You are on page 1of 8

Toång Quan Y Hoïc TP.

Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005

HIEÅU BIEÁT HIEÄN NAY VEÀ BEÄNH UNG THÖ


Nguyeãn Chaán Huøng*

MÔÛ ÑAÀU chieám tyû leä cao nhaát ôû caùc nöôùc phaùt trieån vaø ñang
phaùt trieån.
Muoán phoøng choáng ung thö hieäu quaû, moïi ngöôøi Nöõ Soá ca Tö Nam Soá ca Töû
caàn hieåu roõ caên beänh naøy. Vaøi thaäp nieân vöøa qua, môùi suaát môùi suaát
thaønh quaû nghieân cöùu ôû nhieàu lónh vöïc ñaõ ñem laïi söï Vuù 22 14 Phoåi 17 23
hieåu bieát raát saâu roäng veà ung thö. Caùc phöông thöùc xöû Coå töû cung 10 9 Bao töû 11 12
Ñaïi – Tröïc traøng 9 9 Tuyeán tieàn lieät 10 6
trí hôïp lyù hôn, ña dieän hôn vaø hieäu quaû hôn. Taøi lieäu Phoåi 7 11 Ñaïi –Tröïc traøng 9 7
naøy coá gaéng caäp nhaät ñöôïc caùc thaønh töïu noùng hoåi, Bao töû 7 9 Gan 8 11
laøm taêng nieàm tin vaøo cuoäc chieán ñaáu choáng caên Gan 4 6 Thöïc quaûn 5 6
beänh naøy. Baøi baùo caùo naøy chæ xin ñeà caäp ñeán vaøi Buoàng tröùng 4 4 Boïng ñaùi 5 3
Thöïc quaûn 3 4 Beänh baïch caàu 3 3
thaønh töïu noåi baät: Lymphoâm khoâng 3 3 Lymphoâm khoâng 3 3
- Dòch teã hoïc ung thö hay laø tình hình maéc beänh Hodgkin Hodgkin
Tuïy taïng 2 4 Hoác mieäng 3 2
ung thö treân toaøn theá giôùi vaø ôû nöôùc ta.
Beänh baïch caàu 2 3 Tuïy taïng 2 3
- Cô cheá sinh beänh ung thö: gen vaø ung thö. Hoác mieäng 2 2 Thaän 2 2
Boïng ñaùi 2 1 Caùc cô quan khaùc 22 19
- Caùc phöông phaùp ñieàu trò ung thö: caùc lieäu phaùp Caùc cô quan khaùc 21 20
môùi ñöôïc boå sung vaøo kho vuõ khí choáng ung thö.
Ung thö daï daøy (bao töû)
DÒCH TEÃ HOÏC UNG THÖ Coù khoaûng 780.000 ca môùi haøng naêm treân
Con ngöôøi thöôøng bò caùc loaïi ung thö haønh tinh chuùng ta. Vi khuaån Helicobacter Pylori
gì? Hay laø tình hình beänh ung thö treân nhaân gaáp ñoâi nguy cô ung thö bao töû, khoaûng 30%
toaøn theá giôùi soá ca xuaát hieän ôû caùc nöôùc phaùt trieån vaø 47% ôû caùc
nöôùc ñang phaùt trieån ñöôïc coi laø lieân heä vôùi beänh
Cô quan quoác teá nghieân cöùu ung thö (IARC) ñaõ
nhieãm truøng naøy.
cho moät caùi nhìn toaøn dieän veà tình hình beänh ung
thö treân theá giôùi phoûng ñònh coù khoaûng 8,1 trieäu Ung thö vuù
ngöôøi môùi bò ung thö vaøo naêm 1990. Vaøo naêm 1985 Ñöôïc phoûng ñònh laø coù khoaûng 796.000 ca môùi
con soá naøy laø 7,6 trieäu. Caùc loaïi ung thö thöôøng gaëp vaøo naêm 1990 vaø coù cô nguy laø seõ leân tôùi con soá 1,2
tính chung hai giôùi nam nöõ laø : phoåi 13%; daï daøy trieäu haøng naêm trong voøng hai möôi naêm.
10%; vuù 10%; ñaïi tröïc traøng (ruoät giaø) 10%; gan 5,4%; Ung thö ñaïi tröïc traøng
tuyeán tieàn lieät 5%; coå töû cung 4,6% vaø thöïc quaûn 4%. Chieám 10% toång soá caùc loaïi ung thö, thöôøng
Caùc ung thö ñaïi tröïc traøng vaø tuyeán tieàn lieät thöôøng gaëp ôû caùc nöôùc coâng nghieäp hôn laø caùc nöôùc ñang
gaëp ôû caùc nöôùc phaùt trieån, coøn ôû caùc nöôùc ñang phaùt phaùt trieån.
trieån thì chuû yeáu laø bò caùc ung thö coå töû cung, hoác
Ung thö gan
mieäng hoïng, gan vaø thöïc quaûn.
Öôùc tính laø coù 437.000 ca môùi, neân 50% ñöôïc coi
Caùc loaïi ung thö thöôøng gaëp treân toaøn laø lieân quan ñeán vieâm gan sieâu vi B vaø 25% dính líu
caàu (%) Theo D.Maxwell Parkin, the Lancet ñeán vieâm gan sieâu vi C.
Oncology, 2001, 533-543
Ung thö tuyeán tieàn lieät
Ung thö phoåi:
(396.000 ca môùi haøng naêm) seõ taêng leân gaáp ñoâi
Chieám tæ leä cao nhaát treân toaøn caàu: Ung thö naøy
trong voøng 20 naêm tôùi do söï gia taêng soá ngöôøi cao
coøn ñöôïc goïi laø ung thö pheá quaûn (cuoáng phoåi) luoân

Ung Thö 115


Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005 Toång Quan

tuoåi; söï gia taêng töû suaát coù lieân heä maät thieát vôùi soá gia taêng daân soá vaø söï laõo hoaù. Maët khaùc, neáu vaøo naêm
tuoåi. ÔÛ Hoa Kyø loaïi ung thö naøy chieám tæ leä cao nhaát 1990, söï phaân phoái tæ leä ung thö giöõa caùc nöôùc giaøu vaø
ôû ñaøn oâng. caùc nöôùc ngheøo laø 50%, thì tæ leä naày seõ laø 40% cho
Ung thö coå töû cung nhoùm treân laø 60% cho nhoùm döôùi vaøo 2010.
(371.000 ca môùi haøng naêm treân toaøn caàu) coù lieân Nhöõng loaïi ung thö thöôøng gaëp ôû nöôùc ta
heä maät thieát vôùi viruùt HPV (Human Papillomavirus). Töø naêm 1995, chuùng ta ñaõ coù ñöôïc soá lieäu ghi
Ngöôøi ta cho laø nguy cô do HPV khoaûng 82% ôû caùc nhaän ung thö quaàn theå taïi Haø Noäi vaø TP.Hoà Chí
nöôùc ñang phaùt trieån. Phoûng ñònh laø loaïi ung thö naøy Minh. Keát quaû cuûa vieäc ghi nhaän naøy cho bieát ñöôïc coù
seõ gia taêng 32% trong voøng hai möôi naêm. bao nhieâu ngöôøi môùi ñöôïc chaån ñoaùn ung thö treân
Nhìn chung, soá ngöôøi beänh ung thö taêng ñeàu 100.000 daân haøng naêm hay laø xuaát ñoä (XÑ) ung thö
haøng naêm: 6 trieäu ngöôøi naêm 1975; 7,6 trieäu vaøo - Hai baûn sau ñaây cho thaáy möôøi loaïi ung thö thöôøng
1985 vaø 8,1 trieäu vaøo naêm 1990 (phoûng ñònh seõ coù 13 gaëp ôû Haø Noäi vaø TP.HCM:
trieäu ca môùi vaøo naêm 2010). Coù theå giaûi thích baèng söï
Muôøi Vò Trí Ung Thö Thöôøng Gaëp Taïi Haø Noäi Vaø TPHCM, 1998
Soá TT TP. HOÀ CHÍ MINH HAØ NOÄI
Nam Nöõ Nam Nöõ
Vò trí XÑ Vò trí XÑ Vò trí XÑ Vò trí XÑ
1 Gan 26.6 Coå töû cung 28.6 Phoåi 34.0 Vuù 20.3
2 Phoåi 25.6 Vuù 16.0 Daï daøy 26.7 Daï daøy 13.0
3 Daï daøy 17.0 Ñaïi tröïc traøng 10.0 Gan 17.0 Phoåi 8.6
4 Ñaïi tröïc traøng 14.8 Phoåi 8.7 Ñaïi tröïc traøng 9.5 Ñaïi tröïc traøng 6.4
5 Tuyeán tieàn lieät 4.8 Daï daøy 8.2 Voøm haàu 6.5 Coå töû cung 4.6
6 Hoác mieäng 4.6 Gan 5.6 Thöïc quaûn 4.1 Buoàng tröùng 4.3
7 Voømhaàu 4.5 Buoàng tröùng 5.2 Da 2.1 Gan 4.0
8 Thöïc quaûn 4.3 Tuyeán giaùp 3.8 Thanh quaûn 2.0 Thaân töû cung 3.4
9 Lymphoâm KH 3.9 Thaân töû cung 3.1 Tuyeán tieàn lieät 1.5 Tuyeán giaùp 2.0
10 Beänh baïch caàu 3.6 Beänh baïch caàu 3.0 Khoang mieäng 0.8 Khoang mieäng 0.3

Coù söï töông töï ôû nam giôùi ôû phía Baéc vaø phía Nam: hôn nhieàu 16.0, ñöùng haøng thöù hai. Ung thö coå töû
Caùc ung thö thöôøng gaëp nhaát laø ôû phoåi, gan, bao töû vaø cung laø loaïi thöôøng gaëp nhaát ôû TP.HCM, vôùi xuaát ñoä
ruoät giaø. Ung thö phoåi lieân heä roõ raøng vôùi thoùi quen huùt raát cao, vöôït troäi taát caû caùc loaïi ung thö ôû nöõ giôùi vaø
thuoác laù; vieâm gan sieâu vi giaûi thích tæ leä cao cuûa ung nam giôùi khaùc. Loaïi ung thö naøy hieän nay raát ít ôû phuï
thö gan; ung thö bao töû vaãn coøn hoaønh haønh ôû caùc nöõ mieàn Baéc. Chuùng toâi ñang coá gaéng lyù giaûi söï khaùc
nöôùc ñang phaùt trieån, nôi ngöôøi daân vaãn coøn thoùi quen bieät quan troïng vaø thuù vò naøy baèng caùc coâng trình
aên caùc thöùc döï tröõ laâu nhö khoâ caù muoái, thöùc aên hun nghieân cöùu saép tôùi.
khoùi, caùc thöùc döa muoái. Ung thö ruoät giaø, caùc thaày Caùc loaïi ung thö thöôøng gaëp ôû nam giôùi laø caùc
thuoác chuyeân khoa goïi laø ung thö ñaïi - tröïc traøng, coù leõ loaïi khoù trò, haàu heát ñöôïc phaùt hieän treã vaø cho tæ leä töû
cuõng baét ñaàu gia taêng theo cheá ñoä dinh döôõng ôû xaõ hoäi vong cao: ung thö phoåi, gan, bao töû. Nhöng caùc loaïi
coâng nghieäp hoùa: ngaøy caøng nhieàu thöùc aên nhanh (fast naøy thì laïi coù theå phoøng ngöøa ñöôïc: phoøng choáng taùc
foods) vaø aên ít rau quaû. haïi thuoác laù, loaïi boû vieâm gan sieâu vi goàm vieäc ñieàu trò
Coù söï khaùc bieät raát coù yù nghóa ôû phuï nöõ ôû hai vaø chuûng ngöøa. Ñoái vôùi ung thö bao töû thì cheá ñoä
thaønh phoá: ÔÛ Haø Noäi, ung thö vuù laø loaïi thöôøng gaëp dinh döôõng coù nhieàu rau quaû vaø thöùc aên töôi ñöôïc coi
nhaát. Haøng naêm coù xuaát ñoä laø 20.3, nghóa laø coù theâm laø phoøng ngöøa. Ñieàu naøy cuõng ñuùng vôùi ung thö ñaïi –
21 ngöôøi beänh môùi treân 100.000 phuï nöõ. ÔÛ Thaønh tröïc traøng.
phoá Hoà Chí Minh, loaïi ung thö naøy coù xuaát ñoä thaáp Ñoái vôùi phuï nöõ, ung thö coå töû cung vaø ung thö vuù

116 Chuyeân ñeà Ngoại Chuyeân Ngaønh


Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005

ñeàu coù theå phaùt hieän sôùm vaø coù theå trò toát. Hieän nay beänh ung thö.
chuùng ta coù ñuû phöông tieän ñeå chaån ñoaùn sôùm vaø Baùc só Bert Vogelstein, nhaø nghieân cöùu veà gen
ñieàu trò raát hieäu quaû. Ung thö coå töû cung coù theå phoøng ung thö noåi tieáng, laøm vieäc taïi Ñaïi hoïc John Hopkin ôû
ngöøa ñöôïc. Baltimore (Hoa Kyø) ñaõ tuyeân boá: “Teá baøo ung thö laø
GEN VAØ UNG THÖ caùi hoäp ñen, nay caùi hoäp naøy ñöôïc môû ra; vôùi tö caùch
laø caùc nhaø nghieân cöùu, chuùng toâi caûm thaáy traøn ñaày
Vaøi möôi naêm trôû laïi ñaây, caùc nhaø khoa hoïc ñaõ
hy voïng”.
tieán raát xa trong vieäc khaùm phaù vaø öùng phoù vôùi caên

Caùc tieán boä môùi ñaây cuûa di truyeàn hoïc vaø sinh tieàn oncogen, tieáng Anh laø protooncogenes. Caùc
hoïc phaân töû ñaõ caûi tieán söï hieåu bieát cuûa chuùng ta veà proâtoâoncogen laø caùc gen maø bình thöôøng thì coù
caùc sinh hoaït beân trong cuûa teá baøo, caùc caáu truùc cô vai troø kieåm soaùt söï sinh saûn cuûa teá baøo vaø söï
baûn cuûa cô theå. Hôn bao giôø heát ñieàu naøy ñöa chuùng chuyeân bieät hoùa cuûa teá baøo (caùc nhaø chuyeân moân
ta ñeán gaàn söï khaùm phaù chính xaùc taïi sao vaø caùch naøo goïi laø söï bieät hoùa cuûa teá baøo). Khi moät
caùc ung thö coù theå phaùt trieån. Ung thö coù khuynh proâtoâoncogen bò ñoät bieán (thay ñoåi) thaønh
höôùng lieân heä ñeán ña ñoät bieán: Caùc ung thö thì phaùt oncogen, noù trôû thaønh hoaït hoùa thöôøng xuyeân maø
sinh do söï tích luõy caùc ñoät bieán lieân heä ñeán caùc leõ ra thì khoâng ñöôïc pheùp laøm nhö vaäy. Moät khi
oncogen, caùc gen ñeø neùn böôùu vaø caùc gen söûa chöõa teá ñieàu naøy xaûy ra thì teá baøo sinh saûn quaù nhanh, töø
baøo. Noùi caùch khaùc muoán taïo ra teá baøo ung thö caàn ñoù daãn ñeán ung thö, gioáng nhö caùi ñaïp ga xe,
phaûi coù söï thaû loûng caùi thaéng cuûa söï taêng tröôûng teá dính chaët khoâng nhaû ra ñöôïc.
baøo (caùc gen ñeø neùn böôùu) ñoàng thôøi vôùi vieäc ñaïp líp Ngöôøi ta ñaõ bieát nhieàu oncogen. Sau ñaây laø caùc
ga (caùc oncogen). oncogen ñöôïc hieåu roõ nhaát :
Caùc oncogen laø gì ? HER 2/NEU : Teân khaùc laø ERB_B2, gaëp ôû vaøi loaïi ung thö vuù
RAS : Gaëp ôû vaøi loaïi ung thö ñaïi traøng, phoåi…
Caùc oncogen (gen ung böôùu – oncogenes) laø MYC : Thaáy ôû vaøi loaïi ung thö phoåi, lymphom
caùc daïng ñoät bieán cuûa gen, chuùng khieán caùc teá BCR – ABL : Caàn cho söï phaùt trieån cuûa beänh baïch caàu tuûy
maïn
baøo bình thöôøng taêng tröôûng quaù ñaø (thoaùt khoûi
söï kieåm soaùt). Chuùng laø caùc ñoät bieán töø vaøi gen Nhôø caùc nhaø khoa hoïc bieát theâm veà caùc oncogen,
bình thöôøng cuûa teá baøo goïi laø proâtoâoncogen hay laø hoï coù theå laøm ra caùc loaïi thuoác ñeå öùc cheá hoaëc ngaên

Ung Thö 117


Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005 Toång Quan

chaän chuùng. Coù vaøi loaïi nhaèm vaøo caùc oncogen ñang só xaùc ñònh ñöôïc ngöôøi beänh bò loaïi ung thö naøo. Moät
ñöôïc trieån khai nhö laø caùc thuoác choáng ung thö. söï thay ñoåi ñaëc hieäu cuûa gen coù theå giuùp tieân lieäu
Caùc gen ñeø neùn ung thö laø gì ? beänh nhaân naøo coù theå coù döï haäu toát hoaëc xaáu vaø beänh
nhaân naøo neân ñöôïc choïn loaïi trò lieäu naøo thì toát hôn.
Caùc gen ñeø neùn (hay keàm cheá – tumor Moät soá xeùt nghieäm veà caùc ñoät bieán thì raát nhaïy ñeå tìm
suppressor genes) ung thö laø caùc gen bình thöôøng coù xem ung thö coù coøn soùt hay taùi laïi sau khi ñieàu trò.
nhieäm vuï laøm chaäm söï phaân baøo, söûa chöõa caùc loãi
laàm cuûa DNA vaø truyeàn leänh cho teá baøo khi naøo thì Caùc oncogen vaø caùc gen ñeø neùn ung thö
cheát (moät quaù trình ñöôïc bieát nhö laø caùi cheát ñöôïc coù theå ñöôïc duøng ñieàu trò ung thö ?
chöông trình hoùa cuûa teá baøo). Moät khi caùc gen ñeø neùn Vieäc khaùm phaù vaø hieåu roõ ñöôïc caùc loaïi gen naøy
ung thö khoâng hoaït ñoäng ñaøng hoaøng, caùc teá baøo coù ñaõ höôùng tôùi vieäc phaùt trieån caùc lieäu phaùp môùi cho
theå taêng tröôûng khoâng kieåm soaùt ñöôïc, töø ñoù ñöa ñeán ung thö. Nhieàu nhaø nghieân cöùu raát laïc quan veà töông
ung thö. Coù khoaûng 30 gen keàm cheá ung thö ñaõ ñöôïc lai cuûa caùc lieäu phaùp duøng oncogen vaø caùc gen ñeø neùn
bieát roõ, keå caû p53, BRCA1, BRCA2, APC vaø RB. ung thö. Hieän coù raát nhieàu thöû nghieäm laâm saøng
Coù theå duøng oncogen vaø gen ñeø neùn ñang tieán haønh vaø hi voïng seõ coù nhieàu lieäu phaùp toát
ung thö ñeå phoøng beänh khoâng ? hôn nöõa.

Moät theá heä thuoác ñaëc trò ñöôïc ñieàu cheá nhaém tôùi CAÙC LIEÄU PHAÙP CHOÁNG UNG THÖ THEÁ
caùc gen baát thöôøng ñaõ taïo ra caùc teá baøo ung thö ngay HEÄ MÔÙI
töø luùc coøn “tröùng nöôùc”. Baùc só Denns Slamon, Ñaïi hoïc Hieän nay, phaãu trò, xaï trò vaø hoùa trò laø ba lieäu phaùp
UCLA (bang California-Hoa Kyø) raát phaán khôûi: “Baây giôø chuaån trong ñieàu trò beänh ung thö. Phaãu trò ung thö
chuùng toâi baét ñaàu nhìn roõ caùi gì raïn vôõ, caùi gì hö hoûng ñöôïc Halsted heä thoáng vaøo cuoái theá kyû 19; xaï trò baét
trong teá baøo ung thö vaø coá gaéng nhaém vaøo ñoù”. ñaàu vôùi Henri Becquerel, Marie Curie vaøo ñaàu theá kyû
Vì moãi gen caàm chòch cho moät protein, neân caùc 20 vaø hoùa trò chæ môùi manh nha sau Theá chieán II. Ba
gen hö hoûng seõ cho caùc protein hö hoûng; nhö vaäy coù lieäu phaùp naøy moãi luùc ñöôïc phaùt huy maïnh meõ vaø ñaõ
khi moät protein ñöôïc cheá taïo quaù yeâu caàu, coù khi moät chöùng toû laø caøng luùc caøng coù hieäu quaû toát cho ngöôøi
protein naøo khaùc quaù ít hoaëc moät protein laàm laïc beänh. Nguyeân lyù keát hôïp nhuaàn nhuyeãn phaãu – xaï –
khoâng laøm ñuùng chöùc naêng. Theá heä thuoác môùi nhaém hoùa trò hay laø lieäu phaùp ña moâ thöùc ñöôïc vaän duïng
vaøo caùc protein beänh hoaïn naøy ñeå troùi tay chuùng laïi, cho keát quaû toái öu.
ñeå beõ gaõy chuùng baèng raát nhieàu caùch. Caùc thuoác ñieàu
trò ung thö theá heä môùi khaùc vôùi phöông phaùp hoùa trò
ñang duøng, ñoù laø caùc loaïi “chaën ñöùng ung thö” chöù
“khoâng gieát boû ung thö”.
Vaøi söï thay ñoåi cuûa gen (caùc ñoät bieán) coù theå di
truyeàn vaø laøm taêng nguy cô bò ung thö ôû ngöôøi naøo
ñoù. Vaäy thì coù theå duøng caùc söï ñoät bieán cuûa caùc loaïi
gen naøy ñeå tieân lieäu cho moät soá ngöôøi coù theå coù nguy
cô cao bò vaøi loaïi ung thö naøo ñoù.
Caùc oncogen vaø caùc gen ñeø neùn ung
thö naøo coù theå ñöôïc duøng ñeå höôùng
daãn ñieàu trò ung thö ?
Caùc xeùt nghieäm phaùt hieän oncogen hoaëc caùc ñoät
bieán cuûa caùc gen ñeø neùn ung thö coù theå giuùp caùc baùc

118 Chuyeân ñeà Ngoại Chuyeân Ngaønh


Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005

Môùi ñaây, kho vuõ khí choáng ung thö laïi ñöôïc taêng Caùc KTÑD trôn
cöôøng nhöõng lieäu phaùp môùi, ñaõ ra khoûi caùc laboâ, vaø Cô quan thöùc aên vaø thuoác (FDA) cuûa Hoa Kyø ñaõ
moät soá ñang ñöôïc thöû nghieäm laâm saøng, raát höùa heïn chaáp thuaän cho duøng caùc thuoác Rituxan (rituximab)
trong töông lai gaàn vaø moät soá ñaõ thöïc söï ñöôïc duøng vaø Herceptin (trastuzumab). Rituxan ñöôïc duøng ñieàu
ñieàu trò coù chæ ñònh roõ raøng vôùi hieäu quaû phaán khôûi. trò lymphoâ khoâng Hodgkin teá baøo B (moät loaïi ung thö
Chuùng ta thöû ñieåm qua hieän tình cuûa moät soá lieäu lymphoâ). Herceptin ñöôïc duøng cho ung thö vuù giai
phaùp môùi. ñoaïn naëng. Ñaõ coù nhöõng keát quaû phaán khôûi. Lieäu
Caùc lieäu phaùp sinh hoïc phaùp mieãn dòch loaïi naày ñaõ giuùp ñöôïc moät soá ngöôøi
beänh khi caùc caùch ñieàu trò chuaån heát hieäu quaû. So vôùi
Moät phöông phaùp ñieàu trò ñaày höùa heïn ñöôïc theâm
caùc phöông phaùp hoùa trò qui öôùc thì khaùng theå ñôn
vaøo kho vuõ khí choáng beänh ung thö laø lieäu phaùp sinh
doøng ít gaây taùc duïng phuï hôn.
hoïc hay laø lieäu phaùp mieãn dòch. Lieäu phaùp naøy duøng khaû
naêng mieãn dòch cuûa cô theå ñeå choáng laïi beänh ung thö. Caùc KTÑD coù gaén thuoác hoaëc chaát phoùng xaï
Ngaøy nay lieäu phaùp mieãn dòch cuõng ñöôïc xem Caùc khaùng theå ñôn doøng loaïi naøy ñöôïc duøng nhö
nhö laø “moâ thöùc thöù tö” hay laø vuõ khí thöù tö choáng caùc phöông tieän chuyeân chôû mang caùc loaïi thuoác
beänh ung thö. Ba moâ thöùc kia laø phaãu trò, xaï trò vaø choáng ung thö hoaëc chaát phoùng xaï ñi thaúng ñeán teá
hoùa trò. Lieäu phaùp mieãn dòch coù khi ñöôïc duøng rieâng baøo ung thö ñeå gieát noù.
leû, nhöng thöôøng thì ñöôïc söû duïng nhö moät lieäu Lieäu phaùp mieãn dòch duøng ñieàu trò moät soá loaïi ung
phaùp hoã trôï (nghóa laø duøng caëp vôùi hoaëc duøng tieáp sau thö
lieäu phaùp khaùc), ñeå giuùp theâm taùc duïng choáng ung
Taïi Hoa Kyø moät soá lieäu phaùp mieãn dòch ñöôïc cho
thö cuûa lieäu phaùp chính. vaøi naêm trôû laïi ñaây, ñaõ coù
pheùp chính thöùc duøng cho moät soá loaïi ung thö. Caùc
tieán boä ñaùng keå trong lónh vöïc naøy vaø nhieàu nhaø
lieäu phaùp mieãn dòch ñoù goàm BGG, caùc cytokin. IFN
nghieân cöùu laáy laøm laïc quan laø caùc lieäu phaùp mieãn
alpha vaø Interleukin-2, caùc KTÑD rituximab (Rituxan)
dòch hieäu quaû hôn ñang ñöôïc trieån khai.
duøng cho lymphoâm khoâng Hodgkin vaø trastuzumab
Caùc vacxin khaùng ung thö (caùc lieäu phaùp (Herceptin) duøng cho caùc ung thö vuù tieán xa/ di caên.
mieãn dòch chuû ñoäng ñaëc hieäu) Caùc lieäu phaùp mieãn dòch khaùc cuõng cho thaáy hieäu quaû
Hieän nay, caùc vacxin naøy ñangñöôïc thöû nghieäm höùa heïn vaø ñang ñöôïc ñaùnh giaù qua thöû nghieäm laâm
laâm saøng vôùi caùc beänh nhaân bò meâlanoâm aùc (ung thö saøng ôû pha I, pha II vaø pha III.
da loaïi haéc toá) ung thö teá baøo thaän, ung thö ñaïi vaø Caùc lieäu phaùp nhaém truùng ñích
tröïc traøng, ung thö tuyeán tieàn lieät vaø caùc lymphoâm
Caùc lieäu phaùp nhaém truùng ñích (LPNTÑ) laø gì?
(ung thö haïch).
Caùc lieäu phaùp naøy duøng caùc loaïi thuoác ñeå khoùa söï
Caùc lieäu phaùp khaùng theå ñôn doøng hay laø
taêng tröôûng vaø lan traøn cuûa ung thö. Chuùng can thieäp
lieäu phaùp mieãn dòch thuï ñoäng
vaøo caùc phaân töû ñaëc hieäu trong cô cheá sinh ung vaø söï
Trong loaïi lieäu phaùp mieãn dòch thuï ñoäng naøy, caùc taêng tröôûng cuûa khoái böôùu. Vì caùc nhaø nghieân cöùu goïi
khaùng theå ñöôïc saûn xuaát vôùi soá löôïng lôùn ôû beân ngoaøi caùc phaân töû naøy laø “ caùc ñích phaân töû”; neân caùc lieäu
cô theå. Lieäu phaùp khaùng theå ñôn doøng (KTÑD) laø lieäu phaùp naøy ñöôïc goïi laø caùc lieäu phaùp nhaém truùng phaân
phaùp mieãn dòch thuï ñoäng vì caùc khaùng theå ñöôïc saûn töû hay laø caùc lieäu phaùp nhaém truùng ñích. Ña soá caùc
xuaát taïi caùc la-boâ chôù khoâng phaûi do heä thoáng mieãn lieäu phaùp naøy coøn ôû giai ñoaïn thöû nghieäm tieàn laâm
dòch cuûa ngöôøi beänh vaø cuõng vì chuùng coù theå vaãn coù saøng; nhöng vaøi loaïi cuõng ñaõ ôû giai ñoaïn thöû nghieäm
hieäu quaû ngay caû khi heä thoáng mieãn dòch cuûa beänh laâm saøng vaø moät soá thì ñaõ ñöôïc pheâ chuaån (ñaëc bieät
nhaân quaù yeáu. Caùc kieåu ñieàu trò naày khoâng ñoøi hoûi heä do FDA) ñeå tung ra thò tröôøng. Caùc LPNTÑ ñöôïc
thoáng mieãn dòch cuûa ngöôøi beänh coù vai troø chuû ñoäng nghieân cöùu ñeå duøng rieâng leõ hoaëc keát hôïp vôùi nhau,
choáng laïi ung thö.

Ung Thö 119


Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005 Toång Quan

hoaëc keát hôïp vôùi caùc lieäu phaùp khaùc nhö laø hoùa trò. vaøo caùc protein baát thöôøng hay laø caùc enzym; chuùng
Vaøi loaïi LPNTÑ: ñöôïc saûn sinh beân trong caùc teá baøo ung thö vaø kích
thích söï taêng tröôûng voâ toå chöùc – Iressa ( ZD1839)
hay laø gefinitib ñöôïc FDA coâng nhaän trong ñieàu trò
ung thö phoåi khoâng teá baøo nhoû ôû giai ñoaïn tieán xa.
Thuoác naøy nhaèm khoáng cheá EGFR (epidermal growth
factor receptor – thuï theå yeáu toá taêng tröôûng bieåu bì),
thuï theå naøy bò saûn xuaát quaù loá do nhieàu loaïi teá baøo
ung thö. Coøn nhieàu loaïi thuoác phaân töû nhoû ñang ñöôïc
thöû nghieäm laâm saøng taïi Hoa Kyø. Erbitux
(Cetuximab) laø moät khaùng theå ñôn doøng nhaém vaøo
ñích laø EGFR. Erbitux cho thaáy coù vai troø höùa heïn
trong ñieàu trò ung thö ñaïi tröïc traøng trong di caên.
Caùc thuoác gaây cheát teá baøo baèng caùch can thieäp
Caùc loaïi thuoác phaân töû nhoû coøn ñöôïc goïi laø caùc vaøo caùc protein dính líu tôùi quaù trình naøy (coøn goïi laø
chaát öùc cheá söï daãn truyeàn tín hieäu. Glivec hay söï töï vaãn teá baøo) – Thuoác Velcade (boctezomib) ñöôïc
Gleevec (STI – S71, hay laø imatinib mesylate) laø moät FDA coâng nhaän ñeå trò ña u tuûy khi ngöôøi beänh khoâng
loaïi thuoác phaân töû nhoû ñöôïc FDA pheâ chuaån (naêm chòu caùc loaïi ñieàu trò khaùc. Velcade laøm cho caùc teá baøo
2002) ñeå ñieàu trò böôùu moâ ñeäm bao töû – ruoät (moät ung thö cheát ñi baèng caùch khoùa caùc enzym goïi laø
loaïi ung thö hieám gaëp cuûa ñöôøng tieâu hoùa bao töû – proteosom; enzym naøy giuùp ñieàu hoøa chöùc naêng vaø söï
ruoät) vaø vaøi loaïi beänh baïch caàu tuûy maïn. Glivec nhaém taêng tröôûng teá baøo.
Lieäu phaùp nhaém truùng ñích
Caùc thuoác ñaõ coù treân thò tröôøng ñöôïc FDA (Myõ) cho söû duïng
Herceptin Trastuzumab -25/7/1998 (FDA) Bexxa Tositumomab -27/6/2003 (FDA)
(Roche) CÑÑT: Ung thö vuù di caên coù bieåu (Corixa Corps) CÑÑT: Lymphoâm khoâng Hodgkin,
hieän quaù loá HER2 - Ñang thöû nghieäm CD20+, khaùng thuoác Rituxan
laâm saøng caùc chæ ñònh khaùc - KTÑD khaùng CD20
KTÑD khaùng HER2
Gleevec, Imatinib mesylate -20/12/2002 (FDA) Erbitux Cetuximab -12/2/2004 (FDA)
glivec CÑÑT:BBC tuyû maïn Ph+ Sarcoâm moâ (Merck) CÑÑT: Carcinoâm ñaïi traøng di caên, ñaõ
(Norvatis) ñeäm ñöôøng bao töû – ruoät thaát baïi vôùi hoùa trò
-Taán coâng vaøo Tyrosin kinaz bcr-abl, - Keát hôïp vôùi Irinotecan
phaân töû nhoû KTÑD khaùng EGFR
Iressa Gefitinib -5/5/2003 (FDA) Avastin Bevacizumab -26/2/2004 (FDA)
(Astra CÑÑT: Ung thö phoåi khoâng teá baøo (Roche) CÑÑT: Carcinoâm ñaïi tröïc traøng di caên,
Zeneca) nhoû, ñaõ thaát baïi vôùi phaùc ñoà coù thaát baïi vôùi phaùc ñoà IFL
platinum hoaëc docetaxel - Thuoác khaùng sinh maïch ñaàu tieân:
KTÑD khaùng EGFR KTÑD khaùng VEGF
Velcade Bortezomib -13/5/2003 (FDA) Tarceva Erlotinib -18/11/2004
(Millenium CÑÑT: Ña u tuyû, ñaõ ñieàu trò 2 ñôït hoùa (OSI Pharma) CÑÑT: Carcinoâm khoâng teá baøo nhoû tieán
Pharma) trò khoâng hieäu quaû xa hoaëc di caên, sau thaát baïi ít nhaát 1 ñôït
- ÖÙc cheá proteasoâm 26S → Gia taêng hoùa trò.
söï cheát teá baøo - KTÑD khaùng EGFR – ÖÙc cheá tyrosin
kinaz keát hôïp HER1/EGFR

120 Chuyeân ñeà Ngoại Chuyeân Ngaønh


Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005

Caùc thuoác môùi taán coâng caùc ñöôøng daãn Avastin (Bevacizumab).
truyeàn roái loaïn Caùc loaïi thuoác öùc cheá sinh maïch
Lieäu phaùp khaùng sinh maïch
Söï sinh maïch ñoù laø quaù trình cuûa caùc maïch maùu
môùi ñöôïc hình thaønh. ÔÛ caùc moâ bình thöôøng, söï sinh
maïch laø moät quaù trình bình thöôøng. Chaúng haïn nhö
caùc maïch maùu môùi thaønh laäp ñeå laøm laønh caùc veát
thöông. Ñoái vôùi ung thö thì söï sinh maïch laø noùi ñeán
söï taïo ra caùc maïch maùu môùi ñeå cung caáp cho khoái
böôùu caùc chaát dinh döôõng maø noù caàn. Neáu khoâng coù
maùu nuoâi rieâng noù, moät khoái böôùu khoâng theå lôùn hôn
2 milimet, lôùn côõ ñaàu ngoïn buùt chì. Caùc lieäu phaùp gen duøng ñieàu trò ung thö
Lieäu phaùp khaùng sinh maïch duøng nhöõng thöù Ngöôøi ta ñaõ baét ñaàu laøm cuoäc thay ñoåi di truyeàn
thuoác hoaëc caùc taùc nhaân khaùc ñeå caûn trôû söï phaùt trieån (thay caùc gen beân trong teá baøo), caùc teá baøo voán coù
caùc maïch maùu môùi nuoâi döôõng khoái ung thö. Cuõng tính chaát töï nhieân laø nhaém ñích vaøo caùc teá baøo ung
gioáng nhö baát cöù teá baøo naøo trong cô theå, caùc teá baøo thö. Sau ñoù ñöa traû caùc teá baøo naøy vaøo trong cô theå,
ung thö caàn oxy vaø caùc chaát dinh döôõng ñeå soáng coøn. taïi ñaây chuùng coù theå hoaït ñoäng choáng laïi ung thö.
Caùc chaát öùc cheá sinh maïch boû ñoùi khoái böôùu baèng Caùc thöû nghieäm laâm saøng hieän ñang duøng phöông
caùch caét ñöôøng tieáp vaän (caùc maïch maùu), laøm giaûm phaùp naày ñeå ñieàu trò meâlanoâm aùc.
löôïng oxy vaø caùc chaát dinh döôõng. Haäu quaû cuûa vieäc
Caùc teá baøo ung thö coù theå ñöôïc laáy ra khoûi cô theå
boû ñoùi laø khoái böôùu seõ tan daàn ñeán kích thöôùc thaät
roài ñöôïc bieán ñoåi di truyeàn nhaèm gaây moät ñaùp öùng
nhoû vaø nguû yeân.
mieãn dòch maïnh. Khi ñöa traû caùc teá baøo naày vaøo cô
Caùc thuoác khaùng sinh maïch ñang laø laõnh vöïc ñaày theå, ngöôøi ta mong laø chuùng seõ taùc ñoäng nhö moät
haáp daãn ñoái vôùi caùc ngöôøi beänh, caùc nhaø nghieân cöùu vacxin. Moät soá thöû nghieäm treân ngöôøi ñang theo caùch
vaø ñoâng ñaûo quaàn chuùng. Môùi ñaây thuoác khaùng sinh naøy.
maïch ñaàu tieân ñöôïc FDA coâng nhaän vaøo naêm 2004 laø

Ung Thö 121


Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005 Toång Quan

Caùc khoái böôùu aùc tính coù theå ñöôïc chích vôùi caùc Lieäu phaùp quang ñoäng hoïc (photodynamic therapy
gen nhaèm laøm caùc teá baøo ung thö deã bò huûy hoaïi vôùi –PDT):
moät loaïi thuoác ñaëc trò. Neáu thaønh coâng thì vieäc trò lieäu FDA coâng nhaän töø naêm 1995, duøng chaát
vôùi thuoác naày coù theå chæ gieát caùc teá baøo mang gen laï. photofrin trong quang ñoäng hoïc ñeå ñieàu trò taïm bôï
Nhôø caùc teá baøo khaùc khoâng bò thuoác taùc ñoäng neân lieäu ung thö thöïc quaûn ngheït hoaøn toaøn hoaëc moät phaàn
phaùp naày höùa heïn ít gaây phaûn öùng phuï. Caùch naày maø tia lade ND.YAG khoâng hieäu quaû.
ñang duøng thöû ñeå ñieàu trò caùc ung thö naõo.
Vai troø cuûa caùc lieäu phaùp môùi
Caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ bieát laø caùc ñoät bieán gen
hoaëc nhieãm viruùt taïo neân caùc thoâng tin sai laïc trong Caùc lieäu phaùp môùi laøm phong phuù theâm nguyeân
caùc maõ chæ ñaïo cuûa caùc protein cuûa gen ñöa ñeán vieäc lyù trò lieäu ña moâ thöùc
saûn xuaát caùc protein leäch laïc, chính caùc protein leäch Caùc lieäu phaùp nhaém truùng ñích
laïc naày tôùi phieân chuùng laïi gaây ra ung thö. Moät loaïi Ngaên chaën ung thö maø khoâng gieát boû ung thö
lieäu phaùp gen nhaèm chaën ñöùng caùc gen trong caùc teá
Höùa heïn ñöa teá baøo ung thö trôû laïi bình thöôøng
baøo ung thö saûn xuaát caùc protein gaây ung thö. Lieäu
phaùp naày chaën ñöùng caùc teá baøo ung thö sinh soâi baèng Xöû lyù ung thö moät caùch roát raùo vaø dòu daøng
caùch ñöa caùc nhaùnh RNA ñaõ ñöôïc thao taùc sao cho keát KEÁT LUAÄN
hôïp vaø gaén dính vaøo chuoãi DNA ñang sinh soâi cuûa caùc
Thaønh quaû cuûa dòch teã hoïc môû ra nhöõng vieãn
teá baøo ung thö.
töôïng môùi: bieát ñöôïc caùc ung thö thöôøng gaëp ñeå xaây
Caùc lieäu phaùp khaùc döïng chieán löôïc phoøng choáng thích hôïp; bieát roõ caùc
Tia lade nguyeân nhaân ñeå phoøng ngöøa coù hieäu quaû.
Phaãu thuaät vôùi tia lade: chæ coâng duïng ôû vaøi giai Chæ môùi vaøi thaäp nieân trôû laïi ñaây, söï hieåu bieát veà
ñoaïn ung thö thanh quaûn, coå töû cung, da, phoåi, aâm ung thö ñaõ coù nhöõng ñoät phaù ngoaïn muïc, nhôø caùc
ñaïo, döông vaät…Nhieät trò duøng tia lade: laø öùng duïng thaønh töïu tuyeät vôøi trong laõnh vöïc nghieân cöùu sinh
môùi nhaát ñang nghieân cöùu ñeå ñieàu trò ung thö vuù, hoïc ung thö. Ñieàu ñaùng vui möøng laø caùc keát quaû thu
thöïc quaûn, da, ruoät giaø, phoåi, naõo, coå töû cung… Coù theå hoaïch ñöôïc töø caùc phoøng thí nghieäm laïi ñöôïc chuyeån
hy voïng vaøo töông lai cuûa lieäu phaùp tia lade. nhanh sang lónh vöïc öùng duïng laâm saøng.
Nhieät trò: Hy voïng choáng laïi ung thö moät caùch ñuùng möùc
Caùc loaïi: taïi choã, taïi vuøng vaø toaøn thaân (duøng cho vaø coù hieäu quaû ngaøy caøng vöõng chaéc.
di caên) - Ñang thöû nghieäm laâm saøng-Coøn phaûi
nghieân cöùu nhieàu môùi thaønh lieäu phaùp chöõa trò.

122 Chuyeân ñeà Ngoại Chuyeân Ngaønh

You might also like