‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó

‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó ¡≈ÂÓ ’Ê≈

(¡≈ÂÓ ’Ê≈) Ï≈Ï≈ √Ø‘‰ «√øÿ Ì’È≈
◊Á Í≈‡∆ Á∂ Í«‘Ò∂ ÍÃË≈È
Ï≈Ï≈ √Ø‘‰ «√øÿ Ì’È≈ (D-A-AHG@ -- B@-AB-AIFH)
D.A.AHG@-B@.AB.AIFH
√ø Í ≈Á’ : ÓÒ«ÚøÁ‹∆ «√øÿ
ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ Í«‘Ò∂ ÍÃË≈È √≈Ï’≈ ÍÃØÎÀ√, ◊π» È≈È’ «¬ø‹È∆¡«ø◊ ’≈Ò‹,
´«Ë¡≈‰≈Õ
‘π‰ : ¡À‚ÚØ’∂‡, ‘≈¬∆ ’Ø‡, ⁄ø‚∆◊Û∑
ÍÂ≈ : «Í≥‚ Â∂ ‚≈’: √’∂ÂÛ∆
«˜Ò∑≈ - Í≥⁄’±Ò≈ (‘«¡≈‰≈)
¯ØÈ - @AGB-BEEFCAD (ÿ)

FIRST EDITION : 1967

FORTH EDITION : March 2003
√øÍ≈Á’ :
ÍÃØ: ÓÒ«ÚøÁ‹∆ «√øÿ ‡≈«¬‡Ò √À«‡ø◊ : ¡«ÓºÂ «ÓºÂ

ÍÃ’≈Ù’ : Â’Ì≈Â∆ ÍÃ’≈ÙÈ,

Â’Ù∆Ò «ÈÚ≈√, ’º⁄≈ ’≈Ò‹ Ø‚, ÏÈ≈Ò≈
ÎØÈ : @AFGI-BCCBDD, BDAGDD
e-mail: tarksheel@yahoo.com
www.tarksheel.com

¤≈Í’ : «¬ø‡∆ÒÀ’⁄»¡Ò «ÍÃø‡˜, ‹¶ËÕ

PRICE : 60.00 √«‹ÒÁ

30.00 Í∂Í ÏÀ’
Â’Ì≈Â∆ ÍÃ’≈ÙÈ, ÏÈ≈Ò≈
 Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∂ ‹∆ÚÈ ”Â∂ «¬º’ fi≈Â
(D-A-AHG@ - BA-AB-AIFH)

AHIF : È≈ÓË≈∆ Ò«‘ È≈Ò ‹πÛ∂ : AHIF

AI@I : ¡Ó∆’≈ ◊¬∂ : ⁄ºÒ∂ (C-B-AI@I) Í‘πø⁄∂ (D-D-AI@I)

AIAC : ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ ÍÃË≈È Ï‰∂ : Ó≈⁄ AIAC ’øÓ’≈

¤º‚ ’∂ Ô∞◊ªÂ ¡≈ÙÃÓ-¡ÍÃÀÒ AIAD

AIAD : Á∂Ù Ò¬∆ Ú≈Í√∆ BA-G-AIAD Á∂Ù Í‘πø⁄ Â∂ «◊ÃÎÂ≈∆

¡’±Ï AIAD

AIAE : ÓπÒÂ≈È ‹∂Ò∑ ÎÚ∆ AIAE º’

√Ó͉ Ò≈‘Ω : ‹∂Ò∑ Óπ’ºÁÓ≈ Ùπ» ‘Ø«¬¡≈ BG-D-AIAE
ÎÀ√Ò≈ : Ϊ√∆ √˜≈ Í≈¬∆ AC-I-AIAE
Ì≈Â∆ ‹ÈÂ≈ ¡Â∂ Ù‘∆Áª ˘ √≈Ì∂, «Í≥◊Ò∂ Â∂ √≈Ê∆¡ª Á∆ Ù‘∆Á∆ AF-AA-AIAE
¡≥‚∂Ó≈È (’≈Ò≈ Í≈‰∆) Í‘πø⁄∂ : A@-AB-AIAE

AIBA : ¡≥‚∂Ó≈È ÂØ∫ Ú≈Í√∆

AIBA-BC : ’Ø«¬øχ» (ÓÁ≈√) ‹∂Ò∑ AIBC º’

AIBC-BG : ÔÚÁ≈ (Í»È≈) ‹∂Ò∑ AIBG º’

AIBG-C@ : Ò≈‘Ω ‹∂Ò∑ («‘≈¬∆ º’) - ‹πÒ≈¬∆ AIC@

AICH : «’√≈È ÓØ⁄≈ («¬º’ √≈Ò ’ÀÁ-Ù≈‘Íπ ‹∂Ò∑) AICH

AICI : «’√≈È ÓØ⁄≈ («¬º’ √≈Ò ’ÀÁ ≈ÚÒ «Í≥‚∆ ‹∂Ò∑)

AICI

AIDH : ÔØÒ ’À∫Í È˜ÏøÁ∆ AIDH

(√øÍ≈Á’)
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 3 ‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 4
 Í«‘Ò≈ ¡À‚∆ÙÈ - AIFG
ÁØ ÙÏÁ ÍÃ’≈Ù’ ÚºÒØ∫
Í«‘Ò∆ √ø√≈ ‹ø◊ Ú∂Ò∂ ‹ÁØ∫ ◊πÒ≈Ó∆ È≈Ò «ÒÂ≈Û∆ Ì≈Â∆ ‹ÈÂ≈
¡√ÒØ∫ «È„≈Ò ‘Ø ⁄πº’∆ √∆ ª «¬º’ «¬È’Ò≈Ï∆ Ò«‘ È∂ ’ΩÓ Á∆ √πºÂ∆ ‘ج∆
¡≈ÂÓ≈ ˘ fiø‹ØÛ √πº«‡¡≈Õ «¬√ Ò«‘ Á≈ «√‘≈ ˆÁ Í≈‡∆ «√ ‘ÀÕ ˆÁ
Í≈‡∆ Á∂ √À∫’Û∂ √»Ó∂ Ϊ√∆¡ª Â∂ fi»Ò ◊¬∂, ‹∂Ò∑ª «Úº⁄ ÿ≈Â’ Â√∆‘∂ fiºÒ∂
Â∂ ¶Ó∆¡ª Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Òª ’∆Â∆¡ª, Í ‘ ‘≈Ò «Úº⁄ ◊πÒ≈Ó∆, ´º‡ Â∂
¡«È¡≈¬∂ «ÚπºË fiø‚≈ ⁄πº’∆ º«÷¡≈Õ Ï≈Ï≈ √Ø‘‰ «√øÿ Ì’È≈ ˆÁ Í≈‡∆
Á∂ Óπ„Ò∂ ÍÃË≈È √ÈÕ
‹∆ÚÈ Â∂ ÷≈√ ’ Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡Â∂ «¬‘Ȫ Á∂ √≈Ê∆¡ª Ú◊≈ ‹∆ÚÈ,
«¬º’ ¡Óπº’ √ø◊≈Ó ‘ÀÕ ¿∞Ó √Á∆ ˘ ¤»‘ ‘∆ ‘ÀÕ «√‘ √≈Ê ¤º‚ ‘∆
‘ÀÕ Òº’ fiπ’ ’∂ ’Ó≈È ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ ÍÀ∆∫ ¶Ï∆¡ª Ú≈‡ª Á∂ ¤≈Ò∂ È∂Õ Í
‘≈Ò∂ Ú∆ ’ج∆ «¬’≈ª Á≈ Ϻ«fi¡≈ Ó≥«˜Ò ÚºÒ Ú«Ë¡≈ ‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ
«Í≥‚ Ì’È∂ ÂØ∫ ’ج∆ ¡ºË∂ ’π Ó∆Ò Á∆ «ÚºÊ Â∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∆ ¡≈ÙÓ
È∞Ó≈ ’∞‡∆¡≈ ‘ÀÕ Í«‘Òª «¬º’ Ï∆Ï∆ ¿∞‘Ȫ ’ØÒ «‘øÁ∆ √∆, Í ‘π‰ Ò◊Ì◊
«¬’ºÒ∂ ‘ÈÕ «¬√ ¿∞Ó∂ Ú∆ Ï≈Ï≈ ‹∆ ‘ºÊ∆∫ «’ ’È Á≈ È∂Ó Í≈Ò ‘∂
‘ÈÕ ÁÒ∆¡≈ Ú◊À≈ ‘∆ ¿∞È∑ª Á≈ ÌØ‹È ‘À «‹‘Û≈ ¿∞‘ ¡≈͉∂ ‘ºÊ∆∫ ω≈™Á∂
‘ÈÕ √≈‚∂ È∂Â≈ ¡≥È Á∆ Ϻ⁄ ’È Ò¬∆ ¶Ï∂-ÒøÏ∂ Ì≈ÙÈ Á∂∫Á∂ ‘ÈÕ ¿∞‘
¡≈Í Â∂ ÍÂ≈ È‘∆∫ «¬√ Â∂ «’øÈ≈ ’∞ ¡ÓÒ ’Á∂ ‘È Í Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ˜»
‘∆ «¬√ «ÏË ¡Ú√Ê≈ «Úº⁄ ÎÒØ‘≈ ’ «ÁºÂ∆ ‘ÀÕ AIFG Á∆ ‘≈Û∑∆ Á∆ Î√Ò
ÂØ∫ ¿∞‘Ȫ È∂ E@ Ó‰ ’‰’ √ø‹Ó È≈Ò Ï⁄≈ ’∂ «Ï‘≈ ’≈Ò Îø‚ «Úº⁄
Ì∂‹ «ÁºÂ∆ ‘ÀÕ
IG √≈Òª Á∂ «¬√ ÈΩ‹Ú≈È Ï≈Ï∂ È∂ ‹∆ÚÈ Á∂ Ï‘πÓºπÒ∂ ÍÒ ‘∆ È‘∆∫,
¡≈͉≈ √Óπº⁄≈ ‹∆ÚÈ ‘∆ «¬º’ Ó‘≈È √ø◊≈Ó Á∂ Ò∂÷∂ Ò≈«¬¡≈ ‘À-√º⁄,
«¬È√≈Î, ¡˜≈Á∆ Â∂ Ï≈Ï∆ Ò¬∆ √ø◊≈ÓÕ «¬√ √øÿÙ «Úº⁄ π«fi¡ª ¿∞Óª
Ï∆ ◊¬∆¡ª È∂, Ó≥˜Ò ¡‹∂ Ú∆ Á» ‹≈ÍÁ∆ ¬∂, Í «Ó‘‰∂, fiØ∂ Â∂ ◊πº√∂ Ú≈Ò∆
’ج∆ ◊ºÒ È‘∆∫Õ «¬º’Ø ¿∞‚∆’ Ï∂⁄ÀÈ ’ ‘∆ ‘À-’ÁØ∫ «‘øÁ∆ ÈΩ‹Ú≈È ¿∞·‰
Â∂ ‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó Á∆ «¬√ «ÓÙ≈Ò ˘ «ÏË ‘ºÊª ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ¿∞‚∆’ ‘∆¡ª
Ó≥˜Òª ÚºÒ Â∞ ÍÀ‰Õ «¬‘ ⁄È≈ «¬º’ ÓÈØø‹’ È≈ÚÒ È‘∆∫, √ø◊≈Ó Ò¬∆
ÒÒ’≈ ‘À, ’∞fi ’È Á≈ √øÁ∂Ù ‘ÀÕ
ÚºÒØ∫-ÔπÚ’ ’∂∫Á
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 5
Ï≈Ï≈ ‹∆ Á≈ √πÈ∂‘≈ ‹Ú≈Ȫ Á∂ Ȫ
[«¬‘ √πÈ∂‘≈ Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ˆÁ Í≈‡∆ Á∆ ◊ØÒ‚È ‹πÏÒ∆ Á∂
√Ó∂∫ Á∂Ù Á∂ ÈΩ‹Ú≈Ȫ ˘ «ÁºÂ≈Õ ‹Ø Ó¬∆ AIFD Á∂ ““Á∂Ù Ì◊ Ô≈Áª”
«Úº⁄ ¤«Í¡≈-√øÍ≈Á’Õ]
Á∂Ù Ì◊Â∆ ¿∞‘ Ò◊È Â∂ «¬Ù’ ‘À, «‹√˘ Ò◊ ‹≈Ú∂, ¿∞‘ ¡≈͉∂
«Èº‹∆ √ºπ÷ ¡Â∂ ¡«ÌÓ≈È ˘ ÌπºÒ ‹ªÁ≈ ‘À ¡Â∂ √º⁄∂ ¡≈Ù’ Á∆ Â∑ª ¡≈͉∂
¡≈Í ˘ Ó≈Ù»’-Á∂Ù-¿∞µÍ ’∞Ï≈È ’È Ò¬∆ ‘ Ú∂Ò∂ «Â¡≈ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ
¿∞‘ Ò≈Ò⁄, Ùπ‘ ¡Â∂ ÓΩ º’ Á∂ ‚ ÂØ∫ Ú∆ Ï∂ÍÃÚ≈‘ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ÓÈ∞º÷-
‹≈Â∆ Á∆ √∂Ú≈ ı≈Â ¿∞√ «Úº⁄Ø∫ «¬‘ ◊ºÒª ¿∞µ‚ ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ¿∞‘ ¡≈͉∂
Á∂Ù ı≈Â «¬ø‹ ‹ˇ ÓÁ≈ ‘À, «‹Ú∂∫ ÍÂø◊≈ ÙÓ≈ ¿∞µÍÕ «√ Á∂ ’∂ ¡≈͉≈
Ô≈ ÓÈ≈¿∞‰ Á∆ ËπøÈ ¿∞√ Á∂ «ÁÒ «ÁÓ≈ˆ «Úº⁄ ‘Ó∂Ù≈ ◊»ø‹Á∆ «‘øÁ∆ ‘À
¡Â∂ ¿∞‘ ‘ Ú’Â ¿∞√ √Ó∂∫ Á∆ ¿∞‚∆’ «Úº⁄ «‘øÁ≈ ‘À ‹ÁØ∫ ¿∞‘ Á∂Ù Â∂
ÓÈ∞º÷-‹≈Â∆ Á∂ Áπº÷ª ˘ Á» ’È Ò¬∆ ¡≈͉∆ ‹≈È Ú≈ Á∂Ú∂Õ
Ó∂∂ «Í¡≈∂ ‘ÓÚÂÈ ÈΩ‹π¡≈ÈØ∫, ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∂ ¡º◊∂ «¬º’ ÍÃÙÈ ’È≈
¡≈͉≈ ¯˜ Â∂ ËÓ √ÓfiÁ≈ ‘ª Â∂ ¿∞Ó∆Á ’Á≈ ‘ª «’ Â∞√∆∫ Ó∂∆ Â√ºÒ∆
’Ø◊∂Õ «¬‘ √Ú≈Ò ÓÀ∫ √≈«¡ª ÈΩ‹π¡≈Ȫ Á∂ √≈‘Ó‰∂ Ï◊À «’√∂ Ó˜‘Ï∆ ¯’
¡Â∂ Í≈‡∆ ¯’ ÂØ∫ º÷Á≈ ‘ªÕ ÓÀ∫ «¬‘ Ú∆ ¯’ È‘∆∫ º÷Á≈ «’ ¡≈Í ‘’±ÓÂ
Á∆ ÈΩ’∆ ’ ‘∂ ‘Ø ‹ª ¿∞√ ÂØ∫ Ï≈‘ «‘ ’∂ ¡≈͉≈ ’ج∆ ’øÓÕ ÓÀ∫ √Óπº⁄∂
ÂΩ ”Â∂ √≈∆ ÈΩ‹π¡≈È ‹Ó≈ ÂØ∫ Íπº¤Á≈ ‘ª «’ «‹√ «‹√ ‹◊∑≈ Â∞√∆∫ ’øÓ
’ ‘∂ ‘Ø, ’∆ «¬‘ √º⁄∂ «ÁÒØ∫ Á∂Ù Ì◊Â∆ Á∂ ‹˜Ï∂ È≈Ò ¡≈͉≈ ¯˜
¡Á≈ ’ ‘∂ ‘Ø ? ‹∂’ “‘ª” «Úº⁄ ¿∞µÂ ‘À ª ÓÀ∫ Á∂Ù Â∂ ’ΩÓ Á∂ ËøÈ
Ì≈◊ √ÓfiÁ≈ ‘ª, «‹√Á∂ ÍπºÂ ÂÈ, ÓÈ ¡Â∂ ËÈ È≈Ò Ó≈Â Ì»Ó∆ Á∆
√∂Ú≈ ’ ‘∂ ‘ÈÕ ‹∂ “‘ª” «Úº⁄ ‹π¡≈Ï È‘∆∫ ª ÓÀ˘ ÏÛ∂ Áπº÷ È≈Ò √ıÂ
ÙÏÁ, «‹‘Û∂ «’ ÓÀ∫ Í√øÁ È‘∆∫ ’Á≈, Ú‰∂ ÍÀ∫Á∂ ‘ÈÕ «¬√ Â∑ª ’’∂
¡√∆∫ «¬È√≈È∆¡Â ˘ Á≈ˆ Ò≈ ‘∂ ‘ª, ¡Â∂ ¡≈͉∂ Áπ÷∆ Á∂ÙÚ≈√∆¡ª Á∂
Áπº÷ Â∂ Âø◊∆ ˘ ‘Ø ÚË≈ ‘∂ ‘ªÕ Â∂ ¡≈͉∆¡ª «Èº‹∆ ¡ÀÙØ-«¬Ù Ì∆¡ª
◊ºÒª «Úº⁄ ÷πºÌ ’∂ Á∂Ù È≈Ò ˆÁ≈∆ ’ ‘∂ ‘ªÕ Ó˜Ó»È ˘ ¶Ï≈ È≈ ’Á∂
‘ج∂ ¡≥ «Úº⁄ ÓÀ∫ «‘øÁπ√Â≈È Á∂ ÈΩ‹π¡≈È √ͺπÂª ˘ ¡Í∆Ò ’Á≈ ‘ª «’
¡≈͉∂ ¯˜ ˘ ͤ≈‰Ø ¡Â∂ ¡˜≈Á Á∂Ù Á∆ Ù«‘∆ ‹«‘È∆¡Â ˘, «‹√
«Úº⁄ Â∞‘≈‚≈ Á∂Ù Ú∆ Ù≈ÓÒ ‘À, ¡ı«Â¡≈ ’Ø ¡Â∂ ¡º◊∂ ÚË ⁄ºπ’∆ ÁπÈ∆¡ª
Á∂ È≈Ò ¡≈͉∂ ÓπÒ’ ˘ ‘ ͺ÷ ÂØ∫ «ÓÒ≈˙Õ «¬‘ ‘∆ Â∞‘≈‚≈ √º⁄≈, √πº⁄≈
Â∂ Óπº÷ ¯˜ ‘ÀÕ n
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 6
 ÂÂ’≈
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó ’∆ ‘À ? I

A. ‹ÈÓ Â∂ Ï⁄ÍÈ≈ AC
B. Ï≈Ï≈ ’∂√ (’∂√ «√øÿ) Á∆ √ø◊ AF
C. «¬Ó«Â‘≈È B@
D. ؇∆ Á∆ Ì≈Ò «Úº⁄ ¡Ó∆’≈ ˘ BA
E. Òº’Û∆ Á∂ ’≈ı≈È∂ «Úº⁄ ’øÓ BE
F. ¡Ó∆’≈ «Úº⁄ «ÚÁ∂Ù∆ Ó˜Á»ª Â∂ ‘ÓÒ∂ BE
G. «‘øÁ∆ ¡À√Ø√∆¬∂ÙÈ Á≈ ÓÀ∫Ï ωÈ≈ BI
H. ˆÁ ¡ıÏ≈ CD
I. ’≈Ó≈◊≈‡≈ Ó≈» Á≈ ÚÀÈ’ØÚ (’ÀÈ∂‚≈) ˘ ‹≈‰≈ D@
A@. «◊ïÂ≈∆ DB

AA. ˜∂Ò∑ √ø◊≈Ó DD

AB. Óπ’ºÁÓ≈ Ò≈‘Ω √≈‹Ù ’∂√ (Í«‘Ò≈) DF
AC. ¡≥‚∂Ó≈È √À¨¡Ò ‹∂Ò∑ «Úº⁄ DH
AD. «‘øÁπ√Â≈È ˘ ≈‹√∆ ’ÀÁ∆¡ª Á∆ Ú≈Í√∆ EE
AE. Ù‘∆Á Ì◊ «√øÿ È≈Ò ÓπÒ≈’≈ EH
AF. «‘≈¬∆ F@
AG. «Í≥‚ Ú≈Í√∆ ¡Â∂ ˜Ó∆È Á≈ ’Ò∂Ù FA
AH. «’Â∆ «’√≈È ¡≈ÙÓ FC
«Ò÷‰ Á≈ ’≈È AI. ‹«Ò∑¡ª Ú≈Ò∂ Ï≈◊ «Úº⁄ ÓÈ Ú FF
B@. «’√≈È Ò«‘ª «Úº⁄ ’øÓ FF
ÓÀ˘ «˜øÁ◊∆ Ì ‹∆¿π‰ Ò¬∆ «‹‘Û≈ √ø◊≈Ó ’È≈ «Í¡≈ ‘À ¿∞√
BA. Á∂ÚÒ∆ ’À∫Í ¡Â∂ ¿∞√Á∂ Ò≈Ì G@
˘ «Ò÷‰ Ò¬∆ Ó∂∂ ÁØ√ª ¡Â∂ Á∂Ù «‘ÂÀÙ∆¡ª È∂ Ï≈-Ï≈ ÍÃ∂«¡≈Õ «¬√
BB. AE ¡◊√ AIDG GC
Ò¬∆ ÓÀ˘ ¡≈͉∂ «ÓºÂ √≈Ê∆¡ª Á∂ ‘π’Ó Á∆ Í≈Ò‰≈ ’È∆ ͬ∆, È‘∆∫ ª
BC. ’ΩÓ∆ ‘’±Ó Á∆ Á∂‰ GD
Ó∂∂ Ú◊∂ ◊πøÓÈ≈Ó ¡≈ÁÓ∆ Ò¬∆ ¡≈͉≈ ‹∆ÚÈ «Ò÷‰≈ «’Ú∂∫ Ú∆ ÙØÌ≈ È‘∆∫
BD. Á∂Ù Ì◊ Ô≈Á◊≈ ‘≈Ò GE
Á∂∫Á≈Õ
BE. ÁÁ∂-«ÁÒ GG
√Ø‘‰ «√øÿ Ì’È≈ (Ï≈Ï≈)
Ï’ºÒÓ ıπÁ
BE ‹»È AIFG

‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 7 ‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 8

 «Èͺ÷ È∆Â∆ Ú∆ ’≈«¬Â≈ Á∆ «¬º’ Ù’Ò ‘ÀÕ √≈‚∂ √≈‘Ó‰∂ «¬º’
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó ’∆ ‘À ? Ó˜¨Ó ˘ ˜≈ÒÓ ’ÂÒ ’È≈ ⁄≈‘πøÁ≈ ‘À, ¿∞√ √Ó∂∫ √≈‚≈ ÓÈ∞º÷∆ ’ºÂÚ
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó Á≈ Á»√≈ È≈Ó ‘À-¡≈«Ê’ √ø◊≈ÓÕ ‘À «’ ¡√∆∫ Ó˜¨Ó Á≈ ͺ÷ Ò¬∆¬∂ ¡Â∂ ˜≈ÒÓ ÂØ∫ ¿∞√ ˘ Ï⁄≈¬∆¬∂Õ «¬‘
È‘∆∫ «’ Í≈√∂ ÷ÒØÂ∂ ÂÓ≈Ù≈ Ú∂÷Á∂ ‘∆¬∂ ¡Â∂ «Èͺ÷Â≈ Á∂ √π‘Ò∂ ◊≈™Á∂
‘∆¬∂ «‹Ú∂∫ ‹Ú≈‘ Ò≈Ò Á∆ «Èͺ÷Â≈ Á∂ ◊∆ ◊≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¡«‹‘∆¡ª
‹ÁØ∫ Ϻ⁄≈ Óª Á∆ ’∞º÷ «Úº⁄Ø∫ Ï≈‘ ¡≈™Á≈ ‘À, ÂÁ ÊØÛ∑∂ √Ó∂∫ «Íº¤Ø∫
’≈«¬ È∆Â∆¡ª ÓÈ∞º÷∆ √Ó≈‹ Á≈ ’∞fi Ú∆ ÌÒ≈ È‘∆∫ ’ √’Á∆¡ªÕ «¬√
‘∆ ‹∆¿∞‰ Ò¬∆ ¿∞‘ Óª È≈Ò ÒÛ≈¬∆ Ùπ» ’ Á∂∫Á≈ ‘ÀÕ «¬√ √ø◊≈Ó Á≈
Ò¬∆ ÓÀ∫ ÈΩ‹Ú≈Ȫ ˘ ‹≈‰» ’Ú≈¿∞‰≈ ⁄≈‘πøÁ≈ ‘ª «’ ¿∞‘ ’Ó˜Ø È∆Â∆
’≈È ¿∞√Á∆ Ìπº÷ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ Ì≈Ú-¡≈«Ê’ ‹∆ÚÈ Á∆ ÷Ú≈Ò∆Õ ‹Á Ϻ⁄∂
ÂØ∫ Ï⁄‰ ¡Â∂ ¡≈͉∆ ¡≈˜≈Á∆, Ï≈Ï∆ ¡Â∂ ÓÈ∞º÷Â≈ Á∂ ‘º’ª Ò¬∆ ‘
˘ Ìπº÷ Òº◊Á∆ ‘À, ÂÁ ؉≈ Ùπ» ’ Á∂∫Á≈ ‘ÀÕ ÓÂÒÏ «¬‘ «’ ؉ Á∂ ‘«Ê¡≈
’∞Ï≈È∆ ’È Ú≈√Â∂ «Â¡≈ «‘‰Õ
≈‘∆∫ ¿∞‘ ¡≈͉∂ ¡≈«Ê’ ‹∆ÚÈ Á∆ ÷Ú≈Ò∆ Ò¬∆ Óª Á≈ Óπ’≈ÏÒ≈ ’Á≈
‘À ¡Â∂ ¡≈͉∂ ’∞ÁÂ∆ ‘º’ Ò¬∆ Óª ˘ Әϻ ’Á≈ ‘À «’ ¿∞‘ ÁπºË Á∂Ú∂Õ √Ø‘‰ «√øÿ Ì’È≈ (Ï≈Ï≈)
«‹™-«‹™ ¿∞√Á∆ ¿∞Ó ÚËÁ∆ ‘À, «Â™-«Â™ ¿∞‘ ¡≈͉∂ ‘«Ê¡≈ª Ï’ºÒÓ ıπÁ
Â∂ ÒÛ≈¬∆ Á∂ „ø◊ª ˘ Ú∆ ÏÁÒÁ≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Úº‚≈ ‘Ø ’∂ ÓÈ∞º÷ √Ó≈‹ È≈Ò
¡≈«Ê’ ÒÛ≈¬∆ √Ó∂∫ ’¬∆ ÍÃ’≈ Á∂ √øÁª, ‘«Ê¡≈ª Â∂ ÏøϪ È≈Ò «Â¡≈
‘Ø ’∂ ÷»È∆ «¬È’Ò≈Ï ÍÀÁ≈ ’ Á∂∫Á≈ ‘ÀÕ «¬‘ √ø◊≈Ó, ÍÀÁ≈ ‘؉ ÂØ∫ ÒÀ ’∂
«˜øÁ◊∆ Á∂ ¡≈÷∆ ÁÓ Âº’ ‹≈∆ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ ‹∆ÚÈ Á≈ ¡≈«Ê’
ͺ÷ Á»‹∂ Ë≈«Ó’, ≈‹È∆Â’ Â∂ √Ó≈«‹’ ͺ÷ª ÂØ∫ «’Â∂ Ó‘≈È √Ó«fi¡≈
‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ’‘Ω ‘À : Í∂‡ È≈ ͬ∆¡ª ؇∆¡ª ª √Ì∂ ◊ºÒª ÷؇∆¡ªÕ
«√ºË ‘Ø«¬¡≈ «’ √≈˘ ‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó «Úº⁄ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª ¡≈«Ê’
ͺ÷ ˘ Ïπ«È¡≈Á∆ ʪ Á∂‰∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘ÀÕ «¬‘ È‘∆∫ «’ «‘ø√≈ ¡Â∂ ¡«‘ø√≈
Á∂ fi◊«Û¡ª «Úº⁄ ÒØ’ª ˘ Î√≈ ’∂ Â∂ ¿∞‘Ȫ ˘ √‘∆ ≈‘ ÂØ∫ ‘‡≈ ’∂ ¡≈͉∆
Ó‘≈ÈÂ≈ Á≈ «Ú÷≈Ò≈ ’∆¬∂Õ «‹Ú∂∫ ’∂ ◊ªË∆ ‹∆ È∂ «‘øÁπ√Â≈È Á∂ ÒØ’ª È≈Ò
’∆Â≈Õ
¡√∆∫ È≈ ‘∆ «‘ø√≈ ¡Â∂ È≈ ‘∆ ¡«‘ø√≈ ˘ ¡≈͉≈ ¡’∆Á≈ ω≈ √’Á∂
‘ª ¡Â∂ È≈ ‘∆ «Èͺ÷ È∆Â∆ Â∂ ÌØ√≈ ’ √’Á∂ ‘ªÕ √≈‚≈ ¡’∆Á≈ «È¡≈¬∂
È∆Â∆ ‘؉≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ ‹∂ «’√∂ Á≈ «¬º’ Ï»øÁ Ò‘» È≈‹≈«¬˜ Ú‘≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈
‘À ª «¬‘ Ì≈∆ ◊πÈ≈‘ ‘ÀÕ Í ‹∂ ’ج∆ ˜≈ÒÓ «’√∂ ’Ó˜Ø ’ΩÓ ‹ª Á∂Ù
Á∆ ¡≈˜≈Á∆, ؇∆ ¡Â∂ Á»‹∂ √Ó≈«‹’ ‘º’ª ˘ ÍÀª ‘∂·ª ’∞⁄ÒÁ≈ ‘À, ÂÁ
¡«‹‘∆ ‘≈Ò «Úº⁄ ¡≈͉∆ ≈÷∆ ‘«Ê¡≈ÏøÁ «¬È’Ò≈Ï ≈‘∆∫ ’È∆ «¬º’
¯˜ Â∂ Í«‘Ò≈ ËÓ ‘ÀÕ ¡«‘ø√≈ ¬∂Ê∂ ’≈«¬Â≈ Á∆ ÌÀ‰ √≈Ï ‘ØÚ∂◊∆ ¡Â∂
È≈ Óπ¡≈¯ ’∆Â≈ ‹≈‰ Ú≈Ò≈ «¬«Â‘≈√’ ◊∞È≈‘ √Ófi∆ ‹≈Ú∂◊∆Õ «’™«’
’≈«¬Â≈ ˜≈ÒÓ ÍÀÁ≈ ’Á∆ ‘À Â∂ ¿∞‘Á≈ ‘Ω∫√Ò≈ ÚË≈™Á∆ ‘ÀÕ «¬√ ˜πÒÓ
Á≈ ◊πÈ≈‘ «‹ßÈ≈ ˜≈ÒÓ «√ ‘À, ¿∞√ ÂØ∫ «’Â∂ ÚºË ¡«‘ø√≈Ú≈Á∆ Ó˜¨Ó
¿∞µÂ∂ Ú∆ ¡≈™Á≈ ‘ÀÕ «‹√ Á∆ ’≈«¬Â≈ È∂ ˜≈ÒÓ Ò¬∆ «¬‘ ÓΩ’≈ ÍÀÁ≈ ’∆Â≈
«’ ¿∞‘ ÒØ’ª ¿∞µÂ∂ ˜πÒÓ Á∂ Í‘≈Û ÂØÛ∂Õ

‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 9 ‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 10

 Ì» « Ó’≈
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó Á∆ »Í-∂÷≈
Í«‘Ò≈ √ø√’‰ Í«‘Ò∆ Ó≥«˜Ò - √ØÒª √≈Ò Á∆ ¿∞Ó º’ (AHG@ ÂØ∫ AHHF)
¡√Ò∆ ‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó Ùπ» ’È ÂØ∫ Í«‘Òª ÓÀ∫ Í≈·’ª ¡º◊∂ «¬º’
Ï⁄ÍÈ Â∂ «Ú«Á¡≈ ‘≈√Ò ’È∆Õ
Ï∂ÈÂ∆ ’È∆ ⁄≈‘πøÁ≈ ‘ª ¿∞‘ «¬‘ «’-‘ ÿ‡È≈ ⁄≈‘∂ ¡≈͉∆ ‘À ‹ª «’√∂
ÁØ√ Á∆-¬∆Ó≈ÈÁ≈∆ Ó≥◊ ’Á∆ ‘À «’ ’Ó˜Ø∆¡ª ¡Â∂ ⁄ø«◊¡≈¬∆¡ª «‹™
Á∆¡ª «Â™ ÒØ’ª √≈‘Ó‰∂ º÷ «ÁºÂ∆¡ª ‹≈‰ ª «’ ÒØ’ ¡√Ò∆¡Â ˘ Á»√∆ Ó≥«˜Ò - √ØÒª √≈Ò Á∆ ¿∞Ó ÂØ∫ ¤ºÏ∆ √≈Ò Âº’ ¡ºÔ≈Ù∆
√Ófi ’∂ ËØ÷≈ È≈ ÷≈‰Õ (AHHF ÂØ∫ AHIF)Õ
‹∂ ¡√∆∫ ¡≈͉∂ ¡≈˜≈Á «ÁÓ≈◊ È≈Ò ¡≈͉∂ ¡≥Â’È Á∆¡ª ÂÀ‘ª
¯ØÒ∆¬∂ ª √≈˘ ÍÂ≈ Òº◊∂◊≈ «’ ÓÈ∞º÷ ˆÒÂ∆¡ª ¡Â∂ Áπ√Â∆¡ª Á≈ Â∆√∆ Ó≥«˜Ò - ¤ºÏ∆ √≈Ò ÂØ∫ CH √≈Ò (AHIF ÂØ∫ AI@H) º’
√ø◊ë‘ ‘ÀÕ ’ج∆ ÓÈ∞º÷ «¬‘ Á≈¡Ú≈ È‘∆∫ ’ √’Á≈ «’ ¿∞‘ Óª Á∂ Í∂‡ «Úº⁄Ø∫ »‘≈È∆¡Â ¡Ê≈ “ºÏ” Á∆ ÷Ø‹Õ
‘∆ Ó‘≈ÂÓ≈ ω ’∂ ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ ÓÈ∞º÷ Á≈ ‹∆ÚÈ ‘≈Ò≈ Á∂ √ø⁄∂ «Úº⁄
„ÒÁ≈ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ ¡≈Ò∂-Áπ¡≈Ò∂ Á∂ ‘≈Ò≈ ¡Â∂ √Ó≈‹ ¿∞√ ¿∞µÂ∂ ¡≈͉≈
⁄ΩÊ∆ Óø«˜Ò - AI@I ÂØ∫ AIAC º’ ؇∆ Á∆ Ì≈ÒÕ
¡√ ¡ÊÚ≈ ÍÃÌ≈Ú Í≈™Á∂ ‘ÈÕ «¬‘Ȫ ÂØ∫ Ï⁄‰≈ ¡√øÌÚ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆
«¬√ ‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó «Úº⁄ ‹Ø ’∞fi Ú∆ ÓÀ∫ «Ò÷ «‘≈ ‘ª, ¿∞√Á∂ «Íº¤∂ ‹Ø ‹Ø
’≈È «Ú÷≈¬∂ ‹≈‰◊∂, ¿∞‘Ȫ ˘ Í«‘Òª √Ófi ÒÀ‰≈ ÚË∂∂ ˜»∆ ‘À ª «’ Íø‹Ú∆∫ Ó≥«˜Ò - AIAC ÂØ∫ AIDG º’ ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ fiø‚∂ ‘∂·ª
◊ºÒ Á≈ ≈‘ √≈¯ ‘Ø √’∂Õ ¡≥◊∂˜∆ √≈Ó≈‹∆¡ª ÂØ∫ «‘øÁπ√Â≈È ˘ ¡≈˜≈Á
√Ø‘‰ «√øÿ Ì’È≈ (Ï≈Ï≈) ’Ú≈¿∞‰ Á∂ √ø◊≈Ó «Úº⁄ «‘º√≈Õ
BE ‹»È AIFG Ï’ºÒÓ ıπÁ
¤∂Ú∆∫ Ó≥«˜Ò - AIDG ÂØ∫......⁄ÒÁ≈......’ΩÓ∆ ‘’±Ó Á≈ ¡√Õ

Á»√≈ √ø√’‰ - √Ø‘‰ «√øÿ Ì’È≈ (Ï≈Ï≈)

‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó ÍÛ∑ ’∂ ’∞fi ÈΩ‹Ú≈Ȫ È∂ «¬‘ Ó«‘√»√ ’∆Â≈ ‘À «’ Ï’ºÒÓ ıπÁ
ÓÀ˘ AIC@ Á∆ «‘≈¬∆ «Íº¤Ø∫ Á∂ ‘≈Ò≈ Ï≈∂ ’∞fi ‘Ø «Ú√Ê≈ È≈Ò Áº√‰≈
⁄≈‘∆Á≈ ‘À «’ «‘≈¬∆ Á∂ Ï≈¡Á Ó∂≈ Ó≥»‘ «’Ë «‘≈Õ «¬√ Ó≥◊ ˘ Óπº÷
º÷«Á¡ª ‘Ø«¬¡ª ‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó Á∂ ’∞fi ‘Ø ͺ÷ «¬√ «Úº⁄ Ù≈ÓÒ ’ «ÁºÂ∂
‘ÈÕ
√Ø‘‰ «√øÿ Ì’È≈ (Ï≈Ï≈)
BG ÎÚ∆ AIFH Ï’ºÒÓ ıπÁ

‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 11 ‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 12


‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó
(Ì≈◊ Í«‘Ò≈)
A. ‹ÈÓ Â∂ Ï⁄ÍÈ≈
Ó∂≈ ‹ÈÓ Ùπ» ‹ÈÚ∆ √øÈ AHG@ «Úº⁄ ‘Ø«¬¡≈Õ Ó∂∂ «ÍÂ≈ Á≈ Ȫ
’Ó «√øÿ, ËÓ Ó≈Â≈ ‹∆ (ÓÂ∂¬∆ Óª) Á≈ Ȫ ‘ ’Ω, ‹ÈÈ∆ Ó≈Â≈ Á≈
Ȫ ≈Ó ’Ω Â∂ Á≈Á∆ ‹∆ Á≈ Ȫ ‘π’Ó ’Ω √∆Õ
Ó∂∆ ËÓ Ó≈Â≈ ‹∆ Á∆ ’∞º÷Ø∫ ‹Á ’ج∆ √øÂ≈È È≈ ‘ج∆ ª ¿∞‘ «È≈Ù
‘Ø ◊¬∂ ¡Â∂ Ó∂∂ «ÍÂ≈ ‹∆ Â∂ ˜Ø Í≈«¬¡≈ «’ ¿∞‘ Á»‹∆ Ù≈Á∆ ’Ú≈¿∞‰
ª «’ ı≈ÈÁ≈È Á≈ È≈Ó ’≈«¬Ó ‘∂Õ Ó∂∂ «ÍÂ≈ ‹∆ ¡≈⁄‰ Á∂ Ï‘π ¿∞µ⁄∂
Â∂ «√º÷ Ë≈«Ó’ «Ú⁄≈ª Ú≈Ò∂ √ÈÕ ’¬∆ √≈Ò Âª ¿∞‘ Ó∂∆ ËÓ Ó≈Â≈
‹∆ È≈Ò √«‘Ó È≈ ‘ج∂Õ Í Ó≈Â≈ ‹∆ È∂ Ï‘π ‘∆ Әϻ ’∆Â≈ Â∂ «¬ºÊØ∫
º’ «’‘≈, ““Â∞√∆∫ ıπÁ ‘∆ ¡≈͉∂ ı≈ÈÁ≈È Á≈ Ȫ «Ó‡≈¿∞‰≈ ⁄≈‘πøÁ∂ ‘ØÕ
È≈Ò∂ ‹∂ ÓÀ∫ ≈˜∆ ‘ª ª Â∞√∆∫ «’™ «¬È’≈ ’Á∂ ‘Ø ?”” ¡≈ı ¿∞‘Ȫ
Ó∂∂ «ÍÂ≈ ‹∆ ˘ ÓÈ≈ ‘∆ «Ò¡≈ Â∂ ¡≈Í ‘∆ ’Ø«ÙÙ ’’∂ Á»‹≈ «Ú¡≈‘ ’Ú≈
«ÁºÂ≈Õ
«ÍÂ≈ ‹∆ Á∆ Á»√∆ Ù≈Á∆ ÂØ∫ ÁØ √≈Ò «Íº¤Ø∫ Ùπ» ‹ÈÚ∆ AHG@ «Úº⁄
È≈È’∂ ÿ «Í≥‚ ÷πÂ≈ ıπÁ («˜Ò∑≈ ¡≥«ÓÃÂ√) «Úº⁄ Ó∂≈ ‹ÈÓ ‘Ø«¬¡≈Õ
ÓÀ∫ ¡‹∂ «¬º’ √≈Ò Á≈ ‘∆ √ª «’ Ó∂∂ «ÍÂ≈ ‹∆ ⁄Ò≈‰≈ ’ ◊¬∂, «Íº¤∂ «ÂøÈ
«¬√Â∆¡ª Â∂ «¬º’ √≈Ò Á≈ Ϻ⁄≈ ÿ «Úº⁄ «‘ ◊¬∂Õ È≈ ’ج∆ ⁄≈⁄≈, È≈
Â≈«¬¡≈, È≈ ÌÀ‰ È≈ Ì≈Õ ¿∞‘ «¬√ Â∑ª √∆ «’ «ÂøȪ Í∆Û∑∆¡ª ÂØ∫ √≈‚∂
ı≈ÈÁ≈È Á≈ «¬º’ ‘∆ Ú≈√ ‘πøÁ≈ ¡≈«¬¡≈ √∆Õ Ì≈Ú Ó∂∂ Á≈Á≈ ‹∆, «ÍÂ≈
Â∂ «Î ÓÀ∫ √≈∂ «¬’ºÒ∂-«¬’ºÒ∂ ‘∆ ÿ Á∂ Ú≈√ ‘∂Õ
«¬√ ‘≈Ò «Úº⁄ ’∞ÁÂ∆ ÂΩ Â∂ √≈‚∆ ˜Ó∆È Á∆ „∂∆ «¬’º·∆ ‘∆
Â∂ È≈ Úø‚∆ ‹≈‰ ’ ’∂ AC@ «Úºÿ∂ (FE ¬∂’Û) «Íø‚ Á∂ È∂Û∂ «¬º’Ø ‹◊∑≈
’≈«¬Ó ‘∆Õ ˜Ó∆È ¡ÚºÒ Á‹∂ Á∆ √∆Õ «¬√ «Úº⁄ ÁØ ÷»‘ √ÈÕ «ÍÂ≈ ‹∆
Á∂ ⁄Ò≈‰∂ «Íº¤Ø∫ Ó∂∆ Á≈Á∆ ‹∆ È∂ ˜Ó∆È Á≈ ÏøÁØÏ√ ¡≈͉∂ ‘ºÊ «Úº⁄ «Ò¡≈
¡Â∂ Ó∂∂ ËÓ Ó≈Â≈ ‹∆ È∂ ÿ Á≈Õ Ó∂∂ ‹ÈÈ∆ Ó≈Â≈ ¿∞È∑ª Á∂ ’‘∂ ¡È∞√≈
ÿ Á≈ ’øÓ ’≈ ’Á∂Õ Ó∂∆ ËÓ Ó≈Â≈ Â∂ ‹ÈÈ∆ Ó≈Â≈ Á≈ ¡≈ÍØ «Úº⁄
ÌÀ‰ª Ú≈Ò≈ √¨’ √∆Õ «’√∂ ˙Í∂ ¡≈ÁÓ∆ ˘ «¬‘ ÍÂ≈ ‘∆ È‘∆∫ √∆ Òº◊Á≈
«’ «¬È∑ª Á≈ Áπ«È¡≈Ú∆ «ÙÂ≈ ’∆ √∆Õ Ó∂≈ Í≈Ò‰ ÍØ√‰ Ó∂∂ ËÓ Ó≈Â≈
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 13
’Á∂ √∆ ¡Â∂ ÓÀ∫ ¿∞È∑ª ˘ ‘∆ Ó≈Â≈ «÷¡≈Ò ’Á≈ √ªÕ
Ó∂∂ ËÓ Ó≈Â≈ ÏÛ∂ «ÈÓÒ √πÌ≈ Ú≈Ò∂ √ÈÕ ◊Ò∆ Óπ‘ºÒ∂ Á∂ ◊∆Ï
Ϻ«⁄¡ª È≈Ò ‹Ø «˜¡≈Á≈ ´‘≈, Â÷≈‰ Â∂ ‹πÒ≈‘∂ Á≈ ’øÓ ’È Ú≈Ò∂
ÿª Á∂ √È-Ï‘π «Í¡≈ ’Á∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª ˘ ¬∆Á Ú◊À≈ Á∂ «Â¿∞‘≈ Â∂
«Óº·∂ ⁄ΩÒ, √∂Ú∆¡ª ¡≈«Á ÏÛ∂ ⁄≈¡ «Í¡≈ È≈Ò Ï‰≈ ’∂ ÷π¡≈™Á∂ √ÈÕ
Ó∂∂ È≈Ò «Í≥‚ Á∂ Ϙπ◊ Ï‘π «Í¡≈ ’Á∂ √ÈÕ ‹Á ÓÀ∫ H-I √≈Ò
Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ª ÓÀ˘ Ó∂∂ «ÍÂ≈ ‹∆ Ï≈∂ Ï‘π ’∞fi Áº√‰ Òº◊∂Õ ¿∞È∑ª Áº√‰≈
«’ ‹Á ’Á∂ Ú∆ ’≈Ò ÍÀ ‹ªÁ≈ ª Ó∂∂ «ÍÂ≈ ‹∆ ◊∆Ϫ Ò¬∆ Á≈«‰¡ª
Á∂ ’Ø·∂ ÷ØÒ∑ Á∂∫Á∂ Â∂ Óπ¯Â ¡È≈‹ Úø‚Á∂Õ ‹Á «’Â∂ «√¡≈Ò «Úº⁄ ◊ø«È¡ª
Á∆ √ ’„≈™Á∂ ª AF-AF Í«‘ª Á≈ √ ⁄ΩÒª √Ó∂ ◊∆Ϫ ˘ Úø‚Á∂Õ
«¬√∂ Â∑ª ¿∞‘ ¡≈͉∂ Ë≈«Ó’ «ı¡≈Òª «Úº⁄ Ò∆È «‘øÁ∂ ¡Â∂ Ó≈«¬¡≈ È≈Ò
Ï‘π ÿº‡ «Í¡≈ ’Á∂Õ
¿∞È∑∆∫ «ÁÈ∆∫ «√º÷ Ϻ«⁄¡ª ˘ ◊πÓπ÷∆ ÍÛ∑≈¿∞‰≈ ˜»∆ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈
√∆Õ ÓÀ˘ Ú∆ Ó∂∆ ËÓ Ó≈Â≈ ‹∆ È∂ ◊πÁÚ≈∂ Á∂ ◊øÃÊ∆ ’ØÒ ◊πÓπ÷∆ ÍÛ∑È
Ò¬∆ Ì∂«‹¡≈Õ ÓÀ∫ Í≥‹ ◊øÃÊ∆, Á√ ◊øÃÊ∆ Â∂ Ì◊ Ï≈‰∆ ÍÛ∑∆¡ªÕ «Ò÷‰≈ ª
◊øÃÊ∆ ÷πÁ Ú∆ È‘∆∫ ‹≈‰Á∂ √ÈÕ ˜Ó∆È Â∂ ‹ª Òº’Û∆ Á∆ ÂıÂ∆ Â∂ ’∞fi
«Ò÷≈¬∆ ’Ú≈™Á∂ √È-Ï√ ‡πº‡∆ ̺‹∆Õ «¬‘Ø ’≈È ‘À «’ ÓÀ˘ ¡‹∂ Ú∆ √’±Òª
Á∂ ÍÛ∑∂ Ϻ«⁄¡ª Úª◊ ⁄ø◊∆ Â∑ª Â∂ √πøÁ ¡º÷ª «Úº⁄ «Ò÷‰≈ È‘∆∫ ¡≈™Á≈Õ
¿∞√ ڒ º’ √≈‚∂ «Íø‚ √’≈∆ √’±Ò ‘À È‘∆∫ √∆Õ ‹Á ÓÀ∫ AA
√≈Ò Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ª √’±Ò ÷πºÒ∑‰ Â∂ ÓÀ˘ ¿∞√ «Úº⁄ Á≈ıÒ ’Ú≈«¬¡≈
«◊¡≈Õ ËÓ Ó≈Â≈ ‹∆ È∂ ÓÀ˘ ¯≈√∆ Á∂ √’±Ò «Úº⁄ Á≈ıÒ ’Ú≈ «ÁºÂ≈Õ
√’±Ò «Úº⁄ ÍÃ≈«¬Ó∆ (¡≈øÌ’ «Ú«Á¡≈) ⁄ø◊∂ ÈßÏ ÒÀ ’∂ Í≈√ ’∆Â∆Õ
√’±Ò Á∂ √Ó∂∫ Á∆ «¬º’ ÿ‡È≈ ÓÀ˘ ¡º‹ Ú∆ Ô≈Á ‘ÀÕ «¬º’ Ú≈ «¬º’
Óπø‚∂ È∂ Ó∂∆ ¡ºË∆ ÁÚ≈ ¿∞ÒºÁ Ò¬∆Õ ¤∞º‡∆ «Íº¤Ø∫ ÓÀ∫ ¿∞√ ˘ ÎÛ «Ò¡≈ Í
¿∞√ Á∂ Úº‚∂ Ì≈ È∂ ⁄Í∂Ûª Ó≈-Ó≈ ’∂ ÓÀ˘ Ï∂‘≈Ò ’ «ÁºÂ≈Õ ÓÀ∫ ¡≥ÁØ∫-
¡≥Á ÏÛ≈ ÍÙ∂Ó≈È ‘Ø«¬¡≈ Â∂ ÎÀ√Ò≈ ’ «Ò¡≈ √∆ «’ √∆’ ÂΩ ”Â∂
Â’Û≈ ωª◊≈Õ «¬º’ π«Í¡≈ Â∂ ◊πÛ Á∆ ØÛ∆ Á∂ ’∂ ÓÀ∫ «¬º’ ¡÷≈Û∂ «Úº⁄
ÿπÒ‰ Òº◊ «Í¡≈Õ √’±Ò «Úº⁄ ÓπÈÙ∆ ‹∆ È∂ ‚ª«‡¡≈ ¡Â∂ Ó≈Â≈Úª È∂ Ú∆
Ú«‹¡≈ «’ ‘º‚-Ϫ‘ Â∞ÛÚ≈ ÏÀ·∂∫◊≈Õ Í ÓÀ∫ ¡≈«÷¡≈ «’ ÓÀ∫ ÿ «Úº⁄ ’ºÒØ-
’ºÒ≈ ‘ªÕ ‹∂ ÓÀ∫ ’Ó˜Ø «‘≈ ª ÒØ’ª Ó∂≈ κ’≈ È‘∆∫ ¤º‚‰≈Õ ¤∂ ’∞ Ó‘∆È∂
ÿπÒ ’∂ Â∂ ⁄ø◊≈ ÷≈ Í∆ ’∂ ÓÀ∫ Ú≈‘Ú≈ Â’Û≈ ‘Ø «◊¡≈Õ ÓÀ∫ ¿∞‘Ȫ Ì≈Úª
ÂØ∫ ÏÁÒ≈ ÒÀ‰≈ ⁄≈‘πøÁ≈ √∆ Â∂ «¬º’ «ÁÈ «¬√ Á≈ ÓΩ’≈ Ú∆ «ÓÒ «◊¡≈Õ
√≈‚∆ ˜Ó∆È «Úº⁄ «¬º’ ʪ ÷»‘ È∂Û∂ ÓÒ∑∂ Ï‘π √È Â∂ Ï∂ Ú∆ ÏÛ∂ Ò◊Á∂
√ÈÕ ¿∞‘ ÁØÚ∂∫ Ì≈ «¬º’ «ÁÈ ¿∞µÊ∂ ¡≈¬∂Õ ¿∞‘ Ó∂∆ ˜≤Ó∆È «Úº⁄ √È Â∂
ÓÀ∫ Ú∆ ‘π‰ Èج∂ √∆ Ú≈Ò≈ ⁄ØÏ √ªÕ ÓÀ∫ ¿∞‘Ȫ ˘ ÁØ ÁØ «‡’≈¬∆¡ª Â∂
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 14
È√≈ «ÁºÂ≈Õ
¯≈√∆ Á∆¡ª «’Â≈Ϫ “◊π«Ò√ª” “ÏØ√ª” Â∂ ‘Ø ӘӻȪ «‹Ú∂∫
«‘√≈Ï Ú◊À≈ «Úº⁄ Ú∆ ¡º¤≈ «‘≈ Â∂ ÓÀ˘ ⁄ø◊≈ √‡∆«¯’∂‡ «Ó«Ò¡≈Õ ÓÀ˘
ÍÛ∑≈¬∆ Á≈ ÙΩ’ Ú∆ Ï‘π √∆ Í ÓπÙ«’Ò «¬‘ ͬ∆ «’ ¿∞È∑∆∫ «ÁÈ∆∫ ¡≥◊∂˜∆
(‘≈¬∆) √’±Ò «√¯ Ù«‘ª «Úº⁄ ‘∆ √È, «Í≥‚ª «Úº⁄ È‘∆∫Õ ‹Á ÓÀ∫ Ó≈Â≈
‹∆ ˘ Ù«‘ ‹≈ ’∂ ÍÛ∑≈¬∆ ’È Ò¬∆ «’‘≈, ª ¿∞È∑ª «¬‘ ’«‘ ’∂ Ȫ‘
’ «ÁºÂ∆ «’ ÂÀ˘ ÍÛ∑È Ò¬∆ Ù«‘ Ì∂‹ ’∂ «Íº¤∂ ¡√∆∫ «’√ Â∑ª Â∂∂ ψÀ
‘ª◊∂ ? «¬ºÊ∂ Ó∂≈ «¬’ÒΩÂ≈-Íπ‰≈ Ó∂∆ «Ú«Á¡≈ Á≈ ≈‘ ‚º’ ÷ÒØÂ≈ ¡Â∂
ÓÀ∫ ¿∞µ⁄∆ «Ú«Á¡≈ ÂØ∫ Úª«fi¡ª «‘ «◊¡≈Õ «¬√ Á≈ ͤÂ≈Ú≈ ÓÀ˘ √≈∆ ¿∞Ó
«‘≈ ¡Â∂ ‘π‰ Ú∆ ‘ÀÕ Ó∂∆ «Ú«Á¡≈ ’∂ÚÒ ÍÃ≈«¬Ó∆ ¿∞Á» ‘ÀÕ
ÁØ√ª Á∂ Ì∂√ «Úº⁄ ÁπÙÓ‰ :- ‹Á ÓÀ∫ √ØÒª √≈Ò Á≈ ‘Ø«¬¡≈ ª
⁄ø◊∆ ÷π≈’ «ÓÒÁ∂ «‘‰ ’’∂ ◊ºÌ» Ș ¡≈¿∞‰ Òº◊≈Õ Á≈Á∆ ‹∆ ‘π‰
«ÏË ‘Ø ⁄πº’∂ √ÈÕ √Ø ¿∞‘Ȫ È∂ ˜Ó∆È Á≈ ÏøÁØÏ√ Ó∂∂ ‘Ú≈Ò∂ ’ «ÁºÂ≈Õ
Ó∂∂ «ÍÂ≈ ‹∆ È∂ ⁄ø◊∆ ˜Ó∆È ‘πø«Á¡ª Ú∆ ’ج∆ ı≈√ È’Á∆ ‹Ó∑ª È‘∆∫ ’∆Â∆
√∆Õ «’™«’ ¿∞‘ «√º÷ Ë≈«Ó’ «ı¡≈Òª Á∂ √È Â∂ ÙπÌ ’øÓª Â∂ ı⁄ ’Á∂
«‘øÁ∂ √ÈÕ Í ¿∞‘Ȫ Á∂ ⁄Ò≈‰∂ «Íº¤Ø∫ Ó∂∂ Ï≈Ò◊ ‘؉ º’ ÿ «Úº⁄ ’≈¯∆
π«Í¡≈ ‹Ó∑ª ‘Ø ⁄π«’¡≈ √∆Õ
«Í≥‚ª Â∂ Ù«‘ª «Úº⁄ ¡«‹‘∂ ¡Ô≈Ù Â∂ Ù≈Ï∆ ÒØ’ ‘πøÁ∂ ‘È ‹Ø «¬√
Â≈’ «Úº⁄ «‘øÁ∂ ‘È «’ ’ج∆ È≈-‹Ï∂’≈ ÈΩ‹Ú≈È ‘ºÊ Òº◊ ‹≈Ú∂ «‹√Á∂
ÿ «Úº⁄ ‹≈«¬Á≈Á Â∂ ˜Ó∆È Ú◊À≈ Ú∆ ‘ØÚ∂ ª «’ ¿∞‘˘ „≈‘∂ ⁄≈Û∑ ’∂
¡≈͉≈ ¿∞µ¨ «√ºË≈ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂Õ «¬‘Ȫ ˘ “Ô≈ ÒØ’” «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘À ‹Ø
ÁØ√ª Á∂ Ì∂√ «Úº⁄ ÁπÙÓ‰ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ
‘π‰ «¬‘ Ô≈ ÒØ’ Ó∂∂ Áπ¡≈Ò∂ ¡≈ «¬’º·∂ ‘ج∂Õ ‹∂ «’Â∂ ÓÀ∫ ¿∞‘Ȫ
Á∆ Ó≥‚Ò∆ ÂØ∫ «¬º’ ÿ≥‡≈ Ú∆ ͺ¤Û ‹ªÁ≈ ª Ú≈∆-Ú≈∆ Ó∂∂ ÿ ¡≈ ’∂
¡Ú≈˜ª Ó≈Á∂ Â∂ ’«‘øÁ∂ ““√Á≈ ‹∆, ¡√∆∫ ª √≈∂ Â∞‘≈‚∆ ¿∞‚∆’ «Úº⁄
‘ªÕ”” ÓÀ∫ Ú∆ ¿∞‘Ȫ Á∆ «¬√ ◊ºÒÏ≈ ˘ √º⁄≈ «Í¡≈ √ÓfiÁ≈ √ªÕ «¬√ Â∑ª
‘ ؘ Ù≈Ï ’Ï≈Ï Á≈ ÁΩ ⁄Ò‰ Òº◊≈ Â∂ Ô≈ ÒØ’ ¡≈͉∆ «√º«÷¡≈
Á∂‰ Òº◊∂Õ ¿∞‘ ’«‘øÁ∂ ““√Á≈ ‹∆ Â∞‘≈‚∂ ’ØÒ «Ù’≈∆ ’∞ºÂ∂ Â∂ ÚË∆¡≈
«Ù’≈ Òº◊∆¡ª ÿØÛ∆¡ª È≈ ‘؉ Â∂ ⁄≈ ÏøÁ∂ Â∞‘≈‚∂ È≈Ò ؇∆ È≈ ÷≈‰
ª «Î ‹∆¿∞‰ Á≈ Ó˜≈ ‘∆ ’∆ ‘Ø«¬¡≈ ? ‹∂ Â∞‘≈˘ ÍÀ√∂ Á∆ ÒØÛ ÍÚ∂ ª
¡√∆∫ ‘≈˜ ‘ª, Í»∆ ’ª◊∂Õ”” «¬ø‹ ÓÀ∫ ¿∞È∑ª ˘ √º⁄∂ ÁØ√ Ó≥È ’∂ ¿∞È∑ª
Á∆ «√º«÷¡≈ Â∂ ¡ÓÒ ’È Òº◊≈ ¡Â∂ «ÁÈ ≈ Ù≈Ï÷Ø∆ Â∂ «Ù’≈ ÷∂‚‰
Á∂ Ùπ◊Ò «Úº⁄ Òº◊ «◊¡≈Õ
‹Á «ÂøÈ ⁄≈ ‘˜≈ π«Í¡≈ ’˜≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ª ’˜ Á∂‰ Ú≈Ò∂
π«Í¡≈ Ó≥◊Á∂Õ «Î ÓÀ∫ ËÓ Ó≈Â≈ ‹∆ Á∆ ÙÈ ÒÀ∫Á≈Õ ¿∞‘ Í«‘Òª √Ófi≈¿∞‰
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 15
Á≈ ÔÂÈ ’Á∂Õ Í ‹ÁØ∫ ÓÀ∫ Ï‘π «Ó≥È ÂÒ≈ ’Á≈ ª «¬‘ ’«‘ ’∂
π«Í¡≈ Á∂ Á∂∫Á∂ ““Ï∂‡≈ «¬‘ Â∞‘≈‚≈ ‘∆ π«Í¡≈ ‘À, ‹∂ √øÌÒ ’∂ ÷⁄ ’Ø◊∂
ª Â∞√∆∫ ‘∆ √π÷∆ ‘Ø◊∂Õ”” «¬√ Â∑ª ’¬∆ Ú≈∆ ËÓ Ó≈Â≈ ‹∆ È∂ ‘˜≈ª
πÍÀ «ÁºÂ∂Õ ÏÒ«’ √≈≈ ‹∆ÚÈ-ËÈ Â∂ ¡≈͉∂ «‘º√∂ Á∆ ¡ºË∆ ˜Ó∆È Ú∆ Ó∂∂
ÂØ∫ Ú≈ «ÁºÂ∆Õ √º⁄ ª «¬‘ ‘À «’ Ó∂∆ ËÓ Ó≈Â≈ Ú◊∆ Ó≈Â≈ Ù≈«¬Á
‘∆ «’√∂ ˘ È√∆Ï ‘ج∆ ‘ØÚ∂◊∆Õ
«¬√ Ïπ∆ √π√≈«¬‡∆ «Úº⁄ ÓÀ∫ ‹∆ÚÈ Á∂ ’∆ÓÂ∆ Á√ √≈Ò ÏÏ≈Á ’∆Â∂
Â∂ È≈Ò ËÈ ÁΩÒ Ú∆Õ «¬√ Â∑ª BE √≈Ò Á≈ ‘Ø ’∂ BFÚ∂∫ √≈Ò Á∂ Ùπ»
«Úº⁄ Ó∂∂ ‹∆ÚÈ «Úº⁄ ÈÚª ÍÒ‡≈¡ ¡≈«¬¡≈ Â∂ ‹∆ÚÈ Á≈ ÈÚª ÁΩ Ùπ»
‘Ø«¬¡≈Õ
B. Ï≈Ï≈ ’∂√ (’∂√ «√øÿ) Á∆ √ø◊Â
«¬‘ Ó‘ª ÍπÙ «Í≥‚ Ó‘≈Ú≈ (¡‡≈∆ Ù≈Ó «√øÿ Ò≈◊∂) «˜Ò∑≈ ¡≥«ÓÃÂ√
Á∂ Ú√È∆’ √È ¡Â∂ Ï≈Ï≈ ≈Ó «√øÿ Á∆ ⁄Ò≈¬∆ È≈ÓË≈∆ Ò«‘ Á∂ ÍÀØ’≈
√ÈÕ Í ‘π‰ ¿∞‘ Ó˜‘Ï∆ ∆ª Â∂ Ӻª Á∂ Á≈«¬«¡ª ÂØ∫ ¿∞µÍ ¿∞· ⁄πº’∂
√ÈÕ ¿∞‘ √º⁄∂ ¡«Ë¡≈ÂÓ’Ú≈Á∆ Â∂ ¬∂’Â≈ Á∆ Ó»Â∆ √ÈÕ «‘øÁ», «√º÷,
Óπ√«ÒÓ, ¬∆√≈¬∆, ¿∞‘Ȫ Ò¬∆ «¬È√≈È ‘؉ Á∂ È≈Â∂ √Ì «¬º’Ø «‹‘∂ √ÈÕ
¿∞‘ √≈«¡ª È≈Ò «’√∂ ¤±Â-¤≈ Á∂ Í‘∂˜ «ÏȪ √º⁄≈ ÚÂ≈¿∞ ’Á∂ √ÈÕ
¡≈Í ◊øÃÊ √≈«‘Ï Á∆ Ï≈‰∆ Á∂ ¡º¤∂ «ÚÁÚ≈È Ú∆ √ÈÕ Í»‹≈ Â∂ Í≈÷≥‚ Á∂
«ÚØË∆ √ÈÕ ¿∞µ⁄∂ Á‹∂ Á∂ «Â¡≈◊∆ Â∂ Á«¬¡≈Ú≈È √ÈÕ Ó˜‘Ï∆ ∆ª ÂØ∫
«‘ ‘πø«Á¡ª ‘Ø«¬¡ª Ú∆ È≈ÓË≈∆¡ª «Úº⁄ ¿∞‘Ȫ Á∆ ÏÛ∆ «¬º˜Â √∆, Â∂
¡‹∂ º’ ‘ÀÕ √øÈ AHIF Á∂ Ùπ» «Úº⁄ «¬º’ Ú≈∆ ¿∞‘ √≈‚∂ «Í≥‚ ¡≈¬∂Õ ¿∞‘Ȫ
Á∂ È≈Ò ≈◊∆ Ú∆ √È, ‹Ø Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∆ √ø◊ È≈Ò ¿∞‘Ȫ Á∂ «Ú⁄≈ ◊둉
’ ⁄πº’∂ √ÈÕ ¿∞‘ ψÀ Ò≈Ò⁄ Á∂ ¡≈͉≈ ¯˜ √Ófi ’∂ ’∆ÂÈ ’Á∂Õ
ÓÀ∫ ¡≈͉∆ ¡≈Á ¡È∞√≈ ◊Ó∆ Á∆ πºÂ∂ Ù≈Ó ˘ Ï≈‘ ‹ªÁ≈ ËÓÙ≈Ò≈
Í≈√Ø∫ ¶«ÿ¡≈ ª ¿∞µÊ∂ Á∆Ú≈È √«‹¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ ÓÀ∫ ¡Ô≈Ù∆ ◊≈‰∂ ª
Ó≈√∆¡ª ’ØÒØ∫ Ò◊Ì◊ ؘ ‘∆ √π‰Á≈ «‘≈ ‘ØÚª◊≈, Í «¬‘ Ó∂∂ Ò¬∆ «¬º’
ÈÚª ‹Ï≈ √∆Õ «¬‘ ≈◊∆ ¯∆Á ‹∆ Á∂ √ÒØ’ ¡À√∂ ÚÀ≈◊ È≈Ò ◊≈ ‘∂
√È «’ Ó∂∂ «ÁÒ È∂ ¡º◊Ø∫ Â∞ÈØ∫ Ȫ‘ ’ «ÁºÂ∆ ¡Â∂ ÓÀ∫ Á∆Ú≈È «Úº⁄ ‹≈
ÏÀ·≈Õ ‹Á Á∆Ú≈È √Ó≈Í ‘Ø«¬¡≈ ª Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ¡≈͉∂ «Ú⁄≈ √ÍÙ‡
’∆Â∂ «‹‘Û∂ «’ Ó˜‘Ï∆ «Î’≈ÍÃ√Â∆ Â∂ Á»√∂ Ë≈«Ó’ Ú«‘Óª ÂØ∫ «‘ √È,
¬∂’Â≈ Â∂ ÍÃ∂Ó ÚºÒ «Ò‹≈‰ Ú≈Ò∂ √È, Ó∂∂ «ÁÒ Òº◊∂Õ
ÓÀ∫ ¡˜ ’∆Â∆, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡º‹ ≈ ÌØ‹È √≈‚∂ Í≈√ ’ØÕ”” ¿∞‘Ȫ
Ó≥È «Ò¡≈Õ ÍÙ≈Á «Íº¤Ø∫ √≈‚∂ ÿ ‘∆ Á∆Ú≈È Òº«◊¡≈Õ √≈≈ «Í≥‚ ‘πøÓ-
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 16
‘πÓ≈ ’∂ «¬’º·≈ ‘Ø«¬¡≈ «’ «¬‘ ¿∞Ò‡∆ ◊ø◊≈ «’ºË ˘ ⁄Ò‰ Òº◊ ͬ∆ ‘À
? Á∆Ú≈È Á∆ √Ó≈ÍÂ∆ Â∂ «Í≥‚ Á∂ Ϙπ◊ª Â∂ Ó∂∆ ËÓ Ó≈Â≈ ‹∆ È∂ Ï≈Ï≈
‹∆ ˘ ¡˜ ’∆Â∆ «’ ““Ó‘≈≈‹ ! ‹∂ «’Â∂ √Ø‘‰ «√øÿ √πË ‹≈Ú∂ ª √ÓfiØ
√≈≈ «Í≥‚ ‘∆ √πË «◊¡≈Õ”” Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ √Ì ˘ Ë∆‹ «ÁºÂ≈Õ
¡◊Ò∆ √Ú∂ ÓÀ∫ Ï≈Ï≈ ‹∆ ˘ «ÚÁ≈ ’È «◊¡≈ ª Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ «’‘≈,
““ÍπºÂ «¬‘ È≈ √Ófi∆∫ «’ ÓÀ∫ ÂÀ˘ Ù≈Ï Í∆‰ ‹ª Ó≈√ ÷≈‰ ÂØ∫ ‹ª ‘Ø «’√∂
¡≈Á ÂØ∫ Ø’ª◊≈Õ Ï∂Ùº’ ’Á≈ ‘πÕ Í ’Á∂-’Á∂ «ÓÒÁ≈ «‘≈ ’, ‘ª,
‹∂ «¬‘Ȫ ¡≈Áª ˘ «ÁÒ∆-ȯ ‘Ø ‹≈‰ ’’∂ ¤º‚ Á∂Ú∂∫ ª Â∂ ·∆’
‘À È≈ ?”” Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∆ «¬√ √º⁄≈¬∆ È∂ Ó∂∂ «ÁÒ ˘ ÍÃÌ≈«Ú ’∆Â≈Õ ‹∂
¿∞‘ Ù≈Ï Ú◊À≈ ¤º‚‰ Ò¬∆ ’«‘øÁ∂ ª Ù≈«¬Á Ó∂∂ Â∂ «¬øÈ≈ ¡√ È≈ ‘πøÁ≈Õ
«¬º’ ‘¯Â∂ «Íº¤Ø∫ Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ «Î ÁÙÈ «ÁºÂ∂Õ Â∆‹∂ Í«‘ ‹Á ¿∞‘
‹ø◊Ò ÙΩ⁄ Ò¬∆ Ï≈‘ ÚºÒ ◊¬∂ ª ÓÀ∫ Ú∆ È≈Ò «◊¡≈Õ «Ú‘Ò∂ ‘Ø ’∂ «¬º’
πº÷ ‘∂· «¬’ªÂ «Úº⁄ ‹≈ ÏÀ·∂Õ Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ¡≈Ú≈˜ «ÁºÂ∆Õ ÓÀ∫ ‹≈ ’∂ √≈‘Ó‰∂
ÏÀ· «◊¡≈Õ Ï≈Ï≈ ‹∆ ¤∂Â∆ ‘∆ Á»√∂ ˘ √Ófi ‹ªÁ∂ √ÈÕ ¿∞‘Ȫ Á∆ ÏπºË∆
Â∂˜ Â∂ √≈Î √∆ Â∂ √º⁄∂ «◊¡≈È∆ Â∂ «È√Ú≈Ê √ÈÕ ¿∞‘Ȫ ÓÀ˘ Í«‘Ò≈
√Ú≈Ò ’∆Â≈, ““ÍπºÂ, ’∆ Âø» «¬√ √∆ ˘ «ÈºÂ Ó≥ÈÁ≈ ‘À∫ ? ÓÀ∫ ‹Ú≈Ï «ÁºÂ≈
«’ È‘∆∫, «¬‘ ¡«ÈºÂ (È≈ÙÚ≈È) ‘ÀÕ
(È؇ :- ¡ÀÙ-ÍÃ√ª ’ØÒ ’¬∆ ¡À√∂ √≈Ë ¯’∆ Ú∆ ¡≈™Á∂ ‘È «‹È∑ª
˘ Ù≈Ï Á∆ ¡≈Á ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ ¤∞Í≈¿∞‰ Ò¬∆ Ó≈¡¯Â
(ÏÑӫ◊¡≈È) Á∆¡ª ◊ºÒª Ï≈ª Ú∆ ’Á∂ ‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ ÓÀ˘ Ó≈¡¯Â
Á∆¡ª Ó˜ª Á≈ Ú∆ ’∞fi Ì∂ √∆Õ)
Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∆ ’ÊÈ∆ √≈¯, √ÍÙ‡ ¡Â∂ √Ófi≈¿∞‰ Á≈ „ø◊ Ï‘π √≈Á≈
√∆Õ ¿∞‘Ȫ È∂ ¡À√∂ √≈Á∂ Â∂ √≈¯ Â∆’∂ È≈Ò √Ófi≈«¬¡≈ «’ Ó∂∆ ¡≈ÂÓ≈
È∂ ÍÃÚ≈È ’ «Ò¡≈ «’ √º⁄Óπ⁄ «¬‘ √Â≈ ÂÏ≈‘∆ Á≈ ‘ÀÕ ÓÀ˘ √Ófi ¡≈
◊¬∆ «’ «¬‘ “Ô≈ ÒØ’” Ó∂∂ ÁØ√ ȑ∆∫ ÚÀ∆ ‘ÈÕ
Ï≈Ï≈ ‹∆ ª ⁄Ò∂ ◊¬∂ Í ¿∞√ «ÁÈ ÂØ∫ Ó∂∆ «Í¤Ò∆ √ø◊ Ó∂∂ «ÁÒØ∫
Ò«‘ ◊¬∆Õ ÓÀ∫ ÎÀ√Ò≈ ’ «Ò¡≈ «’ ¡º‹ ÂØ∫ «¬√ Ó≥‚Ò∆ «Úº⁄ È‘∆∫ ‹≈Úª◊≈
Â∂ È≈ ‘∆ Ù≈Ï Í∆Úª◊≈Õ Ó∂∂ «Úº⁄ «¬º’ ¡≈Á Ùπ» ÂØ∫ ‘∆ ‘À «’ ÓÀ∫ Áπ¯√Ò≈
È‘∆∫ «‘ √’Á≈Õ «‹√ ˘ «¬º’ Ú≈ ·∆’ √Ófi «Ò¡≈, Ï√ √Ófi «Ò¡≈Õ
¡◊Ò∂ «ÁÈ ÓÀ∫ Ù≈Ïı≈È∂ È≈ «◊¡≈Õ Ù≈Ï∆ ÁØ√ ¡≈¬∂ Â∂ Íπº¤‰ Òº◊∂, ““◊ºÒ
’∆ ‘À, Â∞√∆∫ ’ºÒ∑ ¡≈¬∂ È‘∆∫ ? ¡º‹ Ú∆ ¡√∆∫ ¿∞‚∆’Á∂ ‘∂ «Î √Ø«⁄¡≈ «’
ÍÂ≈ ª ’∆¬∂Õ””
ÓÀ∫ ‹Ú≈Ï «Úº⁄ ’∞fi È≈ «’‘≈Õ Í ÿØ∫ ‹≈ ’∂ ¡ºË∆ ÏØÂÒ Ù≈Ï Á∆,
‹Ø Ï⁄∆ ͬ∆ √∆, ÒÀ ¡≈«¬¡≈ Â∂ ¿∞È∑ª Á∂ √≈‘Ó‰∂ ˜Ó∆È Â∂ Ó≈ ’∂ ÂØÛ
«ÁºÂ∆Õ ÓÀ∫ πº÷∂ Â∂ «ÁzÛ∑ Ì≈Ú È≈Ò «’‘≈, ““ÓÀ∫ ¡º‹ ÂØ∫ Ù≈Ï Í∆‰∆ ¤º‚ «ÁºÂ∆
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 17
‘ÀÕ Â∞√∆∫ ÓÀ˘ ’Á∂ ÏπÒ≈¿∞‰ È‘∆∫ ¡≈¿∞‰≈!”” √Ì ‘À≈È Â∂ «È≈Ù ‘Ø ’∂ ÓπÛ
◊¬∂Õ””
√≈‚∆ „≈‰∆ «Úº⁄ «¬º’ √∆ ‹º◊» Ï≈‘Ó‰Õ ¿∞‘ ’Ø‘∆¡ª Á≈ ÓÙ‘»
‚≈’± √∆ Â∂ Íπ«Ò√ ’ØÒØ∫ Ó¯» ‘Ø«¬¡≈ Ó∂∂ ’ØÒ «‘øÁ≈ √∆Õ ’«‘‰ Òº◊≈,
““√Á≈ ‹∆, Â∞√ª Ï‘π ⁄ø◊≈ ’∆ÂÀÕ”” √Ø Ïπ∂ ¡≈ÁÓ∆¡ª «Úº⁄ ÌÒ∂ Ú∆ ‘πøÁ∂
‘ÈÕ Ïπ∂ ¡≈ÁÓ∆ ÂØ∫ «ÿÉ≈ È‘∆∫ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆Õ ¿∞√ È≈Ò ¡«‹‘≈ ÚÂ≈˙
’∆¬∂ «‹Ú∂∫ Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ Ó∂∂ È≈Ò ’∆Â≈Õ Í ÓÀ∫ «¬‘ È‘∆∫ ’«‘øÁ≈ «’ «È≈
¿∞ÍÁ∂Ù ‘∆ √≈∂ Ïø«Á¡ª ˘ √πË≈ √’Á≈ ‘ÀÕ ‹∂ «¬ø‹ ‘πøÁ≈ ª ¡≥◊∂˜
√≈Ó≈‹∆¬∂ Ï‘π «⁄ Í«‘Òª ‘∆ Ì≈ ¤º‚ ‹ªÁ∂Õ Î∂ Ú∆ Ï∂ˆ˜ «Í¡≈
Â∂ √πº⁄∆ ÁÒ∆Ò ’¬∆ Ú≈ ’≈‡ ’ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ
«¬‘ Á»√≈ ÍÒ‡≈¡ Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∆ √ø◊ Â∂ «¥Í≈ È≈Ò Ó∂∂ ‹∆ÚÈ
«Úº⁄ ¡≈«¬¡≈Õ ‘π‰ Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∂ ‹∆ÚÈ Á∆¡ª ’∞fi ¡º÷∆∫ «‚º·∆¡ª «Ó√≈Òª
Â∞‘≈‚∂ √≈‘Ó‰∂ º÷‰∆¡ª ‘È Âª «’ ‘ Í≈·’ ˘ ÍÂ≈ Òº◊ √’∂ «’
Ó‘ªÍπÙª Á∂ Òº¤‰ ’∆ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ «’√ Â∑ª ÷πÙ∆ Â∂ ˆÓ∆ «Úº⁄ «¬’√≈
«‘øÁ∂ ‘È Â∂ Ó≈«¬¡≈Ë≈∆¡ª Á∆ ’∞«Ûº’∆ ÂØ∫ «’Ú∂∫ Ï⁄Á∂ ‘ÈÕ ◊∆Ϫ È≈Ò
√º⁄≈ «Í¡≈ ’Á∂ ‘ج∂ «¯’≈-ÍÃ√Â∆, ¤±Â-¤≈ ÂØ∫ ¿∞µÍ ¿∞µ· ’∂ «’√
Â∑ª ¿∞‘ √’≈ Á∆¡ª ⁄≈Òª, «¬º˜Â, Ò≈Ò⁄ Â∂ ÁÏ≈¡ Á≈ Óπ’≈ÏÒ≈ ’Á∂
‘ÈÕ
Í«‘Ò∆ - È≈ÓË≈∆ Ò«‘ «Úº⁄ ¡≥◊∂˜ª Á≈ Í»≈ Ï≈¬∆’≈‡ √∆,
«ÚÁ∂Ù∆ Ó≈Ò Á≈ ‘∆ È‘∆∫ ÏÒ«’ ¡≥◊∂˜∆ ‚≈’ı≈È∂ Á≈ Ú∆Õ Ï≈Ï≈ ‹∆, «¬√
Ï≈¬∆’≈‡ Á∂ Í»È ‘≈Ó∆ ‘πø«Á¡ª «¬√ Á≈ Í≈ÒÈ ’Á∂ Â∂ ’≈™Á∂ √ÈÕ
Á»√∆ - Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∆ √ø◊ «Úº⁄ «‘øÁ», «√º÷-¬∆√≈¬∆ ¡≈«Á √≈∂
Ù≈ÓÒ ‘πøÁ∂Õ ¿∞‘ ψÀ «’√∂ ¤»Â-¤≈ Á∂ «Ú⁄≈ Á∂ ‘ «¬º’ Á∂ ÿØ∫ ÷≈
ÒÀ∫Á∂Õ «¬º’ Ú≈ Á∆ ◊ºÒ ‘À, Ï≈Ï≈ ‹∆ «’ÂØ∫ Ï≈‘Ø∫ ¡≈͉∂ «Í≥‚ (Ó‘≈Ú≈)
ÚºÒ ¡≈ ‘∂ √ÈÕ Ï√≈ Á≈ ÓΩ√Ó √∆Õ Ï√≈ Á∂ «ÁÈ∆∫ Ó‘≈Ú∂ Á∆ Ø‘∆
«Úº⁄ Ï‘π Í≈‰∆ ⁄Û∑ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ‹Á Ï≈Ï≈ ‹∆ Ø‘∆ Á∂ ’ø„∂ È∂Û∂ Í‘πø⁄∂ ª
’∆ Á∂÷Á∂ ‘È «’ «¬º’ “¡¤±Â” ¤∂Û± Óπø‚≈ Ø‘∆™ Í≈ «¬º’ πº÷ ‘∂·ª Ïπı≈
È≈Ò Ï∂‘ØÙ «Í¡≈ ‘ÀÕ Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ¿∞‘˘ ÓØ«„¡ª Â∂ ⁄πº’ «Ò¡≈ Â∂ ¿∞‘Á∂
ÿ ¤º‚ ¡≈¬∂Õ Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∂ ÿ ÓπÛÈØ∫ Í«‘Òª ‘∆ «’√∂ È∂ Áº«√¡≈ «’ ¡º‹
Ï≈Ï≈ ‹∆ «¬º’ ¡¤±Â Óπø‚∂ ˘ ÓØ«„¡ª Â∂ ⁄πº’ ’∂ «Ò¡≈¬∂ ‘ÈÕ ‹Á Ï≈Ï≈
‹∆ ÿ ¡≈¬∂ ª ÿ Ú≈«Ò¡ª È∂ Íπº«¤¡≈, ““’∆ Â∞√∆∫ «¬ÙÈ≈È ’Ø◊∂ ?””
Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ Íπº«¤¡≈, ““«’™ ’∆ ◊ºÒ ‘À ?”” ‹Ú≈Ï «Ó«Ò¡≈ ““Â∞√∆∫ «¬º’
¡¤±Â Ϻ⁄∂ ˘ ⁄πº’∂ ’∂ «Ò¡≈¬∂ ‘Ø”” Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ‘º√ ’∂ «’‘≈, ““«¬ÙÈ≈È
’È Á∆ ’∆ ÒØÛ ‘À ? ÓÀ∫ ª «¬º’ Ï∆Ó≈ Ϻ⁄∂ ˘ ⁄πº’ ’∂ «Ò¡≈«¬¡≈ ‘ª
Â∂ Í«ÚºÂ ‘Ø «◊¡≈ ‘ª È≈ «’ Ì«Ù·Õ””
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 18
 Â∆√∆ «Ó√≈Ò - «‹√ Â∑ª Ï≈Ï≈ ‹∆ Á≈ «Â¡≈◊ ¿∞µ⁄ ’؇∆ Á≈ √∆
¿∞√∂ Â∑ª ‘∆ ≈‹È∆Â∆ «Úº⁄ Ú∆ Â≈’ √ÈÕ «¬º’ Ú≈∆ ¡≥◊∂˜ «‚͇∆
’«ÓÙÈ (¡≥«ÓÃÂ√) Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∆ ÓÙ‘»∆ √π‰ ’∂ ¿∞‘Ȫ ˘ Ú∂÷‰ Ò¬∆
¡≈«¬¡≈Õ «√¡≈Ò Á∂ «ÁÈ √∆Õ Ï≈Ï≈ ‹∆ ËπºÍ∂ ÏÀ·∂ √∆ Á∆ Ó≈ÒÙ ¡Â∂ ËπºÍ-
«¬ÙÈ≈È ’ ‘∂ √ÈÕ ¿∞‘Á∂ È≈Ò Â«‘√∆ÒÁ≈, ˜ÀÒÁ≈ ¡Â∂ ‘Ø Ú∆ ’≈Î∆
¡ÓÒ≈ √∆Õ Ï≈Ï≈ ‹∆ ˘ «ÏȪ ÍπÙ≈’ Ú∂÷ ’∂ ¿∞‘ ÊØÛ∑∆ Á» ÷Û∂ ‘Ø ◊¬∂Õ
ÓÀ∫ Ú∆ ¿∞µÊ∂ ‘∆ √ª Â∂ ¿∞‘Ȫ Á∆ «fi‹’ ˘ √Ófi ’∂ «’‘≈, ““«fi‹’‰ Á∆
’ج∆ ÒØÛ È‘∆∫Õ Ï≈Ï≈ ‹∆ ª ¡≈͉∆ ÓΩ‹ «Úº⁄ ÏÀ·∂ “√È Ï≈Ê” (ËπºÍ-
«¬ÙÈ≈È) ÒÀ ‘∂ ‘ÈÕ ‹Ø ◊ºÒ ’È∆ ‘À Ï∂Ùº’ ’ ÒÚØÕ”” «¬‘ √π‰ ’∂ ‚∆.
√∆. ÿØÛ∂ ÂØ∫ ¿π«¡≈ Â∂ ‡ØÍ∆ Ò≈‘ ’∂ ‘ºÊ «Úº⁄ ÎÛ Ò¬∆Õ
’ØÒ ‹≈ ’∂ ¿∞‘È∂ Í«‘Ò≈ √Ú≈Ò ’∆Â≈, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡≈Í ’∂ ⁄∂Ò∂
«’ÂÈ∂ ‘À∫ ?””
Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ‹Ú≈Ï «ÁºÂ≈, ““’ج∆ Ì∆ È‘∆∫Õ «Ô‘ √Ì Ó∂∂ √≈Ê∆ ‘À∫
¡Ω ÓÀ∫ ıπÁ ⁄∂Ò≈ ‘ø»Õ””
’πfi «⁄ ⁄πºÍ «‘‰ «Íº¤Ø∫ ¿∞‘È∂ «’‘≈, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡◊ ¡≈Í Í√øÁ
’∂∫ ÂØ∫ ÓÀ∫ ¡≈Í ’∂ ÒÛ’Ø∫ ’Ø ˜Ó∆È ’∂ ÓπºÏ∂ Á∂ √’Â≈ ‘»øÕ””
Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ‹Ú≈Ï «ÁºÂ≈, ““¡≈Í Ó∂∂ Ϻ⁄Ø∫ ’≈ «Î’ È≈ ’∂∫Õ ¿∞È
ÒØ◊Ø∫ ’≈ «ı¡≈Ò ’∂∫ «‹È ’∂ Í≈√ ‹ØÂÈ∂ ’∂ Ò∆¬∂ ˜Ó∆È È‘∆∫ ‘ÀÕ””
«‚͇∆ ’«ÓÙÈ ⁄πºÍ ‘Ø «◊¡≈ Â∂ √Ò≈Ó ’ ’∂ ⁄ÒÁ≈ ‘Ø«¬¡≈Õ
’∞fi ‘Ø «Ó√≈Òª - ’¬∆ Ó≈«¬¡≈Ë≈∆ πͬ∂ º÷ ’∂ ÓºÊ≈ ‡∂’‰ Á∆
’Ø«ÙÙ ’Á∂ «’ «¬‘ ¶◊ Ò¬∆ ‘ÈÕ Í Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ «’√∂ Á≈ π«Í¡≈
È‘∆∫ «Ò¡≈Õ ¿∞È∑ª Á∂ ÒÛ’∂ ÷∂Â∆ ’Á∂ Â∂ ¿∞√ ÂØ∫ ¡≈¿∞‰ ‹≈‰ Ú≈«Ò¡ª
Á≈ ¡≥È Í≈‰∆ ⁄ÒÁ≈Õ ¿∞‘Ȫ Á≈ ‹∆ÚÈ Ï‘π √≈Á≈ √∆Õ «¬º’ ¤Ø‡∆ «‹‘∆
’º⁄∆ ’∞‡∆¡≈ ‹Ø Ï≈‘ ÷∂ª «Úº⁄ √∆, ¿∞‘Á∂ «Úº⁄ «‘øÁ∂ Â∂ Ï◊À ÈÓ’ Á∂
Á≈Ò Ì≈‹∆ ÷ªÁ∂Õ ÓÀ∫ Ú∆ Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∆ √ø◊ ’ ’∂ AB √≈Ò ÈÓ’ È‘∆∫
÷≈Ë≈Õ «¬‘ ’ج∆ ¡√⁄‹ Á∆ ◊ºÒ È‘∆∫ ‘ÀÕ «’¿∞∫«’ ‹Á «ÂøÈ ⁄≈ Ó‘∆È∂
Ï◊À ÈÓ’ Á∂ Á≈Ò Ì≈‹∆ ÷≈¬∆¬∂ ª «Î Á≈Òª Â∂ Ì≈‹∆¡ª «Ú⁄Ò≈ ’∞ÁÂ∆
ÈÓ’ ‘∆ ÈÓ’ Ú◊≈ Òº◊‰ Òº◊ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
Ï≈Ï≈ ‹∆ ‘ Ú’Â ¬∂È∂ ÷πÙ «‘øÁ∂ Â∂ √≈Ê∆¡ª ˘ Ú∆ ¬∂È≈ ÷πÙ º÷Á∂
’∂ ¿∞‘Ȫ ÂØ∫ «Ú¤ÛÈ ˘ «ÁÒ È‘∆∫ ’Á≈ √∆Õ
«¬º’ Ú≈∆ AHIF-IG «Úº⁄ ÍÒ∂◊ Á∆ «ÏÓ≈∆ ÍÀ‰ È≈Ò ÿª Á∂ ÿ
÷≈Ò∆ ‘Ø ◊¬∂Õ Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∂ Í«Ú≈ Á∆¡ª √Ì «¬√Â∆¡ª ÍÒ∂◊ Á∆ Ì∂‡≈
‘Ø ◊¬∆¡ªÕ «√Î ¿∞‘Ȫ Á∆ «¬º’ ÍØÂ∆ Ï⁄∆ «‹√ ˘ Ó∂∆ ÍÂÈ∆ È∂ ÒÀ
’∂ Í≈«Ò¡≈Õ (¡º‹ ¿∞‘ ÒÛ’∆ ÍπºÂª ÍØ«¡ª Ú≈Ò∆ ‘À Â∂ √≈‚∂ È≈Ò Í»≈
«Í¡≈ ’Á∆ ‘ÀÕ) «‹√ «ÁÈ Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∂ ÿ ؇∆ Í’≈¿∞‰ Ú≈Ò∆ ’ج∆
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 19
«¬√Â∆ È≈ ‘∆, ¿∞√ «ÁÈ Ú∆ ÓÀ∫ Ï≈Ï≈ ‹∆ ˘ √Á≈ Úª◊ ÷πÙ Ú∂«÷¡≈Õ
Ó∂∂ Â∂ Ï‘π ÍÃÌ≈Ú «Í¡≈ «’ √º⁄Óπº⁄ ‘∆ «¬‘ ¿∞‘∆ Ó‘ªÍπÙ ‘È, «‹È∑ª
Á∆ ¿∞ÍÓ≈ ◊π» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï «Úº⁄ ’∆Â∆ ◊¬∆ ‘ÀÕ
“‘÷ √Ø◊ Â∂ ‘∂ ¡Â∆Â≈
«ÂÈ ‹◊ º ͤ≈‰≈Õ”
¡º‹ ÓÀ∫ ‹Ø «˜øÁ◊∆ ÌØ◊ «‘≈ ‘ª, «¬‘ ¿∞‘Ȫ ‘∆ Ó‘ªÍπÙª Á∆ «’Í≈
‘ÀÕ È‘∆∫ ª ÁØ√Â∆ Á∂ «ÒÏ≈√ «Úº⁄ ÁπÙÓ‰ ¤∂Â∆ ‘∆ Ó∂∆ «˜øÁ◊∆ ÷ÂÓ ’
Á∂∫Á∂Õ
Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∂ ‘π’Ó ¡È∞√≈ ‘ØÒ∂ Á≈ «Â¿∞‘≈ ◊À Ó˜‘Ï∆ „ø◊ È≈Ò
Ì’È∂ «Úº⁄ ÓÈ≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬√ «Úº⁄ ‘ Ó˜‘Ï Á∂ ¡«Ë¡≈ÂÓÚ≈Á∆
Â∂ ¬∂’Â≈ Á∂ ¿∞Í≈Ù’ ÓÈ∞º÷∆ ÙπÌ ◊π‰ª Á≈ Í⁄≈ ’Á∂ √ÈÕ «¬‘Ȫ ‘Ø«Ò¡ª
Á≈ Ì≈ «˜¡≈Á≈Â ÓÀ∫ ‘∆ ⁄πº’Á≈ «‘≈Õ ı⁄ ‘πø«Á¡ª-‘πø«Á¡ª √≈∆ ˜Ó∆È
◊«‘‰∂ ÍÀ ◊¬∆Õ ÏÒ«’ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ C@@@ πͬ∂ ‘ºÊ ¿∞Ë≈ Ú∆ ‘Ø ◊¬∂Õ
Áπ’≈Ȫ ÂØ∫ ¿∞Ë≈ «ÓÒ‰≈ Ú∆ ÏøÁ ‘Ø «◊¡≈Õ Í √ø◊ Á≈ ÍÃÚ≈‘ ¿∞√∂ Â∑ª
‘∆ ⁄ÒÁ≈ «‘≈Õ ‹Á ¡≈«Ê’ ‘≈Ò ’Ó˜Ø ‘Ø ◊¬∆ ª ¡≈ÂÓ’ ÙªÂ∆
Ú∆ ‹Ú≈Ï Á∂‰ Òº◊∆, ÂÁ ÓÀ∫ «¬º’ ÁØ√ ≈‘∆∫ ¡Ó∆’≈ ÂØ∫ ÍÂ≈ ’∆Â≈Õ
¡Ó∆’≈ Ú≈Ò∂ «ÓºÂ È∂ ÌØ√≈ «ÁÚ≈«¬¡≈ «’ ‹∂ ¡≈¿∞‰≈ ⁄≈‘Ø Âª ¡≈ ‹≈¿∞,
ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∆ ‘ Â∑ª È≈Ò ÓÁÁ ’ª◊≈Õ
C. «¬Ó«Â‘≈È
ºÏ Ì◊Â∆ ‘ØÚ∂, ⁄≈‘∂ Á∂Ù Ì◊Â∆-«¬Ó«Â‘≈È ˜» ¡≈™Á∂ ‘ÈÕ
¡Ó∆’≈ Ú≈Ò∂ ÁØ√ Á∂ ÌØ√≈ «ÁÚ≈¿∞‰ «Íº¤Ø∫ Ï≈Ï≈ ‹∆ Á∆ ¡≈«◊¡≈ ÒÀ‰∆
˜»∆ √∆Õ Ï≈Ï≈ ‹∆ √≈‘Ó‰∂ Í∂Ù ‘Ø ’∂ √≈∆ ‘≈Ò ¿∞È∑ª √≈‘Ó‰∂ º÷∆Õ Ï≈Ï≈
‹∆ √π‰ ’∂ ‘º√ ͬ∂Õ Ï≈Ï≈ ‹∆ ’ØÒ ¿∞È∑ª Á≈ «¬º’ ÙË≈¨ Ù≈‘»’≈ ÁÙȪ
Ò¬∆ ¡≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ Ï≈Ï≈ ‹∆ ¿∞‘˘ √øÏØËÈ ’’∂ ’«‘‰ Òº◊∂, ““√Ø‘‰
«√øÿ Â∞«¡≈ ª ºÏ ˘ «ÓÒ‰ Ò¬∆ √∆ Í ‹Á ‘π‰ ºÏ Á∆ ÷Ò’Â Á∆
√∂Ú≈ ’«Á¡ª Ó≈«¬¡≈ ÷ÂÓ ‘Ø ◊¬∆ ª ÿÏ≈ «◊¡≈Õ”” Ù≈‘»’≈ ÓÀ˘ Íπº¤‰
Òº◊≈, ““«’™ ‹∆ ’∆ ◊ºÒ ‘À ?”” ÓÀ∫ ¿π√˘ √≈∆ ◊ºÒ √Ófi≈¬∆Õ
Ù≈‘»’≈ È∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ ˘ √øÏØËÈ ’ ’∂ «’‘≈, ““Ó‘≈≈‹ «¬‘ πͬ∂
Ò¬∆ ¡Ó∆’≈ È≈ ‹≈‰Õ ÓÀ∫ ’ºÒ∑ ˘ ‘∆ «¬‘Ȫ Á≈ √≈≈ ’˜≈ «‹‘Û≈ ˜Ó∆È
Â∂ ‘À Â∂ «‹‘Û≈ ¿∞Ë≈ ‘À ¿∞‘ Ú∆ «Ò¡≈ ’∂ ¡≈Í Á∂ ⁄Ȫ «Úº⁄ º÷
«Á¡ª◊≈Õ Í «¬º’ ◊ºÒ «¬‘ ¡≈͉∂ Ó»ø‘Ø∫ ’«‘ Á∂‰ «’ «‹øÈ≈ «¬‘Ȫ ¡º‹
º’ ÍπøÈ Á≈È ’∆Â≈ ‘À ¿∞√ Á≈ ÎÒ ÓÀ˘ (Ù≈‘»’≈) ˘ «ÁºÂ≈Õ””
Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ‘º√ ’∂ «’‘≈, ““’ Ò˙ √ΩÁ≈Õ ¡Ó∆’≈ ‹≈‰ Á∆ ’∆
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 20
ÒØÛ ‘À ? (È؇ : «‘øÁ» ¡’∆Á∂ ¡È∞√≈ πͬ∂ È≈Ò ÍπøÈ Á≈È ÷∆«Á¡≈ ‹≈
√’Á≈ ‘ÀÕ) ÓÀ∫ ‘ºÊ ‹ØÛ ’∂ ¡˜ ’∆Â∆ ““ËÓ Ú∂⁄ ’∂ ËÈ È‘∆∫ ÒÀ‰≈
⁄≈‘πøÁ≈Õ”” Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ÎπÓ≈«¬¡≈ ““‹∂ ËÓ È‘∆∫ Ú∂⁄‰≈ ⁄≈‘πøÁ≈ ª ‹≈‘
‹≈ ’∂ ‘ºÊ∆∫ ËÓ Á∆ ’Ó≈¬∆ ’ ’∂ ÷≈‘Õ”” Ï≈Ï≈ ‹∆ Á≈ «¬Ù≈≈ √Ófi ’∂
ÓÀ∫ Ú≈‘∆ Á≈ ’øÓ Ùπ» ’ «Ò¡≈Õ
Á»√≈ «¬Ó«Â‘≈È - «¬º’ «ÁÈ Ó∂∂ «¬º’ Í≈Á∆ ÁØ√ ÓÀ˘ «ÓÒ‰
Ò¬∆ ¡≈¬∂Õ ÿØ∫ ¿∞‘Ȫ ˘ ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ ÓÀ∫ ÷»‘ Â∂ ‘ªÕ ¿∞‘ ÷»‘ ˘ ¡≈¿∞‰
Ú≈Ò∆ √Û’∂ ÍÀ ’∂ ÷»‘ ÚºÒ ˘ ‹≈ ‘∂ √ÈÕ ÓÀ∫ Ú∆ ¿∞ËØ∫ «√ Â∂ ͺ·∂ ⁄πº’∆
¡≈ «‘≈ √ªÕ ÓÀ∫ ¿∞‘Ȫ ˘ Ú∂÷ ’∂ «¬º’ πº÷ ‘∂·ª Í≥‚ √πº‡ «ÁºÂ∆ Â∂ ¡√∆∫
ÁØÚ∂∫ ÏÀ· ◊¬∂Õ Í Ì≈ ⁄πº’‰ ’’∂ Ó∂∆ ËΩ‰ «√ºË∆ È≈ ‘ج∆Õ «¬‘ Ú∂÷ ’∂
Ó∂∂ Í≈Á∆ ÁØ√ È∂ «’‘≈, ““ÓÀ˘ ¡º‹ Â∞‘≈‚∆ ‘≈Ò Ú∂÷ ’∂ ÏÛ≈ Áπº÷ ‘Ø«¬¡≈
‘ÀÕ”” ÓÀ∫ «’‘≈, ““’Á∂ Ì≈ È‘∆∫ ⁄πº«’¡≈Õ ’ج∆ È‘∆∫ ‘ΩÒ∆-‘ΩÒ∆ ¡≈Á ‘Ø
‹≈Ú∂◊∆Õ”” ¿∞‘Ȫ ¯Ó≈«¬¡≈ ““¡«‹‘∆ ¡≈Á ω≈¿∞‰ Á∆ ’ج∆ ÒØÛ È‘∆∫Õ
ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∂ ’˜∂ Â∂ Á»√∂ ı⁄ Á≈ ÏøÁØÏ√ ’ Á∂∫Á≈ ‘ªÕ Ô√»‘ Á∆ Â∞√∆∫
«¬º˜Â ª Í«‘Òª ÂØ∫ ‘∆ ’Á∂ ‘ØÕ √Ø Â∞√∆∫ «¬√∂ Â∑ª «√º÷∆ ‹≈Ó∂ «Úº⁄ «‘øÁ∂
‘ج∂ «ÁÒØ∫ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ «¬√≈¬∆ √Ófi ÒÚØÕ””
«¬‘ √π‰ ’∂ ÓÀ˘ ÏÛ≈ ◊πº√≈ ¡≈«¬¡≈ Â∂ ÓÀ∫ ’ØÃË «Úº⁄ «’‘≈, ““‹∂ ÓÀ∫
«ÓÙÈ Á∂ ‹»·∂ ‡π’Û∂ ‘∆ ÷≈‰∂ ‘πøÁ∂ ª ÓÀ˘ ¡≈͉∆ ‹≈«¬Á≈Á ı⁄ ’È
Á∆ ’∆ ÒØÛ √∆ ?”” ıÀ Ó∂∂ ◊πº√∂ ˘ ·ß‚≈ ’’∂ ¿π√ È∂ «÷Ó≈ Ó≥◊∆Õ ¡º‹
’ºÒ∑ Á∂ «√¡≈‰∂ «√¡≈√ÂÁ≈È, Ù≈‘»’≈ Â∂ Í≈Á∆ ÂØ∫ π«Í¡≈ È≈ ÒÀ‰ ˘
Ï∂Ú’±Î∆ ÂØ∫ «√Ú≈ ’∞fi È‘∆∫ ’«‘‰◊∂Õ
Ù≈‘»’≈ Â∂ Í≈Á∆ Á≈ «˜’ ÓÀ∫ «¬√ Ò¬∆ ’∆Â≈ ‘À «’ ⁄≈‘∂ ºÏ
Ì◊Â∆ ‘ØÚ∂ ‹ª Á∂Ù Ì◊Â∆, «¬Ó«Â‘≈È ‘ ʪ √≈‘Ó‰∂ ¡≈¿∞‰∂ ‘ÈÕ ‹∂
πͬ∂ Á∂ ‹≈Ò «Úº⁄ Î√ ‹≈˙ ª ¡≈ÂÓ≈ ’ÂÒ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ È≈ Î√∆¬∂ ª
Áπº÷, Óπ√∆Ϫ √≈‘Ó‰∂ ¡≈™Á∂ ‘ÈÕ Í ¡≈ÂÓ’ «◊≈Ú‡ Á∆ ʪ Óπ√∆Ϫ
Á≈ √Â≈ «Ï‘Â ‘ÀÕ
D. ؇∆ Á∆ Ì≈Ò «Úº⁄ ¡Ó∆’≈ ˘
¡ı∆ ‹Á Ú≈‘∆ Á≈ √ı ’øÓ È≈ ⁄Ò≈ √«’¡≈ ª «Úº⁄∂ ‘∆ ¤º‚
’∂ ÓÀ∫ C ÎÚ∆ AI@I ˘ ¡Ó∆’≈ ‹≈‰ Ò¬∆ ÿØ∫ ⁄ºÒ «Í¡≈Õ ¿∞‘È∆∫ «ÁÈ∆∫
Í≈√ÍØ‡ È‘∆∫ √∆ ‘πøÁ∂Õ ‘ «¬º’ ˘ ‹≈‰ Á∆ ÷πºÒ∑ √∆Õ Ó∂∂ ÿØ∫ Â∞È Ú∂Ò∂
Ó∂∂ ËÓ Ó≈Â≈ ‹∆ ª Ï∂‘ØÙ ‘Ø ◊¬∂Õ Ó∂∆ ‹ÈÈ∆ Ó≈Â≈ Â∂ ÍÂÈ∆ ÷Û∑∆¡ª
Ø ‘∆¡ª √ÈÕ «¬‘ fi≈’∆ ¡Â∆ Áπ÷Á≈«¬’ √∆Õ Ó∂∂ Ï◊À ÿ «Úº⁄ È≈ ’ج∆
Ì≈¬∆ √∆ Â∂ È≈ ’ج∆ Ï∂‡≈ Â∂ ‹≈«¬Á≈Á Ú∆ ÓÀ∫ ıÂÓ ’ ⁄πº«’¡≈ √ª «‹√
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 21
Á∂ ¡≈√∂ «¬‘ «ÁÈ ’º‡ √’Á∆¡ªÕ «√Î Í≥‹ «Úÿ∂ („≈¬∆ ¬∂’Û) ˜Ó∆È
Ï⁄∆ ‘ج∆ √∆Õ Á»‹∂ Í≈√∂ Ó∂∂ √≈‘Ó‰∂ «ÚÁ∂Ù ‹≈‰ Ï◊À ‘Ø ’ج∆ ≈‘ È‘∆∫
√∆Õ ¡÷∆ «ÁÒ ÍºÊ ’ ’∂ ÓÀ∫ ¡Ó∆’≈ ‹≈‰ Ò¬∆ ÿØ∫ ⁄ºÒ «Í¡≈Õ
¡√∆∫ ¡º· ¡≈ÁÓ∆ ¡Ó∆’≈ ‹≈‰ Ò¬∆ Í≥‹≈Ï ÂØ∫ ⁄ºÒ∂Õ ‘ª◊’ª◊ ÂØ∫
¡Ó∆’≈ ‹≈‰ Ú≈Ò≈ ‹‘≈˜ ÏÁÒ‰≈ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ Í Í«‘Òª ¡º÷ª Á∆
‚≈’‡∆ ‘πøÁ∆ √∆ Â∂ Í≈√ ‘؉ Ú≈«Ò¡ª ˘ ‘∆ ‹‘≈˜ Á∆ «‡’‡ «ÓÒÁ∆ √∆Õ
’∞’«¡ª Á∆ «ÏÓ≈∆ Ú≈Ò∂ ˘ Î∂Ò∑ ’ Á∂∫Á∂ √ÈÕ ◊Ó Á∂Ùª «Úº⁄ «‘‰
Ú≈«Ò¡ª ˘ ¡≈Ó ’’∂ ’∞’«¡ª Á∆ Ï∆Ó≈∆ ‘Ø ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ Ó∂∂ √ºÂ √≈Ê∆
Î∂Ò∑ ‘ج∂ ¡Â∂ «¬’ºÒ≈ ÓÀ∫ ‘∆ Í≈√ ‘Ø«¬¡≈Õ
‘ª◊’ª◊ «Úº⁄ «‘‰ Ú≈Ò∂ ’¬∆ Í≥‹≈Ï∆¡ª È∂ «’‘≈ «’ √Î ¶Ó≈
‘À, «¬’ºÒ∂ È≈ ‹≈¿∞Õ ‘Ø √’Á≈ ‘À Á»√∂ «’√∂ ‹‘≈˜ «Úº⁄ ’ج∆ ‘Ø √≈Ê∆
«ÓÒ ‹≈Ú∂Õ Í ÓÀ∫ ¿∞Ê∂ ÏÀ·‰≈ ÓπÈ≈√Ï È≈ √Ó«fi¡≈ Â∂ «¬’ ‹Í≈È∆ ‹‘≈˜
‹Ø ⁄ºÒ‰ Ú≈Ò≈ √∆, ¿∞√ «Úº⁄ ÏÀ· «◊¡≈Õ ÓπÙ«’Ò «¬‘ √∆ «’ ÓÀ∫ ؇∆
Í’≈¿∞‰≈ È‘∆∫ ‹≈‰Á≈ √∆Õ ¡≈√≈È∆ «¬‘ √∆ «’ ÓÀ∫ ¤±Â-¤≈ ˘ È‘∆∫
Ó≥ÈÁ≈ √ªÕ ‹Í≈È∆ ’øÍÈ∆ Óπ√≈Îª ˘ ⁄≈ÚÒ Â∂ Óº¤∆ ÷≈‰ ˘ Á∂∫Á∆ √∆Õ
Í ÓÀ∫ ¿∞‘È∆∫ «ÁÈ∆∫ Ó≈√ Â∂ ÈÓ’ È‘∆∫ ÷ªÁ≈ √ªÕ «¬√ Ò¬∆ ÓÀ∫ ¡≈͉∂
È≈Ò «Ï√’∞‡, «ÿ¿∞ Â∂ ⁄∆È∆ ¡≈͉∂ ÷≈‰ Ò¬∆ º÷ Ò¬∆Õ Íº’∂ ‘ج∂ ⁄≈ÚÒ
ÓÀ∫ ’øÍÈ∆ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ «ÿ˙ ÷≥‚ Í≈ ’∂ ÷≈ ÒÀ∫Á≈Õ «¬√ Â∑ª ÓÀ∫ «¬º’ Ó‘∆È∂ Á≈
√Î ÂÀ¡ ’ «Ò¡≈Õ Ó∂∂ Í≈√ Íø‹≈Ï∆-¡≥◊∂‹∆ ÙÏÁ’ØÙ («‚’ÙÈ∆) √∆
«‹√ «Úº⁄ Ó؇∆¡ª Ó؇∆¡ª ˜»∆ ⁄∆˜ª Á∂ ¡≥◊∂˜∆ Ȫ Ú∆ Ô≈Á ’ Ò¬∂Õ
«¬√ Ô≈Â≈ Á∆ «¬º’ ◊ºÒ Áº√‰ Ú≈Ò∆ ‘ÀÕ Ôؒؑ≈Ó≈ (‹Í≈È) ÂØ∫ ⁄≈
»√∆ Óπ√≈«Î Ó∂∂ Ú≈Ò∂ ‹‘≈˜ «Úº⁄ √Ú≈ ‘ج∂Õ ¿∞‘Ȫ Á∂ ÏÀµ‚ («Ï√Â)
Ú∆ Ó∂∂ È≈Ò √ÈÕ ¡√∆∫ «‚’ÙÈ∆ Á∆ √‘≈«¬Â≈ È≈Ò ‡πº‡∆-Îπº‡∆ ’øÓ ‡Í≈¿±
¡≥◊∂˜∆ «Úº⁄ ’øÓ √≈È Òº◊∂Õ ‹Ï≈È Ì≈Ú∂∫ ¡√∆∫ «¬º’ Á»‹∂ Á∆ È‘∆∫ √ª
√ÓfiÁ∂ Í «Í¡≈ ¿∞‘Ȫ Á≈ Íú÷ √∆Õ ÿØ∫ Ï≈‘ «È’Ò ’∂ ’¬∆ ÏÛ∂
«Í¡≈ Ú≈Ò∂ ÒØ’ «ÓÒ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ Ó∂∂ «¬‘ Óπ√≈«Î √≈Ê∆ »√ Á∆ ˜≈Ù≈‘∆
Á∂ √Â≈¬∂ ‘ج∂ ÏÛ∂ √πº⁄∂ Á∂Ù Ì◊ √È-«Í¡≈ Á∂ ÍπÂÒ∂Õ Ï≈¡Á «Úº⁄ ≈‹√∆
’øÓ Ú∂Ò∂ ¿∞‘Ȫ Á∆ Ô≈Á ’¬∆ Ú≈∆ ¡≈™Á∆ ‘∆Õ
¡ı∆ D ¡ÍÃÀÒ AI@I ˘ ¡Ó∆’≈ Á∆ ¿∞µÂ∆ ÏøÁ◊≈‘ «√¡≈‡Ò
Â∂ √≈‚≈ ‹‘≈˜ ‹≈ Òº◊≈Õ ‚≈’‡∆ ª Í≈√ ‘Ø «◊¡≈Õ ‘π‰ Ó«‘’Ó≈
«¬Ó∆◊∂ÙÈ «‹‘Û≈ «’ «ÚÁ∂Ù∆ Óπ√≈Îª Á∆ Íπº¤«◊º¤ ’Á≈ √∆, ¿∞‘Á∂
√≈‘Ó‰∂ Í∂Ù ‘Ø«¬¡≈Õ ÓÀ∫ ‡πº‡∆ Îπº‡∆ ¡≥◊∂˜∆ «Úº⁄ ¿∞‘Ȫ ˘ «’‘≈ «’ ÓÀ∫
¡≥◊∂˜∆ È‘∆∫ ÏØÒ √’Á≈Õ «¬√ Ò¬∆ ¿∞‘Ȫ ˘ ÁØ-Ì≈Ù∆¬∂ Á∆ ÒØÛ √∆Õ
Ó∂∂ ¿∞‘ ÁØ√ «‹È∑ª ÓÀ˘ Ó≥◊≈«¬¡≈ √∆, ‹‘≈˜ Â∂ ÓÀ˘ ÒÀ‰ ¡≈¬∂
‘ج∂ √ÈÕ Ó∂∂ ÁØ√ ˘ Ú∂÷ ’∂ Ó«‘’Ó∂ Ú≈«Ò¡ª È∂ ¿∞‘Ȫ ˘ «’‘≈ «’ ¿∞‘
ÓÀ˘ ¡≈͉∆ ÏØÒ∆ «Úº⁄ ◊ºÒ √Ófi≈ Á∂‰Õ («’™«’ ÓÀ∫ ¡≥◊∂˜∆ È‘∆∫ ‹≈‰Á≈
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 22
√∆Õ) «¬‘ ◊ºÒ Ó∂∂ Ò¬∆ Ò≈ÌÁ≈«¬’ «√ºË ‘ج∆ «’™«’ ¿∞‘Ȫ ÓÀ˘ Íø‹≈Ï∆
«Úº⁄ √Ófi≈ «ÁºÂ≈ «’ «¬‘ È≈ ’‘∆∫ ÓÀ˘ «’√∂ ÁØ√ È∂ «⁄º·∆ Ì∂‹ ’∂
Ó≥◊≈«¬¡≈ ‘ÀÕ
√Ú≈Ò - ±ø ¡Ó∆’≈ «Úº⁄ «’™ ¡≈«¬¡≈ ?
‹Ú≈Ï - Ó˜Á»∆ Ò¬∆Õ
√Ú≈Ò - ¡Ó∆’≈ ÂØ∫ «’√∂ ÁØ√ È∂ ÂÀ˘ ı Ì∂«‹¡≈ ?
‹Ú≈Ï - È‘∆∫
√Ú≈Ò - Â∞‘≈‚∂ «Í≥‚, «ÙÂ∂Á≈∆¡ª Â∂ Á∂Ù «Úº⁄ ÁØ Ù≈Á∆¡ª Á≈
«Ú≈‹ ‘À ?
‹Ú≈Ï - ‘ªÕ
√Ú≈Ò - ª «Î Â∞√∆∫ «’√ Â∑ª ’«‘ √’Á∂ ‘Ø «’ Â∞√∆∫ ÁØ Ù≈Á∆¡ª
Á∂ ‘º’ «Úº⁄ È‘∆∫ ‘Ø ?
‹Ú≈Ï - («¬‘Á≈ ‹Ú≈Ï Á∂‰≈ Ó∂∂ Ò¬∆ ’ج∆ ÓπÙ«’Ò È‘∆∫ √∆,
«’™«’ Ï≈Ï≈ ‹∆ ÁØ Ù≈Á∆¡ª Á∂ «÷Ò≈Î √ÈÕ «¬√ √Ú≈Ò ÂØ∫ Ï‘π ¡≈ÁÓ∆
Î∂Ò∑ ’ ’∂ Ú≈Í√ Ì∂‹ «ÁºÂ∂ ◊¬∂ √ÈÕ ÓÀ∫ «ÁzÛÂ≈ È≈Ò ‹Ú≈Ï «ÁºÂ≈) ‘
«¬º’ «¬È√≈È Á≈ ‘º’ ‘À «’ √Ó≈‹ Á∂ «‹√ √Ó «Ú≈‹ ˘ ◊Ò √Ófi∂
¿∞√ Â∂ ¡ÓÒ È≈ ’∂Õ
√Ú≈Ò - ‹∂ ’øÓ È≈ «Ó«Ò¡≈ ª Ï∂’≈∆ Á∆ ‘≈Ò «Úº⁄ ’∆ ’Ø◊∂
?
‹Ú≈Ï - (ÓÀ∫ Í≥‹ √Ω πͬ∂ ’º„ ’∂ Ó∂˜ Â∂ º÷ «ÁºÂ∂) «¬‘Á∂ Â∂ ◊π˜≈≈
’ª◊≈Õ («¬‘ π«Í¡≈ ¡Ó∆’≈ Ú≈Ò∂ ÁØ√ È∂ ÓÀ˘ Ì∂«‹¡≈ √∆Õ)
‹Á ÓÀ∫ √Ú≈Òª Á∂ ‹Ú≈Ï ·∆’-·∆’ Á∂ «ÁºÂ∂ ª Ó«‘’Ó∂ Ú≈«Ò¡ª
˘ Ùº’ ‘Ø«¬¡≈ «’ «’Â∂ ÁØ-Ì≈Ù∆¬∂ È∂ ¡≈͉∂ ÚºÒØ∫ ‘∆ ω≈ ’∂ «¬‘ ‹Ú≈Ï
ª È‘∆∫ Á∂ «ÁºÂ∂ ? ¿∞√ «ÁÈ ¿∞‘Ȫ È∂ ÓÀ˘ ¿∞ÂÈ Á∆ ¡≈«◊¡≈ È≈ «ÁºÂ∆Õ
¡◊Ò∂ «ÁÈ Ó«‘’Ó∂ Ú≈«Ò¡ª È∂ Ï≈Ï» ‘È≈Ó «√øÿ ’«‘∆ √«‘∆ ˘ ÁØ-
Ì≈Ù∆¬∂ Ú‹Ø∫ ÏπÒ≈«¬¡≈ ‹Ø ¿∞‘È∆∫ «ÁÈ∆∫ «√¡≈‡Ò Ô±È∆Ú«√‡∆ «Úº⁄ ÍÛ∑Á∂
√ÈÕ «Î Í«‘Ò∂ «ÁÈ Ú≈Ò∂ √Ú≈Ò Íπº¤∂Õ ÓÀ∫ Í«‘Ò∂ «ÁÈ Ú≈Ò∂ ‘∆ ‹Ú≈Ï
Á∂ «ÁºÂ∂Õ ¡≈͉∂ «ÓºÂ Á∂ ’«‘‰ ¡È∞√≈ ÓÀ∫ Ì≈ ÂØ∫ √πøÁ Óπ≈Á≈Ï≈Á∆
ÏÂÈ Â∂ ÎπÒ’≈∆¡ª Ú∆ ÒÀ ’∂ ¡≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √ªÕ ÒØ’ª Á∆ Ì∆Û ‹πÛ∆
‘ج∆ √∆, ÓÀ∫ «¬º’-«¬º’ ’ºÍÛ≈ ’º„ ’∂ ÒØ’ª ˘ «Ú÷≈¿∞‰ Òº◊≈ Â∂ «’‘≈ «’
ÓÀ∫ ª ’Ò≈ Á∆¡ª √πøÁ ⁄∆˜ª Á≈ ÚÍ≈∆ ‘ªÕ ÒØ’ª Á∆ «ÁÒ⁄√Í∆ Ú∂÷
’∂ Ó«‘’Ó∂ Ú≈«Ò¡ª ‘Ø ’ج∆ ¡«Ûº’≈ È≈ ‚≈«‘¡≈ Â∂ ¡ı∆ E ¡ÍÃÀÒ AI@I
˘ ÓÀ˘ ¡Ó∆’≈ ¿∞ÂÈ Á∆ ¡≈«◊¡≈ «ÓÒ ◊¬∆Õ Ï≈Ï» ‘È≈Ó «√øÿ Ó∂∂
ÁØ√ Â∂ ⁄ø◊∂ ‹≈‰± √ÈÕ √Ø ≈ ¿∞‘Ȫ ’ØÒ ‘∆ «‘≈Õ
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 23
Ï≈Ï» ‘È≈Ó «√øÿ «¬º’ ¿ºπ⁄ ’؇∆ Á∂ Á∂Ù-Ì◊ √ÈÕ ¿∞‘Ȫ È∂
AI@F-G Á∂ ¡À˜∆‡∂ÙÈ Ï≈∂ ’¬∆ ◊ºÒª Íπº¤∆¡ªÕ
AI@F-G Á≈ ˜Ó∆È∆ ¡À˜∆‡∂ÙÈ :- AI@F-G Á≈ ˜Ó∆È∆ ¡À˜∆‡∂ÙÈ
«‹‘Û≈ «’ √øÁÒ, ÁπÒ≈Ï≈, √≈‘∆Ú≈Ò ¡Â∂ È∆Ò∆Ï≈ Á∂ ¡≈Ï≈Á ‘Ø ‹≈‰
«Íº¤Ø∫ ¡≥◊∂˜ª Á∆ ÏÁÈ∆Â∆ ’≈È √≈∂ Í≥‹≈Ï «Úº⁄ ÎÀ«Ò¡≈, ¿∞√ Ï≈∂ ’∞fi
’«‘‰≈ ˜»∆ ‘ÀÕ ‹Á ¡≥◊∂˜ª È∂ «’√≈Ȫ ÂØ∫ «¬‘ Ïø‹ ˜Ó∆Ȫ ¡≈Ï≈Á
’Ú≈ Ò¬∆¡ª ¡Â∂ ˜Ó∆È ¡≈ÓÁÈ Á∂‰ Òº◊∆ ÂÁ ¡≥◊∂˜ Á∆ È∆¡Â «Î
◊¬∆Õ «Î ’≈˘È ω≈ «ÁºÂ≈ «’ ’ج∆ ¡≈Ï≈Á’≈ Ï◊À √’≈∆ ¡≈«◊¡≈
Á∂ ¡≈͉∆ ˜Ó∆È Á∂ «Úº⁄Ø∫ πº÷ È‘∆∫ Úº„ √’Á≈Õ «‹√Á≈ ÓÂÒÏ √∆ «’
˜Ó∆È Ó≈Ò’ ¡≈Ï≈Á’≈ «’√≈È È‘∆∫ ÏÒ«’ √’≈ ‘ÀÕ ¡≥◊∂˜ Á∆ È∆¡Â
√∆ «’ «¬√ ’≈˘È ≈‘∆∫ ¡Ï≈Á’≈ª ˘ ’Ó˜Ø ’’∂ «¬ºÊ∂ ¡≥◊∂‹ «˜Ó∆∫Á≈
«¬‘Ȫ Á∂ ¿πºÍ «Ò¡≈ «Ï·≈¬∂ ‹≈‰ ¡Â∂ ¡≈Ï≈Á’≈ Óπ˜≈∂ ω≈ ’∂ «¬‘Ȫ
Á∂ ‘∂· º÷∂ ‹≈‰Õ «¬√ Â∑ª «¬√ ˜Ó∆È Á∆ ¡≈ÓÁÈ∆ Á≈ Î≈«¬Á≈ ¿∞·≈«¬¡≈
‹≈Ú∂Õ ’∞fi ÍÛ∑∂ «Ò÷∂ ÈΩ‹Ú≈Ȫ È∂ «¬√ ’≈˘È ˘ ⁄À«¶‹ Ó≥«È¡≈ ¡Â∂
¡≥◊∂˜ª Á∆ È∆¡Â Á≈ ¡≥Á≈˜≈ Ò≈«¬¡≈Õ Ì≈ Ó≈Â≈ √π√≈«¬‡∆ ω≈¬∆
◊¬∆ «‹√ Á∂ ¡≈◊» Ò≈Ò≈ Ò≈‹Í ≈¬∂, √»Î∆ ¡≥Ï≈ ÍÃÙ≈Á, √: ¡‹∆ «√øÿ
Â∂ ¿∞‘Ȫ Á∂ ‘Ø √≈Ê∆ √ÈÕ ¿∞‘Ȫ È∂ «¬‘ ¡≥ÁØÒÈ ¡≈͉∂ ‘ºÊª «Úº⁄ «Ò¡≈Õ
«¬√ Á≈ ı≈√≈ ’≈˘È∆ Â∂ √πË≈Ú≈Á∆ √∆Õ Í ¿∞‘È∆∫ «ÁÈ∆∫ ’≈˘È∆ ¡≥ÁØÒÈ
Ú∆ Ó‘ºÂÂ≈ º÷Á≈ √∆Õ «¬√ Ò«‘ Á≈ ¡√ √≈∂ Í≥‹≈Ï «Úº⁄ ‘Ø«¬¡≈Õ
«’™«’ Ï≈ «Úº⁄ Í≥‹≈Ï Á∂ √≈∂ «˜«Ò∑¡ª ÂØ∫ «’√≈È ¡≈ ’∂ ¡≈Ï≈Á ‘ج∂
√ÈÕ
‹Á ¡À˜∆‡∂ÙÈ Í»∂ ˜Øª Â∂ √∆ ª Ò≈«¬ÒÍπ Á∂ È∂Û∂ ÒØ’ª È∂ ‹ØÙ
«Úº⁄ ¡≈ ’∂ ∂Ò Á∆¡ª ͇Û∆¡ª ¿∞÷≈Û «ÁºÂ∆¡ªÕ «Í≥‚ª «Úº⁄ “Í◊Û∆ √øÌ≈Ò
‹º‡≈”” ‹‘∂ ◊∆ Â∂ √≈«‘ È∂ ¡√ Í≈«¬¡≈Õ ¡≥◊∂˜ª «ÚπºË ‹Á ’≈¯∆
«ÿÈ≈ Úˉ Òº◊∆ ª ¿∞‘Ȫ «¬‘ ’≈˘È Ú≈Í√ ÒÀ «Ò¡≈Õ Í Áπº÷ Á∆
◊ºÒ «¬‘ ‘À «’ √»Î∆ ¡≥Ï≈ ÍÃÙ≈Á Â∂ √: ¡‹∆ «√øÿ (√: Ì◊ «√øÿ Á∂
⁄≈⁄≈ ‹∆) «‹È∑ª È∂ √≈∆ ¿∞Ó ‹Ò≈ÚÂÈ∆ Á∆ ‘≈Ò «Úº⁄ «ÏÂ≈¬∆, «‹È∑ª
È∂ ¡≥◊∂˜ √≈‘Ó‰∂ Á∂Ù Â∂ ’ΩÓ Á≈ «√ ¿∞µ⁄≈ º«÷¡≈, «¬º’ Ú≈∆ Ú∆ ¡≥◊∂˜
ÂØ∫ ÈÓ∆ Á∆ Ó≥◊ È≈ ’∆Â∆, ¿∞‘Ȫ Á≈ «‘øÁ Á∂ «¬«Â‘≈√ «Úº⁄ ’ª◊√
È∂ ’ج∆ «˜’ È‘∆∫ ’∆Â≈ ¡Â∂ È≈ ‘∆ ¿∞‘Ȫ Á∆ ’ج∆ Ô≈Á◊≈ ω≈¬∆
‘ÀÕ ¿π‘Ȫ Á≈ Ȫ º’ Ú∆ ÈΩ‹Ú≈Ȫ √≈‘Ó‰∂ È‘∆∫ ¡≈«¬¡≈Õ
Ï≈Ï» ‘È≈Ó «√øÿ ‘Øª ˘, ‹Ø Ú∆ ÓÀ∫ «¬√ ¡À˜∆‡∂ÙÈ Ï≈∂ ‹≈‰Á≈
√ª, Áº«√¡≈ Â∂ ¿∞‘ ÏÛ∂ ÷πÙ ‘ج∂Õ «˜¡≈Á≈ ª È‘∆∫ Í ’∞fi È≈ ’πfi ’øÓ
ÓÀ∫ «Í≥‚ª «Úº⁄ ’∆Â≈ √∆ Â∂ ¿∞√ Á∂ È≈Ò ‘∆ ‹Ø √≈«‘ «È’ÒÁ≈ ¿∞‘ ÍÛ∑Á≈
Úø‚Á≈ Â∂ Á»√«¡ª ˘ √∞‰≈™Á≈Õ
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 24
E. Òº’Û∆ Á∂ ’≈÷≈È∂ «Úº⁄ ’øÓ ÂÈı≈‘ Â∂ Ú∆ ’øÓ ’Á∂ «‘øÁ∂ ‘ÈÕ ‘π‰ ¡Ó∆’È Ó˜Á» «¬‘ √ÓfiÁ∂
«’ «ÚÁ∂Ù∆ Ó˜Á» ‘∆ ¿∞‘Ȫ ˘ Ìπº÷∂ Ó≈È Á≈ ’≈È ‘ÈÕ ¿∞‘Ȫ È∂ ≈Â
¡◊Ò∂ «ÁÈ ¡√∆∫ ÁØÚ∂∫ «√¡≈‡Ò ÂØ∫ ¿∞∂◊È √‡∂‡ ÍØ‡ÒÀ∫‚ ÚºÒ Âπ
Ú∂Ò∂ «‘øÁ∆ Ó˜Á»ª Â∂ Í≥‹ ¤∂ ‹◊∑≈ ’¬∆ Ú≈∆ ‘ÓÒ∂ ’∆Â∂ ¡Â∂ ¿∞È∑ª ˘
ͬ∂Õ «’™«’ ÍØ‡ÒÀ∫‚ ÂØ∫ «ÂøÈ Ó∆Ò Á» ’ØÒøÏ∆¡≈ Á«¡≈ Á∂ ’ø„∂ «¬º’
Ó≈«¡≈ ’πº«‡¡≈ Â∂ Ó≈Ò ¡√Ï≈Ï Ú∆ ´º‡ «Ò¡≈Õ «Î ¿∞‘Ȫ ˘ ˜ÏÁ√Â∆
Òº’Û∆ Á∆ ÈÚ∆∫ «ÓºÒ ωÁ∆ √∆, «‹√ Á≈ Ȫ ÓÈ≈’ «ÓºÒ √∆Õ Ó∂∂ ÁØ√Â
‡ÀÓª Â∂ ÒºÁ ’∂ «√¡≈Ò Á∂ «ÁÈ∆∫ Ï≈‘ ‹ø◊Ò «Úº⁄ ¤º‚ ¡≈¬∂Õ
¿∞√∂ «Úº⁄ ’øÓ ’Á∂ √ÈÕ ’øÓ ÏÛ≈ √ı √∆Õ Ó˜Á»∆ ÁØ „≈¬∆ ‚≈Ò «ÓÒÁ∆
«‘øÁ∆¡ª È∂ ¡≥◊∂˜∆ ’Ω∫√Ò Í≈√ Ϋ¡≈Áª ’∆Â∆¡ª Í «√º‡≈ «√¯
√∆Õ ’ج∆ B@@ Á∂ ’∆Ï Í≥‹≈Ï∆ «¬ºÊ∂ ’øÓ ’Á∂ √ÈÕ
Á≈ «√¯ ‘∆ «È’«Ò¡≈Õ «¬‘Ȫ ‘Ó«Ò¡ª Ú◊≈ «¬º’ ‘ÓÒ≈ ¡Ó∆’È
¡◊Ò∂ «ÁÈ ÓÀ˘ ’øÓ «ÓÒ «◊¡≈Õ ∂‘Û∆ ≈‘∆∫ ͺÊ∆ √∆«Ó≥‡ È≈Ò
Ó˜Á»ª È∂ ‹Í≈È∆¡ª Â∂ Ú∆ ’∆Â≈Õ Í ‹Í≈È∆ ‘’»Ó È∂ ¡Ó∆’È √’≈
Ò∆ ‘ج∆ ∂ ¤ºÂ ¿∞µÍ «Ëº’ ’∂ ⁄Û∑≈¿∞‰ Á≈ ’øÓ √∆, «’™«’ ÈÚ∆∫ ¤ºÂ
Â∂ ¬∂È≈ ÁÏ≈ Í≈«¬¡≈ «’ ¡Ó∆’≈ ˘ Í»≈ ‘‹≈È≈ Ú∆ Á∂‰≈ «Í¡≈ Â∂ ¡º◊∂
ω ‘∆ √∆Õ Ó∂≈ ‘≈Ó÷Ø √∆ ÓπÙ«’Ò È≈Ò Ï≈ª Ú‹∂ º’ ’øÓ ’
ÂØ∫ ‹Í≈È∆¡ª Á∆ º«÷¡≈ ’È Á∆ ˜Ó≈È Ú∆ «ÁºÂ∆Õ «ÚÁ∂Ù∆ Ó˜Á»ª «Úº⁄
√«’¡≈Õ ‹Á AB Ú‹∂ ؇∆ Á∆ ¤πº‡∆ ‘ج∆ ª ÓÀ∫ Ï‘π ʺ’ ⁄πº«’¡≈ √ªÕ Ó∂∂
«√¯ «‘øÁ∆ ‘∆ È‘∆∫ √È Â∂ È≈ ‘∆ «‘øÁ∆ Á»√∂ «ÚÁ∂Ù∆ Ó˜Á»ª È≈ÒØ∫ ÿº‡
ÁØ√ È∂ «ÓºÒ √πÍ∆‡À∫‚ø‡ È≈Ò ◊ºÒ ’’∂ A ‘ÎÂ∂ Ò¬∆ ¡ºË≈ «ÁÈ ’øÓ
ÂÈ÷≈‘ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ÏÒ«’ ‹Í≈È∆ Â∂ ⁄∆È∆ «‘øÁ∆¡ª È≈ÒØ∫ ÿº‡ Ó˜Á»∆ ¿∞µÂ∂
’È Á∆ ÓȘ»∆ ÒÀ «ÁºÂ∆Õ ‘¯Â∂ «Úº⁄ ÓÀ∫ ’øÓ ’È Á≈ ’∞fi ¡≈Á∆ ‘Ø «◊¡≈
’øÓ Â∂ Òº◊ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «Î Ú∆ ¡Ó∆’Ȫ Á≈ ◊πº√≈ «˜¡≈Á≈ ’’∂ «‘øÁ∆¡ª
Â∂ Á√ ÿø‡∂ Í»∂ ’È Òº◊≈Õ «¬º’ Ó‘∆È∂ «Íº¤Ø∫ Ê’≈Ú‡ È∂ Ó∂≈ «Íº¤≈ ¤º‚
Â∂ ‘∆ «È’ÒÁ≈ √∆Õ Á»‹∂ «ÚÁ∂Ù∆ Ó˜Á»ª Á∆ «Íº· Â∂ ¿∞‘Ȫ Á≈ «÷¡≈Ò
«ÁºÂ≈ Â∂ Á√ ÿ≥‡∂ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ÁØ ÿ≥‡∂ ˙Ú ‡≈¬∆Ó Ú∆ Ò≈¿∞‰ Òº◊ «Í¡≈Õ
º÷‰ Ú≈Ò∆¡ª ¿∞‘Ȫ Á∆¡ª ‘’±Óª √ÈÕ «‹Ú∂∫ ¿∞µÍ ‹Í≈È Á∆ «Ó√≈Ò
«¬√ Â∑ª ¡Ó∆’≈ Á∆ «Ó‘ÈÂ’Ù «˜øÁ◊∆ È∂ Ó∂∆ ‘≈Ó÷Ø «˜øÁ◊∆ Á≈
«ÁºÂ∆ ◊¬∆ ‘ÀÕ «‘øÁ∆ Ó˜Á» ‘∆ ◊πÒ≈Ó Â∂ Ò≈Ú≈√ √È «¬‘Ø ‘∆ «¬‘Ȫ
÷≈ÂÓ≈ ’ «ÁºÂ≈Õ
Á∆ Ï∂«¬º˜Â∆ Á≈ ’≈È √∆Õ (È؇ :- «’√ «’√ ʪ Â∂ Ó˜Á»ª Â∂ ‘ÓÒ∂ ‘ج∂
‹Á ÓÀ∫ ¡ÍÃÀÒ AI@I «Úº⁄ ¡Ó∆’≈ Í‘πø«⁄¡≈ √ª ª AI@G-H Ú≈Ò≈
«¬√ Á≈ «Ï¡≈È ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ «¬«Â‘≈√ «Úº⁄Ø∫ «ÓÒ √’Á≈ ‘ÀÕ)
¡Ó∆’≈ Á≈ Ó≥ÁÚ≈Û≈ ıÂÓ ‘Ø ⁄ºπ«’¡≈ √∆Õ «¬√ Ó≥ÁÚ≈Û∂ Á≈ ’≈È
‘π‰ «‘øÁ∆¡ª ˘ ¡≈͉∆ Ï∂«¬º˜Â∆ Á∂ ’≈Ȫ Ï≈∂ ’ج∆ ÌπÒ∂÷≈ È‘∆∫
¡Ó∆’≈ Á∆¡ª ⁄؉ª ‘πøÁ∆¡ª √ÈÕ «’™«’ ⁄؉ª Á∂ √≈Ò ’øÍÈ∆¡ª ¡≈͉≈
√∆ Â∂ È≈ ‘∆ ¡≈͉∆ ◊πÒ≈Ó∆ Ï≈∂ ’ج∆ Ùº’ «‘ «◊¡≈ √∆Õ
Íπ≈‰∂ Ó≈Ò Á≈ √‡≈’ ÷ÂÓ ’È Á∆ ’Ø«ÙÙ ’Á∆¡ª ‘È Â∂ ÈÚª Ó≈Ò
ÓÀ∫ «Íº¤∂ «˜’ ’∆Â≈ ‘À «’ ‹Á ÓÀ∫ AI@I «Úº⁄ ¡Ó∆’≈ Í‘πø«⁄¡≈
ÿº‡ «Â¡≈ ’Á∆¡ª ‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ Ó˜Á» Ï∂’≈ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
ª ’øÓ ÷πºÒ∑ ⁄πº’∂ √È Â∂ Ï∂’≈∆ Á» ‘Ø ⁄πº’∆ √∆Õ ¡Ó∆’È Ó˜Á» Ú∆ Ê≈™
«¬º’ ‘Ø ◊ºÒ ⁄∂Â∂ º÷‰ Ú≈Ò∆ ‘À «’ Ó∞È≈¯≈÷Ø Á≈ Á∂Ù, ’ΩÓ ‹ª
Ê≈¬∆∫ ’øÓ Â∂ Òº◊∂ ‘ج∂ √È Â∂ ÁØ √≈Ò «Úº⁄ ’ج∆ ‘ÓÒ≈ È‘∆∫ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ
ÍÃÓ≈ÂÓ≈ «’√∂ È≈Ò Ú∆ «Í¡≈ È‘∆∫ ‘πøÁ≈Õ ¿∞√ Á≈ Á∂Ù, ’ΩÓ Â∂ ºÏ √Ì
Í AIAA Á∂ «√¡≈Ò «Úº⁄ «¯ √À∫‡‹ØÈ «ÓºÒ ‹Ø ÍØ‡ÒÀ∫‚ ÂØ∫ «ÂøÈ ⁄≈
’∞fi π«Í¡≈ ‘∆ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ «‹√ „ø◊ È≈Ò Ú∆ π«Í¡≈ ’Ó≈«¬¡≈ ‹≈ √’Á≈
Ó∆Ò Â∂ √∆ Â∂ «‹ºÊ∂ Í≥‚ ’≈Ù∆ ≈Ó Á∂ ¿∞‘Ȫ Á∂ Á»√∂ √≈Ê∆ Òº’Û∆ Á≈
‘ØÚ∂ ¿∞‘ ¡≈͉∆ Ò≈Ò√≈ Í»∆ ’È ˘ ’ج∆ Í≈Í È‘∆∫ √ÓfiÁ≈Õ √Ø Ó≥ÁÚ≈Û∂
’øÓ ’Á∂ √È, ¡Ó∆’È Ó˜Á»ª È∂ ‘ÓÒ≈ ’ «ÁºÂ≈Õ Í«‘Ò∂ ‘ÓÒ∂ Úª◊
«Úº⁄ Ú∆ Ï∂’≈ Ó˜Á»ª ˘ ÿº‡ Ó˜Á»∆ Â∂ º÷ ’∂ È≈‹≈«¬˜ Î≈«¬Á≈
Ó≈ ’∞º‡ Â∂ ´º‡ ÷Ø‘ ’∆Â∆ Â∂ Ï≈‘ ‹ø◊Ò «Úº⁄ ¤º‚ ¡≈¬∂Õ «¬√ ‘ÓÒ∂ Á∆
¿∞·≈™Á≈ ‘ÀÕ
÷Ï Íπ«Ò√ ˘ Í«‘Òª Òº◊ ⁄πº’∆ √∆, Í ¿∞‘È∂ º«÷¡≈ Á≈ ’ج∆ ÍÃÏøË È≈
’∆Â≈Õ ““ÓπºÒª Á∆ ÁΩÛ Ó√∆ª º’”” Á∆ ’‘≈Ú ¡È∞√≈ «‘øÁ∆, ¡≥◊∂˜
’Ω∫√Ò ÍØ‡ÒÀ∫‚ ’ØÒ «Ù’≈«¬Â ÒÀ ’∂ ◊¬∂Õ Í ¿∞√ È∂ ◊Ø∫◊¨¡ª ÂØ∫ «Óº‡∆
F. ¡Ó∆’≈ «Úº⁄ «ÚÁ∂Ù∆ Ó˜Á»ª Â∂ ‘ÓÒ∂ fi≈ÛÈ Á∂ «√Ú≈ ’∞fi È≈ ’∆Â≈Õ
¡Ó∆’È Ó˜Á»ª Á≈ «‘‰ √«‘‰ «ÚÁ∂Ù∆ Ó˜Á»ª È≈ÒØ∫ ¿∞µ⁄≈ √∆Õ «¬‘Ȫ ‘Ó«Ò¡ª ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ÚÀ√∂ Ú∆ «‘øÁ∆¡ª «ÚπºË «ÿÈ≈ ÚËÁ∆
«¬√ Ò¬∆ ¿∞‘ ÊØÛ∑∆ ÂÈı≈‘ Â∂ ’øÓ ’È Ò¬∆ «Â¡≈ È≈ ‘πøÁ∂Õ È≈Ò∂ ¿∞‘Ȫ ◊¬∆Õ ‡ÀÓª ‘؇Ҫ Â∂ ‘Ø Ê≈Úª Â∂ «‘øÁ∆¡ª È≈Ò «ÿÈ≈ ’∆Â∆ ‹≈‰ Òº◊∆Õ
˘ Ï∂’≈∆ ¡Ò≈¿±∫√ Ú∆ «ÓÒ ‹ªÁ≈ √∆Õ Á»‹∂ ÏøÈ∂ ¬∂Ù∆¡≈¬∆, Ì≈Ú ‹Í≈È∆, «¬º’ Ú≈ Á∆ ◊ºÒ ‘À «’ ÍÃØÎÀ√ Â∂‹≈ «√øÿ (√ø Â∂‹≈ «√øÿ Ó√±¡≈‰≈)
⁄∆È∆, «‘øÁπ√Â≈È∆, Â∞’∆ Â∂ »√∆ Ó˜Á» «¬√ ‘≈Ò «Úº⁄ Әϻ ‘πøÁ∂ «’ ’ÀÈ∂‚≈ ÂØ∫ ¡Ó∆’≈ ¡≈¬∂ ª ÓÀ˘ Ú∆ «ÓÒ‰ ¡≈¬∂ «’™«’ Ó∂∂ Íπ≈‰∂ ‹≈‰±
Ó≥ÁÚ≈Û∂ «Úº⁄ ÿº‡Ø-ÿº‡ ¿∞È∑ª Á∆ ؇∆ ‘∆ Â∞Á∆ ‘∂Õ «¬√ Ò¬∆ ¿∞‘ ÊØÛ∑∆
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 25 ‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 26
√ÈÕ ÓÀ∫ ¿∞‘Ȫ ˘ ÍØ‡ÒÀ∫‚ Ù«‘ «Ú÷≈¿∞‰ Ò¬∆ ÒÀ «◊¡≈Õ ¿∞Ê∂ ‘∆ √≈˘
Ï≈ª Úº‹ ◊¬∂ Â∂ ÁπÍ«‘ Á∂ ÷≈‰∂ Á≈ Ú’Â ‘Ø «◊¡≈Õ ÓÀ∫ ¿∞‘Ȫ ˘ È≈Ò
ÒÀ ’∂ «¬º’ ¡Ó∆’È ‘Ø‡Ò «Úº⁄ ÍÀ º«÷¡≈ ‘∆ √∆ «’ ‘Ø‡Ò Ú≈«Ò¡ª È∂
’«‘ «ÁºÂ≈ «’ ‹◊∑≈ È‘∆∫ ‘ÀÕ ¡√ª «Î «¬º’ ‹Í≈È∆ ‘Ø‡Ò «Úº⁄ ÷≈‰≈ ÷≈Ë≈Õ
’¬∆ Ú≈∆ ◊Ò∆¡ª Ϙ≈ª «Úº⁄ Ϻ⁄∂ º’ Ú∆ ““«‘øÁ» √Ò∂Ú («‘øÁ»
◊πÒ≈Ó) Á∂ È≈‘∂ Ò≈™Á∂ √≈‚≈ «Íº¤≈ ’Á∂ √È Â∂ ¡√∆∫ ÙÓ Á∂ Ó≈∂ ¿∞‘Ȫ
ÚºÒ ÓπÛ ’∂ Ú∂÷ Ú∆ È‘∆∫ √’Á∂ √ªÕ
«¬º’ Ú≈∆ √≈‚∆ «ÓºÒ ÷ÒØ ◊¬∆Õ ÓÀ∫ Â∂ Ó∂≈ ÁØ√ «¬º’ ‘Ø «ÓºÒ «Úº⁄
’øÓ Íπº¤‰ ¡≈¬∂ Â∂ ÁÎÂ «Úº⁄ ‹≈ ’∂ «ÓºÒ √πÍ∆‡À∫‚À∫‡ ˘ «ÓÒ∂ Â∂ ’øÓ
Íπº«¤¡≈Õ ¿∞√ È∂ ÏÛ∂ ¡≈Á È≈Ò ’∞√∆¡ª Â∂ ÏÀ·‰ Ò¬∆ «’‘≈Õ ¡√∆∫ ÏÀ·
◊¬∂ Â∂ ’øÓ Íπº«¤¡≈Õ ¿∞√ È∂ ‹Ú≈Ï «ÁºÂ≈ ““’øÓ Âª Ï‘π ‘À Í Â∞‘≈‚∂
Ò¬∆ È‘∆∫Õ”” ¡√∆∫ Íπº«¤¡≈ «’™ ? ¿∞√È∂ ‹Ú≈Ï «ÁºÂ≈, ““Ó∂≈ ª «ÁÒ
⁄≈‘πøÁ≈ ‘À «’ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ÁØ‘ª ˘ ◊ØÒ∆ Ó≈ «Á¡ªÕ”” ¡√∆∫ ‘À≈È∆ È≈Ò
Íπº«¤¡≈, ““¡√ª ’∆ Í≈Í ’∆Â≈ ‘À ?”” ¿∞√È∂ √Ú≈Ò ’∆Â≈, ““Â∞‘≈‚∆ ¡≈Ï≈Á∆
«’øÈ∆ ‘À ?”” ¡√ª ‹Ú≈Ï «ÁºÂ≈, ““Â∆‘ ’ØÛ!”” ¿∞‘ ’«‘‰ Òº◊≈, ““«¬‘
Â∆‘ ’ØÛ Ì∂‚ª ‘È ‹ª ¡≈ÁÓ∆ ?”” ¡√ª «’‘≈ ““¡≈ÁÓ∆Õ”” ¿∞‘È∂ «’‘≈,
““‹∂ Â∞√∆∫ C@ ’ØÛ ¡≈ÁÓ∆ ‘πøÁ∂ ª ◊πÒ≈Ó «’√ Â∑ª «‘øÁ∂ ? ‹≈¿∞ ÓÀ∫
Â∞‘≈˘ ÁØ‘ª ˘ «¬º’-«¬º’ ÏøÁ»’ Á∂∫Á≈ ‘ª, Í«‘Òª ¡≈͉∂ Á∂Ù ˘ ¡≈˜≈Á
’≈˙Õ ¡≈˜≈Á ’≈ ’∂ ‹Á Â∞√∆∫ ¡Ó∆’≈ ¡≈¿∞◊∂ ª ÓÀ∫ √Ì ÂØ∫ ¡º◊∂ ‘Ø
’∂ Â∞‘≈˘ ‹∆ ¡≈«¬¡ª ˘ ¡≈÷ª◊≈Õ”” ¡√∆∫ Ù«Ó≥Á∂ ‘Ø ’∂ Ú≈Í√ ¡≈ ◊¬∂Õ
‘Ø Ú∆ «È≈Á∆ Á∆¡ª ’¬∆ «Ó√≈Òª «ÁºÂ∆¡ª ‹≈ √’Á∆¡ª ‘È Í √ø÷∂Í
ÂΩ ”Â∂ «¬ºÊ∂ ‘∆ ¤º‚Á≈ ‘ªÕ
¬∂Ê∂ √Ú≈Ò ÍÀÁ≈ ‘πøÁ≈ ‘À «’ ¡Ó∆’≈ «Úº⁄ ¡Ó∆’È, ¡≥◊∂˜ª Á∂
«ÚπºË «’™ ¡«‹‘∆¡ª ◊ºÒª ’Á∂ √È ? ¿∞√ Á≈ ‹Ú≈Ï «¬‘ ‘À «’ ¡Ó∆’≈
Á∆ Ú√Ø∫ Úº÷-Úº÷ Ô±Í∆ ÓπÒ’ª Â∂ ’ΩÓª ÂØ∫ ◊¬∆ ‘ج∆ √∆Õ «‹È∑ª Á∂ ÓπÎ≈Á
¡≈ÍØ «Úº⁄ ‡’≈™Á∂ √ÈÕ «Ó√≈Ò Ú‹Ø∫ ‹ÓÈ Îª«√√∆ ¡≈«ÁÕ ¡Ó∆’≈
Á∆ √Ó≈¬∂Á≈∆ Ú∆ «‘øÁπ√Â≈È Á∆ Óø‚∆ Â∂ ¡º÷ º÷Á∆ √∆Õ «¬‘Ø ’≈È ‘À
«’ Í«‘Ò∂ Í«‘Ò ¡Ó∆’È √’≈ È∂ ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ ’øÓ ÚºÒ Ï‘πÂ≈
«Ë¡≈È È‘∆∫ «ÁºÂ≈ ‹Á «’ ¡≥◊∂˜ª È∂ ¿∞‘Ȫ Â∂ ÁÏ≈¡ È‘∆∫ Í≈«¬¡≈Õ
¡Ó∆’≈ ‹≈‰ Ú≈Ò∂ Íø‹≈Ï∆¡ª «Úº⁄ Ò◊Ì◊ D@ Î∆ √Á∆ Íπ≈‰∂ ÎΩ‹∆
√È Â∂ ¡‹∂‘∂ Ú∆ √È «‹‘Û∂ Ùøÿ≈¬∆ Á∆ ÍπÒ∆√, ‘ª◊’ª◊ Á∂ ÂØÍ÷≈È∂ Â∂
«√øÿ≈Íπ Á∆ ÍÒ‡È «Úº⁄ Ú∆ «‘ ⁄πº’∂ √È, «‹È∑ª È∂ ⁄∆È Á≈ «¬È’Ò≈Ï
(AIAA Ú≈Ò≈) ¡≈͉∆ ¡º÷∆∫ Á∂«÷¡≈ √∆ «‹Ú∂∫ Ì≈¬∆ «ÈË≈È «√øÿ ⁄πºÿ≈ Â∂
¿∞‘Ȫ Á∂ √≈Ê∆ Ó≈√‡ ¿±ËÓ «√øÿ ’√∂Ò ‹Ø ‘ª◊’ª◊ Á∂ ÂØÍ÷≈È∂ «Úº⁄
√ÈÕ ‚≈’‡ ÓÊ≈ «√øÿ «‹È∑ª È∂ ⁄∆È Á∂ «¬È’Ò≈Ï «Úº⁄ Ú∆ «‘º√≈ «Ò¡≈
Â∂ ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ fiø‚∂ ʺÒ∂ Ú∆ Ù≈ÈÁ≈ ’øÓ ’∆Â≈Õ
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 27
Í«‘Ò∂ AI@G-H Á∂ ‘Ó«Ò¡ª «Úº⁄ «‘øÁ∆¡ª ¿∞µÂ∂ ¡≈÷∆ ‘ÓÒ≈ ‚À’ØÓ≈
’ÀÒ∆ÎØÈ∆¡ª Á∂ «¬º’ ’√Ï∂ «Úº⁄ ‘Ø«¬¡≈ √∆, «‹ºÊ∂ ∂ÒÚ∂ Ò≈¬∆È Á∂ ¡Ó∆’È
Ó˜Á»ª È∂ ‘ÛÂ≈Ò ’∆Â∆ ‘ج∆ √∆Õ Ó˜Á»ª ˘ ’øÓ «ÁÚ≈¿∞‰ Ú≈Ò∆ ¬∂‹ø√∆
È∂ ψÀ Áº«√¡ª Í≥‹≈Ï∆¡ª ˘ ¿∞Ê∂ ’øÓ ’È Ò¬∆ Ì∂‹ «ÁºÂ≈Õ «¬√ “◊À∫◊”
(‹Ê∂) «Úº⁄ √≈∂ ÎΩ‹∆ √È, «‹È∑ª ¡≈͉∂ Í≈√ ≈¬∆ÎÒª Ú∆ ÷∆Á ’∂ º÷∆¡ª
‘ج∆¡ª √ÈÕ ‹Á ’√Ï∂ Á∂ ’√Ï∂ È∂ ‘∆ «ÁÈ Ú∂Ò∂ «¬‘Ȫ Â∂ ‘ÓÒ≈ ’ «ÁºÂ≈
ª «¬‘ ∂ÒÚ∂ Ò≈¬∆È Á≈ ¡≈Û ÒÀ ’∂ ÏÀ· ◊¬∂ Â∂ ‹ÁØ∫ ¿∞‘ ÒØ’ È∂Û∂ ¡≈¬∂
ª ¿∞‘Ȫ È∂ ≈¬∆ÎÒª Á∂ Ó»ø‘ ¿∞µÍ ’’∂ ◊ØÒ∆¡ª ⁄Ò≈¬∆¡ªÕ √Ì
¡Ó∆’È ÁΩÛ ◊¬∂ Â∂ ÁπÏ≈≈ «¬‘Ȫ Â∂ ‘ÓÒ≈ ’È Á∆ «‘øÓ È≈ ͬ∆Õ
√À∫‡‹ØÈ Á∂ AIAA Á∂ ‘ÓÒ∂ È∂ ¿∞∂◊∂È Â∂ Ú≈«Ùø◊‡È √‡∂‡ Á∂ «‘øÁ∆
Ó˜Á»ª ˘ ‹◊≈ «ÁºÂ≈Õ ÍØ‡ÒÀ∫‚ Á∂ ¡≈Ò∂-Áπ¡≈Ò∂ Á∂ ’≈÷≈«È¡ª Á∂ «‘øÁ∆
¡≈͉∆ ◊πÒ≈Ó∆ ˘ Ïπ∆ Â∑ª Ó«‘√»√ ’È Òº◊∂Õ «¬√ Ò¬∆ ÍØ‡ÒÀ∫‚ Á∂ È∂Û∂
È∂Û∂ Á∂ ’≈÷≈«È¡ª Á∂ «‘øÁ∆ ÍÃØ◊≈Ó ¡È∞√≈ ¡ÀÂÚ≈ Á∂ «ÁÈ Ú≈∆-Ú≈∆
Ó∆«‡ø◊ª ’È Òº◊∂Õ «¬º’ ¡ÀÂÚ≈ «¬º’ ’≈÷≈È∂ «Úº⁄ Â∂ Á»‹∂ ¡ÀÂÚ≈ Á»‹∂
’≈÷≈È∂ «Úº⁄Õ «¬‘Ȫ Ó∆«‡ø◊ª «Úº⁄ ¡Ó∆’≈ «Úº⁄ ‘Ø ‘∆ Ï∂«¬º˜Â∆ Â∂
¿∞‘Ȫ Á∂ ’≈Ȫ Â∂ «Ú⁄≈ ‘πøÁ≈Õ (È؇ :- ÍØ‡ÒÀ∫‚ Á∂ È∂Û∂-È∂Û∂ Á∂
’≈÷≈«È¡ª Á∂ Ȫ ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ «¬«Â‘≈√ «Úº⁄ «ÁºÂ∂ ◊¬∂ ‘È)Õ
«Ú⁄≈ Ú‡ªÁ∂ È≈Ò «‘øÁ∆¡ª Á∆ √»fi Úˉ Òº◊∆ Â∂ ¿∞‘ «¬º’ Á»‹∂
Á∂ È∂Û∂ ¡≈¿∞‰ Òº◊∂Õ ¿∞‘Ȫ Á≈ ⁄≈Ò ⁄ºÒ‰ Ú∆ ’≈Î∆ √πËÈ Òº◊≈Õ ‹Ø
«‘ø Á ∆ Ù≈Ï Á∂ ¡≈Á∆ √È ¿π ‘ Ù≈Ï Í∆‰ ÂØ ∫ Íà ‘ ∂ ˜ ’È Òº ◊ ∂ Â∂
Ù≈Ï÷≈«È¡ª «Úº⁄ ‹≈ ’∂ Ù≈Ï Í∆‰≈ ª «ÏÒ’∞Ò ‘∆ ¤º‚ «ÁºÂ≈Õ «‹ºÊ∂
Í«‘Òª «ÙÚ Á∂ ’∂ Ú∆ «¬º’ Á»‹∂ Á∆ ʪ Óπ’≈ÏÒ∂ Â∂ Òº◊ ‹ªÁ∂, ¿∞Ê∂ ‘π‰
’≈÷≈È∂Á≈ ‹∂ «’√∂ ˘ È‹≈«¬˜ ÂΩ ”Â∂ ’øÓ ÂØ∫ ‘‡≈ Á∂∫Á≈ ª √≈∂ ¿∞‘Á∆
ÓÁÁ ’Á∂, ÏÒ«’ Ï∂’≈∆ Á∆ ‘≈Ò «Úº⁄ √ªfi∂ ¶◊ ÂØ∫ ¿∞ÁØ∫ º’ Óπ¯Â
؇∆ Ú∆ ÷π¡≈¬∆ ‹ªÁ∆ ‹Á º’ «’ ’øÓ È≈ «ÓÒ ‹ªÁ≈Õ ‘π‰ «¬‘ ‘ÓÁÁ∆
«√Î «‘øÁ∆¡ª Á∆ ¡≈ÍØ «Úº⁄ ‘∆ √∆Ó ȑ∆∫ √∆ ÏÒ«’ ‹∂ «’√∂ Á»√∂ Á∂Ù
Á∂ Ó˜Á» ˘ ’≈÷≈È∂Á≈ È≈‹≈«¬˜ ÂΩ ”Â∂ ÁÏ≈¿∞‰≈ ⁄≈‘πøÁ∂ ‹ª ÂÈı≈‘
ÿ‡≈¿∞‰ Á∆ ËÓ’∆ Á∂∫Á∂ ª «‘øÁ∆ ¿∞‘Á∆ ÓÁÁ ’Á∂Õ
‘π‰ Á»‹∂ «ÚÁ∂Ù∆ Ó˜Á»ª Á∂ «ÁÒ «Úº⁄ Ú∆ «‘øÁ∆¡ª Ò¬∆ ’≈¯∆
‘ÓÁÁ∆ ÍÀÁ≈ ‘Ø ◊¬∆Õ ‹≈Í≈È∆, ⁄∆È∆, Â∞’∆, »√∆, ¡≈«¬Ù Ì≈Ú ‘
Á∂Ù Á∂ Ó˜Á» «¬’º·∂ ’≈÷≈«È¡ª «Úº⁄ ’øÓ ’Á∂ √È Â∂ «¬‘Ȫ Á∂Ùª «Úº⁄Ø∫
’¬∆¡ª «Úº⁄ ¡≈˜≈Á∆ Á∆ ÒÛ≈¬∆ ⁄ºÒ ‘∆ √∆Õ ‹Á Ú∆ «’Â∂ Í≥‹ «Ó≥‡ Ò¬∆
«ÓºÒ ÷ÒØ ‹ªÁ∆ ª ¡÷Ï≈ª Â∂ «⁄º·∆¡ª ≈‘∆∫ ‹Ø ıÏª ¡≈™Á∆¡ª ¿∞‘
«¬º’ Á»√∂ ˘ Áº√Á∂ Â∂ «Ú⁄≈ Ú‡ªÁ≈ ’Á∂Õ ‡πº‡∆-Îπº‡∆ ¡≥◊∂˜∆-
«‘øÁπ√Â≈È∆ Â∂ Á»√∂ √Ì «ÚÁ∂Ù∆ Ó˜Á»-√Ì ¡≈ÍØ «Úº⁄ √Ófi ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ
«¬√ «Ú⁄≈ Ú‡ªÁ∂ È∂ «‘øÁ∆¡ª Á∆ √»fi «Úº⁄ ’≈Î∆ Ú≈Ë≈ ’∆Â≈Õ
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 28
 AIAA Á∂ ‘ÓÒ∂ «Íº¤Ø∫ «Î Á»√≈ ‘ÓÒ≈ È‘∆∫ ‘Ø«¬¡≈Õ Ó∂≈ «Ú⁄≈
‘À «’ «Î ‘ÓÒ≈ È≈ ‘؉ Á≈ ’≈È «‘øÁ∆¡ª Á∆ ‹≈◊«Â∆ √∆Õ «’™«’
‘π‰ «‘øÁ∆ Á»‹∂ Á∂Ùª Á∂ Ó˜Á»ª È≈Ò ‘ÓÁÁ∆ Ú∆ ’Á∂ √È Â∂ ‘ Â∑ª
Á∆ ‹≈«¬˜ ÓÁÁ Ú∆ Á∂∫Á∂ √ÈÕ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ «‚’ØÓ≈ Á∂ √≈’∂ È∂ Ú∆
«‘øÁ∆¡ª Á∆ ‹π¡ ÚË≈ «ÁºÂ∆ Â∂ ‘ ʪ «‘øÁ∆ ¡≈͉∂ Í≈√ Í√ÂΩÒ Â∂
≈¬∆ÎÒª º÷‰ Òº◊ ͬ∂Õ
’ÀÈ∂‚≈ Á∆ ’≈˘È∆ ÒÛ≈¬∆ :- ’ÀÈ∂‚≈ «Úº⁄ «‘øÁ∂ «‘øÁ∆¡ª ¿∞µÂ∂
√’≈ È∂ ’¬∆ Â∑ª Á∆¡ª Í≈ÏøÁ∆¡ª Ò≈¬∆¡ªÕ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª ◊πÁÚ≈≈
’Ó∂‡∆ ÚÀÈ’±Ú (’ÀÈ∂‚≈) È∂ Ù«‘∆ ‘º’ª Ò¬∆ ÿØÒ Ù» ’∆Â≈Õ √Á≈ Ì≈◊
«√øÿ «Ìº÷∆«Úø‚ «¬√ ’Ó∂‡∆ Á∂ ÍÃË≈È ¡Â∂ Ì≈¬∆ ÏÒÚø «√øÿ ‹∆ Óπº÷ √’ºÂ
Â∂ ◊øÊ∆ Ú∆ √ÈÕ Ì≈¬∆ √∂Ú≈ «√øÿ, Ì≈¬∆ ÏÂÈ «√øÿ Ú◊À≈ ÓÀ∫Ï √ÈÕ
‹Á Ì≈¬∆ ‘√È ‘∆Ó Ù≈ÓÒ ‘Ø ◊¬∂ ª «¬√Á≈ ÿ∂≈ ‘Ø Ú∆ «ÚÙ≈Ò ‘Ø
«◊¡≈Õ ’ÀÈ∂‚≈ Á∂ «‘øÁ∆¡ª È∂ Ù«‘∆ ‘º’ª Ò¬∆ «¬º’ «¬«Â‘≈√’ ÒÛ≈¬∆ ÒÛ∆
«‹√ «Úº⁄ ¡≈͉∂ ◊≈Û∑∂ Í√∆È∂ Á∂ ’Ó≈¬∂ Òº÷ª πͬ∂ ı⁄ ’ ’∂ Ú∆ ¿∞‘
√ÎÒ È≈ ‘ج∂Õ
Á»‹∂ ÏøÈ∂ ’ÀÒ∆ÎØÈ∆¡ª «Úº⁄ ‹Ø ‹≈«◊Â∆ ÍÀÁ≈ ‘ج∆ ¿∞√Á∂ ’øÓ ˘
«‹È∑ª ¡≈◊»¡ª È∂ ‘ºÊ «Úº⁄ «Ò¡≈, ¿∞‘ √È ÍÃØÎÀ√ Â∂‹≈ «√øÿ (√ø Â∂‹≈
«√øÿ Ó√±¡≈‰≈), Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò, Ì≈¬∆ ÍÓ≈ÈßÁ (Ò≈‘Ω) Â∂ Â≈’
È≈Ê Ú◊À≈Õ «¬‘Ȫ √≈«¡ª Á≈ «ı¡≈Ò «¬º’Ø ‘∆ √∆, ¿π‘ «¬‘ «’ Á∂Ù
ÂØ∫ «Ú«Á¡≈Ê∆ Ó≥◊≈¬∂ ‹≈‰ Â∂ ¡Ó∆’≈ «Úº⁄ ¿∞‘Ȫ ˘ ÍÛ∑≈ ’∂ «‘øÁ∆¡ª
Á∆ ¡≈˜≈Á∆ Ò¬∆ ÒÛÈ Ú≈√Â∂ Ì∂«‹¡≈ ‹≈¬∂Õ Ì≈¬∆ ‹Ú≈Ò≈ «√øÿ ‹∆ È∂
‹Ø ⁄≈ «Ú«Á¡≈Ê∆ ¡≈͉∂ Ú˜∆Î∂ Â∂ ¡Ó∆’≈ ÍÛ∑≈¿∞‰ Ò¬∆ Ó≥◊≈¬∂ ¿∞‘
¬∂√∂ √’∆Ó ¡È∞√≈ ‘∆ Ó≥◊≈¬∂ ◊¬∂ √È ‹Ø ¡÷∆ Î∂Ò∑ ‘Ø ◊¬∆Õ √Ø «¬√ Á≈
ÈÂ∆‹≈ Ú∆ «√¯ Á∂ Ï≈Ï ‘∆ «È’«Ò¡≈ (È؇ - ’ÀÈ∂‚≈ Â∂ ’ÀÒ∂ÎØÈ∆¡ª
Á≈ ‘≈Ò ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ «¬«Â‘≈√ «Úº⁄ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ) ’ÀÈ∂‚≈ Â∂ ’ÀÒ∆ÎØÈ∆¡ª
Á∆¡ª √’∆Óª Á≈ ‹Ø ÈÂ∆‹≈ «È’«Ò¡≈ ¿∞√Á≈ ÍØ‡ÒÀ∫‚ Â∂ Ú≈«Ùø◊‡È √‡∂‡
Á∂ ‹≈◊ «‘øÁ∆¡ª Â∂ Ï‘π ¡√ ‘Ø«¬¡≈Õ ¿∞‘ «¬√ ÈÂ∆‹∂ Â∂ Í‘πø⁄∂ «’
«√ºË∆ ’∞Ï≈È∆ Â∂ ‘«Ê¡≈ÏøÁ «¬È’Ò≈Ï Á∂ Ï◊À ‘Ø ’ج∆ √Â≈ È‘∆∫Õ
G. «‘øÁ∆ ¡À√Ø√∆¬∂ÙÈ Á≈ ωÈ≈
«¬√ ÁΩ≈È AIAB Á∂ Ùπ» «Úº⁄ Ï≈Ï» ‘È≈Ó «√øÿ ’«‘∆ √«‘∆ Â∂
‹∆. ‚∆. ’∞Ó≈ «‹È∑ª Á≈ ¡º‚≈ ’ÀÈ∂‚≈ Â∂ ÍØ‡ÒÀ∫‚ «Ú⁄≈Ò∂ √∆¡≈‡Ò «Úº⁄
√∆, ÍØ‡ÒÀ∫‚ ¡≈¬∂Õ «¬‘Ȫ Á≈ Í⁄≈ √Ó≈‹ √πË≈ Â∂ ¡≈Ë≈ √∆ ‹ª
’Á∂-’Á∂ ’ج∆ ¡ıÏ≈ Í⁄≈ ’º„ Á∂∫Á∂ √ÈÕ Í ¡‹∂ ’ج∆ Ò«‘ È‘∆∫ ÷Û∑∆
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 29
’ √’∂ √ÈÕ «¬‘∆ È‘∆∫ ÏÒ«’ Íπ≈‰∂ Á∂Ù Ì◊ «‹Ú∂∫ «’ÙÈ ‹∆ ÚÓ≈,
ÓÀ‚Ó ’≈Ó≈, Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò, Â≈’ È≈Ê, √Á≈ ¡‹∆ «√øÿ Ú∆ ’ج∆
Ó»ÚÓÀ∫‡ (Ò«‘) ÷Û∑∆ È‘∆∫ ’ √’∂ √ÈÕ ‹Á «¬‘ ÁØÚ∂∫ (Ï≈Ï» ‘È≈Ó «√øÿ
Â∂ √Ã∆ ‹∆. ‚∆. ’πÓ≈) ÍØ‡ÒÀ∫‚ Á∂ È∂Û∂ ’≈÷≈«È¡ª Á∂ «‘øÁ∆¡ª ˘ «ÓÒ∂,
«¬‘Ȫ ˘ ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ «¬ºÊØ∫ Á∂ «‘øÁ∆ «’√∂ √πË≈Ú≈Á∆ «‹‘∂ ÍÃØ◊≈Ó È≈Ò
√«‘Ó ȑ∆∫Õ ÍÃØ◊≈Ó ¡È∞√≈ ¡ÀÂÚ≈ ˘ ¡≈Ò∂-Áπ¡≈Ò∂ Á∂ ’≈÷≈«È¡ª
Á∂ «‘øÁ∆ ÍØ‡ÒÀ∫‚ «Úº⁄ «¬’º·∂ ‘ج∂Õ
«Ú⁄≈ Ú‡ªÁ≈ ÷πºÒ∑∂ ÂΩ ”Â∂ ‘Ø«¬¡≈Õ Ï≈Ï» ‘È≈Ó «√øÿ Â∂ √Ã∆ ‹∆.
‚∆. ’πÓ≈ Ú∆ ÍØ‡ÒÀ∫‚ Ú≈«Ò¡ª È≈Ò √«‘Ó ‘Ø ◊¬∂ Â∂ ÎÀ√Ò≈ ‘Ø«¬¡≈
«’ «¬º’ «¬È’Ò≈Ï∆ √Ø√≈«¬‡∆ ’≈«¬Ó ’∆Â∆ ‹≈Ú∂ «‹√Á≈ Ȫ ““«‘øÁπ√Â≈È
¡À√Ø√∆¬∂ÙÈ ¡≈¯ ÍÀ√∆«Î’ ’Ø√‡”” º«÷¡≈ ‹≈Ú∂Õ «¬√Á≈ ÁÎÂ ÍØ‡ÒÀ∫‚
«Úº⁄ ‘ØÚ∂Õ Í≈‡∆ Á≈ «¬º’ ¡ıÏ≈ ‘ØÚ∂ «‹√Á≈ Ȫ “«‘øÁπ√Â≈È” º«÷¡≈
‹≈Ú∂Õ «¬º’ ¡ıÏ≈ ¿∞Á» «Úº⁄ ’º«„¡≈ ‹≈Ú∂Õ «¬√ ¡ıÏ≈ Á≈ ¿πÁ∂Ù
«‘øÁπ√Â≈È ˘ ¡≈˜≈Á∆ Á∂ ‘º’ «Úº⁄ ◊πÒ≈Ó∆ Á∂ «ÚπºË «¬È’Ò≈Ï Ò¬∆
«Â¡≈ ’È≈ «Ó«Ê¡≈ «◊¡≈Õ «¬‘ ÎÀ√Ò∂ √Ú√øÓÂ∆ È≈Ò Ò¬∂ ◊¬∂ Â∂ «Íº¤Ø∫
¡‘πÁ∂Á≈ª Á∆ ⁄؉ ‘ج∆Õ √Ø‘‰ «√øÿ Ì’È≈ ÍÃË≈È, ‹∆. ‚∆. ’∞Ó≈ Óπº÷
√’ºÂ Â∂ Í≥‚ ’ªÙ∆ ≈Ó ÷˜≈È⁄∆ √Ú-√øÓÂ∆ È≈Ò ⁄π‰∂ ◊¬∂Õ
«¬ø‹≈Ó∆¡ª ’Ó∂‡∆ «Úº⁄ ‘È≈Ó «√øÿ ‡πø‚∆Ò≈‡, ¿∞»ËÓ «√øÿ “’√∂Ò”
≈Ó º÷≈ Â∂ ÁØ ‘Ø √≈Ê∆ Ò¬∂ ◊¬∂Õ ’∞fi ‘Ø ÓÀ∫Ï Ú∆ ÌÂ∆ ‘ج∂Õ «¬√ Í≈‡∆
Á∆¡ª ¡‹∂ «ÂøÈ ’∞ Ó∆«‡ø◊ª ‘ج∆¡ª Â∂ ¡ıÏ≈ ’º„‰ Á∆ ¡‹∂ «Â¡≈∆ ‘Ø
‘∆ √∆ «’ ‹∆. ‚∆. ’∞Ó≈ Í∂‡ Á∆ Ï∆Ó≈∆ È≈Ò ÍÀ ◊¬∂ Â∂ ¤∂Â∆ ÂøÁπ√Â
È≈ ‘Ø √’∂Õ «¬‘Ȫ Á∆ Ï∆Ó≈∆ ÁΩ≈È ‘∆ ÓÀ∫ Â∂ Ì≈¬∆ ¿±ËÓ «√øÿ ’∞fi «ÁȪ
Ò¬∆ ¡√‡∆¡≈ «ÓºÒ (Ú≈«Ùø◊‡È √‡∂‡) «Úº⁄ ’øÓ ’È ⁄Ò∂ ◊¬∂ Â∂ ’¬∆
«ÁÈ ¿∞Ê∂ ‘∂Õ «¬√ «ÓºÒ «Úº⁄ AB@ «‘øÁ∆ ’øÓ ’Á∂ √ÈÕ ’¬∆ «ÁȪ Á∂
«Ú⁄≈ Ú‡ªÁ∂ «Íº¤Ø∫ ¿∞Ê∂ Ú∆ “«‘øÁπ√Â≈È ¡À√Ø√∆¬∂ÙÈ ¡≈¯ ÍÀ√∆«Î’ ’Ø√‡”
Á∆ Ù≈÷ Á∂ ÍÃË≈È Ì≈¬∆ ’∂√ «√øÿ ··◊Û∑, Óπº÷ √’ºÂ ÓπÈÙ∆ ’∆Ó Ï÷Ù
Â∂ ÷‹≈È⁄∆ ÓπÈÙ∆ ≈Ó «ÓÊ∂ ◊¬∂Õ ÓÀ∫Ï Ú∆ ’≈Î∆ ÌÂ∆ ‘ج∂Õ ¿∞‘È∆∫ «ÁÈ∆∫
’Â≈ «√øÿ √≈Ì≈ Ú∆ ¡≈͉∂ «Í≥‚ Ú≈Ò∂ πÒ∆¡≈ «√øÿ ’ØÒ ¡≈«¬¡≈
‘Ø«¬¡≈ √∆ Â∂ «¬ºÊ∂ ‘∆ «ÓºÒ «Úº⁄ ’øÓ ’Á≈ √∆Õ (È؇-πÒ∆¡≈ «√øÿ ˆÁ
Í≈‡∆ Á∂ Ù‘∆Áª «Úº⁄ ‹≈ «Ó«Ò¡≈ ‹Á ¿∞√È∂ ¡≥‚∂Ó≈È ˜∂Ò∑ «Úº⁄ ¡≈͉∆
‹≈È Á∂ «ÁºÂ∆Õ)
‹∆. ‚∆. ’∞Ó≈ Á∆ Ï∆Ó≈∆ ’≈È ¡ıÏ≈ È≈ «È’Ò √«’¡≈ Â∂ È≈
‘∆ ÁÎÂ ⁄ºÒ √«’¡≈Õ «’™«’ ¡√∆∫ √≈∂ ¡‹∂ º’ ¡≈͉∂ ¡≈͉∂ ’øÓ∆∫
Òº◊∂ ‘ج∂ √ªÕ «¬‘È∆∫ «ÁÈ∆∫ Ò≈Ò≈ ·≈’Á≈√ (Ë»∆) ’ÀÒ∆ÎØÈ∆¡ª ÂØ∫ Í≥‚Â
’ªÙ∆ ≈Ó Á∂ ’≈÷≈È∂ √∂∫‡ ‹ØÈ «Úº⁄ ¡≈ ◊¬∂ √È Â∂ ¿∞Ê∂ ’øÓ ’Á∂ √ÈÕ
¿∞‘Ȫ √Ò≈‘ «ÁºÂ∆ «’ ¡º‹ ’ºÒ∑ Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò √≈ÈÎª«√√’Ø «Úº⁄ ‘È
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 30
Â∂ «Ú«Á¡≈Ê∆¡ª ˘ ÒÀ’⁄ Á∂‰ ÂØ∫ «√Ú≈ ¿∞È∑ª ’ØÒ «¬‘È∆∫ «ÁÈ∆∫ ‘Ø
’ج∆ ’øÓ È‘∆∫, ¿∞‘Ȫ ˘ ÏπÒ≈«¬¡≈ ‹≈¬∂Õ ¿∞Ó∆Á ‘À «’ ¿∞‘ ¡≈ ‹≈‰◊∂
Â∂ Á¯Â √Ó∂ ¡ıÏ≈ ¿∞‘Ȫ Á∂ ‘Ú≈Ò∂ ’ «ÁºÂ≈ ‹≈¬∂Õ ¿∞‘ «¬√ ’øÓ
˘ ÌÒ∆ ̪ ⁄Ò≈ √’‰◊∂Õ Í≈‡∆ Á∆ Ó∆«‡ø◊ √ºÁ∆ ◊¬∆Õ √Ú√øÓÂ∆ È≈Ò
‹Ú∆˜ Í≈√ ‘ج∆Õ Í≥‚ ’ªÙ∆ ≈Ó ˘ Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò È≈Ò «⁄º·∆ ͺÂ
’È Á≈ ’øÓ √Ω∫«Í¡≈ «◊¡≈Õ Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò È∂ ‹Ú≈Ï «Úº⁄ «Ò«÷¡≈
«’ ¿∞‘ Á√øÏ Á∂ ¡≈÷∆ ‘ÎÂ∂ «Úº⁄ ¡≈¿∞‰◊∂Õ Í «Î Á»√∆ «⁄º·∆ «Úº⁄
«Ò÷ Ì∂«‹¡≈ «’ ¿∞‘ «’√∂ ˜»∆ ’øÓ Á∆ Ú‹∑≈ ’’∂ Á√øÏ «Úº⁄ È‘∆∫ ¡≈
√’‰◊∂Õ ‘Ø √’Á≈ ‘À «’ Ó≈⁄ AIAC «Úº⁄ ¡≈ √’‰Õ
√À∫‡ ‹ØÈ «Úº⁄ Ó∆«‡ø◊ :- Ó≈⁄ AIAC Á∂ Á»‹∂ ‘¯Â∂ ¿∞‘ Ì≈¬∆
ÍÓ≈Èß Á Á∂ È≈Ò ¡≈¬∂ Õ Í≥ ‚  ’ªÙ∆ ≈Ó È∂ ÍØ  ‡ÒÀ ∫ ‚ Áπ ¡ ≈Ò∂ √Ì
’≈÷≈«È¡ª ˘ ‡ÀÒ∆ÎØÈ Â∂ Ó∆«‡ø◊ Á∆ ıÏ Á∂ «ÁºÂ∆ ¡Â∂ ¡◊Ò∂ «ÁÈ
¡ÀÂÚ≈ ˘ √À∫‡ ‹ØÈ «Úº⁄ Ó∆«‡ø◊ ‘ج∆Õ (È؇ - ¡Ó∆’≈ «Úº⁄ Ì≈¬∆
ÍÓ≈ÈßÁ ÁÚ≈¬∆¡ª Á≈ ’Ø√ ’È Òº◊∂ √∆, ’Ø√ ’ ⁄πº’∂ √ÈÕ ‘π‰ ¿∞‘
«¬ø◊ÒÀ∫‚ ≈‘∆∫ «‘øÁπ√Â≈È ¡≈¿∞‰≈ ⁄≈‘πøÁ∂ √È, «¬√ Ò¬∆ ¿∞‘ Ú∆ È≈Ò ¡≈
◊¬∂Õ)
√Ì ÂØ∫ Í«‘Òª ÍÓ≈ÈßÁ (Ò≈‘Ω) ˘ Ú’Â «ÁºÂ≈ «◊¡≈Õ ¿∞È∑ª È∂
¡≈͉∆ Â’∆ «Úº⁄ «Ú«Á¡≈Ê∆¡ª ˘ Ó≥◊Ú≈¿∞‰ Â∂ ¡Ó∆’≈ «Úº⁄ ÍÛ∑≈
’∂ ¿∞‘Ȫ ≈‘∆∫ ’øÓ ’È Â∂ ˜Ø «ÁºÂ≈Õ «¬√ Â∂ Á»√∂ √≈Ê∆¡ª È∂ Ú∆ ¡≈͉∂
«Ú⁄≈ Áº√∂ Â∂ Ì≈¬∆ ÍÓ≈ÈßÁ Á∆ √Ò≈‘ ˘ «¬√ Ò¬∆ ºÁ ’ «ÁºÂ≈ «◊¡≈
«’ ’∆ Ô’∆È ‘Ø √’Á≈ ‘À «’ «¬‘ «Ú«Á¡≈Ê∆ √º⁄Óπº⁄ ‘∆ Á∂Ù Ò¬∆ ’∞Ï≈È∆
’È◊∂Õ
√Ì ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò ˘ Ú’Â «ÁºÂ≈ «◊¡≈Õ ¿∞‘ √≈∆¡ª
ÁÒ∆Òª ˘ √≈‘Ó‰∂ º÷Á∂ ‘ج∂ Ì≈¬∆ ÍÓ≈ÈßÁ Á∆ Ï‹≈¬∂ √≈‚∂ È≈Ò √«‘ÓÂ
‘ج∂Õ «¬‘ ·∆’ ‘À «’ Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò ¿∞µÍ «’√∂ ‘ºÁ º’ Ì≈¬∆ ÍÓ≈ÈßÁ
Á≈ ÍÃÌ≈Ú √∆ Í ¿π‘Ȫ Á∆ ÏπºË∆ Ï‘π Â∂˜ √∆Õ √Ø ‹Á ¿∞‘Ȫ √≈«¡ª
Á∂ «Ú⁄≈ √π‰∂ ª √≈‚∂ È≈Ò √«‘Ó ‘Ø ◊¬∂Õ (È؇-A. È≈Ú≈’Î∆ ’’∂
‹ª ‘Ø ’≈Ȫ ’’∂ ’¬∆ ÒØ’ «¬‘ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ Ò≈Ò≈ ‘∆ ◊Á Í≈‡∆
Á∂ Ï≈È∆ √ÈÕ ¿∞‘Ȫ ˘ «¬«Â‘≈√ ◊‘π È≈Ò ÍÛ∑È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ B. Ï≈¡Á
«Úº⁄ Á∂Ù Ì◊ª Á∆ ÁÒ∆Ò ·∆’ «√ºË ‘ج∆Õ ‹Ú≈Ò≈ «√øÿ ‹∆ È∂ «‹øÈ∂
«Ú«Á¡≈Ê∆ ¡≈͉∂ Ú‹∆«Î¡ª Â∂ Ó≥◊≈¬∂ √È ¿∞‘Ȫ «Úº⁄Ø∫ «¬º’ Ú∆ Á∂Ù Ò¬∆
’∞Ï≈È∆ ’È Ú≈Ò≈ È≈ «È’«Ò¡≈Õ)
‘∂· «Ò÷∂ ÎÀ√Ò∂ √Ï-√øÓÂ∆ È≈Ò Ò¬∂ ◊¬∂ :-
(A) «‘øÁπ√Â≈È ¡À√Ø√∆¬∂ÙÈ ¡≈¯ ÍÀ√∆«Î’ ’Ø√‡ Á∂ Ȫ «Úº⁄ ÊØÛ∑∆
ÂÏÁ∆Ò∆ ’’∂ ÈÚª Ȫ «‘øÁ∆ ¡À√Ø√∆¬∂ÙÈ ¡≈¯ ÍÀ√∆«Î’ ’Ø√‡ º«÷¡≈
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 31
«◊¡≈Õ
(B) Í≈‡∆ Á≈ ¿πÁ∂Ù ‘«Ê¡≈ÏøÁ «¬È’Ò≈Ï ≈‘∆∫ «‘øÁπ√Â≈È ˘
¡≥◊∂˜ª ÂØ∫ ¡≈˜≈Á ’≈¿∞‰≈ Â∂ ¡≈˜≈Á∆ «Íº¤Ø∫ ¡≈˜≈Á∆ Â∂ Ï≈Ï∆ Á∂
¡Ë≈ Â∂ ÒØ’ ≈‹ √Ê≈Í ’È≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ
(C) Í≈‡∆ Á≈ «¬º’ ‘¯Â≈Ú≈ ¡ıÏ≈ «‘øÁ∆ ˜Ï≈Ȫ «Úº⁄ «È’Ò∂◊≈
«‹√ Á≈ Ȫ AHEG Á∆ Ô≈Á «Úº⁄ “◊Á” ¡ıÏ≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ
(D) Í≈‡∆ Á≈ Á¯Â √≈ÈÎª«√√’Ø (’ÀÒ∆ÎØÈ∆¡ª) «Úº⁄ ‘ØÚ∂◊≈Õ
(E) ‹Ê∂ÏøÁ∆ Á∆ ⁄؉ ‘ √≈Ò ‘Ø«¬¡≈ ’∂◊∆Õ
(F) ‘ «¬º’ ’≈ı≈È∂ ‹ª ÷∂ª «Úº⁄ ’øÓ ’È Ú≈Ò∆ «‘øÁ∆ Ó˜Á»ª
Á∆ ‘ ‡ØÒ∆ «Úº⁄ «¬º’ √Ê≈È’ ’Ó∂‡∆ ‘ØÚ∂◊∆ ‹Ø «√ºË∆ «¬ø‹≈Ó∆¡ª ’Ó∂‡∆
È≈Ò √ÏøË ‘ØÚ∂◊∆Õ
(G) √Ê≈È’ ’Ó∂‡∆¡ª Á∂ ⁄π‰∂ ‘ج∂ ÍÃÂ∆«ÈË∆¡ª Á∆ «¬º’ ’∂∫Á∆ ’Ó∂‡∆
‘ØÚ∂◊∆ ‹Ø ÁÎÂ, ¡ıÏ≈ Â∂ Á»√∂ ÷πºÒ∑∂ ’øÓª ˘ ⁄Ò≈Ú∂◊∆Õ
(H) «¬ø˜≈Ó∆¡ª ’Ó∂‡∆ ¡≈͉∂ «Úº⁄Ø∫ «ÂøÈ ÓÀ∫Ïª Á≈ «¬º’ ’«ÓÙÈ
⁄π‰∂◊∆ «‹√ Á∂ ‘ºÊª «Úº⁄ Í≈‡∆ Á≈ ÷π¯∆¡≈ ’øÓ Â∂ ‘Ø ÷πÎ∆¡≈ «˜øÓ∂Ú≈∆¡ª
‘؉◊∆¡ªÕ
(I) ‘ ÓÀ∫Ï ÿº‡Ø-ÿº‡ «¬º’ ‚≈Ò Ó‘∆È≈ ⁄øÁ≈ «Á¡≈ ’∂◊≈Õ
(A@) Í≈‡∆ Á∂ ‘ «√Í≈‘∆ Á≈ «¬‘ ¯˜ ‘ØÚ∂◊≈ «’ ¿∞‘ ⁄≈‘∂
ÁπÈ∆¡ª Á∂ «’√∂ ’ØÈ∂ «Úº⁄ ‘ØÚ∂, ‹∂ ¿∞Ê∂ ¡≈˜≈Á∆ Á∆ ÒÛ≈¬∆ Ùπ» ‘ØÚ∂ ª
◊πÒ≈Ó∆ Á∂ «ÚπºË Â∂ ¡≈˜≈Á∆ Á∂ ‘º’ «Úº⁄ «‘º√≈ ÒÚ∂Õ
(AB) Í≈‡∆ Á∂ Á¯Â, ÍÃÀµ√, ¡ıÏ≈ ‹ª «Í≥‚ª «Úº⁄ ’øÓ ’È Ú≈Ò∂
«’√∂ ÓÀ∫Ï ˘ ÂÈ÷≈‘ È‘∆∫ «ÓÒ∂◊∆Õ Ï≈Ï∆ Á∂ ¡≈Ë≈ Â∂ ؇∆ ’ºÍÛ≈ Í≈‡∆
Á∂ √ªfi∂ ¶◊ Â∂ √‡Ø ÂØ∫ «ÓÒ∂◊≈Õ
(AC) ¡ıÏ≈ Á≈ ’ج∆ ⁄øÁ≈ È‘∆∫ ‘ØÚ∂◊≈Õ ¡ıÏ≈ ÓπΠÚø«‚¡≈
‹≈Ú∂◊≈Õ
«¬√ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ ‘∂· «Ò÷∆ ⁄؉ √Ú-√øÓÂ∆ È≈Ò ‘ج∆ :-
ÍÃË≈È - √Ø‘‰ «√øÿ Ì’È≈
Ó∆ ÍÃË≈È - Ì≈¬∆ ’∂√ «√øÿ ··◊Û∑
‹ÈÒ √’ºÂ - Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò
‹π¡≈«¬ø‡ √’ºÂ - ·≈’ Á≈√
÷˜≈È⁄∆ - Í≥‚ ’ªÙ∆ ≈Ó
«¬ø˜≈Ó∆¡ª ’Ó∂‡∆ Á∂ ÓÀ∫Ï :-
A. Ì≈¬∆ ’∂√ «√øÿ
B. ÓπÈÙ∆ ’∆Ó ÏıÙ ¡≈√‡Ø∆¡≈ «ÓºÒ (Ú≈«Ùø◊‡È √‡∂‡)
C. ÓπÈÙ∆ ≈Ó
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 32
 ÈπÓ≈«¬øÁ∂ ‘≈˜ √ÈÕ «Ú⁄≈ Ú‡ªÁ∂ «Íº¤Ø∫ √À∫‡ ‹ØÈ Ú≈Ò∂ «È«‰¡ª ˘
D. ¿±ËÓ «√øÿ ’√∂Ò √Ú-√øÓÂ∆ È≈Ò Í≈√ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ ¡ıÏ≈ Â∂ Á¯Â ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆
E. ¬∆Ù «√øÿ Ó‘≈È≈ ÓÈ≈’ «ÓºÒ ÂØ∫ ÓÀ∫Ïª È∂ «ÁÒ ÷ØÒ∑ ’∂ ⁄øÁ∂ «ÁºÂ∂Õ Á√ ‘˜≈ ‚≈Ò È’Á Â∂ «¬º’ ˜Ó∆È
F. √Ø‘‰ «√øÿ Ì’È≈ Á≈ ’∆ÓÂ∆ ‡π’Û≈ Í≥‚ ’ªÙ∆ ≈Ó È∂ «ÁºÂ≈Õ

G. ‘È≈Ó «√øÿ ‡πø‚∆Ò≈‡

H. ¡Ó «√øÿ ’؇Ò≈ ÈΩË «√øÿ ÏÀ‚«ÚÒ ÂØ∫ H. ˆÁ ¡ıÏ≈
«¬√ Á∂ «Íº¤Ø∫ Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò Ú≈Í√ ’ÀÒ∆ÎØÈ∆¡ª ˘ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ
I. Í≥‚ ’ªÙ∆ ≈Ó
Í«‘Ò∆ ÈÚøÏ AIAC º’ È≈ ‘∆ Á¯Â ’≈«¬Ó ‘Ø«¬¡≈ Â∂ È≈ ‘∆ ¡ıÏ≈
A@. ≈Ó º÷≈ √À‡ ‹ØÈ ÂØ∫
«È’«Ò¡≈Õ ¡ı∆ √Ê≈È’ ’Ó∂‡∆¡ª È∂ ÍÃË≈È «¬ø˜≈Ó∆¡ª ’Ó∂‡∆ ˘
AA. ·≈’ Á≈√
«Ò÷‰≈ Ùπ» ’∆Â≈ Â∂ Ò≈-ÍÃÚ≈‘∆ Á∆ Ú‹∑≈ Íπº¤∆Õ ÍÃË≈È È∂ Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò
AB. «’ÙÈ «√øÿ «Ú¡≈È≈ «ÓºÒ ÂØ∫
˘ √Ê≈È’ ’Ó∂‡∆¡ª Á∆ «Ù’≈«¬Â ÂØ∫ ‹≈‰± ’Ú≈«¬¡≈ Â∂ ˜Ø «ÁºÂ≈ «’
AC. «¬º’ ÓÀ∫Ï «¶’È ÂØ∫
‘π‰ Á∂∆ ’È È≈Ò ‹ÈÂ≈ ÏÁ˜È ‘Ø ‹≈Ú∂◊∆Õ ‹ÒÁ∆ ’øÓ Ùπ» ‘؉≈ ˜»∆
AD. ¡Ó «√øÿ ÍØ‡ÒÀ∫‚ ÂØ∫
‘ÀÕ ÂÁ Í«‘Ò∆ ÈÚøÏ AIAC ˘ ˆÁ ¡ıÏ≈ Á≈ Í«‘Ò≈ Í⁄≈ ‘À∫‚ ÓÙ∆È
(È؇ - ¡Ó «√øÿ ÍØ‡ÒÀ∫‚ Ú≈Ò≈ «Íº¤Ø∫ Óπ÷Ï ω «◊¡≈ Â∂ √’≈∆
Â∂ ’Â≈ «√øÿ √≈Ì≈ Â∂ ÿÏ∆ «Á¡≈Ò (Ô». Í∆.) Á∆ ÓÁÁ È≈Ò ’º«„¡≈
◊Ú≈‘ ω «◊¡≈Õ)
«◊¡≈Õ «¬º’ Ó’≈È «’≈¬∂ Â∂ ÒÀ ’∂ Á¯Â ÷Ø«Ò∑¡≈ «◊¡≈ «‹√ Á≈ Ȫ
«¬ø˜≈Ó∆¡ª ’Ó∂‡∆ Â∂ ¡‘πÁ∂Á≈ª Á∆ ⁄؉ «Íº¤Ø∫ ÎÀ√Ò≈ ‘Ø«¬¡≈ «’
““Ô∞◊ªÂ ¡≈ÙÓ”” º«÷¡≈ «◊¡≈Õ (È؇-ÿÏ∆ «Á¡≈Ò (Ô±. Í∆.) È∂ Á∂Ù
ıπÎ∆¡≈ ’øÓ Ò¬∆ «ÂøÈ ÓÀ∫Ïª Á≈ «¬º’ ıπÎ∆¡≈ ’«ÓÙÈ Ï‰≈«¬¡≈ ‹≈Ú∂ «‹√
«Úº⁄ ¡≈ ’∂ «Î ’ج∆ ’øÓ È‘∆∫ ’∆Â≈Õ)
Á∂ ‘ºÊª «Úº⁄ Í≈‡∆ Á∂ ıπÎ∆¡≈ ’øÓª Á∆ «˜øÓ∂Ú≈∆ ‘ØÚ∂Õ ’«ÓÙÈ Á∂ ÓÀ∫Ï
ˆÁ ¡ıÏ≈ Á∂ Í«‘Ò∂ √¯∂ Â∂ «Ò«÷¡≈ ‘πøÁ≈ √∆-
√Ø‘‰ «√øÿ Ì’È≈, Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò Â∂ Í≥‚ ’ªÙ∆ ≈Ó ⁄π‰∂ ◊¬∂Õ
‹∂ ¿∞ ÍÃ∂Ó ÷∂ÒÈ ’≈ ⁄≈¿∞
«¬‘ ˆÁ Í≈‡∆ √‘∆ ¡ʪ «Úº⁄ ÒØ’ÂøÂ Á∂ ¡√±Òª Â∂ ω∆ ‘ج∆
«√ Ë ÂÒ∆ ◊Ò∆ ÓØ∆ ¡≈¿∞Õ
Í≈‡∆ √∆, «‹√ «Úº⁄ √Ê≈È’ ’Ó∂‡∆¡ª ˘ Í»∆ ÍÃÂ∆«ÈËÂ≈ «ÓÒÁ∆ √∆Õ
«¬√ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ ¡≥◊∂˜∆ ≈‹ Á≈ ’º⁄≈ «⁄º·≈ ¡≥’Û∂ Á∂ ’∂ ¡≥◊∂˜ª
Ó∂≈ ¡‡ºÒ «ÚÙÚ≈√ ‘À «’ ¡√Ò∆ «¬È’Ò≈Ï∆ Í≈‡∆¡ª «Úº⁄ ¡‘πÁ∂Á≈ª
Á∆ ´º‡-÷√πº‡ ˘ Èß«◊¡ª ’Á≈ √∆Õ Óπº÷ √øÍ≈Á’ Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò ¿∞Á»
Á∆ ⁄؉ ◊π‰ ’Ó Á∂ «‘√≈Ï È≈Ò ¡Â∂ ’∞Ï≈È∆ Á∆ Ì≈ÚÈ≈ Á∂ ¡≈Ë≈
«Úº⁄ «Ò÷Á∂ √È Â∂ Í≥‹≈Ï∆ «Úº⁄ ¿πÒÊ≈ ’Â≈ «√øÿ √≈Ì≈ ’Á≈ √∆Õ
Â∂ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ
¤≈Í∂ Á∆ ‘À∫‚ ÓÙ∆È ¿∞‘ ¡≈͉∂ ‘ºÊ∆∫ ⁄Ò≈™Á≈ √∆Õ Ùπ»-Ùπ» «Úº⁄ Ô∞◊ªÂ
¡√Ò «Úº⁄ Ó؇∂-Ó؇∂ «¬È’Ò≈Ï∆ «ÈÔÓ Âª «‘øÁπ√Â≈È ¡À√Ø√∆¬∂ÙÈ
¡≈ÙÓ Á≈ √≈≈ ’øÓ ’Â≈ «√øÿ Á∂ «√ Â∂ ‘∆ «‘≈Õ ’¬∆ ‘ÎÂ∂ «Íº¤Ø∫
Á∂ ω«Á¡ª ‘∆ √≈‘Ó‰∂ ¡≈ ⁄πº’∂ √È «‹Ú∂∫ ‘«Ê¡≈ÏøÁ «¬È’Ò≈Ï,
Á»√∂ √≈Ê∆ √‘≈«¬Â≈ Ò¬∆ Ì∂‹∂ ◊¬∂Õ ¿∞√ ˘ ≈ «ÁÈ ¡≈≈Ó Á∆ ’Á∆
¡≈˜≈Á∆ Â∂ Ï≈Ï∆ Á∂ ¡≈Ë≈ Â∂ ’ΩÓ∆ ‹Ó‘»∆¡Â Ú◊À≈, Í √À∫‡ ‹ØÈ
È≈ √ºπfi∆Õ ÏÒ«’ ‹Á √πfiÁ≈ √∆ ª ’øÓÕ «‹øȪ ¿∞‘ ¡‰Êº’ «Ó‘ÈÂ∆ √∆
Á∆ Í«‘Ò∆ Ó∆«‡ø◊ «Úº⁄ Í≈‡∆ Á≈ Ȫ ÏÁÒ ⁄πº«’¡≈ √∆Õ (‘π‰ «‘øÁ∆
¿∞Ȫ ‘∆ ÎπÂ∆Ò≈ Ú∆ √∆Õ
¡À√Ø√∆¬∂ÙÈ √∆) È≈Ò∂ ‘Àµ‚’Ú≈‡ Â∂ ¡ıÏ≈ Á≈ Ȫ Ú∆ ÏÁÒ ⁄πº«’¡≈ √∆Õ
«¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ’«ÚÂ≈Úª Â∂ Á»√∂ Ò∂÷ Ï≈‘ ÂØ∫ Á»√∂ Á∂Ù-Ì◊Â
«¬√ Ò¬∆ «¬√ Ó∆«‡ø◊ Á∆ ’≈Ú≈¬∆ ˘ ¡‹∂ ’º⁄≈ √Ó«fi¡≈ «◊¡≈ Â∂ ÎÀ√Ò≈
Ì∂‹Á∂ √ÈÕ «¬‘ ’«ÚÂ≈Úª «¬È’Ò≈Ï∆ «ÁÒª Á∆¡ª ‚±ø«ÿ¡≈¬∆¡ª «Úº⁄Ø∫
‘Ø«¬¡≈ «’ ¿∞∂◊È Â∂ Ú≈«Ùø◊‡È √‡∂‡ Á∂ √≈∂ ’≈÷≈«È¡ª «Úº⁄ ’≈ȯø√ª
«È’Ò∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘؉ ’’∂ ÓπÁ≈ «ÁÒª «Úº⁄ Ú∆ ¡≈˜≈Á∆ Á≈ ‹ØÙ Ì
’∆Â∆¡ª ‹≈‰Õ «¬√ ÷Û∂ Á∂ Ú≈Ë∂-ÿ≈‡∂ ‹ª⁄ ’∂ Í»∆ ÓȘ»∆ ÒÀ Ò¬∆ ‹≈Ú∂Õ
Á∂∫Á∆¡ª √ÈÕ ““ˆÁ Á∆ ◊ø»‹”” Â∂ ‘Ø «¬È’Ò≈Ï∆ √≈«‘ Óπ¯Â Ì∂«‹¡≈
«¬√ ÎÀ√Ò∂ ¡È∞√≈ √≈∂ ’≈ı≈«È¡ª «Úº⁄ ’≈ÈÎø√ª ’∆Â∆¡ª ◊¬∆¡ª Â∂
‹ªÁ≈ √∆Õ ‹Á «ÂøÈ ⁄≈ Í⁄∂ «È’Ò∂ ª Ó≥◊ Ï‘π ÚË ◊¬∆Õ «¬√ Ò¬∆
ÓÀ∫Ï ÌÂ∆ ’∆Â∂ ◊¬∂Õ ¡÷∆∆ ’≈ÈÎø√ BA ¡ÍÃÀÒ AIAC ˘ Òº’Û∆ Á∂
«¬ø˜≈Ó∆¡ª ’Ó∂‡∆ È∂ «Ï‹Ò∆ È≈Ò ⁄ºÒ‰ Ú≈Ò∆ Úº‚∆ ÍÃÀ√ Ò≈ «ÁºÂ∆ Â∂
’≈ı≈È∂ ¡√‡Ø∆¡≈ «ÓºÒ «Úº⁄ ‘ج∆, «‹√ «Úº⁄ √≈∂ ’≈÷≈«È¡ª Á∂
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 33 ‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 34
«‘øÁ∆, Í≥‹≈Ï∆, ¿∞Á» ˜Ï≈Ȫ «Úº⁄ ‘˜≈ª Á∆ «◊‰Â∆ «Úº⁄ ¡ıÏ≈ ¤Í‰
Òº◊≈Õ ÍÃÀ√ Á≈ ’øÓ ’È Ò¬∆ Á∂Ù Ì◊ª ˘ ¡Í∆Ò ’∆Â∆ ◊¬∆Õ ÈΩ‹Ú≈È
¡≈͉∂ «Èº‹∆ ’øÓ ¤º‚ ’∂ ÍÃÀµ√ Â∂ ‘Ø Á»‹∂ ’øÓª Â∂ ¡≈ Òº◊∂Õ ’ÀÈ∂‚≈ «Úº⁄
¤Í‰ Ú≈Ò∂ «¬º’ ÁØ ÈÓ ¡ıÏ≈ ª ÏøÁ ‘∆ ‘Ø ◊¬∂Õ Ì≈Ú∂∫ ’ÀÒ∆ÎØÈ∆¡ª
«Úº⁄ ’≈¯∆ ÍÃ⁄≈ ‘Ø ⁄πº«’¡≈ √∆ Â∂ Ú’ Ú∆ ÍÀÁ≈ ‘Ø ⁄πº’∂ √È «Î Ú∆
’ÀÒ∆ÎØÈ∆¡ª Á∂ Á∂Ù Ì◊ª È∂ √À’≈ÓÀ∫‡Ø «Úº⁄ Á√øÏ AIAC ˘ Úº‚∂ «ÁȪ
Á∆¡ª ¤∞º‡∆¡ª «Úº⁄ «¬º’ ’≈ÈÎø√ º÷ «ÁºÂ∆Õ «‹√ «Úº⁄ Ì≈¬∆ ’∂√ «√øÿ,
Í≥‚ ’ªÙ∆ ≈Ó, ÓπÈÙ∆ ≈Ó, Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò Â∂ ÓÀ∫ ¿∞∂◊È Â∂ Ú≈«Ùø◊‡È
√‡∂‡ ÚºÒØ∫ Ù≈«ÓÒ ‘ج∂Õ ‘È≈Ó «√øÿ Í«‘Òª ‘∆ √≈ÈÎª«√√’Ø Á∂ Á¯Â
«Úº⁄ ’øÓ ’Á≈ √∆, ¿∞‘ Ú∆ Ù≈«ÓÒ ‘Ø«¬¡≈Õ ’ÀÒ∆ÎØÈ∆¡ª ÚºÒØ∫ Á»√≈ Ó∆Â
ÍÃË≈È Ì≈¬∆ ‹Ú≈Ò≈ «√øÿ ˘ º«÷¡≈ «◊¡≈Õ «¬ø˜≈Ó∆¡ª ’Ó∂‡∆ «Úº⁄ √øÂ
«Ú√≈÷≈ «√øÿ, Ì≈¬∆ «ÈË≈È «√øÿ, Ì≈¬∆ ¡»Û «√øÿ, Ì≈¬∆ ⁄øȉ «√øÿ
⁄»‘Û⁄º’, Ì≈¬∆ ‘˜≈≈ «√øÿ ÁÁ∂‘, Ì≈¬∆ ’Ó «√øÿ ⁄∆Ó≈, Í≥‚ ‹◊Â
≈Ó Â∂ Ì≈¬∆ ’Â≈ «√øÿ (Áπº’∆) Ò¬∂ ◊¬∂Õ Ì◊ «√øÿ (Á»‹≈ Ȫ ◊ªË≈
«√ÿ), ’Â≈ «√øÿ √≈Ì≈ Â∂ ‘Ø ¿∞µÿ∂ Á∂Ù-Ì◊ Ú∆ ’≈ÈÎø√ «Úº⁄
‘≈˜ √ÈÕ
«‘øÁ∆ ¡À√Ø√∆¬∂ÙÈ ¡≈¯ ÍÀ√∆«Î’ ’Ø√‡ ¡‹∂ ¿∞∂◊È Â∂ Ú≈«Ùø◊‡È
º’ ‘∆ √∆Ó √∆Õ Í ’ÀÒ∆ÎØÈ∆¡ª Á∆ √À’≈ÓÀ∫‡Ø ’≈ÈÎø√ È∂ «¬√ ˘ √Ï
¡Ó∆’È Í≈‡∆ ω≈ «ÁºÂ≈ Â∂ ’øÓ Ï‘π ÎÀÒ «◊¡≈Õ ¡‹∂ º’ ÓÀ∫ ÓÈ≈’
«ÓºÒ «Úº⁄ ‘∆ ¡≈͉≈ «Èº‹∆ ’øÓ ’Á≈ √ªÕ Í ‘π‰ BD ÿø‡∂ Í≈‡∆ ˘
«ÁºÂ∂ Ï◊À ’ÀÒ∆ÎØÈ∆¡ª «Úº⁄ Ï’≈«¬Á≈ ‹Ê∂ÏøÁ∆ È‘∆∫ ⁄ºÒ √’Á∆ √∆Õ ¿∞‘
«¬√ Ò¬∆ «’ «¬ºÊØ∫ Á≈ «‘øÁ∆ ÷∂Â-Ó˜Á» √∆Õ «¬‘Ȫ Á∆¡ª ‡ØÒ∆¡ª
’ÀÒ∆ÎØÈ∆¡ª «Úº⁄ Á»-Á» º’ ÎÀÒ∆¡ª ‘ج∆¡ª √ÈÕ ‹Á º’ ÍÀÁÒ ⁄ºÒ
’∂ ’øÓ È≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‹Ê∂ÏøÁ∆ ÷Û∑∆ È‘∆∫ ‘Ø √’Á∆ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ÓÀ∫
¡≈͉≈ «Èº‹∆ ’øÓ ¤º‚ «ÁºÂ≈ Â∂ √≈Ê∆¡ª Á∂ «ÓÒÚ‰ È≈Ò ‹Ê∂ÏøÁ’
’øÓ ˘ «’√∂ ‘ºÁ º’ Í»≈ ’∆Â≈Õ Ì≈¬∆ ◊ªË≈ «√øÿ Â∂ Ì≈¬∆ ’Â≈ «√øÿ
(Áπº’∆) ‘Ó∂Ù≈ Ó∂∂ È≈Ò «‘øÁ∂ Â∂ ’Á∂ ‡≈¬∆Ó «ÓÒ‰ Â∂ ’Â≈ «√øÿ √≈Ì≈
Ú∆ ÓÁÁ Á∂ ‹ªÁ∂Õ
«¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ «¬ø˜≈Ó∆¡ª ’Ó∂‡∆ Á∂ ÓÀ∫Ï Îø‚ «¬’º·≈ ’Á∂ Â∂
√Ê≈È’ ’Ó∂‡∆¡ª Ú∆ ¡≈͉∂ Ó≈‘≈Ú≈∆ ⁄øÁ∂ ’∂∫Á∆ ÁÎÂ ˘ Ì∂‹ «ÁøÁ∆¡ªÕ
Ì≈Ú «¬‘ «’ ‘ Í≈‡∆ ÓÀ∫Ï ʪ Íπ ʪ ¡≈͉≈ Î˜ √Ófi ’∂ ’øÓ ’Á≈,
«’™«’ ‘π‰ ÓÀ∫Ïª ˘ ¡≈͉∂ Î˜ Á∆ Í»∆ √»fi ‘Ø ⁄πº’∆ √∆Õ ‚ø‚∂ Á≈
«‚«√ÍÒÈ (¡È∞Ù≈√È) È‘∆∫ ÏÒ«’ √»fi Á≈ «‚«√ÍÒÈ √∆Õ ÓÀ∫Ïª Á∂ ⁄øÁ∂
Á≈ «¬ÂÈ≈ ’∞ π«Í¡≈ ‘ Ó‘∆È∂ Í≈‡∆ ˘ ¡≈ ‹ªÁ≈ ‹Ø «¬√ Á∂ ’øÓ Ò¬∆
’≈¯∆ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¡º‹ Ú∆ ÓÀ˘ ¡≈͉∆ Í≈‡∆ (ˆÁ Í≈‡∆) Â∂ ¯ı ‘À «’
¡√ª ‹ÓÈ∆ ‹ª «’√∂ ‘Ø Â≈’ Á≈ «¬º’ ÍÀ√≈ Ú∆ Ó∂∆ ÍÃË≈È◊∆ Á∂ √Ó∂∫
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 35
«Úº⁄ È‘∆∫ «Ò¡≈Õ
Í≈‡∆ Á∂ ÓÀ∫Ïª Á∆ «Â¡≈◊ Ì≈ÚÈ≈ Á≈ √ϻ «¬º’ «Èº’∆ «‹‘∆
ÿ‡È≈ ÂØ∫ «ÓÒÁ≈ ‘ÀÕ «¬º’ Ú≈ ¡≈«¬ÒÀ∫‚ Á≈ «¬º’ «¬È’Ò≈Ï∆ √≈‚≈
ÁÎÂ Â∂ ¤≈Í≈÷≈È≈ Ú∂÷‰ ¡≈«¬¡≈Õ ‹ÁØ∫ ¿∞√ È∂ «¬‘ √π«‰¡≈ «’ √≈‚∂
√ªfi∂ ¶◊ Á≈ ؘ≈È≈ ı⁄ ’∂ÚÒ ÁØ ‚≈Ò ‘À ª ¿∞√Á∆ «‹Ú∂∫ ⁄∆’ «È’Ò
◊¬∆Õ ¡√∆∫ ’∂ÚÒ ‚ÏÒ؇∆ ÷∆ÁÁ∂ √ª Â∂ √Ϙ∆-«Í¡≈˜ √≈˘ «¬º’ √≈Ê∆
Á∂ Î≈Ó ÂØ∫ «ÓÒ ‹ªÁ∂ √ÈÕ «Ú√Ê≈ √π‰ ’∂ ¿∞‘ ’«‘‰ Òº◊≈, ““‘À∫ ¡ÀÈ≈
«Â¡≈◊ ? ‘π‰ «‘øÁπ√Â≈È Á∆ ¡≈˜≈Á∆ Á» È‘∆∫ ‘Ø √’Á∆Õ””
Ï≈Ï» ‘È≈Ó «√øÿ Á≈ «√¡≈‡Ò ¡º‚≈, ’ÀÈ∂‚≈, ¿∞∂◊È Ú≈«Ùø◊‡È
Â∂ ’ÀÒ∆ÎØÈ∆¡ª ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ’ÀÈ∂‚≈ º’ «¬º’ Óπ‘≈˜ ω «◊¡≈Õ «¬√ ’Û∆
˘ «ÓÒ≈‰ «Úº⁄ Ï≈Ï» ‘È≈Ó «√øÿ È∂ ’≈¯∆ ÓÁÁ «ÁºÂ∆Õ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈
ÍÃØÎÀ√ Ï’ ¿∞ºÒ≈‘ Ú≈Ò≈ ¡º‚≈ (‹≈Í≈È) Ú∆ ’≈Î∆ Әϻ √∆Õ ⁄∆È,
‘ª◊’ª◊ Â∂ Ùøÿ≈¬∆ ÂØ∫ ¡Ó∆’≈ ¡≈¬∂ ‘ج∂ Ì≈¬∆ «È‘≈Ò «√øÿ ⁄πºÿ≈ È∂
¡≈͉∂ ÁØ√ª ˘ «⁄º·∆ ͺÂ ≈‘∆∫ ÍÃ∂ ’∂ ’≈¯∆ ’øÓ ’∆Â≈Õ ‚≈’‡ ÓÊ≈
«√øÿ Á≈ ⁄∆È Á∂ «¬È’Ò≈Ï∆¡ª È≈Ò ’≈Î∆ Ó∂Ò ‹ØÒ √∆ Â∂ «‘øÁ∆ Ú∆ «¬‘Ȫ
Á≈ ¡≈Á ’Á∂ √ÈÕ Ùøÿ≈¬∆ ÍπÒ∆√ «Úº⁄ Ú∆ Í≈‡∆ Á∆ Ù≈ı ω ⁄πº’∆
√∆, «‹√ «Úº⁄ Ì≈¬∆ ◊πº‹ «√øÿ Ì’È≈ Â∂ ¿∞‘Ȫ Á∂ √≈Ê∆¡ª È∂ ’≈Î∆ ’øÓ
’∆Â≈Õ
‘ª◊’ª◊ Á∂ ÂØÍ÷≈È∂ «Úº⁄ Ó≈√‡ ¿±ËÓ «√øÿ «‘ ⁄πº’∂ √ÈÕ ¿∞‘Ȫ
È∂ Ú∆ ¡≈͉∂ ÁØ√ª ˘ «⁄º·∆ ͺÂ ≈‘∆∫ ‘ÓÁÁ ω≈ «Ò¡≈Õ (È؇ :-
¬∂Ê∂ ÓÀ∫ ¿∞‘ Ó؇∂-Ó؇∂ ‘≈Ò≈ «Ï¡≈È ’∆Â∂ ‘È ‹Ø «¬ºÊ∂ ˜»∆ ‘È Â∂ ‹Ø Ó∂∂
√≈‘Ó‰∂ Ú≈Í∂ ‘ÈÕ «˜¡≈Á≈ «Ú√Ê≈ ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ «¬«Â‘≈√ «Úº⁄Ø∫ «ÓÒ
√’Á≈ ‘ÀÕ)
Ì≈¬∆ Ì◊Ú≈È «√øÿ ‹Ø ‘ª◊’ª◊ Á∂ ◊πÁÚ≈∂ «Úº⁄ ◊ÃøÊ∆ √È,
«¬È’Ò≈Ï∆ «ı¡≈Ò º÷‰ Ú≈Ò∂ √È Â∂ ¿∞‘Ȫ È∂ ‘ª◊’ª◊ Á∆ ÎΩ‹ «Úº⁄
’≈Î∆ ’øÓ ’∆Â≈Õ «¬√ Â∑ª «√øÿ≈Íπ, Í∆Ȫ◊, ÏÓ≈ Â∂ «√¡≈Ó «Úº⁄ Ú∆
√Ø‘È Ò≈Ò Í≈·’ Â∂ ¿∞È∑ª Á∂ √≈Ê∆¡ª È∂ Ï‘π ¡º¤≈ ’øÓ ’∆Â≈Õ Ï≈Ï» ¡Ó
«√øÿ («¬ø‹∆È∆¡)-‹Ø ‹ÓÈ ’øÍÈ∆ ‘∂·ª «√¡≈Ó «Úº⁄ ∂ÒÚ∂ Ò≈¬∆È
«Ú¤≈¿∞‰ Á≈ ’øÓ ’ ‘∂ √È-≈‘∆∫ ‹ÓÈ ’øÍÈ∆ Á∆ ÓÁÁ È≈Ò ÏÓ≈
Â∂ «√¡≈Ó «Úº⁄ ‘«Ê¡≈ «Ò¡ªÁ∂ ‹≈ ‘∂ √ÈÕ
¡Ó∆’≈ Â∂ ’ÀÈ∂‚≈ Á∆¡ª ‘ºÁª ¡≈ÍØ «Úº⁄ «ÓÒÁ∆¡ª √ÈÕ ÷π¯∆¡≈
ÂΩ ”Â∂ ¡≈ÁÓ∆ «¬º’ ÂØ∫ Á»‹∂ Í≈√ ¡≈ ‹≈ √’Á∂ √ÈÕ ¬∂Ê∂ ’ج∆ π’≈Ú‡
È‘∆∫ √∆ Â∂ ’ÀÈ∂‚≈ «Úº⁄ Ú∆ Í≈‡∆ Á∆¡ª ’¬∆ √≈ıª ÷πºÒ∑ ⁄πº’∆¡ª √ÈÕ
⁄øÁ∂ ¡≈™Á∂ Â∂ Í≈‡∆ Á≈ ¡ıÏ≈ Â∂ ‘Ø √≈«‘ Ú∆ È∂Ó È≈Ò Í‘πø⁄Á≈
√∆Õ Í≈‡∆ Á∆¡ª ‘Á≈«¬Âª Ú∆ Ï’≈«¬Á≈ Í‘πø⁄Á∆¡ª √ÈÕ Á»√∂ ‡≈Íπ»¡ª
˘ ¤º‚ ’∂ ¡Ó∆’≈ «Úº⁄ ’ÀÒ∆ÎØØÈ∆¡ª ¡Â∂ ’ÀÈ∂‚≈ √Ó∂Â, Ó∂∂ Ú’Â «Úº⁄
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 36
GB Ù≈÷ª √È ‹Ø Ï≈’≈«¬Á≈ ’øÓ ’Á∆¡ª √ÈÕ
Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò - ‹Á «‘øÁπ√Â≈È Á∂ Ï≈‘Ò∂ ‡≈Í»¡ª «Úº⁄ Ú∆
¡≥◊∂˜ Á∂ «ÚπºË Í≈‡∆ È∂ «¬º’ ‹≈Ò «Ú¤≈ «ÁºÂ≈ Â∂ √∆. ¡≈¬∆. ‚∆. ≈‘∆∫
√’≈ ˘ «¬√ Á∆ «ÍØ‡ Í‘πø⁄∆ ª ¡≥◊∂˜∆ √’≈ ÿÏ≈ ◊¬∆, ¿π√È∂
ÁØ√Â∆ Á∆ √øË∆ ¡È∞√≈ ¡Ó∆’È √’≈ Â∂ ÁÏ≈¡ Í≈«¬¡≈ «’ ¿∞‘ ˆÁ
Í≈‡∆ Á∂ ’øÓ ˘ ÏøÁ ’≈¬∂Õ ¡≥◊∂˜∆ √’≈ ˘ «¬‘ ÌπÒ∂÷≈ √∆ «’ ˆÁ
Í≈‡∆ ˘ ⁄Ò≈¿∞‰ Ú≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò ‘∆ ‘ÀÕ Ò∂«’È Ï≈¡Á «Úº⁄ ¿∞‘Ȫ Á≈
«¬‘ ÌπÒ∂÷≈ Ò«‘ «◊¡≈Õ Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò ¿∞µÍ ¡Ó∆’È √’≈ ÚºÒØ∫
Óπ ’ º Á Ó≈ ⁄Ò≈«¬¡≈ «◊¡≈ «’ ¿∞ √ È∂ (Í≈‡∆ «Úº ⁄ ¡≈¿∞ ‰ Ø ∫ Í«‘Òª)
¡È≈«’˜Ó (¡≈‹’Â≈Ú≈Á) Â∂ «¬º’ ÒÀ’⁄ «ÁºÂ≈ √∆ ‹Ø ¡Ó∆’È
√’≈ Á∂ «ÚπºË √∆Õ Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò Á∂ Úø‡ «È’Ò∂ Â∂ ÍπÒ∆√ Á∂ Úø‡
«Ò¡≈¿∞‰ Â∂ Í≈‡∆ È∂ «¬º’ ‘˜≈ ‚≈Ò Á∆ È’Á ˜Ó≈È Á∂ ’∂ ¡Á≈ÒÂ
«Úº⁄ Í∂Ù ‘؉ Ò¬∆ Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò Á∂ Á√ı ’≈ «ÁºÂ∂Õ ¡Ó∆’È
¡ıÏ≈ª È∂ ¡Ó∆’È √’≈ Á∂ «ÚπºË ¡Â∂ ‘«Á¡≈Ò Á∂ ‘º’ «Úº⁄ Ï‘πÂ
’∞fi «Ò«÷¡≈Õ «¬ºÊØ∫ º’ «Ò«÷¡≈ «◊¡≈ «’ ¡Ó∆’≈, ¡≥◊∂˜ Á∂ Ï»‡ ⁄º‡
«‘≈ ‘ÀÕ ÓπÒ’ Á∆ ‹Ó‘»∆¡Â ˘ ÏÁÈ≈Ó ’ «‘≈ ‘ÀÕ ’¬∆ ¡Ó∆’È ÁØ√ª
È∂ √Ò≈‘ «ÁºÂ∆ «’ ‘π‰ ¡Ó∆’È √’≈ ÁØ√Â∆ Á∆ √øË∆ Á∆ ¡≈Û ÒÀ ’∂
Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò «√øÿ ˘ ˜» ‘∆ Á∂Ù-«È’≈Ò≈ Á∂ Á¬∂◊∆Õ ⁄ø◊≈ ‘ØÚ∂ ‹∂
÷πÁ Í≈‡∆ ‘∆ ‘«Á¡≈Ò ˘ «’√∂ Ó«‘λ˜ ‹◊∑≈ Ì∂‹ Á∂Ú∂Õ Í≈‡∆ È∂ ÎÀ√Ò≈
’∆Â≈ «’ «¬º’ ‘˜≈ ‚≈Ò Á∆ È’Á ˜Ó≈È ˜Ï ‘؉ «ÁºÂ∆ ‹≈Ú∂ Â∂
Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò ˘ √«Ú‡˜ÒÀ∫‚ (Ô±Í) Ì∂‹ «ÁºÂ≈ ‹≈Ú∂Õ √Ø «¬√ Â∑ª
‘∆ ’∆Â≈ «◊¡≈ Â∂ √≈≈ ÏøÁØÏ√ ’’∂ Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò ˘ √«Ú‡˜ÒÀ∫‚
Ì∂‹ «ÁºÂ≈ «◊¡≈Õ «¬√ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò Á≈ Í≈‡∆ Á∂ È≈Ò ’ج∆
√ÏøË ‹ª «⁄º·∆ ͺÂ È‘∆∫ «‘≈Õ Í Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò Á≈ √≈„∂ Í≥‹ Ó‘∆È∂
Á≈ ¡ıÏ≈ √ÏøË∆ Â∂ Á¯Â∆ ’øÓ ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ «¬«Â‘≈√ «Úº⁄ ‘Ó∂Ù≈
«˜øÁ≈ ‘∂◊≈Õ
(È؇ :- ‘Ø «Ú√Ê≈ Ò¬∆ ˆÁ Í≈‡∆ Á≈ «¬«Â‘≈√ Ú∂÷ØÕ)
Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò «Íº¤Ø∫ Ì≈¬∆ (’≈Ó∂‚) √øÂØ÷ «√øÿ ‹ÈÒ √’ºÂ
Â∂ Ò≈Ò≈ ‹∆ Á∆ ‹◊∑≈ ’«ÓÙÈ Á∂ ÓÀ∫Ï ⁄π‰∂ ◊¬∂Õ Ì≈¬∆ √øÂØ÷ «√øÿ ⁄ø◊∂
«Ó‘ÈÂ∆, ¬∆Ó≈ÈÁ≈ Â∂ √»fiÚ≈È √≈Ê∆ √ÈÕ Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò Á∂ Ú∂Ò∂
¡ıÏ≈ Â∂ Á¯Â Á≈ ’øÓ Ò≈Ò≈ ‹∆ Á∆ «È◊≈È∆ «Úº⁄ ‘πøÁ≈ √∆Õ Í ‘π‰
’øÓ ¬∂È≈ ÚË «◊¡≈ √∆ «’ ¿∞Á», «‘øÁ∆, Í≥‹≈Ï∆, ◊π‹≈Â∆ ˜Ï≈Ȫ «Úº⁄
‘˜≈ª Á∆ «◊‰Â∆ «Úº⁄ ¡ıÏ≈ ¤Í‰ Òº◊≈Õ «¬√ Ò¬∆ «¬ø˜≈Ó∆¡ª ’Ó∂‡∆
È∂ ’øÓ Á∆ √‘»Ò Ҭ∆ «¬√ ˘ ÁØ «‘º«√¡ª «Úº⁄ Úø‚ «ÁºÂ≈Õ Á¯Â Á≈
’øÓ ‹ÈÒ √’ºÂ Ì≈¬∆ √øÂØ÷ «√øÿ ⁄Ò≈™Á∂ Â∂ ¡ıÏ≈ Á≈ ’øÓ Óπº÷
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 37
√øÍ≈Á’ ‘È≈Ó «√øÿ ‡øπ‚∆ Ò≈‡ Â∂ ¿∞È∑ª Á∂ √‘≈«¬’ ’Â≈ «√øÿ √≈Ì≈,
≈Ó ⁄øÁ Â∂ √Ø‘È Ò≈Ò Í≈·’Õ Ú’Â ’º„ ’∂ ‘Ø «Ú«Á¡≈Ê∆ Ú∆ ’øÓ
«Úº⁄ √‘≈«¬Â≈ Á∂∫Á∂ √ÈÕ ¡ıÏ≈ª Ì∂‹‰ Á≈ ’øÓ Í≥‚ ‹◊ ≈Ó Á∆
«È◊≈È∆ «Úº⁄ ‘πøÁ≈ √∆ Â∂ ¿∞‘Ȫ Á∆ √‘≈«¬Â≈ Ò¬∆ «¬º’ ’Ó∂‡∆ √∆Õ
ÍÃÀµ√ Á∂ «¬ø⁄≈‹ Ï√ø «√øÿ («˜Ò∑≈ ‹¶Ë) √È Â∂ ¿∞‘Ȫ Á∂ È≈Ò
«¬º’ ’Ó∂‡∆ √∆ «‹√ «Úº⁄ ’Â≈ «√øÿ (Áπº’∆), «ÍÃÊÚ∆ «√øÿ Â∂ ‘Ø √≈Ê∆
√ÈÕ
ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ ‹ÈÂ’ ı⁄ Â∂ ¡≈ÓÁÈ∆ Á∆ «ÍØ‡ ‘ Ó‘∆È∂ ¤Í
’∂ √Ê≈È’ ’Ó∂‡∆¡ª ˘ Í‘πø⁄ ‹ªÁ∆ √∆Õ Í ¤Í‰Ø∫ Í«‘Òª «¬ø˜≈Ó∆¡ª
’Ó∂‡∆ «Úº⁄ Í∂Ù ‘Ø ’∂ Í≈√ ‘πøÁ∆ √∆ Â∂ «Î ¤ÍÁ∆ √∆Õ ’«ÓÙÈ («ÂøÈ ÓÀ∫Ï∆
÷πÎ∆¡≈ ’Ó∂‡∆) Á≈ «‘√≈Ï ÷π¯∆¡≈ √∆Õ ‹Á Ú∆ ’«ÓÙÈ ıÂ∂ ÂØ∫ ÷≈Ò∆ √Ófi∂
¿∞‘ «ÍØ‡ ª ‘∆ Í∂Ù ’∂Õ «¬‘ ‘º’ ’«ÓÙÈ ˘ Í≈‡∆ È∂ Á∂ º«÷¡≈ √∆Õ
Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò Ï≈∂ «‹‘Û≈ ¡≥◊∂˜∆ √’≈ Á≈ «÷¡≈Ò √∆ «’
Ò≈Ò≈ ‹∆ Á∂ «È÷ÛÈ «Íº¤Ø∫ ˆÁ Í≈‡∆ ıπÁÏıπÁ ıÂÓ ‘Ø ‹≈Ú∂◊∆, ◊ÒÂ
«È’«Ò¡≈Õ Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò Á∂ ⁄Ò∂ ‹≈‰ «Íº¤Ø∫ Ú∆ Í≈‡∆ Á∆ «ÁÈ Áπ»‰∆
Â∂ ≈ ⁄Ω◊π‰∆ Âº’∆ ‘ج∆Õ «¬√ Á≈ ’≈È √≈¯ ‘∆ √∆-¿∞‘ «¬‘ «’ ˆÁ
Í≈‡∆ «¬º’ ¡«‹‘∂ √ø‹∆Á≈ ‘≈Ò≈ «Úº⁄Ø∫ ¶ÿ ’∂ ‘Ø∫Á «Úº⁄ ¡≈¬∆ √∆-«‹√
È∂ «¬√ Á∂ ÓÀ∫Ïª ˘ ¡ÓÒ∆ ÂΩ ”Â∂ ◊πÒ≈Ó∆ Á≈ ¡«‘√≈√ ’≈ «ÁºÂ≈ √∆Õ
¿∞‘ ¡≈˜≈Á∆ Á∂ √º⁄∂ ¡≈Ù’ ω ⁄πº’∂ √ÈÕ ¿∞‘Ȫ «¬º’Ø ‘∆ √Ï’ ◊둉
’ «Ò¡≈ √∆-“¡≈˜≈Á∆ ‹ª ÓΩÂ”Õ ˆÁ Í≈‡∆ Á≈ «¬«Â‘≈√ «¬√Á≈
«‹™Á≈ ‹≈◊Á≈ √ϻ ‘ÀÕ
≈Ó ⁄øÁ ÍÙ≈¿∞∆ :- ≈Ó ⁄øÁ ÍÙ≈¿∞∆ √øÈ AIAB Á∂ «√¡≈Ò
Á∂ Ùπ» «Úº⁄ ÍÂÈ∆ √Ó∂ √À∫‡‹ØÈ Í≥‚ ’ªÙ∆ ≈Ó Í≈√ ¡≈ Í‘πø«⁄¡≈Õ «¬‘
¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ «’√∂ «‘øÁ» ¡ıÏ≈ Á≈ √øÍ≈Á’ Ú∆ Áº√Á≈ √∆ Â∂ «¬‘ Ú∆
’«‘øÁ≈ √∆ «’ ÓÀ∫ ¡≥◊∂˜ª «ÚπºË ’¬∆ Ò∂÷ «Ò÷∂ «‹√ ’’∂ ¡≥◊∂˜ª È∂
Úø‡ ’º„ «ÁºÂ∂ Â∂ ÓÀ∫ ÎÛ∂ ‹≈‰ Á∆ Ï‹≈¬∂ Á∂Ù «È’≈Ò∂ ˘ «Ï‘Â ‹≈‰
’∂ Á∂Ù ¤º‚ «ÁºÂ≈Õ Í≥‚ ’ªÙ∆ ≈Ó È∂ «¬‘˘ Òº’Û∆ Á∂ ’øÓ Â∂ Ò≈ «ÁºÂ≈
«’™«’ «¬√ «ÓºÒ «Úº⁄ ’ªÙ∆ ≈Ó Á≈ Òº’Û∆ ÒÁ≈¿∞‰ Á≈ ·∂’≈ √∆Õ
¡Ó∆’≈ «Úº⁄ ÏÎ ÍÀ‰ ’’∂ Ï‘π √Á∆ ‘πøÁ∆ ‘À «‹√ ˘ ≈Ó ⁄øÁ Á≈
ÁπÏÒ≈ ÍÂÒ≈ √∆ fiºÒ È≈ √«’¡≈ Â∂ Ï∆Ó≈ ÍÀ «◊¡≈Õ ¿∞√ Á∂ ‘ºÊª Á∆¡ª
™◊Òª ¡≈’Û ◊¬∆¡ª Â∂ ’øÓ ’ÈØ∫ «‘ «◊¡≈Õ ¡ı∆ ‹Ø ¿π√ Í≈√ ‘À
√∆ ÷⁄ ‘Ø «◊¡≈Õ Í≥‚ ’ªÙ∆ ≈Ó È∂ ÁØ‘ª (ÍÂ∆-ÍÂÈ∆) Á≈ ı⁄ ¤∂
Ó‘∆È∂ ¡≈Í‰Ø Í≈√Ø∫ «ÁºÂ≈Õ ¡≈ı ’Á Â’ Á»√∂ Á≈ Ì≈ ⁄πº«’¡≈ ‹≈ √’Á≈
‘À Â∂ ¿π‘ Ú∆ ¡Ó∆’≈ «Úº⁄ ? Í≥‚ ’ªÙ∆ ≈Ó È∂ ÓÀ˘ ı «Ò«÷¡≈ «‹√
«Úº⁄ ≈Ó ⁄øÁ Á∆ «ÏÓ≈∆ Á≈ «˜’ ’∆Â≈Õ ÓÀ∫ √À∫‡‹ØÈ Í‘πø«⁄¡≈ Â∂ ≈Ó
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 38
⁄øÁ Á∆ ‘≈Ò Ú∂÷∆Õ ≈Ó ⁄øÁ Ø «Í¡≈Õ ÓÀ∫ ¿∞√˘ «ÁÒ≈√≈ «ÁºÂ≈ Â∂ Ú≈Í√
ÓÈ≈’ «ÓºÒ Í‘πø⁄ ’∂ ‘ºÊØ-‘ºÊ «¬º’ √Ω ‚≈Ò «¬’º·≈ ’’∂ ¿±ËÓ «√øÿ
’√∂Ò Á∂ ‘ºÊ Ì∂‹ «ÁºÂ≈Õ Í «¬Ò≈‹ È≈Ò Ú∆ ¿∞‘ ·∆’ È≈ ‘Ø«¬¡≈ Â∂
‚≈’‡ª √Ò≈‘ «ÁºÂ∆ «’ «¬‘˘ ◊Ó Êª Â∂ «‘‰ È≈Ò Ù≈«¬Á ¡≈≈Ó
¡≈ ‹≈Ú∂Õ
¬∂È∂ º’ ÁÎÂ Ùπ» ‘Ø ⁄πº«’¡≈ √∆Õ ’ªÙ∆ ≈Ó Â∂ ÓÀ∫ Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò
˘ ≈Ó ⁄øÁ Ï≈∂ «Ò«÷¡≈Õ ¿∞‘Ȫ «’‘≈ «’ Ì∂‹ «Á¿∞Õ ÁØ‘ª ÍÂ∆-ÍÂÈ∆
˘ √≈È Îª«√√’Ø Ô∞◊ªÂ ¡≈ÙÓ Ì∂‹ «ÁºÂ≈Õ Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò È∂ «¬º’
’Ó≈ Ú∆ ¿∞‘Ȫ ˘ Á∂ «ÁºÂ≈Õ ¡√ª Ò≈Ò≈ ‹∆ ˘ «¬‘ Ú∆ «Ò÷ Ì∂«‹¡≈
√∆ «’ «¬‘Á∆ ÁÚ≈¬∆ ¡Â∂ ÷≈‰∂ Á≈ ı⁄ Â∞√∆∫ Í≈‡∆ Îø‚ «Úº⁄Ø∫ ’ √’Á∂
‘ØÕ ¿∞‘Ȫ È∂ √Ì ÏøÁØÏ√ ·∆’ ’ «ÁºÂ≈Õ «¬ºÊØ∫ º’ ¿∞√Á∆ ÍÂÈ∆ ˘
È≈¬∆‡ √’±Ò «Úº⁄ ÍÛ∑È Ò¬∆ Á≈ıÒ ’≈ «ÁºÂ≈Õ ‘π‰ ≈Ó ⁄øÁ Á∆¡ª
™◊Òª Ú∆ ’∞fi ’øÓ ’È Òº◊∆¡ª Â∂ Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò Á∂ ‹≈‰ «Íº¤Ø∫
¡ıÏ≈ «Úº⁄ «¬√ ˘ ’øÓ Ú∆ «ÁºÂ≈ «◊¡≈Õ ‹Á ÓÀ∫ ¡≈ÙÓ ÂØ∫ «‘øÁπ√Â≈È
˘ ¡≈͉∆ «‚¿±‡∆ Ò¬∆ ⁄«Ò¡≈ ª ≈Ó ⁄øÁ Á∆ ‘≈Ò Ú∆ ·∆’ ‘Ø ◊¬∆
√∆ Â∂ ¡÷Ï≈ «Úº⁄ ’øÓ Ú∆ ’Á≈ √∆Õ (È؇ :-Ï≈¡Á «Úº⁄‹Ø ¿∞√ Á≈ ‘Ù
‘Ø«¬¡≈ ¿∞‘ ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ «¬«Â‘≈√ «Úº⁄ «Ï¡≈È ’∆Â≈ «◊¡≈ ‘À, «’™«’
«¬ºÊ∂ Ó∂≈ ÓÂÒÏ «¬«Â‘≈√ «Ò÷‰≈ È‘∆∫, ¡≈͉≈ ‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó «Ò÷‰≈
‘ÀÕ)
ÎΩ‹∆ «√º«÷¡≈ :- ‘π‰ Ò≈Ò≈ ‘«Á¡≈Ò Á∂ ⁄Ò∂ ‹≈‰ «Íº¤Ø∫ ÓÀ∫ Ï‘πÂ≈
Ú’Â ¡≈ÙÓ ˘ ‘∆ Á∂‰ Òº◊ «Í¡≈Õ Á¯Â Á∂ ’øÓ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ Ì≈¬∆ √øÂØ÷
«√øÿ È∂ ‹Ê∂ÏøÁ∆ Á∂ ’øÓ «Úº⁄ Ú∆ ’≈¯∆ ‘ºÊ Úø‚≈«¬¡≈Õ ¡ıÏ≈∆ ÍÃ⁄≈ «Íº¤Ø∫
‹Ê∂ÏøÁ∆ Á∆ ÒØÛ ‘πøÁ∆ ‘À ¡Â∂ ‹Ê∂ÏøÁ∆ «Íº¤Ø∫ ¡ÓÒ Á∆Õ «¬√ Ò¬∆ ’«ÓÙÈ
È∂ ¡ÓÒ∆ «Â¡≈∆ ÚºÒ «Ë¡≈È «ÁºÂ≈ ¡Â∂ ¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ √Ó∂∫ «Úº⁄ ‘Ú≈¬∆
Â≈’ Á∆ Ó‘≈ÈÂ≈ ˘ Ó«‘√»√ ’∆Â≈Õ È≈Ò ‘∆ ÎΩ‹∆ «√÷Ò≈¬∆ Á≈ ÍÃØ◊≈Ó
ω≈«¬¡≈Õ ÁØ ‹ÈÀÒ, ’Â≈ «√øÿ √≈Ì≈ Â∂ Ó≈√‡ ¿±ËÓ «√øÿ ⁄π‰∂ ◊¬∂Õ
’Â≈ «√øÿ ˘ ‘Ú≈¬∆ ‹‘≈˜ ¿∞‚≈¿∞‰ Á∆ «√÷Ò≈¬∆ Ò¬∆ «¬º’ ‹ÓÈ
’øÍÈ∆ ’ØÒ √≈ÈÎª«√√’Ø Á∂ ‹ÓÈ ’Ω∫√Ò ≈‘∆∫ Ì∂«‹¡≈Õ «¬‘ ‹ÓÈ
’Ω∫√Ò È≈Ò Í«‘Ò∆ ◊ºÒÏ≈ √∆-«‹‘Û∆ Ì≈¬∆ √øÂØ÷ «√øÿ ≈‘∆∫ ‘ج∆Õ
Ó≈√‡ ¿±ËÓ «√øÿ ‘ª◊’ª◊ Á∂ ÂØÍ÷≈È∂ «Úº⁄ ÈΩ’∆ ’ ⁄πº’∂ √È Â∂
«ÈÙ≈È∂Ï≈˜∆ Â∂ ÎΩ‹∆ «Ú«Á¡≈ Á∂ Á»‹∂ „ø◊ª Á∂ Ú∆ ¿∞√Â≈Á √ÈÕ ÎΩ‹∆ ’øÓ
«√º÷‰ Ú≈Ò∂ ‹Ê∂ ˘ Ó≈√‡ ¿±ËÓ «√øÿ Á∂ √ÍπÁ ’∆Â≈ «◊¡≈ «‹‘Û≈ Ì≈¬∆
√øÂØ÷ «√øÿ Â∂ Ì≈¬∆ ‹Ú≈Ò≈ «√øÿ Á∂ Î≈Óª Â∂ ’øÓ «√º÷‰ Òº◊≈Õ ÏøÏ
ω≈¿∞‰ Â∂ ÍπÒ ¿∞‚≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ Á≈» (‚≈¬∆È≈Ó≈¬∆‡) «Â¡≈ ’È Ú≈Ò∂
’øÓ ˘ «√÷≈¿∞‰ Ò¬∆ «¬º’ ¡≈«¬«Ù «¬È’Ò≈Ï∆ Á∂Ù Ì◊ È∂ «˜øÓ∂Ú≈∆
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 39
Ò¬∆, «‹√ Á∆ «ÈÙ≈È∆ Ì≈¬∆ ‘È≈Ó «√øÿ ‡πø‚∆Ò≈‡ Á≈ ‘ºÊ ‘À, ‹Ø ÏøÏ
ω≈™«Á¡ª ¿∞µ‚ «◊¡≈ √∆Õ «‹√ «ÁÈ ‘È≈Ó «√øÿ Á∆ Ϫ‘ ¿∞µ‚∆ ¡Â∂
¿∞µ‘ ‡πø‚∆Ò≈‡ Ï«‰¡≈ ÓÀ∫ ¿∞√ Á∂ ’ØÒ √ªÕ ¡≈͉∆ ͺ◊ Ò≈‘ ’∂ ÓÀ∫ ¿∞√
˘ ÏøÈ∑∆ √∆Õ Á»√∂ ¡≈Ó ÓÀ∫Ïª ˘ Í√ÂΩÒ Â∂ ÏøÁ»’ «√º÷‰ Ò¬∆ «’‘≈ «◊¡≈Õ
Ì≈¬∆ Ì◊Ú≈È «√øÿ - Ì≈¬∆ Ì◊Ú≈È «√øÿ ‘ª◊’ª◊ Á∂ ◊πÁÚ≈∂
ÂØ∫ ◊ÃøÊ∆ Á∆ ÈΩ’∆ ¤º‚ ’∂ ’ÀÈ∂‚≈ «Úº⁄ ¡≈ ◊¬∂Õ «¬‘Ȫ «Úº⁄ «¬È’Ò≈Ï∆
«Ú⁄≈ Â∂ √»fi ⁄ø◊∆ √∆ Â∂ ⁄ø◊∂ ÏπÒ≈∂ √ÈÕ ¿∞‘Ȫ È∂ ’ÀÈ∂‚≈ Ú≈«Ò¡ª ˘
ˆÁ Í≈‡∆ Á∆ Ò≈¬∆È Â∂ ’øÓ ’È Ò¬∆ ÍÃ∂«¡≈Õ «¬È’Ò≈Ï∆ ËÛ≈ ¿∞‘Ȫ
È≈Ò √«‘Ó ‘Ø «◊¡≈ Â∂ √πË≈Ú≈Á∆ ËÛ≈ Â∂ ¡ıÏ≈ Î∂Ò∑ ‘Ø ◊¬∂Õ «¬√
Â∂ √∆. ¡≈¬∆. ‚∆. ˘ «Íº√» ÍÀ ◊¬∂ Â∂ ¿∞√ È∂ ’ÀÈ∂‚≈ √’≈ ’ØÒ Ì≈¬∆
Ì◊Ú≈È «√øÿ ˘ ’ÀÈ∂‚≈ «Úº⁄Ø∫ ’º„ Á∂‰ Á∆ «√Î≈Ù ’∆Â∆Õ ’ÀÈ∂‚≈ √’≈
È∂ «‘øÁ∆¡ª ÂØ∫ ⁄Ø∆-⁄Ø∆ «¬º’ Â∞È Ú≈Ò∂ ‹‘≈˜ ¿∞µÍ ¿∞‘Ȫ ˘ «Ï·≈ ’∂
’ÀÈ∂‚≈ ÂØ∫ ’º„‰ Á∂ ‘π’Ó ‹≈∆ ’ «ÁºÂ∂Õ ‹Á º’ «‘øÁ∆¡ª ˘ ÍÂ≈ Òº◊≈,
‹‘≈˜ ‹≈ ⁄πº’≈ √∆Õ ‹Á «¬‘ ‹‘≈˜ Ôؒؑ≈Ó≈ (‹Í≈È) Á∆ ÏøÁ◊≈‘ Â∂
¡≈ ’∂ Òº«◊¡≈ ª Ì≈¬∆ Ì◊Ú≈È «√øÿ ‹‘≈˜ Ú≈«Ò¡ª ÂØ∫ ¡º÷ Ï⁄≈ ’∂
Á»‹∂ Óπ√≈Îª Á∂ È≈Ò ‘∆ ¿∞µÂ ‹≈‰ «Úº⁄ √ÎÒ ‘Ø ◊¬∂Õ ¡≈Í ÓΩÒ≈È≈
Ï’ ¿∞µÒ≈‘, ‹Ø Ôؒؑ≈Ó≈ Ô±È∆Ú«√‡∆ (‹Í≈È) «Úº⁄ Î≈√∆ Á∂ ÍÃØÎÀ√
√È, Â∂ ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ ÓÀ∫Ï Ú∆ ¿∞È∑ª Í≈√ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ ÊØÛ∑∆ Á∂ «Íº¤Ø∫
ÓΩÒ≈È≈ Ï’ ¿∞µÒ≈‘ ÈΩ’∆ ¤º‚ ’∂ √Ó∂ Ì≈¬∆ Ì◊Ú≈È «√øÿ √≈ÈÎª«√√’Ø,
Ô∞◊ªÂ ¡≈ÙÓ «Úº⁄ ¡≈ ◊¬∂ Â∂ ’øÓ ’È Òº◊∂Õ «¬‘Ȫ Á∂ ¡≈¿∞‰ È≈Ò
Í≈‡∆ Á∂ ‹Ê∂ÏøÁ’ ’øÓ «Úº⁄ Ï‘π ÓÁÁ «ÓÒ∆Õ
I. ’≈Ó≈◊≈‡≈ Ó≈» Á≈ ÚÀÈ’±Ú (’ÀÈ∂‚≈) ˘ ‹≈‰≈
BC Ó¬∆ AIAD ˘ ’≈Ó≈◊≈‡≈ Ó≈» ‹‘≈˜ ÚÀÈ’±Ú (’ÀÈ∂‚≈) Í‘πø«⁄¡≈Õ
Í ’ÀÈ∂‚≈ √’≈ È∂ ‹‘≈˜ ˘ ÏøÁ◊≈‘ Â∂ Òº◊‰Ø∫ Ø’ «ÁºÂ≈ ¡Â∂ ‹‘≈˜
ÏøÁ◊≈‘ Á∆ ‘ºÁ ÂØ∫ Í∑ª √ÓπøÁ «Úº⁄ ‘∆ ÷Û∑≈ «‘≈Õ Ï≈‘ ’ÀÈ∂‚≈ Á∂ «‘øÁ∆,
Óπ√≈Îª ˘ ¿∞Â≈È Ò¬∆ ¡Á≈ÒÂ∆ ÒÛ≈¬∆ ÒÛ ‘∂ √ÈÕ ¿∞‘È∆∫ «ÁÈ∆∫
ˆÁ Í≈‡∆ È∂ “ˆÁ” ¡ıÏ≈ Á∂ ÷≈√ ÈßÏ ’º„∂ Â∂ ’≈Ó≈◊≈‡≈ Ó≈» Á∆
√‘≈«¬Â≈ Ò¬∆ «‘øÁ∆¡ª ˘ ¡Í∆Òª ’∆Â∆¡ªÕ È≈Ò∂ ’ÀÈ∂‚≈ ’Ó∂‡∆ ˘, «‹‘Û∆
«’ ’≈Ó≈◊≈‡≈ Ó≈» Á∂ ‘º’ «Úº⁄ ÿØÒ ’ ‘∆ √∆-Ó≈«¬’ √‘≈«¬Â≈ Ì∂‹∆Õ
“ˆÁ” ¡ıÏ≈, ˆÁ Á∆ ◊ø»‹ Â∂ Á»√≈ Í≈‡∆ √≈«‘ ÚÀÈ’±Ú ’Ó∂‡∆
≈‘∆∫ ‹‘≈˜ «Úº⁄ Í‘πø⁄≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘∂Õ
¡ı∆ ’ÀÈ∂‚≈ √’≈ È∂ ‘ª◊’ª◊ º’ Óπ√≈Îª Á≈ ≈ÙÈ Â∂ ’∞fi
‘‹≈È≈ Á∂‰≈ Ó≥È «Ò¡≈Õ BC ‹πÒ≈¬∆ AIAD ‹‘≈˜ Á∂ Ú≈Í√ ‹≈‰ Á∆
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 40
Â∆’ «ÈÔ ‘Ø ◊¬∆Õ ‹Á º’ ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ «˜øÓ∂Ú≈ª È∂ ÎÀ√Ò≈ ’∆Â≈
«’ Í≈‡∆ Á≈ «¬º’ «˜øÓ∂Ú≈ ¡≈◊» ’≈Ó≈◊≈‡≈ Ó≈» Á∂ È≈Ò-È≈Ò ‹≈¬∂ Â∂
Ôؒؑ≈Ó≈ (‹Í≈È) «Úº⁄ ‹≈ ’∂ ‹‘≈˜ Á∂ Óπ√≈¯ª ˘ «ÓÒ∂ Â∂ ¿∞‘Ȫ ˘
«¬È’Ò≈Ï∆ Ò≈¬∆È √Ófi≈¬∂Õ «‘øÁπ√Â≈È «Úº⁄ ‹≈ ’∂ Í≈‡∆ Á≈ ÍÃ⁄≈ ’∂
Â∂ Í«‘Ò∂ Ì∂‹∂ ‘ج∂ ÁØ ÓÀ∫Ïª Á∂ ’øÓ Á≈ ¡≥Á≈˜≈ Ò≈¬∂Õ «¬√ ’øÓ Ò¬∆ Ó∂∆
«‚¿±‡∆ Òº◊∆Õ B@@ Í√ÂΩÒ ¡Â∂ B@@@ ◊ØÒ∆¡ª ÁØ Í∂‡∆¡ª «Úº⁄ ÏøÁ ’’∂
‹‘≈˜ ˘ Á∂‰ Ò¬∆ «Ò‹≈‰∆¡ª √ÈÕ «¬√ Á≈ ÏøÁØÏ√ Ì≈¬∆ Ì◊Ú≈È «√øÿ
Â∂ ’Â≈ «√øÿ √≈Ì∂ Â∂ √πº«‡¡≈ «◊¡≈Õ ¿∞‘Ȫ È∂ ‹‘≈˜ Â∂ «¬º’ ’Ó≈
∆˜Ú ’Ú≈ ’∂ ‹‘≈˜ ⁄ºÒ‰ ÂØ∫ «¬º’ ÿ≥‡≈ Í«‘Òª «¬‘ Í∂‡∆¡ª ’Â≈
«√øÿ Á∂ ‘ºÊ∆∫ ’Ó∂ «Úº⁄ ÷Ú≈ «ÁºÂ∆¡ªÕ ÓÀ∫ ÏÛ∂ «ı¡≈Ò È≈Ò Ô∞◊ªÂ
¡≈ÙÓ «Úº⁄Ø∫ «È’«Ò¡≈ Â∂ √Â∂ «Úº⁄ Á»‹∆ ’≈ ÏÁÒ ’∂ ‹‘≈˜ Á∂ Â∞È
ÂØ∫ ’ج∆ AE «Ó≥‡ Í«‘Òª ‹‘≈˜ Â∂ Í‘πø«⁄¡≈ Â∂ ’Â≈ «√øÿ ˘ ⁄Ò∂ ‹≈‰
Á≈ «¬Ù≈≈ ’’∂ ’Ó∂ «Úº⁄ ‹≈ ÏÀ·≈Õ ¡‹∂ Ó∂≈ ‹‘≈˜ ¡Ó∆’≈ ¡Â∂ ‹Í≈È
Á∂ «Ú⁄≈Ò∂ ‘∆ √∆ «’ ‹‘≈˜ Ú≈«Ò¡ª È∂ ‹ø◊ «¤ÛÈ Á∆ ıÏ √π‰≈ «ÁºÂ∆Õ
‘π‰ Ó∂∂ √≈‘Ó‰∂ Í∂‡∆¡ª ¿∞Â≈È Â∂ Ó«‘λ˜ ʪ Â∂ º÷‰ Á≈ Ó√Ò≈
√∆Õ Í Ó∂∂ ¡Ó∆’≈ ÂØ∫ ⁄ºÒ‰ Ú∂Ò∂ ÓΩÒ≈È≈ Ï’ ¿∞µÒ≈‘ È∂ ‹Í≈È «Úº⁄
¡≈͉∆ Ù≈÷ Á∂ ÓÀ∫Ïª ˘ Ó∂∂ ¡≈¿∞‰ Á∆ ÷Ï Â≈ ≈‘∆∫ Ì∂‹ «ÁºÂ∆ √∆Õ
‹ÁØ∫ ‹‘≈˜ Ôؒؑ≈Ó≈ (‹Í≈È) Í‘πø«⁄¡≈ ª Í≈‡∆ ÓÀ∫Ï ÓÀ˘ ÒÀ‰ Ò¬∆
‹‘≈˜ Â∂ Í‘πø⁄∂ ‘ج∂ √ÈÕ ÓÀ∫ Í∂‡∆¡ª ¿∞‘Ȫ Á∂ √ÍπÁ ’ «ÁºÂ∆¡ª Â∂ ¿∞‘
’≈ «Úº⁄ «Ï·≈ ’∂ ÓÀ˘ «¬º’ ‘Ø‡Ò «Úº⁄ ÒÀ ◊¬∂Õ ÓÀ∫ ’≈Ó≈◊≈‡≈ Ó≈» Á∂
¡≈¿∞‰ Â∂ Í∂‡∆¡ª Ú◊À≈ ‹‘≈˜ ¿∞µÂ∂ Í‘πø⁄≈‰ ¡Â∂ ‘Ø ’øÓ «ÈÏ∂ÛÈ Âº’
‘Ø‡Ò ¡≥Á ‘∆ ·«‘«¡≈Õ «¬º’ ‘Ø Ó‘ºÂÚÍ»È ’øÓ Ú∆ Ó∂∂ «˜øÓ∂ √∆Õ ‹ø◊
«¤Û ⁄πº’∆ √∆ Â∂ ‚ √∆ «’ ‹ÓÈ ‚∞Ï’‰∆ ¡À‚«ÓÈ, ‹Ø ¿∞√ Ú∂Ò∂ √ÓπøÁ
Á≈ ⁄º’ Ò≈ ‘∆ √∆, «’Â∂ ’≈Ó≈◊≈‡≈ Ó≈» ˘ ‚ØÏ È≈ Á∂Ú∂Õ ‹ÓÈ √’≈
È≈Ò ÎΩ‹∆ √≈Ó≈È Ï≈∂ √≈‚≈ ◊πÍ √ÓfiΩÂ≈ Í«‘Òª ‘∆ ‘Ø ⁄πº«’¡≈ √∆Õ ‘π‰
’≈Ó≈◊≈‡≈ Ó≈» Á∂ Ï⁄≈¡ Á≈ ÍÃÏøË ’È≈ √∆Õ ÓÀ∫ «¬º’ ‹Í≈È∆ ÈΩ’ Á∆
ÓÁÁ È≈Ò Ì∂√ ÏÁÒ ’∂, ⁄Ø ÁÚ≈«˜™ ‹ÓÈ ’Ω∫√Ò ˘ ‹≈ «Ó«Ò¡≈
¡Â∂ ’Ø‚ (◊πÍ ÏØÒ∆) Óπ’º ’∆Â∂ ª ‹π ¡À‚«ÓÈ, ’≈Ó≈◊≈‡≈ Ó≈» ˘ √‘∆
√Ò≈Ó ◊π˜ ‹≈‰ Á∂Ú∂Õ
‘ ؘ ’ج∆ È≈ ’ج∆ Í≈‡∆ ÓÀ∫Ï ¡≈ ’∂ «ÓÒ ‹ªÁ≈Õ ‹Á ’≈Ó≈◊≈‡≈
Ó≈» Í‘πø«⁄¡≈ ª ÓÀ∫Ïª È∂ «¬ÂÒ≈‘ «ÁºÂ∆ ¡Â∂ Ó∂∂ ¡≈¿∞‰ Á∆ ÷Ï Ú∆
‹‘≈˜ Ú≈«Ò¡ª ˘ Í‘πø⁄≈ «ÁºÂ∆, Ì≈¬∆ ‘È≈Ó «√øÿ ◊πº‹Ú≈Ò Â∂ Ì≈¬∆
≈«¬ «√ÿ √’ºÂ ‹‘≈˜ ’Ó∂‡∆ ÓÀ˘ ¡≈ ’∂ «ÓÒ∂Õ ÓÀ∫ √≈∆ ◊ºÒ ¿∞‘Ȫ ˘
√Ófi≈ «ÁºÂ∆ Â∂ ¡◊Ò∂ «ÁÈ Í∂‡∆¡ª ‹‘≈˜ Â∂ Í‘πø⁄≈‰ ¡Â∂ ‹‘≈˜ Ú≈«Ò¡ª
È≈Ò Ó∂∆ ÓπÒ≈’≈ Ï≈∂ Ú∆ ◊ºÒ «ÓÊ Ò¬∆ ◊¬∆Õ ¡◊Ò∂ «ÁÈ Í≈‡∆ ÓÀ∫Ïª
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 41
È∂ √≈≈ ’øÓ √π⁄º‹∂ „ø◊ È≈Ò È∂Í∂ ⁄≈«Û∑¡≈Õ
¡‹∂ ’≈Ó≈◊≈‡≈ Ó≈» È≈Ò √ÏøË ’øÓ ÂØ∫ ’∞fi «Ú‘Ò «ÓÒ∆ ‘∆ √∆
«’ ’Â≈ «√øÿ √≈Ì≈ «¬º’ ‘Ø √≈Ê∆ √Ó∂ ‘Ø‡Ò «Úº⁄ ¡≈ «ÓÒ∂ Â∂ Í≈‡∆
Á∂ ¿∞√ ÎÀ√Ò∂ Á∆ «¬ÂÒ≈‘ «ÁºÂ∆ «‹√ Á∂ ¡È∞√≈ Í≈‡∆ È∂ ÓΩ’∂ Á∂ ‘≈Ò≈Â
√≈‘Ó‰∂ º÷«Á¡ª ‘Ø«¬¡ª ¡≥◊∂˜ Á∂ «ÚπºË «‘øÁπ√Â≈È ‹≈ ’∂ «¬È’Ò≈Ï
’È Á≈ ¡ÀÒ≈È ’ «ÁºÂ≈ √∆Õ ÓÀ∫ Ôؒؑ≈Ó≈ ÂØ∫ ‹‘≈˜ ≈‘∆∫ Ùøÿ≈¬∆
Í‘πø«⁄¡≈ Â∂ ‚≈’‡ ÓÊ≈ «√øÿ Â∂ ‘Ø √≈Ê∆¡ª ˘ «Ó«Ò¡≈Õ Ì≈¬∆ ◊πº‹
«√øÿ Ì’È≈ Ùøÿ≈¬∆ ÍπÒ∆√ «Úº⁄ ÈΩ’ √È Â∂ ÍπÒ∆√ «Úº⁄ Í≈‡∆ Á∆
˜ÏÁ√ Ù≈÷ ω ⁄πº’∆ √∆Õ «¬ºÊØ∫ ’ج∆ C@ Í≈‡∆ ÓÀ∫Ï ÈΩ’∆¡ª ¤º‚ ’∂
«Â¡≈ ‘Ø Í¬∂ Â∂ ¡√∆∫ √≈∂ ‘ª◊’ª◊ Í‘πø⁄ ◊¬∂Õ
‘ª◊’ª◊ «Úº⁄ ¡≥◊∂˜∆ √’≈ È∂ ¡Ó∆’≈, ’ÀÈ∂‚≈ Â∂ Ùøÿ≈¬∆ ÂØ∫
«‘øÁπ√Â≈È ÓπÛÈ Ú≈Ò∂ «¬È’Ò≈Ï∆¡ª ˘ Î√≈¿∞‰ Ò¬∆ ’≈Î∆ ‹≈Ò «Ú¤≈
º«÷¡≈ √∆ Â∂ Íø‹≈Ï Á∆ √∆. ¡≈¬∆. ‚∆. Ì≈∆ «◊‰Â∆ «Úº⁄ ¿∞Ê∂ Í‘πø⁄∆ ‘ج∆
√∆Õ ‘ª◊’ª◊ Á∆ ÍπÒ∆√ «Úº⁄ Ú∆ Í≥‹≈Ï∆ ’≈Î∆ √ÈÕ «¬ºÊ∂ Íπ«Ò√ √Ì ¡≈¿∞‰
Ú≈«Ò¡ª Á∂ Ȫ ÍÂ∂ Á‹ ’ ÒÀ∫Á∆ √∆ ª ‘∆ ‹‘≈˜∆ «‡’‡ «ÓÒ √’Á≈Õ
«¬√ Â∑ª √’≈ ˘ ¡≈¿∞‰ Ú≈«Ò¡ª Á≈ ÍÂ≈ «ÓÒ ‹ªÁ≈ √∆Õ
‘ª◊’ª◊ ÂØ∫ A@@ Óπ√≈Î “È≈Ó «√ø◊” ‹‘≈˜ Â∂ √Ú≈ ‘ج∂ «‹È∑ª
«Úº⁄ Ï‘π «◊‰Â∆ Í≈‡∆ Á∂ «¬È’Ò≈Ï∆ ÓÀ∫Ïª Á∆ √∆Õ ‘ª◊’ª◊ ÂØ∫ ‹‘≈˜
⁄ºÒ ’∂ «¬º’ «ÁÈ «√øÿ≈Íπ ·«‘«¡≈Õ «¬√ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ ‹‘≈˜ «ÍȪ◊ ¡≈ ’∂
Òº«◊¡≈ Â∂ Ø’ «Ò¡≈ «◊¡≈Õ Ø’∂ ‹≈‰ Á≈ ’≈È «¬‘ √∆ «’ «‹√ «ÁÈ
√≈‚≈ ‹‘≈˜ Í∆Ȫ◊ Í‘πø«⁄¡≈ ¿∞√ ÂØ∫ «¬º’ «ÁÈ Í«‘Òª Ï‹-Ï‹ ÿ≈‡
’Ò’ºÂ∂ Á≈ ÓÙ‘» √≈’≈ ‘Ø ⁄πº«’¡≈ √∆Õ
A@. «◊ïÂ≈∆
«¬º’ ‘¯Â∂ «Íº¤Ø∫ √≈‚∂ ‹‘≈˜ ˘ Í∆Ȫ◊ ÂØ∫ ⁄ºÒ‰ Á∆ ¡≈«◊¡≈ «ÓÒ∆Õ
‹Á ‹‘≈˜ Ïø◊≈Ò Á∆ ÷≈Û∆ «Úº⁄ Í‘πø«⁄¡≈ ª Íø‹≈Ï Á∆ √∆. ¡≈¬∆. ‚∆.
Â∂ ◊Ø∂ ÎΩ‹∆ º√∂ Á∆¡ª ÍΩÛ∆¡ª ‹‘≈˜ Â∂ √πº‡ ’∂ ¿∞µÍ ⁄Û∑ ¡≈¬∂Õ
◊Ø∂ «√Í≈‘∆ ◊ØÒ∆ ‘«Ê¡≈ √Ó∂ ‹‘≈˜ «Úº⁄ ʪ Íπ ʪ Í«‘∂ Â∂
÷ÒØ ◊¬∂Õ ‹Á ‹‘≈˜ ’Ò’ºÂ∂ ¡≈ ’∂ Òº«◊¡≈ ª Ó∂∆ ¡Â∂ ÁØ ‘Ø √≈Ê∆
‹Ø ’ÀÈ∂‚≈ ÂØ∫ ¡≈¬∂ √È, «ÂøȪ Á∆ ÍπÒ∆√ È∂ «◊ÃÎÂ≈∆ ’ Ò¬∆ Â∂ ÏøÁ
◊º‚∆ «Úº⁄ «Ï·≈ ’∂ ÎΩ‹∆ Í«‘∂ ‘∂·ª ’Ò’ºÂ∂ Á∆ ’ØÂÚ≈Ò∆ «Úº⁄ «Ò¡≈ ’∂
ÏøÁ ’ «ÁºÂ≈Õ ÁØ «ÁÈ «Íº¤Ø∫ ÍπÒ∆√ Á∂ Í«‘∂ ‘∂·ª √≈˘ «ÂøȪ ˘ Òπ«Ë¡≈‰∂
(Í≥‹≈Ï) ÒÀ ¡≈¬∂, «’™«’ ´«Ë¡≈‰≈ ˜ÀÒ-ÿ Ï≈‘ ÂØ∫ ¡≈¬∂ «¬È’Ò≈Ï∆¡ª
Á∆ ‹ª⁄ ÍÛÂ≈Ò Ò¬∆ Óπ’º √∆Õ ¿∞‘Ȫ ÁØ‘ª ˘ ª Íπº¤ ÍÛÂ≈Ò ’’∂
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 42
¤º‚ «ÁºÂ≈ Â∂ ÓÀ˘ ÍπÒ∆√ Á∂ Í«‘∂ «Úº⁄ «‚√«‡z’‡ ‹∂Ò∑ ÓπÒÂ≈È «Úº⁄ Ì∂‹
«ÁºÂ≈Õ ‹ÁØ∫ ÓÀ˘ ´«Ë¡≈‰∂ ˜∂Ò∑ ÂØ∫ ÍπÒ∆√ Á∂ Í«‘∂ «Úº⁄ ‡ª◊∂ Â∂ «Ï·≈ ’∂
√‡∂ÙÈ ÚºÒ «Ò‹≈«¬¡≈ ‹≈ «‘≈ √∆ ª «Íº¤Ø∫ √≈¬∆’Ò Â∂ ’Â≈ «√øÿ
√≈Ì≈ ¡≈ «Ó«Ò¡≈Õ ¿∞‘ ıÂ∂ Ú∂Ò∂ √Ì ÂØ∫ ¡º◊∂ «‘øÁ≈ √∆Õ ¿∞‘ ÎΩ‹∆
Í҇Ȫ «Úº⁄ «È˺ے ‘Ø ’∂ ‹ªÁ≈ ¡Â∂ Ï◊À «’√∂ ‚ Á∂ ÎΩ‹∆¡ª ˘ ÍÃ∂Á≈Õ
¿∞‘Á∆ «¬√ «È‚Â≈ Á≈ ÎΩ‹∆¡ª ¿∞µÂ∂ ¬∂È≈ ¡√ ‘πøÁ≈ «’ ¿∞‘ ¡≈˜≈Á∆
Á∆ ‹ø◊ «Úº⁄ Ù≈ÓÒ ‘؉ Ò¬∆ ÎΩÈ «Â¡≈ ‘Ø ‹ªÁ∂Õ ÓÀ∫ ¿∞‘˘ Áº«√¡≈ «’
Ó∂≈ ⁄Ò≈È «‚√‡«’‡ ‹∂Ò∑ ÓπÒÂ≈È «Úº⁄ ‘Ø «◊¡≈ ‘À Â∂ Âπ√∆∫ ‹≈¿∞Õ Ó∂∆
«◊ÃÎÂ≈∆ AIAD ˘ ‘ج∆Õ Ï≈‘ Á≈ ‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó ÷ÂÓ ‘Ø«¬¡≈Õ
√Ø‘‰ «√øÿ Ì’È≈ (Ï≈Ï≈)
Ï’ºÒÓ ÷πÁ
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 43
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó
(Ì≈◊ Áπ»‹≈)
AA. ‹∂Ò∑ √ø◊≈Ó
‘π‰ ¡◊Ò∂ √ø◊≈Ó ˘ ‹∂Ò∑ √ø◊≈Ó ’«‘ √’Á≈ ‘ªÕ
ÓπÒÂ≈È «‚√‡«’‡ ‹∂Ò∑ «Úº⁄ ÓÀ˘ Ϊ√∆ Ú≈«Ò¡ª È≈Ò Îª√∆ Á∆
’Ø·Û∆ «Úº⁄ ÏøÁ ’ «ÁºÂ≈ «◊¡≈, «‹ºÊØ∫ Ϊ√∆ ÿ √≈‘Ó‰∂ √∆ Â∂ Ϊ√∆
Òº◊‰ Ú≈Ò≈ Ó∂∆ ’Ø·Û∆ ÂØ∫ √≈Î «Á√Á≈ √∆Õ Îª√∆ ÿ Á∂ √≈‘Ó‰∂ ÏøÁ
’È Á≈ ÓÂÒÏ «¬‘ √∆ «’ ÓÀ∫ Ϊ√∆ Òº◊‰ Ú≈«Ò¡ª ˘ Á∂÷ ’∂ ÿÏ≈
‹≈Úª, Í ‘Ø«¬¡≈ «¬√ Á∂ ¿∞Ò‡Õ Ó∂∂ √≈‘Ó‰∂ ÁØ ¡≈ÁÓ∆ Ϊ√∆ Òº◊∂ Â∂
Í≥‹-Í≥‹ «Ó≥‡ «Úº⁄ ÷ÂÓ ‘Ø ◊¬∂Õ Ó∂≈ «ÁÒ ‘Ø Ú∆ «È‚ ‘Ø «◊¡≈Õ
⁄≈‘∂ Ó»Ò≈ «√øÿ, ¡Ó «√øÿ, ÈÚ≈Ï ÷ª √’≈∆ ◊Ú≈‘ ω ⁄πº’∂
√È Í ÍπÒ√ Á∆ ¡‹∂ Í»∆ Â√ºÒ∆ È‘∆∫ √∆ ‘ج∆Õ «’™«’ Í≈‡∆ Á∂ ıπÎ∆¡≈
’øÓ Ï≈∂ ¡‹∂ «¬È∑ª ˘ ’ج∆ ÍÂ≈ È‘∆∫ √∆Õ Í≥‚ ’ªÙ∆ ≈Ó Î∆ؘÍπ Á∆
ÍπÒ∆√ Á≈ ‡≈’≈ ’Á∂ ‘ج∂ Í’Û∂ ◊¬∂ √È Â∂ Ϊ√∆ Òº◊ ⁄πº’∂ √ÈÕ ÍπÒ∆√
¿∞È∑ª ’ØÒØ∫ Í≈‡∆ Á∂ Ì∂Á ’º„‰ «Úº⁄ È≈’≈Ó ‘Ø ⁄πº’∆ √∆Õ Ì≈¬∆ √øÂØ÷ «√øÿ
Ú∆ «‘øÁπ√Â≈È «Úº⁄ È‘∆∫ √ÈÕ √Ø «‘øÁπ√Â≈È «Úº⁄ ‹∂ ’ج∆ ’«ÓÙÈ Á≈ ÓÀ∫Ï
Ϋۡ≈ «◊¡≈ ª ¿∞‘ ÓÀ∫ ‘∆ √ªÕ «¬√ Ò¬∆ √∆. ¡≈¬∆. ‚∆. Á≈ √≈≈ «Ë¡≈È
Ó∂∂ Â∂ ‘∆ √∆Õ √∆. ¡≈¬∆. ‚∆. È∂ È≈ÓË≈∆ Ò«‘ Â∂ ‘Ø Ó∂∂ ÿ Á∂ ‘≈Ò≈Â
Ï≈∂ Ú≈’¯∆ ‘≈√Ò ’∆Â∆Õ «¬√Á∂ «Íº¤Ø∫ «‚͇∆ √πÍ∆‡À∫‚À∫‡ (√∆. ¡≈¬∆. ‚∆.)
√πº÷≈ «√øÿ Â∂ «¬º’ ‘Ø «¬ø√ÍÀ’‡ «‹√ ˘ ÓΩÒÚ∆-ÓΩÒÚ∆ ’«‘øÁ∂ √È, «¬‘Ȫ
Á∆ «‚¿±‡∆ Ó∂∂ Â∂ Òº◊∆Õ «¬‘ ÓÀ˘ ÓπÒÂ≈È ‹∂Ò∑ «Úº⁄ ¡≈ ’∂ «ÓÒ∂Õ ¿∞‘Ȫ
È∂ «¬√ Â∑ª Ó∂∂ È≈Ò ◊ºÒÏ≈ Ùπ» ’∆Â∆, ““√Á≈ ‹∆, Â∞√∆∫ ª «√¡≈‰∂
√¿∞, «¬Ë «’√ Â∑ª Î√ ◊¬∂Õ ¡√ª ÿ ‹≈ ’∂ Â∞‘≈‚∆¡ª Ó≈Â≈Úª Â∂
ÍÂÈ∆ Á≈ ‘≈Ò Ú∂«÷¡≈ ‘À Â∂ √≈˘ ¿∞‘Ȫ Á∆ ‘≈Ò Â∂ Ï‘π Â√ ¡≈«¬¡≈
‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ Â∞‘≈‚∂ ’ØÒ ¡≈¬∂ ‘ª Â∂ √’≈ ÂØ∫ Í»≈ ¡ı«Â¡≈ ÒÀ ’∂ ¡≈¬∂
‘ªÕ «√¡≈‰Í «¬√ «Úº⁄ ‘À Â∂ Ú’Â ‘À «’ Â∞√∆∫ ¡≈͉≈ Ï⁄≈¡ ’ ÒÚØÕ
«È≈ Ï⁄≈¡ ‘∆ È‘∆∫, ÏÒ«’ «¬º˜Â, Ó≈‰, π«Í¡≈, ˜Ó∆È ‹Ø Ú∆ ⁄≈‘Ø «ÓÒ
√’Á≈ ‘ÀÕ «Ï¡≈È Ú∆ Ó≈Ó»Ò∆ «‹‘≈ Á∂‰≈ ÍÚ∂◊≈Õ Ïº√ «¬‘∆ «’ Â∞‘≈‚∂ È≈Ò
¡Ó∆’≈ «Úº⁄ ˆÁ Í≈‡∆ ”⁄ ’Ω‰-’Ω‰ ’øÓ ’Á≈ √∆ Â∂ ’∆ Â∞√∆∫ ˆÁ
Í≈‡∆ Á∂ ÍÃË≈È √¿∞!””
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 44
 ÓÀ∫ ¿∞‘Ȫ Á∆ ⁄≈Ò ˘ √Ófi ’∂ ‘√«Á¡ª ‘Ø«¬¡ª Ó÷ΩÒ ¿∞‚≈«¬¡≈ Â∂ Â∂ «¬º˜Â ‘À Â∂ Á»‹∂ Í≈√∂ Ϊ√∆Õ”” ÓÀ∫ ‹Ú≈Ï «ÁºÂ≈, ““Á»‹∆ ◊ºÒ ÓȘ» ‘À,
«’‘≈, ““√Á≈ ‹∆, ÓÀ∫ √π«‰¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆ «’ «‘øÁπ√Â≈È∆ ÍπÒ∆√ Á≈ Í ÓÀ∫ Í≈Í È‘∆∫ ’ √’Á≈Õ Â∞√∆∫ «Î Ó∂∂ Í≈√ ¡≈¿∞‰ Á∆ ÷∂⁄Ò È≈
«ÁÓ≈◊ Á»‹∂ Á∂Ùª Á∆ ÍπÒ∆√ Á∂ Óπ’≈ÏÒ∂ «Úº⁄ È≈ ‘؉ Á∂ Ï≈Ï ‘À, ¡º‹ ’È∆Õ”” ◊ºÒ ÷ÂÓ ‘Ø ◊¬∆Õ
Í»≈ ‹Ï≈ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ ÓÀ∫ ª ؇∆ ’Ó≈¿∞‰ Ò¬∆ ÿØ∫ «È’«Ò¡≈ Â∂ Í≈‡∆ Á≈ Í«‘Ò≈ ÔÂÈ Î∂Ò∑ ‘؉ «Íº¤Ø∫ Ú∆ Í≈‡∆ Á∆ Â≈’ ’≈Î∆
¡Ó∆’≈ «Úº⁄ Òº’Û∆ Á∂ ’≈÷≈«È¡ª Â∂ ’ÀÒ∆ÎØÈ∆¡ª Á∂ ÷∂ª Â∂ Ï≈◊ª Ï⁄∆ ‘∆ √∆ «’™«’ Í≈‡∆ Á≈ ¡√Ò ˜π≥Ó∂Ú≈ ’ج∆ Ú∆ ¡≥◊∂˜ª Á∂ ‘ºÊ∆∫
«Úº⁄ Ó˜Á»∆ ’Á≈ «‘≈ Â∂ ‘π‰ ‹ø◊ Òº◊ ‹≈‰ ’’∂ Á∂Ù Ú≈Í√ ¡≈«¬¡≈ È‘∆∫ Òº◊≈ √∆Õ
‘ªÕ Â∞√∆∫ Íπº¤ ‘∂ ‘Ø «’ ÓÀ∫ «’√∂ ˆÁ Í≈‡∆ Á≈ ÍÃË≈È √ª Â∂ ’Ω‰-’Ω‰ (È؇ : «¬√ ÂØ∫ ¡º◊∂ ‹∂Ò∑ª Á≈ ‹∂Ò∑ ’ª‚ ¡‹∂ «Ò÷‰ Ú≈Ò≈ «Í¡≈
Ó∂∂ È≈Ò ’øÓ ’Á∂ ‘È!”” «¬‘ √π‰ ’∂ ¿∞‘ ¿∞µ· ’∂ ⁄Ò∂ ◊¬∂Õ ‘ÀÕ «¬‘ «˜øÓ∂Ú≈∆ Á∂Ù Ì◊ Ô≈Á◊≈ «¬«Â‘≈√ ’Ó∂‡∆ Á∆ ‘ÀÕ ¡≈√ ‘À «’
Á√ Ï≈ª «ÁÈ «Íº¤Ø∫ Ó∂∂ «¬º’ «Èº‹∆ «ÓºÂ Â∂ Ó∂∆ ‹ÈÈ∆ Ó≈Â≈ ˘ ’Ó∂‡∆ ¡≈͉≈ Î˜ Í»≈ ’∂◊∆Õ «√Î ’∞ºfi ’∞ ◊ºÒª Óπ’ºÁÓ∂ Â∂ ‹∂Ò∑ ’ª‚
ÒÀ ’∂ ¿∞‘ «Î ¡≈ ◊¬∂ Â∂ Ó∂∂ ÁØ√ ˘ «’‘≈ «’ ¡√∆∫ ¡ºË∂ ÿø‡∂ Ò¬∆ Ï≈‘ Ï≈∂ ‹Ø Ó∂∂ «Èº‹∆ ‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó È≈Ò √ÏøË ‘È, «Ò÷ª◊≈Õ)
⁄Ò∂ ‹ªÁ∂ ‘ª, Â∞√∆∫ ÷πºÒ∑ ’∂ ◊ºÒÏ≈ ’ Ò˙ Â∂ ¿∞‘ ¿∞µ· ’∂ Ï≈‘ ⁄Ò∂
◊¬∂Õ Í«‘Òª ÓÀ∫ ¡≈͉∂ «ÓºÂ ˘ Íºπ«¤¡≈ «’ Â∞√∆∫ «¬‘Ȫ È≈Ò «’™ ¡≈¬∂
? ¿∞‘Ȫ Áº«√¡≈ «’ ÍπÒ∆√ ≈ «ÁÈ∂ «‡’‰ È‘∆∫ √∆ «ÁøÁ∆ «’ ⁄ºÒ ’∂ AB. Óπ’ºÁÓ≈ Ò≈‘Ω √≈«‹Ù ’∂√ (Í«‘Ò≈)
¿∞‘Ȫ ˘ √Ófi≈˙Õ ¡√ª √Ø«⁄¡≈ «’ ⁄ºÒØ «¬√ Ï‘≈È∂ ÁÙÈ ‘∆ ‘Ø ‹≈‰◊∂Õ
Í«‘Ò≈ Ò≈‘Ω √≈«‹Ù ’∂√ ¡ÍÃÀÒ AIAE ˘ √À∫‡Ò ‹∂Ò∑ Ò≈‘Ω ¡≥Á
ÓÀ∫ ¿∞‘Ȫ ˘ «’‘≈ «’ ıÀ ‹∂ «ÓÒ‰ Á∆ ◊ºÒ ‘À ª ’ج∆ ‘‹ È‘∆∫ Í
«ÂøȪ ‹º‹ª Á∆ √ÍÀÙÒ ¡Á≈Ò √≈‘Ó‰∂ Í∂Ù ‘Ø«¬¡≈Õ ¡√∆∫ ¡≈͉∂ ’∂√
‘Ø ’∞fi È≈ ’«‘‰≈, «’™«’ ÓÀ∫ «’√∂ ‘≈Ò «Úº⁄ Ú∆ «Ï¡≈È Á∂‰ Ò¬∆
Á∆ ‚∆ÎÀ∫√ È‘∆∫ √ª ’Á∂ Í √’≈ ¡≈͉∆ √‘»Ò Ú≈√Â∂ Â∂ «¬‘
«Â¡≈ È‘∆∫Õ Ó∂∂ «ÓºÂ «√¡≈‰∂ √È, «Î ¿∞‘Ȫ È∂ Ú∆ ’ج∆ ¡«‹‘∆ ◊ºÒ
«Á÷≈¿∞‰ Ò¬∆ «’ ¿∞‘ ÏÛ∆ ¿∞Á≈ Â∂ «¬È√≈Î-Í√øÁ ‘À, √’≈∆ ı⁄
È≈ ’‘∆Õ
Â∂ Ú’∆Ò ÷Û∑∂ ’ «ÁøÁ∆ √∆Õ √≈˘ Î√≈¿∞‰ Ò¬∆ fi»·∆¡ª ◊Ú≈‘∆¡ª
«Î ÓÀ∫ Ó≈Â≈ ‹∆ ’ØÒØ∫ Íπº«¤¡≈ «’ Â∞√∆∫ «’™ ¡≈¬∂ ? Ó≈Â≈ ‹∆ È∂
Ìπ◊Â≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ «¬º’ ¡«‹‘∂ ◊Ú≈‘ Á≈ «’º√≈ ⁄∂Â≈ ¡≈«¬¡≈ ‘À-
Áº«√¡≈ «’ «¬‘ ÓÀ˘ ’«‘øÁ∂ √È «’ ‹∂ Â∂∂ ÒÛ’∂ È∂ √≈‚≈ «’‘≈ È≈ Ó≥«È¡≈
¿∞‘ ÙÈ≈÷ ’È ¡≈«¬¡≈ Â∂ Òº◊≈ ‘ «¬º’ Á∂ ÓºÊ∂ ÚºÒ Ú∂÷‰, Í ÓπÒ˜Ó
ª Ϊ√∆ Òº◊ ‹≈¬∂◊≈Õ √≈˘ Â∂∂ Â∂ Â√ ¡≈™Á≈ ‘ÀÕ ¿∞‘˘ ‹≈ ’∂ ¡≈Í
È∂ ÓºÊ∂ Á≈ Á≈◊ ´’≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ ‹º‹ Á∂ Íπº¤‰ Â∂ ◊Ú≈‘ È∂ ¡≈«÷¡≈,
√Ófi≈Õ ÓÀ∫ Ó≈Â≈ ‹∆ ˘ «’‘≈ ‹Ø ¿∞‘ ’«‘øÁ∂ ‘È ¿∞‘ √º⁄ ‘À «’ ÓÀ˘ Ϊ√∆
““‹∆ ÓÀ˘ Áº«√¡≈ √∆ «’ ÓπÒ˜Ó Á∂ ÓºÊ∂ ¿∞µÂ∂ Á≈ˆ ¬∂Õ”” ÏÛ≈ ‘≈√≈ «Í¡≈Õ
Á∂ Á∂‰◊∂Õ Í ’∆ Â∞√∆∫ «¬√ ◊ºÒ ˘ Í√øÁ ’Ø◊∂ «’ ÓÀ∫ Ï⁄ ‹≈Úª Â∂ Á»√∂
¡Á≈Ò Á∂ «÷Ò≈Î È≈ ’ج∆ ¡Í∆Ò Â∂ È≈ ‘∆ ’ج∆ ÁÒ∆Ò √∆Õ AIAE
√À∫’Û∂ Ϊ√∆ Òº◊ ‹≈‰ ? Ó≈Â≈ ‹∆ «√¡≈‰∂ √ÈÕ ¿π‘Ȫ «’‘≈ «’ ÓÀ∫ «¬‘
«Úº⁄ √≈˘ BD Á∂Ù Ì◊ª ˘ Ϊ√∆ Á≈ ‘π’Ó √π‰≈«¬¡≈ «◊¡≈Õ «¬√ ‘π’Ó
ª È‘∆∫ ⁄≈‘πøÁ∆ «’ ±ø Ï⁄ ‹≈Ú∂∫ Â∂ Á»√«¡ª ˘ Ϊ√∆ ÒÚ≈ Á∂Ú∂∫Õ ÓÀ∫ Ó≈Â≈
˘ ¡√ª «÷Û∂ ÓºÊ∂ √π«‰¡≈Õ ’Â≈ «√øÿ ¡Â∂ Á»‹∂ √≈Ê∆¡ª È∂ ¿∞µ⁄∆ ¡≈Ú≈˜
‹∆ Á≈ ËøÈÚ≈Á ’«Á¡ª ‘Ø«¬¡ª «’‘≈ «’ Ó≈Â≈ ‹∆ ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∆ ’∞º÷Ø∫ ‹ÈÓ
«Úº⁄ "Thank you" (ËøÈÚ≈Á) «’‘≈Õ ‹Á ’ÀÁ∆¡ª Ú≈Ò∂ ’ºÍÛ∂ Í«‘È≈ ’∂
«Ò¡≈ ‘ÀÕ ÓÀ∫ Â∞‘≈‚∆ ’∞º÷ ˘ ’¶«’ ’’∂ «‹™Á∂ «‘‰≈ È‘∆∫ ⁄≈‘πøÁ≈,
Ϊ√∆ Á∆¡ª ’Ø·Û∆¡ª «Úº⁄ √≈«¡ª ˘ ÏøÁ ’ «ÁºÂ≈ «◊¡≈ ª ‹∂Ò∑ «ÈÔÓª
ÓÀ˘ ¡≈Ù∆Ú≈Á «Á¿∞Õ Ó≈Â≈ ‹∆ È∂ «√ Â∂ ‘ºÊ Î∂ ’∂ ¡≈Ù∆Ú≈Á «ÁºÂ∆
¡È∞√≈, ‹∂Ò∑ √πÍ∆‡À∫‚À∫‡ ‘ «¬º’ ’ØÒ ¡≈«¬¡≈ Â∂ «’‘≈, ““Â∞√∆∫ ‹≈‰Á∂
Â∂ «’‘≈ «’ ÍπºÂ ¡≈͉∂ ËÓ Â∂ ’≈«¬Ó ‘Ø, ÓÀ∫ ıπÙ ‘ªÕ
‘Ø «’ √ÍÀÙÒ ’Ø‡ Á≈ ÎÀ√Ò≈ ¡≈÷∆ ‘πøÁ≈ ‘À, ‘ª Â∞√∆∫ Ï≈ÁÙ≈‘ ¡º◊∂ «‘Ó
ÊØÛ∑∆ Á∂ «Íº¤Ø∫ ÁØÚ∂∫ √∆. ¡≈¬∆. ‚∆. Ú≈Ò∂ Ú∆ ¡≈ ◊¬∂ Â∂ Ó∂∂ ÁØ√Â
Á∆ Á÷≈√ ’ √’Á∂ ‘ØÕ”” «√Ú≈¬∂ Ì≈¬∆ ÍÓ≈ÈßÁ Ò≈‘Ω ¡Â∂ «¬º’ ‘Ø
˘ ’«‘‰ Òº◊∂ «’ √π‰≈˙ ‹∆, «¬‘Ȫ Á∆ √Ófi «Úº⁄ ’ج∆ ◊ºÒ ¡≈¬∆ «’
¡≈ÁÓ∆ Á∂, «‹√ È∂ «Í≥‚ ⁄ºÏ≈ «˜Ò∑≈ ¡≥«ÓÃÂ√ «Úº⁄, Á∂Ù-Ì◊ª ˘ ÍÃ∂
È‘∆∫ ? ¿∞È∑ª ‹Ú≈Ï «ÁºÂ≈ «’ «¬‘ Í«‘Òª Ú∆ √≈‚∂ ÂØ∫ «√¡≈‰∂ √È Â∂
’∂ «¬º’ ¡«‹‘∂ Ù≈‘»’≈ Á∂ ÿ∂ ‚≈’≈ ÓÚ≈«¬¡≈ √∆, «‹√ Á≈ ¿∞√ È∂ ’˜≈
‘π‰ Ú∆Õ √Ø Â∞√∆∫ ¡≈Í ‘∆ ◊ºÒÏ≈ ’ ÒÚØÕ Ï≈¡Á «Úº⁄ «Î ÍπÒ∆√
Á∂‰≈ √∆, ‘Ø «’√∂ È∂ «‘Ó Á∆ ¡Í∆Ò È≈ ’∆Â∆Õ √◊Ø∫ «¬√ Í∂Ù’Ù ˘ ·∞’≈
Ú≈«Ò¡ª È∂ «’‘≈, ““√Á≈ ‹∆ ¡º‹ ¡≈÷∆ Ú’Â ‘ÀÕ «¬‘ «Î ‘ºÊ È‘∆∫
«ÁºÂ≈Õ ’Â≈ «√øÿ È∂ «¬√ Í∂Ù’Ù Á≈ Ó˜≈’ ¿∞‚≈«¬¡≈ Â∂ «’‘≈, ““ÓÀ∫
¡≈¬∂◊≈Õ Â∞√∆∫ «¬º’ Ú≈∆ «Î √Ø⁄ ÒÚØÕ «¬º’ Í≈√∂ ª ‘ Â∑ª Á≈ √πº÷
¡Í∆Ò ’Á≈ ‘ª «’ √≈˘ ‹ÒÁ∆ ÂØ∫ ‹ÒÁ∆ Ϊ√∆ «ÁºÂ∆ ‹≈Ú∂Õ””

‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 45 ‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 46

 ¡√∆∫ BD Ϊ√∆ Òº◊‰ Ú≈Ò∂ ‘≈Â≈ ÈßÏ ABA «Úº⁄ BD ’Ø·∆¡ª Á∆
’Â≈ «Úº⁄ È≈Ò È≈Ò ÏøÁ ’∆Â∂ ‘ج∂ √ªÕ √≈˘ Ù≈Ó ˘ ¡ºË≈ ÿ≥‡≈ ‡«‘Ò‰
Ò¬∆ «Ú‘Û∂ «Úº⁄ ’º«„¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¬º’ «ÁÈ ÓÀ∫ ‡«‘Ò«Á¡ª ‡«‘Ò«Á¡ª
’Â≈ «√øÿ Á∆ ’Ø·∆ «Úº⁄ fi≈Â∆ Ó≈∆Õ ¡≥Á, √≈‘Ó‰∂ ’øË ¿∞µÂ∂ ’ØÒ∂ È≈Ò
Ó؇∂ ¡º÷ª «Úº⁄ «Ò«÷¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆, ““Ù‘∆ÁØ∫ ’≈ ÷»È ’Ì∆ ÷≈Ò∆ È‘∆∫
‹≈Â≈Õ”” ÍÛ∑ ’∂ ÓÀ∫ ¡≈«÷¡≈, ““’Â≈ ¬∂Ê∂ ª ‘º‚∆¡ª Ú∆ ‹∂∂Ò∑ Á∂ ¡≥Á
‘∆ √≈Û «ÁºÂ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘È Âª «’ «’√∂∂ ˘ Ï≈‘ ÍÂ≈ È≈ Òº◊∂Õ Â∂
±ø «Ò«÷¡≈ ‘À «’ Ù‘∆ÁØ∫ ’≈ ÷»È ’Ì∆ ÷≈Ò∆ È‘∆∫ ‹≈Â≈Õ”” ’Â≈ È∂ ‘º√
’∂ ¡≈«÷¡≈, ““‘ª ‹∆, ·∆’ ‘∆ ª «Ò«÷¡≈ ‘ÀÕ”” ¡º‹ ’Â≈ Á∆ Ì«Úº÷Ï≈‰∆
ÓÀ˘ Ô≈Á ¡≈™Á∆ ‘À-¿∞‘ «’øÈ≈ √»fiÚ≈È «È‚ Â∂ Ï‘≈Á √∆Õ
¡≈«÷ ¿∞‘ «ÁÈ ¡≈ «◊¡≈Õ √Ú∂∂ ¯ª√∆ Ò‡’‰≈ √∆Õ ¿∞√ ÂØ∫ Í«‘Òª
Á∆ ≈ ÓÀ˘ ¡º‹ º’ È‘∆∫ ÌπºÒ∆Õ √≈‚∆ ÏÀ’ «Úº⁄ BD ’Ø·Û∆¡ª Á∆ ¶Ó∆
’Â≈ «Úº⁄ Ó∂∂ Ú◊≈ «¬º’ «¬º’ ’ÀÁ∆ √∆Õ «‹Ú∂∫ «Ú≈‹ √∆ √≈‚≈ Ú˜È
’ «Ò¡≈ «◊¡≈Õ Î∂ √≈∆ ≈ ¡√∆∫ ¿∞µ⁄∆ ¿∞µ⁄∆ ‘√Á∂, ’±’Á∂ Â∂ ◊≈™Á∂
‘∂Õ ¿∞‘Ȫ ◊∆ª Á≈ ¡≈Ù≈ «¬‘ √∆ «’ ¡√∆∫ ¡≈͉≈ Î˜ «ÈÌ≈ ⁄ºÒ∂
‘ªÕ
¯ª√∆ Ú≈Ò∂ «ÁÈ «‚͇∆ ‹∂Ò∑ È∂ √Ú∂∂ ÁÚ≈˜∂ ÷πÒ∑Ú≈¬∂ Í «Ú≈‹
ÓπÂ≈«Ï’ √≈‚∂ ¡≈÷∆ «¬ÙÈ≈È Ò¬∆ Í≈‰∆ ’ج∆ È≈ ¡≈«¬¡≈Õ Íπº¤‰ Â∂ ÍÂ≈
Òº◊≈ «’ ≈ Á∂ Á√ Ú‹∂ ¿∞µÍØ∫ ‘π’Ó ¡≈«¬¡≈ ‘À «’ ¯ª√∆ ¡‹∂ Ø’ «ÁºÂ∆
‹≈Ú∂Õ «Î ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ ÿπÈ≈Ê √‘≈«¬ Â∂ ’∞fi ‘Ø Á∂Ù Ì◊ ڒ∆Òª
È∂ «¬√ Óπ’ºÁÓ∂ Á≈ ‚≈Ó≈ ¡º÷∆∫ Ú∂«÷¡≈ √∆Õ ¿∞‘Ȫ È∂ «¬º’ ’Ó∂‡∆ ω≈¬∆,
«‹√ È∂ «¬√ Óπ’ºÁÓ∂ Á∂ ’≈ˆ˜ ¡Ò≈‘≈Ï≈Á Í≥«‚ ÓØÂ∆ Ò≈Ò È«‘» ¡º◊∂
Í∂Ù ’∆Â∂Õ ’≈ˆ˜ª Á∆ ÍÛÂ≈Ò ’’∂ ¿∞‘ ’«‘‰ Òº◊∂ «’ BD ¡≈ÁÓ∆¡ª
«Úº⁄Ø∫ AG ¡«‹«‘¡ª ˘ ÓΩ Á∆ √˜≈ «ÁºÂ∆ ◊¬∆ ‘À, «‹‘Û∂ «‘øÁπ√Â≈È Á∆
˜Ó∆È ¿∞µÂ∂ ¿∞Â∂ ‘∆ È‘∆∫ Â∂ ‹‘≈˜ª ÂØ∫ ‘∆ ÎÛ∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ «¬‘ ’≈˘È∆
’Ó˜Ø∆ √∆Õ
Ú’∆Òª Á≈ ‚ÀÍ»‡∂ÙÈ Ú≈«¬√≈¬∂ Á∆ ’Ω∫√Ò Á∂ È≈Ó˜Á Ì≈Â∆ ÓÀ∫Ïª
-√ ‘È≈Ó «√øÿ ’Í»ÊÒ≈, √Ã∆ ÓÁÈ ÓØ‘È Ó≈ÒÚ∆¡≈ Â∂ √ ¡Ò∆ «¬Ó≈Ó
ÓÁ≈√ ˘ «Ó«Ò¡≈Õ ’∂√ √Ófi≈«¬¡≈ ¡Â∂ ’≈˘È∆ È∞’Â∂ È≈Ò ¿∞‘Ȫ ˘
√«‘Ó ’ «Ò¡≈Õ Î∂ «¬‘ ‚ÀÍ»‡∂ÙÈ Ò≈‚ ‘≈«‚ø◊ ˘ «Ó«Ò¡≈ Â∂ ¿∞√
È∂ ¿∞√ ’≈˘È∆ ’Ó˜Ø∆ Á∆ «ÏÈ≈ Â∂ ¿∞‘Ȫ AG ¡≈ÁÓ∆¡ª Á∆ ÓΩ Á∆ √˜≈
ÂØÛ «ÁºÂ∆, Í ¿∞Ó ’ÀÁ, ’≈Ò∂ Í≈‰∆ ¡Â∂ ‹≈«¬Á≈Á ˜ÏÂ∆ ’≈«¬Ó º÷∆Õ
ÓÀ∫ ¿∞‘Ȫ √Â≈ª «Úº⁄Ø∫ «¬º’ √ªÕ
¡º‹ Ú∆ Ó∂∆¡ª ¡º÷ª √≈‘Ó‰∂ AF ÈÚøÏ AIAE Á≈ ¿∞‘ «ÁÈ
¡≈™Á≈ ‘À, «‹√ «ÁÈ Ó∂∂ √ºÂ √≈Ê∆¡ª (√Á≈ ’Â≈ «√øÿ √≈Ì≈, Ì≈¬∆
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 47
Ï÷Ù∆√ «√øÿ, Ì≈¬∆ √πÀ‰ «√øÿ √ÍπºÂ Ï»Û «√øÿ, Ì≈¬∆ √πÀ‰ «√øÿ √ÍπºÂ
¬∆Ù «√øÿ, Ì≈¬∆ ‘È≈Ó «√øÿ, √Ã∆ «ÚÙ‰± ◊‰∂Ù «Í≥◊Ò∂ ¡Â∂ Ì≈¬∆ ‹◊Â
«√øÿ) È∂ ‘√«Á¡ª ‘√«Á¡ª ¯ª√∆ Á∂ º√∂ ◊ˇ «Úº⁄ Í≈¬∂ Â∂ ¡≈ı∆ √Ó∂∫
¯ª√∆ Á∂ Â÷Â∂ ¿∞µÂ∂ ÷ÒØ ’∂ ¡≈͉∆ Ó≈ÂÌ»Ó∆ ˘ √πÈ∂‘≈ «ÁºÂ≈ :
““¡À Ì≈ Ó≈Â≈! ¡√∆∫ Â∂∆¡ª ˆπÒ≈Ó∆ Á∆¡ª ˜ø‹∆ª ˘ È‘∆∫
ÂØÛ √’∂Õ ‹∂ √≈‚∂ «Úº⁄Ø∫ «¬º’ Ú∆ √≈Ê∆ «‹™Á≈ «‘≈ ª ¡≈ı∆ ÁÓ
º’ Ó≈Â-Ì»Ó∆ ¡Â∂ ‹ÈÂ≈ Á∆ ¡≈˜≈Á∆ Â∂ Ï≈Ï∆ Ò¬∆ ÒÛÁ≈ ‘∂◊≈,
¡Â∂ ‘ Â∑ª Á∆ ˆπÒ≈Ó∆ ’∆ ¡≈«Ê’, ’∆ ≈‹È∆Â’ Â∂ ’∆ √Ó≈«‹’,
˘ Á∂Ù ¡Â∂ ÓÈ∞º÷∆ √Ó≈‹ ÂØ∫ «Ó‡≈¿∞‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’∂◊≈Õ””
AC. ¡≥‚∂Ó≈È √À¨¡Ò ‹∂Ò∑ «Úº⁄
Ò≈‘Ω √≈«‹Ù ’∂√ (Í«‘Ò∂) «Úº⁄ √≈‚∂ √≈Ê∆¡ª ˘ √˜≈Úª ‘ج∆¡ª
Â∂ ’ÀÁ∆¡ª Á∂ ’ºÍÛ∂ Í≈¿∞‰ Ò¬∆ √≈‘Ó‰∂ «Ò¡≈ º÷∂ ◊¬∂Õ ¿∞‘È∆∫ «ÁÈ∆∫ ’ÀÁ∆
Ò¬∆ «√ Â∂ Í≈¿∞‰ Ò¬∆ Îπ»π√ Á∆ ‡ØÍ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ √≈‚∂ Óπ’ºÁÓ∂ Á∂ √≈∂ «√º÷
’ÀÁ∆¡ª È∂ ‡ØÍ∆¡ª Í≈¿∞‰ ÂØ∫ «¬È’≈ ’ «ÁºÂ≈Õ √≈‚∂ ÂØ∫ Í«‘Òª Ó≈√‡
⁄Â «√øÿ ˘, ‹Ø ‡ØÍ∆ Í≈¿∞‰ ÂØ∫ «¬È’≈ ’È Ú≈Ò∂ Í«‘Ò∂ ’ÀÁ∆ √È,
√˜≈ Òº◊ ⁄πº’∆ √∆Õ ¡√ª √≈«¡ª È∂ Ú∆ ‡ØÍ∆ Í≈¿∞‰Ø∫ «¬È’≈ ’ «ÁºÂ≈Õ
¡À‹∆‡∂ÙÈ ÚËÁ∆ Á∂÷ ’∂ Í≥‹≈Ï √’≈ È∂ Ï◊À ¿∞Ó Á∂ «Ò‘≈‹ Â∂ ‚≈’‡∆
Óπ¡≈«¬È∂ Á∂ «¬º’ Ù≈Ó ˘ √≈˘ Í»∂ ’ºÍÛ∂ Í◊Û∆ Ú◊À≈ Á∂ ’∂ ¡≥‚∂Ó≈È Ì∂‹
«ÁºÂ≈ √∆Õ «¬√ Â∑ª Á»√∂ ¿∞Ó ’ÀÁ (’≈Ò∂ Í≈‰∆) Ú≈Ò∂ ’ÀÁ∆¡ª Á∂ È≈Ò
ÓÀ∫ Á√øÏ AIAE «Úº⁄ ¡≥‚∂Ó≈È √À¨¡Ò ‹∂Ò∑ «Úº⁄ Í‘πø«⁄¡≈Õ
«¬º’ ◊ºÒ Ô≈Á º÷‰ Ú≈Ò∆ ‘À-¿∞‘ «¬‘ «’ √º⁄∂ «¬È’Ò≈Ï∆ Á∂
√≈‘Ó‰∂ ⁄≈‘∂ ¿∞‘ Ï≈‘ ‘ØÚ∂ ‹ª ‹∂Ò∑ Á∂ ¡≥Á, ’≥Ó ’Á∂ ıÂÓ È‘∆∫ ‘πøÁ≈Õ
«’™«’ ¿∞‘Á≈ Óπ’≈ÏÒ≈ ◊πÒ≈Ó∆ Â∂ ¡«È¡ª È≈Ò ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
‹Á √≈‚∂ √≈Ê∆ √À ¨ ¡Ò ‹∂ Ò ∑ «Úº ⁄ Í‘π ø ⁄∂ ª Íπ  ≈‰∂ Ïø ◊ ≈Ò∆
«¬È’Ò≈Ï∆ Â∂ ◊‰∂Ù √≈Ú’, «ÚÈ≈«¬’ √≈Ú’ ¡Â∂ ‹ØÙ∆ Ú◊À≈ Ó‘º‡∂
Á∂Ù Ì◊ª ÂØ∫ ÍÂ≈ Òº◊≈ «’ ‹∂Ò Â∂ ‹∂Ò∑ √πÍ∆‡À∫‚ø‡ ÏÛ∂ ’∞º÷ ‘ÈÕ
‘ «¬º’ ’ÀÁ∆ ÂØ∫, ⁄≈‘∂ ≈‹√∆ ‘∆ «’™ È≈ ‘ØÚ∂, ’∞fi ‘Ϋ¡ª º’ ‘À∫‚
ÓÙ∆È È≈Ò Â∆‘ ÍΩ∫‚ Â∂Ò ’„≈¿∞‰ Á∆ ÓπÙº’ ˜» ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ ÓπÙº’ ϑπÂ
√ı √∆Õ ‹∂ «¬º’ ÍΩ∫‚ Â∂Ò Ú∆ ÿ‡∂ ª Â∆‘ ÏÀ∫ª Á∆ ’Û∆ √˜≈ Á∂∫Á∂
√ÈÕ ÓπÙº’ ÿº‡ ‘؉ ÂØ∫ ‚Á∂ ’¬∆ ’ÀÁ∆ ¡≈ÂÓ ‘º«Â¡≈ Ú∆ ’ ÒÀ∫Á∂ √È
Â∂ ‘ Ó‘∆È∂ ¡«‹‘∂ «¬º’ ÁØ ’∂√ ‘Ø ‹ªÁ∂ √ÈÕ
√≈∂ √≈Ê∆¡ª È∂ «¬√ Â∂ «Ú⁄≈ ’∆Â∆ «’ ‘π‰ ’∆ È∆Â∆ ¡Í‰≈¬∆
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 48
‹≈Ú∂Õ ÎÀ√Ò≈ «¬‘ ‘Ø«¬¡≈ «’ ÓπÙº’ ª ’∆Â∆ ‹≈Ú∂ Í «‹ºÊØ∫ º’ «¬È√≈È∆
Â≈’ Á∂ ¡≥Á ‘ØÚ∂Õ ’Ø‘¨ Á∆ ÓπÙº’Â-‹Ø ÏÀÒ Á∆ ÓπÙº’ ‘À-’È Á≈ Ì≈Ú
‘À «’ ¡√∆∫ ’ÀÁ∆ Á∂ ‘º’ª Ò¬∆ ÿØÒ ’ÈØ ‚Á∂ ‘ª ¡Â∂ ¡≈Í≈ Ï⁄≈™Á∂
‘ªÕ √Ø ÎÀ√Ò≈ «¬‘ ‘Ø«¬¡≈ «’ «¬‘ ◊À «¬È√≈È∆ ’Ø‘¨ Á∆ ÓπÙº’ È≈ ıπÁ
’∆Â∆ ‹≈¬∂ Â∂ È≈ ‘∆ √≈‚∂ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ ¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ≈‹√∆ ’ÀÁ∆¡ª ˘ ’È
Ò¬∆ «’‘≈ ‹≈Ú∂Õ «‹√ √≈Ê∆ Â∂ È≈‹≈«¬˜ ÁÏ≈¡ «¬‘ ¡¯√ Í≈¿∞‰ ¿∞‘
Óπ’≈ÏÒ≈ ’∂ ¡Ê≈ «¬È’≈ ’ Á¬∂∂Õ
Á»√≈ - «’√∂ ‹∂Ò∑ ¡«Ë’≈∆ Á∆ Ï∂«¬º˜Â∆ È≈ ’∆Â∆ ‹≈¬∂ Í ‹∂ √≈‚∆
Ï∂«¬º˜Â∆ ‹∂Ò∑ Ú≈Ò∂ È≈‹≈«¬˜ ÂΩ ”Â∂ ’È Âª «¬º‡ Á≈ ‹Ú≈Ï ÍºÊ È≈Ò
«ÁºÂ≈ ‹≈¬∂Õ
«’√∂ È≈ «’√∂ Â∑ª ‹∂Ò ˘ √≈‚∂ ÎÀ√Ò∂ Á≈ ÍÂ≈ Òº◊ «◊¡≈Õ ’Ø‘¨
Á∆ ÓπÙº’ Á∂‰ Á≈ ª ¿∞‘˘ ‘Ω∫√Ò≈ È≈ «Í¡≈ Í √πº’≈ «¤Ò’≈ Ï◊À Í≈‰∆
È≈Ò Â ’∆«Â¡ª ’∞º‡‰ Ò¬∆ Á∂ «ÁºÂ≈Õ ‘≈Òª «’ √πº’≈ «¤Ò’≈ ’∞º«‡¡≈
È‘∆∫ ‹≈ √’Á≈ √∆ Â∂ È≈ ‘∆ Á»√∂ ’ÀÁ∆¡ª ˘ «ÁºÂ≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «¤Ò’∂
Á∆ ÓπÙº’ ‘Ó∂Ù≈ ‘∂ «¤Ò’∂ Á∆ ‘πøÁ∆ √∆ «‹√ ˘ ’∞º‡ ’∂ Â≈ª ’º„∆¡ª
‹≈ √’Á∆¡ª √È Â∂ Ú≈‰ Úº‡‰ Ú≈Ò∂ ’ÀÁ∆¡ª ˘ Ú≈‰ Úº‡‰ Ò¬∆ Á∂
«ÁºÂ∆¡ª ‹ªÁ∆¡ªÕ Í «¬‘ ‹∂Ò Á∆ Ù≈ √∆Õ Ù≈ «¬‘ √∆ «’ ‹Ø
’ÀÁ∆ ÈÚ∂∫ ¡≈™Á∂ √È ¿∞‘Ȫ ˘ AE «ÁÈ «¬’ªÂ ’ÀÁ Á∆ √˜≈ Á∂ ÂΩ
”Â∂ Úº÷Ø Úº÷ ’Ø·Û∆¡ª «Úº⁄ º÷Á∂ √ÈÕ «¬‘Ȫ Á∆ ÓπÙº’ ∆’≈‚ «Úº⁄
È‘∆∫ ¡≈™Á∆ √∆Õ Í≥Áª «ÁȪ «Íº¤Ø∫ ‚≈’‡∆ Óπ¡≈«¬È≈ ‘πøÁ≈ Â∂ ’ÀÁ∆ Á∆
Â≈’ ¡È∞√≈ ‹∂Ò∑ ¡«Ë’≈∆ ¿∞‘Á∆ «‡’‡ Â∂ ÓπÙº’ «Ò÷ Á∂∫Á∂Õ ÂÁ ‹≈
’∂ «‡’‡ ¿∞µÍ ؘ≈È≈ ÓπÙº’ ÒÀ‰ Ú≈Ò≈ ÓπÙº’ «Ò÷Á≈ Â∂ ÓπÙº’ ÿº‡
‘؉ Â∂ ‹∂Ò ¿∞√ «‡’‡ Â∂ “Í∂Ù∆” «Ò÷ ’∂ √πÍ∆‡À∫‚ø‡ √≈‘Ó‰∂ ’ÀÁ∆ ˘ Í∂Ù
’Á≈ √∆Õ Í ‹∂Ò È∂ Í«‘Ò∂ ‘∆ «ÁÈ ◊À-’≈˘È∆ ’øÓ ’∆Â≈Õ Ì≈¬∆ ÍÓ≈
ÈßÁ (Ò≈‘Ω) Â∂ ÍÓ≈ ÈßÁ (fiª√∆) ˘ ÏπÒ≈ ’∂ Ø‘Ï Í≈‰≈ ⁄≈«‘¡≈ «’ ‹∂
¡◊Ò∂ «ÁÈ ÓπÙº’ ͻ∆ È≈ ‘ج∆ ª √˜≈ «Á¡ª◊≈Õ ¿∞‘Ȫ È∂ ÏÊ∂≈ «’‘≈
«’ √πº’≈ «¤Ò’≈ ’∞º‡‰≈ ÓπÙ’Ò ‘ÀÕ «Î Ú∆ ¡◊Ò∂ «ÁÈ ¿∞‘Ȫ ˘ «¤Ò’≈
«Ì¿∞‰ Ò¬∆ Í≈‰∆ È≈ «ÁºÂ≈ «◊¡≈Õ ‡ø‚Ò (‹∂Ò∑ Á≈ Úº‚≈ ¶ÏÛÁ≈) ˘
«’‘≈ «’ ‹∂ ’ºÒ∑ Í»≈ «¤Ò’≈ È≈ ’∞º‡‰ ª Á¯Â «Úº⁄ ‘≈˜ ’ØÕ ‘π‰
«¤Ò’≈ ª √πº’≈ ’∞º«‡¡≈ È‘∆∫ ‹≈ √’Á≈ √∆Õ «¬‘ ◊ºÒ ª ‹∂Ò Ú∆ ÌÒ∆
̪ ‹≈‰Á≈ √∆Õ Í «¬‘ √≈∆ ¿∞√Á∆ «◊‰∆ «ÓÊ∆ Ù≈ √∆Õ ÍÓ≈ÈßÁ
(fiª√∆) ¡‹∂ Ϻ⁄≈ Â∂ Ú∂÷‰ «Úº⁄ ’Ó˜Ø Ò◊Á≈ √∆Õ ‹∂Ò Á≈ «÷¡≈Ò √∆
«’ ¿∞√ Â∂ ÁÏ≈¡ Í≈ ’∂ ¿∞‘Á∂ ÂØ∫ √»‘∆¬∂ (ÓπıÏ) Á≈ ’øÓ «Ò¡≈ ‹≈Ú∂Õ
¡◊Ò∂ «ÁÈ ÍÓ≈ÈßÁ (fiª√∆) «¬’ºÒ∂ ˘ ‘∆ ¶ÏÛÁ≈ ‹∂Ò Á∂ Á¯Â
ÒÀ «◊¡≈Õ ‹Á ÍÓ≈ÈßÁ ˘ ‹∂Ò Á∂ √≈‘Ó‰∂ ÷Û∑≈ ’∆Â≈ «◊¡≈ ª ‹∂Ò
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 49
È∂ ¿∞‘˘ ◊≈Ò∑ ’º„∆Õ ÍÓ≈ÈßÁ È∂ Ú∆ ¡«‹‘≈ ‘∆ ‹Ú≈Ï «ÁºÂ≈Õ ‹∂Ò ¿∞µ·
’∂ Óπº’≈ Ó≈È Òº◊≈Õ «¬√ Â∂ ÍÓ≈ÈßÁ È∂ ¿∞‘Á∂ Óπº’∂ ÂØ∫ Ï⁄≈¡ ’«Á¡ª
‘Ø«¬¡ª ¿∞‘Á∂ ÚË∂ ‘ج∂ Í∂‡ Â∂ ˜Ø Á∆ Һ Ó≈∆Õ ‹∂Ò «Íº¤∂ ’∞√∆ Â∂ «‚º◊
«Í¡≈Õ ¿∞‘Á∂ (‹∂Ò) ¡≈ÁÓ∆¡ª È∂ ÍÓ≈ÈßÁ ˘ Ó≈«¡≈ ª √‘∆ Í Í»∆
‹∂Ò∑ «Úº⁄ ‘Ú≈ Á∆ Â∑ª ıÏ ÎÀÒ ◊¬∆ «’ «¬º’ ÏøÏ Ú≈Ò∂ È∂ ‹∂Ò ˘ Ó≈«¡≈
‘ÀÕ ’ÀÁ∆ ÏÛ∂ ÷πÙ ‘ج∂ «’™«’ ‹∂Ò ’ÀÁ∆¡ª ˘ ÏÛ≈ Âø◊ ’Á≈ √∆ Â∂ «’‘≈
’Á≈ √∆ «’ ÓÀ∫ ‹∂Ò∑ Á≈ ıπÁ≈ ‘ªÕ
‹∂Ò Á∂ √¯ÀÁ ’؇ Â∂ ÍÓ≈ÈßÁ Á∂ ÍÀ Á≈ «ÈÙ≈È Òº◊ «◊¡≈ Â∂
¿∞‘ ¿∞√∂ Ú∂Ò∂ ’«ÓÙÈ Á∆ ’Ø·∆ «Úº⁄ ‘≈˜ ‘Ø ’∂ ¡≈͉∂ ’؇ ¿∞µÍ «ÈÙ≈È
«Ú÷≈ ’∂ ’«‘‰ Òº◊≈ «’ ‹∂ ¡º‹ Ó∂∂ ¡≈ÁÓ∆ ÓÀ˘ È≈ Ï⁄≈™Á∂ ª «¬√
’ÀÁ∆ È∂ Ó∂≈ ÷≈ÂÓ≈ ’ Á∂‰≈ √∆Õ ‹ª ª Ó∂≈ ¡√Â∆Î≈ ÒÀ Ò˙ ‹ª ÓÀ˘
◊Ø∂ «√Í≈‘∆ «Á˙ ‹Ø ◊ØÒ∆ ◊º·≈ Ì ’∂ ‘Ó∂Ù≈ «ÁÈ Ú∂Ò∂ ‹∂Ò∑ Á∆ º«÷¡≈
’È, È‘∆∫ ª ÓÀ˘ «¬‘Ȫ ≈‹√∆ ’ÀÁ∆¡ª ÂØ∫ Ï‘π ‚ «‘øÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞√
È∂ √ºÂ ◊Ø«¡ª Á∆ ◊≈Á ÓȘ» ’Ú≈ Ò¬∆ ‹Ø ‹∂Ò∑ Á∂ √ºÂ ÈßÏª («‘º«√¡ª)
«Úº⁄ ◊ØÒ∆ ◊º·≈ Ì ’∂ ‘Ó∂Ù≈ Í«‘≈ Á∂∫Á∂Õ ¡√∆∫ ‹∂Ò Á∆ ⁄≈Ò ˘ √ÓfiÁ∂
√ª «’ ¿∞‘ Í·≈‰ ¶ÏÛÁ≈ª Á≈ √≈‚∂ È≈Ò ÒÛ≈¬∆ Óπ’≈ÏÒ≈ ’≈ ’∂ «Íº¤Ø∫
◊ØÒ∆ ⁄ÒÚ≈ ’∂ √≈˘ ÷ÂÓ ’≈ Á¬∂◊≈Õ
¡√ª Í·≈‰ª ˘ √≈Î ’«‘ «ÁºÂ≈ «’ ‹∂Ò Á≈ «¬≈Á≈ «¬‘ ‘ÀÕ ¡√∆∫
ª Ó∂ ‘ª¬∆∫ Í Â∞‘≈˘ Ú∆ È≈Ò ÒÀ ’∂ Óª◊∂Õ Í·≈‰ª È∂ Ú∆ √≈Î ’«‘
«ÁºÂ≈ «’ Á»Ø∫ Á»Ø∫ Â∂ ¡√∆∫ Ì≈Ú∂∫ “‘ª ‘ª, ‘», ‘», ͬ∂ ’∆¬∂ Í È∂Û∂ È‘∆∫
¡≈Úª◊∂Õ √Ø ‹∂Ò Á∆ «¬‘ ⁄≈Ò Ú∆ Î∂Ò∑ ‘Ø ◊¬∆Õ ‹Á ¡√∆∫ √≈∂ ¡≥‚∂Ó≈È
√À¨¡Ò ‹∂Ò∑ «Úº⁄ ‘∂, ◊Ø«¡ª Á∆ ◊≈Á Òº◊∆ ‘∆Õ ÍÓ≈ÈßÁ (fiª√∆)
˘ ÏÀ∫ª Á∆ √˜≈ «ÁºÂ∆ ◊¬∆ Â∂ ¿∞√ È∂ Ï‘π ϑ≈Á∆ È≈Ò ÏÀ∫ ÏÁ≈ÙÂ
’∆Â∂Õ ¡√ª √≈«¡ª È∂ «¬√ ÏÀ∫ Á∆ √˜≈ ˘ ‹∂Ò Á∆ Ù≈ Â∂ ◊À ’≈˘È∆
’«‘ ’∂ ’øÓ Á∆ ‘ÛÂ≈Ò ’ «ÁºÂ∆, «’™«’ «¬√ «¬’ªÂ ’ÀÁ Á∆ √˜≈
Á∂ Í≥Áª «ÁÈ ‹∂Ò Á≈ ’ج∆ ‘º’ È‘∆∫ √∆ «’ ¿∞‘ ÈÚ∂∫ ’ÀÁ∆ Á∆ Í∂Ù∆ ’∂Õ
‹Á √≈«¡ª È∂ ’øÓ Á∆ ‘ÛÂ≈Ò ’ «ÁºÂ∆ ª ‹∂Ò È∂ Ì≈¬∆ ÍÓ≈ÈßÁ
(Ò≈‘Ω) ˘ «’‘≈ «’ Âπ√∆∫ Ó∂∆ √πÒ≈‘ ’≈ «Á˙ «Î «Ù’≈«¬Â Á≈ ÓΩ’≈
È‘∆∫ «Á¡ª◊≈Õ ÍÓ≈ÈßÁ (fiª√∆) ˘ «√Î ÏÀ∫ ‘∆ È‘∆∫ Òº◊∂ √È ÏÒ«’
¤∂ Ó‘∆È∂ ’Ø·∆ ÏøÁ, ÿº‡ ÷≈‰≈ Â∂ ¤∂ Ó‘∆È∂ Ï∂Û∆ Á∆ √˜≈ Ú∆ «ÓÒ∆ √∆Õ
√Ì È∂ ÎÀ√Ò≈ ’∆Â≈ «’ «¬º’ Ú≈∆ Ó≈Î∆ «ÁºÂ∆ ‹≈¬∂Õ ¿∞‘ «¬√ Ù Â∂
«’ ÏÀ∫ ª Òº◊ ‘∆ ⁄πº’∂ ‘È, Í Ï≈’∆ √˜≈Úª Ú≈Í√ Ò¬∆¡ª ‹≈‰Õ ‹∂Ò
È∂ «¬’≈ ’∆Â≈ «’ ÓÀ∫ Ï≈’∆ √˜≈Úª Ó≈¯ ’≈ «Á¡ª◊≈Õ ¡◊Ò∂ «ÁÈ √Ì
’øÓ Â∂ Òº◊ ◊¬∂Õ
‹Á «¬º’ Ó‘∆È∂ º’ √˜≈Úª Ó≈¯ È≈ ‘ج∆¡ª ª Ì≈¬∆ ÍÓ≈ÈßÁ
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 50
Ò≈‘Ω ˘ ÁØ Ú≈∆ «’‘≈ «◊¡≈ «’ ‹∂Ò ˘ ¡≈͉≈ «¬’≈ Í»≈ ’È
Ò¬∆ ’«‘‰Õ ÈÂ∆‹≈ Í ’∞fi Ú∆ È≈ «È’«Ò¡≈Õ ¡÷∆ Ì≈¬∆ ÍÓ≈ÈßÁ È∂
‹Ú≈Ï ‘∆ Á∂ «ÁºÂ≈ «’ ÓÀ∫ ÁØ «ÂøÈ Ú≈∆ ¿∞√ ˘ Ô≈Á ’Ú≈ ⁄πº’≈ ‘ª,
Í ¿∞√È∂ «√Ú≈¬∂ ‘ª ‘»ø Á∂ ’ج∆ ’∞fi È‘∆∫ «’‘≈Õ ¡√∆∫ √≈«¡ª È∂ ‹∂Ò
Á∂ ËØ÷∂ ˘ √Ófi ’∂ «Î ’øÓ Á∆ ‘ÛÂ≈Ò ’ «ÁºÂ∆Õ ‹∂Ò È∂ Ì≈¬∆ ÍÓ≈ÈßÁ
(Ò≈‘Ω) ˘ ÏπÒ≈«¬¡≈ Â∂ ‘ÛÂ≈Ò ¤∞‚≈¿∞‰ Ò¬∆ «’‘≈Õ Ì≈¬∆ ÍÓ≈ÈßÁ ˘
‘π‰ ’«‘‰ Á≈ ‘Ω∫√Ò≈ È≈ «Í¡≈ Â∂ ¿∞√ È∂ ‹Ú≈Ï Á∂ «ÁºÂ≈ «’ Ó∂∆ ◊ºÒ
‘π‰ ¿∞‘ È‘∆∫ √π‰È◊∂Õ ‹∂Ò È∂ «’‘≈ «’ ‹∂ ¿∞‘ Â∂∆ ◊ºÒ È‘∆∫ Ó≥ÈÁ∂
ª ±ø ¡Òº◊ ‘Ø ‹≈Õ Ì≈¬∆ ÍÓ≈ÈßÁ È∂ √≈Î ’«‘ «ÁºÂ≈ «’ ÓÀ∫ ª Í«‘Òª
‘∆ ¡Òº◊ ‘ªÕ Ì≈¬∆ ÍÓ≈ÈßÁ Á≈ «¬‘ ’«‘‰≈ √º⁄ √∆ «’™«’ Ì≈¬∆
ÍÓ≈ÈßÁ Á≈ √≈‚∆ (ˆÁ) Í≈‡∆ È≈Ò ’ج∆ √ÏøË È‘∆∫ √∆Õ Í Ì≈¬∆
ÍÓ≈ÈßÁ È∂ «¬º’ «’Â≈Ï «‹√Á≈ Ȫ ““Â≈∆÷-«¬-«‘øÁ”” ‘À «Ò÷∆ √∆, ‹Ø
¡≥◊∂˜ √’≈ Á∆¡ª ¡º÷ª «Úº⁄ Û’ ‘∆ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ Ó≈Ó»Ò∆ «‹‘∆
◊Ú≈‘∆ Í≈ ’∂ ¿∞È∑ª ˘ √≈‚∂ Óπ’ºÁÓ∂ «Úº⁄ º÷ «ÁºÂ≈Õ Ì≈¬∆ ÍÓ≈ÈßÁ Á∆
Ó∂∂ «ÁÒ «Úº⁄ ¡‹∂ Ú∆ «¬º˜Â ‘ÀÕ ¿∞‘ «¬º’ «ÚÁÚ≈È Â∂ ·ß‚∂ √πÌ≈¡ Á∂
’º‡Û ¡≈∆¡≈ √Ó≈‹∆ Ú∆ √ÈÕ
Í Ì≈¬∆ ÍÓ≈ÈßÁ (Ò≈‘Ω) È∂ ‹Ø ¡«È¡ª ¡≈͉∆ ‹∆ÚÈ∆ «Úº⁄
ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ Á∂Ù Ì◊ª È≈Ò ’∆Â≈ ‘À ¿∞‘ ◊Ò ‘ÀÕ ¿∞‘Ȫ È∂ ¡≥‚∂Ó≈È
‹∂Ò∑ «Úº⁄ ¡≈͉∆ «‘≈¬∆ ÂØ∫ «√Ú≈ ‘Ø ’ج∆ Á»√≈ Ì≈Ú √⁄≈¬∆ Á≈ √Â≈
È‘∆∫ ¡ÍÈ≈«¬¡≈Õ ÓÀ∫ ÍÓ≈ÈßÁ (fiª√∆) Á∂ ’∂√ ˘ ÷ØÒ∑ ’∂ √≈«¡ª Á∂ √≈‘Ó‰∂
º«÷¡≈ ‘ÀÕ ‘π‰ Â∞√∆∫ ‘∆ «ÈÈ≈ ’Ø «’ Ì≈¬∆ ÍÓ≈ÈßÁ Ò≈‘Ω Á≈ «¬‘
«Ò÷‰≈ «’ «¬‘ ÒØ’ (ˆÁ Í≈‡∆ Ú≈Ò∂) Ï◊À √Ø⁄∂ √Ófi∂ ‘ÛÂ≈Ò ’ Á∂∫Á∂
√È «’ºÊØ∫ º’ ·∆’ ‘ÀÕ ‹∂ ÍÓ≈ÈßÁ fiª√∆ «Úº⁄ Á∂Ù Â∂ ’ΩÓ Á∆ ¡‰÷ È≈
‘πøÁ∆ Â∂ ¿∞‘ ‹∂Ò Á∆¡ª ◊≈Òª ÒÀ ’∂ ⁄πºÍ ’ «‘øÁ∂ ª Ì≈¬∆ ÍÓ≈ÈßÁ
Ò≈‘Ω ¡È∞√≈ «¬‘ Ù≈Π‘πøÁ∆Õ «¬√ È≈Ò ‹∂Ò ˘ ‘Ø Á»√«¡ª Á∆
È≈‹≈«¬˜ Ï∂«¬º˜Â∆ ’È Á≈ ‘Ω∫√Ò≈ ÍÀ ‹ªÁ≈Õ Ì≈¬∆ ÍÓ≈ÈßÁ (Ò≈‘Ω) Á∆
È∆Â∆ Á≈ ÈÂ∆‹≈ ª «¬‘∆ ‘Ø √’Á≈ √∆ «’ ‹∂Ò «¬º’ «¬º’ ’’∂ √≈∂
Á∂Ù-Ì◊ª Á∆ Ï∂«¬º˜Â∆ ’Á≈Õ
Á»√≈ ’∂√ Ì≈È «√øÿ (√πÈ∂Â) Á≈ Ò¬∆¬∂ :- «¬‘ Á∂Ù Ì◊ ’ÀÈ∂‚≈
ÂØ∫ Á»√∂ √≈Ê∆¡ª È≈Ò Á∂Ù ¡≈˜≈Á ’≈¿∞‰ Ò¬∆ ¡≈«¬¡≈ √∆Õ ÊØÛ∑∆ Ï‘πÂ
¡≥◊∂˜∆ Ú∆ √Ófi ÏØÒ √’Á≈ √∆Õ «¬√ ˘ Ú∆ ¿∞Ó ’ÀÁ-’≈Ò∂ Í≈‰∆ Á∆
√˜≈ ‘ج∆Õ «¬‘ ÓπÙº’ ÏÛ∆ ⁄ø◊∆ Â∑ª ’Á≈ √∆Õ «¬º’ «ÁÈ ‹Á «¬‘
ÓπÙº’ Á∂‰ «◊¡≈ Â∂ Ò≈¬∆È «Úº⁄ ‹≈ ’∂ ÷Û∑≈ ‘Ø«¬¡≈, ª ◊Ø∂ «√Í≈‘∆
È∂ È≈‹≈«¬˜ ÂΩ ”Â∂ ¡≥◊∂˜∆ «Úº⁄ ’ΩÓ∆ «È≈Á∆ Ì«¡≈ ÙÏÁ «’‘≈Õ «‹√
Á≈ ‹Ú≈Ï Ì≈È «√øÿ È∂ Ú∆ ¡≥◊∂˜∆ «Úº⁄ «ÁºÂ≈Õ «¬√ Â∂ ◊Ø∂ «√Í≈‘∆ È∂
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 51
Ì≈È «√øÿ ˘ ‹∂Ò Á∂ √≈‘Ó‰∂ Í∂Ù ’ «ÁºÂ≈Õ ‹∂Ò È∂ Í∂Ù∆ «Ò÷ «ÁºÂ∆
Â∂ √πÍ∆‡À∫‚ø‡ È∂ Ì≈È «√øÿ Á∂ «Ï¡≈È Á∆ ÍÚ≈‘ È≈ ’Á∂ ‘ج∂ «¬‘˘
¤∂ Ó‘∆È∂ ’Ø·∆ ÏøÁ, Ï∂Û∆, ÿº‡ ÷≈‰≈ Â∂ ÷Û∆ ‘ºÊ’Û∆ Á∆¡ª √˜≈Úª
«ÁºÂ∆¡ªÕ Ì≈È «√øÿ √˜≈Úª Ìπ◊‰ Òº◊≈Õ «¬º’ «ÁÈ ¿∞‘ ÷Û∑∆ ‘ºÊ’Û∆
È≈Ò ÷Û≈ √∆ ª ‹ØÙ «Úº⁄ ¡≈ ’∂ ˆÁ ¡ıÏ≈ Á∂ Í«‘Ò∂ √¯∂ Â∂ «Ò÷∆
Â∞’ :-
‹∂ ¿∞ ÍÃ∂Ó ÷∂ÒÈ ’≈ ⁄≈¿∞
«√π Ë ÂÒ∆ ◊Ò∆ Ó∂∆ ¡≈˙
ÍÃ∂Ó È≈Ò ÍÛ∑ «‘≈ √∆Õ ¿∞Ë Ï∂∆ ‹∂Ò ¡≈ «◊¡≈ Â∂ ¿∞√ È∂ Ïπ≈
ÌÒ≈ ’«‘‰≈ Ùπ» ’ «ÁºÂ≈Õ Ì≈È «√øÿ È∂ Ø√ Ú‹Ø∫ ¡◊Ò∂ «ÁÈ ‘ºÊ’Û∆
ÒÚ≈¿∞‰ ÂØ∫ «¬È’≈ ’ «ÁºÂ≈Õ ‹∂Ò∑ «ÂøÈ ⁄≈ ¶ÏÛÁ≈ª ˘ È≈Ò ÒÀ
’∂ ¡≈«Ã¬¡≈ Â∂ ‘ºÊ’Û∆ Ò≈¿∞‰Ø∫ ÂØ∫ Í«‘Òª ¿∞√ ˘ ÎÛ ’∂ Ó≈ ’∞º‡ Ùπ» ’
«ÁºÂ∆Õ ‘∂·ª ؇∆ ÷≈‰ Ò¬∆ √Ì ’∂ÀÁ∆ «Ú‘Û∂ «Úº⁄ ÏÀ·∂ √È Â∂ Ì≈È «√øÿ
‹∂Ò∑ Á∆ ¿∞µÍ Ú≈Ò∆ Ó≥«˜Ò «Úº⁄ ÏøÁ √∆Õ √≈‚∂ ¡≈ÁÓ∆¡ª ˘ ÍÂ≈ Òº◊
«◊¡≈ Â∂ ¿∞‘ ¿∞√˘ ¤∞‚≈¿∞‰ Ò¬∆ ¿∞µÍ ˘ ÁΩÛ∂Õ Í ‹∂Ò È∂ Í«‘Òª ‘∆
Ò≈¬∆È Á≈ Î≈‡’ ÏøÁ ’Ú≈ º«÷¡≈ √∆Õ «¬‘ ¡≥Á ª È≈ ‹≈ √’∂ Í
¿∞‘Ȫ È∂ ‹∂Ò ˘ «’‘≈ «’ «Ï‘Â ‘À ±ø ’Ø·Û∆ «Úº⁄Ø∫ Ï≈‘ ¡≈ ‹≈ È‘∆∫
Â∂ ·∆’ È‘∆∫ ‘ØÚ∂◊≈Õ «¬√ Â∑ª Ì≈È «√øÿ ¿∞√ «ÁÈ Âª Ï⁄ «◊¡≈, Í
‹∂Ò È∂ «Î ÓΩ’≈ Ú∂÷ ’∂ «¬øÈ≈ ’∞º‡Ú≈«¬¡≈ «’ ¿∞‘ Ï∂‘ØÙ ‘Ø «◊¡≈Õ √Ì
Íø‹≈Ï∆ Â∂ ÈÚ∂∫ Ïø◊≈Ò∆ ≈‹√∆ ’ÀÁ∆¡ª È∂ («√Ú≈¬∂ Ì≈¬∆ ÍÓ≈ÈßÁ Ò≈‘Ω
‹ª ’∞fi Íπ≈‰∂ Ïø◊≈Ò∆ ≈‹√∆ ’ÀÁ∆¡ª Á∂) ’øÓ Á∆ ‘ÛÂ≈Ò ’ «ÁºÂ∆Õ Ì≈È
«√øÿ ˘ ‹∂Ò∑ ‘√ÍÂ≈Ò ÒÀ ◊¬∂ Í ¿∞‘Ȫ Á∆ ‘≈Ò «ÁÈØ «ÁÈ ı≈Ï ‘πøÁ∆
◊¬∆Õ
‘≈Ò Á∂ ÷≈Ï ‘؉ Â∂ ’¬∆ √≈Ê∆¡ª È∂ ’øÓ Á∆ ‘ÛÂ≈Ò Á∂ È≈Ò
‘∆ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò Ú∆ ’ «ÁºÂ∆, «‹È∑ª «Úº⁄ ÓÀ∫ Ú∆ Ù≈ÓÒ √ªÕ «¬√ ¡√∂
«Úº⁄ ÏÓ≈ ’∂√ Á∂ ’¬∆ √≈Ê∆ Ú∆ ¡≈ ◊¬∂ Â∂ ¿∞‘ Ú∆ ’øÓ Á∆ ‘ÛÂ≈Ò
«Úº⁄ Ù≈ÓÒ ‘Ø ◊¬∂Õ «√¡≈Ò Á∂ «ÁÈ √ÈÕ ‹∂Ò Ù≈ È≈Ò Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò
Ú≈«Ò¡ª ˘ ⁄π’≈ ’∂, Í≈‰∆ Á∆ ‘Ω‹∆ Â∂ «Ò‹≈ ’∂ ¿∞‘Ȫ Â∂ ·ß‚≈ Í≈‰∆
ÍÚ≈™Á≈Õ ’øÏÒ ’Ø·Û∆ ÂØ∫ Ï≈‘ ’„Ú≈ ’∂ Òº’Û∆ Á∂ ·ß‚∂ ꫇¡ª Â∂ «Ò‡≈
Á∂∫Á≈Õ Í≥‚ ≈Ó º÷≈ ÓºÒ Á∆ «¬√∂ ·ß‚ È≈Ò ÓΩ ‘Ø ◊¬∆Õ ‹Á Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò
⁄ºÒ ‘∆ √∆, ª Ì≈¬∆ ÍÓ≈ÈßÁ (Ò≈‘Ω) ¿∞√∂ ÈßÏ «Úº⁄ ÍÃÀ√ (¤≈Í÷≈È≈)
«Úº⁄ ’øÓ ’Á∂ √È Â∂ ¡≈͉∆¡ª ¡º÷ª È≈Ò √Ì ’∞fi Ú∂÷Á∂ √ÈÕ Ï∂∆ ‹∂Ò
ؘ≈È≈ ¿π‘Ȫ Í≈√ ¡≈™Á≈ √∆ Â∂ ’¬∆ ’¬∆ «Ó≥‡ ◊ºÒª Ú∆ ’Á≈ √∆Õ
Áº√‰ Ú≈Ò∂ √≈˘ Ú∆ Áº√ Á∂∫Á∂ √ÈÕ ¿∞‘ Ï∂∆ ˘ ÷πÙ ’È ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ‘Ø
’∞fi È‘∆∫ ’Á∂ √∆Õ ‹Ø ¿∞‘Ȫ È∂ ¡≈͉∆ ‹∆ÚÈ∆ «Úº⁄ Á∂Ù Ì◊ª Á∂ «È¡ª
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 52
Ì∂ Óπ’≈ÏÒ∂ Á∆ «ÈßÁ≈ ’∆Â∆ ‘À, ¿∞‘ ’∂ÚÒ ¡≈͉∆ ’Ó˜Ø∆ Â∂ ÍÛÁ≈
Í≈¿∞‰ Ò¬∆Õ ÚÀ√∂ ¿∞√ «Úº⁄ ‘Ø ’∞fi È‘∆∫Õ ¡÷∆ Ì≈¬∆ Ì≈È «√øÿ Á∆ Ï∂∆
‹∂Ò Á∂ ¡«Â¡≈⁄≈ª È≈Ò ÓΩ ‘Ø ◊¬∆ Â∂ Í≥‚ ≈Ó º÷≈ Ú∆ Ù‘∆Á∆ Í≈
◊¬∂Õ
¡≈ÙπÂØÙ Ò«‘∆ ¡ÀÓ. ¬∂. Á≈ ’∂√ :- Â∆√≈ ’∂√ ¡≈ÙπÂØÙ Ò«‘∆
Á≈ ‘Ø«¬¡≈Õ «¬‘ Ïø◊≈Ò∆ ÈΩ‹Ú≈È √≈‚∂ ’∂√ È≈Ò √ÏøË √∆Õ «¬√ ˘
√πÍ∆‡À∫‚ø‡ ‹∂Ò∑ Ó∂‹ Ó∂ È∂-‹Ø Ï∂∆ Á≈ ‘Ó-«÷¡≈Ò √∆-«¤Ò’≈ ’∞º‡‰ Á∆
ÓπÙº’ «ÁºÂ∆Õ «¬√ È∂ ¤∂ Ó‘∆È∂ «¤Ò’≈ ’∞º«‡¡≈Õ ‹∂Ò∑ Á≈ «¬‘ ¡≈Ó È∂Ó
√∆ «’ «ÂøÈ Ó‘∆È∂ √ı ÓπÙº’ ’ ⁄πº’‰ «Íº¤Ø∫ «Î ’ÀÁ∆¡ª ˘ º√∆¡ª
ω≈¿∞‰ Á∆ ÓπÙº’ «ÁºÂ∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ ¡≈ÙπÂØÙ È∂ ’¬∆ Ú≈ ¡≈͉∂ ‘º’
¡Ê≈ ‘Ò’∆ ÓπÙº’ Á∆ Ó≥◊ ’∆Â∆, ‹∂Ò Â∂ √πÍ∆‡À∫‚ø‡ È∂ ’ج∆ ÍÚ≈‘
È≈ ’∆Â∆Õ ¡≈÷∆ ¤∂ Ó‘∆È∂ «Íº¤Ø∫ ¡≈ÙπÂØÙ È∂ ’øÓ Á∆ ‘ÛÂ≈Ò ’ «ÁºÂ∆
Â∂ ‹∂Ò∑ √πÍ∆‡À∫‚ø‡ È∂ ‹≈‰ Ïπºfi ’∂ Â∆‘ ÏÀ∫ª Á∆ √˜≈ Á∂ «ÁºÂ∆Õ ¡≈ÙπÂØÙ
Ú◊∂ «¬º’ «Ò÷∂ ÍÛ∑∂ ¡ÀÓ. ¬∂. Í≈√ ÈΩ‹Ú≈È ˘ Â∆‘ ÏÀ∫ Һ◊∂ Â∂ «Íº· Á≈
Ó≈√ Ï؇∆ Ï؇∆ ‘Ø ¿∞«·¡≈, Í ¿∞√ È∂ √∆ º’ È‘∆∫ ’∆Â∆Õ Í ¡¯√Ø√
«’ Íπ≈‰∂ Ïø◊≈Ò∆ ≈‹√∆ ’ÀÁ∆¡ª È∂ ÈÚ∂∫ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á≈ √≈Ê È≈ «ÁºÂ≈Õ
«‹√Á∂ ’≈È ‹∂Ò∑ Ú≈«Ò¡ª «ÚπºË ’ج∆ ’≈Ú≈¬∆ È≈ ‘Ø √’∆ Â∂ Ì≈¬∆
ÍÓ≈ÈßÁ (Ò≈‘Ω) Á∆ ‹À ‘ج∆Õ
«¬‘ ·∆’ ‘À «’ «¬º’ Í≈√∂ ‹∂Ò∑ ¡«Ë’≈∆¡ª Á∆ «¬‘ ’Ø«ÙÙ √∆ «’
√≈‚∂ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ ¡≈¬∂ √≈‚∂ ’∂√ Á∂ ‹ª Ó≈ÙÒ Ò≈¡ Á∂ Í≥‹≈Ï∆ Â∂ ◊π‹≈Â∆
≈‹√∆ ’ÀÁ∆¡ª ÂØ∫ ’Ø‘¨ ⁄ÒÚ≈¿∞‰Õ Í Íπ≈‰∂ Á∂Ù Ì◊ª È∂ √≈Òª ϺË∆
ÒØ‘∂ Á∂ «Í≥‹«¡ª «Úº⁄ ≈ «ÁÈ «‘‰≈ ª fiº«Ò¡≈, Í ’Ø‘¨ Ú◊∆ ◊À
«¬È√≈È∆ ÓπÙº’ È≈ ¡≈Í ’∆Â∆ Â∂ È≈ ‘∆ Ï≈¡Á «Úº⁄ ¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ≈‹√∆
’ÀÁ∆¡ª ˘ ’È «ÁºÂ∆Õ
Ó≈√‡ ⁄Â «√øÿ Á≈ ’∂√ :- ⁄ΩÊ≈ ’∂√ Ó≈√‡ ⁄Â «√øÿ Á≈
‘Ø«¬¡≈Õ Ó≈√‡ ⁄Â «√øÿ ÷≈Ò√≈ √’±Ò ¡≥«ÓÃÂ√ «Úº⁄ Ó≈√‡ √ÈÕ ‹Á
ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ ÈΩ‹Ú≈È «‘øÁ ¡≈˜≈Á ’≈¿∞‰ Ò¬∆ ¡≈¬∂ ª ¿∞È∑ª Á≈
Ó≈√‡ ⁄Â «√øÿ Â∂ Ï‘π ÍÃÌ≈Ú «Í¡≈ Â∂ ◊πÒ≈Ó∆ «ÚπºË ȯ ÍÀÁ≈
‘Ø ◊¬∆Õ ¿∞‘Ȫ È∂ ÷≈Ò√≈ ’≈Ò‹ Á∂ ¡≥◊∂˜ «ÍÃø√∆ÍÒ ˘ Ó≈ Óπ’≈¿∞‰
Á∆ √Ø⁄∆Õ ¿∞‘Ȫ «¬º’ Ù≈Ó ¿∞‘Á∂ Â∂ ‘ÓÒ≈ ’È≈ √∆ Í ‘È∂∂ ’’∂ «’√∂
Á»√∂ ¡≥◊∂‹ Â∂ ‘Ø «◊¡≈Õ ¿∞√ ’∂√ «Úº⁄ ¿∞‘Ȫ ˘ ¿∞Ó ’ÀÁ ’≈Ò∂ Í≈‰∆
Á∆ √˜≈ ‘ج∆ Â∂ √≈‚∂ È≈Ò ¡≥‚∂Ó≈È Ì∂‹∂ ◊¬∂Õ Ó≈√‡ ⁄Â «√øÿ «¡≈√Â
Í«‡¡≈Ò≈ Á∂ «‘‰ Ú≈Ò∂ ¤∂ Îπº‡ ¶Ó∂ ÷»Ï√» ÈΩ‹Ú≈È √ÈÕ «¬È∑ª È≈Ò
Ú∆ ‹∂Ò Ï∂∆ È∂ ˆÀ ’≈˘È∆ «˜¡≈ÁÂ∆ ’∆Â∆Õ ¡ÀÂÚ≈ Á≈ «ÁÈ ’ÀÁ∆
Á∆ ¤∞º‡∆ Á≈ «ÁÈ ‘πøÁ≈ √∆-È‘≈¿∞‰≈, ’ºÍÛ∂ √≈¯ ’’∂ ’Ø·∆ fi≈ÛÈ∆Õ «¬‘
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 53
¿∞‘Á∂ «Èº‹∆ ’øÓ √Ófi∂ ‹ªÁ∂ √ÈÕ ‹∂Ò∑ Â∂ «√‘È Á≈ ÿ≈‘ √≈Î ’È≈, «¬‘
√’≈∆ ’øÓ √∆ «‹‘Û≈ ¡ÀÂÚ≈ Ú≈Ò∂ «ÁÈ ’ÀÁ∆ ˘ ’È Ò¬∆ È‘∆∫ «’‘≈
‹ªÁ≈ √∆Õ Í Ï∂∆ È∂ ¡ÀÂÚ≈ ˘ ‘π’Ó «ÁºÂ≈ «’ ’ÀÁ∆ «√‘È Á≈ ÿ≈‘
√≈Î ’ÈÕ ≈‹√∆ ’ÀÁ∆¡ª È∂ √Ó∂ Ó≈√‡ ⁄Â «√øÿ Á∂ ¡ÀÂÚ≈ ˘ ÿ≈‘
√≈Î ’È ÂØ∫ √≈Î «¬È’≈ ’ «ÁºÂ≈Õ Ó∂‹ Ó∂ È∂ «¬È∑ª Á∂ «¬È’≈ ˘
‹Ø ’≈˘È∆ ÂΩ ”Â∂ ·∆’ √∆, ◊À ’≈˘È∆ «ÓÊ ’∂ «¬√ «Úº⁄ ‹Ø ≈‹√∆ ’ÀÁ∆
Ù≈ÓÒ √È √Ì ˘ √˜≈ Á∂ «ÁºÂ∆ Â∂ ¤∂ Ó‘∆È∂ Ò¬∆ Ï∂Û∆¡ª Ò≈ «ÁºÂ∆¡ªÕ
Ó≈√‡ ⁄Â «√øÿ Á∂ «ÁÒ Â∂ «¬√ ¡«È¡ª Á≈ Ï‘π ¡√ ‘Ø«¬¡≈Õ
√πÍ∆‡À∫‚ø‡ ‹∂Ò∑ ‘ Ó‘∆È∂ ’ÀÁ∆¡ª Á≈ ¡≈͉∂ √≈‘Ó‰∂ Ú˜È ’Ú≈™Á≈
√∆Õ ‹ÁØ∫ ⁄Â «√øÿ ’ø‚∂ Â∂ Ú˜È ’≈ ’∂ ‘«‡¡≈, ª ¿∞√ È∂ Ó∂ ˘ ¡À√≈
ÒºÍÛ Ó≈«¡≈ «’ ¿∞‘ ’∞√∆ ÂØ∫ ‘∂·ª «‚º◊ «Í¡≈Õ ¿∞√ Á∂ ¡≈ÁÓ∆ ⁄Â
«√øÿ ˘ ÎÛÈ Ò¬∆ ¿∞√ Â∂ ‡πº‡ ͬ∂Õ √≈‚∂ ‘Ø ≈‹√∆ ’ÀÁ∆ Ú∆ ¿∞Ê∂ ‘∆ √ÈÕ
¿∞‘Ȫ ÒÒ’≈«¡≈ «’ ıÏÁ≈! ‹∂∂ «’√∂ ⁄Â «√øÿ ˘ ‘ºÊ Í≈«¬¡≈ ª
·∆’ È‘∆∫ ‘ØÚ∂◊≈Õ ‘π‰ Ó∂ Ú∆ ¿∞µ· ÷Û∑≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ¿∞‘È∂ Ú∆ Î√≈Á Á∂ ‚
ÂØ∫ ¡≈͉∂ ¡≈ÁÓ∆¡ª ˘ «’‘≈ «’ ’ج∆ È≈ Ó≈∂Õ
«¬√ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ Ó≈√‡ ⁄Â «√øÿ ˘ ¡‰«ÓÊ∂ √Ó∂∫ Ò¬∆ ÒØ‘∂ Á∂ «Í≥‹∂
«Úº⁄ ÏøÁ ’ «ÁºÂ≈Õ ≈ «ÁÈ Ò◊≈Â≈ «Í≥‹∂ «Úº⁄ √≈„∂ «ÂøÈ √≈Ò ÏøÁ
«‘‰ ’’∂ «√‘ «ÏÒ’∞Ò ’Ó˜Ø ‘Ø ◊¬∆Õ «¬ºÊØ∫ º’ «’ ⁄ΩÒª Á∆ «Íº¤
Á∂ «√Ú≈ ‘Ø ’ج∆ ⁄∆˜ ¡Ê≈ ؇∆ Ú◊À≈ ‘˜Ó È‘∆∫ ‘πøÁ∆ √∆, ª «Î
«√‘ ª «‚◊‰∆ ‘∆ √∆Õ «¬º’ «ÁÈ ÓÀ∫ Ó≈√‡ ⁄Â «√øÿ ˘ ¿∞‘Ȫ Á∆
«√‘ Ï≈∂ Íπº«¤¡≈ ª ¿∞‘Ȫ ‹π¡≈Ï «ÁºÂ≈ «’ ‘π‰ ª ¤∂Â∆ ‘∆ ¤∞‡’≈≈
‘؉ Ú≈Ò≈ ‘ÀÕ «¬‘ √π‰’∂ ÓÀ˘ ÏÛ≈ Áπº÷ ‘Ø«¬¡≈Õ ‘π‰ Ó∂‹ Ó∂ ÏÁÒ ⁄πº«’¡≈
√∆ Â∂ ¿∞‘Á∆ ‹◊∑≈ Ó∂‹ Ï≈’ ¡≈ ⁄πº«’¡≈ √∆Õ ¡◊Ò∂ «ÁÈ ’ÀÁ∆¡ª Á∆
Í∂‚ √∆Õ ÓÀ∫ Ó∂‹ Ï≈’ ˘ «’‘≈, ““⁄Â «√øÿ Á∆ «√‘ ϑπ «Ú◊Û
⁄πº’∆ ‘À Â∂ √˜≈ Á∆ Ú∆ ’ج∆ ‘ºÁ ‘πøÁ∆ ‘ÀÕ Á»√≈ Ó∂‹ Ó∂ ÏÁÒ ⁄πº’∂ È∂
Â∞‘≈˘ ¿∞√ ÂØ∫ ’ج∆ ‚ È‘∆∫ ‘Ø √’Á≈Õ Ó∂‘Ï≈È∆ ’’∂ Â∞√∆∫ ⁄Â «√øÿ
˘ «Í≥‹∂ ÂØ∫ ‘π‰ Ï≈‘ ’º„ «Á¿∞!”” Ó∂‹ Ï≈’ Ï◊À ’ج∆ ‹π¡≈Ï «ÁºÂ∂
Óπ√’≈ ’∂ ¡º◊∂ ⁄Ò≈ «◊¡≈Õ ÓÀ∫ √Ófi «◊¡≈ «’ «¬√ Á∆ ’ج∆ È∆¡Â È‘∆∫Õ
¡‹∂ ¿∞‘ ÊØÛ∑∆ Á» ‘∆ «◊¡≈ ‘ØÚ∂◊≈ «’ ÓÀ∫ ¿∞µ⁄∆ ¡≈Ú≈˜ È≈Ò «’‘≈, ““Ó∂‹
Ï≈’ Ó∂∆ ‘π‰ ÂØ∫ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò ‘ÀÕ ‹∂ ⁄Â «√øÿ Á∆ Ò≈Ù «Í≥‹∂ «Úº⁄Ø∫
«È’Ò∂◊∆ ª Ó∂∆ Ò≈Ù Ú∆ ¿∞√ Á∂ «Íº¤∂ ‘ØÚ∂◊∆Õ”” «¬√ Â∑ª ÈØ«‡√ Á∂ ’∂
ÓÀ∫ ÒØ‘∂ Á∂ ÏÂÈ ‹Ø Í∂‚ «Úº⁄ ’ÀÁ∆ º÷Á≈ ‘À ¿∞Ò‡∂ ’ «ÁºÂ∂Õ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò
˘ ‹Á ÁØ Ó‘∆È∂ ‘Ø ◊¬∂ Â∂ Ó∂‹ Ï≈’ È∂ Ú∆ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò Â∞Û≈¿∞‰ Ò¬∆
Í»≈ ˜Ø Ò≈ «Ò¡≈, ª «Î Í∂‚ Á∂ «ÁÈ Ì≈¬∆ ’∂√ «√øÿ Â∂ Á»√∂ √≈Ê∆¡ª
È∂ Ï≈’ ˘ ÈØ«‡√ «ÁºÂ≈ «’ ‹∂ ±ø ⁄Â «√øÿ ˘ «Í≥‹∂ «Úº⁄Ø∫ È‘∆∫ ’º„∂∫◊≈
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 54
ª ¡√∆∫ Ú∆ √Ø‘‰ «√øÿ È≈Ò Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò «Úº⁄ Ù≈ÓÒ ‘Ø ‹≈Úª◊∂Õ “‹Ó≈Â
’≈Ó≈” Ó∂‹ Ï≈’ È∂ ‹Á √≈Ê∆¡ª Á∆ ¬∂’Â≈ Á∂÷∆ ª ¿∞‘ fiπ’ «◊¡≈
Â∂ ⁄Â «√øÿ ˘ «Í≥‹∂ «Úº⁄Ø∫ ’º„ «ÁºÂ≈Õ
√≈≈ ‹∂Ò∑ ’ª‚ ª Ï‘π ¶Ó≈ ‘ÀÕ ¿∞√ ˘ ª ’ج∆ ⁄ø◊≈ «Ò÷≈∆
‘∆ Í»≈ ’∂◊≈Õ Í ÓÀ∫ ’∞fi ÿ‡È≈Úª «¬√ Ò¬∆ «Ò÷∆¡ª ‘È «’ ÍÛ∑È
Ú≈«Ò¡ª ˘ Á∂Ù Ì◊ª Á∂ ¿∞√ √ø◊≈Ó Á≈ ÊØÛ∑≈ Ï‘π ÍÂ≈ Òº◊ √’∂ «’
¿∞‘ ◊Ò √∆ ‹ª ·∆’Õ «‹√ ¡≥‚∂Ó≈È Á∂ √ø◊≈Ó «Úº⁄ ¿∞È∑ª È∂ ¡≈͉∂
√ºÂ Á∂Ù Ì◊ª Á∆¡ª ¡≈‘»Â∆¡ª Á∂‰ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ √≈Òª ϺË∆ «Í≥‹«¡ª
«Úº⁄ ÏøÁ∆, ¤∂ ¤∂ Ó‘∆È∂ ÷Û∆ ‘ºÊ’Û∆ Á∆¡ª √˜≈Úª, ‘Ó∂Ù≈ Á∆¡ª ÍÀ-
Ï∂Û∆¡ª Â∂ ÿº‡-÷≈‰∂ Á∂ Áø‚, Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Òª ¡Â∂ √ı ÏÀ∫ª Á∆¡ª √˜≈Úª
Á∂ √≈‘Ó‰∂ ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ Á∂Ù Ì◊ª Â∂ ˆÁ Í≈‡∆ È≈Ò √ÏøË º÷‰
Ú≈Ò∂ Ïø◊≈Ò∆ Á∂Ù Ì◊ª È∂ ˜πÒÓ ¡º◊∂ «√ È‘∆∫ fiπ’≈«¬¡≈Õ ¡ı∆ «Úº⁄
¿∞‘ ¡≥‚∂Ó≈È ˘ Â∞Û≈¿∞‰ «Úº⁄ √ÎÒ ‘ج∂ Â∂ ‘˜≈ª ’ÀÁ∆¡ª Á∆¡ª ‹≈Ȫ
Ï⁄≈¬∆¡ª, ‹Ø «’ ¡≥‚∂Ó≈È Á∂ ÿ≈Â’ ÍΩ‰-Í≈‰∆ Â∂ ¡º«Â¡≈⁄≈ Á≈ «Ù’≈
‘Ø ‹ªÁ∂ √ÈÕ
AD. «‘øÁπ√Â≈È ˘ ≈‹√∆ ’ÀÁ∆¡ª Á∆ Ú≈Í√∆
«‹ºÊØ∫ º’ ÓÀ˘ Ô≈Á ‘À AIBA Á∂ Á«Ó¡≈È ≈‹√∆ ’ÀÁ∆¡ª Á∆
Ú≈Í√∆ Á≈ ’øÓ Ùπ» ‘Ø «◊¡≈ √∆ Â∂ ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ Á∂Ù Ì◊ª ˘ Í«‘Òª
√»Ï≈ ÓÁ≈√ Á∆ √À∫‡Ò ‹∂Ò∑ «Úº⁄ «Ò¡≈ ’∂ ’∞fi «ÁÈ «Íº¤Ø∫ Í≥‹ Í≥‹ ¤∂
¤∂ ’’∂ ÓÁ≈√ Á∆¡ª Úº÷Ø Úº÷ ‹∂Ò∑ª «Úº⁄ ÏøÁ ’ «ÁºÂ≈ √∆Õ Ì≈¬∆ ‹Ú≈Ò≈
«√øÿ, ‘∆ «√øÿ ’º’Û, ⁄»‘Û «√øÿ Â∂ ÓÀ∫ ’Ø«¬øÓÏ≈‡Ø ‹∂Ò∑ «Úº⁄ Ì∂‹∂ ◊¬∂Õ
ÓÁ≈√ Á∆¡ª ‹∂Ò∑ª «Úº⁄ ’ÀÁ∆¡ª ˘ ÷≈‰ Ò¬∆ ⁄≈ÚÒ Â∂ Ì≈‹∆ «ÓÒÁ∆
√∆Õ Í Í≥‹≈Ï∆¡ª Ò¬∆ ¿∞È∑ª È∂∂ ؇∆¡ª Á≈ ÏøÁØÏ√ ’ «ÁºÂ≈ Â∂ ÷πÁ
Í’≈¿∞‰ Á∆ ¡≈«◊¡≈ Á∂ «ÁºÂ∆Õ Ì≈¬∆ ‹Ú≈Ò≈ «√øÿ Òª◊∆ Ò◊≈ Ò¬∂ ◊¬∂Õ
¡≈‡≈ Á≈Ò √πº’∆ √Á ‹∂Ò∑ ◊πÁ≈Ó ÂØ∫ «ÓÒÁ∆ √∆Õ
ÓØÍÒ≈ ¡À‹∆‡ÀÙÈ - √≈˘ ’Ø«¬øÓÏ≈‡Ø ‹∂Ò∑ «Úº⁄ «◊¡ª ¡‹∂ ’∞fi «ÁÈ
‘∆ ‘ج∂ √È «’ ıÒ≈ΠÂ∂ ’ª◊√ ¡≥ÁØÒÈ Á∂ ÓØÍÒ≈ ’ÀÁ∆ √≈‚∆ ‹∂Ò∑ «Úº⁄
«Ò¡ªÁ∂ ◊¬∂Õ ¿∞È∑ª (ÓØÍÒ≈ ’ÀÁ∆¡ª) Â∂ ‹Ø ¡º«Â¡≈⁄≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆ ¿π√
˘ Ú∂÷ ’∂ ͺÊ ÂØ∫ ͺÊ «ÁÒ Ú∆ «‘ºÒ ‹ªÁ≈ √∆Õ ’Ò’ºÂ∂ Á≈ ÏÒÀ’ ‘ØÒ
ª ¡≥◊∂˜ª È∂ «‘øÁ∆¡ª «ÚπºË ÍÃ≈Í∂◊ø‚∂ Ò¬∆ Ú«Â¡≈ Â∂ ¿∞√Á≈ „ø‚Ø≈
√≈∆ ÁπÈ∆¡ª «Úº⁄ «Íº«‡¡≈, ¿∞‘ ª «’√∂ Á∂«÷¡≈ È‘∆∫ Í ‹Ø ÏÒÀ’ ‘ØÒ
¡≥◊∂˜ª È∂ ÓØÍÒ≈ ¡≥ÁØÒÈ Ú∂Ò∂ ω≈«¬¡≈ ¿∞√ ˘ ¡√∆∫ ¡≈͉∆ ¡º÷∆∫
Ú∂«÷¡≈ ‘ÀÕ ÍÂȱ Á∂ √‡∂ÙÈ ÂØ∫ AB@ ÓØÍÒ∂ ’Ø«¬øÓÏ≈‡Ø ‹∂Ò∑ «Ò¡≈¿∞‰ Ò¬∆
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 55
«¬º’ Ó≈Ò ◊º‚∆ Á∂ ‚ºÏ∂ «Úº⁄ ÏøÁ ’ ’∂ √Ì ÁÚ≈˜∂ ÏøÁ ’ «ÁºÂ∂ Â∂ ‘Ú≈
Ò¬∆ ’ج∆ √Â≈ È≈ «‘‰ «ÁºÂ≈Õ ‹Á ’Ø«¬øÓÏ≈‡Ø √‡∂ÙÈ Â∂ ÍπÒ∆√ È∂ ‚ºÏ≈
÷Ø«Ò∑¡≈ ª Ò◊Ì◊ √Ì ’ÀÁ∆ ÁÓ ÿπº‡‰ ’’∂ Ò≈Ùª Á≈ „∂ ω ⁄πº’∂ √ÈÕ
«√Î AG ’ÀÁ∆ Ï∂‘ØÙ∆ Á∆ ‘≈Ò «Úº⁄ Ï⁄∂ ͬ∂ √ÈÕ ‹Á ¿∞È∑ª ˘ ’∞«¬øÓÏ≈‡Ø
‹∂Ò∑ «Úº⁄ «Ò¡ªÁ≈ «◊¡≈ ª ¿∞È∑ª «Úº⁄Ø∫ ÁØ ‘Ø Ó ◊¬∂Õ AE ‘∆ Ï⁄∂ Â∂
A@E Á≈ ı≈ÂÓ≈ ‘Ø «◊¡≈Õ
’ج∆ «ÁÈ ¡«‹‘≈ È≈ ¶ÿÁ≈ «‹√ «ÁÈ Í≥‹ ¤∂ ÓØÍÒ∂ «¬È’Ò≈Ï∆
Ϊ√∆ È≈ Ò≈¬∂∂ ‹ªÁ∂Õ Í «¬‘ Ï‘≈Á ÓØÍÒ∂ “¡Ò∆ ¡Ò∆” Á∂ È≈¡∂ Ò≈™Á∂
ÏÛ∆ ÁÒ∂∆ È≈Ò Îª√∆ ⁄Û∑ ‹ªÁ∂Õ Îª√∆ Ú≈«Ò¡ª Á∂ «¬Ò≈Ú≈ ‹Ø ’ÀÁ∆ ω
’∂ ¡≈™Á∂ ¿∞È∑ª «Úº⁄ Á√ Á√ Ï≈ª Ï≈ª √≈Ò Á∂ Ϻ⁄∂ Ú∆ ‘πøÁ∂, Í ‹∂Ò∑
Ú≈Ò∂ ¿∞È∑ª Â∂ «¬ÂÈ≈ Ï∂-«‘Ó∆ Ú≈Ò≈ ¡º«Â¡≈⁄≈ ’Á∂ «’ ‹Ø ’«‘‰ ÂØ∫
Ï≈‘ ‘ÀÕ ’¬∆ ’¬∆ ¡≈ÁÓ∆¡ª Â∂ Ϻ«⁄¡ª ˘ «¬º’ ‘∆ ’Ø·Û∆ «Úº⁄ ÏøÁ ’
«ÁøÁ∂ Â∂ ⁄≈ÚÒª Á∆ Ï‹≈¬∂ ⁄≈ÚÒª Á≈ Í≈‰∆ ÷π≈’ Á∂ ÂΩ ”Â∂ «ÁøÁ∂Õ Ïº⁄∂
Ìπº÷ È≈Ò ’∞ÒªÁ∂ Í ‹∂Ò∑ ¡¯√ª ˘ ’ج∆ Â√ È≈ ¡≈™Á≈Õ Ïº«⁄¡ª Á∆
«¬‘ ‘≈Ò Ú∂÷ ’∂ Ì≈¬∆ ‹Ú≈Ò≈ «√øÿ Á≈ ÈÓ «ÁÒ Â∂ Á»‹∂ √≈Ê∆¡ª Á≈
«‘Á≈ ÏÁ≈Ù È≈ ’ √«’¡≈Õ ¡≈ÍØ «Úº⁄ √Ò≈‘ ’’∂ ÎÀ√Ò≈ ‘Ø«¬¡≈
«’ «‹Ú∂∫ «’Ú∂∫ Ú∆ ‘Ø √’∂ ¡≈͉∂ ≈ÙÈ ÂØ∫ Ï⁄≈ ’∂ Ϻ«⁄¡ª ˘ ؇∆¡ª
Í‘πø⁄≈¬∆¡ª ‹≈‰Õ √Á Í≈‰∆ √≈˘ ÷πºÒ≈ «ÓÒÁ≈ √∆Õ Ì≈¬∆ ‹Ú≈Ò≈ «√øÿ
È∂ ؇∆¡ª Í‘πø⁄≈¿∞‰ Á≈ ’øÓ ¡≈͉∂ «√ Â∂ «Ò¡≈Õ E-F «ÁÈ Âª ‹∂Ò∑
Ú≈«Ò¡ª ˘ ÍÂ≈ È≈ Òº◊≈ ¡÷∆ ¿∞È∑ª ˘ ÍÂ≈ Òº◊ ‘∆ «◊¡≈ Â∂ Ì≈¬∆
‹Ú≈Ò≈ «√øÿ ˘ √πÍ∆‡À∫‚ø‡ ‹∂Ò∑ È∂ ÏÀ∫ª Á∆ √˜≈ «ÁºÂ∆Õ ¡√ª «ÂøȪ È∂
Ø√ Ú‹Ø∫ ’øÓ Á∆ ‘ÛÂ≈Ò ’ «ÁºÂ∆Õ ‹∂Ò∑ Ú≈«Ò¡ª È∂ √≈˘ ’Ø·Û∆¡ª «Úº⁄
ÏøÁ ’ «ÁºÂ≈Õ ◊ºÒ ÚËÁ∆ Ú∂÷ ’∂ √»Ï≈ ÓÁ≈√ Á∂ ‹∂Ò∑ª Á∂ «¬È√ÍÀ’‡
‹ÈÒ È∂ ‘∆ «√øÿ ’º’Û Â∂ ÓÀ˘ ª ÔÚ≈Á≈ ‹∂Ò∑ «Úº⁄ Ì∂‹ «ÁºÂ≈ Â∂
Ì≈¬∆ ‹Ú≈Ò≈ «√øÿ Â∂ ⁄»‘Û «√øÿ ˘ «’√∂ ‘Ø ‹∂Ò∑ «Úº⁄Õ
¡≥‚∂Ó≈È ÂØ∫ Ú≈Í√∆ Â∂ √»Ï≈ ÓÁ≈√ Ú≈«Ò¡ª È∂ Í»∂ ’ºÍÛ∂ «ÁºÂ∂ √È,
Í ‹ÁØ∫ ¡√∆∫ ÔÚ≈Á≈ (Í»øÈ∂) «Úº⁄ ¡≈¬∂ ª ¿∞È∑ª È∂ Á»√∂ ’ÀÁ∆ ’ºÍ«Û¡ª
Á∂ È≈Ò Í◊Û∆ Á∆ Ï‹≈¬∂ ‡ØÍ∆ «Ò¡≈ º÷∆ Â∂ ’º¤∂ ¿∞Â≈ Á∂‰ Ò¬∆ «’‘≈Õ
«¬√ Â∂ ¡√ª ‹∂Ò∑ √πÍ∆‡À∫‚ø‡ ˘ √≈¯ ’«‘ «ÁºÂ≈ «’ √≈‚∆ Í◊Û∆ Â∂ ’º¤≈
Í≥‹≈Ï √’≈ Á∆ Ó≥˜»ÁÙπÁ≈ ‘À ¡√∆∫ «¬‘ È‘∆∫ ¿∞Â≈ª◊∂, ‹∂ ˜ÏÁ√Â∆
¿∞Â≈Ø◊∂ ª ¡√∆∫ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò ’ Á∂Úª◊∂Õ «¬√ Â∂ ‹∂Ò∑ √πÍ∆‡À∫‚ø‡ È∂
«’‘≈, ““ÓÀ∫ ¡≈¬∆. ‹∆. ˘ Íπ¤Á≈ ‘ª «‹Ú∂∫ ¿∞‘ ‘π’Ó Á∂Ú∂◊≈ ÓÀ∫ ¿∞√∂ Â∑ª
‘∆ ’ª◊≈Õ”” ¡≈¬∆. ‹∆. È∂ ‹Ú≈Ï «ÁºÂ≈ ‹∂ «¬‘ È‘∆∫ Ó≥ÈÁ∂ ª ˜ÏÁ√Â∆
¿∞Â≈ ÒÚØÕ ¿∞‘È∂ ◊Ø∂ «√Í≈‘∆ «Ò¡≈ ’∂ ¡Â∂ √≈˘ ÎÛ ’∂ ’º¤∂ Í◊Û∆ Â∂
‘Ø ’ºÍÛ∂ ¿∞Â≈ Ò¬∂Õ ¡√∆∫ ÁØ‘ª È∂ ’øÏÒ √∆ Â∂ ÒÍ∂‡ ’∂ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 56
’ «ÁºÂ∆Õ √≈‚∂ «Íº¤Ø∫ Ì≈¬∆ ¡»Û «√øÿ, Ì≈¬∆ ’∂√ «√øÿ, ÍÓ≈ÈßÁ (fiª√∆),
«‘Á∂ ≈Ó (Ó≥‚∆,) Ú◊À≈ AC √≈Ê∆ ‘Ø ¡≈ ◊¬∂Õ ¿∞È∑ª È≈Ò Ú∆ ‹∂Ò∑
Ú≈«Ò¡ª È∂ ¿∞‘∆ √¨’ ’∆Â≈ Â∂ √Ì È∂ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò ’ «ÁºÂ∆Õ
ÍÓ≈ÈßÁ fiª√∆ Â∂ «‘Á∂ ≈Ó (Ó≥‚∆) ˘ Á»√∂ √≈Ê∆¡ª È∂ ÏÊ∂≈ «’‘≈
«’ «¬‘ Í◊Û∆ ’º¤∂ Á∆ Ó≥◊ ‘À Â∞√∆∫ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò È≈ ’Ø ÍÃø± ¿∞‘ È≈
Ó≥È∂Õ ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ ÓÀ∫Ïª Á∂ ¡√»Ò∆ «Í¡≈ Á≈ √ϻ «¬È∑ª Á∆ Ìπº÷
‘ÛÂ≈Ò ÂØ∫ «ÓÒ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ Ë≈«Ó’ √Ú≈Ò ˘ Ú∆ ¬∂’Â≈ Á∂ ͺ÷ ÂØ∫
Ú∂÷Á∂ √È «Î’≈ÍÃ√Â∆ Á∆ «È◊≈‘ È≈Ò È‘∆∫Õ
¡√Ò∆ ËÓ «⁄øȪ «Úº⁄ È‘∆∫ ‘πøÁ≈Õ Ó∂∆ ‹≈⁄∂ ¡√Ò∆ «√º÷ √º⁄≈
Ó≈ÈÚÚ≈Á∆ Â∂ «¬È’Ò≈Ï∆ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ Ïπ≈¬∆ Á∂ «÷Ò≈Î √Á≈ ÿπÒÁ≈
«‘øÁ≈ ‘ÀÕ ¡≈«Ӓ Â∂ Ë≈«Ó’ ¡Ú√Ê≈ ˘ √Ófi ’∂ Â∂ Ï≈‰∆ Á≈ ¡«Ì¡≈√
’ ’∂ ÓÀ∫ ‹≈«‰¡≈ ‘À «’ «√º÷∆ «Î’≈-ÍÃ√Â∆ Á≈ È‘∆∫ Ó≈ÈÚ ¬∂’Â≈ Á≈
Ó≈◊ ‘ÀÕ
¿∞È∆∫ «ÁÈ∆∫ ’ª◊√ ¡≥ÁØÒÈ ⁄ºÒ «‘≈ √∆Õ Ó‘≈ÂÓ≈ ◊ªË∆, ‹À ≈Ó
Á≈√ «√øË∆, ÒØ’ ≈Ó «√øË∆, ÍدÀ√ Ïø√≈Ò∆ Ò≈Ò Ú◊À≈ Á∂Ù Ì◊Â
ÔÚ≈Á≈ ‹∂Ò∑ «Úº⁄ ‘∆ √ÈÕ √≈‚≈ Â∂ «¬È∑ª Á≈ ÈøÏ È∂Û∂ È∂Û∂ ‘∆ √∆Õ
«Ú⁄≈Ò∂ «√Î Ó≈Ó»Ò∆ «‹‘∆ ’øË ‘∆ √∆Õ
√≈˘ ‹≈Ò∆ Ú≈Ò∆¡ª ’Ø·Û∆¡ª «Úº⁄ «¬º’ «¬º’ ˘ Úº÷∂ ÏøÁ ’ «ÁºÂ≈
Â∂ √ı ͫ‘≈ Ò≈ «ÁºÂ≈Õ ’ª◊√∆ Á∂Ù Ì◊ √πÈ∂‘∂ Ì∂‹ ’∂ √≈‚∆ ‘ÓÁÁ∆
Ú∆ ’Á∂ Â∂ ‘ºÒ≈ Ù∂∆ Ú∆ «ÁøÁ∂Õ Í ◊ªË∆ ‹∆ È∂ √≈‚∆ ‘ÓÁÁ∆ «Úº⁄ «¬º’
ÙÏÁ Ú∆ È‘∆∫ «’‘≈Õ «¬º’ Ó‘∆È∂ º’ ª ‹∂Ò∑ ¡«Ë’≈∆¡ª È∂ Ⱥ’ ≈‘∆∫
˜ÏÁ√Â∆ ÁπºË Ú◊À≈ Á∂‰ Á≈ ’ج∆ «÷¡≈Ò È≈ ’∆Â≈Õ «√Î Í≈‰∆ Á∆
Ó‡’∆ ¡º·∆∫ Í«‘∆∫ Ì ’∂ Â≈˜∆ º÷ ‹ªÁ∂Õ ¡‹∂ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò ⁄ºÒ ‘∆ ‘∆
√∆ «’ «¬º’ Í≥‹≈Ï∆ «√º÷ «√Í≈‘∆, ‹Ø «’√∂ ‹πÓ «Úº⁄ «ÂøÈ Ó‘∆È∂ ’ÀÁ ‘Ø
’∂ ¡≈«¬¡≈ √∆, «‘≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ¿∞√ È∂ ÙØÃÓ‰∆ ◊πÁÚ≈≈ ’Ó∂‡∆ ˘ √≈‚∂ Ï≈∂
¡≈ ’∂ «¬ÂÒ≈‘ «ÁºÂ∆Õ ÙØÃÓ‰∆ ◊πÁÚ≈≈ ’Ó∂‡∆ È∂ Íø‹≈Ï ◊ÚÈ ˘
«Ò«÷¡≈ Â∂ ¿∞√ È∂ ÏøϬ∆ √’≈ ˘ «Ò«÷¡≈ «’ «√º÷ ’ÀÁ∆¡ª Ò¬∆ ’º¤∂
Â∂ Í◊Û∆ Â∂ Á»‹∂ ’ÀÁ∆¡ª Ò¬∆ Í»∂ ’ºÍÛ∂ ÓȘ» ’∆Â∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆
«¬È∑ª ˘ Í»∂ ’ºÍÛ∂ Í◊Û∆ ’º¤∂ √Ó∂ «ÁºÂ∂ ‹≈‰∂ ˜»∆ ‘ÈÕ «¬√ Â∑ª «¬º’
Ó‘∆È∂ «Íº¤Ø∫ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò ÷ÂÓ ‘ج∆Õ «¬‘ Ó∂∆ Â∆‹∆ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò √∆Õ
ÓπÒ√∆ Í∂‡≈ ¡≥ÁØÒÈ :- «¬È∑∆∫ «ÁÈ∆∫ Ó‘≈≈Ù‡ «Úº⁄ Ï≈͇ Á∆
¡◊Ú≈¬∆ ‘∂·ª «¬º’ “ÓπÒ√∆ Í∂‡≈” È≈Ó Á≈ ¡≥ÁØÒÈ ⁄ºÒ «‘≈ √∆ «‹√ «Úº⁄
Ï‘πÂ∂ «Ú«Á¡≈Ê∆ ‘∆ «‘º√≈ ÒÀ ‘∂ √ÈÕ ’ج∆ Á√ Ï≈ª «Ú«Á¡≈Ê∆
ÔÚ≈Á≈ ‹∂Ò∑ Ú∆ ’ÀÁ ‘Ø ’∂ ¡≈¬∂Õ ‹∂Ò∑ Ú≈«Ò¡ª È∂ ÏÁÒ∂ Á∆ Ì≈ÚÈ≈ È≈Ò
¿∞È∑ª ˘ ⁄º’∆ Á∆ ÓπÙº’ Á∂ «ÁºÂ∆Õ √÷ ÓπÙº’ ‘؉ ’’∂ Ϻ⁄∂ ÓπÙº’Â
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 57
Í»∆ È≈ ’ √’∂Õ ‹∂Ò∑ ¡«Ë’≈∆¡ª È∂ Ϻ«⁄¡ª ˘ ÏÀ∫ª Á∆ √˜≈ Á∂ «ÁºÂ∆Õ
«¬√ Â∂ Ϻ«⁄¡ª È∂ ÁπÏ≈≈ ⁄º’∆ Í∆‘‰ ÂØ∫ «¬È’≈ ’ «ÁºÂ≈Õ √πÍ∆‡À∫‚ø‡
È∂ ◊ªË∆ ‹∆ ˘ ÎÓ≈«¬Ù Í≈¬∆ «’ Ϻ«⁄¡ª ˘ √Ófi≈¿∞‰Õ ◊ªË∆ ‹∆ È∂
Ϻ«⁄¡ª ˘ √Ófi≈¿∞‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’∆Â∆ «’ «¬º’ √«Â¡≈◊Ñ∆ Ò¬∆ ‹∂Ò∑
Ú≈«Ò¡ª Á≈ ‘π’Ó Ó≥ȉ≈ ˜»∆ ‘ÀÕ Ïº«⁄¡ª È∂ ‹Ú≈Ï «ÁºÂ≈, ““¡√∆∫ ‘π’Ó
ª Ó≥ÈÁ∂ ‘ª Í ‹Ø ÓπÙº’ √≈‚∂ ÂØ∫ È‘∆∫ ‘Ø √’Á∆ ¿∞‘Á∂ Ò¬∆ ’∆ ’∆¬∂?””
¡÷∆ Ϻ«⁄¡ª È∂ ⁄º’∆ Í∆‘‰ ÂØ∫ √≈Î «¬È’≈ ’ «ÁºÂ≈, ÂÁ Әϻ ‘Ø
’∂ ‹∂Ò∑ Ú≈«Ò¡ª È∂ ÓπÙº’ ÏÁÒ∆Õ
√≈‚∂ ‘πø«Á¡ª ‘∆ «ÚÈ≈«¬’ √≈Ú’ ‹Ø ¡≥‚∂Ó≈È «Úº⁄ √≈‚∂ È≈Ò
√È, ÔÚ≈Á≈ ‹∂Ò∑ «Úº⁄ «‘≈¬∆ Ò¬∆ «Ò¡ªÁ∂ ◊¬∂Õ «¬È∑ª Á∆ «√‘ ϑπÂ
’Ó˜Ø ‘Ø ⁄πº’∆ √∆ Â∂ ’πfi Ùª Â∂ «‘≈¡ ’∆Â∂ ◊¬∂Õ √≈‚∂ ’∞ºfi √≈Ê∆ ª
ÔÚ≈Á≈ ÂØ∫ Í≥‹≈Ï Ì∂‹∂ ◊¬∂ Â∂ ’∞ºfi ‘Ø ‹∂Ò∑ª «Úº⁄ ÂÏÁ∆Ò ’∆Â∂ ◊¬∂Õ ¡ı∆
ÓÀ∫ Â∂ Ì≈¬∆ ’∂√ «√øÿ ·º·◊Û∑ «Íº¤∂ «‘ ◊¬∂Õ Ó∂‹ Ó∂ ‹Ø ¡≥‚∂Ó≈È
√À¨¡Ò ‹∂Ò∑ «Úº⁄ √≈‚∂ Ú∂Ò∂ √πÍ«ø‡À∫‚À∫‡ √∆, √π»Ï≈ ÏøϬ∆ Á∂ ‹∂Ò∑ª Á≈ ¡≈¬∆.
‹∆. ω’∂ ¡≈«¬¡≈Õ ‹Á ¿∞‘ ÔÚ≈Á≈ ‹∂Ò∑ Á≈ Óπ¡≈«¬È≈ ’È ¡≈«¬¡≈
ª √≈˘ Ú∂÷ ’∂ «¬√ Â∑ª Òº◊≈ «’ ¿∞‘ ’∞fi Ù«Ó≥Á◊∆ ¡È∞ÌÚ ’ «‘≈
√∆Õ ¿∞√È∂ ÏÛ∆ ÈÓ∆ È≈Ò ◊ºÒÏ≈ ’∆Â∆ Í ¡√ª ¿π√ ’ØÒØ∫ ’ج∆ Ó≥◊
È≈ ’∆Â∆Õ ¡◊Ò∂ √≈Ò ‹Á ¿∞‘ «Î ÁΩ∂ Â∂ ¡≈«¬¡≈ ª Ì≈¬∆ ’∂√ «√øÿ
⁄ÓÛ∆ Á∆ Ï∆Ó≈∆ ’’∂ ‘√ÍÂ≈Ò Í¬∂ √È ¿∞‘È∂ ‚≈’‡∆ Óπ¡≈«¬È≈ ’∆Â≈
Â∂ «’‘≈ ““ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ ÁØ‘ª ˘ Íø‹≈Ï Ì∂‹ Á∂Úª◊≈ Â∂ ÍΩ‰ Í≈‰∆ Á∆ ÂÏÁ∆Ò∆
È≈Ò Ï∆Ó≈∆ ·∆’ ‘Ø ‹≈Ú∂◊∆Õ”” AIBH Á∂ «√¡≈Ò «Úº⁄ √≈˘ ÁØ‘ª ˘ Ò≈‘Ω
√À∫‡Ò ‹∂Ò∑ «Úº⁄ Ì∂‹ «ÁºÂ≈ «◊¡≈Õ ¿πÊ∂ ¡≈ ’∂ ¡√ª ¡≈͉∂ √≈Ê∆¡ª Á∆
Ù‘∆Á∆ Á∆ ‹◊∑≈ (Ϊ√∆ Á∆ ‹◊∑≈) Â∂ ÙË≈ Á∂ ÎπºÒ ⁄Û∑≈¬∂Õ
AE. Ù‘∆Á Ì◊ «√øÿ È≈Ò ÓπÒ≈’≈Â
‹Á Ì◊ «√øÿ Â∂ ¿∞‘Á∂ √≈Ê∆¡ª Â∂ Óπ’ºÁÓ≈ ⁄Ò≈¿∞‰ Ò¬∆ ¿∞È∑ª
˘ ÏØ√‡Ò ‹∂Ò∑ ÂØ∫ Ò≈‘Ω √À∫‡Ò ‹∂Ò∑ «Ò¡ªÁ≈ «◊¡≈ ª ÓÀ∫ Â∂ Ì≈¬∆ ’∂√
«√øÿ ·º·◊Û∑ Í«‘Òª ‘∆ ¿∞√ ‹∂Ò∑ «Úº⁄ ¡≈ ⁄πº’∂ √ªÕ «’√∂ È≈ «’√∂ „ø◊
È≈Ò «ÂøÈ∆ ’∞ «ÁÈ∆∫ ¡√∆∫ (ÓÀ∫ Â∂ Ì◊ «√øÿ) ˜» «ÓÒÁ∂ √ª Â∂ «Ú⁄≈ª
Á≈ ÷πºÒ∑≈ Ú‡ªÁ∂ ’Á∂ √ªÕ «¬º’ «ÁÈ ÓÀ∫ Ó÷ΩÒ È≈Ò Ì◊ «√øÿ ˘ Íπº«¤¡≈,
““±ø ¡‹∂ ÈΩ‹Ú≈È √∆ Â∂ Í«Û∑¡≈ «Ò«÷¡≈ Ú∆, Â∂∆ ÷≈‰ Í∆‰ Â∂ ¡ÀÙ ’È
Á∆ ¿∞Ó √∆ ±ø «¬Ë «’Ú∂∫ Î√ «◊¡≈ ?”” Ì◊ «√øÿ È∂ ‘º√ ’∂ ‹Ú≈Ï
«ÁºÂ≈, ““«¬‘ Ó∂≈ ’√» È‘∆∫ Â∞‘≈‚≈ Â∂ Â∞‘≈‚∂ √≈Ê∆¡ª Á≈ ‘ÀÕ”” ÓÀ∫ «’‘≈
““√≈‚≈ «’√ Â∑ª ‘À ?”” Ì◊ «√øÿ È∂ «’‘≈, ““‹∂ ’Â≈ «√øÿ √≈Ì≈
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 58
Â∂ ¿∞È∑ª Á∂ Á»√∂ √≈Ê∆ ‘º√ ‘º√ ’∂ ¯ª√∆¡ª Â∂ È≈ Ò‡’Á∂ Â∂ Â∞√∆∫ √≈∂ ÓÀ˘ Áº«√¡≈ «’ ‘ÛÂ≈Ò ¤∞‚≈ ’∂ ¿∞√ È∂ ◊ÒÂ∆ ’∆Â∆ ‘À Â∂ ‹Â∆È Á≈√
¡≥‚∂Ó≈È ‹‘∂ ’∞øÌ∆ È’ «Úº⁄ ÍÀ ’∂ √≈Ï È≈ «È’ÒÁ∂ ª Ù≈«¬Á ÓÀ∫ Ú∆ Á∆ Ù‘∆Á∆ ¡‹≈¬∆∫ ◊¬∆ ‘ÀÕ «’™«’ √’≈ È∂ ¿∞‘ ¡√Ò ÓπÂ≈ÒÏ≈ È‘∆∫
«¬Ë È≈ ¡≈™Á≈Õ”” Ì◊ «√øÿ F Îπº‡ ¶Ó≈ Ï‘π ı»Ï√» Â∂ Ó√Îπº‡≈ √∆ Ó≥«È¡≈ «‹√ ≈‘∆∫ √≈∂ ≈‹√∆ ’ÀÁ∆¡ª È≈Ò «¬º’Ø «‹‘≈ √¨’ ’∆Â≈
ÈΩ‹Ú≈È √∆Õ «È‚ ‹ÈÀÒ, «ÎÒ≈√¯ Â∂ ¿∞µ⁄∂ Á‹∂ Á∆ ≈‹√∆ √»fi º÷‰ ‹ªÁ≈Õ ¿∞√ ≈‹√∆ ’ÀÁ∆¡ª Á∂ ¬∂-Ï∆-√∆ «ÂøÈ Á‹∂ ω≈ «ÁºÂ∂, «‹√ È≈Ò
Ú≈Ò≈ √∆Õ Á∂Ù Ì◊Â∆ Á∂ È≈Ò È≈Ò ÁπÈ∆¡ª Ì Á∆ Í∆Û ‹ÈÂ≈ Á≈ ˆ∆Ï ’ÀÁ∆¡ª Á∆ √◊Ø∫ ‘Ø ÌÀÛ∆ ‘≈Ò ‘Ø ◊¬∆Õ Ó∂∂ «ı¡≈Ò «Úº⁄ Ú∆ «¬‘
ÁÁ ¿∞‘Á∂ «ÁÒ «Úº⁄ ’∞º‡ ’∞º‡ Ì«¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ ‹Á Ú∆ ÓÀ∫ Ì◊ «√øÿ «‹ºÂ È‘∆∫ ‘≈ √∆Õ
˘ «ÓÒÁ≈ ª ÓÀ˘ «¬ø‹ Ò◊Á≈ «’ Ì◊ «√øÿ Â∂ ’Â≈ «√øÿ √≈Ì∂ Á∆¡ª «¬√ Â∂ Í«‘ÒØ∫ ¬∂√∂ ‹∂Ò∑ «Úº⁄ ÓÀ∫ «¬º’ ‘Ø Ú∆ ¤Ø‡∆ «‹‘∆ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò
’∂ÚÒ Ó»Â∆¡ª ‘∆ ÁØ ‘È Í ¿∞‘Ȫ Á∂ ◊π‰, ’Ó ¡≥Â’È «¬º’Ø ‘∆ √ÈÕ ’∆Â∆ √∆Õ ÌØ‹È √Ó∂∫ ◊À «√¡≈√∆ ‹º‡-«√º÷ ’ÀÁ∆ ‘∆‹È ’ÀÁ∆¡ª ˘ Í≥◊Â
““¬∂’ ‹Ø Áج∂ Ó»«Â”” Ú≈Ò∆ «Ó√≈Ò «¬‘Ȫ Â∂ „π’Á∆ √∆Õ «¬º’ «ÁÈ ÓÀ∫ «Úº⁄ È‘∆∫ √È ÏÀ·‰ Á∂∫Á∂Õ AE ’∞ «ÁÈ ÓÀ∫ ’ºÒ∂ È∂ ÓÈÚ º«÷¡≈Õ ‹Á
Íπº«¤¡≈, ““√ª‚√ ˘ Â∞√∆∫ «’√ Ò¬∆ Ó≈«¡≈ √∆ ? ’∆ ‹Ø ¡ıÏ≈ª «Úº⁄ ÓÀ∫ ‚«‡¡≈ «‘≈ ª ¿∞‘Ȫ ˘ Ï≈Ï Á∂ ‘º’ «ÓÒ ◊¬∂Õ
«Ò«÷¡≈ ‘À «’ Âπ√ª Ò≈Ò≈ Ò≈‹Í ≈¬∂ Á∆ «Ó± Á≈ ÏÁÒ≈ ÒÀ‰ Ò¬∆
Ó≈«¡≈ √∆ ¿∞‘ ·∆’ ‘À ? ’∆ ‹∂ √ª‚√ Ò≈Ò Ò≈‹Í ≈¬∂ ˘ Ò≈·∆ È≈
Ó≈Á≈ Â∂ ¿∞‘Ȫ Á∆ «Ó± È≈ ‘πøÁ∆ ª ’∆ Â∞‘≈‚∂ Â∂ Â∞‘≈‚∂ √≈Ê∆¡ª Á∂ AF. «‘≈¬∆
«ÁÒ «Úº⁄ √ª‚√ ˘ Ó≈È Á≈ «ı¡≈Ò ÍÀÁ≈ ‘∆ È≈ ‘πøÁ≈ ?””
‹Á Ó∂∆ √ØÒª √≈Ò Á∆ Â≈∆ı∆ ’ÀÁ (Ì≈Ú ¿∞Ó ’ÀÁ ‹Ø B@ √≈Ò
Ì◊ «√øÿ È∂ ‹Ú≈Ï «ÁºÂ≈, ““√≈‚∆ Í≈‡∆ Á≈ ¿∞Á∂Ù «√Î Á«‘ÙÂ
√π‰≈™Á∂ ‘È Â∂ AD √≈Ò «Íº¤Ø∫ «‘≈ ’ Á∂∫Á∂ ‘È) ◊π˜ ◊¬∆, ¡Ê≈Â
˜Á◊∆ ‘∆ È‘∆∫ √∆Õ ¡√∆∫ ª ¡≥◊∂˜ª Á∆ ◊πÒ≈Ó∆ ÂØ∫ Á∂Ù ˘ ¡≈˜≈Á
«‹øÈ∆ Á∂ «¬º’ ¿∞Ó ’ÀÁ Ú≈Ò∂ È∂ ’º‡‰∆ ‘πøÁ∆ √∆ Í»∆ ‘Ø ◊¬∆ ¡Â∂ ÓÀ∫
’≈¿∞‰≈ ⁄≈‘πøÁ∂ √ªÕ «‹√ Â∑ª AIAD-AIAE «Úº⁄ ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ Á∂Ù
¡≥◊∂˜∆ √’≈ Á∆ È∆Ô ˘ ⁄ø◊∆ Â∑ª √Ófi «Ò¡≈ «’ ¿∞‘ ÓÀ˘ ‹∂Ò∑ «Úº⁄
Ì◊ª È∂ Á∂Ù Á∆ ¡≈˜≈Á∆ Ò¬∆ fiø‚≈ ⁄πº«’¡≈ √∆Õ √≈‚∆ Í≈‡∆ Á≈ Ú∆
‘∆ Ó≈È≈ ⁄≈‘πøÁ∆ ‘À, ª ÓÀ∫ ¡≈ı∆ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò Á≈ ÈØ«‡√ ‹∂Ò∑ Ú≈«Ò¡ª
¿∞Á∂Ù ¿∞‘∆ √∆, ‹∂ ¡√ª √ª‚√ ˘ Ó≈«¡≈ Â∂ Í≈Ò∆ÓÀ∫‡ «Úº⁄ ÏøÏ √πº«‡¡≈
˘ Á∂ «ÁºÂ≈Õ Ó∂∂ «ı¡≈Ò «Úº⁄ «¬‘ ¡ÍÃÀÒ AIC@ Á∆ ◊ºÒ ‘ÀÕ ‹Á Ìπº÷
ª «¬√∂ ¿∞Á∂Ù Á∆ Í»Â∆ Ò¬∆ ª «’ ÁπÙÓ‰ª ˘ ÍÂ≈ Òº◊ ‹≈¬∂ «’
‘ÛÂ≈Ò ˘ ’ج∆ ÁØ Ó‘∆È∂ ‘Ø ◊¬∂ ª Ó∂∆ ‘≈Ò ı≈Ï ‘Ø ◊¬∆Õ «’™«’
«‘øÁπ√Â≈È Á∂ ÈΩ‹Ú≈È ‘π‰ Âπ‘≈‚∆ ◊πÒ≈Ó∆ ÏÁ≈Ù ȑ∆∫ ’ √’Á∂Õ””
Ⱥ’ ≈‘∆∫ ÁπºË Í≈¿∞‰ Ò¬∆ ‹Á ¿∞‘ ÈÒ’∆ Í≈™Á∂ √È Âª ÓÀ∫ √ıÂ
Ì◊ «√øÿ Â∂ ¿∞‘Á∂ √≈Ê∆¡ª È∂ ≈‹√∆ ’ÀÁ∆¡ª Ò¬∆ «¬º’ √ÍÀÙÒ
Óπ’≈ÏÒ≈ ’Á≈ √ªÕ ¡«‹‘∂ ÓΩ’∂ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò∆ Á∂ Ó ‹≈‰ Á≈ Ú∆ ıÂ≈
’Ò≈√ ω≈¬∂ ‹≈‰ Á∆ Ó≥◊ ’∆Â∆, «‹√ «Úº⁄ ¡Ó∆ ◊∆Ï √≈«¡ª È≈Ò
‘πøÁ≈ ‘ÀÕ √πÍ∆‡À∫‚ø‡ ‹∂Ò∑ È∂ ‹Ø ‹∂Ò∑ Á≈ «√ÚÒ √‹È ‚≈’‡ Ú∆ ‘πøÁ≈
«¬º’Ø «‹‘≈ ÚÂ≈˙ ‘ØÚ∂ Â∂ Ó≥◊ È≈ Ó≥È∂ ‹≈‰ Â∂ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò ’ «ÁºÂ∆Õ
‘À Ó∂∆ ‘≈Ò È≈˜’ Á∂÷∆ ª Íø‹≈Ï √’≈ ˘ Ó∂∆ ‘≈Ò Ï≈∂ «Ò«÷¡≈Õ
’∞fi «ÁÈ Âª ÓÀ∫ Ú∂÷Á≈ «‘≈Õ Í ‹Á ‘ÛÂ≈Ò ¶Ó∆ ‘πøÁ∆ «Á√∆ ª ÓÀ∫
√’≈ È∂ ‹∂Ò∑ ÂØ∫ ÂÏÁ∆Ò ’’∂ «Ó˙ ‘√ÍÂ≈Ò Ò≈‘Ω «Úº⁄ Ì∂‹ Á∂‰ Á≈
ÏÁ≈Ù È≈ ’ √«’¡≈ Â∂ ‹∂Ò∑ Ú≈«Ò¡ª ˘ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò Á≈ ÈØ«‡√ Á∂
‘π’Ó «ÁºÂ≈, Â∂ ÓÀ˘ «Ó˙ ‘√ÍÂ≈Ò Á≈ıÒ ’≈«¬¡≈ «◊¡≈Õ
«ÁºÂ≈Õ ‹Á Ì◊ «√øÿ ˘ ÍÂ≈ Òº◊≈ ª ¿∞√ È∂ ’¬∆ √πÈ∂‘∂ Ì∂‹∂ ““Ï≈Ï≈
Ó∂∂ ÂØ∫ Í«‘Òª Ì≈¬∆ ’∂√ «√øÿ ˘ Ú∆ ⁄ÓÛ∆ Ø◊ ÚË ‹≈‰ ’’∂
‹∆ Â∞√∆∫ Í«‘Òª ‘∆ Ï‘∞ ’Ù‡ ¿∞·≈ ⁄πº’∂ ‘Ø, ‘π‰ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò È≈ ’ØÕ””
«Ó˙ ‘√ÍÂ≈Ò Ì∂‹ «ÁºÂ≈ «◊¡≈ √∆Õ √≈˘ ÁØ‘ª ˘ «¬º’Ø ‘∆ ’Ó∂ «Úº⁄
ÓÀ∫ «Í¡≈ È≈Ò ‹Ú≈Ï «ÁºÂ≈, ““Ì◊ «√øÿ ‹Á Â∞√∆∫ ÈΩ‹Ú≈È Áπ»«‹¡ª Á∂
º«÷¡≈ «◊¡≈ ª «’ «¬º’ ’Ó∂ ¿∞µÂ∂ «¬º’ ‘∆ «√Í≈‘∆ Á∂ Í«‘∂ È≈Ò ’øÓ
Áπº÷ª ˘ Á» ’È Ò¬∆ ’∞Ï≈È∆ Á∂ ‘∂ ‘Ø Âª ÓÀ∫ Ïπº„∆ ¿∞Ó «Úº⁄ ‹Ø ıÂÓ
⁄Ò ‹≈¬∂Õ ¡‹∂ ‘√ÍÂ≈Ò «Úº⁄ «◊¡ª ÓÀ˘ ÊØÛ∑∂ ‘∆ «ÁÈ ‘ج∂ √È «’ ‹∂Ò∑
‘؉ Â∂ ‘À, Ï≈‘ ÏÀ·≈ «’√ Â∑ª ÂÓ≈Ù≈ Ú∂÷ √’Á≈ ‘ª ?”” √Ø ÓÀ∫ Ú∆ Ìπº÷
√πÍ∆‡À∫‚ø‡ «‘≈¬∆ Á∂ ’≈◊˜ ÒÀ ’∂ ¡≈ «◊¡≈ Â∂ ÓÀ˘ ÚË≈¬∆ Á∂ ’∂ ’«‘‰
‘ÛÂ≈Ò ’ «ÁºÂ∆ Â∂ ¡≈ı º’ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò «Úº⁄ Ù≈ÓÒ «‘≈Õ «¬‘ Ó∂∆
Òº◊≈ «’ Â∞‘≈‚∆ «‘≈¬∆ ¡≈ ◊¬∆ ‘ÀÕ √≈˘ √’≈ Á∆¡ª ⁄≈Òª Á≈ ’≈¯∆
⁄ΩÊ∆ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò √∆Õ
˜Ï≈ ‘Ø ⁄πº’≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ÓÀ∫ Íπº«¤¡≈ «’ «’√ Â∑ª ? √πÍ∆‡À∫‚ø‡ È∂
√’≈ È∂ ◊ØÍ∆ ⁄øÁ Ì≈◊Ø Â∂ ÁπÈ∆ ⁄øÁ ¡≥Ï≈ÒÚ∆ Ú«◊¡ª ˘ «Úº⁄
«’‘≈ «’ Â∞√ª Ê≈È∂ ‹≈ ’∂ ’ج∆ ‘≈˜∆ È‘∆∫ Á∂‰∆ «√¯ «Í≥‚ Á∂ ÈøÏÁ≈
ÍÚ≈ ’∂ «¬‘ ÓÈÚ≈ «Ò¡≈ «’ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò ÂØÛ «ÁºÂ≈ ‹≈Ú∂◊∆Õ Ì◊ «√øÿ
˘ ‘∆ ’«‘ Á∂‰≈ ‘À «’ ÓÀ∫ «Íø‚ «Úº⁄ ‘≈˜ ‘ªÕ ÓÀ∫ ÙÂ∆ «‘≈¬∆ ·π’≈
√’≈∆ ⁄≈Ò «Úº⁄ ¡≈ «◊¡≈ Â∂ ‘ÛÂ≈Ò Î∂Ò∑ ‘Ø ◊¬∆Õ Ì◊ «√øÿ È∂ «Íº¤Ø∫
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 59 ‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 60
«ÁºÂ∆ Â∂ «’‘≈ «’ ÓÀ˘ «¬√ ˜Ò∆Ò «‘≈¬∆ Á∆ ’ج∆ ÒØÛ È‘∆∫Õ «¬√ Á∂ ’∞fi
«ÁȪ «Íº¤Ø∫ Ó∂∆ ‘≈Ò ‘Ø Ú∆ «Ú◊Û ◊¬∆Õ ¿∞Ë ¡ıÏ≈ª È∂ Ú∆ Ó∂∆ «ÏȪ
Ù «‘≈¬∆ Ò¬∆ ’≈¯∆ «Ò«÷¡≈ Â∂ √’≈ ˘ fiπ’‰≈ «Í¡≈Õ «¬√ Â∑ª
Ó∂∆ «ÏȪ Ù «‘≈¬∆ ‘ج∆Õ ‹Á «Î √πÍ∆‡À∫‚ø‡ ‹∂Ò∑ «‘≈¬∆ Á∂ ’≈◊˜
ÒÀ ’∂ ¡≈«¬¡≈ ª ÓÀ∫ «’‘≈ «’ ÓÀ˘ √’≈ Â∂ ÌØ√≈ È‘∆∫Õ «¬√ Ò¬∆ ÓÀ∫
’≈◊˜ª Â∂ Á√ı ȑ∆∫ ’ √’Á≈ ¡Â∂ È≈ ‘∆ ’∆Â∂Õ
¿∞‘ Ú≈Í√ ⁄Ò≈ «◊¡≈Õ ¡◊Ò∂ «ÁÈ ‘ØÓ √À’‡∆ Íø‹≈Ï È∂ ¡ıÏ≈
“Ù∂∂ Í≥‹≈Ï” Á∂ ¡À‚∆‡ √Á≈ ¡Ó «√øÿ ˘ √ø Ú√≈÷≈ «√øÿ ’ØÒ Ì∂«‹¡≈Õ
√ø Ú√≈÷≈ «√øÿ, √Á≈ ÷Û’ «√øÿ Â∂ √Á≈ ¡Ó «√øÿ «Ó˙ ‘√ÍÂ≈Ò
¡≈¬∂Õ ¿∞È∑ª È∂ ÎÓ≈«¬¡≈ «’ ÓØ⁄≈ «ÏȪ Ù Ϋ‘ ‘Ø «◊¡≈ ‘À Â∂ ¡√∆∫
¡’≈Ò Â÷ ÂØ∫ ‘π’Ó ÒÀ ’∂ ¡≈¬∂ ‘ªÕ Í≥Ê Á≈ ‘π’Ó ‘À «’ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò
ÂØÛ «ÁºÂ∆ ‹≈¬∂ Â∂ «‘≈¬∆ Ó≥È Ò¬∆ ‹≈¬∂Õ ÂÁ ÓÀ∫ √ø◊ Á≈ ‘π’Ó Ó≥È ’∂
Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò ıÂÓ ’ «ÁºÂ∆Õ «¬‘ Ó∂∆ Í≥‹Ú∆∫ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò √∆Õ
Ó∂∂ «ı¡≈Ò «Úº⁄ ‹πÒ≈¬∆ AIC@ Á∆ «’√∂ Â∆’ ˘ I@ «ÁÈ Á∆ Ìπº÷
‘ÛÂ≈Ò «Íº¤Ø∫ Ó∂∆ AF √≈Òª «Íº¤Ø∫ «‘≈¬∆ ‘ج∆Õ Ó∂∂ «Íº¤Ø∫ Ì≈¬∆ ’∂√ «√øÿ
Á∆ Ú∆ ¿∞‘∆ Ù Ú≈Ò∆ «‘≈¬∆ (‹Ø Í«‘Òª ÓÀ˘ «ÁºÂ∆ ◊¬∆ √∆) ¡≈¬∆Õ Í
«¬√ Ù∂ «ÁÒ √»Ó∂ È∂ Ù Ú≈Ò∆ «‘≈¬∆ ·∞’≈ «ÁºÂ∆Õ «ÂøÈ √≈Ò Ì≈¬∆
’∂√ «√øÿ Â∂ √’≈ ÁØÚ∂∫ ¡Û∂ ‘∂Õ ¡ı∆ ‹Á Ú∆‘ √≈Ò Á∆ Í»∆ ’ÀÁ
’º‡∆ ◊¬∆ ª √’≈ ˘ ‘≈ Ó≥ȉ∆ ͬ∆ Â∂ √’≈ ˘ «ÏȪ Ù «‘≈¬∆
’È∆ ͬ∆Õ Í ¡¯√Ø√ ‘À «’ «¬√ √»Ó∂ Á∆ ÓΩ ÏÛ∆ ÁÁÈ≈’ ‘ج∆ «‹√
Á≈ ¡º‹ º’ Í»≈ ÍÂ≈ È‘∆∫ Òº◊ √«’¡≈ «’ «’ºÊ∂ ¡Â∂ «’√ Â∑ª ‘ج∆Õ
AG. «Í≥‚ Ú≈Í√∆ ¡Â∂ ˜Ó∆È Á≈ ’Ò∂Ù
«‘≈¬∆ Ú∂Ò∂ Ó∂∆ ‘≈Ò ϑπ ’Ó˜Ø √∆Õ Í √ø «Ú√≈÷≈ «√øÿ Â∂
Á»√∂ ¡≈◊»¡ª È∂ ÏÛ∂ «Ë¡≈È È≈Ò Ó‘≈≈‹≈ ‰‹∆ «√øÿ Á∆ √Ó≈Ë Â∂
ÓÀ˘ «‡’≈«¬¡≈Õ Ò≈‘Ω Á∆¡ª √ø◊ª ÚºÒØ∫ ◊πÁÚ≈≈ ‚∂≈ √≈«‘Ï «Úº⁄ ÏÛ≈
Ì≈∆ Á∆Ú≈È √«‹¡≈ «‹√ «Úº⁄ √ø◊ È∂ Á√Â≈ Â∂ √ØÍ≈ «ÁºÂ≈Õ «¬√
ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ ’ª◊√ ’Ó∂‡∆ ¡≥«ÓÃÂ√ ÚºÒØ∫ Ù«‘ «Úº⁄ ’≈¯∆ Úº‚≈ ‹¨√ ’º«„¡≈
«◊¡≈Õ ’ª◊√ ’Ó∂‡∆, ¡’≈Ò∆ ÁÒ, ¡’≈Ò Â÷ Â∂ «¬√Â∆ √Ì≈ ÚºÒØ∫
«’Í≈Ȫ Â∂ Á√Â≈∂, √ØÍ≈ «ÁºÂ∂ ◊¬∂Õ «Íº¤Ø∫ «Í≥‚ Ú≈«Ò¡ª ÚºÒØ∫ «¬Ò≈’∂
Á≈ ÏÛ≈ Ì≈∆ «¬’º· ‘Ø«¬¡≈Õ ‹Á ÓÀ∫ ÿ ÚºÒ ˘ ¡≈«¬¡≈ ª ÿ ÌπºÒ
«◊¡≈ √∆Õ «’™«’ ‘π‰ √≈∆ ‘Ú∂Ò∆ «Óº‡∆ Á≈ „∂ ‘Ø ⁄πº’∆ √∆Õ Ó∂∆¡ª ÁØÚ∂∫
Ó≈Â≈Úª Ó∂∂ «Ú‹Ø◊ «Úº⁄ Ó∂≈ È≈Ó ‹ÍÁ∆¡ª ÍÒØ’ «√Ë≈ ⁄πº’∆¡ª √ÈÕ
Ó∂∆ ÍÂÈ∆ ¡≈͉∂ Í∂’∂ «ÁÈ ’‡Á∆ ‘∆Õ Ï≈Ï≈ ’∂√ ‹∆ √π◊Ú≈√ ‘Ø ⁄πº’∂
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 61
√∆Õ «Í≥‚ Á≈ È’Ù≈ ‘∆ ÏÒ«Á¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆Õ Íπ≈‰∂ Ïø«Á¡ª ˘ ¤º‚ ’∂
ÈΩ‹Ú≈È ÓÀ˘ ͤ≈‰Á∂ Ú∆ È‘∆∫ √∆ Â∂ È≈ ‘∆ ÓÀ∫ ¿∞‘Ȫ ˘Õ
ÓÀ∫ ¡º‹ Ú∆ ¡≈͉∆ ÍÂÈ∆ Á≈ ËøÈÚ≈Á∆ ‘ªÕ ¿∞È∑ª ’Á∆ Ú∆ Ó∂∆ Á∂Ù
√∂Ú≈ «Úº⁄ π’≈Ú‡ È‘∆∫ Í≈¬∆ ÏÒ«’ ÓÁÁ ’∆Â∆Õ «‹™Á∂ Ú’Â ÓÀ∫ ¿∞‘Ȫ
Á∆ Í»∆ √∂Ú≈ ’∆Â∆Õ «Ó± ÂØ∫ Ï≈¡Á «√Î ¡≈͉∂ ¡’∆Á∂ ¡È∞√≈ ‘∆ È‘∆∫
ÏÒ«’ Ï≈‰∆ ¡È∞√≈ Ú∆ ¿∞‘Ȫ Á∆ Á∂‘ «·’≈‰∂ Ò≈ «ÁºÂ∆Õ Ó∂≈ ¡’∆Á≈
‘À ¡Â∂ «¬‘ Ó Ï≈‰∆ Á≈ Ú∆ ‘À «’ «ÓÂ’ √∆ ˘ ÍÒØ’ «Úº⁄ ’∞fi
È‘∆∫ Í‘πø⁄ √’Á≈Õ ÓÀ∫ ¿∞‘Ȫ Á≈ ¡ø◊∆·≈ Í≈‰∆ «Úº⁄ ÍÚ≈‘ ’ «ÁºÂ≈
¡Â∂ ’ج∆ Í≈·, ÌØ◊, «’«¡≈-’Ó ’∞fi È‘∆∫ ’∆Â≈Õ ‹ÈÓ √ø√’≈ Á∆
Ï≈Ï Ó∂≈ ¡’∆Á≈ ‘À-Ó≈Â≈ ¡Â∂ Ϻ⁄∂ Á∆ √∂Ú≈ ’ØÕ ‘Ø √Óª «Ú≈‹ª ˘
ÓÀ∫ √ÓfiÁ≈ ◊Ò ‘ÈÕ «‹‘Û∆ √øÌ≈Ò ¡√ª Óª ¡Â∂ Ϻ⁄∂ Á∆ ’È∆ √∆ ¿∞‘
¡√∆∫ ◊Ò √Óª Â∂ ı⁄ ’’∂ Ϻ⁄∂ Á∆ «√‘ ¿∞µÂ∂ √º‡ Ó≈Á∂ ‘ªÕ Ù≈Á∆
Ï≈Ï Ó∂≈ «¬‘ «ı¡≈Ò ‘À «’ ¡º‹ ’ºÒ∑ ÈΩ‹Ú≈È ÒÛ’∂ ÒÛ’∆¡ª ÍÃ∂Ó Ó¬∆
÷πÁ Í√øÁ Ù≈Á∆¡ª Á∂ ‘º’ «Úº⁄ ‘ÈÕ «‹√ ‹◊∑≈ ÍÃ∂Ó ‘À ¿∞√ ‹◊∑≈ Á≈‹
Á‘∂‹, Ó≈«¬¡≈ ¡≈«Á Á≈ ’ج∆ √Ú≈Ò È‘∆∫ ‘؉≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ «’™«’ Í∂ÃÓ ¡Â∂
√Ú≈Ê «¬º’ ‹◊∑≈ È‘∆∫ «‡’ √’Á∂Õ «‹‘Û∂ ÒÛ’∂ Ú≈Ò∂ Á‘∂‹ Ó≥◊Á∂ ‘È
«¬√ Á≈ ÓÂÒÏ «¬‘ ‘À «’ ¿∞‘ ¡≈͉∂ ÍÃ∂Ó ˘ Ú∂⁄Á∂ ‘ÈÕ
ÓÀ∫ Í«‘Òª «Ò÷ ⁄πº«’¡≈ ‘ª «’ Ó∂∂ ¡Ó∆’≈ ‹≈‰ Á≈ ’≈È Ó≈«¬’
‘≈Ò Á∆ ’Ó˜Ø∆ √∆Õ Í «¬‘ ◊∆Ï∆ «Í¿∞ Á≈Á∂ ÂØ∫ «Ú√∂ «Úº⁄ È‘∆∫ «ÓÒ∆
√∆ ÏÒ«’ Ó∂∂ ¡≈͉∂ ‘∆ ’Óª Á≈ ÎÒ √∆Õ Í«‘Òª ¡Ô≈Ù∆ «Úº⁄ ÿ Á≈
È’Á ÍÀ√≈ ÏÏ≈Á ’∆Â≈ «Î ºÏ Ì◊Â∆ Â∂ Á∂Ù Ì◊Â∆ Á∆ Ò◊È «Úº⁄
AC@ «Úºÿ∂ ˜Ó∆È «‘‰ ’ «ÁºÂ∆ Â∂ ˜Ó∆È ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ C@@@ πͬ∂ Á≈
’˜≈ Ú∆ ‘Ø «◊¡≈ «‹√ ˘ ¿∞Â≈È≈ ˜»∆ √∆Õ Ó≈Â≈Úª Â∂ ÍÂÈ∆ Á∆ ؇∆
Á≈ Ú∆ √Ú≈Ò √∆Õ ¡÷∆ Әϻ ‘Ø ’∂ ¡Ó∆’≈ ‹≈‰≈ «Í¡≈Õ ¡Ó∆’≈ ‹≈
’∂ ÁØ √≈Òª «Úº⁄ ÁØ√ª Á≈ ’˜≈ Ò≈«‘¡≈ Â∂ ’∞fi ÷⁄ ÿ ˘ Ú∆ Ì∂‹Á≈
«‘≈Õ Í AIAA «Úº⁄ ‹Á «‘øÁ∆¡ª «ÚπºË ‘ÓÒ∂ Ùπ» ‘ج∂ ª ◊πÒ≈Ó∆ «ÚπºË
«ÿÈ≈ ÎÀÒ ◊¬∆ ¡Â∂ ˆÁ Í≈‡∆ Á≈ ¡≈øÌ ‘Ø«¬¡≈ («‹√Á≈ «˜’ ÓÀ∫
Í«‘Òª ’ ⁄πº«’¡≈ ‘ª) ÊØÛ∑∂ Ï‘π ‚≈Ò ÏÀ∫’ «Úº⁄ ‹Ó∑ª √∆ ¿∞‘ Ú∆ Á»‹∂
ÓÀ∫Ïª Úª◊ Í≈‡∆ ˘ Á∂ «ÁºÂ∂ Â∂ BD ÿ≥‡∂ Ú’Â Ú∆Õ ‘π‰ È≈ Ó∂∂ Í≈√
π«Í¡≈ √∆ Â∂ È≈ ‘∆ π«Í¡≈ ’Ó≈¿∞‰ Ò¬∆ Ú’ÂÕ Âª «Î ˜Ó∆È ¤∞‚≈¿∞‰
Á≈ √Ú≈Ò ‘∆ ıÂÓ ‘Ø «◊¡≈Õ «Î √Ú≈Ò ¿∞·Á≈ ‘À «’ ‹Ø «¬√ Ú∂Ò∂ BB
¬∂’Û ˜Ó∆È Ó∂∂ ’ØÒ ‘À ¿∞‘ «’ºÊØ∫ ¡≈ ◊¬∆ ? ¿∞‘ «¬√ Â∑ª «’ ¡‹∂ ÓÀ∫
‹∂Ò∑ «Úº⁄ ‘∆ √∆ «’ ˜Ó∆È Á∂ Ì≈¡ ⁄Û∑È∂ Ùπ» ‘Ø ◊¬∂Õ Ó∂∂ «¬º’ ÁØ√ È∂
ÓÀ˘ ı «Ò«÷¡≈ «’ ˜Ó∆Ȫ Á∆¡ª ’∆Óª ⁄Û∑ ‘∆¡ª ‘È, ‹∂ Óπ÷Â≈-
È≈Ó≈ Ì∂‹ «Á¿∞, ª ’˜≈ ¡ºË∆ ˜Ó∆È Â∂ ‘Ø √’Á≈ ‘ÀÕ ÓÀ∫ Óπ÷Â≈-È≈Ó≈
Ì∂‹ «ÁºÂ≈ Â∂ ¡ºË∆ ˜Ó∆È ¯’ «‘‰ ‘Ø ◊¬∆Õ «¬√ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ Úº‚∆ ‹ø◊ Ú∂Ò∂
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 62
Ó∂∆ «Á¿∞Ò∆ ’À∫Í «Úº⁄ «ÂøÈ √≈Ò È˜ÏøÁ «‘‰ «Íº¤Ø∫ ¡ÍÃÀÒ AIDC «Úº⁄
«‘≈¬∆ ‘ج∆Õ ‹Á Ì’È∂ «Úº⁄ √Ï «‘øÁ «’√≈È √Ì≈ Á∆ ’≈ÈÎø√ ‘Ø ‘∆
√∆ ª ÓÀ∫ ’∆Óª ‘Ø ⁄Û∑ ‹≈‰ Â∂ B@@@ π«Í¡≈ ‘Ø ÒÀ ’∂ Í≈‡∆ ˘ Á∂
«ÁºÂ≈Õ Ï≈’∆ «‘øÁ∆ ˜Ó∆È «Úº⁄Ø∫ ¡ºË∆ ˜Ó∆È ‘Ø ¯’ «‘‰ ‘Ø ◊¬∆ ¡Ê≈Â
¤ºπ‡ ◊¬∆Õ ‘π‰ «√Î ⁄ΩÊ≈ «‘º√≈ ˜Ó∆È ‘∆ «‘‰ «‘ ◊¬∆ √∆Õ
Ï≈¡Á «Úº⁄ ‹Á «¬Ò≈’∂ È∂ ‘≈¬∆ √’±Ò Ò¬∆ ˜Ó∆È Á∆ Ó≥◊ ’∆Â∆
ª √≈„∂ H ¬∂’Û √’±Ò Ò¬∆ Á∂ «ÁºÂ∆Õ ‹Á ÓÀ∫ AIC@ «Úº⁄ ¿∞Ó ’ÀÁ ÂØ∫
«‘≈ ‘Ø ’∂ ¡≈«¬¡≈ ª ÓÀ∫ Ú∂«÷¡≈ «’ ÒÛ’∆¡ª Á∆ «Ú«Á¡≈ Ò¬∆ ’ج∆
ÏøÁØÏ√ ȑ∆∫Õ ÓÀ∫ Í«‘Òª ‘∆ «¬≈Á≈ ω≈ ⁄πº’≈ √ª «’ «¬º’ ª ’ø«È¡ª
Í≈·Ù≈Ò≈ «Íø‚ Ú≈«Ò¡ª Á∆ ÓÁÁ È≈Ò Ï‰≈¬∆ ‹≈Ú∂ Â∂ Á»√∂ ÓÀ∫ «¬‘
√Ø«⁄¡≈ «’ √≈Ê∆ ª ¡≈™Á∂ ‹ªÁ∂ ‘∆ «‘‰∂ ‘È, ¡Â∂ √’≈ Á∆ √∆.
¡≈¬∆. ‚∆. È∂ Ú∆ Ú≈⁄ ’È∆ ‘À, «Ï‘Â «¬‘ ‘∆ ‘À «’ Ó’≈È «Í≥‚ Á∂
‘Ú≈Ò∂ ’ «ÁºÂ≈ ‹≈¬∂ Â∂ ÓÀ∫ Ï≈‘ ÷∂ª «Úº⁄ ⁄Ò≈ ‹≈ÚªÕ
ÓÀ∫ «Í≥‚ Ú≈«Ò¡ª ˘ «¬’º·∂ ’’∂ «’‘≈, ““Â∞√∆∫ ‹≈‰Á∂ ‘Ø «’ Ó∂∂
’ØÒ È’Á π«Í¡≈ ‘À È‘∆∫, Í ‹∂ Â∞√∆∫ ÒÛ’∆¡ª ˘ ÍÛ∑≈¿∞‰≈ ⁄≈‘Ø Âª
ÓÀ∫ √≈∆ ‘Ú∂Ò∆ ÒÛ’∆¡ª Á∂ √’±Ò Ò¬∆ Á∂ Á∂∫Á≈ ‘ªÕ ¡ºË∆ ‘Ú∂Ò∆ Ú∂⁄ ’∂
√’±Ò Ò¬∆ ’Ó≈ ω √’Á≈ ‘À Â∂ ¡ºË∂ «Úº⁄ √’±Ò Á≈ ’øÓ ÌÒ∆ ̪Â
⁄ºÒ √’Á≈ ‘ÀÕ «Í≥‚ Ú≈«Ò¡ª È∂ Ó≥È «Ò¡≈Õ «¬√ «¬≈Á∂ ˘ «ÁzÛ ’’∂
ÓÀ∫ «Í≥‚ Ú≈«Ò¡ª ˘ «¬√ Ù Â∂ Ó’≈È «Ò÷ «ÁºÂ≈ «’ ¿∞‘ ¡ºË∆ ‘Ú∂Ò∆
Ú∂⁄ ’∂ Â∂ Ï≈’∆ π«Í¡≈ «Í≥‚ «Úº⁄Ø∫ ¿∞◊≈‘ ’∂ ’ø«È¡ª Í≈·Ù≈Ò≈ ÷ØÒ∑
Á∂‰◊∂Õ «Íø‚ Ú≈«Ò¡ª È∂ «¬√ Â∑ª ‘∆ ’∆Â≈Õ ’πfi ‘Ú∂Ò∆ Á≈ ¡ºË Ú∂⁄ ’∂
¡Â∂ ’∞fi «Í≥‚ Ú≈«Ò¡ª È∂ «¬’º·≈ ’’∂ ¿∞√Â≈È∆ º÷ Ò¬∆Õ √’±Ò ÷ØÒ∑ «ÁºÂ≈
¡Â∂ ÓÀ∫ «Í≥‚ ¤º‚ ’∂ Ï≈‘ ÷∂ª «Úº⁄ ‹≈ ‚∂≈ Ò≈«¬¡≈Õ
AH. «’Â∆ «’√≈È ¡≈ÙÓ
√Û’ Á∂ ’ø„∂ ÏÛ∆ ⁄ø◊∆ ʪ Â∂ Ó∂≈ «¬º’ AG «Úÿ∂ (D ’È≈Ò Á≈
«Úÿ≈) Á≈ «¬’º·≈ ÷∂ √∆, ÓÀ∫ «¬√ ˘ Í√øÁ ’∆Â≈Õ ¡º¤∆ ʪ ‘؉ ’’∂
ÓÀ˘ «÷¡≈Ò ¡≈«¬¡≈ «’ «’™ È≈ «¬‘ √≈‚∆ ʪ Â∂ ˜Ó∆È Á∂Ù Ì◊ ÍÃ∆Ú≈
√‘≈«¬’ ’Ó∂‡∆ ˘ Á∂ «ÁºÂ∆ ‹≈Ú∂ Â∂ ’Ó∂‡∆ Á∂ ˜∂∂-√≈Ô≈ Á∂Ù Ì◊ª Á∂
Ϻ⁄∂ «Ò¡≈ ’∂ º÷∂ ‹≈‰Õ ¿∞‘Ȫ ˘ ÍÛ∑≈«¬¡≈ ‹≈Ú∂ Â∂ Á∂Ù √∂Ú≈ Ò¬∆ «Â¡≈
’∆Â≈ ‹≈Ú∂Õ «¬‘ Óπº÷ º÷ ’∂, ÓÀ∫ Á∂Ù Ì◊ ÍÃ∆Ú≈ √‘≈«¬’ ’Ó∂‡∆ √≈‘Ó‰∂
«¬º’ ÓÂ≈ Í∂Ù ’∆Â≈, ‹Ø √Ï √øÓÂ∆ È≈Ò Í≈√ ‘Ø «◊¡≈Õ
‘π‰ Ϻ⁄∂ «Ò¡≈¿∞‰ ÂØ∫ Í«‘Òª ¿∞‘Ȫ Á∂ «‘‰ Ú≈√Â∂ ’∞fi Ó’≈È
Ú◊À≈ ˜»∆ √∆Õ √Á≈ ‰‹ØË «√øÿ ’√∂Ò Â∂ ’√∂Ò Á∆ ‘Ø √ø◊ È∂
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 63
ÏÛ∆ ÓÁÁ ’∆Â∆Õ ‘Ø Ú∆ «¬Ò≈’∂ Â∂ Ï≈‘ Á∂ √≈Ê∆¡ª È∂ √‘≈«¬Â≈ ’∆Â∆
Â∂ Ó’≈È Â∂ ‘Ò‡ ⁄ºÒ‰ Ú≈Ò≈ ÈÚª ÷»‘ Í»∂ ’∆Â∂Õ ÓÀ∫ «¬√ ¡Á≈∂ Á≈ Ȫ
«’Â∆ «’√≈È ¡≈ÙÓ º÷’∂ ˜Ó∆È, Ó’≈È Â∂ ÷»‘ ¡≈«Á ¡≈ÙÓ Á∂ Ȫ
«Ò÷ «ÁºÂ∂Õ
‘π‰ Á∂Ù Ì◊ ÍÃ∆Ú≈ √‘≈«¬’ ’Ó∂‡∆ È∂ AB Ϻ⁄∂-√ºÂ Óπø‚∂ Â∂ Í≥‹
Ï∆Ï∆¡ª ¡≈ÙÓ «Úº⁄ ÿºÒ «ÁºÂ∂Õ ÓÀ∫ ⁄øÁ∂ ¿∞◊≈‘ ’∂ Ϻ«⁄¡ª ˘ ÷π¡≈¿∞‰≈,
«‹Ú∂∫ «’ ÔÂ∆Ó÷≈«È¡ª Ú≈Ò∂ ’Á∂ ‘È, Í√øÁ È‘∆∫ ’Á≈ √ªÕ ÓÀ∫ Á∂Ù
Ì◊ª Á∂ Ϻ«⁄¡ª ˘ √º⁄∂ ¡ʪ «Úº⁄ «’Â∆ Â∂ «’√≈È Ï‰≈¿∞‰≈ ⁄≈‘πøÁ≈
√ª «¬√∂ Ò¬∆ ¡≈ÙÓ Á≈ Ȫ Ú∆ «’Â∆ «’√≈È ¡≈ÙÓ º«÷¡≈ √∆Õ
Ó∂∂ Í≈√ ¤∂ Ó‘∆«È¡ª Á∆ ÷π≈’ Â∂ «¬º’ ÒÚ∂∆ ÌÀ∫√ √∆Õ ÓÀ∫ Ϻ«⁄¡ª
˘ √Ófi≈«¬¡≈, ““ÍπºÂ Â∞√∆∫ Á∂ÙÌ◊ª Á∆ √øÂ≈È ‘ØÕ ÓÀ∫ Ó≥◊∂ ‘ج∂ ‡π’Û∂ È‘∆∫
÷Ú≈¿∞‰≈ ⁄≈‘πøÁ≈Õ «¬‘ ¤∂ Ó‘∆«È¡ª Ò¬∆ ’≈¯∆ ÷π≈’ ‘À ‹Ø Â∞‘≈‚∆ ‘∆ ‘ÀÕ””
Â∂ Î∂ Ϻ«⁄¡ª Á∆ √Ò≈‘ È≈Ò, ؇∆ Â∂ ÎÒ √Ϙ∆¡ª ÍÀÁ≈ ’È Ò¬∆, ÷∂Â∆
Ï≈Û∆ Á≈ ÍÃØ◊≈Ó Ï‰≈«¬¡≈Õ «¬º’ ‹ØÛ∆ ÏÀÒª Á∆ Ò¬∆Õ «¬º’ Ϻ⁄≈ √≈«¡ª
«Úº⁄Ø∫ «√¡≈‰≈ √∆, ¿∞√ È∂ ‘Ò ⁄Ò≈¿∞‰ Á≈ ’øÓ «Ò¡≈Õ Á»«‹¡ª ¡≈͉∆
Â≈’ ¡È∞√≈ ’øÓ Úø‚ Ò¬∂Õ Ï∆Ï∆¡ª È∂ ¶◊ Á≈ ’øÓ ’È Â∂ «Í≥‚
’ø«È¡ª Í≈·Ù≈Ò≈ «Úº⁄ ÍÛ∑≈¬∆ Á≈ ÍÃØ◊≈Ó Ï‰≈ «Ò¡≈Õ ÓÀ∫ Ϻ«⁄¡ª È≈Ò
’øÓ ’Á≈ Â∂ ؇∆ Ú∆ ¿∞‘Ȫ Á∂ «Úº⁄ Ï«‘ ’∂ ÷ªÁ≈ ª«’ ¿∞È∑ª Á∂ ÓÈ
«Úº⁄ «¬‘ Ùº’ ÍÀÁ≈ È≈ ‘ØÚ∂, ““«¬‘ ¡º‚ ’∆ ÷ªÁ≈ ‘À ?””
¡√∆∫ ؘ ≈ ˘ ¡◊Ò∂ «ÁÈ Á≈ ÍÃØ◊≈Ó ¿∞Ò∆’ ÒÀ∫Á∂ √ª Â∂ √Ú∂∂
Òº√∆-Í≈‰∆ Â∂ ÊØÛ∑∆ ؇∆ ÷≈ ’∂, ≈ Á∂ ÍÃØ◊≈Ó Ó∞Â≈Ï’ ¡≈͉∂ ¡≈͉∂
’øÓ Â∂ ⁄Ò∂ ‹ªÁ∂ √ª Â∂ Ï∆Ï∆¡ª ’ø«È¡ª Í≈·Ù≈Ò≈ «Úº⁄ ÍÛ∑È ⁄Ò∆¡ª
‹ªÁ∆¡ª √ÈÕ Ó∂∆ ÍÂÈ∆ √¯≈¬∆ Â∂ ‘Ø ¿∞ÂÒ≈ ’øÓ ’Á∆ √∆Õ ¡√∆∫ «¬º’
√π÷∆ Í«Ú≈ ω ◊¬∂Õ
’≈Ù «Úº⁄, Ï»‡∂ Ò≈¿∞‰ «Úº⁄ Â∂ ÷Ï»‹∂ Â’≈∆¡ª Ò≈¿∞‰ «Úº⁄,
¡√∆∫ ⁄ø◊∂ ’≈ÓÔ≈Ï ‘ج∂Õ √≈‚∆ ÓÙ‘»∆ «¬ºÊØ∫ º’ ‘ج∆ «’ ◊πÁ≈√Íπ Á∂ Î≈Ó
Ú≈Ò∂ √≈˘ Íπº¤‰ ¡≈¬∂ «’ ¡√∆∫ «’√ Â∆’∂ È≈Ò ÷Ï»‹∂ Â∂ ‘Ø Â’≈∆¡ª
ÍÀÁ≈ ’∆Â∆¡ª ‘ÈÕ
√≈‚≈ √≈∂ «ÁÈ Á≈ ÍÃØ◊≈Ó «¬√ Â∑ª √∆-√Ú∂∂ È≈ÙÂ∂ ÂØ∫ Ï≈¡Á
Ï≈ª Ú‹∂ º’ ÷∂Â∆ Á≈ ’øÓÕ Ï≈ª Ú‹∂ ¤∞º‡∆ Á∂ Ï≈¡Á «Úº⁄ ÿ≥‡≈ «¬ÙÈ≈È
Â∂ ؇∆ ÷≈‰≈, «¬º’ ÂØ∫ «ÂøÈ Ú‹∂ º’ ¡≈≈ÓÕ «ÂøÈ ÂØ∫ ¤∂ º’ ÍÛ∑≈¬∆ Â∂
«Íº¤Ø∫ ÷∂‚ ’±ÁÕ
√≈˘ «¬‘ «÷¡≈Ò º÷‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À «’ Ϻ⁄∂ Á≈ «ÁÓ≈◊ «√¡≈‰∂
¡≈ÁÓ∆ È≈ÒØ∫ «˜¡≈Á≈ √≈¯ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‹Ø ÚÂ≈¡ «√¡≈«‰¡ª ÚÒØ∫ ¡≈͉∂
È≈Ò ‘πøÁ≈ Ú∂÷Á≈ ‘À, ¿∞√Á∆ È’Ò ’Á≈ ‘ÀÕ «¬√∂ Ò¬∆ ϪÁ Â∂ Ϻ⁄∂ ˘
È’Ò ’È Ú≈Ò≈ ¡≈«÷¡≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ ¡≈ÙÓ Á∂ Ϻ«⁄¡ª Á≈ √Á≈⁄≈ Ú∆
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 64
«ÁÈ-Ï«ÁÈ ⁄ø◊≈ ωÁ≈ «◊¡≈Õ
«Ó√≈Ò - Í«‘Ò∂ √≈Ò, ‹Á ¡√ª Ï≈◊ Ò≈«¬¡≈ ª ¡≈Û± Á∂ «¬º’
Ï»‡∂ ˘ «¬º’ ¡≈Û± Òº◊≈, ÓÀ∫ √≈∂ Ϻ«⁄¡ª ˘ «Ú÷≈ ’∂ Íπº«¤¡≈, ““‹≈‰Á∂ ‘Ø
«¬‘ Ï≈ˆ «’√ Á≈ ‘À ?””
Ϻ«⁄¡ª ¿∞µÂ «ÁºÂ≈, ““√≈‚≈ √≈«¡ª Á≈Õ””
““Â∂ «¬‘ ¡≈Û± ?””
““√≈‚∂ √≈«¡ª Á≈Õ””
Î∂ ÓÀ∫ ¡≈«÷¡≈ «’ ˜Ï≈È∆ È‘∆∫ «¬‘ Í÷ Áº√∂◊∆Õ Ïº«⁄¡ª È∂ ÓÒÓÒ
Á∆ «¬º’ Ï∆’ ‡≈’∆ Ò¬∆ Â∂ ¡≈Û± ¿∞µÂ∂ ÏøÈ «ÁºÂ∆, ª«’ ’ج∆ ‹≈ÈÚ
È≈ ‡πº’∂Õ ¡≈Û± ͺ«’¡≈ ª Ϻ«⁄¡ª È∂ ÓÀ˘ ¡≈«÷¡≈, ““¡≈Û± ͺ’ «◊¡≈ ‘ÀÕ””
ÓÀ∫ ¡≈Û± ÂØÛ «Ò¡≈¿∞‰ Ò¬∆ ¡≈«÷¡≈Õ Ïº⁄∂ ÂØÛ «Ò¡≈¬∂ Â∂ ¤Ø‡∂ ¤Ø‡∂ ‡π’Û∂
’’∂ ÓÀ∫ √Ì ˘ Úø‚ «ÁºÂ≈Õ
Á»√∆ «Ó√≈Ò - √≈‚∂ Í≈√ «¬º’ ÌÀ∫√ ÒÚ∂∆ √∆Õ ≈ ˘ Ó∂∂ √Ó∂Â
√≈˘ √≈«¡ª ˘ «¬º’ «¬º’ Í≈ ÁπºË «ÓÒÁ≈ √∆Õ «¬º’ «ÁÈ ÚÂ≈¿∞π‰ «Íº¤Ø∫
¡ºË Í≈ ÁπºË Ï⁄ «◊¡≈Õ
ÓÀ∫ «¬º’ Ϻ⁄∂ ˘ ¡≈«÷¡≈, ““±ø ÒÀ ÒÀÕ””
¿∞√È∂ ‹Ú≈Ï «ÁºÂ≈, ““«’™ ÓÀ∫ √≈«¡ª È≈ÒØ∫ ÚºË «’™ ÒÚª ?””
¡÷∆ Ò≈‹Ú≈Ï ‘Ø ’∂, ¡ºË≈ Í≈ Í≈‰∆ Í≈’∂, ÓÀ∫ ÊØÛ∑≈ ÊØÛ∑≈ √≈«¡ª
˘ Úø‚ «ÁºÂ≈Õ
Â∆√∆ «Ó√≈Ò - Ϻ«⁄¡ª È∂ ¤∂ «Úÿ∂ ’‰’ ¡≈͉∆ ‘ºÊ∆∫ Ï∆‹∆Õ ‹Á
Ú≈„∆ Á≈ √Óª ¡≈«¬¡≈ ª ÓÀ∫ Ϻ«⁄¡ª ˘ ¡≈«÷¡≈, ““ÓÀ∫ Ïπº„≈ ‘ª Â∂ Â∞√∆∫
Ϻ⁄∂, «Ï‘Â ‘À «’ ’‰’ Ò≈«Ú¡ª ÂØ∫ Ú„≈ Ò¬∆¬∂Õ”” Ϻ«⁄¡ª È∂ Ó∂≈ Ó÷ΩÒ
¿∞‚≈™«Á¡ª ¡≈«÷¡≈, ““‹∂ ¡º‹ ¡√∆∫ ’‰’ È‘∆∫ Úº„ √’Á∂ ª ’ºÒ∑
«¬È’Ò≈Ï «’√ Â∑ª ’ª◊∂ ?””
ÓÀ∫ ⁄πºÍ ’ «◊¡≈Õ Ïº«⁄¡ª È∂ ÷πÁ ’‰’ Úº„∆ Â∂ ◊≈‘∆Õ √≈‚∂ Í≈√
√≈Ò Ì Á∆ ÷πºÒ∑∆ ÷π≈’ ‘Ø ◊¬∆Õ
‘π‰ ÓÀ∫ «Ò÷ Á∂ Úº‚∂ ‘Ø ‹≈‰ Á∂ ‚ ÂØ∫, Ϻ«⁄¡ª Ï≈Ï Áº√‰≈ ÏøÁ
’Á≈ ‘ª Â∂ ‹Ø √’≈∆ ÚÂ∆≈ ‘Ø«¬¡≈, ¿∞‘ √ø÷∂Í «Úº⁄ Á√≈™Á≈ ‘ªÕ
÷∂ª «Úº⁄ Ï≈‘ ‹≈‰ Â∂ ‘∆ Ó∂∂ «Íº¤∂ «¬º’ «√Í≈‘∆ Á∆ «È◊≈È∆
Òº◊ ◊¬∆ Â∂ √≈Ò «Íº¤Ø∫ «È◊≈È∆ ’È Ú≈Ò∆ «¬º’ Í»∆ ◊≈Á, ⁄≈
«√Í≈‘∆ Â∂ «¬º’ ‘ΩÒÁ≈, Í≥‹ ¡≈ÁÓ∆ ‘Ø ◊¬∂Õ «¬√ Á∆ Ú‹∑≈ «¬‘ √∆ «’
Ï≈‘ ÂØ∫ ¡≈¬∂ √≈‚∂ √≈Ê∆ ¡≥‚ ◊≈™‚ (◊πÍÂÚ≈√) «‘øÁ∂ √È, Â∂ √’≈
˘ Ô’∆È √∆ «’ ÓÀ˘ ˜» «ÓÒÁ∂ ‘؉◊∂Õ «¬‘ √∆ Ú∆ √º⁄Õ ¡√∆∫ ¡≈ÍØ «Úº⁄
«ÓÒÁ∂ «‘øÁ∂ √ªÕ √’≈ Á∆ È∆Â∆ ˘ √Ófi ’∂ ÓÀ∫ «Í≥‚ ¤º«‚¡≈ √∆Õ ıÀ
√’≈ «’√∂ ˘ ÎÛÈ «Úº⁄ ’≈ÓÔ≈Ï È≈ ‘ج∆Õ
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 65
AI. ‹«Ò∑¡ªÚ≈Ò∂ Ï≈◊ «Úº⁄ ÓÈ ÚÂ
«‹Ú∂∫ Áº«√¡≈ ‹≈ ⁄πº’≈ ‘À «’ «’Ú∂∫ ¶Ó∂ √øÿÙ «Íº¤Ø∫ ¡√∆∫ ¡≥‚∂Ó≈È
Â∞Û≈¿∞‰ Â∂ ‘˜≈ª √≈Ê∆¡ª Á∆¡ª ‹≈Ȫ Ï⁄≈¿∞‰ «Úº⁄ √ÎÒ ‘ج∂-Í
AICI «Úº⁄ √’≈ È∂ ’πfi Á∂Ù Ì◊ª ˘ «Î ’≈Ò∂Í≈‰∆ Ì∂‹ «ÁºÂ≈Õ Ì≈¬∆
◊πÓπ÷ «√øÿ, ËøÈÚøÂ∆ Â∂ ‘Ø Á∂Ù Ì◊ª È∂ ÁπÏ≈≈ ¡≥‚∂Ó≈È Ì∂‹∂ ‹≈‰
«ÚπºË Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò ’∆Â∆Õ ‹Á «¬√ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò Á∆ ÷Ï ¡ıÏ≈ª «Úº⁄
«È’Ò∆ ª «¬√ «√Ò«√Ò∂ «Úº⁄ ÓÀ∫ ‹«Ò∑¡ªÚ≈Ò∂ Ï≈◊ «Úº⁄ «¬º’ ‹Ò√≈
÷Ú≈«¬¡≈ Í «¬√ «Úº⁄ Ù«‘ Ú≈«Ò¡ª Á∆ ‘≈˜∆ Ï‘π ÿº‡ ‘ج∆Õ «¬√
Ò¬∆ ÓÀ∫ ‹«Ò∑¡ª Ú≈Ò∂ Ï≈◊ Á∆ √‡∂‹ Â∂ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò Á≈ ¡ÀÒ≈È ’ «ÁºÂ≈Õ
ÓÀ∫ ¿∞√ Ú∂Ò∂ º’ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò Â∂ «Í¡≈ «‘≈, ‹Á º’ ¡≥‚∂Ó≈È Ú≈«Ò¡ª
Á∂ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò ¤º‚‰ Á∆ ÷Ï ¡ıÏ≈ª «Úº⁄ È≈ ¡≈¬∆Õ «¬√ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò
√Ó∂∫ Ó∂∂ ÍÓ «ÓºÂ «Èø‹È «√øÿ (Ó≈√‡ Â≈≈ «√øÿ Á∂ ¤Ø‡∂ Ì≈ ‹Ø «Íº¤Ø∫
«√º÷ ÈÀÙÈÒ ’≈Ò‹ Á∂ «ÍÃø√∆ÍÒ ‘∂) ¡Â∂ ÍÃØ: «ÏË È≈≈«¬‰ Ó∂∂ ’ØÒ √ÈÕ
‹Á Ó∂∆ ‘≈Ò È≈˜’ ‘Ø ◊¬∆ ª «ÏË È≈≈«¬‰ Ó∂∂ ’ØÒ «√‘≈‰∂ ÏÀ·∂
√È Â∂ «Èø‹È «√øÿ ‘Ø∆∫ ÂÒ∆¡ª fiº√ ‘∂ √ÈÕ ¡Î√Ø√ «’ «ÏË È≈≈«¬‰
Ú◊≈ ¡≈ÁÓ∆ ◊ÛÏÛ (AIDG) Á∂ Ò∂÷∂ Òº◊ «◊¡≈Õ ıÏ √≈Î ‘؉ Â∂ ÓÀ∫
«¬‘ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò ¤º‚ «ÁºÂ∆Õ «¬‘ Ó∂∆ ¤∂Ú∆∫ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò √∆Õ
¡≥‚∂Ó≈È ‹∂Ò∑ Â∂ ‹«Ò∑¡ª Ú≈Ò∂ Ï≈◊ «Úº⁄ º÷∂ ÓÈ Úª Á∂ ‹Ï∂
Ú‹Ø∫ ÓÀ∫ ’«‘ √’Á≈ ‘ª «’ «‹√ Ú’Â ¡ı∆ Á∆ ‘≈Ò ‘πøÁ∆ ‘À ª «¬™
Ò◊Á≈ ‘À «’ ¡≈ÁÓ∆ ¡≈≈Ó Á∆ È∆∫Á √Ω∫ «‘≈ ‘ÀÕ «¬º’ Ó√Â∆ «‹‘∆ ⁄Û∑
‹ªÁ∆ ‘À, √Ú≈√ª «Úº⁄Ø∫ ÷πÙÏج∆ «‹‘∆ ¡≈‰ Òº◊Á∆ ‘ÀÕ Â∂ Ï≈‘ Á∆¡ª
¡≈Ú≈˜ª ÍØÒ∂ ÍØÒ∂ √π‰Á∆¡ª ‘ÈÕ «¬‘Ȫ ÁØ‘ª ‘≈Òª «Úº⁄ ‚≈’‡ª È∂
‡∆’∂ Ò≈ ’∂ ÓÀ˘ √π‹∆ ’∆Â≈Õ
ÓΩ ÏÛ∆ √π‘≈Ú‰∆ ⁄∆˜ ‘ÀÕ ‹∂ «’√∂ ˘ ¤≈Â∆ Á∆ «ÏÓ≈∆ ‘ØÚ∂, √≈‘
π’Á≈ ‘ØÚ∂ ª Ì≈Ú∂∫ Â’Ò∆Î ‘ØÚ∂Õ ÚÀ√∂ «’√∂ ¿∞⁄∂∂ ¡≈ÁÙ ÷≈Â ÓÈ
Ú≈Ò∂ «¬√ ˘ ÷∂‚ ‘∆ √ÓfiÁ∂ ‘ÈÕ
B@. «’√≈È Ò«‘ª «Úº⁄ ’øÓ
’ª◊√ «Úº⁄ ’øÓ ’È≈- ÓÀ∫ ‘∆ È‘∆∫ ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ √Ì √≈Ê∆,
‹Ø ‘˜≈ª Á∆ «◊‰Â∆ «Úº⁄ «Í≥‚ª «Úº⁄ ȘÏøÁ √È, √Á≈ ¡≈͉∂ ¡≈ÁÙ
Â∂ È∆Â∆ Â∂ ‚‡∂ ‘∂Õ ‘ Í≈‡∆ Â∂ Ò«‘ ’∆ ’ª◊√, ’∆ ◊πÁπ¡≈≈
¡≥ÁØÒÈ, ’∆ ÏÏ ¡’≈Ò∆ Ò«‘, ’∆ ¡’≈Ò∆ ÁÒ, ’∆ ÈΩ‹Ú≈È Ì≈ √Ì≈
Â∂ ’∆ Ì◊ «√øÿ Á∆ Í≈‡∆ ‹Ø Ú∆ ¡≥◊∂˜ª Á∂ «÷Ò≈¯ ’øÓ ’Á∆, √≈‚∂
√≈Ê∆ ¡≈͉∆ Ù’Â∆ ¡È∞√≈ ¿∞√ «Úº⁄ «‘º√≈ Í≈™Á∂Õ
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 66
 ◊πÁπ¡≈≈ Ò«‘ «Úº⁄ Ì≈¬∆ ¬∆Ù «√øÿ Ó‘≈‰≈ Â∂ Ì≈¬∆ Ì◊Ú≈È
«√øÿ ’È∂‚∆¡È Á≈ Ȫ ¿∞µÿ≈ ‘À, ‘Ø Ú∆ Ï‘π √≈∂ √≈Ê∆¡ª È∂ «‘º√≈ «Ò¡≈Õ
¡’≈Ò∆ ÁÒ «Úº⁄ Â∂ ÏÏ ¡’≈Ò∆ Ò«‘ «Úº⁄ Ú∆ AIAE Ú≈Ò∂ Á∂Ù Ì◊ª
È∂ ’≈Î∆ «‘º√≈ «Ò¡≈Õ ◊πÁπ¡≈≈ ⁄؉ª Ú∆ «¬º’ √Ó∂∫ AIAE Ú≈Ò∂ Á∂Ù ÍÃ∂Ó∆¡ª
≈‘∆∫ ‘ج∆¡ªÕ √ø «Ú√≈÷≈ «√øÿ ‹∆ ˘ ÁØ‘ª «Ëª È∂ √≈Ò√ ⁄π«‰¡≈ Â∂
¿∞È∑ª È∂ «’√∂ ’≈È Ó∂∂ ‘ºÊ∆∫ ⁄؉ª ’≈¬∆¡ªÕ AIAE Ú≈«Ò¡ª È∂ ÈΩ‹Ú≈È
Ì≈ √Ì≈ «Úº⁄ Ú∆ ËÈÚøÂ∆ ¡≈«Á Á∂Ù Ì◊ª È≈Ò ’øÓ ’∆Â≈Õ ËøÈÚøÂ∆
’¬∆ ‹◊∑≈ Ó∂∂ È≈Ò Ú∆ ‘∂ Â∂ ÓÀ∫ ¿∞È∑ª Á∂ ‹Ò«√¡ª «Úº⁄ ‹ªÁ≈ «‘≈Õ
√À∫‡Ò ‹∂Ò∑ «Úº⁄ Ì◊ «√øÿ Á∆ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò «Úº⁄ ÓÀ∫ Ú∆ Ù≈ÓÒ ‘Ø«¬¡≈
Â∂ ¡÷∆ º’ È≈Ò «‘≈Õ Ì≈Ú «¬‘ «’ ¡√∆∫ √≈∆¡ª ≈‹√∆ Ò«‘ª ˘
«‹øÈ∑ª √ÚÂøÂÂ≈ √ø◊≈Ó «Úº⁄ «‘º√≈ «Ò¡≈, ¡≈͉∆¡ª Ò«‘ª √Ó«fi¡≈Õ
‘π‰ Ú∆ «¬‘∆ √ÓfiÁ∂ ‘ª Â∂ «¬‘Ȫ Á∆ ¬∂’Â≈ Á∂ ÔÂÈ ’Á∂ ‘ª ª «’
√Ó≈‹Ú≈Á ¡√Ò∆ ¡ʪ «Úº⁄ Ò≈◊» ‘Ø √’∂Õ
¬∂√∂ ¡√ ‘∂· ÓÀ∫ «’Â∆ «’√≈È ¡≈ÙÓ Á≈ ’øÓ ’Á≈ ‘Ø«¬¡≈ Ú∆
’ª◊√ ¡≥ÁØÒÈ «Úº⁄ «‘º√≈ Í≈™Á≈ «‘≈Õ √º⁄ ª «¬‘ ‘À «’ ’ª◊√
˘ Ù«‘ª «Úº⁄Ø∫ ’º„ ’∂, Ï≈‘ «Í≥‚ª «Úº⁄ «Ò¡≈¿∞‰ Á≈ Ï‘πÂ≈ ’øÓ AIAE
Ú≈Ò∂ Á∂ Ù Ì◊ª È∂ ‘∆ ’∆Â≈ ‘À Õ «⁄ø  ≈Ó, ◊Ø Í ∆ ⁄ø Á Ì≈◊Ø Â∂
«Ú«Á¡≈¶’≈ ¡≈«Á Íπ≈‰∂ ’ª◊√∆ È∂Â≈ «¬√ ˘ ⁄ø◊∆ Â∑ª ‹≈‰Á∂ √ÈÕ
ÓÀ∫ ’ª◊√ ÍëÚÈ«Ù¡Ò ’Ó∂‡∆ Á≈ ÓÀ∫Ï √ª Â∂ ’ª◊√ ¡À‹∆‡∂ÙÈ «Úº⁄ ÁØ
Ú≈ ¤∂ ¤∂ Ó‘∆È∂ ’ÀÁ Ú∆ ‘Ø«¬¡≈ √ªÕ
Í ‹ÁØ∫ Ï≈Ï≈ ‹Ú≈Ò≈ «√øÿ ‹∆ È∂ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª (Í≥‹≈Ï) «Ó≥‡◊πÓ∆
«Úº⁄ ¿∞ÊØ∫ Á∂ «˜Ó∆∫Á≈ª Á∂ «÷Ò≈¯ Óπ˜≈≈ Ò«‘ ÷Û∑∆ ’∆Â∆, «˜Ó∆Á≈ª Â∂
√’≈ Á∂ ◊Ø‚∂ ´¡≈¬∂, Óπ˜≈«¡ª Á∂ ÓπÂ≈ÒÏ∂ Ó≥ÈÚ≈¬∂ ¡Â∂ ’≈ÓÔ≈Ï∆ ÂØ∫
«Íº¤Ø∫ Ò≈‘Ω ˘ ¡≈™Á∂ ‘ج∂ Ï√ ‘≈Á√∂ «Úº⁄ Ù‘∆Á ‘Ø ◊¬∂ ª ¿∞‘Ȫ Á∂
’øÓ È∂ √≈∂ √≈Ê∆¡ª Á∆¡ª ¡º÷ª ÷ØÒ∑ «ÁºÂ∆¡ª, «‹È∑ª «Úº⁄Ø∫ «¬º’ ÓÀ∫ Ú∆ √ªÕ
«¬√ Â∑ª Í≥‹≈Ï «Úº⁄ «’√≈È Ò«‘ Ùπ» ‘ج∆Õ Í ’ª◊√ È∂ «¬√
Á∆ Óπı≈ÒΠÙπ» ’ «ÁºÂ∆ Â∂ ÓÀ∫ ’ª◊√ «Úº⁄Ø∫ ¡√Â∆Î≈ Á∂ «ÁºÂ≈ Â∂ «’√≈È
’Ó∂‡∆ «Úº⁄ Ù≈ÓÒ ‘Ø «◊¡≈Õ
«’√≈È ’Ó∂‡∆ Á∂ ’øÓ Á≈ ¡≥Á≈˜≈ √≈˘ ¿∞È∑ª «’√≈È ¡À‹∆‡∂ÙȪ ÂØ∫
‘Ø √’Á≈ ‘À «‹‘Û∂ Íø‹≈Ï «Úº⁄ ‘ج∂Õ «‹Ú∂∫ Ò≈‘Ω «’√≈È ¡À‹∆‡∂ÙÈ «‹√
«Úº⁄ Í≥‹ ‘˜≈ Á∂ ’∆Ï «’√≈È Â∂ E@ Ï∆Ï∆¡ª ’ÀÁ ‘ج∆¡ª, Â∂ √’≈
˘ ¡ı∆ fiπ’‰≈ «Í¡≈Õ «ÏȪ Ù √≈∂ ’ÀÁ∆ «‘≈ ‘ج∂ Â∂ √’≈ ˘
ÚË≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ Ó≈Ò∆¡≈ Ú≈Í√ ÒÀ‰≈ «Í¡≈Õ Ì≈¬∆ ’∂√ «√øÿ ·º·◊Û
ÍëÚÈ«Ù¡Ò (√πÏ≈¬∆) «’√≈È ’Ó∂‡∆ Á∂ ÍÃË≈È √ÈÕ «¬√ ¡≥ÁØÒÈ «Úº⁄
¿∞‘Ȫ ˘ Â∂ ÓÀ˘ Ú∆ √˜≈ ‘ج∆Õ
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 67
Á»√≈ ¡À˜∆‡∂ÙÈ «‹√ ˘ ⁄«Ûº’ «’√≈È ÓØ⁄≈ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ‘À, Ì≈¬∆
»Û «√øÿ Â∂ ⁄øȉ «√øÿ ⁄»‘Û⁄º’ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ «Úº⁄ Ò«Û¡≈ «◊¡≈Õ «¬√
«Úº⁄ Ò≈‘Ω ÓØ⁄∂ È≈ÒØ∫ ÚºË «’√≈È Â∂ √Ω Á∂ Ò◊Ì◊ Ï∆Ï∆¡ª ’ÀÁ ‘ج∆¡ªÕ
«¬Ê∂ Ú∆ √’≈ ˘ fiπ’‰≈ «Í¡≈Õ
Â∆√≈ ¡≥«ÓÃÂ√ Á∂ ∂ÒÚ∂ √‡∂ÙÈ Ú≈Ò≈ ÓÙ‘» Ò≈·∆ ⁄≈‹ ‘À ‹Ø
ÓØÿ≈ ÓØ⁄≈ ¡’≈Ò∆¡ª È≈Ò √ªfi≈ Ò«Û¡≈ «◊¡≈Õ «¬√ Á∂ ÁΩ≈È Ú∆
√˜≈Úª ‘ج∆¡ªÕ Í≥‹ √Ω Ú¶‡∆¡ √È Â∂ ÁØ ‹Ê∂Á≈-‘È≈Ó «√øÿ ’√∂Ò
Â∂ ¿±ËÓ «√øÿ È≈◊Ø’∂ ¡◊Ú≈¬∆ ’ ‘∂ √ÈÕ Ò≈·∆ ⁄≈‹ Ï‘π √ı √∆
Â∂ ‘∂·Ø∫ √Û’, «‹√ Â∂ ´º’ ͬ∆ ‘ج∆ √∆, ÒØ‘∂ Á∆ ÂÚ∆ Úª◊ ÂÍÁ∆ √∆Õ
Í ’∆ Ó‹≈Ò ‹∂ «¬º’ Ú∆ Ú¶‡∆¡ È∂ √∆ ’∆Â∆ ‘ØÚ∂Õ ÍπÒ Â∂ ÍπÒ∆√
Ò≈·∆¡ª Á∆ ‹ø˜∆ ÏøÈ∑ ’∂ ≈‘ Ø’∆ ÷Û∑∆ √∆Õ ÍπÒ∆√ Á∆ È∆¡Â Ú∂÷ ’∂
ÓÀ∫ Ú∆ ’∞ºÁ «Í¡≈ Â∂ ¿±ËÓ «√øÿ ¡Â∂ ‘È≈Ó «√øÿ Á∂ È≈Ò ‘Ø «◊¡≈Õ ÍπÒ√∆¬∂
Ò≈·∆ ⁄≈‹ È≈Ò Ï∂‘Ø٠ºÂ∆ √Û’ Â∂ ͬ∂ «’√≈È Ú’ª ˘ Ë» Ë» ’∂
Ò≈∆¡ª «Úº⁄ √πº‡ ’∂, Ù«‘Ø∫ Á± ¤º‚ ¡≈¬∂Õ Ï≈¡Á «Úº⁄ Óπ’ºÁÓ∂ ⁄ºÒ∂ Â∂
¤∂ ¤∂ Ó‘∆È∂ ’ÀÁª ‘ج∆¡ªÕ Í ÏøÁ ’∆Â∂ ÓØÿ∂ √’≈ ˘ ÁπÏ≈≈ Ï‘≈Ò ’È∂
ͬ∂Õ «¬√ «Úº⁄ Ú∆ «’√≈È ’Ó∂‡∆ Á∆ «‹ºÂ ‘ج∆Õ
⁄ΩÊ∂ ¤∆«È¡ª Á∂ «’√≈È ÓØ⁄∂ «Úº⁄ Ú∆ √’≈ ‘≈∆ Â∂ «’√≈È ’Ó∂‡∆
Á∆ «‹ºÂ ‘ج∆Õ
«¬‘Ȫ «’√≈È ÓØ«⁄¡ª «Úº⁄ ‚≈’‡ «’⁄¨ È∂ ‘ Â∑ª ÓÁÁ
’∆Â∆, «ÍÃø√∆ÍÒ ¤Ï∆Ò Á≈√ È∂ «’√≈È √‡∂‹ª Â∂ ¡≈ ’∂ ÒÀ’⁄ª ≈‘∆∫ ¡Â∂
ÍÃØ: «ÏË È≈≈«¬‰ Ò≈‘Ω È∂ «’√≈È∆ Â∂ Í≥Ϋ҇ «Ò÷ ’∂ ’≈¯∆ √‘≈«¬Â≈
’∆Â∆Õ «¬√ ÂØ∫ ¤πº‡ «Ï‘≈ Â∂ Ïø◊≈Ò È∂ Ú∆ ’≈¯∆ ’øÓ ’∆Â≈Õ «¬‘ «’√≈È
√Ì≈ Á∆¡ª ’∞Ï≈È∆¡ª Á≈ ‘∆ ÎÒ √∆ «’ √≈≈ Í≥‹≈Ï AIAE Ú≈Ò∂ Â∂ ÈÚ∂∫
ÈΩ‹Ú≈È «’√≈È Ú’ª Á∆ «¬º˜Â ’Á≈ √∆Õ «¬√ Á∆ «Ó√≈Ò AICG Á∆¡ª
⁄؉ª ‘ÈÕ
AIAD-AE Á∂ Á∂Ù Ì◊ª Á∆ ‹ÈÂ≈ «Úº⁄ ÏÛ∆ «¬º˜Â √∆ Â∂ ‹ÈÂ≈
Ì◊ «√øÿ ¡Â∂ ’Â≈ «√øÿ Á∆¡ª ’∞Ï≈È∆¡ª ˘ È‘∆∫ ÌπºÒ∆ √∆Õ «¬‘
«¬√ ◊ºÒ ÂØ∫ ÍÃ◊‡ ‘πøÁ≈ ‘À «’ AICG «Úº⁄ “Ï≈Ï≈ ÏØ‚” ÚºÒØ∫ I ¿∞Ó∆ÁÚ≈
÷Û∑∂ ’∆Â∂ ◊¬∂Õ B «ÏȪ Óπ’≈ÏÒ∂ Â∂ F Ï‘π√øÓÂ∆ È≈Ò ’≈ÓÔ≈Ï ‘ج∂Õ ’∂ÚÒ
«¬º’ ‘≈«¡≈ Â∂ ¿∞‘ Ú∆ ¡≈͉∆ ˆÒ È≈Ò, «’™«’ ¿∞√È∂ ÏØ‚ Á∆
«‘Á≈«¬Â Â∂ Í»≈ ¡ÓÒ È≈ ’∆Â≈Õ «¬√ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ ¡º‹ º’ ≈‹√∆ ’øÓ ’È
Ú≈Ò∆¡ª Í≈‡∆¡ª ˘, ¡≈͉∆ ‘≈Ò ˘ √Ófi ÒÀ‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ ı≈√ ’’∂
AIFG Á∆¡ª ⁄؉ª «Úº⁄ ≈‹√∆ Í≈‡∆¡ª «Íº¤∂ ◊¬∆¡ª ‘ÈÕ ‹ÈÂ≈ È∂
«‹‘Û∂ I √»Ï∂ ’ª◊√ ‘∂·Ø∫ ’º„∂ √È, «¬√ «Úº⁄ Í≈‡∆¡ª Á∆ Ú«‚¡≈¬∆
È‘∆∫, ÏÒ«’ «¬‘ ‹ÈÂ≈ Á∆ √»fi Á≈ ÎÒ ‘ÀÕ Ó∂∂ «Ú⁄≈ «Úº⁄ ÓΩ‹»Á≈ ‘≈ÒÂ,
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 68
Ó«‘ø◊≈¬∆, «ÙÚÂ÷Ø∆, ’∞ÈÏ≈ÍÚ∆ «¬‘Ȫ √≈∆¡ª Ï∆Ó≈∆¡ª Á∆ «˜øÓ∂Ú≈ ª Ï≈ˆ ψ∆⁄≈ Â∂ Ó’≈È √Ì ÏÏ≈Á ‘Ø ⁄πº’∂ √ÈÕ ¡ı∆ ‹Á Ô≈Á◊≈
Í«‘Òª ’ª◊√ ‘À Â∂ Ï≈¡Á «Úº⁄ Á»‹∆¡ª ≈‹√∆ Í≈‡∆¡ªÕ ÓÀ∫ ¡Í∆Ò (Á∂Ù Ì◊ Ô≈Á◊≈ ‘≈Ò ‹¶Ë) Á≈ √Ú≈Ò ¡≈«¬¡≈ ª «’Â∆ «’√≈È
’Á≈ ‘ª «’ ¡≈˙ ‹∂ Á∂Ù ˘ Ï⁄≈¿∞‰≈ ‘À ª √º⁄∆ Á∂Ù Ì◊Â∆ Á≈ Ó≈Á≈ ¡≈ÙÓ Á≈ Ó’≈È Â∂ ˜Ó∆È G@@@ πͬ∂ ˘ Ú∂⁄ ’∂ ’Ó Ô≈Á◊≈ ’Ó∂‡∆
ÍÀÁ≈ ’Ø ¡Â∂ Ó«‘’«Ó¡ª ˘ √≈¯ ’Ø «‹‘Û∂ «’ ¡≈͉∂ ¯˜ Í»≈ ’È ˘ Á∂ «ÁºÂ≈Õ «¬√ «Íº¤Ø∫ «¬Ò≈’∂ Á∆ Ó≥◊ Â∂ Ú∆‘ «Úÿ∂ ˜Ó∆È (⁄≈ ’È≈Ò
ÂØ∫ ¡√ÓÊ ‘ÈÕ È≈ ‘∆ «‘øÁπ√Â≈È Á≈ Ó˜Á» ’Ó˜Ø ‘À Â∂ È≈ ‘∆ ‘Ø Á≈ «Úÿ≈) ◊«‘‰∂ Í≈ ’∂, √≈„∂ √ºÂ ‘˜≈ π«Í¡≈, ÁØ ÁØ, „≈¬∆ „≈¬∆ ‘˜≈
«’Â∆Õ ‹∂ ’Ó˜Ø∆ ‘À ª ÓΩ‹»Á≈ ‘’±Ó ¡Â∂ ¿∞√ Á∂ Ó«‘’«Ó¡ª Á∆Õ ’’∂, √’±Ò Á∆ «¬Ó≈ Ҭ∆ «ÁºÂ≈Õ
«’√≈È √Ì≈ Á∂ ’øÓ ÂØ∫ «ÏȪ Á»‹∂ ¡À˜∆‡∂ÙÈ Ú∆ ‘ج∂Õ «Ó√≈Ò Á∂ ÂΩ
”Â∂ ’ÀÁ∆ ¤∞‚≈¿∞ ’Ó∂‡∆ ¡À˜∆‡∂ÙÈÕ √≈‚∂ ‹Ø √≈Ê∆ ¡‹∂ ‹∂Ò∑ª «Úº⁄ √È, ‹Á
¿∞‘Ȫ ¡≥◊∂˜∆ √’≈ Á∆ È∆¡Â ˘ Ú∂«÷¡≈ «’ ’ÀÁª Í»∆¡ª ‘؉ Â∂ Ú∆ BA. Á∂ÚÒ∆ ’À∫Í Â∂ ¿∞√ Á∂ Ò≈Ì
¿∞‘ «‘≈ È‘∆∫ ’È≈ ⁄≈‘πøÁ∆ ª ¿∞‘Ȫ ¡À˜∆‡∂ÙÈ Ùπ» ’ «ÁºÂ∆Õ ‹Á Ìπº÷
Á∂ÚÒ∆ ’À∫Í È˜ÏøÁ∆ Á≈ √Ì ÂØ∫ Í«‘Ò≈ Ò≈Ì «¬‘ ‘Ø«¬¡≈ «’
‘ÛÂ≈Ò ¶Ï∆ ‘πøÁ∆ «Á√∆ ª AIAE Ú≈Ò∂ Á∂Ù Ì◊ª È∂ «¬º’ ’ÀÁ∆ ¤∞‚≈¿∞
«‘øÁπ√Â≈È Ì Á∂ ≈‹√∆ È∂Â≈ ’∆ ’«Ó¿±«È√‡, ’∆ √ØÙ«Ò√‡ Â∂ ’∆ Á»‹∆¡ª
’Ó∂‡∆ ’≈«¬Ó ’’∂ ¡À˜∆‡∂ÙÈ Ùπ» ’∆Â≈Õ «¬√ «√Ò«√Ò∂ «Úº⁄ ÓÀ∫ Í≈Á∆
Í≈‡∆¡ª Á∂, «¬’º·∂ ‘ج∂ Â∂ ¡≈Í√∆ «Ú⁄≈-Ú‡ªÁ≈ Ùπ» ‘Ø«¬¡≈Õ Ï≈Ï∂ Â∂
¡À‚∆¿±˜ ˘ «Ó«Ò¡≈ Â∂ √≈∆ ◊ºÒ ¿∞√˘ √Ófi≈¬∆Õ Í≈Á∆ È∂ ‘ÓÁÁ∆
’∂∫Á∆ ’«Ó¿±«È√‡ È∂Â≈ «¬º’ «‘º√∂ «Úº⁄ «¬’º·∂ ‘∆ √ÈÕ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª
˜≈‘ ’∆Â∆ Â∂ «¬º’ «⁄º·∆ ◊ÚÈ Íø‹≈Ï Á∂ Ȫ «Ò÷∆Õ ¡‹∂ Í≈Á∆ È≈Ò
ÿ≈‡∂ ‹∆ È∂, ‹Ø Ì≈Â∆ ’«Ó¿±«È√‡ Í≈‡∆ Á∂ Í«‘Ò∂ Óπº÷ √’ºÂ √È,
◊ºÒÏ≈ ’’∂ ÓÀ∫ «Í≥‚ Íπº‹≈ ‘∆ √ª «’ ‘ºÁ ȘÏøÁ∆ Á≈ ÈØ«‡√ «ÓÒ «◊¡≈Õ
Ï≈«Ï¡ª È≈Ò ◊ºÒÏ≈ Ùπ» ’∆Â∆Õ ÿ≈‡∂ ¡≈«÷¡≈ «’ ¡√∆∫ ⁄ø◊∆ Â∑ª ‹≈‰Á∂
’ÀÁ∆ ¤∞‚≈¿∞ ¡≥ÁØÒÈ «Úº⁄ Ú∆ ÒØ’ ÁÏ≈¡ ‘∂·ª √’≈ ˘ fiπ’‰≈ «Í¡≈
‘ª «’ ¡√∆∫ Â∂ Â∞√∆∫ ÁØÚ∂∫ «¬º’Ø ¡≈ÁÙ ˘ Ó≥ȉ Ú≈Ò∂ ‘ªÕ Î∂ «ÚÂ’≈
¡Â∂ Ì≈¬∆ ⁄»‘Û «√øÿ, Á»‹∂ √≈Ê∆¡ª ¡Â∂ Ó≈ÙÒ Ò≈¡ Á∂ ’ÀÁ∆¡ª ˘ «‘≈
’∆ ‘À ? ÏÀ· ’∂ «Ú⁄≈ ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘ÀÕ
’È≈ «Í¡≈Õ
’∂∫Á Ú≈«Ò¡ª Â∂ √≈‚∂ «Ú⁄≈Ò∂ «Ú⁄≈ Ú‡ªÁ≈ ‘؉ Òº◊≈, «Ú⁄≈
ÊØÛ∑∂ «ÁȪ «Íº¤Ø∫ ÓÀ∫ ȘÏøÁ∆ ÂØÛ «ÁºÂ∆ Â∂ ¤∂ Ó‘∆È∂ Á∆ √˜≈ ‘ج∆Õ
Ú‡ªÁ∂ «Íº¤Ø∫ «’Â∆ ◊»Í, Ï≈Ï∂ Â∂ ’«Ó¿±«È√‡ Í≈‡∆ «¬’º·∂ ‘Ø ◊¬∂Õ
¿∞√ √Ó∂∫ √Ú≈Ó∆ √«‘‹≈ ÈßÁ ¡≈Ò «¬ø‚∆¡≈ «’√≈È √Ì≈ Á∂ ÍÃË≈È √ÈÕ
Ó≈ÓÒ≈ √≈Î ‘Ø «◊¡≈Õ Í ¡√ª «¬‘ ◊ºÒ √≈¯ ’ Ò¬∆ «’ Á∂Ù Ì◊Â
¿∞‘ √º⁄∂ Â∂ √πº⁄∂ Ú’ √ÈÕ ¿∞‘ ’ÀÁ ‘Ø ◊¬∂ Â∂ Â∆ÍÂ∆ ¡≈Ò «¬ø‚∆¡≈
Í«Ú≈ √‘≈«¬’ ’Ó∂‡∆ ÷πºÒ∑∆ ‘∂◊∆Õ Í≈‡∆ Á≈ «¬√ «Úº⁄ ’ج∆ ‘ºÊ È‘∆∫
«’√≈È √Ì≈ Á∂ «¬‹Ò≈√ «Úº⁄ √Ï √øÓÂ∆ È≈Ò ÓÀ˘ ¡≈˜∆ ÍÃË≈È ⁄π‰
‘ØÚ∂◊≈ «’™«’ «¬‘ ’Ó∂‡∆ Ï≈Ï∂ ‘∆ ⁄Ò≈ √’Á∂ ‘È ’«Ó¿±«È√‡ Í≈‡∆
«Ò¡≈ «◊¡≈Õ ‹Á Á»‹∆ ‹ø◊ Ùπ» ‘ج∆ ª ÓÀ∫ ¡≈͉∆ «‚¿±‡∆ ’Á≈ ÏÈ≈√
È‘∆∫Õ «¬√ «Úº⁄ ’ج∆ Ùº’ È‘∆∫Õ «¬√ «Úº⁄ Ùº’ È‘∆∫ «’ Í≥‹≈Ï «Úº⁄
«Úº⁄ ““⁄ø«◊¡≈Û∆”” ¡ıÏ≈ Á∂ ÁÎÂ «Úº⁄ «◊ïÂ≈ ’ «Ò¡≈ «◊¡≈Õ
’«Ó¿±«È√‡ Í≈‡∆ È≈ÒØ∫ «’Â∆ ◊πÍ Á≈ ’øÓ «˜¡≈Á≈ √∆ «’™«’ Ï≈Ï∂
Á∂ÚÒ∆ ’À∫Í «Úº⁄ √≈∂ Ì≈ Á∂ ’«Ó¿±«È√‡ Â∂ √ØÙ«Ò√‡ √≈Ê∆¡ª È≈Ò
«¬‘Ȫ Á∆ «Íº· ¿∞µÂ∂ √ÈÕ «‹øÈ∂ «’√≈È ÓØ‘∂ ÒÛ∂ √È ¿∞‘ √≈∂ «’Â∆
’ÀÁ «‘≈Õ ¡ÍÃÀÒ AIDC «Úº⁄, ‹Á Ó∂∂ «Í≥‚ Ì’È∂, «’√≈È √Ì≈ Á≈
◊πºÍ Â∂ Ï≈«Ï¡ª Á∂ ¡√ ‘∂· ÒÛ∂ ◊¬∂ √ÈÕ ‘π‰ ¿∞Ó∆Á Ϻfi ◊¬∆ «’ Á∂ÚÒ∆
«¬«Â‘≈√’ «¬‹Ò≈√ ‘Ø «‘≈ √∆ ª √’≈ È∂ Á»√∂ ’«Ó¿±«È√‡ √≈Ê∆¡ª
«Úº⁄ ‹Ø ¬∂’Â≈ Á∆ È∆Â∆ ÁØ‘ª «Ëª È∂ ¡Í‰≈¬∆ ‘À «¬√ Á∆ Ù’Â∆ È≈Ò
√Ó∂ ¡ÀÈ ¿∞√∂ «ÁÈ «ÂøȪ √≈Òª «Íº¤Ø∫ ÓÀ˘ «‘≈ ’∆Â≈Õ «¬√ Â∑ª ’∞ºÒ
’«Ó¿±«ÈÙÓ Á≈ ’øÓ √≈∂ «‘øÁπ√Â≈È «Úº⁄ ÏÛ∆ ¡≈√≈È∆ È≈Ò ‘Ø √’∂◊≈Õ
’ÀÁ AF √≈Ò ¿∞Ó ’ÀÁ Â∂ Á»‹∆¡ª A@ √≈Ò Á∆¡ª ’ÀÁª «ÓÒ≈ ’∂ BF √≈Ò
‹ÁØ∫ Á∂ÚÒ∆ ’À∫Í ÂØ∫ √≈∂ ȘÏøÁª ˘ ¿∞‘Ȫ Á∂ ¡≈͉∂ ¡≈͉∂ √»Ï∂ «Úº⁄
’º‡∆ ‘ÀÕ
Ì∂«‹¡≈ «◊¡≈ ª √≈˘ Ú∆ Í≥‹≈Ï (◊π‹≈Â) ‹∂Ò∑ «Úº⁄ «Ò¡ªÁ≈ «◊¡≈Õ
ÓÀ∫ Áº√ ⁄πº«’¡≈ ‘ª «’ AIC@ «Úº⁄ Á∆ «‘≈¬∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÓÀ∫ √Û’
◊π‹≈ ‹∂Ò∑ «Úº⁄ ¡≈ ’∂ Î∂ Íπ≈‰∆ «ÏÓ≈∆ ‹≈◊ ͬ∆Õ ÁØ‘ª «Ëª Á∂
Á∂ ’ø„∂ ÷∂ª «Úº⁄ «’Â∆ «’√≈È ¡≈ÙÓ ’≈«¬Ó ’∆Â≈ Â∂ «¬‘ ‹≈«¬Á≈Á
Ò∆‚ª È∂ ¡≈͉∂ ¡≈͉∂ ◊πºÍ ˘ «¬º’ Á»‹∂ Á∂ «÷Ò≈Î Ú◊Ò≈È≈ Ùπ» ’
’Ó∂‡∆ Á∂ Ȫ ÒÚ≈ «ÁºÂ∆Õ ’∞fi Á∂ ¡≈ÙÓ ⁄Ò≈¿∞‰ Ï≈¡Á ÓÀ˘ ÁØ Ú≈
«ÁºÂ≈Õ
¤∂ ¤∂ Ó‘∆È∂ Ò¬∆ ‹∂Ò∑ ‹≈‰≈ «Í¡≈Õ «¬È∑ª ’ÀÁª Á∂ ÁΩ≈È Âª Ϻ⁄∂ ‚‡∂ ‘∂
’«Ó¿±«È√‡ Ò∆‚ª È∂ ¡≈«÷¡≈, ““Á∂÷‰≈ «’Â∆ ◊πºÍ Á∂ Ú’ª
Í ÓÀ∫ Á∂ÚÒ∆ ’À∫Í Á∆ «ÂøÈ √≈Ò Á∆ ȘÏøÁ∆ Á∂ Ï≈¡Á «‘≈ ‘Ø ’∂ ¡≈«¬¡≈
˘ √Ófi √Ø⁄ ’∂ ’«Ó¿±«È√‡ Í≈‡∆ «Úº⁄ ÒÀ‰≈Õ””

‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 69 ‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 70

 Â∂ Á»√∂ ÏøÈ∂ «’Â∆ ◊πºÍ Á∂ Ò∆‚ª È∂ ¡≈«÷¡≈, ““Á∂÷‰≈ ‘«Ê¡≈
È≈ √πº‡ Á∂‰≈Õ «¬‘ ÎÀ√Ò≈ ◊Ò ‘ÀÕ””
Ï√ ˙‚∆ ≈ Â∂ ˙‚≈ «ÁÈ Ú≈Ò∆ ’‘≈Ú Ș ¡≈¿∞‰ Òº◊∆ ‹Á
«‘≈ ‘Ø ’∂ ÁØÚ∂∫ «Ëª Ï≈‘ ¡≈¬∂ ª ÁØ‘ª È∂ ¡≈͉∆ Í»∆ Ú≈‘ Ò≈ «ÁºÂ∆
Â∂ Îπº‡ Á≈ Ï∆‹ «Î ‘≈ ‘Ø «◊¡≈Õ
¡ı∆ ÁºÏ ÿºπ‡ ’∂ Á¯Â ª «¬º’ ω «◊¡≈ Í «ÁÒ ÁØ ‘∆ ‘∂Õ
ÁØ Ò∆‚ Íø‹≈Ï Á∂ Óπº÷ √’ºÂ ⁄π‰∂ ◊¬∂ √Ø‘‰ «√øÿ ‹ØÙ Â∂ Â∂‹≈ «√øÿ
√ÚÂøÂÕ Í ÊØÛ∑∂ ‘∆ «⁄ «Íº¤Ø∫ ’∂∫Á ˘ ¡º‚ ¡º‚ «Ù’≈«¬Âª ‹≈‰ Òº◊
ͬ∆¡ªÕ ’∂∫Á ‚≈’‡ ¡«Ë’≈∆ ˘ ‘Ó∂Ù≈ √πÒ∑≈-√¯≈¬∆ ’≈¿∞‰ Ò¬∆
ÿÒÁ≈ «‘≈, Í Îπº‡ Á∆ Ó˜ Á» È≈ ‘ج∆Õ Á¯Â Ò≈‘Ω √∆Õ ‘π‰ º’
Ï≈Ï≈ ◊πÓπ÷ «√øÿ Ú∆ «‘≈ ‘Ø ’∂ ¡≈ ◊¬∂ √ÈÕ Â∂ Ò≈‘Ω Á¯Â «Úº⁄ ‘∆
«‘øÁ∂ Â∂ ’øÓ ’Á∂ √ÈÕ
’≈Ó∂‚ øË∆Ú∂ «Íº¤Ø∫ ’«Ó¿±«È√‡ Í≈‡∆ È∂ ’∂∫Á «Úº⁄ ¡‹À ’∞Ó≈
ÿØÙ ˘ Óπº÷ √’ºÂ ⁄π«‰¡≈Õ ¡‹À ÿØÙ Ì◊ «√øÿ ‘Øª Á∂ √≈Ê∆ «‘ ⁄πº’∂
√È Â∂ Óπ’ºÁÓ∂ ¡Â∂ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò «Úº⁄ Ú∆ Ù≈ÓÒ √ÈÕ ¿∞‘ ‹ØÙ∆Ò∂ Â∂ «√¡≈‰∂
Ú∆ Ï‘∞ √ÈÕ ‹Á Íø‹≈Ï ’«Ó¿±«È√‡ Í≈‡∆ Á≈ ÔÂÈ ’È Â∂ Ú∆ √πË≈
È≈ ‘Ø«¬¡≈, ◊π‡ÏøÁ∆ ÁØ‘∆∫ ÏøÈ∆ Ï≈Ï ’≈«¬Ó ‘∆ ª ¡‹À ÿØÙ ¡≈͉≈
ÎÀ√Ò≈ ’È ¡≈¬∂Õ Í ¿∞È∑ª È∂ Ú∆ «¬Ò≈‹ Áπ√ È≈ ’∆Â≈Õ ‘≈Òª«’ «¬‘
√≈¯ √∆ «’ ◊π‡ÏøÁ∆ ÁØ‘∆∫ ÏøÈ∆∫ √∆Õ ¿∞‘Ȫ «’Â∆ ◊πºÍ Á∂ Ï‘πÓ ˘ Í≈‡∆
«Úº⁄Ø∫ ’º„ «ÁºÂ≈Õ Ó∂∂ «÷¡≈Ò «Úº⁄ «¬‘ ÎÀ√Ò≈ ◊Ò √∆Õ «¬‘ ÍÂ≈ È‘∆∫
¿∞‘Ȫ «¬‘ ÎÀ√Ò≈ ¡≈Í ’∆Â≈ ‹ª ‘Ø «’√∂ Á∆ √Ò≈‘ Á≈ ¡≈√≈ «ÓÒ
«◊¡≈Õ «’™«’ ◊π‡ÏøÁ∆ ÁØÚ∂∫ Í≈√∂ √∆ «¬√ Ò¬∆ ‘؉≈ «¬‘ ⁄≈‘∆Á≈ √∆ «’
ÁØ‘ª Ïø«È¡ª Á∂ Ò∆‚ª ˘ √˜≈ «ÓÒÁ∆Õ ‹∂ «’Â∆ ◊πºÍ Ú≈«Ò¡ª ˘
’º«„¡≈ √∆ ª Á»√«¡ª ˘ Ú∆ ÿº‡ ÂØ∫ ÿº‡ Ò∆‚«ÙÍ ÂØ∫ ‘‡≈ ’∂ √ÀµÒª
(‘∂·Ò∆¡ª «¬’≈¬∆¡ª) «Úº⁄ √ºπ‡‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ √∆ ª «’ ÁØ‘ª ˘ Í≈‡∆ ¡√»Ò
Á∂ ¡È∞√≈ √˜≈ «ÓÒ ‹ªÁ∆ √∆ Â∂ «’√∂ ˘ «◊Ò≈ È≈ ‘πøÁ≈Õ
«¬√ ÎÀ√Ò∂ ÂØ∫ «’Â∆ ◊πºÍ Ú≈«Ò¡ª È∂ «¬‘ Ó«‘√»√ ’∆Â≈ «’ ¿∞‘Ȫ
È≈Ò ¡«È¡ª ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ¿∞‘Ȫ Á»√∆ Í≈‡∆ ÷Û∑∆ ’È Ú≈√Â∂ Ò≈‘Ω ‘∆
¡≈͉∂ ¡≈ÁÓ∆¡ª Á∆ Ó∆«‡ø◊ ÏπÒ≈¬∆, Á¯Â «Úº⁄ È‘∆∫ «’√∂ ‘Ø ʪ Â∂Õ
ÓÀ˘ Á¯ÂØ∫ √πÈ∂‘≈ ÿ«Ò¡≈, «’ ÓÀ∫ Á¯Â ¡≈ÚªÕ «¬‘ ÍÂ≈ È‘∆∫ ’∆‘È∂
√πÈ∂‘≈ ÿº«Ò¡≈, Í Ó∂∂ «÷¡≈Ò «Úº⁄ Ì≈¬∆ ◊πÓπ÷ «√øÿ ‘∆ ‘Ø √’Á≈ ‘ÀÕ
‘Ø «’È∑∂ ÿºÒ‰≈ √∆ ? Ó∂∆ Ô≈Á «Úº⁄ «¬‘ ¡≈™Á≈ ‘À «’ ‹Á ÓÀ∫ «◊¡≈
ª Ì≈¬∆ ◊πÓπ÷ «√øÿ È∂ ÓÀ˘ √ºÁ‰ Á≈ Ì≈Ú Áº«√¡≈ Â∂ ¡≈«÷¡≈, ““‘π‰
√≈∂ «¬’º·∂ ‘ج∂ ‘ج∂ ‘È Âª «’ Á»√∆ Í≈‡∆ ÷Û∑∆ ’ÈÕ Â±ø ‹≈ ’∂ √Ófi≈
’∂ Á»√∆ ’ج∆ Í≈‡∆ ÷Û∆ È≈ ’ÈÕ”” ÓÀ∫ Áº√∂ ÍÂ∂ Â∂ «◊¡≈Õ ¡º◊Ø∫ Â∂‹≈
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 71
«√øÿ √ÚÂøÂ, ≈Ó «√øÿ ÁºÂ, Ï»fi≈ «√øÿ Â∂ ’Ó «√øÿ ⁄∆Ó≈ ¡≈«Á Ó∆«‡ø◊
’ ‘∂ √ÈÕ ÓÀ∫ √Ì ˘ «Ó«Ò¡≈Õ «¬√ ÎÀ√Ò∂ Â∂ ‹Ø Ó∂∆ ≈«¬ √∆ ÍÃ◊‡ ’∆Â∆
Â∂ ¡≈«÷¡≈, ““«¬‘ ¡«È¡ª Â∞‘≈‚∂ È≈Ò ‘∆ È‘∆∫ ‘Ø«¬¡≈ √◊Ø∫ √≈∂ Ïπº«„¡ª
È≈Ò ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ Í «¬√Á≈ «¬Ò≈‹ ¡Òº◊ Í≈‡∆ ω≈¿∞‰≈ È‘∆∫Õ Í≈‡∆
Â∞‘≈˘ «’√≈Ȫ Ó˜Á»ª Â∂ ‘Ø ÷πºÒ∑∂ ’øÓ ”⁄Ø∫ È‘∆∫ ’º„ √’Á∆Õ ¤∂ Ó‘∆È∂
√Ï ’ØÕ «¬√ ¡√∂ «Úº⁄ «¬‘ ¡«È¡≈ Ì«¡≈ ÎÀ√Ò≈ ÷πÁ ‘∆ Èß◊≈ ‘Ø
‹≈Ú∂◊≈ Â∂ ’∂∫Á ˘ Â∞‘≈˘ Ú≈Í√ ÒÀ‰≈ ÍÚ∂◊≈Õ”” «¬‘Ȫ Ò∆‚ª È∂ ‘Ø
’ج∆ ‘ª ‹ª Ȫ‘, È≈ ’∆Â∆ Â∂ «¬‘ ¡≈«÷¡≈ «’ ÓÀ∫ Á¯Â ˘ ⁄ºÒª ¿∞‘
Ú∆ ¡≈™Á∂ ‘ÈÕ ÓÀ∫ Á¯Â «Úº⁄ ¿π‚∆’Á≈ «‘≈ Í ‹Á ’ج∆ È≈ ¡≈«¬¡≈
ª Ù≈Ó ˘ ÓÀ∫ Ú∆ ÓπÛ ¡≈«¬¡≈Õ ÓÀ˘ Ô≈Á È‘∆∫ «’‘Û≈ Ȫ º÷ ’∂ Â∂ Â∂‹≈
«√øÿ √ÚÂøÂ ˘ Óπº÷ √’ºÂ ω≈ ’∂ «¬‘Ȫ È∂ Á»√∆ Í≈‡∆ ÷Û∑∆ ’
Ò¬∆Õ Ï≈¡Á «Úº⁄ Ò≈Ò Í≈‡∆ Á≈ Ȫ ÓÀ˘ Ô≈Á ‘ÀÕ «¬‘ Í≈‡∆ ÊØÛ∑∂ «ÁÈ
⁄ºÒ ’∂ √Ó≈Í ‘Ø ◊¬∆Õ «¬√ Á∆ √Ó≈ÍÂ∆ Á∂ ’≈Ȫ Á≈ ÓÀ˘ Í»≈ ÍÂ≈
È‘∆∫Õ «¬√ Ò¬∆ ’ج∆ ’≈È ¡Ë»∂ «Ò÷‰≈ ·∆’ È‘∆∫∂
Ò≈Ò Í≈‡∆ «Úº⁄ ÓÀ∫ Ù≈ÓÒ È‘∆∫ ‘Ø«¬¡≈ Â∂ È≈ ‘∆ ’«Ó¿±«È√‡ Í≈‡∆
«Úº⁄ Ó∂∆ «ÁÒ⁄√Í∆ ‘∆Õ «¬√ Ò¬∆ «¬√ ÁΩ Á∆ Ï≈Ï ’∞fi «Ò÷‰≈ Ú∆
Ó∂∆ Í‘πø⁄ ÂØ∫ Ï≈‘ ‘ÀÕ
Ïø◊≈Ò Á≈ «Ì¡ø’ ’≈Ò - √øÈ Âª Í»≈ Ô≈Á È‘∆∫ Í AIDG ÂØ∫
Í«‘Òª «¬‘ ’≈Ò «Í¡≈Õ «¬√ √Ó∂∫ C Ú’ ÒÛ’∆¡ª Ú∆ ’≈Ò Í∆Ûª
Ò¬∆ Îø‚ «¬’º·≈ ’È ¡≈ ◊¬∆¡ªÕ «¬‘Ȫ «ÂøȪ Á∂ Ȫ √È, ÍÀÈ, «Ò‡Ø
Â∂ «ÚÓÒ≈Õ ¿∞ÁØ∫ «¬‘ «ÂøÈØ∫ ’Ú≈∆¡ª ‘∆ √ÈÕ Ï≈¡Á «Úº⁄ ÍÀÈ È∂ ‹Ø
Í≈√∆ ÒÛ’∆ √∆, √À’‡∆ ¡ÓÈ ’Ó∂‡∆ Ó∂Ù È≈Ò, «Ò‡Ø È∂ ¡‹À ÿØÙ È≈Ò
‹Ø øË∆Ú∂ ÂØ∫ Ï≈¡Á ’«Ó¿∞»«È√‡ Í≈‡∆ Á∂ Óπº÷ √’ºÂ ⁄π‰∂ ◊¬∂ Â∂ «ÚÓÒ≈
È∂ √ÂÍ≈Ò ‚ª◊ È≈Ò «Ú¡≈‘ ’ «Ò¡≈Õ
«¬‘Ȫ ÒÛ’∆¡ª È∂ ÓÀ˘ «’‘≈ «’ ¿∞‘ ’≈Ò Í∆Ûª Ò¬∆ fiØÈ≈
«¬’º·≈ ’È ¡≈¬∆¡ª ‘È Â∂ ÓÀ∫ ¿∞‘Ȫ Á∂ È≈Ò ⁄ºÒªÕ Í≥‹≈Ï «Úº⁄ fiØÈ≈
Ïø◊≈Ò ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ ͺ’Á≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò¬∆ √≈‚∂ ¿∞√ √Ó∂∫ fiØÈ≈ Ò≈¿∞‰ Á∆ πºÂ
√∆, ÓÀ∫ «’‘≈, ““√≈‚∂ ª ‘π‰ fiØÈ≈ Ò≈¿∞‰ Á∆ πºÂ ‘À, Â∞√∆∫ «¬øfi ’Ø, Í≥‹
ÓÒ∂ ÍÀÒ∆ ÓÀ∫ Â∞‘≈˘ Á∂∫Á≈ ‘ª, Í Ù «¬‘ ‘À «’ Â∞√∆∫ «¬√ ˘ ¡≈͉∆
‘ºÊ∆∫ ω≈¿∞ Â∂ ¡≈Í Ò≈¿∞Õ ‹Á Â∞‘≈‚≈ fiØÈ≈ ͺ’∂◊≈ ª Ú∂⁄ ’∂ Â∞‘≈˘
ÍÀ√∂ Á∂ Á∂Úª◊≈Õ Ú∂⁄‰≈ Ó∂∆ «˜øÓ∂Ú≈∆ ‘∆Õ
¿∞‘Ȫ ˜Ó∆È Ï‰≈¿∞‰∆ Ùπ» ’ «ÁºÂ∆, ‘ºÊ∆∫ ¤≈Ò∂ ª ÍÀ ◊¬∂ Í
«‘øÓ È≈ ‘≈∆Õ ÒØ’∆∫ Ú∂÷ ’À ‘À≈È √È «’ «¬‘ «Ò÷∆¡ª ÍÛ∑∆¡ª ÒÛ’∆¡ª,
‘ºÊ∆∫ ¤≈Ò∂ ÍÀ‰ Â∂ Ú∆ È‘∆∫ ÿÏ≈¬∆¡ªÕ ÒØ’ª Á∂ «ÁÒª ¿∞µÂ∂ ÏÛ≈ ¡√
‘Ø«¬¡≈Õ ¡ı∆ «¬‘Ȫ fiØÈ≈ Ò≈ «Ò¡≈Õ
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 72
 ‹Á fiØÈ≈ Òº◊ «◊¡≈ ª ÓÀ∫ Íπº«¤¡≈, ““Â∞‘≈‚≈ ÷∂ (fiØÈ≈) ÓÀ∫ ı∆Á‰≈
⁄≈‘πøÁ≈ ‘ªÕ Áº√Ø ’∆ ÒÀ‰≈ ¬∂ ?””
Â∂ ‹Ø Ï∆Ï∆¡ª ¡≈«÷¡ª fiØÈ∂ Á≈ ÓπºÒ Á∂ «ÁºÂ≈Õ
Í«‘Ò∂ Í«‘ «¬‘ ÷∂ ω≈¿∞‰ Â∂ fiØÈ≈ Ò≈¿∞‰ Á≈ ’øÓ ’Á∆¡ª
Â∂ «Í¤Ò∂ Í«‘ ÁÚ≈¬∆¡ª Â∂ ÓºÒ∑Ó Íº‡∆ ÒÀ ’∂, È∂Û∂ Á∂ «Í≥‚ª «Úº⁄ Ϻ«⁄¡ª
Â∂ ‘Ø Ï∆Ó≈ª Á∆ √∂Ú≈ ’Á∆¡ªÕ ÍÀÈ ‚≈’‡ Á∆ ÒÛ’∆ √∆ Â∂ ¯√‡
¬∂‚ Á≈ ’øÓ ⁄ø◊∆ Â∑ª ‹≈‰Á∆ √∆Õ Ïº«⁄¡ª Á∆¡ª Ó≈Úª ª «¬‘Ȫ ˘
Á∂Ú∆¡ª ‘∆ √ÓfiÁ∆¡ªÕ «¬‘Ȫ Á∂ ‹≈‰ «Íº¤Ø∫ ’¬∆ «ÁȪ º’ ÓÀ˘ ¡≈ ¡≈
’∂ Íπº¤Á∆¡ª ‘∆¡ª, ““Ï≈Ï≈ ‹∆, Ï∆Ï∆¡ª Î∂ ’ÁØ∫ ¡≈¿∞‰◊∆¡ª ?””
ÓÀ∫ √ÓfiÁ≈ ‘ª «’ «È∆ ≈‹È∆Â∆ ÒØ’ª ˘ «¬øÈ∆ ¡Í∆Ò È‘∆∫ ’Á∆
«‹øÈ∆ ¡ÓÒ∆ √∂Ú≈Õ
BB. AE ¡◊√ AIDG
AE ¡◊√ AIDG ˘ Ì≈ Á∆ ¡≈˜≈Á∆ Á≈ ¡ÀÒ≈È ’ «ÁºÂ≈
«◊¡≈Õ ¡≈˜≈Á∆ Á≈ ¡ÀÒ≈È Âª ¡≥◊∂˜ª ’ «ÁºÂ≈, Í ‹ÁØ∫ ÁØÚ∂∫ Í≈√∂
Ú√Ø∫ Á≈ Ú‡ªÁ≈ Ùπ» ‘؉ Òº◊≈ ÂÁ ¡≥◊∂˜ È∂ ¡≈͉∂ «Íº·±¡ª ≈‘∆∫
◊πø‚≈◊Á∆ Ùπ» ’Ú≈ «ÁºÂ∆Õ ◊πÁπ¡≈∂, Ó≥Á Â∂ Ó√«‹Áª Ì≈Ú √≈∆¡ª
«Ëª Á∂ Í»‹≈ ¡√Ê≈È ‘«Ê¡≈ª Á∂ ˜÷∆∂ ω≈ «ÁºÂ∂Õ ÁØÚ∂∫ Í≈√∂ Ó˜‘Ï∆
‹˘È ˘ ÌÛ’≈ ’∂ ı»È-÷≈Ï∂ Á≈ ¿∞‘ «ÍÛ ◊Ó ’∆Â≈ «‹√ Á∆ «Ó√≈Ò
ÁπÈ∆¡ª Á∂ Ó˜‘Ï∆ ¯√≈Áª Á∂ «¬«Â‘≈√ «Úº⁄ Ï‘π ÿº‡ «ÓÒÁ∆ ‘ÀÕ ÁØ‘ª
Í≈«√¡ª Á∂ «Î’±¡ª È∂ È≈ Ϻ⁄≈ Ú∂«÷¡≈ È≈ Ïπº„≈ ¡Â∂ È≈ ‘∆ «¬√Â∆¡ª
Á∆ ͺ Á≈ «ı¡≈Ò ’∆Â≈Õ √◊Ø∫ Íπ≈‰∂ ˜Ï Â∂ ˜πÒÓ ˘ Ó≈ ’ «ÁºÂ≈Õ
‘À≈È∆ «¬√ ◊ºÒ Á∆ ‘À «’ ÁØ‘ª Í≈«√¡ª È∂ «¬√ Ú«‘Ù∆¡≈È≈ ’ÂÒ∂¡≈Ó
Â∂ ıπÙ∆ ˜≈‘ ’∆Â∆Õ ◊πø«‚¡ª È∂ ’º¤ª Ú‹≈¬∆¡ª «’ ¡√ª Â∂ ÍπøÈ Â∂ √Ú≈Ï
Á≈ ’øÓ ’∆Â≈ ‘ÀÕ «¬√ ڒ º’ √ªfi∂ Íø‹≈Ï Á∂ ¡≥◊∂˜ ◊ÚÈ È∂ ¡≈͉∂
¡‘πÁ∂ Á≈ Ì≈ È‘∆∫ ¤º«‚¡≈ √∆Õ ÎΩ‹ Â∂ ÍπÒ∆√ ¿∞√Á∂ ¡Ë∆È √∆Õ «¬È∑ª
Áø◊∂ Î√≈Áª ’’∂ ¡≥◊∂˜ª Á∂ ÿ ª «ÿ¿∞ Â∂ Á∆Ú∂ ÏÒ∂ Í «‘øÁπ√Â≈È
Â∂ Í≈«’√Â≈È ÁØ‘ª ˘ ¡≥◊∂˜ Á∆ È∆Â∆ ¡º◊∂ ‘≈ ‘ج∆Õ ÁØÚ∂∫ ‘∆ ·º◊∂ ◊¬∂Õ
⁄Ò≈’ ¡≥◊∂˜ È∂ √ØÈ∂ Á∆ ʪ ÓπÒºÓ≈ Â∂ ¡ÓÈ Á∆ ʪ ÏÁ-¡ÓÈ∆ ͺÒ∂ Í≈
«ÁºÂ∆Õ √Á≈ Ú≈√Â∂ Ì≈-Ì≈ Á≈ ÚÀ∆ ‘Ø «◊¡≈Õ «¬√∂ ‘∆ ·º◊∆ Á∆ Ó≈
’’∂ ÁØÚ∂∫ ¡‹∂ º’ ‘ØÙ ÂØ∫ «¬È’≈∆ ‘ج∂ ÏÀ·∂ √ÈÕ ÁØÚ∂∫ Í≈√∂ ‘∆ Ú≈Ò-
Ú≈Ò √Ó≈¬∂Á≈∆ Â≈’ª ¡º◊∂ ’˜∂ «Úº⁄ ◊«‘‰∂ ÍÀ ⁄πº’≈ ‘ÀÕ Í «¬È∑ª
˘ ¡‹∂ º’ ‘ØÙ È‘∆∫ ¡≈¬∆Õ «¬√ Á≈ «√º‡≈ √≈‚∂ Ò¬∆ ÏÏ≈Á∆ ‘ØÚ∂◊≈Õ
ÓÀ∫ AE ¡◊√ AIDG Á∂ «Á‘≈Û∂ ˘ ÓπÏ≈’ «ÁÈ √Ófi ’∂ «¬Ò≈’∂
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 73
«Úº⁄ ÒØ’ª ˘ ‘Ø’≈ «ÁºÂ≈ «’ ¡≈˜≈Á∆ Á≈ ÙπÌ «Á‘≈Û≈ ⁄Û∑ «◊¡≈ ‘ÀÕ
’ÂÒ∂¡≈Ó ıÂÓ ’ØÕ «¬√ ÿº¨ÿ≈∂ «Úº⁄ «‹ºÊØ∫ º’ ‘Ø √«’¡≈ «¬Ò≈’∂ Á∂
«Í≥‚ª «Úº⁄ Óπ√ÒÓ≈Ȫ Á∆¡ª ‹≈Ȫ Ï⁄≈ ’∂ ¿∞‘Ȫ ˘ Ó«‘λ˜ ’ «ÁºÂ≈
«‹øÈ∑ª Á∂ ¡‹∂ Ú∆ ÍÃ∂Ó √πÈ∂‘∂ ¡≈™Á∂ ‘ÈÕ
BC. ’ΩÓ∆ ‘’±Ó Á∆ Á∂‰
«‹‘Û∆ ÓÀ˘ ¡≈ı∆ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò ’È∆ ͬ∆ ¿∞‘ √≈∆¡ª È≈ÒØ∫
Áπ÷Á≈«¬’ ‘ÀÕ ¿∞‘ «¬√ Ò¬∆ «’ Í«‘Ò∆¡ª Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Òª ª ¡≥◊∂˜ Á∂
≈‹ «Úº⁄ ‘ج∆¡ª Í «¬‘ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò AIDH Á∂ Ùπ» «Úº⁄ ’ΩÓ∆ √’≈
Á∂ Ú’Â ‘ج∆Õ «¬√ Á∆ Í∆Û Ó∂∂ «ÁÒ «Úº⁄ ¡‹∂ º’ ‘ÀÕ
‹ÁØ∫ Ó≈⁄ AIDH Á≈ Ó‘∆È≈ ⁄«Û∑¡≈ ª «’Â∆ «’√≈È ¡≈ÙÓ
«Úº⁄ ÏÀ«·¡ª ˘ ÓÀ˘ ÍπÒ∆√ È∂ ¡⁄≈È’ ¡≈ «◊ïÂ≈ ’∆Â≈Õ Ó∂∂ È≈Ò √Ø‘‰
«√øÿ ‹ØÙ Â∂ ‘Ø Ú∆ G-H ’«Ó¿±«È√‡ √≈Ê∆ «◊ïÂ≈ ’∆Â∂Õ Úø‡ª ¿∞µÂ∂
’ج∆ ·Ø√ Ú‹∑≈ È‘∆∫ √∆Õ Íπº¤‰ Â∂ Ú∆ ÍπÒ∆√ ÚºÒØ∫ ’ج∆ √‘∆ ‹Ú≈Ï È≈
«Ó«Ò¡≈Õ ¡ı∆ ÔØÒ ’À∫Í «Úº⁄ √≈‚≈ ⁄Ò≈È ’ «ÁºÂ≈ «◊¡≈Õ ÔØÒ ’À∫Í
Á≈ ÚÂ≈¿∞ Â∂ ؇∆ Ú◊À≈ ¡≥◊∂˜ª Á∂ Ú’Â È≈ÒØ∫ Ú∆ «È’øÓ∆ √∆Õ ÏØÒ⁄≈Ò
Ú∆ ÏÛ∆ πº÷∆ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ÍπÒ∆√ ÚºÒØ∫ ’ج∆ ‹Ú≈Ï È≈ «ÓÒ‰ Â∂ ÔØÒ ’À∫Í
Á∂ ‘≈’Óª Á≈ πº÷≈ ÚÂ≈˙ Ú∂÷ ’∂ √≈∂ √≈Ê∆¡ª È∂ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò ’ «ÁºÂ∆Õ
«¬‘ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò BG-BH «ÁÈ ⁄ÒÁ∆ ‘∆Õ √ø «Ú√≈÷≈ «√øÿ ÍÃË≈È Á∂Ù
Ì◊ ÍÃ∆Ú≈ √‘≈«¬’ ’Ó∂‡∆ È∂ ‹Ú≈‘ Ò≈Ò ˘ «ÓÒ ’∂ «¬‘ «’‘≈, ““«‹øÈ∑ª
ÒØ’ª È∂ Â∞‘≈‚∆¡ª ‹Û∑ª Ò≈¬∆¡ª, ¡º‹ ¡≈˜≈Á∆ Á∂ Ï≈¡Á ¿∞‘Ȫ ‘∆ ÒØ’ª
˘ ‹∂Ò∑ª «Úº⁄ ÏøÁ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ’∆ «¬‘Ø ‘À ’ΩÓ∆ ‘’±Ó ?”” ‹Ú≈‘ Ò≈Ò
È∂ «’‘≈, ““Ï≈Ï≈ ‹∆ ¡‹∂ º’ ÓÀ˘ ª ’ج∆ «¬ÂÒ≈‘ È‘∆∫ ‘ج∆Õ ÓÀ∫ Í≥‹≈Ï
Ú≈«Ò¡ª ˘ Íπº¤Á≈ ‘ªÕ”” ¡ı∆ C-D «ÁÈ Ï≈¡Á √≈‚∆ √≈«¡ª Á∆ «‘≈¬∆
’∆Â∆ ◊¬∆ Â∂ ¡√ª Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò ÂØÛ «ÁºÂ∆Õ ‹ÁØ∫ Í«‘Ò∆¡ª ¤∂ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Òª
‘ج∆¡ª, ‹«Ò∑¡ª Ú≈Ò∂ Á∆ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò √Ó∂Â, ¿∞ÁØ∫ ¡‹∂ √∆ ¡ÀÈ≈ Ïπº„≈
È‘∆∫ √∆Õ Í ‘π‰ Ïπ„∂Í∂ Á≈ Ú’Â ¡≈ «◊¡≈ √∆ «¬√ Ò¬∆ ÔØÒ ’À∫Í Á∆
È≈‹≈«¬˜ ÏøÁÙ Â∂ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò È∂ Ó∂∆ ’Ó ‹ÒÁ∆ ‘∆ ‡∂„∆ ’ «ÁºÂ∆Õ
¡º‹ Ú∆ ‹∂ ’ج∆ ÓÀ˘ Íπº¤Á≈ ‘À «’ Â∂∆ ’Ó ‡∂„∆ «’™ ‘Ø ◊¬∆ ª ÓÀ∫
«¬‘ ‹Ú≈Ï Á∂∫Á≈ ‘ª «’ «¬‘ ’ΩÓ∆ ’ª◊√ ‘’±Ó Á∆ Ó∂∆ «Íº· Â∂ Óπ‘
¤≈Í ‘ÀÕ «¬‘ ¡≈÷∆ (√ºÂÚ∆∫) Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Ò √∆ ‹Ø ‹∂Ò∑ √ø◊≈Ó «Úº⁄ ÓÀ˘
’È∆ ͬ∆Õ
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 74
BD. Á∂Ù Ì◊ Ô≈Á◊≈ ‘≈Ò «ÂøÈ √≈Ò Ï≈¡Á AC √ÂøÏ AIFG ȱø Ô≈Á◊≈ ‘≈Ò «Úº⁄ «¬º’ Ù‘∆Á∆
Ó∂Ò≈ ‘Ø«¬¡≈Õ «¬√ «Úº⁄ Ú∆ «‘øÁπ√Â≈È Á∂ Íπ≈‰∂ «¬È’Ò≈Ï∆, Ï≈Ï∂, ÈÚ∂∫
√ø «Ú√≈÷≈ «√øÿ ÍÃË≈È Á∂Ù Ì◊ ÍÃÚ≈ √‘≈«¬’ ’Ó∂‡∆ Ú≈’¬∆
ÈΩ‹Ú≈È, ÁØÚ∂∫ ’«Ó¿±«È√‡ ◊πºÍ Â∂ ‘Ø ’¬∆ Í≈‡∆¡ª Á∂ È∞Ó≈«¬øÁ∂ «¬’º·∂
√ø √ÈÕ ¿∞‘Ȫ È∂ ’ÀÁ∆ Í«Ú≈ √‘≈«¬’ ’Ó∂‡∆ Á∆ ¡‡πº‡ √∂Ú≈ ¡ı∆
‘ج∂Õ ¡≈√ √∆ «’ «¬√ «¬’º· «Úº⁄ ¬∂’Â≈ Ò¬∆ ’ج∆ ⁄ø◊≈ ≈‘ «È’Ò∂◊≈
ÁÓ Âº’ ’∆Â∆ ¡Â∂ ¿∞√Á∂ ÍÃË≈È ‘∂Õ Á»√∂ √≈Ê∆¡ª È∂ Ú∆ Á∂Ù Ì◊ª
Í ‘Ø«¬¡≈ ¿∞Ò‡Õ √‡∂‹ ¿∞µÂ∂ Â∂ ¡≈͉∂-¡≈͉∂ ¡ıÏ≈ª «Úº⁄ ¬∂’Â≈ Á∆
Â∂ Ϊ√∆ ¿∞µÂ∂ Ò‡’ ⁄πº’∂ √≈Ê∆¡ª Á∂ Í«Ú≈ª Á∆ √‘≈«¬Â≈ √º⁄∂ «ÁÒ È≈Ò
ʪ ¡È∂’Â≈ Á≈ Óπ˜≈‘≈ ‘Ø«¬¡≈ «‹√ ȱø ’ج∆ Ú∆ Á∂Ù «‘ÂÀÙ∆ Í√øÁ È‘∆∫
’∆Â∆Õ √º⁄ ª «¬‘ ‘À «’ ˆÁ Í≈‡∆ «˜øÁ≈ ‘∆ «¬√ √∂Ú≈ Á∂ «√ Â∂
’ √’Á≈Õ
‘∆Õ ¡Ó∆’≈, ’ÀÈ∂‚≈, ÍÈ≈Ó≈, ¡‹È‡≈¬∆È≈ ¡≈«Á Ï≈‘ Á∂ ‡≈Í»¡ª Á∂
¡º‹ «‘øÁπ√Â≈È Á∆¡ª ≈‹√∆ Í≈‡∆¡ª ¿∞µÂ∂ «¬‘ ’‘≈Ú ÿ‡Á∆
√º‹‰ª È∂ Ú∆ Òº÷ª πͬ∂ ’Ó∂‡∆ ˘ Ì∂‹ ’∂ «¬‘ √≈Ï ’ «ÁºÂ≈ «’ ¡≈͉∂
‘À - ØÓ √Û «‘≈ ‘À Â∂ È∆Ø Ó«‘Ò «Úº⁄ Ïø√∆ Ú‹≈ «‘≈ ‘ÀÕ
Ï«ÒÁ≈È ‘ج∂ Ù‘∆Áª Á∆ √≈‚∂ ÓÈ «Úº⁄ «’øÈ∆ «¬º˜Â ‘ÀÕ
ÓÀ∫ Áº√ ⁄πº«’¡≈ ‘ª «’ «’Ú∂∫ Ì≈¡ Úˉ È≈Ò Ó∂∆ ˜Ó∆È ¤∞º‡Á∆
’Ó∂‡∆ Â∂ √ø «Ú√≈÷≈ «√øÿ È∂ Á∂Ù Ì◊ Ô≈Á◊≈ ω≈¿∞‰ Á≈
◊¬∆ Â∂ ˜Ó∆È ⁄Ø∫ ‘∆ ÓÀ∫ √’±Ò Â∂ Á∂Ù-Ì◊ Ô≈Á◊≈ «Úº⁄ «‘º√≈ Í≈«¬¡≈Õ
Í«‘Òª ‘∆ «¬≈Á≈ ’ «Ò¡≈ √∆ Â∂ ’¬∆ ‹◊∑≈ Ú∆ Ú∂÷∆¡ª √ÈÕ BI@@@
¡≈ı∆ «Úº⁄ √≈∂ ‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó Á≈ «√º‡≈ «¬‘ ‘À «’ Í»∆ «˜øÁ◊∆ «Úº⁄
π«Í¡≈ «Ú√≈÷≈ «√øÿ Á∂ ◊π‹È Âº’ ‹Ó∑ª ‘Ø ⁄πº«’¡≈ √∆ ‹Ø ¿∞‘ ’Ó∂‡∆ Á∂
ı⁄ ’’∂ Ú∆ ¡º‹ BB ¬∂’Û ˜Ó∆È Ó∂∂ ’ØÒ ‘À «‹√ ÂØ∫ Ó∂∆ Â∂ Ó∂∆ √∂Ú≈
‘Ú≈Ò∂ ’ ◊¬∂Õ Í«‘Òª ª ’Ó∂‡∆ Á≈ «÷¡≈Ò ¡≥«ÓÃÂ√ Ô≈Á◊≈ ω≈¿∞‰
’È Ú≈«Ò¡ª Á∆ ؇∆ ⁄ÒÁ∆ ‘ÀÕ È≈ ‘∆ Ó∂∂ Í≈√ ‹Ó∑ª ‘À Â∂ È≈ ‘∆ ’˜≈Õ
Á≈ √∆Õ Í ¿∞‹≈«Û¡ª «Íº¤Ø∫ ‘ºÁ Á∂ Ò≈◊∂ Ô≈Á◊≈ ω≈¿∞‰ Á≈ «ı¡≈Ò
Í «¬‘ BB ¬∂’Û Ó∂∆ ‹≈È Á≈ ’Ò∂٠ω∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ «¬√ «Èº‹∆
ÏÁÒ «◊¡≈Õ «¬√ Ò¬∆ FE@@@ Á∆ ˜Ó∆È, «‹√ «Úº⁄ «¬º’ ’Ø·∆ Ú∆ √∆
ÓÒ’∆¡Â∆ „ª⁄∂ «Úº⁄ Î≈«¬Á≈ ¿∞·≈‰ Ú≈Ò∂ ª Ï‘π ‘È ‹Ø Á∂Ù Ì◊Â∆
Â∂ √ΩÁ≈ Ú∆ √√Â≈ √∆, ‹¶Ë «Úº⁄ ÷∆Á∆ ◊¬∆Õ
Ó‘≈ÂÓ≈Íπ‰∂ Â∂ ’¬∆ Â∑ª Á∆¡ª ≈‹√∆ ⁄≈Òª ≈‘∆∫ ‹ÈÂ≈ ȱø ËØ÷≈ Á∂ ‘∂
√ø «Ú√≈÷≈ «√øÿ Á∂ Ï≈¡Á, ÈÚ∂∫ Â∂ Íπ≈‰∂ √≈Ê∆¡ª È∂ Â∂ ÷≈√ ÂΩ
‘ÈÕ Í ¡√Ò «Úº⁄ Áπ÷∆ ÁπÈ∆¡ª Â∂ Ïπ„≈Í∂ Á∆ √øÌ≈Ò ’È Ú≈Ò≈ ’ج∆
”Â∂ Ì≈¬∆ ◊πÓπ÷ «√øÿ È∂ Á∂Ù Ì◊ ͫÚ≈ √‘≈«¬’ ’Ó∂‡∆, «‹√ Á∆ ‘π‰
È‘∆∫ ‘ÀÕ ¿∞‘ «¬√ Ò¬∆ «’ «Èº‹∆ «È˜≈Ó «Úº⁄ ÍÀ√∂ Â∂ ÷»È (’øÓ ’È Á∆
Ï‘πÂ∆ ÒØÛ È‘∆∫ √∆ ‘∆, ÂØÛ ’∂ Á∂Ù Ì◊ Ô≈Á◊≈ ’Ó∂‡∆ ω≈¬∆ Â∂ ‹∆.
Ù’Â∆) Á∆ ’Á ‘À «¬È√≈È Á∆ È‘∆∫Õ
‡∆. Ø‚ «√ÚÒ Ò≈¬∆Ș ‹¶Ë «Úº⁄ ’Ó∂‡∆ Á≈ Á¯Â ’≈«¬Ó ’ «ÁºÂ≈Õ
«¬√ Ò¬∆ «¬‘ BB ¬∂’Û ˜Ó∆È Ó∂∆ ‹≈È Á≈ ’Ò∂٠ω∆ ‘ج∆ ‘ÀÕ
’Ó∂‡∆ È∂ ’øÓ ÁØ «‘º«√¡ª «Úº⁄ Úø‚ «Ò¡≈ Ô≈Á◊≈ Á∆ «¬Ó≈ ÏÈ≈‰≈
ÓÀȱø ¡≈≈Ó Â∂ Ï∂«¯’∆ Á∆ ÒØÛ ‘ÀÕ Í Ïπ„∂Í∂ «Úº⁄ ¡≈≈Ó Â∂ Ï∂«Î’∆ Á∆
Â∂ ˆÁ Í≈‡∆ Á≈ «¬«Â‘≈√ Óπ’øÓÒ ’È≈Õ ¬∂√∂ √Ó∂∫ ¡Ó «√øÿ ÁØ√ªfi,
√Ó≈‹Ú≈Á∆ «È˜≈Ó ÂØ∫ Ï◊À ’ج∆ Ú∆ √º⁄∂ ÙÏÁª «Úº⁄ ◊ø‡∆ È‘∆∫ Á∂ √’Á≈Õ
‹Ø ÍÈ≈Ó≈ «Úº⁄ «‘ ⁄πº’∂ √È, «¬’º«Ò¡ª È∂ ‘∆ F@,@@@ πͬ∂ Á≈È Á∂ ’∂
«˜øÁ◊∆ «Úº⁄ ÓÀȱø Ò◊Ì◊ ‘ Â∑ª Á∂ ÒØ’ª «‹Ú∂∫ ¡ºÔ≈Ùª, ºÏ
Ô≈Á◊≈ Á≈ Óπº„ ÏøÈ∑ «ÁºÂ≈, ‘ØȪ √≈Ê∆¡ª È∂ Ú∆ ÔÊ≈ Ù’Â∆-«’√∂ È∂
Ì◊ª, ≈‹√∆ Á∂Ù Ì◊ª, ˆÁ Í≈‡∆, ’«Ó¿±«È√‡ Í≈‡∆, ’ª◊√,
Í≥‹ ‘˜≈, «’√∂ È∂ √ºÂ ‘˜≈, «’√∂ È∂ «¬√ ÂØ∫ ÊØÛ∑≈ ÿº‡ - «ÁÒ ÷Ø‘Ò
¡’≈Ò∆ ÁÒ √≈«¡ª È≈Ò Ú≈‘ «Í¡≈ ‘ÀÕ ÓÀ∫ √≈«¡ª ’ØÒØ∫ ‘∆ ’∞fi È≈ ’∞fi
’∂ Á≈È ’∆Â≈Õ ¡Ó∆’≈ ’ÀÈ∂‚≈ Â∂ ‘Ø Á∂Ùª «Úº⁄ Ú√Á∂ «‘øÁ∆¡ª È∂ Òº÷ª
«√º«÷¡≈ ‘À∂Õ ¡º‹ Ú∆ ÓÀ∫ √Ì Í≈‡∆¡ª Á≈ ËøÈÚ≈Á∆ ‘ª Â∂ ¡ıÏ≈ª (ÍÃÀµ√)
π«Í¡≈ ’Ó∂‡∆ ȱø √∂Ú≈ Ò¬∆ ÿºÒ ’∂, Ù‘∆Áª Ò¬∆ ¡≈͉∂ «Í¡≈ Á≈ √Ï»Â
Á≈ Ú∆, «‹øÈ∑ª È∂ Ìπº÷ ‘ÛÂ≈Òª Â∂ Á»√∂ ¡À˜∆‡∂ÙȪ Ú∂Ò∂ √≈‚∆ √‘≈«¬Â≈
«ÁºÂ≈Õ ¡º‹ «¬‘Ȫ Á≈È∆¡ª Á∂ Á∂Ù Â∂ Ù‘∆Áª Á∂ ÍÃ∂Ó Á≈ √Ï»Â, Á∂Ù Ì◊Â
’∆Â∆Õ
Ô≈Á◊≈ ’ΩÓ È±ø Á∂ ‘∆ ‘ÀÕ «¬‘ √øÁ∂Ù Á∂ ‘∆ ‘À «’ ¡≈¿∞ Á∂Ù Ò¬∆ ’∞Ï≈È∆
Ó∂∆ ¡≈ÂÓ≈ «¬√ ¿∞Ó «Úº⁄ «¬√ ◊ºÒ Â∂ √øÂπÙ‡ ‘À «’ ‹∂ ÓÀ∫ Á∂Ù
’Ø Â∂ ¡≈͉∂ Ù‘∆Áª Á∆¡ª ’∞Ï≈È∆¡ª È≈ ÌπºÒØÕ
√∂Ú≈ Ï‘πÂ∆ È‘∆∫ Ú∆ ’ √«’¡≈ ª ÓÀ∫ Á∂٠ȱø ËØ÷≈ Ú∆ È‘∆∫ «ÁºÂ≈Õ «‹øÈ≈
ˆÁ Í≈‡∆ Á∂ «¬«Â‘≈√ Á≈ Í«‘Ò≈ «‘º√≈ ’Ó∂‡∆ È∂ «Â¡≈ ’Ú≈
‘Ø √«’¡≈ ¡≈͉≈ ¯˜ √Ófi ’∂ ¡≈͉∆ Â≈’ Â∂ «Ò¡≈’ ¡È∞√≈
«ÁºÂ≈ ‘À, Í Ó√≈Ò≈ È≈ «ÓÒ‰ ’’∂ ¡‹∂ ’¬∆ ’Ó˜Ø∆¡ª Ï≈’∆ ‘ÈÕ Á»√∂
’∆Â≈ ‘ÀÕ ≈‹√∆ Í∆Ûª Ú≈Ò∆ ÍÀÈÙÈ Ú∆ ÓÀȱø «ÓÒ √’Á∆ √∆, Í ÓÀ∫ Ò¬∆
«‘º√∂ Ò¬∆ ’Ó∂‡∆ ¿∞µÁÓ ’ ‘∆ ‘ÀÕ
È‘∆∫ - «’¿∞∫«’ √’≈∆ πÍÀ ȱø ÓÀ∫ ’ΩÓ∆ ππ«Í¡≈ √ÓfiÁ≈ ‘ªÕ ÓÀ∫ «’√∂ Ú≈Á
AIFD «Úº⁄ Á∂Ù Ì◊ Ô≈Á◊≈ ‘≈Ò ‹¶Ë «Úº⁄ ˆÁ Í≈‡∆ Á∆
Á≈ Íπ‹≈∆ È‘∆∫Õ ‹∂ ’ج∆ Ú∆ Á∂٠˺’∂ È≈Ò √≈‚∂ Á∂٠ȱø Âø◊ ’∂ ª ÓÀ∫
◊ØÒ‚È ‹πÏÒ∆ ÓÈ≈¬∆ ◊¬∆Õ Á∂Ù Ì Á∂ «¬È’Ò≈Ï∆ «¬’ºÂ ‘ج∂, «¬√ Á∂

‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 75 ‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 76

Í«‘Ò≈ √÷Ù ‘ØÚª◊≈ ‹Ø ‚º‡ ’∂ ¿∞‘Ȫ Á≈ «ÚØË ’ª◊≈ Â∂ ¡≈͉∆ ‹≈È
º’ Á∂ «Á¡ª◊≈Õ Í ‹∂ √≈‚≈ ÓπÒ’ ¡«È¡ª ’∂ ‹ª ¡≈͉∆ √’≈ ÒØ’
«‘ºÂª Á∂ «ÚπºË ’øÓ ’∂ ª ÓÀ∫ ¿∞√ Á∂ «÷Ò≈¯ ÿØÒ ’ÈØ∫ Ú∆ È‘∆∫ «fi‹’ª◊≈Õ
ÓÀ∫ √Á≈ ˆÁ Í≈‡∆ Á∆ ’ΩÓ∆ Ò∆‘ Â∂ ⁄ºÒ‰ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ ‘ÀÕ Á∂÷Á≈-
Í÷Á≈ ÓÀ∫ √Ì Íº÷ª ȱø ‘ª Í ÏπºÂ ÍÃ√ «’√∂ ◊ºÒ∂ È‘∆∫Õ ËÓ ÓÀ∫ √≈∂
ÓÈ∞º÷ Ó≈Â Á≈ «¬º’ √ÓfiÁ≈ ‘ª ‹Ø Úø«‚¡≈ È‘∆∫ ‹≈ √’Á≈Õ «¬‘ Ó∂≈
ͺ’≈ «ÈÙ⁄≈ ‘À «’ ‹Á º’ ¡≈Ê’ «ÚÚ√Ê≈ Á∆ Ïπ«È¡≈Á √Ó≈‹Ú≈Á
È‘∆∫ ¡√Ò∆ ¡≈˜≈Á∆ «¬º’ √πÍÈ≈ ‘∆ ‘∂◊∆Õ
‘π‰ Ó∂∆ ¡Ú√Ê≈ √Ω √≈Ò Á∂ È∂Û∂ Íπº‹ ⁄πº’∆ ‘ÀÕ Ïπ„∂Í∂ Á≈ ¡√ Ó∂∂
√∆ Â∂ Í»∆ Â∑ª ‘Ø ⁄πº’≈ ‘ÀÕ ‘π‰ ̺‹ Ⱥ· ’∂ Á∂Ù √∂Ú≈ ’È ÂØ∫ ¡√ÓÊ
‘ªÕ Í ⁄≈Í≈¬∆ Â∂ «Í¡≈, Á∂Ù Ú≈√Â∂ ÙπÌ «¬º¤≈Úª ¡≈͉∂ ¡≥Á ˜»
º÷Á≈ ‘ªÕ «¬‘∆ Ú‹∑≈ ‘À «’ ÓÀ∫ Ó≥‹∆ ¿∞µÂ∂ ͬ∂ ‘ج∂ È∂ Ú∆ ’∞fi Í≥ÎÒ∂‡ ÈΩ‹Ú≈Ȫ
Á∆ Ì∂‡≈ ’∆Â∂ ‘È ¡Â∂ ‹Ø ’∞fi Ó∂∂ Í≈√ ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∆ Â≈∆ı∆ ¡Ó≈È √∆
¿∞‘Ȫ Á∂ √≈‘Ó‰∂ º÷ «ÁºÂ∆ ‘ÀÕ ‘π‰ ÓÀ∫ ¡≈ı∆ ¿∞Ó «Úº⁄ «¬‘∆ ¡Í∆Ò
’Á≈ ‘ª «’ Á∂Ù ˘ √º⁄∂ ¡ʪ «Úº⁄ Á∂٠ω≈˙ ¡Â∂ ÁπÈ∆¡ª Á∆¡ª
¡≈˜≈Á ’ΩÓª È≈Ò-Á»√∆¡ª ’ΩÓª Á∆ «¬º˜Â ’Á∂ ‘ج∂-¡≈͉∆ ¡≈˜≈Á∆
¡Â∂ Ï≈Ï∆ ˘ ’≈«¬Ó º÷ØÕ
Ó∂≈ ¡’∆Á≈ :- «¬‘ ·∆’ ‘À «’ ÓÀ∫ ºÏ Á∂ Ȫ Á∆ Ó≈Ò≈ ª È‘∆∫
Î∂Á≈, Í ¿∞‘Ȫ ÁπÈ∆¡ª Ì Á∂ Ù‘∆Áª-⁄≈‘∂ ¿∞‘ «’√∂ Ú∆ Á∂Ù ‹ª ’ΩÓ
«Úº⁄ ÍÀÁ≈ ‘ج∂ ‘؉, «‹øÈ∑ª È∂ Áπ÷∆ ÁπÈ∆¡ª ˘ ˜≈ÒÓª, ·º◊ª Â∂ Ú«‘Ó ÍÃ√ª
Á∂ Í≥‹∂ ÂØ∫ ¤∞‚≈¿∞‰ Ò¬∆ ¡≈͉∆¡ª ¡≈‘»Â∆¡ª «ÁºÂ∆¡ª-Á∂ È≈Ó Á∆ Ó≈Ò≈
˜» Î∂Á≈ ‘ªÕ «¬‘∆ Ó∂≈ ¡’∆Á≈ ‘À ¡Â∂ «¬‘∆ Ó∂≈ ËÓ ‘ÀÕ
BE. Á«Á-«ÁÒ
˙ Á∂Ù Ú≈√∆˙! Ó∂∂ Áπº÷ª Á∆ ’‘≈‰∆ È≈ √π‰ØÕ Ó∂∂ ØÓ-ØÓ «Úº⁄Ø∫ ⁄∆√ª
«È’Ò ‘∆¡ª ‘ÈÕ ÓÀ˘ «¬È’Ò≈Ï∆ Á∂Ù-Ì◊ª Á∂ ¿∞‘ Ú≈’ ¡º‹ Ú∆ «Ú√∂
È‘∆∫, «‹‘Û∂ ¿∞‘Ȫ È∂ Ϊ√∆¡ª Á∂ fi»‡∂ ÒÀ‰ Ú∂Ò∂ ¡≈͉∂ «Íº¤∂ «‘ ◊¬∂
√≈Ê∆¡ª ˘ ¡≈͉∂ ¡≈ı∆ √øÁ∂Ù «Úº⁄ ¡≈÷∂ √ÈÕ ¿∞È∑ª Á≈ √øÁ∂Ù √∆-¡À
Ó≈Â-Ì»Ó∆ ¡√∆∫ Â∂∂ ◊πÒ≈Ó∆ Á∂ ÏøËȪ ˘ ÂØÛ È‘∆∫ √’∂ Â∂ «¬√Á≈ √≈˘
Áπº÷ ‘ÀÕ Í √≈˘ ÌØ√≈ ‘À «’ √≈‚∂ «Íº¤∂ ‘∂ √≈Ê∆ «¬√ ’øÓ ˘ Í»≈ ’È◊∂
Â∂ ‹Á Â≈¬∆∫ ¿∞‘Ȫ «Úº⁄Ø∫ «¬º’ Ú∆ «‹™Á≈ «‘≈Õ ¡≈͉∂ ’∆Â∂ ‘ج∂ ÍÉ
ÂØ∫ Óπº÷ È‘∆∫ ÓØÛ∂◊≈Õ
«Í¡≈∂ Á∂Ù Ú≈√∆¿∞! ‘π‰ Â∞√∆∫ √Ófi ◊¬∂ ‘ØÚØ◊∂ «’ Ó∂∂ ¡≥Á ’∆
Áπº÷ ‘À Â∂ ⁄∆√ª «’™ ÍÀ ‘∆¡ª ‘ÈÕ Â∞√∆∫ ’‘Ø◊∂, ‘π‰ ª Á∂Ù ¡≈˜≈Á
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 77
‘À Â∂ Á∂Ù Á≈ Áπº÷ Á» ‘Ø ⁄πº’≈ ‘À, ‘∞‰ ª ÂÀ˘ ÷πÙ ‘؉≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
Í Á∂Ù Á∂ ÈΩ‹Ú≈ÈØ, Ïπº«„˙ Â∂ Ϻ«⁄¿∞! Á∂Ù Á∆¿∞ Ó≈Â≈˙, ÌÀ‰Ø Â∂
Ï∆Ï∆¿π! Â∞√∆∫ ıπÁ ‘∆ Ó∂∂ ’ÊÈ Á∂ ‹º‹ ω ’∂ ¯À√Ò≈ «Á¿∞Õ «‹√ Á∂Ù «Úº⁄
⁄øÁ ÒØ’ª ȱø ¤º‚ ’∂ «Ó‘È ’È Ú≈Ò∂ «’Â∆ Â∂ «’√≈È, ’ºÍÛ≈ ÍÀÁ≈
’È Ú≈Ò∂ ‹πÒ≈‘∂, Ó«‘Ò ¿∞√≈È Ú≈Ò∂ Ó˜Á» Â∂ ’ø«‚¡ª ÂØ∫ Ï⁄≈¿∞‰ Ú≈Ò∂
ÓØ⁄∆ Â∂ ¿∞‘Ȫ Á∂ Ϻ⁄∂ ¡ºË∂ Í∂‡ Ìπº÷∂ √Ω‰ Â∂ ¿∞‘Ȫ ’ØÒ È≈ ÂÈ „’‰
ȱø ’ºÍÛ≈ Â∂ È≈ «‘‰ ȱø ÿ ‘ØÚ∂, «‹ºÊ∂ Òº÷ª Á∂Ù Ú≈√∆ ‘≈Û∑ «√¡≈Ò
Ï≈˜≈ª Â∂ Îπ‡Í≈ʪ Â∂ ¶Ó∂ ÍÀ ’∂ ≈ª ’º‡Á∂ ‘؉, Â∂ Á»√∂ Í≈√∂ ËÈ∆ ÒØ’ª
Á∂ ’∞ºÂ∂ Ú∆ «√ºË∂ Ó≥»‘ Ó≈√ Â∂ ‘Ø ÍÁ≈Ê È≈ ÷≈ √’Á∂ ‘؉, «‹ºÊ∂ ’ج∆ ’≈ȱøÈ
◊∆Ï Á∆ ’Ó≈¬∆ ȱø Ú∂‘ÒÛ ´‡∂«¡ª ’ØÒØ∫ È≈ Ï⁄≈ √’Á≈ ‘ØÚ∂, «‹ºÊ∂
«‹√Á∆ Ò≈·∆ ¿∞√Á∆ ÌÀ∫√ Ú≈Ò∆ ’‘≈Ú ’øÓ ’Á∆ ‘ØÚ∂ ’∆ ¿∞µÊ∂ ’ج∆ Á∂Ù-
Ì◊ ÷πÙ «‘ √’Á≈ ‘À ? ’∆ ¡À√∆ ¡≈˜≈Á∆ ȱø Â∞√∆∫ ¡≈˜≈Á∆ ’«‘ √’Á∂
‘Ø ? ‘«◊˜ È‘∆∫Õ ◊πÒ≈Ó∆ ⁄≈‘∂ Á∂ÙÚ≈√∆¡ª Á∆ ·Ø√∆ ‘ØÚ∂ ⁄≈‘∂ ÏÁ∂Ù∆¡ª
Á∆Õ ¡≈Ê’ ‘ØÚ∂ Ì≈Ú∂∫ ≈‹ÈÀ«Â’, Â∂ ⁄≈‘∂ «√Î ËÓ («Î’≈ ÍÃ√Â∆) Á∆
¡≈Û «Úº⁄ √Ó≈«‹’ ¿»⁄-È∆⁄Â≈ ‹ª ◊πÒ≈Ó∆ ÍÀÁ≈ ’∆Â∆ ‹≈Ú∂Õ «¬‘ √Ì
Í≈ͪ ÂØ∫ Úº‚≈ Í≈Í ‘ÀÕ ÓÈ∞º÷Â≈ ȱø ’ÂÒ ’È È≈ÒØ∫ Úº‚≈ Í≈Í ‘Ø ’∆
‘Ø √’Á≈ ‘À ?
¡À√∂ ÷≥»÷≈ «È˜≈Ó È±ø ⁄Ò≈¿∞‰ Ú≈Ò∆ ⁄≈‘∂ ’ج∆ Ú∆ ‘’±Ó ‘ØÚ∂ -
¡≈͉∆ Á∂√∆ ⁄≈‘∂ «ÚÁ∂Ù∆ - «¬√Á≈ ‹»Ò≈ ¿∞Â≈È≈ ËÓ ‘ÀÕ ‹Ø ¡À√∆ ◊πÒ≈Ó∆
ȱø ÏÁ≈Ù ’Á≈ ‘À, ¿∞‘ ’≈«¬ Â∂ Ïπ˜«ÁÒ ‘ÀÕ
....... √ø◊≈Ó ⁄ÒÁ≈
‹À ‹ÈÂ≈ !
√Ø‘‰ «√øÿ Ì’È≈ (Ï≈Ï≈)
Ï’ºÒÓ ıπÁ
ÍÂ≈ : -
«Í≥‚ Â∂ ‚≈’÷≈È≈ - Ì’È≈
Ï≈√Â≈ - ÷≈√≈,
«˜Ò∑≈ - ¡≥«ÓÃÂ√ (Í≥‹≈Ï)
nnn
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 78
 «ÙÒ≈Ò∂ ÷ Â’Ì≈Â∆ ÍÃ’≈ÙÈ Á∆¡ª ⁄؉Ú∆¡ª «Ò÷ª
Â’Ù∆Ò √≈«‘ºÂ DA. ÓÀ∫ È≈√«Â’ «’¿∞∫ ‘ª? E/-
(«¬‘ √Âª «ÙÒ≈Ò∂÷ ”Â∂ «Ò÷ ’∂ Ï≈Ï≈ ‹∆ È∂ ◊Á Í≈‡∆ Á∆ Ô≈Á◊≈ ¡≈͉∂ «Í≥‚ A. ...Â∂ Á∂Ú ÍπÙ ‘≈ ◊¬∂ BE/- DB. ‹º◊ ⁄È≈ Á≈ √º⁄ B@/-
ω≈¬∆ ‘À ª «’ ¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∆¡ª È√Òª ¡≈͉∂ «¬«Â‘≈«√’ «Ú√∂ ÂØ∫ ‹≈‰» ‘Ø √’‰Õ) B. Á∂Ú, ÁÀ∫ Â∂ »‘ª C@/- DC. ÓÈπ∞º÷ Á∆ ’‘≈‰∆ B@/-
Á∂٠ȱø ¡≈˜≈Á∆ Â∂ Ï≈Ï∆ Á≈ ≈‘ «Ú÷≈¿∞‰ Ú≈Ò∆ Í«‘Ò∆ Í≈‡∆ C. ΩÙÈ∆ B@/- DD. «’‘Û≈ ◊π» «’‘Û∆ Óπ’Â∆ D@/-
D. Â’Ï≈‰∆ B@/- DE. ÷∂‚ ÷∂‚ ”⁄ «Ú«◊¡≈È B@/-
«’‘Û∆ ‘À ?
E. Â’‹ØÂ∆ B@/- DF. ËÓ ÓÈ∞º÷Â≈ Â∂ «Ú«◊¡≈È D@/-
◊Á Í≈‡∆ F.
G.
̻ª-ÍÃ∂ª È≈Ò Ô∞ºË «’Ú∂∫? B@/-
«Ú«◊¡≈È Â∂ Í≈«Ú«◊¡≈È B@/-
DG.
DH.
ÍÃÓ≈ÂÓ≈ Á∆ ¿∞ÂÍÂ∆ Â∂ ÌÓ
¡≈ÁÓ ÂØ∫ ¡º‹ º’
E@/-
C@/-
H. «‘ÍÈØ«‡˜Ó ’∆, DI. Ó≈˙ Á∂ Á∂Ù «Úº⁄ B@/-
«‹‘Û∆ Ó≈⁄ AIAC ȱø «’¿∞∫ Â∂ «’Ú∂∫ ? ? ? A@/- E@. ¯√Òª ’«‘‰ ’‘≈‰∆ C@/-
¡Ó∆’≈ «Úº⁄, «‘øÁ∆ «Ó‘ÈÂ’Ùª, I. «Ú«◊¡≈È’ ‹≈Á»◊ AE/-
«‘øÁ∆ ‹Ò≈ÚÂÈ Á∂ÙÌ◊ª Â∂ «‘øÁ∆ «Ú«Á¡≈Ê∆¡ª Á∆ A@. ’‰-’‰ «Úº⁄ «Ú«◊¡≈È AE/- ¡◊ª‘ ÚË» √≈«‘ºÂ
«ÓÒÚ∆∫ ’Ø«ÙÙ Á∂ «√º‡∂ Ú‹Ø∫ ‘Ø∫Á «Úº⁄ ¡≈¬∆Õ AA. Ó≈Á∂ ÂØ∫ ÓÈ∞º÷ º’ A@/- A. ¡◊È ◊∆ C@/-
AB. ‹Ø«ÂÙ fi»· ÏØÒÁ≈ ‘À B@/- B. ÂØÂ⁄Ø ≈È B@/-
«‹√ È∂ ◊πÒ≈Ó∆ Á∂ «÷Ò≈¯ Â∂ ¡≈˜≈Á∆ Á∂ ‘º’ «Úº⁄ fiø‚≈ ⁄πº«’¡≈Õ AC. «‘ÍÈØ«‡˜Ó Â∞‘≈‚∂ Ò¬∆ BE/- C. Ì◊ «√øÿ Á∂ «Ú⁄≈ A@/-
Â∂ √À∫’Û∂ Ù‘∆Áª Á∆ ’∞Ï≈È∆ ’ «ÁºÂ∆Õ AD. «⁄º·∆¡ª «Ò÷ Â’Ù∆Òª D. ‹ÁØ∫ ÷∂ ‹≈◊∂ AE/-
√À∫’Û∂ Á∂ÙÌ◊ ’≈Ò∂ Í≈‰∆ Á∂ ’∞πøÌ∆-È’ «Úº⁄ ¿∞Óª Ò¬∆ √πº‡∂ ◊¬∂Õ ˘ Í≈¬∆¡ª C@/- E. ÍÏÂØ∫ Ì≈∆ ÓΩ AE/-
ˆÁ Í≈‡∆ ȱø Í»È ’≈ÓÔ≈Ï∆ Â∂ È≈ ‘ج∆ AE. Â’Ù∆Ò ‹≈Á»◊ B@/- F. ⁄Ó’Á≈ Ò≈Ò «√Â≈≈ B@/-
AF. ºÏ ’ÁØ∫, «’ºÊ∂ Â∂ «’Ú∂∫ ? AE/- G. Ì≈ Á≈ Óπ’Â∆ √øÿÙ C@/-
Í ¬∂√ Í≈‡∆ È∂ ◊πÒ≈Ó∆ Á∂ ¡√ È≈Ò «È„≈Ò ‘ج∆ «‘øÁ∆ ‹ÈÂ≈ Á∂ AG. ‚≈«¬‰ª Á∂Ù «ÚÁ∂Ù Á∆¡ª B@/- H. Ù‘∆Áª Á∂ ¡≥◊ √ø◊ D@/-
ı»È «Úº⁄ ¡≈˜≈Á∆ Á∆ ÈÚ∆∫ »‘ λ’ «ÁºÂ∆Õ AH. ¡Ωª ¡Â∂ Ó≈È«√’ Ø◊ AE/- I. √»‘∆ √Ú∂ C@/-
«‹√ Á≈ «√º‡≈ ¡º‹ √≈‚∂ √≈‘Ó‰∂ ‘À - AI. Â’Ù∆Ò «ÁÓ≈◊∆ ’√ª B@/- A@. È’√ÒÏ≈Û∆ Ò«‘ C@/-
Â≈∆÷ «Úº⁄ ÚÂÓ≈È ¡Â∂ ¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∆¡ª È√Òª Ò¬∆ B@. ⁄∆È∆¡ª ̻ «¬ø‹ Ì‹≈¬∂ AE/-
BA. «Ú«◊¡≈È ‘∆ «Ú«◊¡≈È AE/- √∂‘ √ÏøË∆ «’Â≈Ϫ
¡≈˜≈Á∆ Á∂ «¬º’ ‘Ø ’ª‚ Á≈ Ú≈Ë≈ ’ «ÁºÂ≈ ‘ÀÕ
BB. ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∂ Ó≈È«√’ Ø◊ AE/- A. ¿∞Á≈√∆ Ø◊ (‚≈.ÍÓ‹∆Â) A@/-
‘∂· «Ò÷∂ È≈¡∂ Í≈‡∆ Á∂ «ÈÔÓª ¡Â∂ ¡ÓÒª «Úº⁄Ø∫ ‘È : - BC. ⁄ÓÂ’≈ª «Íº¤∂ «Ú«◊¡≈È BE/- B. ÏÒº‚ ÍÃÀÙ (‚≈. Á∆ÍÂ∆) A@/-
A. ¬∂’Â≈ Á≈ ¯Ò ..............≤ Ù’Â∆ Â∂ √ÚÂøÂÂ≈ (¡≈˜≈Á∆) BD. ÓÈØø‹È ≈‘∆∫ «Ú«◊¡≈È B@/- C. «Ó◊∆ Ø◊ (‚≈. ÍÓ‹∆Â) A@/-
B. ¡È∂’Â≈ Á≈ «√º‡≈ .......... ÁπÏÒÂ≈ Â∂ ÍÂøÂÂ≈ (◊πÒ≈Ó∆) BE. «‘ÍÈØ«‡˜Ó «’Ú∂∫ «√º÷∆¬∂ B@/- D. ¬∂‚˜ Ø◊ (‚≈. Á∆ÍÂ∆) A@/-
BF. ◊ø◊≈ Í«ÚºÂ ‹ª ÍÒ∆ E/- E. «√‘ √øÌ≈Ò BE/-
C. ¬∂’Â≈ Á≈ Ó»Ò ............... √Ó≈‹Ú≈Á
BG. Â’Ú≈Á ’∆ ‘À AE/- F. «√‘ ¡Â∂ Ú«‘Ó ÌÓ B@/-
D. ¡È∂’Â≈ Á≈ Ó»Ò ............ √≈Ó≈‹Ú≈Á BH. ’∆, «’¿∞∫ Â∂ «’Ú∂∫ A@/- G. ÂøÁπ√ «’Ú∂∫ ‘∆¬∂ B@/-
ÈΩ‹Ú≈ÈØ ! ¿∞·Ø ! BI. ºÏ «¬º’ ◊Ø÷ ËøÁ≈ E@/- H. ‚≈’‡ Á∆ √Ò≈‘ B@/-
Ô∞º◊ ÍÒ‡ «‘≈ ‘À C@. ÓÈØ◊ª Ú≈∂ fi»·∂ «ÚÙÚ≈√ B@/- I. ’À∫√ A@/-
CA. ÍÀÛ ‹Ø ’≈¯Ò≈ ω∆ BE/- A@. Ù»◊ Ø◊ A@/-
¡≈͉∂ ’ÂºÚ È±ø Í»≈ ’Ø CB. √‡∂˜ Á∂ ‹≈Á» B@/- A@. ¡º÷ª Á∆ √øÌ≈Ò A@/-
‘ ÍÃ’≈ Á∆ Á≈√Â≈ ’∆ ¡≈«Ê’, ’∆ ≈‹È∆Â’ Â∂ ’∆ √Ó≈‹’, CC. ÈßÈ∑≈ ‹≈Á»◊ AE/- AA. ¬∂‚˜ Ï⁄≈¡-«¬Ò≈‹ B@/-
‹Û∑ ÂØ∫ ¿∞÷≈Û √πº‡ØÕ CD. ‹Ø«ÂÙ ·º◊∆ Á≈ √≈ËÈ B@/- AB. ¡Ω Ϻ⁄∂ Á∆ «√‘ √øÌ≈Ò C@/-
ÓÈ∞º÷Â≈ ‘∆ √º⁄≈ ËÓ ‘ÀÕ CE. ⁄ÓÂ’≈ª Á≈ ‘º√ C@/- «’Â≈Ϫ Ó≥◊Ú≈¿∞‰ Á≈ ÍÂ≈ :
CF. ÍÃ∂ ¡≈ÂÓ≈ Â∂ ’√ª D@/-
‹À ‹ÈÂ≈ ! CG. √Ó∂∫ Á≈ «¬«Â‘≈√ B@/- Â’Ì≈Â∆ ÍÃ’≈ÙÈ
√Ø‘‰ «√øÿ Ì’È≈ (Ï≈Ï≈) CH. ÓÈØ«ÚÙÒ∂Ù‰ E@/- Â’Ù∆Ò «ÈÚ≈√, ’º⁄≈ ’≈Ò‹ Ø‚,
CI. ’≈Ó≈ª Á≈ ÍÁ≈Î≈Ù E@/- ÏÈ≈Ò≈-ADHA@A, Íø‹≈Ï
D@. ˜È∆Ù Ï∂È’≈Ï C@/- ÎØÈ : @AFGI-BCCBDD, BDAGDD
‹∆ÚÈ √ø◊≈Ó / 79