Kinh Dӏch - di sҧn sáng tҥo cӫa ViӋt

Nam?c
NguyӉn ThiӃu Dũng (06/07/2004)c
¦




















!
"

#


"$
%&
'
"
(

)
* (

+#

,*-
¦
%,




*.
/0

1
)




2
,




"



#
!


%3
"4


5


%,

&

67

-
8
9
:


;
0 
/<
=%<
>
8


+,
0


"?*




*.
/0


1
"4
#
"67

-c

Tӯ hai nghìn năm trưӟc khi chúng ta bӏ phong kiӃn phương Bҳc đô hӝ, tә tiên
chúng ta ӣ thӡi đҥi Hùng Vương đã sáng tҥo Kinh Dӏch và dùng hӑc thuyӃt này xây
dӵng nӅn tҧng cơ bҧn cho văn hoá ViӋt Nam, nhӡ thӃ trong suӕt mӝt nghìn năm lӋ
thuӝc Trung Hoa, chúng ta vүn đӭng vӳng không bӏ đӗng hoá như các dân tӝc ӣ Hoa
Nam.c
Ngưӡi Trung Hoa không biӃt tӯ thӡi điӇm nào đã tiӃp thu đưӧc Kinh Dӏch cӫa
ViӋt Nam và hӑ cũng đã dùng Kinh Dӏch đӇ góp phҫn xây dӵng nӅn tҧng văn hoá cӫa
hӑ. Cho nên trong sinh hoҥt, chúng ta có nhiӅu điӇm giӕng hӑ, „
    

 
 

   

 !  "
#$ % 
 ! . KǤ thұt không phҧi như
vұy. Ngưӡi Trung Hoa rҩt trӑng hưӟng Đông, khi hӑ tiӃp khách, chӫ nhà ngӗi quay
mһt vӅ hưӟng Đông đӇ tӓ chӫ quyӅn. Trong thӡi lұp quӕc hӑ luôn luôn hưӟng vӅ biӇn
Đông, không kӇ Nam Kinh nhӳng Kinh đô danh tiӃng cӫa Trung Quӕc đӅu lҫn lưӧt nӕi
nhau tiӃn dҫn tӯ Tây Bҳc sang Đông. Ngày nay nhӳng thành phӕ lӟn cӫa hӑ cũng
đӅu tұp trung ӣ bӡ Đông. ThӃ mà trong Kinh Dӏch hӑ phҧi công nhұn hưӟng Nam là
hưӟng văn minh, mһc dҫu trong sӱ sách hӑ vүn cho Hoa Nam là xӭ man di. Mӛi khi
cҫn bói Dӏch hӑ đһt Kinh Dӏch trên bàn thӡ cho quay mһt vӅ hưӟng Nam như hưӟng
ngӗi cӫa Hoàng đӃ, rӗi lҥy bái cҫu xin. Cӱ chӍ này cho thҩy trong tiӅm thӭc hӑ không
quên nguӗn gӕc Kinh Dӏch đӃn tӯ phương Nam, tӯ đҩt nưӟc cӫa các vua Hùng.c
Trong vòng 60 năm trӣ lҥi đây mӝt sӕ nhà nghiên cӭu ViӋt Nam đã trӵc giác
thҩy rҵng Kinh Dӏch là tài sҧn cӫa ViӋt Nam nhưng khi nói như thӃ hӑ vүn chưa thoát
khӓi sӵ ràng buӝc cӫa truyӅn thuyӃt nên vүn thӯa nhұn Phөc Hy là nhân vұt sáng tҥo
Kinh Dӏch. Cho nên không tránh đưӧc mâu thuүn.c
 ` & '"(" )*"+' ,„-
./ 01` 2!3456701„8!53
569
01 `  vӟi nhiӅu bҵng chӭng vұt thӇ còn lưu dҩu trên đӗ gӕm Phùng Nguyên, đӗ
đӗng Đông Sơn. Phөc Hy, Văn Vương chưa tӯng làm ra Dӏch.c
Ó Chӭng lý vұt thӇê Kinh Dӏch xuҩt hiӋn tҥi ViӋt Nam mӝt nghìn năm trưӟc khi
có mһt tҥi Trung Quӕcêc
Tҥi di chӍ xóm RӅn, thuӝc nӅn Văn hoá khҧo cә Phùng Nguyên, các nhà khҧo
cә đã đào đưӧc mӝt chiӃc nӗi bҵng đҩt nung (11, tr 642) trên có trang trí bӕn băng
hoa văn, mӛi băng nҫy tương đương vӟi mӝt hào trong quҿ Dӏch, theo phép đӑc Hә
thӇ thì đây chính là hình khҳc cӫa quҿ Lôi Thuӹ Giҧi. ¦?*

4
><
%,

@

>6
'

,
0
8

A

"

"6B


. ChiӃc nӗi báu
vұt vô giá này mang trên mình nó lӡi cҫu nguyӋn cӫa tә tiên chúng ta vӅ cҧnh mưa
thuұn gió hòa, mong sao đưӧc sӕng mӝt đӡi an bình không có hӑa thuӹ tai. Lôi Thuӹ
Giҧi là mong đưӧc giҧi nҥn nưӟc quá tràn ngұp (lũ lөt), hay nưӟc quá khô cҥn (hҥn
hán). Niên đҥi cӫa Văn hoá Phùng Nguyên đưӧc Hà Văn Tҩn xác đӏnhê ´Phùng
Nguyên và Xóm RӅn đӅu là các di chӍ thuӝc giai đoҥn giӳa cӫa văn hoá Phùng
Nguyên. HiӋn tҥi chưa có niên đҥi C14 cho giai đoҥn này. Nhưng hiӋn nay chúng ta
đã có mӝt niên đҥi C14 cӫa di chӍ Đӗng Chӛ là di chӍ mà tôi cho là thuӝc giai đoҥn
sӟm cӫa Văn hoá Phùng Nguyênê 3800 + 60 BP (Bln-3081) tӭc 1850 + 60BC (Hà Văn
Tҩn 1986ê 181-182). Như vұy, các di chӍ Phùng Nguyên và Xóm RӅn phҧi muӝn hơn
niên đҥi này. Nhưng Phùng Nguyên và Xóm RӅn lҥi sӟm hơn các niên đҥi C14 cӫa
lӟp dưӟi di chӍ Đӗng Đұu. HiӋn nay lӟp này có các niên đҥiê 3330 + 100BP (Bln-830),
3050 + 80BP (Bln-3711); 3015 + 65BP (HCMV 05/93); 3100 + 50BP (HCMV 06/93).c
NӃu tin vào các niên đҥi C14 này thì giai đoҥn giӳa cӫa văn hoá Phùng
Nguyên nҵm vào khoҧng giӳa thӃ kӹ 17 và thӃ kӹ 14 trưӟc Công Nguyên... tương
đương vӟi văn hoá Thương ӣ Trung Quӕc, thұm chí vӟi giai đoҥn sӟm cӫa văn hoá
này (1, tr 578-579).c
VӅ phía Trung Quӕc, tuy theo truyӅn thuyӃt cho là Kinh Dӏch do Phөc Hy thӡi
đҥi tӕi cә Trung Quӕc tҥo ra nhưng trên thӵc tӃ không có chӭng cӭ nào đӇ xác nhұn
chuyӋn này. TriӃt gia đҫy uy tín cӫa Trung Quӕc Phùng Hӳu Lan đã khҷng đӏnh trong
Trung Quӕc TriӃt hӑc sӱê ¶¶Suӕt thӡi nhà Thương chưa có Bát Quái´ (bҧn Hӗng Kông
1950, tr 457). Chưa có Bát Quái nghĩa là chưa có Kinh Dӏch. Quҿ Dӏch xuҩt hiӋn sӟm
nhҩt ӣ Trung Quӕc là trên sách Tҧ TruyӋn thӡi Xuân Thu-ChiӃn Quӕc (772-221 BC).
Vào thӡi kǤ này trên mӝt sӕ lӟn các trӕng đӗng Đông Sơn ӣ ViӋt Nam đã có khҳc
hình quҿ Lôi Thuӹ Giҧi bҵng 6 dҧi băng nghĩa là đҫy đӫ 6 hào. Vұy là rõ ràng Kinh
Dӏch đã có ӣ ViӋt Nam tӯ thӡi các Vua Hùng, so vӟi chӭng cӭ cө thӇ cӫa Trung Quӕc
Kinh Dӏch đã có ӣ nưӟc ta trưӟc Trung Quӕc cҧ nghìn năm. ChuyӋn này chҷng khác
chi chuyӋn tә tiên ta đã biӃt trӗng lúa nưӟc nghìn năm trưӟc Trung Hoa mà Trҫn
Trӑng Kim vүn viӃt trong ViӋt Nam sӱ lưӧc là ngưӡi Trung Hoa có công dҥy dân ta
làm ruӝng.c
J Chӭng lý ngôn ngӳ hӑcê Mӝt sӕ tên quҿ Dӏch là tên tiӃng ViӋt không phҧi
tiӃng Trung Quӕcêc
 Ngưӡi ta thưӡng gӑi Kinh Dӏch hay Kinh DiӋc và cӭ đinh ninh DiӋc là do Dӏch
đӑc chӋch đi, kǤ thұt tә tiên ta nói Kinh DiӋc và ngưӡi Trung Hoa đã đӑc chӋch đi
thành Dӏch. TiӃng Trung Hoa Dӏch còn có thӇ đӑc là DiӋc(Xem Khang Hy Tӯ
ĐiӇn).1!6:'%:!;< ¦?*
%,
C
%,

)
<


#
8
"D

#
8
E


F
E

E
G. Kinh Dӏch là kӃt
tinh cӫa văn minh nông nghiӋp, các nhà sáng tҥo kinh Dӏch ViӋt Nam lҩy hình ҧnh con
diӋc, con cò làm tiêu biӇu cho hӋ thӕng triӃt hӑc cӫa mình là hӧp lý, nhưng ngưӡi
Trung Quӕc muӕn làm biӃn dҥng cho khác đi, cho rҵng chӳ Dӏch là hình ҧnh con tích
dӏch - #
%&
5
%5
*
+0
"H
,

I
<
7

J
?
0
;
1


8
67

K?
. ĐiӅu này đã đưӧc ghi chú rҩt rõ trên trӕng đӗng Đông Sơn vӅ
sau sӁ giҧi rõ.c
Tên tám quҿ đơn Càn, Khҧm, Cҩn, Chҩn, Tӕn, Ly, Khôn, Đoài đӅu là tiӃng ViӋt
không phҧi là tiӃng Trung Quӕc. Các hӑc giҧ Trung Hoa rҩt lúng túng khi giҧi nghĩa
nguӗn gӕc tên nhӳng quҿ này vì hӑ cӭ cho đó là tiӃng Hoa nên tìm mãi vүn không lý
giҧi đưӧc. Ӣ đây chӍ dүn mӝt quҿ đӇ minh chӭng. Quҿ Ly không có nguӗn gӕc Trung
Hoa, đây chӍ là chӳ ghi âm tiӃng ViӋt, mӝt dҥng chӳ Nôm loҥi giҧ tá. Kinh Dӏch bҧn
thông hành ghi là Ly, âm Bҳc Kinh đӑc là Lĩ, nhưng bҧn Bҥch Thư Chu Dӏch đào
đưӧc ӣ Mã Vương Đôi thì lҥi ghi là La, âm Bҳc Kinh đӑc là lúo (đӑc như lӫa). Rõ ràng
đây là cách ghi cӫa hai ngưӡi Trung Hoa ӣ hai nơi hoһc hai thӡi điӇm nghe ngưӡi
ViӋt Nam nói là quҿ Lӱa, mӝt ngưӡi bèn ghi là lĩ (Ly), mӝt ngưӡi lҥi ghi là lӫa (La).
Còn ngưӡi ViӋt Nam viӃt chӳ Nôm Lӱa thì lҥi dùng chӳ lã làm âm. Cҧ ba âm Ly, La,
Lã đӅu là cұn âm vӟi âm lӱa, dùng đӇ ghi âm âm lӱa. Như vұy quҿ Ly không phҧi là
quҿ có nghĩa là lìa hay là dӵa như ngưӡi Trung Hoa nghĩ mà chính là quҿ Lӱa tӭc là
quҿ Hoҧ như vӅ sau hӑ đã dӏch đúng nghĩa cӫa nó.c
Ð Chӭng lý đӗ tưӧngê Kinh Dӏch Trung Hoa thiӃu mӝt hình đӗ trӑng yӃu,
trong khi hình đӗ này đang đưӧc cҩt giҩu tҥi ViӋt Nam. Chӭng tӓ ViӋt Nam mӟi là
nưӟc sáng tҥo Kinh Dӏch.c
Đӗ tưӧng và quái tưӧng (quҿ) là nhӳng hình tưӧng cơ bҧn cҩu tҥo nên Kinh
Dӏch. Cҧ hai đӅu có nhӳng giá trӏ bә túc cho nhau đӇ hình thành Kinh Dӏch. Đӑc Dӏch
mà chӍ chú trӑng đӃn quҿ không chú ý đӃn Đӗ là mӝt thiӃu sót đáng tiӃc vì như thӃ là
đã bӓ qua quá nӱa phҫn tinh tuý cӫa Dӏch. Nhӳng ӭng dөng quan trӑng cӫa Dӏch đa
phҫn đӅu căn cӭ trên đӗ, như thuyӃt trӑng nam khinh nӳ chi phӕi sâu đұm nhân sinh
quan Trung Quӕc thӡi kǤ phong kiӃn là ҧnh hưӣng Càn trӑng Khôn khinh cӫa Tiên
Thiên Đӗ, xem phong thuӹ, coi tӱ vi, hӑc thuyӃt Đӝn Giáp, Thái Ҩt phát sinh ӣ Trung
Hoa là do ҧnh hưӣng cӫa Hұu Thiên Đӗ. Y hӑc, Võ thuұt, Binh Thư Đӗ trұn lӯng danh
cӫa Trung Quӕc đӅu tӯ các Thiên Đӗ mà ra. Theo thuyӃt Tam tài, cơ sӣ đӇ xây nên
toà lâu đài Kinh Dӏch thì phҧi có ba Đӗ chính là Tiên Thiên Đӗ, Hұu Thiên Đӗ và
Trung Thiên Đӗ nhưng suӕt cҧ hai nghìn năm nay, Trung Quӕc chӍ lưu hành hai Đӗ
Tiên Thiên và Hұu Thiên. Ngưӡi Trung Hoa tuyӋt nhiên không tìm ra Trung Thiên Đӗ,
cuӕi cùng hӑ đành bó tay, rӗi thҧn nhiên kӃt luұn, không cҫn có Trung Thiên Đӗ. Đã
có Tiên Thiên Đӗ làm thӇ và Hұu Thiên Đӗ làm dөng là đӫ lҳm rӗi. ¦?*
@
%,


*0
"4
%8
'



/

L
!
,
1
%,

*
%8
'


"4

M
N
O
P
,*




%3
)


' 
)
*0
"
'
"4
>
:


)
* 


. Trung Quӕc không có Trung Thiên Đӗ, mӝt Đӗ quan trӑng bұc
nhҩt dùng làm la bàn đӇ viӃt nên kinh văn các lӡi hào, ViӋt Nam lҥi cҩt giӳ Trung
Thiên Đӗ! Vұy thì ai là chӫ nhân Kinh Dӏch? Câu hӓi đã đưӧc trҧ lӡi, bí ҭn hai nghìn
năm đã đưӧc trưng ra ánh sáng.c
Tác giҧ bài này có may mҳn là đã thiӃt lұp đưӧc Trung Thiên Đӗ. Đӗ này quҿ
Càn ӣ phương Nam, quҿ Đoài ӣ phương Đông Nam, quҿ Tӕn ӣ phương Đông, quҿ
Khҧm ӣ phương Đông Bҳc, quҿ Ly ӣ phương Bҳc, quҿ Cҩn ӣ Tây Bҳc, quҿ Chҩn ӣ
Tây và quҿ Khôn ӣ phương Tây Nam.c
Đây chính là Đӗ thӭ ba trong sӕ ba Thiên Đӗ trӑng yӃu cӫa Kinh Dӏch mà
ngưӡi Trung Hoa không tìm ra. NӃu Tiên Thiên Đӗ là Thiên Đӗ, Hұu Thiên Đӗ là Đӏa
Đӗ thì Trung Thiên Đӗ là Nhân Đӗ nghĩa là Đӗ nói vӅ con ngưӡi. Có mӝt danh hoҥ tài
ba nào chӍ trong mӝt hình vӁ có thӇ biӇu đҥt ba hình thái khác nhau vӅ con ngưӡi?
ĐiӅu này chưa ai làm đưӧc, ngay cҧ máy móc tân tiӃn nhҩt, hiӋn đҥi nhҩt cũng không
thӇ làm viӋc này. ThӃ mà Trung Thiên Đӗ cùng mӝt lúc có thӇ diӉn tҧ ba trҥng thái
khác nhau đóê Trung Thiên Đӗ có mөc đích nói vӅ nhӳng vҩn đӅ liên quan đӃn con
ngưӡi cho nên hình đӗ Trung Thiên có thӇ biӇu thӏ ba khía cҥnh khác nhau cӫa con
ngưӡi vӅ mһt sinh lý, vӅ mһt siêu lý và vӅ mһt đҥo lýêc
Q
R
67

%3S Quҿ Càn tưӧng cho bán cҫu não phҧi, Quҿ Khôn tưӧng
cho bán cҫu não trái. Khi mӝt ngưӡi bӏ tai biӃn mҥch máu não ӣ bán cҫu phҧi thì tay
chân bên trái thưӡng bӏ liӋt, ngưӧc lҥi cũng thӃ. Vì Càn thuӝc dương nên liên quan
đӃn tay trái gӗm hai quҿ Chҩn dương và Cҩn dương và vì tay trái đã dương thì chân
trái lҥi thuӝc vӅ âm nên chân có quҿ Ly âm. Trái lҥi, bán cҫu não trái Khôn âm sӁ ҧnh
hưӣng đӃn tay phҧi Trҥch âm và Tӕn âm cùng vӟi chân Khҧm dương. ĐiӅu này
tương đӗng vӟi kӃt quҧ thӵc nghiӋm cӫa Leokadia Podhorecka (1986), trình bày năm
1986 tҥi hӝi nghӏ quӕc tӃ vӅ Trưӡng sinh hӑc tҥi Zagrev vӅ tính bҩt đӕi xӭng phҧi - trái
trong nhân thӇ (2, tr 117). Hình đӗ cũng thӇ hiӋn đưӧc y lý Đông Phương cho rҵng
Thiên khí tҧ truyӅnê Dương khí đi tӯ bên phҧi (Càn dương) sang bên trái (Cҩn, Chҩn
dương), Đӏa khí hӳu truyӅnê Âm khí đi tӯ bên trái (Khôn âm) sang bên phҧi (Đoài, Tӕn
âm). Con ngưӡi muӕn sӕng cҫn phҧi thӣ (Càn phӃ, chӫ khí), sau đó phҧi đưӧc nuôi
dưӥng bҵng thӭc ăn (Khôn, tǤ vӏ). Con ngưӡi khoҿ mҥnh khi tâm (Ly) giao hoà vӟi
thұn (Khҧm), nӃu tâm thұn bҩt giao sӁ sinh tұt bӋnh, vӏ y tә ViӋt Nam Lê Hӳu Trác đã
phát triӇn hӑc thuyӃt này đӇ chӳa bӋnh rҩt hiӋu quҧ.c
+Q
R
67


%3ê Theo trãi nghiӋm cӫa các hành giҧ Yoga hoһc Khí công,
ThiӅn, thì cơ thӇ có bҧy trung tâm năng lưӧng tác đӝng chi phӕi sӵ sӕng cӫa con
ngưӡi, gӑi là bҧy đҥi huyӋt hay là bҧy luân xa. Trung Thiên Đӗ chính là biӇu đӗ hӋ
thӕng bҧy luân xa đó, theo thӭ tӵ tӯ dưӟi lênê luân xa 1 là Hoҧ xà Kundalinê chính là
quҿ Ly hoҧ, Luân xa 2 là MӋnh môn quan chính là quҿ Khҧm (thұn thuӹ), Luân xa 3 là
Đơn điӅn Ngũ Hành Sơn chính là quҿ Cҩn sơn, Luân xa 4 là Luân xa tâm gӗm hai
quҿ Tӕn (tâm âm) và Chҩn (tâm dương), luân xa 5 là trung tâm Ҩn đưӡng chính là
quҿ Đoài, luân xa 6 nҵm ӣ chân mi tóc hay huyӋt Thưӧng tinh mà Đҥo giáo thưӡng
gӑi là Kim mүu chính là quҿ Khôn (Đӏa mүu), Luân xa 7 là huyӋt Thiên môn Bách hӝi
chính là quҿ Càn Thiên.c

Q
R
67
"&
%3S Trung Thiên Đӗ còn biӇu đҥt mӝt mүu ngưӡi đҥo lý tâm
linhê quҿ Sơn Tưӧng cho tính ngưӡi tham lam muӕn tích luӻ như núi (Tham), quҿ Ly
Hoҧ tưӧng cho ngưӡi có tính sân như lӱa (Sân), quҿ Khҧm Thuӹ tưӧng cho ngưӡi có
tính si như nưӟc đә dӗn vӅ chӛ thҩp (Si), ba thói xҩu đó sӁ dүn con ngưӡi đӃn chӛ ác
tưӧng trưng bҵng quҿ Tӕn (tâm âm, nhөc tâm, vӑng tâm), (như thuyӃt Tam Đӝc cӫa
Phұt Giáo). Nhưng nӃu con ngưӡi biӃt phát triӇn tâm tӯ bi như tình yêu cӫa mҽ tưӧng
bҵng quҿ Khôn (Đӏa Mүu - Tӯ Bi), khiӃn tâm thanh tӏnh an lҥc tưӧng bҵng quҿ Đoài
(Vui, HӍ), lúc nào cũng sҹn lòng cҧm thông tha thӭ cho ngưӡi, tưӧng bҵng quҿ Càn
(Xҧ) thì con ngưӡi sӁ đҥt đưӧc cõi phúc, tưӧng bҵng quҿ Chҩn (Tâm dương, Chân
tâm, Đҥo tâm), (như thuyӃt Tӭ vô lưӧng tâm cӫa Phұt giáo).c
a Phát hiӋn Trung Thiên Đӗ trong truyӅn thuyӃtc

Kinh Dӏch có tám quҿ đơnê Càn còn gӑi là Thiên có tưӧng là trӡi, là vua, là cha.
Khôn còn gӑi là Đӏa có tưӧng là đҩt, là hoàng hұu, là mҽ. Khҧm còn gӑi là Thuӹ có
tưӧng là nưӟc, là cá (ngư). Ly còn gӑi là Hoҧ có tưӧng là lӱa. Cҩn còn gӑi là Sơn có
tưӧng là núi. Đoài còn gӑi là Trҥch có tưӧng là đҫm (hӗ). Chҩn còn gӑi là Lôi có
tưӧng là sҩm, là con trai trưӣng. Tӕn còn gӑi là Phong có tuӧng là gió, là cây (mӝc).c
Khi tám quҿ đơn chӗng lên nhau ta đưӧc 64 quҿ kép, nhưng khi tám quҿ đơn
đưӧc đһt trên vòng tròn ta sӁ đưӧc ba thiên đӗ căn bҧnê Tiên Thiên Đӗ thưӡng đưӧc
ngưӡi Trung Hoa gӑi là Tiên Thiên Đӗ Phөc Hy vì cho là do Phөc Hy chӃ ra, Hұu
Thiên Đӗ cũng đưӧc ngưӡi Trung Hoa gӑi là Hұu Thiên Đӗ Văn Vương vì cho là do
Văn Vương thiӃt lұp, ӣ đây chúng tôi chӍ gӑi là Tiên Thiên Đӗ và Hұu Thiên Đӗ vì đã
chӭng minh đưӧc Kinh Dӏch do ngưӡi ViӋt Nam sáng chӃ nên Phөc Hy, Văn Vương
chҷng can dӵ gì vào viӋc sáng tҥo các thiên đӗ. 
"D

+
@
%,
/

/

¦D
"
"6B
H



'
'



* 

*0
G&
G
L
?
T
U

RO-c

TruyӅn thuyӃt Lҥc Long Quân - Âu Cơ không chӍ là mӝt huyӅn sӱ vӅ nguӗn
gӕc dân tӝc "Con Rӗng cháu Tiên", mӝt thông điӋp vӅ tình đoàn kӃt, nghĩa yêu
thương giӳa các dân tӝc anh em, đӗng bào mà còn chӭa đӵng mӝt thông tin vӅ di
sҧn tinh thҫn vô giá cӫa dân tӝc ViӋt Nam đã đưӧc tә tiên chúng ta bí mұt cҩt giӳ
trong đóê tôi muӕn nói đӃn Kinh Dӏch đӭa con lưu lҥc cӫa ViӋt Nam đã đưӧc Trung
Quӕc nuôi dưӥng và đã thành danh ӣ đó. NӃu chúng ta kӃt hӧp nhӳng thông tin nҵm
rҧi rác trong các truyӅn thuyӃt Lҥc Long Quân - Âu Cơ, truyӋn Hӗ tinh, Mӝc tinh, Ngư
tinh ta sӁ thiӃt lұp đưӧc mӝt Trung Thiên Đӗ mà ngưӡi Trung Quӕc chưa hӅ biӃt đӃn.
Theo Kinh Dӏch, Lҥc Long Quân thưӡng đưӧc nhân dân gӑi là Bӕ mӛi khi có viӋc cҫn
giúp đӥ có thӇ ký hiӋu bҵng quҿ Càn có tưӧng là vua, là cha. Lҥc Long Quân thưӡng
sӕng ӣ Thuӹ phӫ ký hiӋu là quҿ Khҧm có tưӧng là nưӟc. Lҥc Long Quân diӋt đưӧc
Hӗ tinh là con cáo chín đuôi sӕng hơn ngàn năm ӣ đҫm Xác Cáo nay là Hӗ Tây, sӵ
kiӋn này có thӇ ký hiӋu bҵng quҿ Đoài tӭc quҿ Trҥch có tưӧng là đҫm.c
Đҩt Phong Châu thӡi Thưӧng cә có cây Chiên đàn sӕng hàng ngàn năm, chim
hҥc thưӡng đӃn đұu ӣ đҩy nên nơi đó còn gӑi là đҩt Bҥch Hҥc (nay thuӝc tӍnh Phú
Thӑ), lâu ngày cây hoá thành yêu tinh dân gӑi là thҫn xương cuӗng, Kinh Dương
Vương và Lҥc Long Quân ra sӭc đánh đuәi, cӭu dân thoát khӓi sӵ bӭc hҥi cӫa
xương cuӗng. Sӵ kiӋn này có thӇ ký hiӋu bҵng quҿ Tӕn còn gӑi là quҿ Phong có
tưӧng là mӝc. Lҥc Long Quân cũng có công diӋt đưӧc ngư tinh, con yêu ngư xà ăn
thӏt ngưӡi, chuyӋn này cũng thuӝc quҿ Khҧm ký hiӋu ӣ trên. TruyӅn thuyӃt thưӡng nói
chung là Lҥc Long Quân (quҿ Càn) diӋt hӗ tinh (quҿ Đoài), diӋt mӝc tinh (quҿ Tӕn),
diӋt ngư tinh (quҿ Khҧm) đӇ cӭu dân, tӯ đó ta đã có đưӧc mӝt vӃ cӫa Trung Thiên
Đӗê Càn - Đoài - Tӕn - Khҧm. Theo truyӅn thuyӃt Lҥc Long Quân nói vӟi Âu Cơ (đưӧc
tôn xưng là Quӕc mүu, là mҽ, ký hiӋu là quҿ Khôn)ê (1, tr 30). Như thӃ là truyӅn thuyӃt
đã xác đӏnh rҩt rõ tính cách tương phҧn giӳa Lҥc Long Quân và Âu Cơ. Long Quân
thuӝc quҿ Khҧm (Thuӹ) thì Âu Cơ thuӝc quҿ Ly (Hoҧ). TruyӅn thuyӃt kӇ tiӃpê "Âu Cơ
và năm mươi con lên ӣ đҩt Phong Châu (nay là huyӋn Bҥch Hҥc) suy phөc lүn nhau,
cùng tôn ngưӡi con cҧ lên làm vua, hiӋu là Hùng Vương, lҩy tên nưӟc là Văn Lang".
Lên Phong Châu là lên núi ký hiӋu là quҿ Cҩn có tưӧng là núi, tôn ngưӡi con cҧ ký
hiӋu là quҿ Chҩn vì Chҩn có tưӧng ngưӡi con trưӣng. Ta lҥi có thêm vӃ thӭ hai cӫa
Trung Thiên Đӗê Ly - Cҩn - Chҩn - Khôn. ĐӃn đây ta đã khai quұt đưӧc Trung Thiên
Đӗ tӯ lӟp ngôn ngӳ truyӅn thuyӃt, các quҿ xӃp theo thӭ tӵ Càn - Đoài - Tӕn - Khҧm -
Ly - Cҩn - Chҩn - Khôn theo chiӅu ngưӧc kim đӗng hӗ.c
 Vai trò Trung Thiên Đӗ trong viӋc hình thành văn bҧn Kinh Dӏchêc

Q
V!
W

ê Kinh Dӏch có 64 quҿ, 30 quҿ đҫu thuӝc vӅ thưӧng kinh, 32

quҿ sau thuӝc vӅ hҥ kinh. Nhìn vào cách sҳp đһt vӏ trí các quҿ Dӏch trong bҧn kinh
văn thông hành ta không thӇ không nghĩ rҵng các nhà làm Dӏch đã sӱ dөng Trung
Thiên Đӗ như là la bàn đӇ phân bӕ các quҿ. Mӣ đҫu kinh văn là hai quҿ Càn sӕ 1,
Khôn sӕ 2 đúng như vӏ trí Càn Khôn đӭng bên nhau trên Trung Thiên Đӗ, cuӕi thưӧng
kinh là hai quҿ Khҧm sӕ 29 và Ly sӕ 30 đúng như vӏ trí Khҧm Ly dưӟi Trung Thiên
Đӗ. Mӣ đҫu hҥ kinh là hai quҿ Trҥch Sơn Hàm sӕ 31 và quҿ Lôi Phong Hҵng sӕ 32
đúng như vӏ trí quҿ Đoài Trҥch đӕi qua tâm vӟi quҿ Cҩn Sơn tҥo thành quҿ Trҥch
Sơn Hàm, quҿ Chҩn Lôi đӕi qua tâm vӟi quҿ Tӕn Phong tҥo thành quҿ Lôi Phong
Hҵng nҵm giӳa Trung Thiên Đӗ. Cuӕi hҥ kinh là hai quҿ Thuӹ Hoҧ Ký TӃ sӕ 63 và
Hoҧ Thuӹ Vӏ TӃ sӕ 64 đúng như vӏ trí quҿ Khҧm Thuӹ giao hoán vӟi quҿ Ly Hoҧ tҥo
thành.c
Khác hҷn vӟi Tiên Thiên Đӗ và Hұu Thiên Đӗ các quҿ Càn Khôn Ly Khҧm
đӭng đӕi nhau qua tâm, biӇu hiӋn trҥng thái phân ly, trên Trung Thiên Đӗ các quҿ
Càn Khôn Ly Khҧm đӭng gҫn nhau tӯng đôi mӝt biӇu hiӋn trҥng thái giao hӝi. Ӣ tӵ
nhiên mӑi vұt có thӇ đӕi nghӏch, vӯa tương phҧn vӯa tương thành. Nhưng ӣ con
ngưӡi thì khác, con ngưӡi là mӝt chӍnh thӇ, mӝt thái cӵc, mӝt toàn đӗ âm dương phҧi
tương hӝi điӅu hoà, nӃu mӝt bên thiên thҳng con ngưӡi sӁ bҩt әn, phát sinh bӋnh tұt.c
+Q
¦$


)
X
ê NhiӅu nhà chú giҧi Kinh Dӏch Trung Quӕc khi giҧi
thích nghĩa chӳ giao cӫa hào thưӧng cӱu quҿ Thiên Hoҧ Đӗng nhân sӕ 13 "Đӗng
nhân vu giao" thưӡng chӍ dӯng lҥi ӣ vҩn đӅ chính trӏ xã hӝi nên hiӇu giao theo mӝt
nghĩa rҩt hҽp, hӑ cho giao là vùng đҩt ngoҥi ô kinh thành nӃu muӕn đӗng thì nên tìm
ngưӡi ӣ xa mà liên hiӋp. HiӇu như vұy thì không sát nghĩa và không đúng vӟi lұp ý
cӫa ngưӡi làm ra Kinh Dӏch. Có lӁ vì ngưӡi Trung Quӕc trong tay không có la bàn
Trung Thiên Đӗ là đӗ đã bӏ Tә tiên ngưӡi ViӋt Nam cҩt giҩu rҩt kӻ không truyӅn ra
ngoài nên không hiӇu rҵng giao tӭc là giao hӝi, khi hoҧ xà Kundalinê tӯ lâu cuӝn mình
ӣ đӕt xương cùng có đӫ điӅu kiӋn lên hӧp nhҩt vӟi thҫn Vishnou cư trú ӣ huyӋt Thiên
môn nghĩa là khi luân xa sӕ 1 là quҿ Ly Hoҧ hoà nhұp vӟi luân xa sӕ 7 là quҿ Càn
Thiên là lúc con ngưӡi đҥt đӃn trҥng thái toàn thӭc, hҥnh phúc hoàn hҧo nhҩt, con
ngưӡi đҥt đӃn mӭc đӝ giao hӝi cùng vũ trө, tha nhân, vì thӃ mӟi đһt tên cho quҿ này
là Thiên Hoҧ Đӗng nhân. Giao nҵm ӣ hào thưӧng cӱu (theo Dӏch lý thuӝc tài thiên),
tӭc là ӣ mӭc đӝ đӗng nhân cao nhҩt, mӭc đӝ hoà đӗng siêu viӋt, NӃu hiӇu giao như
nghĩa các chӳ Đông giao (ngoҥi ô phía đông), Nam giao (ngoҥi ô phía Nam) thì không
phù hӧp vӟi cҩu trúc quҿ Dӏch, hiӇu như vұy là mһc nhiên nhұn giao thuӝc vӅ đҩt
phҧi nҵm ӣ hào hai, tài Đӏa. Cũng như quҿ Đӗng Nhân, các Dӏch hӑc gia Trung Quӕc
cũng bӏ hҥn chӃ khi hiӇu quҿ Đҥi Hӳu chӍ là sӣ hӳu tài sҧn vұt chҩt hӑ không ngӡ
rҵng Đҥi Hӳu là sӣ hӳu tài sҧn tinh thҫn vĩ đҥi, quҿ này chính là ghi lҥi thành tӵu mӝt
quá trình công phu trãi nghiӋm cӫa hành giҧ đã hӧp nhҩt vӟi vũ trө, mà mӛi hào mô tҧ
thành quҧ mӝt chһng đưӡng liên tөc tӯ hҥ đҷng công phu đӃn thưӧng đҷng công
phu.c
Q
¦
%&

ê Nhӡ có Trung Thiên Đӗ ta có thӇ đӑc lҥi Kinh Dӏch mӝt
cách chính xác hơn, điӅu này nghe có vӁ nghӏch lý vì ta làm sao thông thҥo ngôn ngӳ
Trung Hoa hơn ngưӡi Trung Hoa đưӧc, nhưng vì ta có Trung Thiên Đӗ là la bàn tә
tiên ta dӵa vào đҩy đӇ viӃt các lӡi hào nên chúng ta có cách đӑc thuұn lӧi hơn. Ӣ đây
tôi chӍ xin dүn ra mӝt thí dө đӇ minh chӭng. Kinh Dӏch có ba quҿ nói đӃn Tây Nam,
quҿ Giҧiê "Lӧi Tây Nam", quҿ KiӇnê "Lӧi Tây Nam, bҩt lӧi Đông Bҳc´, quҿ Khônê "Tây
Nam đҳc bҵng, Đông Bҳc táng bҵng´. Căn cӭ vào Hұu Thiên Đӗ, quҿ Khôn (đҩt) nҵm
ӣ hưӟng Tây Nam, quҿ Cҩn (núi) nҵm ӣ hưӟng Đông Bҳc, Vương Bұt, ngưӡi thӡi
Tam Quӕc, trong Chu Dӏch chú giҧi thích như sauê ´Tây Nam là đҩt bҵng, Đông Bҳc là
núi non. Tӯ chӛ khó mà đi đӃn chӛ bҵng, cho nên khó khăn sӁ hӃt, tӯ chӛ khó mà đi
lên núi, thì sӁ cùng đưӡng´, Khәng Dĩnh Đҥt trong Chu Dӏch chính nghĩa viӃtê ´Tây
Nam thuұn vӏ là hưӟng bҵng phҷng dӉ đi, Đông Bҳc hiӇm vӏ là chӛ trҳc trӣ khó khăn.
Đưӡng đi lҳm trҳc trӣ, tҩt cҧ đi đӃn chӛ bҵng dӉ đi thì khó khăn sӁ hӃt, trái lҥi nӃu đi
vào chӛ hiӇm thì càng bӃ tҳc cùng đưӡng. Đi ӣ phҧi hӧp lý vұy´, (3, tr 846).Trương
ThiӋn Văn trong Tӯ điӇn Chu Dӏch giҧi thíchê ´Lӧi cho viӋc đi vӅ đҩt bҵng Tây Nam,
không lӧi cho viӋc đi vӅ phía núi non đông bҳc. Tây nam tưӧng trưng cho đҩt bҵng,
Đông bҳc tưӧng trưng cho núi non. Đây nói ӣ thӡi kiӇn nҥn mӑi hành đӝng đӅu phҧi
tránh khó khăn hiӇm trӣ, phҧi hưӟng vӅ phía bҵng phҷng thì mӟi có thӇ vưӧt qua
kiӇn nҥn,vì vұy nói lӧi tây nam, bҩt lӧi đông bҳc´, (3, tr 907). Nói chung lӡi giҧi thích
cӫa đa sӕ Dӏch gia Trung Quӕc đӅu dӵa vào vӏ trí các quҿ trên Hұu Thiên Đӗ và đӅu
cho núi là trӣ ngҥi, nhưng giҧi như vұy không thӇ khӟp vӟi Dӏch lý, quҿ KiӇn tӭc là
quҿ Thuӹ Sơn KiӇn, hình tưӧng nưӟc ngұp núi, trұn đҥi hӗng thuӹ. Vұy núi chӍ là trӣ
ngҥi thӭ yӃu. Sӵ thұt đӕi vӟi ngưӡi cә đҥi núi tuy có khә ҧi hơn nơi bҵng phҷng
nhưng không phҧi là trӣ ngҥi đáng kӇ. Đӕi vӟi ngưӡi cә đҥi núi là nhà, hang hӕc là
nhà. Núi che chӣ cho hӑ, cung cҩp thӵc phҭm, đùm bӑc nuôi dưӥng hӑ. Nói cho cùng
vӟi tưӧng quҿ như vұy, ngưӡi ta không lo vӅ núi mà nӛi lo triӅn miên chính là
nưӟc. ¼
74"8=01 > ?$>
 
`
 : `
. Con ngưӡi khơi dòng lҩy đҩt canh tác, đҭy lùi biӇn đӇ giành đҩt
sӕng. Khi con ngưӡi thҳng biӇn nghĩa là khi Sơn tinh thҳng Thuӹ tinh, KiӇn nҥn đưӧc
giҧi. Vҩn đӅ lұt ngưӧc, quҿ Thuӹ Sơn KiӇn lұt thành quҿ Sơn Thuӹ Mông, Thoán tӯ
ca ngӧi chiӃn công thҫn thánh này là Lӧi Trinh (thҳng lӧi bӅn chһc).c
Ӣ Hұu Thiên Đӗ cũng như ӣ Trung Thiên Đӗ, quҿ Khôn cùng ӣ vӏ trí Tây Nam
nhưng ӣ vӏ trí Đông Bҳc thì quҿ cӫa hai đӗ hoàn toàn ngưӧc nhau. NӃu Hұu Thiên Đӗ
là quҿ Cҩn (núi) thì ӣ Trung Thiên Đӗ lҥi là quҿ Khҧm (nưӟc). Ta thҩy rõ muӕn hiӇu
nghĩa lӡi hào cӫa ba quҿ đó không thӇ dӵa vào vӏ trí quҿ trên Hұu Thiên Đӗ, vì không
chính xác. ChӍ có thӇ dӵa vào vӏ trí quҿ trên Trung Thiên Đӗ mӟi làm sáng tӓ đưӧc
nghĩa quҿ. Con ngưӡi không ngҥi núi mà chӍ e sông, e biӇn. Câu lӧi Tây Nam, bҩt lӧi
Đông Bҳc không phù hӧp vӟi thӵc tiӇn Trung Quӕc vì con đưӡng sӕng cӫa hӑ luôn
dӏch chuyӇn tӯ Tây Bҳc sang Đông Bҳc, hành trình các kinh đô cӫa các triӅu đҥi
Trung Hoa thưӡng đi tӯ núi ra biӇnêTây An - Trưӡng An - Lҥc Dương - Khai Phong -
Bҳc Kinh. Đó là hành trình ngưӧc vӟi lӡi hào ba quҿê Giҧi, Khôn, KiӇn.c
Trong khi đó lӡi hào ba quҿ trên lҥi hoàn toàn phù hӧp vӟi thӵc tiӇn ViӋt Nam.
Đӕi vӟi ViӋt Nam, Đông Bҳc mӟi thӵc là bҩt lӧi, đó là biӇn cҧ là cӱa ngӓ cho phong
kiӃn phương bҳc xâm lưӧc. ViӋt Nam chӍ có con đưӡng sӕng là mӣ nưӟc vӅ phương
Nam và Tây nam. Lӏch sӱ ViӋt Nam đã chӭng thӵc lӡi đó, đã hai lҫn chúng ta tiӃn vӅ
hưӟng Tây Nam, đӧt đҫu tiӃn vӅ đӗng bҵng Thanh NghӋ Tĩnh, đӧt sau tiӃn vӅ vӵa
lúa châu thә sông Cӱu Long. Lӡi hào trên vүn còn là lӡi dӵ báo ӭng nghiӋm vӟi ViӋt
Nam ngày nayê Tây Nam đҳc bҵng khi gia nhұp khӕi Đông Nam Á, con đưӡng Tây
nam đang ӣ thӃ thuұn lӧi.c
 KӃt luұn:c

Chúng ta còn nhiӅu chӭng lý tӯ vұt thӇ đӃn phi vұt thӇ, tӯ ngôn ngӳ đӃn văn
bҧn, nhưng mҩu chӕt hơn hӃt đӇ chӭng minh Kinh Dӏch do Tә tiên ngưӡi ViӋt Nam
sáng tҥo vүn là vai trò cӫa Trung Thiên Đӗ. Khi mӝt ngưӡi muӕn chӭng minh mӝt vұt
là sҧn phҭm do chính mình đúc ra thì ngưӡI đó phҧi trưng ra khuôn đúc, ӣ đây cũng
vұy Trung Quӕc không có Trung Thiên Đӗ giӕng như không có khuôn đúc thì làm sao
bҧo rҵng Trung Quӕc đã sáng chӃ ra Kinh Dӏch. Thұt ra Trung Quӕc chӍ có công phát
huy Kinh Dӏch nhӡ đó Kinh Dӏch mӟi có bӝ mһt vĩ đҥi như ngày nay, cũng như hӑ đã
làm rҥng rӥ cho ThiӅn nhưng không ai có thӇ quên ThiӅn có nguӗn gӕc tӯ Phұt giáo
Ҩn Đӝ. ¦  "> &      „  .- - 8 ! „ < Khi chúng ta nhұn ra
rҵng Kinh Dӏch là di sҧn cӫa Tә tiên ta sáng tҥo, ta sӁ hiӇu đưӧc do đâu ta cũng cùng
giҧi đҩt vӟi các dân tӝc vùng Hoa Nam, núi liӅn núi, sông liӅn sông mà hӑ bӏ đӗng hoá
còn chúng ta thì không. Kinh Dӏch chính là cuӕn Cә văn hoá sӱ cӫa ViӋt Nam mà Tә
tiên chúng ta còn lưu lҥi ngày nay, tuy có bӏ sӱa đәi nhuұn sҳc nhiӅu lҫn nhưng
nhӳng vӃt tích cӫa nӅn văn minh thӡi các vua Hùng dӵng nưӟc vүn còn đұm nét
trong nhiӅu quҿ Dӏch.c
Ngưӡi sáng tҥo Kinh Dӏch đã dӵa vào Trung Thiên Đӗ đӇ bӕ cөc vӏ trí các quҿ
đúng như bҧn thông hành hiӋn đang phә biӃn. Các Dӏch hӑc gia Trung Quӕc căn cӭ
vào vӏ trí các quҿ theo Hұu Thiên Đӗ nên có nhiӅu câu trong Kinh văn bӏ hӑ giҧng sai
vӟi ý nguyên tác, muӕn giҧng cho đúng phҧi dӵa vào Trung Thiên Đӗ, không thӇ làm
khác đưӧc.c
Trung Thiên Đӗ giӳ mӝt vӏ trí quan trӑng và quyӃt đӏnh như vұy đã đưӧc Tә
tiên ViӋt Nam cҩt giҩu rҩt kĩ trong truyӅn thuyӃt Lҥc Long Quân Âu Cơ. Tӯ truyӅn
thuyӃt này có thӇ tìm lҥi Trung Thiên Đӗ. Trung Thiên Đӗ còn đưӧc khҳc ghi cҭn
trӑng trên Trӕng đӗng Đông Sơn có điӅu kiӋn tác giҧ bài này sӁ công bӕ sau.c
Chúng tôi còn nhiӅu minh chӭng khác đӇ kiӋn toàn chӭng lý cho kǤ án này.
Không còn nghi ngӡ gì nӳa, Kinh Dӏch chính là sáng tҥo cӫa Tә tiên ViӋt Nam. Muӕn
hiӇu đúng bҧn chҩt văn hoá ViӋt Nam không thӇ không khҧo sát Kinh Dӏch, như là
sáng tҥo cӫa ViӋt Nam.c
 `




c
¼ách tham khҧo:c
* Vũ QuǤnh - KiӅu Phúê Lĩnh Nam chích quái, Văn hӑc, Hà Nӝi, 1990.c
* NguyӉn Hoàng Phươngê Tích hӧp đa văn hoá Đông Tây cho mӝt chiӃn lưӧc
giáo dөc tương lai, Giáo Dөc, Hà Nӝi, 1995.c
* Trương ThiӋn Vănê Tӯ ĐiӇn Chu Dӏch, bҧn dӏch, Khoa hӑc Xã Hӝi, Hà Nӝi,
1997.c
* NguyӉn ThiӃu Dũngê Mӝt phát hiӋn mӟi vӅ Kinh Dӏchê Trung Thiên Đӗ,Thông
tin khoa hӑc ĐH DL Duy Tân tháng 05/1999c
* NguyӉn ThiӃu Dũngê Con đưӡng Tây Nam, Thông tin khoa hӑc Đҥi Hӑc DL
Duy Tân, tháng11/1999.c
* NguyӉn ThiӃu Dũngê Chúng ta có mӝt di sҧn hàng đҫu thӃ giӟi Báo Lao
Đӝng, Trang miӅn Trung & Tây Nguyên sӕ 32/99, ngày 13/12/1999.c
* NguyӉn ThiӃu Dũngê Văn Lang cӝi nguӗn Kinh Dӏch, Khoa hӑc & phát triӇn
sӕ 67, năm 2000.c
* NguyӉn ThiӃu Dũngê Nhӳng con sӕ ӣ vùng đҩt Tә, Xưa & Nay,73b, tháng
03/2000.c
* Hӗ Trung Túê Dӏch hӑc sáng tҥo cӫa ngưӡi ViӋt cә, Tia Sáng, Xuân Nhâm
Ngӑ 2000.c
* NguyӉn ThiӃu Dũngê Nhìn qua chӳ sӕ, Khoa hӑc & phát triӇn sӕ 74, tháng
3/01.c
* Hà Văn Tҩnê Theo dҩu các văn hoá cә, NXB Khoa Hӑc Xã Hӝi, Hà Nӝi 1998.c