Professional Documents
Culture Documents
en patiëntveiligheid verbetert. In het bedrijfsleven is training een multi-miljoenen branch; in de zorg een relatief
nieuw begrip. Tijd voor kritische vragen: Welke eisen stel je aan teamwork? Welke soorten training zijn er en welke past
bij de eigen organisatie? Hoe zit zo’n teamworktraining in elkaar en wat betekent de training praktisch? Aan de hand
van een best practice (UMC St Radboud) biedt dit artikel een eerste handvat voor het (laten) trainen van
Samenwerken:
doel of middel
voor betere zorg?
Teamwork onderzoek naar teamworktraining ook andere positieve ge-
aan de Waal
volgen zien. Zoals: minder medische fouten, betere pre-
operatieve voorbereiding, betere operatieresultaten, minder
complicaties, lagere post-operatieve infecties, kortere opna-
Iedereen kent anekdotes over misstanden in de zorg en het metijd, minder heropnames en betere naleving van evidence
is geen geheim dat dit niet louter indianenverhalen zijn. based richtlijnen. Verder blijkt goede teamworktraining po-
Zorginstellingen zijn complexe werkomgevingen, waar fou- sitieve invloed te hebben op het verloop van personeel, de
ten en inefficiëntie leiden tot kostbare ondoelmatigheid die verwijzers- en medewerkertevredenheid, de patiëntvriende-
soms zelfs dodelijke consequenties hebben. De zorg die lijkheid en in het succesvol doorvoeren van zorginnovaties
deze organisaties leveren, is grotendeels gebaseerd op men- en zorgverbeteringen (o.a. implementatie van richtlijnen).
senwerk. De menselijke factor heeft grote invloed. Fouten Langzaam groeit in de zorg het besef van de noodzaak voor
maken is nu eenmaal menselijk. En waar mensen samen- betere samenwerking en het goed functioneren van multi-
werken, bestaat het risico op slechte communicatie en on- disciplinaire teams. Beleidsmakers, onderzoekers en steeds
dermaatse informatie-uitwisseling. Dit laatste is een van de meer zorgmanagers benadrukken het belang van goede
belangrijkste oorzaken van inefficiëntie en medische (bijna) coördinatie van zorgactiviteiten (o.a. in transmurale zorg
fouten binnen zorgteams1. Dit resulteert in verkeerd uitge- ketens). De afgelopen jaren kenmerken zich door een (over-
voerde procedures, verkeerd materiaalgebruik, onderlinge matige!) regelgeving met betere coördinatie als doel. Ook
spanningen en onbegrip, een negatieve werksfeer, verkeerde werd hard ingezet op de invoering van andere ‘technische’
planning en inzet van middelen en professionals, patiënton- oplossingen, zoals het langverwachte EPD. Steeds vaker
vriendelijke zorg (o.a. lange wachttijden, onnodig opont- blijkt dat de cruciale rol van goede communicatie en onder-
houd en gestreste zorgverleners), et cetera. linge informatie-uitwisseling in teams een basisvoorwaar-
de is. Oók voor het succesvol doorvoeren van het gebruik
Onderzoek van nieuwe regels en instrumenten. Met andere woorden:
Human factor science leert ons dat goed getrainde teams goed teamwork als katalysator voor (ver)beter(en).
minder fouten maken dan individuen. Training van (multi-
disciplinaire) zorgteams in teamworkvaardigheden resul- Goed teamwork
teert dan ook in betere zorgkwaliteit, een hogere mate van Wat is goed teamwork? In het kort komt dit erop neer dat
patiëntveiligheid en meer kosteneffectiviteit. Bovendien laat alle teamleden zich moeten houden aan het volgende:
• voldoende op de hoogte zijn van elkaars rollen, activitei- verschillende competenties moet beschikken, hangt onder
ten en behoeften en elkaar adequaat kunnen helpen meer samen met werkinhoud, context en patiënten/cliënten.
waar nodig; En dat geldt ook voor het kiezen, ontwikkelen en uitvoeren
• vanuit één gezamenlijk denkkader werken; van teamworktraining. Met andere woorden: teamwork
• continu beschikken over een optimaal situatie training kan alleen ‘op maat’ gebeuren.
bewustzijn, waardoor zij als team adequaat kunnen in- Het samenstellen van een trainingsprogramma begint en
spelen op veranderingen; eindigt met de organisatie(doelen) en verloopt in nauw
• steeds naar één gezamenlijk doel werken: samen goede overleg met teamleden. Goede aansluiting bij de dagelijkse
en veilige zorg realiseren voor de patiënt; praktijk, bij de actuele ontwikkelingen en problemen en bij
• werken vanuit gedeeld leiderschap en aanspreekgedrag. de interne en externe omgeving zijn essentieel voor het
trainingsresultaat. Zorgverleners zijn actiegericht en heb-
Een utopie? Nee. Medewerkers moeten de daadwerkelijke ben weinig tijd. Als zij een knelpunt ervaren, ook in de
bereidheid hebben om samen te werken (in sommige orga- teamsamenwerking, dan willen zij dat morgen opgelost
nisaties is dit al een uitdaging op zich), maar alle andere hebben. Een goede en snelle diagnose stellen en direct be-
voorwaarden blijken trainbaar! Ook in de zorg. handelen in hun jargon. Als doelstellingen en te leveren
Zorgteams die hoge prestaties leveren, scoren ook hoog op teamprestaties duidelijk omschreven zijn en de aanslui-
de volgende specifieke teamworkcompetenties: Kennis ting met de deelnemers en de praktijk is gelegd, bestaat
(wat we weten), Vaardigheden (wat we doen) en Attitudes het vervolgtraject van teamtraining grofweg uit drie fasen:
(wat we voelen) – afgekort: KVA’s. In de internationale (1) voorbereiding, (2) samenstelling trainingsonderdelen
literatuur zijn KVA’s die zorgteams karakteriseren, goed en implementatie, en ten slotte (3) evaluatie en borging
beschreven (zie tabel 12). Deze kerncompetenties vormen van wat het team met de training bereikt heeft (zie tabel 2
een praktische kapstok om het wenselijke functioneren voor een uitgebreide toelichting2).
van een specifiek team uit te tekenen. Bijvoorbeeld als je
overweegt om teamworkvaardigheden te gaan verbeteren. Casus UMC St Radboud
Hoe krijg je goed teamwork ook daadwerkelijk in de praktijk In de Amerikaanse publieke en militaire (Tricare) zorg
gerealiseerd? Samenwerken vanuit een gemeenschappelijk werd in 2008 (na vijf jaar voorbereiding en onderzoek)
doel op basis van een taakverdeling biedt nog geen garantie gestart met de uitrol van een nationaal evidence based
voor goed teamwork. Hoe en in welke mate een team over teamworktrainingsprogramma. Het programma biedt een
‘Teamworktraining
kan alleen ‘op
maat’ gebeuren’
Zorgmarkt nr. 4 april‘10 www.zorgmarkt.net
traject’ ook hier wordt gehoord besparingen. Daarnaast vergen deze trajecten veel energie
In de teamworktrainingssessies wordt achtergrondkennis en volharding, niet in de laatste plaats van het manage-
behandeld, is er ruimte voor discussie en voeren deel ment en artsen: een nieuwe cultuur begint bij het juiste
nemers individueel en groepsgewijs opdrachten uit. Voor voorbeeldgedrag. Het spreekt dan ook voor zich dat dit
deze opdrachten wordt gebruikgemaakt van rollenspellen, soort trajecten niet zelden aanvangen met coaching van
simulatieoefeningen, casus- en videoscenario’s op de een kritische initiële evaluatie van het eigen management.
werkvloer. Ook leren teams werken met communicatie-
instrumenten en teamworktechnieken. Wouter Keijser is arts en begeleidt veranderprocessen in de zorg. Keijser is
Trainingen worden zo dicht mogelijk bij de werkvloer uit- verbonden aan Adviesgroep ProcesVerbetering en Innovatie (www.umcn.nl) en
gevoerd; gemiddeld krijgen deelnemers vier tot zes korte aan IQ Healthcare (www.IQhealthcare.nl), beide onderdeel van UMC St Radboud.
sessies (1,5 tot 2 uur), verspreid over enkele weken tot E-mail: w.keijser@sb.umcn.nl. Met dank aan Erik Booden, manager Adviesgroep
zo’n zes maanden. De trainingen winnen aan kracht als de ProcesVerbetering & Innovatie UMC St Radboud en Olga Warffemius, interim-
deelnemer direct met het geleerde de praktijk in kunnen. manager zorg voor hun feedback op eerdere versies van dit artikel.
Juist zorgverleners hebben de behoefte aan concrete en
direct toepasbare praktische verbeteringen. Noten
1. Definitie van ‘team’: ‘een groep van twee of meer personen, met specifieke rol-
Continu verbeteren len, die zich aanpassend aan omstandigheden en elkaar, taken uitvoeren vanuit
Het continu gericht zijn op het verbeteren kan stressvol een gemeenschappelijk doel’.
lijken. Maar onderzoek laat zien dat deze werkwijze mede- 2. Op www.zorgmarkt.net vindt u een overzicht van teamworkcompetenties van
werkers juist meer voldoening en ‘teamgevoel’ geeft. Een effectieve zorgteams (tabel 1) en een praktisch overzicht voor de fasering van
dergelijk klimaat is niet 1-2-3 bereikt. Training op ‘gedrag’ het ontwikkelen en implementeren van een teamworktraining in uw afdeling of
en ‘cultuur’ is vaak een intensieve investering die zich organisatie (tabel 2) en voorbeelden van (andere) teamworktrainingen in de
vaak pas later uitbetaalt in kwaliteit, veiligheid en kosten- zorg (tabel 3). Zoek op: “teamwork”.