© Willy van Strien

Cicero

Een paar weken van de kaart

Begin juni liet het Trimbos Instituut een waarschuwing uitgaan tegen het gebruik van de
partydrug GHB, vanwege het risico van een overdosis, de kans op verslaving en de heftige
onthoudingsverschijnselen bij zware gebruikers die opeens stoppen. De waarschuwing is
terecht, vindt psychiater Martijn van Noorden (Psychiatrie). Hij publiceerde in juli een artikel
over de onthoudingsverschijnselen in General Hospital Psychiatry.

door Willy van Strien

foto Arno Massee

“Toen ik in opleiding voor psychiater was in het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis in
Amsterdam, kwamen daar twee jonge mensen binnen met ghb-onthoudingsverschijnselen”,
vertelt hij. “Daar was ik erg van onder de indruk. De problemen waren groot en hielden lang
aan. Er waren psychische verschijnselen bij: ze waren wekenlang delirant; ernstig verward.
Maar ik merkte dat psychiaters nog nauwelijks iets over psychosen bij ghb-onthouding
wisten, en er stond niets over in de leerboeken en de richtlijnen. Daarom heb ik me erin
verdiept.”

Schoonmaakmiddel

Het gebruik van GHB als partydrug is explosief aan het stijgen. De afkorting staat voor
gammahydroxyboterzuur, maar bij gebruikers ook wel voor geil hemels bronwater. Vaak
noemen ze het kortweg „G‟. De effecten zijn vergelijkbaar met die van ecstasy, hoewel het
een heel andere stof is die via een heel ander mechanisme werkt: een euforisch en ontspannen
gevoel, een opgewekte stemming en een verhoogde seksuele spanning. Dat begint ongeveer
een kwartier na inname, bereikt binnen een uur een hoogtepunt en houdt twee tot drie uur aan.
Omdat „goede‟ ecstasy steeds moeilijker verkrijgbaar is, stijgt het gebruik van ghb.

Wat Van Noorden vooral zorgen baart, is dat mensen het zelf kunnen maken voor bijna geen
geld. Men neme: het schoonmaakmiddel gbl (gammabutyrolacton, onder meer gebruikt als
velgenreiniger en graffiti-verwijderaar), gootsteenontstopper (natriumhydroxide) en
gedemineraliseerd water, en kookt dat in tot een bijna kleurloze, stroperige vloeistof. De
verhoudingen luisteren zeer nauw. Sommige mensen drinken puur gbl; het lichaam zet dat
dan om in ghb. “Met een beetje moeite kan iedereen aan GHB komen, ook al valt het sinds
2002 onder de Opiumwet en mag het dus niet gemaakt en niet verhandeld worden. Je zou de
verkoop van gbl kunnen verbieden, maar ik betwijfel of dat op de lange duur zin heeft. Er zou
een zwarte markt voor ontstaan.”

Verkrachtingsdrug

GHB gold lange tijd als veilig. De stof komt namelijk van nature in een lage concentratie in
de hersenen voor en is waarschijnlijk een van de boodschapperstoffen waarmee zenuwcellen
onderling communiceren. Het wordt kort na inname volledig afgebroken. Van Noorden:
“GHB is een tijdlang als anestheticum gebruikt en heeft nu een bescheiden plaats bij de
behandeling van bepaalde vormen van narcolepsie.”

Maar als partydrug, zoals het sinds ongeveer tien jaar fungeert, kwam het langzamerhand in
een kwaad daglicht te staan. Allereerst kreeg het de bijnaam verkrachtingsdrug. Een
kwaadwillend iemand kan het in andermans drankje gooien en vervolgens misbruik maken
van zijn of haar doezeligheid en ongeremdheid. Het slachtoffer zal zich later weinig
herinneren. GHB speelde een rol in de Groningse zaak, waarbij homomannen gedrogeerd
werden en hiv-besmet bloed kregen ingespoten. Maar Van Noorden denkt dat deze toepassing
moeilijk uitvoerbaar is. “Het smaakt behoorlijk zout, je kunt het niet drinken zonder iets te
merken.”

Ontregeld

Zeker is dat het middel een rits vervelende bijwerkingen heeft, onder meer duizeligheid,
misselijkheid, ademhalingsproblemen en stuipen. Bij een overdosis, zeker in combinatie met
alcohol, kan de gebruiker bewusteloos raken of in een kort en diep coma zakken. Hij loopt
dan het risico om te stikken in zijn braaksel, of doordat zijn tong het keelgat afsluit. Het
gevaar van een overdosis is groot, omdat het moeilijk is de hoeveelheid te bepalen waarbij het
middel wel werkt, maar niet acuut gevaarlijk is. “GHB heeft een smal werkingsvenster”, zegt
Van Noorden. “Vanwege de bijwerkingen en de lastige dosering is het als anestheticum in
onbruik geraakt. Goed doseren is extra moeilijk omdat het gehalte aan GHB in de buisjes die
je op straat koopt enorm variabel is.”

Dat de partydrug bovendien verslavend kan zijn, is pas een paar jaar duidelijk. “Omdat het
snel wordt afgebroken en het prettige gevoel dan verdwijnt, nemen mensen na een paar uur
opnieuw een dosis. In een aantal weken kan het gebruik dan escaleren. Sommigen nemen het
om de twee uur, het hele etmaal rond en maanden of jaren achtereen.”

Epileptische aanvallen

De hersenen stellen zich op het gebruik in. Hersencellen hebben receptoren

(oppervlaktemoleculen) waar het van nature voorkomende GHB aan kan binden. Als iemand
het als drug gebruikt, ontstaat een overschot vrij GHB en dat overschot bindt aan receptoren
voor gaba, een andere boodschapperstof. gaba-receptoren zijn er veel. Bezetting van ghb- en
gaba-receptoren heeft een vergelijkbaar effect: het dempt de activiteit van het zenuwstelsel.

Wie regelmatig GHB slikt, dempt die activiteit dus continu buitengewoon sterk. Als hij dan
ineens stopt, valt die rem plotseling weer weg. Omdat GHB na korte tijd wordt afgebroken
zakt de concentratie pijlsnel van het hoge gebruikersniveau naar het natuurlijke niveau van
bijna nul. Het zenuwstelsel raakt ontregeld, al vanaf één uur na stoppen.

De gevolgen lopen uiteen van gejaagdheid, angstgevoelens, trillingen en koorts tot

verwardheid, hallucinaties, delirium en epileptische aanvallen, afhankelijk van de intensiteit
van het gebruik, leerde Van Noorden uit literatuuronderzoek. Een van de patiënten die hij in
Amsterdam zag, is een meisje dat veelvuldig GHB innam – tot haar vriend die het zelf maakte
werd opgepakt en ze opeens geen GHB meer had. Zij was een paar weken van de kaart. De
afkickverschijnselen lijken op de klachten die optreden als mensen opeens stoppen met
alcohol, maar komen veel sneller en kunnen langer aanhouden.
Afbouwen

Er is nog geen systematisch onderzoek gedaan naar wat de beste behandeling is van de
psychische ghb-onthoudingsverschijnselen. Patiënten krijgen meestal een kalmeringsmiddel
uit de groep benzodiazepinen. Die stoffen bezetten ook gaba-receptoren, een ander type gaba-
receptoren dan ghb, en hebben een vergelijkbaar effect. Maar de benzodiazepinen zijn goed te
doseren en de dosis wordt geleidelijk verlaagd. De patiënt moet wel worden bewaakt. “De
eerste week zijn de klachten ernstig. De tweede week zijn ze minder, maar er zijn ook
perioden waarin ze in alle hevigheid terugkeren”, zegt Van Noorden.

Inmiddels beginnen verslavingsklinieken mensen te helpen die van hun ghb-verslaving af

willen. “Er zijn klinieken die experimenteren met het instellen van ghb-verslaafde patiënten
op GHB „op recept‟. Vervolgens bouwen ze deze dosering langzaam af”, zegt Van Noorden.
“Maar het probleem is dat deze mensen blijven verlangen naar het ontspannen gevoel dat
GHB geeft.”

Ziekenhuis of verslavingskliniek?

Mensen die van een verslaving af willen, komen zelden in het ziekenhuis terecht. Zij gaan
naar een verslavingskliniek. GHB-verslaafden zijn een uitzondering, omdat het een nieuw
probleem is. Een andere uitzondering vormen gebruikers van benzodiazepinen, de
zogenoemde slaap- en kalmeringsmiddelen als valium en seresta. “In principe worden die
middelen voor maximaal twee weken voorgeschreven en dat is niet schadelijk”, zegt
psychiater Jacqueline Hovens. “Maar uit gemakzucht van huisartsen en patiënten slikken
sommige mensen zo‟n middel maandenlang of zelfs jarenlang.”

En dat is wel een probleem, want langdurig gebruik kan leiden tot verslaving, groter valrisico
en vergeetachtigheid. Stoppen kan vaak niet zonder begeleiding. De
ontwenningsverschijnselen zijn onder meer spierpijn, misselijkheid en overgevoeligheid voor
geluid, licht en aanrakingen, met een klein risico op epileptische aanvallen en coma. Hovens:
“Mensen die willen stoppen kunnen naar de afdeling Psychiatrie van het LUMC verwezen
worden. Wij bouwen het gebruik dan geleidelijk af, gekoppeld aan ontspanningsoefeningen.
Vaak kan dat poliklinisch, maar bij mensen die hoge doseringen gebruikten verwachten we
hevigere onthoudingsverschijnselen. Dan nemen we hen op vanwege de risico‟s.”