You are on page 1of 14
23 LAS ESPECIES NATIVAS DE LOS PASTIZALES DEL SUR DEL Mario E. Tapia . Lucrecia Aquirre ** PERU INTRODUCCION Los pastizales en los Andes Altos del Scr del Peri, constituyen el mae importante recurso agricola que por siglos ha mantenido une quneresa pablecién ganedera. Antes del siglo XVI fue la ganaderia de camélidos sudanericanos la que utilize esta vegetacién y con su groduccién se alimenteron y vistieron reinas cone el de les Lupacas y civilizectones como 1s del Tiawansco. Con la legada de los espafoles, 48s "ovejas de cuellos largos" fueron sesplazades por los ovinos y vacunos sin embargo fueron los misnes pastizales Jos que siguieron ofreciends le fuente principal de nutricién. €s importante recordar que la genaderis en Puno es la nas nunerosa del pais y que departanentos como Ayacu- cho, Cusco, Apurimac y Puno mantienen mas de 10°000,000 de nidades ovinos que adecuadsrente maneyadas péi jan “aLi- mentar por lo menos a le mitad de le poblecién cel Peru en carne, ademas ce producir lana, cueros, etc., sin considerar que et estiércol que transfor man, fertiliza 1a mayor parte de cultives alte andinos. Estos ,pastos que reciben el nonbre de "wachos", son conacides y diferenciados por los pastores y muchas de sus cualidades se expresan por los rombres comes que reciben en el “runa simi" o el idiona aymara, Un pasto que se le lana “miski" denotara buena palatabilidad y por el contrario el término "kira" o “iro” indice que endurece rapidenente, se aplica @ los pastos que engorcan facil~ mente al ganado ete. genérico se "wira” Aprender de la experiencia de los habitentes de nuestros Andes con siglos de experiencia, ha sido el objetivo de escribir ésta relacion tentativa de las principales especies nativas de gstos pastizeles. Esta publicacién es wn primer esfuerzo y que se verd enriquecida con las adiciones que Uds. lectores le puedan hacer. + Ing. Ages, Ph.D., Coordinadar Proyecto Cultivos Andinos 11¢A/C11D. ** Bidloga de la Universidad Nacional San Antonio Abad dol Cusca. RELACION DE PLANTAS NATIVAS DE LOS PASTIZALES DEL SUR DEL PERU ESPECIES PALATABLES GRAMINEAS J. Alopocurus bractoata Phill rm 3. 18. 2. Agrostis broviculmis Hitcho Bromus unioloides H.8-K. Bromus Janatus Bromus pitoneis H.B.K. Colemegrostis heterophylla Calanagrostis trichophylla Distichlis humilis Phill Disantheliun ainimun Festuce dolichophylla Prosi Festuca peruviana (Aff.) Hordeum muticun Presi Wuhlenbergia fastigiate Presi Mublembergia ligularis Nasolle pubiftore Nasella Meyoniana (T.et. Re) Parodi Poa annua Paspalum pignaeum Hack Poa horridula Pilger Pos candamoana Pilger Poa gilgiane Poa gymnanta Poa spicigera ~ Poa scaberule (Hitch) Hack. Piptochaetium panicoides Pelipogon elongatus Polipogon cristatus Polipogon lutosus : Polipogon intermedia Vulpia megalura (Natt.) Re y Ob. COMPUESTAS Be 32. Be 3a. 35. 36. 7. 38. Aster sp- Gnaphaliua sp. L. Gnaphalium capitatum Hipochoeris taraxecoides Wellp Hipochoeris stenocephala Hipochoeris sp. Hipochoeris radicata Sonechus oleracous L "Cola de Lean” o "Sura" "enij) "Cobadille” ""Wilima cobedille” "Sockila" “Mule pasto” “grena dulce"; "Grena saleda" 0 "Chiji" "Koito" "Chilligue" 0 "Chillwa"’ "Parqui chilligue" "Cole de ratén" o “acheco Wichinco" Luachu" 4 "Chili" "Grama"; "Hatun chia"; "Chi ji" 0 "Grama dulce “pesto plumilla" 0 "Lema pasto” "Llachu" 0 Kastille kecho" "Sara sara" i “Achoquito” "Grama"; "Kofla pasto” o "Cobsdille” "Cebadi lla” 0 "K*acho" "Jueucha Huktuchse chupa” chupan “Hatun greme" "Utena paste" "Chumpicura" "K*oacho"; "Grama" 0 "Chijji" acho" "echo" K* acho" "Sufiapasto" “Occo estrella “Wire wire" “Wira wire" mPiLLi" (fe a "Qeco "Jarapho sik'o" o “Pili” *Kanacho" 2 39. 0. ae Senecio ovacoides Werner ia nubigona Kich Werneria aristiodes Wood RANUNCULACEAS, an 43. aa, ‘altha sagittata Cav. Ranunculus uniflorus Ranunculus acuatilos GENTIANACEAS 45. 46. a. Gontianolla dolichopoda Gontianolla postrata Haoncko Gentianelle poruviana JUNCAGINACEAS 48, 49, Lilaea subulata Lileea sp. VALERTANACEAS 50. 5h. 52. Beloranthus sp. Valoriana sp. Valeriana radicata VIOLACEAS 53. Viola hillii Becker ZANNICHELIACEAS, 54. Zannichellia palustris L. BORRAGINACEAS 55. Plagiobothoys kunthii (Walp.) CYPERACEAS 56. 97. 58. 59. 60. él. 62. 6. Carex equadorica Carox bertonianus Tovar Carex Frageialis Tovar Eleocheris albibracteata N. y M. Eleocharis ascicularis Roen et. Sch. Eleocharis retroflexa Seirpus rigidus Beeckl. Scirpus totota Kunth. "Q'eto q'eto” "PiLLi rosado o "Sik’ "Ph" cho siko” "Maranci lle" Pura pure”, ‘Chane "Ponaca ponoca” 0 Kusre huare jallu". "Unu jellu"; “Huno jellaju” 0 “Ayaphall- cha" "Kari keri" 0 "Chanco” "Kari kari Chanco" "Occo marancilla" "Occo marancillo” "Phusa phusa” "Pampa estrella” "Chinca" 0 *Chanco" "Ceoran ecoran" "Ceora" "ecora" "Alquenillo"; "“Quemillo" o "k'emillo". ‘Quemillo” K"emillo” 0 "Quemillo” “Totorilla”; "Matara" o “T'oturilla” "Totora" 64. Scirpus cermis Vah1 ESCROFULARIACEAS 65. 66. 67. 68. Alonsoa sp. Castilleja sp. Costilleja fissifolia L. Mimulus glabratus GERANIACEAS 69. Geranium stafordianum Knuth 70. Geranium sosiliflorum Cav. 71. Goranium Filipos Killip CAMPANULACEAS 72. 3. Hipselle reniforme (H.8.K.) Presi Lobelia tonora H.B.K. HALORRAGIDACEAS: 74, Miriophylium elatinoides PORTULACACEAS 15. 16. 7. Calandrinia ciliata R. et. P, Calandrinia sp. Calandrinia acualis H.B-K. ROSACEAS 78. Alchemilla pinnata R. y P. 79. Alchemilla erodiifolia UMBELIFERAS 80. Hydrocetile ranunculoides NIDROCHARITACEAS en. 82. Elodoa potanogeten Midvecharis sp. HALVACEAS. "Isk'o totorilla" “Berro"; Occorura” 0 “Oghoruru" "Cristala china” "Ojotilla" 0 “Huila layo” "Cristala china" “Missi missi" "Nujra" “Minojollacho"; Hinojo Llechu"; © "Hino jo chance" "Jancha laje" "Apaso” "Sillo sillo" o "Sillu sillu* “Silly sillu" o "Okoco clece™ "Sillu sillu" a "Okoce okece” “Sombrecille chanca” © "Chingui lla" 83. Acaulimalva engleriana RUBIACEAS 84. Borreria Filiformes (Willd.) Noq- LEGUMINOSAS 85. 86. 87. Medicago hispida Trifoliua amabile H.8.K. Vicia ep. L. ESPECIES GRAMINEAS 88. 89. 90. Oe 92. 93. MG, 95. 96. 97. 98. 29. 100. 101. 102. 103. 104. 105. 106. Aristida adhonsionis L. Aristida enodis Agrostis tolucensis H.8.K. Boutelous simplex Lag. Calamagrostis podophora Calamagrostis eminens Calamagrostis nitidula Calanagrostis Calanagrostis Colanagrostis Calanagrostis Calanagrostis Calanagrostis Calamagrostis Calamagrostis curvula (Weed) Pilg. Cortaderia jubata Eragrostis nigricans (H.B.K.)Steud Eragrostis curvula Festuce dichoclada Pilger antoniana Griseb recta sp. amoena (Presi) Steud 107. 108. 109, Festuca megaluca Festuca rigescens Muhtembergia peruviona 110. lu. 12. Muhlembergia angustata (Presl) 5. Melica scabra Koeleria bergii a Poco Crhysantha (Presl)Steud Vicunarum (Weed) Pilg. rigescens (Presi'Seribn “turpa" "Pampa occra” “Canetilla” "tayo" "Habichuela" PALATABLES: "Paja plumilla"; "ANatuye Wichinca" "Oreco ru” "Crespillo grande" 0 “Crespillo” 'Atue chupa" 0 “Cola de zorro” ‘Occosara" "Sora "Kery huay2la" "Crespillo" 0 "Parvayo pasto" "Jatun pork'o 0 "Crespill "Huaylla ichu" "Crespillo” kefia” “Tullupasto” "Pork'e" 0 "Sumpho" "Se jink' a” “Sorsa"; “Carhuayo ichu"; Waca ichu "Yurae ichu". "Weylla ichu" "Coja apa"; “Nappa"; Nappa pasto” "Chaqui chi ji"; "Llapa” o "Llica Mie "Echu pichana” "Llama pasto” 13. 14. 15, 16. 7. us. 1s. 120. aa. 122, 13. Piptochaetium sp. Ponnisetum clendest inum Stipa ichu Re y P Stipa obtusa Nees et. Hey. ‘Stipe brachiphylla Hitche Stipa mexicana Hitche Stipe hens-meyeri Pilger Stipe inconspicua Pres) Stipe sp. Stipe mucronate ‘Sperebolus poereti COMPUESTAS 124. 125. 126. 127. 128, 12. 130, BI. 132. 133. 134. 135. 136. 137. 138. 139. 140. 1a. 142. 1463. 148, 105. 146. 147, 148. 149, Bidens endicole H.B.K. Bidens pilosa Bidens andicola ver. decomposita Bidens endicola va. cosmenta Bidens humilis H.B.K. Corestium op. Chersodona iodopare Gnaphaliue spicatun Gnaphalium sp. Gnephalium sp. Gnephalium capitetun Gnophaliun poepigianum D.C. Galium sp. Mipochoeris redicate L. Liabum ovatun Lucilie aretioides Perezie pungens (H.ct B.) Le Perezia coerulensis Weed rezia coerulensis (Aff.) Perezia multiflora (H. et B-) Perezia-macrocephala Perezia sp. Perezia sp. Perezia coerulensis Tarexecum officinalis (Weed) Werneria sp. JUNCACEAS 150. Isle Luzula peruviena Desv. Distichia muscoides Nees et Neyen "K*achu pasto” "Kikuyo” “Ichu"; "Ichu sicua" 0 "Sicuya ichu" "Tisfie" 0 "Tisha ichu" "Grano ichu" “Ajsha pesto”; “Ajcha ichu" o “Parqui chu" "K'achosicuys" "Greno ichu" "Grenea ichu" o "Grama ichu" "Fuerte past" "K'ello tica” o "Mishico" "Missico" "Yumi muni" “Missico” "Kita waira ccora” "Jinchy jinchy" ‘Wire wire" o "Vila vila" "Vile layo" “Wire wira” “Wire wire” "tule pilli" o "Mula Sik’ "Pasto estrella" 0 "Pacco pacco” Azul corpus’ "Sutuma" “Sik'o” "Chencce rune” *Marencilla” “Mairi sik‘o" "Quello huayte" "Uma suta” o “Una sutu” kunkuma” 152. 153. 156. 155. Eriocaulon microcephalum H.B.k. Juncus balticus Juncus donbeyanus Juncus sp. ALVACEAS 156. ist. 158. 159. 160. 161. 162. 163. Acaulinalva engleriana Acaulimalva nibigens Walp. Halvestrum cepitatun (Cav.) Saret. Nototriche flavellata (Weed) Hill. Nototriche longirostris (aff). Nototriche longissine Hill. Tarasa cerratei Tarasa urbaniana GERANIACEAS. 16, 165. Erodium eicutarum (L.) Geranium stahordianun RUBIACEAS 166. 167. 168. Borreria filifornes Borreria sp. Nontia Fontana AMARANTACEAS. 169. 170. Gomphrena meyeniana Wilp. Guillemines densa AMARILLIDACEAS. im. Bonarea petres Mirb. PLANTAGINACEAS. 1. ID. 1%, 175. 176. Ww. Beugeria nubicola Dene. Plantago op. Plantago sp. Plantago menticola Plantago Linceris Plantago major 29 'Ccarcu cearku" © "Kunkuna” Teterilla" o "Phusa totore" “Juneo"; "KYuchuchi" o "Phusa totori lit "Junco* “Turpa" “Thurpa"; "Kora"; "Ceora™.o "Ruphu" “Thurpa" "K'cora" "Ccora® "auje Auja” "Yualleta” "Pinpenelia"; "Pelegrina” o "Pimpinela” "Jatacco" o “Hataco” “Oreco oreco” "illma Lanten™ "Orecolenten” "Llantén"; "Chagui sakarara" o "Saya Usnten* "Chaqui llantén"; "Vila leyo"; “Sacarara’ 0 "Ichty ichu" "Liantén"; "Sacarara Mantén" 0 "Sacara- 30 VIDLACEAS 178. Viola micratelle weed CARIOPHYLLACEAS 179. Arenaria ap. 180. Cerastium vulgatua Cray 181. Cerastium mollisimun Peir 182. Paronichia sp. 183. Paronichia andina 1864, Stellaria media (L.) will. 185. Silene andicola Gill. 186. Silene sp. CRUCIFERAS 187. Brasica canpestris 188. Brasica sp. 189. Capella bursa pastoris (1.) Moench. 190. Lepidiun chichi¢ara Desv. 191. Lepidium bipinnatifidiun Desv. 192. Lepidiun meyenii 193. Roripa sp. 19%. Roripa nana LABIADAS. 195. Lepechinia meyene Walp 196. Mintostachis setose 197. Salvia verbenaceae 198, Setureja sp. VERBENACEAS 199. Verbena Litoralis H.BK. 200. Vervena laciniata 201. Verbena minima 202. Verhena nigricans 203. verbena micorphy$ la 208. Verbena sp. DENDTERACEAS "Chaneo" "Wari funu* "Janchale* “Farolito blenco" o "Janchali" "Agnaccora” "Wairi Muvico" “Wari coca” “Wari Sik'o” "Nabo"s "Nabusa nabo” erutan chij ji” "Bolsa de pastos" 0 "Bolsa belsa” "Chichicara” o "Mablaza"” "Janukara” "Chillque” "Chanco" “Chanco" "Salvia" "Pata mifia" 0 "Mufa "Panpa naria” 0 "Verbena blanca” “Santa Marie" "Verbena" "Mama Toccey" “verbena” “Verbena "Mana toccay" 205. Oenethera sp. CYPERACEAS 206. Cyperus sp. OXALIDACEAS 207. 208. 209. Oxalis sp. Oxalis minima R. y P. Oxalis corniculate 210. Oxalis bulbigera Knuth. ASCIEPIADACEAS. 211. Lugonia lisymachoides LEGUMINOSAS 22. a3. 24. 215. 216. 27. Lupinus chiorepis Lupinus tonentosus Lupinus ruticola Lupinus engeanus ulbrich Lupinus microphyllus Desv. Vicia graminea POLOCONACEAS 218. 219. 220, Muhlembeckia volcanica Runex crispus Rumex cuneifolius EPHEDRACEAS, 221. Ephedra snericana var. rupestris UNBELIFERAS. 22. 223. 224. 225. Daucus montanus Hydrocotyle renunculoides Oreonyrehis sp. Oreemyerhis andicola ESCROFULARIACEAS 226. ALonsoa sp. a "Yahuar choncca" “Cearan oceren” o "T'oturilla” "Apharo occa"; "Aparu oca" o “Oga oga* ‘Carcu carcu" o “Apheru occe” "Apharo occa”; Apharu occa" o "Ccarcu cearel". . “Kita ericoma™ "Liana llama" 0 *Mulluch'e” "Kore" "k'era" a "Ancco k'ela" "Ktera" 'Pachatauri” "Ancco Ktela" 0 “Q'era" "Kancha Layo" "Mul Leka” “Pinco pinco” “Alosena” “Sonbrerillo" "K'ita zanahoria” “Pampa comino" o "Pampa anis’ "Aya maycha" 32 27. Castilloje Fissifolie “vino vino" BASELLACEAS 228. OLlucos sp. "Kite lisa" IRIDACEAS 229. Sisyrinchium chilense “Lirio Lirio" 0 azul papelillo” 230. Sisyrinchium andicola 231. Sisyrinchium riaidifoliun "Lirio lirio” 232. Sisyrinchium brevipes (Backer) "aleluye” 233. Sisyrinchium sp. "azul papelillo” LILIACEAS 234. Nothoscordium andicola "Aleco ajos"; "K'ite cebolls"; "Ktite ce bille" o "Anes cebille” 235. Nothoscordium gramineum 236. Nothoscordium fictile HALORRHAGIDACE AS 237. Ranunculus 9p. “Warencaycho" RANUNCULACEAS, 238. Ranunculus pilasus 4.8. "Husrencayo" 239, Ranunculus cynbalaria “Panpa pilli" o “Pura pura” 240. -Ranunculus acuatilis 241. Ranunculus praemorsus H.B.K. "Huarenyze" ZIGOPHILLACEAS, 242. Phacelia pinnstifida "ehucu chucu" POTAMOGETONACEAS 243. Chara fragilis "Chanco" ESPECIES INDESEABLES GRAMINEAS, 264. Aciachne pulvinata ‘Benth “Pacu pacu" 3B 205. 286. Catomagrostis rigida Calenagrostis rigescens 247. Festuca ortophylla Pilger 248. Stipa sp. COMPUESTAS. 209, 250. 251. 252. 253. 254. 255. 256. 257. 258. 259. 260. 261. 262. 263. 264. Achirocline sp. Agerantim sp. Baccharis serpilifolia Dene. Baccharis incarum H.B.k. Baccheris sp. Baccharis microphylla kunth Cerestium peruvianum Cotule pignacs Cenize artenysiaefolia Heyen Chuquiraga rotundifolie Chersodona iodopapps "Sch. 8.) Eupatorium sterbergianum B.C. Erigeron sp. Franseria artemisioides Gnaphalium sp. Hieracium sp. 265. 2666 267. 268. 269. 270. Lepidophyllium cuadrangulare Loricaria thuyoides (Lem.) Sch. Bip. Oritrophiua hiaratioides Hierun Perezia multiflora Senecio herrerae Senecio spinosus B.C. ms 272. 273. 278. 25. 216. 2m. 278. 279. 280. Senecio graveolens Senecio vulgaris L. Senecio clivicolus Wedd. Senecio evacoides Stevia mandenii Sch. Bip. Tagetes puccille Tagetes 9p. Tatetes mandoni Tephale 9p. Vasquezia diticaensis (M. y W.) CHENOPODIACEAS 2B1._ Chenopodium anbrosoides "Crespillo" "Occo chilligua"; "Chilligua" o "Tulu pas to “fru; "Iro ichu"; chu! ro icho" 0 “hw *“Khea khea”™ "Pampa tayanca"; "Pampa tola” o "kuclli" "Chilka" 0 "T'ole" “Yurac Lanta” 0 “Ajaneni "Tol"; "Maucha" 0 "Chachacuna’ “anccu tole" "Chilca" "Chia jjo huayte" "K" ite pino" "Kea khea” ‘"Jinehe jinehe"; 0 "Jomaque juncho" "Tole! “Tole” “Sonbrerillo” "Chaco rumi" "erihus" "aya Lanta”; ai" "Chachacuna” "Maych a! "Karihua" 0 "Chilca” *Ningri ningri" awa. chile" "Penpa snis" "Chicchipa" "Chicchipa "Yana tole" "K'cora" ‘Jinchu jinehu" “Amaya canlli" o “Ayacan— "Paicco" 282. Salicornia ep. PLANTAGINACEAS 283. Plantago rigide 284, Plantago linialis EPHEDRACEAS 285. Ephedra americana var. Humbolti CARIOPHYLLACEAS 286. 287. 288. 209. 290. Cerastium sp. Corionena ranossisima Pyenophyliun molle Remy Silene endicola Spergularia endina Rohab. ROSACEAS. 291. 292. Margiricarpus strictus Margiricarpus pinnatus URTICACEAS 293. 298. 295. 236, 297. Cajophore horrida Urtica Flevellate Urtica magellenica Urtica sp. Urtica urens POLIGONACEAS 298. Polinodium sp. 299. Polipodium craseifoliun LEGUNINOSAS 300. Astragalus garbancille Cav. 301. Astragalus arequipensis 302. 303. Astragalus sonbeyii Astragalus dielsii Mac. Bride. 305. Astragalus sp. 4 "Joyo" 0 “Ichy ichu" "Ktuyo k'uyo! “Pinco pinco" "Waira ccora” "Pachaq chaqui" o “Atoc zapato” "Ch'eka ch' eka’ "Quite anis” o “Anis quite” "Estrellite del cerro" "China calli"; “Llanta" o “Canlli* "China canlli" 0 "Kani li" "Quise" "Quisa" o “Kuru kuru" "Yana quisa" o "Kuru k'uru" Ttapallu* “Yurac kisa" 0 "Yurac Quise" "Heleche" o "Stupay ccacco” "K'uti jaraphe" 2 "Salqa" "Garbanzo" 9 "Garbanci ilo" "Mercedes Layo"; “Puna surpho" 0 "Hue": alga’ "Sancca Layo” 306. 307. 308. 309. 310. oe 312. Adesmia spinossisima Meyen Adesnia miraflorencis Astragalus micranthellus Weed Astragalus minimus Veg. Astragalus pusillus Casia sp. Lupinus paniculatus LABIADAS 33. 314. 315. Lepechinea sp. Sphacela tenuiflora Satureja boliviana Benth RANUNCULACEAS 316. Ranunculus praerorsus CACTACEAS a7. 318, 39. Opuntia Flocosa Salm. Dick. Opuntia sp. Opuntia lagopus LOASACEAS 320. sal. Loasa sp. Cajophara cirsiifolia Presl. USNEACEAS. 322. Usnea barbata F.R. UMBELIFERAS. 323. 324. 325. Azorella compacta Hedge W.N. Azorella pulvinata Azorella diapensoides A. Gray. 326. 32h. Azorella compacta Mac. Bride Bowlwsia tropaelifolia G. y Hook. EUPHORBIACEAS 328. Euphorbia sp. SOLANACEAS 35 "Aya canili* 0 “China cenlli" “Lanta! "Sancea Layo" "Sancea Layo" "Kora" "Huarancay" "Warako"; “Anccowaraco” © “Orgo waracco" 'Warako" o "Castilla Warako" "Pulla pulla" 0 "China warako" "Orcca quisa” 'Samink'ura” "Kac'a suncea” "Puna yarita” "Yareta’ "Pasto estrella"; "Pampa yareto"; "Hallpa teica” 0 "Phucho' "Yareta" 0 "Pampa yareta’ "Yurac hat ako" 329. 330. Bl. 332. 333. Nicotiana undulata R. y Po Pilibertia solsnoides Physalia sp. Solenum nitidun Salpichroa hirsute (Heyen.) Mier OENOTHERACEAS 338, 335. Oennothera multicaulis Genathera canphylocalix CRUCIFERAS 336. Descurainia perkinsoniana SCROFULARIACEAS 337. 338. Bertschie sp. Cestilleja sp. POLIGONACEAS 339. 340, Muletbeckia volcanica Benth Rumex acetocella L. SJUNCACEAS 3a. 3az. Oxiychloe andina Phill Dxiyehloe sp. HIDROPHYLLACEAS, 3a3. 348, Phecelia pinnatifida Griseb. Phacelia magellanice t. BROMELIACEAS 305. Puya weberbaveri Mez. 36 "K" amasaire"- “Panpa cusmayllo" "Chitincoya" 0 "K'ita papa" “Llungo Mungo" "Castilla yahuarchoncca" “aya mostaci lia" “Chupica nayre” ul ak! a" *Ktoaca"™ "Labredi lio" "Tica" o "Titanca"

You might also like