SKRĘCANIE WAŁÓW OKRĄGŁYCH

Skręcanie występuje wówczas, gdy para sił tworząca moment

leży w płaszczyźnie prostopadłej do osi elementu konstrukcyj-
nego, zwanego wałem. Rysunek pokazuje wał obciążony
dwiema parami sił oraz różne sposoby przedstawiania momen-
tów skręcających ten wał. Na kolejnym rysunku pokazano nie-
jednoznaczne oznaczania kierunków momentów, przyczyniać
się do błędnej interpretacji.

Niejednoznaczne
określanie mo-
mentów
Momenty skręcające wał. Różne metody zaznaczania
momentów skręcających.

Równanie równowagi: suma momentów względem osi wału.

Hipoteza płaskich przekrojów: potwierdzona doświadczalnie

hipoteza, zakładająca, że okrągłe przekroje poprzeczne wału
pozostają po skręceniu płaskie i okrągłe, obracając się wokół
osi wału o niewielki kąt.

Hipoteza płaskich przekrojów pozwala na określenie mecha-

nizmu odkształceń wału. W oparciu o tą hipotezę wyprowadzo-
no wzory pozwalające na obliczanie naprężeń stycznych w wale
oraz kąta skręcenia wału.

11 Skręcanie wałów okrągłych.doc 123

Naprężenia w skręcanym wale:
– dla dowolnego promienia 
M
  s ,
J0
– dla promienia  = r
Mr M
max  r  s  s .
J0 W0
J0 – biegunowy moment bezwładno-
ści. Liniowe rozkłady naprężeń
W0 – wskaźnik wytrzymałości przekro- stycznych przy skręcaniu dla wa-
ju na skręcanie. łu pełnego i wydrążonego

Definicja wskaźnika wytrzymałości przekroju na skręcanie:

W0 – iloraz biegunowego momentu bezwładności J0 J0
i odległości skrajnego włókna od środka ciężkości W0   1 .
przekroju:
r 2
d
d3  d4 
– Dla wału pełnego W0   J0  2Jx  .
16  32 
 
– Dla wału wydrążonego: J0 

 d4z  d4w  J
, W0  1 0 .
32 d
2 z
MSL
Kąt skręcenia wału o długości L:  rad,   MSL 180   ,
GJ0 GJ0   
Względny kąt skręcenia wału:     MSL rad / m,   MS 180   / m,
L GJ0 GJ0   

Iloczyn GJ0 nosi nazwę sztywności przekroju na skręcanie

(por. EA przy rozciąganiu).
G – moduł odkształcenia postaciowego, G
E
[MPa]
moduł ścinania, moduł Kirchhoffa: 2(1   )
Warunek wytrzymałościowy na skręcanie ma postać:
M
max  S  dop .
W0
W praktycznych obliczeniach na skręcanie bardzo często jest
wykorzystywany warunek na sztywność:   dop .

11 Skręcanie wałów okrągłych.doc 124

PRZYKŁAD
Wał o średnicy d wykonuje n = 1000 obr/min i przenosi moc N = 60
kW. Korzystając z warunków wytrzymałościowego i sztywnościowego,
wyznaczyć średnicę wału. Przyjąć dop = 35 MPa, dop = 2/m, G = 8.104
MPa.

Warunek wytrzymałościowy:
MS d3 MS 16MS
max   dop  W0   ,d  3 .
W0 16 dop dop
Dla wału przenoszącego moc z zależności N = MS można określić
wartość momentu skręcającego
2n N
N  MS  MS  MS  9550 N  m, N  kW, n  obr .
60 n min
W powyższym wzorze liczba 9550 (dokładnie: 9549,3) to przelicznik jed-
nostek, obliczony w przykładzie 1.4. Po wykorzystaniu tego wzoru śred-
nicę wału oblicza się z zależności
16  9550  N N
d3  36,5 3 cm.
ndop ndop

Po podstawieniu wartości liczbowych średnica wału

60
d  36,53  4,39cm.
1000  35
Warunek sztywnościowy:
MS 180 d4 MS 180
   dop  J0   .
GJ0  32 G dop 

32  180  MS 32  180  9550  100N N

d4  100  4  153,65 4 cm.
2nG  dop 2nG  dop nG  dop

Po podstawieniu wartości liczbowych średnica wału z warunku sztyw-

nościowego
60
d  153,65 4  3,80 cm.
1000  8  10 4  2

Dla spełnienia obu warunków należy przyjąć d = 4,39 cm.

Warto zwrócić uwagę, że dla dop = 1 /m średnica wału d = 4,52 cm,
natomiast dla dop = 3/m średnica d = 3,44 cm.

11 Skręcanie wałów okrągłych.doc 125

PRZYKŁAD
Wał pokazany na rysunku jest skręcany momentami M1 = 250 Nm i M2 = 50 Nm.
Wykonać wykresy: momentów skręcających, naprężeń stycznych oraz kątów obro-
tów poprzecznych przekrojów wału. Przyjąć G = 8104 MPa.

Lewy koniec wału jest utwierdzony, prawy jest swobodny. Zadanie jest statycznie
wyznaczalne. Równanie równowagi (suma rzutów momentów na oś wału) ma po-
stać:
 MA  M2  M1  0  MA  M2  M1  200N  m.
Siły wewnętrzne w poszczególnych odcinkach wału wyznacza się, korzystając z
metody myślowych przekrojów. Zasady tworzenia granic przedziału, w którym
można dokonać myślowego przekroju, są takie same jak w układach prętowych, a
więc granicami tymi są punkty przyłożenia obciążenia oraz miejsca zmiany wielkości
przekroju poprzecznego. W rozpatrywanym wale należy uwzględnić dwa myślowe
przekroje.

Przekrój 1–1:
Dla odcinka wału pomiędzy lewym końcem a przekrojem I–I
z warunku równowagi otrzymuje się:
MS1  MA  200 N  m.

Przekrój 2–2:
Dla odcinka wału pomiędzy lewym końcem a przekrojem II–II
równanie równowagi ma postać:
MS2  MA  M1  200  250  50 N  m.

Przekrój 2’–2’:
W celu kontroli poprawności obliczeń należy rozpatrzyć
pozostałą część wału:
 MS2  M2  50 N  m.

11 Skręcanie wałów okrągłych.doc 126

 W powyższych równaniach równowagi przyjęto znak momentu skręcającego we-
dług rys. b. Dla ułatwienia obliczeń we wszystkich myślowych przekrojach korzystnie
jest przyjmować ten sam kierunek siły wewnętrznej. Uskoki na wykresie odpowia-
dają wartościom sił zewnętrznych – biernych (reakcja w utwierdzeniu) i czyn-
nych (momenty obciążające).

Biegunowe momenty bezwładności wynoszą:

J1 

 d14z  d14w  

 44  34  4
 17,18 cm , J2 
d24 34
  7,95 cm4.
32 32 32 32
Wskaźniki wytrzymałości przekroju na skręcanie:
J1 17,18  2 d32 33
W01  1
  8,59 cm3, W02    5,3 cm3.
d
2 1z
4 16 16
Maksymalne naprężenia styczne na odcinku AB oraz BC wału:
MS1 200 MS2 50
 AB    23,283 MPa, BC    9,434 MPa,
W01 8,59 W02 5,3
przy czym przelicznik jednostek jest tutaj równy 1. Naprężenia styczne na wewnętrz-
nej powierzchni wału na odcinku AB
MS1 d1w 200 3
W
AB    17,462 MPa.
J1 2 17,18 2
Kąt skręcenia odcinka AB oraz BC wału
MS1L1 180 200  3 180
BA    100  2,5,
GJ1  8  10  17,18 
4

M L 180  50  2 180
CB  S2 2   100  0,9.
GJ 2  8  10  7,95 
4

Całkowity kąt skręcenia swobodnego końca wału

CA  BA  CB  2,5  0,9  1,6.
Wykres naprężeń stycznych i kątów skręcenia pokazano na rysunku.

PRZYKŁAD
Dla wału przedstawionego na rysunku wykonać wykresy momentów, naprężeń
oraz kątów skręcenia przekrojów poprzecznych. Przyjąć: M1 = 10 kNm, M2 = 5 kNm,
L = 1 m, d = 10 cm, G = 8104 MPa.

Wał w tym przykładzie jest utwierdzony na obu końcach – zadanie jest jednokrot-
nie statycznie niewyznaczalne. Po uwolnieniu wału z więzów równanie równowagi
momentów względem osi wału ma postać:
MA  MB  M1  M2  0 MA  MB  M1  M2  5kN  m.
Zadanie zostanie rozwiązane metodą myślowych przekrojów oraz metodą wyko-
rzystującą zasadę superpozycji.

11 Skręcanie wałów okrągłych.doc 127

 Metoda myślowych przekrojów

Zgodnie z regułami określania myślowych przekrojów, w odniesieniu do wału po-

kazanego na rys. a należy rozpatrzyć cztery myślowe przekroje. Dla pierwszego
przekroju od lewej strony wału (rys. b) z równania równowagi otrzymuje się
MS1  MA.

Dla kolejnych przekrojów (rys. c, d, e):

MS2  MA, MS3  MA  M1, MS4  MA  M1  M2.
Równanie równowagi dla brakującego odcinka wału pozwala na sprawdzenie po-
prawności obliczeń (rys. f): MS4 = MB.
Do rozwiązania zadania konieczne jest drugie równanie, określane jako równanie
geometryczne, mówiące, że kąt skręcenia wału w utwierdzeniu jest równy zeru. Dla
utwierdzenia B równanie kąta skręcenia przekroju B względem A ma postać:
BA  0  1  2  3  3  0,
MS1L MS2L MS12L MS1L
    0.
2GJ1 2GJ2 3GJ3 3GJ3
Po określeniu biegunowych momentów bezwładności:

J1 

 d4  0,8d
4

 0,5904
d4
, J2 
d4
, J3 
0,6d
4
 0,1296
d4
32 32 32 32 32
oraz po uproszczeniu równania geometrycznego
9,0623MA  64,3  0  MA  7,095 kN  m.
Z równania statyki określa się drugi moment oporowy: MB = 5 – MA = –2,095 kNm.
Znak „–” oznacza, że na rys. a przyjęto niewłaściwy kierunek reakcji MB.

11 Skręcanie wałów okrągłych.doc 128

 Zasada superpozycji

Według zasady superpozycji każde obciążenie działające na wał może być rozpa-
trywane oddzielnie, a ich skutki można sumować. Zgodnie z tym oblicza się kąty
skręcenia przekroju B wału wywołane działaniem momentów M1, M2 oraz MB, przy
czym moment oporowy MB jest traktowany tutaj równoważnie z pozostałymi momen-
tami (rys. g, h, i). Równanie geometryczne ma wówczas postać
B  B1  B2  BB  0,
M1L ML ML M L M 2L ML ML ML
B1    1 , B2  2  2  2 , BB  B  B  B ,
2GJ1 2GJ2 2GJ1 2GJ2 3GJ3 2GJ1 2GJ2 GJ3
MB  2,095 kN  m.
Moment MA wyznacza się z równania statyki.
Metoda superpozycji jako narzędzie do napisania równania geometrycznego jest
pod względem pracochłonności porównywalna z metodą myślowych przekrojów. W
celu wykonania wykresów należy zastosować metodę przekrojów, pozwalająca wy-
znaczyć MSi. Po obliczeniu Ji oraz W i można wykonać odpowiednie wykresy.
 10 4  10 4
J1  0,5904  579,62 cm4, J2   981,75 cm4,
32 32
4
 10
J3  0,1296   127,235 cm4,
32
J1 3  103
W01   115,925 cm , W02   196,35 cm3,
0,5d 16
0,6  10
3
W03   42,41cm3,
16
7,095 7,095
 AC   103  61,20 MPa, CD   103  36,13 MPa,
115,925 196,35
 2,905 2,095
DE   103  68,50 MPa, EB   103  49,40 MPa,
42,41 42,41
7,095  0,5 180
 AC   105  0,438,
8  10  579,62 
4

7,095  0,5 180

CD   105  0,259,
8  10  981,75 
4

 2,905  2  1 180
DE   105  1,090,
3  8  10 127,235 
4

2,095  1 180
EB   105  0,393.
3  8  10  127,235 
4

Poprawność obliczeń można sprawdzić za pomocą poniższego równania geome-

trycznego AC  CD  DE  EB  0.
Wszystkie wykresy pokazano na rys. a.

11 Skręcanie wałów okrągłych.doc 129

SKRĘCANIE SWOBODNE PRĘTÓW O PRZEKROJU NIEOKRĄGŁYM
MS M l
 max  ,   S ,  *   3   max
WS GJ S
WS  1b 2h, JS   2b3h,
Współczynniki  określa się z tabeli dla stosunku h/b
(h > b). Przykładowe wartości :
h/b 1 1,5 2 2,5 3 10 
μ1 0,208 0,231 0,246 0,256 0,267 0,313 0,333
μ2 0,140 0,196 0,229 0,249 0,263 0,313 0,333
μ3 1,000 0,859 0,795 0,766 0,753 0,742 0,333

Dla h /  > 10
MS 1 1
max  , WS   2h, JS   3h.
WS 3 3

Pręt cienkościenny o profilu otwartym:

JS n M J 
WS  , JS   JSi ,  max  S  Si  .
 JSi  i1 JS  WSi  max
 
 WSi  max
Maksymalne  występuje w tej części pręta, dla któ-
rej JSi / WSi osiąga maksymalną wartość.

Pręt cienkościenny o przekroju zamkniętym:

MS
 , WS  2A 0 min,
WS (wzory Bredta)
2
MSL 4A
 , JS  , 0

GJS ds


A0 – pole powierzchni ograniczone linią środkową,
 – grubość ścianki w miejscu obliczania .

1n M
J    hii3, max  S max ,
3 I 1 J
Wyroby hutnicze: max – największa szerokość prostokątnej części
kątowniki, ceowniki, teowniki, składowej przekroju,
dwuteowniki  – współczynnik korygujący wg tabeli:

11 Skręcanie wałów okrągłych.doc 130