You are on page 1of 30

Win a r

Wingense archeologische dienst


KONINKLIJKE VLAAMSE ACADEMIE
VAN BELGIË VOOR WETENSCHAPPEN
EN KUNSTEN

Kijk eens naar de grond. Een


blik op het Hagelandse
prehistorische bodemarchief
Pierre M. Vermeersch
Eenheid Prehistorische Archeologie
Departement Aard- en omgevingswetenschappen
2011
Katholieke Universiteit Leuven

De kennis van de prehistorie van het Hageland is in grote mate te danken


aan de talrijke amateur-archeologen die werkzaam waren in het gebied.
Een van de gedurende zeer lang actieve zoekers in ongetwijfeld Gust
Boschmans geweest. In deze tijd waarin beroepsarcheologen vele taken
overnemen mag dit niet vergeten worden.
Grondstof-
fen gebruikt
door de
steentijd
bewoners
ftaniet van zandsteen van kwarts
van het
Ottignies Tienen
Hageland

Lokale silexkeien
van de basis en de
Wommersom Haspengouwse Henegouwse top van het
kwartsiet vuursteen vuursteen Diestiaan worden
ook wel gebruikt.

Herkomst van de grondstoffen voor lithische artefacten aangetroffen in


het Hageland. Intensiteit van gebruik verschilt van periode tot periode.
Periodisering van de prehistorie
Neolithicum (invoer van een productie-economie) in Egypte 4.500 BC
bij ons 5.300 BC
in de Levant 9.000 BC
Mesolithicum bij ons 10.000 – 5.300 BC
Laat Paleolithicum bij ons 13.300 – 10.000 BC
Jong Paleolithicum 40.000 – 10.000 BC
Midden Paleolithicum (neanderthalers) ± 250.000 – 40.000 BP
Oud Paleolithicum met Acheuleaan ± 1.500.000 – 250.000 BP
Oud Paleolithicum met Olduvaiaan ± 2.500.000 – 1.500.000 BP
Met BP bedoelen we aantal jaar voor 1950 (bekomen met de
radioactieve koolstofdatering) met BC bedoelen we ’voor Christus’.

De Vlaamse vallei, een zeer oude vallei, die gedurende de laatste tussenijstijd (130000
tot 90000 jaar geleden) onder water stond en dan, gedurende de laatste ijstijd, volledig
werd opgevuld. De zuidrand van de vallei bleek een bijzonder interessante plaats te zijn
voor de Middenpaleolithische mens (wellicht neanderthalers).
Aan de periode van voor de neanderthalers is er in het gebied geen toewijzing mogelijk.
Voorkomen van de Neanderthalers: Het Hageland zit zowat
aan de meest noordelijke rand van de verspreiding.

Noord Franse sites Terwijl de Neanderthalers


in Europa waren, onderging
het klimaat grote
Het wordt zeer koud: ons gebied
wordt een polaire woestijn. verandereingen van een
koud ijstijd over een tussenijstijd
opnieuw naar een ijstijd (de
laatste).
Om dergelijke
aanwezigheid in ons
landschap te kunnen
kennen zijn afzettingen
nodig waarin resten
bewaard zijn gebleven.
warm In het Hageland zijn die tot
op heden niet aangetroffen.
De gegevens van
Veldwezelt zijn
waarschijnlijk ook
Hezerwater toepasbaar voor het
Hageland.
Hartvormige vuistbijl van de zuidrand van de Vlaamse vallei
Het is te verwachten dat resten van verschillende periodes aanwezig zijn.
In elk geval gaat het steeds om Oud Midden Paleolithicum van het einde
van de laatste tussenijstijd of van het begin van de laatste IJstijd

Middenpaleolithische artefacten van de


zuidrand van de Vlaamse vallei te Rotselaar
Middenpaleolithische artefacten die aangetroffen werden op de zuidrand
van de Vlaamse vallei in Schulen. Noch van Rotselaar, noch van Schulen
is een precieze datering mogelijk.

In Schulensbroek, bij de zandwinning werd een stuk been van een


mammoet aangetroffen met talrijke (?menselijke?) inkrassingen. Zou dit
een muziekinstrument kunnen zijn van het type van de schraapidiofoon
Ethnografische
en palaeolithische
schraapidiofonen

Maar ook op de Hagelandse heuvels werden bij wijlen


artefacten aangetroffen van het Oud en Midden
Palaeolithicum. Een juiste datering is voorlopig onmogelijk.
In de leemstreek worden veel meer resten gevonden van
Oud- en Midden Paleolithicum omdat de afzettingen van
het Quartair daar dikker zijn.

zandstreek

Veldwezelt
leemstreek

Waarom verdwenen de neanderthalers?

Periode van het definitief


verdwijnen van de Neanderthalers

Het zich terugtrekken van


Neanderthalers in refugia. Uit het
Hageland zijn zij ongetwijfeld ook
verdwenen, maar precies wanneer
weten we niet
Hageland: Midden Paleolithicum (geel), Magdaleniaan? (rood), Federmesser (groen)

39-36 ka BP
18 ka BP

Vegetatiezones gedurende de laatste Ijstijd.


Gedurende het grootste deel van de laatste
IJstijd was ons land onbewoond.
Bij het verdwijnen van de neanderthalers verschijnt de moderne wens (zoals wij) in Europa, maar van hun
eerste optreden vinden we in het Hageland geen spoor. Het Hageland bleef wellicht onbewoond.

Bij ons, in Vlaanderen,


. verschijnt
warm de Magdaleniaan mens met de
eerste opwarming na de laatste
Ijstijd, in de Bolling periode.
koud

warm

Kolonisatie van Europa op het


einde van de laatste Ijstijd
13.300 jaar
voor
Christus?

Of de Magdaleniaanmensen tot in het Hageland gekomen zijn is nog steeds een onduidelijkheid.
In elk geval waren zij aanwezig in Haspengouw. Het is best mogelijk dat een van de sites door
meester Claes ontdekt te Bekkevoort-Mispelaar tot het Magdaleniaan zou behoren.
Debitagetechniek lijkt daarop te wijzen. Verder onderzoek is noodzakelijk.

Ahrensburgiaan Mesolithicum
Magdaleniaan
Tjongeriaan
Geen bewoning

koud koud Definitieve opwarming

warmer

Een grote bosbrand teistert Europa

Jaren geleden
Federmesser (Tjongeriaan)
nederzetting op de Luienberg
te Bekkkevoort

Hoewel vaak geploegd op zwakke


helling toch nog goed geconcentreerd.

Bekkevoort
Luienberg
Federmesser
Bekkevoort Luienberg Federmesser
van omstreeks 11500 jaar voor Chr.
Ook op talrijke andere plaatsen zijn er
sporen van Federmesser

AhrensburgiaanMesolithicum
Magdaleniaan
Federmesser ???????
Geen bewoning

koud koud Definitieve opwarming

warmer

Een grote bosbrand teistert Europa

Jaren geleden
Holsbeek-Marrant

Subboreaal-Subatlantisch kleiïg alluvium

stabiliteit
Michelsberg 3.7 ka cal BC

4.6 ka cal BC

Boreaal-Atlantisch veen
7.4 ka cal BC

Oud Meso Zwak erosief landschap met gyttja

Allerød veen 11 ka cal BC


Op het veld van de boomkwekerij is
duidelijk te zien hoe een dik colluviaal dek
de oorspronkelijk uitgeloogde bodem
bedekt. Over de ganse dikte van dit dek
zitten er artefacten, uiteraard van
verschillende ouderdom omdat het
colluvium van eerder recentere datum is.
Men geeft zich rekenschap van de intense
biotubatie.
Hoe microlithische spitsen gebruikt
werden kan men afleiden uit een
aantal voornamelijk Scandinavische
vondsten waarbij microlieten nog
gevat zaten in benen schachten.
Hieruit blijkt dat de jacht wellicht
nood had aan dergelijke
microlieten.
Waarom nu microlieten en geen
grotere werktuigen zoals gedurende
het Paleolithicum? Wellicht omdat
de grondstof niet meer zo makkelijk
beschikbaar was. Inderdaad bij het
vegetatief afdekken van het
landschap door de bosuitbreiding
zijn natuurlijke ontsluitingen
minder gemakkelijk te vinden.

Schulensbroek – opgraving van Vroeg Mesolithische nederzetting


Oud Mesoliticum van omstreeks 9000 voor Christus
Linkhout-Kampbergen, op een
duin ten noorden van de depressie
van Halen Schulen, is toch wel
uitzonderlijk in de zin dat meer
dan 90% van de artefacten uit
Wommersom kwartsiet gemaakt
is.
Zeer waarschijnlijk hoort dit
ensemble ook in het Oud
Mesolithicum. Het lijkt er dus op
dat Wommersom kwartsiet reeds
zeer vroeg naar het Hageland
werd geimportaeerd.
Van het Laat Mesolithcum met de
talrijke trapezias zijn wel sporen
te vinden in het Hageland, maar
kenmerkende sites ontbreken.

Verbreiding van het Neolithicum via twee wegen: continentaal en de Middellandse Zee.

De verspreiding van het Neolithicum langs de Middellandse zee heeft tot gevolg dat vele
eilanden nu bewoners krijgen. Hieruit moeten we afleiden dat vanaf 7000 cal BC er een
groeiende scheepvaart tot stand komt op de Middellandse Zee. Welke boten daarbij gebruikt
werden is niet duidelijk.
Een andere verspreiding vondt plaats via Oost Europa en de leemgronden langs de Donau. Deze
Danubische of bandkeramische cultuur verspreidde zich tot in WestEuropa.
Cal BC
Chronologie

Bekercultuur
Seine Oise Marne (3300 BC)
?
Michelsberg (4200 cal BC)
Rössen (4400 cal BC) Hiaat
Blicquy-groep (4500 cal BC)
Swifterbant-cultuur

Bandkeramiek
– 4600 BC)
(5300 cal BC

Verspreiding van de BK:


Blijkbaar zijn er geen
nederzettingen in het Hageland.
Toch moeten de BK bevolking
toch op bezoek geweest zijn.
Vele spitsen uit het Hageland
zijn volledige vergelijkbaar met
die van de BK.
Gereconstrueerd BK
huis in de Aisnevallei.

Het is de BK-bevolking
die echte landbouw en
veeteelt in België
Na 3800 cal BC introduceert omstreeks
verdwijnen zij volledig 4200 cal BC

Bandkeramische sites zijn niet gekend


in het Hageland, maar Bandkeramische
spitsen zijn wel verpreid en talrijk.
Zoals uit dit beeld blijkt is er weinig onderscheid tussen de spitsen van een echt
bandkeramische nederzetting en deze die in het Hageland worden aangetroffen.
Kwamen de bandkeramiekers misschien jagen in het Hageland?
Nieuwe boeren
komen zich in
onze gebieden
vestigen,
enerzijds vanuit
het oosten en
anderzijds vanuit
het zuiden, dit
omstreeks 4000
cal BC

Er kan niet
aan getwijfeld
worden dat
deze boeren
een veel
ruimere
verspreiding
kenden, ook
in het
Hageland.
Areaal van de
Michelsbergcultuur

Het Midden Neolithicum (4200 –


3500 BC), voornamelijk
Michelsberg-groepen met een
enorme uitbreiding van de
vuursteenontginningen. Zij komen in
het Hageland ook de leemgronden
exploiteren. Hun nederzettingen zijn
vaak omwalde landtongen

Een van de grote problemen waar het onderzoek van de Michelsberg, over gans West
en Centraal Europa mee te kampen heeft, is een antwoord vinden op de vraag: Wat was
de functie van de omwalde ruimte? Huisvormen zijn nagenoeg nergens aangetroffen.
Bewaarde gracht en wal van de MK te Chaumont-Gistoux, zeer goed
zichtbaar onder bos maar in het landbouwareaal is er niets meer te zien.

Palissaden konden nog


goed geobserveerd
worden iets meer naar
het Zuiden in Thieusies.
Spiere (W.VL.)

Reconstructie palissade
van Spiere

Spiere: opvullling van de omheinigsgracht


Spiere: opvullling van de omheinigsgracht

Reconstructie van gracht en palissade , zoals ze wellicht


bestonden rond een nederzetting.
Assent,
Hermansheuvel

Materiaal dat bij de opgravinge


werd geborgen bljkt duidelijk in
de Michelsberg thuis te horen. Er
is evenwel ook wat oudere
ceramiek die misschien wel tot
de Rössen hoort.
Schorisse

De ceramiek van de Michelsberg is eenvoudig en gekenmerkt door


de afwezigheid van versiering.
Ook in hier is er duidelijke aanwezigheid Holsbeek-Marrant
van Michelsberg want dus toch wel laat
begrijpen dat ook op de akkers iin de
Winge vallei aan landbouw werd gedaan.

Subboreaal-Subatlantisch kleiïg alluvium

stabiliteit
Michelsberg 3.7 ka cal BC

4.6 ka cal BC

Boreaal-Atlantisch veen
7.4 ka cal BC

Oud Meso Zwak erosief landschap met gyttja

Allerød veen 11 ka cal BC

Er is een opmerkelijke correlatie tussen bodemtype en het geheel van de artefacten die
op een bepaalde plaats wordt aangetroffen: De mens begreep heel goed de natuur.
Voor de latere periodes zijn de
gegevens veel minder duidelijk.
Ongetwijfeld bleef de mens actief.
Tot op heden zijn er evenwel geen
zeer specifieke
nederzettingsvormen noch resten
eenduidig aan een van de latere
perioden toe te schrijven. Er wordt
wel materiaal aangetroffen, eerder
verspreid, dat op menselijke
aanwezigheid gedurende het Laat
Neolithicum en de Bronstijd wijst.

Het staat buiten kijf dat het Hageland rijk is aan prehistorische resten.
Het inzamelen en bewaren van de resten zal er toe leiden een steeds beter
beeld te kunnen ophangen over hoe de menselijke bevolking in het
gebied actief is geweest.
Met dank aan de zovelen die met inzet van
kennis, tijd en inzicht er voor gezorgd
hebben dat er in het Hageland toch al heel
wat gekend is van de prehistorische
activiteiten van de mens.
Laten we er verder zorg voor dragen.

Komende evolutie van de mens?

Met dank
voor uw
aandacht

You might also like