Professional Documents
Culture Documents
Thi bnh dng (180 triu km2, i ty dng (106 triu km2) n dng (75 triu
km2)
o St. Helena nm u?
- Nm gia i ty dng , khong 3000 km cch b bin pha ty ca Angola. Napoleon b
y v cht y.
Ngi ta gi vng rng vnh ai Siberi l g?
` Rng Taiga. Thc vt y ch yu l cy l kim. Rng ny c kch thc rt ln 4800km
X 1000 km.
Thnh ph Venedig ca gm bao nhiu o?
- 118 o. l mt thnh ph c bit v ng ph l knh rch sng ngi , phng tin
giao thng l tu thuyn ch khng phi t.
Nm 79 tr. CN thm ho ni la v ng t ph hu hon ton hai thnh ph La
m. Tn hai thnh ph y l g?
```- Pompeji v Herculaneum.
` Ti sao ngi ta gi dn da l Indianer?
- Columbus dn chin thuyn n n tm chu bu, nhng ng tm ra mt chu lc
khc m khng bit. ng vn inh ninh l n nn ng gi th dn l Indianer
(ngi n).
Tn ca thnh ph Kln thi La m l g?
- Colonia Agippina. Hi Kln v Bonn by gi l thuc a ca La m. Nm 9 sau CN
ngi Germanen i thng qun La m v Kln c gii phng t y.
Hy k tn 4 nc ln nht v din tch!
- Lin bang Nga, Trung quc, Canada, Brazil.
Babylon nm u?
Bn b sng Euphrat pha nam thnh ph Bat a (Irak). Babylon c mt thi vn minh vo
loi bc nht th gii , song song vi cc nn vn minh Ai cp c i.
Chim cnh ct (Pinguin) sng u?
- chu Nam cc, cn Bc cc c gu trng.
Brazil ni ting g?
- H ni ting B o nha. Phn ln cc nc khc Nam M ni ting Ty ban nha.
Nc no nm gia Php v Ty ban nha?
- Nc Andora (DT: 453 km2, 65000 dn)
Sng no di nht chu u?
- Sng Volga ca Nga, di 3700 km, ra bin Kaspie.
Thnh ph Istabul trc kia c tn l g?
- Konstantinopel v Byzanz thi cn l thuc a ca La m. Thnh ph ny cng l th
ca vng quc ng La m. La m hi qu rng ln nn phi chi thnh ng v ty La
m chin u chng qun Nguyn t Mng c sang v qun Germanen t phng bc
xung.
Khi mi thnh lp, thnh ph New York ca M c tn l g?
- New Amsterdam. Lc u ngi H lan chim v t tn theo th ca mu quc. Sau
ny b qun Anh chim li v i thnh New York.
nh ni cao nht dy An p tn l g?
- l nh Mont Blanc, cao 4007 m , nm gia bin gii Php v .
nh ni cao nht th gii tn l g?
- Everest (Nepal) cao 8840 m trn dy Himalaya. Ngi ta gi vng ny l nc nh th gii.
Kinh tuyn gc (kinh tuyn s 0) i qua Greenwich. a danh ny nm u?
`- N l mt qun ca th Lun n.
Nc no c nhiu ni la nht th gii?
- Nc Ai x len (Island) gia i ty dng. Phn ln nhng ngn ni l ni la. Ngoi ra
y cn c nhng mch nc nng phun ln t lng t (Geysir). Ngi ta tn dng ngun
nhit t nhin ny trng rau v si m.
Trc nm 1868, th Nht tn l g?
- Kyoto, t 1868 chuyn v Tokyo.
Bin no mn nht th gii?
- Bin Hng hi (Rotes Meer) vi hm lng mui 4%. c bit bin cht (Totes Meer) mn
gp 10 ln nc a Trung Hi nn khng sinh vt no sng ni (bin cht). Ngi khng
bit bi vn ni trn mt nc. Ngi ta dng bn p mui hng t nm v trc p
ln c th, cha c mt s bnh.
Chu lc no nh nht th gii?
- Chu c (9 triu km2), chu u nh th hai (10 triu km2)
T l t lin chim bao nhiu phn trm b mt tri t?
- t 30%, bin 70%
Tn ca con sng di nht th gii l g?
- Sng Nil chu Phi, di 6600 km, bt ngun t Trung phi v ra a trung hi. Con sng
ny l mn qu ca thin nhin tng cho Ai cp.
Cho bit tn sa mc ln nht th gii!
`- Sa mc Sahara min bc chu Phi (chim 174 din tch chu Phi). C khong 50 nm, sa
mc ny li tin chng 200 km xung pha nam.
Bn o no ln nht th gii?
- Bn o A rp. Trn bn o ny c cc nc A rp x t, Jemen, Oman, CH A rp thng
nht, C ot)
ng xch o di bao nhiu?
- ng xch o di khong 40.000 km chia tri t thnh bc bn cu v nam bn cu.
Bng o c din tch bao nhiu?
- 2175600 km2. o ny thuc an mch, quanh nm tuyt ph. Ni y xut hin ni
bng, trt xung bin gy nguy him cho tu thuyn (Titanic l mt v d)
Thnh ph no nm gia hai lc a?
- Thnh ph Istanbul ca Th nh k nm gia chu v chu u. Hai lc a c ni vi
nhau bng nhng chic cu qua eo bin ch rng khong 150m.
Sng no c lng nc nhiu nht th gii?
- Sng Amazonas Nam M, n cng l con sng rng nht th gii, c nhng ch n 300
km.
Sri Lanka trc kia c tn l g?
- Ceylon. l mt o vnh Bng ga len (n dng).
Mi cc nam ca Argentina tn l g?
- t la. Ngi ta gi ni ny l tn cng ca th gii. Pha ng l qun o Falkland
(Anh) ni xy ra chin s tranh chp 1982 gia Anh v Argentina. Trn o c 2000 dn, b
Th tng Anh Thatcher gi 5000 thu qun lc chin ly li o.
Sa mc Victoria nm u?
- Nm min nam nc c.
Washington nm bn b sng no?
`- Sng Potomac
Qung trng Wenzel nm thnh ph no?
`- Thnh ph Praha ca Tip khc. y l qung trng biu tng ca th .
Thnh ph no c Cung in ma ng?
- Thnh ph St. Petersburg ( Leningrad xa kia). Tn St. Petersburg c cng nhn sau khi
Lin x sp .
` Capitol c thnh ph no?
- Roma (Italia) v Washington (M)
Thnh ph no ln nht nc c?
- Sydney, thnh ph tuyt p bn b bin.
Sng Themse ra bin no?
`- Bin bc (Nordsee), sng ny chy qua Lun n.
Din tch b mt tri t bao nhiu?
- 510 triu km2
H nc ngt ln nht th gii c tn l g?
- Lake Superior bc M (bin gii Canada v M)
Tn ca rng ni cao nht Nam M l g?
`- Rng Anden chy dc b bin Thi bnh dng t Trung M n t la.
Hy cho bit tn con sng di nht chu !
- Sng Trng giang Trung quc.
Hy cho bit tn con sng di nht bc M!
`- Sng Mississippi M.
Tn ca sa mc ln nht chu l g?
`- Sa mc Go bi Mng c.
Tn ca nh ni ni ting Hy lp l g?
- nh Olymp, Ngi Hy lp c i coi y l ch ca cc v thn.
V tnh rng ngi ta c th c nhng cch gii thch khc nhau v l c nm ci vng, cho
nn nm 1979 t tp ch Olympic, U ban Olympic Quc t chnh thc nu r rng da
theo hin chng Olympic, ngha ca nm ci vng ny l tng trng cho s on kt
gia nm lc a, ng thi tng trng cho tinh thn thi ua cng bng thng thn v hu
ngh gia cc vn ng vin ton th th gii n tp trung ti Th vn hi Olympic.
Trng Thnh l mt trong nhng cng trnh v i nht trong lch s th gii v cng l
nim t ho ca nhn dn Trung Quc. Trng Thnh gi y l Vn L Trng Thnh.
Vy c tht n di mt vn sm khng?
Trong hai thi Chin Quc v Xun Thu, chin tranh lun lun n ra, cc nc ch hu
mun chng li ln nhau xy dng nhng on Trng Thnh ti cc ni c hnh th
him yu nhm phng v cng nh ngn chn sc tn cng t cc nc khc.
n nm 251 trc Cng nguyn, Tn Thu Hong thng nht ton ci Trung Quc, mt
mt ng ra lnh ph b cc bc tng thnh trc kia dng ln gia cc nc; mt khc,
nhm ngn chn k binh Hung N min Bc xm lc xung min Nam, ng ra lnh ni
lin cc on Trng Thnh phng Bc ca ba nc Tn, Triu, Yn. Ngoi ra cn cng
c v ko di hon thnh bc Trng Thnh ca nh Tn, bt u t pha Ty t Lm
Thao (nay l huyn Mn tnh Cam Tc), pha ng ko di ti Liu ng, vi chiu di
hn mt vn dm Trung Quc, v sau c gi l Vn L Trng Thnh. Cng trnh ny
c tin hnh vi quy m cc k ln. Thi by gi iu ng ti hn nm mi vn dn
cng v phi mt hn mi nm mi hon thnh, rt nhiu nhn cng ch c i m khng
c v.
Truyn thuyt v nng Mch Khng khc Trng Thnh chnh l ny sinh trong thi
k ny. V sau nhiu triu i tu sa v xy dng thm Trng Thanh, trong hai triu
i Hn v Minh tin hnh vi quy m ln nht. Trng Thnh m ngy nay chng ta trng
thy l Trng Thnh xy dng vo i Minh, n bt u t Sn Hi Quan thuc tnh H
Bc, chy ngang qua H Bc, Bc Kinh, Sn Ty, Ni Mng, Thim Ty, Ninh H, Cam
Tc, tng cng by tnh, khu t tr v thnh ph trc thuc, ko di su ngn by trm km
tc l hn mi ba ngn dm Trung Quc
Th gii c bao nhiu dn tc?
Trung Quc c 56 dn tc. C ngi cho rng Trung Quc c th l quc gia c nhiu dn
tc nht th gii, k thc khng phi nh th. chu , nu tnh cc quc gia c hn 50 dn
tc th cn c n , Philippin, Indonesia. Nghe ni Indonesia c 150 dn tc. Quc gia c
nhiu dn tc nht th gii l Nijenia, c ti 250 dn tc ln nh vi hn 80 triu ngi,
chim 1/8 tng s dn tc trn th gii.
Ni tm li trn th gii c bao nhiu dn tc? Theo nhng thng k cha y , con s
chng 2000.
Sau khi Chin tranh th gii II kt thc, trong tnh hnh chnh tr th gii xy ra mt s
thay i rt ln: phe t bn ch ngha phng Ty do cc nc M, Anh, Php ng u v
phe x hi ch ngha phng ng do Lin X c ng u, v c nim tin chnh tr khc
nhau, cho nn c thi th ch vi nhau. Nhng sc mnh qun s ca c hai bn u ht
sc to ln. Vi vi triu qun v vi ngn u n ht nhn, nu em sc mnh qun s ny
ra s dng th bn no cng c th tiu dit c i phng n vi ln, v th chng c ai
dm s dng sc mnh qun s pht ng chin tranh. Tuy nhin bn no cng mun lm
cho i phng b suy yu, i ti tan v, cho nn tt c cc th on bn ngoi phm vi qun
s u c s dng.
Cc th on ny bao gm: phong to kinh t, khng cho cc ti liu kinh t quan trng
lt vo tay i phng, cn tr s pht trin kinh t ca i phng; tn cng v chnh tr,
vn dng mi cng c tuyn truyn tn cng vo cc im yu ca i phng, nh
vo lng dn ca i phng; ph hoi, lt , o to gin ip tin hnh cc hot ng ph
hoi; chy ua trang b qun s, khng ngng tng cng cc hot ng qun s, ra sc pht
trin cc v kh mi nhn, lun lun mun lm cho sc mnh qun s ca mnh hn c
i phng.
Tuy c hai phe u cha trc tip n sng, nhng tht ra c hai phe u ang nm trong mt
trng thi chin tranh, chin tranh c th n ra bt c lc no. Thng ngh s M Becna
Baluc mnh danh trng thi ny l chin tranh lnh, phn bit vi chin tranh nng
trong c dng pho tht v n tht.
Sau khi chin tranh th gii II bng n, Nht Bn k kt lin minh vi pht xt c v Italia,
ng thi gy ra cuc chin tranh chu v Thi Bnh Dng thng 11 nm 1943, nhng
ngi ng u cc nc Trung Quc, M, Anh tuyn b Cair rng s ui Nht Bn ra
khi tt c cc vng t m nc ny xm chim, trong c vic lm cho Triu Tin c
c lp t do.
Thng 8 nm 1948, ti min Nam Triu Tin thnh lp nc Dn quc i Hn. Thng 9
nm y, min Bc Triu Tin thnh lp nc Cng ho dn ch Nhn dn Triu Tin. V
y l hai chnh ph c tnh cht khng ging nhau cho nn kh c hnh c cuc ph
thng u phiu ton dn tc.
Thng 6 nm 1950, cuc ni chin Triu Tin bng n, qun Lin hip quc do M ng
u, em ngn chin tranh t ln b sng p Lc. Qun Ch nguyn nhn dn Trung Quc
v Qun i nhn dn Triu Tin cng nh cho b l xm lc phi lui v v tuyn 38.
Nhc n Ixraen, ngi ta thng ngh n ngi Do Thi hoc cc mu thun v xung t
gia ngi Do Thi v ngi Rp. Xu th chung thng thng nht vi ngi Ixraen vi
ngi Do Thi. iu ny hon ton khng ng.
Trong cuc chin tranh th gii II, c Quc x m mu thng tr ton th gii, mt mt s
dng v lc, mt mt tuyn truyn ch ngha chng tc, tc l hc thuyt v dn tc siu
ng. Chng cho rng dn tc German dng di chnh thng ca ngi Arian thng ng,
cn ngi Do Thi l chng tc h ng nht. Do c Quc x coi vic tiu dit ngi
Do Thi l mt mc tiu ch yu.
Ti sao ngi Do Thi li b coi l chng tc h ng nht? Trn phng din lch s ngi
Do Thi cng nh tt c cc dn tc khc, c nn vn ho rc r v lu i. Nhng nm 63
trc Cng nguyn, ngi Do Thi xm lc. T phn ln ngi Do Thi b xua ui,
phi sng lu lc khp ni trn th gii.
Giai on Trung th k, ngi Do Thi sng ti cc quc gia Thin Cha gio b coi l dn
d gio, phi chu nhiu s bc hi rt tn khc
Nhn dn M b phiu trc tip bu ra cc ngh vin Quc hi, tc l nhng ngi t chc
hnh thnh Quc hi, Quc hi ny l mt c cu hot ng thng trc. iu ny c im
ging nh i hi i biu Nhn dn ca Trung Quc, nhng gia hai bn c mt s khc
nhau v bn cht. V Quc hi v Tng thng M c mt mi quan h quyn lc song song,
ch c ln nhau, cn i hi i biu Nhn dn ca Trung Quc l c quan quyn lc ti
cao ca nhn dn ton quc, ch tch quc gia l do i hi i biu Nhn dn ca Trung
Quc bu ra, hai bn c mi quan h cp trn cp di.
Sau khi ng c vin hai ng tranh c xong, cc bang da theo t l nhn khu, t chc
cc c tri b phiu bu ra mt s ngi tuyn c. Sau , nhng ngi tuyn c ny (trong
ton quc c khong hn bn trm ngi) t chc mt on tuyn c tp trung ti Th
Washington b phiu Tng thng.
Tuy nhin, nhng ngi tuyn c cng khng b phiu tu theo nguyn bn thn mnh, h
phi da theo nguyn ca c tri trong bang ca mnh, trc ht phi trnh by vi c tri l
s b phiu cho ai, sau mi i Washington.
D l nhng i biu c dn trc tip bu ra, song nhng ngi tuyn c sau khi la chn
xong Tng thng s ht quyn lc v kt thc s mnh ca h
Vn l sau khi Chin tranh Th gii II kt thc, nc M ngi ta cng tng d tnh
phong cho mt s tng lnh cao cp ni ting nht qun hm nguyn soi lc qun, th
nhng cc c quan hu quan li pht hin thy rng danh t nguyn soi (Marshal) li hon
ton ging nh tn h ca tham mu trng lc qun M Marshal. Nu c phong hm
nguyn soi th nguyn soi Marshal gi theo ting Anh s l Marshal Marshal nghe qu l
tai.
Cc c quan hu quan cm thy vn ny rt kh khn gii quyt, cho nn sau khi tho
lun nhiu ln trnh by vi Tng thng Rudven. Cui cng ngi ta thy tt nht l
khng t hm nguyn soi na. Do cp tng nm sao tr thnh qun hm cao nht
trong qun i M. V nhng ngi nh Marshal cng ch c phong qun hm tng nm
sao.
Sau khi ng cht i, tn ca ng tr thnh t tng trng cho k c ti, cho k qun ch
chuyn ch, v th nhiu tay qun ch chuyn ch cc nc phng Ty dng Cesar
lm danh hiu ca mnh, ni ln quyn th v uy lc ti cao ca mnh.
Ngy 16 thng ging nm 1547, hong Ivan T ca nc Nga (cng gi l Ivan Hung
Bo) ln nm quyn. Tc hm chnh thc ca ng l i cng tc Moxcva v ton ci
Nga. Ivan T khng tho mn vi ci tc hiu i cng tc, v th lc i m
min, ng t xng l Sa hong. Ch Sa l chuyn m ca t La tinh Cesar, tc l ng ta t
coi mnh l Cesar v t rng mnh s tr thnh c ti ca ton ci Nga, xy dng li mt
quc cng thnh nh La M xa. T Sa hong tr thnh danh hin ca cc qun
vng Nga. Cn nc Nga tr thnh Nc Nga ca Sa hong.
Nhng trong nhn loi li sn sinh ra nhng k tham hng lc, khng ngh ti chuyn
cn c lao ng, v th mi ny sinh nhng ti la bp, h ho v bo lc, phong kh o c
ca nhn loi bt u h hoi. Thng ni gin, quyt nh dng nn hng thu hu
dit th gii ny
Hng thu ko di 150 ngy, ngp chm tt c ni cao v nh ca, lm cht v s ngi, ch
ring c gia nh Noe c an ton v s. n khi nc sp sa rt, Noe quyt nh th con
chim b cu cho n i thm thnh, nhng con chim ch ln ht mt vng ri bay v. Noe
bit rng khp cc ni vn cn l nc, cho nn con chim khng c ch no u. Vi
ngy sau, Noe li th chim b cu. Lc con b cu tr v, trn m n ngm nhnh trm mu
lc, Noe nhn thy th ht sc sung sng, v iu ny chng t nc lt rt l ra
nhng nhnh cy non nh ln khi mt nc, th l ng a tt c gia nh tr v lc a, bt
u xy dng mt cuc sng mi.
Chuyn con chim b cu v nhnh trm bo trc cuc sng ho bnh v an ninh theo
Kinh Thnh m c ph bin ra ton th gii. n nhng nm 30 th k XVII, chu u
n ra mt cuc chin tranh ko di hn 30 nm tri, lm cho chu u, c bit l nhn dn
c chm trong au thng trm trng. Thi by gi, ti mt s thnh th nc c, lu
hnh mt th khn k nim, trn v hnh con chim b cu ngm mt nhnh trm, phn nh
nguyn vng mong ch ho bnh ca nhn dn, v th con chim b cu v nhnh trm
tng trng cho ho bnh.
Sau cuc Chin tranh th gii II, nh ho s ln Picasso v mt con chim b cu trng
ang bay, gi tng i hi Ho bnh ton th gii, ngi ta gi con chim b cu ny l Chim
b cu ho bnh.
Ti sao trn Oateclo tr thnh iu tng trng cho tht bi trong cuc i con ngi?
Tht l mt trn chin long tri l t, trc s tn cng t ca lin qun, qun i Php
tan v khng cn mt mnh gip, thng soi Napoleon ch cn cch gim chn th di ri b
qun i m chy thc mng.
D cho cc nc mnh chu u khng can tm chu tht bi, lin tc t chc nhiu nhm
ng minh chng Php, nhng trc mt tay thin chin nh Napoleon, h hu nh khng
tm ra c mt n no ng k.
Nm 1804, Napoleon xng lm hong , i vng min do chnh tay gio hong t ln
u. C th ni rng mi th vinh quang trong cuc i mt con ngi Napoleon u
c tn hng. Ngi ta tng gi Napoleon l a con yu ca Thng , v Thn Chin
tranh.
Nhng t nm 1808 v sau, cuc i Napoleon bt u xung dc. Trn chin trng ng b
tht bi nhiu ln. D cho nm 1814, lin qun chng Php xng vo Paris, bt Napoleon
phi thoi v, nhng ng vn cn sng to c mt k tch ca k tht bi. ng b chy
khi ni i y l o Enb v li i vng min.
Hin nay trn th gii c khong su t con ngi, chia nhau sng trn nm lc a v phn
ra khong hai trm quc gia. Phn ln cc con ngi khng ch khc nhau v phong tc tp
qun m cn dng nhng ngn ng khc nhau.
Theo bn iu tra bo co ca UNESCO Lin Hip Quc th trn th gii c hai nghn by
trm nm mi th ting. Nhng mt s nh x hi hc Nga v c li ni rng trn th
gii c nm nghn su trm nm mi mt th ting. Ni chung trn th gii c hai nghn
n ba nghn th ting.
Nhng trong cc th ting phong ph ny, th c trn mt nghn bn trm th ting hoc
khng c cng nhn l th ting c lp, hoc sp b tiu vong. C khong hai mi th
ting hu nh ngy nay khng cn ai bit ni na, ba phn t cc th ting trn th gii cn
cha c ch vit. Ch c khong 500 th ting c ngi ta nghin cu tng i y
.
1. Kim t thp c Ai Cp: l cng trnh kin trc c xa nht trong lch s ca by k
quan, c ngi i xa xy dng trc y khong 4.600 nm, cho ti nay vn cn gn
gi hon ho.
2. Vn treo Babilon: L mt i p bng t c bn tng, cao 25 mt, trn mi tng c
trng nhng hoa c k l, nhn t xa th nom c nh l mt vn hoa p treo trn cao.
Tng truyn vn hoa ny l do Quc vng Babilon cho xy dng an i b Vng
phi sng xa c hng.
3. n th n thn Artemix Ephdo: n thi ny cao 120 mt, rng 65 mt, xung quanh c
127 ct tr bng . Trn cc ct ny mang nhng hnh iu khc th hin cc chuyn
thn thoi
Beethoven khng bao gi chiu theo thi i, khng bao gi a dua vi thi th. Nh ti nng
xut chng v vi phm cch bt khut ca mnh, ng c tt c cc ng nghip tn
knh, c ngi i khm phc.
Nm 1815, ng 45 tui, hai tai bng nhin u b ic, nhng ng da vo nhng c gng
kin cng, d cho tai ic vn son ra c nhng tc phm kit xut, trong s c bn
Giao hng hp xng (cng gi l bn Giao hng s 9).
Nu nh cc thnh nhn thng c tr tu v phm cch siu phm, thot tc, th trong ci
danh hiu Nhc Thnh ca Beethoven khng nhng ch bao hm ni dung ni trn, m li
cn hm c phong cch t tng v th nghim c o.
Nm 139 trc Cng nguyn, Trng Khin xut pht i Ty Vc, nhng chng bao lu ng
b qun Hung N bt. Sau 11 nm b giam gi, ng trn thot v n nm 126 trc Cng
nguyn th tr v c Trng An. Di s ch o ca qun Hung N, khng ch c khu
vc H Ty thng ti Ty Vc. Nm 119 trc Cng nguyn, mt ln na Hn V li sai
Trng Khin i s Ty Vc. ng ti trc Tn (Nay thuc vng sng Y L v h Y Tc
li sai ph s n cc nc i Nguyt Th, An Tc (nay l Iran), Quyn c (n thi
c). Sau n nm 115 trc Cng nguyn th tr v Trng An.
Do nhng hn ch ca iu kin lch s, s thn Hn cha th theo Con ng thng thng
ny m ti c quc La M ca phng Ty. Nu khng, theo li cc s gia, lch s ca
th gii s phi vit li.
Vn L Trng Thnh l mt cng trnh kin trc v i c xa nht trn th gii. Nom n
nh mt con rng khng l un khc t trn xung, ko di lin min ti 6.700 km. Cng
vi kim t thp Ai Cp, Vn L Trng Thnh c coi l hai k tch c tnh cht tiu biu
nht trn Tri t ny. Tuy nhin tn ca kim t thp Ai Cp th c t ln hng u ca
By k quan th gii, cn Vn L Trng Thnh Trung Quc li b gt ra ngoi by k
quan y. l sao vy?
Trong thi k cn i, Nht Bn tip thu kinh nghim tin tin ca cc quc gia pht trin
phng Ty tin hnh ci cch, nh h pht trin rt nhanh v vn ho v vt
Trung Quc.
V sau ban bin tp ca cun sch ny nm no cng phi b rt nhiu thi gian thm tra,
phn tch, sa cha cc ti liu c lin quan xut bn mt cun sch mi. n u nhng
nm 90 th k XX, cun sch v k lc th gii Guiness c dch thnh hng chc th
ting. Tng s lng pht hnh ln ti vi chc triu bn.
Tt c nhng ci g nht th gii u c ghi li trong b sch v k lc th gii Guiness,
bao qut cc mt trong th gii t nhin v th gii con ngi, ln th n v tr v cc
thin th, nh th cho n cc loi cn trng, c hoa, to, nm Nh c nhng ch trng l
th v v mi l, n c c gi tt c cc nc ht sc hoan nghnh, v c coi l
th vin nhng ci nht th gii. V th tt c cc k lc nht th gii c thu thp vo
trong sch ny u c ngi ta gi l k lc Guiness.
Th vin Quc hi M l mt cng trnh kin trc cao nm tng trn mt hnh vung din
tch ti 3 vn m2. Trung tm ca hnh vung y l mt phng c cc to hnh bt gic,
ch cho 250 ngi c, bn chung quanh chia lm phng c cho ngh vin, phng c bo,
phng hi ho v phng c cho ngi m. Tng s ch ngi l 1500 ch.
Ti sao gii thng Nobel tr thnh gii thng cao qu nht trn th gii?
Danh sch cc nhn vt c thng phi thng qua cc chuyn gia v cc b mn thuc
vin khoa hc Hong gia Thu in. Vin nghin cu Calalinxca Thu in, Vin Vn hc
Thu in v Quc hi Na Uy xc nh, sau khi su tm rt nhiu t liu v cn nhc nhiu
ln. Trong gn mt trm nm nay, sau khi gii Nobel c t ra, mt s c gii thc
c nhng cng hin v i v c o i vi nhan loi trong lnh vc ca mnh.
Chng hn, nm 1901, Rnghen l ngi u tin c gii v vt l pht hin quang
tuyn X l nhng tia gip cho c th nhn xuyn cc vt v cho n nay vn cn c ng
dng rng ri trong c y hc v khoa hc.
Ngi trn th gii ngy cng tha nhn uy tn, tnh khoa hc v nghim tc ca gii Nobel.
V th gii Nobel tr thnh iu tng trng cho vinh d ti cao v cng l iu khch l
ti cao i vi ngi thnh cng.
Nm 1959 sau khi cch mng Cu-ba thnh cng, Ca-xt-r tin hnh xy dng ch ngha x
hi, giao t cho nng dn, quc hu ho cc x nghip m vn d trc y l ca cc nh
t bn M. Trc s e do tr a v kinh t ca M, M tuyn b cm nhp ng ca
Cu-ba. Cu-ba tm n s gip v vin tr kinh t ca Lin X.
Sau thng li ca Cu-ba vnh Con Ln. Cu-ba lo ngi M s c hnh ng vi quy m ln
hn nn ngh Lin X h tr v gip v qun s. Lin X ng gip v b mt
dng hai tu vn ti a tn la chin lc sang Cu-ba.
Chiu ngy 22 thng 10, Ken-n-i tuyn b trn truyn hnh nc M rng: M tin hnh
phong to Cu-ba bng ng bin. Bt c tu thuyn no i qua vng phong to u b tiu
dit. ng thi M c 180 chin hm bao vy cht Cu-ba, ngoi ra cn c 250.000 b binh,
95.000 qun lnh thu nh b v lnh d sn sng tn cng Cu-ba.
Thi gian tri i tng pht, tng pht mt. 10 gi sng ng, cc tu chin hm v tu ngm
ca M sn sng nh n. n 10 gi 32 pht, mt b phn tu bun ca Lin X chng li
khng i tip v quay u tr li, cn my chic sau khi qun M ln kim tra xc nhn
khng ch v kh tn cng, cho php qua tuyn phong to. Ngy hm sau Kh-rut-xp gi
cho Ken-n-i mt bc th ngh: Ch cn M m bo khng tn cng Cu-ba, Lin X
s rt ht tn la ra khi lnh th Cu-ba. ng thi yu cu M rt ht tn la t ti Th
Nh K.
Sa hong Ni-c-la I c tin v cng tc gin. Chng bao lu, qun Nga c mt
ngay ngng ca Th Nh K, dn mi lm vn qun t th tn cng. Hai nc Anh,
Php cng vi a hm i vo bin -gi. Ngy 3-7-1853, qun Nga t nhin vt sng
tn cng nc Th. Thng mi nm qun Th cng tuyn chin vi qun Nga. Chin
tranh ng thi n ra trn sng ng ven Hc Hi v Cap-ca-d. Thng 11, ti b Nam Hc
Hi thuc pha Bc Th Nh K, qun Th thua to. Thy tnh hnh nguy ngp, hm i ca
Anh, Php phi lao vo ngay Hc Hi. Thng 3 nm 1854, Anh v Php chnh thc tuyn
chin vi Nga. Cuc chin tranh Nga - Th din bin thnh i chin chu u. Qun Nga
buc phi lui khi bn o Ban-cng. Chin tranh Nga - Th nh ri li ngng, ngng ri
li nh ko di hn 180 nm. Cui cng Nga chim c li ra Hc Hi, thc hin c
bnh trng.
n thng 11, Uyc-banh triu tp i hi ng vin Thp t qun ng chinh. Gio hong
ku gi cc gio t mi ni ko n: Thng yu cu chng ta gii cu anh em C
c ca chng ta phng ng, ginh li thnh a Gi-ra-xa-lem, phng ng c v
vn vng bc
Sau hi ngh, h tranh nhau ly gi ch thp bng vi khu vo trang phc ca mnh
biu trng l Thp t qun. Gio hong nh ngy 15-8-1096 l ngy xut chinh, ly Cng-
xtang-ti-np lm ni tp kt. T bt u mt cuc thp t chinh v phng ng ko di
n hai trm nm. V o Ix-lam ly biu tng l trng li lim nn cuc chin tranh ny
cn gi l Cuc chin gia thp t v li lim.
Trong thp t qun va c nhng gio s trung thnh, va c c bn lu manh. C ngi
chin u v Cha, c k cu mong s cp bc v vt vng t b chinh phc, c nhng
ngi mong rng qua cuc ng chinh, s ra sch c ti li.
Gio dn Ix-lam chim li Gi-ru-xa-lem v cc th thnh khc. Thp t qun mun chim
li nhng phn t mt. Nm 1203, Thp t qun ng chinh mt ln na, nhng ln ny
h nh cp th ng La M, Cng-xtan-ti-np, git hi chnh nhng ngi anh em C
c ca h. T s cung nhit ng chinh ca Thp t qun mi chm dt.
Thp t qun ng chinh tt c 8 lt. Gio hong cng mun t chc ln th 9, nhng
khng cn ai nghe theo na. nm 1291, Ai Cp thu hi nt ca Thp t qun c im cui
cng, thnh Ac-co, nh du s tht bi hon ton ca Thp t qun.
Thi c i, trc khi pht hin ra giy v ngh in, t tin chng ta phi dng nhng
thanh tre, thanh g ghi chp li v truyn b vn ho tri thc cho mi ngi.
Vo thi Ty Hn, Trung Quc bt u pht minh ra giy. V phng php sn xut cn
th s, giy hi vn cha c dng vit sch.
Sau khi giy c pht minh v s dng rng ri, dn dn thay th cho cc thanh tre, thanh
g v cc tm vi dng vit sch. Nhng thi , vn cha pht minh ra ngh in. Mt
cun sch mun tr thnh nhiu cun khc phi tn rt nhiu cng sc, thi gian, nh hng
n vic ph cp v truyn b vn ho. T tin ta tch cc tm cch, my m sng to,
cui cng hon thnh cng trnh truyn b vn ho - ngh in c pht minh.
Khi ngun ca ngh in, trc ht phi ni n l cc con du v bia khc. Con du l cc
hnh v ch khc trn ngc, g hoc . Chng xut hin sm nht vo thi Xun thu Chin
quc. Theo S K, sau khi Tn Thu Hong thng nht Trung Quc, mun chin cng ca
mnh c lu li mun i, ng cho khc vo bia nhiu ni. Nm 175, theo ngh
ca nh hc gi Si Ung, Hong sai khc Ng kinh ca o Nho vo bia , cc
hc sinh vit theo. Hai trm nm sau, c ngi pht minh ra phng php v vo bia
, to ra n phm u tin trn th gii.
Pht minh in bng bn khc a ngh in tin b thm mt bc ln, nhng vic in mt
cun sch vn mt qu nhiu thi gian, v cn phi ci tin. Tri qua rt nhiu c gng ca
nhiu ngi, n i Tng, Tt Thng pht minh ra li in ch ri. ng ly keo t lm
thnh cc phi theo cng mt quy cch. Mi u khc ch ngc, b vo l nung cho cng
li, th l thnh cc ch ri (bng s). Ch ri c xp thnh bng, dng mt khung vn
bng st, trc ht qut ln vn st mt lp sp v nha thng, sau nht mt ch ri xp
vo trong khung. Xp y mt khung lm thnh mt bn. Sau h ln la, sp v nha
thng s chy ra, ngi ta li ly mt vn phng p ln, sp v nha thng ng cng li,
ch ri s bm cht vo vn st, lc ny chng ta c th qut mc t giy, ln p in. Pht
minh ny sau c ci tin ln vi cc ch ri bng ng, bng ch
Ngh in ca Trung Quc pht minh gp phn y mnh s pht trin vn ho trn ton
th gii. Ngy nay, ngh in cng hon thin cng vi trnh khoa hc hin i.
Nm 213 trc Cng nguyn, Tn Thu Hong ban yu trong cung in ca thnh Hm
Dng cho cc qun thn. Sau ba tun ru, vin quan ph x Chu Thanh Thn ng dy
ni ln li chc ru, ca ngi Tn Thu Hong em cc nc ch hu vn d tch ri
nhau chuyn thnh cc qun huyn, lm cho thin h thi bnh, cng lao y ca Tn Thu
Hong tht l bt h.
Tn Thu Hong nghe ni nh th, xut pht t nhu cu phi tng cng chuyn ch,
thng tr v n p t tng, tip thu kin ngh ca tha tng L T, ra lnh t ht cc
sch s khng thuc v nc Tn cng tt c cc sch Thi Th ang tng tr trong dn gian,
k c cc trc tc ca Bch Gia Ch T. Hong li quyt nh t nay v sau, h k no
cn dm bn lun v Thi Th th s b cht u, k no dng cc chuyn c xa bi bc
vic i nay th s b chm c nh.
tc l s kin Phn th thanh nho (t sch v chn nh nho) c ghi trong lch
s.
Nm 1661, anh hng dn tc l Trnh Thnh Cng ch huy nhiu vn tng s bt u thu
phc i Loan. H b ln cng Ho Liu (trong a phn i Loan), do c c s ng
h rt to ln ca nhn dn i Loan, h tin ti vy nh thnh Xch Khm l ni c tng
c ph H Lan. Sau tm thng chin u, bn thc dn H Lan cui cng cng phi u
hng.
Trnh Thnh Cng thu phc i Loan khng c bao lu th mc bnh qua i. Con trai
ng l Trnh Kinh ln thay ng cai qun i Loan.
n thi k ny, hong Khang Hy quyt nh xut qun thu phc i Loan. ng ra lnh
cho i tng Thi Lang ch huy. Thi Lang vn l tng c ca qun Trnh quy hng. Qua
by ngy m kch chin, Thi Lang chim c 36 hn o Bnh H. Trnh Khc Sng thy
quyt tm ca qun i phn tn bn sai ngi i cu ho.
Nm 1684, Trnh Khc Sng vng mnh hong Khang Hy v kinh v c phong lm
nht ng cng tc, ng thi Khang Hy c ht sc ly lng ca qun chng, t ra i
Loan ph i Loan thuc v tnh Phc Kin.
T quan h ca i Loan vi lc a ngy cng thm mt thit, kinh t v vn ho cng
ngy mt pht trin.
Ngi Do Thi l con chu dn Hebr (Hebreux) sng trn vng t Palextin ngy nay t
3500 nm trc. Khong nm 1021 trc Cng nguyn, ni y hnh thnh mt vng
quc thng nht, nh ti Jerusalem. n th k X trc Cng nguyn, vng quc ny
chia thnh hai nc l Ixaren min Bc v Juda min Nam. Sau (khong th k VIII
trc Cng nguyn) hai vng quc ny b ngi Asyri ( vng ng Bc Irc ngy nay)
xm chim.
Th k VI trc Cng nguyn, Jerusalem b vng quc Babilon (Irc ngy nay) tiu dit.
Dn chng b bt lm t binh a n Babilon v tr thnh n l. y l thi k hnh thnh
o Do Thi. V sau, nhng ngi Do Thi c phng thch li quay v Jerusalem v
lp nn quc gia ca mnh l quc gia Juda.
Chu Phi trong con mt ca ngi chu u hng nghn nm nay vn l mnh t thn b.
Ngay t th k th nm trc Cng nguyn, trong sch ca H-rt--tt (Herodotus), nh
s hc Hy Lp c vn c mnh danh l Cha ca lch s m t sa mc, sng ln v
rng rm ca chu Phi. Nhng ngi chu u hiu bit v chu Phi qu t, trong mt thi
gian di chu Phi ch c coi l mt di b bin, ch khng phi l mt chu lc. Khi
ngi chu u v trn bn , phn t ca chu Phi vn b trng. Trn ch v my con
sng ln. Ngoi ra ch c nhng con voi.
Sau khi bn thc dn cp xong vng ven bin, chng bt u xm nhp vo ni a vi quy
m ln. n nm 1876, Anh chim xong Nam Phi, Zambia, Sieraleono, Ghana v vng
ven bin Ni-gie-ria; Php chim Senegal, Algeria, Guinea, B Bin Ng (Ivory Coast),
DahoMe nay l B-nanh (Benin); B o Nha chim mt phn sa mc Sahara.
Trong i chin th gii ln th hai, mt cuc chin tranh quy m ln nht trong lch s th
gii, 61 nc v khu vc b cun vo cuc chin, cp i sinh mng hng triu ngi dn v
ti, bit bao thnh ph bin thnh tro tn. Trc nhng thm cnh do bn pht xt gy ra,
ngi ta suy ngh tm cch lm sao trnh c tai ho tng t sau ny, t dn hnh
thnh nim: xy dng mt t chc quc t bo v ho bnh v an ton th gii.
Nm 1942 khi ngn la chin tranh do ch ngha pht xt gy ra ang bng chy mi ni,
kht vng chnh ngha ca nhiu dn tc l on kt li cng chin u chng ch ngha pht
xt. Nhn dn M cng mong mun chnh ph thun lng dn, i theo tro lu pht trin ca
lch s, ng gp vo ho bnh th gii. Thng 1 nm 1942, tng thng M Ru-do-ven,
xng mi i biu cp cao ca 26 nc n hp ti th Oa-sinh-tn tho lun xy
dng mt mt trn thng nht chng pht xt. Cc i biu nht tr cho rng cn huy ng
ton b lc lng qun s v ti nguyn kinh t ca nc mnh chng li cc nc pht
xt c, , Nht. i biu cc nc ra mt bn tuyn b chung. Theo ngh ca Tng
thng Ru-d-ven t tn cho bn tuyn ngn l: Tuyn ngn ca Quc gia Lin hp, cc
i biu ca 26 nc tn thnh v cng k vo bn tuyn ngn.
Thng 2 nm 1945, hi ngh I-an-ta Crm, Lin X gia th tng Anh Sc-sin, tng
thng M Ru-d-ven v Xta-lin quyt nh cng vi Trung Quc thnh lp Lin Hp Quc
v n ngy 5 thng 3 chnh thc gi th mi cc nc chng pht xt tham gia.
Ngy 26 thng 6, Hi ngh thng qua Hin chng Lin Hp Quc, c 153 i biu ca 51
nc k tn.
Ngy 24 thng 10, Lin Hp Quc chnh thc tuyn b thnh lp. Cho n nay, Lin Hp
Quc bao gm 185 nc v khu vc thnh vin. Lin Hp Quc vn ang pht huy tc
dng to ln ca n trong cc cng vic quc t.
Thnh Vaticng nm u?
Ti sao vy? Nm 754, Quc vng ca vng quc Lng-bac-i chim c pha Bc I-ta-lia
l A-xtn-ph (Astolfe) em qun nh xung pha Nam, tn cng vo La-vi-ni-um, trung
tm thng tr ca quc La M ti , bao vy thnh Rm, ni ca Gio hong. Gio
hong Xt-phan II phi cu cu vua Php l P-panh gii cu thnh Rm.
Nm 754, P-panh nh bi ngi Lng-bac-i, gii vy cho thnh Rm. P- panh dng tng
c Gio hong min Trung nc dnh c trong chin tranh, bao gm vng La-vi-ni-
um v vng ph cn thnh Rm. T Gio hong lp nn mt nc ca Gio hong
min Trung nc , thnh Rm tr thnh th ca nc Gio hong.
Cui th k XVIII, qun i Na-p-l-ng qut ngang chu u, chim Rm, Gio hong Pi-
e VI b mt quyn lc th tc, chu mt lnh th ca nc Gio hong. Nc Gio hong
thnh lp nc Cng ho Rm. Mc d nc Gio hong sau ny c phc hi, nhng
khng cn c nh xa na.
Phong tro thng nht nc si ni nm 1870, nhn dn tn cng vo nc Gio hong
v nc Gio hong sp nhp vo vng quc I-ta-lia. Tn nc Gio hong khng cn na.
Th k XIV, XVII chu u xut hin nhiu quc gia c lp, h c mi quan h vi nhau,
dn dn nhn thy tnh quan trng ca vic tha nhn ch quyn lnh th. gii quyt s
thiu r rng trc kia v ranh gii t ai v nhng mc m trn vng bin m thuyn cc
nc thng qua li, cc nc chu u i hi phi c cc chun tc hnh vi gia cc nc
vi nhau. Nm 1625, cun Lut chin tranh v ho bnh ca nh lut hc ngi H Lan,
ngi Hu-g G-r-ti-ut ra i. Sch cp n 3 nguyn tc c bn ca lut quc t l Ch
quyn, hp tc quc t v ch ngha nhn o. Nu r c im ca lut quc t. ng c
ngi i sau gi l Cha ca lut quc t.
To n quc t l c quan t php ch yu ca Lin Hip Quc xy dng sau chin tranh th
gii ln th hai. To n c t ti La Hay thuc H Lan gm c 15 quan to. Nhng quan
to ny do bu c, cc nc xut. i hi ng Lin Hp Quc v Hi ng bo an s
tin hnh bu chn. Quan to c nhim k 9 nm, c th c bu nhiu nhim k. Ngi
c bu lm quan to ca To n quc t s i din cho ton th gii ch khng i din
cho ring nc mnh.
Thuyn i trn bin nhit i rt di ngy, trong khoang thuyn phn v nc tiu thi ra ba
bi, hi thi khng chu ni, i khi theo gi lan i n my cy s trn mt bin. N l phn
ln b bnh, n khng no, khng c ung nc ngt, hi chng i l b nh p, git
hi. Hng ngy u c n l cht i, cht kht, cht bnh hoc b nh cht, xc n l b
qung xung bin.
Vo thng 8 nm 1453, Lun n nc Anh, bng lan truyn mt tin git gn: Quc
vng Hen-ri VI b bnh tm thn.
Nghe c tin ny, gia tc Giooc (York) vi chic gia huy l bng hng bit c tin ny
ht sc vui mng. H cho rng gia tc Lan-ca-xt (Lancaster) vi chic gia huy l bng
hng , khng ch triu nh lu, i bi ht sc, cuc chin Anh Php trm nm b
tht bi v pha nc Anh, khin cho ngi Anh phi nhc nh. By gi Quc vng Hen-ri
VI b bnh, n ni lung tung, hnh ng ba bi khng qun l c cng vic nh nc.
y chnh l dp tt h ginh li ngi vua. Cng tc x Giooc l Ri-st tch cc hot
ng ngay. Qu tc min Nam ng h gia tc Giooc, cc trng gi t sn ho cng rt vui
mng, h hy vng cng tc Giooc c th thay th Hen-ri VI, xy dng chnh quyn bo v
quyn li ca h.
V Nc khng th mt ngy khng vua, ngh vin triu tp cuc hp cng nhau c Ri-st
ln lm H quc cng. Ri-st ln nm quyn lc, qut sch mi tr ngi ng cho b
t cng tc Xa-mai-xai-th v ti danh: Lm tht th Nooc-mng-i v tham ca cng.
Nhng chng bao lu, thng 12 nm 1454, Hen-ri VI bng nhin khi bnh. ng nm li
chnh quyn v bi chc H quc cng ca Ri-st. Tip l phc chc cho Xa-mai-xai-th;
mt khc, theo kin ca hong hu Mac-ga-ret, tm bin php phng s thoi v ca
ngi anh h Ri-st.
Ri-st rt tc gin vi quay v phng Nam. Nm sau ng ngh th tiu Cng tc
Xa-mai-xai-th ti Kent loi tr k xu bn cnh Vua. Nhng Hen-ri VI khng ng v
ch trch ng v hnh vi phn nghch. Nh vy l cuc chin tranh 30 nm c chm
ngi. Cuc chin tranh gia cc qu tc phong kin ginh ngi bu ny c gi l Chin
tranh hoa hng.
Thng 5 nm , Ri-st ging cao ngn c c gia huy dng hc mnh l Bng hng trng,
dn i qun tin nh Vua Hen-ri VI. Hai bn nghnh chin ti Xanh An-be, kt qu ca
trn ny l qun Lan-cat-xt i bi, Cng tc Xa-mai-xai-th b git, vua Hen-ri VI b bt
lm t binh. Qun Giooc tha thng tin v Lun n, Ri-st li lm H quc cng, kim
sot triu chnh nc Anh.
Hong hu Mac-ga-ret l cng cha nc Php cng con trai mnh lnh o qun Lan-
cat-xt tip tc chin u vi qun Giooc. Thng 12 nm 1460, trong trn Vec-phen-
nh bi qun Giooc, bt sng Ri-st v em x t bu u trc cng chng.
Ngy 24 thng 3 nm 1345, ngi ta pht hin thy trn bu tri mt hin tng k l: Th
tinh, Mc tinh, Ho tinh gp nhau, chp lm mt. chu u trong m di trung c y m
tn, hin tng thin vn l ny khin cho mi ngi kinh s. Cc nh chim tinh ht hong
ni rng: y l mt triu chng xu nhn loi s b qu thn trng pht. Tht khng may,
cc nh chim tinh li ni ng, mt nn ln n, nhn loi gp phi mt i ho cha
tng c trong lch s.
Bnh dch hch honh hnh i lc chu u khin cho nc Anh rt kinh s. H may mn
c hn o Ang-l l phng tuyn bo v. Chc t thn khng n c y. No ng
khoa hc cha pht trin, cha tm ra mt bin php phng nga dch bnh, cho nn cui
cng dch hch vn b sang Anh.
Ngi nhim bnh dch hch, ton thn cm thy au n, tip n l b st cao, trn tay v
mt xut hin nhng chm en. Ngi chu u khi pht hin thy nh ai c ngi mc bnh
ny, c nh s b ui i, nh b t sch. Nhng dch bnh vn lan rng, nh ny t li n
nh kia t.
Bnh dch hch tn cng Lun n lm cht hn mi vn ngi. S lan truyn bnh
dch hch ny tn cng mnh m cc thnh ph Ty u, nhng thnh ph phn vinh bng
chc tr nn suy tn, hoang vng.
Bnh dch hch git hi nhiu ngi, nhng qua cuc chin u ny, ngi ta bit
nhiu phng php phng chng hu hiu. Chnh ph cc nc a ra cc php lnh ngn
chn dch hch lan truyn. Thnh V-ni-d ca Italy ban b lnh cm mi nh bun
nhim bnh hoc nghi l nhim bnh u khng c vo thnh. C nhng ni quy nh
thu th phi sng ni thong kh v y nh nng 30 ngy, ri mi c vo thnh ph
ca h. C ni t trm kim dch nh ngoi cng nh Mac-xy chng hn. qun l
ngun nc, ngi ta t ra mt chc quan chuyn trng coi kim sot ngun nc. Ngi
ta trao trng trch cho nhng ngi lm cng tc y t.
Nh c gng , bnh dch hch c ngn chn li. Nhng nm 1353, 1362, 1364 tuy
vn c dch chu u, nhng tc hi khng ln lm.
Dch hch chu u vo th k XIV, khin chi nhiu thnh ph tr nn hoang vng, nh
hng n nn kinh t, lm cht hng triu ngi. Nhng sau cuc chin u vi t thn
dch hch khin cho ngnh y t tin b v pht trin mnh m.
Khong nm 1300, -xman tuyn b c lp, t xng l A-mia (nguyn th). Qun ca -
xman u c gi l -man Tuyc. Nm 1317, -xman tin cng thnh Pu-ru-xa. Thnh
ny l mt ni him yu ca ng La M pha Bc Tiu , c phng th rt cht. Sau khi
chim c thnh Pu-ru-xa, -xman ng ti y, khng ch eo bin ac-a-nen, con
ng quan trng thng sang chu u. Nc mi thnh lp ny mang tn ng, gi l
quc t-t-man.
Thi k X-ri-mu thng tr, quc ny li chim Xi-ri, Ai Cp, Mai-ca Mai-ti-na. T nm
1520 n nm 1566, ngi k v X-ri-mu l Xu-li-man I t n thi k cc thnh. V chnh
tr gia, qun s gia ni ting ny c tn xng l i . ng lin tc chinh chin Trung
u, Ty v Bc Phi. Nm 1521 ng dn qun chim Ben-g-rat. Nm 1526 i nh
Hungari, 29-8 chim th Bu-a, tiu dit Hungari. Nm 1529 ng li dn i qun nh
Vin, khin cho c chu u rung ng. chu , h nhiu ln nh bi Ba T, chim Irc,
Croatia, Ty Ac-m-ni. Bc Phi, h ln lt chim Li-bng, An-gi-ri, Tuy-ni-di tranh
hng trn a Trung Hi. Lc ny h tr thnh mt quc ln xuyn qua 3 chu lc u,
, Phi
o gio bt ngun t thut ph thu v phng thut thn tin lu hnh trong thi C i
Trung Quc. Ngi sng lp ra o gio l Trng o Lng vn t Phong thuc nc
Bi (nay l huyn Phong tnh Giang T, Trung Quc) thi ng Hn. ng tng l quan
huyn huyn Giang Chu di triu Thun (nm 126 144 sau Cng nguyn) i
ng Hn. ng a t ti Hc Minh Sn T Xuyn tu o. V nhng ngi nhp
o phi np nm u go nn o ny c tn l Ng u m o (o nm u go). o
ny th Lo am tc l nh trit hc c i Lo T lm gio ch, tn xng Lo am lm
Thi thng lo qun, li ly sch o c kinh ca Lo T v Chnh nht kinh lm
hai kinh in ch yu.
Lo T cho rng trc khi tri t c hnh thnh c tn ti mt vt cht nguyn thu
hn n cha phn tch, m vt cht nguyn thu chnh l cn nguyn hnh thnh vn vt
trong v tr. ng gi th vt khng bit tn ny l o, m nhng ngi theo o gio th
ly o lm tn ngng c bn v gio ngha. H tin rng con ngi ta tri qua mt thi
k tu luyn nht nh, th s c th trng sinh bt t, v tr thnh thn tin.
Sau khi Trng o Lng qua i, con trai ng l Trng Honh v chu ng l Trng L
tip tc truyn o v tn Trng o Lng lm Thin s. V th o Nm u go
cng c gi l o Thin s
n cui i ng Hn, Trng Gic chnh l ngi sau ny tr thnh lnh t ca cuc khi
ngha nng dn Hong Cn (Khn vng), li sng lp ring o Thi Bnh, ly kinh Thi
Bnh lm kinh in ch yu. ng da vo vic cha bnh truyn o. Trong vng mi
nm tri, s tn ln ti mi vn ngi. Nm 184 sau Cng nguyn, Trng Gic pht
ng khi ngha, kt hp vi Trng L, tr thnh ngn c dn dt nng dn v xy dng
nn hai gio phi ln nht ca o gio trong thi k u tin.
n triu i nh Nguyn, phi Ton Chn do Vng Trng Dng sng lp tr thnh mn
phi ch yu ca o gio. T y v sau, o gio chnh thc phn thnh hai gio phi ln
l Chnh Nht v Ton Chn.
Hn hai nghn nm nay, trong lch s Trung Quc, cc vng triu phong kin lun lun
thay i nhau theo thi gian, nhng chnh th phong kin do Tn Thu Hong sng lp vn
mi mi c ko di khng suy chuyn, v th c li khen ngi ngn i u thc
chnh s ca nh Tn
Hai l Tn Thu Hong ban b rt nhiu sc lnh hnh chnh thng nht cc th ch ,
ng ta quy nh rng nc Tn thng nht ch cn o, p dng rng ri trong phm
vi ton quc. ng tin hnh trn c l vung ca nh Tn tr thnh ng tin thng nht
ca ton quc, kiu ch tiu trin qun ho tr thnh kiu ch tiu chun ca ton quc.
Tt c nhng s ci cch c tnh cht lch s nh th nh hng ti th lc tp qun ca
hng triu con ngi v biu hin r tinh thn tin b ca Tn Thu Hong.
Ba l Tn Thu Hong mun cng c cng vic bin phng, tng cng sc khng ch ca
nc Tn i vi ton lnh th, cho nn ng ta pht ng nhn dn ton quc xy dng
Vn L Trng Thnh min Bc bt u t Lm Thao pha Ty v ra ti Liu ng
pha ng, cn Phng nam ng ta cho o Linh C ni lin dng nc ca hai con sng
Tng Thu v Ly Thu. Ngoi ra ng cn cho lm nhng con ng m l ly Hm Dng
lm trung tm v tun ra t pha, nh tng cng c s giao lu kinh t v vn ho
gia cc dn tc, lm cho vng triu nh Tn tr thnh mt quc gia phong kin u tin
thng nht v c nhiu dn tc.
Theo trnh t thi gian, ngi u tin l nng Ty Thi cui thi Xun Thu. Ty Thi vn l
mt c gi git la Tr La (pha Nam Ch K tnh Chit Giang ngy nay) nc Vit. Nm
494 trc Cng nguyn, nc Vit b nc Ng nh bi, Vit vng l Cu Tin dng Ty
Thi cho Ng vng Ph Sai. Nng tr thnh mt phi t c Ph Sai rt sng i. Nm 473
trc Cng nguyn, nc Vit dit li nc Ng, truyn thuyt k li rng Ty Thi theo
quan i phu Phm Li ca nc Vit b vo Ty H.
i m nhn th hai l Vng Chiu Qun thi Ty Hn, tn Tng. Nng vn l mt cung
n ca Hn Nguyn . Nm 33 trc Cng Nguyn, cha Thin Vu H Hn T ca th tc
Hung N xin ho thn vi triu nh nh Hn. Chiu Qun t nguyn xin i xa ly cha
Hung N v c phong l Ninh H Yn Hung. Trong hn su mi nm Vng Chiu
Qun i ho thn, Hung N v triu nh nh Hn i x vi nhau rt ho mc. Vng
Chiu Qun l ngi cng hin rt nhiu cho an ninh quc gia v quan h ho mc gia
hai dn tc.
i m nhn th t l Dng Ngc Hon i ng. Nm 745 sau Cng nguyn, nng
c ng Huyn Tng phong lm qu phi. Dng Ngc Hon thc ra khng quan tm g
n chuyn chnh tr trong triu nh, nhng v nng c ng Huyn Tng ht sc yu
qu, cho nn khng nhng ch v em gi nng c phong lm phu nhn, m n ngi anh
em con ch con bc ca nng l Dng Quc Trung cng c th thao tng vic triu chnh.
Nm 775 sau Cng nguyn, An Lc Sn dy binh lm lon vi danh ngha dit tr Dng
Quc Trung. Sau khi Dng Quc Trung b git, Dng Ngc Hon cng b treo c.
T thi Xun Thu Chin Quc cho n khi Tn Thu Hong thng nht ton ci Trung
Quc, l thi k u tin cc dn tc Trung Quc t hp li vi nhau. Do chin tranh, cc
cuc di dn v s kt hn gia nhng ngi thuc nhng dn tc khc nhau, bn nc ln
trong thi k ny l Tn, S, Ng, Vit cng vi mt s nc nh na t cc dn tc Di,
ch bin thnh dn tc Hoa H v hnh thnh mt quc gia Trung ng tp quyn u tin
ly dn Hoa H lm ch th, chnh l quc nh Tn.
n triu Hn, cc dn tc thiu s Hung N, Tin Ti, , Khng vn sng trong hai
min Bc v Ty Bc, bt u di c vi s lng ln vo ni a.
Hai triu i Tng v Nguyn l thi k th ba ca qu trnh thng nht dn tc. Trong thi
k ny cc dn tc Khit an, N Chn, Mng C, ln lt xm nhp Trung Nguyn v
trong khi cng c quyn thng tr ca mnh, h cng b nn vn ho Trung Nguyn ng
ho.
Chu Nguyn Chng (1328 1398) l ngi Phng Dng tnh An Huy. Xut thn t mt
gia nh ngho kh, hi nh ng tng chn tru cho a ch. V sau c cha v anh ca ng
u qua i. Chu Nguyn Chng phi ct tc i tu v xin n my qua ngy.
Ba nm sau, Quch T Hng lnh o nng dn khi ngha, Chu Nguyn Chng bn b o
c sa i theo qun khi ngha. V gan d v c u c thng minh hn ngi, cho nn chng
bao lu sau Chu Nguyn Chng tr thnh mt nhn vt xut sc trn chin trng ca
qun khi ngha.
Sau cc trn chin k trn, thc lc ca Chu Nguyn Chng em 25 vn i qun tin
ln pha Bc tin nh Bc Kinh. Sau tm thng chin u gian kh, Bc Kinh tht th.
Thun nh Nguyn b chy, nh Nguyn b dit vong. Nh vy Chu Nguyn Chng
mt 25 nm tri mi ln c ngi hong i Minh.
Mi ngi u bit rng nhng k thng tr ngi cao nht trong x hi phong kin Trung
Quc c gi l hong . Danh hiu ny l do Tn Thu Hong Doanh Chnh s dng
ln u.
Nm 221 trc Cng nguyn, Doanh Chnh ln u tin thng nht c ton ci Trung
Quc. nu cao thnh tch, cng lao ny ca mnh, ng ta quy nh danh hiu ca mnh
l Thu hong .
V danh hiu ny lin tip dc dng, bt u t Doanh Chnh cho ti v hong cui
cng b cuc cch mng Tn Hi vo nm 1911 lt l Ph Nghi thuc triu i nh
Thanh, qua thi gian l 2132 nm, tng cng c 494 v hong , trong s 73 ngi
khng tht s ln ngi m ch c truy tn l hong sau khi qua i.
Trong s cc hong , ngi c thi gian ngi trn ngi ngn nht l Hon Nhan Tha Ln,
hong cui cng ca triu i nh Kim, t lc ln ngi cho n lc b git khng ti na
ngy.
Trc Doanh Chnh, Trung Quc cn c rt nhiu k thng tr ti cao. Chng hn nh trong
thi c i xa xa c Ng , trong s c Nghiu v Thun. Sau nh H c 17
k thng tr, nh Thng c 30 k thng tr, h u c danh m khng c hiu. n i nh
Chu, cc k thng tr xng vng, i Ty Chu c 12 vng, i ng Chu th c 24 vng,
n i Tn trc Tn Thu Hong cn c ba vng l ng cha ca ng ta.
Ngoi ra, qua cc thi k danh hiu hong cng khng nh nhau, t i Hn n i Tu,
cc hong phn nhiu xng , di cc triu ng, Tng, Nguyn, Minh, Thanh li
phn xng nhiu l Tng
Ti sao hin nay khng tm thy lng m cc hong triu Nguyn Trung Quc?
Trong thi c Trung Quc, sau khi cc hong cht i, hu nh bao gi cng xy lng m.
Chng hn nh lng ca Tn Thu Hong Lm ng tnh Thim Ty, lng cc hong
nh Hn thnh ph Hm Dng, Mu Lng huyn Hng Bnh, Kin Lng huyn
Kin, Thp Tam Lng ca nh Minh Bc Kinh, Thanh ng Lng huyn Tun Ho tnh
H Bc.
Nhng cng thi k ny, phng thc sn xut t bn cng bt u hnh thnh v pht
trin, nht l cc thnh ph Bc Italia gip a Trung Hi nh V-ni-d, Flo-ren-x, l
nhng thnh ph cng nghip, th cng nghip, thng nghip v ngn hng pht trin. Giai
cp t sn mi ni, bo v quyn li chnh tr v kinh t ca h, tin hnh u tranh
vi Gio hi. Cc nh t tng t sn chng thn hc Thin cha gio, giam cm lng ngi
hng ngn nm nay, h pht cao ngn c Phc hng vn ho c in, nu ln t tng
nhn vn t sn.
i tin phong l phong tro vn ngh Phc hng c mt s vn ngh s theo ch ngha
nhn vn xng ra. Tc phm ca h c c im dn tc chng phong kin, chng thn
hc. an-t, ngi c coi l i thi ho u tin ca thi i mi. Trong thi phm ni
ting Thn khc, biu hin tro lu t tng nhn vn sm nht. ng xng rng
con ngi l gc ca th gii, ln n Gio hong v cc thy tu. an-t b Gio hi trc
xut, sng cuc i lu vong ni t khch. Nhng ng vn kin tr u tranh khng mt
mi i vi Gio hi v Gio hong. Sau an-t cn c rt nhiu nh th, nh vn ng
ln kch s h bi ca triu nh Gio hi v s sa o ca cc thy tu. Di s n lc ca
nhiu nh vn ho, vn hc ngh thut cn i chu u c mt nn tng vng chc.
Sau khi Bruno cht dc 30 nm, thng 2 nm 1633, Ga-li-l_nh khoa hc ngi Italia li
b Gio hi giam vo ngc ti. ng to ra knh thin vn quan st v tr v cc thin
th, v mt ln na li ph nh v tr quan thn hc. ng cn c nhng pht minh v ton
hc, vt l khin cho nhn loi c nhn thc hon ton mi v v tr. ng b Gio hi kt
ti, bt giam v tra tn.
Tri qua my th h u tranh v phi tr gi nng n, cui cng khoa hc t nhin thot
ra khi thn hc, mnh bc trn con ng tin b.
Khi c mt chic tu mi, ngi ta thng c hnh mt nghi thc h thu long trng: ngi
ch tr gi cao mt chai ru sm banh, c chai c buc bng mt si dy, sau ngi
y dng ht sc p chai ru vo thnh tu cho v ru bn ra tung to. Sau chic
tu mi c t t trn trn n trt xung nc v bt u chuyn i bin u tin
ca n.
Nhng vn cn mt cch gii thch khc na. Tng truyn trong thi c xa ngi ta cho
rng cng vic i bin l cc k nguy him, cho nn tiu tr cc mi nguy him ny,
ngi ta thng tri mt n l vo bn di thn tu mi, khi con tu trt qua thn th
ngi n l v mu ca ngi ny s thay li cu Thng bo h. Nhng v sau ngi
Hy Lp khng cn thc hin tp tc d man ny na, v th ngi ta dng ru thay
cho mu ngi n l, nh vy nghi l h thu con tu mi vn cn gi c cho n ngy
nay vi ng tc p chai ru vo thnh tu.
- Ng v (nm mi v)
- Ng sc (nm mu sc)
Nguyn nhn ca vic ny rt n gin. Trung Quc thi c khng c s t, ngi ta cha
bit n s t, v th khng th khc ho hnh s t trong cc tc phm ngh thut.
Trong Kinh Thnh c ghi mt cu chuyn nh sau: Jesus cng mi hai tng hp nhau
trong l Vt Qua.
Trong thn thoi Bc u cng c cu chuyn k rng: mt hm trong ba tic trn thin
ng, c mi hai v thn n d. Bng nhin hung thn Lochi xng n lm cho s ngi
d tic tng ln thnh mi ba. Do m mu ca Lochi, con trai ca v thn ti cao l Aotinh
i din cho ci thin b trng tn m cht, v th ngi ta cho rng con s 13 em li tai
ho.
C quan im cho rng tp qun chm cc khi ung ru c t thi i c Hy Lp. Ngi
Hy Lp thi c i vn rt thch ung ru. Ngi ta ngh rng trong khi ung ru s c rt
nhiu b phn trong c th con ngi c th cng tham gia hng th hot ng th v ny.
Mi th c ngi mi thm ca ru, mt th c ngm mu sc ca ru, li c th
thng thc v ngon ca ru. Nhng ch hai tai l khng c thng thc g c.
n ngy sinh nht ca mnh, cc bn nh bao gi cng thch ngi quy qun vi b m, h
hng v bn b, ri thi tt mt s lng nn bng s tui ca mnh cm trn chic bnh
gat, ng thi ht bi ht mng sinh nht hnh phc. Cui cng chic bnh c ct ra v
chia cho mi ngi.
Tu m ng, ng m tu, ng tc m nh b
Tu m ng, ng m tu, ng tc m nh b
Quan coi thi thy Vng An Thch lm v i th hai ca cu i cng thn tc nh th cho
nn cng khen ngi nhiu hn.
Sau khi thi xong, Vng An Thch li qua M Gia Trn, ng hi thm th bit rng ti ch
h M vn c c con gi yu cha ly chng. Cu trn cy n chnh l ng a ra kn
r.
Sau khi bit nh th, Vng An Thch li em v i ca vin quan gim kho nu ra i
li v vit ln giy a cho ti ch h M xem. Ti ch h M vui mng khn xit, lp tc
ha g con gi cho Vng An Thch.
Trung Quc thi xa, thip chc Tt cng c gi l thch, l thip, cng c khi gi l
mn trng.
Thip xut hin sm nht di triu nh Tng. Thi rt thnh hnh vic hng nm gi
thip chc Tt. Tng truyn ho s ca triu nh Nam Tng l L Tung c v bc Tu
chiu (Bc tranh sng u nm), trn v c nh ch nhn ang n tip khch kha
trong vin, khi cc gia nhn trong cn nh bn cnh nhn nhng t thip giy mng
nm mi. Trn cc t thip mu y ngi ta ghi h tn ca mnh gi ti bn b t
chc mng. V loi thip ny l nh ngi khc mang i cho nn mi gi l phi thip.
Nm 1911 sau cch mng Tn Hi, Trung Quc tnh nm theo Cng nguyn, bt u coi
trng ngy tt Nguyn n, v th cho nn vic n mng nm mi cng theo nm mi dng
lch, thip chc mng nm mi cng bt u c t ngy y.
Hin nay, Trung Quc ngy mng mt thng Ging dng lch hng nm c gi l ngy
Nguyn n ( Vit Nam, Nguyn n l ngy mng mt thng Ging m lch). Trong
ting Hn, ch nguyn ngha l bt u, tc l th nht, cn ch n ngha l mt ngy
hoc bui sng. Hai ch ny c ghp li vi nhau th dng ch ngy u tin trong mt
nm.
Thi gian Tri t xoay quanh Mt tri c mt vng theo phng php lm lch gi l mt
nm. Song s vn chuyn ca Tri t quanh Mt tri khng c im u v im cui c
nh, v th im u v im cui ca mt nm l do con ngi quy nh. Do phng
php lm lch khng thng nht.
T sau cch mng Tn Hi, ngi Trung Quc chuyn sang dng Cng lch v ngy Nguyn
n m lch c i tn l Xun tit (ngy Tt xun), cn ngy mng mt thng Ging ca
lch mi th c gi l Tn nin (ngy nm mi).
Nm 1949, Hi ngh Ton th kho I Hi ngh Nhn dn Chnh tr Hip thng Trung Quc
thng qua vic s dng cch ghi nm theo Cng nguyn v chnh thc quy nh ngy
mng mt thng Ging Cng lch l ngy Nguyn n.
Ngy nay, nhiu quc gia p dng Cng lch u ly ngy mng mt thng Ging lm
Nguyn n. Nhng vn c mt s quc gia v dn tc, do phng php lm lch da theo
tn ngng tn gio, phong tc tp qun, kh hu cc ma khng ng nht, cho nn nht
k ngy Nguyn n ca mi nc c nh ra khng nh nhau. V d ngi Ai Cp ly
ngy nc sng Nil bt u dng ln lm ngy Nguyn n.
Khc vi Pht t ca o Pht v thnh Ala ca o Ixlam, Jesus l mt nhn vt dng gian
tr thnh thn tng tn gio mt cch c bit. Trong Kinh Thnh v nhng sch Thnh
khc ca o C c u c ghi s tch ca Jesus.
Nhng cu chuyn truyn thuyt va ging s tht li va ging thn thoi. iu ny thc t
lm cho ngi ta kh thy r Jesus l mt con ngi hay l mt v thn. Nhng d ni th
no vn c mt im khng nh rng khng c ai trong thi i Jesus (th k I sau Cng
nguyn) ghi li hoc truyn t nhng s vic v Jesus.
V sau C c gio ngy cng hon thin, Jesus c miu t thnh mt con ngi c da c
tht cng chu nhng s vui bun vi nhng ngi dn thng, hn na cn l mt anh hng
hin thn mnh cho vic cu vt con ngi.
Song truyn thuyt khng th no ni chc chn rng: Trong lch s xc thc c mt nhn
vt l Jesus.
V sau sng c pht minh. Khi dng sng nhm vo i phng ngi ta thng ly tay
tri sng, tay phi t vo c sng. Trong trng hp ny, i bn phi ng d chng k
ch t pha trc tin ti trc hn. V l do ny m cc quc gia pht trin mun hn
nh M c quy nh i bn phi ng.
Trn th gii phn bit hai lut giao thng quy nh i bn phi v i bn tri ng. a s
cc nc, bt u t nc M, Trung Quc u quy nh i bn phi ng, cn li l cc
nc i bn tri ng nh Anh, Nht Bn
Nhng trong nhn loi li sn sinh ra nhng k tham hng lc, khng ngh ti chuyn
cn c lao ng, v th mi ny sinh nhng ti la bp, h ho v bo lc, phong kh o c
ca nhn loi bt u h hoi. Thng ni gin, quyt nh dng nn hng thu hu
dit th gii ny.
Nhng chu i th chn ca Adam l Noe, tc trng ca tc Hebr l mt ngi ht sc
trung thnh vi Thng . ng ch trng gi trn chnh ngha, cm ght su sc cc iu
c trong loi ngi.
Trn hng thu ko di 150 ngy, ngp chm tt c ni cao v nh ca, lm cht v s ngi,
ch ring c gia nh Noe l c an ton, v s. n khi nc sp sa rt, Noe quyt nh
th con chim b cu cho n i thm thnh, nhng con chim ch ln ht mt vng ri bay v.
Noe bit rng khp cc ni vn cn l nc, cho nn con chim khng c ch no u. Vi
ngy sau, Noe li th chim b cu. Lc con b cu tr v, trn m n ngm nhnh trm mu
lc, Noe nhn thy th ht sc sung sng, v iu ny chng t nc lt rt l ra
nhng nhnh cy non nh ln khi mt nc, th l ng a tt c gia nh tr v lc a, bt
u xy dng mt cuc sng mi.
Chuyn con chim b cu v nhnh trm bo trc cuc sng ho bnh v an ninh theo
Kinh Thnh m c ph bin ra ton th gii. n nhng nm 30 th k XVII, chu u
n ra mt cuc chin tranh ko di hn 30 nm tri, lm cho chu u, c bit l nhn dn
c chm trong au thng trm trng. Thi by gi, ti mt s thnh th nc c, lu
hnh mt th khn k nim, trn v hnh con chim b cu ngm mt nhnh trm, phn nh
nguyn vng mong ch ho bnh ca nhn dn, v th con chim b cu v nhnh trm
tng trng cho ho bnh.
Khng tc mt u, u mt tc.
Ti sao trong x hi phong kin, ngi v vng ch truyn cho con trai, khng truyn
cho con gi?
Trong lch s Trung Quc cng nh nc ngoi, ngi v vng ni chung l do con trai
trng k tha. C n trong cc gia nh thng dn cng ch c nam gii lm gia trng
v bao gi cng l ngi b chim a v ch o trong gia nh.
Tht ra trong lch s nhn loi, thi k thng c cng tng c mt giai on rt di,
trong n gii chim a v cha t trong x hi. l thi k x hi mu h. Thi by
gi, nhn loi ch bit c m m khng bit c b, huyt thng cng ch tnh theo h m, c
n ti sn cng k tha theo m.
V con ngi thi by gi c nhng phng thc duy tr sinh hot rt lc hu, i sng ch
da vo hi lm v nng nghip nguyn thu, m cc cng vic ny phn ln l do ph n
m ang. C n cng vic ch bin thc phm v cc vic trong nh cng u do ph n
gnh vc, v th ph n chim mt a v ht sc quan trng trong i sng x hi thi by
gi.
n thi k cui cng ca x hi nguyn thu, loi ngi tin vo thi k st, lc ny sc
sn xut pht trin ln rt nhiu. Con ngi thi by gi sng khng ch cn da vo vic
hi lm v nng nghip nguyn thu na, m phn quan trng hn l da vo vic sn bn,
chn nui gia sc v nng nghip cy cy; cc cng vic ny i hi phi c dng kh v sc
kho ca nam gii. Nng lc c th ca ph n r rng khng th no bng nam gii c,
v th dn dn nam gii chim a v ca ph n trong i sng x hi v nhn loi cng tin
vo thi k x hi th tc ph h.
Theo tin b ca nn vn minh nhn loi, s khc nhau v gii gia nam v n ngy cng
t i. Ngy nay c mt s gia nh cn xut hin nhng ngi con trai, con gi ly h theo
m hoc mang c hai h cha v m.
Tr o ca Nht Bn bt ngun v pht trin nh th no?
Sau khi Thn in qua i, thng nhn tham thin l V D Tr u cng c ht sc khai
qut cc gm Tn Lc, l nhng pha tr mc mc c v p thun phc ca Nht Bn,
iu ny cng lm cho tr o c c mt bc pht trin mi.
Tuy nhin, theo pht trin v s tin b ca x hi ngy nay th phm vi ca nhng ngi
ph n c im nt rui may mn cng c m rng. Mt s tr nh v cc c gi
cha chng cng im nt rui may mn.
Ngy nay, ph n cc nc RP cng chu nh hng ca tro lu, t tng gii phng
ph n nh cc nc khc trn th gii. Ti nhng thnh ph ln, ph n bt u b
khng dng khn che mt v o di n vn ng thi trang v cng vi nam gii tham gia
cc hot ng x hi.
Cc cuc biu din u b tt thng c t chc vo bui ti. Sau khi u s tin vo u
trng trong mt nghi thc long trng th mt con b khong nm trm kilgam; hai ci
sng va nhn va di c a vo. By, tm u s mc nhng b qun o st ngi, thu
kim tuyn chia nhau ng bn pha con b, tm hiu tnh nt v cc ng tc quen thuc
ca n. Trong khi h cng biu din cc k xo ca mnh cho cng chng xem
L hi Carnavan do u m c?
Hin nay, ngy thng c hnh hi Carnavan cc nc v cc vng khc nhau, hnh thc k
nim cng mun hnh mun v, nhng cc hot ng ch yu thng l iu hnh, n ung,
hi hp v v hi ho trang
Hin nay, hi Carnavan Braxin l ni ting nht. Hng nm c n h tun thng hai l
din ra hi ny, ko di ba ngy. Trong thi gian y cc ph ln, ph nh ca Thnh ph u
c trang hong, hai bn ng ph dng ln nhng qun v nhng khn i tm cm rt
nhiu c v n cc mu. Dn chng mc nhng qun lnh o p, trang im lng ly, nhy
nhng iu samba cung nhit sut ngy m.
Ho Phc (qun o Nht Bn) l trang phc truyn thng ca ngi Nht Bn, ngi Nht
gi n l Kimono. Nht Bn, Kimono xut hin cho n nay hn 1000 nm lch s.
Ngy nay, Nht Bn nam gii trong khi ngh ngi nh cng nh n gii trong cc ngy
l u thch mc Kimono. V th Kimono tr thnh vt tng trng cho dn tc Nht Bn.
Thc ra Kimono c ci tin thit k da theo kiu qun o Trung Quc di Triu
Tu v Triu Dng.
Nhng loi vt ph v mi k lc
Chng ta cho rng loi vt khng c t duy, y vy m nhng kh nng k diu do t nhin
v u tranh sinh tn ban tng cho chng li khin ta phi vt c suy ngh tm hiu.
K lc ng:
K lc v cn nng v kch c
K lc v tui th
Dng nh to ho ly phn sng ca loi cn trng ph du cng thm cho loi ra.
Chng th m trong khi loi cn trng ny ch sng c vn vn mt ngy th lo ra gi li
sng c nhng 150 tui. Cn k lc sng lu nht ca loi chim thuc v loi hi u: n
ch chu chng cnh khi sng 80 nm.
ng vt nhiu c nht
Ai cng ngh rng loi nga sng sut cuc i ch bit chy phi ph k lc v s lng c
bp. Trn thc t, mt con nga bnh thng c 1.200 dy c. Tuy nhin, k lc thuc v
loi su vi 2.000 c tp trung trong cc t vng. iu ny gii thch v sao chng c th
vn vo hay quay ngi d dng n th.
ng vt phm n nht
Dn u danh sch cc con vt phm n l voi. Mi ngy mt ch voi trng thnh ngn ht
200 kg c kh, ung ht 200 lt nc. Tip theo, phi k n kn kn v s t, mi ba
chng c th n lin mt mch ht 40 kg thc n. Kh li ni ting v n nhanh, chng c th
xi mt mch 50 qu chui. V phn mnh, mi ngy chim c ngn ht 4,3 m su (bng
chiu di mt chic t). C su cng khng km phn c bit trong chuyn n ung:
khng k n nhng con mi sng, c su c th n c . Xt v kh nng nhn n, h nh
rn phi c gi l vua: mi nm ch cn n 8 10 ba n cng cho chng ri; mt con
trn c th nhin i sut 12 thng lin, nhng ngay khi gp phi mt ch linh dng chn
en, n c th xi ti c 60 kg ny.
Con vt cha ngn nht l th c ti chu M: 12 ngy. Tip theo l chut: 3 tun. y
cng l l do v sao trn th gii ny c lm chut n th. Chim th ba l th: mt thng
v c th 5 12 con mi ln. Con vt cha lu nht l t gic: 1 nm 6 thng 20 ngy
v voi chu : 2 nm 1 thng. Nhng k lc li thuc v loi k nhng en sng vng ni
Alpes (Php): 3 nm 2 thng v 20 ngy.
Thi gian giao phi ngn nht thuc v loi linh dng nh v voi: mt ln chn gi ca
hai loi ny ch vn vn c 10 v 20 giy. Thi gian mi ln dnh cho chuyn y ca kh
maki Madagascar l 2 gi. Tuy nhin, k lc li thuc v loi chut nht: 12 gi.
Chnh v l do ny, sau khi giao phi vi con ci, mt ch chut c ch sng thm c 5
10 ngy. K lc v s ln giao phi thuc v loi s t: n c th lm chuyn y 86 ln
mi ngy. Cn b nga ci li khin ngi ta phi trn mt v nng xi ti bn tnh sau khi
tho mn. C l y l kinh nghim xng mu anh bn nhn hng xm rt kinh nghim.
trnh b nhn ci n tht, nhn c tm cho mnh mt li thot: dng cho ngi tnh mt
con mi. V trong khi ngi tnh cn bn nh chn th chng ta hot ng. V n khi nhn
ci nhn ra th s ri. Ch si ni ting l hung tn nhng li l loi vt du dng nht
trong chuyn phng the. Cn loi vt chung thu nht l sc: mt ch sc c xm c th
chung sng 18 nm lin vi mt ngi tnh duy nht.
K lc v khu gic
Nu ai ni vi bn rng ch l loi vt thnh mi nht th ng tin. Ch ch ng hng th ba
v kh nng nhn ra mi t xa m thi. Ph k lc trong lnh vc ny l bm m. Mt con
ngi c c th ngi thy mi cch n 11 km. Sau phi k n ri c bin, c th nhn ra
mi khi cch n 8 km. Cn c mp th c th pht hin c mi ca mt git mu nh
ho tan trong 115 lt nc. Ch th ng hng th ba v pht hin mi xa, nhng li dn
u danh sch v con vt phn bit c nhiu mi: 100.000 mi khc nhau (mt chuyn gia
ngi mi cng ch phn bit c 3.000 mi)
K lc v xy t
K lc v thnh gic
Ting ku kho nht thuc v loi c voi xanh. Ngi ta tnh c rng ging ni ca n c
th t ti cng m thanh ca mt tn la a tu con thoi vo v tr. Mt khc. V c
mt ci tai rt thnh, c voi xanh c th giao tip vi ng loi bn kia i dng. Ting
ku ca mt ch kh c th c nghe thy trong chu vi 15 km. Cn chim dic sao nm
trong sch Guiness vi ting ht ging mt con b ang rng v pht i xa 4 km. Nu
mun yn tnh, tt nht l nn gn a phn ca th: bo hiu nguy him, loi vt ny
ch dng chn sau p p vi ci xung t. V phn mnh, c heo vn khng ngng l i
tng ca nhiu nghin cu v ngn ng ca chng rt a dng v k b. c bit, thnh gic
ca chng pht trin hn chng ta gp 10 ln: chng c th nghe c siu m trong khi con
ngi th khng th.
K lc v th gic
Cc loi chim sn mi c ci nhn sc nht: chim ct di c c th nhn ra mt con b cu
khong cch l 8 km; i bng c th pht hin ra mt con th rng t trn cao 3.000 mt.
ng vt c mt to nht l mc th khng l: thu tinh th ca n c ng knh l 38
centimt bng ng knh mt qu bng r. ng vt c v, nga git k lc c mt to
nht (ng knh l 5,5 centimt) v qu khng sai khi ngi ta ni rng nga nhn thy
chng ta to gp 7 ln kch c thc ca chng ta. Loi vt c bit n vi i mt p nht
l ging s St. Jacques. Dc trn tm o khoc ca mnh, ging s ny c hai dy mt gm
rt nhiu cp mt nh xanh mu nc bin; s lng mt ca chng ngy cng tng theo tui
tc ca chng.
Huy chng vng xng ng c trao cho loi bo vi vn tc 101 km/h. Huy chng bc
thuc v linh dng vi 98,16 km/h cn hong ch ginh c huy chng ng vi vn tc
98 km/h.
Rn mang bnh chu : Mc d loi vt ny khng c nhn danh hiu loi rn c nht,
nhng n li gy hi nhiu nht. Trong s 50.000 ca t vong v rn cn mi nm, rn mang
bnh chu ng gp c phn ln nht.
Sa hp Australia: Cn c gi l ong bin, nhng con sa to bng ci bt ny c th c
n 60 xc tu trn mi 4 mt chiu di. Mi x tu c 5.000 t bo ngi v c t git
cht 60 ngi.
S t chu Phi: Nhng chic rng nanh khng l? Th xem. Nhanh nh tia chp? Hn c
iu . B vut sc nh dao co? Khi phi bn. Chng i? Tt hn ht bn hy hy vng
l khng. Nhng con mo ln ny gn nh l cc tay i sn hon ho.
Voi: Khng phi tt c cc con voi u thn thin nh Dumbo. Voi git hn 500 ngi mi
nm trn ton th gii. Voi chu Phi thng nng khong 8 tn - giy nt bn m cha
cn dng n i ng nhn hot.
Gu trng: Chc chn trong vn th chng c v ngoi rt d thng, nhng trong t nhin
chng coi hi cu voi l ba sng. Th tham d m xem, bn s thy chng d dng x toc
u con mi bng mt c nh vi nhng chic mng khng l.
Mi sinh vt u tin ln pha trc trn bc thang tin ho ca th gii. Hnh tr trn ca
thn cy chnh l kt qu hon ho ca s thch nghi .
T trn khng cao ti 2 3 nghn mt, chim ng c th nhn thy chnh xc mt con chut
ng hoc mt con ch ang chy di mt t. Nhng con mi ny khng th no trn
thot. Nh u chim ng c kh nng ?
Phn bit cn bn nht gia hai nhm rn c v khng c l ch rng c hay khng.
Rng c khi cn s li vt trn da loi b cn.
Rng c gm hai loi. Mt loi l rng c hnh mc cu, trn c mt ci rnh thng vi
nc c. Loi rnh ny mc phn trc xng hm trn ca rn, vch ming n ra c th
trng thy.
Mt loi rng c khc l rng ng, cng mc pha trc xng hm trn ca con rn. y
l mt i rng nhn hi cong v di, gia c mt ci l. Khi rn c cn ngi, c tht
trn tuyn c co li lm cho dch c trong p vo ng ng ca rng c, tim nc
c vo thn th ngi.
Nhng con nga hoang sng trn tho nguyn sa mc rng mnh mng, trong thi xa xa
n va l i tng sn bt ca loi ngi, va l mt mn n ngon ca cc loi th d.
Nga khng ging nh tru, d c th dng sng quyt u, m bin php duy nht ch l
b chy thot thn. C th chng di, t chi kho, rt thch nghi vi kh nng ny. Mt
khc, nhng ng vt n tht nh h, bo, ch si a s u hot ng v m. V vy,
nhng con nga hoang khng dm thnh thi ng trong m ti, ngay c ban ngy chng
cng ch dm ng ng gt v lun lun cao cnh gic.
Ngoi nga, la cng c thi quen ng ng, bi v mi trng sng ca t tin chng gn
ging vi nga hoang.
Ngng tri l loi chim di c tr ng. Ma thu hng nm, t qu hng Siberia, chng kt
thnh m ln, bay n phng Nam m p. Trong hnh trnh di, chng t chc i hnh rt
cht ch, xp hng thnh hnh mi tn hoc dn hng ngang, va bay, va khng ngng ku
cc, cc. Chng lm g th nh?
Tuy ngng tri bay rt nhanh, nhng thi gian i v phng Nam cn khong 1 2 thng.
Trong cuc phi hnh ng di, ngoi vic vy cnh, chng cn bit li dng lung khng
kh chuyn vn tng ln bay ln trong khng trung, nh vy s tit kim c sc lc.
Khi con ngng bay pha trc v cnh to ra lung khng kh yu, con ngng pha sau s
li dng xung lc ca lung khng kh ny m ln trn khng trung. Nh vy, tng con ni
ui nhau, xp thnh i hnh mi tn hoc xp thnh hng ngang ngay ngn.
Ngoi ra, s xp hng nh trn ca ngng tri cng l mt biu hin ca bn nng hp qun,
c li cho vic phng ng k ch. n ngng tri lc no cng do con ngng gi c kinh
nghim lm i trng bay pha trc hng ng. Nhng con ngng non hoc yu t u
xen vo gia i hnh. Khi ngh ngi bn vc nc tm n c, lc no cng c mt con
ngng gi c kinh nghim gi vai tr lnh gc. Nu nhng con ngng tri bay n l v
phng Nam th s rt d gp nguy him do b ch hi n tht.
Th ra nhng cy trong chu cnh l mt loi cy khng phi sinh trng t nh trong chu
cnh, a s t tin ca chng l sinh trng vng ni cao hoang d, hoc do con ngi
cht ph, hoc do gi, rut rng, phn than ca phn trn cy b cht hoc mc nt m
khng tn ti c, nhng mm ng yn lu di trn phn gc ca cnh v phn di t
vn cn sng, nhng ngi lm vn lin li dng c tnh ny, a nhng cy khng c
phong thi kt hp vi phn di, khi phc li v sa ct ton b cnh, dng t tt
nui dng cho thch hp v tin hnh nui dng t m. Nh vy, nhng mm ng lu
gi li khi phc sc sng, dn dn m chi trn cnh v ra l. Sau , dng phng php
nhn to un vng hoc un cong nhng cnh non mi ra thnh cc t th tuyt p, ri
li chuyn vo trong chu cnh, hnh thnh nn chu cnh c trm nghn t th, gi dn,
cng cp y sc sng.
T hnh dng ca cy m ni, c nhng cy trng lu ngy trong chu qu thc l rt nh,
nhng xt v hnh th rn ri ca chng, c th d dng thy rng tui ca chng khng nh,
thng thng t nht cng sng c vi nm, vi chc nm, thm ch vi trm nm. y l
truyn thng ca Trung Quc v ngh thut lm vn v k thut chm sc khng ch s
pht trin ca cy trong chu.
Thc ra, ng libe vn chuyn cht dinh dng trong phn dy chng, ng dn trong phn
cht g vn chuyn cht dinh dng, nu ct sch phn v ca cy, s vn chuyn cht dinh
dng ngng li, cy s cht. Nhng nu ct dc cy lm hai na, th mi na u c y
cc b phn r, thn, cnh, l. Nh vy th cht dinh dng m l mi na thn cy to ra
vn c th c vn chuyn xung di bng h thng mao mch trong phn dy chng, cn
nc v mui v c cng thng qua cc ng dn phn thn g vn chuyn ln trn, do vy
nn mi na cy u c th t sng, ra hoa v sinh trng bnh thng.
Trn th trng hoa hin nay cn c mt loi dung dch gi cho hoa ti, cho mt cht vo
trong nc cm hoa cng c th ko di thi gian gi cho hoa c lu.
Tt c nhng ni cao u l trng ip lin nhau, ni hang ng, khe ni su, a hnh cao
thp khng bng nhau lm cho kh hu nhng vng ny c s bin i kh ln. V d kh
hu chn ni v trn nh ni khc nhau rt xa, ma v sng m trn nh ni nhiu hn
di chn ni, nh nng Mt tri cng nng hn. Do , pha trn v di chn ni th
chng loi thc vt cng c s khc nhau, chng loi khc nhau phn b ni c cao
thp khc nhau.
Theo thng k, hoa, c, cy trn ni Nga Mi c trn 3000 loi, loi c thuc c trn 1000
loi, m cc loi thc vt trn ng bng di ni ch khng qu vi trm loi.
Trong t nhin c rt nhiu hin tng v cng k l ngi, khin con ngi phi dy cng
nghin cu. Chng hn nh, cng mt loi thc vt mc trn mt t, ti sao c loi s lnh,
c loi li khng? K l nht l cc loi cy nh cy thng, cy nha rui, mc d vo ma
ng ng bng lnh gi, n vn mc thng v xanh ti, chng mi ci lnh gi ca ma
ng.
Thc ra khng ch c cc loi thc vt khc nhau c sc chu lnh khc nhau, m kh nng
chng rt vo ma ng v ma h cng khc nhau. Cy l phng Bc vn vt qua ma
ng nhit - 20 n 30 C mt cch bnh an, nhng vo ma xun li khng chng
c ni ci rt nh. L kim ca cy thng c th chu c ci lnh 30 C vo ma ng,
nhng vo ma h nu con ngi h nhit xung 8 C n s b cht lnh.
Vy b mt y l g?
Chng ta bit rng, cy ci mun sinh trng phi tiu hao cht dinh dng. Ma xun v
ma h, cy sinh trng nhanh, cht dinh dng tiu hao nhiu hn so vi tch lu, v vy
sc khng lnh cng gim. Nhng n ma thu, tnh hnh li ngc li, lc ny nhit ban
ngy cao. Mt tri chiu mnh, qu trnh quang hp ca l din ra nhanh, cn ban m nhit
thp, cy ci sinh trng chm, cht dinh dng tiu hao t, tch ly nhiu nn cy ngy
cng bo, cnh non bin thnh cht g, cy cng dn dn c kh nng chu lnh.
Song ng ngh trn b mt cy ma ng vo trng thi ngng hot ng, thc ra s bin
i bn trong n rt ln. Tinh bt tch lu vo ma thu lc ny chuyn ho thnh ng,
thm ch c loi tinh bt li chuyn ho thnh cht bo, y u l nhng vt cht phng
lnh, n c th bo v t bo khng d b cht lnh. Nu ct cc t chc thnh nhng ming
mng ri t di knh hin vi quan st, bn s cn pht hin nhng hin tng th v.
Thng thng cc t bo lin nhau tng cp, lc ny si gn kt t bo u b t, hn na
vch t bo v cht nguyn sinh cng b tch ri, ging nh tng chic ng. Nhng s thay
i nh b m mt thng khng nhn thy c ny c tc dng rt ln trong vic nng cao
kh nng khng lnh ca thc vt. Khi cc t chc ng bng, n c th trnh cho cc b
phn quan trng nht trong t bo. Cht nguyn sinh b ng bng gia cc t bo v gp
phi nhng nguy him do b tn thng.
min n i, mi khi ma thu n, cy thay mu l t xanh sang vng, cui cng trt nt
chic o ny, trn tri n ma ng ti. Nu ch mt cht, nm s thy l trn cnh chnh
i mu trc tin, sau lan dn n ngn cy, ngn cnh. Rng l cng vy, rng di
trc, cng ln trn ngn, l cng rng chm.
C th bn s ni, l hin tng t nhin ca gii sinh vt, gi trc cht trc. L pha
di ra trc l u cnh nn rng sm hn. y cng l mt cch gii thch, nhng cn c
cch hiu su hn.
Chng ta nhn thy thc vt hoang d rung hoang v t hoang, khng t cy trn to
di nh, cnh l yu t, c mt s qu rt nh m chua. Nhn bn ngoi chng cng tng
ng vi thc vt c trng. Nhng nhng ngi lm cng tc khoa hc li c cm tnh
su sc vi chng. H xem trng im no ca thc vt hoang d? Thc vt hoang d c mt
u im v cng qu bu, u im ny c cc nh thc vt hc gi l Tnh khng chi
mnh. Ci gi l tnh khng chi l ch kh nng chng li nhng bt li trong mi trng
sng ca chng. Trong gii t nhin, thc vt ang tn ti khi gp phi nhng iu c hi
cho s sng ca chng th chng lun mun tm cch chng li. Trong nhng thc vt
khc loi, c bit l gia nhng loi thc vt c trng v nhng loi thc vt mc hoang
th kh nng i khng c biu hin ra khng ging nhau.
Nhng ngi lm cng tc nui trng thc vt cc k coi trng u im c tnh khng c
cc mnh ca thc vt mc hoang. H thng thng qua con ng lai gia loi c nui
trng v loi mc hoang to ra nhng chng loi tt v c nhiu ngi hoan nghnh,
nhng thc vt c tnh khng c km c ci to thnh nhng loi mi c cht lng tt v
tnh khng c mnh. Do , tt c nhng loi thc vt mc hoang trn t cn ci trn ni
khng chu ng gi ma, m l chng c ln ln trong kh hu khc nghit. Chng ta
phi c bit coi trng vn qu bu ca ti nguyn phong ph, li dng trit u im l
tnh khng bnh mnh ny ca chng, to ra ging lai a ra nhiu loi mi, gip ch cho
nhn loi.
Chng ta bit rng cuc sng v s sinh trng ca thc vt khng tch ri khi nc.
Khng c nc, thc vt d a tn, thm ch l cht. Nhng khi nc trong t qu nhiu
hoc ngm mnh trong nc th khng kh trong l h ca t s b nc y ra, lm cho t
tr thnh thiu oxy, cng s e do n cuc sng ca thc vt. C ngi o c, khi oxy
trong t gim xung 10% th c nng b r ca i a s cc loi thc vt s c th b thoi
ho. Khi gim xung 2% th h r phi i din vi ci cht. Bi bin v m ly l thuc v
mi trng sinh thi thiu oxy, thng xuyn ngp nc.
Nhng thc vt trong qu trnh tin ho cng to ra c mt lot chng loi thch ng
sinh trng trong mi trng thiu oxy, c gi l thc vt m ly hoc thc vt bi bin.
Nhng thc vt ny c mt c im chung l c b r tin hnh h hp t trong t ti
khi l dn ra trong khng kh, c gi l r h hp. R h hp c cc l ngoi to ln, bn
trong c cc khe h t bo rt pht trin, c th d tr khng kh. y l t chc thng kh
rt c bit ca thc vt bi bin v thc vt m ly, chng c th lm cho thc vt m ly
v thc vt bi bin c th sinh trng trong mi trng thiu oxy. ng nhin, nhng b
r h hp ca cc thc vt bi bin v thc vt m ly khc nhau th hnh dng ca chng
cng khc nhau, nh dng qu gi, dng vng, dng ngn tay v dng gy.
Ti sao c loi thc vt thch nh sng Mt tri, c loi thc vt th thch bng rm?
Do nh sng, lng nc, hng gi, nhit khc nhau, lm cho s sinh trng lu di ca
thc vt sn nam v sn bc cng c tnh cch khng ging nhau. Ni mt cch n
gin, loi thc vt sinh trng sn nam thch nh sng Mt tri, nh thc vt hc gi
l thc vt dng sinh nh tng, sam, dng, liu, ho. Loi thc vt sinh trng lu di
sn bc th thch bng rm, do ngi ta gi chng l thc vt m sinh, nh vn sam,
lnh sam, ngc chm. y l kt qu do thc vt sng lu di trong mi trng khc nhau.
Tnh cch c th thch dng thch m ny vn khng th hnh thnh c trong mt thi
gian ngn. Nhng cho d hnh thnh nn tnh cch nh th ny hoc nh th kia cng khng
th thay i mt cch tu tin c. Bi v chng cng thch hp hn vi iu kin sng
sn nam v sn bc, trong hnh thi phn ngoi v cu to sinh l bn trong u c s
bin i. Vy th, hnh thi bn ngoi v cu to sinh l bn trong ca thc vt thch dng
v thc vt thch m c s khc bit g? S khc bit r rng nht l phn l. Cht l ca
thc vt thch nh sng l hi dy v th rp, trn mt l c lp cht sng hoc cht sp c
th chng chi vi nh sng Mt tri, l kh thng nh v dy, cht dip lc tng i t
nhng s lng tng i nhiu. c trng cu to l ca thc vt thch dng c th m
bo cho l c th li dng tt nng lng Mt tri di sc chiu ca Mt tri, trong trng
hp thiu nh sng Mt tri, cng c th tin hnh tc dng quang hp nht nh. Cu to l
ca thc vt thch m v thc vt thch dng hon ton tng phn nhau, l thng to m
mng, cht sng khng pht trin, t bo thn l v l kh tng i t, c khe h t bo
tng i pht trin. S lng dip lc ca l t hn mt na so vi thc vt thch dng,
nhng hnh dng ca l hi to. Nh th c li trong mi trng m t, ti tm cng c th
hp th v li dng nh sng Mt tri yu t.
Trong thc vt c loi thch nh sng, c loi thch bng rm, ch yu c to thnh do s
chiu thng v chiu xin ca nh sng Mt tri, do iu kin hon cnh sinh trng khc
nhau. Nhng, c th khng nh mt im, bt lun thc vt c hnh dng nh th no, nu
khng c mt tia sng th d cho l thc vt thch nh sng hay thc vt thch bng rm th
u khng sng c.
ng vt sa mc tn ti nh th no?
V c hai phng din trn th loi thn ln c th coi l mt in hnh sng mnh lit: Phn
trc t chi ca chng m ra thnh mng ln, chng cho c th i li thoi mi trn ct.
Khi mn m bung xung, lp sng m bao ph, c th v mt ca thn ln lin dng kh
nng ti a tp hp nhng git sng. Ngoi ra ci li di ca n cn c th lim sng
trc mt rt linh hot v kho lo, ging nh ci gt nc trn t vy.
V phng thc vn ng, rn lao nhp gia tu tc bng mt kiu di chuyn khng ging
ai: ngn chn b cc ht ct chn vi bt c lc no, n cong ngi sang tri, phi ht
mc tng din tch tip xc vi t ct, v hnh thnh nn thi quen vn ng nghing.
Rn chung (rn ui ku) rt thch n tht chn. Tuy nhin, chn khng bao gi b n tht
mt cch d dng. Ngc li, chng cn tn cng v tiu dit hng lot nhng con rn c
di gn 2 mt ny. Chn c v kh g li hi nh vy?
Khi tn cng, chn lun trnh u rn, v ch dnh mt vt p, chng s b cht ngay sau
vi giy. Trong nhiu cuc chin, git cht rn hoc ui n ra khi a phn, nh chn
phi hy sinh ti vi thnh vin.
trnh thit hi, chn cn t chc cc cuc sn lng quy m hn: Chng m vo tn hang
ca rn chung. Trong khi con m vng mt, chng git cht hng lot con non, hoc p
v trng.
Mi trng cc k khc nghit Nam cc buc cc sinh vt bc cao rt lui khi lnh a
ca n. Ngay c cc ng vt ln c th chu c ci rt 80 C ca Bc cc nh gu
trng, voi bin cng khng h c mt cc Nam. Vy m chim cnh ct li c th lm
c iu .
hiu v sao, chng ta phi xem li gia ph ca chng. Trc ht, cnh ct l mt loi
chim bi di nc c xa nht. C th n n y nh c t trc khi chu Nam cc
mc o gip bng. Do din tch t lin hp, mt bin rng, nn ni y c th coi l khu
vc phn thnh nht trong cc thu vc, vi ngun thc n phong ph, tr thnh vng t tt
cho cnh ct tr ng.
Sau na, do kt qu ti luyn trong gi v bo tuyt qua hng ngn vn nm, lng trn ton
thn ca cnh ct bin thnh lp lp dng vy gn cht. Vi loi chn lng c bit
ny, nc bin khng nhng kh thm thu, m d cho nhit c xung ti 100 C,
chim cng khng h hn g. ng thi, lp m di da ca n rt dy, nn cng m bo gi
nhit cho c th.
San h c rt nhiu loi, chng u sng rt vng chc, hn na li c nhng c tnh chung
l sng trong bin nng, c bit l thch sinh trng nhng vng nc bin m c dng
nc chy nhanh, nhit cao, v trong sch. Do phn ln san h u c th ny mm sinh
trng, m nhng mm ny khng th tch khi th m. Nh vy cui cng s hnh thnh
mt qun th lin kt v chung sng vi nhau, y chnh l nguyn nhn ch yu m san h
c hnh cnh cy.
Ci ni sinh ra ht trn chu l loi ng vt nhuyn th nh con s, trai ngc bin v trai
nc ngt. C nhiu ngi ngh trai, s cng ln th ht trn chu bn trong chng cng to.
Thc t th khng phi vy. Ch khi no c k sinh trng sng k sinh hoc c vt bn ngoi
xm nhp vo trong c th nhng con s, con trai th mi to ra c cc ht trn chu.
Khi k sinh trng chui vo v s, v trai cng, bo v c th, mng ngoi ca con s, con
trai s nhanh chng tit ra cht trn chu bao quanh k sinh trng ny. Nh vy, thi gian lu
dn s hnh thnh ra ht trn chu.
C lc khi mt s ht ct ri vo trong con s, con trai lm cho chng nht thi khng c
cch no y n ra c, sau khi chu nhiu s kch thch au n th chng nhanh chng
t mng ngoi tit ra cht trn chu dn dn bao vy ly n. Thi gian lu dn, bn ngoi
ht ct c bao bc bi cht trn chu rt dy, v cng bin thnh mt ht trn chu trn
vo.
Cy a l mt loi cy cao to l xanh quanh nm, to rng, thch nhng vng nhit cao
ma nhiu, khng kh m t, n phn b ph bin nhng vng nhit i v nhit i
ca Trung Quc, thng gp nhng vng thp v m t nh trong rng nhit i, b bin
duyn hi v ng bng thp hn so vi mt nc bin. Do qu ca cy a c v ngt, chim
rt thch n, do ht rt cng khng th tiu ho c nn theo phn chim gieo vi khp ni,
trn nh thp c, trn tng thnh c v trn nh nhng ngi nh c knh ca vng nhit
i v nhit i u c th nhn thy nhng cy a nh do chim gieo ht. Nhng cy a
nh c sinh trng trn cy ln ca vng nhit i cng a s l do chim gieo ht. Hin
tng k l cy mc trn cy tr thnh mt cnh quan ln ca cc khu rng nhit i.
Nhng cy a c tui th cao, sinh trng nhanh, h thng cnh v r ph rt pht trin.
Trn thn chnh v cnh ca n c rt nhiu l v, ti u cng c th sinh ra nhiu r kh
sinh, r xung di ging nh nhng chm ru di, nhng r kh sinh ny sau khi sinh
trng n mt t th khng ngng to ln v tr thnh r ci, r ci khng phn cnh khng
sinh l. Chc nng ca cc r kh sinh ca cy a ging nh b r khc, c tc dng ht nc
v cht dinh dng, ng thi cn chng nhng cnh cy lin tc vn rng ra ngoi,
lm cho tn cy khng ngng to ln. Theo thng k, mt b r ci ca cy a gi c th t
ti hn 1.000 cnh. Thn Hon thnh huyn Tn Hi tnh Qung ng c mt cy a to mc
gn b h, tn ca cy a rng ti hn 6.000 m2, di tn cy c hng ngn r ci v cc r
ph, ging nh mt khu rng rm rp. Do Khu rng ny cch bin khng xa nn tr
thnh ni c tr sm ti ca cc loi chim nh hc v c ly c lm thc n, hnh thnh
Thin ng ca cc loi chim ni ting.
Ni chung hoa cy bng thng n vo bui sng, sau khi hoa n, chng s thay i thnh
my loi mu sc. Hoa va mi n th mu trng, t lu sau bin thnh mu vng nht, bui
chiu c mu hng phn hoc hng, c khi thnh mu hoa hng.
n ngy th hai th thnh mu hng sm, c khi thnh mu tm, cui cng tt c cc bng
hoa bin thnh mu nu ri ri khi bu nhu. Lc nhu bt u pht dc, dn dn n to
ra, ri bin thnh nhng qu bng.
Nghe ni, trong mt trin lm quc t Pari Php nm 1900, phng quang hc c mt gian
trin lm sng to ra mt hnh thc mi, trong khng c mt bng n no nhng li rt
sng, th ra l trong mt bnh thu tinh c nui t bo nm pht sng, lm cho mi ngi
khng ngt kinh ngc.
nh sng ca sinh vt l mt loi nh sng lnh, hiu sut pht sng ca n rt cao, c ti
95% c kh nng chuyn thnh nh sng, hn na nh sng mu sc m du v thch hp.
Cc nh khoa hc c c gi ca nh sng lnh, m phng nguyn l pht sng ca sinh
vt ch to ra rt nhiu ngun nh sng c hiu qu cao v mi.
nh sng om m c t u?
Cc t bo pht quang c cha hai loi cht l luciferin v luciferaza. Khi tch ri nhau,
chng ch l nhng ho cht bnh thng, khng c kh nng pht sng. Nhng khi cnh
nhau, men luciferaza s xc tc, thc y qu trnh oxy ho luciferin (qu trnh dng oxy t
chyluciferin). Qu trnh oxy ho ny to ra quang nng.
B mt s hi sinh ca ve su
Ngi Trung Quc c cho rng ve su l con vt biu tng ca s hi sinh do chu k sng
c mt khng hai ca chng: nm lng l di mt t trong nhiu nm lin, sau tri ln
khi mt t i tm bn i giao phi, trng ri cht! Ngy nay, ngi ta vn t hi v
kh nng k l ca ve su khi chng lun xut hin trong thin nhin vo mt thi im
chnh xc trong nm.
Ti sao c mt s thc vt li c c?
Thc vt khc loi, do kt qu hot ng sinh l ca chng khng ging nhau, to thnh vt
cht c tnh cht khc nhau tch lu trong thn ca chng. V d nh l ca rau cn, rau chn
vt v rau thm c mi v khc nhau chnh l nguyn nhn ny. Nhng tch lu ca mt s
thc vt l vt cht c, i vo bn trong c th con ngi v gia sc th c th pht sinh tc
dng ca c tnh, lm tn hi n t chc t bo, dn n tr ngi v c nng, bnh tt hoc
t vong, do chng c gi l thc vt c c.
Gluxit hnh nhn cha trong ht ging ca bch qu v hnh nhn ho tan trong nc c th
sinh axit cyanogen c c tnh rt cao, tr em nut mt lng nh th s mt i tri gic, trng
c m cht. Khoai ty sau khi a ra nh sng chuyn sang mu xanh hoc ny mm,
phn ny sinh ra mt loi c t c tn l Long qu tinh. Ngi n vo s dn n b
trng c, sinh ra cc triu chng nh nn, a chy. Cc loi ht khc nh o nhn, thu du
sau khi n s b trng c. Hiu c nhng quy tc ny th c th phng chng trng c v
p dng cc bin php cu cha kp thi. C mt s thc vt c c sau khi b c t th c
th tip tc dng c, ni mt cch thng thng, rau di sau khi ngm v ra qua nc
hoc nu chn ri li ngm, lm cho ht v cht v ng th c th kh ht c tnh; ng
nhin cng c mt s thc vt nh nm c th cho d c ngm ra, nu chn nh th no
u khng th kh c c tnh. Do vy, nhng thc vt khng bit th cn phi tm hiu
xong mi c th s dng, trnh sau khi n nhm ri b trng c.
Mt s thc vt c cha vt cht c c, c bit l thuc nhng thc vt c tnh kim thc
vt, c th dng ch to ra thuc. V d, nh l v r ca cy c dc v c c dc c
cha kim lng ang v atropin, c c, c th lm cho con ngi hng phn, hn m,
nhng khi dng mt lng nh trong y hc li tr thnh bi thuc tr bnh phong thp, th
dc, bng au qun; Hoa ca c c dc l hoa dng kim m ng y c i dng lm
thuc gy m; Khi b trng c mocphin trong qu thuc phin c th dn ti lit h hp,
nhng trong y hc khi s dng vi liu lng thch hp th li tr thnh bi thuc dng au
nhanh. Do hiu c loi thc vt no c c v trong chng c cha loi c t no c
ngha rt quan trng.
Khng phi mi loi Rafflesia u c mi thi ra ca tht thi. Indonesia cng c loi
cy ny, ngi dn gi l bunga patma, c ngha l hoa sen.
Nhng bng hoa sn th du nh xu c thi gian, m ra cha ti 0,5 phn nghn giy, phng
i c quan sinh sn c (phn hoa) di mt p lc gn 800 ln lc m cc nh du hnh
phi chu khi tn la c phng.
Video tc cao cho thy bng hoa n ra trong vng cha ti 0,5 phn nghn giy,
nhanh nht tng c ghi nhn mt loi thc vt, Joan Edwards ti i hc Williams
Williamstown, M, cho bit.
Tuy vy, nhng phn hoa dnh bm li trn thn th cn trng thng khng c bt
mang i trong gi. V vy, c th cy sn ph du pht trin my bn n nh xiu lm
phng n d phng, khi m nhng k th phn khng xut hin, cc nh khoa hc phng
on.
Vi chiu cao trung bnh 9,1 n 13,3 mt, c cy cao vt ln ti 15,5 mt, xng rng
Saguaros ni bt trn sa mc hoang vng vi nhng thn cy cao dng ct, i khi ng
knh thn t ti 76 cm. Trn thn n ch c vi nhnh ln, cn gi l tay, un cong ln
tri
T bo v
Loi Saguaros c bao bc bng v s nhng chic gai nh (dng bin i ca l). Nhng
chic gai ny lm chch hng cc dng kh bao quanh thn cy, hn ch ti a s thot hi
nc b mt. Nhng chic gai nhn cng gip xua ui nhng con th chuyn i kim
xng rng Saguaros lm thc n. Cht c trong nha xng rng gp phn ngn cn s
ph hoi ca cc loi ng vt khc.
B n ca cy tm gi
C khong hn 1.300 loi tm gi, bao gm hai loi ph bin nht lun c treo trn ca
nh trong ngy l ma ng, nh mt biu hin ca s thin ch v tnh bng hu. Nhng
thc t, tt c bn chng li l nhng k n bm trn cc cnh cy v cy bi, n cp thc n
v nc ca ch nh.
Qua thi gian, chng lm tn hi ti s pht trin ca cy v thm ch git cht cy .
Hu ht cc loi tm gi c l xanh gip chng t to nng lng nh qu trnh quang hp.
V th cc nh khoa hc gi n l loi bn k sinh.
T Mistletoe (cy tm gi) bt ngun t thc t rng loi cy ny thng xut hin nhng
ni chim mung li cht thi ca mnh. Theo ting Anglo - Saxon, mistel c ngha l
phn, v tan c ngha l cnh cy. V vy tn thng thng ca n c ngha l phn trn
cnh cy. Tn khoa hc ca tm gi cng khng hay ho g hn. Trong ting Hy Lp,
phoradendron c ngha l k trm trn cnh cy.
Do tip thu ngun thc n ngho nn v protein v vi cht, cc nhm ngi v ng vt sng
trong vng nhit i m v xch o thch nghi theo hng thu nh tm vc li tn ti
c trong mi trng bt thun li ny.
- Thiu canxi v magie s gy ra cc bnh v xng. Xng khng pht trin khin chiu
cao hn ch.
- Thiu ht st khin con ngi mc bnh thiu mu v gy. Thc vt nhit i m giu st,
song con ngi khng hp th st qua vic n thc vt m ngun st ch yu l c cung
cp thng qua ng vt (tht, c, trng, sa). Tuy nhin trong thc t, thc n ca ngi v
ng vt sng vng ny ch yu l thc vt, ng vt ch chim khong t 5% n 10%.
- Trong iu kin ma nhiu, cc cht kim cn thit cho cuc sng ca cc sinh vt b ra
tri trong khi li c s tch lu ca cc nguyn t khc nh st, nhm, silic Silic l nguyn
t lm cho l cy ca hai vng ny c mu xanh sm v cng, sc, c nhiu x v km gi tr
dinh dng m in hnh l c tranh. Silic nhiu n ni bn trong cc ng tre, na ta c th
gp cc tinh th silic ngm nc kt ng li nh nhng cc ng. y l nguyn nhn gii
thch v sao nhng ng vt nui vng nhit i m v xch o cho sn lng tht v sa
thua xa so vi cc loi ng vt x n i.
Tnh trng tng t nh vy cng din ra i vi ng vt. Theo tnh ton ca cc nh khoa
hc, cc loi ng vt vng nhit i m v xch o c kch thc thua thit so vi ng
loi ca chng vng n i ti 1,5 mt. V d, li hu cao c sng cc ng c n i
c chiu cao trung bnh l 6 mt trong khi vng xch o chng ch cao c 2,5 mt m thi.
Rn mang bnh chu : Mc d loi vt ny khng c nhn danh hiu loi rn c nht,
nhng n li gy hi nhiu nht. Trong s 50.000 ca t vong v rn cn mi nm, rn mang
bnh chu ng gp c phn ln nht.
S t chu Phi: Nhng chic rng nanh khng l? Th xem. Nhanh nh tia chp? Hn c
iu . B vut sc nh dao co? Khi phi bn. Chng i? Tt hn ht bn hy hy vng
l khng. Nhng con mo ln ny gn nh l cc tay i sn hon ho.
Voi: Khng phi tt c cc con voi u thn thin nh Dumbo. Voi git hn 500 ngi mi
nm trn ton th gii. Voi chu Phi thng nng khong 8 tn - giy nt bn m cha
cn dng n i ng nhn hot.
Gu trng: Chc chn trong vn th chng c v ngoi rt d thng, nhng trong t nhin
chng coi hi cu voi l ba sng. Th tham d m xem, bn s thy chng d dng x toc
u con mi bng mt c
Nhng con vt gi nht trn th gii sng trn mt vi hn o ca Thi Bnh Dng v n
Dng. l nhng con ra t khng l m gi y ch cn tn ti c hai loi, mt loi
Galapagos cn loi kia Aldabra nm cch xa v pha Ty ca b bin Tandani khong
640 cy s (thuc ng Phi). Cch y hai trm nm c nhng loi ra tng t nh vy
c tm thy vng Mandagascar, Rodriquez v nhng vng khc na nhng gi y
chng b tiu dit. Nhng con gi nht trong s ra ny di ti hn 1,2 mt. Ngi ta cho
l tui th xp x ca chng l 150 nm. Mt con ra tn l Marion b bt vo nm 1766
c a ln o Maurice cng vi bn con khc. Nm 1910 Marion b m ri ngu nhin
b git cht vo nm 1918. Vy l n sng trn o Maurice c 152 nm, nhng thc t
tui i ca n phi l 180 nm bi v trc khi Marion c a ti o th n c mt
thn th to ln. Mt con khc c a n o Sri Lanca v Ceylan vo nm 1797 v n
sng mi cho ti nm 1910, mai ca n o c 1,36 mt. Nhiu k lc khc v tui th
c ghi chp cho cc loi ra khc. Mt con ra gc t nhng o Tongas cch xa hn
300 km v pha ng ca Australia cng trao cho mt nh thm him ngi Anh J. Cook
nm 1777. N cht tui 189 vo nm 1966.
Nhng con ra qui d qu tht l loi vt sng lu nht. Theo cc chuyn gia nhn nh th
nhng i th trc tip nht ca chng l nhng ch c voi ln c th sng c mt trm
nm. Ngi ta cng khng nh voi chu Phi cng c th sng c mt th k nhng cho
n nay nhng khng nh ny vn cha c chng thc. Nhng con ra t khng l cha
phi l loi ln nht v loi ra lut, mt loi ra bin di ti 2,4 mt, cch y hng triu
nm c con di ti 4 mt sng chu M v mt con khc o c 6 mt cng tn ti
n .
Hi u bin cng l mt loi sng rt th sau khi c theo di bng phng php eo vng
cho n. Con hi u Leysan lm t trn mt hn o nh bit tm Thi Bnh Dng trn
thc t sng c ti 42 nm.
S lng c voi hin nay ch cn khong chng 12.000 con. Ring c voi xanh ch cn
chng 700 con, mt con s kh t i!
Ngi ta k rng, cch y vi th k nhng ngi bn x o Mexique ca bang
California tin hnh sn bt c voi mt cch tn nhn v rt ly k. Vo thng ging khi
n c voi ti c b bin bc th h tip cn c voi trn nhng chic xung, mt ngi can
m nht trong s ny lin nhy ln lng ca mt con trong n v cm hai mnh g vo hai
l mi khin cho con vt phi cht ngt.
T khi con ngi pht minh ra nhng khu sng bn nhng chic lao mc dng sn c
voi th k ngh ch bin n cng tr nn pht trin. Sau khi bt c c voi ngi ta bm
khng kh vo gia khong da v tht c voi trnh cho c voi b chm v b tri. Nhng
tu sn c voi s mc con c v ko v xng ch bin. Tht v m c voi l ngun nguyn
liu ch yu u tin m c voi cung cp. Mt thi gian di m c voi c dng lm du
thp sng v dng sn xut ra x phng. Trc khi cht do ng quang c mt thi
tn ti mt th trng rt sm ut kinh doanh nhng chic ym, nhng tm sng un do treo
nhng b hm trn ca c voi. Nhng tn gi n gin c voi l nhng th dng gi
cho cc o nt ngc v o lt ca cc b c chc chn. Ngy nay chng ch lm chi
qut m thi.
Hin nay c nhng lut cm sn bt loi vt ang c nguy c tuyt chng. Nhng ngi
trc kia sng bng ngh nh bt c voi nay chuyn sang ngh hng dn vin du lch,
tham quan c voi trn i dng. nhiu nc chu , ng dn gi c voi l c ng v h
tin rng c ng gip h rt nhiu khi hnh ngh trn bin, nht l gip h trnh c
nhng tai nn tu thuyn trc nhng con sng ln. V vy khi pht hin xc c voi ngi
dn tp trung ko c voi ln b v chn ct c voi rt chu o. Nhiu ni ngi ta cn lp
n th v t chc cng l cho chng.
C voi xanh cng di c nh nhng loi c khc. Bnh thng chng sinh sng vng cc
Bc lnh gi, nhng khi sinh sn chng li di c v phng Nam sinh sn trong nhng
vng nc m hn. Nh lp da dy ti 60 cm m c voi c kh nng chu lnh rt cao cng
nh trnh c tn thng khi va chm.
Thi gian mang thai ca c voi rt di, khong 11 thng. Khi mi sinh ra c voi con di 7
8 mt, nng 3 4 tn. Sau mt thng th trng lng ca chng tng gp i. Mi ch
c voi con cn n 200 lt sa mi ngy. Sa c voi c rt nhiu dinh dng, trong thnh
phn sa c voi c ti 50% l Protein v cht bo.
Cc nh khoa hc cho rng tui th ca loi c voi trong thin nhin di khong 50 nm
hoc c th l lu hn na. Nhng con c voi c kh nng pht ra nhng m thanh trm bng
m ngi ta thng bo l c voi ang ht. Nhng m thanh ny c ngha rt quan trng
trong i sng ca loi c voi. Ting ku gip chng tm bn, gip chng tm ng hoc
thng bo nhng nguy him cho ng loi khi cn thit. C voi l loi c thng minh. N c
th bt chc c mt s hnh vi ca con ngi.
Thng Mi nm 1987 cuc chin tranh Iran - Irc ang din ra rt gay go. ng lc nm
con c heo, gi l nm con c heo mm di c mt n v hi qun M th eo bin
Ormuz tham gia vo mt chin dch g mn. Con c heo ln (Tursiops trucatus) l con c
heo pht hin c rt nhiu cc loi mn. Nh vy nm con c heo c hun
luyn lm nhim v pht hin nhng qu mn m ngi Iran th xung nhm gy tr
ngi cho nhng tu ch du hot ng vng vnh Persique.
Tri li, mt iu chc chn m ai cng bit l s thng minh ca nhng con vt bin c v
ny. Ging nh nhng con di, chng c tri ph cho mt c quan nh v bng sng m,
c heo s pht ra cc m thanh, khi gp mt vt cn nhng m thanh s phn hi li, lc
ny b nh ca chng v ln c tm bn ghi li nhng g m chng pht hin
xung quanh y, ng thi cng bo cho chng bit tnh hnh chuyn ng ca i tng.
tm c khong cch: Nh trng hp tm ra nhng qu mn th eo bin Ormuz -
ngi ta cho rng con c heo s dng ti mt ci my thu pht tn hiu nm y b no
v n s ghi li nhng sng m thanh pht i v so snh vi sng phn hi.
Nhng c heo c th pht i cc kiu m thanh khc na: l nhng m thanh chng dng
thng tin cho nhau bit. Theo nh gi ca cc chuyn gia th kho t vng ca c heo c
khong 400 tn hiu pht ra khc nhau.
Con ngi chng ta lun lun m c c bay trong khng trung. Trong nhiu th k qua,
nhiu pht minh phi hp ch to ra nhng my mc m phng theo s quan st ca con
ngi v cc loi chim. Nhng tt c cc c my ny u tht bi v khng c c cc cnh
nh chim ri khi mt t. Thn chim hon ton ph hp vi kh nng bay c ca n,
xng chim li nh nhng cn u chim c mt cu to khoang cha y khng kh to cho
chim gim c trng lng. S h hp nhanh m bo cung cp mt lng xy cho nhng
c bp lng ngc chim tc ng n hot ng ca i cnh, c c nh vy th chng
mi c th cung cp c nhiu nng lng hn. Nu cc c bp v cc l phi ca chng ta
cng hot ng nh vy th chng ta s mnh ln hng chc ln.
Nhng lng cnh s ng: - l nhng chic lng ln u cnh chim, chim b cu l
nhng chic lng di nht, chng bo m to ra c sc y v hng bay cho chim.
Nhng chic lng cnh th yu: - Phn sau cnh chim to nn bi nhng chic lng ny.
Nhng lng cnh th yu li c bao ph bi nhng lng mnh.
Nhng chic lng lm bnh li: - Chim s dng lng di iu khin ng bay ca
chng cng nh hm li. Khi mt con chim b cu bay qua bay ngang qua mt vng
nhiu cy ci n s xo lng ui ra bay ngon ngho gia nhng cy ci . Trn vng
cy tha, chng s gp nhng chic lng ui li.
Lng chim v xng chim: Ni cho ng, mi chic lng chim l mt chic ng trung tm
vi hng trm nhng si t. Nhng si t ny lin kt li vi nhau trn cc lng cnh nh
nhng chic mc to nn mt mt nhn. Trn mnh chim l lng chim v nhng si t ri
mc li vi nhau trng b x c tc dng chng rt cho chim.
Nhng loi chim bay xa nht cng l nhng con c trng lng ca c th nh nht. Xng
ca cnh mt con chim rt nh nn cng gim c trng lng c th. Nhng xng ny
li c tng cng bi mt mng xng ngang khin cho cng chc ca chim cng
c tng cng. Nhng loi chim ln chn vin v nhng loi chim ln khc u c b
xng c nn chng c th chm su di nc mt cch d dng, nhng con khng c kh
nng bay cng v th m khng th ct cnh c.
Trong nhng trng hp c bit loi vt khng th tm c thc n cho chng. Vy chng
s nhn i c bao lu?
Ta bit n loi rp ging v hi qu. Loi rp ging nhiu khi ci bng rng ca
chng ti na nm hoc hn th na. Nhng cc con ca n, nhng u trng rp (khi sng
trong nh thng gy cho con ngi ta kh chu cng khng km g rp trng thnh) khi
cn thit, tc l nh khng c ai , c th nhn n ti mt nm ri.
Nhng con Khng long sng trn Tri t cch y ti hai trm triu nm v bin mt
khi Tri t ca chng ta khong chng su mi lm triu nm.
Con ngi ch xut hin sau mt vi nghn th k cho nn cng cha bao gi c th tn
mt nhn thy mt con khng long sng. Tuy vy nhng con thn ln to ln khng khip vn
lun lun l mt phn ca tr tng tng ca chng ta nu nh xt on qua hng nghn
loi sinh vt Rng sinh sng nhng min kh hu khc nhau v cng l th gii v nhng
cu truyn thn thoi, truyn thuyt.
Tuy vy cng c nhiu thng tin c gi tr ca cc nh khoa hc cho chng ta nhng hiu
bit nht nh v chng. Nh pht hin v mt mnh xng s ca mt con khng long
khng l n tht pha Ty Nam Maroc ca nh c sinh vt hc Paul Sereno thuc trng
i hc Chicago. y l mt ho thch ca loi khng long ln nht sng chu Phi cch
y chn mi triu nm khi min ny nm ri tc nhng cy tng bch v b chia ct bi
nhiu dng sng. ng thng bo v kch thc b xng s l 152,4 cm, chiu di 101,6
cm v con Carcharo dontosaurus saharicus, loi khng long c cu to b rng n tht sa
mc Sahara. Con ny c u to bng hoc to hn u con Tyranosaurus gn y c cng
nhn l con khng long cha t n tht trn Tri t thuc h thn ln rt to ln v nguy him
sng a Trung Hi gia i Ty Dng v Thi Bnh Dng. (Khng long Carcharo
dontosaurus saharicus nng chng 8 tn, di 13,71 m).
Sau khi tri chuyn lnh, cc loi c nh c c, c bn, c hot, c hm tm n vng bin
su trnh lnh. Sau khi bin m tr li chng li tm quay v vng bin cn. Khi ma
ng lnh lo n, c ln hi i kim n khp mi ni, va i va tm kim vng bin m
thch hp vi cuc sng ca chng hn.
Ngu M Nhn l tho mc sng 1 2 nm, thn thng, phn cnh t nh, thn cao 30 90
cm. L h sinh, ma h n hoa, hoa bao hnh vt trn, mc n ngn cnh. Trc lc cha
n, n hoa gc xung, thn cy gy yu nh khng chu ni sc nng nn un cong, n khi
hoa n, thn hoa vt ng thng, lc ny hai nhnh l di mm nh lng t ng rng
xung.
Hoa Ngu M Nhn cn mang cc tn khc nh: L Xun Hoa, L Xun Tho, Tin N
Hoa Ngi ta em n so snh vi Ngu C, ngi p tuyt sc giai nhn thi c vi
Mu n quc sc thin hng. V vy n mang tn l Ngu M Nhn.
Hoa Tulip c v p sang trng v lch s, hoa ni hnh kim hoc hnh chn, bng to v rt
p, hoa bc su cnh, chia lm ra hai hng trong ngoi; hoa c nhiu mu sc khc nhau v
hng thm ngo ngt, bn ngoi hoa ging nh hoa sen, li ging hoa Mu n. Trong th
gii cc loi hoa chc khng c loi hoa no so b c vi mu sc k diu ca hoa Tulip.
Hoa Tulip l hnh nh tng trng cho t nc H Lan. Ngoi ra n cn c trng nhiu
Th Nh K, Hungari v Iran.
Tht ra qu hng ca hoa Tulip l cao nguyn Ty Tng ca Trung Quc, n c gi l
hoa Ut Kim Hng, n nay vn sinh trng khng t loi hoa Ut Kim Hng hoang
d. Hn 2000 nm v trc, Ut Kim Hng c truyn n t vng Trung v c
trng Th Nh K. Tng truyn, vo th k XVI, mt v s gi ngi o ti Th Nh K
nhn thy hoa Ut Kim Hng c sc mu dim l, bn ly mt s cy mang v Virana v t
trong cung nh Virana mt ngi th vn H Lan li ly mang v H Lan.
Hoa Ut Kim Hng p v c mu sc dim l, tao nh v qu phi. Sau khi ngi H Lan
pht hin v say m trc v p ca chng, hoa Ut Kim Hng rt c yu thch v
a chung v n c ni ting trn khp t nc H Lan vi tn gi Tulip. Hoa Tulip tr
thnh loi hoa c gi tr rt cao. C chuyn mt ng ph Amutstan, vo thi hoa t
nht, gi ba cy hoa Tulip bng mt cn phng p!
Hin nay, t nc H Lam tr thnh nc xut khu hoa Tulip ln nht trn th gii, n
c xut ti nhng 125 quc gia trn th gii.
Trm Hng l cy kiu mc xanh quanh nm dng Thu hng, cng c tn l Gi nam
hng, K nam hng, l da thuc, dng trng hnh kim t ra, nhn bng, hoa mu trng,
hoa xp hnh d
Ngun gc ca Trm Hng l n , Thi Lan, Vit Nam v.v v mt s vng khc
na, rut g l mt trong nhng hng liu m rt ni ting. Hc thut ng y dng du
r cy c mu c en hoc cnh sau khi gia cng thnh v thuc, tnh m, v ng, c cng
hiu tr ging kh ch au, ch tr hen xuyn, bun nn, ay d dy v.v v nhiu chng
bnh khc.
Trm Hng l ging cy nhit i, ch c mt s vng nht nh. Trm Hng sn xut
o Hi Nam c cht lng tt nht.
Lm th no xc nh tui ca cy?
Ti sao ni Cy to r su?
Kh hu nng ln, tng ozon b thng, nhng cn ma axit, cc cht thi c hi, nhng sinh
vt sng hoang d b hu dit cng nh bu kh quyn, ngun nc, t ai b nhim
Nhng vn k trn u l hng lot nhng vn v nhim mi trng ton cu m
hin nay chng ta ang phi i mt. ng trc nhng vn trn, chng ta phi lm g?
V sao trong sa mc c nm ?
V vy khi nhng cn gi cun si ct bay qua, phn di ca tng nham thch c lp gia
sa mc b rt nhiu ht si ct khng ngng mi mn, ph hu tng i nhanh. Cn phn
trn, v gi mang theo tng i t si ct nn s mi mn s din ra chm hn. Ngy qua
thng li, qu trnh ny dn dn hnh thnh nn nm c phn trn th ln, phn di
nh.
Nu phn di ca nham thch mm, phn trn cng chc th thm ch nhng ch khng
b gi ct mi mn, ch di tc dng ph hoi ca cc lc trong t nhin khc, tng nham
thch cng s b tc thnh nm .
Ting ht t sa mc do u?
Cch y 1.200 nm, nhiu vn bn ca Trung Quc tng thut v nhng m thanh qui
l c pht ra t sa mc Gobi hoang vng mnh mng ca x Mng C. Sa mc n
Hong ca Trung Quc cng c nhng m thanh l lng, khi th ging ting nhc, ting ht,
c lc li ging ting trng, ting sm
c im ca nhng ht ct sa mc pht m:
Nhiu tc ng to nn m thanh ca sa mc
m: Ban m ct gi m, kt dnh ht ct ny vi ht ct khc. S kt dnh ny ch l
tm thi. Gi nng thi xuyn qua cc lp ct ph lm kh chng i v rung ng ng lot.
S kt hp cc dao ng trong khng kh v trong ct to thnh nhng m thanh k l. Tu
loi ct, tu sc gi m c nhng loi m thanh khc nhau.
V sao trong sa mc c c o?
Gia sa mc mnh mng ct trng, khng mt git nc, thnh thong li thy xut hin
nhng c o xanh ti vi nhiu loi ng thc vt rt a dng. Ti sao y li c nhiu
nc n nh vy, d rt t ma?
Nhng m gi rt, bu tri y trng sao, khng h c gi lay ng nhng ngn l. Sng
dy ra ngoi ca thy khp trn cc ngn c, mi nh, thm ch l c di mt vin ngi
ph y sng mui trng mut. Ngi ta gi tit l sng ging, ngha l sng
mui ri. Nhng tht ra, cha ai thy sng mui ri bao gi
Gi quyn lch ra xem thy hng nm, vo tm h tun thng 10 lun c mt tit gi l
sng ging.
Ban ngy, mt t nhn c nh sng Mt tri, nhit tng cao hn, lm cho nc
khng ngng bc hi, khin lp khng kh st mt t lc no cng c lng hi nc nht
nh.
Sang cui thu, trong ma ng v u ma Xun, vo nhng m tit tri rt gi rt, nht l
vo nhng m khng c my, gi. Kh lnh ng li st mt t, khi tip xc vi nhng vt
th c nhit lnh di 0 C th mt phn hi nc s bm vo b mt vt m ngng
kt thnh tinh th bng nh. chnh l sng mui.
Ngc li, Bc bng dng vng Bc cc c din tch rt ln khong 13,1 triu km2,
nhng ch ton l nc. Nhit dung ca nc ln, c th hp th tng i nhiu nhit lng
nhng ri t t to ra, nn bng y t hn Nam cc. Hn na, tuyt i b phn bng li
tch t trn o Greenland.
Ngi ta tnh c rng din tch bng che ph trn ton Tri t l khong gn 16 triu
km2, m Nam cc chim ti 4/5. Tng th tch bng Nam cc c khong 26 triu km3,
cn Bc cc ch bng gn 1/10 m thi. Nu ton b bng Nam cc tan ht th mc nc
bin trn th gii s dng cao khong 70 mt.
vng cn Kaspir ca Kazakhstan, trn hoang mc rng ln thuc khu vc heo ht ca tnh
Turysh, ngi ta mi pht hin hng nghn hn trn nh nhng hn bi khng l nm ri
rc trn mt din tch kh ln, c nin i khong 8 - 9 triu nm. Khng ai bit v sao chng
xut hin .
Nhng s k b khng ch c th
D l gii th no i na, ngi ta cng ch bit chc rng : nhng vin bi khng l ny
khng th l tc phm ca con ngi. Hng triu nm trc, khi s lng ngi ( hay
ngi vn) trn hnh tinh cn qu t i v phng tin lao ng cn qu th s, khng ai c
th ch tc v vn chuyn mt khi lng khng l nh th t u em n y ri
mt cch hu nh khng c mc ch.
10 hn o ln nht th gii
2. New Guinea, Ty Nam Thi Bnh Dng (Indonesia, Papua New Guinea) 808.510 km2
3. Borneo, Ty Thi Bnh Dng (Indonesia, Brunei v Malaysia) 751.100 km2
T ni la
Trong bin cng cn rt nhiu hn o vn khng phi l lc a, m l do cc dung nham
v vt cht vn khc t ni la phun ra tch t di y bin to nn. Qun o Hawaii
gia Thi Bnh Dng l mt minh chng in hnh. Chng l mt dy ni la nh ln khi
mt nc.
Nhng o hnh thnh theo cch ny nu khng c dung nham v cc vt cht ni la tip
tc bi p th c th b sng bin va p m st l cho n khi mt hn du vt trn mt
bin. Tui th ca chng ch ko di vi nm thm ch ch my thng. Nhng nu vt cht
khng ngng phun ra v tch t li lm cho cc o c th tch tng i ln th chng c th
tn ti lu di.
n san h
San h cng l nhng ngi th xy o tch cc. Chng t hp li vi nhau, tit ra cht
vi, to nn nhng cy san h khng ngng sinh si ny n. Sng gi c th lm v
mt b phn ca chng, nhng nhng mnh vn li lp y khong trng trong rng san
h lm cho chng cng thm chc chn. Cng vi xng ca cc sinh vt khc, chng tch
t li thnh nhng tng ngm v hn o mc ng thng trong bin. Mc d din tch
ca cc o san h khng ln, cao nh ln mt bin cng c hn, thng ch t vi n
vi chc mt, nhng chng vn c th tn ti vng vng gia i dng.
ng trc tnh trng nhit ton cu tng ln, chng ta phi c bin php g?
Cc nh khoa hc a ra hai bin php thch ng v hn ch. Thch ng chnh l p
dng mi bin php thch ng vi s thay i ca kh hu, v d nh xy p nhng
vng b ngp nc bin phng thin tai do mc nc bin dng cao, thay i ging
nng nghip thch ng vi s thay i ca kh hu. Hn ch chnh l p dng mi bin
php hn ch s ph hoi ca con ngi i vi kh quyn nh: hn ch s lng thi
cacbonic, thay i cht t nh than v du, ra sc pht trin ngun nng lng nh nng
lng Mt tri, nng lng ht nhn, nng lng gi, Bn cnh cn phi ra sc trng
cy to rng, tng thm thm cy ht kh cacbon ioxit, cng c th lm gim hm lng
cacbon ioxit trong kh quyn. T c th phng nga nhit tip tc tng ln trn Tri
t.
S thay i kh hu trn Tri t c lin quan rt mt thit ti cuc sng ca con ngi.
Thng qua s quan st v nghin cu kh hu ton cu cc nh khoa hc pht hin ra hn
100 nm tr li y, nhit bnh qun ton cu tng cao 0,5 n 0,6 C v c xu th tip
tc tng. S pht hin ny gy ch rng ri cho con ngi. Nm 1989 Chng trnh k
hoch mi trng Lin Hp Quc cn a ra vn Nhit ton cu tng ln lit vo
ch chnh trong ngy Mi trng th gii nm .
Nhn t t nhin c:
V d: Theo pht trin ca cng nghip cc nhin liu t nh: than, du, kh thin nhin
trong nh my lm cho hm lng cacbonic trong khng kh tng nhanh. S tn ph rng
v tho nguyn ca con ngi lm cho kh cacbonic tng cao v lng oxy m rng v tho
nguyn to ra t i rt nhiu. Kh cacbonic cng ngy cng tng l tr ngi ngn khng cho
nhit gim xung.
Hin nay, mi nm lng kh cacbonic trn Tri t tng vi tc 0,7 ppm. T y chng
ta c th tnh c n thp k 30 ca th k XXI, nhit bnh qun trn Tri t s tng t
1,5 n 4,5 C so vi hin nay. Lc nc bin s tr nn rt nng, mt nc bin s
tng 0,2 n 0,4 mt cng thm di bng h tan ra, mc nc bin s cng tng cao, c kh
nng cc vng ven bin s b lt, lm cho mi trng t nhin v h sinh thi b ph hoi,
mi thin tai nh bo, ma ro, sng thn, sc nng, s lin tip xy ra v em li tn tht
khng th lng trc c cho cc ngnh sn xut nh nng nghip, lm nghip, chn nui
v nh bt cng nh cuc sng ca ton nhn loi. C ngi coi l Thin tai ca chin
tranh ht nhn.
Hiu ng nh knh l g?
Trn thc t, Tri t ngy nay cng ang tr thnh mt nh knh ln.
Trong khng kh bao quanh Tri t ngoi kh Nit, Oxi cn c rt nhiu kh khc nh
Cacbonic, Mtan, Clorua, Florua, hyrocacbon, v.v Nhng kh ny c tc dng tng t
nh knh, n c th lm cho bc x sng ngn ca Mt tri chiu qua. Nh vy nh Mt tri
s trc tip chiu xung mt t lm cho nhit Tri t tng cao. ng thi nhng kh ny
li c th ht bc x nng to ra t mt t. iu ny ni ln nng lng bc x vo th d
m to ra th kh. Hin tng ny rt ging hin tng trong nh knh. Con ngi gi
hin tng ny l hiu ng nh knh, kh CO2 ng vai tr ch yu, vai tr ca cc kh khc
ch chim khong 1/8.
Hiu ng nh knh dn n nhit Tri t tng cao. Tring thi gian t nm 1850 n nm
1988, nng Cacbonic trong khng kh tng 25%. Thp k 80 ca th k XX, nhit
bnh qun ca Tri t cao hn 0,6 C so vi th k trc. Nu nhit Tri t tip tc
tng cao nh hin nay th h sinh thi ca Tri t s mt thng bng v gy ra thin tai.
Cc nh khoa hc cho rng vi rng c hnh thnh gia mt vng c lung kh nng i
ln v mt vng c lung kh lnh i xung. Bc u tin l qu trnh tng tc gia nhng
cn dng hng ln trn v gi. Cn dng ny l mt lung kh nng m, c nng ln
khi mt t trong qu trnh hnh thnh bo. S tng tc khin cho tng kh nng i ln
xoay trn trong khng trung. Giai on hai l s pht trin ca dng kh lnh di chuyn theo
hng i xung mt t pha bn kia ca cn bo. Tc dng kh i xung c th vt
qu 160 km / h. Vi rng loi yu hn c th c to ra ngoi bin. Chng thng xut
hin trong cc vng nc nhit i.
M l ni c s lng vi rng trung bnh mi nm cao nht th gii, khong 800 cn.
Australia xp th hai. Vi rng cng xy ra nhiu nc nh Trung Quc, Nga, n , Anh
v c.
Bo l vng trn kh ln nhit i xoay trn d di trung tm kh p thp bao quanh. Sau
khi i vo t lin, cn bo chu nh hng ca ma st mt t khng bng phng, sc gi
dn dn gim xung, vn tc kh p nhanh chng tng ln. Nhng trn cao, bo vn thi
bao quanh trung tm kh p thp, lung khng kh c m cao, nhit cao thi t bin
vn ang ln cao v ngng kt li, khng ngng to ra cc git ma. Nu lung khng kh
m t gp phi ni cao, sn ni n gi khin cho bo cng tng thm tc v s ngng
kt, ma ln ni y cng thm d di hn. C lc sau khi bo b vo t lin, mt n
thc s khng cn mun hot ng g na, khng nhng sc gi gim i, ngay c trung tm
kh p cng chuyn ng chm dn thm ch l thng ch dng li qun quanh mt ch,
ma ln ch trt xung cng mt ni trong my ngy my m lin. Tnh trng lt li
ng nhin l cng thm trm trng. Hin tng ma c bit ln tnh H Nam phi
hng chu nh tng ni trn chnh l hin tng c to thnh bi trung tm kh p
thp sau khi cn bo vo t lin ch qun quanh mt ch trong my ngy lin.
Bnh thng bo ch i qua vng st bin gii Trung Quc, sau di chuyn sang Nht Bn,
cho nn n ch nh hng n cc tnh Qung ng, Hi Nam, Qung Ty, i Loan, Phc
Kin, Trit Giang, Giang T v thnh ph Thng Hi. vng duyn hi Sn ng v bn
o Liu ng cng c lc chu mt s nh hng, nhng bo rt t khi nh hng n cc
tnh phi Bc v cc tnh trong ni a. Ch c khi vng ph cn pha Ty ca di cao p ph
nhit i Thi Bnh Dng vo khu vc Giang Nam Trung Quc th bo mi vo vng
duyn hi ng Nam v tin vo vng ni a.
Mt bo lng gi
trong mt bo, thng hay c nhng n chim rt ng bay ln. Nhng con chim bin
ny b nhng dng kh cun dt vo bo v v tnh nh vy m tm c mt ni trnh
gi tuyt vi. C nhng trng hp cn bo di chuyn em theo nhng n chim nh vy
ti nhng min rt xa.
Nhng bin li si sc
Trong mt bo tuy tri quang gi lng nhng sng bin th li c bit hung d. l
v kh p ti tm bo rt thp so vi xung quanh n. Nhng th nghim cho thy, khi t mt
cc nc vo trong chic chung thu tinh ri ht dn khng kh trong chung ra, lc khng
kh tr nn rt long, p sut gim ti mt mc nht nh th nc trong cc si sc ni
bt ln ta chng t ln bp m un vy. Cho nn nhng ni tm bo i b ln b, sng
bin thng dng ln rt cao v gy ra nhng thit hi to ln.
Ph S nm trn mt i ht chm, l ranh gii gia hai mng thch quyn. Ti y, mng
thch quyn Philippine chm xung bn di Nht Bn. Qu trnh ny lm nng chy , to
ra rt nhiu ti dung nham nh.
Thng thng, cc ni la hnh thnh trong nhng khu vc nh vy c xu hng yn tnh (t
khi phun tro) v thng b nh, n gin bi chng khng nhn c lng magma cn
thit to ra v hot ng mnh hn.
Ngi ta khm ph ra mt vt rch trong mng thch quyn bin Philippine ngay bn
di chn ni Ph S. T vt rch ny, mt lng ln manti dng ln, lp y khoang
cha dung nham ca ngn ni, khin cho ni la cao thm v hot ng mnh lit hn cc
anh ch em ca n. Vt rch ny c to ra khi hai mng lc a gn va vo khong 2
triu nm trc y.
u ra nh ni bng?
D l khch du lch hay thu th c kinh nghim, mi khi ngi trn tu thu i qua mi Ho
Vng pha Nam chu Phi, thng b ht hn bi mt ngn ni c nh phng l nh mt
bn, thuc loi ni cc him trn th gii.
vng T Xuyn, Trung Quc cng c loi ni ny. V sao chng li bng nh c ai gt o
vy?
l do tng nham thch bng phng pht trin m hnh thnh. Trn y bin, y h v
vng ng bng rng t thi i Thi vin c, nc chy lm lng ng nhiu tng t
ct, bn v cui. Qua bao nhiu nm thng, nhng tng t ti vn dn dn tch t li,
ngy mt dy, chc, ri tng bc ho thnh tng thch quyn cng rn nh ngy nay.
Tuy vy, mt s ngn ni khng c cc iu kin trn, nhng nh ca chng cng bng
phng, xa trng nh mt ci bn vung. C ci l do bazan nng chy t ni la phun ra
che ph m thnh, c ci li l do nham thch kt tinh t xa xa, sau b xm thc phong ho
lu di m thnh.
Bn nht nh tng ch khi bi bay ta t ng khi thng bay cun cun ln pha trn,
git sng trong mn sng thng b thi bay t pha, l ri ngoi gc tng th thng ri
xung xoay trn theo chiu gi. Tt c nhng iu ny ni ln s dch chuyn ca khng kh
khng phi da vo phng tuyn thng, m l s vn ng khng theo qui tc ca vng
xoy ln nh. S vn ng khng theo qui tc ny l s vn ng hn lon ca khng kh.
Gi thi thng c trn mnh trn yu, rt t khi gi tin ln pha trc cng mt tc .
Trong bn tin kh tng, bo co sc gi to nh thng cp 5 - cp 6,gi cp 7 , chnh l ni
r c tnh ca gi. Cp 5, cp 6 ch sc gi bnh thng, tng ng vi tc gi bnh
qun t 8 -10,7 m / s hoc 10,8 - 13,8 m / s, trn gi cp 7 tng ng vi tc gi trong
nhy mt t 13,9 - 17,1 m / s. Theo qui nh ca i kh tng Trung Quc, khi o c tc
gi, thng nht s dng tc gi bnh qun l 2 pht. C lc cng cn c vo nhng
yu cu khng ging nhau tnh ton tc gi bnh qun l 1 pht hoc 10 pht. Cn
nhng trn gi c tc gi ln nht trong mt khng gian ngn th c gi l tc gi
chp mt.
Chng ta thng ng trn lu cao hoc trn thp cao s cm thy gi mnh hn trn mt
t, c th thy rng tc gi mnh theo cao. Ly thnh ph Bc Kinh lm v d, khi
tc gi cao 10 mt l 1,1 m / s, cao 50 mt l 3,6 m / s, cao 100 mt l 4,4
m / s, cao 150 mt l 4,9 m / s, nu nh cao cng tng th gi cng mnh hn, c nh
vy n mt cao nht nh th dng, cao ny c quyt nh bi iu kin kh hu lc
.
Gi thi nh th no?
C bay trong gi, thuyn bum chy bng bng, mt nc dp dnh, sng v m m,
Nhng iu ny u do gi gy ra. Khi vui v, n i chm ri tng bc, nh nhng u a
cnh liu, khi ni gin, n chy nhy lung tung, lm cy lt nh.
S phn b kh p cc vng trn Tri t khng nhng khc bit nhau m cn thay i theo
thi khc. Lung kh p cao v kh p thp nht khi th khng ch vng t lin, khi th di
chuyn ra ngoi nhng i dng. Kh p cao hn lnh thng ni tip vi lung khng kh
lnh di chuyn t khu vc c v cao xung khu vc c v thp. Kh p thp khu vc
n i di chuyn t Ty sang ng. Nh vy, phng hung, ln mnh ca lc kh p
nc thang gia cc vng thay i theo tng thi khc, gi gia cc vng cng khi mnh khi
yu ng thi khng ngng thay i hng gi.
Vo ma ng, do t lin pht tn nhit nhanh hn vng bin nn nhit khng kh thp
hn vng bin, nhng kh p li cao hn vng bin, kh p cao thng c ng vng t
lin, v th ma ng Trung Quc thng c gi Ty Bc va kh va lnh thi t t lin
ra bin. Vo ma h th ngc li, di nh sng Mt tri cc mnh, vng t lin nhit
gia tng nhanh hn vng bin, nhit tng cao kh p li thp hn vng bin rt nhiu, v
th ma h Trung Quc thng c gi ma ng Na nng m thi t bin Thi Bnh
Dng vo pha ng Trung Quc. Khu vc Ty Nam Trung Quc cn c gi ma Ty
Nam nng hi t n Dng.
Khu vc duyn hi, ban ngy tit tri trong lnh, vng t lin chu nhit nhanh hn vng
bin, nhit cao, kh p thp hn vng bin, gi bin mt m khng ngng thi t bin vo
trong t lin. Ban m, t lin tn nhit nhanh hn vng bin, s phn b nhit khng
kh v kh p ngc hn so vi ban ngy, gi thi t t lin ra ngoi bin. y chnh l
nguyn nhn ti sao vng duyn hi thng xut hin gi thm lc a.
Ban ngy vng ni tri nng, khng kh trong khe ni chu nhit nn n phnh ra, tp trung
dy c pha trn, trn cao ging nhau nhng kh p trong khe ni thng cao hn trn
sn ni , v th gi t trong khe ni thi ln nh ni; nhng vo ban m th ngc li, gi
t trn ni thi xung khe ni. y l gi ni v gi khe ni.
Vo nhng ngy ma ng gi lnh, thnh thong gi thi nh, trng sao sng vng vc, gn
v sng m ca s nhn ra ngoi, mi nh, ng c ton l mu tuyt trng, nu nh bn t
m lt tm ngi ln, c th pht hin thy di tm ngi l sng trng.
Lt li cun lch, th mi nm vo h tun thng 10 lun c tit sng ging. Ta nhn thy
tuyt ri, cng nhn thy ma ri, c th l c ai nhn thy sng ri cha? Sng l t
trn tri ri xung c phi khng? Ban ngy, trn mt t chu s chiu x ca nh sng Mt
tri, nhit lun cao hn mt cht, thnh phn nc trn mt t khng ngng bc hi,
nh vy lm cho khng kh tip gip gn vi mt t lun c hi nc nht nh. Vo nhng
m cui thu, m ng v m u ma xun khng kh rt lnh, c bit l nhng m
khng c my, khng c gi, khng kh lnh gn vi mt t hn, khi n tip xc vi vt th
lnh mt mc nht nh l di 0 C, trong mt phn hi nc s ngng ng li
thnh ht bng trn vt th, y chnh l sng. Sng l s ngng ng ca hi nc gn
mt t, khng phi l t trn tri ri xung, do vy, khng k bt k ni u, ch cn c
iu kin ngng kt l n lin ngng kt li, i khi chng ta c th tm thy du tch ca ht
sng bn di tm ngi hoc di tng .
Sng chc chn l khng phi l t trn tri ri xung, vy l cch ni sng ging cng
nn ci chnh i cht! Th nhng tn gi ca tit ma ny c truyn li t hng ngn
nm tr thnh thi quen, ch cn chng ta hiu c ngha ch thc th khng ci chnh
cng khng vn g.
Cc loi vt th ngoi tri ma lnh iu kin ngng t khng ging nhau: cc loi st
do t nhit hn, nn sau khi khuch tn nhit lng d lm lnh, do vy d hnh thnh sng;
cy cu g, do trn di hai bn c th khuch tn nhit lng m gi trn mt nc
cung cp hi nc nn c cu th rng nhn tch bn kiu sng; trong mi ngi c khe
h, tnh nng khng cch nhit ca cc b phn tt, trong chc lt lin lm lnh, nhit lng
ni khc kh m cng hng vi n do vy sng c th dn dn ngng ng li trn mt
ngi; trn mt t, hai mt l c c th khuch tn c nhit lng, l c va mng, d lm
lnh, do vy c th xut hin sng; trn b mt nhng rung cy, do n khng d nhn
c s cng hng ca nhit lng di mt t nn to sng hn so vi b mt t.
iu kin ngng kt ca chng l khng ging nhau. Do vy, sng xut hin trc sau
cng l khng ging nhau.
Ban m c my, trn mt t dng nh l ph mt lp chn bng dy, nhit lng mun
chy n vi khng gian ny cng kh m qua ca i ln ny, sau khi gp phi tng my,
mt b phn b quay tr li mt t, b phn khc b my ht i, phn nhit lng b my ht
i sau dn dn phng xung mt t. Do vy, tng my nh l mt nh knh c tc dng
duy tr nhit. Nh vy, v m, c bu tri ton l my, nhit gn mt t khng d g h
xung, sng kh m xut hin.
Thi c xa, ngi ta coi sng l ngc bi, cho rng sng khng ch ri t trn tri
xung, m cn l ri t trn nhng chm sao khc nhau, cc nh luyn an c i rt ch
n vic thu nhp ht sng, h cho rng n gip nhiu trong vic ch to kim thch v
thuc trng th. C ngi dng sng lm thuc, cho rng ung nhiu sng c th cha
c bnh v ko di tui th.
Sau ny, bn cht ca sng mi c hiu r, sng khng phi l ri xung t trn bu
tri, cng khng phi l ri t cc chm sao khc nhau, chng c hnh thnh t hi nc
tng khng kh thp khi gp phi vt th lnh. Trong cuc sng hng ngy, chng ta
thng gp hin tng ny: vo ma ng, khi bn th vo mt ca s bng thu tinh, bn
s pht hin trn ca s xut hin nhng ht nc nh; vo ma h nu nh bn que kem
vo thu tinh mt lc lin nhn thy bn ngoi cc thu tinh c ht nc nh. y l kt qu
hi nc trong khng kh gp nhng vt th lnh ngng t m thnh.
Vo ban m nhng ngy nng khng c my, nhit lng mt t pht tn rt nhanh, nhit
trn cnh ng nhanh chng gim xung. Nhit khi h thp xung th kh nng
cha hi nc trong khng kh cng gim theo, hi nc tng thp trong khng kh ri
xung ngn c, ri trn l cy, ng thi kt thnh nhng ht nc nh, chnh l qu trnh
hnh thnh ht sng.
V sao khi tuyt ri khng lnh nhng khi tuyt tan li lnh?
Vo ma ng, nhiu vng Trung Quc thng chu s chim lnh ca lung khng kh
lnh. Lung khng kh va lnh va kh bt ngun t phng Bc di chuyn xung pha
Nam vi cng mnh, khi n tip xc lung khng kh nng m phng Nam, do
khng kh lnh nng hn khng kh nng, lin y khng kh nng m bay ln cao, khin
cho hi nc trong lung khng kh nng nhanh chng kt ta to thnh ht bng, cc ht
bng to dn ln tr thnh hoa tuyt ri sau ri xung t.
Trc khi lung khng kh lnh n, thng thng th lung khng kh nng m phng
Nam rt mnh, v th, thi tit c phn m p. M hi nc kt t thnh hoa tuyt cng gii
phng ra mt nhit lng nht nh, iu ny khin cho thi tit trc khi tuyt ri v khi
tuyt ri thng khng lnh.
Sau khi trung tm lung khng kh lnh qua i, my tan tuyt tnh, thi tit tr nn trong
xanh, do trn bu tri mt i tng my cn tr, trn mt t lin phng ra mt nhit lng
rt ln, nhit lc ny gim xung ng k. Hn na, nhng ni tuyt ri khi b nh sng
Mt tri chiu x xung s b tan chy, khi tan chy s hp thu mt nhit lng ln. Theo th
nghim thc t, 1 gam bng 0 C, tan chy thnh nc 0 C cn hp thu l 334,4
micron (80kcal) nhit lng, cho nn khi mt vng ln tuyt tan th nhit lng cn hp thu
cng phi tng ng. V th ngi ta c cm gic thi tit lnh hn.
Vy l mi chuyn tr nn n gin
Khi tia chp tin dn pht xung mt t, im m n nh xung thng xut hin tia chp
dng hnh cu. l qu cu mang in tch vi ng knh khong 10 20 centimet, n rt
nh, c th di chuyn theo gi, c th sau khi co li xuyn vo khe ca, ri li phc hi hnh
dng ban u l hnh cu. N rt thch di chuyn cng dng in, ng nc, khng kh nng,
khi di chuyn thng to ra m thanh v v. Lc bnh thng n c mu hng hoc mu hi
vng, cng c lc mang mu lam trng hoc mu nht. pha Bc ca tnh Giang T c
mt nm mi ngi tng nhn thy, mt ln khi tia chp pht ra c mt tia chp pht rt
nhanh, khut sau bi c, sau s vic , pht hin c mt m c b thiu chy. vng
Thng Hi, trong mt ln ting sm n vang tri pht hin c mt qu cu la t ca s
pha Bc tng hai ca phng mi xy vo trong nh knh, men theo bc tng b chy xm,
pht ra ting n to, v lp tc mt i gc bn tri ca ca s li mt l thng khong 20
centimet, qu cu la ny ch l mt tia chp hnh cu.
Hin nay con ngi vn cha xc nh c nguyn nhn xut hin tia chp hnh cu, c
my chc quan im, chng hn nh c ngi cho rng n xut hin nhng ch gp khc
ca tia chp, c ngi cho rng xut hin ch m tia chp nh vo. S hnh thnh ca n
c lin quan ti nhit cao hng vn trong tia chp. N c th chuyn ng, thnh phn
ca n ch l mt vi loi ion dng, ion m, cng c ngi tng th nghim bng qu cu
t to, nhng i vi vn ny cn cn phi nghin cu su thm.
Tng my thp trong cc m my ging thng mang in. Loi in nng ny thng gy
cm ng cho mt t, ng thi lm cho mt t sn sinh ra loi in tch khc vi tnh cht
ca dng in trong tng my thp. iu c ngha, tng my thp nu tch in dng th
mt t li mang in m; ngc li nu tng my thp mang in m th mt t mang in
dng. Mt t mang loi in tch ny gi l in tch cm ng.
Loi in tch cm ng ny trn mt phm vi nh thng mang tnh cht ging nhau, chng
hn u mang in dng, hoc u l in m. Dng in cng mt tnh cht thng bi
xch nhau. Kt qu ca s bi xch nhau khin cho in tch trn mt t phn b li t u.
Lc bi xch ny ven theo s phn lc ca phng hng mt t, nhng ni mt t gh
gh th s phn lc thng nh hn nhng vng t bng phng, v th in tch thng
dch chuyn n nhng ni mt t gh gh gp khc. T suy ra, nhng vng t gh
gh gp khc, mt in tch nhiu hn v dy c hn.
Th nhng ngi ta cng thng li dng c tnh ca nhng vt th cao cht vt, bo v
cc to nh trnh c st nh, chnh l lp t ct chng st.
V sao lun nhn thy chp trc ri mi nghe thy ting sm?
Vo ma h thng xut hin chp v sm, trong cn dng, in trng gia hai khu vc
mang in tch dng v in tch m trong nhng m my ln n mt mc nht nh,
hai loi in tch trong qu trnh pht trin s pht ra tia la, hin tng ny gi l hin
tng tia la phng in. Khi tia la phng in pht ra tia sng cc mnh, m trn ng
tia sng ny sinh ra nhit cao, lm cho khng kh xung quanh chu nhit ln v phnh ra,
ht my cng n phnh ra do nhit qu nng, to ra m thanh vang mnh, nh sng mnh
nh vy chnh l chp, v m thanh vang di chnh l ting sm.
Chp v sm pht sinh ra vo cng mt lc, nhng ti sao chng ta thng nhn thy chp
trc sau mi nghe thy ting sm? l bi v tc truyn ca nh sng nhanh hn
nhiu so vi tc truyn ca m thanh. Trong khng kh, mi giy nh sng i c 30 vn
km, tng ng chy 7,5 vng quanh xch o trn Tri t. Tc ca m thanh trong
khng kh ch i c 340 m / s, bng 1 / 900.000 ln so vi tc ca nh sng. Thi gian
tia sng pht sinh t chp truyn n mt t khng n mt phn vi chc vn giy; th
nhng m thanh cng chy vi c ly nh vy cn phi c thi gian di hn. Theo nhng hiu
bit thng thng, chng ta c th li dng khong cch thi gian t khi nhn thy chp n
khi nghe thy ting sm c th tnh ra ni phng in cch chng ta bao xa.
i khi chng ta ch nhn thy chp m khng nghe thy ting sm, chnh l v tng my
phng in cch chng ta qu xa, hoc do m thanh pht ra khng vang. Chnh v khi
m thanh truyn trong khng kh th nng lng ca n gim i nhiu, n cui cng
khng cn nghe thy ting sm na.
Nguyn l do tia chp trong khng trung thng rt di, c nhng tia chp di n 2 ~ 3 km,
thm ch c tia cn di n 10 km. Do khong cch t cc phn trn tia chp so vi chng ta
hon ton khng ging nhau, cho nn thi gian ting sm truyn m thanh n tai chng ta
cng vang ting trc ting sau. Mt khc, tia chp khng ch pht sinh mt ln ri dng li
m hu nh trong mt thi gian ngn lin tip hng chui tia chp xut hin, vy th ting
sm ca t chp phng in u tin cha dt th li n lt ting sm ca t chp
phng in th hai, th ba, nhng m thanh lin tip ln vo nhau to nn chui m thanh
sm vang m chng ta vn thi thong nghe thy.
Ngoi ra, khi ting sm gp phi mt t, nh cao tng, ni cao hoc tng my trn bu tri,
u pht sinh hin tng phn x, to ra m thanh phn hi. Thi gian nhng m thanh phn
hi ny truyn n tai chng ta cng khng ng nht, chnh v th hnh thnh nn chui
ting sm. Thnh thong do vi nguyn nhn kt hp li to nn nhng chui m thanh m
m khng dt, thm ch i khi c th ko di n mt pht mi ngng.
Mi khi quanh Mt tri hoc Mt trng xut hin nhng vng nh sng kh ln mu trng
hoc nh sng c nhiu mu, ng b chng ta xa li nhc con chu thu thc ang phi, ct
qun o, ng ca s H bo nhau ma gi sp n y. Vng sng y c gi l tn hay
qung.
Qung nh sng xut hin xung quanh Mt tri phn ln l c mu sc theo th t t trong
ra ngoi l hng, da cam, vng, lc, lam, chm, tm. Qung xut hin quanh Mt trng phn
ln l mu trng.
Dn dn xut hin my v tng dy, loi my ny thng cho ma thi gian ko di v din
rng ti khong 300 km. Cng ln cao, do mt front nng (mt phn cch khi kh nng
lnh) cng cch xa mt t, cao ngng kt hi nc cng dn dn tng ln, do cao
ca chn my cng dn cao hn, thnh my cao tng v my ti tng, ln cao hn na l my
ti.
V my ti hnh thnh cao trn 6 km, nhit khng kh lc ny h xung khong
20 C, do c th to thnh nhng tinh th bng hnh tr hoc hnh lc lng.
Khi tia nng Mt tri v nh trng chiu qua tinh th bng ny s to ra qung Mt tri
hoc qung Mt trng.
Khi chng ta nhn thy qung Mt tri hoc qung Mt trng chng t mt t ni ta ng
tuy vn c khng kh lnh khng ch, thi tit vn bnh thng, nhng trn cao xut
hin khng kh nng, v khi hi nng t di mt t bc ln ngy cng lan n gn ni ta
ng hn, th nh hng tip theo s l my ngy cng thp, gi mnh dn ln. Cui cng l
nhng git ma ri. V vy, qung l du hiu u tin cho thy s c ma gi.
Ngoi ra, ti khu vc ngoi vi ca bo cng thng c lp my cun v qung, sau qung
cc m my dn dn dy ln v en c, tip s c ma to gi ln.
Ngc li, sau khi Mt tri ln, nhit mt t gim i, s trao i khng kh gia trn v
di b yu dn. Khng kh tng di mt i s thc y ca dng kh c tc ln tng
cao, v th gi y cng yu i.
C ch trao i kh trn di
Ban ngy, nh nng Mt tri chiu xung lm cc vng trn mt t nng ln. Nhng do
nhit lng m mi vng nhn c khng u nhau nn nhit lp khng kh st mt t
cng c s chnh lch. Ni c nhit cao, khng kh s bc ln trn, ni c nhit thp,
khng kh s lng xung di. iu dn ti s trao i khng kh theo chiu ln xung.
Vo bui ti, Mt tri ln, mt t ngui dn i sinh ra hin tng nhit trn khng cao
hn nhit di thp, ngn cn s trao i ln xung ca cc dng kh.
Nhng m h tri quang, nhn ln bu tri chng ta s thy chi cht cc v sao v rnh rnh
l nhiu hn hn so vi m ma ng. Ti sao vy? L do l ma h chng ta ng gn
trung tm ngn h, ni c nhiu sao nht, cn ma ng, Tri t ca chng ta ng ra
ngn h, ni c t sao hn.
Trong h ngn h ca chng ta (Milky Way) c khong 100 t sao v ch yu phn b trong
mt chic bnh trn. Phn gia chic bnh ny hi dy hn chung quanh. nh sng i t
pha mp bnh bn ny n pha bn kia phi mt 10 vn nm nh sng, i t mt trn
xung mt di bnh cng phi mt 1 vn nm nh sng.
Thng trong lch dng c phn thnh hai loi: thng v thng thiu, thng c 31
ngy, thng thiu ch c 30 ngy. Nhng duy nht thng 2 l ch c 28 ngy, c nm li c 29
ngy, ti sao li nh vy?
Nm 46 trc Cng nguyn, thng soi La M Julius Csar khi nh ra lch dng, quy nh
ban u l mi nm c 12 thng, thng l l thng , c 31 ngy; Thng chn l thng thiu,
c 30 ngy. Thng 2 l thng chn l ra cng phi c 30 ngy. Nhng nu tnh nh vy th
mt nm khng phi c 365 ngy m l 366 ngy. Do phi tm cch bt i mt ngy trong
mt nm.
Sau ny, khi Augustus k tc Julius Csar ln lm Hong La M. Augustus pht hin ra
Julius Csar sinh vo thng 7, theo lch Julius th thng 7 l thng , c 31 ngy, Augustus
sinh vo thng 8, thng 8 li lun l thng thiu, ch c 30 ngy. biu th s tn nghim
nh Julius Csar, Augustus quyt nh sa thng 8 thnh 31 ngy. ng thi cng sa li
cc thng khc ca na nm sau. Thng 9 v thng 11 ban u l thng th sa thnh
thng thiu. Thng 10 v thng 12 ban u l thng thiu sa thnh thng . Nh vy li
nhiu thm mt ngy, lm th no y? Li ly bt i mt ngy trong thng 2 khng may
mn na, th l thng 2 ch cn 28 ngy.
Hn 2.000 nm tr li y, s d mi ngi vn tip tc dng ci quy nh khng hp l ny
ch v n l mt thi quen. Nhng ngi nghin cu lch s trn th gii a ra rt nhiu
phng n ci tin cch lm lch, h mun lm cho lch c hp l hn.
Vn ngn di ny hon ton lin quan n khong cch gia Tri t vi Mt tri mi
thi im xa hay gn. Ta bit rng Tri t quay xung quanh Mt tri theo qu o hnh bu
dc, m Mt tri khng phi l tm im ca hnh bu dc , m ch l mt tiu im trong
hnh bu dc thi. Nh vy, khi Tri t quay trn qu o, s c lc n gn Mt tri hn, c
lc cch xa hn.
Nc lm cn bnh nhit
Tnh hnh cc sa mc th hon ton ngc li. sa mc rt him cc loi thc vt, nc
cng cc qu, ch c ct trng m thi. Do nhit dung ca ct nh, n s nng ln nhanh
chng khi hp th nhit, nhng li khng truyn nhit ny xung di su c ( do kh
nng truyn nhit rt km). V th, tuy lp ct b mt nng ry ri m lp ct bn di
vn lnh nh bng.
Vng xch o c hp th nhiu nhit lng Mt tri nht, vy ti sao li khng phi l
ni nng nht? Nhn vo bn th gii ta thy, nhng vng thuc xch o phn ln u c
bin c nh Thi Bnh Dng, n Dng.
Tuy nhin, cc chuyn gia tnh ton rng nu nc bin tip xc vi nham thch nng chy
trong tnh hung , mt v n hi nc c th s ph v cho nhiu nham thch trn ra hn,
nhiu nc trn vo hn v to nn phn ng dy chuyn. Cc chuyn gia lo ngi phn ng
ny c th ko theo ton b nham thch di nc, dn ti mt v n tng ng vi mt
qu bon Hydro c cng sut vi megaton, gy thm ho cho cc hn o v cc con sng
khng l ca i dng s nhn chm cc bn cng xung quanh vnh ai Bc i Ty
Dng. K hoch ny do b hon li v dng chy ca nham thch cui cng chng
li, li bn cng vn hu dng.
Nhng ti sao trong khi hm lng mui trung bnh ca nc bin trn tng mt cc i
dng ch c khong 35 phn nghn, cn hm lng mui trong Bin Cht li cao n vy?
Gi bn ra chng ta s thy Bin Cht nm vng bin gii pha Ty ca Jordan, l chic
h thp nht th gii, lt thm trong vng c a hnh xung quanh tng i cao. Thc ra,
Bin Cht khng phi l bin thc s m ch l mt ci h khng c ng ra, vi mt s
con sng khng ln mang nc vo. Chnh c im ny quyt nh tnh cht ca n.
Chung quanh cc con sng chy vo Bin Cht phn ln l sa mc v nham thch vi.
Cc tng nham thch c cha rt nhiu mui khong. V th, nc sng chy vo Bin
Cht u c hm lng mui rt cao. Do bin khng c ng ra nn ton b nhng khong
cht ny u b gi li ton b. ng thi Jordan li l vng hanh kh, t ma. Mt tri gay
gt khng ngng lm cho nc trong ci vng kn ny bc hi rt mnh.
T u c sng lng?
Gi to nn sng v chiu cao ca sng ph thuc vo sc gi, thi gian thi ca gi v din
tch ca mt nc m gi thi qua. Gi s mt cn bo c gi cp 12 (kh him) lt qua t
eo bin Trung M, bng qua b mt Thi Bnh Dng, n vng bin ng ca Vit Nam,
vt qung ng xp x 18.000 km, th sau mt gi di chuyn, n to c nhng con sng
c cao trung bnh l 4,2 mt. Theo cc tnh ton, sau mt ngy m, sng do cn bo ny
to ra s cao trung bnh 14,1 mt, sau hn mt tun, sng t 20,7 mt nhng ri dng ,
khng th cao hn c na do nhiu yu t cn tr, trong quan trng nht l trng lc.
Vy th t u sinh ra nhng con sng lng cao hn 25 mt? Li cng kh hiu hn khi sng
lng cao trn 30 mt thng xut hin vo nhng lc bin tt, hon ton khng c gi ln.
Ngy 27/02/2003, tu Perm ca hi qun Nga o c chiu cao ca mt con sng lng
thuc vo hng k lc: 34 mt - bng chiu cao ca mt to nh 12 tng! Cc nh khoa hc
cn cho rng c th c nhng con sng lng cao trn 50 mt, d cho n nay cha ai bt
gp. V l thuyt, nhng con sng lng c th xut hin trong lc bin ng v nu mt con
sng lng cao trn 30 mt i trn u mnh mt con sng 20 mt do gi to ra th chiu
cao tng cng r rng l trn 50 mt.
Xc sut xy ra iu ny l rt thp, song khng phi l bng khng. Nm 1995, trn vng
bin Bc ca Nga, trong mt cn bin ng, sng qut sch mi th trn mt gin khoan
du ca hng Staoil m lc bnh thng dn khoan ny l cao 41 mt so vi mt bin. Ngi
ta nghi y l loi sng m - con ni trn.
Qua hot ng thc tin, cc chuyn gia thuc d n WaveAtlas khng nh: khng th d
bo sng lng, c v thi gian ln a im. H ch c th a ra nhng li khuyn: cc nh
khai thc du nn nng chiu cao gin khoan ln ti thiu 20%, cc ch tu bin, ngoi vic
ch qun mua bo him, nn gia c mn v boong tu, tng kh nng chng chu nu chng
may b sng lng p xung, cn khch du lch ng bin th ch cn cch ph mc cho
s may ri m thi.
Th no gi l Sng lng?
C hai loi sng cc k ng s i vi nhng ngi i bin: sng thn v sng lng. Sng
thn l h qu ca hot ng kin to v Tri t v c nghin cu kh k, nhng sng
lng cho n nay vn l hin tng gy nhiu tranh ci.
Hai thu th ca chic tu ch du khng l tn l Esso Langedoc mang quc tch Panama
b mng v sng lng vng bin thuc n Dng, gn Nam Phi. Theo li k ca
thuyn ph Phillip Leageour, lc bt gi thi tit tuy khng tt song cha th gi l bin
ng . Bt ngi t mt bin cch mn tu bn phi vi chc mt, mt bc tng bng nc
di hng nghn mt t ngt dng ln, chm ti vi ci li xon cun trn u, cn bng
qua con tu, chy tip ri p xung cch mn tri tu vi trm mt. Bung ch huy cao
ngt nghu, c ngn ng ten l khong 30 mt tnh t mt nc, vy m tt c u chm ngp
trong nc khi con sng lt qua. Sau pht kinh hong y, ngi ta thy thiu hai trong s
cc thu th by gi ang lm vic trn boong. H b lu nc cun theo v nhn chm
xung y bin khi n sp xung.
Tu Esso Langedoc vn cn may mn v sng lng ch lt qua. Nm 1980, trong vng bin
Nht Bn, chic tu ch hng Derbeashir ca Anh b mt con sng lng p ln u v
nhn chm ngay tc khc. Ton b thu th on 44 ngi b xc y bin.
Theo s liu thng k mi y ca C quan v tr chu u (ESA), trong hai thp nin gn
y nht, c khong 200 chic tu bin b sng lng lm m, trong c 22 con tu khng
l c mnh danh l khng th nh chm. Tng cng hn 600 ngi b thit mng. Cn
theo tnh ton ca trung tm nghin cu tai nn hng hi c th trn khp cc i dng,
mi tun t nht c hai con tu b sng lng lm h hi hoc gy thit hi v ngi.
Ti sao gi l v nga?
Ti sao li c bo a t?
Manuel gii thch: Theo chng ti, thi dng h c sinh ra t mt ngi sao, v Mt tri
hnh thnh t li ca mt siu tn tinh n. Hu ht cc hnh tinh bn trong c cu to
bng vt cht ti li ngi sao y, cn cc hnh tinh bn ngoi th bng vt cht ti lp ngoi.
Chnh v vy, chng ta hiu sai v qu trnh to nn t trng tm Mt tri nguyn nhn
gy phun tro v bo a t. Chng ta c tng rng chnh dng plasma b mt mi trng
to nn t trng nhng thc t khng phi l nh vy.
Phn ln gii vt l thin vn u ng h quan im l cch y 4,5 t nm, Mt tri c
hnh thnh t mt m my sao. Ngc li, Manuel khng nh rng thi dng h c ngun
gc t mt v n sao tn tinh. Chnh v vy, hoc l t trng ca ngi sao neutron tm
Mt tri, hoc l phn ng bin lp st quanh ngi sao thnh mt cht siu dn (phn ng
ngng t Bose Einstein), gy nn cc t phun tro trong chu k hot ng Mt tri.
Trong khi thuyt ca Manuel cn ang gy tranh ci trong gii khoa hc th nhiu nh
nghin cu khc khng nh, cc hnh tinh thuc qu o thi dng h u giu cht st
v kim loi. Manuel tin rng, iu ny s gip thay i quan im ca mi ngi v ngun
gc ca thi dng h. Hn 40 nm nay, ng cng hin cuc i mnh cho vic i tm
giy khai sinh ca h Mt tri.
bao gi bn t hi xem mt ng tuyt xp l lng trn bu tri nng bao nhiu? Hay
mt cn bo th my tn? Mt nh kh tng hc M thc hin php c lng v
kt qu c th lm bn kinh ngc.
Hnh nh lng nc khng l bng 100 con th ln nht trn t lin treo l lng trn bu
tri li gi nn mt cu hi khc: Ci g gi chng .
Trn sao Ho, do bo ct hnh thnh my ct rt ni ting. Theo quan trc ca tu Manier
4, trn sao Ho c kh quyn long tng ng 1/5 kh quyn trn Tri t, cng c mt t
hi nc, cho nn c th hnh thnh my bng ging nh ca Tri t.
Nhng 95% trong my sao Ho l xit cacbon. Theo quan trc trn cao ca phi thuyn Pirate
1 th nhit thp nht l 139 C. V nhit thp n th ny nn my sinh ra u l
bng kh.
Mt trng quay quanh qu o ca Tri t, Tri t quay quanh Mt tri. Khong cch gia
Tri t v hai thin th ny t sng n ti hu nh khng thay i. Th m c lc ta thy
Mt tri hoc Mt trng to nh ci nia, c lc khc li ch b nh qu bi. Ti sao vy?
L do l trong nhng iu kin nht nh, mt ca con ngi nhn mi vt d sinh o gic.
Chng ta hy xt hai v d:
(2) Hin tng o gic quang hc, hay cn gi l tc dng thu quang. Hnh 2: Hnh trn
mu trng nhn c v to hn hnh trn mu en, mc d chng bng nhau.
Mun gii p v sao c th da vo hnh dng trng d bo thi tit, u tin phi hiu
hnh dng trng l g?
Hnh dng trng chnh l s thay i trn khuyt ca Mt trng. Trong mt thng m lch, v
tr ca Mt trng Mt tri v Tri t u thay i. Vo lc Mt trng vo v tr chnh gia
Mt tri v Tri t, t Tri t khng th nhn thy s phn chiu tia sng Mt tri ca Mt
tri, do lc ny ta nhn thy Mt trng c mu en, ngy hm chnh l mng mt m
lch, trong thin vn hc gi l Sc. Vo lc Mt tri v Mt trng hai na Tri t v cng
vi Tri t to thnh mt ng thng, lc ny nhn t Tri t thy Mt trng trn nht v
sng nht, ngy c gi l Vng, chnh l ngy mi lm, mi su m lch. Lc Mt
trng, Mt tri v Tri t to thnh gc vung 90 , nhn t Tri t thy na bn phi
sng, ngy hm gi l Thng huyn, chnh l mng tm hoc mng chn m lch. Lc
Mt trng, Mt tri v Tri t to thnh gc 270 , nhn t Tri t thy Mt trng sng
na bn tri, ngy hm gi l H huyn, chnh l hai hai hoc hai ba m lch. Do chu
k bin i trn khuyt ca Mt trng (tc l chu k dng trng) chnh l mt thng m lch,
li cng ng l mt thng sc vng trong thin vn hc.
Tuy vy, mt nh du hnh trn Mt trng thm ch vn c th nhn thy cc v sao khi m
Mt tri ang mc, bi v trn thc t Mt trng khng c bu kh quyn phn tn nh
Mt tri v lm sng lo bu tri ban ngy.
Trn cc cnh ng
Cn nu ang bi
Trong xe hi
Trn my bay
Trc tin, cn phi bit rng my bay thng xuyn b st nh. Trung bnh c sau 5.000
hay 10.000 gi bay, mt chic my bay s b st nh mt ln. Nhng l hin tng bnh
thng, khng li hu qu. Nh vo lp v kim loi, my bay truyn in ca st m
khng gp tr ngi g, v lc , n ch tr thnh vt th chn trong mt vi giy ng
truyn t nhin ca st trong khng kh. Do vy, khi phi cng tm cch i trnh cn dng,
khng phi l v anh ta s st, m l v cc dng kh mnh do hin tng thi tit ny mi
thc s nguy him, c bit khi tip t v ct cnh.
iu g quyt nh s to nh ca ht ma ?
Khng phi c bu tri cng nhiu nc th ht ma cng to. Cc nh nghin cu cho bit
sc mnh ca cc dng khng kh chuyn ng ln pha trn trong cn bo sm mi l yu
t quyt nh kch c ca chng.
Sang ng, do nh nng Mt tri chiu xin xung mt t nn nhit lng thu c y
rt yu, khng gy ra s i lu mnh m. Trong khi khng kh li kh hanh, nn d c
i lu chng na cng khng d dng to ra nhng m my c v tch ln. Thm ch nu
my v tch c to ra, nhng dng i lu i ln trong n khng mnh cng khng duy
tr c quan trng hnh thnh v ln ln ca ht bng, v th ma gi lnh khng c ma
.
C ngi s hi: iu kin hnh thnh ht bng i hi nhit rt thp, trong khi ma h
li rt nng, lm sao c bng c?
Chnh dy hay chiu cao ca m my l nguyn nhn khin cho my c mu xm. Khi
my mng, chng s cho phn ln nh sng xuyn qua v c mu trng. Nhng cng nh
nhng vt th truyn nh sng khc, my s tun theo quy lut cng dy cng t nh sng c
th xuyn qua.
Nhng cu vng thng thng nht c hnh thnh khi nh sng Mt tri chiu qua cc ht
ma. Cc git ma ny c tc dng ging nh lng knh v tn x nh sng Mt tri thnh
quang ph mu sc quen thuc: , cam, vng, xanh lc, xanh lam, chm, tm.
Cu vng c hnh trn do c lin quan n c tnh hnh hc khi nhn chng. Bn thy mt
ci cu vng khi Mt tri pha sau lng bn v cc ht ma th trong cc m my pha
trc mt bn. Cc tia sng i qua trn u bn t pha sau, chiu vo cc ht ma, b tn x
thnh mu sc, phn x ra pha sau cc ht ma ri i vo mt bn.
iu ny nghe c v thi v, nhng v mt khoa hc, khng c hai ngi no nhn thy cng
mt cu vng. Nu ba ngi cng nhn vo cu vng, mi ngi u mt gc ng
nhn thy cu vng . i khi ngi ta cn nhn thy mt cu vng th hai bn ngoi cu
vng th nht, mt vng trn ln hn. Mu sc cu vng th hai ny sp xp ngc li, rt
m o mt cch kh c trng.
iu ny xy ra chnh l nh sng i cng theo mt con ng, nhng tia sng c phn x
li hai ln trong git ma. Hai ln phn x em li hai hiu qu: trt t mu sc b lt ngc
v trong mi ln phn x nh sng b yu i, phn tn ra khi ht ma, lm cho cu vng th
hai m o v t khi c nhn thy.
Tuy nhin c ba loi t bo nn trn u nhy cm trn mt khong rng, c ch chng chp
ln nhau, iu c ngha l hai ph khc nhau c th gy ra cng mt phn ng mt
nhm cc t bo nn. Chng hn nu mt sng v sng xanh lc i vo mt cng lc, cc
t bo nn khc nhau s gi mt tn hiu m no dch ra l mu vng.
Mu cu vng a sc ca bu tri khi i vo mt ngi s c cm nhn tng t nh s
chng chp ca nh sng xanh dng nguyn cht vi nh sng trng. V l l do v
sao bu tri xanh l - hoc gn nh vy.
Ti sao con ngi khng b vng ra khi Tri t, khi Tri t quay?
Khi xoy nhanh ci che ma, nhng git nc ma s t xung quanh vng ra. Tri t
quay nn ti H Ni mi vt cng quay vi vn tc 1.500 km / gi hay 430 km / giy.
Mun gii thch iu ny, trc tin chng ta hy lm mt th nghim n gin: Buc mt
vt nng vo u dy, cm chc u kia si dy v quay mnh. Tay bn s cm thy c mt
lc ko cng ra cc pha. Tc quay cng nhanh, lc ko i ra cng mnh. Lc ko gi
l lc ly tm. Mt lc khc ca si dy gi cht vt nng v bt n quay trn, gi l lc
hng tm. Lc ly tm v lc hng tm tuy ngc nhau nhng cn bng v tc ng vo
hai vt th (si dy v vt nng). Mi vt khi chuyn ng trn u b tc ng ca lc
hng tm.
Khi bay, v tinh nhn to cng chu tc dng ca lc hng tm cn thit khng ln, th
sc ht ny khng nhng buc v tinh nhn to phi bay quanh m cn ko n tr li Tri
t.
Tuy vy, ngay c tc ny, do gp phi lp khng kh mng ngoi Tri t, v tinh s
chuyn ng chm dn v cui cng ri vo tng kh quyn m c, c st nng ln v bc
chy.
khc phc hin tng v thot ly khi Tri t, v tinh phi t tc 11,2 km /
giy, khi n s tr thnh v tinh nhn to. Tc ny cn gi l tc thot ly hoc
tc v tr 2.
T tnh ton trn, tt bn s ny ra kin cho rng khi a qu cn vo su trong lng Tri
t, tc l khi a vt tin v tm, th ta phi thy sc ht tng hn, hay khi qu cn nng
hn. Song, thc t, vt th khng tng trng lng khi a vo su trong lng Tri t, m
ngc li, nh i.
(1) Tnh hnh xy ra ng nh th nu Tri t hon ton ng nht v khi lng ring.
Nhng trn thc t, khi lng ring ca Tri t tng ln khi vo gn tm: V vy, khi vo
su trong lng Tri t th thot u trng lc tng ln mt khong no , ri sau mi
bt u gim.
Tr li vi mt tnh hung thng gp: Khi i thuyn trn sng, bn s thy thuyn lt rt
nhanh, cy ci v mi vt hai bn b c tri qua vn vt. Nhng khi bn i tu thu trn
bin rng, trc mt bn l tri bin xanh bic mt mu, nhng con chim hi u trng xa
nh mt m trng l lng trn khng trung, lc , bn s cm thy tu thu i qu chm,
mc d tc ca n hn hn tc ca thuyn trn sng. Vn chnh l ch .
Nhit Tri t tn x ra ngoi mt tnh theo 1 cm2 n v PPm (l/triu) trn 1 cm3/ gy v
nhit lng tn x bnh qun trn ton b mt Tri t l 1,4. nhng ni c ni la hoc
sui nc nng y bin cng ch trn di 3.
Ni la phun tro s thi mt lp bi mng ln tng bnh lu: chng s l lng y, che
bt nh nng Mt tri, khin cho nhit Tri t gim xung mt cht. Tuy vy, khu vc
Thi Bnh Dng li m ln do dng nc m t cc ni v. S bin i v nhit ni
trn gy nn mt t El Nino. El Nino thng ko di sut 3 nm lin sau khi ni la
phun tro d di.
Tuy nhin, cc nh khoa hc cng a ra li cnh bo: ni la khng phi l th phm duy
nht gy nn hin tng El Nino. Kh hu ton cu m ln cn do chnh bn tay con ngi.
Chng ta t chy nhin liu khong v thi ra kh nh knh. V vy, chng ta cn phi gi
cho mi trng trong sch, khng thm du vo la khi cha c cch no kim sot
c ni la phun tro.
Thi gian Tri t t quay mt vng l 23 gi 56 pht, nhng mt ngy trn Tri t li c
ti 24 gi. y chng phi l mu thun sao?
Mt ngy trong cuc sng thng nht ca chng ta, chnh l thi gian lun chuyn ngy
m mt ln. Dng tiu chn g tnh mt cch chnh xc nht s di ngn ca mt ngy?
Cc nh thin vn hc la chn Mt tri qua tuyn T Ng (ng nam bc), cng chnh l
khi Mt tri t n v tr cao nht so vi mt t lm tiu chun tnh thi gian. Thi gian
gia ln ny Mt tri i qua tuyn t ng v ln tip theo i qua cng mt im trn tuyn T
Ng chnh l mt ngy, thi gian trung gian cn thit l 24 gi.
Nu Tri t ch t quay m khng quay xung quanh cc thin th, nh vy, do s t quay
ca Tri t, thi gian Mt tri i qua tuyn T Ng hai ln, chnh l thi gian Tri t t
quay mt vng.
Trn thc t, khi Tri t t quay cng ng thi quay xung quanh Mt tri. Sau khi Tri t
t quay mt vng, do nguyn nhn ca vic quay xung quanh thin th, Tri t s khng
ch c na, m di chuyn t im th nht im th hai trn bn . im m ln u
tin hng v pha Mt tri, sau khi Tri t t quay mt vng vn cha hng v pha Mt
tri ln tip theo (mi tn mu en trn bn ch hng), cn phi i Tri t quay
thm mt gc nh na mi hng v pha Mt tri. (Mi tn mu xm trn bn ch
phng hng). Thi gian Tri t t quay quanh gc ny, cn khong 4 pht.
Trong thi gian hai ln Mt tri i qua tuyn T Ng, thc t Tri t ch quay c hn mt
vng mt cht. Qung thi gian ny mi l mt ngy 24 gi, trong cuc sng ca chng ta.
Nh vy, sau khi Tri t quay mt vng xung quanh Mt tri, th thc t s vng Tri t t
quay nhiu hn s ngy trong mt nm l mt ln.
Tri t cng ging nh 8 hnh tinh ln khc trong h Mt tri, ng thi vi vic quay
xung quanh Mt tri, n cng chuyn ng khng ngng quanh trc quay gi tng. Hin
tng lun chuyn ngy m l do Tri t t quay to nn.
My trm nm trc, con ngi a ra rt nhiu phng php chng minh Tri t t
quay, qu lc Phu-cn ni ting cho chng ta nhn thy mt cch chnh xc s t quay
ca Tri t. Nhng ti sao Tri t c th t quay xung quanh trc? V ti sao Tri t c
th quay xung quanh Mt tri? y l mt vn lm cho cc nh khoa hc cm thy rt
hng th trong nhiu nm lin. Xem xt s lc th s quay l mt hnh thc vn ng c
bn ca nhiu thin th trong v tr, nhng tr li vn ny mt cch chnh xc, trc
tin cn cn phi lm r Tri t v h Mt tri hnh thnh nh th no. S khm ph ra hin
tng t quay v hin tng quay xung quanh ca Tri t c mi tng quan mt thit n
s hnh thnh h Mt tri.
Trong cuc sng ca loi ngi, c bit l trong sn xut cng nghip, du v than c
dng rt nhiu, do thi vo khng kh trn cao mt lng ioxit cacbon rt ln, tng
20% so vi lng c cch y 40 50 nm trc.
Nu nng ioxit cacbon tng gp i, nhit khng kh trung bnh ti mt t lin tng
2 3 C. Trong giai on 1940 n 1965, nhit khng kh trung bnh vo trng thi
gim sau 1980 c xu th tng ln.
Tri t nng bao nhiu?
Tri t c khi lng bng 5,98 x 1027 gam, xp x 6 triu triu triu kilgam. Trng lng
ca mt vt th nng t l thun khi lng Tri t v t l nghch vi bn knh Tri t
(6.370 km). Nu xc nh c hng s t l (hng s vn vt hp dn) trong mi quan h
th c th tnh ra trng lng ca Tri t. Gia th k XVIII, nh khoa hc Anh Cavendis
thng qua th nghim rt ra c tr s chnh xc ca hng s . Cho nn khi lng
ca Tri t cng tnh ra c.
Bit bn knh Tri t c th tnh c th tch ca Tri t bng 1,08 x 1027 cm2 khi
lng ring trung bnh ca Tri t bng khi lng chia cho th tch bng 5,52 g/cm3, khi
nham thch trn b mt Tri t ln gp i. Cho nn qua c th on ht, trong lng t
c th c cc cht thuc kim loi nng nh st, niken
Nm 1543 cng nguyn, nh thin vn hc ngi Ba Lan Nicola Kopernik trong tc phm v
i ca mnh: Thuyt thin th vn hnh chng minh rng khng phi Mt tri chuyn
ng quanh Tri t m l Tri t chuyn ng xung quanh Mt tri. y l s xoay quanh
ca Tri t, thi gian Tri t quay xung quanh Mt tri mt vng chnh l mt nm.
H Mt tri c hnh thnh t m tinh vn nguyn thu c dng hnh a trn xoay
vng vi nhit cao ti 2.000 C trn v tr ca Tri t. Tinh vn ny do cc nguyn t,
phn t, ht cht rn (bi v tr), cht kh dng ion hp thnh. Theo ngui lnh i ca
tinh vn, bi v tr xung quanh. Mt tri nguyn thu ngng t thnh cc khi cht rn,
lng ng trn mt phng ca a (xch o).
V sao n ng ly v?
Ti sao v iu g khin cho mt anh chng t do lng bng v vui th, bng nhin chui tt
vo lng? Ti sao, ti sao th?
1. V ng h sinh hc ca anh ta g
Ting g bo hiu ny rt mnh, n thi thc trin min khin cho anh thanh nin kia n
khng ngon, ng khng yn, tm tr tr nn ng ngn, cho n khi anh ta gp c mt
ngi ph n, v kt hp vi ngi y to nn mt la i thun hp thin nhin. Vy l anh
ta c mt gia nh hnh phc.
n khi bn s hi: ti sao anh thanh nin y chn c ny m khng chn c kia? iu g chi
phi anh ta?
Trc nay mi ngi quen bo: V duyn phn. Thc ra, mi chic ng h sinh hc mi
ngi u c tn s dao ng nht nh. Khi gp mt tn s giao thoa thch hp ho nhp vi
n, chic ng h y s ln ting ho m, to cho hai ngi v nht l anh chng thanh nin
kia c mt cm gic bnh an hnh phc. Th l anh ta chn ngi ph n mang chic ng
h sinh hc kia cng g nhp trn i vi anh!
C anh yu mt ph n v thy ngi ph n y tnh tnh du dng trong khi mnh nng nh
la, hoc c y vui v hot bt trong khi mnh m ming khng ra hi
C anh yu ngi bn gi v thy c y rt khn ngoan, tnh ton mi vic rt kho lo trong
khi mnh th ngu ng d b thin h gt gm nhiu chuyn.
Ni chung l khi mt anh chng thanh nin ly v nh i tm mt s b tr cho s thiu ht
tm l, tnh cm hay tr tu ni anh ta.
Thc t l khi chp mt, con ngi b tch ra khi th gii xung quanh trong khonh khc.
Song him khi ta nhn thc c iu ny bi v nhng phn no iu khin th gic ca
chng ta khi tm thi b ng.
Con ngi s nhn ra ngay lp tc khi th gii xung quanh t nhin ti om, c bit l khi
n ch xy ra trong vi giy. Song i vi ci chp mt th rt him khi nhn ra, mc d c
ng ny cng lm gim cng nh sng tng ng ti mt, tin s Davina Bristow,
i hc College London (Anh) cho bit. C th v vic chp mt lm cho ci nhn vo th
gii b gin on.
Thng thng, mt ci chp mt ko di t 100 ti 150 milli giy v con ngi thng chp
t 10 ti 15 ln trong mt pht lm m v cung cp oxi cho gic mc. Trong thi gian
chp mt, th gic s khng ghi hnh v s khng thu nhn nh sng, khi mi th trong
giy lt i vo bng ti.
Bristow v cc cng s pht hin ra v sao con ngi him khi nhn thc c nhng
khonh khc tt n . Nhm s dng mt thit b chuyn dng nh gi nh
hng ca c ng chp mt ln b no. Thit b ny gm cc n pht quang, c t vo
ming ca mt s ngi tnh nguyn. Trong khi , h phi eo knh bo h chng chi mt
v nm trong mt my qut cng hng t (FMRI).
Trong khonh khc chp mt, nhng vng no lin quan n th gic b v hiu ho, y c
th chnh l c ch thn kinh ngn cn b no nhn thc rng m mt bao trm ng t
trong thi gian chp mt v rng th gii bn ngoi ti om, Bristow kt lun.
Ngi thun tay tri nhanh nhn hn hn ngi thun tay phi. Theo thng k, 15 em trong
i u kim Php th c 8 em thun tay tri. Mt thi gian, gi na cc thnh vin trong i
tuyn bng bn Trung Quc khng thun tay phi Khng nhng hot bt hn, nu chu
kh luyn tp tay tri, bn s thng minh hn y!
Bn cu no phi chi phi na bn tri c th. Thng qua s chnh hp, cc xung cm gic
to ra hnh nh c th v vn vt, con ngi, khng gian v thi gian. Do , bn cu no
phi thin v giai on nhn thc cm tnh, gi l bn cu u th khng li.
Ngi thun tay phi, mi ln dng tay tri u cm thy ngng ngu, thm ch cn khng
lm ni mt vic nh nh cm i a chng hn.
Chng hn, nhit k s khng h tt xung khi n ra ngoi tri ang c lc. Trc ht, s
d ta cm thy rt but trong nhng ngy ng c gi l v nhit t mt ta (v ni chung l
t ton thn ta) to ra lc y nhiu hn hn lc tri im gi. Khi ng gi, lp khng kh b
thn th ta lm nng ln khng c thay th nhanh bi lp khng kh mi, cn lnh. Cn
khi gi mnh, th trong mt pht, cng c nhiu khng kh n tip xc vi da tht ta v do
thn th ta cng b ly i nhiu nhit. Ch mt iu thi cng gy ra cm gic lnh.
i vi c th, ng t trn nc nh cao tng nhn xung chnh l mt loi kch thch bt
thng vi cng mnh. N gy ra phn ng theo nhiu ng khc nhau. Ngi ta cm
thy chng mt l do nhng phn ng .
1. Cnh tng t trn cao khin chng ta cng thng: S cng thng ny to ra hng lot
phn x thn kinh, nht l thn kinh giao cm bng hng phn lm cho tim p nhanh, chn
lng dng ln, l ng t gin ra, chn tay m hi, th gp, quan trng hn c l n lm
co mch mu, huyt p tng t ngt. Hin tng ny lm cho con ngi ta b chng mt.
2. Ln cao s b kch thch bi p lc khng kh v ting gi, cng vi kch thch ca th gic
khi nhn xung: Nhng nhn t ny s nh hng n cu trc cn bng trong tai. iu ny
lm ta nht thi mt i cm gic thng bng, gy chng mt, thm ch cn c th nn ma,
ging nh say tu xe vy.
i vi nhng ngi t khi ln tng cao, trc khi i ln cn chun b sn sng t tng, tt
nht nn ngm nhn phong cnh xa trc, lm cho th gic, thnh gic v tinh thn quen
dn, ri mi thu gn li v nhn thng xung. Nh vy, ta s khng b chng mt.
Kh nng chu nng ca con ngi kh hn nhiu so vi chng ta vn tng. Ti min trung
Australia, nhit ma h ch rm thng l 46 C, cao im ti 56 C. Cn nu tng
tht t t, c th ngi thm ch cn chu c nhit si ca nc.
Tuy nhin, nhng nhit k trn u c o trong bng rm. Ti sao cc nh kh tng li
phi chn v tr nh vy? l v, ch khi nhit k t trong bng rm mi o c nhit
ca khng kh. Nu nhit k ngoi nng, Mt tri s hun n nhiu hn hn so vi khng
kh xung quanh, thnh ra ch ca n khng cho ta bit cht g v trng thi nhit ca mi
trng.
Ti sao con ngi c nng lc chu nng cao n vy? l v trn thc t, c th ngi
khng tip nhn nhit lng , m vn gi thn nhit gn vi nhit tiu chun. C th
chng ta chng c li lng nhit bng cch m hi. Khi m hi bay hi, n s ht
rt nhiu nhit lp khng kh dnh st vi da, v lm cho nhit ca lp khng kh y
gim i rt nhiu.
iu kin cn thit duy nht gip cho c th ngi c th chu ng c nhit cao l c
th ngi khng tip xc trc tip vi ngun nhit v khng kh phi kh ro. Trung ,
tri nng 37 m vn tng i d chu. Nhng nu Saint Peterburg nng 24 th
chng ta cm thy kh chu. Nguyn nhn y l do m khng kh Saint Peterburg
cao, cn m Trung th thp hn do y rt t ma, kh hu kh ro hn.
Do , tr thng minh l mt khi nim v cng phc tp, n khng th ch c kim chng
thng qua mt vi b cu hi phc tp. Trn thc t, nhng bi trc nghim ch s IQ ch c
tc dng kim tra kh nng t duy logic v c phn tch ca mi ngi ch khng th cho
php nh gi mt cch y mc thng minh ca ngi c.
Mi mt con ngi l mt thc th kt hp nhiu dng biu hin khc nhau ca tr thng
minh m tu tng c nhn s c kh nng v mt ny ni tri hn mt khc. Ni cch khc,
tr thng minh ca con ngi khng ch l kh nng t duy logic m cn c th l kh nng
th hin nhng c ch, ng tc iu luyn ca mt v cng, kh nng din t ngn ng
xut thn ca mt nh vn, nh th hay kh nng hiu thu c tm t hoc ni lng ca
mt ngi no . Tng t nh vy, mt nhc cng iu luyn cng l mt ngi rt thng
minh trong vic cm th m nhc hay mt nh hng hi cng c coi l mt ngi c tr
thng minh tuyt vi trong vic xc nh phng hng.
Ngoi ra, cc pheromone cng gp phn lm thay i thi ca bn. Chng s kch thch
cc vng no b c chc nng iu khin hnh vi bn nng v khi dy cc phn x c lin
quan n vic sinh sn v duy tr ni ging. V quan trng hn c l ch ngh v thc ca
bn mi tip nhn c cc tn hiu ny. Chng s bo cho bn bit rng: C y hp vi
bn y!, hoc Khng c g quan trng c!. Ni tm li, bn bit c y, bi v bn
tri qua nhiu c im sinh l v tm l ca c y, nhng ch bng v thc m thi.
Ngi ta khng hiu la t u ra, v xung quanh nn nhn, thng c tm thy trong t
th ngi trn gh, la hu nh khng gy h hi. Chnh v vy, cc nh quan st thi d
khng cht nghi ng, mt mc cho rng la nht thit phi khi pht t ph tn ca nn
nhn. Khi pht t mt l do khng r v bt ng. V th, tn gi l by lu nay ngi ta
vn gn cho hin tng b n trn l V chy ngi t pht.
i th, kch bn bao gi cng nh nhau: B mt s c g v tim hay ng, mt ngi tt th.
La, t mt vt trung gian l thuc l, tu hay mt cy n cy, chy lan ra qun o, ri chy
n da v lp m nm ngay di da. Tip xc vi la, m ny tan ra nc, chy ra bn ngoi
thn th, thm vo cc ln vi tip xc vi nn nhn. Trong phn ln cc trng hp th y
l qun o ang bn trn ngi, ph gh ta trn nn nhn ang ngi. vi thm t
m s chy t t trong nhiu gi. S chy ny to ra v duy tr mt ngn la chy m c
nhit xp x 600 C, n khng lm h hi c ton b cn phng m ch thiu hu
c xc cht trn n c pht sinh ra.
Hin tng ny khin cc nh du hnh km tnh to v gim hiu qu hot ng. Trong cc
nh hng ti ng h sinh h, cc nh nghin cu tin rng chnh nh sng p vo vng
mc ca mt d gip c th nhn bit c thi gian trong ngy. Mt khc, tnh trng khng
trng lng trong v tr cng ng ngha vi vic cc nh du hnh tiu tn t nng lng
hn so vi trn Tri t v v th, h cng thy t mt mi hn (mt mi l cm gic d
khin con ngi bun ng).
Nghin cu ca chng ti cho thy con ngi cn tm cch kch hot ng h sinh hc
trong c th, duy tr chu k hai t gi mi ngy, nu chng ta mun thnh cng vi cc
chuyn bay di hn, Timothy Monk, Gio s i hc Pittsburgh kim Trng nhm nghin
cu, cho bit. H tng theo di gic ng ca Jerry Linenger, mt nh du hnh v tr hin
ngh hu, trong gn nm thng ng trn trm v tr Mir ca Nga vo nm 1997.
Trong ba k (mi k gm hai tun), ln lt nhng ngy u tin, gia v cui cuc
hnh trnh, cc nh nghin cu di mt t ghi chp li lch ng ca Linenger nh gi
trn ging, thi gian thc v thi gian ng. Trong khi trn trm, Linenger cng t ghi
li nhit c th, lch ng ca bn thn, nh gi tnh to nm ln mi ngy v thc
hin kim tra mt ln vo gia ngy.
Kt qu cho thy, trong nhng ngy u tin ln trm, Linenger tun th thi gian i ng v
dy u n, nhng sau 4 thng, vi vic mi ngy u c 15 ln Mt tri mc v 15 ln Mt
tri ln, khng mt cm gic v ngy v m. C 45 pht mt ln tri li ti, v v th,
nhp sinh hc khng cn na.
Trc ht, con ngi lun lun c xu hng tin vo nhng li bnh lun, nhng tin on
chung chung m h c th vn vo mnh bt c khi no h mun. Ti cho rng cc b ng
kh thnh tht, nhng con ngi li c c rt nhiu thng tin t nhng li bnh lun kh
m h ca h.
Ngi ta cng thng n vi b ng l tm kim s yn lng hoc s tr gip cho mt
giai on cng thng trong cuc i mnh, nh vic mi b mt ngi thn. Chng ta mun
tin rng nhng iu phn l s thc, v n ng vi chng ta, v th chng ta s c xu hng
sn lng tr tin cho nhng li ni ng .
Nhng bn hy nh, khi i trn than hng phi ht sc bnh tnh, khng th nguy him lm
v c bit khng nn thi gan bn chn vi than v n dn nhit rt tt.
Cc nh khoa hc gii thch c hin tng thi gian tri mau khi tm trng con ngi
ang hng phn, v ko di l th nhng lc bn u su.
Vic chp nh no cho thy nhng hnh thi hot ng khc nhau ca no, ph thuc vo
mc tp trung cho cng vic. Nu c ch mi vo vic thi gian s tri i nh th no
nh chng ta vn lm khi bun ru no s kch hot mt dng hot ng khin ta tng
nh chic kim ng h tch tc chm hn.
Theo cc nh nghin cu, nu no bn quan tm ti nhiu kha cnh khc nhau ca cng
vic, n s phi dn tri ngun ti nguyn t i ca mnh, v dnh s ch khim tn cho
thi gian. V th nhng gi pht qua i m chng ta gn nh khng nhn thy, v cm gic
dng nh n tri nhanh hn.
Tuy nhin, nu no khng b kch thch theo cch ny, n s tp trung ton b tinh lc vo
vic theo di din tin ca thi gian. iu khin ta cm thy nh thi gian l chm chp,
trong khi c th y mi chnh l s nhn thc chnh xc.
S ging nhau ca nhiu vng trn no cng tham gia c lng thi gian l ch, chng
u ng vai tr quan trng trong vic kim sot chuyn ng, v chun b cho nhng hot
ng mi, ging nh khi mt nhc s gim chn, hoc mt vn ng vin on i ting ci
ca trng ti.
Chng hn, khi c th nm vng nhng cu trc t n gin tng t nh vic nhn ra the
v a lun c theo sau bi nhng t khc. Nhng chng khng th hiu c cc cu
trc iu kin phc tp hn nh: ifthen (nu th). Nc thang ng php ny, m
tt c cc ngn ng ca loi ngi u ph thuc, c th l nt c chai kin thc quyt nh
m chng ta phi i qua trong qu trnh pht trin v s dng ngn ng.
Cc nh nghin cu thc hin hai th nghim bng tai trn nhng con kh tamarin u
trng, trong ngi ta s c ln mt chui cc t mt m tit.
Trong th nghim tip theo, quy lut ng php c thit lp theo kiu ging nam c th c
ra mt, hai hoc ba t, ri n ging n cng tng t nh vy. Loi th nghim ny phc
tp hn mt cht, c gi l s lng din, v n lin quan ti vic tn ti mt quy lut trong
mt quy lut khc.
Lc ny, nhng con kh khng th nhn ra bt k s thay i no trong chui t. Tuy nhin,
khi con ngi c th nghim tng t li khng gp kh khn nh vy, mc d hu ht h
khng th gii thch thc s quy lut l g.
Kh nng nhn bit s lng din l c nht ngi v nh hng khng ch ti ngn ng
m cn ti hu ht cc hnh vi ca chng ta, cc chuyn gia ngn ng linh trng cho bit.
Chng hn, trong lp hc, chng ta thng nhn thy em A nhn em B, em B nhn em C, v
em C nhn thy gio. Nhng trong h nh tinh tinh, chng ta thy kh A nhn m n, kh B
nhn m n, kh C nhn m n
Kh nng lng din khng hon ton cn thit cho ngn ng - bi v chng ta cn ni c
nhng cu n ngha nhng kh nng hiu c nhng cu ni n c th l mt tr ngi
khin cho kh khng th pht trin c ting ni.
Kh nng nm vng cc quy lut n ng l cha kho cho s linh ng ca loi ngi, cho
php con ngi t duy tru tng, s dng php n d v nhng khi nim bao hm nh
thi gian.
Cch y cha lu ngi ta mo him em mu vn tip cho ngi na. Hng chc
cuc tip mu nh vy c tin hnh v u thnh cng c.
Ngay c n k sinh trng ca c hai ging cng nh nhau. C bnh tt cng ging nhau: ho
lao, ung th, t huyt, l, tng huyt p, x ng mch tt c u l nhng cn bnh chung
v ph bin; v ngi ln kh u c
Nhng s l sai lm nu ta cho rng nhng con vn hnh ngi hin nay chnh l t tin ca
chng ta.
Khng phi nh vy u. Vn t tin nhn loi hin nay ang cn nhiu im cha sng
t. Tuy vy c mt im m hu ht cc nh khoa hc u nht tr l khng nn tm t tin
ca chng ta trong nhng con kh hin thi. Chng ta v loi vn hnh ngi ch cng
chung mt s t tin c lai hy m thi.
Nhng th nghim p nht trong lch s
Nhng th nghim khoa hc hin nay thng phc tp, ch c th thc hin bi mt nhm
nghin cu, vi chi ph ln ti hng triu USD. Tuy nhin, khi c hi v th nghim p
nht trong lch s khoa hc, ngi ta li tn sng cc tng n gin.
n nay, ngi ta vn cha bit chnh xc 1 stadia theo chun Hy Lp l bao nhiu mt (c
th l chiu di ca mt sn vn ng?), nn cha th c kt lun v chnh xc trong th
nghim ca Erasthenes. Tuy nhin, phng php ca ng hon ton hp l v mt logic. N
cho thy, Erasthenes khng nhng bit Tri t hnh cu, m cn hiu v chuyn ng ca
n quanh Mt tri.
Th nghim v vt ri t do ca Galilei
Tuy nhin Galileo Galilei, mt thy gio dy ton i hc Pisa (Italy) li tin vo iu khc
hn. Th nghim v vt ri t do ca ng tr thnh cu chuyn kinh in trong khoa hc:
ng leo ln thp nghing Pisa th cc vt c khi lng khc nhau xung t, v rt ra
kt lun l chng ri vi tc nh nhau! (tt nhin phi b qua sc cn ca khng kh). V
kt lun ny m ng b ui vic. ng tr thnh tm gng sng cho cc nh nghin cu
sau ny, v ch ra rng: Ngi ta ch c th rt ra kin thc khoa hc t cc quy lut khch
quan ca thin nhin, ch khng phi t nim tin.
Galilei khm ph ra rng, cng xung chn dc, vin bi chy cng nhanh: Qung ng i t
l thun vi bnh phng ca thi gian di chuyn. L do l vin bi lun chu tc dng ca
mt gia tc (gy ra bi lc ht ca Tri t). chnh l gia tc t do (g = 9,8 m/s2).
Newton chng minh rng, nh sng trng b phn tn thnh nhiu mu khi i qua lng
knh.
Trc Newton, ngi ta vn cho rng nh sng l mt th tinh khit, khng th phn tch
(li Aristotle!). Tuy nhin, Newton ch ra sai lm ny, khi ng dng lng knh tch nh
sng Mt tri ra cc mu khc nhau ri chiu ln tng.
Th nghim ca Newton cho thy, nh sng trng khng h nguyn cht m n l tng hp
ca mt di quang ph 7 mu c bn: , da cam, vng, xanh l cy, xanh nc bin, chm,
tm.
Thuc n en l loi thuc n m con ngi s dng sm nht, n c ngi Trung Quc
pht minh t hn 1000 nm trc. Tn ca thuc n en c t u ? Nu cn c vo tn
suy ngh th thuc n en c l l mt loi nguyn liu thuc mu en c th n pht ra la.
Nhng, thuc n sao li lin quan n nguyn liu thuc. iu ny phi bt u t nhng
nhn thc ban u ca con ngi i vi thuc n.
Thuc n l mt trong nhng pht minh ln ca Trung Quc, sau truyn t Trung Quc
qua N , ri xm nhp vo vng Rp, ri li t Arp qua cc nc nh Ty Ban Nha
xm nhp vo Chu u. Do Chu u xut hin thuc n chm hn Trung Quc vi
trm nm. Vic pht minh ra thuc n khng nhng chm dt thi k chin tranh lnh v
mt qun s m cn pht huy c uy lc to ln trong vic xy dng cc cng trnh v trong
sn xut cng nghip. Do , thuc n en c coi l mc quan trng trong lch s ho
hc .
Trong hm lng ccbon c cc nguyn t cc bon c nguyn t lng khc nhau (cc ng
v cc bon 12, 13, 14). Nguyn t cacbon c khi lng nguyn t bng 14 c gi l ng
v phng x C14 . Cc bon phng x tri qua thi gian s dn dn bin thnh nguyn t nit.
Thi gian lng nguyn t cc bon C14 cn mt na lng ban u l 5730+40 nm (cn
gi l chu k bn r hay chu k tn hu). Do vy ch cn o tnh phng x ca C14 c trong
g, trong v s khai qut c, ngi ta c th bit c nin i c th ca chng.
V d Nht Bn , gm o c huyn Catagawa c nin i sm nht 9450+40 nm
v trc, trc y, ngi ta cho rng d ch huyn Shiba c nin i 5100+40 nm nhng
tnh theo phng php o cacbon phng xa nin i ca d ch ny l khong 1950 nm.
Bng th nghim ny, th trng thnh ph, ng Otto von Guericke, chng minh rng
khng kh hon ton khng phi l khng c g c nh mi ngi vn ngh, rng n c
trng lng v nn vi mt lc rt ln trn tt c mi vt trn Tri t. V y l mt trch
dch mt on v th nghim ny ca Guericke: Th nghim chng minh rng p sut ca
khng kh gn hai bn cu vo vi nhau chc n ni 16 con nga cng khng tch ni
chng ta.
Mt vi php tnh n gin cng c th lm cho chng ta hiu r, ti sao li phi dng mt
lc ln n th tch hai bn cu ra.
Chc hn bn c s v cng kinh ngc nu bit rng mt s khp xung trong c th chng
ta s d khng ri nhau ra, cng l do mt nguyn nhn nh cc bn cu Magdegurg. p
sut kh quyn sit cht cc xng li vi nhau, bi v khong trng gia cc khp xng
khng c khng kh.
Cht cha trong bnh khng phi l tuyt m l CO2 lng. Khi cha CO2 vo bnh nn v
tng p lc, n s ho lng. thi im nh ho hc m nt, p sut trong binh gim nhanh
khin CO2 lng bin thnh kh. Trong qu trnh ny, CO2 thu nhiu nhit lng lm gim
nhit , mt b phn kh CO2 s lnh n mc ho rn, trng b ngoi ging nh tuyt,
cng xp v trng.
nhit thng, bng kh b thng hoa khng ngng gy nn s gim nhit . V vy, c
th dng bng kh lm tc nhn lm lnh. Nu em bng kh chn vi propyxenton s to ra
mt hn hp lnh c th h c n nhit - 100 C. Cc kho ng lnh hoc xe lnh
thng dng bng kh b tr cho tc dng lm lnh. Ngi ta cn dng bng kh lm
cht dp la hoc lm ma nhn to. Tuy nhin, trong vic lm ma nhn to ngy nay,
ngi ta thng dng bc io ua thay bng kh.
Ti sao t ong u l hnh lc gic u?
Nu quan st k cng t ong, bn chc chn s rt kinh ngc khi pht hin ra rng, kt cu
ca t ong tht l mt k tch ca t nhin, t ong l do rt nhiu l vi hnh dng to nh
khng ging nhau to thnh, nhn qua t bn trn, chng l hnh lc gic u, nhng sp xp
rt c trt t. Nhng nu nhn t bn tri, chng li do rt nhiu hnh lng tr lc gic u
ghp li vi nhau. M y ca mi hnh lng tr lc gic u li cng lm cho con ngi ta
kinh ngc. N khng phng, cng khng phi trn. M l nhn, l do ba lng tr y nhn
hon ton ging nhau hp thnh.
Hai qu bng bay ging ht nhau, mt bm bng khng kh thng, mt bm bng kh heli.
c mt lc, bng bm kh heli teo li, dm d dn, trong khi qu kia hu nh vn trn
cng cho n vi ngy sau. Bng kn nh th , heli thot i u?
Khi bm heli vo bng, kh ny s nhanh chng thot ra ngoi theo cc khe, ng nh xu trn
v bng bay, lm bng xp i nhanh chng.
Trong khi , phn t nit v oxy (hai kh chnh trong kh quyn) c ng knh ln hn
nhiu nguyn t heli, nn chng t b khuych tn qua v bng bay.
Mt nguyn nhn khc cng khin hi nhanh chng thot ra l do cu to ca v bng. Bng
bay c lm t cht do, l mt tp hp cc si polyme an vo nhau. Cc si ny khng
th st cht vi nhau, m cn cha cc l hng, hay cc khe, rnh. V th, ngay p sut
thp, heli vn c th khuych tn ra ngoi nh thng.
Khi bng c bm cng, cc si polyme gin ra, v bng tr nn mng hn, l rng m
rng ra, p lc tng ln y cc phn t kh chui ra ngoi nhanh hn, i qua qung ng
ngn hn. l cc l do ti sao khi bng cng, qu trnh xp hi din ra rt nhanh v chm
dn khi kch c qu bng bng thu nh li.
Tuy nhin, bn cng s nhn thy qu bng khng hon ton xt hn. l do ngoi dng
kh i ra, cn c dng khi i t bn ngoi i vo cng chui qua cc khe rng ny. Nu qu
bng c bm y khi sulphur hexaflourid (c kch thc phn t rt ln, rt kh khuych
tn ra ngoi) th chng s khng b xp i. ng thi, khng kh t ngoi li i vo trong qu
bng, khin n dn dn tng ln v kch c.
Hin nay, ngi ch to ra nhng loi bng bay lm t vt liu khng n hi, khng c
l rng v c ph mng gim s thot kh. Mc d vn c hin tng xp hi, nhng
chc chn, thi gian cng trn ca bng cho tr em chi n khi chng chn tr ny.
Vn khng n gin nh chng ta tng. Mun hnh thnh nhng ct bng th trong cng
mt lc phi c hai nhit : nhit lm tan bng trn s khng , v nhit lm
ng bng - di s khng.
Trong thc t ng nh vy: Tuyt trn mi nh dc tan ra v nh sng Mt tri si nng ti
nhit trn s khng, nhng khi chy n ra mi gianh th n ng li, v nhit y
di s khng.
Nc tuyt va tan chy thnh tng git, tng git xung ra mi gianh. Nhng bn di
ra mi gianh, nhit thp hn s khng v git nc (do cn b bc hi na) nn ng
bng li. Tip tc git nc tuyt th hai chy n cng ng li c th tip tc mi,
dn dn hnh thnh mt mm bng nho nh. Ri mt ln khc, thi tit cng tng t nh
th, v nhng mm bng ny c di thm ra, cui cng tr thnh nhng ct bng ging
nh nhng thch nh vi trong cc hang ng vy. Ni chung trn cc cn nh khng
c si m, cc ct bng cng hnh thnh tng t nh trn
Dng bng ly la nh th no ?
Nhng ch chim thng xuyn phi nho ngp xung nc bt c cng da vo c tnh
ca du bo v mnh. B lng v trn c th chng thng xuyn c trng mt lp
du m c bit tit ra t cc l chn lng. Nu khng c lp du bo v, lng v s b
t v kh chim s cht chm ngay. C th thy vo lc tri ma, nhng con vt hng hi
chy i chy li m lng khng h b t, cn cc ch g do trn lng khng c lp du che
ph, nn b nc ma thm t v tr thnh g r.
Ti sao kim cng li rn v cng n nh vy?
Than ch v kim cng u l thnh vin ca gia tc cacbon, ti sao cng ca n li khc
xa nhau nh vy?
Th ra, nguyn t cacbon trong phn t than ch xp theo dng tng, lin kt gia cc tng
nguyn t l rt nh, cng ging nh mt b t l kh xp li vy, chng rt d b trt v
tung ra. Cn nguyn t cacbon ca kim cng li l kt cu hnh khi c xp gn gng,
mi nguyn t cacbon u lin kt trc tip v cht ch vi nguyn t cacbon khc, to
thnh mt th kt tinh cht ch, do n rt cng.
Sn lng ca kim cng thin nhin l rt nh, thng n c nhng vng su ca Tri
t. Ch c nhit rt cao v p lc ln th cacbon trong l luyn di t mi c kh
nng thng qua qu trnh kt tinh thin nhin hnh thnh kim cng qu gi. Do sn
lng kim cng thin nhin t, gi li t cho nn, mi ngi thng li dng nhit cao
v p sut cao ch to kim cng.
Nhng tnh ton chng minh rng: Th n nh p lc bnh thng ca cacbon l than
ch, cn kim cng th phi nhit cao 2000 C v p sut cao 5.065 x 106
Apmtphe mi t c trng thi n nh. Trong my nm gn y, con ngi bin than
ch thnh kim cng trong nhng iu kin tng t.
Vi ngi khng c kinh nghim i bin hoc khng hc vt l th vic thuyn bum c th
bi ngc gi tht kh tng tng. Thc ra, thuyn khng th i ngc hng gi hon
ton, nhng chch mt gc nh th c th.
(hnh 1)
(hnh 2)
(hnh 3)
Thc t (hnh 3), a thuyn t im A n im B, ngc chiu gi, ngi ta phi hng
thuyn bum i theo ng zic zac.
Tu ho phi chy trn hai thanh ray st t song song vi nhau, di nhng thanh ray ny,
cch mt khong nht nh u t mt tm g dy to vung vc. N s lm cho nn ng
c th chu c p lc nng ca tu.
Khng bit bn c ch khng, thanh ray trn ng st khng phi l hnh vung gc
n gin m l hnh ch I vi kiu thit k trn hp di rng. iu ny l ti sao?
Chng ta bit rng xe la lun chy theo hai ng ray t song song. Do hai bn tri v
phi ca tu ho tng i c nh vi khong cch gia bnh xe, do vy khong cch thng
gia hai thanh ray khong cch ray cng phi c nh khng i, n v khong cch ca
hai bnh tu ho phi va vn, n khp vi nhau, ch ch ngot ca ng st th khong
cch ray mi hi rng v trnh lm trt bnh.
Sau , cng vi s pht trin ca cch mng cng nghip, rt nhiu quc gia cng tip tc
xy dng ng st, m li ti tp mang khong cch ng ray ca ng st Anh v nc.
Nm 1937, Hip hi ng st Quc t qui nh: Khong cch ng ray tiu chun ca
ng st l 1435 mm.
Th ra, nhng th p kia u l hoa. Chng loi hoa rt nhiu, nhng ct hnh
lang mu trng xm kia gi l ngi dip thanh; bia mu trng tinh khit khng tp cht
kia gi l hn bch ngc . Nhng bc biu ng, cu trng trc cng Thin An Mn
cng c khc bng hn bch ngc.
hoa thin nhin thng khng phi l Canxi axit cacbon nguyn cht, bn trong c nhiu
tp cht. Do tp cht trong khc nhau nn mu sc ca hoa cng cng khc nhau.
Chnh v nh vy nn chng loi ca hoa rt nhiu, mu sc a dng, phong ph, v d
nh ng Bc hng mu , T u bin mu tm, Hi o (sng bin) mu en
xm Ni chung, mu l do bn trong cha Coban, mu xanh l do c cha ng, cn
mu en v mu xm l do cha st.
nhit cao, thu tinh tan chy thnh cht lng. Khi , cc phn t sp xp rt ngu
nhin, khng theo mt trt t no. Nhng v thu tinh ng c rt nhanh, cc phn t vn
gi nguyn trng thi hn lon, nn khi th rn, nh sng vn d dng lt qua.
Nam chm gm rt nhiu vng t tnh nh gi l min. T trng ca nam chm i theo
hng ngc chiu vi cc min to ra t trng . iu ny c xu hng lm cc min
quay ngc chiu t trng ca chng li.
Vi nam chm hin i, cc min mc no b t lit v mt nng lng, lm chng
khng d b tc ng bi hiu ng trn. Cc nam chm ch mt t tnh khi b un nng
nhit cao hoc b rung ng mnh.
Cc nam chm kiu mi s dng nhng cht liu nh alnico (hp cht gm nhm nickel -
cobalt) v cobalt samarium c cu trc ni ti ngn chn s thoi ho ca cc mch t.
Chng c chia thnh nhiu mnh vn nh, mi mnh l mt min. Ngc li, nam chm
hnh ch U kiu c c min ln hn rt nhiu, l nhng mu st cng vi min c bao bc
bi cc tp cht carbua st. Mt iu tng nh nghch l y l nhng mnh vn nh vi
kch thc ti u li c tnh nng n nh hn nhng mnh ln trong cc cht t tnh. Do
vy, loi nam chm ch U km bn vng hn nhiu so vi nam chm kiu mi.
Vo nhng m tri quang my tnh, trn vng tri hai cc Tri t thng lin tip xut
hin nhng di nh sng mu hng, lam, vng, tm rc r v bin o khn lng. Tia ny
va tt i, tia khc li xut hin, nhy ma, lung tinh mu sc
C lc chng ch l mt tia sng mong manh, c khi mang hnh d qut, hnh ngn la, ri
li ho thnh nhng vng cung mu l cy vt trn nn tri. chnh l cc quang.
Cc quang l mt hin tng him thy nhiu ni trn Tri t. Nhng Alaska (M),
phn ln lnh th Canada, hay vng nm t v 60 tr ln, y li l mt chuyn bnh
thng. Cc quang thng xut hin vo bui m. C ngi yu bng va, nhn thy hin
tng ny lin cho l ngy tn th sp n.
Cc quang khi s xut hin mnh thng i km vi nhng thay i trong a t v ko theo
s giao thoa vi sng v tuyn, sng in thoi Thi k mnh, yu ca cc quang c mi
lin quan cht ch ti chu k hot ng ca Mt tri. Khi Mt tri nh chu k, (hot ng
mnh nht), n s bc x nhiu hn mc bnh thng. Lc ny dng ht mang in va chm
nhiu hn vi kh quyn, do , cc quang s xut hin rt nhiu v k v.
Nh chng ta bit, kim loi phn ng vi oxy khng kh. Thng thng, phn ng oxy
ho xy ra tng i chm. y l phn ng sinh nhit. Nhit lng sinh ra tch t dn dn
b mt kim loi khin nhit tng ln. Khi ta gom cc ht kim loi cc mn li thnh mt
ng, din tch tip xc ca cc ht vi oxy trong khng kh s rt ln, v tc oxy ho rt
cao. Khi , nhit lng thot ra ln cc ht bt mn t n im bt la, v kim loi
s t bc chy.
Nhng kim loi no c kh nng t bc chy? Ph bin nht l st v ch, hai kim loi m
ngi ta vn ngh l rt n nh. Trc y c ngi tng dng bt st kh mn lm vt
liu dn ho, v n c th t bc chy trong khng kh. Ch cng c th t bc chy. Nhng
tt nhin, khng phi l cc mnh ch v ch l thng gp, m l loi ch mn, iu ch t
bt ch tractrat khan.
Ngi ta bn ly nhiu si hp kim ko thng, em gia nhit v thy chng u khi phc
li dng cong ban u. Dng nh cc dy hp kim c kh nng nh nh no ngi vy.
nhit cao, chng vn nh c c dng cong vn c lc ban u.
Liti l mt loi nh nht trong s cc kim loi, mt ca n ch c 0,534 g/cm3 (20 C),
nn c th ni trn xng. Liti c mu trng bc lp lnh, nhng mt khi gp khng kh, b
mt p kia ca n s t ngt mt i bng, trong nc, n phn ng vi nc gii
phng kh hydro, n cn c th chy ging nh thuc n.
Trong cuc sng, lp men sng bng trn bt, lp men trn gm s sng bng nh thu
tinh. Trong nhng nguyn liu ca chng u cho cha Liti, v Liti c th lm gim nng
chy ca men, rt ngn thi gian nung, hn na cn lm cho b mt vt c trn bng v
u. Ngoi ra trong mn hnh ca tivi cng c Liti.
Trong nng nghip, Liti nng cao kh nng khng bnh ca mt s loi thc vt, v d la
mch d b mc bnh m l nht, c chua d b thi, nu kp thi dng mui Liti lm phn
bn th c th ngn khng cho thc vt mc nhng bnh ny.
Mt mt di bao nhiu?
n v mt qua cc thi k
Sau cuc cch mng cng ngh th k XVIII, khoa hc k thut pht trin nhanh chng
buc cc nh khoa hc phi tm bng c mt tiu chun di thng nht quc t, c th
duy tr c trong mt thi gian di khng thay i. Cc nh khoa hc thi cho rng
ln ca Tri t l khng thay i. Nm 1970, gii khoa hc Php o ng kinh tuyn t
xch o ca Tri t, nu ra chun di l mt phn mi triu on ng kinh tuyn t
xch o qua Paris n Bc Cc v gi l 1 mt. Cn c vo di ngi ta dng
platin ch to ra chic thc di 1 mt chun u tin.
Nm 1889, Hi ngh Cn o Quc t chnh thc thng qua chun gc quc t ca mt.
l thanh hp kim platin iridi tit din hnh ch X, c di bng mt phn bn mi
triu ng kinh tuyn ca Tri t. Bn gc ny c ct gi ti Vin Cn o Quc t
Paris. Cc bn sao mt tiu chun do cc nc lm li phi c nh k a n Paris
i chiu thc mt tiu chun.
Cha hon ho
Tin b ca khoa hc khng bao gi c gii hn, vic nng cao chnh xc ca n v o
di s cn tip tc.
Nu ta nhy v pha ng trc khi xe ang chy, d nhin l khng nhng khng tr c
vn tc m ngc li, lm n tng ln. Lp lun nh vy, ta s suy ra rng phi nhy v pha
sau. Bi v khi , vn tc nhy tr vo vn tc ca xe, nn khi chm t, thn ta s phi
chu lc t hn. Nhng trn thc t, nhy nh vy li rt nguy him. Ti sao li nh th?
Nu c kinh nghim v bnh tnh hn, bn hy nhy li: Nhy v pha sau nhng vn quay
mt v pha trc.
Khi bn gn ngn nn ln mui xe v nhn ga, tc l a vo xe mt gia tc. Khi ngoi hai
lc ni trn, tc dng vo ngn la cn c lc th ba theo phng ngang. Lc ny l th
no?
Khi ngn la di chuyn v pha trc, n s chu tc dng ca lc gia tc y v pha sau
(F1 = m.a, trong m l khi lng ngn la v a l gia tc ca xe). Ngoi ra, khi ngn la
tin v pha trc, n s chim ch v t nng khng kh lnh . iu ny lm chnh
lch p sut vi khng kh lnh pha sau, to ra mt lc y v pha trc. Lc ny ln hn
F1, v vy ngn la b nghing v pha trc. Theo tnh ton ca cc nh khoa hc, gc
nghing alpha ca ngn la (theo phng thng ng) c tnh theo cng thc sau:
Nhng ti sao vic li khng xy ra? Ti sao khi d tr nhin liu cha chy ht th qu
trnh chy vn ko di khng ngng? Nguyn nhn duy nht l, cht kh sau khi nng ln th
s n ra v tr nn nh hn. Chnh v th, cc sn phm nng ca s chy khng li ni
chng c hnh thnh (ni trc tip gn ngn la), m b khng kh mi lnh hn v nng
hn, y ln pha trn mt cch nhanh chng.
Chng ta d dng thy r tc dng tai hi ca nhng sn phm chy i vi ngn la. Chnh
bn cng thng v tnh li dng n lm tt ngn la trong n. Bn thng thi tt ngn
n du ho nh th no? Bn thi t pha trn xung, tc l dn xung di, v pha
ngn la, nhng sn phm khng chy c (do s chy sinh ra), v ngn la tt v khng
c khng kh).
Vt liu composite l g?
Trn hai vt liu ny vi nhau theo mt t l nht nh, gia nhit ri p vo khun di p
sut cao l ta c c vt liu composite vi hnh dng theo mun, khng cn phi luyn,
ti, phay, tin nh vi cc sn phm kim loi khc.
Tn la nh sng l g?
Theo thng k, hin trn th gii c gn 600 loi tn la c tnh nng, cng dng khc nhau.
Da trn s khc nhau ca cn c phng tn la v v tr mc tiu tn cng, c th chia tn
la thnh my loi nh sau:
Tnh ton cho thy, s ri nhanh dn ca ngi nhy d (khi khng m d) ch ko di trong
12 giy u tin hay t hn mt cht, tu theo trng lng ca h. Trong khong 10 giy ,
h ri c chng 400 -500 mt v t c vn tc khong 50 mt/ giy. V vn tc ny
duy tr cho ti khi d c m.
Nay, khi hm nng li hin tng ny, Child v mt nh ho hc khc, David Rossinsky,
cho hay h bit l do v sao. ng gii thch nh sau:
Khi chic Coronation chm nghm xung y bin, do b bao bc bi nc bin mn v giu
oxy, nhng qu cu st b hoen g mnh lit. Qu trnh ny khin th tch khi cu tng ln,
chng n ra, v t trng gim xung (thc t, nhng qu bi st c li ln mt nc nh
hn nhiu so vi ngi ta tng). Cng lc , nhng qu cu t t chm vo ct, tng tc
vi tng ct y bin to nn mt lp o cng chc nh xi. Qua nhiu th k, nhng vt cht
hu c thi ra gn nh kh cc kim loi b oxy ho ny, chuyn chng tr li thnh
st nguyn cht. Tuy nhin, iu cn lu y l th tch khi cu vn gi khng i,
ngha l nhng l rng (m trc l v tr ca cc ion st ) vn c gi nguyn. Khi a
qu cu ln mt bin v p v lp o xi, khng kh trn vo cc l rng ny, v phn ng
oxy ho xy ra tc th, d di bng ln thnh ngn la.
Khi gp bng, u tu nng ln v b trn mt bng thng li v pha sau mt on, sau
mi m ht cng sut my lao vo n. Do cng sut ng c ln, tc cao nn c va chm
ny s to lc xung kch mnh lm ph v bng. ng tc ny c lp li nhiu ln cho n
khi thnh cng.
B mt trong hai lp v
Thn tu ngm c thit k gm hai lp v trong v ngoi. Trong khong khng gia hai
lp v ny chia thnh mt s khoang nc. Mi khoang nc u lp van dn nc vo v
van x nc ra.
My bay tng hnh l loi my bay chin u qun s c thit k da trn k thut tng
hnh. Ch c iu, s Tng hnh ca my bay tng hnh ch l cch ni v von m khng c
ngha l mt thng khng th nhn thy n, m ch l tng hnh i vi sng ca raa.
Chm sng in t do raa pht ra c mt c im: Ch khi chm phn x m n sinh ra
men theo hng chiu ca chm song nn b ngten ca raa thu c, ng thi trn mn
hunh quang ca raa hin ln mt im sng. Mt ct tn x ca raa trn my bay cng
nh th t l thu c hnh nh ca n trn raa cng nh. Mt ct tn x raa ca my bay
nm bom tng hnh R - 117A do M ch to ch t 0,01 m2, ch l 0,01 ~ 0,1%, do vy n
ging nh tng hnh thc s, c th vt qua kim sot ca mi ra a.
My bay tng hnh c th tng hnh c l do p dng mt lot cc k thut tng hnh cao
cp v hin i nht, trong bao gm tng hnh phn khung v v ngoi my bay, vt liu
sn ngoi lm tng hnh b mt, ngoi hnh c kt cu tng hnh, k thut lm gim bc x
hng ngoi, k thut gim thanh, k thut nhiu in t. Vt liu ch to lm tng hnh v
ngoi v khung my bay c nhiu loi, trong c dng nhiu nht l nguyn liu phc
hp bng vt liu cacbon trn nha cy, nguyn liu phc hp cacbua silic tng thm nha
cy. Nhng loi vt liu phc hp ny c tnh cht cng, trng lng nh, c th hp th
c sng raa. My bay nm bom tng hnh B 2 ca M lp v ngoi cn s dng vt
liu kiu t ong lm lp vi vt nng cao hn kh nng hp th sng raa. thu c
hiu qu tng hnh cao nht, ton b b mt ngoi my bay cn sn mt lp sn tng hnh
bng bt mn Niken Coban hoc kim loi v kim loi oxy ho. Lp sn ny c th lm
tn hao sng raa chiu x ln lm n b hp th, c tc dng lm trong sng; Cn c mt
cht liu mui kim c th nhanh chng chuyn sng raa chiu ti thnh nhit nng m
khng sinh ra sng phn x.
Ngoi vn dng cc cht liu tng hnh, my bay tng hnh cn c mt mu cht quan trng
l: Kt cu ngoi hnh c bit ca n cng c th tng hnh. Thng thng, thn my bay c
hnh tr trn v thn, cnh, ui to thnh mt kt cu lin tip, u c th lm cho sng
raa sinh ra quay tr li raa v thu sng phn x ca ngten. Cc nh thit k my bay tng
hnh pht hin ra rng nu bin i hnh tr trn ca thn my bay thnh hnh mt ct,
hnh chp, chp nhn, hoc bin phn tip ni gia cnh v thn thnh hnh ng trn, to
thnh hnh my bay c th c s ho hp gia thn v cnh, b i phn ui cnh, thay i
s dng phn ui ch V lch, thn v cnh khng b tr gi treo n o th u c th
ph v tc dng ca sng phn hi do raa sinh ra, lm cho sng phn hi yu i, thm
ch hu nh khng c. My bay tng hnh F - 117 A v B - 2 l s tng hp thit k ca
nhng c im trn. My bay nm bon tng hnh B - 2 c cnh di 52,43 m, thn di 21 m,
loi my bay ln nh th m mt ct tn x ch c 0,05m2, hiu qu tng hnh rt cao.
Do thit b tm kim my bay ngoi raa cn c my tm kim hng ngoi, nn my bay tng
hnh ngoi nhim v tng hnh vi raa cn phi tng hnh vi my thm d hng ngoi.
Phng php l b tr ming nhn v thot kh ca ng c my bay phn nh ca my
bay v ti l thot kh li lp t my thi kh v thit b ht nhit thi ngun nhit
ming ng c, khng my thm d hng ngoi trn mt t d c bc x hng ngoi
ca my bay. Cn v ting n do my bay sinh ra trong qu trnh bay, c th gii quyt thng
qua thit b ht m hoc thit k mt loi ng c c m thanh rt nh.
t chy trn mt t mun dng th dng, mun i th i, rt tin li, nhng my bay bay
trn tri th khng th tu tin nh t c. Kh m hnh dung ni mt chic my bay
ang bay m t nhin dng li bt ng trn tri. t nht th i vi nhng chic my bay
bnh thng m ni, l iu khng th.
Chng ta u bit rng, bt k vt th no mun ri khi mt t bay vo bu tri u
phi thng c tc dng ca trng lc. Trng lc chnh l lc hp dn ca Tri t i vi
cc vt th xung quanh, hng ca n lun hng v pha di n ra sc ko tt c cc vt
ng li trn b mt Tri t. N lm cho chng ta lc nhy ln cao cng s t quay tr li
mt t m khng th bay vt ln cao. Do vy, my bay mun bay vo khng trung th phi
c mt lc hng ln chng li tc dng ca trng lc, chnh l lc bay c to ra bi
cnh my bay. Tuy nhin, iu kin tng tc vi khng kh c s vn ng mi c lc bay
ln, khng c s vn ng th khng c lc ct cnh. Do vy, my bay phi bay th mi sinh
ra lc bay, nu dng li th khng c s vn ng tng tc gia khng kh v cnh my bay,
lc bay s bin mt. My bay m mt i s duy tr ca lc ny th ch nh mt hn ri t
trn khng xung.
Tuy nhin, c mt loi my bay li c kh nng dng li gia khng trung, chnh l my
bay trc thng.
Ngy 04/10/1960, chic my bay tua bin phn lc ch khch ca M sau khi ct cnh t
Boston khng lu th t nhin 3 trong s 4 ng c b hng, phi c mt thng bng, m
u xung mt h nc gn sn bay, 62 ngi t nn. Tai nn thm khc ny bt u t mt
n chim so.
Tc ca my bay phn lc vn rt ln. Cc loi chim tuy xng tht rt mm nhng khi
va chm tc cao s to ra lc ph hoi rt gh ghm. Hn na, cu kt bn trong ca
ng c phn lc rt tinh vi, khi chim va p vo, d cho cc chi tit ca ng c khng b
h hng nghim trng nhng qu trnh lm vic ca ng c s b nh hng nng, thm ch
buc phi ngng lm vic khin khi c mt ng lc bay, kt qu l c th ri.
Ph ca m vo
Hin nay, ngi ta gii quyt vn ny bng hai phng php. Mt mt l ui chim i,
nh lm b nhn chuyn ng, hoc trong qu trnh my bay ct cnh hay h cnh th bn
sng ui chim gn sn bay. Cn c th dng loi loa pht m c bit trc khi my
bay ct, h cnh hoc t trn sn bay mt s tiu bn chim cht chng s hi m bay
i.
Bi v cnh my bay dng sinh ra lc nng. Khi trn tri, my bay khng ri t do nh
mt hn l nh vo lc nng ca cnh cn bng trng lng. Gi s mt my bay
ngoi trng lng ca bn thn, nu tnh thm trng lng ca hnh khch, hng ho, nhin
liu th tng trng lng l 50 tn. Nh vy khi bay trn tri, cnh v ui my bay phi
sinh ra c mt lc nng l 50 tn mi duy tr c s cn bng gi cho n khng ri
xung t.
Cnh my bay c th sinh lc nng hay khng l ph thuc vo tc bay v din tch
mt bng ca cnh. Tc bay cng cao, din tch cnh cng ln th lc nng sinh ra cng
cng ln. Hin tng ny khi th diu bn c th cm nhn thy: hai ci diu cng nng nh
nhau, ci no c din tch ln hn v ko chy nhanh hn th s nng mnh v bay cao hn
ci cn li.
Thi k u, my bay do khng c ng c tt, vt liu ch to cn th s nn tc bay
khng nhanh. Do vy, mun nng c mt trng lng nht nh th ch cn cch l lm
rng ht c c th din tch cnh my bay c c lc nng cn thit. Mt tng cnh
khng th dng hai, ba lp. My bay 3 tng cnh ra i l v th. Nhng kt cu ca loi
my bay ny rt phc tp, hiu qu cng khng ln hn hai tng cnh nn sau ngi ta
khng s dng chng na, v vy hu ht my bay trong thi k u u l loi hai tng
cnh.
Nhng iu khng c ngha l loi my bay hai cnh ny ht ch ng. Ngy nay
ngi ta vn s dng chng rng ri trong nng nghip. Nhng chic my bay dng phun
thuc dit su b, gieo ht, trng rng, tr c, i hi phi bay tht chm, bay n nh. V
th din tch cnh my bay phi ln mi sinh ra lc nng. M p ng c nhng yu
cu , my bay hai tng cnh l ng c vin sng gi nht.
Sau khi my bay bui ti bt n hang khng, tnh hnh quan st ca phi cng thun li hn.
Nu phi cng nhn thy mt my bay cng mt cao vi mnh, m ch nhn thy hai n
xanh th chng t i phng ang i i din vi mnh, c nguy c m vo nhau, cn
c bin php trnh. Nu ch nhn thy mt n th chng t l i phng ang bn tri
hoc bn phi mnh; Nu ng thi nhn thy c ba n th chng t i phng ang bay
pha trn hoc pha di mnh; Hai tnh th ny u khng nguy him.
Cc hp en thng thng dng bng t ghi li thi gian bay bnh thng, cc tham s
quan trng, nhng li trao i gia cc nhn vin phc v trn my bay, v c cc lin lc
vi bn ngoi.
Thc ra, khi my bay h cnh ging nh khi ct cnh cng h cnh theo chiu gi. iu ny
l ti sao?
Khi my bay ct cnh, ch khi lc nng do cnh my bay sinh ra ln hn trng lng ca
my bay th my bay mi c th ri khi mt t. M sc nng ln hay nh li c quan h
vi tc dng khng kh thi qua b mt cnh my bay: Tc cng ln sc nng cng
ln. Nu khng c gi, tc ca dng khng kh thi qua b mt cnh my bay bng tc
ca my bay chy trn ng bng; Nu thun theo chiu gi thi ti th tc ca dng
khng kh thi qua b mt cnh my bay bng tc chy trn ng bng ca my bay
cng thm tc gi. Do vy, trong tnh hnh thun chiu gi, lc nng ca my bay tng
i ln; Trong iu kin tc my bay bng nhau, khong cch chy trn ng bng ca
n c th rt ngn mt t so vi khi khng c gi.
Khi h cnh, chng ta hy vng tc hin c ca my bay nhanh chng gim xung. H
cnh thun chiu gi th c th li dng sc cn ca gi gim tc my bay, khong
cch my bay trt trn ng bng c gim i mt cht.
My bay ct cnh v h cnh thun chiu gi cn c th nng cao tnh an ton. Do tc khi
ct cnh v khi h cnh ca my bay tng i chm, tnh n nh u tng i km, nu
lc ny gp phi mt trn gi mnh thi ngang th c th lm my bay b nghing , gy ra
tai nn. M bay theo chiu gi va khng d b nh hng ca gi ngang, li cn c th lm
my bay gi c sc nng nht nh, do vy my bay c tng i an ton.
Chnh do nhng l do nu trn, hng ca ng bng sn bay khng phi c xy dng
tu , n c chn cn c vo hng gi ni . Nhng hng gi ca mt ni thng
thay i theo bn ma trong nm, do vy hng ca ng bng sn bay c chn theo
hng c thi gian gi thi di nht trong nm, hng gi ny c gi l hng gi ch
o.
Trc y, tc my bay tng i chm, tnh n nh cng khng tt, cho nn vic ln
xung theo chiu gi l mt yu cu tng i cao. C sn bay trong mt nm hng gi
bin i tng i nhiu, nn phi xy dng nhiu ng bng c cc hng khc nhau,
hoc xy dng nhiu ng bng bc x giao nhau, tin thch ng vi hng gi khc
nhau trong mi ma. Nhc im ca cch lm ny l chim qu nhiu t, kinh ph xy
dng sn bay ln. My nm gn y, do vic nng cao tnh nng n nh v gia tng tc
ca my bay, nh hng ca hng gi i vic my bay ln xung khng cn ln nh
nhng nm trc. Do vy sn bay hin i thng ch cn xy dng mt hoc my ng
bng song song theo hng gi ch o l .
Ti sao khi my bay ct cnh, h cnh v trong khi bay u phi dng ra a iu khin?
Trong qu trnh bay, phi cng phi kp thi nm c khong cch gia my bay v mt t,
cho nn my bay c lp t thm mt b phn gi l Raa thm d cao. Nh vy, khi
bay trn bin, c th bit c khong cch t my bay n mt bin , khi bay trn ng
bng c th bit c my bay cch mt t bao xa, khi bay trn nhng nh ni cng c th
bit khong cch gia my bay v nh ni, k c cao ca nh ni. Trn mt s my bay
qun s cn c Raa chng va chm, n c th cnh bo kp thi phi cng trnh ni cao
hay nhng kin trc cao khi my bay bay cao tng i thp.
Cng vi vic nng cao tc ca cc phi c, con ngi ngy cng thu ngn cnh ca chng
li. H tit kim vt liu chng?
ng nhiun khng phi vy. My bay nh vo cnh m sinh ra lc nng ln cao, cnh
cng ln th lc nng cng ln. Nhng xt trn phng din lc cn th cnh di chng li
lc g, cnh cng di th lc cn cng ln m thi. V th, mt my bay c tc 1.000
km/gi th ton b si cnh di khong 33 mt v thn di khong 20 mt. Nhng mt chic
khc c tc 1.700 km/gi, thn khong 20 mt, th si cnh ch cn khong 12 mt l .
y c hai tnh hung: khi my bay ang bay trn tri, tc cng nhanh th lc nng sinh
ra cng ln, v th cnh ngn cng sinh ra lc nng dng.
Nhng khi my bay ct cnh hoc h cnh, tc tng i nh, lc nng do cnh ngn to
ra khng khc phc trng lng my bay. Trong trng hp ny, my bay cn phi
chy trn mt t mt khong cch rt di, ti khi t c tc kh cao mi c th ri
khi mt t. ng bay di cng gip my bay va chy va gim tc trong qu trnh
tip t. l nguyn nhn ch yu ca vic my bay cao tc hin i i hi sn bay phi
c ng bng rt di.
Hin nay, c nhiu loi my bay c ch to theo kiu cnh cp cnh xo. Loi my
bay ny khi bay vi tc cao, cnh c th rt ngn li, cn khi ct cnh hoc h cnh, cnh
s ging ra, nn c th gii quyt c mu thun trn.
Mi xem ra th hnh nh my bay thng minh cn chim km pht trin. Nhng s thc
hon ton ngc li. My bay hin i, bt k l loi no, u phi c y cnh my bay
v cnh qut mi bay c, vi chim, chng tin ho thnh cng hai trong mt.
Cnh my bay dng sinh ra lc nng, khin my bay c th treo ln cao, cn cnh qut
my bay c tc dng sinh lc ko hay lc y khin my bay tin v pha trc. Nu khng
c cnh qut m ch c cnh thi th my bay s bin thnh tu ln. Tu ln phi nh mt
lc khc ln cao ch t mnh khng th bay ln. T c th thy trong khi bay, cnh
my bay ch c tc dng nng, ch khng to ra lc lm cho my bay tin ln c.
Cnh chim khng ging nh vy. Chim khng c cnh qut, trn mnh chng khng c ng
c pt tng lm quay cnh qut ko chng v pha trc, li cng khng c ng c phn
lc phun kh t ra pha sau y chng tin ln. ng c ca chim chnh l bn thn n, cn
y n tin v pha trc l nh vo i cnh. V vy cnh chim ng thi hon thnh hai
nhim v: mt l sinh ra lc nng khin thn mnh treo trn cao, hai l sinh ra lc y
khin thn mnh chng tin v pha trc.
Thng thng th cnh my bay u hng v pha sau, nhng chng l li khng c loi
my bay no cnh hng v pha trc? Thng 9/1997, ti mt sn bay ngoi Matxcva,
ln u tin loi my bay chin u mi c cnh hng v pha trc mang tn S-37 ct
cnh. i cnh ko di v pha trc ca n em li cho ngi xem mt cm gic mi.
Hin nay, khng t my bay c cnh hng v pha sau t c tc rt cao, thm ch
vt qua tc ca m thanh. Nhng loi my bay ny cng c mt nhc im rt ln
l khi my bay t n tc cao, lung khng kh c th chuyn ng trn b mt my bay.
Khi mt phn kh men theo mp cnh chuyn ng t trong ra ngoi, u mt pha ngoi
cnh my bay s xut hin nhng ri lon ng s. Nhng ri lon ny nh hng rt ln
n lc nng ca cnh ngoi my bay, nghim trng hn th n c th nh hng n hiu
qu iu khin ca tay li, dn n trng hp my bay ang bay c th t ln trn trn
khng, gy ra nguy him ti s an ton ca my bay v ngi li.
Nu em so snh, my bay c cnh hng v pha trc khng c nhc im ny. Khi
lung kh chuyn ng men theo b mt ca my bay, cnh trc s cho lung kh chuyn
ng t ngoi vo trong, lm lung khi trong cnh c s phn ly. Do lung kh i t ngoi
vo trong c th tp trung li, cng i qua b mt cnh my bay v khng nh hng cht
no n lc nng, li cng khng th nh hng ti s iu khin hot ng ca my bay,
trng thi lm vic ca tay li. Nh vy, loi my bay c cnh hng v pha trc c c
tnh chuyn ng kh tt hn, t c lc nng ln, lc cn li nh. Mt im tt na l
my bay chin u c cnh hng v pha trc c th hot ng c trn khng vi mt
gc ln lm cho my bay chin u t c tc cn thit bt c cc my bay
chin u khc, chim u th trn bu tri.
Chng ta bit rng, my bay thng u bay cng cao cng tt. V vy, xt v mt qun s,
khi khng chin, nu c th bay cao hn my bay ca ch th c th nhn t trn xung,
thun tin tn cng i phng; Cn nu ni v my bay nm bom v my bay trinh st
th cng bay cao cng c li trnh b my bay i phng tn cng v pho bn ln t mt
t. Ni v mt dn dng, bay cao trn khng, sc cn khng kh nh, dng khng kh tng
i n nh, hnh khch ngi trn my bay t cm thy xc. Nu bay trn cao nguyn, ging
nh trn cao nguyn Thanh Tng ca Trung Quc, thng thng cao trn mt nc bin
45km mi m bo an ton.
Nhng do s pht trin k thut phng khng hin i, hin nay c my bay qun dng li
ngc li, n khng yu cu bay cao, m li mong bay cng thp cng tt. Nh vy nghe ra
tht kh l gii, ti sao li cn bay thp?
Th ra my bay qun dng bay cao rt d b ra a ca ch pht hin. Sng v tuyn in trn
khng do ra a pht ra khi gp phi my bay ch th s phn x li, hin th r nh ca my
bay ch trn mn hnh ra a. Nhng sng in ra a c mt c im l n ch c th truyn
theo ng thng, khng th quay. Nu my bay bay c rt thp, do b mt Tri t li
lm, th ngoi khong cch nht nh my bay s nm ngoi tm kim sot ca ra a, sng ra
a khng tm thy my bay. Do vy, t ph vo khu vc phng khng ca i phng,
my bay nm bom v my bay trinh st hin i p dng phng php bay l l trn mt t,
gi l t kch phng khng bay thp. Do my bay bay thp vi tc cao gn khu vc
ca ch, khi b ra a ca ch pht hin th nhanh chng bay n nh u chng. Nh
vy, t lc i phng pht hin my bay ch n nm bom hoc my bay chin u ct
cnh th thi gian chun b cc k ngn, thm ch c lc khng kp tr tay. Chnh v my bay
bay thp t ph vo phng tuyn ca i phng c tnh bt ng cc mnh, do vy c hi
m n b nh tr l rt nh.
Ngoi my bay qun s ra, c loi my bay dn dng cng cn bay l l trn mt t. V d
my bay dng trong nng nghip phun thuc tr su v thuc dit c th cn loi my bay
siu thp bay cch cnh ng my mt. Nu bay qu cao, thuc bt ri t trn my bay s b
gi cun i bay lung tung, bay thp th mi c hiu qu. Nhng loi my bay tc chm,
khng cn lp rp h thng t ng thm d a hnh c gi t, ch cn nhn vin iu khin
l c.
K thut mu cht khi nghin cu my bay hng khng l thit b ng lc. Thit b ng
lc ca n bt buc phi c th lm vic trong mt phm vi rt rng, chnh l n c th
vn hnh mt cch bnh thng t lc mt bay ct cnh t tc bng 0 cho n phm vi tc
siu cao khi bay vo trong v tr. iu ny yu cu cc thit b ng lc ca n phi
c hai chc nng: Th nht l chc nng ca ng c tn la dng vo vic y ngoi tng
kh quyn; Th hai l chc nng ng c theo hnh thc ht kh, dng y trong tng
kh quyn. Khi ng c theo kiu ht kh lm vic, dng tc dng nn tin hnh nn
khng kh ho lng, cung cp nhin liu oxi lng.
C th d liu, my bay hng khng mt khi c ch to thnh cng, n s hon ton thay
th cho my bay v tr, m thi gian bay gia hai thnh ph bt k no trn Tri t u
khng qu hai ting ng h. Nu iu tr thnh hin thc s l mt thnh cng ln lao
ca nhn loi!
Hin tng mt trng lc chnh l mt c tnh v cng quan trng ca mi trng trong v
tr.
Mt trng lc cng mang li nhng iu kin thun li cho vic lp rp kt cu hng khng
to ln (nh trm khng gian, trm in dng nng lng Mt tri trong v tr) trong v tr.
Trc ht, bn cn bit rng mc d trong khong khng v tr, cc nh du hnh vn nhn
thy nh sng Mt tri, nhng nhit ngoi thp hn so vi b mt Tri t ca chng
ta nhiu ln. l v hnh tinh ca chng ta c cc lp kh quyn bao bc v gi m
thng qua hin tng nh knh, nhng ngoi v tr th khng.
Cn kh nng phn r ca xc cht khng tn ti, nhng khng phi l do trong khng gian
bao la khng c vi khun sng m l do khng c oxy, mt cht kh cn thit phn hu
xc hu c. Qu trnh bin mt mt xc cht trong v tr din ra trong bao lu th cho n
nay cha nh khoa hc no xc nh c. V l thuyt, iu cn ph thuc vo ngi
c mc qun o du hnh hay khng.
Trereskova sinh nm 1937, t nh rt yu thch bu tri xanh. Sau khi tt nghip trung
hc v tham gia cng tc, mt mt b va tham gia hc trng hm th k thut, mt mt
tham gia hot ng nhy d ca cu lc b hng khng. T sau khi Gagarin ln u tin bay
ln v tr, b v nhng ngi bn n cu lc b cng vit th cho ngnh hng khng,
ku gi tuyn chn ph n tham gia bay vo v tr. Nm 1962, tri qua s tuyn chn ngt
ngho, cui cng b c chn vo i ng ca cc nh du hnh v tr.
biu dng s cng hin ca b cho s nghip hng khng v tr, b c nhn hun
chng L nin, hun chng gii thng Xioncopxki, huy chng vng V tr do Hi
lin hip hng khng quc t trao tng, Hi lin hip ph n quc t bu b lm Ph ch
tch. Mt dy ni hnh trn trn Mt trng ( 28 v bc, 145 kinh ng) cng c
mang tn b.
Chic ba l eo sau lng cc phi hnh gia chnh l mt chic my duy tr p sut khng kh
th v kim sot nhit .
Cc nh du hnh v tr t trn khng trung s thy Tri t nh th no?
Nhn cc tia chp Tri t t trn khng trung mi tht th v v lm ngi ta phn chn -
nhng trn sm chp lp lnh, trng nh hoa trc bng n, khi chp pht ra lin tc c
th nhn thy c mt bin la. Nu nh nhn chp vo ban m, c lc cn c th nhn thy
chp 5, 6 ni trong nhng tng my khc nhau, lm cho ton b tng my c chiu
sng, cnh sc p n say lng ngi, tht s khng th c cch no miu t cho ht c.
1. Ho lng oxy trong cc bnh chu p sut cao: Cc nh leo ni, th ln v cc phi cng li
my bay u dng cc bnh oxy kiu . Tuy nhin, phng php ny kh hn ch ch cc
bnh cha qu nng m lng oxy thu c li rt t.
2. Dng cc peoxyt ca kim loi kim v kim th lu gi v gii phng oxy: Khi t
kim loi kim trong iu kin d oxy, t kim loi kim th trong oxy iu kin p sut
cao c th to c cc peoxyt. Khi mang cc peoxyt vo khong khng v tr, cho tc dng
vi nc hoc kh cacbonic, ta s thu c oxy. V peoxyt dng rn c th tch nh nn d
mang theo. Khc vi oxy lng, y khng cn cc dng c cha c bit.
Dng phng php ny cn c u im rt ln l peoxyt c th tc dng vi kh cacbonic do
cc nh du hnh thi ra to oxy. Trn thc t kh cacbonic do cc nh du hnh thi ra l
mt cht c hi nn cn tm cch loi b. Trong qu trnh va nu, ngi ta li dng kh
ph thi ch to oxy.
3. Dng nc oxy gi (cng thc phn t H2O2) lm ngun sinh oxy: Tuy nc oxy gi l
cht lng nhng khng cn phi dng cc thit b chu p lc cao cha ng. Ch cn
dng bc lm cht xc tc l c th phn gii n thnh oxy, nc v nhit nng. Ba loi sn
phm ny u rt cn cho nh du hnh: oxy th, nc ung v nhit nng l nng
lng tt nhin rt cn cho tu v tr.
5. Dng to lam quang hp: To lam l mt loi thc vt bin. Khi quang hp, n c th
s dng kh cacbonic do cc nh du hnh thi ra v nc to ra ng glucoza v oxy.
Ch cn to iu kin cho to lam sinh sng l c th to c ngun oxy lin tc. y c
th l mt bin php rt kinh t.
Nhng nm 60 ca th k XX, cng vi s nng cao tnh nng ca knh vin vng v tuyn
loi ln, trong mn khoa hc hp dn con ngi nht l mn thin th vt l hc, tip n l
nhng pht hin mang tnh trng i, chnh l cc loi tinh th, mch sun tinh, bc x
ng sau v tr v phn t hu c gia cc ngi sao.
Nu con ngi ri khi hnh tinh ny trong mt chuyn thm him di hai th k, liu hu
du ca h c tip xc c vi nhng ngi li trn Tri t hay khng? Mt gio s
ngn ng hc nu ra cu hi ny, trong n lc lm sng t th ting m nhng ngi
chinh phc v tr s s dng, v s bin tu ca n theo thi gian.
Khi cuc hnh trnh bt u, hin nhin, nhng nh du hnh v tr ny s ni cng ngn ng
vi nhng ngi trn mt t. Nhng nu chuyn bay ch mang theo mt vi i din ca
ton b th gii, nhng ngn ng quc t nhn to nh Esperanto s c qu t ngi ni,
khin chng khng th tr thnh ngn ng chnh thc ca cuc hnh trnh .
Thm ch, nu tt c nhng hnh khch ca phi hnh on ny ni cng mt th ngn ng
khi h bt u chuyn bay, th th ting ny vn c th bin i nhanh chng, theo hng
khc xa so vi ting m trn Tri t. Mi trng v tr di ngy lm thay i hon ton
vn t vng. Nhng t mi xut hin v nhng t c bin mt. Cc cm t c bn nh
cha, m, chy, i b, ngi vn s tn ti. Nhng nhng t khc nh my bay, nh chc
tri, xe hi hay tu ho s tr thnh v ch vi cc c dn sng trng khng gian,
Thompson, ngi nghin cu s thay i t ngn ng bn a thnh ting rp bi ca
ngi da chu M trong th k XI, cho bit.
Trn Tri t, tng c mt tin l nh th: l th ting Anh loi, b bin tu qua
nhiu quc gia trn khp th gii, t Ghana n n , t ngi chu M gc u ti ngi
chu M bn a v nhng ngi nhp c trn khp th gii. T lc a qua lc a, t o
sang o, qun th nhng ngi ni ting Anh lp nn th ting a phng c s sai bit
r rng.
Trong v tr, qu trnh tng t nh vy cng s din ra. Trong vng 200 nm, ngn ng v
tr c hnh thnh s khng sai khc nhiu lm so vi ngn ng t nhin ban u. Nhng
nhng nh thm him s thy r c khong cch gia h vi nhng ng bo Tri t.
Khi con tu du hnh bay i rt xa, nhng thng ip qua radio s phi mt vi thp k
mi tr v c v ngc li. Trong thi gian , nhng th h mi ra i trong khng gian,
v th ng ca h khc nhiu so vi ngn ng m . Cng ngy, nhng ngi xa x
cng cm thy min cng v kh khn khi lin lc vi Tri t, cho n ngy tn hiu ca
h mt tm trong v tr bao la.
Nhng ghi chp lin quan n bng thin thch thc s rt him. Trong nhng ti liu thi
xa ca Trung Quc tng ghi li mt on vn t nh sau: Ma thu nm ng tr th nht
(nm 1962), gia tra c ngi sao ln ri xung cnh ng nh h Li, thn Ty huyn Linh
Lng. N to nh ci u v trn, ting n nh sm, lu dn bin thnh nc. Ngi sao ln
ny chnh l v khch n t ngoi Tri t bng thin thch hay l bng ? Theo nhng
ghi chp lc m ni th vn cha tin hnh gim nh khoa hc. Ngy 11 thng 04
nm 1983, ca ng thnh ph V Tch ri xung mt mng bng, sau l mt m
khi ni ln. Mt ngi qua ng cn t mng bng v m ng nht c vo bnh nc
nng. Sau ny, trc s c gng ca cc nh thin vn hc Trung Quc, t bc hnh chp
c t v tinh nhn to ngy hm , h tm thy cc du vt qu o t khng gian v
tr tin vo tng kh quyn, t chng minh n l mng sao bng thu tinh him thy.
Nhng ghi chp lin quan n sao Bng thu tinh ca nc ngoi cng rt t. Ngy 30 thng
8 nm 1955, mt mng sao Bng thu tinh ri xung bn ngoi thnh ph Kaston, bang
Alaska ca M, vi trng lng vo khong 3000 gram. Ngy 27 thng 8 nm 1963, mt
mng sao bng thu tinh ri xung mt vn cy trong mt nng trang khu vc Matxcva
thuc Lin X c, tng trng lng cc mng bng v vo khong 5000 gram.
Mt s nh khoa hc on rng, ngun gc c th nht ca sao bng thu tinh chnh l sao
chi, khi ngi sao chi nh va vo bu kh quyn, c l c mt s cha b t chy hon ton
trong bu kh quyn nn b ri xung mt t. Tuy nhin, hin nay vn cha c hc gi no
th hin thi ph nh v sao Bng thu tinh, h cho rng vn cha chng c chng
minh chng l nhng v khch n t bn ngoi Tri t. H cho rng nhng tng bng ri
t trn tri xung t rt c th l sn phm trong bu kh quyn Tri t.
nh sng v ch v tr v tc
Cc nh vt l khng nh rng vn tc nh sng (xp x 300.000 km/giy) l cc i
trong v tr. Thm ch chng ta cng khng th y mt th nh nh electron bay vi vn
tc nh sng c. C th gii thch iu ny nh th no?
Electron, thnh phn ca nguyn t, l mt ht t hon c khi lng cc nh. Trong thc t,
cc nh khoa hc lm cho n chuyn ng vi vn tc xp x 99,99% vn tc nh sng,
nhng vn cha t c con s mong mun. Nm 1964, trong khi c gng tng tc
electron, W. Bertozzi thy rng cng nhn nhiu cng, electron chuyn ng cng nhanh,
nhng khi gn t ti vn tc nh sng, n khng cn chuyn ng nhanh hn na, m ch
thu thm ng nng (nng lng sinh ra trong qu trnh chuyn ng).
Cc tiu hnh tinh trong v tr c cho l cha mt khi lng ln cc kim loi qu him
nh cacbon, kim cng, titan v du m, c sinh ra t bi than v kh ngng t.
n nay, cc nh khoa hc cho rng tm ca cc hnh tinh trong h Mt tri c hnh thnh
nh ion, nicken v canxo. Theo cc gi thit khoa hc , ban u cc cht ho hc ny c
t li dng m my bi kh bao quanh Mt tri. Tuy nhin, nh vt l Lodders cho rng
vn cn tn ti nhng lp cui v ln trong cc m my .
Nhng hn cui khi ri xung Tri t c th cha grafit v thm ch cc phn t kim
cng. Chnh nhng khi cui qua hng t nm vn ng c th to ra mt hnh tinh
c kch thc cc ln cha cc m du v kim cng.
Nm 1999, M h cnh thnh cng trm v tr NEAR ln hnh tinh Eros. Sau khi phn
tch cu trc b mt ca hnh tinh Eros, cc nh khoa hc M pht hin thy trn hnh
tinh Eros cha khong 20 t tn nhm v khong 20 t tn platin, vng v mt s kim loi
qu him khc. Ni cch khc, hin ang c nhng m kim loi qu him khng l bay
xung quanh Tri t, tr gi c tnh khong 20 30 nghn USD.
My d neutrino khng l
Trong phn t nc nng, nguyn t hydro c thay th bng ng v nng deuterium. Khi
mt nguyn t deuterium b mt electron neutrino bn ph, n s tch thnh mt proton v
mt neutron. Nh vy cc my d m c s ht ny. Hai dng cn li ca neutrino khng
th b gy nguyn t deuterium.
Cc nh khoa hc cng cho rng, d c s lng rt ln, nhng tng khi lng ca cc
neutrino li rt nh, do vy, chng hu nh khng th ngn chn qu trnh n rng ca v
tr.
n v thin vn l g?
Khi nghin cu cc thin th trong h Mt tri, cc ngi sao v m ngi sao v vic dng
n v thin vn l mt vic lm rt thch hp.
Trn mt t sau khi n nhng tn hiu n t v tinh, lin chuyn i tn hiu thnh hnh
nh. Cho nn chng ta c th nm c tnh hnh bin i ca cc tng my trn cao. Nu
em nhng hnh nh ghi ln bn c sn th c th bit mt cch tng i chnh xc v
s bin i ca cc tng my trn cao nhiu ni. V tinh kh tng a tnh chng nhng
c th d bo chun xc v s bin i ca nhit khng kh, hng gi sp ti, ng i
ca bo V vy n c tc dng ln trong vic d bo thin tai
Mi hnh trn ca i thin vn c thit k chuyn dng cho knh thin vn vin vng.
Mc tiu quan trc ca loi knh vin vng ny nm ri rc khp bu tri. V th, nu thit k
nh nhng mi nh bnh thng th rt kh iu chnh ng knh v cc mc tiu. Trn trn
nh v xung quanh tng, ngi ta lp mt s bnh xe v ng ray chy bng in iu
khin nc nh di chuyn mi gc , rt thun tin cho nhng ngi s dng. B tr nh vy,
d ng knh thin vn hng v pha no, ch cn iu khin nc nh chuyn ng a ca
s n trc ng knh, nh sng s chiu ti v ngi quan st c th nhn thy bt c mc
tiu no trn bu tri.
Nhn ln bu tri, sao Ngu Lang v sao Chc N ch cch nhau mt di Ngn H, c th
ni l cch nhau khng xa trn bu tri. Trn thc t, khong cch ca chng l rt xa, vo
khong 16,4 nm nh sng. Trong truyn thuyt thn thoi, mi nm vo ngy tht tch
(mng 7 thng 7 m lch), Ngu Lang v Chc N gp nhau qua sng Ngn, nu on chn
Ngu Lang rt nhanh, mi ngy i 100 km, t sao Ngu Lang di chuyn n ch sao Chc
N th phi cn mt khong thi gian l 4,3 t nm; Cho d l c i tu v tr vi tc 11
km/giy, th n c sao Chc N cng phi mt 45 vn nm; Gi in thoi cho nhau
mt ting, nhn c hi m ca i phng th t nht cng cn 32,8 nm. C th ni vic
hai ngi sao Ngu Lang v Chc N mi nm gp nhau mt ln l hon ton khng th.
Sao Ngu Lang v sao Chc N cch a cu ca chng ta u rt xa, sao Ngu Lang cch
chng ta 16 nm nh sng, cng chnh l ni chng ta hin nay nhn thy sao Ngu Lang l
nh sng m n pht ra 16 nm trc. Cn sao Chc N cch a cu li cng xa hn,
khong 26,3 nm nh sng Chnh v chng cch chng ta xa xi nh vy nn nhn ln mi
tr thnh hai im sng nh. K thc, sao Ngu Lang v sao Chc N u c th tch gp
hai ln Mt tri, nhit b mt ca chng cao hn Mt tri ti 2000 C, nh sng m n
pht ra mnh gp 10 ln Mt tri; Sao Chc N cn ln hn sao Ngu Lang, th tch ca n
gp Mt tri 21 ln, nh sng m n pht ra gp 60 ln Mt tri. Nhit b mt ca sao
Chc N gn 10.000 C, cao hn nhit ca tia la in my ln, chng trch chng ta
nhn thy ho quang ca sao Chc N c mu trng im cht nh sng xanh.
Ban ngy cc ngi sao trn i u vy?
Nhc n cc v sao, ngi ta thng lin tng n ban m. Cc v sao nhp nhy ch ban
m mi c. Vy th ban ngy cc v sao trn i u?
Thc ra cc v sao trn tri t u ti cui, t sng n ti, lp lnh trong khng trung, ch
do ban ngy chng ta khng nhn thy chng m thi. y l do bui sng khi Mt tri mc,
mt s tia sng trong Mt tri b kh quyn ca Tri t chiu vo, lm sng r c bu tri,
lm chng ta khng nhn thy s yu i ca cc v sao. Nu khng c bu kh quyn, bu tri
s en kt, cho d nh Mt tri mnh hn cng c th nhn thy cc v sao. Tnh trng trn
Mt trng chnh l nh vy.
Trn thc t, qua knh vin vng thin vn, chng ta cng c th nhn thy cc v sao vo
ban ngy. Trong c hai nguyn nhn: Th nht l ng knh ca cc knh vin vng thin
vn chn mt a phn nh sng Mt tri chiu trong kh quyn xung Tri t, cng ging
nh con ngi t to ra mt bu tri m nh; Th hai, tnh quang hc ca knh vin vng
c th lm cho ton bu tri ti en i, m im sng ca cc v sao ngc li li mnh ln.
Nh vy, khi cc v sao li hin r din mo vn c ca n.
Dng knh vin vng thin vn ngm cc v sao vo ban ngy, so vi ngm vo ban m,
th kt qu cho thy c mt s s khc bit, cc v sao khng c sng cao cng kh m
nhn thy c. Nhng nh vy rut cuc chng minh c rng ban ngy cng c th
nhn thy c cc v sao.
Nm 1963, nh khoa hc M ln u tin dng knh vin vng bc x in pht hin ra phn
t gc (OH). Nm nm sau, li pht hin ra amniac (NH3), phn t nc, mt loi phn t
hu c kt cu phc tp formaldehyde (H2CO). K t , cc loi knh vin vng bc x
in loi ln ca nhiu quc gia trn th gii x vo cng tc tm kim phn t gia cc
ngi sao mi, ng nh mt nh thin vn hc tng ni: Vic i thin vn tho lun phn
t tr thnh mt. Nhng pht hin ny lm thay i mt vi cch nhn sai lch ca cc
nh thin vn xa. V d, Nguyn Tin cho rng mt vt cht trong khng gian gia cc
v sao v cng thp, kh c th hnh thnh hai phn t ca mt nguyn t, cho d hnh
thnh, do tc dng ca tia hng ngoi v tia bc x ca v tr rt d phn gii, tui th ca
n thp.
S pht hin ca cc phn t gia cc v sao c lit vo mt trong bn pht hin hin
tng thin vn hc ln trong nhng nm 60 ca th k XX, cho n tn ngy nay, con
ngi pht hin c hn 60 loi phn t gia cc v sao trong h Ngn h. Trong qu
trnh nghin cu vt l v ho hc ca cc phn t gia cc v sao ginh c nhng tri
thc m trn Tri t khng c cch no c c, a ra mt thng tin hu ch cho nghin
cu cc vn quan trng ca thin vn hc.
Trong h Mt tri, h Ngn h v trong cc tinh h khc, pht hin ra phn t oxy, phn
t nc v mt vi phn t hu c. Trong cc phn t gia cc v sao pht hin ra cn c
Xyanogen ho hiro, formaldehyde (H2CO), phn t axton alkyn, ba loi phn t hu c
ny l nguyn liu hp thnh axit amni khng th thiu. Do cho thy, trong khng gian
v tr, rt c th tn ti axit amoni. Axit amoni l thnh phn ch yu cu thnh protein v
axit nucleic, do vy nhng ni bn ngoi Tri t cng c th tn ti cc trng thi sng
mun mu mun v.
Cc ngi sao trong qu trnh hnh thnh vt cht gia cc v sao v s tr v vt cht gia
cc v sao, c th tin hnh nghin cu thng qua phn tch ng ph phn t, kt qu ca
n c th lm cn c tm ra cc hin tng thin vn khc. Tn dng thm d kt cu
phn t my, m cn c th nghin cu vn ng kch thc ln, hnh thi v cht lng c
trng phn b ca h Ngn hag v tinh h ngoi h Ngn h
Ni khng gian gia cc v sao di iu kin cc oan nh siu chn khng, nhit siu
thp, siu bc x, l Phng thc nghim kh c c nghin cu cc hin tng vt l
ca nguyn t v phn t. Nhng nghin cu ca phn t gia cc v sao, r rng l s
khng ngng thc y pht trin thin vn hc, vt l hc, ho hc, sinh vt hc v cng
ngh khng gian.
Vic tnh ton khi lng cc ngi sao l da vo khi lng ca Tri t. Th vic tnh ton
khi lng ca Tri t c tn hnh nh th no? Hin nay, ngi ta bit khong cch
t tm Tri t n b mt Tri t. Cho d l hng s ca lc hp dn v gi tr m ni l
mt con s rt b. Nhng ngi ta c th o c chnh xc gi tr ny. Ngi ta vn hay
dng cch da vo o gia tc ca lc hp dn i vi mt vt th no ri t tnh ra
lng cht ca Tri t.
Tri t quay xung quanh Mt tri ht 1 nm, to thnh mt ng trn c ng knh bng
300 triu km. Th l, tuy nhng ngi sao xa m yu pha sau khng bin ng nhng em
i chiu nhng ngi sao tng i gn vi nhng ngi sao pha sau, tuy bin ng rt
nh, song vn dch sang tri hoc dch sang phi theo chu k 1 nm. Nu dng n v o gc
biu th th sao Ngu Lang cch xa 8,6 nm nh sng ch lch i c 0,7 giy.
Vo khong 3000 ~ 4000 nm trc, nhng ngi Babilon c i nhm cc ngi sao li
thnh nhng hnh dng rt th v c gi l chm sao. Ngi Babilon sng lp ra 48
chm sao. Sau , cc nh thin vn Hy Lp t tn cho chng, c chm sao ging loi
ng vt no th dng tn ca ng vt lm tn ca chm sao, c chm sao th c
t tn theo tn ca cc nhn vt trong thn thoi Hy Lp.
Trung Quc t trc thi nh Chu bt u t tn cho cc ngi sao trn tri, v phn chia
bu tri thnh cc chm sao, sau t thnh Tam vin Nh Thp Bt t. Tam Vin nm
xung quanh sao Bc cc, Nh Thp bt t nm nhng ni c Mt trng v Mt tri i qua.
Hin nay, cc chm sao quc t thng dng tng cng c 88 chm, l do Hi lin hp Thin
vn hc quc t phn chia v quyt nh li vo nm 1928. Trong c 29 chm sao pha
Bc ng xch o ca thin cu, 46 chm sao nm pha Nam xch o ca thin cu,
vt ln trn ng xch o ca thin cu c 13 chm.
Kh nng thu nhn cc tn hiu th gic v lp y chng vo nhng khong trng cho
php loi ngi x l thng tin nhanh chng. Song iu ny i khi cng gy b ci nhm
- chng hn nh khi nhn thy cc vt m thc t khng tn ti .
l biu hin ca s quen thuc, chng hn khi chng ta nhn thy hnh mt ngi trn
sao Ho, trong mt cnh rng hay trn mt m my, cc nh khoa hc, thuc i hc
Boston, M, cho bit. Chng ta qu quen vi khun mt ngi n mc chng ta nhn ra
h nhng ni h khng h xut hin.
Trong mt kho hun luyn sau , ngi tham gia c yu cu xc nh nhng k t trn
mn hnh trong khi cc chm vn tip tc chuyn ng trn phng nn.
Sau cng, nhng ngi ny mt ln na li on xem cc chm di chuyn theo hng no.
Ngc nhin thay, h c xu hng gn cho cc chm hng di chuyn trng vi hng m
chng chuyn ng trong kho hun luyn. V mt l do no , s tp trung cao vo
cc k t cho php h lnh hi v thc cc du chm. H tip nhn m thm ch khng
nhn ra n.
Ngc li hon ton vi ngha ca tn gi, trn sao Thu khng c mt git nc no c.
ng thi vi vic quay quanh Mt tri, sao Thu cng t xoay chm chm, chu k t quay
l 59 ngy. Trong 59 ngy, n li c th quay xung quanh Mt tri hn na vng. V th, thi
gian ban ngy trn sao Thu rt di, tng ng vi 176 ngy trn Tri t. Trong qung
thi gian , so vi Mt tri m trn Tri t nhn thy, c mt Mt tri ln gp 7 ln ang
hun t sao Thu. Khi sao Thu vo im gn Mt tri nht, ni b mt hng v pha
Mt tri c nhit gn t 400 C. Trong iu kin nhit cao n th, ngay c ch
cng nhanh chng nng chy ra.
Sao Th l hnh tinh th 6 quay quanh Mt tri, ngi ta cn gi sao Th l hnh tinh ngoi,
v n chuyn ng quanh Mt tri theo qu o bn ngoi qu o Tri t. Qu o ca sao
Th v Tri t gn nh trn cng mt mt phng, vnh sng sao Th nghing mt gc 280
so vi mt phng hong o (mt phng qu o ca sao Th) nn c mt phng hng
xc nh.
Khi c cc ti liu nghin cu c lin quan n cc thin th, ta thy rng Tri t bn
trong ca sao Th, hn na sao Th li rt xa Tri t, nn ng bt k v tr no ca Tri
t ch c th thy vnh sng sao Th khi nh sng Mt tri chiu vo.
Vo ban m, thng c th nhn thy sao Bng trong bu tri lo sng ln, th sao Bng
gy ra nhng hin tng ny phn ln u ch bng nhng chic kim nhn. Khi th sao Bng
va chm, c st, t chy ri pht sng vi tng kh quyn th n tr thnh tn tro. Nu th
sao Bng tng i ln th khi cha b t chy ht, phn cn li s ri xung mt t v tr
thnh sao bng. Mi ln sao Bng ri xung tng i nhiu th c gi l ma sao Bng.
Ngy 8 thng 3 nm 1976, trn ma sao Bng him c trn th gii ri xung tnh Ct
Lm, Trung Quc.
Khong 3 gi chiu hm , mt ngi sao Bng nng vi tn khi ang bay vi tc d cao
trn khng thuc khu vc thnh ph Ct Lm b t chy v pht sng do va chm vi
tng kh quyn dy c, hnh thnh mt qu cu la ln chi mt. Qu cu la nhanh chng
phn chia thnh mt qu ln v hai qu nh ri phng thng t ng sang Ty v vang ln
ting n nh sm, sau c ting phn hi li, ting sm khng ngng, cc ngi sao Bng
ln nh ln lt ri xung ging nh nhng ht ma ri xung ngoi pha Bc thnh ph
Ct Lm v cc huyn Vnh Ct, Giao H, tr thnh trn ma sao Bng him thy trn th
gii tnh Ct Lm.
Trn ma sao Bn Ct Lm l trn ma him thy trn th gii c phn b rng nht, s
lng nhiu nht.
Khu vc ma ko di ti 70.000 mt t hng ng Ty v rng hn 8.000 mt theo
hng Nam Bc, din tch t ti 500.000 m2
Trong vi ngy ngn ngi, cc nhn vin chuyn nghin cu hin tng ny thu thp
c hn 100 mng sao Bng nng hn 500 gram v v s cc mnh v nh b khc.
Tng trng lng sao Bng ri xung ln ny vo khong hn 2600 kg. Trong Sao Bng
s 1 l ngi sao Bng ln nht thu nht c trong lch s th gii, n nng 1770 kg.
Ngi sao Bng ny ri trong phm vi thn Hoa B Xng, huyn Vnh Ct.
Ban m, trn bu tri thnh thong li lo sng tip mt vt sng trng hnh thnh cnh
cung rch ngang bu tri v bin i rt nhanh. Nhng ngi chng kin tht ln: Sao
Bng.
Vy sao Bng l g?
Gii thch mt cch khoa hc th, sao Bng l hin tng mt loi vt cht ca v tr bay
vo tng kh quyn ca Tri t, b c xt v pht sng.
C nhng sao bng ch l cc v khch qua ng. Chng st ngang bu kh quyn ca Tri
t vi tc cc ln ri li tip tc hnh trnh vo v tr xa xm.
Cng nh Tri t, sao chi Halley cng chuyn ng trn mt qu o quanh Mt tri.
im khc bit l qu o ca Tri t l hnh elip gn trn, cn qu o ca sao chi
Halley l hnh elip dt. im m sao chi Halley gn Mt tri nht (im cn nht) cch Mt
tri 90 triu kilomt, qua gia qu o sao Thu v sao Kim, im xa Mt tri nht (im
vin nht) cch xa Mt tri 5 t 295 triu kilomt, so vi khong cch gia qu o ca sao
Hi vng tinh l hnh tinh xa Mt tri (l 4,5 t kilomt) th cn xa hn.
Chu k chuyn ng ca sao chi Halley quanh Mt tri l 76 nm. Khi bay xa Mt tri n
gn im vin nht sao chi bay vi tc 0.91 km/s tc 3280 m/s. Nu so vi vn tc m
thanh trn mt Tri t l 340 m/s th tc ca thin th ny gp 2,7 ln tc l tng ng
vi tc my bay siu thanh cp 2,7.
Khi sao chi Halley t im vin nht bay tr v, th khi cng bay gn n Mt tri, tc
bay ca n cng nhanh. Khi n gn im cn nht, gn qu o ca sao Kim, tc chuyn
ng s l 54,3 km/s tc cng l 195.500 km/gi.
l kt qu ghi vt ca sao chi di ng trn phim ca knh vin vng. Sao chi khc vi
cc v sao l c vn tc chuyn ng thay i trn bu tri. Cc v sao v cc tinh vn, chng
chuyn ng trn bu tri l do chuyn ng t quay ca Tri t m c. Nu dng knh vin
vng chp nh th ta s thu c cc hnh nh r cho d cc ngi sao c nh sng yu. V
sao chi chuyn ng vi vn tc ln trong khng trung, nn khi chp nh trn nn cc sao
khc bc nh thu c ca sao chi b dt.
C loi sao chi c chu k. l sao chi khng ch c xut hin mt ln, m c th l
nhiu ln n gn Tri t, sao chi Halley l mt trong s . Mi ln sao chi Halley n
gn, ngi ta li o c c qu o ca n ngy cng c chnh xc hn. Mi ln n
xut hin, do lc hp dn ca Mc tinh, hnh dng qu o ca sao chi c th thay i. Nu
nh qu o ca sao chi m khng c s thay i nh no th khi n gn, ta ch cn hng
knh vin vng v hng tnh ton l chng ta c th ghi c hnh nh lc n gn.
Tuy nhin vn khng n gin nh vy. V nh sng ca sao chi rt yu, nn cn phi
kin tr tin hnh trong thi gian di v knh phi c nhy cao. Cc chuyn gia s s dng
cc phng php tnh ton chnh xc n ngy thng no, cn phi quan st theo hng
no quay knh ghi nh v hng , c th mi c th thu c bc nh va v sao
chi.
Sao chi l g?
Trn bu tri m en thm t nhin vt ngang mt v khch l him hoi, chi sng v c
hnh dng k d: u nhn, ui to trng ging nh mt chic chi qut nh bnh thng.
Ngi ta quen gi l sao chi.
Phn ln cc sao chi u quay quanh Mt tri theo cc qu o hnh elip dt, ngi ta gi
chng l loi sao chi chu k. C cch mt thi gian nht nh chng li vn hnh ti qu
o tng i gn Mt tri v Tri t nn chng ta c th d dng nhn thy chng.
Chu k quay quanh Mt tri ca cc sao chi khc nhau l rt khc nhau. Sao chi Encke c
chu k ngn nht l 3,3 nm, tc l c cch 3,3 nm ta li nhn thy n mt ln. T nm
1786, pht hin ra sao chi Encke n nay, n xut hin 50 ln. C nhng sao chi c chu
k quay di hn. My chc nm, thm ch my trm nm mi nhn thy chng mt ln. C
nhng sao chi c chu k quay di ti my vn nm, thm ch cn lu hn na. Nhng sao
chi ging nh khch qua ng xut hin mt ln ri khng bit n chn tri gc
bin no na. Sao chi sng rc Hyakutabe, c nhn thy t Tri t nm 1996, c chu k
c khong 10.000 nm.
Tn chi t y
Nhng sao chi in hnh u chia lm 3 phn: li chi, si chi v ui chi. Li chi cu
to bng nhng ht th rn kh m c, nh sng to ra xung quanh nh nhng di my gi
l si chi. Li chi kt hp vi si chi thnh u chi. Chic ui di sng rc pha sau
gi l ui chi, c khi m rng hng triu km trong v tr. ui chi khng phi c ngay t
khi mi hnh thnh sao chi m ch khi sao chi bay ti gn Mt tri v cc phn t ca n
b nhng cn gi Mt tri thi bt ra xa, bi th ui sao chi thng ko di v pha i
din vi Mt tri.
Khng phi cc sao chi u c hnh dng ging nhau. Nm 1744, ngi ta pht hin ra sao
chi De Cheseaux c ti 6 ui to thnh mt gc rng 44 nh chic qut giy ln trn
bu tri. Nm 1812, i Thin vn Marseille Php pht hin ra mt sao chi l, thot u
l mt khi my ln, sau to sng nhp nhy v cui cng li bin thnh mt khi my
gia c mt khi trn sng m to ra bn pha. u thng 3 nm 1976 vng ng Bc
Trung Quc xut hin mt sao chi l c ui xo rng nh ui chim cng trng, dn
chng t o Hi Nam ti tnh Hc Long Giang u nhn thy.
Nhng thc ra sao chi ch l nhng khi kh long. Nu p th kh ca sao chi bng mt
kh quyn trn Tri t th 8.000 mt khi th kh trn vn cha th bng mt 1 mt
khi kh quyn trn Tri t. Nu tip tc p th kh trn sao chi thnh cht rn nh v Tri
t th mt sao chi khng l e rng khng ln hn mt qu i trn hnh tinh ca chng ta.
Trong v tr bao la c rt nhiu sao chi nhng tuyt i a s u c kch thc nh. Ch
c vi ba sao chi ln. Thi gian tn ti ca sao chi trong v tr khng lu bn nh cc sao
khc. Mi ln bay ti Mt tri, sao chi li b tn hao kh nhiu, c vy dn dn sao chi s
tan v thnh tng m sao bng v bi v tr phn tn trong khong khng mnh mng.
Sao Kim, cn c gi l sao Hm, hay sao Mai l hnh tinh duy nht trong h Mt tri
quay t ng sang Ty, trong khi tt c cc hnh tinh khc u quay theo hng ngc li.
Nguyn nhn ca hin tng ny l do bu kh quyn dy c ca Kim tinh.
L hnh tinh sng nht trong h mi trng, sao Kim c coi l anh em song sinh ca
Mt tri. Kch thc ca n bng 93% ng knh Tri t, khi lng bng 88%, c mt
v thnh phn ho hc gn tng t nhau v tui tng i tr (c rt t ming ni la
trn hai hnh tinh ny).
Tuy nhin, sao Kim khc hn hnh tinh xanh ca chng ta, c bit do p sut ca n cao
gp 90 ln p sut ca Tri t. Cc lp my dy c cha acid sulfuric ti hnh tinh ny
khin cho cc nh thin vn khng th quan st c b mt tht ca sao Kim. Do c tng
my khng l bao ph, nhit b mt hnh tinh ny cao n 470 C sinh ra t hiu ng
nh knh.
Cu tr li cho hin tng ny l: nhit cc nng trong lng Tri t tha ban u
chuyn hu ht st oxit thnh st nng chy. Cht ny dn vo tm ca Tri t, to nn mt
khi nhn lng khng l ngy nay.
Ngc li, sao Ho cha bao gi tch lu nhit cn thit cho qu trnh luyn st, n
gin v n nh hn. iu khin cho st oxit tp trung b mt ca hnh tinh, to ra mu
rt c trng. Ch mt phn st rt nh chuyn vo tm to thanh khi nhn ca sao Ho
nh Tri t.
Trn Tri t, bin nng chy ny su khong 1.800 km. Di su nh vy, p sut
mnh hn rt nhiu so vi trn sao Ho (Do sc p ca mt lng vt cht ln hn). N
khin cho nhit ca bin magma ln n hn 3.200 C. thi im ny, oxit st
chuyn thnh st kim loi v oxi ho tan. St lng s thm xung di, to nn khi nhn
lng v ch li phn nh khong 8% oxit st trong lp manti bn ngoi. Qu trnh ny c
th hon thnh trong vng 30 triu nm u tin.
y khng ni n vic cc hnh tinh sao Kim hoc sao Ho c th va chm vi Tri t
khng? Bi v cc qu o ca cc hnh tinh c dng elip, gn Mt tri, qu o ca
chng c lc d t d nhiu c thay i nhng rt nhanh chng n nh, nn khng phi lo v
vic chng va chm Tri t.
Th nhng cng khng loi tr trng hp c cc hnh tinh nh hoc rt nh trong thi gian
di hng triu nm li c kh nng va chm vi Tri t. i a s cc hnh tinh nh u
chuyn ng trn qu o gia sao Mc v sao Ho, nhng trong s cng c cc tiu
hnh tinh la khi qu o vn c ca mnh i vo qu o bn trong Tri t. l trng
hp cc tiu hnh tinh Apolo, Adonit, Eros ging nh mt vin n lt qua Tri t. Vo
nm 1936, Adonit cch Tri t 1,5 triu km. C ngi cho rng nh th l qu xa! 1,5
triu km gp ba ln khong cch t Tri t n Mt trng. Th nhng thc s c th xy
ra s va chm vi Tri t. Thc vy, gi s vo mt ngy no qu o ca tiu hnh tinh
thay i do s tha i ca lc hp dn, by gi ai c th dm chc l s khng c s va cham
vi Tri t.
V s lng cc tiu hnh tinh rt nhiu, nn kh nng xy ra va chm cng ln. Vo khong
65 triu nm v trc xy ra mt cuc va chm ca Tri t vi mt tiu hnh tinh c
ng knh 8 km a n s tuyt dit ca ging khng long.
nh lut th hai ni nh sau: Trong thi gian nh nhau, din tch ng ni lin gia trung
tm hnh tinh v trung tm Mt tri qut qua l bng nhau. y c gi l nh lut din
tch. Da vo nh lut din tch, cc hnh tinh qu o gn im Mt tri vn ng nhanh
hn so vi cc qu o xa im Mt tri.
nh lut qu o v nh lut din tch c Kapule pht biu cng vo nm 1609 trong
cun sch Thin vn hc mi. 10 nm sau (tc l vo nm 1619), trong tc phm Lun
hi ho v tr mi ca mnh, Kapule pht biu nh lut th ba m ng quan st v
pht hin trong mt khong thi gian di nh sau: Bnh phng chu k chuyn ng quanh
hnh tinh khc ca cc hnh tinh (T) v lp phng c ly trung bnh ca n ti Mt tri (R)
t l thun vi nhau.
Ba quy lut vn ng ca cc hnh tinh c ngha rt quan trng, khng ch cc hnh tinh
u tun th theo quy tc m c cc v tinh ca cc hnh tinh cng khng l ngoi l. nh
lut th ba c tuyn b mt cch trang nghim: Chu k chuyn ng quanh cc hnh tinh
khc ca cc thin th trong h Mt tri v khong cch ti Mt tri khng phi l tu ,
cng khng phi l ngu nhin m l mt chnh th c trt t nghim ngt.
Ho ra trong lng cc hng tinh, nhit cao ti hn 10 triu C khin cc vt cht trong
tng tc vi nhau, xy ra phn ng nhit hch. Ht nhn nguyn t hydro bin thnh ht
nhn nguyn t heli v sn sinh ra mt ngun nng lng khng l. Nng lng ny truyn
t tm hng tinh ra ngoi b mt v vo khng gian bng cch bc x. Cc bc x ny nm
trong ph t nh sng hng ngoi, n nh sng nhn thy v sng cc ngn. C nh vy
hng tinh duy tr pht sng khng ngng.
Mt trng cng t chuyn ng, mt m n hng v Mt tri cng l ban ngy, mt quay li
Mt tri cng l ban m. Nhng Mt trng t chuyn ng chm hn nhiu so vi Tri t,
phi cn thi gian l 27,3 ngy trn Tri t, cho nn mt ngy trn Mt trng di hn
nhiu so vi mt ngy trn Tri t.
Mt chu k t chuyn ng ca Mt trng l 27,3 ngy trn Tri t, vy th ti sao mt ngy
trn Mt trng li bng 29,5 ngy trn Tri t ch khng phi l 27,3 ngy?
Thc ra mt bn ca Mt trng ang t chuyn ng, bn kia vn ang quay quanh Tri t,
cn Tri t li ang quay xung quanh Mt tri. Sau khi Mt tri chuyn ng mt vng,
Tri t cng quay mt khong trn qu o xung quanh Mt tri, v vy sau 27,3 ngy, l ra
Mt trng i din vi im ca Mt tri th by gi li khng i din vi Mt tri na
m li cn quay thm mt gc na mi c th i din vi Mt tri, khong thi gian ny l
2,25 ngy, cng 27,3 ngy vi 2,25 ngy th chng phi l xp x 29,5 ngy sao?
Do v tr ca ngi quan st trn Tri t khng ging nhau v s khc nhau gia khong
cch t Mt trng n Tri t nn nht thc v nguyt thc nhn thy cng khng ging
nhau. Nht thc c ton thc (nht thc ton phn), hon thc, ton hon thc v thin thc;
Nguyt thc c ton thc (Nguyt thc ton phn) v thin thc (Nguyt thc mt phn).
Trong nhng trng hp cn kh hn, trc qu trnh nht thc, do s thay i v khong
cch t Mt trng ti im quan st, nn c mt s ni c th nhn thy nht thc ton phn,
c mt s ni c th nhn thy nht thc mt phn, y gi l hon ton thc.
u nm no cng c hin tng nht thc, song khng c nguyt thc l iu thng thy,
c khong 5 nm li c mt nm khng c nguyt thc.
Tuy nht thc xy ra nhiu ln hn nguyt thc nhng ti sao c hi chng ta nhn thy
nguyt thc nhiu hn?
Theo nhng phn tch v tui hnh thnh ca nham thch trn Mt trng, v kt hp vi
nhng nghin cu a cht khc trn Mt trng, chng ta cn c th a ra s miu t i th
v lch s hnh thnh trc y ca Mt trng.
Mt trng c hnh thnh khong 4,6 t nm trc. Khi mi hnh thnh, n c ngng t
li t nhng vt cht trng thi rn, nhng v sau, tri qua mt t nng chy kh ph bin
khin cho cc vt cht cu thnh khc c s iu chnh v phn chia nng nh mt mc
nht nh. Nhng thi gian ca giai on nng chy khng di nn t lu sau n b ngui i
v hnh thnh mt lp v ngoi th rn kh hon chnh. Sau , Mt trng b cc t tn
cng lin tc ca cc sao Bng ln nh n t khng gian v tr. T v s h sao Bng cn
lu li n by gi c th thy n u c ng knh rt ln, hn na khong cch gia hai
h li rt gn nhau. C th tng tng ra rng, lc tn sut va p ca sao Bng l rt
cao.
Khong 4,1 t nm trc, trn Mt trng xy ra hin tng ni la hot ng vi quy m ln
ln u tin. Dch nham thch phun ra vi s lng ln cn gy ra cc hot ng c cu to
rng ln, hnh thnh cc mch ni ln nht trn b mt Mt trng nh mch ni Yabinin v
mt s bn a lm xung di hn 1000 km, cao 3 ~ 4 km. V sau cc hot ng dch nham
thch yu dn i, mi n khong 3,9 t nm trc, Mt trng li xy ra mt t bin ng
ln.
Cc con s c bn: khong cch trung bnh Tri t - Mt trng l 388.400 km, thi gian Mt
trng chuyn ng ht mt vng qu o l 27,32166 ngy (tc l 27 ngy gi 43 pht). C
ngi hi th liu t tun trng trn n tun trng trn mi c phi l 29 ngy ri khng?
ng vy. Thi gian trng trn so vi thi gian Mt trng i ht mt vng trn qu o
i c di hn.
Trong nhng ngy c trng, vo bui chiu hoc sm ti, mu xanh da tri yu i, mt trng
tr nn vng hn, v n mt lc no s gn nh vng tuyn. Khi hong hn tt hn,
trng li tr nn trng vng. Trong thi gian cn li ca m, trng gi mu vng sng.
Vo ma ng, trong nhng m tri quang ng, khi trng ln cao c v trng hn. Nhng
khi xung gn ti chn tri, trng li c mu v cam.
Cng c mt trng hp khc nh trng mang sc mu. l nh trng sau nguyt thc. V
nh trng l do s phn chiu nh sng Mt tri. Trong thi gian nguyt thc, Tri t che
khut mt trng. Bu kh quyn ca Tri t phn tn tia xanh nhiu hn tia . Trong thi
gian Tri t bt u ra khi vng che mt trng, nhng tia i n mt trng nhiu hn.
Khi bt u chm dt nguyt thc, mt trng nhn c tia nhiu hn v phn chiu v
Tri t mt mu a. Sau nh trng t t tr li nh bnh thng.
l nhng thay i ca nh trng nhn t Tri t. Qua s phn tch cc tia hng ngoi v
t ngoi, cc nh khoa hc cn tm thy nhng s thay i mu sc khc, ngay trn b mt
mt trng. T nhng ming ni la ngng hot ng t lu n cc vng khc trn mt
trng, do nh hng ca cc loi qung kim loi, cng c ni tng i xanh, c ni tng
i .
Mt trng c gi l Artemis theo ting Hy Lp v Diana (thn sn bn) hay Luna theo
ting La M. T ci tn Luna ny, chng ta c tnh t Lunar, ch c tnh ca mt trng,
phn bit vi cc mt trng ca cc hnh tinh khc.
Do Luna l mt trng duy nht chng ta c th nhn thy c bng mt thng, ngi ta
quen gi n l Mt trng. Chnh v vy, khi mt ngi no ni n mt trng l ni n
Luna.
Nh khoa hc ngi Anh Lokie khi tin hnh quan st vng t ny cng pht hin ra
ng mu vng . Ngy 20 thng 10 ng cng vit th gi cho vin khoa hc Php,
bo co kt qu quan st ca mnh.
Thng 2 nm 1895, nh ho hc ni ting ngi Anh Rolan ang bn trc nghim cc tnh
cht vt l ca nguyn t ho hc Acgng (Ar). Acgng l nguyn t ng mi pht hin nm
trc v cng l mt nguyn t c tnh tr. Bn ca ng c nhc nh ng rng trc y
khi c ngi lm th nghim v qung Ytri v Urani cng tng c c mt s kh th
khng phi l cht dn chy, va khng phi l cht t nhin. ng hy ch mt cht, kh
th ny phi chng chnh l Acgng. Rolan cm thy li nhc nh ca bn mnh rt c l.
Khi ng dng knh phn nh sng kim tra kh th c c t qung Ytri v Urani, ng
pht hin thy y cn bn khng phi l nguyn t Acgng. Trong quang ph ca n c mt
ng mu vng sng v vi ng c mu sc khc, n cn bn khng ging vi ng
quang ph ca Acgng.
Lc ny, Rolan ngh n ng mu vng m Sali v Lokie pht hin trong quang ph 27
nm trc, l no trong qung Ytri v Urani trn Tri t cng c nguyn t Mt tri.
Qua hng lot th nghim nghim chng th s vic cui cng c lm sng t, nguyn
t Mt tri v kh th c c trong qung Ytri v Urani r rng l cng mt nguyn t -
Helium (He).
Cc nguyn t Mt tri l g?
Heli l mt trong nhng nguyn t nh nht trn Tri t, ch ng sau Hydro. Trong bng
chu k cc nguyn t ho hc, n xp v tr th hai, k hiu l He. Ting Anh vit l
Helium, bt ngun t ch Hy Lp Helios, ngha l Mt tri, Heli cng c gi l
nguyn t Mt tri.
Vy Mt tri chuyn ng nh th no? Chng ta bit rng Mt tri l mt ngi sao trong h
Ngn H gm hn mt t ngi sao ln nh cng nh v s cc tinh vn v tp hp cc sao
to thnh mt xoy c m trung tm h dy n mi vn nm nh sng. Mt tri l ngi
sao cch trung tm h Ngn h khong 3 vn nm nh sng, tc l Mt tri cch trung tm
Ngn h khong 1/3 kch thc ca h Ngn h. Mt tri chuyn ng v ko theo n c cc
hnh tinh. Mi giy chuyn ng vi vn tc 250 km, di chuyn mt vng ht 220 triu nm.
Chng ta khng phi lo chuyn khng u l s Mt tri s b chy ht, t ra cng phi n 5
t nm na n vn cha chy ht.
Chng ta ni l Mt tri b t chy, nhng s chy ca Mt tri khng h ging s chy ca
mt t giy. Khi ta t mt t giy, nhit s tng cao, nhit cao li xc tin s chy.
Cn s chy ca Mt tri khng h ging nh vy. Do nhit trung tm Mt tri rt cao
lm cc cht kh ca Mt tri (phn ln l hiro) s tin hnh cc phn ng nhit hch,
ngun nng lng nguyn t ny s pht ra di dng nh sng. Trong mt giy Mt tri
c 600 triu tn hiro bin thnh Heli l Tro ca s chy. Nu lng hiro ca Mt tri
mt i nh vy, liu ngy tn ca n c cn xa khng?
Trn Tri t, hng ngy chng ta u nhn thy Mt tri mc hng ng v ln hng
Ty, Mt tri chiu sng Tri t, mang li nh sng v nhit cho chng ta. Mt tri l thin
th trung tm trong h Mt tri, v cng l mt hnh tinh c khong cch gn vi Tri t
ca chng ta nht. Khong cch trung bnh ca n vi Tri t l 149.600.000 km, ng
knh l 1,39 triu km, gp 109 ln ng knh ca Tri t, th tch gp Tri t 1,3 triu ln,
trng lng gp 330.000 ln so vi Tri t, mt bnh qun l 1,4 gram/cm3.
Thng thng hnh trn ca Mt tri m chng ta nhn thy c gi l quang cu, n c
dy khong 500.000 m, nh sng Mt tri chi mt chnh thc l c pht ra t tng quang
cu ny.
H Mt tri ln nh th no?
C l bn xem cnh Mt tri mc, khi bn n tia nng u tin lc bnh minh, chc bn
bit rng: n chiu xung Tri t ca chng ta t Mt tri phi mt 8 pht 20 giy. Bn c
th tng tng ra Mt tri cch chng ta bao xa khng? Nn bit rng mi giy tia sng c
th chy c 300.000 km, n chy quanh xch o ca Tri t mt vng ch mt 1/7 giy!
Khong cch trung bnh t Tri t n Mt tri l 150 triu km (gi l 1 n v thin vn).
Cc nh thin vn hc pht hin mt nhm hnh tinh ging Tri t ang quay theo mt
qu o quanh mt ngi sao gn k tn l Vega. Chng phi mt gn ba trm nm mi c th
hon thnh mt vng qu o.
Vega l chnh ngi sao sng nht trn bu tri, n ch cch Tri t hai mi lm nm nh
sng. N ln gp ba ln Mt tri ca chng ta, song li tr hn rt nhiu vi 350 triu nm
tui. Vega c mt qung bi bao quanh n v c t nht mt hnh tinh ln ging Hi vng
tinh tn ti trong .
K thut m phng trn my tinh cho thy mt cu trc tn ti trong qung bi. Li gii
thch hp l nht c th l mt hnh tinh ging Hi vng tinh vi qu o v khi lng
tng t. Qu o rng ca n ng ngha vi vic c nhiu ch bn trong cc hnh tinh
nh ging Tri t tn ti.
H thng Vega c l tin ho theo cch thc ging Thi dng h ca chng ta. Trng h
c s tn ti ca nhng hnh tinh kh khng l ging nh Hi vng tinh hnh thnh gn
Mt tri. Sau , chng b lc hp dn ca hng xm y ra xa ti qu o hin nay.
Trong sut tin trnh ny, cc hnh tinh kh khng l ht mi mnh vn, cho php s sng d
dng pht trin trn . Nu khng b ht, mnh vn s v chm vi cc hnh tinh tr.
Quan st bng knh thin vn v tuyn v tia X trn Tri t cho thy, ti chnh tm Ngn h
c mt ngun nng lng cc mnh c tn l Sagittarius A. Rt c kh nng, chnh n l l
en c cp trn. Gn y, gi thuyt ny c gii khoa hc nhit tnh ng h, v
h nhn thy mt ngi sao cch Sagittarius A ti 17 gi nh sng m li bay vi vn tc
5.000 km/s.
Mt bng chng na cho s hin din ca siu l en ti tm thin h chnh l chun tinh,
vt th sng nht trong v tr. gii thch cho s nng lng khng l m chun tinh pht
ra, cc nh thin vn hc li phi vin n l en: trc khi b l en ht mt, vt cht nng
ln v to ht nng lng ra ngoi. Khoa hc gi y l hin tng trt hi th cui cng.
Nh vy, chun tinh c to ra do cc l en c khi lng ln hn Mt tri hng t ln.
Ti sao ni v tr c th bt u t mt v n ln?
Khi nhit gim xung vi nghn C, v tr tin n giai on th ba. Thep lch s v tr
ca hai mi t nm tr li y th giai on ny l di nht, n ngy nay chng ta vn
ang sng trong giai on ny. Do s gim xung ca nhit , bc x cng dn dn yu i.
Trong khng gian v tr trn y vt cht th kh, nhng th kh ny dn dn ngng t thnh
tinh vn (nebula), hnh thnh thm h thng cc v sao mun hnh vn trng, tr thnh th
gii tri sao vi cc sc mu sc s m ngy nay chng ta nhn thy. y chnh l bc tranh
i th ca v n ln v tr m chng ta ang ni n.
C s ng h quan trc thc t ny, cui cng lm cho v n ln ginh c vng min
Minh tinh trong nhiu hc thuyt c lin quan n s bt u ca v tr.
Sau , l lun v tr v n ln cng vn cn tn ti mt vi vn kh khn vn cha gii
quyt c, cn phi i nhng nghin cu su sc v ginh c cng nhiu nhng t liu
quan st, mi c kt lun hn na.
Ngy m thay i, bn ma tun hon, con ngi sng trong gii t nhin trc tin cn
phi tip xc vi cc hin tng thin vn. nh nng sng rc, nh trng du dng, nh sao
lp lnh, nht thc trng l Chng u t ra cho con ngi chng ta v s nhng nghi
hoc, Tri t m chng ta sinh sng nh th no y? N chim v tr g trong v tr? Mt
tri lm sao li pht ra nhng tia sng v nng rc? N c nh hng g i vi cuc sng
ca con ngi chng ta? Trong khng gian bui ti nh sao lp lnh l v sao vy? Ngoi
Tri t ca chng ta ra, trn nhng tinh cu khc c cuc sng khng? Sao chi v tiu
hnh tinh c s va chm vi Tri t ? Nhng vn ny yu cu con ngi cn phi n
lc tiu tn bao nhiu l cng sc tm ti l nghin cu. Qu trnh hnh thnh v pht
trin ca thin vn hc chnh l qu trnh con ngi dn tim hiu v gii t nhin.
Ngi xa khi lm nhng vic trng trt chn nui, trnh nhm ma th cn phi hiu
c nhng hin tng thin nhin tn dng chng vo vic xc nh ma. Nhng ngi
ng dn v hng hi tn dng nhng ngi sao trn bin c mnh mng xc nh c
phng hng tin v pha trc ca mnh, tn dng nh trng phn on c lc thu
triu ln xung
Cng tc thin vn ngy nay cng c s pht trin mi vt bc. Cc loi lch biu m i
thin vn to ra, khng ch ng dng trong cuc sng hng ngy ca con ngi, m n cng
khng th tch ri c cc ban ngnh nh: o lng Tri t, hng hi, hng khng v
nghin cu khoa hc.
Trong cuc sng khng th tch ri c thi gian, khoa hc cn i cng cn thit ghi chp
thi gian r rng, i thin vn chu trch nhim xc nhn gi chun v cung cp cng tc
dch v.
Cc loi thin th l mt loi phng nghin cu l tng, c nhng iu kin vt l m
trn mt t ngy nay khng c c. Nh v cht lng Mt tri to gp my mi ln so
vi cc ngi sao, nhit my trm triu, p sut cao hn gp my trm ln, v mt centimet
khi th vt qua my trm tn vt cht. Con ngi thng nhn c rt nhiu s gi m t
thin vn, sau tn dng hn na. Lt li nhng ghi chp trong lch s c th thy rng: t
trong quy lut quay li ca hnh tinh m rt ra c quy lut vn vt hp dn; quan st c
vch quang ph ca Hli trn Mt tri, mi tm ra c nguyn t Hli trn Tri t; t tnh
ton nng lng v n ca ngi sao mi, pht hin ngun nng lng m con ngi vn
cha hiu r
Mi quan h gia s pht trin ca ngnh thin vn hc v cc ngnh khoa hc khc cng l
rt mt thit. Trc th k XIX, s pht trin ca cc ngnh thin vn hc, s hc v c hc
c mi quan h mt thit vi nhau; cho n ngy nay, sau khi khoa hc pht trin cao ,
thin vn hc cng thm nhp su sc vo cc khoa hc khc. Chng ta u bit, sau khi
Anhxtanh tuyn b thuyt tng i, chnh l tn dng kt qu quan st thin vn dnh cho
l lun ny s ng h mnh m; s pht hin quan trng ca thin vn hc nu ra mt vn
mi cho cc ngnh khoa hc nh: vt l cao nng, c hc lng t, v tr hc, ho hc,
khi ngun ca s sng
Trong thi i con ngi dng my bay bay ln bu tri, thin vn hc tp trung tt c
nhng tinh hoa nhn thc ca con ngi i vi t nhin. Nu nh mt ngi thnh cng v
i m li khng bit mt cht g v thin vn hc ngy nay, th ngi khng th cn l
ngi c dy d. Chnh v l do nh vy, nhiu quc gia trn th gii lit thin vn
hc thnh mt mn hc bt buc i vi hc sinh trong cc trng ph thng ti nc mnh.