You are on page 1of 4

Onderzoek en praktijkervaring laten zien dat training van multidisciplinaire teams in samenwerking onze zorgkwaliteit

en patiëntveiligheid verbetert. In het bedrijfsleven is training een multi-miljoenen branch; in de zorg een relatief

nieuw begrip. Tijd voor kritische vragen: Welke eisen stel je aan teamwork? Welke soorten training zijn er en welke past

bij de eigen organisatie? Hoe zit zo’n teamworktraining in elkaar en wat betekent de training praktisch? Aan de hand

van een best practice (UMC St Radboud) biedt dit artikel een eerste handvat voor het (laten) trainen van

teamworkvaardigheden van zorgteams.

HRM | Wouter A. Keijser

Samenwerken:
doel of middel
voor betere zorg?
Teamwork onderzoek naar teamworktraining ook andere positieve ge-

aan de Waal
volgen zien. Zoals: minder medische fouten, betere pre-
operatieve voorbereiding, betere operatieresultaten, minder
complicaties, lagere post-operatieve infecties, kortere opna-
Iedereen kent anekdotes over misstanden in de zorg en het metijd, minder heropnames en betere naleving van evidence
is geen geheim dat dit niet louter indianenverhalen zijn. based richtlijnen. Verder blijkt goede teamworktraining po-
Zorginstellingen zijn complexe werkomgevingen, waar fou- sitieve invloed te hebben op het verloop van personeel, de
ten en inefficiëntie leiden tot kostbare ondoelmatigheid die verwijzers- en medewerkertevredenheid, de patiëntvriende-
soms zelfs dodelijke consequenties hebben. De zorg die lijkheid en in het succesvol doorvoeren van zorginnovaties
deze organisaties leveren, is grotendeels gebaseerd op men- en zorgverbeteringen (o.a. implementatie van richtlijnen).
senwerk. De menselijke factor heeft grote invloed. Fouten Langzaam groeit in de zorg het besef van de noodzaak voor
maken is nu eenmaal menselijk. En waar mensen samen- betere samenwerking en het goed functioneren van multi-
werken, bestaat het risico op slechte communicatie en on- disciplinaire teams. Beleidsmakers, onderzoekers en steeds
dermaatse informatie-uitwisseling. Dit laatste is een van de meer zorgmanagers benadrukken het belang van goede
belangrijkste oorzaken van inefficiëntie en medische (bijna) coördinatie van zorgactiviteiten (o.a. in transmurale zorg­
fouten binnen zorgteams1. Dit resulteert in verkeerd uitge- ketens). De afgelopen jaren kenmerken zich door een (over-
voerde procedures, verkeerd materiaal­gebruik, onder­linge matige!) regelgeving met betere coördinatie als doel. Ook
spanningen en onbegrip, een negatieve werksfeer, verkeerde werd hard ingezet op de invoering van andere ‘technische’
planning en inzet van middelen en professionals, patiënton- oplossingen, zoals het langverwachte EPD. Steeds vaker
vriendelijke zorg (o.a. lange wachttijden, onnodig opont- blijkt dat de cruciale rol van goede communicatie en onder-
houd en gestreste zorgverleners), et cetera. linge informatie-uitwisseling in teams een basisvoorwaar-
de is. Oók voor het succesvol doorvoeren van het gebruik
Onderzoek van nieuwe regels en instrumenten. Met andere woorden:
Human factor science leert ons dat goed getrainde teams goed teamwork als katalysator voor (ver)beter(en).
minder fouten maken dan individuen. Training van (multi-
disciplinaire) zorgteams in teamworkvaardigheden resul- Goed teamwork
teert dan ook in betere zorgkwaliteit, een hogere mate van Wat is goed teamwork? In het kort komt dit erop neer dat
patiëntveiligheid en meer kosteneffectiviteit. Bovendien laat alle teamleden zich moeten houden aan het volgende:

Zorgmarkt nr. 4 april ‘10 www.zorgmarkt.net 19

019-022_ZM04_ART08_hrm1 19 30-03-2010 12:21:21


HRM | Samenwerken: doel of middel voor betere zorg?

• voldoende op de hoogte zijn van elkaars rollen, activitei- verschillende competenties moet beschikken, hangt onder
ten en behoeften en elkaar adequaat kunnen helpen meer samen met werkinhoud, context en patiënten/cliënten.
waar nodig; En dat geldt ook voor het kiezen, ontwik­kelen en uitvoeren
• vanuit één gezamenlijk denkkader werken; van teamworktraining. Met andere woorden: teamwork­
• continu beschikken over een optimaal situatie­ training kan alleen ‘op maat’ gebeuren.
bewustzijn, waardoor zij als team adequaat kunnen in- Het samenstellen van een trainingsprogramma begint en
spelen op veranderingen; eindigt met de organisatie(doelen) en verloopt in nauw
• steeds naar één gezamenlijk doel werken: samen goede overleg met teamleden. Goede aansluiting bij de dagelijkse
en veilige zorg realiseren voor de patiënt; praktijk, bij de actuele ontwikkelingen en problemen en bij
• werken vanuit gedeeld leiderschap en aanspreekgedrag. de ­interne en externe omgeving zijn essentieel voor het
trainingsresultaat. Zorgverleners zijn actiegericht en heb-
Een utopie? Nee. Medewerkers moeten de daadwerkelijke ben weinig tijd. Als zij een knelpunt ervaren, ook in de
bereidheid hebben om samen te werken (in sommige orga- team­samenwerking, dan willen zij dat morgen opgelost
nisaties is dit al een uitdaging op zich), maar alle andere hebben. Een goede en snelle diagnose stellen en direct be-
voorwaarden blijken trainbaar! Ook in de zorg. handelen in hun jargon. Als doelstellingen en te leveren
Zorgteams die hoge prestaties leveren, scoren ook hoog op teamprestaties duidelijk omschreven zijn en de aanslui-
de volgende specifieke teamworkcompetenties: Kennis ting met de deelnemers en de praktijk is gelegd, bestaat
(wat we weten), Vaardigheden (wat we doen) en Attitudes het vervolgtraject van teamtraining grofweg uit drie fasen:
(wat we voelen) – afgekort: KVA’s. In de internationale (1) voorbereiding, (2) samenstelling trainingsonderdelen
literatuur zijn KVA’s die zorgteams karakteriseren, goed en implementatie, en ten slotte (3) evaluatie en borging
beschreven (zie tabel 12). Deze kerncompetenties vormen van wat het team met de training bereikt heeft (zie tabel 2
een praktische kapstok om het wenselijke functioneren voor een uitgebreide toelichting2).
van een specifiek team uit te tekenen. Bijvoorbeeld als je
overweegt om teamworkvaardigheden te gaan verbeteren. Casus UMC St Radboud
Hoe krijg je goed teamwork ook daadwerkelijk in de praktijk In de Amerikaanse publieke en militaire (Tricare) zorg
gerealiseerd? Samenwerken vanuit een gemeenschappelijk werd in 2008 (na vijf jaar voorbereiding en onderzoek)
doel op basis van een taakverdeling biedt nog geen garantie ­gestart met de uitrol van een nationaal evidence based
voor goed teamwork. Hoe en in welke mate een team over teamworktrainingsprogramma. Het programma biedt een

‘Teamworktraining
kan alleen ‘op
maat’ gebeuren’
Zorgmarkt nr. 4 april‘10 www.zorgmarkt.net

019-022_ZM04_ART08_hrm1 20 30-03-2010 12:21:23


‘De kwaliteit van het team bepaalt succes
of falen van verbeterinitiatieven’
selectie instrumenten en strategieën om teams ‘op maat’ te
ondersteunen in het verbeteren van de zorgkwaliteit en de
patiëntveiligheid. Het programma is zo ontwikkeld dat het
toepasbaar is in nagenoeg alle zorgsituaties waar multi-
disciplinaire teams werken. Onderliggende principes zijn
best practices op het gebied van zorgverbetering en -inno-
vatie (o.a. Microsystems, Lean, Six Sigma) verweven met
technieken uit crew resource management (CRM) en coa-
chingsvaardigheden (zie tabel 3 voor andere teamworkt-
rainingen2). Met als doel een cultuur continu gericht op
verbeteren, gaan teamworktraining, zorgverbetering,
train-de-trainer en medische leiderschapsontwikkeling
hierbij hand-in-hand.
In overleg met de Agency for Healthcare Research and
Quality (AHRQ) wordt het programma momenteel binnen
UMC St Radboud verder ontwikkeld voor de Nederlandse
zorg onder de titel TeamSHOPP: ‘Team Strategieën en
Hulpmiddelen voor Optimalisatie van Prestaties en Pati-
ëntveiligheid’. Net als andere zorginstellingen kent het
UMC St Radboud uitdagingen om continu te werken aan
het verbeteren van zorgkwaliteit en patiëntveiligheid. On-
der meer prestatiefinanciering, functionele bekostiging en
patiëntgecentreerde ketenzorg eisen van zorgpartners én
patiënten een steeds nauwere en doelmatige samenwer-
king. Binnen het Radboud worden al sinds langere tijd
(mede op basis van Nederlandse verbeterprogramma’s)
verbeterprogramma’s in procesherinrichting en logistiek
uitgevoerd. Het succes en de duurzaamheid van deze ver-
betertrajecten blijken versterkt te worden door aandacht waarin multidisciplinaire (zorg)teams doorlopend gericht
voor samenwerking in en tussen teams. Sterker nog: de zijn op verbeteren. Hiervoor worden binnen ieder team
kwaliteit van het team (inclusief het leiderschap) bepaalt één of meerdere coaches begeleid, bij voorkeur is ten
het succes of het falen van dit soort verbeterinitiatieven. minste één ervan arts. Met deze ‘coach-de-coach’-aanpak
Met andere woorden: net als werkprocessen worden ‘cul- wordt geborgd dat men ook na trainingssessies blijft
tuur’ en ‘gedrag’ meetbaar gemaakt om vervolgens werken aan verbetering. Deze coaches of ‘mastertrainers’
prestatie­gericht verbeterd te worden. Dat meetbaar ma- stellen samen met het afdelingsmanagement en teamle-
ken, gebeurt in het Radboud onder andere in de interne den eerst een verbeterprogramma op dat specifiek is af-
auditsystematiek, waar medische afdelingen periodiek een gestemd op de afdeling(en), de zorg die wordt geleverd en
gevalideerde teamklimaatmeting (TCI) ondergaan. De uit- de verbeteruitdagingen. Deze eerste stap is erg belangrijk
komsten van deze klimaatmeting is vaak aanleiding voor en kan afhankelijk van de situatie meer of minder inten-
gerichte interventies, zoals teamontwikkelprogramma’s sief zijn. Vaak loont het om een diagnosefase (of quick-
met coaching en training. Het uiteindelijke doel: structu- scan) uit te voeren, waarbij gesprekken met de deelne-
reel betere samenwerking binnen afzonderlijke afdelingen mers plaatsvinden en eventueel enkele metingen op het
(o.a. teams op de polikliniek, verpleegafdelingen en onder- niveau van de medewerker, het team en de klant uitge-
steunende units) en tussen afzonderlijke afdelingen. Het voerd worden. Niet om te meten als doel op zich, maar
Team­SHOPP-programma ondersteunt deze verbeterpro- om uniform draagvlak te realiseren voor het verbetertra-
gramma’s met een keuze uit meetinstrumenten, trainingen ject en de juiste input te krijgen voor de maatwerktrai-
en concrete veranderstrategieën. ning. De trainingen worden vaak ingebed in reeds lopen-
de verbetertrajecten (bijvoorbeeld op het gebeid van
Kwaliteitsdenken logistiek, kwaliteit of veiligheid). Op die manier wordt
TeamSHOPP helpt afdelingen een cultuur te realiseren voorkomen dat de veel gehoorde klacht van ‘het zoveelste

Zorgmarkt nr. 4 april ‘10 www.zorgmarkt.net 21

019-022_ZM04_ART08_hrm1 21 30-03-2010 12:21:24


HRM | Samenwerken: doel of middel voor betere zorg?

traject’ ook hier wordt gehoord besparingen. Daarnaast vergen deze trajecten veel energie
In de teamworktrainingssessies wordt achtergrondkennis en volharding, niet in de laatste plaats van het manage-
behandeld, is er ruimte voor discussie en voeren deel­ ment en artsen: een nieuwe cultuur begint bij het juiste
nemers individueel en groepsgewijs opdrachten uit. Voor voorbeeldgedrag. Het spreekt dan ook voor zich dat dit
deze opdrachten wordt gebruikgemaakt van rollenspellen, soort trajecten niet zelden aanvangen met coaching van
simulatieoefeningen, casus- en videoscenario’s op de een kritische initiële evaluatie van het eigen management.
werkvloer. Ook leren teams werken met communicatie-
instrumenten en teamworktechnieken. Wouter Keijser is arts en begeleidt veranderprocessen in de zorg. Keijser is
Trainingen worden zo dicht mogelijk bij de werkvloer uit- v­erbonden aan Adviesgroep ProcesVerbetering en Innovatie (www.umcn.nl) en
gevoerd; gemiddeld krijgen deelnemers vier tot zes korte aan IQ Healthcare (www.IQhealthcare.nl), beide onderdeel van UMC St Radboud.
sessies (1,5 tot 2 uur), verspreid over enkele weken tot E-mail: w.keijser@sb.umcn.nl. Met dank aan Erik Booden, manager Adviesgroep
zo’n zes maanden. De trainingen winnen aan kracht als de ProcesVerbetering & Innovatie UMC St Radboud en Olga Warffemius, interim-­
deelnemer direct met het geleerde de praktijk in kunnen. manager zorg voor hun feedback op eerdere versies van dit artikel.
Juist zorgverleners hebben de behoefte aan concrete en
direct toepasbare praktische verbeteringen. Noten
1. Definitie van ‘team’: ‘een groep van twee of meer personen, met specifieke rol-
Continu verbeteren len, die zich aanpassend aan omstandigheden en elkaar, taken uitvoeren vanuit
Het continu gericht zijn op het verbeteren kan stressvol een gemeenschappelijk doel’.
lijken. Maar onderzoek laat zien dat deze werkwijze mede- 2. Op www.zorgmarkt.net vindt u een overzicht van teamworkcompetenties van
werkers juist meer voldoening en ‘teamgevoel’ geeft. Een effectieve zorgteams (tabel 1) en een praktisch overzicht voor de fasering van
dergelijk klimaat is niet 1-2-3 bereikt. Training op ‘gedrag’ het ontwikkelen en implementeren van een teamworktraining in uw afdeling of
en ‘cultuur’ is vaak een intensieve investering die zich organisatie (tabel 2) en voorbeelden van (andere) teamworktrainingen in de
vaak pas later uitbetaalt in kwaliteit, veiligheid en kosten- zorg (tabel 3). Zoek op: “teamwork”.

Die ene HR-manager


die energie in uw
projecten brengt.
Recruitment van management en staf voor organisa-
ties die actief zijn in de zorg, inclusief zakelijke dienst-
verleners en overheden die er een relatie mee hebben.
Dat is ons werkterrein. Daar combineren we markt-
leiderschap, sterke, wijdvertakte netwerken en een
persoonlijke aanpak. Wat u vooral zal interesseren,
is dat we precies die ene collega kennen waar uw
organisatie nu om vraagt. Of het nou gaat om een
bestuurder, lijnmanager of professional voor de be-
drijfsvoering. Als we u eenmaal kennen, kunt u op ons
rekenen. Bel 020 - 504 20 20 voor een afspraak en kijk
vast op funktiemediair.nl.

FunktieMediair. Mensen kennen.

recruitment & executive search


interim management & professionals
assessment & development

019-022_ZM04_ART08_hrm1 22 30-03-2010 12:21:25

You might also like