VI SINH VAÄT HOÏC CÔ SÔÛ

PGS.TS. TRAÀN LINH THÖÔÙC

MUÏC LUÏC

LÔØI MÔÛ ÑAÀU

MUÏC LUÏC
CHÖÔNG 1 Môû ñaàu
CHÖÔNG 2 Teá baøo vi sinh vaät
1. Caùc ñaïi phaân töû sinh hoïc
2. Sinh hoïc teá baøo vi sinh vaät
CHÖÔNG 3 Sinh lyù vi sinh vaät
1. Dinh döôõng vaø bieán döôõng
2. Taêng tröôûng
3. Kieåm soaùt taêng tröôûng
CHÖÔNG 4 Di truyeàn hoïc vi sinh vaät
1. Di truyeàn phaân töû
2. Ñieàu hoøa söï theå hieän cuûa gen
3. Viruùt vaø di truyeàn hoïc vi sinh vaät
CHÖÔNG 5 Tieán hoùa vaø ña daïng vi sinh vaät
1. Tieán hoùa vaø heä thoáng hoïc phaân töû vi sinh vaät
2. Vi ruùt
3. Vi khuaån
4. Vi khuaån coå
5. Vi sinh vaät nhaän thaät
CHÖÔNG 6 Tính ña daïng bieán döôõng vaø sinh thaùi hoïc vi sinh vaät
1. Caùc phöông thöùc bieán döôõng vaät chaát vaø naêng löôïng
2. Phöông phaùp nghieân cöùu sinh thaùi hoïc vi sinh vaät
3. Vai troø cuûa vi sinh vaät trong heä sinh thaùi
CHÖÔNG 7 Vi sinh vaät gaây beänh ôû ngöôøi
1. Quan heä vaät chuû – kyù sinh
2. Moät soá cô sôû mieãn dòch hoïc
3. Dòch teã hoïc vaø vi sinh vaät hoïc coäng ñoàng
4. Beänh do vi sinh vaät
CHÖÔNG 8 Coâng ngheä Sinh hoïc phaân töû vi sinh vaät
1. Chaån ñoaùn phaân töû
2. Saûn xuaát thuoác protein taùi toå hôïp
3. Saûn xuaát vaéc xin
4. Xöû lyù moâi tröôøng, chuyeån hoùa, saûn xuaát sinh khoái

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

 LÔØI MÔÛ ÑAÀU
Vi sinh vaät hoïc cô sôû laø giaùo trình cung caáp nhöõng kieán thöùc cô sôû, neàn taûng veà vi
sinh vaät hoïc cho sinh vieân ngaønh sinh hoïc, khoa hoïc söï soáng vaø coâng ngheä sinh hoïc. Caùc
kieán thöùc trong giaùo trình naøy ñöôïc choïn loïc, coâ ñoïng vaø ñöôïc trình baøy moät caùch toùm
löôïc nhaèm giôùi thieäu toång quaùt, toaøn dieän vaø suùc tích veà caùc khía caïnh sinh hoïc cuûa vi
sinh vaät. Moät soá kieán thöùc cô sôû veà teá baøo hoïc ñöôïc ñeà caäp ñeå sinh vieân deã tieáp thu caùc
kieán thöùc hieän ñaïi veà sinh lyù, sinh thaùi hoïc, di truyeàn, tieán hoùa vaø phaân loaïi vi sinh vaät.
Vai troø quan troïng cuûa vi sinh vaät ñoái vôùi con ngöôøi ñöôïc trình baøy ôû caùc khía caïnh gaây
beänh, baûo veä söùc khoûe con ngöôøi, saûn xuaát caùc saûn phaåm coù yù nghóa trong coâng nghieäp,
trong ñôøi soáng, trong kyõ thuaät di truyeàn vaø coâng ngheä sinh hoïc hieän ñaïi.
Noäi dung cuûa giaùo trình ñöôïc saép xeáp thaønh caùc chöông nhö sau:
- Chöông 1: Môû ñaàu
- Chöông 2: Teá baøo vi sinh vaät
- Chöông 3: Sinh lyù vi sinh vaät
- Chöông 4: Di truyeàn hoïc vi sinh vaät
- Chöông 5: Tieán hoùa vaø ña daïng vi sinh vaät
- Chöông 6: Tính ña daïng bieán döôõng vaø sinh thaùi hoïc vi sinh vaät
- Chöông 7: Vi sinh vaät gaây beänh ôû ngöôøi
- Chöông 8: Coâng ngheä sinh hoïc phaân töû vi sinh vaät
Chöông 1 giôùi thieäu muïc ñích, yù nghóa cuûa khoa hoïc veà vi sinh vaät, giôùi thieäu
nhöõng ñaëc ñieåm chung cuûa vi sinh vaät vaø vai troø cuûa chuùng ñoái vôùi con ngöôøi, lòch söû
phaùt trieån cuûa vi sinh vaät hoïc.
Chöông 2 toùm löôïc caùc quaù trình hoùa hoïc coù vai troø quan troïng trong hoaït ñoäng
soáng cuûa teá baøo, caùc nguyeân töû, phaân töû, ñaïi phaân töû quan troïng trong teá baøo; moái quan
heä giöõa caáu truùc vaø chöùc naêng trong teá baøo; so saùnh teá baøo prokaryote vaø eukaryote.
Chöông 3 trình baøy caùc vaán ñeà veà sinh lyù vaø sinh thaùi cuûa vi sinh vaät. Veà sinh lyù,
chöông naøy ñeà caäp ñeán dinh döôõng cuûa vi sinh vaät, moâi tröôøng nuoâi caáy, söï sinh toång
hôïp caùc ñôn phaân laø nguyeân lieäu cuûa caùc ñaïi phaân töû; cô sôû sinh hoïc vaø sinh hoùa hoïc cuûa
söï taêng tröôûng cuûa teá baøo; kieåm soaùt taêng tröôûng cuûa vi sinh vaät; söï ña daïng veà khaû naêng
bieán döôõng cuûa theá giôùi vi sinh vaät.
Chöông 4 ñeà caäp ñeán doøng thoâng tin vaø söï ñieàu hoøa doøng thoâng tin trong teá baøo;
veà caùc ñaëc tính sinh hoïc cô baûn cuûa viruùt nhö laø ñoái töôïng coù ñoùng goùp lôùn cho söï phaùt
trieån cuûa di truyeàn hoïc vi sinh vaät; veà di truyeàn hoïc vi sinh vaät vaø vai troø cuûa khoa hoïc
naøy trong nghieân cöùu di truyeàn hoïc. Chöông naøy cuõng ñeà caäp ñeán nhöõng kyõ thuaät di
truyeàn nhaèm phaân laäp gen, nghieân cöùu trình töï, söï ñieàu hoøa theå hieän cuûa gen vaø caùc öùng
duïng cuûa kyõ thuaät naøy trong coâng ngheä sinh hoïc hieän ñaïi.
Chöông 5 trình baøy söï ña daïng di truyeàn trong caùc nhoùm vi sinh vaät vaø nguoàn goác
phaùt sinh cuûa söï ña daïng naøy; ñaëc tính sinh hoïc moät soá thaønh vieân quan troïng cuûa giôùi vi
khuaån (Bacteria), giôùi vi khuaån coã (Archaea) vaø giôùi vi sinh vaät nhaân thaät (Eukarya).
Chöông 6 ñeà caäp ñeán caùc vaán ñeà sinh thaùi hoïc cuûa vi sinh vaät, veà söï ña daïng
trong caùc chieán löôïc sinh toàn vaø taêng tröôûng cho pheùp vi sinh vaät hieän dieän trong nhieàu
moâi tröôøng khaùc nhau.
 Chöông 7 ñeà caäp ñeán nhöõng nguyeân taéc taêng tröôûng cuûa vi sinh vaät trong cô theå
ñoäng vaät cuõng nhö nhöõng cô cheá töï veä maø ñoäng vaät söû duïng ñeå choáng laïi söï xaâm nhieãm;
caùc nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa heä thoáng mieãn dòch ôû ñoäng vaät coù xöông soáng; nguyeân taéc
cuûa vi sinh y hoïc; coâng taùc theo doõi vi sinh vaät, nghieân cöùu phöông thöùc lan truyeàn taùc
nhaân gaây beänh trong quaàn theå vaø phöông thöùc kieåm soaùt söï lan truyeàn naøy; caùc vi sinh
vaät gaây beänh quan troïng ôû ngöôøi.
Chöông 8 ñeà caäp ñeán caùc khía caïnh öùng duïng sinh hoïc phaân töû, kyõ thuaät gen vaø
ñoái töôïng vi sinh vaät trong coâng ngheä sinh hoïc hieän ñaïi.
Do tính chaát toùm löôïc coâ ñoïng cuûa taøi lieäu neân caùc kieán thöùc ñöôïc trình baøy trong
giaùo trình naøy chæ laø nhöõng kieán thöùc toái thieåu. Sinh vieân coù theå tìm hieåu saâu, chi tieát hôn
qua caùc taøi lieäu tham khaûo, nhaát laø taøi lieäu giaùo khoa “Brock Biology of
Microorganisms” cuûa Michael T. Madigan, John M. Martinko vaø Jack Parker, aán baûn laàn
thöù 8 (1997) vaø laàn thöù 9 (2000) cuûa nhaø xuaát baûn Prentice Hall International, Inc., laø taøi
lieäu chuû yeáu ñöôïcï duøng ñeå bieân soaïn giaùo trình naøy.
Ñeå giuùp sinh vieân deã söû duïng caùc taøi lieäu tham khaûo nöôùc ngoaøi, ñaëc bieät laø taøi
lieäu tieáng Anh, nhieàu thuaät ngöõ ñöôïc taïm dòch keøm theo thuaät ngöõ tieáng Anh ñi keøm.
Cuõng vôùi muïc ñích naøy, neân caùc thuaät ngöõ tieáng Anh raát thoâng duïng nhö protein, nucleic
acid, DNA, RNA…, ñöôïc söû duïng nguyeân daïng thay vì phieân aâm.
Trong hôn moät theá kyû qua, vi sinh vaät hoïc ñaõ töï chöùng minh moät caùch tuyeát phuïc
laø moät ngaønh khoa hoïc quan troïng, cung caáp cho con ngöôøi caùc bieän phaùp höõu hieäu ñeå
kieåm soaùt caùc beänh truyeàn nhieãm, cuõng nhö cung caáp nhöõng moâ hình thí nghieäm giuùp
cho söï phaùt trieån cuûa sinh hoïc phaân töû. Nhöõng thaønh quaû môùi gaàn ñaây trong lónh vöïc
coâng ngheä sinh hoïc vaø vi sinh vaät hoïc moâi tröôøng cho thaáy vi sinh vaät hoïc seõ tieáp tuïc laø
ngaønh hoïc ñaày haáp daãn cho töông lai.