Professional Documents
Culture Documents
W lutym bieżącego roku mija setna rocznica tragicznej i zagadkowej śmierci Tadeusza Micińskiego,
jednego z najbardziej oryginalnych i wielostronnych polskich literatów: poety, prozaika, dramaturga i
publicysty. O jego życiu wiemy zastanawiająco mało, o okolicznościach jego morderstwa prawie nic.
Któregoś lutowego dnia 1918 roku (nawet dokładna data nie jest znana), pisarz - próbując przedrzeć się
z Białorusi do etnicznej Polski - został zabity i obrabowany albo przez chłopów-bandytów, albo przez
bolszewicki patrol. Wspomina się też o nasłanych przez Dzierżyńskiego zabójcach, w zemście za
polityczną aktywność Micińskiego.
Miejsce popełnienia tej zbrodni jest również niepewne. Kanadyjska slawistka Olga Miedwiediewa pisze:
„Nie ma zgodności i co do tego, gdzie Miciński został zabity. Jedne źródła podają że koło Czerikowa pod
Mohylewem, inne — że koło Czeczerska pod Homlem. Między Czeczerskiem i Czerikowem — 80 km na
skróty. Więc gdzie to się stało?”
Miedwiediewa kontynuuje:
„Twierdzili świadkowie, że został pochowany we wsi Małe Malinicze. Ale obecnie takiej wsi na Polesiu
nie ma. W połowie lat 90 miałam zamiar odszukać grób Micińskiego — żeby uczcić pamięć pisarza, który
tak doskonale znał i głęboko rozumiał Rosję. Napisałam listy do muzeów krajoznawczych w Homlu i w
Mohylewie. Dostałam odpowiedź, że cmentarzy katolickich praktycznie nie ma — bo rewolucja, bo jedna
wojna i druga…” (1).
Potomność - czyli również my - znać będzie Micińskiego z nielicznych fotografii (potężne czoło, krogulczy
nos, oczy zapatrzone w wewnętrzną przestrzeń, broda chaldejskiego maga), ze wzmianek w utworach
Wyspiańskiego i Witkacego („Wyzwolenie”, „622 upadki Bunga”) oraz przede wszystkim z jego własnych
dzieł, które na przestrzeni ostatnich dwudziestu paru lat przeżywają prawdziwy renesans. Kiedy w latach
1970. studiowałem polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim, autor „W mroku gwiazd” ogromnie mnie
fascynował. Znałem na pamięć sporo jego wierszy i gdyby nie to, że biograficzne informacje były skąpe, a
dostęp do oryginalnych publikacji trudny, napisałbym o nim pracę magisterską. Obecnie sytuacja jest bez
porównania lepsza. Istnieją nie tylko nowe, krytyczne wydania dramatów i niektórych powieści
Micińskiego, ale pierwodruki większości z nich są również osiągalne w wersjach cyfrowych na Internecie
(linki do nich można znaleźć na końcu tego artykułu). Rozmnożyła się też wielce literatura przedmiotu
(2).
***
Piękno tej poezji przyciągnęło kompozytorów miary Karola Szymanowskiego oraz Krzysztofa
Pendereckiego, nie mówiąc już o Marku Grechucie, który wykorzystał fragmenty wierszy Micińskiego w
piosence „Twoja postać”. Z drugiej strony polskie zespoły black, death i folk metalowe ze zrozumiałych
względów sięgają do innego nurtu twórczości autora „Inferna” - poematów wypełnionych
fantasmagorycznymi wizjami, ekspresjonistycznym krzykiem i odłamkami wszystkich możliwych
mitologii:
(„Czarne Xięstwo”)
Jan Bukowski (1873-1943), ilustracja do dramatu Micińskiego
„W mrokach złotego pałacu, czyli Bazylissa Teofanu”,
linoryt barwny, 1909
W prozie sztandarowe osiągnięcie Micińskiego stanowi powieść-worek „Nietota”, która jest tak
wypełniona kulturowymi aluzjami, filozoficznymi kwestiami, ezoteryczną symboliką i nagłymi
przeskokami od prozy do poezji, z tragedii w groteskę, że niemal każda jej strona domaga się
przynajmniej trzech stron wyjaśniającego komentarza. O wiele bardziej formalnie tradycyjna,
pośmiertnie wydana „Wita” może być uznana za powieść grozy, gatunek do niedawna rzadki w polskiej
literaturze.
Jako dramatopisarz Miciński potrafił być równie oryginalny - na przykład akcja „Termopilów polskich”
jest, według słów samego autora, „szalonym pędem myśli w głowie Tonącego Księcia” Józefa
Poniatowskiego. Mocno to pachnie surrealizmem avant la lettre, lecz oczywiście bez jego programowej
motywacji.
Autor „Lucifera” był jednak bardziej wizjonerem i prorokiem, niż zwykłym literatem. Jego twórczość -
mimo archaicznego obecnie języka i często zbyt patetycznego tonu - nadal posiada moc wzruszania i
zaskakiwania. Pozostaje on też w dużej mierze psychologiczną i po części biograficzną zagadką. Jak to
sam napisał o sobie:
W zapomnianym grobie pod poleskimi brzozami, niech ziemia lekką będzie Tadeuszowi Micińskiemu.
Przypisy:
(1) http://olgamedvedeva.artspolonia.com/micinski.html
(2) Jedną ze stosunkowo licznych nowszych publikacji literaturoznawczych na temat twórczości Tadeusza
Micińskiego można pobrać jako plik pdf tutaj:
https://repozytorium.uph.edu.pl/bitstream/handle/11331/1182/Czyz.Pliszka.Sobieraj_Czytac_T.Micinski
ego.pdf?sequence=1
LINKI:
lub
http://wolnelektury.pl/media/book/pdf/micinski-w-mroku-gwiazd.pdf
Marek Grechuta „Twoja postać” (1970) (tekst przeplata wiersze Micińskiego i Józefa Czechowicza):
https://www.youtube.com/watch?v=_KA2jLGf7GM
https://www.youtube.com/watch?v=yLBrrLUPNPA
https://www.youtube.com/watch?v=nXwXujZPWsY