Επιμόρφωση εκπαιδευτικών στο

πρόγραμμα Βιντεομουσεία:
ανάλυση ταινιών για εκπαιδευτικούς,
παιδαγωγούς και μαθητές
Sabine Westerhoff-Schroer

Από τη διαδικασία στο προϊόν – η αξία της ανάλυσης ταινιών

Τα ντοκιμαντέρ στηρίζονται στον ισχυρισμό ότι προβάλλουν ένα μέρος της πραγματικότητας. Το ντοκιμαντέρ είναι λοιπόν
ένα ταξίδι ανακάλυψης. Μεταφέρει τους θεατές σε μέρη τα οποία δεν θα μπορούσαν να επισκεφθούν διαφορετικά ή σε πνευ-
ματικούς κόσμους ανοικείους στους ίδιους, ή ακόμα τους επιτρέπει να παρατηρήσουν πράγματα που διαφορετικά δεν θα
πρόσεχαν ποτέ. Ωστόσο, τα παιδιά και οι έφηβοι είναι συχνά δύσκολο να διακρίνουν στην πληθώρα των τηλεοπτικών και
κινηματογραφικών προϊόντων που ισχυρίζονται ότι είναι αληθινά ποια από αυτά όντως αναπαριστούν την πραγματικότητα.
Η παρακάτω μέθοδος ανάλυσης έχει ως στόχο να καλλιεργήσει την ικανότητά τους να αναγνωρίζουν τις διαφορές μεταξύ

Προβολή μαθητικών ταινιών, Φρανκφούρτη, 9/2011.


των ταινιών μυθοπλασίας και των πραγματικών ντοκιμαντέρ
(ταινίες τεκμηρίωσης) και να τους διδάξει να διατηρούν κρι-
τική στάση απέναντι στον τρόπο παραγωγής και στο ύφος
που υιοθετεί η εκάστοτε ταινία. Παραδείγματα περιγραφικών
ντοκιμαντέρ: παρουσίαση της Deutsche Bibliothek (Εθνική
Βιβλιοθήκη της Γερμανίας), ακολουθώντας το ταξίδι ενός
βιβλίου μέχρι να φτάσει στο ράφι της βιβλιοθήκης, ντοκιμα-
ντέρ για τα ζώα, ταξιδιωτικές περιγραφές, η σειρά 37 Grad (37
Βαθμοί), που προβάλλεται από το κανάλι ZDF της γερμανικής
δημόσιας τηλεόρασης. Το παράδειγμα των ενημερωτικών
ντοκιμαντέρ, τα οποία έχουν ως στόχο την ενημέρωση του
κοινού για δύσκολα ζητήματα, με ύφος λιγότερο ή περισσό-
τερο έντονο, αφορά ντοκιμαντέρ που ασχολούνται με θέμα-
τα που εγείρουν συγκρούσεις. Για παράδειγμα, η καλλιέργεια
υβριδικών φυτών και οι συνέπειές της, τόσο οι θετικές όσο
και οι αρνητικές, στη διατροφή μας ή ένα ντοκιμαντέρ που
περιγράφει την αποτυχία της κυβέρνησης έξι μήνες μετά το
πυρηνικό ατύχημα της Φουκουσίμα.
Ανάλυση ταινιών στην τάξη
Ως μέθοδος που αποτελεί μέρος της μελέτης ταινιών, η ανά-
λυση ταινιών ορίζεται ως η επιστημονική εξέταση μιας ταινί-
ας με την υποστήριξη εξειδικευμένων εργαλείων. Η αποδό-
μηση μιας ταινίας στα συστατικά της μέρη μπορεί να διδάξει
τους μαθητές έναν αποτελεσματικό τρόπο προσέγγισης για
την ανάλυση και την ερμηνεία μιας ταινίας. Με αυτή τη μέθο-
δο, που είναι διασκεδαστική και παράλληλα κατάλληλη για
την ηλικία τους, οι μαθητές μαθαίνουν τον τρόπο κατανόη-
σης μιας ταινίας.
Παραδείγματα χρήσης της παραπάνω μεθόδου στα πλαί-
σια μαθημάτων βρίσκονται αυτή τη στιγμή στο στάδιο δημιουρ-
γίας στο Έσσεν της Γερμανίας. Το MOK Offenbach/Frankfurt
(τοπικός τηλεοπτικός σταθμός) εφαρμόζει ήδη εδώ και πέντε
χρόνια τη μέθοδο αυτή για τις τηλεοπτικές ειδήσεις και εδώ
και τρία χρόνια για τις τηλεοπτικές διαφημίσεις. Η εφαρμο-
γή της μεθόδου στο πλαίσιο του προγράμματος Comenius-
Regio αναμένεται να καταστήσει δυνατή μια ενδιαφέρουσα
συγκριτική ανάλυση των ειδήσεων και των τηλεοπτικών δια-
φημίσεων στην Ελλάδα και τη Γερμανία. Για την αντιμετώπι-
ση των δυσκολιών που προκύπτουν λόγω της διαφοράς της
γλώσσας, οι δύο συνεργαζόμενες χώρες μπορούν επίσης να
συμπεριλάβουν ειδήσεις στα αγγλικά μαζί με τις ειδήσεις στη
γλώσσα κάθε χώρας.
Ειδικότερα, η μέθοδος αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί
στην ανάλυση των Βιντεομουσείων, που έχουν δημιουργη-
θεί στο πλαίσιο του προγράμματος Comenius-Regio (2010-
2012).
Παραδείγματα αποσπασμάτων οπτικοακουστικού υλι-
κού από δύο χώρες από την ιστοσελίδα www.videomuseums.
eu:
X Θέμα Φιλία: Freundschaftsbändchen (Βραχιολάκια φιλί-
ας – απόσπασμα, Γερμανία, 2011), Όσο υπάρχουν φίλοι
(Ελλάδα, 2012), Citydreams (Γερμανία, 2012) και Geld
macht nicht glücklich (Τα λεφτά δε σε κάνουν ευτυχισμένο)
(Γερμανία, 2012)
A’ ΜΕΡΟΣ – Βιντεομουσεία: το πρόγραμμα και η Σύμπραξη
X Θέμα Μουσική: Music is life (Γερμανία, 2011), Η βάση
μας (Ελλάδα, 2011), Mad Villagers (Ελλάδα 2012), Mine
and Yours (Γερμανία και Ελλάδα, 2011)
X Θέμα ΜΜΕ: Υπολογιστές vs Περιβάλλον (Ελλάδα, 2011),
Κλείστε τις οθόνες, ανοίξτε τα μάτια (Ελλάδα, 2012)
X Θέμα Νεολαία και Στιλ: Έτσι όπως είμαι (Ελλάδα, 2011),
Machen Kleider Leute? (Τα ρούχα κάνουν τους ανθρώ-
πους;) (Γερμανία, 2012)
Η μέθοδος είναι κατάλληλη τόσο για την εκπαίδευση εκ-
παιδευτικών όσο και μαθητών.
Ομάδα-στόχος
Οι παιδαγωγοί και άλλοι σχετικοί φορείς μπορούν να απομα-
κρυνθούν από την προσέγγιση με κέντρο τον εκπαιδευτή,
χρησιμοποιώντας οπτικοακουστικό υλικό ευρείας θεματο-
λογίας (γλώσσα, πολιτική, ιστορία, τέχνη κ.ά.). Με αυτό τον
τρόπο, οι εκπαιδευτικοί αποκτούν πρακτική και σύγχρονη
πρόσβαση στους τομείς της δομής, της ανάλυσης και των
λειτουργικών μηχανισμών της ταινίας ντοκιμαντέρ. Εκτός
από το περιεχόμενο, οι μαθητές αποκτούν επίσης γνώσεις
σχετικά με τη σύνθεση, τη δομή και τις διεργασίες του ντο-
κιμαντέρ.
Σκοπός
Στο επίκεντρο της μεθόδου βρίσκεται η κριτική εξέταση του
είδους του ντοκιμαντέρ από τους μαθητές. Ιδανικά το πλέον
κατάλληλο υλικό για χρήση μέσα στην τάξη είναι τα ντοκιμα-
ντέρ μικρού μήκους, οι ταινίες μικρού μήκους και τα τρέιλερ
ταινιών, παρά οι ταινίες μεγάλου μήκους, καθώς τα πρώτα
περιλαμβάνουν όλες τις πληροφορίες που περιέχουν και οι
ταινίες μεγάλου μήκους. Οι διάφορες οπτικές της δομής μιας
ταινίας, οι στρατηγικές μοντάζ των εικόνων, η πραγματικό-
τητα της ταινίας (όσα διαδραματίζονται στην ταινία) και η
επιρροή της στο θεατή προσλαμβάνονται πολύ πιο άμεσα
στις ταινίες ντοκιμαντέρ, με αποτέλεσμα να προσφέρουν μια
εκπαιδευτική δραστηριότητα με διπλό στόχο.
Η ανάλυση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως προετοιμασία
για μια πρακτική εργασία μέσα στην τάξη. Ιδανικά το μάθη-
μα ακολουθείται από ένα εργαστήριο σεναρίου διάρκειας
περίπου 2 ωρών. Με αυτό τον τρόπο η ομάδα των μαθητών
έχει την ευκαιρία να αναπτύξει τις δικές της ιδέες. Η βασική
δραματουργική δομή (εισαγωγή, κυρίως μέρος, επίλογος),
οι πιθανές στιγμές έντασης (αντιθέσεις, ερωτήματα και πιθα-
νές επιλύσεις), καθώς και οι χαρακτήρες γίνονται όλα αντι-
κείμενο εξέτασης. Με την υποστήριξη του MOK μπορεί να
πραγματοποιηθεί εντός της τάξης μια εργασία διάρκειας 3-5
ημερών, στη διάρκεια της οποίας οι μαθητές δημιουργούν τη
δική τους ταινία μικρού μήκους, συμπεριλαμβανομένου του
μοντάζ και της μουσικής επένδυσης (soundtrack).
Τα μαθήματα σχεδιάζονται με τη βοήθεια 6 διαφορετι-
κών Φύλλων Εργασίας, που δίνονται σε 6 διαφορετικές ομά-
δες μαθητών (3-4 μαθητές σε κάθε ομάδα), τα οποία συνο-
δεύονται από ένα αντίστοιχο γλωσσάρι.
45
Φύλλο Εργασίας 1 Ταινία 1 Ταινία 2
1. Περιεχόμενο
X Τι δείχνει η ταινία; Προσπαθήστε να συγκρατήσετε όσο το δυνατόν περισσότερα.
X Υπάρχει εισαγωγή, κυρίως μέρος και επίλογος;
X Τι είδους χαρακτήρες πρωταγωνιστούν;
X Τι δεν εμφανίζεται στην οθόνη και πρέπει να συνάγει μόνος του ο θεατής;

Φύλλο Εργασίας 2 Ταινία 1 Ταινία 2

2. Σχεδιασμός σε συναισθηματικό και ρητορικό επίπεδο
X Τι επίδραση έχει το απόσπασμα;
X Υπάρχουν απότομες ανατροπές, κλιμάκωση ή αγωνία;
X Τι είδους ιστορία αφηγείται;

Φύλλο Εργασίας 3 Ταινία 1 Ταινία 2

3. Μοντάζ/αλλαγή πλάνου
X Χρόνος, ρυθμός (γρήγορες ή αργές αλλαγές πλάνου);
X Οι αλλαγές των πλάνων είναι ορατές ή όχι;
X Ποιος είναι ο ρυθμός;

Φύλλο Εργασίας 4 Ταινία 1 Ταινία 2

4. Κάμερα
X Εύρος κάδρου κάμερας (βλ. στη συνέχεια – Παράρτημα)
X Η κάμερα κινείται ή είναι σταθερή;
X Ειδικές οπτικές γωνίες (οπτική γωνία πουλιού, οπτική γωνία σκουληκιού)

Φύλλο Εργασίας 5 Ταινία 1 Ταινία 2

5. Εικόνα (Ο μαθητής κλείνει τα αυτιά του!)
X Ποια είναι η σχέση μεταξύ πληροφορίας – συναισθήματος;
X Μορφή: Οι πληροφορίες είναι γραπτές;
X Υπάρχουν οπτικά εφέ;
X Υπάρχουν άλλα γραφικά;

Φύλλο Εργασίας 6 Ταινία 1 Ταινία 2

6. Ήχος (Ο μαθητής κλείνει τα μάτια του!)
X Πρωτότυπος ήχος ομιλίας ή αφήγηση εκτός οθόνης;
X Ένταση, εφέ ήχου, αλλαγές ήχου
X Τι είδους μουσική χρησιμοποιείται;
X Ποια είναι η σχέση μεταξύ πληροφορίας – συναισθήματος;

46 Βιντεομουσεία: αποτυπώνοντας ίχνη της προσωπικής μας κουλτούρας

Mια πρόταση Οπτικοακουστικής Παιδείας για νέους
 A’ ΜΕΡΟΣ – Βιντεομουσεία: το πρόγραμμα και η Σύμπραξη

Εργαλεία/Εξοπλισμός: Tα 6 Φύλλα Εργασίας, 1 Φύλλο Απο- εικόνα που έχουν ετοιμάσει οι μαθητές σε συνεργασία
τελεσμάτων (βλ. παρακάτω), διαδραστικός πίνακας (αν υπάρ- μεταξύ τους, με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να ερμη-
χει), υπολογιστής, μηχάνημα προβολής δεδομένων και σύν- νευτούν. Η εφαρμογή της παραπάνω άσκησης σε διάφο-
δεση διαδικτύου. ρα ντοκιμαντέρ επιτρέπει τη σύγκριση με παραδείγμα-
τα, καθώς και τον εντοπισμό των διαφορών μεταξύ των
Διαδικασία (3 ώρες): ντοκιμαντέρ.
X Καλωσόρισμα και παρουσίαση του θέματος. Οι μαθητές κάθε ομάδας παρουσιάζουν τα αποτελέ-
σματα στην παρακάτω εικόνα στον πίνακα. Η συζήτηση που
X Εργασία παρακολούθησης οπτικού και ακουστικού
προκύπτει με βάση τα αποτελέσματα επιτρέπει την ερμηνεία
υλικού: Βρείτε την κατάλληλη λέξη-κλειδί για τα 6 θεμα-
έχοντας ως άξονα τις βασικές αρχές της παραγωγής ταινιών.
τικά πεδία (Περιεχόμενο, Σχεδιασμός σε συναισθηματι-
κό και ρητορικό επίπεδο, Μοντάζ/αλλαγή πλάνου, Κάμε-
ρα, Εικόνα, Ήχος). Βεβαιωθείτε ότι η εργασία έχει γίνει
κατανοητή στους μαθητές.
X Μοιράστε στους μαθητές τα φυλλάδια ανάλυσης (σε
18 μαθητές, οι τρεις πρώτοι, που κάθονται σε διπλανές
θέσεις, παίρνουν το Φύλλο 1, η δεύτερη τριάδα το Φύλ-
λο 2 κ.ο.κ., βλ. «εργαλεία» στη συνέχεια) εξηγώντας τους
ταυτόχρονα.
X Αποσαφήνιση των εννοιών (εύρος κάδρου, γωνίες,
ευκρίνεια).
X Παρακολούθηση της ταινίας.
X Συζήτηση σε μικρές ομάδες για λίγα λεπτά.
X 6 ομιλητές, 1 ανά ομάδα, παρουσιάζουν τα αποτελέ-
σματα κάθε ομάδας.
X Τα αποτελέσματα συγκεντρώνονται και ερμηνεύονται
στον πίνακα με τη βοήθεια μιας εικόνας. Τα αποτελέ-
σματα παρουσιάζονται με τη μορφή γραφήματος στην Μαθητές σε γύρισμα, Φρανκφούρτη, 9/2011.

Συνάντηση μαθητών, Φρανκφούρτη, 2010. 47

 Το παρακάτω φύλλο εργασίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη συλλογή των συμπερασμάτων ως εικόνα στον πίνακα για
τις συγκρίσεις.

Φύλλο εργασίας ή εικόνα στο (διαδραστικό) πίνακα Ταινία 1 Ταινία 2

1. Περιεχόμενο:

Ποιο είναι το περιεχόμενο και οι χαρακτήρες; Τι φαντάζεται ο

θεατής από αυτά που δεν εμφανίζονται στην οθόνη;

2. Σχεδιασμός σε συναισθηματικό και ρητορικό επίπεδο:

Υπάρχουν απότομες ανατροπές, κλιμάκωση ή αγωνία;

Τι είδους ιστορία αφηγείται;

3. Κάμερα:

Οπτική γωνία (πουλί, βάτραχος). Η κάμερα κινείται ή είναι

σταθερή; Υπάρχουν κοντινά πλάνα;

4. Μοντάζ:

Χρόνος, ρυθμός (γρήγορες ή αργές αλλαγές πλάνου);

Οι αλλαγές των πλάνων είναι ορατές ή όχι;
Ποιος είναι ο ρυθμός;

5. Εικόνα – κλειστά αυτιά:

Υπάρχουν γραπτές πληροφορίες; Υπάρχουν γραφικά;

Υπάρχουν οπτικά εφέ;

6. Ήχος – κλειστά μάτια:

Ποια είναι η σχέση μεταξύ πληροφορίας – συναισθήματος;

Υπάρχουν αλλαγές στον ήχο ή εφέ ήχου;

7. Περιγράψτε με μία πρόταση το σκοπό κάθε ταινίας.

Η άσκηση ανάλυσης ταινιών είναι κατάλληλη για την
προετοιμασία μιας εβδομαδιαίας εργασίας ή της πρακτικής
εργασίας των μαθητών. Αυτοί που συμμετέχουν είναι ήδη
εξοικειωμένοι με την ορολογία του είδους και έχουν την ικα-
νότητα να επινοούν πρωτότυπες ιδέες για το σενάριο. Επίσης,
ενθαρρύνονται να παρακολουθήσουν το περιεχόμενο κάθε
ταινίας πιο προσεχτικά και με κριτική σκέψη, παρά να το πα-
ρακολουθήσουν απλώς. Επομένως, οι μαθητές μπορούν να
περιγράψουν το σκοπό κάθε ταινίας με μία πρόταση ενώπιον
της τάξης. Αυτή η μέθοδος ανάλυσης μπορεί να χρησιμοποι-
ηθεί για τη σύνθεση, τη σύγκριση και την πρόσληψη των κε-
ντρικών μηνυμάτων των ταινιών, προσφέροντας παράλληλα
νέο, πρωτότυπο υλικό για ιδέες ταινιών από τους ίδιους τους
μαθητές.

48 Βιντεομουσεία: αποτυπώνοντας ίχνη της προσωπικής μας κουλτούρας

Mια πρόταση Οπτικοακουστικής Παιδείας για νέους
 A’ ΜΕΡΟΣ – Βιντεομουσεία: το πρόγραμμα και η Σύμπραξη

Οχτώ είδη εύρους του κάδρου

1. Πάρα πολύ μακρινό πλάνο: Δείχνει ανθρώπους ή τοπία πα- 4. Μεσαίο κοντινό πλάνο: Εστιάζει το ενδιαφέρον σε ένα χα-
νοραμικά. ρακτήρα.

2. Μακρινό πλάνο: Παρουσιάζει την τοποθεσία και τη δράση. 5. Κοντινό πλάνο: Συνήθως χρησιμοποιείται για τους διαλό-
γους.

3. Μεσαίο μακρινό πλάνο: Δείχνει όλο τον άνθρωπο, κατάλ- 6. Πρώτο πλάνο (head): Μεταξύ του κοντινού και του πάρα
ληλο για την εισαγωγή νέων χαρακτήρων. πολύ κοντινού πλάνου.

49
7. Πάρα πολύ κοντινό πλάνο: Χρησιμοποιείται ιδιαίτερα στις
συναισθηματικά φορτισμένες σκηνές.
8. Λεπτομέρεια: Τα λεπτομερή πλάνα χρησιμοποιούνται για
να δημιουργείται στο θεατή η αίσθηση ότι βρίσκεται πολύ
κοντά σε ένα αντικείμενο/άνθρωπο ή μια κατάσταση.
Οπτικές γωνίες
1. Οπτική γωνία από κάτω προς τα πάνω, οπτική γωνία σκου-
ληκιού: Δημιουργείται στο θεατή η αίσθηση της ήττας ή του
φόβου.
50
2. Οπτική γωνία του πουλιού: Δημιουργεί στο θεατή αίσθηση
ανωτερότητας.
Βιβλιογραφία
Klant M., Spielmann R. (2010), Grundkurs Film. Materialien für die Se-
kundarstufe I und II, Schroedel, Braunschweig
Vineyard J. (2001), Crashkurs Filmauflösung, Zweitausendeins, Frank-
furt
Μετάφραση από τα αγγλικά:
Μαριάννα Καλπατζή
Η Sabine Westerhoff-Schoer σπούδασε μουσικο-
λογία, εκπαίδευση και κοινωνικές επιστήμες (με-
ταπτυχιακές σπουδές) στο Wilhelms-Universität
του Μίνστερ (Πανεπιστήμιο του Μίνστερ), Βόρεια
Ρηνανία-Βεστφαλία. Από την περίοδο 1992-1997
συντονίζει μουσικά προγράμματα και δελτία ει-
δήσεων σε τοπικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς
στη Δυτική Γερμανία. Από το 1997 έως το 2001
εργάστηκε ως διαχειρίστρια μέσων επικοινωνίας,
ενώ από το 2001 μέχρι σήμερα είναι εκπαιδευτι-
κός μέσων επικοινωνίας στο Media Project Center
του τοπικού τηλεοπτικού σταθμού Open Channel
(MOK) στο Όφενμπαχ/Φρανκφούρτη. Πρωταρ-
χικός της στόχος είναι η ανάπτυξη και εφαρμογή
των εννοιών που χρησιμοποιούνται στα μέσα
επικοινωνίας τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και
στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, συμπεριλαμβα-
νομένων των κλασικών μέσων επικοινωνίας, αλλά
και νέων μέσων. Επιπλέον, σχεδιάζει, αναπτύσσει
και εφαρμόζει στην πράξη και άλλα εκπαιδευτικά
προγράμματα πάνω στα μέσα επικοινωνίας σχετι-
κά με τους παράγοντες (εκπαιδευτικοί, κοινωνικοί
λειτουργοί) που επηρεάζουν τη μάθηση των νέων
μέσα και έξω από τα σχολεία. Παρέχει συμβουλευ-
τικές υπηρεσίες σχετικά με την εφαρμογή πρακτι-
κών προγραμμάτων για παιδιά και ενήλικες ηλικί-
ας 3 έως 18 ετών. Εργάζεται για την ανάπτυξη και
τη δοκιμή των νέων επιλογών στη διδασκαλία που
προσανατολίζεται στην κατανόηση, συμπεριλαμ-
βανομένης της χρήσης των νέων μέσων επικοινω-
νίας. Είναι παντρεμένη και έχει δύο παιδιά (ηλικίας
8 και 11 ετών).
 A’ ΜΕΡΟΣ – Βιντεομουσεία: το πρόγραμμα και η Σύμπραξη

51
Επιμόρφωση εκπαιδευτικών, θεατρική άσκηση, Schultheater Studio, Φρανκφούρτη, 9/2011.