Vojno-istražni zatvor Tunjice

Vojno-istražni zatvor Tunjice1

Opšti uslovi

Opština i grad Banja Luka nalazi se u sjevernom dijelu Bosne i Hercegovine. Prema popisu
stanovništva Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije iz 1991. godine, Banja Luka je
brojala ukupno 195.692 stanovnika, od toga 106.826 Srba, 29.026 Hrvata, 28.558
Muslimana, 23.656 Jugoslavena i 7.626 ostalih.2

Predrag Radulović, inspektor Službe državne bezbjednosti (SDB), koja bila u okviru Centra
službi bezbjednosti (CSB) Banja Luka, 1992. bio je na čelu grupe operativaca SDB-a koji su
izvještaje potpisivali pseudonimima Miloš, Sigma ili Pukovnik. Ova grupa je izvještaje slala
MUP-u Republike Srpske i Službi državne bezbednosti Srbije. U većini izvještaja govori se o

1
Foto: http://depo.ba/media/pictures/2011/02/19/353854b492ade73ca1104687ae8e9db4.jpg
2
Državni zavod za statistiku Republike Bosne i Hercegovine, Popis stanovništva, domaćinstava, stanova i
poljoprivrednih gazdinstava 1991. godine, Nacionalni sastav stanovništva – Rezultati za Republiku po opštinama
i naseljenim mjestima 1991. godine, Sarajevo, decembar 1993. godine, Statistički bilten broj str. 14.

1
djelovanju grupe Srpskih odbrambenih snaga (SOS) koje su početkom aprila 1992. godine
zauzele sve važnije institucije u Banjoj Luci, blokirale prilaze gradu, postavile kontrolne
punktove i bile gospodari života i smrti, i strah i trepet za stanovništvo. U izvještaju SDB-a od
početka aprila 1992. godine, SOS se opisuje kao naoružana formacija Srpske demokratske
stranke (SDS), koja vrši pritisak na vojne i civilne vlasti i na rukovodeća mjesta postavlja one
koji su lojalni SDS-u, a koji nisu imali ni stručne, ni moralne kvalifikacije. Pripadnici SOS-a su
zvanično inkorporirani u sastav CSB-a Banja Luka i postali su dio jedinice za specijalne
namjene.3

Komandant SOS-a bio je Nenad Stevandić, a među vođama grupe bili su i Ljuban Ećim i
Zdravko Samardžija.4 Ećim je bio zamjenik Mirka Lukića, komandanta Specijalnog odreda
policije CSB-a Banja Luka, a Samardžija Ećimov zamjenik. I Ećim i Samardžija su bili pripadnici
Sektora nacionalne bezbjednosti (SNB) u Banjoj Luci.5 Još je jedna paravojna formacija, pod
vodstvom Nikodina Čavića iz Srpske radikalne stranke, bila aktivna u Banjoj Luci u ljeto 1992.
Ta grupa se sastojala uglavnom od dobrovoljaca iz Srbije.6

Početkom aprila u Banjoj Luci je formiran srpski Krizni štab, a njegovi članovi su bili Predrag
Radić (gradonačelnik), Stojan Župljanin (CSB), Vladimir Tutuš (SJB), Milorad Sajić, Miloš Kesić
i Miroslav Vesić (Teritorijalna odbrana), pukovnik Boško Kelečević i Bogdan Subotić
(Banjalučki korpus), Radoslav Vukić (SDS, inače predsjednik banjalučkog ogranka SDS-a),
Radoslav Brđanin (ARK), te Nenad Stevandić i Ilija Milinković (SOS).7

Nakon formiranja Kriznog štaba Predrag Radić, predsjednik štaba i član Glavnog odbora SDS-
a, najavio je nekoliko mjera: zaposleni u CSB-u morat će dati izjavu o lojalnosti Srpskoj
Republici, u protivnom će izgubili posao, od Predsjedništva SFRJ će se tražiti da popuni
Banjalučki korpus JNA i otpusti iz službe ili izvrši prekomandu oficira JNA koji su glasali protiv
Jugoslavije i otpuštanje direktora nekoliko javnih preduzeća koji vode “antisrpsku politiku”.
Da bi osigurali provođenje tih naređenja, mješovite patrole u čijem sastavu su bili Srbi,
pripadnici policije, TO-a i Jugoslavenske narodne armije (JNA) trebale su preuzeti od SOS-a,
koji je već ranije postavio kontrolne punktove, kontrolu nad putevima.8 Policajci su počeli
nositi oznake Srpske Republike.9

Od maja 1992. pa nadalje, civili Muslimani i Hrvati u Banjoj Luci i okolnim opštinama koji nisu
otišli zarobljavani su i odvođeni direktno ili preko drugih zatočeničkih centara u logor

3
Agencija Sense, Haag, Banjalučki Gospodari života i smrti, 25.05.2010. godine, http://www.sense-
agency.com/tribunal_(mksj)/banjalucki-quotgospodari-zivota-i-smrtiquot.25.html?cat_id=1&news_id=8117
4
MKSJ, Predmet Momčilo Krajišnik (IT-00-39-T), Presuda, str. 141.
5
MKSJ, Predmet Stanišić i Župljanin (IT-08-91-T), Presuda, str. 127.
6
MKSJ, Predmet Momčilo Krajišnik (IT-00-39-T), Presuda, str. 141; Informacija o paravojnim formacijama na
području Srpske Republike BiH, 28. juli 1992.
7
MKSJ, Predmet Stanišić i Župljanin (IT-08-91-T), Presuda, str. 49.
8
MKSJ, Predmet Momčilo Krajišnik (IT-00-39-T), Presuda, str. 142.
9
Ibid, str. 142.

2
Manjača.10 Srpske vlasti su 1992. godine Muslimane i Hrvate držali zatočene u sedam
zatočeničkih objekata u Banja Luci: u zatvoru Tunjice, zgradi Centra službi bezbjednosti (CSB),
Vojno-istražnom zatvoru Tunjice, sportskoj dvorani, kasarni Kozara, u Kaštelu i u starom
vojnom logoru.11

Vojno-istražni zatvor Tunjice služio je kao objekat za zatočenje od aprila do potpisivanja

Dejtonskog sporazuma 1995. godine.12 U zatvoru je bilo i zatvorenika koji su tamo dospjeli
redovnim putem – osuđenici na izdržavanju prijeratnih kazni, među kojima je bilo i Srba.13 Ali
od aprila Tunjice je bio i zatvor za civile.14 U njemu su bili uglavnom oni koji su zatvoreni na
osnovu sudskih presuda za “oružanu pobunu”, kao i zatočenici dovedeni iz Malog logora.15

Uprava

Zatvor Tunjice bio je pod nadležnošću civilnih vlasti, odnosno pod ingerencijom Ministarstva
pravosuđa Srpske Republike BiH i Okružnog suda u Banjoj Luci. Zatvor su obezbjeđivali sudski
stražari. 16

Fikreta Đikića, tadašnjeg direktora Elektrodistribucije,17 u zatvoru je ispitivao sudija Zoran ili
Goran Bubić.

Čuvari u zatvoru su bili i policajci Zorić i Eskić.18

Uslovi

Kazneno-popravni dom Tunjice nalazi se pored puta Banja Luka-Prijedor, 10-ak kilometara od
Banje Luke.19 Trajanje zatočenja u Vojno-istražnom zatvoru Tunjice variralo je u rasponu od
četiri dana do četiri i po mjeseca.

Zatočenici su hranu dobijali dva puta dnevno.20 Povrijeđeni zatočenici nisu dobijali nikakvu
ljekarsku pomoć.21

10
Ibid, str. 144; Zapisnik o otpustu lica iz logora ratnih zarobljenika Manjača, 26.08.1992; Izvještaj Stanice javne
bezbjednosti Sanski Most, 02.07.1992; Izvještaj stanica javne bezbjednosti Prijedor, Bosanski Novi i Sanski
Most, 18.08.1992.
11
Ibid, str. 143.
12
Liaison Office to ICTY, Banja Luka, Tunjice.
13
MKSJ, Predmet Radoslav Brđanin (IT-99-36), Presuda, str. 255.
14
MKSJ, Izjava Adil Medić, br. 0037-3935-0037-3946, str. 2, 7 i 8.
15
Liaison Office to ICTY, Banja Luka, Tunjice.
16
Ibid
17
MKSJ, Izjava Fikret Đikić, br. 00338678, str. 3.
18
MKSJ, Predmet Radoslav Brđanin (IT-99-36), Presuda; Svjedok Fikret Đikić, br. ZP 0033-8678-0033-8690, str.
11, 12 i 19.
19
Liaison Office to ICTY, Banja Luka, Tunjice.
20
MKSJ, Predmet Radoslav Brđanin (IT-99-36), Presuda, str. 286.
21
Ibid, str. 255.

3
Zatočenik Fikret Đikić bio je određen da svakodnevno čisti ćelije, a policajac Zorić je dolazio
da provjerava kako radi i da ga tuče.22

Zatočenik Adil Medić u Tunjicama je proveo tri dana (od 3. do 5. marta 1995. godine). Bio je
zatočen u čeliju zajedno sa šest osoba – petericom Srba i jednim Hrvatom, koji su bili
optuženi za ubistva.23

Zlostavljanje

Zatočenike, Muslimane i Hrvate, tukli su odmah po dolasku u zatvor, šakama, nogama i

pendrecima.24 Vrijeđali su ih na nacionalnoj osnovi.

Jednom zatočeniku slomili su zub tako što mu je zatvorski čuvar, Srbin, ugurao cijev pištolja u
usta, a prijetili su mu i nožem. Jednom drugom zatočeniku polomili su jagodičnu kost. Od
posljedica batinanja jedan zatočenik je umro. Počinioci tih premlaćivanja bili su stražari.

Zatočene Muslimane i Hrvate tukli su i zatvorenici Srbi. Neki zatočenici bili su prebačeni u
Mali logor. Prije tog premještanja zatvorski čuvari iz Tunjice i pripadnici Vojne policije koji su
došli po njih tukli su ih.25

Z.S. je zatvoren 31. augusta 1994. godine. Pripadnici civilne policije Republike Srpske su došli
po njega kući i odveli ga u MUP na ispitivanje, koje je trajalao od 8 h ujutro do 2 h poslije
ponoći. Pripadnici Vojne policije RS-a su Z.S. zajedno sa još 10-ak uhapšenih kombijem
odvezli u Tunjice, gdje su ih pretukli.26

Fikret Đikić, direktor Elektrodistribucije, navečer, 4. oktobra 1992. godine, doveden je u

zatvor Tunjice. Dvojica policajaca odvela su ga u samicu. Na putu do ćelije udarali su ga
gumenom palicom po glavi, šakama i nogama u stomak i bubrege. Batinanje je trajalo sve do
ulaska u ćeliju kad je morao stati uza zid podignutih ruku, držeći tri prsta, što je bio srpski
znak. U zatvoru su ga tukli cijelu noć. Ljudi koji su ga tukli naizmjenično su se izmjenjivali.
Nekoliko puta se onesvijestio. Sljedećeg jutra je odveden u ćeliju na spratu gdje su ga
pretukli policajajci Zorić i Eskić. Policajac Eskić mu je naredio da čitavu noć stoji uza zid sa
podignutim rukama i sa podignuta tri prsta. Jednom prilikom Zorić je razbio jagodičnu kost
Đikiću. U premlaćivanju Đikića pored stražara Zorića i Eskića učestvovali su i srpski
zatvorenici kada je čistio hodnike i ćelije. Đikić je u Tunjicama bio zatočen oko mjesec dana.27

M.K. je u Tunjicama bio zatočen 15 dana, od 4. do 19. septembra 1992. godine. Tukli su ih
svaki dan. Dvadesetak zatočenika su tjerali da stanu uza zid i dok su oni mirno stajali okrenuti
leđima, stražari su ih tukli palicama, čizmama i drugim predmetima. Prvu noć kad su
prebačeni iz Tunjica u Mali logor pregledala ih je doktorica koja je plakala kad je vidjela u
22
MKSJ, Izjava Fikret Đikić, br. ZP 0033-8678-0033-8690, str. 11 i 12.
23
MKSJ, Izjava Adil Medić, br. 0037-3935-0037-3946, str 2,7 i 8; Opštinski Sud Sarajevo, predmet Nedžad
Kočanović i Adil Medić (65OP33311414P2), Presuda, strana 3; TPOS, Izjava Adila Medića data Udruženju
21.11.2014.
24
MKSJ, Predmet Radoslav Brđanin (IT-99-36), Presuda, str. 255.
25
Ibid, str. 255.
26
CDTP, Izjava Z.S. data CDTP-u 18.02.2014.
27
MKSJ, Izjava Fikret Đikić, br. ZP 0033-8678-0033-8690, str. 11 i 12.

4
kakvom su stanju od premlaćivanja. U Tunjicama je silovan jedan momak. Silovao ga je
izvjesni Titin (Srbin iz Prnjavora).28

Premještanja

Od 4. aprila 1992. do 31. decembra 1992. godine brojni muslimanski i hrvatski civili
zatočavani su od strane pripadnika policije i odvođeni u zgradu CSB-a na ispitivanje. Odatle
su premještani u trajnije zatočeničke objekte – Mali logor, Tunjice i Manjaču.29

Muslimane i Hrvate uhapšene u opštini Kotor-Varoš odvodili su u CSB Banja Luka na

ispitivanje, a zatim ih premještali u Vojno-istražni zatvor Tunjice i Mali logor.30 Fikret Đikić je
uvečer, 3. oktobra 1992, uhapšen zajedno sa mnogima iz sela na zapadnoj strani Kotor-
Varoši i odveden u policijsku stanicu u Kotor-Varoši. Nakon provedenog dana u samici,
odveden je u CSB u Banjoj Luci. Nakon ispitivanja premješten je u zatvor Tunjice. Đikić je
proveo u zatvoru u Tunjicama oko mjesec, a onda je prebačen u Mali Logor zajedno sa
zatočenicima Antom Mandićem, Mirom Petrušićem i još tri osobe.31

Z.S. je zatvoren 31. avgusta 1994. godine. Pripadnici civilne policije Republike Srpske su došli
po njega kući i odveli ga u MUP. Sutradan su pripadnici Vojne policije Z.S. zajedno sa još 10-
ak uhapšenih kombijem odvezli u Tunjice u Banjoj Luci.32

Prvog marta 1995. godine uhapšen je Adil Medić, magistar ekonomije, penzioner koji je u
vrijeme hapšnja bio volonterski saradnik humanitarne organizacije Merhamet. Dva dana je
bio zatočen u zgradi CSB-a, tri dana u Tunjicama, a onda su ga 5. marta 1995. prebacili u
Mali Logor, odakle je 10.01.1996. premješten u hangare u Doboj odakle je razmjenjen u
Koprivni, u Sanskom Mostu.33

S.Đ. je prije rata živio u Banjoj Luci, u naselju Sunce. Radio je u Jelšingradu, tvornici alatnih
strojeva. U septembru 1992. godine po njega su kući došli pripadnici Vojne policije Prvog
krajiškog korpusa. Pretresli su mu kuću i odveli ga u MUP gdje su ga držali dva dana na
ispitivanju. Nakon toga su ga pustili kući. Drugi put su također došli kući i oduzeli mu auto.
Ostavili su poruku njegovoj supruzi da S.Đ. sam dođe u Mali logor. Otišao je i na ispitivanju je
zadržan četiri dana, nakon čega su ga ponovo pustili kući, ali su ga opet zatvorili 31. avgusta
1994. godine. Tada su ga odveli u Tunjice, gdje su ga držali četiri dana. Nakon toga su ga
odveli u Mali logor gdje je bio zatočen do 10. januara 1996. godine.34

Z.S. je zatvoren 31. avgusta 1994. godine. Pripadnici civilne policije Republike Srpske su došli
po njega kući i odveli ga u MUP na ispitivanje, koje je trajalo od 8 h ujutro do 2 h poslije
ponoći. Pripadnici Vojne policije RS-a su ga kombijem odvezli u Tunjice, gdje su njega i ostale

28
CDTP, Izjava M.K. data CDTP-u 12.3.2014.
29
MKSJ, Predmet Radoslav Brđanin (IT-99-36), Šesta izmijenjena optužnica, str. 16 i 17; Prvostepena presuda,
str. 255.
30
Ibid, str. 251 i 255.
31
Ibid, Izjava Fikret Đikić, br. ZP 0033-8678-0033-8690, str. 11 i 12.
32
CDTP, Izjava Z.S. data CDTP-u 18.02.2014.
33
MKSJ, Izjava Adil Medić, br. 0037-3935-0037-3946, str. 2, 7 i 8.
34
CDTP, Izjava S.Đ. data CDTP-u 04.03.2014.

5
zatočenike pretukli i nakon dva dana ih prebacili u Mali logor. Bio je zatočen u periodu od 31.
avgusta 1994. godine do 10. januara 1996. godine. U zatočeništvu je proveo 17 mjeseci.35

M.K. je zatvoren 2. septembra 1992. godine. Pripadnici civilne policije Republike Srpske su
došli po njega kući ujutro u 6 sati i odveli ga u MUP. Tu su ga ispitivali, tukli i maltretirali,
nakon čega su ga prebacili u Tunjice, gdje je proveo 15 dana. Poslije toga su ga premjestili u
Mali logor gdje je bio zatočen do 18. januara 1993. godine.36

Procesuiranje odgovornih za ratne zločine

Prvog septembra 2004. Pretresno vijeće Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju
(MKSJ) osudilo je Radoslava Brđanina na jedinstvenu zatvorsku kaznu u trajanju od 32
godine37 zbog progona, mučenja, zločina protiv čovječnosti, deportacije, nehumanih djela
(prisilno premještanje), hotimičnog lišavanja života, mučenja, teških povreda Ženevskih
konvencija iz 1949. godine, bezobzirnog razaranja gradova, sela i naselja. Žalbeno vijeće
MKSJ-a je 3. aprila 2007. smanjilo kaznu Brđaninu na 30 godina.38

Pretresno vijeće MKSJ-a je 27. septembra 2006. osudilo Momčila Krajišnika zbog progona,
istrebljenja, ubistava, deportacija, nehumanih djela (prisilno premještanje) kao zločina protiv
čovječnosti na kaznu zatvora u trajanju od 27 godina. Žalbeno vijeće MKSJ-a je 17. marta
2009. godine smanjilo kaznu Krajišniku na 20 godina.39

(09.12.2014.)

35
CDTP, Izjava Z.S. data CDTP-u 18.02.2014.
36
CDTP, Izjava M.K. data CDTP-u 12.03.2014.
37
MKSJ, Predmet Radoslav Brđanin (IT-99-36), Presuda, str. 335.
38
Ibid, Drugostepena presuda, str. 154.
39
MKSJ, Predmet Momčilo Krajišnik (IT-00-39-T), Presuda str. 423; Drugostepena presuda 287.