÝnh khãa, tõ ®ã thêi lîng t¬ng øng víi v¨n b»ng
nµy lµ 3900 giê chÝnh khãa. Víi b»ng Bakalavr sinh viªn ®îc tiÕp tôc häc Ýt nhÊt 1 n¨m
®Ó lÊy b»ng Diplom-specialist hoÆc b»ng Magistr. B»ng Bakalavr ®îc cÊp cho mäi ngµnh
häc, trõ ngµnh y.
3) B»ng ''MagÞstl' ®îc cÊp cho sinh viªn sau Ýt nhÊt 2 n¨m häc chuyªn m«n sau khi cã
b»ng Bakalavr. Víi b»ng Magistr sinh viªn cã quyÒn nhËp häc theo chÕ ®é ''aspirantura''
®Ó lµm tiÕn sÜ. Thêi lîng chuÈn ®Ô häc lÊy b»ng Magistr lµ 72 tuÇn, kho¶ng 1000 giê
chÝnh khãa.
4) Diploma ''specialist' ®îc cÊp cho sinh viªn häc Ýt nhÊt 5 n¨m theo mét chuyªn m«n,
6 n¨m ®èi víi ngµnh y. Sinh viªn ngµnh y sau khi ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp ®éc lËp ph¶i lµm
viÖc Ýt nhÊt l n¨m ''intematura' (néi tru) vµ sau ®ã cã thÓ 2-3 n¨m ''ordinatur¶' (chuyªn
khoa). Diploma ''specialist'' 5 n¨m t¬ng øng víi 180 tuÇn häc, 4900 giê chÝnh khãa, Diploma
''specialist' 6 n¨ng t¬ng øng víi 220 tuÇn häc, 5900 giê chÝnh khãa.
5) ë Nga theo truyÒn thèng cã hai cap tiÕn sÜ :
- ''Kandidat nau lµ v¨n b»ng tiÕn sÜ chÝnh, thêng ®¹t ®îc sau 3-4 n¨m aspirantura
sau khi b¶o vÖ thµnh c«ng mét luËn ¸n khoa häc. B»ng nµy t¬ng øng víi çc b»ng Doctor ë
T©y ¢u vµ Mü.
''Doctor nauk'' lµ v¨n b»ng cap cho ngêi ®· cã b»ng Kandidat nauk khi hä ®¹t ®îc
nhÜmg kÕt qu¶ nghiªn cøu xuÊt s¾c (t×m ra mÆt gi¶i ph¸p khoa häc c«ng nghÖ quan träng,
më ra mét híng nghiªn cøu míi. . .) sau khi hä b¶o vÖ mét luËn ¸n hoÆc tr×nh bµy mét
chuyªn luËn tãm t¾t c«ng tr×nh nghiªn cøu. ë çc níc kh¸c thêng kh«ng cã v¨n b»ng t¬ng ®-
¬ng víi Doctor nauk.
§¸nh gi¸
Mét c¬ së GD§H ®îc ho¹t ®éng khi ®îc cÊp giÊy phÐp cña Nhµ níc c¨n cø trªn ®iÒu
kiÖn vÒ h¹ tÇng, vÖ sinh, m«i trêng, tr×nh ®é gi¸o chøc. . . Tuy nhiªn çc ®¸nh gi¸ ®Ó cÊp
giÊy phÐp cha cha ®Çy ®ñ ®Õn néi dung, tæ chøc vµ ph¬ng ph¸p ®µo t¹o.
MÆt kh¸c, chøng nhËn cña c¬ quan kiÓm ®Þnh Nhµ níc x¸c nhËn møc ®é tháa m·n
cña ch¬ng tr×nh gi¸o dôc, sù t¬ng øng cña néi dung vµ chÊt lîng ®µo t¹o víi çc tiªu chuÈn
gi¸o dôc quèc gia. Çc c¬ së GD§H ®îc cÊp b»ng theo mÉu quèc gia víi quèc huy chØ khi ®-
îc c«ng nhËn sau qu¸ tr×nh kiÓm ®Þnh. ViÖc kiÓm ®Þnh quèc gia ®îc tiÕn hµnh bëi c¬
quan kiÓm ®Þnh Liªn bang ®èi víi çc trêng ë cÊp university vµ c¬ quan kiÓm ®Þnh çc
vïng tù trÞ ®èi víi çc trêng ë cap non-university. ViÖc kiÓm ®Þnh dùa trªn c¬ së ®¬n ®Ò
nghÞ cña trêng ®¹i häc vµ kÕt luËn cña mét ho¹t ®éng x¸c nhËn (attestation) do mét tå chøc
gåm çc nhµ khoa häc tõ çc c¬ quan quan träng vµ çc ®¹i diÖn cña c«ng chóng. Chu kú
lÆp l¹i cña ho¹t ®éng x¸c nhËn thêng cì 5 n¨m.
CéNG HßA NH¢N D¢N TRUNG HOA
DiÖn tÝch: 9.571.300 km2, D©n sè: l.284.304 triÖu (2002)
GDP/CAPITA : 860 US$ (2002)
Nh ®· nãi ë phÇn l, cho ®Õn ngµy thµnh lËp níc Céng hßa Nh©n d©n Trung Hoa
n¨m 1949, Trung Quèc ®· du nhËp m« h×nh GD§H ph¬ng T©y, thµnh lËp 55 viÖn ®¹i häc,
79 trêng ®¹i häc chuyªn ngµnh vµ 81 trêng kü thuËt kh¸c, víi tong céng 130 ngh×n sinh viªn.
Tõ n¨m 1949 hÖ thèng GD§H Trung Quèc ®· x©y dùng l¹i hÖ thèng GD§H theo m« h×nh
Liªn X« (xem phÇn GD§H Liªn bang Nga). Nh÷ng n¨ng ''Çch m¹ng V¨n hãa' vµo thËp liªn
1960 çc trêng ®¹i häc bÞ ®ãng cöa, nhng tõ thËp niªn 1980 ®Õn nay, víi ®êng lèi ®æi míi
vµ më cöa cña Trung Quèc, GD§H ph¸t triÓn hÕt søc m¹nh mÏ.
Trung Quèc thêng ph©n chia çc trêng ®¹i häc thµnh hai lo¹i: çc trêng ®¹i häc chÝnh
quy th«ng thêng (regular) vµ çc trêng ®¹i häc cho ngêi lín tuæi. Çc trêng ®¹i häc chÝnh
quy lµ çc trêng ®µo t¹o ®Ó dÉn ®Õn çc b»ng chÝnh quy gåm çc viÖn ®¹i häc vµ çc tr-
êng ®¹i häc 4 n¨m, çc trêng ®¹i häc chuyªn ngµnh ®µo t¹o çc ch¬ng tr×nh dµi h¹n vµ ng¾n
h¹n. HÖ thèng çc trêng ®¹i häc ngêi lín g¾n víi çc ch¬ng tr×nh gi¸n dôc thêng xuyªn cho
ngêi lín häc t¹i chøc gåm nhiÒu lo¹i, bao gåm çc trêng ®¹i häc radio . TV, ®¹i häc buæi tèi,
®¹i häc c«ng nh©n, n«ng d©n, çc trêng hµm thô, båi dìng gi¸o viªn, çc trêng qu¶n lý
v..v..Sinh viªn çc trêng nµy phÇn lín lµ nh÷ng ngêi ®ang lµm viÖc häc b¸n thêi gian, häc
buåi tèi, ch¬ng tr×nh mÒm dÎo, v¨n b»ng ®îc cÊp chñ yÕu dùa vµo sù hoµn t¹t ch¬ng tr×nh
vµ ®¹t ®îc kÕt qu¶ ë çc kú thi.
Theo sè liÖu thèng kª n¨m 1997 9), ®¹i häc chÝnh quy cã l020 trêng, trong ®ã 618 tr-
êng ®µo t¹o theo çc ch¬ng tr×nh ®'ó häc dµi h¹n vµ 402 trêng ®µo t¹o theo çc ch¬ng tr×nh
®¹i häc ng¾n h¹n (cao ®¼ng), tæng sè sinh viªn lµ 3. 173.800; ®¹i häc ngêi lín cã 1107 trêng
víi l.234.761 sinh viªn. Ngoµi ra cã 323 viÖn nghiªn cøu cã ®µo t¹o çc v¨n b»ng th¹c sÜ vµ
tiÕn sÜ.
Ngoµi ra Trung Quèc cã kho¶ng 1000 trêng t, trong ®ã chØ cã 20 trêng ®îc kiÓm
®Þnh chÊt lîng vµ ®îc phÐp cÊp v¨n b»ng.
VÒ mÆt qu¶n lý, Bé Gi¸o dôc chÞu tr¸ch nhiÖm chng vÒ qu¶n lý nhµ níc ®èi víi gi¸n
dôc ®µo t¹o vµ qu¶n lý trùc tiÕp 34 trêng vµ viÖn ®¹i häc quan träng, çc bé ngµnh kh¸c cña
ChÝnh phñ Trung ¬ng qu¶n lý trùc tiÕp 662 trêng, çc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng (tr×nh)
qu¶n lý trùc tiÕp 696 trêng.
Tõ khi ®åi míi hÖ thèng GD§H, ë bËc ®¹i häc cã 3 cÊp v¨n b»ng: b»ng cö nh©n
(bachelor), b»ng th¹c sÜ (master) vµ b»ng tiÔn sÜ (doctor). Ngoµi ra cßn cã b»ng ®¹i häc
ng¾n h¹n. ViÖc tæ chøc gi¶ng d¹y còng ®îc thay ®æi dÇn tõ hÖ thèng niªn chÕ (school-
year) sang hÖ thèng tÝn chØ (credit). V× GD§H Trung Quèc ®ang ë trong qu¸ tr×nh ®oi míi
rªn çc quy ®Þnh vÒ thêi lîng häc tËp cho çc v¨n b»ng cha ån ®Þnh. Nh¹t lµ ®èi víi cÊp ®¹i
häc, ®Ó ®¹t b»ng Bachelor ViÖn §¹i häc H¹ M«n quy ®Þnh 150 tÝn chØ cho ch¬ng tr×nh 4
n¨ng, 190 tÝn chØ cho ch¬ng tr×nh 5 n¨ng. §Ó ®¹t b»ng Th¹c sÜ sinh viªn cã b»ng Bachelor
ph¶i häc 2-3 n¨ng víi 30-35 tÝn chØ.
§Ó ®¹t b»ng TiÕn sÜ, c«ng viÖc chÝnh lµ thùc hiÖn mét c«ng tr×nh nghiªn cøu vµ
tr×nh bµy trong mét luËn ¸n, ®ång thêi víi mét khèi lîng nhÊt ®Þnh m«n häc gåm 12-16 tÝn
chØ. Thêi gian tiªu chuÈn cho ®Ó ®¹t b»ng TiÕn sÜ sau khi cã b»ng Th¹c sÜ lµ 3 n¨ng ®«i
víi nghiªn cøu sinh toµn thêi gian, 4 n¨m ®èi víi nghiªn cøu sinh t¹i chøc.
Nh÷ng ®æi míi cña GD§H Trung Quèc
Tõ 1980 trong xu thÕ më cöa vµ c¶i çch tõ m« h×nh kinh tÕ ''kÕ ho¹ch hãa tËp trung
®«ng cøng'' sang m« h×nh ''kinh thª thÞ trêng x· héi chñ nghÜa n¨ng ®éng'', GD§H Trung
Quèc còng thùc hiÖn nh÷ng c¶i çch to lín. Cã thÓ lu ý viÖc c¶i çch GD§H ë nh÷ng mÆt
sau 12):
- C¶i ÇCH vÒ qu¶n lý: xu híng Chung lµ t¨ng quyÒn tù chñ vµ tr¸ch nhiÖm x· héi
cña çc trêng ®¹i häc ®Ó çc trêng cã thÓ tù quyÕt ®Þnh vÒ çc ho¹t ®éng cña m×nh theo
tÝn hiÖu cung cÇu cña thÞ trêng. Nh©n t¹o thuÇn lîi cho çc trêng ®¹i häc ho¹t ®éng trong
kinh tÕ thÞ trêng, çc trêng ®¹i häc ®îc tå chøc l¹i, trong ®ã m« h×nh viÖn ®¹i häc ®îc u
tiªn. Qu¸ tr×nh tå chøc l¹i cã thÓ lµ s¸p nhËp çc trêng nhá ®¬n ngµnh, cã thÒ më réng thªm
ngµnh ®µo t¹o, chuyÓn nhiÒu trêng ®¹i häc cho çc tØnh qu¶n lý. Ph¬ng ch©m tå chøc .
T¹i trêng ®¹i häc lín lµ x©y dùng thµnh ®¹i häc ®a lÜnh vùc; t¨ng cêng ho¹t ®éng
nghiªn cøu trong c¶ gi¸o chøc vµ sinh viªn; t¹o lËp m« h×nh më trong quan hÖ gi÷a çc tr êng
thµnh viªn, çc khoa ngµnh ®µo t¹o, gi÷a trêng ®¹i häc vµ giíi c«ng nghiÖp vµ x· héi, gi÷a
trêng ®¹i häc vµ níc ngo ï. Ph¬ng ch©m ay ®îc tãm t¾t trong mét c©u: ''tæng hîp tÝnh,
nghiªn cøu h×nh, khai phãng thøc''. Trong hÖ thèng qu¶n lý míi, Nhµ níc cã vai trß chØ ®¹o
quan träng th«ng qua çc ho¹t ®éng sau: 1) ®a ra ®êng lèi chÝnh s¸ch vÜ m«; 2) quy ®Þnh
chÝnh s¸ch vÒ cung cÊp tµi chÝnh; 3) x©y dùng mét hÖ thèng kiÓm so¸t chÊt lîng; 4) t¹o
dùng m«i trêng luËt ph¸p; 5) ®¶m b¶o çc dÞch vô th«ng tin. Trong xu thÕ nãi trªn, mét hÖ
thèng kiÓm ®Þnh c«ng nhËn chÊt lîng ®· ®îc thiÕt lËp, viÖc thi tuyÒn ®¹i häc ®îc tæ chøc
thèng nhÊt trªn toµn lôc ®Þa tõ n¨m 1988 ®Ó cung cÊp th«ng tin cho çc trêng xÐt tuyÓn,
vµ m¹ng m¸y tÝnh toµn quèc CERNET kÕt nèi mäi trêng ®¹i häc vµ viÖn nghiªn cøu ®îc
x©y dùng.
-C¶i çch gi¶ng d¹y: Trung Quèc quan niÖm viÖc c¶i çch ch¬ng tr×nh ®µo t¹o vµ
gi¶ng d¹y lµ cèt lâi cña c«ng cuéc c¶i çch GD§H. VÒ c¬ cÊu hÖ thèng v¨n b»ng, ®· chuyÓn
®æi hÖ thèng v¨n b»ng theo m« h×nh Liªn X« tríc kia sang m« h×nh 3 cap bachelor, master
vµ doctor (xem phÇn trªn). VÒ ch¬ng tr×nh ®µo t¹o cho cÊp cö nh©n, ®· chuyªn tõ ®µn t¹o
theo diÖn chuyªn m«n hÑp sang ®µo t¹o theo diÖn réng, chó träng ®Õn phÇn kiÕn thøc
gi¸o dôc ®¹i c¬ng ®Ó t¹o kiÕn thøc nÒn t¶ng, kü n¨ng c¬ b¶n, tÇm nh×n réng vµ tÝnh
nh©n v¨n cho sinh viªn. Víi tinh thÇn ®ã, tõ 1400 ngµnh häc ë cÊp cö nh©n tríc kia ®· gi¶m
xuèng cßn 500 ngµnh häc vµo gi÷a thËp niªn 1900 vµ sÏ gi¶ng xuèng cßn kho¶ng 300 ngµnh
häc vµo ®Çu thÕ kû 21. §i ®«i víi c¶i çch vÒ ch¬ng tr×nh ®µo t¹o lµ c¶i çch vÒ ph¬ng
ph¸p d¹y vµ häc theo híng t¨ng cêng ph¬ng ph¸p d¹y theo çch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµ t¨ng c-
êng sù tham gia tÝch cùc cña sinh viªn vµo qu¸ tr×nh d¹y vµ häc. Ngoµi ra, GD§H kh«ng
chØ lu ý ®Õn viÖc ph¸t triÓn trÝ lùc cña sinh viªn nh tríc ®©y mµ chó träng c¶ vÒ mÆt
nh©n v¨n, vÒ ®¹o ®øc, thÓ lùc thô c¶ng thÈm mü, kü thuËt ®a n¨ng, nh»m ®¹t sù ph¸t triÓn
toµn diÖn cña thÕ hÖ trÎ. §Ó t¹o sù mÒm dÎo vµ thÝch øng cña ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y ®èi
víi t×m ç nh©n sinh viªn, Trung Quèc ®· ¸p dùng hÖ thèng ¸m chØ trong viÖc x©y dùng
ch¬ng tr×nh ®µo t¹o ®¹i häc
- §¹i chóng hãa GDDH: Trung Quèc ®· thÓ hiÖn quyÕt t©m cao trong viÖc ®¹i
chóng hãa GD§H nh»m ®¶ng b¶o nh©n lùc cho sù dÞch chuyÓn kÐp lªn nÒn kinh tÕ c«ng
nghiÖp vµ nÒn kinh tÕ tri thøc. Gi¶i ph¸p ®¹i chóng hãa GD§H cña Trung Quèc lµ thóc
®Èy ®Ó tung çnh bay cao ''con chim'' GD§H cã th©n lµ çc trêng ®¹i häc c«ng lËp chÝnh
quy, mét çnh lµ hÖ thèng gi¸o dôc më vµ tõ xa vµ çnh thø hai lµ çc trêng ®¹i häc t. Theo
chiÒu híng ®ã tiÕp theo sè liÖu thèng kª vÒ GD§H Trung Quèc n¨ng 1997 ®· nªu trªn ®©y,
tõ n¨m 1999 chñ tr¬ng hµng n¨ng t¨ng sè lîng sinh viªn ®¹i häc lªn 30%, do ®ã cuèi n¨m
2001 Trung Quèc cã 1225 trêng ®¹i häc chÝnh quy víi tæng sè sinh viªn lµ 7,58 triÖu 13).
HÖ thèng GD§H t cña Trung Quèc còng ®ang ph¸t triÓn m¹nh. Ngêi ta dù ®o¸n vµo n¨m
200 tæng sè sinh viªn ®¹i häc mäi lo¹i h×nh ®µo t¹o ë Trung Quèc sÏ ®¹t 17 triÖu, vît qua ng-
ìng tû lÖ 15% cña thanh niªn ®é tuæi ®¹i häc ®Ó trë thµnh nÒn GD§H ®¹i chóng theo quan
niÖm cña Martin Trow.
3. GI¸O DôC §¹I HäC Víi THÕ Kû 21
Khi nãi vÒ thÕ kû 21, nhiÒu nhµ chiÕn lîc ®· cho r»ng gi¸o dôc lµ con chñ bµi ®Ó
®a nh©n lo¹i tiªn lªn. Trong gi¸o dôc nãi chung, GD§H ®ãng vai trß nßng cèt. §Ó b¹n ®äc
lµm quen víi nhÜmg t tëng mang tÇm thêi ®¹i vÒ GD§H trong the kû 21, cã lÏ kh«ng cã çch
nµo tèt h¬n lµ giíi thiÖu nh÷ng bµn luËn, suy t cña céng ®ång gi¸o dôc thÕ giíi vÒ chñ ®Ò
liªn quan khi nh©n nh©n chuÈn bÞ bíc vµo thÒm cña thÕ kû míi, mµ nh÷ng ý tëng lín tËp
trung nhÊt ®îc ph¶n ¸nh ë Héi nghÞ ThÕ giíi vÒ Gi¸o dôc §¹i häc häp t¹i Pans th¸ng 10 n¨m
1998.
C«ng ®ång gi¸o dôc thÕ giíi chuÈn b.Þ cho thÕp 21
Trong çc thËp niªn cuèi cña thÕ kû 20 víi sù gia t¨ng m¹nh mÏ tèc ®é cña cuéc çch
m¹ng c«ng nghÖ, ®Æc biÖt sù ph¸t triÓn vît bËc cña c«ng nghÖ th«ng tin vµ th«ng lu míi
(C¶M - neo information ang communication technology - NICT), nÒn kinh tÕ tri thøc
(knowledge-based economy) ®ang b¾t ®Çu h×nh thµnh. Bèi c¶nh ®ã b¸o tríc nhÜmg biÕn
®æi m¹nh mÏ vµ s©u s¾c cña x· héi nãi chung vµ gi¸o dôc nãi riªng trªn ph¹m vi toµn thÕ
giíi.
Tríc t×nh h×nh ®ã, UNESCO ®· tæ chøc nh÷ng ho¹t ®éng tËp trung trÝ tuÖ cña
nh©n lo¹i suy nghÜ vÒ mét nÒn gi¸o dôc cho thÕ kû 21. Cã thÒ ®Æc biÖt lu ý ®Õn çc
ho¹t ®éng tiªu biÓu:
Héi,nghÞ vÒ Gi¸o dôc cho mäi ngêi (Educahon for All) t¹i Jomtien, Th¸i Lan n¨ng
1990; ho¹t ®éng cña Héi ®ång Quèc tÕ vÒ Gi¸o dôc cho thÕ kû 21 (Héi ®ång Jacques
Delors) víi kÕt qu¶ tÝch tô trong c«ng tr×nh ''Häc tËp - mét kho b¸u tiÒm Èn'' (Leaming:
The Treasure Within) 14), Vµ ®Ønh cao lµ Héi nghÞ ThÕ giíi vÒ Gi¸o dôc §¹i häc häp t¹i
Paris th¸ng 10 n¨m 1998.
Héi nghi ThÕ giíi Gi¸o dôc §¹i häc thÕp 21 (Paris, 10/1998)
§Ó chuÈn bÞ cho HN§H Pans, 5 héi nghÞ khu vùc ®· ®îc tå chøc ë Havana, Dakar,
Tokyo, Palermo vµ Beirut trong kho¶ng thêi gian tõ n¨m 1996 ®en n¨m 1998. HN§H Pans
diÔn ra tõ ngµy 5 ®Õn 9 th¸ng 10 n¨m 1998, lµ Héi nghÞ ThÕ giíi ®Çu tiªn vÒ GD§H, ®·
cã kho¶ng 4000 ®¹i biÓu vµ (quan s¸t viªn ®¹i diÖn cña 120 níc thµnh viªn tham dù, ®ång
thêi còng cã hµng lo¹t çc tæ chøc quèc tÕ, çc c¬ quan vµ çc h·ng, còng nh cña tÊt c¶ mäi
ngêi trong tÇng líp nh©n d©n tham gia vµo GD§H. Mäi ngêi ®Õn Paris ''®Ô th¶o luËn vÒ
GD§H vµ ®Ó th¶o thuËn vÒ mét nÒn GD§H mµ chóng ta cÇn cho thÕ kû s¾p tíi: nÒn
GD§H v× dï, do ai vµ t¹i sao nh vËy, nÒn GD§H cho mét kiÕu x· héi nh thÕ nµo vµ mét
thÕ giíi nh thÕ nµo'' 16).
HN§H Pans ®· phèi hîp mét çch thµnh c«ng çc tr×nh bµy vÒ ®êng lèi chÝnh s¸ch,
çc b¸o c'lo chuyªn gia s©u s¾c, sù tham gia d©n chñ, vµ nh÷ng b¶n tuyªn bè ph¶n ¸nh mét
lo¹t nh÷ng vÊn ®Ò nh¹y c¶m vÒ v¨n ho¸ xoay quanh bèn chñ ®Ò lín, ®ã lµ sù phï hîp, viÖc
t¨ng cêng chÊt lîng, viÖc qu¶n lý vµ cung cÊp thï chÝnh cho gi¸o dôc ®¹i häc, vµ cuèi cïng
lµ ho¹t ®éng hîp t¸c quèc tÕ.
Bèn tiÓu ban ®· tËp trung vµo bèn lÜnh vùc gay cÊn nãi trªn. Thªm vµo ®ã, çc cuéc
tranh luËn theo chñ ®Ò, g¾n çc tiÓu ban l¹i víi nhau, ®· ®îc tæ chøc. Héi nghÞ ®· chØ ra
ph¬ng híng cÇn thiÕt ®Ò chuÈn bÞ GD§H cho çc nhiÖm vô mµ thÕ kû 21 chê ®îi ë nã, vµ
®Õ gióp cho nh©n lo¹i, x· héi vµ céng ®ång çc d©n téc tiÕn bíc nhanh tíi mét t¬ng lai tèt
®Ñp h¬n, híng ®Õn mét thÕ giíi c«ng b»ng hon, nh©n ®¹o h¬n, ®îc to chøc chu ®¸o h¬n
vµ hoµ b×nh h¬n. Héi nghÞ ®· thiÕt lËp ®îc çc nguyªn lý vµ x¸c ®Þnh ®îc çc con ®êng
®Ó ®¹t ®îc môc tiªu ®ã trong v¨n b¶n cña Tuyªn ng«n ThÕ giíi vÒ GD§H cho ThÕ kû 21
(xem phô lôc kÌm theo) vµ Khung Çc Hµnh ®éng u tiªn ®îc th«ng qua khi kÕt thóc Héi
nghÞ. Cho ®Õnl HN§H Paris cha cã mét héi nghÞ nµo do UNESCO tæ chøc mµ thu hót ®îc
mét sè lîng lín ngêi vµ ®¹i diÖn cho ®Çy ®ñ thµnh phÇn cña x· héi nh vËy thay dù. §ã lµ
mét cuéc tËp hîp quèc tÕ lín nh¹t vÒ GD§H ®îc tæ chøc ë thÕ kû 20.
Héi nghÞ ®· th¶o luËn vµ kÕt luËn xoay quanh çc chñ ®Ò sau ®©y 15) 17).
- Bèi c¶nh thÕ giíi: Tríc hÕt, ®ã lµ sù toµn cÇu ho¸. ''Toµn cÇu ho¸ ngµy nay lµ mét
sù kiÖn kh«ng thÒ tr¸nh khái cña cuéc sèng''. Sù toµn cÇu ho¸ kh«ng chØ cã nghÜa vÒ mÆt
kinh tÕ; ®ã còng lµ sù quèc tÕ ho¸ sù trao ®æi con ngêi vµ sù giao lu t tëng. TiÕp ®Õn, ®ã
lµ sù ph¸t triÒn cña xu híng d©n chñ ho¸ vµ sù më réng çc quy t¾c luËt ph¸p trong hÇu hÕt
mäi x· héi. Sù ph¸t triÓn nµy còng ®îc ®¸nh dÊu bíi th¾ng lîi nåi bËt cña phô n÷ trong çc
qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh. §Æc ®iÓm næi bËt cña thêi ®¹i lµ sù tiÕn bé nhanh chãng cña
khoa häc vµ c«ng nghÖ. Khi nãi vÒ vÞ trÝ ®· dµnh ®îc cña c«ng nghÖ th«ng tin trong x·
héi chóng ta víi sù x©m nhËp cña hiÖn thùc ¶o, Héi nghÞ nhan m¹nh ®Õn t×nh tr¹ng kho¶ng
çch ngµy cµng t¨ng gi÷a çc níc c«ng nghiÖp vµ hËu c«ng nghiÖp víi çc níc ®ang ph¸t
triÓn. Héi nghÞ lu ý ®Õn n¹n « nhiÔm vµ huû ho¹i m«i trêng, vª t×nh tr¹ng cña hµnh tinh
nµy mµ chóng ta sÏ ®Ó l¹i cho çc thÕ hÖ mai sau. Sù t¨ng trëng d©n sè vµ cuéc ch¹y ®ua
®« thÞ ho¸ còng liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nghiªm träng vÒ sinh th¸i t¬ng lai cña hµnh tinh
chøng ta. Khi th¶o luËn vÒ ''nh÷ng ®ßi hái cña thÕ giíi viÖc lµng'', mét th¸ch thøc nåi bËt
liªn quan ®en sù tiÕn triÓn cña kinh tÕ vµ c¬ cÊu thÞ trêng lao ®éng. NhiÒu bé phËn d©n
sè ®ang ph¶i chèng chäi víi sù lo¹i trõ x· héi, vµ b¶n th©n sinh viªn trÎ tèt nghiÖp ®¹i häc
còng kh«ng tr¸nh khái thÊt
nghiÖp. §©y lµ vÊn ®e gay g¾t nhÊt cña x· héi ngµy nay. §èi víi nhiÒu níc ®ang ph¸t
triÓn, ch¶y n·o lµ mét vÊn ®Ò ®e do¹. Nh©n lo¹i còng ®ang bÞ thiÖt h¹i bëi nhiÒu cuéc
xung ®ét, nghiªm träng nhÊt lµ çc cuéc chiÕn tranh quèc gia vµ khu vùc vµ çc hµnh ®éng
b¹o lùc. Trong bèi c¶nh thÕ giíi nªu trªn, mét c©u hái n¶y sinh: GD§H cã thÕ thùc hiÖn çc
chøc n¨ng míi trong khi vÉn gi÷ nguyªn nh cò hay kh«ng? GD§H ph¶i ®¸p øng nh÷ng th¸ch
thøc nµo vµo lóc b×nh minh cña thiªn niªn kû thø ba?
- Nh÷ng th¸ch thøc chñ yÕu mµ GDDH ph¶i ®èi mÆt trong thÕ kû 21 vµ ph¬ng híng
hµnh ®éng:
Héi nghÞ ®· th¶o luËn xoay quanh 4 chñ ®Ò lín ®· nªu, sau ®©y lµ nh÷ng kÕt luËn
chÝnh ®îc ph¶n ¸nh trong B¸o ço tæng kÕt, ®Æc biÖt lµ trong B¶n Tuyªn ng«n.
1) Sù phï häp: Sù phï hîp cña GD§H ®îc ®¸nh gi¸ qua sù ¨n khíp gi÷a nh÷ng g× mµ x·
héi kú väng vµ nh÷ng g× mµ nã ®ang lµng. §Õ cã sù phï hîp ®ã, nhµ trêng, trong quan hÖ
chÆt chÏ víi thÕ giíi viÖc lµm, cÇn dùa trªn sù ®Þnh híng l©u dµi vÒ môc tiªu vµ nhu cÇu
cña x· héi, kÒ c¶ nhÜmg mèi quan t©m vÒ v¨n ho¸ vµ b¶o vÖ m«i trêng. GD§H ph¶i quan
t©m ph¸t triÒn çc kü n¨ng vµ tÝnh s¸ng t¹o. CÇn ph¶i lu ý ®Æc biÖt ®Õn vai trß phôc vô
x· héi, ®Æc biÖt lµ çc ho¹t ®éng híng tíi viÖc lµm gi¶m n¹n nghÌo khã, thiÕu khoan dung,
b¹o lùc, ngu dèt, ®ãi kÐm, huû ho¹i m«i trêng, bÖnh tËt, vµ nh÷ng ho¹t ®éng híng tíi viÖc
cñng cè hoµ b×nh, th«ng qua çch tiÕp cËn liªn ngµnh vµ xuyªn ngµnh.
Sø m¹ng träng t©m truyÒn thèng cña çc hÖ thèng GD§H (gi¸o dôc, ®µo t¹o, tiÕn
hµnh nghiªn cøu, vµ ®Æc biÖt, ®ãng gãp vµo viÖc ph¸t triÓn vµ tiÕn bé bÒn v÷ng cña
toµn x· héi) sÏ ®îc gi÷ g×n, cñng cè vµ tiÕp tøc ph¸t triÓn, cù thÓ lµ ®µo t¹o nh÷ng ngêi tèt
nghiÖp cã chÊt lîng cao vµ nh÷ng c«ng d©n cã tr¸ch nhiÖm, vµ cung cÊp c¬ héi häc tËp ®¹i
häc vµ häc tËp suèt ®êi. Ngoµi ra, GD§H ®· giµnh ®îc mét vai trß cha t×m cã trong x· héi
ngµy nay, ®ãng gãp cho sù ph¸t triÓn v¨n ho¸, x· héi, kinh tÕ vµ chÝnh trÞ vµ lµm trô cét
cña vµ
x©y dùng tiÒm lùc néi sinh, cñng cè quËn con ngêi, ph¸t triÒn bÒn v÷ng, cña nÒn d©n chñ
vµ hoµ b×nh, trong mét khung c¶nh ph¸p luËt. NhiÖm vô cña GD§H lµ ®¶ng bao cho çc gi¸
trÞ vµ lý tëng cña mét nÒn v¨n ho¸ hoµ b×nh sÏ th¾ng thÕ.
Sù ®ãng gãp cña GD§H vµo sù ph¸t triÓn toµn bé hÖ thèng gi¸o dùc vµ tå chøc l¹i mèi
liªn kÕt cña nã víi mäi cÊp bËc cña hÖ thèng gi¸o dôc, ®Æc biÖt lµ víi gi¸o dôc trung häc,
cÇn ph¶i ®îc u tiªn.
CÇn ®¶m b¶o sù nhËp häc b×nh ®¼ng ®èi víi tÊt c¶ mäi ngêi trªn c¬ së sù xøng ®¸ng
Do ®ã, kh«ng thÓ ch¹p nhËn mét sù ph©n biÖt ®èi xö nµo trong viÖc tiÕp nhËn vµo
GD§H v× chñng téc, giíi tÝnh, ng«n ng÷, tÝn ngìng, v× nh÷ng kh¸c biÖt vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸
hoÆc x· héi, hay nh÷ng khuyÕt tËt vÒ th©n thÓ.
VÊn ®Ò vÒ nhËp häc sÏ cã mét tÇng quy m« lín khi chóng ta tiÕn vµo thÕ kû 21, thÕ
kû mµ sÏ tÊt yÕu thay ®æi GD§H vµ sÏ chøng kiÕn sù thùc hiÖn viÖc häc tËp suèt ®êi cho
mäi ngêi HiÖn tîng ®¹i chóng ho¸ gi¸o dùc ®¹i häc ®· ®îc x¸c lËp v÷ng vµng ë çc níc c«ng
nghiÖp, vµ ve l©u dµi ®· trë nªn xu thÕ kh«ng thÓ ®¶o ngîc. Sù ®a d¹ng ho¸ çc m« h×nh
GD§H, ®a d¹ng ho¸ çc ph¬ng ph¸p vµ tiªu chuÈn tuyÒn chän lµ rÊt quan träng ®èi víi c¶
viÖc ®¸p øng nhu cÇu nhËp häc vµ viÖc cung cÊp cho sinh viªn sù ®µo t¹o nghiªm chØnh
mµ thÕ kû 21 ®ßi hái. Sù chuyÓn ®çi cÇn thiÕt cña GD§H thµnh mét m«i trêng häc tËp
bËc t cao, trong ®ã mäi ngêi sÏ cã thÓ ®îc nhËp häc theo kiÓu mÒm dÎo h¬n ë bÊt kú ®é
tuæi nµo ®Ó ®îc häc tËp t¨ng cêng, ®îc cËp nhËt kiÕn thøc vµ ®¹t çc kü n¨ng míi, hoÆc
nh»m môc ®Ých thay ®æi c«ng viÖc, ®ang t¹o thµnh mét trong nhÜmg s¾c th¸i cña sù d©n
chñ ho¸ vµ sù ®åi míi GD§H vµ gi¸o dôc nãi chung.
Kh¸i niÖm sù phï hîp lµ mét kh¸i niÖm ®éng, thay ®oi tuú theo hoµn c¶nh vµ kh¸c
nhau theo çc nhãm ®èi tîng. VÊn ®Ò ai lµ ngêi quyÕt ®Þnh, ®iÒu g× lµ phï hîp ®îc nªu
lªn. Mét kÕt luËn ®îc chÊp nhËn lµ: sù phï hîp chØ cã thÒ lµ kÕt qu¶ cña sù ®èi tho¹i vµ
tham kh¶o ý kiÕn gi÷a çc phÝa liªn ®íi (stakeholder) cña GD§H II
2) ChÊt lîng. ChÊt lîng trong GD§H lµ mét kh¸i niÖm ®a chiÒu, bao trïm mäi chøc
n¨ng vµ ho¹t ®éng cña nã: giang d¹y vµ çc ch¬ng tr×nh ®µo t¹o, nghiªn cøu vµ häc thuËt
®éi ngò, sinh viªn, cÊu tróc h¹ tÇng vµ m«i trêng häc thuËt. CÇn ®Æc biÖt chó ý viÖc
n©ng cao kiÕn thøc th«ng qua nghiªn cøu. Çc trêng ®¹i häc trong mäi khu vùc ph¶i cam kÕt
c«ng khai viÖc ®¸nh gi¸ bªn trong vµ bªn ngoµi, ®îc tiÕn hµnh bëi çc chuyªn gia ®éc lËp
Tuy nhiªn, cÇn chó ý ®óng møc ®Õn çc bèi c¶nh cña khu vùc vµ quèc gia, cña çc trêng cô
thÓ ®Ô cã tÝnh ®a d¹ng vµ tr¸nh sù ®ång ®Òu nhÊt lo¹t.
CÇn thiÕt ph¶i cã mét çi nh×n míi vµ m« h×nh míi cña GD§H, ®ã lµ gi¸o dôc lÊy
sinh viªn lµm trung t©m. §Ó ®¹t ®îc môc tiªu ®ã, ch¬ng tr×nh ®µo t¹o cÇn ph¶i ®îc x©y
dùng l¹i sao cho kh«ng chØ nh»m n¾m kiÕn thøc chuyªn m«n mét çch ®¬n gi¶n mµ cÇn
bao gåm viÖc chiÕm lÜnh çc kü n¨ng, n¨ng lùc giao tiÕp, ãc ph©n tÝch s¸ng t¹o vµ phª
ph¸n, suy nghÜ ®éc lËp vµ biÕt lµm viÖc ®ång ®éi gi÷a mét bèi c¶nh ®a v¨n hãa.
Çc trêng ®¹i häc, ®éi ngò gi¸o chøc viªn chøc nhµ trêng vµ sinh viªn cÇn gi÷ g×n vµ
ph¸t triÓn çc chøc n¨ng c¬ b¶n cña nã, th«ng qua viÖc rÌn luyÖn ®¹o ®øc vµ tÝnh nghiªm
tóc vÒ khoa häc vµ trÝ n¨ng trong çc ho¹t ®éng kh¸c nhau. Hä cßn cÇn t¨ng cêng chøc n¨ng
Phª ph¸n vµ nh×n vÒ t¬ng lai, th«ng qua sù ph©n tÝch hiÖn tr¹ng cña çc xu thÕ x· héi, kinh
tÕ, v¨n ho¸ vµ chÝnh trÞ næi bËt, chØ ra çc vÊn ®Ò träng t©m ®Ó dù kiÕn, c¶nh b¸o vµ
phßn' ngõa. Muèn vËy, hä cÇn ®îc hoµn toµn tù chñ vµ tù do vÒ häc thuËt, ®ång thêi cÇn
cã ®Çy ®ñ tr¸ch nhiÖm vµ gi¶i tr×nh ®èi víi x· héi.
3) Qu¶n lý vµ cung cÊp tµi chÝnh: GD§H cÇn ®îc xem lµ mét dÞch vò c«ng. Trong
khi cÇn huy ®éng çc nguån ng©n quü ®a d¹ng, t vµ c«ng, th× sù hç trî cña Nhµ níc cho
GD§H vµ nghiªn cøu vÉn lµ quan träng nhÊt ®Ó ®¶m b¶o çc sø mÖnh x· héi vµ gi¸o dôc
cña nã. Qu¶n lý vµ tµi chÝnh trong GD§H cÇn trë thµnh c«ng cô ®Ó t¨ng cêng chÊt lîng vµ
tÝnh phï hîp cña nã. §iÒu ®ã ®ßi hái mét sù ph¸t triÓn çc n¨ng lùc lËp kÕ ho¹ch vµ ph©n
tÝch chÝnh s¸ch thÝch hîp vµ çc chiÕn lîc dùa trªn sù céng t¸c gi÷a çc trêng ®¹i häc vµ çc
c¬ quan cã tr¸ch nhiÖm cña quèc gia. Quyªn tù chñ trong viÖc qu¶n lý c«ng viÖc néi bé lµ
cÇn thiÕt, nhng ph¶i ®ång thêi cã sù gi¶i tr×nh trong s¸ng vµ c«ng khai ®èi víi x· héi.
CÇn ph¶i cã sù céng t¸c chÆt chÏ cña çc phÝa liªn ®íi - çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh
s¸ch quèc gia vµ nhµ trêng, çc chÝnh phñ vµ quèc héi, ®éi ngò gi¸o chøc vµ viªn chøc, çc
nhµ nghiªn cøu, çc sinh viªn vµ gia ®×nh cña hä, thÕ giíi viÖc lµm, çc nhãm céng ®ång -
®Ó ®a vµo quü ®¹o mét cuéc c¶i çch GD§H theo chiÒu s©u.
Nh÷ng ngêi ra quyÕt ®Þnh ë cap quèc gia vµ cÊp nhµ trêng nªn ®¹t sinh viªn vµ nhu
cÇu cña hä ë trung t©m cña mèi quan t©m cña m×nh, cÇn xem hä nh lµ ®èi t¸c chÝnh vµ
®¹i diÖn cho çc phÝa liªn ®íi khi ®æi míi GD§H. Çc dÞch vô híng dÉn vµ t vÊn cÇn ®îc
ph¸t triÓn, céng t¸c víi çc tæ chøc cña sinh viªn, ®Ó tÝnh to¸n çc nhu cÇu cña çc lo¹i häc
viªn lu«n lu«n ®a d¹ng. NhÜmg sinh viªn bÞ th«i häc cÇn cã c¬ héi thÝch hîp ®e quay trë l¹i
GD§H nÕu cã thÓ. Çc trêng ®¹i häc cÇn gi¸o dôc sinh viªn trë thµnh nh÷ng c«ng d©n ®îc
th«ng tin ®Çy ®ñ vµ chñ ®éng tËn tuy, nh÷ng ngêi biÕt suy nghÜ mét çch phª ph¸n, biÕt
ph©n tÝch çc vÊn ®Ò cña x· héi, biÕt t×m çc gi¶i ph¸p cho çc vÊn ®Ò ®ã, ¸p dông
chóng vµ nhËn lÊy tr¸ch nhiÖm x· héi.
Mét chÝnh s¸ch m¹nh mÏ vÒ ph¸t triÓn ®éi ngò lµ yÕu tè quan träng ®èi víi çc trêng
®¹i häc. CÇn x©y dimg çc chÝnh s¸ch râ rµng ®èi víi gi¸o chøc ®¹i häc, sao cho cã thÓ cËp
nhËt vµ n©ng cao kü n¨ng cña hä, khuyÕn khÝch sù c¶i tiÕn vÒ ch¬ng tr×nh ®µo t¹o, ph-
¬ng ph¸p d¹y vµ häc, vµ víi mét t×nh tr¹ng tµi chÝnh vµ nghiÖp vô thÝch hîp, ®Ó ®¹t chÊt
lîng cao trong nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y.
CÇn ph¶i tËn dông ®Çy ®ñ u thÕ cña CNTTTLM ®Ó ®æi míi GD§H b»ng çch më
réng vµ ®a d¹ng ho¸ çch chuyÓn t¶i, vµ b»ng çch lµm cho kiÕn thøc vµ th«ng tin s½n
sµng cho ®¹i chóng réng r·i cã thÓ sö dùng. ViÖc truy cËp b×nh ®¼ng vµo çc ph¬ng tiÖn
®ã cÇn ®îc ®¶m b¶o th«ng qua sù hîp t¸c quèc tÕ vµ sù hç trî ®èi víi çc níc kh«ng ®ñ n¨ng
lùc ®Ò cã ®îc çc c«ng cô nh vËy. ViÖc lµng cho çc c«ng nghÖ ®ã thÝch øng víi çc nhu
cÇu quèc gia, khu vùc vµ ®Þa ph¬ng; vµ viÖc ®¶m b¶o qu¶n lý kü thuËt, gi¸o dôc vµ çc
hÖ thèng trêng häc ®Ó duy tr× chóng ph¶i ®îc u tiªn.
4) Hîp t¸c quèc tÕ: Ho¹t ®éng quèc tÕ cña GD§H lµ mét thµnh phÇn cè h÷u liªn quan
®Õn chÊt lîng cña nã. ViÖc liªn kÕt gi÷a çc ®èi t¸c ph¶i dùa trªn sù chia sÎ, ®oµn kÕt vµ
b×nh ®¼ng. N¹n ''ch¶y n·o'' cÇn ph¶i ®îc ng¨n chÆn, v× chóng tiÕp tôc cíp ®i tõ çc níc
®ang ph¸t triÓn vµ çc níc kinh tÕ chuyÓn ®æi çc chuyªn gia cao cÊp cÇn thiÕt ®Ò lµm
t¨ng tèc sù tiÕn bé x· héi cña hä. CÇn ph¶i u tiªn cho çc ch¬ng tr×nh ®µo t¹o ë çc níc ®ang
ph¸t triÒn, t¹i çc trung t©ng ch¸t lîng cao t¹o nªn çc m¹ng líi quèc gia vµ khu vùc, kÕt hîp
víi nh÷ng kho¶ng thêi gian ng¾n häc chuyªn ngµnh vµ häc tËp trung t¨ng cêng ë níc ngoµi.
Çc c«ng cô chuÈn ho¸ quèc tÕ vµ khu vùc ®Ô c«ng nhËn viÖc häc tËp vµ b»ng cÊp
cÇn ®îc phª chuÈn vµ ¸p dông, bao g«m çc chøng nhËn vÒ kü n¨ng vµ n¨ng lùc cña nh÷ng
ngêi tèt nghiÖp, lµm cho sinh viªn chuyÓn ®æi çc kho¸ häc dÔ dµng h¬n, nh»m t¹o ®iÒu
kiÖn cho sù c¬ ®éng bªn trong hÖ thèng quèc gia vµ gi÷a çc hÖ thèng víi nhau.
Hµ Néi, th¸ng 10/2003
TµI LIÖU DÉN
1. nle Histor'' OFHIGHEREDUCATION, ASHE Reader Series, Simon & Schuster Custom
Publishing, 1997.
2) Lª V¨n Gi¹ng - LÞch sö gi¶n lîc h¬n 1000 n¨mnÒn gi¸o dôc ViÖt Nam. NXB ChÝnh trÞ
Quèc gia, 2003.
3) us. Department ofeducation, National Center for Education Statistics, Digesl of Education
Statistict, 2000.
4) US. Department ofeducation, The Condition ofeducation, 2000.
5) The College Board, Trends m STUDENTAID, October 2000.
6) TODDDAVIS, ed., Open Door, 1999/2000 (New York: lnstitute ofintemational Education,
2000).
7)american Councilon Education, College Is Possible, 2001.
8)arthure Levine- Handbook on Undergraduate Cumculum. San Francissco: Jossey Bass,
9)hanbook on Diplomas, Degrees andother Certi.)'/cates in HIGHEREDUCATION MASL4
and the PACIFIC, SEAMEO vµ UNESCO PROAP, 1998.
10) andy ~alls. United Kingdom, in ''Mutual Recognition of Qualifications'',
NIER/UNESCO-APEID, 2001. .
11) The Education System in the FEDERALREPUB"c ofgerlnany 1999, Euridice, Bonll, 2000
12) Min ~eifang - Challenges and Strategies for Chiness Universities in the Transition from
planed Economy to Socialist Market Economy in the info¬nation Age. In: ''Higher Education
in Transition Economies in Asia', UNESCO PROAP, 1998.
13) Yantong Zhang - Searching for Quality Higher Education in the Age ofmass Education
and Globalization. In: ''Irldicators ofquality & Facilitating Academic Mobility through
Quality Assurance Agencies''. UNESCO PROAP, NAAC, Bangalore, India, 2002.
14) Jacques DELORS-''LEARNING: The Treasure ~ithin''. (Report to UNESCO of the
Intemational Commission on Education for the Twenty-first Century), UNESCO, Pans, 1996.
B¶n dÞch tiÕng ViÖt 2002, 2003, NXBGD.
15) Higher Education m the Twent)'-)lrst Centur)' - Vision and Action. World Conference on
Higher Education. UNESCO Paris. October 1998. (''héi nghÞ thÕ giíi vÒ Gi¸o dôc ®¹i häc
trong ThÕ ~ 21 - TÇm nh×n vµ Hµnh déng' tËp tµi liÖu dÞch phôc vô Héi th¶o - Bé
GD&§T,
16) Federico Mayor - Higher Education m the Twentp-)lrst CENTURP-VSION andaction .
Final Report. UNESCO Paris, 1999.
17) L©m Quang ThiÖp - Héi nghÞ ThÕ giíi vÒ Gi¸o dôc D¹i häc (Pari.s, /O//998) vµ mél sè
vÊn dÒ cña Gi¸o dôc §¹i häc ViÖt Nam. Trong ''Gi¸o dôc §¹i häc vµ nh÷ng th¸ch thøc ®Çu
thÕ k) 21 '' . Héi th¶o Bé GD&§T+ Dù ¸n WB, Hµ Néi, 12/2000.
Phu lôc
TUY£N NG¤N THÕ GIíL VÒ GI¸O DôC §¹I HäC
Héi nghÞ ThÕ giíi vÒ Gi¸o dôc §¹i häc:
GD§H vµo thÕ kØ 21- TÇm nh×n vµ Hµnh ®éng
UNESCO, Paris, 5-9 th¸ng 10/1998
B¶n lâm t¾t cña UNESCO Paris)
1. Gi¸o dôc ®¹i häc (GD§H) cÇn ®îc nhËp häc b×nh ®¼ng ®èi víi tÊt c¶ mäi ngêi trªn c¬ së
sù xøng ®¸ng, phï hîp víi §iÒu 26. l cña Tuyªn ng«n toµn cÇu vÒ Nh©n quyÒn. Do ®ã,
kh«ng thÓ ch¹p nhËn mét sù ph©n biÖt ®èi xö nµo trong viÖc tiÕp nhËn vµo GD§H dùa
trªn chöng téc, giíi tÝnh, ng«n ng÷, tÝn ngìng hoÆc kinh tÕ, nh÷ng kh¸c biÖt vÒ v¨n ho¸ x·
héi, hoÆc nh÷ng khiÕm khuyÕt vÒ th©n thÕ.
2. Sø m¹ng cèt lâi cña çc hÖ thèng GD§H (gi¸o dôc, ®µo t¹o, tiÕn hµnh nghiªn cøu, vµ ®Æc
biÖt, ®ãng gãp vµo viÖc ph¸t triÓn vµ tiÕn bé bÒn v÷ng cña toµn x· héi) sÏ ®îc gi÷ g×n,
cñng cè vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn, cù thÓ lµ gi¸o dôc nh÷ng ngêi tèt nghiÖp cã chÊt lîng cao vµ
nh÷ng c«ng d©n cã tr¸ch nhiÖm, vµ cung cÊp c¬ héi (espaces ouverts) cho häc tËp ®¹i häc
vµ cho häc tËp suèt ®êi. H¬n n÷a, GD§H ®· giµnh ®îc mét vai trß cha t×m cã trong x· héi
ngµy nay, nh mét thµnh phÇn sinh ®éng cña sù ph¸t triÓn v¨n ho¸, x· héi, kinh tÕ vµ chÝnh
trÞ vµ nh lµ mét trô cét cña viÖc x©y dùng tiªm lùc néi sinh, sù cñng cè quyÒn con ngêi, sù
ph¸t triÓn bÒn v÷ng, nÒn d©n chñ vµ hoµ b×nh, trong mét khung c¶nh ph¸p luËt. NhiÖm
vô cña GD§H lµ ®¶m b¶o cho çc gi¸ trÞ vµ çc lý tëng cña mét nÒn v¨n ho¸ hoµ b×nh sÏ
th¾ng thÕ.
3. Çc trêng ®¹i häc, ®éi ngò gi¸o chøc viªn chøc nhµ trêng vµ sinh viªn cÇn gi÷ g×n vµ ph¸t
triÓn çc chøc n¨ng c¬ b¶n cña nã, th«ng qua viÖc rÌn luyÖn ®¹o ®øc vµ tÝnh nghiªm tóc
vÒ khoa häc vµ trÝ n¨ng trong çc ho¹t ®éng kh¸c nhau. Hä cßn cÇn t¨ng cêng chøc n¨ng phª
ph¸n vµ nh×n vÒ t¬ng lai, th«ng qua sù ph©n tÝch hiÖn tr¹ng cña çc xu thÕ x· héi, kinh tÕ,
v¨n ho¸ vµ chÝnh trÞ næi bËt, chØ ra çc vÊn ®Ò träng t©ng ®Ó dù kiÕn, c¶nh b¸o vµ
phßng ngõa. Muèn vËy, hä cÇn ®îc hoµn toµn tù chñ vµ tù do vÒ häc thuËt, ®ång thêi can
cã ®Çy ®ñ tr¸ch nhiÖm vµ gi¶i tr×nh ®èi víi x· héi.
4. Sù phï hîp cña GD§H ®îc ®¸nh gi¸ qua sù ¨n khíp gi÷a nh÷ng g× mµ x· héi kú väng vµ
nhÜmg g× mµ rlã ®ang lµm. §Ó cã sù phï hîp ®ã, çc nhµ trêng vµ çc hÖ thèng, ®Æc biÖt
trong çc mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a nã víi thÕ giíi viÖc lµng, cÇn dùa trªn sù ®Þnh híng
l©u dµi vª môc tiªu vµ nhu cÇu cña x· héi, bao gåm nh÷ng mèi quan t©ng vÒ v¨n ho¸ vµ b¶o
vÖ m«i trêng. Ph¸t triÓn çc kü n¨ng vµ s¸ng kiÕn t¹o nghiÖp cÇn ph¶i trë thµnh mèi quan
t©m chÝnh cña GD§H. CÇn ph¶i lu ý ®Æc biÖt ®Õn vai trß phôc vô cña GD§H ®èi víi x·
héi, ®Æc biÖt lµ çc ho¹t ®éng híng tíi viÖc lµng gi¶m sù nghÌo khã, thiÕu khoan dung, b¹o
lùc, ngu dèt, ®ãi kÐm, huû ho¹i m«i trêng, bÖnh tËt, vµ nh÷ng ho¹t ®éng híng tíi viÖc cñng
cè hoµ b×nh, th«ng qua çch tiÕp cËn liªn ngµnh vµ xuyªn ngµnh.
5. GD§H lµ mét phÇn cña hÖ thèng liªn tôc b¾t ®Çu tõ gi¸o dôc mÉu gi¸o tiÓu häc vµ gi¸o
dôc thêng xuyªn suèt ®êi. Sù ®ãng gãp cña GD§H vµo sù ph¸t trien toµn bé hÖ thèng gi¸o
dôc vµ tæ chøc l¹i mèi liªn kÕt cña nã víi mäi cÊp bËc cña hÖ thèng gi¸o dôc, ®Æc biÖt lµ
víi gi¸o dôc trung häc, cÇn ph¶i ®îc u tiªn. Gi¸o dôc trung häc cÇn ph¶i chuÈn bÞ vµ t¹o
®iÒu kiÖn ®Ó nhËp häc vµo GD§H ®ång thêi cung cÊp mét nÒn ®µo t¹o réng ®e chuÈn
bÞ cho häc sinh mét cuéc sèng tù lËp.
6. Sù ®a d¹ng ho¸ çc m« h×nh GD§H, ®a d¹ng ho¸ çc ph¬ng ph¸p vµ tiªu chuÈn tuyÓn
chän lµ r¸t quan träng ®èi víi c¶ viÖc ®¸p øng nhu cÇu vµ viÖc cung cÊp cho sinh viªn mét
nÒn t¶ng vµ mét sù ®µo t¹o nghiªm chØnh mµ the kû 21 ®ßi hái. Ngêi häc ph¶i cã mét l
hµnh lang tèi u ®Õ lùa chän vµ sù chiÕm lÜnh kiÕn thøc vµ bÝ quyÕt cÇn ph¶i ®îc lu ý
trong
× mét khung c¶nh suèt ®êi, dùa trªn ®Çu vµo vµ ®Çu ra linh ®éng cña hÖ thèng.
7. ChÊt lîng trong GD§H lµ mét kh¸i niÖm ®a chiÒu, kh¸i niÖm nµy bao trïm mäi chøc
n¨ng vµ ho¹t ®éng cña nã: gi¶ng d¹y vµ çc ch¬ng tr×nh ®µo t¹o, nghiªn cøu vµ häcl thuËt,,
®éi ngò, sinh viªn, cÊu tróc h¹ tÇng va m«i trêng häc thuËt. CÇn ®Æc biÖt chó ý viÖc n©ng
cao kiÕn thøc th«ng qua nghiªn cøu. Çc trêng ®¹i häc trong mäi khu vùc ph¶i cam kÕt c«ng
khai viÖc ®¸nh gi¸ bªn trong vµ bªn ngoµi, ®îc tiÕn hµnh bíi çc chuyªn gia ®éc lËp Tuy
nhiªn, cÇn chó ý ®óng møc ®Õn çc bèi c¶nh cña khu vùc vµ quèc gia, cña çc
trêng cô thÕ ®Ò cã thÕ kÕ ®en tÝnh ®a d¹ng vµ tr¸nh sù ®ång ®Òu nhÊt lo¹t. CÇn thiÕt
ph¶i cã mét çi nh×n míi vµ m« h×nh míi cña GD§H, ®ã lµ gi¸o dôc lay sinh viªn lµng trung
t©m. §Ó ®¹t ®îc môc tiªu ®ã, ch¬ng tr×nh ®µo t¹o cÇn ph¶i x©y dùng l¹i sao cho kh«ng
chØ nh»m n¾m kien thøc chuyªn m«n mét çch ®¬n gi¶n mµ cÇn ph¶i bao gåm viÖc chiÕm
lÜnh çc kü n¨ng, n¨ng lùc giao tiÕp, ãc ph©n tÝch s¸ng t¹o vµ phª ph¸n, suy nghÜ ®éc lËp
vµ biÕt lµm viÖc trong mét nhãm gi÷a mét bèi c¶nh ®a v¨n hãa.
8. Mét chÝnh s¸ch m¹nh mÏ vÒ ph¸t triÓn ®éi ngò lµ yÕu tè quan träng ®èi víi çc trêng ®¹i
häc. Can x©y dùng çc chÝnh s¸ch râ rµng liªn quan ®Õn gi¸o chøc ®¹i häc, sao cho cã thÕ
cËp nhËt vµ n©ng cao kü n¨ng cña hä, khuyÕn khÝch sù c¶i tiÕn vÒ ch¬ng tr×nh ®µo t¹o
ph¬ng ph¸p d¹y vµ häc, vµ víi mét t×nh tr¹ng tµi chÝnh vµ nghiÖp vô thÝch hîp, ®Ó ®¹t
chÊt lîng cao trong nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y, ph¶n ¸nh ®îc ®iÒu kho¶n t¬ng øng cña B¶n §Ò
nghÞ liªn quan víi T×nh tr¹ng vÒ Gi¸o chøc ®¹i häc ®· ®îc th«ng qua ë Héi nghÞ toµn thÓ
cña UNESCO vµo th¸ng II n¨ng 1997.
9. Nh÷ng ngêi ra quyÕt ®Þnh ë cap quèc gia vµ cÊp nhµ trêng nªn ®Æt sinh viªn vµ nhu
cÇu cña. hä ë trung t©m cña mèi quan t©m cña m×nh vµ cÇn xem hä nh lµ ®èi t¸c chÝnh
vµ ®¹i diÖn cho çc bªn liªn quan khi ®æi míi GD§H. Çc dÞch vô híng dÉn vµ t vÊn cÇn ®-
îc ph¸t triÓn, céng t¸c víi çc tæ chøc cña sinh viªn, ®Ó tÝnh to¸n çc nhu cÇu cña çc lo¹i.
Häc viªn lu«n lu«n ®a d¹ng. Nh÷mg sinh viªn bÞ r¬i cÇn cã c¬ héi thÝch hîp ®Ó quay trë l¹i
GD§H nÕu cã lóc thÝch hîp. Çc trêng ®¹i häc cÇn gi¸o dôc sinh viªn trë thµnh nh÷ng c«ng
d©n ®îc th«ng tin ®ay ®ñ vµ chñ ®éng tËn tuy cao, nh÷ng ngêi biÕt suy nghÜ mét çch phª
ph¸n, biÕt ph©n tÝch çc van ®Ò cña x· héi, biet t×m çc gi¶i ph¸p cho çc vÊn ®Ò cña x·
héi, ¸p dông chóng vµ nhËn lay tr¸ch nhiÖm x· héi.
10. Ph¶i ®a ra hoÆc t¨ng cêng çc biÖn ph¸p ®Ò ®¶m b¶o sù tang gia cña phô n÷ vµo
GD§H, ®Æc biÖt ë cap ra quyÕt ®Þnh vµ trong çc chuyªn m«n mµ hä cha cã ®Çy ®ñ ®¹i
diÖn. TiÕp theo cÇn ®ßi hái ®Ò h¹n chÕ mäi thµnh kien vÒ giíi trong GD§H. §Ô vît qua
nh÷ng chíng ng¹i vµ ®e gia t¨ng sù nhËp häc cña phô n÷ vµo GD§H, cßn can cã mét u tiªn
cÊp b¸ch trong qu¸ tr×nh ®æi míi hÖ thèng vµ trêng häc.
11) CÇn ph¶i tËn dông ®Çy ®ñ u thÕ cña c«ng nghª th«ng tin vµ truyÒn th«ng míi ®Ó ®æi
míi GD§H b»ng çch më réng vµ ®a d¹ng ho¸ çch chuyÒn t¶i, vµ b»ng çch lµm cho kiÒn
thøc vµ th«ng tin s½n sµng cho ®¹i chóng réng r·i cã thÓ sö dông. ViÖc truy cËp b×nh
®¼ng vÊn çc ph¬ng tiÖn ®ã cÇn ®îc ®¶m b¶o th«ng qua sù hîp t¸c quèc tÕ vµ sù hç trî
®èi víi çc níc kh«ng ®ñ n¨ng lùc ®Ô cã ®îc çc c«ng cô nh vËy. ViÖc lµng cho çc c«ng l
nghÖ ®ã thÝch Ýmg víi çc nhu cÇu quèc gia, khu vùc vµ ®Þa ph¬ng; vµ viÖc ®¶m b¶o
qu¶n lý kü thuËt, gi¸o dôc vµ çc hÖ thèng trêng häc ®Ô duy tr× chóng ph¶i ®îc u tiªn.
12. GD§H cÇn ®îc xem lµ mét dÞch vu c«ng céng. Trong khi cÇn huy ®éng çc nguån ng©n
quü ®a d¹ng, tu vµ c«ng, th× sù hç trî cña c«ng quü cho GD§H vµ nghiªn cøu vÉn lµ quan
träng ®Ô ®¶ng b¶o mét thµnh tùu c©n b»ng cña çc sø mÖnh x· héi vµ gi¸o dôc cña nã.
Qu¶n lý vµ tµi chÝnh trong GD§H can trë thµnh çc c«ng cô ®e t¨ng cêng chÊt lîng vµ
tÝnh phï hîp cña nã. §iÒu ®ã ®ßi hái mét sù ph¸t triÓn çc n¨ng lùc lËp kÕ ho¹ch vµ ph©n
tÝch chÝnh s¸ch thÝch hîp vµ çc chiÕn lîc dùa trªn sù céng t¸c gi÷a çc trêng ®¹o häc vµ
çc c¬ quan cã tr¸ch nhiÖm cña quèc gia. QuyÒn tù chñ trong viÖc qu¶n lý c«ng viÖc néi bé
lµ cÇn thiÕt, nhlmg ph¶i ®ång thêi cã sù gi¶i tr×nh trong s¸ng vµ c«ng khai ®èi víi x· héi.
13. Ho¹t ®éng quèc tÕ cña GD§H lµ mét thµnh phÇn cè h÷u cña chÊt lîng cña nã. M¹ng líi,
çi mµ ®· biÓu hiÖn nh lµ biÖn ph¸p chÝnh cña ho¹t ®éng, ph¶i dùa trªn viÖc chia sÏ ®oµn
kÕt vµ b×nh ®¼ng gi÷a çc ®èi t¸c. ViÖc ''ch¶y nao'' vÉn CÇn ph¶i ®îc ng¨n chÆn, v×
chóng tiÕp tôc cíp ®i tõ çc níc ®ang ph¸t triÓn vµ çc níc kinh tÕ chuyÓn ®åi çc chuyªn
gia cao cap cÇn thiÕt ®Ó lµm t¨ng tèc sù tiÕn bé x· héi cña hä. CÇn ph¶i u tiªn cho çc ch-
¬ng tr×nh ®µo t¹o ë çc níc ®ang ph¸t triÓn, t¹i çc trung t©m chÊt lîng cao t¹o nªn çc m¹ng
líi quèc gia vµ khu vùc, kÕt hîp víi çc kho¶ng thêi gian ng¾n häc chuyªn ngµnh vµ häc tËp
trung t¨ng cêng ë níc ngoµi. .
14. Çc c«ng cô chuÈn ho¸ quèc tÕ vµ khu vùc ®Ó c«ng nhËn viÖc häc tËp vµ b»ng cÊp
cÇn ®îc phª chuÈn vµ ¸p dông, bao gåm çc chøng nhËn vÒ kü n¨ng vµ n¨ng lùc cña nh÷ng
ngêi tèt nghiÖp, lµm cho sinh viªn chuyÓn ®æi çc kho¸ häc dÔ dµng h¬n, nh»m t¹o ®iÒu
kiÖn cho sù c¬ ®éng bªn trong hÖ thèng quèc gia vµ gi÷a çc hÖ thèng víi nhau. ..
15. CÇn ph¶i cã sù céng t¸c chÆt chÏ cña çc phÝa liªn quan - çc nhµ ho¹ch -
chÝnh s¸ch quèc gia vµ nhµ trêng, çc chÝnh phñ vµ quèc héi, ®éi ngò gi¶ng d¹y vµ nh©n
lùc liªn quan, çc nhµ rlghiªn cøu, çc sinh viªn vµ gia ®×nh cña hä, thÕ giíi viÖc lµm, çc
nhãm lµ céng ®ång - ®e ®a vµo quü ®¹o mét cuéc vËn ®éng ®æi míi vµ c¶i çch theo
chiÒu s©u ®èi víi GD§H.
gi¸o dôc ®¹i häc viÖt nam
Vµi nÐt ph¸c häa
GS. TS~ L¢M QUANG THIÕP
I VµI NÐT vÒ LÞCH sö PH¸T TRIÓN
Theo sù ph¸t triÓn cña lÞch sö d©n téc, lÞch sö gi¸o dôc còng cã thÓ ph©n chia theo
çc thêi kú t¬ng øng. Tuy nhiªn v× lu ý chñ yÕu ®en GD§H nªn sau ®©y sÏ ph©n chia lÞch
sö ph¸t trien thµnh 4 thêi kú lín: thêi kú phong kiÕn d©n téc; thêi kú Ph¸p thuéc; thêi kú tõ
lóc ra ®êi níc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa cho ®Õn khi ®Êt níc thèng nhat, bao gåm ph©n
thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p (1945-1954) vµ ph©n thêi kú x©y dùng chñ nghÜa x· héi
vµ ®au tranh thèng nhÊt ®¹t ríc (1954-1975); vµ thêi kú tõ khi thèng nhÊt ®¹t níc 1975 ®Õn
nay.
11. Gi¸o dôc vµ gi¸o dôc ®¹i häc thêi phong kiÕn d©n téc
ë níc ta tõ thêi kú B¾c thuéc (tõ thÕ kû thø 2 TCN ®Õn n¨ng 905) bé m¸y thèng trÞ
cña phong kiÕn ph¬ng B¾c cã më mét sè trêng chñ yÕu cho ngêi H¸n sang ®Þnh c ë ríc ta,
nhng ban ®Çu cha tæ chøc chÕ ®é thi cö ®Ò chän nh©n tµi vµo bé m¸y thèng trÞ mµ theo
che ®é sÜ téc (lÊy con em çc gia ®×nh thÕ téc cho lµm quan). Tõ ®êi §êng (thÕ kû thø 7
®Õn thø 10) míi ®Æt chÕ ®é thi cö thay cho che ®é sÜ téc, vµ ®Æt ra häc vÞ tiÕn sÜ.
Nhµ tëng: Çc triÒu ®¹i phong kiÕn d©n téc ®Çu tiªn cña níc ta Khóc, Ng«, §inh
TiÒn Lª (905- ®Çu thÕ kû thø II) cha cã ®iÒu kiÖn tæ chøc viÖc häc. Nhng tõ nhµ Lý ®Çu
thÕ kû II nhµ níc b¾t ®Çu ch¨m lo tå chøc nÕn gi¸o dôc víi dÊu mèc quan träng lµ dùng V¨n
MiÕu n¨ng l070 vµ lËp Quèc Tö Gi¸m n¨ng l076. Quèc Tö Gi¸m lµ trêng c«ng lín nhÊt ë
Kinh ®«, lµ trêng cao nhÊt ë níc ta bÊy giê, vµ cã thÕ coi lµ trêng ®¹i häc ®Çu tiªn ë níc ta,
v× ë ®ã cã çc thÇy giái næi tiÕng, cã th viÖn tèt, ®iÒu kiÖn vËt chÊt thuËn tiÖn
vµ tuyÓn sinh rÊt chÆt chÏ . Tuy nhiªn hÖ thèng nhµ trêng lóc bay giê cha ®îc ph©n chia
thµnh cÊp häc râ rÖt, nªn kh«ng cã çc ch¬ng tr×nh häc kh¸c nhau, nãi çch kh¸c, ch¬ng
tr×nh häc biÓu hiÖn qua çc hÖ thèng s¸ch gi¸o khoa.
- Ch¬ng tr×nh: Gièng nh ë Trung Quèc, tµi liÖu gi¸o khoa c¬ b¶n cña nÒn gi¸o dôc phong
kiÕn ViÖt Nam lµ çc s¸ch kinh ®iÓn cña Nho gi¸o: Tø Th, Ngò Kinh. Tø Th bao gåm 2)
(luËn ng÷': s¸ch ghi çc lêi d¹y cña Khæng Tö do häc trß «ng chÐp l¹i, ph¶n ¸nh t tëng
cña Khæng Tö vÒ çc van ®Ò chÝnh trÞ, x· héi vµ ®¹o ®øc. ''M¹nh Tö'': s¸ch do M¹nh Tö
vµ çc häc trß «ng viÕt ghi nh÷ng ph¸t biÕu cña «ng vÒ
chÝnh trÞ, x· héi, ®¹n ®øc thêi ChiÕn Quèc. '§¹i häc'~ bé s¸ch do T¨ng S©ng (?), häc trß
Khong Tö so¹n, nªu quan ®iÒm cña Nho gi¸o vÒ lý tëng, môc ®Ých, néi dung cao quý nhÊt
cña viÖc häc: ''®¹i häc chi ®¹o, t¹i minh minh ®øc, t¹i th©n d©n, t¹i chØ vu thiÖn'' 2). (thung
dung'': cña Tö T, ch¸u néi cña Khong Tö, häc trß cña T¨ng S©ng, thÇy cña M¹nh Tö. §ã lµ
s¸ch vÒ ®¹o ®øc, mang s¾c th¸i duy t©n thÇn bÝ.
Ngò Kinh bao gåm:
''Kinh Thi'': tuyÓn tËp th¬ thêi T©y Chu, do Khong Tö san ®Þnh, cã t¸c dông båi dìng
t×nh c¶m ®¹o ®øc vµ t¹o c¶m høng thi ca.
''Kinh Th': mét sè v¨n kiÖn vÒ lÞch sö cæ ®¹i ®êi Th¬ng (thÕ kû 17-18 TRCN) vµ
thêi T©y Chu, còng do Khong Tö san ®Þnh, truyÒn b¸ lý tëng chÝnh trÞ ®¹o ®øc thêi T©y
Chu.
''Kinh Xu©n Thu'': bé sö biªn niªn cña níc Lç, quª cña Khong Tö, do Kh«ng Tñ san
®Þnh lµm râ t tëng danh phËn, dïng lÞch sö ®Ó tuyªn truyÒn gi¸o dôc ®¹o lý. ''~ DÞch'':
tr×nh bµy nh÷ng quan ®iÓm triÕt häc lµm c¬ së cho viÖc bãi to¸n. T tëng ©m d¬ng ngò
hµnh lµ néi dung triet häc cña ~ DÞch: mét mÆt chøa ®ùng nh÷ng yÕu tè s¬ khai vÒ biÖn
chÝmg (©m0 d¬ng) vµ duy vËt (ngò hµnh), ph¬ng ph¸p luËn ®Ó gi¶i thÝch çc hiÖn tîng
x· héi vµ tù nhiªn, nhng còng chøa nhÜmg quan ®iÓm thÇn bÝ duy t©n. '' LÔ'': nãi nh÷ng
chÕ ®é lÔ nghi thêi §«ng Chu (Xu©n Thu vµ ChiÕn Quèc), giai ®o¹n ®Çu cña chÕ ®é
phong kiÕn.
Tø Th Ngò kinh rÊt c« ®äng, cã nhÜmg s¸ch kh¸c chó gi¶i nh cña çc t¸c gi¶ §æng
Träng Th ®êi H¸n, Kh«ng DÜnh §¹t ®êi §êng, Chu Hy ®êi Tèng. ë ViÖt Nam. Chu V¨n An
viÕt ''Tø Th thuyÕt íc'' b×nh ph¹m Tø Th bÞ nhµ Minh tÞch thu vµ hñy, Hå Quý Ly so¹n s¸ch
''Minh ®¹o'' ®Ó ph¶n ®èi çch gi¶i thÝch cña Tèng Nho nhng còng bÞ thÊt truyÒn. Ngoµi
Tø Th vµ Ngò Kinh sÜ tö cßn ph¶i häc thªm çc tµi liÖu kh¸c vÒ lÞch sö Trung Quèc vµ
ViÖt Nam. Ngêi ViÖt Nam häc Tø Th Ngò kinh b»ng ch÷ H¸n du nhËp vµo ViÖt Nam tõ
thêi B¾c thuéc. Trong thêi kú ®éc lËp sau thÕ kû thø X ngêi ViÖt Nam häc ch÷ H¸n theo
ph¸t ©m ®êi §êng. Tõ ®ã vÒ sau ch÷ H¸n ë ViÖt Nam trë thµnh mét tö ng÷ nªn ë níc ta vÉn
duy tr× çch ®äc ®ã vµ d¹y l¹i cho con ch¸u, ®ã lµ çch ®äc cña ngêi ViÖt ®èi víi ch÷ H¸n.
§iÒu ®Æc biÖt lµ trong khi ®äc s¸ch vµ lµng bµi theo ch÷ H¸n cæ v¨n th× sÜ tö ta vÉn giao
tiÕp b»ng trung ViÖt. .
N¨m 1395 Hå Quý Ly cã dÞch mét phÇn Kinh Th vµ Kinh Thi ra ch÷ n«m ®Ó d¹y vua
vµ cung phi; n¨m 1791 NguyÔn HuÖ giao cho NguyÔn ThiÕp dÞch Tø Th, Ngò Kinh ra ch÷
n«m, vµ ra lÖnh ph¶i ra ®Ò thi vµ lµm th¬ phó b»ng ch÷ n«m. Çc bµi tËp, bµi lµng cã çc
lo¹i v¨n nghÞ luËn (kinh nghÜa vµ v¨n s¸ch): v¨n hµnh chÝnh (ço, chiÕu, chÕ, biÓu, sí), vµ
çc lo¹i th¬ phó. C©u ®èi lµ kiÕu v¨n thêng, dóng trong ®êi sèng hµng ngµy.
Ph¬ng ph¸p d¹y vµ häc hoµn toµn theo kinh viÖn, tin tëng tuyÖt ®èi vµo lêi d¹y cña
''th¸nh hiÒn'', tøc lµ nhÜmg ®iÒu trong Tø Th Ngò Kinh víi lêi chó gi¶i cña Tr×nh Chu
(Tr×nh Hao, Tr×nh Di vµ Chu Hy ®êi Tèng ®· ph¸t triÓn c¬ së triet häc cña Nho gi¸o, vay
mín t tëng cña PhËt gi¸o ra §¹o gi¸n cè thuyÕt minh r»ng trËt tù x· héi vµ ®¹o ®øc mµ Nho
gi¸o truyÒn b¸ lµ ''çi lý ®¬ng nhiªn cña trêi ®Êt'. S¾c th¸i ®ã cña Nho gi¸o ®îc gäi lµ Tèng
Nho). Çch häc chñ yÕu lµ häc thuéc lßng. Çch häc nµy rÊt thÝch hîp víi néi dung Nho gi¸o
vµ che ®é phong kiÕn, nhlmg t¸c h¹i chÝnh lµ kh«ng rÌn luyÖn ®îc suy nghÜ ®éc lËp ®Çu
ãc phª ph¸n.
Ph¬ng ph¸p thi cö. NÕu vÒ viÖc d¹y vµ häc nÒn gi¸o dôc phong kiÕn kh«ng cã quy
®Þnh chÆt chÏ th× vÒ mÆt thi cö cã nh÷ng thÓ lÖ rÊt chÆt chÏ. Cã thÒ nãi çc triÒu ®¹i
phong kiÕn dïng hÖ thèng thi cö ®Ó chän läc nh©n tµi vµ chØ huy toµn bé hÖ thèng gi¸o
dôc. Tõ cuèi ®êi TrÇn chÕ ®é thi cö ®· c¬ b¶n hoµn chØnh, gåm cã thi h¬ng ë tØnh hoÆc
liªn tõ vµ thi héi, thi ®×nh ë kinh ®«.
Thi h¬ng: mçi kú thi h¬ng cã 4 lÇn vµo lµm bµi thi, gäi lµ trêng mét, hai, ba vµ bèn.
Trêng mét lµng bµi kinh nghÜa, trêng hai lµng th¬ phó, trêng ba lµm chiÕu chÒ biÓu, trêng
bèn lµng v¨n s¸ch. Thêi Hå Quý Ly cã thªm trêng n¨m thi to¸n ph¸p. §Ëu thi h¬ng ®îc danh
hiÖu cö nh©n. Thêi Lª TrÞnh cã khi vµo thi h¬ng vµi ngh×n hay hµng v¹n nhng ®Ëu cö
nh©n chØ vµi chôc.
Thi héi, thi ®×nh: ®îc tæ chøc t¹i kinh ®«. Muèn vµo thi héi phi lµ cö nh©n, muèn
vµo thi ®×nh ph¶i ®Ëu thi héi. KÕt qu¶ thi héi chØ cã t¸c dông ®Ó vµo thi ®×nh trong n¨m
®ã. Thi ®×nh (hoÆc thi ®iÖn) ë s©n vua, do vua lµm ch¸nh chñ kh¶o. Thi héi còng qua çc
trêng nh thi h¬ng. Thi ®×nh ®Çu bµi cã thÓ r¾c rèi h¬n, cã thÓ hái nh÷ng vÊn ®Ò thêi sù
mµ triÒu ®×nh quan t©m. Tõ 1232 ®êi TrÇn gäi ngêi ®Ëu thi ®×nh lµ th¸i häc smh, gåm 3
gi¸p, sau ®ã chia ®Ö nhÊt gi¸p thµnh tam kh«i: tr¹ng nguyªn, b¶ng nh·n vµ th¸m hoa. Tõ
1374 ngêi ®ç thi ®×nh ®îc gäi lµ tiÕn sÜ. '
Nh÷ng quy chÕ vµ tiªu chuÈn ngêi ®i thi, thñ tôc lµm bµi thi, nghi lÔ thùc hiÖn trong
kú thi ®Ò phßng gian lËn tiªu cùc rÊt chÆt chÏ. Quy ®Þnh vÒ çch lµm bµi, çch viÖt ch÷,
xng h«, kiªng hóy còng kh¸ phiÒn phøc. Chanh thi ®îc tæ chøc rÊt chÆt chÏ. ThÝ sinh thi h-
¬ng ph¶i mang theo lÒu châng, thi héi th× cã s½n lÒu châng trong trêng thi.
12. Gi¸o dôc ®i häc thêi Ph¸p thuéc (cuèi thÕ kû XIX ®Õn 1945)
Tõ n¨m 1858 thùc d©n Ph¸p b¾t ®Çu x©m chiÕm níc ta. N¨m 1878 Ph¸p buéc triÒu
®Ønh nhµ NguyÔn ký hiÖp íc c«ng nhËn chñ quyÒn cña Ph¸p ë Nam Kú, ®Õn 1883, 1884
triÒu ®×nh HuÕ hoµn toµn ®Çu hµng, c«ng nhËn quyÒn b¶o hé cña Ph¸p ë miÒn Trung vµ
B¾c ViÖt Nam. Sau khi x©m chiÕm xong, Ph¸p chia níc ta lµng 3 kú: Nang Kú lµ thuéc
®Þa (colonie), B¾c vµ Trung Kú lµ ®Êt b¶o hé (protectorat).
Thùc d©n Ph¸p coi gi¸o dôc lµ c«ng cô quan träng ®Ó chinh phôc thuéc ®Þa, do ®ã
chóng thay thÕ nhanh chãng hÖ thèng gi¸o dôc phong kiÕn cò b»ng hÖ thèng gi¸o dùc theo
m« h×nh cña Ph¸p. ì Nam Kú kú thi h¬ng cuèi cïng lµ vµn n¨ng 1884, ch÷ H¸n ®îc th«i d×m
trong giÊy tê hµnh chÝnh n¨ng 1878. ì Trung Kú kú thi héi cuèi cïng t¹i HuÕ vµo n¨m 1919,
ch÷ H¸n ®îc th«i dïng trong giÊy tê hµnh chÝnh n¨m 1932.
Môc ®Ých cña nÒn gi¸o dôc thùc d©n lËp ra cho ngêi b¶n xø lµ: ®µo t¹o mét tÇng líp
ngêi thõa hµnh chÝnh s¸ch cña Ph¸p cai trÞ vµ khai th¸c níc ta; truyÒn b¸ t tëng sî, phôc
Ph¸p, biÕt ¬n c«ng khai hãa cña Ph¸p; nhÞ d©n. Chñ tr¬ng nhÊt qu¸n cña chÝnh quyÒn thùc
d©n lµ thùc hµnh chÝnh s¸ch ngu d©n nªn chóng ''ph¸t triÓn gi¸o dôc theo chiÒu n»m chø
lang ph¸t triÓn gi¸o dôc theo chiÒu ®øng'', nh toµn quyÒn Merlin ®· tuyªn bè n¨ng 1924.
- C¬ cÊu gi¸o dôc vµ hÖ thèng nhµ trêng
HÖ thèng gi¸o dôc phæ th«ng VIÖT-PH¸P, ®îc m« pháng theo hÖ thèng gi¸o dôc cña
ph¸p lóc ®ã, khi lïng thµnh ®Çy ®ñ gåm çc líp nh sau:
BËc tiÓu häc (primaire) gåm 6 líp, tõ díi lªn: ®ång au (enfantin - líp 5); dù bÞ prÐparatoire-
líp 4); s¬ ®¼ng (ÐlÐmentaire- líp 3); nh× nh¹t (moyen lÌre anneÐ); nh× nhÞ moyen 2Ì
anneÐ); nhÊt (supÐrieur). bËc cao ®¼ng tiÓu häc (primaire supÐrieur) 4 n¨ng, hay thµnh
chung, çc trêng cã bËc nµy ®îc gäi lµ collÌge, häc xong bËc nµy ®îc thi lÊy b»ng cao
®¼ng tiÓu häc hay thµnh chung cã b»ng nµy míi ®îc häc tiÕp lªn bËc trung häc,
BËc trung häc (secondaire) 3 n¨ng, çc trêng cã bËc häc nµy ®îc gäi lµ lyceÐ. Häc
xong 2 n¨ng ®Çu ®îc thi lÊy b»ng tó tµi phÇn thø nhÊt (baccalaurÐat, lÌre partie). §Ëu phÇn
nµy ®îc häc tiÕp lªn n¨m thø ba, theo 2 ban lµ triÕt vµ to¸n. Häc sinh häc ban nµo thi tèt
nghiÖp ban ®ã lÊy b»ng tó tµi phÇn thø hai (baccalaurÐat, 2Ì partie).
Quy m« cña hÖ thèng gi¸n dôc phæ th«ng rÊt bÐ. BËc trung häc chØ cã çc trêng ë
Hµ Néi (trêng Bëi), HuÕ (trêng Kh¶i §Þnh), Sµi Gßn (trêng pÐtrus Ký), mçi trêng chØ 100-
200 häc sinh. Ngoµi ra cßn cã çc líp trung häc cña çc trêng ph¸p ë Hµ Néi (Albert Sanaut)
vµ Sµi Gßn (Chasseloup - Laubat).
HÖ thèng gi¸o dôc cao ®¼ng vµ ®¹i häc: Sau khi thùc hiÖn ®îc viÖc hoµn toµn x©m
chiÕm §«ng D¬ng, thùc d©n Ph¸p chuyÓn sang khai th¸c bãc lét thuéc ®Þa: cuéc khai th¸c
lÇn thø nhÊt (1898-1918) phôc vô chiÕn tranh Ph¸p §øc, cuéc khai th¸c lÇn thø hai sau 1918
®¸p øng nh÷ng nhu cÇu sau chiÕn tranh, ®Òu cã tÝnh ch¸t v¬ vÐt nguyªn liÖu vµ bãc lét
nh©n c«ng rÏ m¹t. ViÖc h×nh thµnh hÖ thèng çc trêng cao ®¼ng vµ ®¹i häc nh»m ®¸p øng
nh÷ng
nhu cÇu ®ã cã thÕ ph©n chia lµm 3 giai ®o¹n:
Giai ®o¹n 1900-1924: çc trêng ®îc Ph¸p gäi lµ cao ®¼ng hay ®¹i häc ë Hµ Néi thùc
chÊt lµ çc trêng trung häc chuyªn nghiÖp. Môc tiªu cña çc trêng nµy lµ ®µo t¹o lo¹i çn sù
gióp viÖc, tuyÓn sinh cã b»ng cao ®¼ng tiÓu häc, häc theo ch¬ng tr×nh thêng lµ 2-3 n¨m,
chØ 4 n¨ng ®èi víi trêng Y. Çc trêng cô thÕ chØ cã ë ®Þa bµn Hµ Néi, ®îc Ph¸p coi lµ Thñ
®« cña c¶ §«ng D¬ng: Y Dîc, Thó Y, Ph¸p chÝnh, Cao ®¼ng S ph¹m, N«ng L©m, C«ng
chÝnh, Th¬ng m¹i, Cao ®¼ng V¨n khoa, Khoa häc thùc hµnh.
Thùc d©n Ph¸p d¸n nh·n hiÖu cao ®¼ng (Ðcoles supÐrieures) cho çc trêng nµy,
thËm chÝ n¨m 1908 viªn toµn quyÒn Be au cßn g¸n cho chóng danh hiÖu bao trïm lµ ViÖn
®¹i häc (universitÐ) ®e lõ¸phlnh thanh niªn ta, ng¨n c¶n hä ®i du häc t×m ®êng cøu níc.
Giai ®o¹n 1924-/939: ®èi phã víi sù chØ trÝch, thùc d©n Ph¸p thùc hiÖn ''c¶i çch
gi¸o dôc' 1924-1925, thay ®æi quy chÕ ®µo t¹o ®Ô çc trêng trung häc chuyªn nghiÖp vèn
cã dÇn dÇn trë thµnh çc trêng cao ®¼ng thËt sù. Nh÷ng c¶i çch ®ã bao g«m: n©ng cao
tr×nh ®é tuyÓn sinh (tuyÓn tó tµi bËc l, tó tµi bËc 2 ®îc miÔn thi); t¨ng thêi gian ®µo t¹o
thªm l n¨m, t¨ng sè gi¶ng viªn cã häc vÞ trªn ®¹i häc. Trêng Y Dîc Hµ Néi lµ trêng chuyÓn
m¹nh h¬n c¶: thêi gian häc 6 n¨m ®èi víi Y vµ 4 n¨m ®èi víi Dîc, n¨m cuèi ®îc
sang Ph¸p häc vµ thi tèt nghiÖp. Trong giai ®o¹n nµy cã më thªm trêng Cao ®¼ng Mü thuËt
§«ng D¬ng (1924) trong ®ã cã ngµnh KiÕn tróc vµ Héi häa. .
Giai ®o¹n 1939- /945: ThÕ chiÕn thø hai bïng næ, 1940 Ph¸p b¹i trËn ë Ph¸p vµ ®Çu
hµng NhËt ë §«ng D¬ng, ph¸t xÝt Ph¸p trùc tiÕp cai trÞ §«ng D¬ng díi quyÒn kiÕm so¸t cña
ph¸t xÝt NhËt. ChÝnh s¸ch gi¸o dôc cña Ph¸p cã nhÜmg söa ®æi ë §«ng D¬ng nh»m trÞ
d©n, tranh giµnh ¶nh hëng cña NhËt vµ ®¶m b¶o cho viÖc häc hµnh cña con em ngêi Ph¸p ë
§«ng D¬ng trong hoµn c¶nh chiÕn tranh. Tõ çc trêng tríc ®©y h×nh thµnh çc trêng cao
®¼ng - ®¹i häc thËt sù: Trêng §¹i häc Y Dîc hçn hîp (1941), trêng §¹i häc LuËt Khoa (1941),
më trêng Cao ®¼ng N«ng L©n n¨m 1938, më l¹i Cao ®¼ng Thó y (1941), më trêng Cao
®¼ng C«ng chÝnh (1944), vµ ®Æc biÖt më trêng Cao ®¼ng Khoa häc n¨m 1941. TÊt c¶
çc trêng ®¹i häc vµ cao ®¨ng nãi trªn tËp hîp thµnh ViÖn §¹i häc §«ng D¬ng (UniversitÐ
Indochinoise).
Nh vËy ®Õn giai ®o¹n nµy çc trêng cao ®¨ng vµ ®¹i häc ë §«ng D¬ng tËp trung t¹i
Hµ Néi vÒ mÆt quy chÕ ®· cã tÝnh chÊt mét nÒn gi¸o dôc cao ®¼ng hiÖn ®¹i. Tæng sè
sinh viªn cña ViÖn §¹i häc §«ng D¬ng vµo niªn khãa 1943-1944 kho¶ng 1000 ngêi.
Ch¬ng tr×nh häc, tµi liÖu gi¸o khoa ë 'bËc cao ®¼ng, ®¹i häc chñ yÕu nhËp tõ Ph¸p,
chuyÓn ng÷ lµ tiÕng Ph¸p.
Gi¸o chøc cao ®¼ng ®¹i häc tuyÖt ®¹i bé phËn lµ ngêi Ph¸p, ngêi ViÖt chñ yÕu trong
®éi ngò trî lý, trî gi¶ng. Sinh viªn ®îc tuyÓn rÊt g¾t gao, kû luËt chÆt chÏ, häc tËp ch¨m
chØ nªn chÊt lîng vÒ khoa häc vµ chuyªn m«n nãi chung lµ tèt.
1.3. Gi¸o dôc ®¹i häc thêi lµ kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p (1945-1954)
Ngµy 02/9/1945 thµnh lËp níc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa th× ngµy 23/9/1945 b¾t
®Çu Nam Bé kh¸ng chien vµ 19/12/1946 bïng næ cuéc toµn quèc kh¸ng chiÕn chèng thùc
d©n ph¸p.
Gi¸o dôc ®¹i häc ë vïng tô do:
Sau ngµy ®éc lËp kh«ng l©u Bé Quèc gia Gi¸o dôc ®îc thµnh lËp vµ c¬ cÊu ®Çu tiªn
lµ cña hÖ thèng gi¸o dôc ®îc quy ®Þnh, bao gåm 3 cÊp häc: ®Ö nhÊt cÊp, ®Ö nhÞ cÊp vµ
®Ö tam cÊp (®¹i häc).
§èi víi bËc ®¹i häc, trong giai ®o¹n ®Çu cña cuéc kh¶ng chiÕn ë mét sè trêng N«ng
L©n, C«ng chÝnh, Mü thuËt, Thó Y chØ gi÷ l¹i vµ më thªm çc líp trung cÊp vµ tæ chøc ®i
phôc vô s¶n xuÊt, chiÕn ®Êu. §¹i häc Y rót ng¾n n¨m häc vµ t¨ng thêi gian ®i phôc vô
qu©n y cho çc chiÕn dÞch. Tæ chøc 2 trêng S ph¹m cao cÊp v¨n, sö ®Þa vµ líp dù bÞ ®¹i
häc ë Thanh Hãa, trêng Khoa häc c¬ b¶n vµ S ph¹m cao cÊp t¹i Khu häc x¸ Nam Ninh (tØnh
qu¶ng T©y, Trung Quèc)
Tõ n¨m 1953 hoµn toµn dïng tiÕng ViÖt lµm chuyÓn ng÷ ë bËc ®¹i häc. ViÖc göi lu
häc sinh ®i häc ë çc níc x· héi chñ nghÜa còng ®îc b¾t ®Çu.
Gi¸o dôc d¹i häc í vïng t¹m bÞ chiÕm
Sau ngµy Nam Bé kh¸ng chiÕn 1945 vµ toµn quèc kh¸ng chiÕn 1946 Ph¸p chiÕm
sang Sµi Gßn, Hµ Néi vµ mét sè vïng, x©y dùng bé m¸y tay sai, ®Õn n¨m 1949 ® a B¶o §¹i
vÒ lËp chÝnh quyÒn bï nh×n. HÖ thèng gi¸o dôc b¾t ®Çu triÓn khai l¹i tï n¨m 1947.
Trong thêi gian tõ 1947-1949 thùc d©n Ph¸p cho ho¹t ®éng l¹i mét sè trêng tõ thêi
thuéc tríc ®©y: trêng §¹i häc Y Dîc Hµ Néi vµ chi nh¸nh cña nã ë Sµi Gßn, §¹i häc luËt víi
bé phËn t¹i Hµ Néi vµ t¹i Sµi Gßn, trêng Can ®¼ng Khoa häc Hµ Néi vµ chi nh¸nh cña nã
t¹i Sµi Gßn, trêng Cao ®¼ng C«ng chÝnh t¹i Sµi Gßn, trêng Cao ®¼ng KiÕn tróc t¹i §µ L¹t
(lµ chi nh¸nh cña trêng Quèc gia Mü thuËt Pan).
Tõ n¨m 1950 çc trêng cao ®¼ng vµ ®¹i häc t¹i Hµ Néi hîp nhÊt thµnh ViÖn §¹i häc
hçn hîp ViÖt Ph¸p lÊy tªn lµ ViÖn §¹i häc (V§H) Hµ Néi víi 2 trung t©m, mét t¹i Hµ Néi,
mét t¹i Sµi Gßn, ViÖn trëng lµ ngêi Ph¸p, ViÖn phã lµ ngêi ViÖt. Tõ 1951 trêng Cao ®¼ng
Khoa häc ®æi tªn thµnh trêng §¹i häc Khoa häc. Trêng Cao ®¼ng C«ng chÝnh më bËc ®µo
t¹o cao cÊp tõ n¨m 1951. Trêng Quèc gia Hµnh chÝnh thµnh lËp t¹i §µ L¹t n¨m 1952 vµ
chuyÓn vÒ Sµi Gßn n¨m 1955 lÊy tªn lµ Häc viÖn Quèc gia Hµnh chÝnh, d¹y theo mét ch -
¬ng tr×nh 8 th¸ng. Trêng V« tuyÕn ®iÖn thµnh lËp n¨m 1947 trùc thuéc Cao ®¼ng Khoa
häc Sµi Gßn. TÊt c¶ çc trêng cao ®¼ng vµ ®¹i häc trªn ®©y ®Òu do Ph¸p trùc tiÕp qu¶n
lý.
Cã hai trêng do ngôy quyÒn qu¶n lý. Mét lµ trêng §¹i häc V¨n khoa ®îc më t¹i Hµ Néi
n¨ng 1950, ch¬ng tr×nh 3 n¨m, ®µo t¹o cö nh©n v¨n khoa, sau 4 n¨m vÉn cha cã trêng së vµ
gi¸no s chÝnh thøc. Hai lµ trêng Cao ®¼ng S ph¹m ®îc lËp t¹i Hµ Néi n¨m 1950 ®Ó ®µo
t¹o gi¸o viªn v¨n ch¬ng vµ khoa häc cho çc trêng trung häc vµ s ph¹m trung cÊp. Tuy nhiªn
cho ®en n¨ng 1954 trêng míi ®µo t¹o ®îc bËc s ph¹m trung cÊp, vµ cha cã trêng së vµ gi¸o s
chÝnh thøc. Sau hiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ 1954 hai trêng nµy chuyÓn vµn Sµi Gßn.
Tõ cuèi n¨m 1954 sau khi di chuyÓn çc trêng ®¹i häc tõ Hµ Néi vµo Nam 2 trung
t©m ®¹i häc Hµ Néi vµ Sµi Gßn hîp nhÊt, vµ vµo gi÷a 1955 V§H hçn hîp ViÖt Ph¸p ®îc
giao cho ngôy quyÒn qu¶n lý, lÊy tªn lµ V§H Quèc gia ViÖt Nam, vµ ®Õn n¨m 1957 ®æi
tªn lµ V§H Sµi Gßn.
1.4. Gi¸o dôc ®¹i häc thêi kú x©y dùng chñ nghÜa x· hµ vµ ®Êu tranh thèng nhÊt ®Êt níc
(1954-1975)
Theo hiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ n¨m 1954 ViÖt Nam t¹ng thêi chia lµm hai vïng tËp kÑt ë
phÝa b¾c vµ nam vÜ tuyÕn 17 vµ sau hai n¨m sÏ tæ chøc tæng tuyÓn cö thèng nhÊt ®Êt n -
íc. Tuy nhiªn ë vïng t¹ng bÞ chiÕm phÝa nam Mü thay ch©n Ph¸p thiÕt lËp chÝnh quyÒn
tay sai cña m×nh, chñ tr¬ng chia c¾t l©u dµi níc ta. Tõ n¨m 1963 khi thÊy ngôy quyÒn
kh«ng trô nçi Mü trùc tiÕp ®a qu©n å ¹t vµo MiÒn Nam, ph¸t ®éng cuéc chiÕn tranh côc
bé, vµ tõ n¨m 1964 më réng cuéc chiÕn tranh ra MiÒn B¾c b»ng kh«ng qu©n. Cuéc kh¸ng
chiÕn chèng Mü cña c¶ níc kÐo dµi ®Õn ®Çu n¨m 1973 th× Mü buéc ph¶i rót qu©n vµ ký
hiÖp nghÞ Pan, lùc lîng kh¸ng chiÕn tiÕp tôc chiÕn ®Êu víi ngôy qu©n ngôy quyÒn vµ gi¶i
phãng hoµn toµn MiÒn Nam vµo th¸ng 4 n¨ng 1975. ë MiÒn B¾c tõ 1955 §¶ng Lao ®éng
vµ Nhµ níc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa chñ tr¬ng tiÕn hµnh song song hai nhiÖm vô
chiÕn lîc lµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë MiÒn B¾c vµ ®au tranh thèng nhÊt ®Êt níc.
Trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh lùc lîng çch m¹ng miÒn Nam còng gi¶i phãng ®îc mét sè vïng
khái sù kiÓm so¸t cña ngôy quyÒn.
Trong giai ®o¹n lÞch sö phøc t¹p nµy cña níc ta cã hai ®Þa bµn mµ tå chøc gi¸o dôc
mang nhÜmg ®Æc ®iÓm kh¸c nhau: vïng tù do MiÒn B¾c, vïng gi¶i phãng MiÒn Nam vµ
vïng t¹m bÞ chiÕm ë MiÒn Nam.
a. Gi¸o dôc ®¹i häc ë miÒn B¾c
HÖ thèng çc trêng ®¹i häc Sau HiÖp nghÞ Gi¬nev¬, çc trêng ®¹i häc vµ cao ®¼ng ë
vïng tù do chuyÒn vÒ Hµ Néi cïng víi çc bé phËn cßn l¹i cña çc trêng ®¹i häc ë Hµ Néi ®îc
tiÕp qu¶n tæ chøc thµnh §¹i häc Y-D¦îC, §¹i häc vµ S ph¹m V¨n khoa, §¹i häc vµ S ph¹m
Khoa häc tù nhiªn.
Tõ n¨m häc 1956-1957 t¹t c¶ çc trêng ®¹i häc ®îc c¶i tæ l¹i hoµn toµn theo m« h×nh
Liªn X«, gåm hai lo¹i trêng ®¹i häc chÝnh: m« h×nh univedãtet, ®îc gäi lµ d¹i häc tæng hîp,
bao gåm çc ngµnh khoa häc c¬ b¶n (tù nhiªn vµ x· héi); vµ m« h×nh inxhtut lµ çc trêng ®¹i
häc chuyªn ngµnh kü thuËt, thêng lµ ®¬n ngµnh hoÆc tËp hîp mét sè ngµnh. Mét ®Æc
®iÓm kh¸c cña m« h×nh Liªn X« còng ®îc du nhËp vµo níc ta lµ x©y dùng mét hÖ thèng
réng lín çc viÖn nghiªn cÝnl n»m bªn ngoµi çc trêng ®¹i häc.
N¨m häc 1956-1957 khai gi¶ng 5 trêng ®¹i häc ®Çu tiªn theo m« h×nh míi t¹i Hµ Néi: §¹i häc
Tæng hîp, §¹i häc B¸ch khoa, §¹i häc Y- Dîc, §¹i häc S ph¹m, §¹i häc N«ng- L©m.
ChÞu ¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn s¬ t¸n ®Ó ®èi phã víi chiÕn tranh ph¸ ho¹i cña Mü, vµ
theo m« h×nh çc trêng ®¹i häc ®¬n ngµnh, trong nhiÒu n¨m sau ®ã hµng lo¹t trêng ®¹i häc
®¬n ngµnh kh¸c nhau ®îc thµnh lËp, hoÆc b»ng çch n©ng tõ çc trêng c¹p th¹p h¬n, hoÆc
b»ng çch t¸ch tõ çc trêng ®a ngµnh. N¨m häc 1960-1961 thªm çc trêng §¹i häc Mü thuËt,
kinh tÕ, KÕ ho¹ch, Thñy lîi, Giao th«ng VËn t¶i t¹i Hµ Néi vµ trêng §¹i häc S ph¹m Vinh
N¨m häc 1962-1963 thªm trêng §¹i häc Ngo¹i th¬ng. N¨m häc 1963-1964 thªm çc trêng ®¹i
häc Bu ®iÖn, ThÓ dôc thÓ thao, Dîc, Th¬ng nghiÖp. N¨m häc 1964-1965 thªm trêng ®¹i häc
L©m nghiÖp, Tµi chÝnh KÕ to¸n. N¨m häc 1966-1967 thªm çc trêng ®¹i häc Má-§ÞA chÊt,
C«ng nghiÖp nhÑ, Thñy s¶n, N«ng 'nghiÖp 2, S ph¹m ViÖt B¾c, Sph¹m 2, S ph¹m Ngo¹i
ng÷.3) ch¬ng tr×nh ®µo t¹o cÊp ®¹i häc ®Çy ®ñ thêng lµ 4, 5 n¨m hay ç biÖt 6 n¨m, häc
liÒn mét m¹ch. Çc ngµnh ®µo t¹o hÑp, chuyªn s©u vµo nh÷ng n¨m cuèi.
Tõ th¸ng 10/1965 Bé §¹i häc vµ Trung häc chuyªn nghiÖp ®îc t¸ch khái Bé Gi¸o dôc.
Bé tæ chøc çc Ban th ký m«n häc cho çc m«n c¬ b¶n vµ c¬ së, x©y dùng çc ch¬ng tr×nh
chuÈn cho çc m«rl ®ã vµ tæ chøc biªn so¹n çc s¸ch gi¸o khoa 3). .
VÒ tuyÓn sinh ®¹i häc: Çc trêng ®¹i häc ë MiÒn B¾c tõ n¨m häc 1956-1957 b¾t
®Çu tæ chøc tuyÓn sinh theo tõng trêng.
Tõ n¨m häc 1970-1971 Bé §H vµ THCN tæ chøc thi tuyÕn quèc gia ë çc tØnh chung
cho tÊt c¶ çc trêng ®¹i häc, ®Ò thi chia lµng 3 khèi A, B, C.
giai ®o¹n 1955-1975 lµ giai ®o¹n rÊt quan träng trong viÖc h×nh thµnh nÒn gi¸o dôc viÖt
Nam hiÖn ®¹i víi hÖ thèng trêng líp, c¬ cÊu ngµnh häc t¬ng ®èi hoµn chØnh, quy m« ; réng
lín. Theo sè liÖu thèng kª, vµo n¨m 1975 ë MiÒn B¾c cã 41 trêng ®¹i häc, 8.656 gi¸o chøc,
55.700 sinh viªn ®¹i häc çc lo¹i. 3)
b. Gi¸o dôc §¹i häc miÒn Nam
Mü tïng bíc thay thÕ Ph¸p trong viÖc ®iÒu khiÓn hÖ thèng gi¸o dôc trong vïng t¹m
bÞ chiÕm MiÒn Nang. Mét hÖ thèng cè vÊn Mü dµy ®Æc, vµo n¨m 1973 lªn ®Õn 2500.
HÖ thèng çc trêng ®¹i häc
BËc ®¹i häc cã hai lo¹i h×nh trêng: çc trêng ®¹i häc ®a lÜnh vùc ®îc gäi lµ viÖn II
®¹i häc (university) vµ çc trêng ®¹i häc céng ®ång (commnity college) ®µo t¹o ch¬ng lé
tr×nh hai n¨ng ®Ô chuyÓn tiÕp häc ë çc viÖn ®¹i häc vµ çc líp d¹y nghÒ, båi dìng v.v.. lµ
HÖ thèng viÖn ®¹i häc gåm cã V§H Sµi Gßn lËp 1955, V§H HuÕ lËp 1957, V§H lµ C'hÝnh
Th¬ lËp 1966, V§H B¸ch khoa Thñ §øc lËp n¨ng 1973 (gåm §¹i häc Kü thuËt Phó Thä, II §¹i
häc N«ng nghiÖp Thñ §øc vµ §¹i häc S ph¹m Kü thuËt Thñ §øc).
HÖ thèng ®¹i häc céng ®ång gåm cã §HC§ Nha Trang thµnh lËp n¨ng 1971, §HC§ lµ
§µ N½ng lËp n¨m 1974, §HC§ Mü Tho lËp n¨m 1974. HÖ thèng §HC§ cha to chøc xong,
®Æc biÖt lµ quy tr×nh liªn kÕt ®µo t¹o chuyÓn tiÕp, th× MiÒn Nam ®îc gi¶i phãng.
Ngoµi ra cã çc ®¹i häc t, nh V§H §µ L¹t, V§H V¹n H¹nh, V§H Minh §øc . . .
§µo t¹o sau ®¹i häc: Çc V§H Sµi Gßn, HuÕ, Thñ §øc, CÇn Th¬ ®Òu cã tæ chøc ®µo
t¹o cao häc, thêng lµ häc çc chuyªn ®Ò s©u mét n¨m råi lµng luËn v¨n.
Quy tr×nh d¹y vµ häc: ViÖc tuyÓn sinh thêng theo hai chÕ ®é. §èi víi çc viÖn ®¹i I
khÑc to chøc theo kiÓu Ph¸p nhÜmg ngêi cã b»ng tó tµi ®îc ghi danh tù do, tuy nhiªn tû lÖ
lo¹i qua çc n¨m häc thêng rÊt cao (vÝ dô 5 v¹n sinh viªn luËt lªn n¨m thø t chØ cßn 5 . Vµo
mét sè trêng kü thuËt ph¶i qua thi tuyÓn rÊt chÆt. Vµo trêng Y, Nha chØ nhËn ' sinh viªn ®·
cã çc chøng chØ khoa häc c¬ b¶n cña çc V§H.
Çc V§H theo kiÓu Ph¸p thêng tæ chøc häc chÕ chøng chØ. Mét nhãm m«n häc bao
c¶ lý thuyÕt vµ thùc tËp kho¶ng 300 tiÕt häc ®îc gép thµnh mét chøng chØ (certificate).
chøng chØ thêng cã phÇn thi viÖt ®Çu tiªn, ai ®Ëu míi ®îc vµo thi thùc tËp vµ cuèi cïng
®¸p. V§H Sµi Gßn cã ®en 50 chøng chØ, sinh viªn chän häc tù do 5-6 ch¨m chØ th× l¸c cÊp
b»ng cö nh©n tù do, häc theo mét tËp hîp çc chøng chØ theo quy ®Þnh th× ®îc cÊp chØ
b»ng cö nh©n gi¸o khoa. Çc V§H míi thµnh lËp vµ çc trêng §HC§ chÞu ¶nh hëng cña
Mü th× häc theo häc chÕ tÝn chØ. Mçi tÝn chØ gåm 15 giê lý thuyÕt hoÆc 30 giê
thùc hµnh. Mçi m«n häc thêng cã khèi lîng 3 tÝn chØ, sinh viªn tÝch luü ®îc kho¶ng 120
tÝn chi theo mét tæ hîp nhat ®Þnh nµo ®ã th× ®îc cÊp b»ng cö nh©n. Cã mét sè trêng tæ
chøc häc theo niªn chÕ th«ng thêng.
Theo sè liÖu thèng kª cña ngôy quyÒn Sµi Gßn th× n¨ng 1975 ë vïng t¹m chiÕm MiÒn
Nam cã 7 V§H c«ng, II V§H t, tæng sè sinh viªn gan 170 ngh×n. 15. Gi¸o dôc ®¹i häc cña n-
íc VÖTNAM thèng nhÊt tõ 197S ®Õn nay
ChiÕn th¾ng Mïa Xu©n 30/4/1975 lµ mét mèc lín trong lÞch sö d©n téc, thu giang s¬n ViÖt
Nam vÒ mét mèi sau h¬n LOO n¨ng bÞ thèng trÞ vµ x©m lîc cña thùc d©n Ph¸p, ph¸t xÝt
NhËt vµ ®Õ quèc Mü.
§¹i héi §¶ng th¸ng 12/1976 ®· quyÕt ®Þnh ®æi tªn §¶ng vµ tªn níc thanh §¶ng Céng
s¶n ViÖt Nam, níc Céng hßa XHCN ViÖt Nanl, kh¼ng ®Þnh con ®êng tiÒn lªn x· héi chñ
nghÜa trong c¶ níc. NghÞ quyÕt sè 14 cña Bé ChÝnh trÞ §CSVN khãa IV (th¸ng Ol/1979)
®a ra nh÷ng quan ®iÓm chung vÒ gi¸o dôc vµ chñ tr¬ng c¶i çch gi¸n dùc. §©y lµ cuéc C¶i
çch Gi¸o dôc lan thø 3.
a. X©y dùng hÖ thèng gi¸o dôc vµ GD§HTHèNG nhÊt.
§èi víi gi¸o dôc phæ th«ng: thèng nhÊt hai m« h×nh gi¸n dôc tríc ®ã vµo m« h×nh gi¸o
dôc phæ th«ng 12 n¨ng.
§èi vít gi¸o dôc ®¹i häc: Tõ tríc khi ban hµnh chñ tr¬ng c¶i çch gi¸o dôc, hÖ thèng
gi¸o dôc ®¹i häc ë vïng t¹ng chiÕm MiÒn Nanl tríc ®©y ®· ®îc tiÕp qu¶n vµ s¾p xÕp l¹i:
çc m« h×nh V§H, ®¹i häc céng ®ång, lo¹i h×nh ®'ó häc t tríc ®©y bÞ xãa bá; çc trêng ®¹i
häc ®îc to chøc l(ï theo m« h×nh çc trêng ®¹i häc miÒn B¾c, tøc lµ m« h×nh Liªn X«.
Tõ viÖc tæ chøc l¹i ®ã, trªn ®Þa bµn MiÒn Nam tríc d©y xuÊt hiÖn çc trêng ®¹i häc
tong hîp: §HTH tp. HCM, §HTH HuÕ; çc trêng ®¹i häc ®¬n lÜnh vùc hoÆc ®¬n ngµnh: t¹i
tp HCM cã §¹i häc B¸ch khoa, §¹i häc Y Dîc, §(ó häc N«ng l©n, §¹i häc S ph¹m, §¹i häc S
ph¹m kü thuËt, §¹i häc kinh tÕ, §¹i häc Tµi chÝnh, §¹i häc KiÕn tróc . . . ; t¹i HuÕ cã §¹i häc
N«ng nghiÖp, §¹i häc Y, §¹i häc S ph¹m; t¹i §µ N½ng cã §¹i häc B¸ch khoa §µ N½ng ®îc
x©y dùng míi; t¹i §µ L¹t cã trêng §¹i häc §µ L¹t ®îc thµnh lËp trªn ®Þa ®iÓm ViÖn §¹i häc t
§µ l¹t tríc ®©y; t¹i Nha Trang cã trêng §¹i häc H¶i s¶n ®îc thµnh lËp míi; t¹i Bu«n Ma ThuËt
cã trêng §¹i häc T©y Nguyªn ®îc thµnh lËp míi 1977. T¹i CÇn Th¬ v× mét lý do ®Æc biÖt
trêng §¹i häc CÇn Th¬ ®îc thµnh lËp trªn c¬ së gi÷ nguyªn kh«ng xÐ lÎ ViÖn §(ï häc CÇn
Th¬ cò.
Trªn ®Þa bµn MiÒn B¾c tríc ®©y m¹ng líi trêng ®¹i häc chi cã nh÷ng biÕn ®éng
nhá: çc trêng §¹i häc Hµng h¶i vµ §¹i häc Kü thuËt C«ng nghiÖp ViÖt B¾c ®îc thµnh lËp
dùa vµo viÖc n©ng cÊp çc c¬ së cò cña Trêng §¹i häc C«ng nghiÖp nhÑ gi¶i thÒ.
Nh vËy, tõ sau 1975 c¶ níc ta cã mét hÖ thèng gi¸o dôc ®(ñ häc thèng nhat theo cïng
mét m« h×nh vµ theo cïng mét çch ®iÒu hµnh.
b. Tæ chøc l¹i gi¸o dôc ®¹i häc trong thêi kú ®æi míi.
§êng lèi ph¸t triÒn le te x· héi theo m« h×nh kÕ ho¹ch hãa tËp trung bao c¹p vµ cuéc
chiÕn tranh biªn giíi phÝa T©y Nam víi C¨mpuchia, biªn giíi phÝa b¾c víi Trung Quèc ®·
®a níc ta vµo mét cuéc khñng ho¶ng lµ tª x· héi trÇm träng, sù ph¸t triÓn kinh tÕ ngõng trÖ,
®êi sèng nh©n d©n v« cïng khã kh¨n.
§¹i héi §ang Céng s¶n ViÖt Nang lÇn thø 6, 12/1986 ®· quyÕt ®Þnh thay ®oi ®êng
lèi ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, ®©y thùc ch¸t lµ mét ®iÒm mèc lín cña lÞch sö níc ta: mét sù
tõ bá m« h×nh x· héi chñ nghÜa kiÓu cò víi kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung vµ b¾t ®Çu
mét thêi kú chuyÓn tiÕp sang m« h×nh lÔ tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
Trªn c¬ së ®êng lèi ®æi míi kinh tÕ - x· héi, mét c«ng cuéc ®æi míi vÒ gi¸o dôc ®·
diÔn ra.
Çc chñ l¬ng c¬ b¶n ®Ó ®æi míi GD§H thÕ hiÖn tËp trung trong 4 tiÒn dÒ dåi míi
nh sau (3):
(, ( l) Gi¸o dôc §(ñ häc vµ Chuyªn nghiÖp (GD§H&CN) kh«ng chØ ®¸p øng nhu cÇu
cña biªn chÕ Nhµ níc vµ kinh te quèc doanh, mµ cßn ph¶i ®¸p øng nhu cÇu cña çc thµnh
phÇn lÎ tÕ kh¸c vµ ®¸p øng nhu cÇu häc tËp cña nh©n d©n;
2) GD§H&CN kh«ng chØ dùa vµo ng©n s¸ch Nhµ níc mµ cßn dùa vµo çc nguån lùc
kh¸c cã thÕ huy ®éng ®îc: sù ®ãng gãp cña çc c¬ së s¶n xuat kinh doanh, çc tå chøc kØnh
tÕ, tæ chøc x· héi, cña céng ®ång, cña ngêi häc (häc phÝ); nguån vèn do çc ho¹t ®éng cña
trêng vÒ nghiªn cøu khoa häc, lao ®éng s¶n xuat, dÞch vô lµng ra; nguån vèn do çc quan
hÖ quèc tÕ mang l¹i;
3) GD§H&CN kh«ng chØ theo chØ tiªu kÕ ho¹ch tËp trung nh mét bé phËn cña kÕ
ho¹ch nhµ níc, mµ cßn ph¶i lµm kÕ ho¹ch theo nh÷ng ®¬n ®Æt hµng, nh÷ng xu thÕ dù b¸o,
vÞ nh÷ng nhu cÇu häc tËp tõ nhiÒu phÝa trong x· héi;
4) GD§H&CN kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i g¾n chÆt víi viÖc ph©n phèi c«ng t¸c cho ngêi
vÞ tèt nghiÖp theo c¬ chÕ hµnh chÝnh bao cÊp; ngêi tèt nghiÖp cã tr¸ch nhiÖm tù t×m viÖc
lµng, t¹o viÖc lµng trong mäi thµnh phÇn kØnh tÕ; nh÷ng n¬i sö dông lao ®éng ®îc ®µo
t¹o sÏl tuyÓn dông theo c¬ chÕ chän läc, nhµ trêng gióp hä n©ng cao tr×nh ®é, tiÕp tôc båi
dìng ®Ô thÝch nghi víi nh÷ng yªu cÇu c¬ ®éng vÒ ngµnh nghÒ trong thùc tiÔn.
Theo 4 tiÒn ®Ò, çc trêng ®¹i häc thùc hiÖn hµng lo¹t ®æ/míi: t¨ng chØ tiªu ®µo t¹o
ngoµi chØ tiªu Nhµ níc yªu cÇu, cho ra ®êi nhiÒu lo¹i h×nh ®µo t¹o míi; t¨ng cêng çc ho¹t
®éng nghiªn cøu khoa häc, phôc vô s¶n xuÊt, çc hîp ®ång ®µo t¹o vµ dÞch vô ®e t¨ng
nguån thu thu häc phÝ cña mét bé phËn sinh viªn; t¸ch qu¸ tr×nh ph©n phèi khái qu¸ tr×nh
®µn t¹o, tøc lµ nhµ trêng kh«ng ®¶ng nhiÖm ph©n c«ng c«ng t¸c cho ngêi tèt nghiÖp nh tríc
kia, tõ ®ã t¨ng tÝnh n¨ng ®éng cña sinh viªn.
Còng tõ çc tiÒn ®Ò trªn, çc trêng ®¹i häc ®îc tå chøc l¹i ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ vµ hiÖu
suÊt ®µn t¹o trong kinh tÕ thÞ trêng: lo¹i h×nh ®¹i häc ®a lÜnh vùc theo kiÓu V§H tríc
®©y ®îc xem lµ m« h×nh thÝch hîp ®Ò s¾p xÕp l¹i çc trêng ®¹i häc. Tõ ®ã, vµo n¨m
1993 h×nh thµnh çc §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, §¹i häc Quèc gia tp. HCM, §¹i häc HuÕ, §¹i
häc §µ N½ng, §¹i häc Th¸i Nguyªn theo m« h×nh V§H; trêng §'ï häc Më B¸n c«ng tp. HCM
vµ I V§H Më Hµ Néi ®µn t¹o theo quy tr×nh më vµ tõ xa còng ®îc x©y dùng. §Æc biÖt tõ
n¨m lµ 1988 Trung t©ng §¹i häc D©n lËp Th¨ng Long ®îc thÝ ®iÓm thµnh lËp t¹i Hµ Néi
vµ 7 n¨ng lµ sau gÇn 20 trêng ®¹i häc vµ cao ®¼ng d©n lËp ra ®êi
VÒ ngµnh nghÒ vµ quy tr×nh ®µo t¹o còng cã nh÷ng ®æi míi quan träng: ®èi víi
phÇn lín trêng ®¹i häc mµ s¶n phÇm kh«ng cã ®Þa chØ sö dùng x¸c ®Þnh, viÖc ®µo t¹o c¹p
®¹i lý häc ®îc chuyÕn tõ m« h×nh ngµnh hÑp vµ liÒn mét m¹ch thµnh ®µo t¹o theo diÖn
réng víi lµ hai giai ®o¹n ®Ó ngêi häc dÔ thÝch nghi khi chuyÓn ®åi ngµnh nghÒ vµ t×m
viÖc lµm; ch¬ng lé tr×nh häc ®îc cau tróc theo m« ®un (häc phÇn) ®Ó t¨ng tÝnh mÒm dÎo,
tÝnh khèi lîng häc ' tËp theo ''®¬n vÞ häc tr×nh'; ®èi víi çc trêng thuËn lîi th× chuyÓn ®µo
t¹o theo tÝn chØ (§¹i häc ' B¸ch khoa tp. HCM lµ n¬i thùc hiÖn häc chÕ tÝn chØ ®Çu tiªn
n¨ng 1993, sau ®ã ®en §¹i häc' §µ L¹t, §¹i häc CÇn Th¬, §¹i häc Thñy s¶n Nha Trang. . .).
VÒ qu¶n lý ®µo t¹o còng thay thÕ ,viÖc ¸p ®Æt ngµnh nghÒ vµ ch¬ng tr×nh ®µo t¹o tõ Bé
èng çc trêng ®¹i häc b»ng çch
ban bè khung ch¬ng tr×nh cho çc lo¹i trêng ®¹i häc, cao ®¼ng (QuyÕt (®Þnh 2677,
2678/Q§-§H n¨ng 1993), tæ chøc x©y dimg çc bé ch¬ng tr×nh mÉu giai ®o¹n 1 cña nhiÒu
khèi ngµnh ®µo t¹o vµ quy ®Þnh quy tr×nh x©y dùng vµ phª duyÖt ch¬ng tr×nh ®µo t¹o.
VÒ ®µo t¹o sau ®¹i häc: Tõ n¨ng 1976 viÖc ®µo t¹o sau ®¹i häc víi häc vÞ Phã TiÕn sÜ ®·
b¾t ®Çu ®îc triÓn khai trong níc. Vµo n¨ng 1991 h×nh thµnh cÊp cao häc víi häc vÞ
Th¹c sÜ ë gi÷a cap ®¹i häc vµ cap ®µo t¹o tiÕn sÜ. VÒ c¬ cÊu hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n
nãi chung ®· cã nh÷ng ®æi míi c¬ b¶n thÓ hiÖn trong NghÞ ®Þnh 90/CP th¸ng l l/1993.
NghÞ ®Þnh rµy quy ®Þnh: ®èi víi gi¸o dôc phæ th«ng: tiÔu häc (5 n¨m) + trung häc c¬ së (4
n¨m) + trung häc chuyªn ban (3 n¨m); ®èi víi GD§H: cÊp cao ®¼ng (3 n¨m); cÊp ®¹i häc (4-
6 n¨ng, chia 2 giai ®o¹n); tiÕp ®Õn lµ cap cao häc vµ cÊp ®µo t¹o tiÕn sÜ. Tõ n¨ng 1996
ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh thay chÕ ®é hai häc vÞ ë cÊp ®µo t¹o tiÕn sÜ (phã tiÕn sÜ vµ
tiÕn s) b»ng chÕ ®é mét häc vÞ ë møc phã tiÕn sÜ víi tªn gäi lµ tiÕn sÜ. Häc vÞ tiÕn sÜ cò
trªn phã tiÕn sÜ kh«ng cßn trong hÖ thèng gi¸o dôc níc ta. Ai ®· cã b»ng ë cÊp ®ã th× sÏ ®-
îc gäi lµ ''tiÕn sÜ khoa häc''. Çc chøc danh chÝnh thøc cña gi¸o chøc ®¹i häc theo quy ®Þnh
cña Nhµ níc lµ: trî gi¶ng, gi¶ng viªn, gi¶ng viªn chÝnh, phã gi¸o s, gi¸o s. Tõ n¨ng 1980 cã
®ît phong ®¹i trµ lÇn ®Çu tiªn çc chøc danh gi¸o s vµ phã gi¸o s. ViÖc phong phã gi¸o s vµ
gi¸o s do
Héi ®ång Chøc danh cña Nhµ níc quyÕt ®Þnh. Çc chøc danh nµy kh«ng nhÜmg ®îc phong
cho çc gi¸o chøc ®¹i häc mµ cßn cho çc nhµ khoa häc ë çc viÖn nghiªn cøu, çc çn bé
qu¶n lý gi¸o dôc vµ khoa häc cã liªn quan. V× kh«ng cã nh÷ng quy (lÞnh vÒ nghÜa vô ho¹t
®éng gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu khoa häc cña çc chøc danh ®ã, còng kh«ng cã thÓ che vÒ thu
håi chøc danh khi kh«ng cã ho¹t ®éng gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu t¬ng øng cho nªn çc chøc
danh nµy trë thµnh vÜnh viÔn vµ biÕt)- d¹ng thµnh çc thµnh danh dù cho mét sè ngêi tõ
l©u
kh«ng cã çc ho¹t ®éng t¬ng øng
2. HIÖN TR¹NG CñA HÖ TH¤NG Gi¸O DôC §¹I HäC
PhÇn nµy dµnh ®Ó tr×nh bµy nhÜmg nÐt chÝnh cña c¬ cau tæ chøc vµ c¬ chÕ ®iÒu hµnh
GD§H theo quy ®Þnh cña LuËt Gi¸o dôc ban hµnh ngµy 02/12/1998 vµ çc v¨n b¶n gi¶i
thÝch vµ híng dÉn thi hµnh LuËt nµy 4
2./. C¬ cÊu hÖ thèng gi¸o dôc
HÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n bao gåm çc thµnh phÇn: gi¸o dôc mÇm non; gi¸o dôc
phæ th«ng (tiÔu häc 5 n¨m + trung häc c¬ së 4 n¨ng + trung häc phæ th«ng 3 n¨ng); gi¸o dôc
nghÒ nghiÖp (gåm trung häc chuyªn nghiÖp d¹y nghÒ); gi¸o dôc ®¹i häc vµ sau ®¹i häc
Riªng gi¸o dôc ®¹i häc bao gåm tr×nh ®é cao ®¼ng (3 n¨ng tõ tèt nghiÖp trung häc
phæ th«ng hoÆc chuyªn nghiÖp); tr×nh ®é ®¹i häc (4 ®en 6 n¨ng tïy ngµnh nghÒ tõ tèt
nghiÖp trung häc phæ th«ng hoÆc chuyªn nghiÖp; ®Õn 2 n¨ng tõ tèt nghiÖp cao ®¼ng).
Gi¸o dôc sau ®¹i häc gåm tr×nh ®é th¹c sÜ (hai n¨m tõ tèt nghiÖp ®¹i häc), tr×nh ®é tiÕn
sÜ (4 n¨ng tõ tèt nghiÖp ®¹i häc, 2-3 n¨m tõ tèt nghiÖp cao häc).
Ngoµi ra cßn ph¬ng thøc gi¸o dôc kh«ng chmh quy: lµ ph¬ng thøc gi¸o dôc gióp mäi
ngêi võa lµng võa häc, häc liªn tôc, häc suèt ®êi (bao gåm çc ch¬ng tr×nh xãa mï ch÷ gi¸o
dôc tiÕp tôc sau khi biÕt ch÷, båi dìng n©ng cao tr×nh ®é, cËp nhËt kiÕn thøc kü n¨ng, ®¸p
Ýmg nhu cÇu ngêi häc. §îc s¾p xÕp vµo ph¬ng thøc nµy cã çc ch¬ng tr×nh gi¸o dôc ®Õ
lay v¨n b»ng theo h×nh thøc võa häc võa lµng, häc tõ xa
2.2. Çc lo¹i hmh trêng ®¹i häc
Çc lo¹i h×nh trêng ®¹i häc: NghÞ ®Þnh 43/2000/N§-CP ngµy 30/8/2000 quy ®Þnh chi tiÕt
vµ híng dÉn thi hµnh mét sè ®iÒu cña LuËt Gi¸o dôc ®· quy ®Þnh çc trêng ®¹i häc vµ häc
viÖn. D¹i häc lµ tªn gäi cña çc trêng ®a lÜnh vùc
vµ cothekversity) tríc, trêng d¹i häc lµ tõ gäi cña çc trêng thêng lµ ®¬n ngµnh hoÆc ®¬n
lÜnh vùc nhng tr×nh ®é thÊp lµ häc viÖn cã tªn gäi lo¹i trêng ®¬n nghµnh ®¬n lÞch vùc
nhng cã nhiÒu cÊp ®µo t¹o cã bao gåm c¶ viÖn nghiªn cøu khoa häc chuyªn nghµnh
VÒ çc lo¹i h×nh trêng cao ®ẳng- mét lo¹i h×nh mµ trong QuyÕt ®Þnh 47/2001/Q§-
TTg n¨ng 2001 vÒ m¹ng líi nhµ trêng cña Thñ tíng ChÝnh phñ cã nh¾c ®Õn: trêng cao
®¼ng céng ®ång ®ã lµ lo¹i trêng cã nhiÒu ch¬ng tr×nh d¹y nghÒ víi thêi h¹n kh¸c nhau, vµ
ch¬ng tr×nh 2 n¨m ®µn-t¹o giai ®o¹n chyÓn tiÕp ®i häc ë çc trêng ®¹i häc kh¸c. Trêng cao
®¼ng céng ®ång g¾n chÆt víi ®Þa ph¬ng cÊp kinh phÝ
Nhµ trêng cã çc lo¹i h×nh c«ng lËp, b¸n c«ng, d©n lËp, t thùc
NghÞ ®Þnh sè 73/1999/N§- 98/1999 vÒ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch x· héi hãa
®i víi çc ho¹t ®éng trorlg lÜnh vùc gi¸o dôc, y tÕ, v¨n hãa, thÓ thao ®· ®a ra nh÷ng biÖn
ph¸p khuyÕn khÝch çc lo¹i h×nh nhµ trêng ngoµi c«ng lËp, ch¼ng h¹n cÊp ®Êt cho trêng
vµ miÔn thuÕ sö dông ®Êt, khuyÕn khÝch gi¸o chøc tõ çc trêng c«ng lËp chuyÓn sang
tiÕp tôc lµm viÖc ë çc trêng ngoµi c«ng lËp. . .
LuËt Gi¸o dôc quy ®Þnh çc tå chøc vµ ç nh©n ngêi níc ngoµi cã thÓ ®îc phÐp më
trêng ®¹i häc ë ViÖt Nam. Theo tinh thÇn nµy mét sè chi nh¸nh ®¹i häc níc ngoµi ®îc më t¹i
ViÖt Nam, ch¼ng h¹n AIT-CV t¹i Hµ Néi, chi nh¸nh RMN t¹i tp. HCM.
2.3. Ch¬ng tr×nh ®µo
§èi với gi¸o dôc nghÒ nghiÖp gi¸o dôc ®¹i häc vµ sau ®¹i häc: ch¬ng tr×nh do Bé gi¸o dôc
vµ §µo t¹o (GD& §T) phèi hîp víi çc bé chuyªn ngµnh quy ®Þnh gi¸o tr×nh do çc trêng biªn
so¹n
“Ch¬ng tr×nh khung” lµ v¨n b¶n quy ®Þnh môc tiªu ®µo t¹o, khèi lîng kiÕn thøc tèi thiÓu
c¬ cÊu néi dung çc khèi kiÕn thøc, tû lÖ thêi gian ®µo t¹o çc m«n häc c¬ b¶n, çc m«n häc
chuyªn ngµnh tû lÖ víi thêi gian lý thuyÕt vµ thùc hµnh, thùc tËp, Bé thµnh lËp çc Héi
®ång chuyªn m«n gióp thÈm ®Þnh çc ch¬ng tr×nh khung vµ s¸ch gi¸o khoa sö dông
VÒ khèi lîng kiÕn thøc, QuyÕt ®Þnh 2677/GD&§T n¨m 1993 vµ QuyÕt ®Þnh
18/2000/Q§&BGD&§T na 2000 cña quy ®Þnh khèi lîng kiÕn thøc t¬ng øng cho cÊp häc ®¹i
häc vµ sau ®¹i häc. Qu¸ tr×nh ®µo t¹o ®îc theo çch tÝch luü çc häc phÇn t¬ng tù nh hÖ
tÝn chØ, tuy nhiªn v× ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cha ph¸t huy tãnh chñ ®éng cña sinh viªn nªn
khèi lîng giê häc quy ®Ýnh kh¸ nÆng. Ch¼ng h¹n, ®èi víi cÊp ®¹i häc ch¬ng tr×nh cö nh©n
4 n¨ng cã 210 ®¬n vÞ häc tr×nh (®vht), ban gåm khèi kiÕn thøc gi¸o ®¹i c¬ng 90 ®vht vµ
gi¸o dôc chuyªn nghiÖp 120 ®vht. Khèi lîng cña ch¬ng tr×nh cao häc ®îc qui ®Þnh tõ 80 -
100 ®vht.
2.4. Qu¶n lý trêng ®¹i häc
LuËt Gi¸o dôc c«ng nhËn quyÒn t chñ vµ tr¸ch nhiÖm x· héi (trong LuËt ghi lµ tù chÞu tr¸ch
nhiÖm) cña çc trêng ®¹i häc. Bé chØ thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc ®èi víi trêng ®¹i
häc, bao gåm: v¹ch chiÕn lîc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn gi¸o dôc; ban hµnh
çc quy ph¹m ph¸p luËt; tæ chøc bé m¸y qu¶n lý; thanh tra kiÓm tra vÒ viÖc thùc hiÖn luËt
ph¸p vµ kÕ ho¹ch. . .
Trong hÖ thèng çc trêng ®¹i häc, hai ®¹i häc quèc gia ®îc hëng mét quy chÕ ®Æc
biÖt, lµ ®Çu mèi ®îc giao chØ tiªu kÕ ho¹ch vµ cÊp tµi chÝnh hµng n¨ng.
GÇn ®©y cã mét sù c¶i tiÕn vÒ viÖc t¨ng c¬ chÕ tù chñ tµi chÝnh cho çc trêng ®¹i
häc nhê NghÞ ®Þnh 10/ 2002/N§-CP cña ChÝnh phñ vÒ chÕ ®é tµi chÝnh ¸p dông cho çc
®¬n vÞ sù nghiÖp cã thu: çc ®¬n vÞ ®îc tù chñ trong nhiÒu ®Þnh møc thu chi.
2.5. Mét sè biÖn ph¸p ®Æc biÖt vÒ tæ chøc ®µo t¹o vµ qu¶n lý chÊt lîng ®¹i häc
QuyÕt ®Þnh 47/2001/Q§-TTg n¨ng 2001 vÒ m¹ng líi nhµ trêng cña Thñ tíng ChÝnh
phñ cã nªu mét sè gi¶i ph¸p sÏ ®îc thùc hiÖn trong çc trêng ®¹i häc vµ cao ®¼ng.ë ®©y
chØ lu ý mét vµi gi¶i ph¸p:
VÒ quy tr×nh dµo t¹o, quyÕt ®Þnh cã lu ý tæ chøc ®µo t¹o ®a giai ®o¹n vµ chuyÓn
dÇn sang häc chÕ tÝn chØ. §ã lµ çc gi¶i ph¸p t¹o sù mÒm dÎo cña quy tr×nh ®µo tan ®¹i
häc, t¹o thuËn lîi cho ngêi häc trong viÖc bè trÝ kÕ ho¹ch häc tËp phï hîp víi n¨ng lùc vµ së
trêng cña tõng ç nh©n vµ kh¶ n¨ng t×m viÖc lµm trong thÞ trêng søc lao ®éng.
VÒ biÖn ph¸p qu¶n lý chÊt lîng gi¸o dôc ®¹i häc, quyÕt ®Þnh trªn cã nªu lµ sÏ x©y
dùng hÖ thèng ®¶ng b¶o chÊt lîng vµ qui tr×nh kiÓm ®Þnh c«ng nhËn chÊt lîng ®èi víi çc
trêng ®¹i häc, cao ®¼ng. §©y cöng lµ mét kh¸i niÖm ®Æc thï ®èi víi çc trêng ®¹i häc, ®îc
céng ®ång gi¸o dôc ®¹i häc thÕ giíi c«ng nhËn: hÖ thèng ®¶ng b¶o chÊt lîng vµ quy tr×nh
kiÓm ®Þnh c«ng nhËn chÊt !¬ng çc trêng ®¹i häc lµ çc biÖn ph¸p hç trî ®Ò çc trêng ®¹i
häc võa thùc hiÖn ®îc quyÒn tù chñ võa hoµn thµnh ®îc tr¸ch nhiÖm x· héi.
Tæ chøc çc kú thi quèc gia vµ thi tuyÓn ®¹i häc: Tõ n¨m 2002 Bé GD&§T chñ tr¬ng
to chøc thi tuyÕn ®¹i häc thèng nh¹t trong c¶ níc theo kiÓu ''3 chung'': dïng ®Ò chung, thi
chung, sö dông kÕt qu¶ chung, tuy nhiªn ®Ò thi vÉn ra theo ph¬ng ph¸p tù luËn. Bé dù
®Þnh ®Õrl n¨m 2005 sÏ ra ®Ò thi b»ng ph¬ng ph¸p tr¾c nghiÖm kh¸ch quan vµ 2007 sÏ tæ
chøc phèi hîp kú thi tèt nghiÖp phæ th«ng vµ thi tuyÓn ®¹i häc. N¨ng 2003 Bé GD&§T ®·
thµnh lËp ''Côc Kh¶o thÝ vµ KiÓm ®Þnh ch¸t lîng gi¸o dôc ®µo t¹o'' ®Ô chØ ®¹o vµ ®iÒu
phèi viÖc thi cö ë mäi cÊp häc vµ ho¹t ®éng kiÓm ®Þnh trêng ®¹i häc.
vµi sè liÖu thèng kª
§Ô h×nh dung vÒ quy m« vµ tr×nh ®é cña hÖ thèng GD§H níc ta, b¶ng thèng kª díi ®©y
cung c¹p mét sè sè liÖu c¬ b¶n.
3. PH¦¥NG H¦íNG PH¸T TRIÓN
§Ô b¹n ®äc h×nh dung ®îc nh÷ng nÐt lín vÒ ph¬ng híng ph¸t triÓn gi¸o dôc nãi .
chung vµ GD§H nãi riªng ë níc ta, chóng t«i xin giíi thiÖu mét sè ý tëng ®îc nªu trong
''ChiÕn lîc ph¸t triÓn gi¸o dôc 2001-2010'' ®· ®îc Thñ tíng ChÝnh phñ ban hµnh theo
QuyÕt ®Þnh 201/2001/Q§-TTg ngµy 28/12/2001 5).
3./. Môc tiªu chung vÒ gi¸o dôc 2001-2010:
- T¹o chuyÒn biÕn c¬ b¶n vÒ chÊt lîng gi¸o dôc theo híng tiÕp cËn víi thÕ giíi vµ phï
hîp thùc tiÔn ViÖt Nang, phøc vô thiÕt thùc ph¸t then kinh tÕ x· héi, ®a nÒn gi¸o dôc níc ta
tho¸t khái t×nh tr¹ng tôt hËu so víi khu vùc,
- ¦u tiªn n©ng cao chÊt lîng ®µo t¹o nh©n lùc, ®Æc biÖt nh©n lùc khoa häc-c«ng
nghÖ tr×nh ®é cao, çn bé qu¶n lý, çc nhµ kinh doanh giái vµ c«ng nh©n kü thuËt lµnh
nghÒ, gãp phÇn n©ng søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ; '
- §æi míi môc tiªu, néi dung , ph¬ng ph¸p, ch¬ng tr×nh gi¸o dôc, ph¸t triÒrl ®éi ngò
nhµ gi¸n vÒ quy m«, ch¸t lîng; ®æi míi qu¶n lý ®Ó ph¸t huy néi lùc ph¸t triÒn gi¸o dôc.
Sè LLÖU THíNG K£ VÒ GD§H VIÖT NAM
n¨m häc 2002-2003 6)
H×nh
3.2 Môc tiªu cô thÓ ®èi víi GD§H
- §¸p øng nhu cÇu nh©n lùc tr×nh ®é cho c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n©ng cao
n¨ng lùc c¹nh tranh vµ çc hîp t¸c b×nh ®¼ng trong héi nhËp quèc tÕ
- Më réng gi¸o dôc sau trung häc, ®a d¹ng ho¸ ch¬ng tr×nh ®µo to¹, x©y dùng hÖ
thèng liªn th«ng
- T¨ng cêng cho häc sinh sinh viªn n¨ng lùc thÝch øng víi viÖc lµm, n¨ng lùc tù t¹o cho
m×nh viÖc lµm vµ ngêi kh¸c
-T¨ng tû lÖ sinh viªn / 1 v¹n d©n tõ 188 n¨m 2000 lªn 200 n¨m 2010.
- N¨ng Sè lîng ®µo t¹o Th¹c sÜ tõ 12.000 n¨m 2000 lªn 38.000 n¨m 2010; ®µo t¹o tiÕn
sÜ tõ 3.900 n¨m 2000 lªn 15.000 n¨m 2010
3.3. Gi¶i ®¸p chung cho gi¸o dôc
-§æi míi môc tiªu, néi dung, ch¬ng tr×nh gi¸o dôc
- Ph¸t triÓn ®éi ngò nhµ gi¸o, ®æi míi ph¬ng ph¸p gi¸o dôc
-§æi míi qu¶n lý gi¸o dôc
-TiÕp tôc hoµn chØnh c¬ cÊu hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n vµ ph¸t triÓn m¹ng líi trêng líp,
c¬ së gi¸o dôc
- T¨ng cêng nguån tµi chÝnh, c¬ së vËt chÊt cho gi¸o dôc
- §Èy m¹nh x· héi ho¸ gi¸o dôc
- §Èy m¹nh hîp t¸c quèc tÕ vÌ gi¸o dôc
Trong çc gi¶i ph¸p trªn, gi¶i ph¸p ®æi míi ch¬ng tr×nh gi¸o dôc ph¸t triÓn ®éi ngò nhµ gi¸o
lµ çc gi¶i ph¸p träng t©m; ®æi míi qu¶n lý gi¸o dôc lµ kh©u ®ét ph¸
3.4. Gi¶i ph¸p cho GD§H
1) §æi míi môc tiªu néi dung ch¬ng tr×nh gi¸o dôc
- §æi míi ch¬ng tr×nh theo híng ®a d¹ng h¸o, hiÖn ®¹i h¸o, chuÈn ho¸, tiÕp thu cã chän läc
çc ch¬ng tr×nh ®µo t¹o cña çc níc ph¸t triÓn vÌ khoa häc tù nhiªn , kü thuËt c«ng nghÖ
- Çc ®¹i héi quèc gia vµ träng ®iÓm ®i ®Çu trong c«ng viÖc ®æi míi môc tªu
- Sinh viªn tèt nghiÖp ph¶i th¹o tin häc vµ mét ngo¹i ng÷.
2) Ph¸t triÓn ®éi ngò nhµ gi¸o, dåi míiph¬ngph¸p gi¸o dôc:
- Bæ sung vµ n©ng tr×nh ®é gi¸o chøc (gi¶m tû lÖ sinh viªn/gi¸o chøc tõ 30/1 xuèng 20/1)
- T¨ng tû lÖ th¹c sÜ lªn 40%, tiÕn sÜ lªn 25% n¨ng 2010.C¶i çch hµnh chÝnh trong ngµnh.
T¨ng cêng quy ho¹ch, dù b¸o, kÕ ho¹ch; '
- T¹o ®iÒu kiÖn cho gi¸o chøc tiÕp cËn víi thµnh tùu khoa häc thÕ giíi.
- TiÕp tôc ®µo t¹o gi¸o chøc trong vµ ngoµi níc;
Mêi ViÖt kiÒu cã t×nh ®é thanh gia gi¶ng d¹y; . '
- Hoµn thiÖn ®Þnh møc lao ®éng, u ®·i l¬ng ®èi víi nhµ gi¸o;
- T¨ng cêng çc trêng vµ khoa s ph¹m.
3) §æi mãc qu¶n lý gi¸o dôc:
- Ph©n c¹p mét çch hîp lý: ChÝnh phñ tËp trung chi ®¹o thùc hiÖn chiÕn lîc gi¸o dôc, Bé
tËp trung 3 viÖc: x©y dùng chiÕn lîc, quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn gi¸o dôc;
- x©y dùng chÝnh s¸ch vµ quy chÕ qu¶n lý néi dng vµ chÊt lîng ®µo t¹o, kiÓm tra, thanh
tra.
- T¨ng.quyÒn tù chñ vµ tr¸ch nhiÖm x· héi cña çc trêng ®¹i häc;
- C¶i çch hµnh chÝnh trong gi¸o dôc vµ ®åi míi qu¶n lý gi¸o dôc,
- ChuÈn ho¸ ®éi ngò qu¶n lý gi¸o dôc.
- X©y dùng hÖ thèng th«ng tin qu¶n lý gi¸o dôc
- Ph¸t triÓn lý luËn vÒ gi¸o dôc
4) TiÕp tôc hoµn chmh c¬ cÊu hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n vµ ph¸t triÓn m¹ng líi
Trêng líp, c¬ së gi¸o dôc:
- C¬ cÊu l¹i çc tr×nh ®é theo chuÈn quèc te, ®æi míi tuyÓn sinh, c¶i tiÕn häc chÕ, x©y
dùng quy tr×nh liªn th«ng, chuyÓn tiÕp gi÷a çc bËc häc;
- TËp trung ®Çu t x©y dùng vµ ph¸t triÓn 2 ®¹i häc quèc gia, 2 trêng s ph¹m träng ®iÓm
vµ mét sè trêng träng ®iÓm kh¸c.
- Hoµn chØnh m« h×nh trêng cao ®¼ng céng ®ång ®ang thÝ ®iÓm vµ ph¸t triÒn ë çc
®Þa ph¬ng ®ñ ®iÒu kiÖn;
- Çc trêng ®¹i häc, cao ®¼ng võa ®µo t¹o, nghiªn cøu khoa häc, chuyÓn giao c«ng nghÖ.
X©y dùng çc viÖn, trung t©m, bé m«n nghiªn cøu m¹nh ë trêng ®¹i häc. §a mét sè nghiªn
cøu vµo çc trêng ®¹i häc; lµm cho ®µo t¹o vµ nghiªn cøu thÝch øng víi c¬ chÕ thÞ trêng,
t¨ng søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam.
- Cñng cè çc c¬ së gi¸n dôc thêng xuyªn, 2 trêng ®¹i häc më;
5) T¨ng cêng nguån tµi chmh, c¬ së vËt chÊt cho gi¸o dôc:
- T¨ng phÇn ng©n s¸ch dµnh cho gi¸o dùc lªn Ýt nhÊt 18% n¨m 2005 vµ 20% n¨ng 2010,
tranh thñ vay cña WB, ADB cho çc dù ¸n gi¸o dôc.
- T¨ng cêng th viÖn, gi¸o tr×nh, trang thiÕt bÞ d¹y häc, phßng thÝ nghiÖm
- Çc trêng ®¹i häc cã thÕ d¹y trùc tiÕp mét sè m«n b»ng ngo¹i ng÷
- Sinh viªn tèt nghiÖp ph¶i th¹o tin häc vµ mét ngo ó ng÷.
2) Ph¸t triÓn ®éi ngò nhµ gi¸o, doi míiph¬ngph¸p gi¸o dôc:
Bå sung vµ n©ng tr×nh ®é gi¸o chøc (gi¶ng tû l~sinh viªn/gi¸o chøc tõ 30/1 xuèng 20/)
- T¨ng tû lÖ th¹c sÜ lªn 40%, tiÕn sÜ lªn 25% n¨m 2010.C¶i çch hµnh chÝnh trong ngµnh
T¨ng cêng quy ho¹ch, dù b¸o, kÕ ho¹ch; '
- T¹o ®iÒu kiÖn cho gi¸o chøc tiÕp cËn víi thµnh tùu khoa häc thÕ giíi.
- TiÕp tôc ®µo t¹o gi¸o chøc trong vµ ngoµi níc;
- Mêi ViÖt kiÒu cã tr×nh ®é thanh gia gi¶ng d¹y, . '
- Hoµn thiÖn ®Þnh møc lao ®éng, u ®·i l¬ng ®èi víi nhµ gi¸o;
- T¨ng cêng çc trêng vµ khoa s ph¹m.
3) §æi míi qu¶n lý gi¸o dôc:
- Ph©n c¹p mét çch hîp lý: ChÝnh phñ tËp trung chi ®¹o thùc hiÖn chiÕn lîc gi¸o lùc Bé tËp
trung 3 viÖc: x©y dimg chiÕn lîc, quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn gi¸o dôc; dùng chÝnh
s¸ch vµ quy chÕ qu¶n lý néi dung vµ chÊt lîng ®µo t¹o; kiÓm tra, thanh tra.
- T¨ng quyÒn tù chñ vµ tr¸ch nhiÖm x· héi cña çc trêng ®¹i häc;
- C¶i çch hµnh chÝnh trong gi¸o dùc vµ ®æi míi qu¶n lý gi¸o dôc;
- chuÈn ho¸ ®éi ngò qu¶n lý gi¸o dôc.
- X©y dùng hÖ thèng th«ng tin qu¶n lý gi¸o dôc
- Ph¸t triÓn lý luËn vÒ gi¸o dôc
4) TiÕp tôc hoµn chmh c¬ cÊu hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n vµ ph¸t triÓn m¹ng lªn tr êng líp,
c¬ së gi¸o dôc:
- C¬ cÊu l¹i çc tr×nh ®é theo chuÈn quèc tÕ, ®æi míi tuyÕn sinh, c¶i tiÕn häc chÕ, x©y
lùng quy tr×nh liªn th«ng, chuyÓn tiÕp gi÷a çc bËc häc;
- TËp trung ®Çu t x©y dùng vµ ph¸t triÓn 2 ®¹i häc quèc gia, 2 trêng s ph¹m träng t©m vµ
mét sè trêng träng ®iÓm kh¸c.
- Hoµn chØnh m« h×nh trêng cho ®¨ng céng ®ång ®ang thÝ ®iÓm vµ ph¸t triÓn ë çc ®Þa
ph¬ng ®ñ ®iÒu kiÖn;
- Çc trêng ®¹i häc, cao ®¼ng võa ®µo t¹o, nghiªn cøu khoa häc, chuyÓn giao c«ng nghÖ
X©y dùng çc viÖn, trung t©m, bé m«n nghiªn cøu m¹nh ë trêng ®¹i häc. §a mét sè nghiªn
cøu vµo çc trêng ®¹i häc; lµm cho ®µo t¹o vµ nghiªn cøu thÝch øng víi c¬ chÕ thÞ trêng,
t¨ng søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam.
- Cñng cè çc c¬ së gi¸n dôc thêng xuyªn, 2 trêng ®¹i häc më;
5) T¨ng cêng nguån tµi chmh, c¬ së vËt chÊt cho gi¸o dôc:
T¨ng phÇn ng©n s¸ch dµnh cho gi¸o dôc lªn Ýt nhÊt 18% n¨ng 2005 vµ 20% n¨m 2010
tranh thñ vay cña WB, ADB cho çc dù ¸n gi¸o dôc.
- 2001-2005 hµng n¨m Nhµ níc dµnh ng©n s¸ch ®a 400-500 çn bé khoa häc ®i ®µo t¹o ë
çc níc tiªn tiÕn;
6) HiÖn ®¹i ho¸ trang thiÕt bÞ:
Vµo n¨m 2010 60% trêng phæ th«ng, LOO% trêng ®¹i häc cao ®¼ng ®îc nèi m¹ng
Intemet, kÕt nèi trùc tiÕp cho çc trêng ®¹i häc;
- X©y dùng th viÖn ®iÖn tö kÕt nèi gi÷a çc trêng ®¹i häc trong ph¹m vi quèc gia vµ
quèc tÕ;
- X©y dùng mét sè phßng thÝ nghiÖm quèc gia ë çc trêng ®¹i häc ®Çu ngµnh
7) §Èy m¹nh x· héi ho¸ gi¸o dôc:
- T¨ng cêng lý luËn vµ c¬ chÕ chÝnh s¸ch cho x· héi ho¸ gi¸o dôc;
- Hç trî çc trêng ngoµi c«ng lËp (n¨m 2010 cã 30% sinh viªn ®(ó häc ngoµi c«ng lËp);
- Më réng çc quü hç trî häc tËp, ®æi míi chÕ ®é häc phÝ cho t¬ng xÝmg, miÔn gi¶ng cho
®èi tîng chÝnh s¸ch.
- T¨ng cêng quan hÖ nhµ trêng víi çc ngµnh, ®Þa ph¬ng, thu hót çc ®oµn thÓ lµm gi¸o
dôc.
8) §Èy m¹nh häp t¸c quèc tÕ vÒ gi¸o dôc:
- Hîp t¸c x©y dùng mét sè trung t©ng c«ng nghÖ cao trong çc trêng ®¹i häc;
- KhuyÕn khÝch ®Çu t níc ngoµi.
- ViÖc tæ chøc thùc hiÖn chiÕn lîc gi¸o dôc ®îc chia thµnh hai giai ®o¹n:
- Giai ®o¹n l (2001-2005): Chan chØnh qu¶n lý, ®Èy lïi tiªu cùc, gi÷ m«i trêng gi¸o dôc lµnh
m¹nh. T¹o chuyÓn biÕn c¬ b¶n vÒ ch¸t lîng gi¸o dôc, ®æi míi néi dung, ph¬ng ph¸p, ch¬ng
tr×nh, x©y dùng ®éi ngò nhµ gi¸o, ®oi míi qu¶n lý, ®Èy m¹nh x· héi ho¸ gi¸o dôc.
§èi víi GDDH:
- ChÊn chØnh qu¶n lý vÜ m« vµ vi m« ®èi víi çc trêng c«ng lËp vµ ngoµi c«ng lËp, hÖ t¹i
chøc.
- X©y dùng hÖ thèng kiÓm ®Þnh c«ng nhËn chÊt lîng;
- §æi míi quan niÖm, quy tr×nh vµ ph¬ng ph¸p thi cö, tuyÒn sinh, h¹n chÕ tiªu cùc, t¹o ®éng
lùc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y vµ häc, kh¾c phôc tiªu cùc trong d¹y thªm häc thªm;
- §a ngêi ®i häc tËp nghiªn cøu ë çc níc tiªn tiÕn b»ng ng©n s¸ch Nhµ níc;
- Thùc hiÖn quy ho¹ch m¹ng líi çc trêng ®¹i häc, can ®¼ng b»ng çch x©y dùng vµ triÓn
khai çc dù ¸n: - ®æi míi qu¶n lý gi¸o dôc, - ®æi míi GD§H, - ®æii míi ®µo t¹o gi¶ng viªn, -
chÊn chØnh qu¶n lý ®µo t¹o ®¹i häc d©n lËp, ®¹i häc më, hÖ t¹i chøc, - tËp trung x©y dùng
2 ®¹i häc quèc gia vµ çc ®¹i häc träng ®iÓm;
- N©ng tû lÖ chi cho gi¸o dôc trong ng©n s¸ch nhµ níc lªn 18% vµo 2005. l
Giai ®o¹n 2 (2006-2010): §Èy m¹nh ph¸t triÓn vµ ruång cao chÊt lîng gi¸o dôc, hoµn thµnh
phæ cËp trung häc c¬ së, quy ho¹ch m¹ng líi ®¹i häc cao ®¼ng, ch¬ng tr×nh d¹y nghÒ, ®µo
t¹o nh©n lùc, båi dìng nh©n tµi, thùc hiÖn ph¸t triÓn nÒn gi¸o dôc d©n téc, hiÖn ®¹i vµ ®¹i
chóng, bíc ®Çu x©y dùng x· héi häc tËp, ®a gi¸o dôc níc ta tiªn kÞp çc níc ph¸t triÓn trong
khu vùc.
- N©ng tû lÖ chi cho gi¸o dôc trong ng©n s¸ch nhµ níc lªn 20% vµo 2010.
Hµ Néi, th¸ng lO/2003
TµI LIÖU DÉN
')LÏ V¨n Gi¹ng- LÞch sö gi¶n lîc h¬n /OOO nam nÒn gi¸o dôc VIÖTNAM - NXB ChÝnh trÞ
Quèc gia, Hµ Néi, 2003. .
choµng V¨n Th - T Th. NXB V¨n hãa Th«ng tïm, 2003.
,)Bé (!gi¸o dôc vµ §µo t¹o - 50 n¨m ph¸t triÓn sù nghiÖp gi¸o dôc vµ ®µo t¹o "945-/995)-
NXB Gi¸o dôc -1995.
4)luËt Gi¸o dôc vµ V¨n b¶n híng dÉn thi hµnh. NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi - 2000'
s)chiÕn l¬cph¸t triÓn gi¸o dôc 2001-2010. NXB Gi¶o dôc. Hµ Néi , 2002
niªn gi¸m gi¸o dôc ®µo t¹o yÖtnam - 2003 . NXB Thèng kª, Hµ Néi, 2003.

GDH DH VN TG

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

GDH DH VN TG

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Gi¸o dôc ®¹i häc thÕ giíi

s¬ lîc lÞch sö vµ hiÖn tr¹ng

2 n¨m sau Associate of Art Chøng chØ trêng kü

C¬ cÊu hÖ thèng gi¸o dôc sau trung häc Hoa Kú

V¦¥NG QUèC ANH

Céng hoµ ph¸p

Liªn bµng Nga

You might also like

GDH DH VN TG

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

GDH DH VN TG

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Gi¸o dôc ®¹i häc thÕ giíi

s¬ lîc lÞch sö vµ hiÖn tr¹ng

2 n¨m sau Associate of Art Chøng chØ tr­êng kü

C¬ cÊu hÖ thèng gi¸o dôc sau trung häc Hoa Kú

V¦¥NG QUèC ANH

Céng hoµ ph¸p

Liªn bµng Nga

You might also like

2 n¨m sau Associate of Art Chøng chØ trêng kü