Hoa Phan Tich

§¹i häc quèc gia Hμ néi
Tr−êng ®¹i häc khoa häc tù nhiªn

------------------------------
NguyÔn Xu©n Trung
hãa Ph©n tÝch
Hµ néi − 2004
http://www.ebook.edu.vn
Më ®Çu
1. VÞ trÝ vµ tÇm quan träng cña ho¸ häc ph©n tÝch
Ho¸ häc ph©n tÝch lµ mét m«n häc vÒ çc ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh thµnh phÇn
®Þnh tÝnh vµ thµnh phÇn ®Þnh l−îng çc chÊt vµ hçn hîp cña chóng.
Ph©n tÝch ®Þnh tÝnh nh»m tr¶ lêi c©u hái çc hîp chÊt ®−îc t¹o ra tõ
nguyªn tè nµo hay nãi çch kh¸c çc chÊt nµo (nguyªn tè nµo) tham gia vµo
thµnh phÇn. Th«ng th−êng tr−íc khi ph©n tÝch ®Þnh l−îng ng−êi ta ph¶i tiÕn hµnh
ph©n tÝch ®Þnh tÝnh. KÕt qu¶ ph©n tÝch ®Þnh tÝnh gióp cho viÖc ®Ò ra qui tr×nh
ph©n tÝch ®Þnh l−îng thÝch hîp. Néi dung chñ yÕu cña ho¸ häc ph©n tÝch lµ ph©n
tÝch ®Þnh l−îng. Ph©n tÝch ®Þnh l−îng ®ãng vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn
cña khoa häc c«ng nghÖ vµ s¶n xuÊt.
NhiÒu ngµnh khoa häc c«ng nghÖ kh¸c nhau: ho¸ häc, khoa häc vÒ tr¸i ®Êt,
sinh vËt häc, lý häc, thæ nh−ìng, y häc, kh¶o cæ häc ®Òu rÊt cÇn ®Õn ph©n tÝch ®Þnh
l−îng. Chóng t«i xin ®¬n cö mét vµi thÝ dô:
Trong lÜnh vùc y häc viÖc x¸c ®Þnh hµm l−îng glucose trong m¸u gióp cho
b¸c sÜ chÈn ®o¸n bÖnh tiÓu ®−êng cña bÖnh nh©n.
Trong lÜnh vùc thùc phÈm, x¸c ®Þnh hµm l−îng protein, cacbonhi®rat, hµm
l−îng vitamin, muèi kho¸ng gióp cho viÖc ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ dinh d−ìng cña thùc phÈm.
Trong nhµ m¸y s¶n xuÊt thÐp, ph©n tÝch thµnh phÇn nguyªn liÖu ®Çu vµo vµ
s¶n phÈm sau cïng gióp cho çc nhµ s¶n xuÊt ®iÒu chØnh thµnh phÇn nguyªn liÖu
®Çu vµo ®Ó s¶n xuÊt ®−îc lo¹i thÐp cã ®é cøng, ®é dÎo, ®é mµi mßn phï hîp.
Ngµy nay trong lÜnh vùc m«i tr−êng, ho¸ häc ph©n tÝch chiÕm mét vÞ trÝ v«
cïng quan träng. Møc ®é « nhiÔm m«i tr−êng chØ ®−îc ®¸nh gi¸ cô thÓ qua sè liÖu
kÕt qu¶ ph©n tÝch. V× nhËn râ tÇm quan träng cña ho¸ häc ph©n tÝch ®èi víi çc
ngµnh khoa häc c«ng nghÖ, s¶n xuÊt vµ ®êi sèng, còng nh− øng dông réng r·i
chóng vµo çc lÜnh vùc ®ã mµ nhiÒu chuyªn ngµnh khoa häc ph©n tÝch míi ra ®êi
nh−: Ho¸ häc ph©n tÝch m«i tr−êng, ph©n tÝch d−îc phÈm, ho¸ ph©n tÝch l©m sµng,
ho¸ ph©n tÝch thùc phÈm… Ho¸ häc ph©n tÝch ®−îc xem lµ trung t©m cña nhiÒu
ngµnh khoa häc kÜ thuËt.
2 http://www.ebook.edu.vn
Sinh häc: Ho¸ häc:
Thùc vËt häc Ho¸ sinh VËt lÝ
Vi trïng häc Ho¸ V« c¬ VËt lÝ thiªn v¨n
Sinh häc ph©n tö Ho¸ H÷u c¬ LÝ sinh
§éng vËt häc Ho¸ lÝ
§Þa chÊt C«ng nghÖ ho¸ häc

§Þa vËt lÝ C«ng nghÖ x©y dùng
§Þa ho¸ C¬ khi
Cæ sinh vËt hoc §iÖn tö
Cæ thùc vËt Ho¸ häc ph©n tÝch Y häc
Ho¸ häc l©m sµng
Khoa häc m«i tr−êng Ho¸ y sinh
§¹i d−¬ng Ho¸ d−îc
KhÝ t−îng §éc häc
Sinh th¸i häc
N«ng nghiÖp:
Khoa häc x· héi Khoa häc vËt liÖu
Khoa häc ®éng vËt
Ph¸p y LuyÖn kim
Khoa häc sau thu ho¹ch
Kho¶ cæ häc VËt liÖu míi
Khoa häc thùc phÈm
Nh©n chñng häc
Khoa häc ®Êt
2. Ph©n lo¹i çc ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch

§Ó thu nhËn ®Çy ®ñ çc th«ng tin vÒ thµnh phÇn ho¸ häc cña ®èi t−îng ph©n
tÝch ng−êi ta ph¶i t¸c ®éng ®Õn ®èi t−îng ®ã mét d¹ng n¨ng l−îng nµo ®ã, lµm cho
çc nguyªn tö çc ph©n tö chÞu sù biÕn ®æi tr¹ng th¸i n¨ng l−îng thÓ hiÖn qua thay
®æi tÝnh chÊt cña chóng (xuÊt hiÖn mµu, h×nh thµnh kÕt tña, thay ®æi ®é dÉn ®iÖn,
thay ®æi tÝnh chÊt tõ tÝnh…). NÕu ta ghi ®o ®−îc çc tÝn hiÖu nµy cã thÓ cã ®−îc çc
th«ng tin thµnh phÇn ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng cña ®èi t−îng nghiªn cøu. Dùa trªn
d¹ng n¨ng l−îng t¸c ®éng mµ ng−êi ta ph©n lo¹i çc ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thµnh
çc nhãm sau:
– Nhãm ®Çu tiªn lµ çc ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ho¸ häc. Trong qu¸ tr×nh ph¶n
øng ho¸ häc x¶y ra ng−êi ta quan s¸t ®−îc çc th«ng tin liªn quan ®Õn l−îng chÊt
ban ®Çu bÞ tiªu tèn hay l−îng s¶n phÈm t¹o thµnh. NÕu dùa vµo x¸c ®Þnh khèi l−îng
s¶n phÈm t¹o thµnh th× thuéc ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch khèi l−îng. NÕu ta ®o thÓ tÝch
l−îng thuèc thö tiªu tèn (dung dÞch chuÈn) th× thuéc ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thÓ tÝch
(ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é). Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thÓ tÝch dùa trªn çc lo¹i ph¶n øng:
ph¶n øng axit – baz¬; ph¶n øng t¹o phøc; ph¶n øng kÕt tña; ph¶n øng oxi ho¸ - khö.
– Nhãm thø 2 trong lÜnh vùc ho¸ häc ph©n tÝch lµ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch
c«ng cô bao gåm:
+) Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®iÖn ho¸ chñ yÕu dùa trªn çc th«ng tin cña ph¶n
øng ®iÖn ho¸. Çc tÝn hiÖu (thÕ, c−êng ®é dßng, ®é dÉn ®iÖn) ghi ®o ®−îc xem nh−
hµm sè tØ lÖ thuËn víi nång ®é çc chÊt ph¶n øng.
+) Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch quang häc liªn quan ®Õn t−¬ng t¸c tia bøc x¹ ®iÖn
tõ víi vËt chÊt. VËt chÊt hÊp thô mét phÇn n¨ng l−îng hay bÞ kÝch thÝch d−íi t¸c
dông cña d¹ng n¨ng l−îng ®ã. D¹ng vµ c−êng ®é tia bøc x¹ ph¸t ra phô thuéc vµo
b¶n chÊt cña chÊt ph©n tÝch vµ nång ®é çc cÊu tö cã trong ®ã.
Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn çc ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch c«ng cô hiÖn ®¹i g¾n liÒn
víi sù ph¸t triÓn c¬ së lÝ thuyÕt çc ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch hiÖn ®¹i kÕt hîp víi çc
thµnh tùu cña vËt lÝ häc hiÖn ®¹i, c«ng nghÖ th«ng tin - ®iÖn tö còng nh− çc thµnh
tùu cña çc lÜnh vùc ho¸ häc kh¸c. Çc ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch c«ng cô hiÖn ®¹i cã
−u ®iÓm næi bËt lµ cã thÓ x¸c ®Þnh b¸n tù ®éng, tù ®éng l−îng vÕt, siªu vÕt çc chÊt
v« c¬ vµ h÷u c¬ cã trong çc ®èi t−îng kh¸c nhau.
B¶ng 1. Ph©n lo¹i çc ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch theo d¹ng n¨ng l−îng t−¬ng t¸c.
D¹ng n¨ng l−îng TÝnh chÊt ®o ®−îc Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch
kÝch thÝch
N¨ng l−îng ph¶n øng Khèi l−îng s¶n phÈm Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch khèi l−îng
ho¸ häc ThÓ tÝch thuèc thö Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thÓ tÝch
Tèc ®é ph¶n øng Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®éng häc
Dßng electron (ph¶n HiÖu ®iÖn thÕ, thÕ dßng Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®iÖn thÕ
øng ®iÖn ho¸ trong ph©n cùc, c−êng ®é, Ph−¬ng ph¸p Von - ampe
dung dÞch vµ trªn ®iÖn l−îng ®iÖn. Ph−¬ng ph¸p cùc phæ
cùc). Khèi l−îng s¶n phÈm Ph−¬ng ph¸p ®iÖn khèi l−îng
cña ph¶n øng ®iÖn ho¸. (®iÖn ph©n)
Tia bøc x¹ ®iÖn tõ. §é dµi sãng vµ c−êng ®é Quang phæ (hång ngo¹i, kh¶
N¨ng l−îng quay vµ v¹ch quang phæ kiÕn, tö ngo¹i). Quang phæ céng
dao ®éng ph©n tö, sù h−ëng tõ h¹t nh©n. Quang phæ
kÝch thÝch çc electron céng h−ëng tõ electron.
ho¸ trÞ (λ=10_3÷10– 8m)
Tia bøc x¹ R¬nghen §é dµi sãng (tÇn sè). Quang phæ R¬nghen; quang phæ
electron, ion vµ n¬tron C−êng ®é v¹ch quang electron; quang phæ Owe; quang
(λ = 10–8 ÷ 10–11m) phæ,ho¹t ®é phãng x¹. phæ Messbaier; ph©n tÝch kÝch
ho¹t phãng x¹.
Mçi ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch nªu ra ë trªn th−êng ®−îc tiÕn hµnh x¸c ®Þnh
trong kho¶ng nång ®é nhÊt ®Þnh, sai sè m¾c ph¶i còng tuú thuéc vµo ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch. B¶ng 2 chØ râ kho¶ng nång ®é vµ sai sè m¾c ph¶i cña mçi ph−¬ng ph¸p.
B¶ng 2. Kho¶ng nång ®é vµ sai sè m¾c ph¶i cña mçi ph−¬ng ph¸p.
Ph−¬ng ph¸p Kho¶ng nång ®é Sai sè t−¬ng ®èi

x¸c ®Þnh (mol/l) (%)
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch khèi l−îng 10–1 ÷ 10–2 0,1
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thÓ tÝch 10–1 ÷ 10–4 0,1 ÷ 1

Ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é ®iÖn thÕ 10–1 ÷ 10–6 2
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®iÖn khèi l−îng 10–1 ÷ 10–4 0,01 ÷ 2
Ph−¬ng ph¸p Von - ampe 10–3 ÷ 10–9 2÷5
Ph−¬ng ph¸p tr¾c quang 10–3 ÷ 10–6 2
Ph−¬ng ph¸p huúnh quang 10–6 ÷ 10–9 2÷5

Ph−¬ng ph¸p quang phæ nguyªn tö 10–3 ÷ 10–9 2 ÷ 10
Ph−¬ng ph¸p s¾c kÝ 10–3 ÷ 10–9 2÷5
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®éng häc 10–2 ÷ 10–10 2 ÷ 10
3. Çc giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh ph©n tÝch.

Qu¸ tr×nh ph©n tÝch ®−îc tiÕn hµnh qua 4 giai ®o¹n chñ yÕu sau:
1. Chän mÉu
KÕt qu¶ ph©n tÝch chØ ®óng khi chän ®óng mÉu ®¹i diÖn, cã nghÜa lµ mÉu
®−îc chän ph¶n ¸nh trung thµnh ®¹i diÖn cho ®èi t−îng cÇn ph©n tÝch. NÕu nh− qu¸
tr×nh ph©n tÝch ®−îc tiÕn hµnh rÊt cÈn thËn, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch rÊt chuÈn, nh−ng
lÊy mÉu kh«ng ®¹i diÖn th× kÕt qu¶ ph©n tÝch kh«ng cã ý nghÜa. ViÖc lÊy mÉu kh«ng
®¹i diÖn sÏ dÉn ®Õn sai lÇm nghiªm träng ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ
x· héi, nhÊt lµ trong lÜnh vùc ®iÒu tra ®¸nh gi¸ tµi nguyªn kho¶ng s¶n cña ®Êt n−íc.
V× vËy, chän mÉu lµ mét trong nh÷ng giai ®o¹n quan träng nhÊt cña qu¸ tr×nh ph©n
tÝch. ViÖc chän mÉu bao gåm lÊy mÉu ban ®Çu tõ khèi l−îng mÉu lín b»ng çc çch
kh¸c nhau, lÊy mÉu nhá dÇn ®Õn mÉu phßng thÝ nghiÖm lµ mÉu tiÕn hµnh ph©n tÝch.
MÉu ph©n tÝch cã thÓ ë çc tr¹ng th¸i kh¸c nhau: r¾n, láng, khÝ.
2. ChuÈn bÞ mÉu
Giai ®o¹n hoµ tan, ng−êi ta tiÕn hµnh hoµ tan b»ng çc dung m«i thÝch hîp
(n−íc, axit, kiÒm, dung m«i h÷u c¬) hay nung ch¶y víi chÊt ch¶y phï hîp sau ®ã
chuyÓn chÊt nãng ch¶y sang tr¹ng th¸i dung dÞch. Lo¹i trõ çc chÊt c¶n trë b»ng çc
ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau: chiÕt láng – láng, s¾c kÝ, dïng chÊt che, v.v…
3. Giai ®o¹n ®o
TiÕn hµnh ghi ®o ®Ó x¸c ®Þnh nång ®é çc chÊt cã trong mÉu ph©n tÝch.
4. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ ph©n tÝch
Giai ®o¹n cuèi cïng cña qu¸ tr×nh ph©n tÝch lµ ®¸nh gi¸ sai sè phÐp x¸c ®Þnh,
kho¶ng biªn giíi tin cËy, giíi h¹n ph¸t hiÖn cña ph−¬ng ph¸p, giíi h¹n ®Þnh l−îng,
®é ®óng, ®é l¾p l¹i…
Nh− trªn ®· tr×nh bµy ho¸ häc ph©n tÝch gåm hai néi dung chñ yÕu: Ph−¬ng
ph¸p ph©n tÝch b»ng ph−¬ng ph¸p ho¸ häc vµ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch b»ng ph−¬ng
ph¸p ph©n tÝch c«ng cô. Trong gi¸o tr×nh nµy chóng t«i tr×nh bµy néi dung chñ yÕu
çc ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch b»ng ph−¬ng ph¸p ho¸ häc. Ch¾c ch¾n trong qu¸ tr×nh
biªn so¹n kh«ng tr¸ch khái nh÷ng thiÕu sãt, chóng t«i mong nhËn ®−îc sù ®ãng gãp
ý kiÕn cña çc ®ång nghiÖp vµ b¹n ®äc. Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n.
Ch−¬ng 1
Ph¶n øng ph©n tÝch – c©n b»ng ho¸ häc – ho¹t ®é
1.1. Ph©n lo¹i çc ph¶n øng ph©n tÝch

Ph¶n øng ph©n tÝch lµ ph¶n øng ho¸ häc ®−îc øng dông ®Ó t¸ch nhËn biÕt vµ
x¸c ®Þnh ®Þnh l−îng. §Ó nhËn biÕt ng−êi ta øng dông çc ph¶n øng kÌm theo xuÊt
hiÖn çc dÊu hiÖu cã thÓ quan s¸t ®−îc (biÕn ®æi mµu s¨c, t¹o kÕt tña, t¸ch khÝ). §Ó
x¸c ®Þnh ®Þnh l−îng, ng−êi ta øng dông çc ph¶n øng mµ çc chÊt ban ®Çu hay s¶n
phÈm ph¶n øng cã çc tÝnh chÊt cã thÓ ghi ®o ®−îc. Çc gi¸ trÞ ®o ®−îc tØ lÖ víi
nång ®é çc chÊt cã trong mÉu ph©n tÝch. Çc ph¶n øng ph©n tÝch x¶y ra nhanh,
hoµn toµn vµ theo tØ lÖ x¸c ®Þnh. Theo ®Æc tÝnh t−¬ng t¸c ng−êi ta chia thµnh 4 lo¹i
ph¶n øng:
1. Ph¶n øng axit – baz¬
2. Ph¶n øng t¹o phøc
3. Ph¶n øng kÕt tña
4. Ph¶n øng oxi ho¸ - khö
Çc ph¶n øng ph©n tÝch th−êng ®−îc viÕt d−íi d¹ng ph©n tö, ion hay ion –
electron. Hai ®Þnh luËt c¬ b¶n ®−îc øng dông trong ho¸ häc ph©n tÝch khi tiÕn hµnh
tÝnh to¸n ®ã lµ: §Þnh luËt b¶o toµn khèi l−îng (®Þnh luËt b¶o toµn nång ®é ban ®Çu)
vµ ®Þnh luËt b¶o toµn ®iÖn tÝch (ph−¬ng tr×nh trung hoµ ®iÖn tÝch).
Theo ®Þnh luËt b¶o toµn khèi l−îng, nång ®é ban ®Çu cña mét cÊu tö b»ng
tæng nång ®é c©n b»ng cña çc d¹ng tån t¹i cña cÊu tö ®ã cã mÆt trong dung dÞch .
NÕu mét nguyªn tè nµo ®ã tham gia thµnh phÇn vµi d¹ng kh¸c nhau th× cÇn ph¶i tÝnh
hµm l−îng cña nã trong çc d¹ng. ThÝ dô trong dung dÞch ion kim lo¹i M tham gia
ph¶n øng t¹o phøc víi phèi tö L h×nh thµnh çc phøc: ML, ML2, ML3… MLn. Theo
®Þnh luËt b¶o toµn khèi l−îng chóng ta cã thÓ viÕt:
CM = [M] + [ML] + [ML2] + … + [MLn] (1.1)
ë ®©y: CM: tæng nång ®é çc d¹ng cña M

[MLi]: nång ®é c©n b»ng çc d¹ng phøc.
n
CM = ∑0
[MLi] (1.2)
ThÝ dô 1.1. ViÕt ph−¬ng tr×nh b¶o toµn khèi l−îng víi dung dÞch H2CO3:
Axit cacbonic ph©n li trong dung dÞch theo çc ph¶n øng sau:
H2CO3 + H2O HCO3− + H3O+
HCO3− + H2O H3O+ + CO32−
Trong dung dÞch cã mÆt çc ion: HCO3− , H3O+, CO32− , H2CO3
Nång ®é tæng céng cña axit cacbonic:
CH CO = [ CO32− ] + [ HCO3− ] + [H2CO3]

2 3
C H O = [H3O+] + [ HCO3− ] + 2 [H2CO3]

+
3
Theo ®Þnh luËt trung hoµ ®iÖn tÝch: trong mét ®¬n vÞ thÓ tÝch tæng sè ®iÖn tÝch
d−¬ng b»ng tæng ®iÖn tÝch ©m.
∑ Ci Zi = 0 (1.3)
ë ®©y: Ci: Nång ®é c©n b»ng çc d¹ng trong dung dÞch
Zi: §iÖn tÝch cña çc d¹ng.
VÝ dô 1.2. ViÕt ph−¬ng tr×nh trung hoµ ®iÖn tÝch cña dung dÞch NaCl
Trong dung dÞch NaCl cã mÆt çc ion Na+, Cl– , H3O+ vµ OH– .
Ph−¬ng tr×nh trung hoµ ®iÖn tÝch:
[Na+] + [H3O+] = [Cl–] + [OH–]
1.2. §iÒu kiÖn x¶y ra çc ph¶n øng
1.2.1. ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é
¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é ®Õn çc ph¶n øng kh«ng gièng nhau. Chóng ta cã thÓ
xem xÐt dùa trªn sù phô thuéc nhiÖt ®é cña hµm sè nhiÖt ®éng. §èi víi çc qu¸ tr×nh
x¶y ra ë ¸p suÊt kh«ng ®æi, ng−êi ta øng dông entr«pi H vµ n¨ng l−îng tù do Gibbs
G (thÕ ®¼ng ¸p, ®¼ng nhiÖt). Chóng liªn quan víi nhau theo biÓu thøc sau:
G = H – TS (1.4)
ë ®©y: T – nhiÖt ®é tuyÖt ®èi

S – entr«pi
H»ng sè c©n b»ng nhiÖt ®éng cña ph¶n øng ho¸ häc phô thuéc vµo nhiÖt ®é.
d ln K o ΔH
= (1.5)
dT RT2
d ln K o
TØ sè cµng lín, gi¸ trÞ tuyÖt ®èi hiÖu øng nhiÖt ph¶n øng cµng lín.
dT
Ng−êi ta còng cã thÓ ®¸nh gi¸ ®Þnh tÝnh ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é, nÕu biÕt hiÖu øng
nhiÖt cña ph¶n øng. Theo nguyªn lÝ Le Chatelier khi ®un nãng c©n b»ng chuyÓn dÞch
theo h−íng kÌm theo hÊp thô nhiÖt, cã nghÜa khi t¨ng nhiÖt ®é sÏ lµm t¨ng h»ng sè
c©n b»ng cña qu¸ tr×nh thu nhiÖt,cßn gi¶m nhiÖt ®é t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸
tr×nh to¶ nhiÖt. ChiÒu h−íng chuyÓn dÞch c©n b»ng khi biÕn ®æi nhiÖt ®é ®−îc x¸c
®Þnh bëi dÊu cña hiÖu øng nhiÖt ph¶n øng, cßn møc ®é chuyÓn dÞch c©n b»ng ®−îc
x¸c ®Þnh bëi gi¸ trÞ ΔH (ΔH cµng lín ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é cµng m¹nh).
NhiÖt ®é còng ¶nh h−ëng ®Õn tèc ®é ph¶n øng. TÊt c¶ çc ph¶n øng ho¸ häc
x¶y ra víi tèc ®é x¸c ®Þnh, th−êng ®−îc ®Æc tr−ng bëi biÕn ®æi nång ®é mét trong çc
cÊu tö cña hÖ trong mét ®¬n vÞ thêi gian (τ):
dC
v = ± (1.6)
dτ
NÕu dC < 0 th× ®−îc lÊy dÊu ©m
dC > 0 th× ®−îc lÊy dÊu d−¬ng
Khi ®un nãng, tèc ®é ph¶n øng t¨ng. Theo qui t¾c Van Hoff khi nhiÖt ®é
t¨ng 10oC th× tèc ®é ph¶n øng t¨ng 2 ÷ 4 lÇn.
1.2.2. ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng ph¶n øng
¶nh h−ëng lín nhÊt ®Õn ®iÒu kiÖn x¶y ra ph¶n øng lµ gi¸ trÞ pH - ®é axit cña
m«i tr−êng ph¶n øng. Tr¹ng th¸i ion tån t¹i trong dung dÞch ®−îc x¸c ®Þnh bëi gi¸
trÞ pH. ThÝ dô ion Cr(VI) trong m«i tr−êng axit tån t¹i d¹ng Cr2 O27− , trong m«i
tr−êng kiÒm tån t¹i d¹ng CrO 24 − . Ion MnO −4 biÓu thÞ kh¶ n¨ng oxi ho¸ lín nhÊt
trong m«i tr−êng axit m¹nh, nhá nhÊt trong m«i tr−êng kiÒm. §iÒu nµy cã thÓ gi¶i
thÝch ion H3O+ t¸c ®éng ®Õn anion MnO −4 lµm yÕu liªn kÕt Mn – O lµm cho tÝnh khö
yÕu ®i, cßn ion OH– lµm cho liªn kÕt Mn – O bÒn h¬n. Mét sè nguyªn tè tån t¹i
d¹ng ion phøc trong m«i tr−êng axit m¹nh ( CdCl 24− , FeCl −4 ), mét sè nguyªn tè kh¸c
(Cr, Al, Zn, Pb) tån t¹i d¹ng phøc hi®roxo trong m«i tr−êng kiÒm.
B»ng thùc nghiÖm ng−êi ta nhËn thÊy tr¹ng th¸i c©n b»ng cña nhiÒu ph¶n
øng ho¸ häc trong dung dÞch sÏ thay ®æi khi thªm vµo chÊt ®iÖn li. ¶nh h−ëng cña
chÊt ®iÖn li ®Õn c©n b»ng ho¸ häc kh«ng chØ phô thuéc vµo b¶n chÊt ho¸ häc cña chÊt
®iÖn li, mµ cßn phô thuéc vµo tÝnh chÊt cña dung dÞch ®−îc ®¸nh gi¸ qua lùc ion μ.
1
μ = ([A] Z2A + [B] Z2B + [C] Z2C + . . . ) (1.7)
2
ë ®©y: [A], [B], [C], […] lµ nång ®é c©n b»ng çc d¹ng A, B, C, .. trong dung dÞch .
ZA, ZB, ZC, … lµ ®iÖn tÝch cña çc ion A, B, C …
Do t−¬ng t¸c cña ion qua lùc ion μ mµ nång ®é ®−îc biÓu thÞ qua gi¸ trÞ ho¹t ®é a.
aA = fA [A] (1.8)
ë ®©y: aA: ho¹t ®é cña ion A

[A]: nång ®é c©n b»ng cña A
fA: hÖ sè ho¹t ®é
i
∑
1
D¹ng tæng qu¸t: μ = Zi2 Ci (1.9)
2 i =1
NÕu μ gÇn b»ng kh«ng, dung dÞch rÊt lo·ng, kh«ng cã t−¬ng t¸c tÜnh ®iÖn
gi÷a çc ion, th× f = 1 vµ ho¹t ®é b»ng nång ®é.
Trong dung dÞch lo·ng lùc ion μ < 0,02 th× hÖ sè ho¹t ®é ®−îc tÝnh theo
ph−¬ng tr×nh gÇn ®óng cña §¬bai – Hucken (Debye – Hückel ):
lg fj = – 0,5 Zi2 μ (1.10)
Cßn lùc ion μ trong giíi h¹n: 0,02 < μ < 0,20 th× lùc ion μ tÝnh theo biÓu thøc:
0 ,5 Z i2 μ
lg fj = – (1.11)
1+ μ
0 ,5 Z i2 μ
Cßn μ > 0,2 th× lg fj = – + hμ (1.12)
1+ μ
ThÝ dô 1.3. TÝnh hÖ sè ho¹t ®é cña ion K+ vµ SO24− trong dung dÞch K2SO4 0,0020 M
K2SO4 ⎯→ 2K+ + SO24−
μ = 0,5 (2 . 0,0020 . 12 + 0,0020 . 22) = 6,0.10–3
0 ,5 . 1 2 6 , 0 .10 −3
lg fK+ = – = – 0,037
1 + 6 , 0 .10 − 3
0 ,5 . 2 2 6 , 0 .10 −3
lg f SO = –
2− = – 0,147
4
1 + 6 , 0 .10 −3
fK+ = 10–0,037 = 10–1 . 100,963 = 0,918

f SO = 10–0,147 = 10–1 . 100,853 = 0,713
2−
4
1.2.3. ¶nh h−ëng nång ®é chÊt ph¶n øng

§Þnh luËt c¬ b¶n thiÕt lËp ®é phô thuéc gi÷a nång ®é çc chÊt tham gia ph¶n
øng vµ s¶n phÈm ph¶n øng ë ®iÒu kiÖn c©n b»ng lµ ®Þnh luËt t¸c dông khèi l−îng do
Gildberg vµ Waage ®Ò nghÞ vµo n¨m 1867: Tèc ®é ph¶n øng x¶y ra trong m«i tr−êng
®ång thÓ ë nhiÖt ®é kh«ng ®æi tØ lÖ thuËn tÝch nång ®é çc chÊt ph¶n øng.
ThÝ dô ph¶n øng:
mA + nB cC + dD (1.13)
Nång ®é A vµ B gi¶m dÇn, nång ®é C vµ D t¨ng dÇn trong qu¸ tr×nh ph¶n
øng. Tèc ®é ph¶n øng thuËn:
vt = kt [A]m [B]n (1.14)
Tèc ®é ph¶n øng nghÞch:
vn = kn [C]c [D]d (1.15)
Khi hÖ ®¹t c©n b»ng vt = vn:
kt [A]m [B]n = kn [C]c [D]d (1.16)
kt [C]c [D]d
K = = (1.17)
kn [A]m [B]n
ë ®©y K ®−îc gäi h»ng sè c©n b»ng nång ®é cã gi¸ trÞ kh«ng ®æi khi nhiÖt ®é
vµ ¸p suÊt kh«ng ®æi.
Tr−êng hîp kÓ ®Õn t−¬ng t¸c çc ion trong dung dÞch th× nång ®é ®−îc thay b»ng
ho¹t ®é.
o a cC a dD
K = m n (1.18)
aA aB
Ko: ®−îc gäi lµ h»ng sè c©n b»ng nhiÖt ®éng phô thuéc vµo nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt
[C]c [D]d f Cc f Dd f Cc f Dd
Ko = . = K (1.19)
[A]m [B]n f Am f Bn f Am f Bn
1.3. §Þnh luËt t¸c dông khèi l−îng øng dông ®èi víi çc
ph¶n øng ph©n tÝch
B¶ng 1.1. øng dông ®Þnh luËt t¸c dông khèi l−îng ®èi víi mét sè d¹ng c©n b»ng
Çc kiÓu KÝ hiÖu – ThÝ dô H»ng sè c©n b»ng

c©n b»ng tªn gäi
Sù ph©n li cña TÝch sè ion cña 2H2O H3O+ + OH– KH O = [H3O+] [OH–]
2
H2O H2O
C©n b»ng dÞ thÓ TÝch sè tan T BaSO4 Ba2+ + SO24− TBaSO =[Ba2+] [ SO24− ]
4
C©n b»ng axit Ka (h»ng sè CH3COOH + H2O [CH 3 COO − ] [H 3 O + ]

Ka =
hay baz¬ ph©n li axit) [CH 3 COOH]
CH3COO– + H3O+
Ka (h»ng sè CH3COO– + H2O [CH 3 COOH] [OH − ]
ph©n li baz¬) Kb =
CH3COOH + OH– [CH 3 COO − ]
C©n b»ng H»ng sè bÒn Ni2+ + 4 CN– [Ni(CN) 24− ]

β Ni(CN) =
phøc chÊt – β
2−
t¹o phøc Ni ( CN ) 24 −
4
[Ni2+ ][CN− ]4
C©n b»ng ph¶n H»ng sè c©n MnO− + 5 Fe2+ + 8H+

4
[Mn2+ ] [Fe3+ ]5
Kcb =
øng oxi ho¸ - b»ng ph¶n øng
2+ 3+
[MnO4− ] [Fe2+ ]5 [H]8
khö oxi ho¸ - khö Mn + 5Fe + 4 H2O
C©n b»ng HÖ ph©n bè I2(nc) I2 (hc) [ I 2 ] hc

Kd =
ph©n bè [ I 2 ] nc
Ch−¬ng 2
§¹i c−¬ng vÒ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thÓ tÝch
2.1. Nguyªn t¾c chung ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thÓ tÝch
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thÓ tÝch chñ yÕu dùa trªn ®o thÓ tÝch thuèc thö (dung
dÞch chuÈn) ®· biÕt chÝnh x¸c nång ®é tiªu tèn khi ph¶n øng víi chÊt ph©n tÝch. Qu¸
tr×nh thªm dung dÞch chuÈn tõ buret vµo dung dÞch ph©n tÝch gäi lµ qu¸ tr×nh chuÈn
®é. Ph¶n øng gi÷a dung dÞch chuÈn víi chÊt ph©n tÝch sÏ xÈy ra sau mçi lÇn thªm
dung dÞch chuÈn :
nA + mB An Bm (2.1)
ë ®©y: A: chÊt ph©n tÝch
B: dung dÞch chuÈn
n, m: hÖ sè tØ lÖ çc chÊt tham gia ph¶n øng.
Trong qu¸ tr×nh chuÈn ®é nång ®é chÊt ph©n tÝch vµ dung dÞch chuÈn gi¶m
dÇn, nång ®é s¶n phÈm ph¶n øng t¨ng dÇn. Khi l−îng dung dÞch chuÈn tiªu tèn
t−¬ng ®−¬ng chÊt ph©n tÝch th× qu¸ tr×nh chuÈn ®é kÕt thóc. Thêi ®iÓm nµy ®−îc gäi
®iÓm t−¬ng ®−¬ng. Trong thùc tÕ kh«ng thÓ x¸c ®Þnh chÝnh x¸c ®iÓm t−¬ng ®−¬ng,
chØ x¸c ®Þnh ®−îc ®iÓm kÕt thóc chuÈn ®é gÇn víi ®iÓm t−¬ng ®−¬ng. §iÓm kÕt thóc
chuÈn ®é quan s¸t ®−îc nhê sù biÕn ®æi mµu s¾c cña dung dÞch . ChÊt t¹o ra tÝn hiÖu
cã thÓ quan s¸t ®−îc b»ng m¾t gäi lµ chÊt chØ thÞ.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thÕ tÝch th−êng ®−îc tiÕn hµnh theo çc çch sau:
– ChuÈn ®é trùc tiÕp: X¸c ®Þnh trùc tiÕp chÊt A dùa vµo ph¶n øng gi÷a chÊt
A vµ dung dÞch chuÈn B.
– ChuÈn ®é ng−îc (nghÞch): Trong mét sè tr−êng hîp kh«ng thÓ x¸c ®Þnh
trùc tiÕp do ph¶n øng x¶y ra chËm hoÆc kh«ng t×m ®−îc chÊt chØ thÞ thÝch hîp, ng−êi
ta dïng ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é ng−îc. Thªm mét l−îng d− chÝnh x¸c dung dÞch
chuÈn vµo chÊt cÇn x¸c ®Þnh, sau ®ã chuÈn ®é l−îng dung dÞch chuÈn d− b»ng dung
dÞch chuÈn thø 2.
– ChuÈn ®é thay thÕ: Cho chÊt D t¸c dông víi chÊt A, t¹o ra mét l−îng
t−¬ng ®−¬ng chÊt C, chuÈn ®é l−îng chÊt C b»ng mét dung dÞch chuÈn thÝch hîp.
– ChuÈn ®é gi¸n tiÕp: Çch nµy ®−îc sö dông khi kh«ng thÓ x¸c ®Þnh
trùc tiÕp hay b»ng ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é ng−îc hoÆc chuÈn ®é thay thÕ. Th−êng
®−îc sö dông x¸c ®Þnh çc anion, thÝ dô x¸c ®Þnh çc anion SO24− , PO34− . Ng−êi ta
chuyÓn chÊt cÇn x¸c ®Þnh vµo mét hîp chÊt trong ®ã cã chøa Ýt nhÊt mét nguyªn
tè cã thÓ x¸c ®Þnh trùc tiÕp.
Trong ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thÓ tÝch nång ®é dung dÞch chuÈn cã ý nghÜa
quan träng, quyÕt ®Þnh ®é chÝnh x¸c cña çc phÐp x¸c ®Þnh tiÕp theo. Dung dÞch
chuÈn (dung dÞch gèc) th−êng ®−îc chuÈn bÞ tõ mét l−îng c©n chÝnh x¸c mét lo¹i
ho¸ chÊt – ®−îc gäi lµ chÊt gèc vµ ph¶i tho¶ m·n çc yªu cÇu sau:
– ChÊt ph¶i cã ®é tinh khiÕt cao, l−îng t¹p chÊt trong ®ã ph¶i nhá h¬n
0,05%.
– Thµnh phÇn ph¶i t−¬ng ®−¬ng ®óng c«ng thøc kÓ c¶ n−íc kÕt tinh.
– Ph¶i bÒn ë tr¹ng th¸i r¾n vµ tr¹ng th¸i dung dÞch khi b¶o qu¶n.
– Khèi l−îng mol cµng lín cµng tèt.
Trong tr−êng hîp kh«ng cã chÊt tho¶ m·n çc yªu cÇu nªu trªn, ng−êi ta
chØ chuÈn bÞ ®−îc dung dÞch cã nång ®é gÇn ®óng, sau ®ã x¸c ®Þnh l¹i b»ng
dung dÞch chÊt gèc thÝch hîp. ThÝ dô, ng−êi ta chØ chuÈn bÞ ®−îc dung dÞch
NaOH cã nång ®é gÇn ®óng, sau ®ã ph¶i dïng dung dÞch H2C2O4 cã nång ®é
chÝnh x¸c ®Ó x¸c ®Þnh l¹i nång ®é NaOH.
2.2. Ph©n lo¹i çc ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é
Çc ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é ®−îc ph©n theo lo¹i ph¶n øng. B¶ng 2.1 chØ râ
ph©n lo¹i çc ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é theo lo¹i ph¶n øng.
¦u ®iÓm c¬ b¶n cña ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thÓ tÝch nhanh, ®¬n gian,
thuËn lîi khi ph©n tÝch hµng lo¹t, sai sè phÐp x¸c ®Þnh 0,1 ÷ 1%, giíi h¹n ®Þnh l−îng
10–1 ÷ 10–4 M.
B¶ng 2.1. Ph©n lo¹i çc ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é
Lo¹i ph¶n Tªn gäi Dung dÞch Çc chÊt ®−îc x¸c ®Þnh
øng ph−¬ng ph¸p chuÈn Trùc tiÕp Ng−îc Gi¸n tiÕp
T−¬ng t¸c Ph−¬ng ph¸p H2C2O4, HCl, Baz¬, muèi cña baz¬ Muèi baz¬ yÕu
axit víi chuÈn ®é axit H2SO4, NaOH, m¹nh vµ axit yÕu; vµ axit m¹nh,
baz¬ baz¬ KOH axit, muèi cña baz¬ çc hîp chÊt
yÕu vµ axit m¹nh h÷u c¬
Oxi ho¸ - Ph−¬ng ph¸p KMnO4; ChÊt khö ChÊt oxi ho¸
khö chuÈn ®é oxi K2Cr2O7; ChÊt khö ChÊt oxi ho¸
ho¸ - khö I2; Na2S2O3.5H2O ChÊt khö ChÊt khö
Ph¶n øng Ph−¬ng ph¸p EDTA Çc cation t¹o phøc Çc cation ph¶n Çc cation
t¹o phøc chuÈn ®é bÒn víi EDTA øng chËm víi kim lo¹i t¹o
Complexon EDTA hoÆc phøc bÒn víi
kh«ng t×m thÊy EDTA so
chØ thÞ thÝch hîp víi Mg2+
Ph¶n øng Ph−¬ng ph¸p AgNO3 Çc anion t¹o kÕt tña Çc cation t¹o
kÕt tña chuÈn ®é kÕt víi AgNO3 hîp chÊt Ýt tan
tña víi Cl–, Br–,
SCN–, S2–,
CrO24− , PO34−
2.3. Nång ®é dung dÞch
Nång ®é dung dÞch lµ ®¹i l−îng dïng chØ hµm l−îng mét chÊt (ion hay ph©n
tö) trong dung dÞch .
– Nång ®é mol cña dung dÞch: Nång ®é mol cña mét chÊt lµ sè mol chÊt ®ã
cã trong 1 lÝt dung dÞch. NÕu ta gäi nA lµ sè mol chÊt A ®−îc hoµ tan trong V lÝt
dung dÞch , nång ®é mol cña chÊt A:
nA sè mol chÊt A
CA = = (2.2)
V thÓ tÝch dung dÞch
ThÝ dô 2.1. TÝnh nång ®é mol cña r−îu etylic C2H5OH khi hoµ tan 2,30 g C2H5OH
(46,07 g/mol) trong 3,5 lÝt H2O
1 mol C 2 H 5 OH
CC H OH = 2,30 g. = 0,04992 M
2 5
46,07g. 3,5
– Nång ®é mol ban ®Çu (nång ®é mol tæng céng) (nång ®é mol ph©n tÝch):
Nång ®é mol ban ®Çu lµ nång ®é mol tæng céng çc d¹ng tån t¹i cña mét chÊt cã
trong dung dÞch .
– Nång ®é mol c©n b»ng trong dung dÞch: Nång ®é mol c©n b»ng lµ
nång ®é mol cña çc d¹ng (ion hay ph©n tö) tån t¹i trong dung dÞch ë thêi ®iÓm c©n
b»ng.
ThÝ dô 2.2. TÝnh nång ®é mol ban ®Çu vµ nång ®é mol c©n b»ng cña axit tri-
cloaxetic (163,4 g/mol) khi hoµ tan 285 mg axit trong 10,0 ml H2O. BiÕt ®é ph©n li
cña axit tricloaxetic lµ 73%.
KÝ hiÖu axit tricloaxetic lµ HA:
1 g HA
285 mg .
1000 mg 1000 ml
CHA = . = 0,174 M
10,0. 163,4g/mol 1 lÝt
§é ph©n li cña axit tricloaxetic 73%, vËy nång ®é axit ch−a ph©n li:
100− 73
CHA = . 0,174 = 0,047 M
100
Nång ®é axit ®· ph©n li:
73,0 mol A −
CA– = . 0,174 mol/lÝt = 0,127 M
100,0mol HA
ThÝ dô 2.3. TÝnh nång ®é K+ ra g/lÝt khi trén lÉn 100,0 ml dung dÞch KCl 0,250 M
víi 200,00 ml dung dÞch K2SO4 0,1000 M.
Sè mmol K+ cã trong dung dÞch sau khi trén lÉn:
= 100 . 0,250 + 2 . 200,00 . 0,1000 = 65,00 mmol
Nång ®é K+ qui ra g/l
65,00mol. 39,0 mg/mmol. 0,001g/mg. 1000ml

= = 8,47 g/l
300,0ml
– Nång ®é mol ®−¬ng l−îng: Nång ®é mol ®−¬ng l−îng cña mét chÊt lµ sè
mol ®−¬ng l−îng cña chÊt ®ã cã trong 1 lÝt dung dÞch hoÆc sè milimol ®−¬ng l−îng
cã trong 1 ml dung dÞch .
§−¬ng l−îng mol cña mét chÊt thay ®æi theo ph¶n øng nã tham gia.
ThÝ dô trong ph¶n øng trung hoµ H3PO4 b»ng NaOH nÕu thay thÕ mét ion H+
th× ®−¬ng l−îng mol cña H3PO4 b»ng khèi l−îng mol. Trong ph¶n øng oxi ho¸ - khö
®−¬ng l−îng mol cña mét chÊt b»ng khèi l−îng mol chÊt ®ã chia cho sè electron cho
hay nhËn.
ThÝ dô ph¶n øng gi÷a Fe2+ víi K2Cr2O7
Cr2 O27− + 6Fe2+ + 14 H+ ⎯→ 6 Fe3+ + 2Cr3+ + 7H2O
§−¬ng l−îng mol cña Fe2+ b»ng khèi l−îng mol cña nã. §−¬ng l−îng mol
1
cña Cr2 O27− b»ng khèi l−îng mol. Còng cÇn ph©n biÖt ®−¬ng l−îng mol chÊt oxi
6
ho¸ vµ chÊt khö víi ®−¬ng l−îng mol cña çc chÊt trong ph¶n øng trao ®æi. ThÝ dô,
®−¬ng l−îng mol cña FeSO4 trong ph¶n øng víi KMnO4 b»ng khèi l−îng mol cña
nã, nh−ng trong ph¶n øng:
FeSO4 + 2NaOH ⎯→ Fe(OH)2 + Na2SO4
1
®−¬ng l−îng mol cña FeSO4 = khèi l−îng mol.
2
2.4. §iÒu chÕ dung dÞch cã nång ®é x¸c ®Þnh
§iÒu chÕ dung dÞch cã nång ®é chÝnh x¸c tõ chÊt gèc lµ viÖc lµm quan
träng ®Çu tiªn trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é, bëi v× tõ nång ®é chÊt gèc chóng ta
x¸c ®Þnh nång ®é çc chÊt kh¸c. §Ó chuÈn bÞ dung dÞch cã nång ®é chÝnh x¸c tõ
chÊt gèc ng−êi ta c©n mét l−îng chÊt gèc thÝch hîp trªn c©n ph©n tÝch cã ®é
chÝnh x¸c 0,1 hoÆc 0,2 mg ®em hoµ tan vµo thÓ tÝch n−íc x¸c ®Þnh.
ThÝ dô 2.4: CÇn c©n bao nhiªu gam BaCl2.2H2O ®Ó chuÈn bÞ 2 lÝt dung dÞch
BaCl2 0,108 M. BiÕt khèi l−îng mol BaCl2.2H2O: 244g/mol.
Sè mol BaCl2:
2 lÝt . 0,108 mol/l BaCl2.2H2O = 0,216 mol BaCl2.2H2O
Khèi l−îng BaCl2:
244,0 g
0,216 mol BaCl2.2H2O . = 52,70 g BaCl2.2H2O
mol BaCl2 .2H 2 O
C©n 52,7 g BaCl2.2H2O ®em hoµ tan vµo n−íc råi chuyÓn vµo b×nh ®Þnh møc
2 lÝt, ®−a n−íc ®Õn v¹ch møc, l¾c ®Òu, ta cã dung dÞch BaCl2 0,108 mol/l
Tr−êng hîp ph¶i chuÈn bÞ dung dÞch cã nång ®é x¸c ®Þnh tõ dung dÞch cã
nång ®é phÇn tr¨m th× ph¶i biÕt khèi l−îng riªng cña dung dÞch ®ã.
ThÝ dô 2.5. TÝnh nång ®é mol cña axit nit¬ric ®Æc 70% cã khèi l−îng riªng d= 1,42
g/ml .
Sè gam HNO3 cã trong 1 lÝt dung dÞch HNO3 70%:
1000 ml 70 HNO 3 994 HNO 3

1,42 g/ml . . =
1 lÝt 1 0 0 dung dÞch lÝt dung dÞch
994 HNO 3 1 mol HNO 3

C HNO = . = 15,8 M
3
lÝt dung dÞch 63 , 0 g HNO 3
ThÝ dô 2.6. CÇn lÊy bao nhiªu ml dung dÞch HCl ®Æc 37% cã khèi l−îng riªng 1,18
g/ml ®Ó chuÈn bÞ 100,0 ml dung dÞch HCl 6M. Khèi l−îng mol cña HCl lµ 36.5
g/mol.
1,18 g 10 3 ml 37 g HCl 1 mol HCl

CHCl = . . . = 12,0 M
ml lÝt 100 g dung dÞch 36,5 g HCl
Sè mol HCl cÇn ph¶i lÊy:
1lÝt 6 , 0 mol
100,0 ml . . = 0,600 mol
1000 ml 1 lÝt
ThÓ tÝch HCl ph¶i lÊy:
0 ,600 mol
VHCl = = 0,0500 lÝt
12,0 mol
VHCl = 50 ml
LÊy 50,0 ml HCl ®Æc 37% cho vµo b×nh ®Þnh møc 100 ml , thªm n−íc ®Õn
v¹ch møc, l¾c ®Òu ,ta cã dung dÞch HCl 6M .
2.5. Çch tÝnh kÕt qu¶ trong ph©n tÝch thÓ tÝch
§Ó tÝnh kÕt qu¶ trong ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thÓ tÝch, ng−êi ta dùa vµo nång
®é vµ thÓ tÝch dung dÞch chuÈn tiªu tèn trong qu¸ tr×nh chuÈn ®é.
ThÝ dô 2.7. TÝnh khèi l−îng NaCl cã trong mÉu ph©n tÝch ?BiÕt r»ng ®em chuÈn
b»ng dung dÞch AgNO3O,100M hÕt 25,0ml.
Sè mol AgNO3 tham gia ph¶n øng:
25,0 ml . 0,100 mmol/ml = 2,5 mmol AgNO3
Ph¶n øng gi÷a Cl– vµ AgNO3 theo tØ lÖ 1 : 1. VËy khèi l−îng NaCl cã trong
mÉu ph©n tÝch:
58,44 mg NaCl
2,50 mmol . = 146 mg = 0,146 g
mmol
ThÝ dô 2.8. C©n 0,4671 gam NaHCO3 kü thuËt hoµ tan vµo n−íc, råi ®em chuÈn
®é b»ng dung dÞch HCl 0,106 M hÕt 40,72 ml. TÝnh % NaHCO3 cã trong mÉu ph©n
tÝch.
Ph¶n øng chuÈn ®é:
HCO 3− + H+ ⎯→ H2O + CO2
Sè mmol HCl tham gia ph¶n øng:
40,72 ml . 0,106 mml/ml = 4,3448 mmol
vµ còng chÝnh lµ sè mmol NaHCO3 cã trong mÉu ph©n tÝch.
4,3448 mmol 84,1 g

% NaHCO3 = . . 100 % = 78,14 %
467 ,1mg mmol
NÕu çc chÊt ph¶n tham gia ph¸n øng kh«ng theo tØ lÖ 1 : 1 chóng ta cÇn
chó ý ®Õn hÖ sè tØ lÖ khi tÝnh kÕt qu¶. ThÝ dô ph¶n øng gi÷a hai chÊt A vµ T theo
tØ lÖ (a/t).
a A + t T ⎯→ P
A: chÊt ph©n tÝch; T: Dung dÞch chuÈn; a, t: hÖ sè tØ lÖ
⎛ mmol ⎞ a (mmol A) mg
CT ⎜ ⎟ . VT ( ml). .Khèi l−îng mol A
% ChÊt A = ⎝ ml ⎠ t (mmol T) mmol
. 100%
Khèi l−îng mÉu (mg)
CT: nång ®é dung dÞch chuÈn mmol/ml
VT: thÓ tÝch dung dÞch chuÈn tiªu tèn trong qu¸ tr×nh chuÈn ®é (ml)
a, t: hÖ sè tØ lÖ çc chÊt ph¶n øng
ThÝ dô 2.9. C©n 0,2638g Na2CO3 kü thuËt hoµ tan vµo n−íc, råi ®em chuÈn b»ng
HCl 0,128M hÕt 38,27 ml. TÝnh phÇn tr¨m Na2CO3 cã trong mÉu ph©n tÝch.

CO32− + 2H+ ⎯→ H2O + CO2
Sè mmol HCl tham gia ph¶n øng:
0,128 mmol/ml . 38,27 ml = 4,8985 mmol
Sè mmol Na2CO3 cã trong mÉu ph©n tÝch:

1
4,8985 mmol . = 2,4492 mmol
2
2,4492 mmol . 105,99 (mg/mmol)

% Na2CO3 = . 100% = 98,40 %
263,8 mg
Th«ng th−êng kÕt qu¶ ph©n tÝch ®−îc biÓu thÞ theo ®¬n vÞ phÇn tr¨m khèi
l−îng. Nh−ng ®èi víi çc mÉu hµm l−îng chÊt x¸c ®Þnh l−îng vÕt hay siªu vÕt
ng−êi ta cña chóng theo ®¬n vÞ ppm hay ppb.
Khèi l−îng chÊt phan tÝch (g)

ppm = . 106 ppm
Khèi l−îng mÉu (g)

ppb = . 109 ppb
Khèi l−îng mÉu (g)
§èi víi mÉu láng kÕt qu¶ ph©n tÝch biÓu thÞ theo khèi l−îng chÊt ph©n tÝch
(g) trong ®¬n vÞ thÓ tÝch (ml).

ppm = . 106 ppm
ThÓ tÝch mÉu (ml)

ppb = . 109 ppb
ThÓ tÝch mÉu (ml)
ThÝ dô 2.10. 25,0 μl mÉu chøa 26,7 μg glucose. TÝnh nång ®é glucose ra ®¬n vÞ
ppm.
1 ml
25,0 μl . = 2,50.10–2 ml
1000 μ l
1g
26,7 μg . = 2,67.10–5 g
10 μ g
6
2 ,67 .10 −5 ( g )
Hµm l−îng glucose : ppm = −2
. 106 = 1,07.103 μg/ml
2,5. 10 ( ml )
ThÝ dô 2.11. TÝnh ra nång ®é mol dung dÞch Li+ vµ Pb2+ 1,00 ppm.
Nång ®é Li+ = 1,00 ppm = 1,00 (mg/l) Li
Nång ®é Pb2+ = 1,00 ppm = 1,00 (mg/l) Pb2+
1, 00 (mg/l). 10 −3 ( g / mg )
CLi+ = = 1,44.10–4 M
6,94 g/mol
1, 00 (mg/l). 10 −3 ( g / mg )
CPb2+ = = 4,89.10–6 M
207 g/mol
ThÝ dô 2.12. TÝnh sè gam Pb(NO3)2 cã trong 1 lÝt dung dÞch Pb(NO3)2 chøa
100 ppm Pb2+.
100 mg
100 ppm Pb2+ = Pb2+ = 0,100 g/lÝt
lÝt
0 ,100 g 1mol Pb 2 +
Sè mol Pb2+: . = 4,83.10–4 mol
lÝt 207 g
Khèi l−îng Pb(NO3)2 cã trong 1 lÝt dung dÞch :
4,83.10–3 mol . 283,2 g/mol = 0,137 g Pb(NO3)2.
2.6. Sai sè trong ph©n tÝch ®Þnh l−îng
2.6.1. Çc lo¹i sai sè trong ph©n tÝch ®Þnh l−îng

Dï viÖc tiÕn hµnh ph©n tÝch cã thÓ ®−îc thùc hiÖn hÕt søc cÈn thËn, kÕt qu¶
ph©n tÝch còng kh¸c víi gi¸ trÞ thùc mét ®¹i l−îng, nghÜa lµ cã sai sè. Phô thuéc vµo
tÝnh chÊt mµ sai sè ®−îc chia ra lµm 3 lo¹i:
1) Sai sè hÖ thèng.
Sai sè hÖ thèng do nguyªn nh©n cè ®Þnh, cã dÊu kh«ng ®æi (d−¬ng hay ©m) phô
thuéc vµo sù sai lÖch theo chiÒu h−íng nµo. Nã xuÊt hiÖn do çc nguyªn nh©n sau:
– Do ph¸n øng dïng ®Ó chuÈn ®é x¶y ra kh«ng hoµn toµn , hoÆc trong
ph−¬ng ph¸p khèi l−îng d¹ng kÕt tña hay d¹ng c©n kh«ng bÒn dÔ dµng bÞ
ph©n huû.
– Do sö dông çc dông cô kh«ng chuÈn, ho¸ chÊt kh«ng tinh khiÕt, dung
dÞch chuÈn cã nång ®é kh«ng dóng.
– Do ng−êi ph©n tÝch thiÕu kinh nghiÖm, röa kÕt tña kh«ng s¹ch, mÊt kÕt tña
trong qu¸ tr×nh läc röa …
Ngoµi ra cßn do ng−êi ph©n tÝch kh«ng cã kh¶ n¨ng quan s¸t chÝnh x¸c
chuyÓn mµu cña chØ thÞ khi chuÈn ®é ch¼ng h¹n. Sai sè do ®Þnh kiÕn cña ng−êi ph©n
tÝch, dùa vµo kÕt qu¶ chuÈn ®é lÇn 1, ®Ó lÊy gÇn ®óng kÕt qu¶ lÒn 2, thËm chÝ lÊy kÕt
qu¶ cña ng−êi kh¸c.
2) Sai sè ngÉu nhiªn
Sai sè ngÉu nhiªn lµ sai sè kh«ng x¸c ®Þnh, sù xuÊt hiÖn kh«ng tu©n theo qui
luËt nµo. Nã xuÊt hiÖn trong bÊt k× phÐp ®o nµo dï ®−îc tiÕn hµnh hÕt søc cÈn thËn.
Ng−êi ta kh«ng thÓ lo¹i bá ®−îc sai sè ngÉu nhiªn mµ chØ lµm gi¶m b»ng çch t¨ng
sè lÇn thÝ nghiÖm, sau ®ã xö lÝ çc sè liÖu b»ng ph−¬ng ph¸p to¸n häc thèng kª.
3) Sai sè th« b¹o
Sai sè th« b¹o lµ sai sè qu¸ lín, lµm sai lÖch h¼n kÕt qu¶ ph©n tÝch. ThÝ dô
®äc sai thÓ tÝch burÐt khi chuÈn ®é, lµm mÊt mét phÇn kÕt tña. Th«ng th−êng, trong
d·y sè liÖu thùc nghiÖm khi x¸c ®Þnh hµm l−îng mét nguyªn tè nµo ®ã cã thÓ cã
mét, hai kÕt qu¶ m¾c ph¶i sai sè th« b¹o , chóng ta ph¶i t×m ra sè liÖu nµo trong d·y
kÕt qu¶ m¾c ph¶i sai sè th« b¹o, lo¹i ra khái khi tÝnh kÕt qu¶ trung b×nh.
Çc sai sè trong ph©n tÝch ®Þnh l−îng còng nh− trong çc phÐp ®o kh¸c cã thÓ
biÓu thÞ hai lo¹i sai sè tuyÖt ®èi vµ sai sè t−¬ng ®èi.
Sai sè tuyÖt ®èi cña phÐp x¸c ®Þnh lµ hiÖu gi÷a kÕt qu¶ thu ®−îc vµ gi¸ trÞ
thùc (hoÆc gi¸ trÞ ®¸ng tin cËy nhÊt) cña thµnh phÇn cÇn t×m.
St® = x – μ (2.3)
μ : gi¸ trÞ thùc
ThÝ dô tõ c«ng thøc ho¸ häc cña BaCl2.2H2O ta tÝnh ®−îc 14,75 % n−íc kÕt
tinh, nh−ng nÕu tiÕn hµnh ph©n tÝch t×m thÊy 14,70 %
Sai sè tuyÖt ®èi : St® = x – μ = 14,70 – 14,75 = – 0,05 %
– Sai sè t−¬ng ®èi lµ tØ sè gi÷a ®¹i l−îng tuyÖt ®èi víi ®¹i l−îng thùc – sai sè
t−¬ng ®èi th−êng biÓu thÞ d¹ng phÇn tr¨m.
− 0,05
St/®èi = x 100 = – 0,34 %
14,75
NÕu ta kh«ng biÕt ®−îc gi¸ trÞ thùc, cã thÓ dïng ®¹i l−îng trung b×nh.
2.6.2. Mét sè ®¹i l−îng ®Æc tr−ng th−êng ®−îc sö dông xö lÝ sè liÖu thùc
nghiÖm theo ph−¬ng ph¸p to¸n häc thèng kª.
– Trung b×nh sè häc: NÕu ta tiÕn hµnh n lÇn ph©n tÝch mét nguyªn tè nµo ®ã
trong ®iÒu kiÖn ®ång nhÊt ®−îc çc gi¸ trÞ x1, x2, x3… xn.
Gi¸ trÞ trung b×nh sè häc cña x:
x 1 + x 2 + x 3 + ... + x n
x = (2.4)
n
– Trung b×nh b×nh ph−¬ng:
x 12 + x 22 + x 32 + ... + x 2n
x bp = (2.5)
n
– §é lÖch trung b×nh:
d =
∑ xi − x
(2.6)
n
– Ph−¬ng sai: Ph−¬ng sai trung b×nh céng çc b×nh ph−¬ng hiÖu gi÷a çc gi¸
trÞ riªng rÏ vµ gi¸ trÞ trung b×nh:
n
∑
i =1
(x i − x) 2
S2 = (2.7)
n −1
ë ®©y n – 1 gäi lµ bËc tù do, nÕu n lín h¬n 10 th× cã thÓ bá qua 1 c¹nh n
n
∑ (x i − μ) 2
σ2 = i =1
(2.8)
n
– §é lÖch chuÈn hay sai sè b×nh ph−¬ng trung b×nh:
S =
∑ ( x i − x) 2
(2.9)
n −1
σ =
∑ (x i − μ) 2
(2.10)
n
§©y lµ çc ®¹i l−îng ®Æc tr−ng cho ®é ph©n t¸n ®−îc dïng ®Ó chØ møc ®é sai
sè ngÉu nhiªn.
2
n
⎛ n ⎞
∑ i =1
x − ⎜∑ xi ⎟
2
i
⎝ i =1 ⎠
S = (2.11)
n −1
ThÝ dô 2.13. KÕt qu¶ x¸c ®Þnh hµm l−îng Pb trong mÉu m¸u nh− sau: 0,752; 0,756;
0,752; 0,751; 0,760 ppm. TÝnh ®é lÖch chuÈn cña d·y kÕt qu¶ nµy.
¸p dông c«ng thøc (2.11), ta cã:
MÉu xi x i2
1 0,752 0,565504
2 0,756 0,571536
3 0,752 0,565504
4 0,751 0,564001
5 0,760 0,577600
∑ xi = 3,771 ∑ x i2 = 2,844145
x =
∑x i
=
3,771
= 0,7542 ≈ 0,754 ppm Pb
n 5
(∑ xi )
2
( 3, 771 ) 2 14 ,220441
= = = 2,8440882
n 5 5
2 ,844145 − 2 ,8440882 0, 0000568

S = = = 0,00377
5 −1 4
≈ 0,004 ppm Pb
– Biªn giíi tin cËy: NÕu sai sè ngÉu nhiªn tu©n theo ph©n bè chuÈn cã thÓ
x¸c ®Þnh ®−îc biÕn giíi tin cËy, tøc lµ kho¶ng trong ®ã chøa gi¸ trÞ thùc:
zσ
μ = x ± (2.12)
n
Tuy nhiªn trong thùc tÕ sè thÝ nghiÖm ®−îc thùc hiÖn kh«ng lín (2 ÷ 10), khi
®ã sù ph©n bè sai sè ngÉu nhiªn kh«ng tu©n theo ®Þnh luËt Gauss, mµ theo ph©n bè
kh¸c cã d¹ng ®−êng cong Gauss tiªu chuÈn t (hÖ sè Student vµ Fiso) phô thuéc vµo
x¸c xuÊt tin cËy p vµ sè thÝ nghiÖm (p = n – 1) (bËc tù do).
tS
μ = x ± (2.13)
n
μ = x ± ε
tS
ε = ± biªn giíii tin cËy
n
Gi¸ trÞ thùc n»m trong kho¶ng x –ε < μ < x +ε
NÕu ε biÓu thÞ theo ®¬n vÞ t−¬ng ®èi, ta cã:
t S . 100
μ = x± (2.14)
x n
2.6.3. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ ph©n tÝch

ThÝ dô 2.14. Khi tiÕn hµnh x¸c ®Þnh hµm l−îng ph«tpho trong axit ph«tphoric kÜ
thuËt, thu ®−îc çc sè liÖu sau: 35,30; 35,40; 35,20; 35,00; 35,40; 35,30 %. H·y
kiÓm tra kÕt qu¶ ph©n tÝch theo ph−¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc víi s¾c xuÊt p = 0,95
Gi¸ trÞ trung b×nh:
35,30 + 35,40+ 35,20+ 35,00+ 35,40+ 35,30

x = = 35,30 %
6
KiÓm tra gi¸ trÞ 35,50 m¾c sai sè th« b¹o kh«ng theo tiªu chuÈn:
x m − x n +1
Q=
x max − x min
35,50 − 35,40
Q= = 0,33
35,50 + 35,20
Tra b¶ng víi p = 0,95; Qb¶ng = 0,56
Qtn < Qlt gi¸ trÞ 35,50% kh«ng gÆp sai sè th« b¹o.
S =
∑ (x i − x) 2
n −1
(−0,05) 2 + (0,05) 2 + (−0,15) 2 + (0,15) 2 + (0,05) 2 + (−0,05) 2

S = = 0,104
5
Tra b¶ng víi p = 0,95, n = 6 (bËc tù do), tlt = 2,57
tS 2 , 57 x 0 ,104
Biªn giíi tin cËy: ε = ± = = 0,109 ≈ 0,11
n 6
Hµm l−îng ph«tphot n»m trong kho¶ng: (35,30 ± 0,11) %
§é chÝnh x¸c cña phÐp ph©n tÝch:
ε p x 100 ε p x 100
Δ = % hoÆc Δ = %
μ x
§é chÝnh x¸c cña phÐp ph©n tÝch ph«tpho:
0 ,11 x 100
Δ = = 0,31 %
35 , 30
ThÝ dô 2.15. TiÕn hµnh ph©n tÝch hµm l−îng r−îu trong m¸u thu ®−îc kÕt qu¶ sau:
% C2H5OH: 0,084; 0,089; 0,079. T×m kho¶ng biÕn giíi tin cËy khi x¸c ®Þnh hµm
l−îng r−îu víi s¸c xuÊt tin cËy 0,95.
0,084 + 0,089 + 0,079

x = = 0,084 %
3
(Σ x i )
2
∑ x i2 − 3
S =
n −1
∑ xi = 0,252; ∑ x i2 = 0,021218
( ∑ xi )2 = 0,063504
0 ,063504
0, 021218 −
S = 3 = 0,0050% C2H5OH
3−1
Tra b¶ng k = n – 1 = 2, p = 0,95, t = 4,30
tS 4 , 30 x 0 , 0050
ε = ± = = ± 0,012
n 3
Hµm l−îng r−îu: (0,084 ± 0,012)% C2H5OH
Ch−¬ng 3
C©n b»ng axit – baz¬
3.1. §Þnh nghÜa axit – baz¬

§Þnh nghÜa axit –baz¬ lÇn ®Çu tiªn ®−îc ®Ò nghÞ vµo n¨m 1894 bëi Svant
Areniut (nhµ ho¸ häc Thuþ ®iÓn). Theo Areniut axit lµ chÊt khi hoµ tan vµo n−íc cho
ph©n li thµnh cation H+ vµ gèc axit.
Baz¬ lµ chÊt khi hoµ tan vµo n−íc cho ion hi®roxyl OH– . Nh− vËy, trong ph©n
tö axit chøa hi®ro, cßn trong ph©n tö baz¬ chøa nhãm hi®roxyl.
Ion H+ liªn kÕt víi ph©n tö n−íc (H2O) t¹o thµnh ion hi®roni H3O+.
ThÝ dô: Axit HNO3 ⎯→ H+ + NO3−
H+ + H2O ⎯→ H3O+
Baz¬ KOH ⎯→ K+ + OH–

B + H2O BH+ + OH–
Theo Areniut çc chÊt chØ thÓ hiÖn tÝnh chÊt axit hoÆc baz¬ khi hoµ tan vµo n−íc.
N¨m 1923 nhµ ho¸ häc §an M¹ch Bronsted vµ nha ho¸ häc ng−êi §øc Lauri
®éc lËp nghiªn cøu nh−ng ®· cïng ®−a ra mét ®Þnh nghÜa axit – baz¬. Theo hai «ng:
Axit lµ nh÷ng chÊt cã kh¶ n¨ng cho proton, Baz¬ lµ nh÷ng chÊt cã kh¶ n¨ng
nhËn proton.
Mét axit sau khi cho proton biÕn thµnh mét baz¬ liªn hîp víi axit ®ã. Ng−îc
l¹i mét baz¬ sau khi nhËn proton biÕn thµnh axit liªn hîp víi baz¬ ®ã.
Axit + H2O baz¬ liªn hîp + H3O+ (3.1)
Proton kh«ng tån t¹i tr¹ng th¸i tù do trong dung dÞch nªn mét chÊt chØ thÓ hiÖn
tÝnh chÊt axit hoÆc tÝnh chÊt baz¬ trong dung m«i cã kh¶ n¨ng cho hoÆc nhËn proton.
chuyÓn proton chuyÓn proton
AH + B A– + HB+
axit baz¬ baz¬ liªn axit liªn hîp
hîp cña AH cña B
chuyÓn proton chuyÓn proton
HCl + NH3 NH+4 + Cl–

axit1 baz¬2 axit liªn hîp2 baz¬ liªn hîp1
§Þnh nghÜa axit, baz¬ cña Bronsted – Lauri ®· nªu bËt ®−îc vai trß cña dung
m«i, mµ Areniut kh«ng ®Ò cËp ®Õn. HCl, HBr lµ axit m¹nh trong dung m«i H2O,
nh−ng nã trë thµnh axit yÕu trong dung m«i axit axetic b¨ng.
HCl + HC2H3O2 H2C2H3 H3 O2+ + Cl–
axit 1 + baz¬ 2 axit 2 + baz¬ 1
Mét quan ®iÓm tæng qu¸t h¬n vÒ b¶n chÊt axit – baz¬ do Gilbert Levis ®−a ra.
Theo Levis axit lµ nh÷ng chÊt cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn cÆp electron, baz¬ lµ chÊt cã
kh¶ n¨ng cho cÆp electron. Dùa vµo ®Þnh nghÜa axit – baz¬ cña Levis ng−êi ta ®· gi¶i
thÝch tÝnh chÊt axit, baz¬ cña çc chÊt ë tr¹ng th¸i kh¸c nhau: láng, r¾n, khÝ.
ThÝ dô botriflorua thÓ hiÖn tÝnh chÊt axit ë tr¹ng th¸i khÝ khi cho ph¶n øng víi
NH3.
F H F H
B + N H B N H
F F F F H
H
axit baz¬ hîp chÊt míi
ë ®©y nguyªn tö B trong ph©n tö BF3 cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn cÆp electron cña
nguyªn tö N trong NH3 ®Ó h×nh thµnh mét hîp chÊt míi víi liªn kÕt céng ho¸ trÞ.
Dùa vµo ®Þnh nghÜa axit, baz¬ cña Levis ng−êi ta gi¶i thÝch ®−îc t¹i sao AlCl3
l¹i hoµ tan ®−îc vµo dung m«i dietylete (dung m«i kh«ng ph©n cùc).
Cl Cl
CH3 CH2 O + Al CH3 CH2 O Al Cl
CH3 CH2 Cl Cl CH3 CH2 Cl
AlCl3 cã tÝnh chÊt axit nªn ng−êi ta hay dïng lµm xóc t¸c trong çc ph¶n øng
tæng hîp h÷u c¬. ThÝ dô ph¶n øng tæng hîp toluen.
CH3Cl + AlCl3 [ CH3+ ] [Cl – AlCl3]–
C6H6 + [ CH3+ ] [Cl – AlCl3]– C6H5CH3 + AlCl3 + HCl
Mét sè oxit kim lo¹i thÓ hiÖn tÝnh chÊt baz¬. ThÝ dô khi cho CaO t¸c dông víi khÝ
CO2 O 2
2-
Ca 2+ O + O C O Ca2+ C
O O
Çc ion kim lo¹i thÓ hiÖn tÝnh chÊt axit trong dung dÞch n−íc do chóng cã kh¶
n¨ng nhËn cÆp electron.
M2+ + 4(H2O) M(H 2 O) 24+
Chóng ta nhËn thÊy quan ®iÓm axit – baz¬ cña Levis ®i xa h¬n, kh¸i qu¸t h¬n
nªu bËt ®−îc vai trß cÆp electron ho¸ trÞ trong liªn kÕt cña çc hîp chÊt. Theo quan
®iÓm cña Levis ng−êi ta dÔ dµng gi¶i thÝch c¬ chÕ ph¶n øng ho¸ häc h÷u c¬ vµ çc
ph¶n øng t¹o phøc. Tuy nhiªn trong ho¸ häc ph©n tÝch thuyÕt Bronsted – Lauri ®−îc
xem ®· ®Çy ®ñ c¬ së gi¶i quyÕt trän vÑn vÊn ®Ò axit – baz¬. V× vËy trong çc phÇn
tiÕp theo chóng ta chØ xÐt tÝnh chÊt axit – baz¬ theo ®Þnh nghÜa cña Bronsted – Lauri.
3.2. TÝnh chÊt axit – baz¬ cña dung m«i n−íc

N−íc ®−îc xem lµ dung m«i võa cã tÝnh chÊt axit võa cã tÝnh chÊt baz¬, lu«n
lu«n tån t¹i c©n b»ng:
H2O + H2O H3 O+ + OH– (3.2)
axit1 + baz¬2 axit2 + baz¬1
+ −
[H 3 O ] [OH ]
Kcb = (3.3.)
[H 2 O]2
ë 25oC mét lit n−íc cã 1,0.10–7 mol OH– hoÆc H3 O+ :
[ H3 O+ ] = [OH– ] = 1,0.10–7 mol
Mét lÝt n−íc cã 55,35 mol H2O. NÕu ta ®em so s¸nh tØ sè nång ®é [ H3 O+ ]
hoÆc [OH– ] víi nång ®é ph©n tö H2O th× chØ cã kho¶ng 2 phÇn tØ ph©n tö n−íc ph©n
li. Nh− vËy, cã thÓ xem sù ph©n li cña H2O v« cïng nhá.
Kcb [H2O] = K H O = [ H3 O+ ] [OH– ]
2
(3.4)
K H O ®−îc gäi tÝch sè ion cña n−íc. ë 25oC K H O = 1,0.10–14. Khi thªm axit
2 2
vµo dung m«i n−íc sÏ lµm t¨ng nång ®é H3 O+ , ®ång thêi lµm gi¶m nång ®é OH–.
8,0.10 7-
[OH ] mol/l
7
6,0.10 - +
Dung dÞch baz¬ [OH ] > [H3O ]
7
4,0.10 -
+
7 Dung dÞch trung tÝnh [H3O ] = [OH ]
2,0.10 -
7 +
1,0.10 - Dung dÞch axit [H3O ] > [OH ]
7
8,0.10 [H3O+] mol/l
7 7 7 7
1,0.10 2,0.10 4,0.10 6,0.10
H×nh 3.1. Sù biÕn ®æi nång ®é [ H3 O+ ] vµ [OH–] trong dung m«i H2O ë 25oC
§Ó thuËn lîi cho viÖc tÝnh to¸n liªn quan nång ®é H+ n¨m 1909 Sorenson (nhµ
ho¸ sinh §an M¹ch) ®· ®Ò nghÞ sö dông logarit c¬ sè 10 ®Ó chØ ho¹t ®é ion H+.
KÝ hiÖu pH = –log [ H3 O+ ]
vµ pOH = – log [OH– ]
3.3. H»ng sè c©n b»ng axit vµ baz¬ trong dung dÞch n−íc
Khi hoµ tan mét axit hoÆc mét baz¬ vµo n−íc, ph©n tö n−íc bÞ ion ho¸ nhËn
proton cña axit hoÆc nh−êng poton cho ph©n tö baz¬. Møc ®é ion ho¸ (cho hoÆc
nhËn proton) phô thuéc vµo c−êng ®é cña axit hoÆc cña baz¬. ThÝ dô, khi ta thªm
HCl lµ mét chÊt ®iÖn li m¹nh cã kho¶ng 99,996 % ph©n tö HCl bÞ ph©n li, chØ cßn
0,004 % ph©n tö HCl ch−a ph©n li. §èi víi axit axetic lµ mét chÊt ®iÖn li yÕu, chØ cã
kho¶ng 1,3% ph©n tö CH3COOH bÞ ph©n li. §iÒu nµy nãi lªn ®é axit hoÆc baz¬ phô
thuéc rÊt nhiÒu vµo kh¶ n¨ng ph©n li cña chÝnh axit hoÆc cña chÝnh baz¬.
Chóng ta xÐt tr−êng hîp tæng qu¸t, khi hoµ tan axit AH vµo dung m«i n−íc.
AH + H2O H3 O+ + A– (3.5)
[H 3 O + ] [A− ]
K = (3.6)
[AH] [H2 O]
[H 3 O + ] [A− ]
K [H2O] = (3.7)
[AH]
0,9971g H 2 O 1000 ml 1 mol H 2 O

[H2O] = = 55,35 M
1 ml 1 lit 18,055 g H 2 O
VËy K [H2O] = const = Ka
[H 3 O + ] [A− ]
Ka = (3.8)
[AH]
ë ®©y Ka ®−îc gäi lµ h»ng sè axit, chØ râ c−êng ®é axit, Ka cµng lín, axit cµng
m¹nh. Ng−êi ta hay dïng pKa = – log Ka.
Tr−êng hîp baz¬ B:
B + H2O BH+ + OH– (3.9)
[BH+ ] [OH− ]
K = (3.10)
[B] [H2 O]
[BH+ ] [OH− ]
K [H2O] = Kb = (3.11)
[B]
Kb: h»ng sè baz¬, chØ râ møc ®é baz¬

Mèi quan hÖ gi÷a h»ng sè ph©n li axit Ka vµ h»ng sè ph©n li baz¬ Kb.
[H 3 O + ] [A− ]
Theo (3.8) ta cã: Ka =
[AH]
®em nh©n mÉu sè vµ tö sè víi [OH–]

[H 3 O + ] [A− ] [OH− ]
Ka = .
[AH] [OH− ]
[A− ]
Ka = −
. [H3O+ [OH–]
[AH] [OH ]
1
Ka = . KH O (3.12)
Kb 2
Ka . Kb = K H O2
(3.13)
TÝch sè h»ng sè axit vµ h»ng sè baz¬ cña mét cÆp axit – baz¬ liªn hîp b»ng
tÝch sè ion cña n−íc, lµ mét gi¸ trÞ kh«ng ®æi ë mét nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh nªn Ka cµng
lín th× Kb cµng bÐ, khi biÕt mét trong hai gi¸ trÞ ta t×m ®−îc gi¸ trÞ kia.
3.4. pH cña dung dÞch ®¬n axit trong n−íc
3.4.1. pH cña dung dÞch axit m¹nh

Çc axit m¹nh HCl, HClO4, HBr … th−êng cã gi¸ trÞ Ka v« cïng lín. Chóng
ph©n li hoµn toµn trong dung m«i n−íc. ThÝ dô ta hoµ tan HX nång ®é CHX vµo
n−íc:
HX + H2O ⎯→ H3O+ + X– (3.14)

2 H2O H3O+ + OH– (3.15)
Theo ®Þnh luËt bµo toµn khèi l−îng:
CHX = [HX] + [X– ] ≈ [X–] (3.16)

[H3O+] = [X– ] + [OH– ] (3.17)
Ph−¬ng tr×nh (3.17) cã thÓ xem lµ ph−¬ng tr×nh b¶o toµn proton (sè mol proton
axit cho lu«n b»ng sè mol proton baz¬ nhËn). Trong mét sè tr−êng hîp ph−¬ng tr×nh
trung hoµ ®iÖn tÝch trïng víi ph−¬ng tr×nh b¶o toµn proton.
Dung dÞch axit m¹nh nªn cã thÓ xem: CX = [H3O+] = [X– ]
pH = – log [H3O+] = – log CX (3.18)
Tr−êng hîp nång ®é axit bÐ t−¬ng ®−¬ng nång ®é OH– kh«ng bá [OH–] c¹nh CX:
[H3O+] = [X–] + [OH–]
KH O
[H3O+] = CX + 2
[H 3 O + ]
[H3O+]2 – CX [H3O+] – K H O = 0 2
(3.19)
C X + C2X + 4 . K H O
+ 2
[H3O ] = (3.20)
2
ThÝ dô 3.1. TÝnh pH cña dung dÞch HCl 10–7 M
HCl + H2O ⎯→ H3O+ + Cl–

2 H 2O H3O+ + OH–
[H3O+] [OH–] 1,0.10–14
[H3O+]2 – 10–7 [H3O+] – 1,0.10–14 = 0
KH O
[H3O+] = [Cl–] + 2
[H 3 O + ]
+
1,0.10−7 + (10−7 ) 2 + 4 . 10−14
[H3O ] = = 1,618.10–7
2
–7
pH = – log 1,618.10 = 6,78
NÕu nång ®é CX rÊt nhá, bÐ h¬n 10–8 M th× cã thÓ bá qua CX c¹nh OH– vµ coi
nång ®é H3O+ cña axit kh«ng ®¸ng kÓ so víi sù ph©n li cña H2O, pH cña dung dÞch
lµ pH cña n−íc vµ b»ng 7.
3.4.2. pH cña dung dÞch ®¬n axit yÕu
Gi¶ sö ta cã axit yÕu AH nång ®é Ca hoµ tan vµo n−íc:
AH + H2O H3O+ + A– (3.21)
2 H 2O H3O+ + OH– (3.22)
Theo ®Þnh luËt b¶o toµn khèi l−îng:
Ca = [AH] + [A–]
[H3O+] = [A–] + [OH–]
[H 3 O + ] [A− ]
Ka = (3.23)
[AH]
Dung dÞch axit nªn cã thÓ xem [OH–] << [A–]

[H3O+] = [A–] (3.24)
Tõ ph−¬ng tr×nh b¶o toµn khèi l−îng ta suy ra:
[AH–] = Ca – [A–] = Ca – [H3O+] (3.25)
Thay (3.24) vµ (3.25) vµo (3.23)
[H 3 O + ]2
Ka =
Ca − [H 3 O + ]
[H3O+]2 + Ka [H3O+] – Ka Ca = 0
+
− K a + K 2a + 4 . K a Ca
[H3O ] = (3.26)
2
Tr−êng hîp sù ph©n li axit kh«ng ®¸ng kÓ:
[H3O+] << Ca cã thÓ xem Ca = [AH]
[H 3 O + ] 2
Ka =
Ca
[H3O+]2 = Ka Ca
[H3O+] = K a Ca (3.27)
1 1
pH = pKa – log Ca (3.28)
2 2
ThÝ dô 3.2. TÝnh pH dung dÞch HNO2 0,120 M, Ka = 7,1.10–4
HNO2 + H2O H3O+ + NO−2 (a)
2 H 2O H3O+ + OH– (b)
[H 3 O + ] [NO−2 ]
Ka = (c)
[HNO2 ]
[H3O+] = [ NO−2 ]
[H 3 O + ]2
Ka = = 7,1.10–4
Ca − [H 3 O ] +
Ka bÐ nªn cã thÓ xem [H3O+] << Ca
[H3O+] = . K a Ca = 0,120. 7,1.10−4 = 9,2.10–3 M
pH = 2,04
ThÝ dô 3.3. TÝnh pH cña dung dÞch HF 2,0.10–4 M. Ka = 6,7.10–4.
HF + H2O H3O+ + F–
2 H 2O H3O+ + OH–
[H 3 O + ] [F− ]
Ka = = 6,7.10–4.
[HF]
[H3O+] = [F–]
[HF] = 2,0.10–4 – [H3O+]
NÕu [H3O+] << 2,0.10–4 M
[H3O+] = . K a Ca = 6,7.10−4 . 2.10−4
= 3,66.10–4 M
pH = 3,44
NÕu kh«ng bá qua [H3O+] c¹nh Ca:
[H 3 O + ]2 [H 3 O + ] 2
Ka = =
Ca − [H 3 O + ] 2,0.10−4 − [H 3 O + ]
[H3O+]2 + 6,7.10–4 . [H3O+] – 13,4.10–8 = 0
− 6,7.10−4 + (6,7.10−4 ) 2 + 4 . 13,4.10−8

[H3O+] =
2
= 1,61.10–4
pH = 3,80
Gi¸ trÞ pH – 3,80 phï hîp h¬n, cã nghÜa lµ kh«ng bá [H3O+] c¹nh Ca.
3.5. pH cña dung dÞch baz¬ trong dung m«i n−íc
3.5.1. pH cña dung dÞch baz¬ m¹nh

Çc baz¬ m¹nh th−êng gÆp trong thùc tÕ lµ hi®roxit çc kim lo¹i kiÒm, kiÒm
thæ: LiOH, KOH, NaOH, Ca(OH)2 …
Khi hoµ tan vµo n−íc baz¬ m¹nh MOH nång ®é Cb:
MOH ⎯→ M+ + OH–
2H2O H3O+ + OH–
T−¬ng tù nh− çch tÝnh ®èi víi ®¬n axit m¹nh:
Cb = [MOH] + [M+]
[H3O+] + [M+] = [OH–]
Dung dÞch baz¬ m¹nh nªn bá qua [H3O+] vµ ta cã [M+] = [OH–] vµ Cb = [M+]
[OH–] = Cb
pOH = – log Cb
pH = pKH O + log Cb
2
(3.29)
ThÝ dô 3.5. TÝnh pH cña dung dÞch baz¬ m¹nh KOH 1,0.10–4 M.
KOH ⎯→ K+ + OH–
Cb = 1,0.10–4
pH = pKH O + log Cb = 14 + log1,0.10–4 = 10,0
2
3.5.2. pH cña dung dÞch baz¬ yÕu

Ta cã baz¬ yÕu B nång ®é Cb ®em hoµ tan vµo dung m«i H2O.
B + H2O BH+ + OH–
2H2O H3O+ + OH–
[BH+ ] [OH− ]
Kb = (3.30)
[B]

Cb = [BH+] + [B] (3.31)
Ph−¬ng tr×nh ho¸ ®iÖn tÝch:
[H3O+] + [BH+] = [OH–] (3.32)
Khi dung dÞch ®¹t c©n b»ng cã thÓ xem [BH+] = [OH–]
Tõ (3.31) suy ra: [B] = Cb – [BH+]
[B] = Cb – [OH–]
Thay çc gi¸ trÞ nµy vµo ph−¬ng tr×nh (3.30):
[OH− ]2
Kb =
Ca − [OH− ]
[OH]2 + Kb [OH–] – Kb Ca = 0
− K b + K 2b + 4 . K b C b
[OH–] = (3.33)
2
Tr−êng hîp [OH–] << Cb
[OH–] = K b Cb
1 1
pOH = pKb – log Cb (3.34)
2 2
ThÝ dô 3.6. TÝnh pH dung dÞch NH3 1,0.10–3 M, Kb = 1,75.10–5
NH3 + H2O NH+4 + OH–
[NH4+ ] [OH− ]
Kb =
[NH3 ]
Khi c©n b»ng: [ NH+4 ] = [OH–]
[ NH+4 ] + [NH3] = 1,0.10–3 M
[NH3] = 1,0.10–3 M – [OH–]
[OH− ]2
Kb = = 1,75.10–5
1,0.10 − [OH ]
−3 −
¸p dông c«ng thøc (3.33):
–
− K b + K 2b + 4 . K B C B
[OH ] =
2
− 1,75.10−5 + (1,75.10−5 ) 2 + 4 . 1,75.10−5.10−3

= = 4,09.10–4 M
2
pH = 14,0 – log 4,09.10–4 = 10,60
NÕu gi¶ thiÕt [OH–] << 1,0.10–3
[OH–]2 = 1,75.10–5 . 1,0.10–3
[OH–] = 1,32.10–4 M
pH = 10,12
NÕu ta bá qua nång ®é [OH–] c¹nh nång ®é CB cã sù sai kh¸c gi÷a hai gi¸ trÞ. V×
B
vËy trong tr−êng hîp nµy ph¶i kÓ ®Õn nång ®é [OH–] trong ph−¬ng tr×nh tÝnh to¸n.
ThÝ dô 3.7. TÝnh nång ®é [OH–] cña dung dÞch NaOCl 0,010 M. Kb = 3,33.10–7.
Çc qu¸ tr×nh x¶y ra trong dung dÞch:
NaOCl ⎯→ Na+ + OCl–

OCl– + H2O HOCl + OH–
2H2O H3O+ + OH–
[HOCl] [OH− ]
Kb = −
= 3,33.10–7
[OCl ]
[HOCl] + OCl–] = 1,0.10–2

Khi c©n b»ng: [HOCl] = [OH–]
[OH− ]2
Kb =
1,0.10−2 − [OH− ]
− 3,33.10−7 + (3,33.10−7 ) 2 + 4 . 3,33.10−7 1,0.10−2

[OH–] = = 5,80.10–5 M
2
NÕu bá qua [OH–] c¹nh 1,0.10–2
[OH–]2 = 1,0.10–2 . 3,33.10–7 = 3,33.10–9
[OH–] = 3,33.10−9 = 5,8.10–5 M
Do Kb t−¬ng ®èi bÐ nªn cã thÓ bá qua nång ®é [OH–] c¹nh nång ®é Cb.
3.6. pH cña dung dÞch axit – baz¬ liªn hîp – Dung dÞch ®Öm
NÕu cã hçn hîp gåm cã axit yÕu AH vµ muèi cña nã NaA, thÝ dô axit axetic vµ
muèi natri axetat hay axit xianhi®ric HCN vµ muèi natri xianua NaCN, th× ng−êi ta
nhËn thÊy pH cña dung dÞch hçn hîp nµy rÊt Ýt thay ®æi khi thªm vµo ®ã mét Ýt axit
m¹nh hay baz¬ m¹nh.
Lo¹i dung dÞch nµy th−êng ®−îc gäi lµ dung dÞch ®Öm. Chóng ta cã thÓ tÝnh
pH dung dÞch hçn hîp nµy nh− sau:
Gi¶ sö cã hçn hîp axit AH nång ®é Ca vµ muèi NaA nång ®é Cb. Trong dung
dÞch cã çc c©n b»ng sau:
AH + H2O A– + H3O+
NaA ⎯→ Na+ + A–
A– + H2O AH + OH–
2 H2O H3O+ + OH–
[H 3 O + ] [A − ]
Ka = (1)
[AH]
[AH+ ] [OH− ]
Kb = (2)
[A − ]
Ca + Cb = [AH] + [A–]
[Na+] + [H3O+] = [A–] + [OH–]
Cb + [H3O+] = [A+] + [OH– ]
[A–] = Cb + [H3O+] – [OH–] (3)
[AH] = Ca + Cb – [A–] = Ca – H3O+] + [OH–] (4)
[AH]
Tõ (1) suy ra: [H3O+] = Ka (3.35)
[A − ]
Thay (3) vµ (4) vµo (3.35):
C a − [H 3 O + ] + [OH− ]
[H3O+] = Ka (3.36)
C b + [H 3 O + ] − [OH− ]
Trong dung dÞch ®Öm th−êng [H3O+] vµ [OH–] << Ca vµ Cb nªn ph−¬ng tr×nh
C
(3.36) chuyÓn thµnh: [H3O+] = Ka a (3.37)
Cb
Cb
pH = pKa + log (3.38)
Ca
ThÝ dô 3.8. TÝnh pH dung dÞch gåm cã 10,0 ml CH3COOH 0,1 M vµ 20,0 ml
CH3COONa 0,1 M, biÕt pKa = 4,75.
10,0 . 0,100
[CH3COOH] = = 0,033 M
30,0
20,0 . 0,100
[CH3COO–] = = 0,067 M
30,0
Cb 0,067
pH = pKa + log = 4,75 + log = 5,06
Ca 0,033
§Ó biÓu thÞ kh¶ n¨ng cña dung dÞch ®Öm chèng l¹i sù thay ®æi pH khi thªm
axit m¹nh hoÆc baz¬ m¹nh ng−êi ta ®−a vµo kh¸i niÖm dung tÝch ®Öm – cßn gäi lµ
®Öm n¨ng. §Öm n¨ng (dung tÝch ®Öm) lµ sè mol axit m¹nh hoÆc baz¬ m¹nh thªm
vµo mét lÝt dung dÞch ®Öm ®Ó lµm gi¶m hoÆc t¨ng pH mét ®¬n vÞ.
db da
π = = – (3.39)
dpH dpH
ë ®©y da vµ db kÝ hiÖu sè mol axit m¹nh hay baz¬ m¹nh thªm vµo ®Ó lµm biÕn
®æi pH mét gi¸ trÞ dpH.
Trong dung dÞch ®Öm Ca + Cb = C (kh«ng thay ®æi). NÕu thªm db mol baz¬
m¹nh vµo 1 lÝt dung dÞch ®Öm ®Ó t¨ng nång ®é baz¬ B lªn mét l−îng dCb th× nång
®é axit AH gi¶m ®i mét l−îng dCa b»ng dCb.
db dCb dCa
π = = = – (3.40)
dpH dpH dpH
pH = – log [H+] nªn:

db db dCb
π = = – 2,3 +
= – 2,3 [H+] (3.41)
dpH d ln [H ] d [H + ]
Ca
Ta biÕt [H+] = Ka
Cb
d [H + ] d [H + ] C +C
= = – Ka a 2 b (3.42)
db dCb Cb
Tõ hai ph−¬ng tr×nh (3.41) vµ (3.42) suy ra:

Ca Cb C C
π = 2,3 = 2,3 a b (3.43)
Ca + C b C
ThÝ dô 3.9. Dung dÞch ®Öm gåm cã CH3COOH 0,2 M vµ CH3COONa 0,2 M. NÕu ta
thªm 1,0 ml HCl 0,1 M vµo 10,0 ml dung dÞch ®Öm nµy th× pH thay ®æi nh− thÕ ?
BiÕt pKa = 4,75.
pH dung dÞch tr−íc khi thªm HCl:
Ca = Cb = 0,2 M
Cb
pH = pKa + log = 4,75
Ca
pH dung dÞch sau khi thªm 1ml HCl 0,1 M:

Thªm 0,1 M x 1 ml = 0,1 mmol HCl sÏ lµm gi¶m t−¬ng øng 0,1 mmol
CH3COO–, ®ång thêi cïng lµm t¨ng 0,1 mmol CH3COOH. VËy nång ®é CH3COOH
sau khi thªm HCl.
10,0 x 0,2 + 1,0 x 0,1 2,1
Ca = [CH3COO–] = = M
11 11
10,0 x 0,2 − 1,0 x 0,1 1,9
Cb = [CH3COO–] = = M
11 11
1,9
pH = 4,75 + log = 4,71
2,1
Cb 1,9
pH = pKa + log = 4,75 + lg = 4,71
Ca 2,1
pH cña dung dÞch chØ thay ®æi 0,04 ®¬n vÞ pH.

ThÝ dô 3.10. TÝnh thÓ tÝch NH3 vµ träng l−îng NH4Cl cÇn ph¶i lÊy ®Ó chuÈn bÞ
100,0 ml dung dÞch ®Öm cã pH = 10,0, nång ®é cña muèi NH4Cl 0,2 M.
Sè mmol NH4Cl cã trong dung dÞch ®Öm:
100,0 ml x 0,2000 mmol/ml = 20,00 mmol.
Sè mg NH4Cl cÇn ph¶i lÊy:
20,0 mmol x 53,5 mg/mmol = 1,07 103 mg.
Theo c«ng thøc tÝnh pH dung dÞch ®Öm ta cã thÓ viÕt:
Cb C
pH = pKa + log = 14,0 – pKb + log b
Ca Ca
[NH3 ]
10,0 = (14,0 – 4,75) + log
0,200
[NH3 ]
log = 0,76
0,200
[NH3 ]
= 100,76 = 5,8
0,200
[NH3] = 5,8 x 0,200 = 1,16 mmol/l

VËy l−îng NH3 cÇn ph¶i lÊy:
100,0 ml x 1,16 mmol/ml = 14,8 mmol/ml x Vml (NH3)
VNH (ml) = 7,8.
3
§Ó cã 100,00 ml dung dÞch ®Öm NH+4 /NH3 cã pH = 10 cÇn ph¶i lÊy 1,07 g
NH4Cl vµ 7,8 ml NH3 ®Æc sau ®ã thªm n−íc ®Ó cã thÓ tÝch 100,0 ml.
3.7. pH cña dung dÞch hçn hîp axit
3.7.1. pH cña dung dÞch hçn hîp axit m¹nh vµ axit yÕu
Gi¶ sö chóng ta cã hçn hîp hai axit: axit m¹nh A1H vµ axit yÕu A2H. Çc qu¸
tr×nh xÈy ra khi hoµ tan chóng vµo trong dung m«i n−íc:
A1H + H2O ⎯→ A1− + H3O+ (3.42)
A2H + H2O H3O+ + A 2− (3.43)
A1H lµ axit m¹nh nªn: C1 = [A1H] = [ A1− ] = H3O+] (3.44)
A2H lµ axit yÕu nªn: C2 = [A2H] + [ A 2− ] (3.45)
Dung dÞch axit nªn cã thÓ bá qua nång ®é [OH–]
[H3O+] = [ A1− ] + [ A 2− ] = C1 + [ A 2− ] (3.46)
[ A 2− ] = [H3O+] – C1 (3.47)
[A2H] = C1 + C2 – [H3O+] (3.48)

H»ng sè ph©n li axit cña A2H
[H 3 O + ] [A 2− ]
KA H 2
= (3.49)
[A 2 H]
Thay çc gi¸ trÞ (3.47) vµ (3.48) vµo (3.49)
[H 3 O + ] ([H 3 O + ] − [C 1 ])
KA H = (3.50)
2
C 1 + C 2 − [H 3 O + ]
BiÕn ®æi ph−¬ng tr×nh (3.50):
[H3O+]2 – (C1 – K A H ) [H3O+] – (C1 + C2) K A H
2 2
+ (C 1 − K A H ) + (C 1 − K A H ) 2 + 4 (C 1 + C 2 ) K A H
[H3O ] = 2 2 2
(3.51)
2
NÕu coi axit yÕu A2H ph©n li kh«ng ®¸ng kÓ, cã nghÜa [A2H] = C2 (ban ®Çu).
[ H 3 O + ] ( [ H 3 O + ] − [C 1 ])
KA H =
2
C2
(C1 + C12 + 4 C2 K A H
+ 2
[H3O ] = (3.52)
2
ThÝ dô 3.11. TÝnh pH dung dÞch axit H2SO4 0,5 M
Axit H2SO4 hçn hîp hai axit: KÅ = ∞ vµ Ka2 = 1,25.10–2.

Trong dung dÞch xÈy ra çc qu¸ tr×nh sau:
H2SO4 + H2O ⎯→ H3O+ + HSO−4
HSO−4 + H2O H3O+ + SO24−

+ 2−
Ka = [H 3 O ] [SO
2 −
4 ]
= 1,25.10–2
[HSO4 ]
Theo ®Þnh luËt b¶o toµn khèi l−îng cã thÓ viÕt:
C = [ HSO−4 ] + [ SO24− ] = 0,5 M
[H3O+] = [OH–] + [ HSO−4 ] + 2[ SO24− ] = [ HSO−4 ] + 2[ SO24− ]
= [ HSO−4 ] + [ SO24− ] + [ SO24− ] = C + [ SO24− ]
[ SO24− ] = [H3O+] – C
[ HSO−4 ] = 2C – [H3O+]
Thay çc gi¸ trÞ nµy vµo ph−¬ng tr×nh ph©n li axit [ HSO−4 ]
[H 3 O + ] [SO24− ] [H 3 O + ] ([H 3 O + ] − C)
Ka = =
2
[HSO−4 ] 2C − [H 3 O + ]
[H3O+]2 –(C – K a ) [H3O+] – 2C K a = 0
2 2
(C − K a ) + (C − K a ) 2 + 4 .2 .K a .C
+ 2 2 2
[H3O ] =
2
T×m ®−îc [H3O+] = 0,512 mol/l

pH = 0,29
[H3O+] = 0,512; [ SO24− ] = [H3O+] – C = 0,012 M
[ HSO−4 ] = C – [ SO24− ] = 0,488 M
NÕu xem H2SO4 cã K a = ∞ ph©n li hoµn toµn, ng¨n c¶n qu¸ tr×nh ph©n li ë nÊc
1
2, coi [ HSO−4 ] = C
[H 3 O + ] [SO24− ] [H 3 O + ] ([H 3 O + ] − C)
Ka = =
2
[HSO−4 ] C
[H3O+]2 – C [H3O+] – C K a = 0 2
C+ C2 + 4 K a .C
+ 2
[H3O ] =
2
Thay sè vµo t×m ®−îc: [H3O+] = 0,512 M
pH = 0,29
Chóng ta cã thÓ xem H2SO4 lµ axit m¹nh kh«ng tÝnh ®Õn nÊc 2.
pH = – logCa = – log 0,5 = 0,3
Sù kh¸c nhau kh«ng nhiÒu gi÷a hai çch tÝnh.
3.7.2. pH cña dung dÞch hçn hîp hai ®¬n axit yÕu
Gi¶ sö cã hçn hîp hai axit yÕu A1 H C1 vµ A2 H C2 víi h»ng sè ph©n li K a vµ K a 1 2
Theo ®Þnh luËt b¶o toµn khèi l−îng cã thÓ viÕt:
C1 = [ A1− ] + [A1H] (1)
C2 = [ A 2− ] + [A2H] (2)
Ph−¬ng tr×nh hoµ ®iÖn tÝch:
[H3O+] = [OH– ] + [ A1− ] + [ A 2− ]
Dung dÞch axit nªn cã thÓ bá qua nång ®é [OH–]
[H3O+] = [ A1− ] + [ A 2− ] (3)
H»ng sè ph©n li axit A1H vµ A2H
[A1− ] [H3 O + ] [A 2− ] [H3 O + ]

Ka =
1
vµ K a = 2
[A1 H] [A 2 H]
[A1 H] [A2 H]
[ A1− ] = K a +
vµ [ A 2− ] = K a
1
[H3 O ] [H3 O+ ] 2
NÕu coi sù ph©n li axit A1H vµ A2H kh«ng ®¸ng kÓ:

[A1H] = C1 vµ [A2H] = C2
C1 C2 ]
[H3O+] = K a +
+ Ka
1
[H3 O ] [H3 O+ ] 2
[H3O+]2 = K a C1 + K a C2 1 2
[H3O+] = K a C1 + K a C 2
1 2
(3.53)
ThÝ dô 3.12. TÝnh pH hçn hîp dung dÞch CH3COOH 0,1 M vµ HF 0,01 M.
K a HF = 3,55.10–4, K a = 1,75.10–5
1 2
Çc c©n b»ng xÈy ra trong dung dÞch :

HF + H2O H3O+ + F–
CH3COOH + H2O CH3COO– + H3O+
CHF = [HF] + [F] = 0,01 M
CCH COOH = [CH3 OOH] + [CH3COO–] = 0,1 M

3
[H3O+] = [F–] + [CH3COO–] + [OH–] = [F–] + [CH3COO–]

[HF]
[F–] = KHF . ;
[H3 O + ]
[CH3 COOH]
[CH3COO–] = K CH COOH 3
[H3 O + ]
[HF] [CH3 COOH]

[H3O+] = KHF +
+ K CH COOH
[H3 O ] [H3 O + ]
3
Cã thÓ xem [HF] = 0,01 M; CH3COOH] = 0,10 M
[H3O+]2 = KHF [HF] + K CH COOH . [CH3COOH]
3
[H3O+] = Ka1 C1 + Ka2 C2 = 2,31.10–3
pH = 2,64
3.8. pH cña dung dÞch hçn hîp hai baz¬
3.8.1. pH cña dung dÞch hçn hîp baz¬ m¹nh vµ baz¬ yÕu
Gi¶ sö hçn hîp gåm cã baz¬ m¹nh B1 nång ®é C1 vµ baz¬ yÕu B2 nång ®é C2.
B1 + H2O ⎯→ B1H+ + OH–

B
B2 + H 2 O
B B2H+ + OH–
B1 lµ baz¬ m¹nh nªn C1 = [B1] = [B1H+] =[OH_]

B
B2 lµ baz¬ yÕu nªn

B C2 = [B2H+] + [B2]
[H3O+] + B1H+] + [B2H+] = [OH–]
Cã thÓ bá qua [H3O+]
[B1H+] + [B2H+] = [OH–]
B
C1 + [B2H+] = [OH–] ⎯→ [B2H+] = [OH–] – C1

MÆt kh¸c ta cã:
[B2] = C1 + C2 – [OH–]
H»ng sè ph©n li baz¬ cña B2:
[B2 H + ] [OH− ] [OH− ] ([OH− ] − C1 )

KB = =
2
[B2 ] C1 + C 2 − [OH− ]
[OH–]2 – (C1 – K B ) [OH–] – (C1 + C2) K B = 0

2 2
( C1 − K B ) + ( C1 − K B ) 2 + 4(C1 + C 2 )K B
– 2 2 2
[OH ] = (3.54)
2
ThÝ dô 3.13. TÝnh pH dung dÞch gåm NaOH 0,01 M vµ Na2S 0,03 M.
NaOH ⎯→ Na+ + OH–
Na2S ⎯→ Na+ + S2–

S2– + H2O HS– + OH–
1,0.10 −14 1,0.10−14
Kb = ∞ ; Kb = = = 0,769
1
Ka 2
1,3.10−14
2
[OH–]t = [OH–]NaOH + [OH–] S2– = 0,01 + [HS–]

C Na S = [S2–] + [HS–] + [H2S] = [S2–] + [HS–] = 0,03
2
[S2–] = 0,03 – [HS–]

[HS–] = [OH]t – 0,01
[S2–] = 0,03 – [OH]t + 0,01 = 0,04 – [OH–]t
[HS− ] [OH− ] [OH − ] ([OH − ] − 0,01)

K b = 0,769 = =
2
[S2− ] 0,04 − [OH − ]
[OH–]2 + 0,759 [OH–] – 0,0308 = 0
–
− 0,759 + ( 0,750)2 + 4 . 0,0308
[OH ] = = 3,86.10–2
2
pH = 12,59.
3.8.2. pH cña dung dÞch hçn hîp 2 ®¬n baz¬ yÕu.
Gi¶ sö mét hçn hîp gåm 2 baz¬ yÕu F1 nång ®é C1 vµ F2 nång ®é C2 h»ng sè
ph©n li baz¬ K F vµ K F
1 2
F1 + H2O F1H+ + OH–

H2O + F2 F2H+ + OH–
C1 = [F1] + [F1H+]
C2 = [F2] + [F2H+]
[H3O+] + F1H+] + [F2H+] = [OH–]
Cã thÓ bá qua [H3O+]
[F1H+] + [F2H+] = [OH–]
Gi¶ thiÕt sù ph©n li cña baz¬ kh«ng ®¸ng kÓ.
C1 = [F1] vµ C2 = [F2]
[F1 H + ] [OH− ] [F1 ]

Kb = ⎯→ [F1H+] = K b
1
[F1 ] [OH− ] 1
[F2 H + ] [OH− ] [F2 ]
Kb = ⎯→ [F2H+] = K b
2
[F2 ] [OH− ] 2
Thay çc gi¸ trÞ nµy vµo ph−¬ng tr×nh trªn:

[F2 ] [F1 ]
Kb −
+ Kb = [OH–]
2
[OH ] [OH− ] 1
[OH–]2 = K b C1 + K b C2
1 2
[OH–] = K b C1 + K b C 2
1 2
(3.55)
ThÝ dô 3.14. TÝnh pH cña hçn hîp dung dÞch NH3 0,10 M vµ CH3COONa 0,10 M.
K b = 1,75.10–5;
1
K b = 5,7.10–10
2
H»ng sè ph©n li baz¬ cña hai baz¬ nµy nhá nªn cã thÓ xem:
C1 = [NH3] = 0,1 M
C2 = [CH3COO–] = 0,1 M
[OH–] = 1,75.10−2 . 0,1+ 5,7.10−10 . 0,1 = 1,32.10–3
pH = 11,12
3.9. pH dung dÞch ®a axit vµ muèi cña chóng
3.9.1. pH dung dÞch ®a axit

§a axit lµ axit khi hoµ tan vµo n−íc, chóng lÇn l−ît cho proton, mçi mét nÊc
cho mét proton, cã h»ng sè ph©n li riªng cho tõng nÊc.
ThÝ dô axit H3PO4 cã nång ®é Ca
H3PO4 + H2O H3O+ + H 2 PO−4
[H3 O + ] [H2 PO−4 ]

Ka = 1
= 1,1.10–2
[H3 PO4 ]
H 2 PO−4 + H2O H3O+ + HPO24−
[H3 O + ] [H2 PO24− ]

Ka 2
= −
= 7,5.10–8
[H2 PO4 ]
HPO24− + H2O H3O+ + PO34−
[H3 O + ] [PO34− ]
Ka = = 4,8.10–13
3
[HPO24− ]
§Þnh luËt b¶o toµn khèi l−îng:
Ca = [H3PO4] + [ H 2 PO−4 ] + [ HPO24− ] + [ PO34− ]
Ph−¬ng tr×nh trung hoµ ®iÖn:
[H3O+] = [OH– ] + [ H 2 PO−4 ] + 2 [ HPO24− ] + 3 [ PO34− ]
Cã thÓ bá qua nång ®é [OH–] vµ K a >> K a >> K a nªn [ H 2 PO−4 ] >> [ HPO24− ]
1 2 3
vµ [ PO ], v× vËy cã thÓ xem [H3O+] = [ H 2 PO ] vµ Ca = [H3PO4] + [ H 2 PO−4 ]

3−
4
−
4
[H3PO4] = Ca – [H3O+]
[H3 O + ] [H2 PO=4 ] [H3 O + ]2

Ka = =
1
[H3 PO4 ] Ca − [H3 O + ]
[H3O+]2 + K a [H3O+] – Ka Ca = 0
1
− K a + K 2a + 4K a Ca
+ 1 1 1
[H3O ] = (3.56)
2
NÕu Ca = 0,1 M thay çc gi¸ trÞ vµo (3.56) ta t×m ®−îc [H3O+] = 2,4.10–2 M
pH = 1,62.
Dùa vµo gi¸ trÞ h»ng sè ph©n li K a , K a , K a vµ nång ®é ban ®Çu Ca cña
1 2 3
H3PO4 chóng ta cã thÓ t×m ®−îc nång ®é çc d¹ng trong dung dÞch H3PO4.
Tõ h»ng sè ph©n li tõng nÊc ta suy ra:
3− [HPO24− ] [H 3 PO4 ]
[ PO ] = K a +
= Ka Ka K a (1)
[H 3 O + ]3
4 1 2
[H 3 O ]
3 3
2− [H2 PO24− ] [H 3 PO4 ]

[ HPO ] = K a +
= Ka Ka (2)
[H 3 O + ] 2
4 2
[H3 O ] 1 2
[H 3 PO4 ]
[ H 2 PO−4 ] = Ka1 (3)
[H 3 O + ]
Ca = [H3PO4] + [ H 2 PO−4 ] + [ HPO24− ] + [ PO34− ] (4)
Thay (1), (2), (3) vµo (4) ta cã:
[H 3 PO4 ] [H 3 PO4 ] [H 3 PO4 ]
Ca = [H3PO4] + K a K a K a + 3
+ Ka Ka + 2
+ Ka
1 2 3
[H 3 O ] [H 3 O ] [H 3 O + ]
1 2 1
⎛ Ka Ka Ka Ka Ka Ka ⎞
= [H3PO4] ⎜⎜1 + + 3
+ 1
+ 2
+ 2
+ ⎟
⎟ 3 1 2 1
⎝ [ H 3 O ] [ H 3 O ] [ H 3 O ] ⎠
1 Ka Ka Ka Ka Ka Ka
§Æt = 1+ +1 2
+ 3 1 2 1
αO + 3
[H 3 O ] [H 3 O ] [H 3 O + ]
+ 2
[H3 O + ]3
αo = (3.57)
[H 3 O + ]3 + K a [H 3 O + ]2 + K a K a [H3 O+ ] + K a K a K a
1 1 2 1 2 1
[H 3 PO4 ] [H2 PO4− ] [HPO24− ] [PO34− ]

αo = ; α1 = ; α2 = ; α3 = ;
Ca Ca Ca Ca
α o + α1 + α2 + α3 = 1
K a [H 3 O + ]2
α1 = 1
(3.58)
[H 3 O ] + K a [H 3 O ] + K a K a [H 3 O + ] + K a K a K a
+ 3
1
+ 2
1 2 1 2 3
K a K a [H 3 O + ]
α2 = 1 2
(3.59)
+ 3
1
+ 2
1 2 1 2 3
Ka Ka Ka
α3 = 1 2 1
(3.60)
+ 3
1
+ 2
1 2 1 2 3
ThÝ dô 3.15. TÝnh nång ®é c©n b»ng çc d¹ng cña H3PO4 0,1 M ë pH = 3,0;
([H+] = 1,0.10–3 M)
Thay çc gi¸ trÞ vµo ph−¬ng tr×nh (3.57):
(1,0.10−3 )3
αo=
(1,0.10−3 )3 + (1,1.10−2 )(1,0.10−3 )2 + (1,1.10−2 )(7,5.10−8 )(1,0.10−3 ) + (1,0.10−2 )(7,5.10−8 )(4,8.10−13)
1,0.10=9
= =8
= 8,3.10–2
1,2.10
[H3PO4] = CH PO . αo = 0,10 . 8,3.10–2 = 8,3.10–3 M

3 4
T−¬ng tù chóng ta cã thÓ tÝnh:
α1 = 0,92
[ H 2 PO−4 ] = CH PO . α1 = 0,10 . 0,92 = 9,2.10–2 M
3 4
α2 = 6,9.10–5
[ HPO24− ] = CH PO . α2 = 0,10 . 6,9.10–5 = 6,9.10–6 M

3 4
α3 = 3,3.10–14
[ PO34− ] = CH PO . α3 = 0,10 . 3,3.10–14 = 3,3.10–15 M

3 4
Tõ çc kÕt qu¶ tÝnh ë trªn chóng ta thÊy pH = 3 cã 91 % l−îng axit tån t¹i ë
d¹ng H2 PO24− , 8,3 % tån t¹i ë d¹ng H3PO4 vµ cã 3,3.10–12 % tån t¹i ë d¹ng PO34− .
α
α3: PO43
α1: H2PO4 α2: HPO 2 4
α0
H 3PO 4
0,0 5 ,0 10,0 14,0
H×nh 3.3. Çc d¹ng tån t¹i H3PO4 phô thuäc vµo pH.
§å thÞ h×nh 3.3 biÓu diÔn d¹ng tån t¹i cña H3PO4 phô thuéc vµo pH. Chóng ta
dÔ dµng chän tØ lÖ çc d¹ng ®Ó chuÈn bÞ dung dÞch ®Öm. ThÝ dô tõ hçn hîp H3PO4
vµ H 2 PO−4 cã thÓ chuÈn bÞ ®−îc dung dÞch ®Öm cã pH kho¶ng 2,0 ± 1; cßn hçn
hîp H 2 PO−4 vµ HPO24− cã pH kho¶ng 7,0 ± 1, cßn hçn hîp HPO24− vµ PO34− cã pH
kho¶ng 12,3.
3.9.2. Dung dÞch muèi ®a axit
1. Muèi ®a axit th−êng cã tÝnh l−ìng tÝnh võa cã tÝnh axit vµ tÝnh baz¬. ThÝ dô muèi
NaH2PO4, H 2 PO−4 võa cã tÝnh axit vµ võa cã tÝnh baz¬.
H 2 PO−4 + H2O H3O+ + HPO24−
[H 3 O + ] [HPO 24 − ]
Ka = 7,5.10–8 (3.61)
2
[H 2 PO −4 ]
H 2 PO−4 + H2O H3PO4 + OH–
KH 2O
[H 3 PO 4 ] [OH − ] 1,0.10 −14
Kb = = = −2
= 9,1.10– 13 (3.62)
1
Ka 1
[H 2 PO −4 ] 1,1.10
Tõ gi¸ trÞ K a vµ K b chóng ta thÊy K a lín h¬n K b kho¶ng 105 lÇn, nªn dung
2 1 2 1
dÞch cã m«i tr−êng axit.
C H O = [H3O+]t = [H 3 O + ] H O + [H 3 O + ] H
+ − – [OH − ] H − (3.63)
3 2 2 PO 4 2 PO 4
Hay [H3O+]t = [OH–] + [ HPO24− ] – [H3PO4] (3.64)
Tõ h»ng sè ph©n li axit cña H3PO4 chóng ta t×m ®−îc çc gi¸ trÞ [ HPO24− ],
[H3PO4] thay vµo ph−¬ng tr×nh (3.64) chóng ta cã:
+
KH 2O
K a [H 2 PO 4− ] [H 2 PO 4− ] [H + ]
[H3O ]t = + 2
(3.65)
[H 3 O + ] [H 3 O + ] Ka 1
+ 2
K H O + K a [ H 2 PO −4 ]
[H3O ] = 2 2
(3.66)
[ H 2 PO −4 ]
1+
Ka 2
+
Ka KH 2O
+ K a K a [H 2 PO 4− ]
[H3O ] = 1 1 2
(3.67)
K a + [H 2 PO −4 ]
1
Tõ biÓu thøc (3.67) ta cã thÓ suy ra d¹ng chung muèi HA– :
K a K H O + K a K a [HA − ]
+ 1 2 1 2
[H3O ] = (3.68)
K a + [HA ] 1
−
Trong nhiÒu tr−êng hîp K a K H O << K a . K a [HA] vµ K a < [HA], biÓu thøc
1 2 1 2 1
(3.68) ®−îc ®¬n gi¶n ho¸:
[H3O+] = Ka Ka 1 2
(3.69)
§èi víi tr−êng hîp HA2–: [H3O+] = Ka Ka

2 3
(3.70)
Tõ biÓu thøc (3.69) vµ (3.70) cho chóng ta thÊy gi¸ trÞ pH kh«ng phô thuéc vµo
nång ®é. Gi¸ trÞ pH cña muèi NaH2PO4:
[H3O+] = K a K a = 1,1.10 −2 . 7,5.10 −8 = 2,9.10–5 M

1 2
pH = 4,54
T−¬ng tù ta t×m ®−îc gi¸ trÞ pH cña dung dÞch muèi Na2HPO4:
[H3O+] = Ka Ka =
2 3
7,5.10 −8 . 4,8.10 −13 = 1,9.10–10 M
pH = 9,72
Çc gi¸ trÞ pH cña dung dÞch muèi ®a axit kh«ng phô thuéc vµo nång ®é nªn
th−êng ®−îc sö dông chuÈn bÞ çc dung dÞch ®Öm ®Ó chuÈn ho¸ m¸y pH mÐt.
2. Muèi Na3PO4 cu¶ axit H3PO4 cã tÝnh baz¬ m¹nh.
PO34− + H2O HPO 24 − + OH–
KH 2O
1,0.10−14
Kb = = −13
= 2,08.10–2
Ka 3
4,8.10
ThÝ dô 3.16. TÝnh pH dung dÞch Na3PO4 0,1 M
PO34− + H2O HPO 24 − + OH–

0,1-x x x
[HPO 24 − ] [OH − ] KH O
3−
= Kb = = 2,0.10–22
[ PO 4 ] Ka 3
x2
= 2,0.10–2
0,1 − x
⎯→ x2 + 2,0.10–2 x – 2,0.10–3 = 0
− 2,0.10 −2 + (2,0.10 −2 ) 2 + 4 . 2.10 −3

x = = 0,036 M
2
[OH–] = 3,6.10–2 M
pH = 12,56
§Öm photphat: §Öm photphat lµ hçn hîp ®Öm kh«ng chØ ®−îc øng dông trong
chuÈn ho¸ m¸y pH met mµ cßn ®−îc øng dông trong sinh vËt häc ®Ó nghiªn cøu
enzyme.
ThÝ dô 3.17. CÇn lÊy bao nhiªu gam NaH2PO4 vµ Na2HPO4 ®Ó chuÈn bÞ 1 lÝt dung
dÞch cã pH = 7,45; lùc ion μ = 0,1, khèi lùîng mol NaH2PO4 120g/mol,khèi l−îng
mol Na2HPO4 142,0g/mol . Trong dung dÞch cã çc c©n b»ng:
NaH2PO4 ⎯→ Na+ + H 2 PO −4 (1)
Na2HPO4 ⎯→ Na+ + HPO 24 − (2)
§Æt [NaH2PO4] = y;
[Na2HPO4] = x
1
μ = ∑ Ci Zi2
2
1
0,1 = ([Na+] 12 + [ HPO 24 − ] (2)2 + [ H 2 PO −4 ] 12)
2
1
0,1 = ((2x + y) 12 + x . 22 + y . 12) = 3x + y (3)
2
pH cña dung dÞch ®Öm H 2 PO 4− HPO 24 − :
[HPO 24 − ]
pH = pKa + log2
[H 2 PO −4 ]
[HPO 24 − ]
7,45 = 7,12 + log
[H 2 PO −4 ]
[H PO 24 − ] x
log −
= log = 7,45 – 7,12 = 0,33
[H 2 PO 4 ] y
x
= 100,33 = 2,14 (4)
y
x = 2,14 y (5)
Thay (5) vµo (3): 0,1 = 3 (2,14 y) + y
y = 0,0135 M
x = 2,14 . 0,0135 = 0,0289 M
[NaH2PO4] = 0,0135 M;
[Na2HPO4] = 0,0289 M
Sè gam NaH2PO4 cÇn lÊy: 0,0135 mol/l . 120 g/mol = 1,62 g

Sè gam Na2HPO4 cÇn lÊy: 0,0289 mol/l . 142 g/mol = 4,10 g
§Öm photphat cã −u ®iÓm kh«ng phô thuéc vµo nång ®é, nh−ng cã h¹n chÕ do
kh¶ n¨ng t¹o phøc cña ion PO34− víi mét sè kim lo¹i hoÆc t¹o kÕt tña víi çc ion kim
lo¹i ®a ho¸ trÞ, nªn ®Öm tris- ®−îc øng dông nhiÒu h¬n. §Öm tris- lµ ®Öm ®−îc chuÈn
bÞ tõ tris (hidroxymethyl) aminomethane (HOCH2)3CNH2 (cßn gäi lµ THAM) vµ
axit liªn hîp víi chóng. Hçn hîp ®Öm nµy cã ®é tan tèt, kh«ng hót Èm, kh«ng hÊp
thô CO2, kh«ng t¹o kÕt tña víi canxi, kh«ng k×m h·m çc ph¶n øng hÖ enzym.
§Öm sinh häc: pH cña m¸u chóng ta th−êng cã gi¸ trÞ tõ 7,35 ÷ 7,45 ®èi víi
ng−êi khoÎ m¹nh. Theo quan ®iÓm sinh lÝ häc khi pH cña m¸u thay ®æi kho¶ng 0,3
®¬n vÞ cÇn chó ý. §Ó chèng l¹i sù thay ®æi pH, trong m¸u luon lu«n cã hÖ ®Öm ®Ó
®¶m b¶o tØ sè nång ®é c©n b»ng [ HCO3− ]/ [H2CO3 ] thay ®æi kh«ng ®¸ng kÓ. TØ sè
nµy thay ®æi g¾n liÒn víi ¸p suÊt cña m¸u. Th«ng th−êng nång ®é NaHCO3 trong
m¸u 26,0 mmol/l vµ nång ®é CO2 1,3 mmol/l.
26,0
pH = 6,10 + log = 7,40
1,30
Khi phæi ho¹t ®éng oxi tõ kh«ng khÝ ®−îc chuyÓn vµo c¬ thÓ kÕt hîp víi
hemoglobin, CO2 sinh ra trong qu¸ tr×nh oxi ho¸ thùc phÈm duy tr× ho¹t ®éng cña
çc bé phËn trong c¬ thÓ ®−îc chuyÓn ®Õn phæi vµ th¶i ra ngoµi. Çc c©n b»ng x¶y
ra trong m¸u.
H2CO3 + H2O H3O+ + HCO3− K1 (1)
CO2 + H2O H2CO3 K2 (2)

CO2 (khÝ) CO2 (hoµ tan) K3 (3)
CO2 (khÝ) + 2 H2O H3O+ + HCO3− K4 (4)
Theo ph−¬ng tr×nh (4) nång ®é [H3O+] hay pH cña m¸u phô thuéc vµo nång ®é
HCO3− . Khi c¬ thÓ ho¹t ®éng (tËp thÓ dôc) ¸p suÊt riªng phÇn CO2 t¨ng do sinh ra
nhiÒu CO2, c©n b»ng (4) chuyÓn dÞch sang ph¶i t¨ng nång ®é [H3O+] vµ [ HCO3− ]
trong m¸u lóc ®ã H3O+ l¹i kÕt hîp víi HCO3− t¹o ra H2CO3, c©n b»ng (4) thay ®æi.
Ng−îc l¹i nÕu tèc ®é trao ®æi chÊt gi¶m, l−îng CO2 sinh ra trong çc bé phËn c¬ thÓ
gi¶m, l−îng CO2 th¶i ra ngoµi Ýt ®i, c©n b»ng (4) chuyÓn dÞch sang tr¸i ®Ó ®¶m b¶o tØ
sè [ HCO3− ]/ [H2CO3 ]lu«n lu«n gi÷ gi¸ trÞ 20/1 ®Ó cã pH cña m¸u 7,40. Gi¸ trÞ pH
nµy cao h¬n gi¸ trÞ pH dung dÞch trung tÝnh cña H2O ë 25oC bëi v× pH m¸u ng−êi ë
37oC. ë 37oC K H O = 2,5.10–14, pK H O = 13,60.
2 2
pH = pOH = 6,80.
ThÝ dô 3.18. Tæng sè CO2 ( HCO3− + CO2) trong mÉu m¸u ®−îc ®o b»ng dông cô
monometric cã gi¸ trÞ 28,5 mmol/l. pH m¸u ë 37oC lµ 7,48. TÝnh nång ®é HCO3− vµ
CO2 trong m¸u.
Ta cã c«ng thøc tÝnh pH cña m¸u:

[HCO3− ]
pH = 6,1 + log
[CO 2 ]
[HCO3− ]
7,48 = 6,1 + log
[CO 2 ]
[HCO3− ]
log = 1,38
[CO 2 ]
[HCO3− ]
⎯→ = 101,38 = 24
[CO 2 ]
[ HCO3− ] = 24 [CO2]
[ HCO3− ] + [CO2] = 28,5 mmol/l

24 [CO2] + [CO2] = 28,5
[CO2] = 1,14 mmol/l
[ HCO3− ] = 28,5 – 1,14 = 27,4 mmol/l
Ch−¬ng 4
Ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é axit – baz¬

Ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é axit – baz¬ chñ yÕu dùa trªn ph¶n øng:
H3O+ + OH– 2H2O (4.1)
pH cña dung dÞch dÞch thay ®æi trong qu¸ tr×nh chuÈn ®é. §Ó x¸c ®Þnh ®iÓm
kÕt thóc chuÈn ®é ng−êi ta ph¶i dïng chÊt chØ thÞ. mµ mµu s¾c cña chóng thay ®æi
theo gi¸ trÞ pH cña dung dÞch . Ng−êi ta gäi çc chÊt cã mµu s¾c thay ®æi theo pH lµ
chÊt chØ thÞ axit – baz¬ hoÆc chÝ thÞ pH.
§−êng biÓu diÔn sù phô thuéc pH vµo l−îng chÊt chuÈn ®−îc thªm vµo mét thÓ
tÝch x¸c ®Þnh dung dÞch cÇn chuÈn ®é gäi lµ ®−êng chuÈn ®é. Dùa vµo ®−êng chuÈn
®é ®Ó chän chÊt chØ thÞ,
Çc ph¶n øng dïng trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é ph¶i tho¶ m·n çc yÕu cÇu
®èi víi ph¶n øng dïng trong ph©n tÝch thÓ tÝch.
4.1. ChÊt chØ thÞ axit – baz¬.

ChÊt chØ thÞ axit – baz¬ th−êng lµ chÊt mµu h÷u c¬, lµ axÝt h÷u c¬ yÕu hoÆc
baz¬ h÷u c¬ yÕu d¹ng ph©n tö vµ d¹ng ion cã mµu kh¸c nhau.
ThÝ dô kÝ hiÖu chÊt chØ thÞ d¹ng axit HInd vµ d¹ng baz¬ Ind–
HInd + H2O H3O+ + Ind– (4.2)
Ind + H2O HInd + OH– (4.3)
[H 3 O + ] [Ind− ]
H»ng sè c©n b»ng d¹ng axÝt : KA = (4-4)
[HInd]
[HInd]
[H3O+] = KA (4.5)
[Ind− ]
[Ind− ]
pH = pKA + log (4.6)
[HInd]
Tõ biÓu thøc (4.6) chóng ta nhËn thÊy pH cña dung dÞch thay ®æi phô thuéc
[Ind− ]
vµo tØ sè nång ®é . Khi pH thay ®æi kÌm theo thay ®æi d¹ng tån t¹i cña chØ thÞ
[HInd]
trong dung dÞch , dÉn ®Õn mµu s¾c thay ®æi theo. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i bÊt k× thay
[Ind− ]
®æi nµo tØ sè nång ®é m¾t chóng ta còng nhËn biÕt ®−îc. M¾t cña chóng ta
[HInd]
chØ nhËn biÕt ®−îc khi nång ®é cña d¹ng nµy h¬n kÐm d¹ng kia 10 lÇn.
[HInd] [HInd] 1
−
= 10 vµ −
= (4.7)
[Ind ] [Ind ] 10
pH = pKA + 1 vµ pH = pKA – 1
VËy kho¶ng chuyÓn mµu cña chÊt chØ thÞ:
pH = pKA ± 1 (4.8)
B¶ng 4.1. Mét sè chÊt chØ thÞ mµu axit – baz¬ th−êng dïng.
ChÊt chØ thÞ Kho¶ng pH pKA Mµu d¹ng Mµu d¹ng

chuyÓn mµu axit baz¬
Thymol xanh 1,2 – 2,8 1,68 §á Vµng
8,9 – 9,6 8,90 Vµng Xanh
Metyl dacam 3,1 – 5,4 3,46 §á Da cam
Bromocresol xanh 3,8 – 5,4 4,66 Vµng Xanh
Metytl ®á 4,2 – 6,3 5,00 §á Vµng
Bromocresol tÝa 5,2 – 6,8 6,12 Vµng §á tÝa
Bromothylmol xanh 6,2 – 7,6 7,10 Vµng Xanh
Phenol ®á 6,8 – 8,4 7,81 Vµng §á
Cresol tÝa 7,6 – 9,2 Vµng §á tÝa
Phenolphtalein 8,3 – 10,0 Kh«ng mµu Hång
Thymolphtalein 10 – 12 Kh«ng mµu Vµng
Mµu cña dung dÞch quyÕt ®Þnh bëi d¹ng nµo tån t¹i chñ yÕu trong dung dÞch .
NÕu chóng ta kÕt thóc chuÈn ®é ë vïng pH, t¹i ®ã chØ thÞ tån t¹i d¹ng ph©n tö th×
mµu cña dung dÞch lµ mµu chØ thÞ d¹ng ph©n tö. Ng−îc l¹i nÕu chóng ta kÕt thóc
chuÈn ®é ë vïng pH mµ chØ thÞ tån t¹i d¹ng ion th× mµu cña dung dÞch lµ mµu cña
d¹ng ion.
Ng−êi ta còng nhËn thÊy khi pH thay ®æi sÏ lµm thay ®æi cÊu tróc cña nhãm
mang mµu trong ph©n tö chÊt chØ thÞ dÉn ®Õn mµu cña chØ thÞ còng thay ®æi theo. ThÝ
dô phenolphtalein tån t¹i trong dung dÞch çc d¹ng cÊu tróc ph©n tö sau:
OH OH OH OH O O
2 H 2O
C O C OH C
O O
C O C C
O O
D¹ng lacton D¹ng quinon
kh«ng mµu kh«ng mµu mµu hång (4.9)
– ChØ thÞ phenol ®á (phenolsulfonphtalein)
+
OH OH OH O O O
- -
OH OH
C C + H2O + C + H3O+
H+ H
SO3 SO3 SO3
(4.10)
Phenol ®á d¹ng da cam Phenol ®á d¹ng vµng Phenol ®á d¹ng ®á
– ChØ thÞ mµu azo.
+
(CH3)2NH N N SO3
H
+ OH
(CH3)2N N N SO3 +
H
®á hång
(4.11)
(CH3)2N N N SO3
vµng
Sù thay ®æi mµu cña chØ thÞ axit – baz¬ chÞu ¶nh h−ëng cña nhiÒu yÕu tè: lùc
ion cña dung dÞch, dung m«i, nhiÖt ®é. ¶nh h−ëng cña chÊt ®iÖn li trung tÝnh ®−îc
quyÕt ®Þnh bëi hiÖu øng muèi lµm chuyÓn dÞch c©n b»ng ph©n li cña chÊt chØ thÞ.
ThÝ dô ®èi víi c©n b»ng :
HInd+ H+ + Ind (4.12)
HInd H+ + Ind– (4.13)
HInd– H+ + Ind2– (4.14)
Theo çc c©n b»ng ë (4.12), (4.13), (4.14) chóng ta tÝnh ®−îc gi¸ trÞ pK kÓ ®Õn
lùc ion:
pK A/ = pKInd + 0,5 μ (4.15)
pK A// = pKInd – 0,5 μ (4.16)
pKA/// = pKInd – 1,5 μ (4.17)
NÕu chÊt chØ thÞ lµ axit yÕu, kho¶ng chuyÓn mµu chuyÓn vïng axit, cßn chÊt
mµu chØ thÞ lµ baz¬ yÕu th× kho¶ng chuyÓn mµu chuyÓn vÒ vïng pH cao h¬n. ThÝ dô
metyldacam cã mµu vµng trong dung dÞch H3PO4, nh−ng l¹i cã mµu ®á trong dung
dÞch chøa l−îng lín NaCl.
Dung m«i cã ¶nh h−ëng ®Õn thay ®æi mµu cña chØ thÞ. ThÝ dô phenolphtalein
trong dung dÞch kiÒm cã mµu hång, trong dung m«i r−îu cã mµu tÝm.
Mét sè chÊt chØ thÞ cã kho¶ng thay ®æi mµu thay ®æi khi ®un nãng. ThÝ dô,
metyldacam ë nhiÖt ®é phßng cã kho¶ng ®æi mµu tõ 3,1 ÷ 4,4, nh−ng ë 100oC
kho¶ng ®æi mµu tõ 2,5 ÷ 3,7. Tõ çc ®iÒu tr×nh bµy trªn, chóng ta nhËn thÊy sù t−¬ng
t¸c cña chÊt chØ thÞ víi çc cÊu tö cã mÆt trong dung dÞch ph©n tÝch rÊt phøc t¹p,
nªn gi¸ trÞ pH kÕt thóc chuÈn ®é kh«ng trïng víi gi¸ trÞ pT thay ®æi mµu cña chØ thÞ
nªn phÐp chuÈn ®é th−êng m¾c sai sè hÖ thèng.
4.2. §−êng chuÈn ®é trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é ®¬n axit – baz¬.
Nh− trªn ®· tr×nh bµy ®−êng chuÈn ®é lµ d¹ng ®å thÞ biÓu diÔn sù phô thuéc
nång ®é c©n b»ng ion H3O+ vµo l−îng chÊt chuÈn tiªu thô khi chuÈn ®é. Th−êng x©y
dùng theo to¹ ®é pH – V. ë ®©y V (ml) lµ thÓ tÝch dung dÞch chuÈn ®−îc thªm tõ
buret vµo mét thÓ tÝch x¸c ®Þnh dung dÞch cÇn chuÈn ®é. §o¹n pH øng víi thêi
®iÓm cßn 0,1 % l−îng chÊt cÇn chuÈn ®é ®Õn d− 0,1 % l−îng dung dÞch chuÈn so
víi l−îng chÊt cÇn chuÈn ®é ®−îc gäi lµ kho¶ng b−íc nh¶y cña ®−êng chuÈn ®é.
Dùa vµo kho¶ng b−íc nh¶y mµ ng−êi ta dÔ dµng chän chÊt chØ thÞ thÝch hîp. Kho¶ng
b−íc nh¶y dµi hay ng¾n phô thuéc vµo nång ®é dung dÞch cÇn chuÈn ®é vµ gi¸ trÞ
h»ng sè ph©n li KA hoÆc KB cña chÊt cÇn chuÈn ®é.
4.2.1. ChuÈn ®é axit m¹nh b»ng baz¬ m¹nh.
Gi¶ sö chuÈn ®é VA ml dung dÞch axit m¹nh HX cã nång ®é CA b»ng dung

dÞch baz¬ m¹nh BOH cã nång ®é CB.
HX + BOH ⎯→ BX + H2O (4.18)

Chóng ta lÇn l−ît thµnh lËp c«ng thøc tÝnh gi¸ trÞ pH khi tiÕn hµnh chuÈn ®é:
VBOH = 0,00 ml
[H3O+] = CHX
pH = –log CHX = –log CA (4.19)
Gi¶ sö thªm V ml dung dÞch BOH (VBOH ≠ 0)

Sè mmol axit HX cã trong dung dÞch : VA CA mmol
Sè mmol BOH thªm vµo: CB VB.
Sè mmol HX cßn l¹i: (VA CA – VB CB) mmol
Nång ®é HX cßn l¹i ch−a chuÈn ®é:
⎛ V C − VB C B ⎞
CHX = [H3O+] = ⎜⎜ A A ⎟⎟ (4.20)
⎝ VA + VB ⎠
⎛ V C − VB C B ⎞
pH = – log [H3O+] = – log ⎜⎜ A A ⎟⎟ (4.21)
⎝ VA + VB ⎠
T¹i ®iÓm t−¬ng ®−¬ng: l−îng axit HX ®· ph¶n øng hoµn toµn víi baz¬ m¹nh
BOH, s¶n phÈm t¹o thµnh lµ muèi trung tÝnh.
pH = pOH = 7 (4.22)
Sau ®iÓm t−¬ng ®−¬ng: pH ®−îc tÝnh theo nång ®é kiÒm d−:
VB CB − VA CA
[OH–] = CBOH d− = 2
(4.23)
VB + VA
2
ë ®©y VB lµ l−îng kiÒm thªm vµo ë thêi ®iÓm sau ®iÓm t−¬ng ®−¬ng.
2
VB CB − VA C A
2
pOH = – log CBOH d− = – log (4.24)
VB + VA
2
VB C B − VA CA
2
pH = 14,0 + log (4.25)
VHX + VB 2
ThÝ dô 4.1. VÏ ®−êng chuÈn ®é 50,0 ml dung dÞch HCl 0,050 M b»ng dung dÞch
NaOH 0,100 M.
• pH ban ®Çu tÝnh theo c«ng thøc (4.19)
pH = –log CHCl = –log 0,050 = 1,30
• Sau khi thªm 10,00 ml NaOH 0,100 M

50,00ml x 0,050 M − 10,00 ml x 0,1000 M
[H3O+] = CHCl =
50,00ml + 10,00 ml
2,50 mmol − 1,00 mmol
= = 2,5.10–2M
60,00 ml
pH = – pOH 2,5.10–2 = 1,602
• T¹i ®iÓm t−¬ng ®−¬ng: nång ®é [H3O+] = [OH–]
pH = 1,00.10−14 = 10–7
pH = pOH = 7,0
• Sau ®iÓm t−¬ng ®−¬ng, thªm 25,1 ml NaOH:
¸p dông c«ng thøc (4.23)
25,1ml x 0,1000− 50,00x 0,05M
[OH–] = CBOH = = 1,33.10–4
75,10
[OH–] = 1,33.10–4 M ⎯→ pOH = –log 1,33.10–4 = 3,88

pH = 14,00 – 3,88 = 10,12
D¹ng ®−êng chuÈn ®é thay ®æi khi ta gi¶m nång ®é axit cÇn chuÈn ®é. Kho¶ng
b−íc nh¶y rót ng¾n khi gi¶m nång ®é axit. Chóng ta sÏ xÐt mét sè thÝ dô cô thÓ trªn
b¶ng 4.1 vµ h×nh 4.1.
B¶ng 4.1. BiÕn ®æi gi¸ trÞ pH trong qu¸ tr×nh chuÈn ®é axit m¹nh b»ng bazo m¹nh.
ThÓ tÝch NaOH 50,00 ml HCl 0,050M 50,00ml HCl 0,005M 50,00ml HCl 0,0005M
(ml) b»ng NaOH 0,100M b»ng NaOH 0,010M b»ng NaOH 0,0010M
0,00 1,30 2,30 3,30
10,00 1,60 2,60 3,60
20,00 2,15 3,15 4,15
24,00 2,87 3,87 4,87
24,90 3,87 4,87 5,87
25,00 7,00 7,00 7,00
26,00 11,12 10,12 9,12
30,00 11,80 10,80 9,80
pH
-
14 - 1
2
12 -
3
10 -
8-
6-
3
4-
2
2- 1
0,00
0,00 5 10 15 20 25 30 35 V(ml) NaOH
H×nh 4.1. D¹ng ®−¬ng chuÈn ®é HCl b»ng NaOH

1. 50,00 ml HCl 0,050M b»ng NaOH 0,100M
2. 50,00ml HCl 0,005M b»ng NaOH 0,010M
3. 50,00ml HCl 0,0005M b»ng NaOH 0,0010M
Tõ h×nh 4.1 chóng ta thÊy kho¶ng b−íc nh¶y khi chuÈn ®é HCl 0,05 M b»ng
NaOH 0,1 M kÐo dµi tõ 3,87 ÷ 10,12 cã 6,25 ®¬n vÞ pH, cßn khi chuÈn ®é HCl
0,0050 M b»ng NaOH 0,01 M, kho¶ng b−íc nh¶y cßn 4,25 ®¬n vÞ pH, ®èi víi
tr−êng hîp HCl 0,00050 M b»ng NaOH 0,001 M chØ cßn 2,25 ®¬n vÞ pH , dÜ nhiªn
sè chØ thÞ ®−îc chän cho phÐp chuÈn ®é h¹n chÕ.
4.2.2. ChuÈn ®é baz¬ m¹nh b»ng axit m¹nh.
§−êng chuÈn ®é baz¬ m¹nh b»ng axit m¹nh cã d¹ng t−¬ng tù nh− tr−êng hîp
chuÈn ®é axit m¹nh b»ng baz¬ m¹nh. Trong qu¸ tr×nh chuÈn ®é pH gi¶m dÇn. T¹i
®iÓm t−¬ng ®−¬ng gi¸ trÞ pH = pOH = 7. D¹ng ®−êng chuÈn ®é ®èi xøng hoµn toµn
víi ®−êng chuÈn ®é axit m¹nh b»ng baz¬ m¹nh. V× vËy viÖc tÝnh pH trong qu¸ tr×nh
chuÈn ®é còng t−¬ng tù nh− tr−êng hîp trªn. Chóng ta sÏ xÐt mét sè thÝ dô cô thÓ.
ThÝ dô 4.2. TÝnh pH trong qu¸ tr×nh chuÈn ®é 100,00 ml NaOH 0,100 M b»ng dung
dÞch HCl 0,100 M.
VHCl = 0,00 ml
pOH = –log CB = –log 0,100 = 1,00
pH = 14,00 – 1,00 = 13,00
VHCl = 5,00 ml
Sè mmol OH– cã trong dung dÞch ban ®Çu:
100,00 ml x 0,100 mmol/ml = 10,00 mmol
Sè mmol H3O+ thªm vµo:
5,00 ml x 0,100 mmol/ml = 0,50 mmol
10,00 − 0,5
[OH–] = = 9,04.10–2 M
105,00
pOH = –log 9,04.10–2 = 1,05
pH = 14,00 – 1,05 = 12,95
VHCl = 90,00 ml
90,00 ml x 0,100 mmol/ml = 9,00 mmol
10,00 − 9,00
[OH–] = = 5,26.10–3 M
190,00
pOH = –log 5,26.10–3 = 2,28
pH = 14,00 – 2,28 = 11,72.
VHCl = 99,9 ml
99,9 ml x 0,1 mmol/ml = 9,99 mmol
10,00 − 9,99
[OH–] = = 5,0.10–5 M
199,90
pOH = –log 5,0.10–5 = 4,31
pH = 14,00 – 4,31 = 9,69
VHCl = 100,00 ml
pH = pOH = 7,0
VHCl = 100,10 ml. Sau ®iÓm t−¬ng ®−¬ng:
0,1 x 0,1
[H3O+] = = 4,90.10–5 M
200,1
pH = –log 4,9.10–5 = 4,31
VHCl = 110,00 ml.
10,00 x 0,10
[H3O+] = = 4,76.10–3 M
210,00
pH = –log 4,76.10–3 = 2,33
VHCl = 120,00 ml.
20,00 x 0,10
[H3O+] = = 9,09.10–3 M
220,00
pH = –log 9,09.10–3 = 2,05
B¶ng 4.2. Sù biÕn ®æi pH trong qu¸ tr×nh chuÈn ®é baz¬ m¹nh b»ng axit
m¹nh.
ThÓ tÝch HCl 100,0 ml NaOH 0,10M 100,00ml NaOH 0,01M 100,00ml NaOH 0,001M
(ml) b»ng HCl 0,10M b»ng HCl 0,010M b»ng HCl 0,0010M
0,00 1,30 12,00 11,00

10,00 12,91 11,91 10,91
20,00 12,62 11,62 10,62
50,00 11,52 11,52 10,52
90,00 11,72 10,72 9,72
99,00 10,69 9,69 8,69
99,90 9,69 8,69 7,69
100,00 7,00 17,00 7,00
100,10 4,30 5,30 6,30
110,00 2,33 3,33 4,33
120,00 2,05 3,05 4,05
T−¬ng tù nh− tr−êng hîp chuÈn ®é axit m¹nh b»ng baz¬ m¹nh, b−íc nh¶y
trªn ®−êng chuÈn ®é gi¶m xuèng khi gi¶m nång ®é dung dÞch cÇn chuÈn ®é. ThÝ dô
khi chuÈn ®é NaOH 0,10 M kho¶ng b−íc nh¶y kÐo dµi tõ 9,69 ÷ 4,30 cã 5,39 ®¬n vÞ
pH, khi nång ®é NaOH gi¶m xuèng 10 lÇn kho¶ng b−íc nh¶y chØ cßn 3,39 ®¬n vÞ
pH, nång ®é NaOH gi¶m xuèng 10 lÇn n÷a, kho¶ng b−íc nh¶y chØ cßn 1,39 ®¬n vÞ
pH. Nång ®é dung dÞch cÇn chuÈn ®é cµng bÐ, b−íc nh¶y trªn ®−êng chuÈn ®é cµng
ng¾n, viÖc chän chØ thÞ gÆp nhiÒu khã kh¨n, nhiÒu khi kh«ng t×m thÊy chØ thÞ phï
hîp, sai sè phÐp chuÈn ®é kh¸ lín.
4.2.3. ChuÈn ®é axit yÕu b»ng baz¬ m¹nh.
Gi¶ sö tiÕn hµnh chuÈn ®é VA ml dung dÞch axit yÕu AH cã nång ®é CA (mol/l)
b»ng dung dÞch baz¬ m¹nh MOH cã nång ®é CB (mol/l), H»ng sè ph©n li cña axit
yÕu Ka.
AH + MOH ⎯→ AM + H2O
Khi ch−a thªm baz¬ m¹nh, trong dung dÞch chØ cã axit yÕu AH, nång ®é CA,
pH cña dung dÞch tÝnh theo c«ng thøc (3.10).
[H3O+] = K A CA
1 1
pH = pKa – log CA (4.26)
2 2
Khi thªm baz¬ m¹nh MOH nh−ng ch−a ph¶n øng hÕt víi axit AH, trong dung
dÞch cã axit yÕu AH vµ baz¬ yÕu A– t¹o hçn hîp axit baz¬ liªn hîp – pH ®−îc tÝnh
theo c«ng thøc (3.15).
CA −
pH = pKA + log (4.27)
C AH
⎛ VC ⎞
[A–] = ⎜⎜ B B ⎟⎟ M (4.28)
⎝ VA + VB ⎠
⎛ V C − VB C B ⎞
[AH] = ⎜⎜ A A ⎟⎟ M (4.29)
⎝ VA + VB ⎠
Thay (4.28) vµ (4.29) vµo (4.27)
⎛ VB C B ⎞
pH = pKA + log ⎜⎜ ⎟⎟ (4.30)
⎝ VA VA − VB C B ⎠
T¹i thêi ®iÓm t−¬ng ®−¬ng, khi thªm võa ®ñ l−îng baz¬ m¹nh ®Ó ph¶n øng hÕt
víi l−îng axit yÕu, trong dung dÞch chØ cã A– lµ baz¬ yÕu. pH lóc nµy ®−îc tÝnh theo
c«ng thøc (3.13).
[OH–] = K BCB
1 1
pOH = pKb – log CB
2 2
1 1
pH = 14,00 – pKb + log CB
2 2
1 1
= 7+ pKa + log CB B (4.31)
2 2
VA C A
CB = (4.32)
VA + VB
Thay (4,32) vµo (4.31):

1 1 VA C A
pH = 7 + pKA + lg (4.33)
2 2 VA + VB
Sau ®iÓm t−¬ng ®−¬ng, khi thªm d− baz¬ m¹nh, trong dung dÞch cã MOH d−
vµ A , nh−ng A– lµ baz¬ yÕu bªn c¹nh baz¬ m¹nh MOH, pH ®−îc tÝnh theo nång ®é
–
baz¬ m¹nh (3.11).

pH = pKH O + log CB
2
(4.34)
⎛ V C − VA C A ⎞
CB = [OH–]d− = ⎜⎜ B B ⎟⎟ (4.35)
⎝ VA + VB ⎠
Thay (4.35) vµ (4.29) vµo (4.34)
⎛ V C − VA C A ⎞
pH = pKH O + log ⎜⎜ B B ⎟⎟ (4.36)
⎝ VA + VB ⎠
2
ThÝ dô 4.3. VÏ ®−êng chuÈn ®é 50,00 ml dung dÞch axit yÕu HNO2 0,1000M,
Ka = 7,70.10–4 b»ng NaOH 0,1000 M.
¸p dông çc c«ng thøc pH ë trªn chóng ta tÝnh gi¸ trÞ pH trong qu¸ tr×nh chuÈn ®é:
B¶ng 4.3. Gi¸ trÞ pH trong qu¸ tr×nh chuÈn ®é 50,00 ml dung dÞch HNO2 0,1000 M,
Ka = 7,10.10–4 b»ng dung dÞch NaOH 0,1000 M.
ThÓ tÝch CHNO C NO (mol) CNaOH

−
HÖ [H3O+] [OH–] pH pOH
2 2
NaOH (ml) (mol)
(mol)
0,00 0,1000 0,000 0,0000 Axit yÕu 4,43.10–3 0,0000 2,07
5,00 8,18.10–2 9,09.10–3 0,0000 §Öm 6,39.10–3 0,0000 2,19
15,00 3,38.10–2 2,30.10–2 0,0000 §Öm 1,60.10–3 0,0000 2,82
25,00 3,33.10–2 3,33.10–2 0,0000 §Öm 7,10.10–4 0,0000 3,17
40,00 1,11.10–2 4,44.10–2 0,0000 §Öm 1,77.10–4 0,0000 3,76
45,00 5,26.10–3 4,73.10–2 0,0000 §Öm 7,90.10–5 0,0000 4,11
49,00 1,00.10–3 4,95.10–2 0,0000 §Öm 1,42.10–5 0,0000 4,85
50,00 0,0000 5,00.10–2 0,0000 Baz¬ yÕu 8,40.10–7 7,92 6.08
51,00 0,0000 4,95.10–3 9,90.10–4 Baz¬ m¹nh 9,90.10–4 11,00 3.00
60,00 0,0000 4,54.10–3 9,09.10–3 Baz¬ m¹nh 9,09.10–3 11,95 6.08
Dùa vµo kÕt qu¶ tÝnh to¸n trªn b¶ng 4.3 cho chóng ta nhËn thÊy kho¶ng b−íc
nh¶y trªn ®−êng chuÈn ®é axit yÕu b»ng baz¬ m¹nh ng¾n h¬n b−íc nh¶y trªn ®−êng
chuÈn ®é axit m¹nh b»ng baz¬ m¹nh.
Kho¶ng b−íc nh¶y phô thuéc vµo nång ®é vµ c−êng ®é cña axit. H»ng sè ph©n
li axit cµng nhá (axit cµng yÕu) b−íc nh¶y trªn ®−êng chuÈn ®é cµng ng¾n. §iÒu nµy
dÔ nhËn thÊy trªn h×nh 4.4. §iÓm t−¬ng ®−¬ng kh«ng trïng víi ®iÓm pH = 7, mµ nã
lÖch vÒ phÝa kiÒm yÕu (pH > 7) ,®−êng chuÈn ®é kh«ng cßn cã d¹ng ®èi xøng.
pH
12 -
10 -
8-
6-
4-
2-
0 10 20 30 40 50 60 70 V(ml)
H×nh 4.3. §−êng chuÈn ®é 50,0ml dung dÞch HNO2 0,100M b»ng NaOH 0,100 M.
pH
12,0 -
-10
10,0 - Ka=10
-8 Phenolphtalein
8,0 - Ka=10
Bromothymexanh
-6
6,0 - Ka=10
-4 Bromocresolxanh
Ka=10
4,0 -
-2
Ka=10
2,0 -
axit m¹nh
10 20 30 40 http://www.ebook.edu.vn
5068 60 V(ml) NaOH 0,1000M
H×nh 4.4. ¶nh h−ëng c−êng ®é axit ®Õn kho¶ng b−íc nh¶y trªn ®−êng chuÈn ®é
50,00 ml dung dÞch axit yÕu AH 0,1000M b»ng baz¬ m¹nh MOH 0,100 M.
4.2.4. ChuÈn ®é baz¬ yÕu b»ng axit m¹nh.
Gi¶ sö chuÈn ®é VB ml baz¬ yÕu B cã nång ®é CB (mol/l) b»ng axit m¹nh HX
cã nång ®é CA (mol/l).
B + HX ⎯→ BH+ + X– (4.37)
Khi ch−a thªm axit m¹nh HX, trong dung dÞch chØ cã baz¬ yÕu B, nång ®é CB,
– 1,00.10−14
[OH ] = K B C B ; KB =
KA
pH = 14,00 – pOH (4.38)

Khi b¾t ®Çu chuÈn ®é, trong dung dÞch cßn baz¬ yÕu B ch−a ph¶n øng hÕt vµ
axit yÕu BH+ t¹o thµnh – h×nh thµnh mét hÖ axit – baz¬ liªn hîp, pH cña dung dÞch
®−îc tÝnh theo c«ng thøc (3.15)
CB
pH = pKa + log (4.39)
C BH +
VA C A
CBH+ = (4.40)
VA + VB
VB C B − VA C A
CB = (4.41)
VB + VA
Thay (4.40) vµ (4.41) vµo (4.39)
⎛ V C − VA C A ⎞
pH = pKa + log ⎜⎜ B B ⎟⎟ (4.42)
⎝ V C
A A ⎠
T¹i ®iÓm t−¬ng ®−¬ng trong dung dÞch chØ cã axit yÕu BH+ , pH tÝnh theo
c«ng thøc (3.10).
[H3O+] = K A CA (4.43)
C B VB
CA = (4.44)
VA + VB
Thay (4.44) vµo (4.43)
C B VB
[H3O+] = KA (4.45)
VA + VB
Sau ®iÓm t−¬ng ®−¬ng, khi thªm d− axit m¹nh HX, trong dung dÞch gåm cã
axit m¹nh HX vµ axit yÕu BH+, tuy nhiªn cã thÓ bá qua sù ph©n li cña axit yÕu BH+,
pH tÝnh theo nång ®é axit m¹nh HX d− (c«ng thøc (3.8).
[H3O+] = – log CA
VA C A − VB C B
CA =
VA + VB
⎛ V C − VB C B ⎞
pH = – log ⎜⎜ A A ⎟⎟ (4.46)
⎝ VA + VB ⎠
ThÝ dô 4.4. TÝnh gi¸ trÞ pH sau khi thªm 0,00; 5,00; 15,00; 25,00; 40,00; 45,00;
49,00; 50,00; 51,00; 55,00 vµ 60,00 ml HCl 0,1000 M vµo 50,00 ml dung dÞch
NH3 0,1000 M.
NH3 + H3O+ ⎯→ NH+4 + H2O
–10 1,00.10−14
Ka = 5,7.10 ; Kb = = 1,75.10–5
5,7.10−10
VA = 0,00 ml HCl 0,1000 M

[OH–] = K B C NH =
3
1,75.10−5 x 0,1000 = 1,32.10–3 M
pH = 14,00 – ( –log 1,32.10–3) = 11,12

VA = 5,00 ml HCl 0,1000 M
C NH = 5,00 x 0,1000
+ = 9,09.10–3 M
4
50,00 + 5,00
CNH 50,00 x 0,1000 − 5,00 x 0,1000

3
= = 8,18.10–2 M
55,00
¸p dông c«ng thøc tÝnh pH cña hÖ axit – baz¬ liªn hîp:
C NH+ 9,09.10−3
[H3O+] = Ka 4
= 5,7.10–10 . −2
= 6,33.10–11
C NH3
8,18.10
pH = – log 6,33.10–11 = 10,20
VA = 15,00 ml HCl 0,1000 M

15,00 x 0,1000
C NH = CA =
+ = 2,30.10–2 M
4
65,00
50,00 x 0,1000 − 15,00 x 0,1000

C NH = = 5,38.10–2 M
3
65,00
+ –10 2,3.10−2
[H3O ] = 5,7.10 . −2
= 2,44.10–10
5,38.10
pH = – log 2,44.10–10 = 9,36

VA = 25,00 ml HCl 0,1000 M
25,00 x 0,1000
C NH = CA =
+ = 3,30.10–2 M
4
75,00
50,00 x 0,1000 − 25,00 x 0,1000

C NH = CB = = 3,33.10–2 M
3
75,00
+ –10 3,3.10−2
[H3O ] = 5,7.10 . = 5,70.10–10
3,33.10−2
pH = – log 5,70.10–10 = 9,24

VA = 40,00 ml HCl 0,1000 M
40,00 x 0,1000
C NH = CA =
+ = 4,44.10–2 M
4
90,00
50,00 x 0,1000 − 40,00 x 0,1000

C NH = CB = = 1,11.10–2 M
3
90,00
4,44.10−2
[H3O+] = 5,7.10–10 . −2
= 2,28.10–9 M
1,11.10
pH = – log 2,28.10–9 = 8,65
VA = 45,00 ml HCl 0,1000 M
45,00 x 0,1000
C NH = CA =
+ = 4,73.10–2 M
4
95,00
50,00 x 0,1000 − 45,00 x 0,1000

C NH = CB = = 5,26.10–3 M
3
95,00
4,73.10−2
[H3O+] = 5,7.10–10 . −3
= 5,13.10–9 M
5,26.10
pH = – log 5,13.10–9 = 8,29

VA = 50,00 ml HCl 0,1000 M
§¹t ®iÓm t−¬ng ®−¬ng, trong dung dÞch tån t¹i chñ yÕu NH+4 lµ mét axit yÕu,
pH ®−îc tÝnh theo c«ng thøc axit yÕu:
[H3O+] = K A CA
50,00 x 0,1000
CA = C NH =+ = 0,0500 M
4
100,00
[H3O+] = 5,7.10 −10 x 0,0500 = 5,34.10–6 M
pH = – log 5,34.10–6 = 5,27

VA = 51,00 ml HCl 0,1000 M
Sau ®iÓm t−¬ng ®−¬ng, d− axit HCl:
51,00 x 0,1000 − 50,00 x 0,1000
CHCl = [H3O+] =
101,00
= 9,90.10–4 M
pH = – log 9,90.10–4 = 3,00
VA = 55,00 ml HCl 0,1000 M
55,00 x 0,1000 − 50,00 x 0,1000
CHCl = [H3O+] =
105,00
= 4,76.10–3 M
pH = – log 4,76.10–3 = 2,32
VA = 60,00 ml HCl 0,1000 M
60,00 x 0,1000 − 50,00 x 0,1000
CHCl = [H3O+] =
110,00
= 9,09.10–3 M
pH = – log 9,09.10–3 = 2,04
pH
14 -
12 -
10 -
8-
6-
4-
2-
0,00
10 20 30 40 50 60 70 V(ml)
HCl 0,100 M
H×nh 4.5. D¹ng ®−êng chuÈn ®é 50,00 ml dung dÞch NH3 0,1000M
b»ng HCl 0,1000 M
Còng t−¬ng tù nh− tr−êng hîp chuÈn ®é axit yÕu b»ng baz¬ m¹nh. ®−êng
chuÈn ®é baz¬ yÕu b»ng axit m¹nh còng cã b−íc nh¶y ng¾n h¬n, phô thuéc vµo
nång ®é vµ h»ng sè ph©n li cña baz¬. §iÓm t−¬ng ®−¬ng kh«ng trïng víi ®iÓm cã
pH = pOH = 7 mµ lÖch vÒ phÝa vïng axit yÕu pH < 7.
pH
Baz¬ m¹nh
12,0 -
k b=10 -2
10,0 -
kb=10 -4 Phenolphtalein
8,0 -
k b=10 -6 Bromothymexanh
6,0 -
kb=10-8 Bromocresolxanh
4,0 -
kb=10 -10
2,0 -
0 10 20 30 40 50 60 V(ml) HCl 0,1000M

H×nh 4.6. ¶nh h−ëng c−êng ®é baz¬ ®Õn b−íc nh¶y trªn ®−êng chuÈn ®é 50,00 ml
baz¬ yÕu B 0,1000 M b»ng axit m¹nh HX 0,1000 M.
4.3. §−êng chuÈn ®é ®a axit vµ ®a baz¬.
4.3.1. ChuÈn ®é ®a axit b»ng baz¬ m¹nh.

§a axit cã thÓ xem nh− hçn hîp nhiÒu ®¬n axit, trong tr−êng hîp tØ sè çc
h»ng sè ph©n li axit çc nÊc kÕ tiÕp kh¸c nhau trªn 104 lÇn, th× cã thÓ chuÈn ®é riªng
tõng nÊc, sai sè m¾c ph¶i bÐ cã thÓ chÊp nhËn ®−îc. Chóng ta xÐt tr−êng hîp axit
H3PO4.
[H 3 O + ] [H 2 PO−4 ]
H3PO4 + H2O H3O+ + H 2 PO−4 ; K a = 1
= 7,59.10–3 (4.47)
[H 3 PO4 ]
− + [H 3 O + ] [HPO24− ]
2−
H 2 PO + H2O
4 H3O + HPO ; K a = 4 2 −
= 6,32.10–8 (4.48)
[H 2 PO4 ]
2− + 3− [H 3 O + ] [PO34− ]
HPO + H2O
4 H3O + PO ; 4 Ka =3 2−
= 4,50.10–13 (4.49)
[HPO4 ]
ThÝ dô 4.5. TÝnh gi¸ trÞ pH trong qu¸ tr×nh chuÈn ®é 20,000 ml H3PO4 0,1000 M
b»ng dung dÞch NaOH 1M.
Axit H3PO4 lµ mét ®a axit cã 3 nÊc ph©n li víi 3 h»ng sè ph©n li kh¸c nhau. V×
vËy, khi chuÈn b»ng NaOH sÏ cã 3 ®iÓm t−¬ng ®−¬ng, nh−ng ®iÓm t−¬ng ®−¬ng thø 3
kh«ng cã b−íc nh¶y v× axit HPO24− cã h»ng sè ph©n li rÊt nhá (4,5.10–13). Chóng ta sÏ
tÝnh gi¸ trÞ pH trong qu¸ tr×nh thªm NaOH.
Khi ch−a thªm NaOH (VNaOH = 0,00 ml)
Theo ®Þnh luËt b¶o toµn khèi l−îng ta cã:
CH PO = [H3PO4] + [ H 2 PO−4 ] + [ HPO24− ] + [ PO34− ] = 0,1000 M

3 4
(1)
[H3O+] = [ H 2 PO−4 ] + 2[ HPO24− ] + 3[ PO34− ] (2)
K a >> K a >> K a ⎯→ [ HPO24− ] vµ [ PO34− ] << [ H 2 PO−4 ]

1 2 3
[H3O+] = [ H 2 PO−4 ] (3)
CH PO = [H3PO4] + [ H 2 PO−4 ]
3 4
(4)
[H3PO4] = CH PO – [ H 2 PO−4 ] = CH PO – [H3O+]

3 4 3 4
(5)
[H 3 O + ] [H 2 PO−4 ]
Ka = (6)
1
[H 3 PO4 ]
Thay (3) vµ (5) vµo (6):
[H 3 O + ]2
Ka =1
C − [H 3 O + ]
[H3O+]2 + K a [H3O+] – K a C = 0
1 1
− K a + K 2a + 4 K a C
+ 1 1 1
[H3O ] =
2
− 7,59.10−3 + (7,59.10−3 ) 2 + 4.7,59.10−3.10−1

= = 2,4.10–2
2
pH = – log 2,40.10–2 = 1,62
Thªm 1,00 ml NaOH 1M
C = [H3PO4] + [ H 2 PO−4 ] + [ HPO24− ] + [ PO34− ] (7)
[H3O+] + [Na+] = [OH–] + [ H 2 PO−4 ] + 2[ HPO24− ] + 3[ PO34− ] (8)
C = [H3PO4] + [ H 2 PO−4 ] (9)
C
[Na+] = (10)
2
C
[H30+] +[ Na+] = [H2PO4_ ] ⎯→ [H3O+] + = [ H 2 PO−4 ] (8/)
2
Thay (9) vµ (10) vµo (8/ ) ta cã:
C
[H3PO4] = – [H3O+] (11)
2
Thay(8’) vµ (11) vµo (6):
⎛C ⎞
[H 3 O + ] ⎜ + [H 3 O + ]⎟
Ka = ⎝2 ⎠ (12)
1
⎛C + ⎞
⎜ − [H 3 O ]⎟
⎝2 ⎠
⎛ C⎞ C
[H3O+]2 + ⎜ K a + ⎟ [H3O+] – K a = 0
⎝ 2⎠ 1
2 1
2
⎛ C⎞ ⎛ C⎞ C
− ⎜ Ka + ⎟ + ⎜ Ka + ⎟ + 4 Ka
⎝ 2⎠ ⎝ 2⎠ 2
1 1 1
[H3O+] = = 5,9.10–3 M (13)

2
pH = – log 5,9.10–3 = 2,23
Thªm 2,00 ml NaOH 1M. §¹t ®iÓm t−¬ng ®−¬ng 1.
Toµn bé l−îng H3PO4 chuyÓn thµnh [ H 2 PO−4 ]
H 2 PO−4 + H2O H3PO4 + OH– (14)
H 2 PO−4 + H2O H3O+ + HPO24− (15)
[H 3 O + ] [HPO24− ]
Ka = (16)
2
[H 2 PO−4 ]
C H O = [H3O+]t = [H3O+ ]H O + [H 3 O + ] H PO – [ OH − ] H
+ − − (17)
3 2 2 4 2 PO 4
= [OH–] + [ HPO24− ] – [H3PO4] (18)
+
KH O K a [H 2 PO−4 ]
2
[H 3 O + ] [H 2 PO−4 ]
[H3O ] = 2
+ – (19)
[H 3 O + ] [H 3 O + ] Ka 1
+ 2
K H O + K a [H 2 PO−4 ]
[H3O ] = 2 2
(20)
[H 2 PO−4 ]
1+
Ka 1
+
K a K H O + K a K a [H 2 PO−4 ]
1 2 2 1
[H3O ] = (21)
K a + [H 2 PO−4 ]
1
NÕu K a K H O << K a K a [ H 2 PO−4 ] vµ K a << [ H 2 PO−4 ]

1 2 1 2 1
[H3O+] = Ka Ka1 2
(22)
1
pH = (p K a + p K a ) = 4,54
1 2
(23)
2
VNaOH = 3,00 ml NaOH 1M
Sè mmol H3PO4 cã trong dung dÞch 20,,00 x 0,1 = 2 mmol.
Sè mmol NaOH thªm vµo: 3,00 x 1 = 3,00 mmol.
Ph¶n øng chuÈn ®é ë giai ®o¹n nµy:
[ H 2 PO−4 ] + OH– HPO24− + H2O (24)
T¹i thêi ®iÓm nµy cã thÓ xem [H2 PO4 _ ] = [HPO4 _].
[H 3 O + ] [HPO24− ]
Ka = 2 −
= 6,1.10–8 (25)
[H 2 PO4 ]
[H3O+] = 6,2.10–8 ⎯→ pH = p K a = 7,21 2
VNaOH = 4,00 ml
Toµn bé H 2 PO−4 ®· ph¶n øng víi NaOH hÕt, trong dung dÞch tån t¹i çc
d¹ng chñ yÕu: H 2 PO−4 , HPO24− , PO34− .
HPO24− + H2O = H 2 PO−4 + OH– (26)
HPO24− + H2O = PO34− + H3O+ (27)
[H3O+]t = [H3O+ ]H O + [H 3 O + ] HPO – [ OH − ] HPO

2
2− 2−
4 4
= [OH–] + [ PO34− ] – H 2 PO−4 (28)
+
KH O K a [HPO24− ]
3
[H 3 O + ] [HPO24− ]
[H3O ] = 2
+ –
[H 3 O + ] [H 3 O + ] Ka 2
[H3O+]2 ( K a + [ HPO24− ]) = K a K H O + K a K a [ HPO24− ]

2 2 2 3 2
+
K a K H O + K a K a [HPO24− ]
2 2 3 2
[H3O ] = (29)
K a + [HPO24− ]
2
NÕu K a K H O << K a K a [ HPO24− ]

2 2 3 2
vµ K a << [ HPO24− ] , chóng ta cã:

2
[H3O+] = Ka Ka
3 2
(30)
1
pH = ( p K a + p K a ) = 9,76
2 3
(31)
2
VNaOH = 5,0 ml. T¹i thêi ®iÓm nµy toµn bé l−îng H3PO4 ®· chuyÓn thµnh
HPO , trong ®ã 1/2 l−îng HPO24− ®· ph¶n øng víi NaOH chuyÓn thµnh PO34− .
2−
4
Theo ®Þnh luËt b¶o toµn khèi l−îng :

C = [H3PO4] + [ H 2 PO−4 ] + [ HPO24− ] + [ PO34− ] = 8,0.10–2 M (32)
Theo ph−¬ng tr×nh trung hßa ®iÖn tÝch:
[H3O+] + [Na+] = [OH–] + [ H 2 PO−4 ] + 2[ HPO24− ] + 3[ PO34− ] (33)
Cã thÓ xem [H3PO4] vµ [ H 2 PO−4 ] << [ HPO24− ] vµ [ PO34− ]

5
[Na+] = C vµ gi¶ thiÕt [H3O+] << [Na+]
2
C = [ HPO24− ] + [ PO34− ] (34)
5
C = [OH–] + 2 [ HPO24− ] + 3[ PO34− ] (35)
2
5
C = [OH–] + 2 C + [ PO34− ] (36)
2
C
[ PO34− ] = – [OH–] (37)
2
Thay (37) vµo (34):
C
C = [ HPO24− ] + – [OH–] (38)
2
C
[ HPO24− ] = + [OH–] (39)
2
C
C = 8,0.10–2 ⎯→ [OH–] <<
2
C
[ HPO24− ] = [ PO34− ] = = 4,0.10–2 M
2
[H 3 O + ] [PO34− ]
Ka =3 2−
= 4,9.10–13
[HPO4 ]
[H3O+] = 4,9.10–13 ⎯→ pH = 11,66

[OH–] = 4,6.10–3 M ,kh«ng thÓ chÊp nhËn gi¶ thiÕt[OH_] << C/2
Chóng ta cÇn tÝnh chÝnh x¸c h¬n:
⎛C ⎞
+
[H 3 O + ] ⎜ − [OH− ]⎟
3−
Ka =
[H 3 O ] [PO ]
= 4 ⎝2 ⎠
2−
3
[HPO4 ] C
+ [OH− ]
2
⎛ C KH O ⎞ ⎛ C KH O ⎞
K a ⎜⎜ + + ⎟
⎟ = [H3O+]
2
⎜ − 2
⎟
⎜ 2 [H O + ] ⎟ (40)
⎝ 2 [H 3 O ] ⎠ ⎝ ⎠
3
3
C ⎛ C⎞
[H3O+]2 – ⎜ K H O + K a . ⎟ [H3O+] – K a K H O = 0
⎝ 2⎠ 3 2
2 2 3
4.10–2 [H3O+]2 – 2,96.10–14 [H3O+] – 4,9.10–27 = 0 (41)
[H3O+] = 8,8.10–13 M
[OH–] = 1,13.10–2 M
pH = 12,06
VNaOH = 6,0 ml. §· ®¹t ®iÓm t−¬ng ®−¬ng thø 3.
C = [H3PO4] + [ H 2 PO−4 ] + [ HPO24− ] + [ PO34− ] = 7,7.10–2 M
[H3O+] + [Na+] = [OH–] + [ H 2 PO−4 ] + 2[ HPO24− ] + 3[ PO34− ]
[H3PO4] vµ [ H 2 PO−4 ] << [ HPO24− ] vµ [ PO34− ]
[H3O+] << [Na+] = 3C
C = [ HPO24− ] + [ PO34− ] (42)
3C = [OH–] + 2 [ HPO24− ] + 3[ PO34− ] (43)
Thay (42) vµo (43) vµ biÕn ®æi ta cã:
PO34− = C – [OH–] vµ [ HPO24− ] = [OH–]
[H 3 O + ] [PO34− ] [H 3 O + ] (C − [OH− ])
Ka = =
3
[HPO24− ] [OH− ]
[H3O+] = 3,25.10–13 ; [OH–] = 3,07.10–2 M

pH = 12,49
VNaOH =10,0 ml. Toµn bé l−îng axit H3PO4 chuyÓn thµnh PO34− vµ cßn d− 4 mmol
NaOH.
[OH–]d− = O,133 M
KH O
[H3O+] = 2
= 7,5.10–14 M
[OH− ]
pH = – log 7,5.10–14 = 13,12

Chóng ta cã thÓ tÝnh:
C = [ HPO24− ] + [ PO34− ] = 6,6.10–2 M (44)
[Na+] = 5C (45)
5C = [OH–] + 2[ HPO24− ] + 3[ PO34− ] (46)
Thay (44) vµo (46) vµ biÕn ®æi:
[ PO34− ] = 3C – [OH–] (47)

[ HPO24− ] = [OH–] – 2C (48)
[H 3 O + ] (3C − [OH− ])
Ka =
3
[OH− ] − 2C
3C [H3O+]2 – ( 2 K a – K H O ) [H3O+] – K a K H O = 0
3 2 3 2
[H3O+] = 7,0.10–14 M; [OH–] = 0,141 M

pH = 13,15 (49)
Gi¸ trÞ pH ë biÓu thøc (51) kh«ng kh¸c víi gi¸ trÞ pH tÝnh ë trªn.
pH
14 -
12 -
10 -
8-
6-
4-
2-
0,0
2 4 6 8 10 V(ml)
NaOH 1 M
H×nh 4.7. D¹ng ®−¬ng chuÈn ®é 20,0 ml H3PO4 0,1 M b»ng dung dÞch NaOH 1 M.
4.3.2. ChuÈn ®é ®a baz¬ b»ng axit m¹nh.
ThÝ dô 4.6. H·y tÝnh pH trong qu¸ tr×nh thªm 0,00 ml; 12,50; 20,00; 24,00; 25,00;
26,00; 37,50; 45,00; 49,00; 50,00; 51,00; vµ 60,00 ml dung dÞch HCl 0,2000 M vµo
50,00 ml dung dÞch Na2CO3 0,100 M.
Ta biÕt axit H2CO3 lµ ®a axit cã h»ng sè ph©n li K a vµ K a

1 2
[H 3 O + ] [HCO3− ]
Ka = = 4,45.10–7 (1)
1
[H 2 CO3 ]
[H 3 O + ] [HCO 32 − ]
Ka = −
= 4,69.10–11 (2)
2
[HCO 3 ]
VHCl = 0,00 ml HCl 0,2 M.

Trong dung dÞch chØ cã muèi Na2CO3
CO 32 − + H2O HCO3− + OH– (3)
[HCO3− ] [OH− ] 1,00.10−14

Kb = 2−
= −11
= 2,13.10–4
[CO3 ] 4,69.10
Cã thÓ xem [ HCO3− ] = [OH–]
[ CO32− ] = 0,100 – [OH–] ≈ 0,1000 M
[OH− ]2
= 2,13.10–4
0,1000
[OH–] = 0,1000 x 2,13.10−4 = 4,62.10–3
pH = 11,66.
V = 12,50 ml HCl 0,2000 M.
CO32− + H3O+ HCO3− + H2O
Trong dung dÞch gåm cã CO32− ch−a ph¶n øng hÕt vµ HCO3− võa ®−îc t¹o
thµnh, cã thÓ xem nh− hçn hîp axit – baz¬ liªn hîp.
12 , 50 x 0 , 2000
[ HCO3− ] = = 4,000.10–2 M
62 , 50
50 , 0 x 0,1000 − 12 ,50 x 0 , 2000

[ CO32− ] = = 4,00.10–2M
62 ,50
Theo biÓu thøc (2):
4 , 00 . 10 − 2
[H3O+] = 4,69.10–11 −2
= 4,69.10–11 M
4 , 00 . 10
pH = 10,33
V = 20,000 ml HCl 0,2000 M
TÝnh t−¬ng tù: pH = 9,73
V = 24,000 ml HCl 0,2000 M pH = 8,95
V = 25,000 ml HCl 0,2000 M (®¹t ®iÓm t−¬ng ®−¬ng thø 1).
T¹i thêi ®iÓm nµy toµn bé l−îng[ CO32_] ban ®Çu ®−îc chuyÓn [ HCO3_]
Çc c©n b»ng trong dung dÞch:
HCO3− + H2O H3O+ + CO32− (4)
HCO3− + H2O H2CO3 + OH– (5)
C = [H2CO3] + [ HCO3− ] + [ CO32− ] (6)
[H3O+] + [Na+] = [ HCO 3− ] + 2[ CO 32 − ] + [OH–] (7)
Tõ (4) vµ (5) cã thÓ viÕt H3O+] = [ CO 32 − ] + [OH–] – [H2CO3] (8)
Theo ph−¬ng tr×nh (1) ta cã:
[ H 3 O + ] [ HCO 3− ]
[H2CO3] = (9)
Ka 1

2−
K a [HCO3− ]
[ CO ] = 2
(10)
[H 3 O + ]
3
Thay (10) vµ (11) vµo (9):
+
K a [HCO3− ] KH O [H 3 O + ] [HCO 3− ]
[H3O ] = 2
+ 2
– (11)
[H 3 O + ] [H 3 O + ] Ka 1
[H 3 O + ]2 [HCO32− ]
[H3O+]2 = K a [ HCO3− ] + K H O – (12)
2 2
Ka1
⎛ [HCO32− ] ⎞
[H3O ] ⎜
+ 2
+ 1⎟ = K a [ HCO3− ] + K H O (13)
⎜ K ⎟ 2 2
⎝ a 1⎠
+
K a [HCO 32 − ] + K H O
[H3O ] = 2
2−
2
(14)
[HCO ]
1+ 3
Ka 1
[HCO32− ]
Cã thÓ gi¶ thiÕt 1 << vµ K H O << K a [ HCO3− ]
Ka 1
2 2
VËy : [H3O+] = K a K a1 2
(15)
[H3O+] = 4,45.10−7 x 4,69.10−11 = 4,57.10–9
pH = 8,34.
V = 26,00 ml HCl 0,2000 M.
HCO3− + H3O+ H2CO3 + H2O (16)
Trong dung dÞch tån t¹i H2CO3 vµ [ HCO3− ]. §©y lµ mét hçn hîp axit – baz¬
liªn hîp.
Sè mmol HCl thªm vµo: 26,00 x 0,2000 = 5,2000 mmol.
Sè mmol HCO3− cã trong dung dÞch tr−íc khi thªm HCl:
50,00 x 0,1000 = 5,0000 mmol.

Sè mmol H2CO3 t¹o thµnh sau khi thªm HCl:
5,2000 – 5,000 mmol = 0,2000 mmol.
Sè mmol HCO3− cßn l¹i ch−a ph¶n øng:
50,00 x 0,1000 – 0,2000 = 4,8000 mmol.
CH CO = 0,2000 = 2,63.10–3 M ≈ [H2CO3]

2 3
76,00
C NaHCO = 4,800 = 6,31.10–2 M ≈ [ HCO3− ]

3
76,00
2,63.10−3 ]
[H3O+] = 4,45–7 . −2
= 1,85.10–8 M
6,31.10
pH = 7,73
TÝnh t−¬ng tù nh− trªn ta t×m ®−îc çc gi¸ trÞ pH t¹i çc thêi ®iÓm VHCl =
37,500 ml; 45,00 ml vµ 49,00 ml. (pH = 6,35; 5,75; 4,97).
V = 50,00 ml HCl 0,2000 M.
Toµn bé CO32− ®· ph¶n øng hÕt víi HCl
[H 3 O + ] [HCO3− ]
Ka1 = = 4,45.10–7 M
[H2 CO3 ]
[H3O+] = [ HCO3− ]
[H2CO3] = 0,0500 – [H3O+] ≈ 0,0500 M
[H3O+] = K a C H CO
1 2 3
= 4,45.10−7 x 0,0500 = 1,49.10–4 M
pH = 3,83.
V = 51,00 ml HCl 0,2000 M (d− 1mlHCL0,2000M).
1,000 x 0,2000
CHCl = [H3O+] = = 1,98.10–3 M
101,00
pH = 2,70
V = 60,00 ml HCl 0,2000 M (d− 10ml HCL0,2000M).
10,00 x 0,2000
CHCl = = 1,81.10–2 M
110,00
pH = 1,75
B¶ng 4.6. KÕt qu¶ gi¸ trÞ pH khi chuÈn ®é 50,00 ml Na2CO3 0,1000 M
b»ng HCl 0,2000 M.
ThÓ tÝch HCl (ml) pH ThÓ tÝch HCl (ml) pH

0,00 11,66 37,50 6,35
12,50 10,33 45,00 5,75
20,00 9,73 49,00 4,97
24,00 8,95 50,00 3,83
25,00 8,34 51,00 2,70
26,00 7,73 60,00 1,74
pH
14 -
12 -
10 -
8-
H×nh 4.8. §−êng chuÈn ®é 50,00 ml dung dÞch Na2CO3 0,1 M
b»ng dung dÞch HCl 0,2 M.
4.3.3. ChuÈn ®é amino axit.

Amino axit ®ãng vai trß quan träng trong lÜnh vùc ho¸ sinh vµ ho¸ d−îc.
Chóng lµ hîp chÊt l−ìng tÝnh chøa c¶ nhãm chøc axit vµ nhãm chøc baz¬ :nhãm
nhãm chøc axit cacboxylic (–CO2H), nhãm chøc baz¬ - nhãm amin (–NH2). Trong
dung dÞch n−íc th−êng x¶y ra khuynh h−íng chuyÓn proton tõ nhãm cacboxylic ®Õn
nhãm amino bëi v× nhãm RNH2 cã tÝnh baz¬ m¹nh h¬n R – CO2− , kÕt qu¶ h×nh thµnh
hîp chÊt Zwitterion (võa cã tÝnh chÊt vµ võa cã tÝnh baz¬:
R CH CO2
NH3+
cã thÓ ®−îc chuÈn ®é b»ng axit m¹nh hoÆc baz¬ m¹nh . AxÝt liªn hîp cña hîp chÊt
Zwitterion nh− ®a axit víi hai h»ng sè ph©n li K a vµ K a .
1 2
Ka1 +
Ka2 +
R CH CO2H H + R CH CO2 H + R CH CO2
NH3+ NH3+ NH2
axit liªn hîp Hîp chÊt zwitterion baz¬ liªn hîp
cña zwitterion cña zwitterion
C©n b»ng axit – baz¬ cña amino axit t−¬ng tù nh− mét ®a axit. Nång ®é ion
hi®ro cña hîp chÊt zwitterion ®−îc tÝnh t−¬ng tù nh− muèi HCO3−
[H+] = Ka1 Ka 2
Khi chuÈn ®é hîp chÊt zwitterion b»ng axit m¹nh vïng ®Öm ®Çu tiªn bao gåm
muèi cña zwitterion vµ axit liªn hîp cña nã. pH ë ®iÓm t−¬ng ®−¬ng ®−îc x¸c ®Þnh
bëi axit liªn hîp Ka1 t−¬ng tù nh− H2CO3 .
Khi chuÈn ®é b»ng baz¬ m¹nh vïng ®Öm gåm baz¬ liªn hîp vµ axit cña
zwitterion. pH ®iÓm t−¬ng ®−¬ng ®−îc x¸c ®Þnh bëi baz¬ liªn hîp Kb t−¬ng tù nh−
Kb cña CO3_ .
4.3.4. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch Kjeldahl.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch Kjeldahl lµ ph−¬ng ph¸p th−êng ®−îc øng dông x¸c
®Þnh hµm l−îng nit¬ trong protein vµ trong çc hîp chÊt chøa nit¬ kh¸c.
Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc xem nh− ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn x¸c ®Þnh nit¬.
Ph−¬ng ph¸p dùa trªn nguyªn t¾c sau:
MÉu ph©n tÝch ®−îc ph©n huû b»ng axit H2SO4 ®Æc ®Ó chuyÓn nit¬ thµnh muèi
amonisunfat.
H2SO4 1
CaHbNc xóc t¸c a CO2↑ + b H2O + c NH4HSO4
2
§Ó qu¸ tr×nh ph©n huû x¶y ra nhanh vµ hoµn toµn, ng−êi ta thªm muèi K2SO4
vµ muèi selen hay ®ång lµm xóc t¸c.
Sau khi chuyÓn toµn bé nit¬ thµnh muèi NH4HSO4, lµm nguéi hçn hîp ph¶n
øng råi thªm vµo ®ã dung dÞch kiÒm, cÊt toµn bé NH3 vµo b×nh chøa dung dÞch
axit ®· biÕt tr−íc nång ®é (lÊy víi l−îng d−), ng−êi ta tiÕn hµnh chuÈn ®é l−îng
axit d− b»ng dung dÞch chuÈn NaOH. Tõ ®ã cã thÓ tÝnh ®−îc hµm l−îng nit¬ cã
trong mÉu ph©n tÝch.
−
⎯→ c NH3 ↑ + c SO24−
c NH4HSO4 ⎯OH
⎯
c NH3 + (c + d) HCl ⎯→ c NH4Cl + d HCl
d HCl + d NaOH ⎯→ d H2O + d NaCl

mmol N (c) = mmol HCl ®· ph¶n øng =
mmol HCl ®· lÊy (c+d) – mmol NaOH (d)
1
mmol CaHbNc = mmol N .
C O
ThÝ dô 4.7. C©n 0,2000 g mÉu urª kÜ thuËt NH2 C NH2 vµ tiÕn hµnh ph©n tÝch theo
ph−¬ng ph¸p Kjeldahl.
Thu toµn bé NH3 vµo b×nh chøa 50,00 ml H2SO4 0,050 M. L−îng H2SO4 d−
®−îc chuÈn b»ng dung dÞch NaOH 0,0500 M vµ hÕt 3,40 ml. TÝnh phÇn tr¨m urª cã
trong mÉu.
Ph¶n øng thu NH3:
2 NH3 + H2SO4 ⎯→ (NH4)2SO4

H2SO4 + 2 NaOH ⎯→ Na2SO4 + 2 H2O

% Urª =
⎡ 1 ⎛ mmol H 2SO 4 ⎞ ⎤ ⎛ mmol NH 3 ⎞ 1 ⎛ mmol (NH 2 ) 2 CO ⎞ ⎛ mg ⎞

⎢ mmol H 2SO 4 − mmol NaOH ⎜⎜ ⎟ ⎥.2⎜ ⎟. ⎜ ⎟.M
2 ⎝ mmol NaOH ⎟⎠ ⎦ ⎜⎝ mmol H 2SO 4 ⎟ 2⎜ ⎟ (NH 2 ) 2 CO ⎜⎝ mmolure ⎟⎠
⎣ ⎠ ⎝ mmol NH 3 ⎠ .100 %
mg mÉu
% Urª =
⎛ 1⎞ 1
⎜ 0 , 0500 x 50,00 − 0,0500 x 3,40 x ⎟ x 2 . x 60 , 05
⎝ 2⎠ 2
x 100% = 72,50 %
200
Ng−êi ta còng cã thÓ dïng axit H3BO3 ®Ó hÊp thô NH3, l−îng amoni borat t¹o
thµnh t−¬ng ®−¬ng amoniac.
NH3 + H3BO3 NH+ −

4 + H 2 BO3
Axit H3BO3 lµ axit yÕu cã thÓ chuÈn ®é b»ng NaOH, nh−ng muèi amoni borat
t¹o thµnh lµ baz¬ t−¬ng ®èi m¹nh cã thÓ chuÈn ®é b»ng axit, dïng metyl ®á lµm chØ
thÞ. Axit H3BO3 kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn phÐp chuÈn ®é.
ThÝ dô 4.8. C©n 0,3000 g mÉu thøc ¨n ®Ó x¸c ®Þnh hµm l−îng protein b»ng ph−¬ng
ph¸p ph©n tÝch Kjeldahl. Sau khi ph©n huû, cÊt toµn bé NH3 vµo b×nh chøa axit
H3BO3, råi tiÕn hµnh chuÈn ®é muèi amoni borat b»ng dung dÞch axit HCl 0,100 M
hÕt 25,00 ml. TÝnh % protein cã trong mÉu ph©n tÝch.
ë ®©y, chóng ta thÊy ph¶n øng chuÈn ®é xÈy ra theo tû lÖ 1 : 1. Sè mmol HCl
ph¶n øng b»ng sè mmol NH3. MÆt kh¸c ta thÊy cø trong 1 mg nit¬ t−¬ng ®−¬ng
6,25 mg protein.
VËy ta cã:
% protein =
mmol mg N mg protein
0,100 HCl x 25,00mlHClx 14,0 x 6,25
ml mmol mgN
x 100% = 73,0%
300
Ch−¬ng 5
C©n b»ng t¹o phøc vμ ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é phøc chÊt
5.1. H»ng sè c©n b»ng ph¶n øng t¹o phøc

Çc hîp chÊt phøc cã thµnh phÇn phøc t¹p, bao gåm ion trung t©m liªn kÕt víi
mét vµi phèi tö v« c¬ hoÆc h÷u c¬ (d¹ng ion, ph©n tö mang ®iÖn tÝch hay trung tÝnh).
Trong dung dÞch çc ion kim lo¹i th−êng bÞ solvat ho¸, cã nghÜa lµ nã ®−îc bao bäc
bëi çc ph©n tö dung m«i n−íc t¹o thµnh phøc aquo M(H 2 O) nN+ . (N: sè phèi tö t¹o
phøc). NÕu ta thªm vµo phèi tö L, sÏ xÈy ra ph¶n øng thay thÕ dÇn çc ph©n tö n−íc
trong líp vá hi®rat ho¸.
M(H2O)N + L M(H2O)N-1L + H2O (5.1)
M(H2O)N-1 + L M(H2O)N-2L2 + H2O (5.2)
. . . ... ... ...
M(H2O)N-n+1 + Ln-1 MLn + N H2O (5.3)
Trong thùc tÕ ng−êi ta xem ho¹t ®é cña n−íc b»ng ®¬n vÞ, nªn kh«ng tÝnh ®Õn
trong c©n b»ng t¹o phøc, ph¶n øng t¹o phøc xÈy ra trùc tiÕp gi÷a ion kim lo¹i vµ
phèi tö.
Chóng ta còng nhËn thÊy ®¹i bé phËn çc ion kim lo¹i cã kh¶ n¨ng t¹o phøc
víi çc chÊt kh¸c nhau dùa trªn liªn kÕt phèi trÝ. Theo quan ®iÓm axit – baz¬ cña
Levis, ion kim lo¹i lµ axit cã kh¶ n¨ng nhËn cÆp electron cßn trong ph©n tö phèi tö
chøa çc nguyªn tö (O, N, S) cã cÆp electron ch−a liªn kÕt s½n sµng cho ion kim
lo¹i cÆp electron nµy ®Ó h×nh thµnh liªn kÕt phèi trÝ .
ThÝ dô trong ph©n tö NH3 nguyªn tö nit¬ cã cÆp electron ch−a liªn kÕt , t¹o
liªn kÕt phèi trÝ víi ion Cu2+ ®Ó h×nh thµnh phøc amoniacat ®ång mµu xanh.
NH3 2+
2+ (5.4)
Cu + 4 NH3 H3N Cu NH3
NH3
ë ®©y: Cu2+ ®−îc coi nh− mét axit.
NH3 ®−îc coi nh− mét baz¬
Ph¶n øng t−¬ng tù xÈy ra ®èi víi çc ion Co2+, Ni2+ víi NH3.
Ph©n tö NH3 cã kh¶ n¨ng t¹o phøc víi ion Ag+ theo hai nÊc:
[Ag( NH3 )]+

+
Ag + NH3 +
Ag(NH3) ; β1 = (5.5)
[Ag+ ][NH3 ]
[Ag(NH3 ) 2 ]+
+
Ag(NH3) + NH3 Ag(NH ) ; β2 =
+
(5.6)
[Ag(NH3 ) + ][NH3 ]
3 2
Tæ hîp hai ph−¬ng tr×nh (5.5) vµ (5.6):
Ag+ + 2 NH3 Ag(NH3 ) 2+
[Ag(NH3 ) 2+ ]
β1,2 = β1 . β2 = (5.7)
[Ag+ ][NH2 ]2
β1 vµ β2 ®−îc gäi lµ h»ng sè t¹o thµnh nÊc 1 vµ nÊc 2 hay h»ng sè t¹o phøc
nÊc 1 vµ nÊc 2.
β1,2: h»ng sè bÒn tæng céng.

Chóng ta cã thÓ viÕt h»ng sè c©n b»ng theo h−íng ng−îc lai – h»ng sè ph©n li.
Ag(NH3 ) 2+ Ag+ + 2 NH3
1 [Ag+ ][NH3 ]2
Kkb = = (5.8)
β1,2 [Ag(NH3 ) 2+ ]
Kkb: ®−îc gäi h»ng sè kh«ng bÒn cña phøc chÊt. Trong phøc chÊt chØ cã m«t
phèi tö t¹o liªn kÕt víi ion kim lo¹i gäi phøc ®¬n, cßn nÕu phøc chÊt gåm cã nhiÒu
phèi tö liªn kÕt víi cïng mét ion kim lo¹i gäi phøc chÊt ®a phèi.
ThÝ dô phøc h×nh thanh gi÷a ion Co3+ víi 3 ph©n tö etylendiamin:
Co3+ + 3NH2–CH2–CH2–NH2 ⎯→ Co (NH2–CH2–CH2–NH2) 33+
CH2 H 2N NH2 CH2 3+

Co
CH2 H 2N NH2 CH2
NH2 NH2
CH2 CH2
Sè phèi tö n =3.
Phøc cã nhiÒu ion trung t©m gäi lµ phøc ®a nh©n, thÝ dô phøc [(CN)5-Co(CN)Fe(CN)5]6–
ViÖc gäi tªn phøc chÊt th−êng theo thø tù sau:
Gäi tªn phèi tö sau ®ã gäi tªn ion trung t©m. NÕu phèi tö lµ gèc axit chøa oxi
th× cÇn thªm ®u«i “O” vµo sau. ThÝ dô: sunfato, nitrato. NÕu phèi tö lµ nion
halogeanua th× thªm “O” vµo tªn halogen. ThÝ dô: F: floro; Cl: cloro; Br: bromo;
I: iodo.
Mét sè anion cã tªn: NO2: nitro; OH–: hi®roxo; O2–: oxo; S2–: sunfo; S22− : pesunfo.
Sè phèi tö ®äc theo ch÷ sè ¶ rËp.

1: mono 5: penta 9: nona
2: di 6: hexa 10: deca
3: tri 7: hepta 11: nodeca
4: tetra 8: octa 12: dodeca
ThÝ dô phøc K3[Co(NO2)6]: Kali hexanitrocobanat
Co(SCN)(C2O4)(NH3): oxalatothioxianatotriamino coban III
5.2. TÝnh nång ®é c©n b»ng çc ph©n tö trong dung dÞch
phøc chÊt
Khi tÝnh nång ®é c©n b»ng çc d¹ng trong dung dÞch phøc chÊt th−êng ph¶i
gi¶i bµi to¸n phøc t¹p do ph¶n øng t¹o phøc th−êng xÈy ra theo tõng giai ®o¹n cã
h»ng sè bÒn kh¸c nhau. NhiÒu tr−êng hîp sù kh¸c nhau nµy kh«ng nhiÒu. Ngoµi ra
trong dung dÞch th−êng xÈy ra çc ph¶n øng phô, ph¶n øng t¹o thµnh hîp chÊt Ýt
tan, ph¶n øng oxi ho¸ - khö, v× vËy ®Ó tÝnh nång ®é c©n b»ng ph¶n øng t¹o phøc
chóng ta ph¶i xÐt ®Çy ®ñ çc yÕu tè, cã thÓ bá qua mét sè qu¸ tr×nh phô kh«ng ¶nh
h−ëng ®Õn c©n b»ng chÝnh.
ThÝ dô 5.1. TÝnh nång ®é c©n b»ng ion Ag+ trong dung dÞch khi trén 25,00 ml
AgNO3 0,010 M víi 50,00 ml dung dÞch trietylentetramin (NH2(CH2)2NH(CH2)2-
NH(CH2)2NH2 gäi “trien” 0,015 M cã h»ng sè bÒn phøc β = 5,0.107.
Ph¶n øng t¹o phøc:
Ag+ + trien Ag(trien)+
[ Ag ( trien )] +
β =
[ Ag + ][ trien ]
Sè mmol Ag+ cã trong dung dÞch:

25 ml x 0,010 mmol/ml = 0,25 mmol
Sè mmol trien: 50 ml x 0,015 mmol/ml = 0,75 mmol
Gäi nång ®é Ag+ trong dung dÞch x mol/l ta cã:
0 ,75 mmol − 0 ,25 mmol
[trien] = + x = 6,7.10–3 + x = 6,7.10–3 mol/l
75 ml
0 ,25 mmol
[Ag(trien)]+ = – x = 3,3.10–3 – x = 3,3.10–3 mol/l
75 , 0 ml
3,3 .10 −3
β = 5,0.107 =
( x )( 6 ,7 .10 − 3 )
x = [Ag+] = 9,8.10–9 M
ThÝ dô 5.2. TÝnh nång ®é c©n b»ng cña çc cÊu tö trong dung dÞch gåm cã Cu2+
0,01 M vµ NH3 1M.
BiÕt h»ng sè bÒn phøc β1 = 9,77.103; β1,2 = 2,13.107; β1,3 = 1,15.1010; β1,4 = 1,07.1012
[Cu(NH3 ) 2+ ]
2+
Cu + NH3 Cu(NH3) ; β1 =
2+
+
= 9,77.103 (1)
[Cu ][NH3 ]
[Cu(NH3 ) 22+ ]
Cu2+ + 2NH3 Cu(NH3 ) 22+ ; β1,2 = 2+ 2
= 2,13.107 (2)
[Cu ][NH3 ]
[Cu(NH3 ) 32+ ]
2+
Cu + 3NH3 Cu(NH ) ; β1,3 =
2+
3 3 2+ 3
= 1,15.1010 (3)
[Cu ][NH3 ]
[Cu(NH3 ) 24+ ]
2+
Cu + 4NH3 Cu(NH ) ; β1,4 =
2+
3 4 2+ 4
= 1,07.1012 (4)
[Cu ][NH3 ]
CCu = [Cu2+] + [Cu(NH3)2+] + Cu(NH3 ) 22+ + Cu(NH3 ) 32+ + Cu(NH3 ) 24+ (5)
2+
= [Cu2+] ([1 + β1 [NH3] + β1,2[NH3]2 + β1,3[NH3]3 + β1,4[NH3]4]) (6)
[Cu 2+ ]
§Æt αo = (7)
C Cu 2+
1
αo = = 9,25.10–13 (8)
1 + β1 [NH3 ] + β1,2 [NH3 ] + β1,3 [NH3 ] + β1, 4 [NH3 ]
2 3 4
[Cu(NH3 ) 2+ ]
α1 = = β1 [NH3] αo
CCu 2+
= 9,77.103 . 1 . 9,25.10–13 = 9,03.10–9 (9)
[Cu(NH3 ) 22+ ]
α2 = = β1,2 [NH3]2 αo
CCu 2+
= 2,13.107 . 12 . 9,25.10–13 = 1,97.10–5 (10)
[Cu(NH3 ) 32+ ]
α3 = = β1,3 [NH3]3 αo
CCu 2+
= 1,15.1010 . 13 . 9,25.10–13 = 1,06.10–2
[Cu(NH3 ) 24+ ]
α4 = = β1,4 [NH3]4 αo
CCu 2+
= 1,07.1012 . 14 . 9,25.10–13 = 9,89.10–1

Khi CCu = 0,01 M chóng ta t×m ®−îc nång ®é c©n b»ng çc d¹ng trong dung dÞch:
2+
[Cu(NH3)2+] = α1 . CCu = 9,03.10–9 . 0,01 = 9,03.10–11 M

2+
Cu(NH3 ) 22+ = α2 . CCu = 1,97.10–5 . 10–2 = 1,97.10–7 M

2+
Cu(NH3 ) 32+ = α3 . CCu = 1,06.10–2 . 10–2 = 1,06.10–4 M

2+
Cu(NH3 ) 24+ = α4 . CCu = 9,89.10–1 . 10–2 = 9,89.10–3 M

2+
Tõ çc kÕt qu¶ tÝnh to¸n ë trªn chóng ta thÊy trong dung dÞch tån t¹i chñ yÕu
d¹ng phøc Cu(NH3 ) 24+ (98,9%), cã 1,06% d¹ng phøc Cu(NH3 ) 32+ , cßn çc d¹ng kh¸c
rÊt nhá kh«ng ®¸ng kÓ.
Chóng ta xÐt tr−êng hîp tæng qu¸t ph¶n øng t¹o phøc gi÷a ion kim lo¹i M víi
phèi tö L. ë ®©y ion kim lo¹i M cã thÓ mang ®iÖn tÝch +1; +2; … ®Õn +n, L phèi tö
cã thÓ ë d¹ng ph©n tö hay ion. §Ó ®¬n gi¶n chóng ta kh«ng viÕt ®iÖn tÝch vµ β1, β2;
… βn h»ng sè bÒn tõng nÊc.
α lµ phÇn tØ sè nång ®é kim lo¹i so víi nång ®é ban ®Çu.

Ph¶n øng t¹o phøc ion kim lo¹i víi phèi tö L:
[ML]
M + L ML ; β1 = (5.9)
[M][L]
[ML2 ] [ML2 ]
ML + L ML2 ; β2 = = (5.10)
[ML][L] β1 [M][L]2
M
[MLn ] [MLn ]
MLn-1 + L MLn ; βn = = (5.11)
[MLn −1 ][L] β1,n −1 [M][L]n
CM = [M] + [ML] + [ML2] + . . . + [MLn] (5.12)
Thay çc gi¸ trÞ tõ (5.9). (5.10) vµ (5.11) vµo (5.12) ta cã:
CM = [M] (1 + β1 [L] + β1 β2 [L]2 + . . . β1 . . . βn [L]n) (5.13)
[M] 1
§Æt αo = = (5.14)
CM 1 + β1 [L] + ... + β1 ...β n [L]n
Thay (5.14) vµo (5.13):

CM
[M] = αo CM = i =n
(5.15)
1 + ∑ β1,i [L] i
i =1
Chóng ta t×m ®−îc gi¸ trÞ nång ®é c©n b»ng çc phøc trong dung dÞch :
C M β1 [L]
[ML] = i =n
(5.16)
1 + ∑ β1,i [L] i
i =1
C M β1,i [L]i
[MLi] = i =n
(5.17)
1 + ∑ β1,i [L] i
i =1
C M β1,n [L]n
[MLn] = i =n
(5.18)
1 + ∑ β1,n [L] n
i =1
Nång ®é ban ®Çu cña phèi tö L th−êng lín h¬n nång ®é ion kim lo¹i CM rÊt
nhiÒu nªn nång ®é cña nã sau khi t¹o phøc gi¶m kh«ng ®¸ng kÓ so víi nång ®é ban
®Çu. V× vËy cã thÓ coi:
[L] = CL
Vµ viÖc t×m nång ®é c©n b»ng cña çc cÊu tö theo ph−¬ng tr×nh (5.15); (5.16);
(5.17); (5.18) trë nªn dÔ dµng.
ThÝ dô 5.3. TÝnh nång ®é c©n b»ng cña çc ion vµ ph©n tö phøc chÊt trong dung
dÞch Cd (ClO4)2 10–3 M vµ KI 1M. Trong dung dÞch cã ®ñ HClO4 ®Ó Cd2+ kh«ng t¹o
phøc víi ion OH– .H»ng sè bÒn tæng céng lÇn l−ît phøc Cd 2+ víi I_: 102,88; 103,92;
105,00; 106,10.
Cd2+ ph¶n øng víi I– h×nh thµnh çc phøc sau: CdI+, CdI2, CdI 3− vµ CdI 24 −
C oCd = [Cd2+] + [CdI+] + [CdI2] + [ CdI 3− ] + [ CdI 24 − ] = 10–3 M
Ph−¬ng tr×nh b¶o toµn khèil−îng cña I–
C oI = [I–] + [CdI–] + 2[CdI2] + 3[ CdI 3− ] + 4 [ CdI 24 − ] = 1,0 M

−
Do nång ®é c©n b»ng cña çc ion phøc << [I– ]ban ®Çu = 1 M
Theo c«ng thøc (5.15) ta cã:
2+ 10−3
[Cd ] = = 10–9,13 mol/l
1 + 10 .1 + 10 .1 + 10 .1 + 10 .1
2,88 3, 92 2 5 3 6,1 4
+ 102,88.1.10−3
[CdI ] = = 10–6,25
1 + 10 .1 + 10 .1 + 10 .1 + 10 .1
2,88 3, 92 2 5 3 6,1 4
TÝnh t−¬ng tù ta ®−îc çc gi¸ trÞ sau:
[CdI2] = 10–5,21 mol/l; [ CdI 3− ] = 10–4,3mol/l; [ CdI 24 − ] =10–3,03 mol/l
Nh− vËy trong dung dÞch cã d− I– ion Cd2+ chñ yÕu tån t¹i d−íi d¹ng phøc bËc
cao nhÊt.
ThÝ dô 5.4. TÝnh nång ®é c©n b»ng çc ion vµ ph©n tö trong dung dÞch Cd (NO3)2
0,01M vµ HCl 1M. Trong dung dÞch Cd2+ t¹o phøc víi phèi tö Cl– cã h»ng sè bÒn
tæng c«ng β1 = 101,95; β1,2 = 102,49; β1,5 = 102,34; β1,4 = 101,64.
Cd2+ + Cl– CdCl+
CdCl+ + Cl– CdCl2
CdCl2 + Cl– CdCl 3−
CdCl3− + Cl– CdCl 24 −
C oCd = [Cd2+] + [CdCl+] + [CdCl2] + [ CdCl 3− ] + [ CdCl 24 − ] = 10–2
C oCd = [Cd2+] . (1+ β1 [Cl–] + β1, 2 [Cl–]2 + β1, 3 [Cl–]2 + β1, 2 [Cl–]3 + β1,4 [Cl–]4)
+
¸p dông c«ng thøc (5.15) víi [Cl–] = 1,0 M; [Cd2+] = 1,0.10–2 M
2+ 10−2
[Cd ] = = 1,5.10–5 M
1 + 101,95.1 + 102,49.12 + 102,343.13 + 101,64.14
+ 10−2.101,95.1
[CdCl ] = = 1,3.10–3M
1 + 10 .1 + 10 .1 + 10 .1 + 10 .1
1, 95 2, 49 2 2,343 3 1, 64 4
¸p dông c«ng thøc (5.16), (5.17), (5.18) ta t×m ®−îc:
[CdCl2] = 4,7.10–3 M; [ CdCl 3− ] = 3,3.10–3; [ CdCl 24 − ] = 6,6.10–4 M
5.3. Sù t¹o phøc cña etylendiamintetra axetic axit víi çc

ion kim lo¹i.
Mét trong çc axit aminopoli carboxilic ®−îc øng dông réng r·i vµ tr−íc nhÊt
trong ph©n tÝch thÓ tÝch ®Ó x¸c ®Þnh nång ®é çc ion kim lo¹i lµ axit etylendiamin-
tetra axetic (kÝ hiÖu EDTA)(H4Y).
C«ng thøc cÊu t¹o cña EDTA:
HO2CCH2 CH2CO2H
+ +
H H
N CH2 CH2 N
O2CCH2 CH2CO2
Trong ph©n tö EDTA cã 2 nguyªn tö nit¬ vµ 4 nhãm cacboxyl chøa çc cÆp
electron ch−a liªn kÕt cã kh¶ n¨ng t¹o liªn kÕt phèi trÝ víi çc ion kim lo¹i. Çc lo¹i
thuèc thö h÷u c¬ chøa hai hay nhiÒu nhãm cã kh¶ n¨ng t¹o phøc víi ion kim lo¹i
®−îc gäi lµ t¸c nh©n t¹o Chelat (vßng cµng). Phøc t¹o thµnh ®−îc gäi lµ phøc
Chelat. Ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é øng dông çc t¸c nh©n t¹o phøc Chelat gäi lµ ph−¬ng
ph¸p chuÈn ®é Chelat hay chuÈn ®é complexon.
EDTA lµ mét ®a axit cã 4 nÊc ph©n li:
[H + ][H 3 Y − ]
H4Y H+ + H3Y–; K a = 1,10.10–2 = (5.19)
1
[H 4 Y]
– + 2– –3 [H + ][H 2 Y 2− ]
H3Y H + H2Y ; K a = 2,2.10 = (5.20)
2
[H 3 Y − ]
2– + 3– –7 [H + ][HY3− ]
H2Y H + HY ; K a = 6,9.10 = (5.21)
3
[H 2 Y 2 − ]
3– + 4– –11 [H + ][Y 4 − ]
HY H + Y ; K a = 5,5.10 = (5.22)
4
[HY 3 − ]
EDTA Ýt tan trong n−íc, v× vËy th−êng dïng muèi dinatri Na2H2Y ®−îc gäi lµ
complexon III hay trilon B. EDTA t¹o phøc bÒn víi nhiÒu ion kim lo¹i, cã tØ lÖ mol
1 : 1. §é bÒn cña phøc EDTA víi çc ion kim lo¹i phô thuéc rÊt nhiÒu vµo pH. V×
vËy, çc phÐp chuÈn ®é complexon th−êng ®−îc tiÕn hµnh khi cã mÆt çc chÊt cã
kh¶ n¨ng duy tr× pH – dung dÞch ®Öm.
Khi pH thay ®æi çc d¹ng cña H4Y thay ®æi theo. H×nh 5.1 chØ râ çc d¹ng tån
t¹i EDTA phô thuéc vµo pH.
1,0 -
H3 Y H2 Y2
HY3 Y4
0,8 -
H 4Y
0,6 -
0,4 -
0,2 -
pH
0 2 4 6 8 10 12 14
H×nh 5.1. Çc d¹ng tån t¹i cña EDTA phô thuéc vµo pH
NÕu gäi CH Y lµ tæng nång ®é çc d¹ng cña H4Y trong dung dÞch trõ d¹ng
4
phøc kim lo¹i víi EDTA.

CH Y = [Y4–] + [HY3–] + [H2Y2–] + [H3Y–] + [H4Y]
4
(5.23)
Tõ çc ph−¬ng tr×nh (5.19) ®Õn (5.22) ta suy ra:

[H + ][Y 4− ]
3–
[HY ] = (5.24)
Ka 4
[H + ][HY3− ] [H + ]2 [Y 4− ]
[H2Y2–] = = (5.25)
Ka 3
Ka Ka 3 4
[H + ][H 2 Y 2− ] [H + ]3 [Y 4− ]
[H3Y–] = = (5.26)
Ka Ka Ka Ka
2 2 3 4
[H + ][H 3 Y 2− ] [H + ]4 [Y 4− ]
[H4Y] = = (5.27)
Ka Ka Ka Ka Ka
1 1 2 3 4
Thay çc gi¸ trÞ tõ (5.24) ®Õn (5.27) vµo (5.23):
⎛ [H + ] [H + ] 2 [H + ]3 [H + ]4 ⎞
CH Y = [Y4–] ⎜1 + + + + ⎟ (5.28)
4 ⎜ K K K K K K K K K K ⎟
⎝ a a a a 4 a a 3a a
4 a a ⎠ 2 3 4 1 2 3 4
[Y 4− ]
§Æt α4 = (5.29)
CH Y4
Ka Ka Ka Ka
α4 = 1 2 3 4
(5.30)
[H ] + K a [H ] + K a K a [H ] K a K a K a [H + ]K a K a K a K a
+ 4
1
+ 3
1 2
+ 2
1 2 3 1 2 3 4
§Æt D = [H + ]4 + K a [H + ]3 + K a K a [H + ]2 K a K a K a [H + ]K a K a K a K a (5.31)
1 1 2 1 2 3 1 2 3 4
Ka Ka Ka Ka
α4 = 1 2 3 4
(5.32)
D
C¨n cø vµo c«ng thøc (5.32) chóng ta cã thÓ t×m ®−îc gi¸ trÞ α4 ë pH kh¸c nhau.
B¶ng 5.1. Gi¸ trÞ α4 cña EDTA ë çc pH kh¸c nhau.

pH α4 pH α4
2,00 3,7.10–14 7,00 4,8.10–4
3,00 2,5.10–11 8,00 5,4.10–3
4,00 3,6.10–9 9,00 5,2.10–2
5,00 3,5.10–7 10,00 3,5.10–1
6,00 2,2.10–5 11,00 8,5.10–1
12,00 9,8.10–1
ThÝ dô 5.4. TÝnh nång ®é Ca2+ trong dung dÞch gåm cã 100,00 ml dung dÞch Ca2+
0,1000 M vµ 100,00 ml EDTA 0,1000 M ë pH = 10,0; h»ng sè bÒn phøc CaY2–:
5,0.1010.
Ph¶n øng t¹o phøc Ca2+ víi EDTA:
Ca2+ + Y4– CaY2– (1)
Y4– + H+ HY3– (2)
HY3– + H+ H2Y2– (3)
H2Y2– + H+ H3Y– (4)
H3Y– + H+ H4Y (5)
[CaY2− ]
β CaY
/
2− = (6)
[Ca 2+ ][Y / ]
β CaY
/
®−îc gäi lµ h»ng sè bÒn ®iÒu kiÖn
2−
[Y 4− ]
Ta biÕt: [Y/] = (7)
α4
[CaY2− ]
Thay (7) vµo (6): β CaY
/
= 2−
2+ 4−
α4 = β CaY
/
. α4
2− (8)
[Ca ].[Y ]
Sè mmol Ca2+ cã trong dung dÞch :

100,00 x 0,1000 = 10,00 mmol
Sè mmol EDTA cã trong dung dÞch :
100,00 x 0,1000 = 10,00 mmol
Ph¶n øng theo tØ lÖ 1 : 1 nªn nång ®é CaY2–:
10,00
[CaY2–] = = 0,050 M
200,00
H»ng sè bÒn phøc kh¸ lín nªn cã thÓ xem nång ®é c©n b»ng cña Ca2+ trong
dung dÞch : x = [Ca2+] = [Y/] vµ [Y4–] = α4 [Y/], vËy ta cã:
0 , 05
= 5,0.1010
x .α 4 .x
x = 1,7.10–6 M
Nång ®é Ca2+ trong dung dÞch ë thêi ®iÓm c©n b»ng: 1,7.10–6 M
Trong tr−êng hîp ion kim lo¹i cßn tham gia ph¶n øng t¹o phøc víi çc phèi tö
l¹ trong dung dÞch (thµnh phÇn cña dung dÞch ®Öm, vÝ dô nh− NH+4 /NH3) th× viÖc
tÝnh to¸n phøc t¹p h¬n. H»ng sè bÒn cña phøc kim lo¹i víi EDTA phô thuéc kh«ng
chØ vµo nång ®é H+ mµ cßn phô thuéc vµo b¶n chÊt vµ nång ®é çc phèi tö l¹.
ThÝ dô 5.5. TÝnh h»ng sè bÒn ®iÒu kiÖn cña phøc NiY2– trong dung dÞch ®Öm
NH+4 /NH3 bao gåm NH3 1M vµ NH4Cl 1,78 M. BiÕt r»ng trong ®iÒu kiÖn ®ã
nång ®é ban ®Çu cña Ni2+ kh«ng ®¸ng kÓ so víi nång ®é NH3. Phøc cña Ni2+ víi
Y4– cã h»ng sè bÒn β NiY = 1018,62, Ni2+ víi NH3 cã h»ng sè bÒn tæng céng lÇn l−ît:
2−
β1 = 102,67; β1,2 = 102,80; β1,3 = 106,40; β1,4 = 107,50 vµ β1,5 = 108,40.

Ni2+ + Y4– NiY2– (1)
[NiY2− ]
β NiY
/
2− = (2)
[Ni2+ / ][Y / 4− ]
CNi = [Ni2+/] = [Ni2+] + [ NiNH 32 + ] + [ Ni( NH 3 ) 22 + ] + [ Ni( NH 3 ) 32 + ] +
+ [ Ni( NH 3 ) 24+ ] + Ni( NH 3 ) 52 + (3)
MÆt kh¸c ta cã:
[ NH +4 ] 1,78
[H3O+] = K NH . + = 5,7.10–10 . = 1,00.10–9.
4
[ NH 3 ] 1
ë pH = 9,0; α4 = 5,2.10–2 (4)
C Ni = [Ni2+/] = [Ni2+] (1 + β1[NH3] + β1,2 [NH3]2 + β1,3 [NH3]3 +

2+
+ β1,4 [NH3]4 + β1,5 [NH3]5) (5)
α NiNH = 1 + β1[NH3] + β1,2[NH3]2 + β1,3[NH3]3 + β1,4[NH3]4 + β1,5[NH3]5 (6)

3
Thay çc gi¸ trÞ ë trªn vµo (6)

α NiNH = 1 + 102,67 + 102,8 + 106,4 + 107,5 + 108,1 = 108,2 = 1,88.108
3
(7)
[Ni2+/] = [Ni2+] α NiNH 3
(8)
/ [Y 4− ]
[Y ] = (9)
α4
Thay (8) vµ (9) vµo (2):
[NiY2− ].α 4 α4
β /NiY =
2− = β NiY . 2−
[Ni ].α NiNH [Y ]
2+ 4−
3
α NiNH 3
18,62 5,2.10−2
= 10 . 8
= 3,29.108,62 = 2,20.109
1,88.10
Tr−êng hîp tæng qu¸t:

Chóng ta xÐt tr−êng hîp kim lo¹i Mn+ ngoµi ph¶n øng t¹o phøc víi anion Y4–
cña EDTA, cßn tham gia ph¶n øng phô víi phèi tö L t¹o phøc ML, ML2, ML3,…
MLn vµ anion Y4– cßn ph¶n øng víi H+ t¹o thµnh HY3– , H2Y2–, H3Y–, H4Y. Chóng ta
sÏ thµnh lËp biÓu thøc tÝnh h»ng sè bÒn ®iÒu kiÖn trong ®iÒu kiÖn ®ã.
Mn+ + Y4– MY(n–4)+ (5.33)
[MY( n −4)+ ]
β MY /
n −4 = (5.34)
[M n + / ][Y / ]
ë ®©y: [Mn+] lµ tæng nång ®é çc d¹ng cña Mn+ trõ phøc MY(n-4)+.
[Y/] lµ tæng nång ®é çc d¹ng Y4– trõ phøc MY(n–4)+
[M/] = [M] + [ML] + [ML2] + … + [MLm] (5.35)
[Y/] = [Y4–] + [HY3–] + [H2Y2–] + [H3Y–] + [H4Y] (5.36)
Thay gi¸ trÞ h»ng sè bÒn phøc gi÷a ion kim lo¹i Mn+ víi phèi tö L (®Ó ®¬n gi¶n
kh«ng viÕt diÖn tÝch).
[M/] = [M] + β1[M] [L] + β1,2[M] [L]2 +…+ β1,M[M] [L]m
= [M] (1 + β1[L] + β1,2[L]2 +…+ β1,m[L]m)
§Æt αML = 1 + β1[L] + β1,2[L]2 +…+ β1,m[L]m
[M/] = [M] αML (5.37)
[Y 4− ] /
Theo ph−¬ng tr×nh (5.28) ta cã [Y ] = (5.38)
α4
Thay (5.37) vµ (5.38) vµo (5.34):
[MY( n −4) ].α 4 α4
β MY
/
( n −4)+ = = β . n −4 (5.39)
[M].α ML [Y 4− ] MY
α ML
Tõ biÓu thøc (5.39) ta thÊy h»ng sè bÒn phô thuéc vµo nång ®é [H+] vµ nång
®é phèi tö l¹ trong dung dÞch çc ®iÒu kiÖn nµy thay ®æi th× h»ng sè bÒn cña phøc
thay ®æi theo. β MY
/
(n −4) ®−îc gäi lµ h»ng sè bÒn ®iÒu kiÖn.
5.4. §−êng chuÈn ®é trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é complexon

ThÝ dô 5.6. VÏ ®−êng chuÈn ®é 100,00 ml dung dÞch Ca2+ 0,1000 M b»ng dung
dÞch EDTA 0,1000 M ë pH = 10,00. H»ng sè bÒn phøc Ca2+ víi EDTA β CaY = 2−
5,00.1010.
VEDTA = 0,0 ml
[Ca2+] = 0,1000 M
pCa = –log [Ca2+] = –log 10–1 = 1,00
VEDTA = 5,00 ml
Sè mmol Ca2+ cã trong dung dÞch :
100,00 x 0,100 M = 10,00 mmol
Sè mmol EDTA0,100 M thªm vµo:
5,00 x 0,100 M = 0,5000 mmol
Sè mmol Ca2+ cßn l¹i ch−a ph¶n øng:
10,00 mmol – 0,5 mmol = 9,5 mmol
Nång ®é Ca2+ d¹ng tù do:
9,5mmol
= 0,0905 M = 9,05.10–2 M
105ml
pCa = –log 9,05.10–2 = 1,04
VEDTA = 25,0 ml
10,00 − 2,50
[Ca2+] = = 6.10–2 M
125,00
pCa = –log 6,0.10–2 = 1,22
VEDTA = 50,0 ml
10,00 − 5,00
[Ca2+] = = 0,030 M
150,00
pCa = –log 3,0.10–2 = 1,48
T¹i thêi ®iÓm t−¬ng ®−¬ng, khi thªm 100 ml EDTA, toµn bé l−îng canxi cã
trong dung dÞch chuyÓn thµnh phøc CaY–2
10,00mmol
[CaY2–] = = 0,050 M
200mol
Gäi x lµ nång ®é [Ca2+] = [Y4–], t¹i thêi ®iÓm c©n b»ng [CaY–2] = 0,0500 – x,
do h»ng sè bÒn phøc lín nªn cã thÓ bá qua x c¹nh 0,050 M.
H»ng sè βCaY = 5,0.1010 ë pH = 10, α4 = 0,35 h»ng sè bÒn ®iÒu kiÖn βCaY
2−
/
= 2−
1,8.1010
0,0500
βCaY
/
= 1,8.1010 =
2−
x2
x = 1,70.10–6 M = [Ca2+]
pCa = –log 1,70.10–6 = 5,77
Sau ®iÓm t−¬ng ®−¬ng, khi thªm d− EDTA.
VEDTA = 150 ml
10,00
[CaY2–] = = 0,0400 M
250,00
150,00 x 0,1000− 100,00 x 0,1000
CH Y = = 0,020 M
4
250,00
0,0400
βCaY = 1,8.1010 =
2−
[Ca 2+ ].0,020
[Ca2+] = 1,1.10–10 M
pCa = –log 1,10.10–10 = 9,95
12,0 - pCa
pH=10
10,0 -
8,0 - pH=7
6,0 -
4,0 -
2,0 -
0 20 40 60 80 100 120 140 V(ml) EDTA
H×nh 5.2. §−êng chuÈn ®é 100 ml dung dÞch Ca2+ 0,1000 M

b»ng dung dÞch EDTA 0,1000 M ë pH =10,0 vµ pH = 7.
H»ng sè bÒn cña phøc complexonat kim lo¹i phô thuéc pH cña dung dÞch vµ
nång ®é çc phèi tö l¹ t¹o phøc víi ion kim lo¹i. H×nh 5.3 biÓu diÔn sù phô thuéc
gi¸ trÞ h»ng sè bÒn phøc vµo nång ®é H+ dung dÞch .
25,0 -
βHgY2- = 6,3.1021
20,0 - o o o o
o o o
HgY 2-
o o
o x x x x 18
o x x x
15,0 - o x
x β PbY 2- = 1,1.10
o x
o x PbY2-
10,0 - x
o x βCaY 2- = 5,0.1010
o x
5,0 - o x CaY2-
o x
0,0 x
2,0 4,0 6,0 10,0 12,0 14,0
-5,0 -
-10,0 -
- 15,0 - pH
H×nh 5.3. ¶nh h−ëng cña pH ®Õn h»ng sè bÒn cña phøc kim lo¹i víi EDTA
lg β MYn-4
28 -
3+
Fe
26 -
3+
In
24 -Se3+ 4+
Th
Hg3+ 1
22 -
Ga3+
20 - Lu3+
2+ Vo3+
Ni Cu2+
18 -
Sm3+ Y3+, Pb2+2+
16 - Zn
Cd 2+ Al3+ 2
2+ La3+
Co
14 - 2+ 3+
Fe Mn
12 -
Ca2+ 3
10 -
Mg2+
2+
Sr
8-
0 2 4 6 8 10 12 14 pH
H×nh 5.4. Gi¸ trÞ pH thÊp nhÊt cã kh¶ n¨ng chuÈn ®é
hiÖu qu¶ ion kim lo¹i b»ng EDTA
C¨n cø vµo ®å thÞ h×nh 5.4 chóng ta cã thÓ thÊy çc ion kim lo¹i Fe3+, In3+,
Th4+, Se3+, Hg2+ t¹o phøc bÒn trong m«i tr−êng cã pH < 2, çc ion Ga3+, Lu3+, Ni2+,
Cu2+, Pb 2+, Zn2+, Al3+, Cd2+, Co2+, Mn2+, Fe2+, La3+ t¹o phøc bÒn trong m«i tr−êng cã
pH = 4 ÷ 7, çc ion Sr2+, Mg2+ t¹o phøc bÒn trong m«i tr−êng cã pH > 7.
5.5. X¸c ®Þnh ®iÓm cuèi trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é complexon
– chØ thÞ mµu kim lo¹i.
§Ó x¸c ®Þnh ®iÓm kÕt thóc chuÈn ®é ng−êi ta ph¶i dïng mét sè chÊt chØ thÞ
Reli vµ Barna ®· ®Ò nghÞ mét danh s¸ch gåm 200 chÊt mµu h÷u c¬ cã kh¶ n¨ng
lµm chØ thÞ trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é complexon. Chóng lµ nh÷ng axit – baz¬
h÷u c¬ yÕu, mµu cña d¹ng phøc víi kim lo¹i kh¸c mµu b¶n th©n chØ thÞ, thay ®æi
theo pH. V× vËy khi chän chØ thÞ ng−êi ta phØ chän pH thÝch hîp ®Ó ph¶n øng xÈy
ra hoµn toµn.
Gi¶ sö kÝ hiÖu Ind lµ d¹ng chØ thÞ cã kh¶ n¨ng t¹o phøc víi ion kim lo¹i M.
Ind + M MInd (5.40)
MÆt kh¸c Ind còng ph¶n øng víi ion H+ t¹o thµnh HInd2– vµ H2Ind–
Ind + H+ HInd2– K a = 10–11,5
1
HInd2– + H+ H2Ind– K a = 10–6,30 2
§Æt [Ind/] lµ tæng nång ®é çc d¹ng cña chØ thÞ trõ phøc MInd
[Ind/] = [Ind] + [HInd2–] + [H2Ind–]
⎛ [H + ] [H + ] 2 ⎞
[Ind ] = [Ind] . ⎜1 +
/
+ ⎟ (5.41)
⎜ K K K ⎟
⎝ a a a ⎠ 2 1 2
[H + ] [H + ] 2
§Æt αInd = 1 + + (5.42)
Ka Ka Ka 2 1 2
Theo ph−¬ng tr×nh (5.40) ta cã:

[MInd] [ MInd ]
β MInd
/
= = (5.43)
/
[M][Ind ] [ M ][ Ind ]α Ind
[ MInd ]
[M] =
β [ Ind ]α Ind
/
[MInd]
log [M] = log β MInd
/
+ logαInd – log
[Ind]
[MInd]
Khi tØ sè thay ®æi, mµu cña hai d¹ng chØ thÞ thay ®æi theo, tuy nhiªn m¾t
[Ind]
cña chóng ta chØ nhËn biÕt ®−îc khi d¹ng nµy h¬n d¹ng kia 10 lÇn. VËy ta cã:
pM = pK/ ± 1 (5.44)
BiÓu thøc (5.44) chØ râ kho¶ng chuyÓn mµu cña chØ thÞ kim lo¹i. H×nh 5.5.
chØ râ kho¶ng chuyÓn mµu cña chØ thÞ murexit vµ eriocrom T ®en.
8 ,0
H3Ind
2
3 HInd 2 Ind3
H2Ind da cam
6,0 - tÝm xanh xanh
6,0 - H2In d
H4 In d ®á
4,0 - tÝm ®á
4,0 -
2,0 - CaH Ind+ H2Ind MgInd Mg(OH)2

CaH3Ind kÕt tña
4
tÝm ®á 2,0 - ®á
vµng da
cam ®á
4 6 8 10 12 4 6 8 10 12 14
(a) (b)
H×nh 5.5. BiÕn ®æi mµu chØ thÞ kim lo¹i
a) X¸c ®Þnh Ca2+ víi chØ thÞ murexit
b) X¸c ®Þnh Mg2+ víi chØ thÞ eriocromT ®en (ETOO)
5.6. Çc ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é complexon
5.6.1. Ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é trùc tiÕp.

Ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é trùc tiÕp lµ ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n nhÊt. §Ó x¸c ®Þnh
trùc tiÕp çc ion kim lo¹i, ®iÒu ®Çu tiªn cÇn ph¶i cã lµ ph¶n øng gi÷a ion kim lo¹i
víi EDTA ph¶i tho¶ m·n yªu cÇu ®èi víi çc ph¶n øng dïng trong ph©n tÝch thÓ
tÝch. Khi x¸c ®Þnh trùc tiÕp çc ion kim lo¹i, dung dÞch ph©n tÝch ph¶i ®iÒu chØnh
vÒ gi¸ trÞ pH x¸c ®Þnh b»ng dung dÞch ®Öm, th«ng th−êng trong thµnh phÇn dung
dÞch ®Öm cã çc cÊu tö cã kh¶ n¨ng t¹o phøc víi ion kim lo¹i (dung dÞch ®Öm
NH4/NH3). ViÖc chuÈn ®é ®−îc tiÕn hµnh b»ng çch thªm tõ tõ dung dÞch chuÈn
Na2H2Y tõ buret ®Õn khi nhËn ®−îc sù thay ®æi mµu cña chØ thÞ. Dùa trªn thÓ tÝch
vµ nång ®é dung dÞch chuÈn Na2H2Y tiªu tèn chóng ta cã thÓ t×m ®−îc l−îng
chÊt cÇn x¸c ®Þnh cã trong mÉu ph©n tÝch.
5.6.2. ChuÈn ®é ng−îc.
Mét sè tr−êng hîp ph¶n øng gi÷a ion kim lo¹i víi EDTA xÈy ra chËm,
hoÆc kh«ng t×m ®−îc chØ thÞ thÝch hîp, hoÆc ë pH chuÈn ®é xÈy ra hiÖn t−îng
ion kim lo¹i cÇn x¸c ®Þnh bÞ kÕt tña nªn ng−êi ta ph¶i dïng ph−¬ng ph¸p chuÈn
®é ng−îc. §Ó tiÕn hµnh chuÈn ®é ng−êi ta thªm mét l−îng d− chÝnh x¸c dung
dÞch chuÈn EDTA vµo dung dÞch mÉu ph©n tÝch,sau ®ã chuÈn ®é l−îng EDTA
d− b»ng dung dÞch chuÈn ion kim lo¹i kh¸c. TÊt nhiªn ph¶i chän ion kim lo¹i
h»ng sè bÒn t¹o phøc cña nã víi EDTA nhá h¬n h»ng sè bÒn phøc ion kim lo¹i
cÇn x¸c ®Þnh víi EDTA.
Ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é ng−îc còng ®−îc ¸p dông khi ph©n tÝch hçn hîp
kim lo¹i. ThÝ dô ®Ó ®Þnh l−îng hçn hîp Al3+ vµ Zn2+ trong mÉu ph©n tÝch tr−íc
tiªn ng−êi ta chuÈn ®é tæng sè Al3+ vµ Zn2+ b»ng ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é ng−îc,
sau ®ã thªm l−îng d− NaF ®Ó t¹o phøc víi Al3+.
NaF + AlY– ⎯→ AlF63− + Na+ + Y4–
ChuÈn ®é l−îng Y 4– ®−îc gi¶i phãng b»ng dung dÞch chuÈn muèi Zn 2+
hay Mg 2+ . Tõ kÕt qu¶ chuÈn ®é cã thÓ tÝnh ®−îc hµm l−îng çc nguyªn tè
cÇn x¸c ®Þnh.
5.6.3. ChuÈn ®é thay thÕ.
NÕu kh«ng thÓ chuÈn ®é trùc tiÕp ng−êi ta cã thÓ tiÕn hµnh chuÈn ®é ng−îc
hoÆc chuÈn ®é thay thÕ. Ng−êi ta thªm mét l−îng d− complexonat kim lo¹i
(th−êng dung complexonat magie hoÆc kÏm) vµo dung dÞch cÇn x¸c ®Þnh, xÈy ra
ph¶n øng trao ®æi gi÷a ion kim lo¹i cÇn x¸c ®Þnh víi complexonat:
MgY2– + M2+ ⎯→ MY2– + Mg2+

ChuÈn ®é l−îng ion kim lo¹i ®−îc gi¶i phãng (Mg2+ hoÆc Zn2+) b»ng dung
dÞch chuÈn EDTA. Tõ kÕt qu¶ chuÈn ®é ng−êi ta còng tÝnh ®−îc hµm l−îng
nguyªn tè cÇn x¸c ®Þnh.
5.6.4. ChuÈn ®é gi¸n tiÕp.
Trong mét sè tr−êng hîp nguyªn tè cÇn x¸c ®Þnh kh«ng cã kh¶ n¨ng
tham gia ph¶n øng trùc tiÕp víi EDTA. Ch¼ng h¹n çc anion SO24− , PO34− .
Trong cac tr−êng hîp nµy ng−êi ta kÕt tña chóng b»ng mét l−îng d− chÝnh
x¸c muèi Ba2+, sau ®ã läc bá kÕt tña BaSO4 (nÕu x¸c ®Þnh SO24− ), thu toµn bé
phÇn n−íc läc vµ n−íc röa ®em chuÈn ®é b»ng dung dÞch EDTA. Ng−êi ta
còng cã thÓ thu toµn bé kÕt tña BaSO4, röa s¹ch sau ®ã hoµ tan kÕt tña b»ng
l−îng d− chÝnh x¸c dung dÞch EDTA. Tõ çc kÕt qu¶ chuÈn ®é ng−êi ta còng
tÝnh ®−îc hµm l−îng chÊt cÇn x¸c ®Þnh.
Ch−¬ng 6
C©n b»ng trong dung dÞch t¹o thμnh hîp chÊt Ýt tan
vμ ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é kÕt tña
6.1 C©n b»ng trong dung dÞch t¹o thµnh hîp chÊt Ýt tan
NÐt ®Æc tr−ng cña ph¶n øng t¹o thµnh hîp chÊt Ýt tan lµ viÖc h×nh thµnh hÖ míi:
chÊt r¾n vµ dung dÞch (hÖ dÞ thÓ). ThÝ dô, nÕu ta cho AgCl (r¾n) vµo n−íc mét phÇn rÊt
nhá AgCl tan ra:
AgCl (r) (AgCl)dung dÞch Ag+ + Cl− (6.1)
ë mét nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh mét l−îng x¸c ®Þnh AgCl tan ra (g/l) hay mol/l. Trong
dung dÞch tån t¹i c©n b»ng: tèc ®é hoµ tan b»ng tèc ®é kÕt tña. Dung dÞch ë tr¹ng th¸i
nµy ®−îc gäi lµ dung dÞch b·o hoµ, Chóng ta cã thÓ viÕt h»ng sè c©n b»ng cña ph¶n
øng TAgCl:
TAgCl = [Ag+] [Cl−] (6.2)

Do ®é tan cña AgCl nhá vµ trong dung dÞch kh«ng cã ion nµo kh¸c nªn cã thÓ
xem lùc ion trong dung dÞch b»ng kh«ng, hÖ sè ho¹t ®é b»ng 1. Nªn nång ®é b»ng
ho¹t ®é, gi¸ trÞ TAgCl ®−îc gäi lµ tÝch sè tan vµ cã gi¸ trÞ kh«ng ®æi ë mét nhiÖt ®é vµ
¸p suÊt nhÊt ®Þnh.
ThÝ dô 6.1. TÝch sè tan cña AgCl ë 25oC lµ 1,0.10−10. TÝnh nång ®é Ag+ vµ Cl−
trong dung dÞch b·o hoµ AgCl.
[Ag+] = [Cl−] = S
S2 = 1,0.10−10
S = 1,0.10−5 M
§é tan cña AgCl trong n−íc lµ 1,0.10−5 M.

Tr−êng hîp tæng qu¸t khi hoµ tan kÕt tña MmAn vµo n−íc:
hoµ tan
MmAn mMn+ + nAm− (6.3)
kÕt tña
TM m A n = a M . a An
m
Trong dung dÞch ngoµi ion Mn+ vµ Am− kh«ng cßn cã ion nµo kh¸c vµ ®é tan cña
kÕt tña MmAn bÐ, cã thÓ xem hÖ sè ho¹t ®é b»ng 1, nång ®é b»ng ho¹t ®é:
TM m A n = [M]m [A]n (6.5)
Tõ biÓu thøc (5.4) chóng ta cã thÓ nãi ®iÒu kiÖn t¹o thµnh hîp chÊt Ýt tan khi tÝch
sè nång ®é çc ion trong dung dÞch v−ît qu¸ tÝch sè tan cña hîp chÊt ®ã.
Tr−êng hîp tÝch sè tan cña çc ion trong dung dÞch ch−a v−ît qu¸ tÝch sè tan, kÕt
tña sÏ tiÕp tôc h×nh thµnh. Dung dÞch ë tr¹ng th¸i nµy gäi lµ dung dÞch ch−a b·o hoµ.
B¶ng 1. §iÒu kiÖn t¹o thµnh, hoµ tan kÕt tña.
Quan hÖ tÝch sè nång ®é - tÝch sè tan TÝnh chÊt cña dung dÞch Tr¹ng th¸i pha r¾n
TÝch sè nång ®é < tÝch sè tan Ch−a b·o hoµ tiÕp tôc kÕt tña
cb
TÝch sè nång ®é = tÝch sè tan B·o hoµ Dung dÞch KÕt tña
TÝch sè nång ®é > tÝch sè tan Qu¸ b·o hoµ KÕt tña h×nh thµnh æn
®Þnh
ThÝ dô 6.2. TÝnh ®é tan cña PbI2 (g/l) nÕu TPbI = 7,1.10−9
2
PbI2 Pb2+ + 2I−
TPbI2 = [Pb2+] [I−]2
NÕu ta ®Æt S lµ ®é tan cña kÕt tña PbI2:
S = [Pb2+] vµ [I−] = 2S
S . (2S)2 = 7,1.10−9
7,1.10 −9
S = 3 = 1,2.10−3 M
4
§é tan cña kÕt tña PbI2:
1,2.10−3 mol/l . 461,0 g/mol = 0,55 g/l

ThÝ dô 6.3. TÝnh nång ®é çc ion trong dung dÞch (tr¹ng th¸i c©n b»ng) khi trén 25,0
ml dung dÞch AgNO3 0,100 M víi 35,0 ml dung dÞch K2CrO4 0,0500 M. TÝnh % Ag+
cßn l¹i trong dung dÞch, TAg CrO = 1,1.10−12
2 4
Ph¶n øng t¹o thµnh kÕt tña:
2 Ag+ − CrO 24- Ag2CrO4
Sè mmol AgNO3: 25,0 x 0,1000 = 2,50 mmol

Sè mmol K2CrO4: 35,0 x 0,0500 = 1,75 mmol
Tæng thÓ tÝch cña dung dÞch 60,0 ml. Sè mmol CrO 24- cßn l¹i kh«ng tham gia vµo
ph¶n øng kÕt tña:
2,50
1,75 mmol − mmol = 0,500 mmol
2
Nång ®é CrO 24- trong dung dÞch ë tr¹ng th¸i c©n b»ng:
0,50
[ CrO 24- ] = + S = 0,0083 + S ≈ 0,0083 M
60,0
ë ®©y, S lµ ®é tan cña Ag2CrO4, cã thÓ xem rÊt nhá so víi nång ®é CrO 24- d−.
[Ag+] = 2S
3,50
[K+] = = 0,0583 M
60,0
2,50
[ NO 3− ] = = 0,0417M
60,0
[Ag+]2 [ CrO 24- ] = 1,1.10−12
[2S]2 . 8,3.10−3 = 1,1.10−12
1,1.10 −12
S = −3
= 5,8.10−6 M
4 x 8,3.10
[Ag+] = 2 . (5,8.10−6) = 1,16.10−5 M

PhÇn tr¨m Ag+ cßn l¹i trong dung dÞch :
60,0 ml x 1,16.10 −5 mmo l / ml

x 100 = 0,028 %
2,50 mmo l
6.2 Quan hÖ tÝch sè tan vµ ®é tan cña kÕt tña

§é tan cña mét chÊt lµ nång ®é cña chÊt ®ã trong dung dÞch b·o hoµ. §é tan cã
thÓ biÓu diÔn theo çc ®¬n vÞ kh¸c nhau g/l, mol/l. Th«ng th−êng theo ®¬n vÞ mol/l.
§é tan vµ tÝch sè tan cã mèi quan hÖ víi nhau. Chóng ta cã thÓ tÝnh ®é tan tõ tÝch sè
tan vµ ng−îc l¹i. §é tan phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè: b¶n chÊt chÊt tan, thµnh phÇn
dung dÞch, nhiÖt ®é, ¸p suÊt, tr¹ng th¸i vËt lÝ cña pha r¾n.
6.2.1 TÝnh tÝch sè tan tõ ®é tan
ThÝ dô 6.3. TÝnh tÝch sè tan cña Ag2CO3 ë 20oC, biÕt r»ng ë nhiÖt ®é ®ã, ®é tan cña nã
b»ng 3,17.10−2 g/l. Bá qua t−¬ng t¸c cña çc ion kÕt tña víi çc ion cña n−íc.
Ta cã c©n b»ng: Ag2CO3 2Ag+ + CO 32 −
Gi¶ thiÕt f CO 2 − = 1; f Ag + = 1
3
TAg2CO3 = [Ag+]2 [ CO 32 − ]
S = [ CO 32 − ]; [Ag+] = 2S
(2S)2 . S = TAg CO = 4S3

2 3
T
S = 3
4
3,17.10 −2 g / l
§é tan cña Ag2CO3: S = = 1,15.10−4 mol/l
276 g/mol
VËy TAg CO = 4 . (1,15.10−4)3 = 6,08.10−12

2 3
NÕu ta kÓ ®Õn hÖ sè ho¹t ®é cña çc ion Ag+ vµ CO 32 −
Lùc ion: μ = 0,5 (2 x 1,15.10−4 . 12 + 1,15.10−4 . 22) = 3,45.10−4

−2
lg fAg+ = − 0,5 . 12 3,45.10 −4 = − 0,92.10
−2
lg f CO = − 0,5 . 22
2−
3
3,45.10 −4 = − 3,714.10
fAg+ = 0,80 vµ f CO = 0,92 2−

3
TAg2CO3 = 4. (1,15.10−4)2 . 1,15.10−4 . (0,80)2 . 0,92 = 3,582.10−12
ThÝ dô 6.5. TÝnh tÝch sè tan cña Mg(OH)2 ë 20oC biÕt r»ng 0,012g Mg(OH)2 tan trong
1 lÝt H2O ë nhiÖt ®é ®ã.
§é tan cña Mg(OH)2 ë nhiÖt ®é 20oC lµ:
0,012
S = = 2,06.10−4 mol/l
58
TMg ( OH ) 2 = [Mg2+] [OH−]2
= 2,06.10−4 . (2 . 2,06.10−4)2 = 3,5.10−11

NÕu kÓ ®Õn lùc ion cña dung dÞch :
μ = 0,5 (2,06.10−4 . 22 + 2 . 2,06.10−4 . 12) = 6,18.10−4
−2
lg f Mg = − 0,5 . 22
2+ 6,18.10 −4 = − 4,97.10
−2
lg f OH = − 0,5 . 12
− 6,18.10 −4 = − 1,24.10
f Mg 2 + = 0,891 vµ f OH− = 0,751
TMg ( OH ) 2 = 2,06.10−4 . (2 . 2,06.10−4)2 (0,89) . (0,751)2 = 1,755.10−11
Tõ hai thÝ dô trªn chóng ta thÊy tÝch sè tan cã tÝnh ®Õn hÖ sè ho¹t ®é vµ tÝch sè
tan kh«ng tÝnh ®Õn hÖ sè ho¹t ®é (tÝch sè tan nång ®é) kh¸c nhau, nh−ng sù kh¸c nhau
kh«ng nhiÒu, nÕu ®é tan cµng bÐ th× sù kh¸c nhau kh«ng ®¸ng kÓ.
6.2.2. TÝnh ®é tan tõ tÝch sè tan.
ViÖc tÝnh ®é tan tõ tÝch sè tan nãi chung ®¬n gi¶n nh−ng mét sè tr−êng hîp kh¸
phøc t¹p do x¶y ra çc ph¶n øng phô ®i kÌm víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh çc hîp chÊt Ýt
tan. PhÐp tÝnh sÏ ®¬n gi¶n chØ khi bá qua çc qu¸ tr×nh phô hoÆc biÕt mét sè gi¸ trÞ
nh− pH, nång ®é chÊt t¹o phøc.
ThÝ dô 6.6. TÝnh ®é tan cña BaSO4 trong dung dÞch b·o hoµ BaSO4, biÕt TBaSO = 1,04.10−10.
4
BaSO4 Ba2+ + SO 24−

TÝch sè tan bÐ nªn cã thÓ xem lùc ion trong dung dÞch b»ng kh«ng. Gäi S lµ ®é
tan cña kÕt tña BaSO4:
S = [Ba2+] = [ SO 24− ]
S2 = TBaSO = 1,04.10−10
4
−
S = 1,04.10 −10 = 1,01.10 5 mol/l
ThÝ dô 6.7. TÝnh ®é tan cña AgCl trong dung dÞch NaNO3 0,1 M, biÕt TAgCl = 1,0.10−10.
AgCl Ag+ + Cl−
TAgCl = 1,0.10−10 = [Ag+] [Cl−] = S2

(Kh«ng tÝnh ®Õn lùc ion cña dung dÞch )
−
S = 1,04.10 −10 = 1,0.10 5 mol/l
Khi tÝnh ®Õn lùc ion μ: μ = 0,5 (0,1 . 12 + 0,1 . 12) = 0,1
12 0,1
lg f Ag = lg fCl = − 0,5
+ = − 0,12
1 + 0,1
f Ag + = fCl = 0,75
T = [Ag+] [Cl−] . f Ag f Cl = S2 . f Ag
+ −
2
+
T 1,0.10 −10
S = = = 1,3.10−5 mol/l
f2 (o,75) 2
6.3 Çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn ®é tan cña kÕt tña
Trong çc thÝ dô nªu ë trªn, khi tÝnh tÝch sè tan vµ ®é tan, chóng ta gi¶ thiÕt çc
ion t¹o thµnh hîp chÊt Ýt tan kh«ng tham gia ph¶n øng phô víi bÊt k× mét ion nµo kh¸c
trong dung dÞch. Nh−ng trong thùc tÕ çc ion cña kÕt tña th−êng tham gia ph¶n øng
phô (t¹o phøc), çc anion cña kÕt tña ph¶n øng víi ion H+ t¹o thµnh hîp chÊt Ýt ph©n li.
Çc ph¶n øng phô nµy g©y ¶nh h−ëng ®Õn ®é tan cña kÕt tña, Chóng ta sÏ xÐt lÇn l−ît
çc yÕu tè ®ã.
6.3.1 ¶nh h−ëng cña ion chung

Ion chung lµ ion cã trong thµnh phÇn cña kÕt tña. NÕu ta thªm ion chung vµo
dung dÞch b·o hoµ cña kÕt tña, lµm cho tÝch sè nång ®é çc ion lín h¬n tÝch sè tan ,
c©n b»ng chuyÓn dÞch vÒ phÝa t¹o thµnh kÕt tña, lµm gi¶m ®é tan. Chóng ta sÏ xÐt mét
vµi thÝ dô cô thÓ.
ThÝ dô 6.8. TÝnh ®é tan cña CaC2O4 trong dung dÞch (NH4)2C2O4 5.10−2 M so s¸nh víi
®é tan cña nã trong H2O.
TCaC2O4 = 2,60.10−9
§é tan cña CaC2O4 trong H2O:
S = TCaC 2 O 4 = 2,6.10 −9
= 5,09.10−5 M
Lùc ion cña dung dÞch khi cã mÆt (NH4)2C2O4 5,0.10−2 M
μ = 0,5 (0,1 . 12 + 22 . 5,0.10−2 + 22 . 5,09.10−5 + 22 . 5,08.10–5)

= 0,15
− 0 ,5 . 2 2 0,15
lg fCa2+ = lg fC6O24− = = − 0,55
1+ 0,15
fCa2+ = fC O2− = 0,28

6 4
TCaC2O4 = S (S + 5,0.10−2) . 0,28 . 0,28 = 2,6.10−9
Gi¶ sö S << 5,0.10−2
5,0.10−2 . S . (0,28)2 = 2,6.10−9
2,6.10 − 9
S = = 6,63.10−7 M
5,0.10 − 2 .( 0 , 28 ) 2
§é tan cña CaC2O4 trong dung dÞch (NH4)2C2O4 5,0.10−2 M gi¶m ®i 130 lÇn.
6.3.2 ¶nh h−ëng cña nång ®é H+ (pH)

§é tan cña kÕt tña sÏ thay ®æi nÕu çc ion cña kÕt tña tham gia ph¶n øng phô víi
çc chÊt l¹ cã mÆt trong dung dÞch.Nång ®é çc ion kÕt tña thay ®æi,lµm cho tÝch sè
nång ®é cña çc ion còng thay ®æi theo.TÝch sè tan t×m ®−îc trong ®iÒu kiÖn míi nµy
®−îc gäi lµ tÝch sè tan ®iÒu kiÖn. Cã nghÜa lµ tÝch sè tan cã tÝnh ®Õn çc yÕu tè ¶nh
h−ëng ®Õn ®é tan.
ThÝ dô 6.8. TÝnh ®é tan cña CaC2O4 trong dung dÞch HCl 0,001 M. TCaC2O4 = 2,6.10−9.
Çc c©n b»ng: CaC2O4 Ca2+ + C 2 O 24− (1)
C 2 O 24− + H+ HC 2 O −4 (2)
HC 2 O −4 + H+ H2C2O4 (3)
H2O H+ + OH–
HCl ⎯→ H+ + Cl–
TCaC2O4 = [Ca2+] [ C 2 O 24− ] = 2,6.10−9 (4)
[H + ] [HC 2 O 4− ]
Ka1 = = 6,5.10−2 (5)
[H 2 C 2 O 4 ]
[H + ] [C 2 O 24 − ]
Ka2 = −
= 6,1.10−5 (6)
[HC 2 O 4 ]
K H 2 O = [H+] [OH−] = 1,0.10−14 (7)
[Ca2+] = [ C 2 O 24− ] + [ HC 2 O −4 ] + [H2C2O4] (8)
[H+] = [Cl−] + [OH−] − [ HC 2 O −4 ] − [H2C2O4] (9)
[Cl−] = 0,0010 M (10)
Ka1 >> Ka2 ⎯→ [ HC 2 O −4 ] >> [H2C2O4] vµ [ C 2 O 24− ]
[OH−] rÊt nhá v× dung dÞch axit.

[H+] + 2 [Ca2+] = 2 [ C 2 O 24− ] + [ HC 2 O −4 ] + [Cl–] + [OH– ]
MÆt kh¸c ta cã:
[H+] = 0,0010 + [OH−] − [ HC 2 O −4 ] − [H2C2O4]
= 0,0010 − [ HC 2 O −4 ] (11)
TCaC2O4
Theo ph−¬ng tr×nh (4) ta cã: [Ca2+] = (12)
[C2 O−4 ]
2−
K a 2 [HC 2 O −4 ]
Tõ ph−¬ng tr×nh (6) ta cã: [ C 2 O ] = (13)
[H + ]
4
TCaC2O4 .[H+ ]
Thay (13) vµo (12): [Ca2+] = (14)
Ka2 [HC2 O−4 ]
Ta cã Ka1 >> Ka2 nªn [ HC 2 O −4 ] >> [H2C2O4] vµ [ C 2 O 24− ], tõ ph−¬ng tr×nh (8) ta
cã thÓ viÕt:
[Ca2+] = [ HC 2 O −4 ] (15)
Thay (15) vµo (11):
[H+] ≈ 0,0010 − [ HC 2 O −4 ] = 0,0010 − [Ca+] (16)
Thay (15) vµ (16) vµo (14):
2+
TCaC 2O4
.( 0,0010 − [Ca 2 + ])
[Ca ] =
K a [Ca 2 + ]
2
2,6.10 −9 ( 0,0010 − [Ca 2 + ])

=
6,1..10 −5 [Ca 2 + ]
6,1.10−5 [Ca2+]2 = 2,60.10−12 − 2,60.10−9 [Ca2+]
6,1.10−5 [Ca2+]2 + 6,9.10−9 [Ca2+] − 2,60.10−12 = 0
[Ca2+] = 1,9.10−4 M
ThÝ dô 6.10. Bao nhiªu mol kÕt tña MA ®−îc hoµ tan trong 1 lit dung dÞch HCl 0,1 M
nÕu tÝch sè tan cña MA b»ng 1,0.10−8 vµ Ka cña axit HA 1,0.10−6.
Trong dung dÞch cã çc c©n b»ng sau:
MA M+ + A− TMA = [M+] . [A−] (1)

[H + ] [A − ]
A− + H+ HA Ka = (2)
[HA]
H2O H+ + OH− K H 2 O = [H+] [OH−] (3)
HCl ⎯→ H+ + Cl−
[M+] = [A−] + [HA] (4)
[H+] = [Cl−] + [OH−] − [HA] (5)

Ph−¬ng tr×nh trung hoµ ®iÖn:
[H+] + [M+] = [A−] + [Cl−] + [OH−] (6)
Dung dÞch axit, HA lµ axit yÕu, v× vËy cã thÓ xem [A−] << [HA].
Tõ (4) suy ra: [M+] = [A−] + [HA] ≈ [HA] (7)
Dung dÞch axit nªn [OH−] rÊt nhá nªn tõ (5) suy ra:
[H]+ = 0,10 + [OH−] − [HA] ≈ 0,1 – [HA] (8)

TMA
Theo ph−¬ng tr×nh (1): [M+] = (9)
[A − ]
K a [HA]
Tõ (2) suy ra: [A−] = (10)
[H + ]
TMA .[H + ]
Thay (10) vµo (9): [M+] = (11)
K a [HA]
Theo gi¶ thiÕt (7) ta cã: [M+] = [HA] (12)
Tõ ph−¬ng tr×nh (8) ta cã: [H+] ≈ 0,10 − [HA] ≈ 0,10 − [M+] (13)
+ TMA .(0,10 − [M + ])
Thay (12) vµ (13) vµo (11): [M ] = (14)
K a [M + ]
1,0.10 −8
[M+]2 = −6
(0,1 – [M+]
1,0.10
[M+]2 = 1,0.10−2 (0,10 – [M+]
[M+]2 + 1,0.10−2 [M+] − 1,0.10−3 = 0
+
− 1,0.10 −2 + (1,0.10 −2 ) 2 + 4.10 −3
[M ] =
2
[M+] = 0,027 M
Trong 1 lÝt dung dÞch HCl 0,10 M hoµ tan ®−îc 0,027 mol kÕt tña MA.
6.3.3 ¶nh h−ëng chÊt t¹o phøc

ThÝ dô 6.11. TÝnh ®é tan cña kÕt tña AgBr trong dung dÞch NH3 0,020 M. BiÕt h»ng sè
bÒn β Ag(NH +
3 )2
= 1,7.107, tÝch sè tan cña TAgBr = 5,0.10−13. H»ng sè baz¬ cña NH3 Kb =
1,75.10−5.
Çc c©n b»ng xÈy ra trong dung dÞch :
AgBr Ag+ + Br− (1)
Ag+ + 2NH3 Ag(NH3 ) 2+ (2)
NH3 + H2O NH +4 + OH− (3)
TAgBr = [Ag+] [Br−] = 5,0.10−13 (4)
Ag(NH 3 ) 2+
β Ag(NH + = = 1,7.107 (5)
3 )2
[Ag + ] [NH 3 ] 2
[NH +4 ] [OH − ]
K
b = = 1,7.10−5 (6)
[NH 3 ]
Gäi S lµ ®é tan cña kÕt tña, ta cã:
S = [Br−] = [Ag+] + [ Ag(NH 3 ) 2+ ] (7)
[Br−] = [Ag+] + [ Ag(NH 3 ) 2+ ] (8)
C NH3 = 0,020 = [NH3] + [ NH +4 ] + 2 [Ag(NH3)2] (9)
Tõ ph−¬ng tr×nh (3) suy ra: [ NH +4 ] = [OH−] (10)
[H+] + [Ag+] + [ NH +4 ] + [ Ag(NH 3 ) 2+ ] = [OH−] + [Br−] (11)
Dung dÞch NH3 0,020 M nªn [H+] rÊt nhá, cã thÓ bá qua trong ph−¬ng tr×nh (11),
thay gi¸ trÞ [ NH +4 ] = [OH−] tõ (10) vµo (11) ta cã:
[Ag+] + [ Ag(NH 3 ) 2+ ] = [Br−] (12)
β Ag(NH +
3 )2
rÊt lín nªn cã thÓ xem: [Ag+] << [ Ag(NH 3 ) 2+ ]
Ph−¬ng tr×nh (12) chuyÓn thµnh [ Ag(NH 3 ) 2+ ] = [Br−] (13)
Nh©n ph−¬ng tr×nh (4) víi (5):

[Ag(NH 3 ) 2+ ] [Br − ] [Ag + ]
= TAgBr . β Ag(NH3 ) 2+
[NH 3 ] 2 [Ag + ]
[Ag(NH 3 ) 2+ ] [Br − ]
= 1,7.107. 5,0.10−13 = 8,5.10−6 (14)
[NH 3 ] 2
[ NH +4 ] << [NH3] do Kb nhá.
[Ag(NH 3 ) 2+ ] [Br − ]
[NH3] >> [ Ag(NH ) ] do tØ sè +
3 2 2
nhá (8,5.10−6)
[NH 3 ]
Nh− vËy cã thÓ xem [NH3] = 0,020 M.

Tõ ph−¬ng tr×nh (5) suy ra:
[ Ag(NH 3 ) 2+ ] = β Ag(NH3 ) 2+ . [NH3]2 [Ag+]
= 1,70.107 (0,020)2 . [Ag+] (15)
Theo ph−¬ng tr×nh (13) ta cã [ Ag(NH 3 ) 2+ ] = [Br−]. VËy ph−¬ng tr×nh (15) cã thÓ
®−îc viÕt l¹i:
[Br−] = 6,8.103 [Ag+] (16)
TAgBr
Tõ ph−¬ng tr×nh (4) suy ra: [Ag+] =
[Br − ]
TAgBr
[Br−] = 6,8.103
[Br − ]
[Br−] = 6,8.10 3 .5,0.10 -13 = 5,9.10−5 M
§é tan cña AgBr trong dung dÞch NH3 0,020 M lµ 5,9.10−5 M.

Sù cã mÆt t¸c nh©n t¹o phøc trong dung dÞch lµm h¹n chÕ hay ng¨n c¶n qu¸ tr×nh
t¹o kÕt tña do ion kim lo¹i t¹o phøc víi t¸c nh©n l¹. Sù ng¨n ngõa kh«ng cho h×nh
thµnh kÕt tña víi mét ion nµo ®o b»ng çch chuyÓn nã thµnh phøc chÊt Ýt ph©n li ®−îc
gäi lµ sù che. Sù che ®−îc øng dông réng r·i trong ho¸ häc ph©n tÝch. ViÖc che çc ion
lµm c¶n trë ®Õn phÐp x¸c ®Þnh th−êng hay dïng trong ph©n tÝch ®Þnh l−îng. ThÝ dô, khi
kÕt tña Ni2+ b»ng dimetylglyoxim trong m«i tr−êng kiÒm, ng−êi ta ph¶i thªm mét
l−îng ®ñ axit tactric khi cã mÆt ion Fe3+.
Khi kÕt tña Cd2+ b»ng H2S nÕu cã mÆt Cu2+ ng−êi ta ph¶i thªm vµo dung dÞch
mét Ýt KCN (l−îng KCN thªm vµo nhiÒu hay Ýt tuú thuéc vµo l−îng ion Cu2+ cã mÆt
trong dung dÞch):
KCN ⎯→ K+ + CN−
Cu2+ + CN− 2Cu+ + (CN)2
Cu+ + 4 CN− Cu(CN)34−
Cd2+ + 4CN− Cd(CN)24−
β Cu(CN )3 − = 1030,29; β Cd(CN )2 − = 1018,85

4 4
Phøc Cu(CN)34− bÒn h¬n phøc Cd(CN)24− nªn khi cho H2S léi qua dung dÞch th× chØ
cã CdS ®−îc kÕt tña.
Cd(CN)24− + H2S CdS ↓ + 2CN− + 2HCN
ThÝ dô 6.12. TÝch sè tan cña kÕt tña CuI, TCuI = 1,0.10−12, h»ng sè bÒn phøc CuI 2−
( β CuI = 7,9.10−4). TÝnh ®é tan cña kÕt tña CuI trong dung dÞch KI 1,0.10−4 M.
2
Çc c©n b»ng x¶y ra trong dung dÞch :
CuI Cu+ + I− (1)
CuI + I− CuI 2− (2)
Gi¶ thiÕt çc ion H+ vµ OH− kh«ng tham gia ph¶n øng víi ion Cu+ vµ I−.
NÕu ®Æt S lµ ®é tan cña kÕt tña CuI trong KI:
S = [Cu+] + [ CuI 2− ] (3)
TCuI = [Cu+] [I−] (4)
[CuI 2− ]
β CuI − = (5)
2
[I − ]
[I−]t = CKI + [Cu+] − [ CuI2− ] (6)
Ph−¬ng tr×nh hoµ ®iÖn tÝch: bá qua [H+] vµ [OH–]
[Cu+] + [K+] = [I−] + [ CuI 2− ] (7)
Thay CKI = [K+] = 1,0.10–4 vµo (6):
[I] = 1,0.10−4 + [Cu+] − [ CuI 2− ] (8)
TÝch sè tan cña CuI nhá vµ h»ng sè bÒn cña phøc CuI 2− còng rÊt nhá nªn cã thÓ
gi¶ thiÕt ([Cu+] − [ CuI 2− ]) << 1,0.10−4. VËy ta cã:
[I−] = 1,0.10−4 M (9)
Thay gi¸ trÞ [I−] ë ph−¬ng tr×nh (9) vµo (4):
TCuI 1,0.10 −12

[Cu+] = −
= −4
= 1,0.10−8 M
[I ] [1,0.10 ]
Thay gi¸ trÞ [I−] = 1,0.10−4 vµo ph−¬ng tr×nh (5):
[ CuI 2− ] = β CuI [I−] = 7,9.10−4 . 1,0.10−4 = 7,9.10−8 M

−
2
§é tan cña kÕt tña CuI trong dung dÞch KI 1,0.10−4 M:
S = [Cu+] + [ CuI 2− ] = 1,0.10−8 + 7,9.10−8 = 8,9.10−8 mol/l
Gi¶ thiÕt ®é tan cña kÕt tña [Cu+] vµ [ CuI 2− ] nhá h¬n rÊt nhiÒu so víi gi¸ trÞ
1,0.10−4 M lµ hîp lÝ.
ThÝ dô 6.13. TÝnh ®é tan cña kÕt tña CuCl trong dung dÞch NaCl 1,0.10−4 M. BiÕt h»ng
sè bÒn phøc CuCl 2− β CuCl = 3,2.105; TCuCl = 1,9.10−7.
2
Çc c©n b»ng x¶y ra trong dung dÞch :
CuCl Cu+ + Cl−

TCuCl = [Cu+] [Cl–] = 1,9.10–7 (1)
Cu+ + 2Cl CuCl 2−
[CuCl 2− ]
β CuCl 2 = + − 2
= 3,2.105 (2)
[Cu ] [Cl ]
Nh©n (1) víi (2) ta cã:
−7 [CuCl 2− ]
TCuCl . β CuCl = 1,9.10 . 3,2.10 = 5
(3)
2
[Cl − ]
–2 [CuCl 2− ]
= 6,08.10 =
[Cl − ]
[Cu+] + [Na+] = [Cl−] + [ CuCl 2− ] (4)
[Cl–] = [Cu+] + [Na+] – [ CuCl 2− ]
T
= −
+ CNaCl – 6,08.10–2 [Cl–]
[Cl ]
− 1,9.10 −7
[Cl ] = −
+ 1,0.10–4 – 6,08.10−2 [Cl−] (5)
[Cl ]
[Cl−]2 = 1,9.10−7 + 1,0.10–4 [Cl−] − 6,08.10−2 [Cl–]2
[Cl−]2 + 6,08.10−2 [Cl–]2 – 1,0.10–4 [Cl−] – 1,9.10−7 = 0
[Cl−]2 (1 + 6,08.10−2) – 1,0.10–4 [Cl−] – 1,9.10−7 = 0
[Cl−]2 – 1,0.10–4 [Cl−] – 1,9.10−7 = 0
1,0.10 −4 + 10 −8 + 7,6.10 −7
[Cl–] =
2
1,0.10 −4 + 8,77.10 −4
= = 4,88.10–4 (6)
2
[Cl−] = 4,88.10−4 mol/l
1,9.10 −7
+ −
S = [Cu ] + [ CuCl ] =
2 −4
+ 6,08.10−2.4,88.10−4 = 4,1.10−4mol/l (7)
4,88.10
6.4 KÕt tña ph©n ®o¹n

NÕu cã hai ion kim lo¹i M1 vµ M2 cïng t¹o kÕt tña víi ion A thµnh hai hîp chÊt
M1A vµ M2A cã tÝch sè tan kh¸c nhau nhiÒu, th× cã thÓ tiÕn hµnh kÕt tña lÇn l−ît tõng
ion mét.
ThÝ dô 6.14. TÝnh nång ®é Cl− cßn l¹i khi Ag2CrO4 b¾t ®Çu kÕt tña trong dung dÞch
gåm cã NaCl 0,1 M, K2CrO4 10−2 M vµ AgNO3. TÝch sè tan cña TAg CrO = 1,1.10−12 vµ2 4
−10
TAgCl = 1,0.10 .
§Ó AgCl b¾t ®Çu kÕt tña, nång ®é Ag+ cÇn cã:
1,0.10 −10 1,0.10 −10
+
[Ag ] = −
= −1
= 10−9 mol/l
[Cl ] 10
TAg 2 CrO 4 = [Ag+]2 [ CrO24− ] = 1,7.10−12
1,7.10 −12
[ CrO24− ] = 10−2 ⎯→ = [Ag+] = −2
= 1,05.10−5
10
Khi Ag2CrO4 kÕt tña, nång ®é Ag+ trong dung dÞch 1,05.10–5 mol/l vµ nång ®é Cl−:
− TAgCl 1,0.10 −10
[Cl ] = = −5
= 9,5.10−6
[Ag + ] 1,05.10
− −6 9,5.10 −6
Nång ®é Cl trong dung dÞch b»ng 9,5.10 mol/l, nghÜa lµ cßn x 100 =
10 −1
9,5.10−3 %.
Cã thÓ xem nh− Cl− ®· kÕt tña hoµn toµn míi xuÊt hiÖn kÕt tña Ag2CrO4. Dùa trªn
nguyªn t¾c nµy nhµ ho¸ hoÆc ng−êi §øc K.F. Mohr ®· ®Ò nghÞ sö dông K2CrO4 lµm
chÊt chØ thÞ trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é kÕt tña x¸c ®Þnh ion Cl−, Br−. VÊn ®Ò nµy sÏ
®−îc tr×nh bµy trong phÇn tiÕp theo.
6.5 Ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é kÕt tña

Trong thùc tÕ cã rÊt nhiÒu ph¶n øng t¹o thµnh hîp chÊt Ýt tan nh−ng chØ mét sè Ýt
ph¶n øng ®−îc øng dông trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é kÕt tña. Çc ph¶n øng nµy ph¶i
tho¶ m·n çc yªu cÇu ®èi víi mét ph¶n øng dïng trong ph©n tÝch thÓ tÝch:
− Ph¶n øng ph¶i xÈy ra nhanh vµ hoµn toµn (kh«ng cã hiÖn t−îng t¹o thµnh dung
dÞch qu¸ b·o hoµ).
− Ph¶n øng ph¶i chän läc. HiÖn t−îng hÊp phô vµ céng kÕt x¶y ra kh«ng ®¸ng kÓ.
− Ph¶i cã kh¶ n¨ng x¸c ®Þnh ®−îc ®iÓm t−¬ng ®−¬ng. Trong sè çc ph¶n øng t¹o
thµnh hîp chÊt Ýt tan, quan träng nhÊt lµ ph¶n øng gi÷a AgNO3 víi çc ion
halogenua- ®−îc gäi lµ ph−¬ng ph¸p ®o b¹c. Chóng ta sÏ xem xÐt kÜ ph−¬ng ph¸p
chuÈn ®é nµy.
6.5.1 §−êng chuÈn ®é trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é kÕt tña
ThÝ dô 4.15. TÝnh gi¸ trÞ pCl trong qu¸ tr×nh chuÈn ®é 100,00 ml dung dÞch Cl− 0,100
M b»ng dung dÞch AgNO3 0,1 M.
VAgNO = 0,00 ml
3
pH = − lg[Cl−] = − log 0,1000 = 1,000

VAgNO3 = 20,00 ml
Sè mmol Ag+ thªm vµo:

20,00 ml x 0,1000 mmol/ml = 2,000 mmol
Sè mmol Cl− cã trong dung dÞch ban dÇu:

100,00 ml x 0,1000 mmol/ml = 10,000 mmol
Sè mmol Cl− cßn l¹i sau ph¶n øng:
10,00 mmol − 2,000 mmol = 8,000 mmol

8,000 mmol
[Cl−] = = 0,0667 M
120,00 ml
pCl = − log 0,0667 = 1,18

VAgNO3 = 99,00 ml

99,00 ml x 0,1000 mmol/ml = 9,900 mmol
10,000 − 9,9000
[Cl−] = = 5,0.10−4 M
199,00
pCl = − log 5,0.10−4 = 3,26

VAgNO3 = 99,50 ml

99,50 ml x 0,1000 mmol/ml = 9,950 mmol
10,000 − 9,950
[Cl−] = = 2,50.10−4 M
199,50
pCl = − log 2,50.10−4 = 3,60

VAgNO3 = 100,00 ml. T¹i thêi ®iÓm nµy Cl− ®· ph¶n øng hÕt víi AgNO3.
[Cl−] = TAgCl = 1,0.10 −10 = 10

−5
M
pCl = − log 10−5 = 5,00
VAgNO3 = 100,50 ml

100,50 ml x 0,1000 mmol/ml = 10,05 mmol
Nång ®é [Ag+] d− sau ph¶n øng:
10,05 - 10,00
[Ag+] = = 0,024 M
200,50
T 1,00.10 −10
[Cl−] = +
= −2
= 4,20.10−9 M
[Ag ] 2,40.10
pCl = − log 4,20.10−9 = 8,38

VAgNO3 = 110,0 ml

110,50 ml x 0,1000 mmol/ml = 11,00 mmol
Nång ®é [Ag+] d− sau ph¶n øng:
11,00mmol - 10,00mmol
[Ag+] = = 4,76.10−3 M
210,00
TAgCl 1,00.10 −10
[Cl−] = = −3
= 2,10.10−8 M
[Ag + ] 4,76.10
pCl = − log 2,10.10−8 = 7,67

pCl
I
14,0 -
12,0 -
Br
10,0 -
Cl
8,0 -
6,0 -
4,0 -
2,0 -
0 20 40 60 80 100 120 140 V(ml) AgNO3
H×nh 6.1. §−êng chuÈn ®é 100,00 ml Cl− 0,1M; Br− 0,10 M; I− 0,10 M
b»ng dung dÞch AgNO3 0,100 M.
Tõ h×nh 6.1 cho chóng ta thÊy, khi tÝch sè tan cµng bÐ b−íc nh¶y trªn ®−êng
chuÈn ®é cµng dµi.
TAgI = 1,0.10−16; TAgBr = 4,0.10−13 vµ TAgCl = 1,0.10−10

B−íc nh¶y trªn ®−êng chuÈn ®é ion cßn phô thuéc vµo nång ®é çc chÊt chuÈn
®é. Trong tr−êng hîp dung dÞch qu¸ lo·ng vµ kÕt tña cã ®é tan lín th× phÐp chuÈn ®é
kh«ng chÝnh x¸c.
6.5.2 Çc ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®iÓm cuèi trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é ®o b¹c
1 Ph−¬ng ph¸p Mohr
K2CrO4 ®−îc dïng lµm chØ thÞ trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é x¸c ®Þnh mét sè
halogenua b»ng AgNO3. . Khi ion Cl− ®−îc kÕt tña hoµn toµn, d− giät dung dÞch
AgNO3 ®Çu tiªn sÏ ph¶n øng víi ion CrO24− lµm xuÊt hiÖn kÕt tña mµu ®á b¹c cromat
Ag2CrO4
2Ag+ + CrO 24− ⎯→ Ag2CrO4
T¹i ®iÓm t−¬ng ®−¬ng nång ®é Ag+ b»ng 10−5M nång ®é CrO 24− lín h¬n
2,0.10−2M. ChuÈn ®é qu¸ nång ®é nµy cã mµu cromat qu¸ ®Ëm, trong thùc tÕ ng−êi ta
dïng dung dÞch K2CrO4 cã nång ®é 0,002 - 0,005 M. Ph−¬ng ph¸p Morh ®−îc øng
dông x¸c ®Þnh Cl− , Br−, chø kh«ng x¸c ®Þnh I, SCN− v× çc ion nµy sù hÊp phô x¶y ra
m¹nh. §é nh¹y cña chØ thÞ còng phô thuéc vµo pH cña dung dÞch . Ph−¬ng ph¸p Mohr
th−êng ®−îc tiÕn hµnh chuÈn ®é ë pH = 8. NÕu dung dÞch chuÈn ®é pH < 6, mét
phÇn chØ thÞ tån t¹i ë d¹ng H CrO −4 . Nh− vËy ®Ó kÕt tña Ag2CrO4 xuÊt hiÖn cÇn ph¶i cã
mét l−îng lín Ag+ trong dung dÞch . ChuÈn ®é ë pH > 8, sÏ xuÊt hiÖn kÕt tña Ag2O
cïng víi Ag2CrO4, khã nhËn ®iÓm t−¬ng ®−¬ng.
2 Ph−¬ng ph¸p Volhard
Ph−¬ng ph¸p Volhard dùa vµo ph¶n øng chuÈn ®é Ag+ b»ng ion thioxianat SCN−
dïng ion Fe3+ lµm chØ thÞ:
Ag+ + SCN− AgSCN ↓

T¹i ®iÓm cuèi chuÈn ®é xuÊt hiÖn mµu ®á cña ion phøc FeSCN2+.
Ph−¬ng ph¸p ®−îc øng dông chuÈn ®é trùc tiÕp thioxianat b»ng AgNO3 hoÆc
chuÈn ®é çc anion halogenua (Cl−, Br−) b»ng ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é ng−îc - (thªm d−
dung dÞch AgNO3 råi chuÈn ®é Ag+ d− b»ng dung dÞch thioxianat. Ph−¬ng ph¸p
th−êng ®−îc tiÕn hµnh trong m«i tr−êng axit HNO3.
X− + Ag ⎯→ AgX + Ag+ (d−)
Ag+ (d−) + SCN− ⎯→ AgSCN ↓

X¸c ®Þnh ®iÓm cuèi b»ng çch thªm Fe3+.
Fe3+ + SCN− ⎯→ Fe(SCN)2+ (®á m¸u)

NÕu tÝch sè tan cña AgX nhá h¬n AgSCN th× kh«ng cÇn ph¶i t¸ch AgX tr−íc khi
chuÈn ®é Ag+ b»ng thioxianat. ThÝ dô khi chuÈn ®é I−, Br−. Tuy nhiªn ®èi víi tr−êng
hîp I−, ng−êi ta thªm AgNO3 d− tr−íc khi thªm Fe3+ lµm chØ thÞ v× nÕu kh«ng th× Fe3+
sÏ oxi ho¸ io®ua.
2 Fe3+ + 2 I– 2Fe2+ + I2
Khi chuÈn ®é ion Cl– ng−êi ta ph¶i thªm AgNO3 d− ®Ó kÕt tña hÕt ion Cl– d−íi
d¹ng AgCl. Sau ®ã läc bá AgCl ra khái dung dÞch råi míi tiÕn hµnh chuÈn ®é Ag+
b»ng thioxianat. NÕu tiÕn hµnh chuÈn ®é cã mÆt AgCl sÏ xÈy ra ph¶n øng sau:
AgCl Ag+ + Cl–
Ag+ + SCN– AgSCN
AgCl + SCN– AgSCN + Cl–
Fe(SCN)2+ + AgCl ⎯→ AgSCN ↓ + Fe2+ + Cl−
Muèn xuÊt hiÖn mµu ®á m¸u phøc FeSCN2+ th× ph¶i thªm l−îng thuèc thö SCN−
lín h¬n l−îng cÇn thiÕt.
§Ó läc kÕt tña AgCl dÔ dµng ng−êi ta ph¶i ®um s«i huyÒn phï trong vµi phót
nh»m ®«ng tô keo AgCl vµ gi¶i hÊp Ag+, hoÆc thªm KNO3 chÊt ®«ng tô keo, sau ®ã
®un s«i trong mét vµi phót.
Còng cã thÓ thªm nitrobenzen vµo dung dÞch tr−íc khi chuÈn ®é Ag+ d− b»ng
SCN− ®Ó ng¨n c¶n t¸c dông cña AgCl víi SCN−.
3 Ph−¬ng ph¸p Fajans - ChØ thÞ hÊp phô

Fajans vµ çc céng t¸c viªn ®· ®−a ra mét lo¹t chÊt mµu axit h÷u c¬ yÕu cã mµu
s¾c thay ®æi khi bÞ hÊp phô vµo bÒ mÆt kÕt tña tÝch ®iÖn. Trong dung dÞch chÊt chØ thÞ
tån t¹i d¹ng ion In− . Khi chuÈn ®é NaCl b»ng AgNO3, tr−íc ®iÓm t−¬ng ®−¬ng Cl− d−,
kÕt tña tÝch ®iÖn ©m.
(AgCl)n : Cl− M Na+
Sau ®iÓm t−¬ng ®−¬ng d− Ag+, bÒ mÆt kÕt tña tÝch ®iÖn d−¬ng:
(AgCl)n : Ag+ : NO 3−
Tr−íc ®iÓm t−¬ng ®−¬ng chØ thÞ kh«ng bÞ hÊp phô vµo bÒ mÆt kÕt tña, sau ®iÓm
t−¬ng ®−¬ng khi cã d− Ag+, th× xÈy ra c©n b»ng trao ®æi.
(AgCl)n, Ag+ M NO 3− + In− ⎯→ (AgCl)n : Ag+ M In− + NO 3−
ChØ thÞ bÞ hÊp phô lªn bÒ mÆt kÕt tña vµ cã mµu kh¸c víi mµu cña b¶n th©n chØ thÞ ë
trong dung dÞch . Sù thay ®æi mµu nµy lµm cho chóng ta nhËn biÕt ®iÓm kÕt thóc chuÈn ®é.
§é chÝnh x¸c cña phÐp chuÈn ®é víi chØ thÞ hÊp phô phô thuéc vµo mét sè yÕu tè sau:
1. ¶nh h−ëng cña pH.

ChÊt mµu bÞ hÊp phô chñ yÕu ë d¹ng anion, nång ®é cña nã phô thuéc vµo pH, v×
vËy cÇn duy tr× pH thÝch hîp sao cho nång ®é anion ®ñ lín ®Ó lµm chuyÓn dÞch c©n b»ng.
B¶ng 6.1. Mét vµi chØ thÞ hÊp phô.
ChÊt chØ thÞ PhÐp chuÈn ®é pH dung dÞch

Fluoretxein Cl– b»ng Ag+ 7÷8
Diclorofluoretxein Cl– b»ng Ag+ 4
Bromocresol xanh SCN– b»ng Ag+ 4÷5
Eosin Br–, I–, SCN– b»ng Ag+ 2
Metyl tÝm Ag+ b»ng Cl– Dung dÞch axit
Rodamin 6G Ag+ b»ng Br– HNO3 ≤ 0,3M
Bromophenol xanh Hg2+ b»ng Cl– Dung dÞch 0,1 M
Ortocrom T Pb2+ b»ng CrO 24 − Trung tÝnh dung dÞch 0,02 M
Fluoretxin lµ axit yÕu (Ka = 10–7) do ®ã kh«ng thÓ chuÈn ®é ë pH < 7 v× khi ®ã
chØ thÞ tån t¹i d¹ng kh«ng ph©n li, kh¶ n¨ng hÊp phô bÞ h¹n chÕ. Diclorofluoretxein lµ
axit m¹nh h¬n (Ka = 10–4) kh¶ n¨ng hÊp phô cña anion nµy m¹nh h¬n nªn cã thÓ chuÈn
®é ë pH thÊp. Eosin lµ axit cßn m¹nh h¬n nªn cã thÓ chuÈn ®é ë pH b»ng 2.
2. TÝnh chÊt bÒ mÆt cña kÕt tña.
Sù hÊp phô phô thuéc nhiÒu vµo diÖn tÝch bÒ mÆt kÕt tña. NÕu kÕt tña bÞ ®«ng tô
khi chuÈn ®é th× chÊt chØ thÞ hÊp phô kÐm. §Ó tr¸nh hiÖn t−îng ®«ng tô ng−êi ta th−êng
thªm chÊt keo b¶o vÖ chèng ®«ng tô.
ThÝ dô chuÈn ®é Cl– ng−êi ta thªm dextrin, gelatin. Còng kh«ng nªn chuÈn ®é
dung dÞch qu¸ ®Æc v× dÔ xÈy ra hiÖn t−îng ®«ng tô.
Ch−¬ng 7
C©n b»ng oxi ho¸ - khö

7.1 ThÕ oxi ho¸ - khö - Ph−¬ng tr×nh Nernst
Ph¶n øng oxi ho¸ - khö lµ ph¶n øng liªn quan ®Õn biÕn ®æi møc ®é oxi ho¸ çc
chÊt ph¶n øng do cã sù chuyÓn electron tõ mét chÊt ph¶n øng nµy ®Õn mét chÊt ph¶n
øng kh¸c. Qu¸ tr×nh trong ®ã mét chÊt nh−êng electron gäi lµ qu¸ tr×nh oxi ho¸.
ChÊt nh−êng electron gäi lµ chÊt khö. Qu¸ tr×nh ng−îc l¹i mét chÊt nhËn electron
gäi lµ qu¸ tr×nh khö. ChÊt nhËn electron gäi lµ chÊt oxi ho¸. ChÊt oxi ho¸ nhËn
electron vµ bÞ khö thµnh d¹ng khö liªn hîp. ChÊt khö nh−êng electron vµ bÞ oxi ho¸
thµnh d¹ng oxi ho¸ liªn hîp
Mét çch tæng qu¸t:
Ox1 + Kh2 Kh1 + Ox2 (7.1)
ë ®©y: Ox1 bÞ khö thµnh Kh1.

Kh2 bÞ oxi ho¸ thµnh Ox2
Ox1 lµ chÊt oxi ho¸
Kh2: lµ chÊt khö.
Khi bÞ oxi ho¸ th× sè oxi ho¸ t¨ng.
Khi bÞ khö th× sè oxi ho¸ gi¶m.
ThÝ dô: Sn2+ + 2Fe3+ Sn4+ + 2Fe2+
Sn2+ – 2e Sn4+
Fe3+ + 1e Fe2+
Tæng qu¸t: Mea + ne– Me(a-n)+ (7.2)
Kh¶ n¨ng oxi ho¸ cña mét chÊt ®−îc thÓ hiÖn qua kh¶ n¨ng thu nhËn electron
khi tham gia ph¶n øng oxi ho¸ - khö. §Ó ®Æc tr−ng cho tÝnh chÊt nµy ng−êi ta dïng
®¹i l−îng thÕ ®iÖn cùc hay thÕ oxi ho¸ - khö.
Mét chÊt cµng dÔ nhËn electron th× nã cã tÝnh chÊt oxi ho¸ cµng m¹nh, ng−îc
l¹i mét chÊt nh−êng electron cµng dÔ th× nã cã tÝnh khö cµng m¹nh. Trong mét cÆp
oxi ho¸ - khö liªn hîp nÕu tÝnh oxi ho¸ cµng m¹nh th× tÝnh khö liªn hîp cµng yÕu.
Chóng ta tiÕn hµnh mét thÝ nghiÖm nh− sau: §em nhóng mét thanh kim lo¹i
vµo dung dÞch muèi cña nã, çc cation tõ m¹ng l−íi tinh thÓ kim lo¹i chuyÓn vµo
dung dÞch n»m s¸t bÒ mÆt kim lo¹i (qu¸ tr×nh oxi ho¸) vµ ng−îc l¹i mét phÇn nhá
cation kim lo¹i trong dung dÞch cã kh¶ n¨ng phãng ®iÖn t¸ch thµnh kim lo¹i (qu¸
tr×nh khö). Tèc ®é çc qu¸ tr×nh nµy x¶y ra theo h−íng ng−îc chiÒu nhau, ®¹t gi¸ trÞ
b»ng nhau khi hÖ ®¹t tíi tr¹ng th¸i c©n b»ng ®éng. Khi ®ã trong mét ®¬n vÞ thêi
gian cã bao nhiªu ion kim lo¹i trong dung dÞch phãng ®iÖn t¹o thµnh kim lo¹i th× cã
bÊy nhiªu ion kim lo¹i rêi khái m¹ng l−íi ®i vµo dung dÞch. §iÒu nµy dÉn ®Õn bÒ
mÆt kim lo¹i mang ®iÖn tÝch ©m, sÏ hót mét l−îng ion mang ®iÖn tÝch tr¸i dÊu n»m
s¸t bÒ mÆt kim lo¹i h×nh thµnh líp ®iÖn tÝch kÐp. XuÊt hiÖn hiÖu ®iÖn thÕ trªn bÒ mÆt
ph©n chia kim lo¹i – dung dÞch .
ViÖc ®o trùc tiÕp hiÖu ®iÖn thÕ kim lo¹i – dung dÞch rÊt khã kh¨n, nh−ng dÔ
dµng ®o ®−îc hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai hÖ sau khi nèi chóng thµnh nguyªn tè ganvanic.
Mét nguyªn tè ganvanic bÊt k× còng bao gåm hai b¸n nguyªn tè. Mçi b¸n nguyªn tè
lµ mét cÆp oxi ho¸ - khö.
B»ng thùc nghiÖm x¸c ®Þnh ®−îc gi¸ trÞ thÕ oxi ho¸ - khö cña çc cÆp kh¸c nhau,
gi¸ trÞ thÕ ®o ®−îc kh«ng chØ phô thuéc vµo c−êng ®é cña çc cÆp oxi ho¸ - khö mµ
cßn phô thuéc vµo tØ sè nång ®é cña chóng (chÝnh x¸c h¬n ho¹t ®é cña chóng). Gi¸ trÞ
thÕ ®o ®−îc ë nång ®é d¹ng oxi ho¸ b»ng nång ®é d¹ng khö ®−îc gäi lµ thÕ oxi ho¸ -
khö tiªu chuÈn.
§Ó x¸c ®Þnh thÕ oxi ho¸ - khö cña çc cÆp kh¸c nhau ng−êi ta ph¶i kÕt hîp víi
cÆp tiªu chuÈn. §iÖn cùc hi®ro ®−îc dïng lµm ®iÖn cùc tiªu chuÈn qui −íc thÕ cña
cÆp nµy b»ng kh«ng.
§iÖn cùc hi®ro tiªu chuÈn bao gåm mét b×nh ®ùng dung dÞch H2SO4 cã nång
®é ion H+ b»ng 1 ion g/l, nhóng vµo ®Êy mét d©y dÉn Pt, phÝa cuèi cã b¶n Pt phñ
líp muéi Pt ®Æt trong èng b·o hoµ khÝ H2 cã ¸p suÊt 1 atm. ThÕ ®iÖn cùc hi®ro tiªu
chuÈn qui −íc b»ng kh«ng.
§Ó x¸c ®Þnh thÕ oxi ho¸ - khö tiªu chuÈn cña mét cÆp nµo ®ã, thÝ dô Fe3+/Fe2+
ng−êi ta kÕt hîp nã víi ®iÖn cùc hi®ro tiªu chuÈn trong nguyªn tè ganvanic.
S¬ ®å nguyªn tè ganvanic:
H2 (Pt) / H+ (H+) = 1 // Fe3+, Fe2+ (Pt)

PH = 1 atm
2
Theo s¬ ®å ë bªn tr¸i lµ ®iÖn cùc hi®ro, bªn ph¶i lµ ®iÖn cùc nghiªn cøu. ë ®©y
®iÖn cùc Pt nhóng vµo dung dÞch Fe3+/ Fe2+. Hai v¹ch // chØ sù tiÕp xóc 2 pha láng
(dung dÞch Fe3+, Fe2+ vµ dung dÞch H+) qua cÇu nèi èng h×nh ch÷ U ®ùng dung dÞch
KCl b·o hoµ. Khi nèi hai ®iÖn cùc b»ng d©y dÉn cã thªm v«n kÕ ®Ó ®o hiÖu ®iÖn thÕ.
§iÖn cùc tiªu chuÈn hi®ro cùc ©m, ®iÖn cùc Pt lµ cùc d−¬ng. Giai ®o¹n ®Çu tiªn qu¸
tr×nh nh−êng electron cña ph©n tö H2:
H2 – 2e 2H+
Çc electron sÏ chuyÓn theo d©y dÉn ®Õn cùc Pt, ion Fe3+ nhËn çc electron, bÞ
khö thµnh Fe2+.
2 Fe3+ + 2e 2 Fe2+
Ph−¬ng tr×nh chung cña 2 qu¸ tr×nh:
H2 + 2 Fe3+ 2 Fe2+ + 2H+
HiÖu ®iÖn thÕ: EoFe 3+

/ Fe2+
– Eo2H
+
/ H2
= + 0,77 V
Eo2H +
/ H2
= 0 do ®ã EoFe 3+
/ Fe2+
= + 0,77 V
NÕu thay cÆp EoFe 3+

/ Fe2+
b»ng cÆp Cl2/2Cl– ta ®o ®−îc gi¸ trÞ EoCl 2 / 2Cl = + 1,36 V
lín h¬n EoFe
3+
/ Fe2+
. Ho¹t ®é oxi ho¸ cña Cl2 lín h¬n Fe3+.
Tõ ®©y ta suy ra thÕ oxi ho¸ - khö tiªu chuÈn cña mét cÆp cµng l¬n th× tÝnh chÊt
oxi ho¸ cµng m¹nh, tÝnh khö d¹ng liªn hîp cµng yÕu. Nh− vËy thÕ cña mét cÆp oxi
ho¸ - khö liªn hîp cã thÓ dïng lµm ®¹i l−îng ®o c−êng ®é cña cÆp ®ã. §é phô thuéc
gi÷a thÕ oxi ho¸ khö cña mét cÆp nµo ®ã vµo nång ®é (ho¹t ®é) cña d¹ng oxi ho¸ vµ
d¹ng khö ®−îc biÓu diÔn b»ng ph−¬ng tr×nh Nernst.
RT [Ox]
E = Eo + ln (7.4)
nF [Kh]
ë ®©y: Eo: thÕ ®iÖn cùc tiªu chuÈn b»ng E, khi [Ox] = [Kh]
R: h»ng sè khÝ 8,314 J.K–1 . mol–1
T: nhiÖt ®é Kelvins
n: sè electron trao ®æi.
F: sè Faraday 96485 C
Ln: logarit tù nhiªn = 2,303 log.
Thay çc gi¸ trÞ vµ chuyÓn thµnh logarit thËp ph©n
0,059 [Ox]
E = Eo + log (7.5)
n [Kh]
D¹ng tæng qu¸t:
aA + bB + . . . + ne cC + dD +. . .
0,059 [C]c [D]d

E = Eo – log (7.6)
n [A]a [B]b
ThÝ dô 7.1. ViÕt biÓu thøc ph−¬ng tr×nh Nernst mét sè ph¶n øng sau:
0,059
Zn2+ + 2e Zn ↓ E = EoZn +
/ Zn
+ log [Zn2+]
2
[Fe3+ ]
Fe3+ + e Fe2+ E = EoFe3+
/ Fe2+
+ 0,059 lg
[Fe2+ ]
0,059 [H+ ]2
2 H+ + 2e H2 E = Eo2H +
/ H2
+ log
2 PH 2
MnO−4 + 5e + 8 H+ Mn2+ + 4 H2O
o 0,059 [MnO−4 ] [H + ]8
E = EMnO / Mn
− 2+ + log
4
5 [Mn 2 + ]
1
AgCl + e Ag + Cl– E = EoAgCl/ Ag+ 0,059 log
[Cl− ]
7.2 Çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn ®iÖn thÕ oxi ho¸ - khö
ThÕ oxi ho¸ - khö tiªu chuÈn ®iÒu kiÖn
ThÕ oxi ho¸ - khö phô thuéc ho¹t ®é (nång ®é) d¹ng oxi ho¸ vµ d¹ng khö, v×
vËy khi thay ®æi ho¹t ®é (nång ®é) cña çc d¹ng nµy dÉn ®Õn thay ®æi thÕ oxi ho¸ –
khö. Çc yÕu tè lµm thay ®æi ho¹t ®é d¹ng oxi ho¸, d¹ng khö th−êng lµ nång ®é H+
(pH), ph¶n øng t¹o thµnh hîp chÊt Ýt ph©n li hay hîp chÊt Ýt tan. ThÕ oxi ho¸ - khö
tiªu chuÈn ®o ®−îc trong ®iÒu kiÖn ®ã ®−îc gäi lµ thÕ oxi ho¸ - khö tiªu chuÈn ®iÒu
kiÖn. Chóng ta sÏ xem xÐt lÇn l−ît çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn thÕ oxi ho¸ - khö.
7.2.1 ¶nh h−ëng nång ®é H+

Ion H+ hay OH– tham gia vµo nhiÒu b¸n ph¶n øng oxi ho¸ - khö. Chóng ta cã
thÓ thay ®æi thÕ cña cÆp oxi ho¸ - khö b»ng çch thay ®æi pH cña dung dÞch .
ThÝ dô cÆp As(V)/As (III)
H3AsO4 + 2H+ + 2e– H3AsO3 + H2O (7.7)
0,059 0,059 [H AsO4 ]
*) E = E oAsO3−
/ AsO33 −
+ log [H+]2 + log 3 (7.8)
4
2 2 [H3AsO3 ]
0,059 [H AsO4 ]
E = Eo – 0,059 pH + lg 3 (7.9)
2 [H3AsO3 ]
E o/ = Eo – 0,059 pH;
ë ®©y Eo: thÕ tiªu chuÈn cña cÆp AsO34− / AsO33− . Trong dung dÞch HCl 0,1 M
(pH = 1) E o/ = Eo – 0,059.
Trong dung dÞch tÝnh pH = 7 th×:
E o/ = Eo – 0,059 x 7 = Eo – 0,41
Trong dung dÞch axit m¹nh H3AsO4 oxi ho¸ ®−îc I– thµnh I2
AsO 34 − + 2I− + 2H+ AsO33− + I2 + H2O
nh−ng trong dung dÞch trung tÝnh, E o/ cña cÆp AsO34− / AsO33− b»ng 0,146 V bÐ h¬n
thÕ Eo cña cÆp I2/2I– (Eo I2/2I = 0,54 V) nªn ph¶n øng x¶y ra theo h−íng I2 oxi ho¸
H3AsO3 thµnh H3AsO4.
AsO33− + I2 + H2O AsO 34 − + 2I− + 2H+
7.2.2. ¶nh h−ëng cña ph¶n øng t¹o thµnh hîp chÊt Ýt tan.
NÕu trong b¸n ph¶n øng oxi ho¸ - khö cã chøa hîp chÊt Ýt tan, thÕ oxi ho¸ -
khö thay ®æi.
ThÝ dô 7.2. ThÕ oxi ho¸ - khö tiªu chuÈn cña cÆp Cu2+/Cu+ Eo = 0,153 V. TÝnh thÕ
oxi ho¸ - khö tiªu chuÈn ®iÒu kiÖn cña cÆp Cu2+/Cu+ khi cã mÆt l−îng d− SCN– ®Ó
t¹o kÕt tña CuSCN. TÝch sè tan cña CuSCN T = 10–14,32.
B¸n ph¶n øng oxi ho¸ - khö.
Cu2+ + e– Cu+
[Cu 2+ ]
E = EoCu 2+
/ Cu+
+ 0,059 log (1)
[Cu + ]
Khi cã mÆt l−îng d− SCN–
Cu2+ + e– + SCN– CuSCN ↓

/o
E = ECu 2+
/ Cu+
+ 0,059 log [SCN] [Cu2+] (2)
E = E/ o khi [Cu2+] [SCN–] = 1 (3)
MÆt kh¸c [Cu+] [SCN–] = TCuSCN (4)
[Cu 2+ ] 1
Chia (3) cho (4) +
= (5)
[Cu ] TCuSCN
Thay (5) vµo (1):

1
E o/ = Eo + 0,059 log (6)
TCuSCN
E o/ = 0,153 – 0,059 log TCuSCN
= 0,153 – 0,059 lg 10–14,32 = 0,998 V

Do t¹o thµnh kÕt tña CuSCN mµ thÕ Eo ®· t¨ng gÇn 7 lÇn.
7.2.3 ¶nh h−ëng cña ph¶n øng t¹o thµnh hîp chÊt Ýt ph©n li
Trong tr−êng hîp d¹ng oxi ho¸ hoÆc d¹ng khö hay c¶ hai tham gia vµo ph¶n
øng t¹o phøc víi phèi tö l¹ cã trong dung dÞch th× thÕ oxi ho¸ - khö thay ®æi, møc
®é thay ®æi phô thuéc vµo ®é bÒn cña phøc chÊt t¹o thµnh.
ThÝ dô 7.3. TÝnh thÕ oxi ho¸ - khö cña b¸n ph¶n øng Cu2+/Cu+ khi cã mÆt NH3 1M.
NÕu trong dung dÞch cã mÆt NH3, t¹o phøc víi Cu2+ vµ Cu+.
Cu2+ + 4 NH3 Cu(NH3 ) 24+ ; β2 = 5,62.1011
Cu+ + 2 NH3 Cu(NH3 ) 2+ ; β2 = 7,20.1010
B¸n ph¶n øng oxi ho¸ - khö khi cã mÆt NH3

Cu(NH3 ) 24+ + e Cu(NH3 ) 2+ + 2NH3
[Cu(NH3 ) 24+ ]
*) E = Eo/ + 0,059 lg (1)
[Cu(NH3 ) 2+ ][NH3 ]2
Khi kh«ng cã NH3:
Cu2+ + e Cu+
[Cu2+ ]
E = Eo + 0,059 lg (2)
[Cu+ ]
Tõ gi¸ trÞ h»ng sè bÒn cña phøc Cu2+ vµ Cu+ víi NH3 ta suy ra:
+ [Cu(NH3 )2+ ]
[Cu ] = (3)
7,20.1010 [NH3 ]2
2+ [Cu(NH3 )24+ ]
[Cu ] = (4)
5,62.1011 [NH3 ]4
Thay (3) vµ (4) vµo (2)
o [Cu(NH3 ) 24+ ] . 7,20.1010.[NH3 ]2

*) E = E + 0,059 log
[Cu(NH3 ) 2+ ] . 5,62.1011.[NH3 ]4
7,20.1010 [Cu(NH3 ) 24+ ]

= Eo + 0,059 log + 0,059 log
5,62.1011 [Cu 2+ (NH3 ) 2+ ] [NH3 ]2
E = Eo/ khi [ Cu(NH3 ) 24+ ] = [ Cu(NH3 ) 2+ ]; NH3 = 1 M
/ o 7,20.1010
E = E = E + 0,059 log
o = 0,100 V
5,62.1011
Khi cã mÆt NH3 t¹o phøc víi Cu2+ vµ Cu+ th× thÕ E oCu 2+
/ Cu+
gi¶m tõ 0,153 V
xuèng 0,100 V. Tuy nhiªn ë ®©y møc ®é gi¶m kh«ng nhiÒu do nång ®é Cu2+ vµ Cu+
®Òu gi¶m t−¬ng øng víi møc t¹o phøc cña c¶ Cu2+ vµ Cu+.
ThÝ dô 7.4 H»ng sè bÒn phøc Fe3+ vµ Fe2+ víi EDTA:
β FeY =1,3.1025; β FeY = 2,1.1014
− 2
H·y tÝnh Eo/ cña cÆp Fe3+/Fe2+ cã mÆt EDTA.
Tõ gi¸ trÞ h»ng sè bÒn cña phøc Fe3+ vµ Fe2+ víi EDTA ta cã:
Fe3+ + e = Fe2+
FeY− + e FeY2−
[FeY− ]
E = Eo/ + 0,059 lg
[FeY2 ]
[FeY− ] [FeY2 − ]
[Fe3+] = vµ [Fe2+
] =
1,3.1025 [Y 4 − ] 2,1.1014 [Y 4 − ]
ThÕ oxi ho¸ - khö cña b¸n ph¶n øng Fe3+/Fe2+
[Fe3+ ]
E = Eo + 0,059 log
[Fe2 + ]
[Fe3+ ]
= 0,77 + 0,059 lg
[Fe2 + ]
Thay gi¸ trÞ nång ®é Fe3+ vµ Fe2+ vµo
[FeY− ].1,3.10 25 [Y 4 − ]
E = 0,77 + 0,059 log
[FeY2 − ].2,1.1014 [Y 4 − ]
1,3.10 25 [FeY− ]
E = 0,77 + 0,059 log + 0,059 log
2,1.1014 [FeY2 − ]
1,3.10 25
E = Eo/ = 0,77 + 0,059 log 14
khi [FeY–] = [FeY2–]
2,1.10
Eo/ = 0,77 + 0,059 log 6,20.1010 = 0,13 V
ThÕ cña cÆp Fe3+/Fe2+ ®· gi¶m tõ 0,77V xuèng cßn 0,13 V do Fe3+ vµ Fe2+
tham gia ph¶n øng t¹o phøc bÒn víi EDTA.
7.3 H»ng sè c©n b»ng cña ph¶n øng oxi ho¸ - khö
ThÝ dô 7.5. TÝnh h»ng sè c©n b»ng cña hÖ ph¶n øng:

Cu/Cu2+ (0,0200 M) // Ag+ (0,0200 M) / Ag
Cu2+ + 2e Cu (r) ↓ Eo = 0,33 V
Ag+ + e– Ag (r) ↓ Eo = 0,799 V

Em¹ch = Ecatot – Eanot, khi ®¹t c©n b»ng thÕ E cña hÖ b»ng kh«ng Ecatot = Eanot =
EAg+ = ECu2+
Cu + 2 Ag+ 2 Ag + Cu2
[Cu2+ ]
Chóng ta cã: Kcb =
[Ag+ ]2
0,059 1 0,059 1
EoAg –
+ log + 2
= E oCu 2 + – log
2 [Ag ] 2 [Cu2+ ]
0,059 1 0,059 1
EoAg – EoCu =
+ + log – log
2 [Ag+ ]2 2 [Cu2+ ]
0,059 1 0,059
EoAg – EoCu =
+ + log + 2
+ log [Cu2+]
2 [Ag ] 2
[Cu2+ ] 2 (EoAg − EoCu ) + 2+
log = log Kcb =

[Ag+ ]2 0,059
2(Eo −Eo )
Ag+ Cu2 +
0,059
Kcb = 10
Kcb = 1015,61 = 4,1.1015
ThÝ dô 7.6. TÝnh h»ng sè c©n b»ng cña ph¶n øng:
2 MnO−4 + 3 Mn2+ + 2 H2O 5 MnO2 + 4H+
2 MnO−4 + 8 H+ + 6 e 2 MnO2 + 4 H2O; Eo = + 1,695 V
3 MnO2 + 12 H+ + 6 e 3 Mn2+ + 6 H2O; Eo = +1,23 V

Khi hÖ ®¹t c©n b»ng: E MnO = E MnO −
2
4
0,059 1 0,059 [Mn2+ ]3

1,695 – log = 1,23 – log
6 [MnO−4 ] [H + ]8 6 [H+ ]12
6 (1,695− 1,23) 1 [H+ ]12

= log + log
0,059 [MnO−4 ] [H + ]8 [Mn2+ ]3
6 (1,695− 1,23) [H + ]12

= log
0,059 [MnO−4 ] 2 [Mn2+ ]3 [H + ]8
[H + ] 4
lg Kcb = log = 47,1
[MnO−4 ] 2 [Mn 2+ ]3
Kcb = 1047
Tr−êng hîp tæng qu¸t:
b Akh + a Box bAox + a BKh (7.10)
b Aox + ba e– bAKh
a Box + ba e–
B aBKh
Khi ®¹t c©n b»ng: EA = EB
o0,059 [Aox ]b o 0,059 [Box ]a

E =E +A log = EB + log
ab [AKh]b ab [B Kh ]a
o 0,059
o [A ox ]b [BKh ]a 0,059
E –E =
B A log b a
= Kcb
ab [A Kh ] [Box ] ab
ab(EoB − EoA )
log Kcb = (7.11)
0,059
ab ( E oB − E oA )
0 , 059
Kcb = 10
7.4 ChÊt oxi ho¸ vµ chÊt khö ®a bËc

ChÊt oxi ho¸ vµ chÊt khö ®a bËc lµ chÊt cã thÓ bÞ khö hay bÞ oxi ho¸ theo
nhiÒu nÊc.
ThÝ dô Vanadi ho¸ trÞ VI ( VO22+ ) lµ chÊt oxi ho¸ ®a bËc, cã thÓ bÞ khö lÇn l−ît
xuèng V(IV); V(III); V(II) vµ V(0).
VO2+ + 2e + 2H+ VO2+ + H2O E 1o = + 1,00 V (7.12)
VO2+ + e + 2H+ V3+ + H2O; E o2 = + 0,337 V (7.13)
V3+ + e V2+ E 3o = – 0,255 V (7.14)
V2+ + 2e V(0) E o4 = – 1,18 V (7.15)
Mn(VII) còng lµ chÊt oxi ho¸ ®a bËc bÞ khö xuèng Mn(VI), V(IV), Mn(II).
MnO−4 + e MnO24− E 1o = + 0,52 V
MnO24− + 2e + 2 H2O MnO2 + 4OH– E o2 = + 0,38 V
MnO2 + 4H+ + 2e Mn2+ + 2H2O E 3o = + 1,23 V
Mn2+ + 2e Mn(0) E o4 = – 1,29 V
BiÕt ®−îc thÕ oxi ho¸ - khö tiªu chuÈn øng víi hai nÊc th× tÝnh ®−îc thÕ oxi ho¸
- khö cña nÊc thø ba tõ hai nÊc trªn.
ThÝ dô 7.7. BiÕt Eo cña çc hÖ ®−a ra ë trªn (7.12), (7.13), (7.14) vµ (7.15). H·y tÝnh
Eo cña hÖ V(V)/V(III).
VO2+ + 2e + 2H+ V3+ + H2O
o 0,059 [VO2+ ] [H+ ]2

E = E VO 2+ / V 3 + + lg (7.16)
2 [V 3 + ]
Tõ çc b¸n ph¶n øng oxi ho¸ - khö nªu ra ë trªn chóng ta cã thÓ viÕt:
o [VO2+ ] [H+ ]2
E = E VO2+ / VO2 + + 0,059 lg (7.17)
[VO2+ ]
o [VO2+ ] [H+ ]2
E = E VO2 + / V 3 + + 0,059 lg (7.18)
[V 3 + ]
Céng ph−¬ng tr×nh (7.17) vµ (7.18) víi nhau
o o [VO2+ ] [H+ ]2
2 E = E VO2+ / VO2 + + E VO2 + / V 3 + + 0,059 lg (7.19)
[V 3 + ]
E oVO +
/ VO 2 +
+ E oVO 2+
/ V3+ 0,059 [VO2+ ] [H+ ]2
2
E = + lg (7.20)
2 2 [V 3 + ]
So s¸nh ph−¬ng tr×nh (7.20) víi (7.16) ta cã:
o
E oVO +
/ VO 2 +
+ E oVO 2+
/ V3+
E VO +
/V 3+ = 2
= 0,6685 V (7.21)
2
2
o o o
Chóng ta cã thÓ tÝnh E V3+ / V 0 tõ gi¸ trÞ E V3+ / V 2 + vµ E V 2 + / V 0
V3+ + 3e V0
o 0,059
E = E V3+ / V 0 + lg [V3+] (7.22)
3
3+ 2+ o [V 3+ ]
V + e V E = E V3+ / V 2 + + 0,059 lg 2+ (7.23)
[V ]
o 0,059
V2+ + 2e V0 E = E V2+ / V + lg [V2+] (7.24)
2
Céng ph−¬ng tr×nh (7.23) víi (7.24) ta cã:
o o [V 3+ ][V 2+ ]
3 E = EV 3+
/ V2 +
+ 2 EV 2+ + 0,059 lg
/V
[V 2+ ]
E oV 3+
/ V2 +
+ 2E oV 2+
/ V0 0,059
E= + lg [V3+] (7.25)
3 3
So s¸nh ph−¬ng tr×nh (7.22) víi (7.25) ta cã:
o
E oV 3+
/ V2 +
+ 2E oV 2+
/ V0 − 0,255 − 3.1,18
EV 3+
/ V0
= = = –1,265 V
3 3
Ch−¬ng 8
Ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é oxi ho¸ - khö
8.1 §−êng chuÈn ®é oxi ho¸ - khö

Trong qu¸ tr×nh chuÈn ®é nång ®é chÊt oxi ho¸ vµ chÊt khö thay ®æi, nªn thÕ
cña hÖ còng thay ®æi. §−êng biÓu diÔn sù phô thuéc gi÷a thÕ víi thÓ tÝch thuèc thö
®· dïng ®−îc gäi lµ ®−êng chuÈn ®é. ThÕ t¹i çc ®iÓm chuÈn ®é ®−îc tÝnh dùa trªn
ph−¬ng tr×nh Nernst.
Tr−íc ®iÓm t−¬ng ®−¬ng, nång ®é chÊt ph©n tÝch cßn d− nhiÒu so víi nång ®é
thuèc thö nªn thÕ cña hÖ tÝnh theo cÆp oxi ho¸ - khö chÊt ph©n tÝch.
Sau ®iÓm t−¬ng ®−¬ng, nång ®é chÊt ph©n tÝch cßn l¹i v« cïng nhá, nªn thÕ
cña hÖ tÝnh theo cÆp oxi ho¸ - khö cña thuèc thö.
T¹i ®iÓm t−¬ng ®−¬ng, thÕ cña hÖ tÝnh theo thÕ hai cÆp oxi ho¸ - khö: chÊt
ph©n tÝch vµ thuèc thö. Th−êng ®−îc tÝnh theo c«ng thøc sau:
Z1 E oox + Z2 E oKh
Et® = (8.1)
Z1 + Z 2
ë ®©y E oox vµ E oKh : thÕ oxi ho¸ - khö tiªu chuÈn cña chÊt oxi ho¸ vµ chÊt khö.
Z1 vµ Z2: sè electron nhËn vµ cho cña chÊt oxi ho¸ vµ chÊt khö.
ThÝ dô 8.1. TÝnh thÕ oxi ho¸ - khö cña hÖ trong qu¸ tr×nh chuÈn ®é 50,00 ml dung
dÞch Fe2+ 0,0500M b»ng dung dÞch Ce4+ 0,1000M trong m«i tr−êng H2SO4 1,00M.
Ce4+ + Fe2+ Ce3+ + Fe3+
Fe2+ – e Fe3+; Eo = +0,68 V (H2SO4 1M)
Ce4+ + e Ce3+; E = 1,44 V (H2SO4 1M)
Tr−íc ®iÓm t−¬ng ®−¬ng thÕ cña hÖ tÝnh theo cÆp Fe3+/Fe2+. Sau ®iÓm t−¬ng
®−¬ng thÕ cña hÖ tÝnh theo cÆp Ce4+/Ce3+.
– Thêi ®iÓm ban ®Çu khi ch−a cho thªm Ce4+ trong dung dÞch chØ cã Fe2+,
l−îng Fe3+ v« cïng bÐ nªn kh«ng thÓ tÝnh ®−îc thÕ ë thêi ®iÓm nµy.
– B¾t ®Çu chuÈn ®é VCe = 5,00 ml.
4+
Trong dung dÞch tån t¹i çc ion: Fe2+, Fe3+, Ce3+, cßn l−îng Ce4+ v« cïng nhá.
ThÕ cña hÖ tÝnh theo cÆp Fe3+/Fe2+.
o [Fe3+ ]
E = E Fe 3+
/ Fe2 +
+ 0,059 log (1)
[Fe2+ ]
5,00 x 1,000 0,5000

[Fe3+] = – [Ce4+] ≈ M (2)
55,00 55,00
50,00 x 0,0500 − 5,00 x 0,1000 2,0000

[Fe2+] = + [Ce4+] ≈ M (3)
55,00 55,00
Thay gi¸ trÞ ë (2) vµ (3) vµo (1):

0,5000
E = E oFe 3+
/ Fe2 +
+ 0,059 log
2,0000
0,5000
= 0,68 + 0,059 log = 0,64 V
2,0000
– T¹i ®iÓm t−¬ng ®−¬ng:

ThÕ cña hÖ ®−îc tÝnh theo tæ hîp thÕ cña 2 cÆp oxi ho¸ - khö.
o [Fe3+ ]
Et® = E Fe 3+
/ Fe2 +
+ 0,059 log
[Fe2+ ]
[Ce4+ ]
Et® = E oCe 4+
/ Ce3 +
+ 0,059 log
[Ce3+ ]
[Fe3+ ] [Ce4+ ]
2 Et® = E oFe + E oCe + 0,059 log
3+ 4+
[Fe2+ ] [Ce3+ ]
T¹i ®iÓm t−¬ng ®−¬ng ta cã:
Fe3+ = [Ce4+]
Fe2+ = [Ce4+]
E oFe + E oCe
3+ 4+ 0,68 + 1,44
VËy: Et® = = = 1,06
2 2
– Sau ®iÓm t−¬ng ®−¬ng:
VCe = 25,10 ml. Nång ®é Fe2+ cßn l¹i kh«ng ®¸ng kÓ, cã thÓ bá qua. ThÕ cña
4+
hÖ tÝnh theo cÆp Ce4+/Ce3+
o [Ce4+ ]
E = E Ce 4+
/ Ce3 +
+ 0,059 log
[Ce3+ ]
25,00 x 0,1000 2,5000

[Ce3+] = – [Fe2+] ≈ M
75,10 75,10
25,10 x 0,1000 − 50,00 x 0,0500 0,0100

[Ce4+] = + [Fe2+] ≈ M
75,10 75,10
0,0100
E = E oCe 4+
/ Ce3 +
+ 0,059 log = 1,30 V
2,5000
B¶ng 8.1. KÕt qu¶ tÝnh thÕ cña hÖ khi chuÈn ®é 50,00 ml dung dÞch Fe2+ 0,0500M
b»ng dung dÞch Ce4+ 0,1000M; {H+] = 1,000M.
ThÓ tÝch Ce4+ thªm vµo (ml) E (V) ThÓ tÝch Ce4+ thªm vµo (ml) E (V)
5,00 0,64 25,00 1,30
15,00 0,72 25,10 1,30
20,00 0,76 26,00 1,36
24,00 0,82 30,00 1,40
24,90 1,06 40,00 1,43
E(V)
1,5
1,3
1,1 *
0,9
Fe2+ + Ce4+ Fe3+ + Ce3+
0,7 *
0,5
U4++2Ce4++H2O UO22+ + 2Ce3++4H+
0,3
0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0
V(ml) Ce4+ 0,1000 M
H×nh 8.1. §−êng chuÈn ®é 50,00 ml dung dÞch Fe2+ 0,05000M vµ
50,00 ml U4+ 0,02500 M b»ng dung dÞch Ce4+ 0,1000 M
ThÝ dô 8.2. VÏ ®−êng chuÈn ®é 50,00 ml dung dÞch U4+ 0,050M b»ng dung dÞch
KMnO4 0,0200M, [H+] = 1,0 M.
2 MnO−4 + 5U4+ + 2H2O 2Mn2+ + 5 UO22+ + 4 H+ (1)
Ph¶n øng oxi ho¸ khö:
MnO−4 + 5e + 8H+ Mn2+ + 4H2O

− + 8
0,059 [MnO4 ] [H ]
E = E oMnO −
/ Mn 2 +
+ lg (2)
4
5 [Mn2+ ]
U4+ – 2e + 2H2O UO22+ + 4H+ (3)

2+ + 4
o 0,059 [UO2 ][H ]
E = E UO 2+
/ U4+
+ lg (4)
2
2 [U 4 + ]
[H+] = 1,0 M
Tr−íc ®iÓm t−¬ng ®−¬ng thÕ cña hÖ ®−îc tÝnh theo cÆp UO22+ /U4+
2+
o 0,059 [UO2 ]
E = E UO 2+
/ U4+
+ lg (5)
2
2 [U 4 + ]
Khi VKMnO = 0,00 ml, [ UO22+ ] ≈ 0 nªn kh«ng tÝnh ®−îc thÕ cña hÖ.
4
Khi VKMnO = 10,00 ml.

4
Sè mmol KMnO4 0,020 M thªm vµo:

10,00 ml x 0,0200 M = 0,2000 mmol
Sè mmol U4+ cã trong dung dÞch ban ®Çu:
50,00 ml x 0,0500 M = 2,500 mmol
Nång ®é U4+ cßn l¹i sau ph¶n øng:
5 ⎛ mmolU4+ ⎞
2,5000mmol− 0,2 mmol. ⎜⎜ ⎟
2 ⎝ mmolMnO−4 ⎟⎠
[U4+] = = 3,33.10–2 M (6)
60,00ml
Nång ®é UO22+ t¹o thµnh sau khi thªm 10,00 ml KMnO4 0,0200 M:
5 ⎛ mmolUO22+ ⎞
0,2000mmolx ⎜⎜ ⎟
2+ ⎟
[ UO22+ ] =
2 ⎝ mmolMn ⎠ = 8,33.10–3 M (7)
60,00ml
Thay çc gi¸ trÞ ë (6) vµ (7) vµo (5):
0,059 8,33.10−3
E = E oUO 2+
/ U4+
+ log = 0,316 V
2
2 3,33.10−2
TÝnh t−¬ng tù nh− trªn ta t×m ®−îc gi¸ trÞ thÕ cña hÖ ë çc thêi ®iÓm thªm
25,00; 49,00; 49,90 ml KMnO4 0,0200 M.
Khi thªm 50,00 ml KMnO4 0,0200M. Toµn bé l−îng U4+ bÞ oxi ho¸ chuyÓn
thµnh UO22+ , thÕ cña dung dÞch ®−îc tÝnh theo thÕ cña hai cÆp:
0,059 [UO22+ ] [H + ]4
E = E oUO 2+
/ U4+
+ log (8)
2
2 [U 4 + ]
+
0,059 [MnO4− ] [H + ]8
E = E oMnO −
/ Mn 2 +
+ log (9)
4
5 [Mn2+ ]
[H+] = 1,00M
[UO22+ ]
2 E = 2 E oUO 2+
/ U4+
+ 0,059 log (10)
2
[U 4 + ]
[MnO−4 ]
5 E = 5 E oMnO −
/ Mn 2 +
+ 0,059 log (11)
4
[Mn2+ ]
T¹i ®iÓm t−¬ng ®−¬ng ta cã:

5
[ UO22+ ] = [Mn2+] (12)
2
5
[U4+] = [ MnO−4 ] (13)
2
Céng hai ph−¬ng tr×nh (10) vµ (11) víi nhau:
o o [UO22+ ][MnO−4 ]
7 E = 2 E UO 2+
/ U4+
+ 5 E MnO −
/ Mn 2 +
+ 0,059 log (14)
2 4
[U 4+ ][Mn2+ ]
Thay çc gi¸ trÞ (12) vµ (13) vµo (14) vµ gi¶n −íc:
o o
7 E = 2 E UO22 + / U 4 + + 5 E MnO−4 / Mn2 +
2E oUO 2+
/ U4+
+ 5E oMnO −
/ Mn 2 +
2 4
E = (15)
7
2 x 0,334 + 5 x 1,51
E = = 1,17 V (16)
7
Sau khi thªm 50,10 ml KMnO4 0,0200M:
L−îng U4+ xem nh− ®· ph¶n øng hÕt víi KMnO4, thÕ cña dung dÞch ®−îc tÝnh
theo cÆp MnO−4 /Mn2+:
o 0,059 [MnO−4 ] [H+ ]8

E = E MnO −
/ Mn 2 +
+ log (17)
4
5 [Mn2+ ]
[H+] = 1M
Sè mmol KMnO4 thªm vµo:
50,10 ml x 0,0200 = 1,0020 mmol
Sè mmol Mn2+ t¹o thµnh:
2
50,00 ml x 0,0500 x = 1,0000 mmol
5
Tæng thÓ tÝch dung dÞch : 100,10 ml
1,0020 mmol − 1,0000 mmol 0,0020
[ MnO−4 ] = = M
100 ,10 ml dung dÞch 100,10
1,0000
[Mn2+] = M
100,10
0,059
E = 1,51 + log 0,002 = 1,48 V (18)
5
B¶ng 8.2. Gi¸ trÞ thÕ cña dung dÞch 50,00 ml U4+ 0,0500M sau khi thªm
KMnO4 0,0200M; [H+] = 1,0M
ThÓ tÝch KMnO4 0,0200M E (V) ThÓ tÝch KMnO4 0,0200M E (V)
thªm vµo (ml) thªm vµo (ml)
10,00 0,316 50,00 1,17
25,00 0,334 50,10 1,48
49,00 0,384 55,00 1,49
49,90 0,414 60,00 1,50
E (V)
1,5 -
1,0 -
0,5 -
0,1 -
0 10 20 30 40 50 60
V (ml) MnO−4 0,02M
H×nh 8.2. §−êng chuÈn ®é 50,00 ml dung dÞch U4+ 0,0500M
b»ng dung dÞch KMnO4 0,0200M; [H+] = 1,0M.
Tõ çc thÝ dô nªu ra ë trªn, chóng ta thÊy kho¶ng b−íc nh¶y trªn ®−êng chuÈn
®é phô thuéc vµo gi¸ trÞ h»ng sè c©n b»ng ph¶n øng hay hiÖu sè thÕ oxi ho¸ - khö
cña 2 cÆp (chÊt ph©n tÝch vµ dung dÞch chuÈn). HiÖu sè thÕ oxi ho¸ - khö cµng lín
hoÆc b»ng sè c©n b»ng cña ph¶n øng cµng lín th× b−íc nh¶y cµng dµi. H×nh 8.3 chØ
râ ¶nh h−ëng møc ®é hoµn toµn cña ph¶n øng ®Õn kho¶ng b−íc nh¶y trªn ®−êng
chuÈn ®é.
E (V)
A
1 ,0 ET – E oA Kcb
B
A 1,00 V 8.1016
0,80
C B 0,80 V 3.1013
C 0,60 V 1.1010
0,60
D D 0,40 V 6,0.106
0,40
E 0,20 V 2,0.103
E
0,20
0 V(ml)
0 10,0 20,0 30,0 chÊt chuÈn 0,1000M
H×nh 8.3. ¶nh h−ëng cña h»ng sè c©n b»ng ph¶n øng vµ hiÖu sè thÕ
oxi ho¸ - khö ®Õn kho¶ng b−íc nh¶y trªn ®−êng chuÈn ®é.
8.2 ChuÈn ®é ®a bËc
Trong tr−êng hîp chÊt cÇn x¸c ®Þnh lµ mét hÖ oxi hãa - khö nhiÒu bËc cã thÕ
®iÖn cùc kh¸c xa nhau th× cã thÓ chuÈn ®é tõng nÊc nh− trong tr−êng hîp chuÈn ®é
®a axit b»ng kiÒm.
ThÝ dô 8.3. H·y thµnh lËp biÓu thøc tÝnh thÕ oxi hãa - khö trong qu¸ tr×nh chuÈn ®é
Vo(ml) dung dÞch V2+ cã nång ®é Co mol/l b»ng dung dÞch KMnO4 C mol/l; [H+] =
1,0M.
Vanadi cã çc tr¹ng th¸i oxi hãa - khö kh¸c nhau V(II); V(III); (V(IV) vµ
V(V) víi thÓ ®iÖn cùc tiªu chuÈn.
V3+ + e V2+; E oV 3+
/ V2 +
= – 0,255 V
VO2+ + 2H+ + e V3++ H2O; E oVO 2+

/ V3 +
= + 0,337 V
VO2+ + 2H+ + e VO2++ H2O; E oVO +

/ VO2 +
= + 1,00 V
2
ThÕ E oVO+
/ VO2 +
>≥ E oVO 2+
/ V3 +
>≥ E oV 3+
/ V2 +
vµ E oMnO
−
/ Mn2 +
>≥ E oVO +
/ VO2 +
nªn V2+ sÏ
2 4 2
®−îc chuÈn ®é b»ng dung dÞch KMnO4 trong m«i tr−êng axit.
MnO−4 + 5V2+ + 8H+ Mn2+ + 5 V3+ + 4 H2O (1)
MnO−4 + 5V3+ + H2O Mn2+ + 5VO2+ + 2 H+ (2)
MnO−4 + 5VO2+ + H2O Mn2+ + 5 VO2+ + 2 H+ (3)
Khi b¾t ®Çu thªm V ml KMnO4 ph¶n øng (1) x¶y ra, trong dung dÞch tån t¹i
chñ yÕu Mn2+, V2+, V3+. ThÕ cña hÖ ®−îc tÝnh theo cÆp V3+/V2+:
o [V 3+ ]
E = EV 3+
/ V2 +
+ 0,059 log 2+ (4)
[V ]
[H+] = 1,0M
⎛ V .C ⎞ 1
[Mn2+] = ⎜⎜ 1 ⎟⎟ M. Theo ph¶n øng (1) [Mn2+] = [V3+]
⎝ V1 + Vo ⎠ 5
⎛ V .C ⎞
[V3+] = ⎜⎜ 5 1 ⎟⎟ M (5)
⎝ 1V + Vo ⎠
⎛ V C − 5 V1 .C ⎞
[V2+] = ⎜⎜ o o ⎟⎟ M (6)
⎝ V1 + Vo ⎠
Thay (5) vµ (6) vµo (4):
⎛ 5 V1 .C ⎞
E = E oV 3+ 2+ + 0,059 log ⎜⎜ ⎟⎟ (7)
/V
⎝ o o
V C − 5 V1 .C ⎠
T¹i ®iÓm t−¬ng ®−¬ng 1. Trong dung dÞch tån t¹i çc ion: V2+, V3+, Mn2+,
VO2+, thÕ cña hÖ tÝnh theo thÕ cña cÆp V3+/V2+ vµ VO2+/V3+. Ph¶n øng (2) b¾t ®Çu
x¶y ra ®ång thêi víi ph¶n øng (1).
[V 3 + ]
Et®1 = E oV 3+
/ V2 +
+ 0,059 log
[V 2+ ]
o [VO2+ ]
Et®1 = E VO 2+
/ V3 +
+ 0,059 log
[V 3+ ]
o o [V 3+ ] [VO2+ ]
2 Et®1 = E V 3+
/ V2 +
+ E VO 2+
/ V3 +
+ 0,059 log (8)
[V 2+ ] [V 3+ ]
E oV 3+
/ V2 +
+ E oVO
2+
/ V3 + 0,059 [VO2+ ]
Et®1 = + log (9)
2 2 [V 2 + ]
Theo ph−¬ng tr×nh (1) t¹i ®iÓm t−¬ng ®−¬ng (1) ta cã:
5 V1 . C = Vo . Co (10)
MÆt kh¸c ta cã:
C V td
[ MnO−4 ] + [Mn2+] = 1
≈ [Mn2+] (11)
V o + V td 1
C o Vo
[V2+] + [V3+] + [VO2+] + [ VO2+ ] = (12)
V td + V o
Nång ®é [ VO2+ ] << [V3+] vµ [VO2+] nªn bá qua
C o Vo
[V2+] + [V3+] + [VO2+] = (13)
Vtd + Vo
1
Ph−¬ng tr×nh b¶o toµn electron:
5 [Mn2+] = [V3+] + 2 [VO2+] + 3 [ VO2+ ]
= [V3+] + 2 [VO2+] (14)

Thay (11) vµo (14):
5 CV 1td
= [V3+] + 2 [VO2+] (15)
V o + V1td
Thay (10) vµ (13) vµo (15) ta cã:

C o Vo
= [V2+] + [V3+] + [VO2+] = [V3+] + 2[VO2+]
V o + V1td
Sau khi ®¬n gi¶n:

[V2+] = [VO2+] (17)
Thay (17) vµo (9):
E oV 3+
/ V2 +
+ E oVO2+
/ V3 +
Et®1 = (18)
2
Thay çc gi¸ trÞ thÕ E oV 3+

/ V2 +
vµ E oVO 2+
/ V3 +
:
− 0,255 + 0,360
Et®1 = = + 0,0525 V
2
– Sau ®iÓm t−¬ng ®−¬ng 1.
Ph¶n øng chuÈn ®é x¶y ra nh− sau:
2 MnO−4 + 5 V2+ + 6H+ 2Mn2+ – 5 VO2+ + 3 H2O (19)
ThÕ cña hÖ ®−îc tÝnh theo cÆp VO2+/V3+:
o [VO2+ ]
E = E VO 2+
/ V3 +
+ 0,059 log (20)
[V 3+ ]
Theo ph−¬ng tr×nh (19) ta cã thÓ viÕt:

5
[VO2+] = [Mn2+]
2
CVS1 5 CVS1
[Mn2+] = ⎯→ [VO2+] = (21)
VS1 + Vo 2 VS1 + Vo
Vo Co − 5 / 2CVS1
[V3+] = (22)
VS1 + Vo
Thay (21) vµ (22) vµo (20):
⎛ 5CVS1 ⎞
E1 = E oVO 2+ 3+ + 0,059 log ⎜⎜ ⎟
⎟ (23)
⎝ 2Vo Co − 5CVS1
/V
⎠
– T¹i ®iÓm t−¬ng ®−¬ng 2.
Trong dung dÞch tån t¹i chñ yÕu çc ion V3+, VO2+, VO2+ . V× vËy thÕ cña hÖ
tÝnh theo thÕ cña hai cÆp:
VO2+/V3+ vµ VO2+ /VO2+
o [VO2+ ]
Et®2 = E VO 2+
/ V3 +
+ 0,059 log (24)
[V 3 + ]
+
o [VO2+ ]
Et®2 = E VO +
/ VO2 +
+ 0,059 log (25)
2
[VO2+ ]
o o [VO2+ ] [VO2+ ]
2 Et®2 = E VO 2+
/ V3 +
+ E VO +
/ VO2 +
+ 0,059 log
2
[V 3+ ] [VO2+ ]
E oVO 2+
/ V3 +
+ E oVO +
/ VO2 + 0,059 [VO2+ ]
Et®2 = 2
+ log (26)
2 2 [V 3 + ]
CVtd2
[ MnO−4 ] + [Mn2+] = ≈ [Mn2+] (27)
Vtd2 + Vo
C o Vo
[V2+] + [V3+] + [VO2+] + [ VO2+ ] = (28)
V td 2 + V o
[V2+] << [V3+] vµ [VO2+], nªn ph−¬ng tr×nh (28) ®−îc viÕt:
C o Vo
[V3+] + [VO2+] + [ VO2+ ] = (29)
V o + V td2
Theo ®Þnh luËt b¶o toµn electron ta cã:
5 [Mn2+] = [V3+] + 2[VO2+] + 3 [ VO2+ ] (30)
T¹i ®iÓm t−¬ng ®−¬ng 2: 2 Co Vo = 5 C.Vt®2 (31)
2[V3+] + 2 [VO2+] + 2 [ VO2+ ] = 5 [Mn2+] (32)
Thay (30) vµo (32):
2 [V3+] + 2 [VO2+] + 2 [ VO2+ ] = [V3+] + 2 [VO2+] + 3 [ VO2+ ]
Sau khi gi¶n −íc ta cã: [V3+] = [ VO2+ ] (33)
Thay (33) vµo (26):
E oVO 2+
/ V3 +
+ E oVO
+
/ VO2 +
2
Et®2 = (34)
2
Thay çc gi¸ trÞ vµo (34) ta cã:
0 ,360 + 1, 000
Et®2 = = 0,68
2
3 MnO−4 + 5 V2+ + 4H+ 3Mn2+ + 5 VO2+ + 2 H2O (35)

Trong dung dÞch tån t¹i chñ yÕu çc ion: VO2+, VO2+ , Mn2+ thÕ cña hÖ ®−îc
tÝnh theo cÆp VO2+ /VO2+.
o [VO2+ ]
E = E VO +
/ VO2 +
+ 0,059 log (36)
2
[VO2+ ]
5
Ta cã: [ VO2+ ] = [Mn2+] (37)
3
CVS2 5 CVS2
[Mn2+] = ⎯→ [ VO2+ ] = (38)
VS2 + Vo 3 VS2 + Vo
Vo Co − 5 / 3 CVS2
[VO2+] = (39)
VS2 + Vo
Thay (38) vµ (39) vµo (36):
5CVS2
E2 = E oVO +
/ VO2 +
+ 0,059 log (40)
2
3Vo Co − 5CVS2
– T¹i ®iÓm t−¬ng ®−¬ng 3.
Trong dung dÞch tån t¹i chñ yÕu VO2+ , VO2+, Mn2+ vµ MnO−4 . V× vËy thÕ cña
hÖ ®−îc x¸c ®Þnh theo thÕ cña 2 cÆp MnO−4 /Mn2+ vµ VO2+ /VO2+.
[H+] = 1 M
[VO2+ ]
Et®3 = E oVO +
/ VO2 +
+ 0,059 log (41)
2
[VO2+ ]
+
o 0,059 [MnO−4 ]
Et®3 = E MnO −
/ Mn2 +
+ log (42)
4
5 [Mn2+ ]
[MnO−4 ] [VO2+ ]
6 Et®3 = E oVO +
/ VO2 +
+ 5 E oMnO −
/ Mn2 +
+ 0,059 log (43)
2 4
[Mn2+ ] [VO2+ ]
[VO2+] = 5 [ MnO−4 ] (44)
[ VO2+ ] = 5 [Mn2+] (45)
Thay (44) vµ (45) vµo (43):

E oVO
+
/ VO2 +
+ 5E oMnO −
/ Mn2 + 0,059 [MnO4− ] [Mn2+ ]
Et®3 = 2 4
+ log
6 6 [Mn2+ ] [MnO−4 ]
E oVO +
/ VO2 +
+ 5E oMnO −
/ Mn2 +
= 2 4
(46)
6
1,00 + 5 x 1,51
Thay gi¸ trÞ vµo (46): Et®3 = = 1,425 V
6
B¶ng 7.3. KÕt qu¶ chuÈn ®é 50,00 ml dung dÞch V2+ 0,0500M
ThÓ tÝch KMnO4 (ml) C«ng thøc tÝnh E Gi¸ trÞ E (V)
5,00 Co Vo − 5 CV1 – 0,257

E = –0,255 – 0,059 log
5CV1
9,00 --------------- – 0,255
9,90 --------------- – 0,254
10,00 EV o
3+
/ V2 +
+ E VO
o
2+
/ V3 + + 0,052
Et®1 =
2
10,10 2Co Vo − 5 CVS1 + 0,331

E1 = 0,360 – 0,059 log
5CVS1
15,00 2Co Vo − 5 CVS1 + 0,347

E1 = 0,360 – 0,059 log
5CVS1
19,90 ----------------- + 0,360
20,00 E oVO 2+
/ V3 +
+ E oV +
/ VO2 + + 0,680
2
Et®2 =
2
20,10 3Co Vo − 5 CVS2 + 0,982
E2 = 1,00 – 0,059 log
5CVS2
25,00 ------------- + 0,991
29,90 -------------- + 0,999
30,00 E oVO +
/ VO2 +
+ 5E oMnO −
/ Mn2 + + 1,425
2 4
Et®3 =
6
35,00 0,059 V − Vtd3 + 1,500
E3 = E oMnO− / Mn2 + + log Std3
4
5 Vtd3
Trong dung dÞch tån t¹i chñ yÕu çc ion VO2+ , Mn2+, MnO−4 . V× vËy thÕ cña hÖ
®−îc tÝnh theo cÆp MnO−4 /Mn2+.
−
o 0,059 [MnO4 ]
E3 = E MnO −
/ Mn2 +
+ lg (47)
4
5 [Mn2+ ]
CVtd3
[Mn2+] = (48)
VS3 + Vo
VS3 C − Vtd3 C
[ MnO−4 ] = (49)
VS3 + Vo
Thay (48) vµ (49) vµo (47):
0,059 V − Vtd3
E3 = E oMnO −
/ Mn2 +
+ lg S3 (50)
4
5 VS3
ë ®©y: VS3: thÓ tÝch KMnO4 thªm vµo sau ®iÓm t−¬ng ®−¬ng 3.
Vt®3: thÓ tÝch KMnO4 thªm vµo t¹i thêi ®iÓm t−¬ng ®−¬ng 3.
E (V)
1,5 -
1,0 -
0,5 -
0,0 10 20 30 40
V (ml) KMnO4 0,025M
- 0,5 -
H×nh 8.4. §−êng chuÈn ®é 50,00 ml dung dÞch V2+ 0,0500M
8.3 ChÊt chØ thÞ trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é oxi ho¸ - khö
8.3.1 ChuÈn ®é kh«ng dïng chÊt chØ thÞ

Trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é oxi ho¸ - khö, mét sè tr−êng hîp ng−êi ta kh«ng
dïng chØ thÞ, mµu xuÊt hiÖn khi d− mét giät dung dÞch chuÈn. ThÝ dô khi chuÈn ®é
mét vµi chÊt khö b»ng dung dÞch KMnO4. Mµu hång xuÊt hiÖn khu d− mét giät
KMnO4.
8.3.2 PhÐp chuÈn ®é dïng chÊt chØ thÞ
§¹i bé phËn tr−êng hîp phÐp chuÈn ®é oxi ho¸ - khö ph¶i dïng chØ thÞ, ®−îc
chia lµm 2 nhãm:
– Sù thay ®æi mµu kh«ng liªn quan ®Õn thay ®æi thÕ oxi ho¸ - khö, chÊt chØ thÞ
kh«ng tham gia ph¶n øng víi chÊt oxi ho¸ hay chÊt khö. ThÝ dô hå tinh bét lµ chÊt
chØ thÞ trong phÐp chuÈn ®é i«t b»ng dung dÞch Na2S2O3 v× hå tinh bét t¹o ®−îc mµu
xanh víi i«t. Kali thioxyanat t¹o phøc mµu ®á víi Fe(III) ®−îc sö dông lµm chØ thÞ
khi chuÈn Fe(III) b»ng dung dÞch Ti(III) sunfat. §iÓm cuèi ®−îc nhËn biÕt bëi sù
mÊt mµu ®á phøc Fe(III) víi ion SCN–.
– Sù thay ®æi mµu cña dung dÞch liªn quan ®Õn thay ®æi thÕ oxi ho¸ - khö,
ng−êi ta gäi chØ thÞ oxi ho¸ - khö. VËy chØ thÞ oxi ho¸ - khö lµ chÊt cã thÓ bÞ oxi ho¸
hoÆc bÞ khö thuËn nghÞch, mµu d¹ng oxi ho¸ kh¸c víi mµu cña d¹ng khö.
NÕu chóng ta kÝ hiÖu d¹ng oxi ho¸: Indox vµ d¹ng khö Indkh
Indox + ne– Indkh
Gi¸ trÞ thÕ oxi ho¸ - khö ®−îc x¸c ®Þnh b»ng ph−¬ng tr×nh Nernst:
0,059 [Indox ]
E = E oInd + log
ox
n [Indkh ]
ë ®©y: E oIndox / Indkh lµ thÕ oxi ho¸ - khö tiªu chuÈn khi tû sè nång ®é oxi ho¸ b»ng
[Indox ]
d¹ng khö: = 1.
[Indkh ]
Khi ta thªm vµo dung dÞch cÇn chuÈn ®é mét vµi giät chÊt chØ thÞ oxi ho¸ -
khö, mét gi¸ trÞ thÕ oxi ho¸ khö ®−îc thiÕt lËp. Khi tØ sè nång ®é d¹ng oxi ho¸ vµ
d¹ng khö thay ®æi th× gi¸ trÞ thÕ còng thay ®æi, mµu cña dung dÞch còng thay ®æi
phï hîp víi gi¸ trÞ thÕ oxi ho¸ - khö. Nh−ng còng gièng nh− chØ thÞ dïng trong
ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é axit – baz¬, kh«ng ph¶i bÊt k× mét sù thay ®æi mµu nµo, m¾t
chóng ta còng nhËn biÕt ®−îc, mµ chØ cã thÓ nhËn biÕt ®−îc khi tØ sè nång ®é hai
d¹ng h¬n kÐm nhau 10 lÇn.
/o 0,059 10
E = E Ind / Indkh + log
ox
n 1
0,059
E = E oInd +
ox / kh
n
0,059 1
E = E oInd / Indkh + log
ox
n 10
0,059
E = E oInd / Indkh –
ox
n
Kho¶ng chuyÓn mµu cña chØ thÞ:
0,059
E = E oInd / Indkh ±
ox
n
B¶ng 8.4. Mét sè chÊt chØ thÞ th−êng dïng.
ChÊt chØ thÞ Mµu d¹ng D¹ng khö I(V) chuyÓn §iÒu kiÖn
oxi ho¸ mµu
1,10-Phenantrolin (phøc Fe(II) xanh nh¹t ®á 1,11 H2SO4 1M
Diphenylamin sunfonic axit tÝm ®á kh«ng mµu 0,85 axit lo·ng
Diphenylamin tÝm kh«ng mµu 0,76 axit lo·ng
Metyllen xanh xanh kh«ng mµu 0,53 axit 1M
Indigotetrasunfonat xanh kh«ng mµu 0,36 axit 1M
5-Nitro-1,10-phenatrolin xanh nh¹t tÝm ®á 1,25 H2SO4 1M
§Ó mµu chØ thÞ biÕn ®æi râ rµng khi chuÈn ®é, sai sè phÐp chuÈn ®é bÐ, kho¶ng
chuyÓn mµu cña chØ thÞ ph¶i n»m trong kho¶ng b−íc nh¶y trªn ®−êng chuÈn ®é. ThÝ
dô khi chuÈn ®é Fe(II) b»ng kalidicromat K2Cr2O7
6 Fe2+ + Cr2 O27− + 14H+ ⎯→ 6 Fe3+ + 2 Cr3+ + 7 H2O
B−íc nh¶y trong kho¶ng 0,94 V ®Õn 1,302 V, chØ thÞ diphenylamin chuyÓn
mµu ë thÕ Eo = 0,760 V nªn kh«ng dïng ®−îc cho phÐp chuÈn ®é nµy. Nh−ng nÕu
thªm axit H3PO4 kho¶ng b−íc nh¶y ®−îc kÐo dµi cã thÓ dïng diphenylamin lµm chØ
thÞ kh«ng gÆp ph¶i sai sè.
Nh−îc ®iÓm c¬ b¶n cña chØ thÞ oxi ho¸ - khö lµ th−êng gi¸ trÞ thÕ oxi ho¸ - khö
biÕn ®æi phô thuéc vµo pH. Sù thay ®æi mµu cña mét vµi chÊt chØ thÞ x¶y ra t−¬ng
®èi chËm, hay t¹o thµnh hîp chÊt trung gian.
Mét sè chÊt chØ thÞ hay dïng.
*) Diphenylamin ®−îc pha trong dung dÞch H2SO4, khi bÞ oxi ho¸ - khö cã
chuyÓn thµnh diphenylbenzidin mµu tÝm.
H H
NH N N + 2H++ 2e
Diphenylamin Diphenylamin benzidin (kh«ng mµu)

(kh«ng mµu)
H H
N N + 2e
+ +
Diphenylbenzidin (tÝm)
ThÕ cña diphenylbenzidin trong H2SO4 0,5 ÷ 1,0M cã gi¸ tri 0,76 V.
*) Axit diphenylamin sunfonic, s¶n phÈm oxi ho¸ cã mµu ®á tÝm. C¬ chÕ ph¶n øng
t−¬ng tù nh− ®æi víi diphenylamin. ThÕ thay ®æi mµu 0,80 V ë pH = 0.
*) N-phenylantranilic axit, cã thÓ thay ®æi mµu Eo = 1,08V ë [H+] = 1,0M.
NH +
N +H +e
COOH COOH
*) Feroin, Feroin lµ hîp chÊt phøc gi÷a.
o-phenantrolin C12H5N2 víi Fe(II) cã mµu ®á.
2+ 2+
+ Fe Fe
N N N N 3
o-phenantrolin 2+
Fe(C12H8N2)3 mµu tÝm ®á
2+ 3+
Fe(C12H8N ) 2 3 Fe(C12H8N ) 2 3 +e
tÝm ®á xanh nh¹t
ThÕ thay ®æi mµu Eo = 1,06V trong H2SO4 hoÆc HCl 1M.
8.4 Mét sè ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é oxi ho¸ - khö øng dông
trong thùc tÕ
Trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é oxi ho¸ - khö chÊt ph©n tÝch ph¶i ë d¹ng oxi ho¸
hoÆc d¹ng khö vµ cã kh¶ n¨ng ph¶n øng ®Þnh l−îng víi dung dÞch chuÈn cña chÊt
oxi ho¸ hay chÊt khö. ThÝ dô ®Ó x¸c ®Þnh Mn ng−êi ta ph¶i t×m çch oxi ho¸ toµn bé
Mn cã trong mÉu ph©n tÝch thµnh MnO−4 , sau ®ã chuÈn ®é l−îng MnO−4 b»ng chÊt
khö thÝch hîp. V× vËy tr−íc hÕt chóng ta xÐt ®Õn mét vµi chÊt khö vµ chÊt oxi ho¸
hay dïng trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é oxi ho¸ - khö.
1. Mét sè chÊt khö th−êng dïng
Çc kim lo¹i vµ hçn hèng kim lo¹i lµ nh÷ng chÊt khö tèt. Çc kim lo¹i ®−îc sö
dông ë d¹ng bét, d©y hay viªn, hoÆc d¹ng cét khö kiÓu Jones vµ kiÓu Waldens.
– Cét khö Jones lµ lo¹i chÊt hçn hèng kÏm kim lo¹i víi HgCl2:
2 Zn (r) + Hg2+ (b) ⎯→ Zn2+ + Zn(Hg) (r)

Hçn hèng kÏm th−êng ®−îc n¹p vµo cét thuû tinh cã ®−êng kÝnh 2 cm, chiÒu
dµi hçn hèng 40 ÷ 50 cm. Khi cho dung dÞch ph©n tÝch ch¶y qua cét khö, chÊt ph©n
tÝch ®−îc khö vÒ ho¸ trÞ thÝch hîp. ThÝ dô khö Fe(III) vÒ Fe(II), Cr(III) vÒ Cr(II),
Ti(IV) vÒ Ti(III), V(V) vÒ V(II).
– Cét khö Waldens b¹c cã tÝnh khö trong dung dÞch HCl 1M, khö Fe(III)
thµnh Fe(II), U (VI) vÒ U(IV), Cu2+ thµnh Cu+.
Ngoµi çc cét khö nªu ë trªn, cßn cã çc chÊt khö th−êng ®−îc øng dông trong
ho¸ ph©n tÝch: SnCl2 trong HCl 1M; hidrazin d¹ng clorua hay sunfat – s¶n phÈm khö
lµ nit¬ kh«ng cã h¹i cho qu¸ tr×nh ph©n tÝch. Nã th−êng ®−îc øng dông ®Ó khö
As(V) thµnh As(III), Sb(V) thµnh Sb(III) trong m«i tr−êng axit.
2. Mét sè chÊt oxi ho¸ th−êng dïng
+) Natribimutat NaBiO3 d¹ng bét, cã tÝnh oxi ho¸ m¹nh. Nã cã kh¶ n¨ng oxi
ho¸ ®Þnh l−îng Mn(II) thµnh MnO −4 ë nhiÖt ®é phßng, oxi ho¸ Ce(III) thµnh Ce(IV)
trong dung dÞch H2SO4.
+) Amonipesunfat (NH4)2S2O8. Amonipesunfat oxi ho¸ Cr(III) thµnh Cr2 O27−

trong m«i tr−êng axit, Mn(II) thµnh MnO−4 cã Ag+ lµm xóc t¸c, Ce(III) thµnh
Ce(IV).
+) Natripeoxit Na2O2 vµ hi®ropeoxit H2O2. §©y lµ nh÷ng chÊt oxi ho¸ trong
m«i tr−êng kiÒm.
3. Mét sè ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é oxi ho¸ - khö
+) Ph−¬ng ph¸p pemanganat.
KMnO4 lµ chÊt oxi ho¸ m¹nh, trong m«i tr−êng axit ion MnO−4 bÞ khö thµnh
ion Mn2+ kh«ng mµu:
MnO−4 + 8 H+ + 5e Mn2+ + 4 H2O Eo = 1,51V
Trong m«i tr−êng trung tÝnh hay axit yÕu bÞ khö thµnh MnO2.
MnO−4 + 2 H2O + 3e MnO2 + 4 OH− Eo = 0,588V
Pemanganat lµ chÊt oxi ho¸ m¹nh, nªn trong thµnh phÇn cña nã lu«n chøa
mét l−îng nhá MnO2. Nã còng dÔ dµng bÞ ph©n huû bëi çc chÊt khö nh− çc
chÊt h÷u c¬ cã trong n−íc, bôi r¬i vµo n−íc, do ®ã nång ®é cña dung dÞch
KMnO4 míi chuÈn bÞ kh«ng æn ®Þnh. Ng−êi ta ph¶i x¸c ®Þnh l¹i sau 7 ÷ 10 ngµy.
Còng chÝnh v× vËy kh«ng thÓ chuÈn bÞ dung dÞch KMnO4 cã nång ®é chÝnh x¸c
tõ l−îng c©n ban ®Çu.
§Ó thiÕt lËp l¹i nång ®é KMnO4 ng−êi ta th−êng dïng dung dÞch chuÈn
H2C2O4 hay dung dÞch K4[Fe(CN)6].
5 C2 O24− + 2 MnO−4 + 16 H+ ⎯→ 10 CO2 + 2Mn2+ + 8H2O
+) Ph−¬ng ph¸p dicromat.

Kali dicromat cã tÝnh oxi ho¸ trong m«i tr−êng axit:
Cr2 O27− + 14 H+ + 6e 2Cr3+ + 7 H2O E = 1,33V
Dung dÞch chuÈn K2Cr2O7 rÊt bÒn, cã thÓ pha dung dÞch cã nång ®é chÝnh x¸c
tõ l−îng c©n ban ®Çu. Ph−¬ng ph¸p dicromat th−êng ®−îc øng dông x¸c ®Þnh nång
®é Fe(II). Khi chuÈn ®é çc chÊt oxi ho¸ ng−êi ta thªm l−îng d− Fe(II), sau ®ã
chuÈn ®é l−îng Fe(II) d− b»ng dung dÞch K2Cr2O7.
ThÝ dô 8.5. LÊy 5 ml r−îu m¹nh pha lo·ng thµnh 1 lÝt b»ng b×nhg ®Þnh møc, sau ®ã
lÊy ra 25,0 ml thªm vµo 50,00 ml K2Cr2O7 0,0200M ®Ó oxi ho¸ r−îu etylic thµnh
CH3COOH theo ph¶n øng:
3 C2H5OH + 2 Cr2 O27− + 16 H+ ⎯⎯→

o
t
4Cr3+ + 3CH3COOH + 11H2O
Sau khi lµm l¹nh, thªm vµo 20,00 ml dung dÞch Fe2+ 0,1253M, l−îng Fe2+ d−
®−îc chuÈn b»ng dung dÞch K2Cr2O7 hÕt 7,46 ml víi chØ thÞ diphenylamin sunfonic
axit. TÝnh % C2H5OH cã trong r−îu m¹nh trªn (46,07 g/mol).
Tæng sè mmol K2Cr2O7 thªm vµo:
(50,00 + 7,46) ml K2Cr2O7 x 0,0200 (mmol K2Cr2O7/ml) =
= 1,1492 mmol K2Cr2O7
L−îng K2Cr2O7 ph¶n øng víi Fe2+ thªm vµo:
1 mmolK 2 Cr2 O 7
20,00ml Fe2+ x 0,1253 (mmol Fe2+/ml Fe2+) = 0,41767 mmol
6 mmolFe2+
L−îng K2Cr2O7 ph¶n øng víi r−îu C2H5OH:
(1,1492 – 0,41767) mmol K2Cr2O7 = 0,73153 mmol
Khèi l−îng r−îu C2H5OH cã trong mÉu ph©n tÝch:
3 mmolC2 H 5 OH g C2 H 5 OH
0,73153 mmol K2Cr2O7 . x 0,0460
2 mmolK 2 Cr2 O7 mmolC2 H 5 OH
= 0,050552 g C2H5OH
0,050552 g C 2 H 5 OH
% C2H5OH = x 100 % = 40,4 %
25,00 ml
5,00 ml mÉu x
1000,00 ml
+) Ph−¬ng ph¸p i«t.

Iot lµ chÊt oxi ho¸ yÕu. B¸n ph¶n øng oxi ho¸ - khö
I 3− + 2e– 3I– Eo = 0,536V
Iot Ýt tan trong n−íc (®é tan ë 20oC lµ 1,33.10– 3M), nh−ng dÔ dµng tan trong
KI nªn ng−êi ta chuÈn bÞ dung dÞch i«t cã mÆt KI víi l−îng d−.
I2 + I– = I 3− (K = 7,1.102)
Iot ph¶n øng víi hÇu hÕt çc chÊt h÷u c¬, nªn kh«ng dïng nót lie hoÆc cao su
®Ó nót çc chai ®ùng dung dÞch i«t. Kh«ng ®ùng dung dÞch i«t trong chai mµu s¸ng,
oxi kh«ng khÝ oxi ho¸ iodua thµnh i«t lµm thay ®æi nång ®é i«t.
4 I– + O2 + 4H+ ⎯→ 2 I2 + 2H2O
Hå tinh bét ®−îc sö dông lµm chØ thÞ trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é iot –
thiosunfat. Khi cho hå tinh bét vµo dung dÞch iot lo·ng th× xuÊt hiÖn mµu xanh ®Æc
tr−ng. Ng−êi ta tiÕn hµnh chuÈn i«t b»ng dung dÞch thiosunfat ®Õn mÊt mµu xanh.
Nh−ng ®Ó gi¶m sai sè cña phÐp chuÈn ®é, ng−êi ta thªm hå tinh bét khi gÇn ®¹t
®iÓm t−¬ng ®−¬ng (dung dÞch ®· chuyÓn sang mµu vµng r¬m).
Dung dÞch hå tinh bét th−êng ®−îc chuÈn bÞ tr−íc khi dïng, thªm vµo ®ã mét Ýt
chÊt b¶o vÖ nh−: HgI2, thimol, glixerin, focmandehit nh»m h¹n chÕ ho¹t ®éng cña vi
khuÈn.
– §iÒu kiÖn tiÕn hµnh chuÈn ®é theo ph−¬ng ph¸p i«t:
+) CÇn tiÕn hµnh chuÈn ®é ë nhiÖt ®é phßng. §é nh¹y cña hå tinh bét gi¶m khi
t¨ng nhiÖt ®é.
+) Kh«ng tiÕn hµnh chuÈn ®é trong m«i tr−êng kiÒm bëi v× i«t ph¶n øng víi
kiÒm t¹o thµnh ion hipoiodid (IO–) cã tÝnh oxi ho¸ m¹nh h¬n iot, oxi ho¸ thiosunfat
thµnh sunfat:
I2 + 2 OH– ⎯→ IO– + I– + H2O
S2 O3− + 4 IO– + 2 OH– ⎯→ 4 I– + 2 SO24− + H2O
Nång ®é kiÒm trong dung dÞch cµng lín, l−îng thiosunfat chuyÓn thµnh sunfat
cµng nhiÒu, ph¶n øng chuÈn ®é cµng kÐm chÝnh x¸c.
+) Tèc ®é ph¶n øng gi÷a chÊt oxi ho¸ cÇn x¸c ®Þnh víi KI th−êng x¶y ra
chËm nªn chØ tiÕn hµnh chuÈn ®é sau khi thªm dung dÞch KI vµo mÉu ph©n tÝch
mét thêi gian.
+) Hçn hîp ph¶n øng gi÷a chÊt oxi ho¸ cÇn x¸c ®Þnh víi ion iodua cÇn ®Ó trong
chç tèi, bëi v× ¸nh s¸ng cã t¸c dông oxi ho¸ I– thµnh iot bëi oxi kh«ng khÝ.
4 I– + 4 H+ + O2 2 I2 + H2O
Ph−¬ng ph¸p iot th−êng ®−îc øng dông x¸c ®Þnh çc chÊt oxi ho¸ nh−: x¸c
®Þnh hµm l−îng clo ho¹t ®éng trong clorua v«i, x¸c ®Þnh hµm l−îng Cu2+, asen …
Mét øng dông quan träng cña ph−¬ng ph¸p iot lµ x¸c ®Þnh hµm l−îng n−íc
trong mét sè chÊt láng h÷u c¬. Ng−êi ta gäi ph−¬ng ph¸p nµy lµ ph−¬ng ph¸p sö
dông thuèc thö Phis¬ (Karl – Fischer). Thuèc thö Phis¬ gåm cã: i«t, pyrindin, l−u
huúnh dioxit víi tØ lÖ mol (1 : 3 : 1) ®−îc hoµ tan trong metanol khan. Thuèc thö t¸c
dông víi n−íc theo ph−¬ng tr×nh:
C5H5N . I2 + C5H5N.SO2 + C5H5N + H2O ⎯→ 2C5H5N. HI + C5H5N. SO3
C5H5N . SO3 + CH3OH ⎯→ C5H5N(H)SO4 CH3
Tr−íc ®©y ng−êi ta nhËn biÕt ®iÓm cuèi b»ng m¾t dùa vµo mµu n©u khi d− mét
giät thuèc thö. Nh−ng ngµy nay ng−êi ta dïng ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é ®o thÕ ®Ó x¸c
®Þnh ®iÓm cuèi, cã ®é chÝnh x¸c cao h¬n nhiÒu.
+) Ph−¬ng ph¸p Bromat.
Trong m«i tr−êng axit BrO3− bÞ khö thµnh bromua:
BrO3− + 6 H+ + 6e Br– + 3 H2O
L−îng d− BrO3− oxi ho¸ Br– thµnh brom tù do:
BrO3− + 5 Br– + 6 H+ ⎯→ 3 Br2 + 3 H2O
Dung dÞch cã mµu vµng cña brom tù do, nh−ng mµu vµng rÊt nh¹t kh«ng sö
dông ®Ó nhËn biÕt ®iÓm cuèi cña phÐp chuÈn ®é. Brom cã kh¶ n¨ng oxi ho¸ çc chÊt
mµu h÷u c¬, nªn ng−êi ta øng dông mét sè chÊt chØ thÞ axit – baz¬ trong ph−¬ng
ph¸p chuÈn ®é bromat. §iÓm cuèi ®−îc x¸c ®Þnh bëi mÊt mµu cña chØ thÞ. ChÊt chØ
thÞ lo¹i nµy kh«ng ph¶i chÊt chØ thÞ oxi ho¸ - khö. Ph−¬ng ph¸p bromat ®−îc øng
dông ®Ó x¸c ®Þnh mét sè chÊt As(III) vµ Sb(VI), mét sè chÊt h÷u c¬ cã kh¶ n¨ng
tham gia ph¶n øng bromua ho¸.
ThÝ dô 8.6. C©n 0,2981g mÉu bét kh¸ng sinh ®em hoµ tan vµo trong dung dÞch
HCl, pha lo·ng thµnh 100,00 ml. LÊy ra 20,00 ml cho vµo b×nh cã nót nh¸m, thªm
tiÕp vµo ®ã 25,00 ml dung dÞch KBrO3 0,01767 M cã chøa l−îng d− Br–, ®Ëy nót, ®Ó
yªn 10 phót. Sau ®ã thªm vµo mét l−îng KI, chuÈn ®é l−îng I2 gi¶i phãng b»ng
dung dÞch Na2S2O3 0,1215M hÕt 12,92 ml. TÝnh phÇn tr¨m sunfanilamit (NH2)C6H4NH2
172,21 g/mol) cã trong bét kh¸ng sinh.
Çc ph¶n øng x¶y ra:
BrO3− + 5 Br– + 6 H+ 3 Br2 + 3 H2O

NH2 NH2
Br Br
+ 2Br2 + 2H + + 2Br
SO2NH2 SO2NH2
Br2 + 2 I– ⎯→ 2 Br– + I2 (d− KI)
I2 + 2 S2 O32− ⎯→ 2 S4 O26− + 2 I–
Tæng sè mmol Br2 t¹o thµnh:
mmolKBrO3 3 mmolBr2
25,00 ml KBrO3 x 0,01767 x
ml KBrO3 MmolKBrO3
= 1,32525 mmol Br2.

L−îng Br2 ph¶n øng víi I– ®Ó t¹o thµnh I2
mmolNa2S2 O3 1 mmolI 2
12,92 ml Na2S2O3 x 0,1215 x
ml Na2S2 O3 2MmolNa 2S2 O3
= 0,78489 mmol Br2

L−îng Br2 tham gia vµo ph¶n øng bromua ho¸:
1,32525 – 0,78489 = 0,54036 mmol Br2
Khèi l−îng sunfanilamit cã trong mÉu:
1 mmolsunfanilamit
0,54036 mmol Br2 x x 0,17221 (g/mol)
2 mmol Br2
= 0,046528 g
0 , 046528 g x 100 ml
% sunfanilamit = x 100 %
0 , 2981 g mÉu x 20,00 ml
= 80,4 %
Mét thÝ dô quan träng kh¸c øng dông ph−¬ng ph¸p bromat x¸c ®Þnh
8-oxiquinolin.
OH OH
N N Br
+ 2 Br2 + 2 HBr
Br
Dùa trªn c¬ së nµy ng−êi ta x¸c ®Þnh gi¸n tiÕp nh«m theo nguyªn t¾c:
Al3+ + 3 HOC9H6N ⎯pH

⎯=4⎯
−9
→ Al(OC9H6N)3 ↓ + 3 H+
⎯⎯ ⎯⎯→ 3 HOC9H6N)3 + Al3+

o
HCl 4M, t
Al(OC9H6N)3
3 HOC9H6N + 6 Br2 ⎯→ 3 HOC9H6NBr2 ↓ + 6 HBr
Ph¶n øng x¶y ra theo tû lÖ:
1 mol Al3+ ≈ 3 mol HOC9H6N ≈ 6 mol Br2 ≈ 2 mol KBrO3
Ch−¬ng 9
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch khèi l−îng
9.1 Nguyªn t¾c chung cña ph−¬ng ph¸p ph©ntÝch khèi l−îng
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch khèi l−îng chñ yÕu dùa trªn ®o chÝnh x¸c khèi l−îng
hîp chÊt t¹o thµnh. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch khèi l−îng cã ®é chÝnh x¸c cao nhÊt
trong sè çc ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch, giíi h¹n ph¸t hiÖn 0,10 %, ®é cøng 0,2 %.
Ng−êi ta tiÕn hµnh ph©n tÝch theo ph−¬ng ph¸p khèi l−îng nh− sau: hoµ tan
mÉu chøa nguyªn tè cÇn x¸c ®Þnh trong dung m«i thÝch hîp, sau ®ã thªm l−îng
thuèc thö gÊp 1,5 lÇn ®Ó kÕt tña nguyªn tè cÇn x¸c ®Þnh, sau ®ã läc röa, råi sÊy,
nung ®Õn khèi l−îng kh«ng ®æi. Khèi l−îng nguyªn tè cÇn x¸c ®Þnh ®−îc tÝnh theo
c«ng thøc:
100
mA = mB F %
a
mB: Khèi l−îmg c©n ®−îc d¹ng c©n
B
F: HÖ sè chuyÓn tØ sè khèi l−îng mol nguyªn tè cÇn ®−îc x¸c ®Þnh víi khèi
l−îng mol cña d¹ng c©n.
a: Khèi l−îng mÉu ph©n tÝch
ThÝ dô 9.1. C©n 1,132 g quÆng s¾t, ®em hoµ tan trong dung dÞch HCl ®Æc vµ HNO3,
s¾t ®−îc oxi ho¸ thµnh Fe3+, kÕt tña Fe3+ b»ng NH3, sau ®ã läc, röa, nung ë nhiÖt ®é
cao chuyÓn Fe3+ vÒ d¹ng c©n Fe2O3. TÝnh % Fe cã trong mÉu quÆng. Khèi l−îng mol
cña Fe2O3 lµ 159,69 g/mol. Khèi l−îng mol cña Fe: 55,84 g/mol. Khèi l−îng Fe2O3
c©n ®−îc: 0,5394 g.
Muèn t×m l−îng Fe trong Fe2O3 ta cã thÓ viÕt:
Trong 1 mol Fe2O3 cã 2 mol Fe
VËy trong 0,5394 g Fe2O3 cã xg Fe
55 ,84 x 2
x = 0,5394 . = 0,3772 gam
150 ,84
VËy hµm l−îng % Fe cã trong mÉu quÆng:

0 ,377200
% Fe = x 100 % = 33,32 %
1,1324
ThÝ dô 9.2. Ng−êi ta c©n 0,3592 g mÉu bét NaHCO3 th−¬ng m¹i, ®em nung ë nhiÖt
®é thÝch hîp. Sau ®ã c©n khèi l−îng mÉu cßn l¹i 0,2302 g. TÝnh % Na2CO3 tinh
khiÕt cã trong mÉu?
Khi nung mÉu NaHCO3 x¶y ra ph¶n øng:
2 NaHCO3 ⎯→ Na2CO3 + CO2 + H2O

Khèi l−îng tr−íc khi nung vµ sau khi nung kh¸c nhau do l−îng CO2 vµ H2O
tho¸t ra khái mÉu. Theo ph−¬ng tr×nh ph¶n øng 2 mol NaHCO3 tho¸t ra 1 mol CO2
vµ 1 mol H2O.
% Na2CO3 cã trong mÉu:
2 x 84,01
( 0 ,3592 − 0 ,2362 ) x
44 , 01 + 18,01
x 100 % = 92,76 %
0 ,3592
VËy hµm l−îng % Fe cã trong mÉu quÆng:
0 ,377200
% Fe = x 100 % = 33,32 %
1,1324
Tõ hai thÝ dô trªn chóng ta thÊy cã hai çch x¸c ®Þnh khèi l−îng chÊt cÇn
ph©n tÝch. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ çch c©n khèi l−îng chÊt x¸c ®Þnh t¹o thµnh
th−êng ®−îc sö dông nhiÒu h¬n.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch khèi l−îng th−êng cã ®é chÝnh x¸c cao, sai sè gÆp
ph¶i rÊt nhá, tuy nhiªn thêi gian ph©n tÝch kÐo dµi, chØ thÝch hîp khi ph©n tÝch çc
nguyªn tè cã hµm l−îng lín. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch khèi l−îng th−êng ®−îc sö
dông lµm ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn ®Ó x¸c ®Þnh hµm l−îng mét sè nguyªn tè. Nh−ng
mét ®iÒu quan träng lµ ph¶i chó ý ®Õn chän thuèc thö kÕt tña, ®iÒu kiÖn kÕt tña,
tr¹ng th¸i d¹ng kÕt tña. Chóng ta sÏ xÐt lÇn l−ît mét sè ®iÒu kiÖn cô thÓ.
9.2. §iÒu kiÖn ®Ó kÕt tña hoµn toµn.

Muèn mét hîp chÊt khã tan cña mét nguyªn tè cã thÓ dïng trong ph−¬ng
ph¸p ph©n tÝch khèi l−îng th× ph¶i tho¶ m·n mét sè yÕu cÇu. Trong ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch khèi l−îng th−êng kÕt tña ph¶i ®em nung ë nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh, trong qu¸
tr×nh nung nhiÒu kÕt tña chuyÓn tõ d¹ng nµy sang d¹ng kh¸c. Nh− vËy, gi÷a d¹ng kÕt
tña vµ d¹ng c©n kh¸c nhau. D¹ng kÕt tña lµ hîp chÊt ®−îc t¸ch ra khi cho thuèc thö
t¸c dông víi chÊt cÇn x¸c ®Þnh. D¹ng c©n lµ d¹ng hîp chÊt ®em c©n ®Ó tÝnh kÕt qu¶
cuèi cïng. Trong mét sè tr−êng hîp d¹ng c©n vµ d¹ng kÕt tña lµ mét. ThÝ dô x¸c
®Þnh SO24− d−íi d¹ng kÕt tña BaSO4. BaSO4 kh«ng biÕn ®æi trong qu¸ tr×nh nung.
Nh− vËy mçi mét d¹ng cã yªu cÇu riªng cña nã.
9.2.1. Yªu cÇu ®èi víi dung dÞch kÕt tña.
– D¹ng kÕt tña ph¶i cã ®é tan ®ñ nhá. §iÒu nµy lµ cÇn thiÕt v× khi ®ã míi kÕt
tña hoµn toµn chÊt cÇn x¸c ®Þnh. §Ó mét kÕt tña ®−îc sö dông trong ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch khèi l−îng ph¶i cã ®é tan nhá h¬n 10–8 M.
– KÕt tña ph¶i dÔ läc, röa nhanh. Th«ng th−êng d¹ng kÕt tña tinh thÓ thuËn
lîi h¬n d¹ng kÕt tña d¹ng v« ®Þnh h×nh. NhÊt lµ lo¹i kÕt tña v« ®Þnh h×nh d¹ng
keo Fe(OH)3, Al(OH)3 cã diÖn tÝch bÒ mÆt lín, dÔ dµng hÊp phô chÊt bÈn, nªn
khã röa s¹ch.
– D¹ng kÕt tña dÔ dµng chuyÓn sang d¹ng c©n.
9.2.2. Yªu cÇu ®èi víi d¹ng c©n
– Yªu cÇu ®èi víi d¹ng c©n lµ ph¶i cã thµnh phÇn øng dông c«ng thøc ho¸ häc
– D¹ng c©n ph¶i kh¸ bÒn, kh«ng thay ®æi thµnh phÇn sau khi nung, kÕt tña
kh«ng hót h¬n n−íc, khÝ CO2, ,kh«ng tù ph©n huû.
– Hµm l−îng nguyªn tè cÇn x¸c ®Þnh trong d¹ng c©n ph¶i cµng nhá cµng
tèt, v× trong tr−êng hîp nµy sai sè cña phÐp ®Þnh ph©n sÏ Ýt ¶nh h−ëng ®Õn kÕt
qu¶ cuèi cïng.
– Trong qu¸ tr×nh kÕt tña, d¹ng kÕt tña dÔ hÊp phô çc chÊt bÈn hoÆc nh÷ng
ion l¹ cã ë trong dung dÞch, trong ®ã cã c¶ ion lµm kÕt tña mµ chÝnh cÇn ph¶i röa
s¹ch. V× cËy, cÇn ph¶i chän chÊt dÔ bay h¬i lµm chÊt kÕt tña, v× nÕu röa kh«ng s¹ch
th× khi nung nã còng bay h¬i hÕt. ThÝ dô, kÕt tña Fe(OH)3 b»ng dung dÞch NH3 chø
kh«ng dïng NaOH hay KOH, kÕt tña Ba2+ b»ng dung dÞch H2SO4 kh«ng dïng muèi
Na2SO4 hoÆc K2SO4. Nh−ng kh«ng ph¶i lóc nµo còng t×m ®−îc chÊt kÕt tña thÝch
hîp. Ch¼ng h¹n, kh«ng thÓ kÕt tña Cu(OH)2 b»ng dung dÞch NH3 v× Cu2+ dÔ t¹o phøc
tan víi NH3, buéc ph¶i dïng NaOH hay KOH, trong tr−êng hîp nµy ph¶i röa s¹ch
ion Na+ hoÆc K+.
9.2.3. §iÒu kiÖn kÕt tña d¹ng tinh thÓ
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh kÕt tña phøc t¹p h¬n viÖc dù ®o¸n theo ph−¬ng tr×nh
ph¶n øng. ThÝ dô ph¶n øng:
Ba2+ + SO24− BaSO4
§Ó t¹o thµnh BaSO4 ph¶i cã sè l−îng t−¬ng ®èi lín ion Ba2+ vµ SO24− t−¬ng t¸c
víi nhau vµ cã sù s¾p xÕp hîp lÝ trong kh«ng gian cña çc ion nµy. DÜ nhiªn míi ®Çu
kh«ng ph¶i t¹o ngay nh÷ng tinh thÓ t−¬ng ®èi lín mµ chØ nh÷ng tinh thÓ mÇm v«
cïng nhá, çc h¹t nhá nµy kh«ng thÓ t¸ch ra thµnh kÕt tña, muèn cã kÕt tña t¸ch ra
ph¶i lµm cho çc h¹t nhá lín dÇn lªn. Tuú theo tÝnh chÊt ç biÖt cña çc hîp chÊt kÕt
tña tr−íc hÕt ®é tan còng nh− ®iÒu kiÖn lµm kÕt tña mµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña çc
h¹t s¬ cÊp cã thÓ x¶y ra theo hai çch kh¸c nhau. T−¬ng øng víi hai çch ®ã mµ ta
®−îc kÕt tña tinh thÓ hoÆc kÕt tña v« ®Þnh h×nh.
Muèn kÕt tña tinh thÓ kh«ng h×nh thµnh d¹ng h¹t nhá dÔ chiu qua giÊy läc,
chóng ta cÇn ph¶i kÕt tña ë ®iÒu kiÖn nh− sau:
– Ph¶i tiÕn hµnh kÕt tña nh− thÕ nµo ®Ó suèt thêi gian kÕt tña dung dÞch cµng
Ýt qu¸ b·o hoµ so víi chÊt kÕt tña cµng nhiÒu cµng tèt. Muèn cho khi kÕt tña dung
dÞch cµng Ýt qu¸ b·o hoµ th× tr−íc hÕt cÇn ph¶i:
1- Lµm kÕt tña tõ nh÷ng dung dÞch lo·ng, víi thuèc thö lo·ng.
2- Thªm thuèc thö rÊt chËm, tõng giät mét.
3- Dïng ®òa thuû tinh khuÊy ®Òu ®Ó tr¸nh hiÖn t−îng qu¸ b·o hoµ côc bé.
4- Lµm kÕt tña tõ dung dÞch nãng, b»ng thuèc thö nãng v× ®a sè kÕt tña cã
®é tan t¨ng theo nhiÖt ®é.
5- Trong khi lµm kÕt tña nªn thªm vµo dung dÞch mét chÊt cã kh¶ n¨ng lµm
t¨ng ®é tan kÕt tña. ThÝ dô, khi lµm kÕt tña BaSO4 ta th−êng thªm HNO3,
v× axit nµy lµm t¨ng ®é tan cña BaSO4 (do h×nh thµnh anion HSO −4 ). Sau
khi lµm kÕt tña xong, ®é tan cña BaSO4 sÏ ®−îc gi¶m ®i b»ng çch dïng
d− mét Ýt thuèc thö.
Khi kÕt tña tinh thÓ th−êng kh«ng läc ngay, ph¶i ®Ó yªn mét thêi gian
(th−êng ®Ó sang ngµy h«m sau). Sau khi ®Ó yªn kÕt tña ®−îc lµm nguéi, çc tinh thÓ
nhá lín dÇn lªn. Sau khi lµm nguéi kÕt tña kh«ng chØ thu ®−îc kÕt tña tinh thÓ dÔ
läc, mµ cßn ®−îc kÕt tña tinh khiÕt h¬n, do kÕt tña d¹ng h¹t lín Ýt hÊp phô chÊt bÈn
vµ cßn cã qu¸ tr×nh kÕt tinh l¹i tinh thÓ Ýt hoµn chØnh thµnh tinh thÓ hoµn chØnh h¬n,
mét phÇn t¹p chÊt th¶i ra khái tinh thÓ.
9.2.4. §iÒu kiÖn t¹o thµnh kÕt tña v« ®Þnh h×nh.

§Ó cho kÕt tña v« ®Þnh h×nh ®«ng tô vµ l¾ng xuèng, ng−êi ta ph¶i t×m çch
trung hoµ ®iÖn tÝch çc h¹t keo, th−êng thªm vµo dung dÞch chÊt ®iÖn li nµo ®ã cã
ion kh¸c dÊu víi ion bÞ hÊp phô, çc h¹t keo bÞ trung hoµ ®iÖn tÝch l¾ng xuèng. ViÖc
t¨ng nhiÖt ®é trong qu¸ tr×nh ®«ng tô, gi¶m sù hÊp phô. Nh− vËy, mét trong nh÷ng
®iÓm cÇn chó ý lµ ph¶i ng¨n ngõa sù h×nh thµnh dung dÞch keo b»ng çch kÕt tña tõ
dung dÞch nãng, ph¶i thªm chÊt ®iÖn li, thªm nhanh thuèc thö. §Ó gi¶m hÊp phô cÇn
ph¶i läc ngay. MÆt kh¸c, do ®é kiÒm kh¸ lín nªn cÇn läc ngay ®Ó tr¸nh hoµ tan dông
cô thuû tinh lµm bÈn kÕt tña. §Ó gi¶m hÊp phô chÊt bÈn bëi kÕt tña v« ®Þnh h×nh,
ng−êi ta th−êng thªm mét l−îng n−íc nãng sau khi kÕt tña xong, lµm cho c©n b»ng
hÊp phô bÞ ph¸ vì mét phÇn ion bÞ hÊp phô sÏ rêi bÒ mÆt kÕt tña ®i vµo dung dÞch .
9.3. Mét sè thñ thuËt cÇn chó ý khi thùc hiÖn ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch khèi l−îng
Nh− trªn ®· tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch khèi l−îng th−êng ®−îc tiÕn
hµnh qua nhiÒu c«ng ®o¹n, ph¶i tu©n thñ mét sè yªu cÇu nhÊt ®Þnh nÕu kh«ng sÏ dÉn
®Õn sai sè phÐp x¸c ®Þnh rÊt lín. Sau khi kÕt tña h×nh thµnh çc giai ®o¹n tiÕp theo lµ
läc, röa, sÊy, nung, c©n kÕt tña.
1) Läc kÕt tña: läc, röa kÕt tña lµ nh÷ng ®éng t¸c rÊt quan träng. §é chÝnh
x¸c cña kÕt qu¶ ph©n tÝch phô thuéc rÊt nhiÒu vµo giai ®o¹n nµy.
Trong ph©n tÝch khèi l−îng khi läc ta th−êng dïng giÊy läc kh«ng tµn. GiÊy
läc kh«ng tµn cã nhiÒu lo¹i dµy, máng kh¸c nhau øng víi kÝch th−íc cña çc ph©n tö
kÕt tña cÇn läc. VÝ dô, kÕt tña v« ®Þnh h×nh rÊt khã läc, ph¶i dïng giÊy läc ch¶y
nhanh (giÊy läc b¨ng ®á), kÕt tña cã tinh thÓ nhá cÇn dïng lo¹i giÊy läc b¨ng xanh.
+) Çch röa kÕt tña.
Môc ®Ých röa kÕt tña lµ ®Ó ®uæi hÕt chÊt bÈn, kÓ c¶ çc ion cã trong dung
dÞch. Ng−êi ta th−êng dïng dung dÞch lo·ng chÊt lµm kÕt tña ®Ó röa nh»m lµm gi¶m
®é tan kÕt tña trong qu¸ tr×nh röa. Thµnh phÇn dung dÞch röa ph¶i lµ chÊt dÔ bay h¬i
hoµn toµn khi nung. §Ó ng¨n ngõa hiÖn t−îng pepti ho¸ kh«ng sö dông n−íc cÊt ®Ó
röa, v× dÔ dÉn ®Õn kÕt tña chuyÓn thµnh dung dÞch keo chui qua giÊy läc. MÆt kh¸c,
khi röa kÕt tña b»ng n−íc cÊt, kÕt tña dÔ bÞ thuû ph©n lµm t¨ng ®é tan cña kÕt tña
hoÆc lµm cao d¹ng c©n kh«ng ®óng c«ng thøc ho¸ häc.
§¹i bé phËn dung dÞch röa cÇn ®−îc ®un nãng ®Ó gi¶m ®é nhít, läc nhanh.
§Ó qu¸ tr×nh lo¹i bá chÊt bÈn nhanh cÇn ph¶i röa b»ng çch l¾ng g¹n, cho n−íc röa
vµo cèc ®ùng kÕt tña, khuÊy ®Òu ®Ó yªn råi g¹n n−íc vµo phÔu läc, qu¸ tr×nh nµy
®−îc lÆp l¹i nhiÒu lÇn, cuèi cïng míi cho kÕt tña lªn phÔu läc. Tr¸ng röa cèc,
chuyÓn toµn bé kÕt tña lªn phÔu läc.
+) Çch lµm kh« vµ nung kÕt tña.
Sau khi kÕt tña ®−îc röa s¹ch, kÕt tña cïng giÊy läc ®−îc chuyÓn vµo cèc sø
(hay cèc th¹ch anh hoÆc chÐn pletin) tuú thuéc vµo d¹ng kÕt tña, ghi mÉu, ®−a vµo tñ
sÊy vµ sÊy ë nhiÖt ®é 90 ÷ 105oC trong kho¶ng 30 phót. Mét sè lo¹i kÕt tña kh«ng
qua giai ®o¹n nung th× tiÒn hµnh sÊy ®i sÊy l¹i ®Õn khèi l−îng kh«ng ®æi. §èi víi
®¹i bé phËn kÕt tña cÇn qua giai ®o¹n nung, chuyÓn kÕt tña cïng giÊy läc vµo chÐn
nung, nhiÖt ®é lß nung ®−îc t¨ng dÇn, nung kho¶ng 1 ÷ 2 giê, sau ®ã lÊy chÐn ra ®Æt
vµo b×nh phßng Èm chê nguéi råi ®em c©n, qu¸ tr×nh ®−îc lÆp l¹i vµi lÇn ®Õn khèi
l−îng kh«ng ®æi.
9.4. Çch tÝnh kÕt tña trong ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch khèi l−îng
ThÝ dô 9.3. C©n 0,3516 g mÉu ph«tphat sau khi ph©n huû hÕt chÊt h÷u c¬, ®em hoµ tan
trong HCl nãng, chuyÓn ph«tpho thµnh H3PO4, kÕt tña d−íi d¹ng MgNH4PO4.6H2O.
KÕt tña läc, röa råi ®em nung chuyÓn thµnh d¹ng Mg2P2O7, c©n ®−îc 0,2161 g. TÝnh
ph©n tr¨m ph«tpho cã trong mÉu. Khèi l−îng mol cña Mg2P2O7 lµ 222,57 g/mol,
khèi l−îng mol cña ph«tpho lµ 30,974 g/mol.
Trong 1 mol Mg2P2O7 cã 2 mol ph«tpho
VËy khèi l−îng ph«tpho trong mÉu:
2 x 30,974
x 0,2161 = 0,060147 gam P
222,57
0,06015
%P = x 100 % = 17,10 %
0,3516
Tõ thÝ dô trªn ta thÊy l−îng chÊt cÇn x¸c ®Þnh x chÝnh lµ tÝch gi÷a hai thõa sè,
trong ®ã cã mét thõa sè thay ®æi phô thuéc vµo l−îng chÊt nghiªn cøu ®· lÊy. Thõa
sè thø 2 lµ tØ sè gi÷a khèi l−îng mol cña chÊt cÇn x¸c ®Þnh vµ khèi l−îng mol cña
kÕt tña d¹ng c©n, kh«ng thay ®æi cã thÓ tÝnh s½n ®Ó dïng cho hµng lo¹t phÐp ph©n
tÝch cïng lo¹i. TØ sè nµy ®−îc gäi lµ thõa sè chuyÓn (hÖ sè chuyÓn), kÝ hiÖu F. VËy
ta cã:
x = a.F
a: khèi l−îng d¹ng c©n
Phô lôc
B¶ng 1. Çc h»ng sè ph©n li axit ë 25oC
Tªn gäi axit C«ng thøc Ka1 Ka2 Ka3 Ka4

–5
Axetic CH3COOH 1,75.10
Alanic CH3CH(NH2)COOHa 4,5.10–3 1,3.10–10
Asenic H3AsO4 6,0.10–3 1,0.10–7 3,0.10–12
Aseno H3AsO3 6,0.10–10 3,0.10–14
Benzoic C6H5COOH 6,3.10–5
Boric H3BO3 6,4.10–10
Cacbonic H2CO3 4,3.10–7 4,8.10–11
Cloaxetic ClCH2COOH 1,5.10–3
Xitric HOOC(OH)C(CH2COOH)2 7,4.10–4 1,7.10–5 4,0.10–7
Etylendiamin- (CO2) 2NH+CH2CH2NH+(CO2)2a 1,0.10–2 2,2.10–5 6,9.10–7 5,5.10–11
tetraaxetic
Fomic HCOOH 1,76.10–4
Glixin H2NCH2COOHb 4,5.10–3 1,7.10–10
Hi®roxianic HCN 7,2.10–10
Hi®rofluoric HF 6,7.10–4
Hi®rosunfua H2S 9,1.10–8 1,2.10–15
Hi®roclor¬ HOCl 1,1.10–8
Iodic HIO3 2,0.10–4
Lactic CH3CHOHCOOH 1,4.10–4
Leucin (CH3)2CHCH2CH(NH2)COOHb 4,7.10–3 1,8.10–10
Maleic cis-HOOCCH : CHCOOH 1,5.10–2 2,6.10–7
Malic HOOCCHOHCH2COOH 4,0.10–4 8,9.10–6
Nitr¬ HNO2 5,1.10–4
Oxalic HOOCCOOH 6,5.10–2 6,1.10–5
Phenol C6H5OH 1,1.10–10
Photphoric H3PO4 1,1.10–2 7,5.10–8 4,8.10–13
Photphor¬ H3PO3 5,0.10–2 2,6.10–7
o-Phtalic C6H4(COO)2 1,2.10–3 3,9.10–6
Picric (NO2)3C6H5OH 4,2.10–1
Propanoic CH3CH2COOH 1,3.10–5
Salixilic C6 H4(OH)COOH 1,0.10–3
Sunfamic NH3SO3H 1,0.10–1
Sunfuric H2SO4 >>1,0 1,2.10–2
Sunfur¬ H2SO3 1,3.10–2 5,0.10–6
Tricloaxetic Cl3COOH 1,29.10–1
B¶ng 2. Çc h»ng sè ph©n li baz¬ ë 25oC
Tªn gäi baz¬ C«ng thøc Kb1 Kb2

Amoniac NH3 1,75.10–5
Anilin C6H5NH2 4,0.10–10
1-Butylamin CH3(CH2)2CH2NH2 4,1.10–4
Dietylamin (CH3CH2)2NH 8,5.10–4
Dimetylamin (CH3)2NH 5,9.10–4
Etanolamin HOC2H4NH2 3,2.10–5
Etylamin CH3CH2NH2 4,3.10–4
Etylendiamin NH2C2H4NH2 8,5.10–5 7,1.10–8
Glyxin HOOCCH2NH2 2,3.10–12
Hi®razin H2NNH2 1,3.10–6
Hi®roxylamin HONH2 9,1.10–9
Metylamin CH3NH2 4,8.10–4
Piperidin C5H11N 1,3.10–3
Piridin C5H5N 1,7.10–9
Trietylamin (CH3C H3)3N 5,3.10–4
Trimetylamin (CH3)3N 6,3.10–5
Tri (hidroxylmetyl) aminometan (OHCH2)3CNH2 1,2.10–6
KÏm hi®roxit Zn(OH)2 4,4.10–5
B¶ng 3. TÝch sè tan cña mét sè hîp chÊt ë 25oC
Tªn chÊt C«ng thøc T Tªn chÊt C«ng thøc T

Nh«m hi®roxit Al(OH)3 2.10–32 Ch× oxalat PbC2O4 4,8.10–10
Bari cacbonat BaCO3 8,1.10–9 Ch× sunfat PbSO4 1,6.10–8
Bari cromat BaCrO4 2,4.10–10 Ch× sunfua PbS 8,0.10–28
Bari florua BaF2 1,7.10–6 Magie amoniphotphat MgNH2PO4 2,5.10–13
Bari iodat Ba(IO3) 1,5.10–9 Magie cacbonat MgCO3 1,0.10–5
Bari manganat BaMnO4 2,5.10–10 Magie hi®roxit Mg(OH)2 1,2.10–11
Bari oxalat BaC2O4 2,3.10–8 Magie oxalat MgC2O4 9,0.10–5
Bari sunfat BaSO4 1,0.10–10 Mangan hi®roxit Mn(OH)2 4,0.10–14
Beri hi®roxit Be(OH)2 7,0.10–22 Mangan sunfua MnS 1,4.10–15
Bimutylclorua BiOCl 7,0.10–9 Thuû ng©n bromua HgBr2 5,8.10–25
Bimutin Bi2O3 1,0.10–97 Thuû ng©n (I) clorua Hg2Cl2 1,3.10–18
Catmi cacbonat CdCO3 2,5.10–14 Thuû ng©n iodua Hg2I2 4,5.10–29
Catmi sunfua CdS 1,0.10–28 Thuû ng©n sunfua HgS 4,0.10–53
Canxi cacbonat CaCO3 8,7.10–9 B¹c asenat AgAsO4 1,0.10–22
Canxi flurua CaF2 4,0.10–11 B¹c bromua AgBr 4,0.10–13
Canxi hi®roxit Ca(OH)2 5,6.10–6 B¹c cacbonat Ag2CO3 8,2.10–12
Canxi oxalat CaC2O4 2,6.10–9 B¹c clorua AgCl 1,0.10–10
Canxi sunfat CaSO4 1,9.10–4 B¹c clromat Ag2CrO4 1,1.10–12
§ång (I) bromua CuBr 5,2.10–9 B¹c xianua Ag[Ag(CN)2] 5,0.10–12
§ång (I) clorua CuCl 1,2.10–6 B¹c iodat AgIO3 3,4.10–8
§ång (I) iodua CuI 5,1.10–12 B¹c iodua AgI 1,0.10–16
§ång(I) thioxianat CuSCN 4,8.10–15 B¹c photphat Ag3PO4 1,3.10–20
§ång(II) hi®roxit Cu(OH)2 1,6.10–19 B¹c sunfua Ag2S 2,0.10–49
§ång (II) sunfua CuS 9,0.10–36 B¹c thioxianat AgSCN 1,0.10–12
S¾t (II) hi®roxit Fe(OH)2 8,0.10–16 Stronti oxalat SrC2O4 1,6.10–7
S¾t (III) hi®roxit Fe(OH)3 4,0.10–38 Stronti sunfat SrSO4 3,8.10–7
Lantan iodat La(IO3)3 6,0.10–10 Tali clorua TlCl 2,0.10–4
Ch× clorua PbCl3 1,6.10–8 Tali sunfua Tl2S 5,0.10–22
Ch× cromat PbCrO4 1,8.10–14 KÏm ferixianua Zb2Fe(CN)6 4,1.10–16
Ch× iodua PbI2 7,1.10–9 KÏm oxalat ZnC2O4 2,8.10–8
KÏm sunfua ZnS 1,0.1021
B¶ng 4. H»ng sè bÒn phøc cña mét sè kim lo¹i víi EDTA ë 25oC
Nguyªn tè C«ng thøc β

Nh«m AlY– 1,35.1016
Bitmut BiY– 1,00.1023
Bari BaY– 5,75.107
Catmi CdY2– 2,88.1016
Canxi CaY2– 5,04.1010
Coban (Co2+) CoY2– 2,04.1016
Coban (Co3+) CoY– 1,00.1036
§ång CuY2– 6,30.1018
Gali GaY– 1,86.1020
Indi InY– 8,91.1024
S¾t (Fe2+) FeY2– 2,14.1014
S¾t (Fe3+) FeY– 1,3.1014
Ch× PbY2– 1,10.1018
Magie MgY2– 4,90.108
Mangan MnY2– 1,10.1014
Thuû ng©n HgY2– 6,30.1021
Niken NiY2– 4,16.1018
Scandi ScY– 1,30.1023
B¹c AgY2– 2,09.107
Stronti SrY2– 4,26.108
Thori ThY– 1,6.1023
Titan (Ti3+) TiY– 2,00.1024
Titan (TiO2+) TiOY2– 2,00.1017
Vanadi (V2+) VY2– 5,01.1012
Vanadi (V3+) VY 8,00.1025
Vanadi (VO2+) VOY2– 1,23.1018
Ytri YY– 1,23.1018
KÏm ZnY2– 3,16.1016
B¶ng 5. ThÕ oxi ho¸ - khö tiªu chuÈn vµ thÕ oxi ho¸ - khö ®iÒu kiÖn cña mét
vµi cÆp oxi ho¸ - khö liªp hîp.
B¸n ph¶n øng oxi ho¸ - khö ThÕ oxi ho¸ - khö Eo (V)
F2 + 2 H+ + 2e– = 2 HF 3,06
O3 + 2 H+ + 2e– = O3 + H2O 2,07
S2 O82− + 2e– = 2 SO24− 2,01
Co3+ + e– = Co2+ 1,842
H2O2 + 2 H+ + 2e– = 2 H2O 1,77
MnO−4 + 4 H+ + 3e– = MnO2 + 2 H2O 1,695
Ce4+ + e– = Ce3+ 1,70 (HClO4) 1M
1,61 HNO3 1M
1,44 H2SO4 1M
HClO + H+ + e– = 1/2 Cl2 + H2O 1,63
H5IO6 + H+ + 2e– = IO3− + 3 H2O 1,60
BrO3− + 6 H+ + 5e– = 1/2 Br2 + 3 H2O 1,52
MnO −4 + 8 H+ + 5e– = Mn2+ + 4 H2O 1,51
Mn3+ + e– = Mn2+ 1,51 (H2SO4 1M)
ClO3− + 6 H+ + 5e– = 1/2 Cl2 + 3 H2O 1,47
PbO2 + 4 H+ + 2e– = Pb2+ + H2O 1,455
Cl2 + 2e– = 2 Cl– 1,359
Cr2 O27− + 14 H+ + 6e– = 2 Cr3+ + 7 H2O 1,33
Tl3+ + 2e– = Tl+ 1,25 0,77 (HCl 1M)
IO3− + 2 Cl– + 6H+ + 4e– = ICl2− + 3 H2O 1,24
MnO2 + 4 H+ + 2e– = Mn2+ + 3 H2O 1,23
O2 + 4 H+ + 4e– = 2 H2O 1,229
2 IO3− + 12 H+ + 10e– = I2 + 6 H2O 1,20
SeO24− + 4 H+ + 2e– = H2SeO3 +6 H2O 1,15
Br2 (aq) + 2e– = 2Br– 1,087a
Br2 (I) + 2e– = 2Br– 1,065a
ICl3− + e– = I2 + 2Cl– 1,06
VO2+ + 2 H+ + e– = VO2+ + H2O 1,00
HNO2 + H+ + e– = NO + H2O 1,00
Pd2+ + 2e– = Pd 0,987
NO3− + 3 H+ + 2e– = HNO2 + H2O 0,94
2 Hg2+ + 2e– = Hg22+ 0,920
H2O2 + 2e– = 2OH– 0,88
Cu2+ + I– + e– = CuI 0,86
Hg2+ + 2e– = Hg 0,854
Ag+ + e– = Ag 0,799 0,228 (HCl 1M);
0,792 (HClO4 1M)
Hg22+ + 2e– = 2 Hg 0,789 0,274 (HCl 1M)
Fe3+ + e– = Fe2+ 0,771
H2SeO3 + 4 H+ + 4e– = Se + 3 H2O 0,740
PtCl 24 − + 2e– = Pt + 4 Cl 0,73
C6H4O2(quinon) + 2H+ + 2e– = C6H2(OH)2 0,699 0,696 (HCl, H2SO4,
HClO4 1M)
O2 + 2 H+ + 2e– = H2O2 0,682
PtCl 26 − + 2e– = PtCl 24− + 2 Cl– 0,68
I2 (aq) + 2e– = 2I– 0,6197a
Hg2SO4 + 2e– = 2Hg + SO24− 0,615
Sb2O5 + 6 H+ + 4e– = 2 SbO+ + 3 H2O 0,581
MnO −4 + e– = MnO 24 − 0,564
H3AsO4 + 2 H+ + 2e– = H3AsO3 + H2O 0,559 0,577 (HCl, HClO4 1M)
I 3− + 2e– = 3I– 0,5355
I2 (s) + 2e– = 2 I– 0,5345a
Mo6– + e– = Mo3+ 0,53 (HCl 2M)
Cu+ + e– = Cu 0,521
H2SO3 + 4 H+ + 4e– = S + 3 H2O 0,45
Ag2CrO4 + 2e– = 2Ag + CrO24− 0,446
VO2+ + 2 H+ + e– = V+ + H2O 0,361
Fe(CN) 36− + e– = Fe(CN) 64 − 0,36 0,72 (HClO4, H2SO4 1M)
Cu2+ + 2e– = Cu 0,337
UO22+ + 4 H+ + 2e– = U4+ + 2 H2O 0,334
BiO+ + 2 H+ + 3e– = Bi + H2O 0,32
Hg2Cl2 (8) + 2e– = 2Hg + 2Cl– 0,268 0,242 (KCl bh),
0,282 (KCl 1M)
AgCl + e– = Ag + Cl– 0,222 0,228 (KCl 1M)
SO24− + 4 H+ + 2e– = H2SO3 + H2O 0,17
BiCl−4 + 3e– = Bi + 4 Cl– 0,16
Sn4+ + 2 e– = Sn2+ 0,154 0,14 (HCl 1M)
Cu2+ + e– = Cu+ 0,153
S + 2 H+ + 2e– = H2S 0,141
TiO2+ + 2 H+ + e– = Ti3+ + H2O 0,1
Mo4+ + e– = Mo3+ 0,1 (H2SO4 4M)
S4 O26− + 2e– = 2 S2 O32− 0,08
AgBr + e– = Ag + Br– 0,071
Ag(S2 O3 ) 32− + e– = Ag + 2 S2 O32− 0,01
2H+ + 2e– = H2 0,000
Pb2+ + 2e– = Pb – 0,126
CrO 24 − + 4 H2O + 3e– = Cr(OH)3 + 5OH– – 0,130
Sn2+ + 2e– = Sn – 0,136
AgI + e– = Ag + I– – 0,151
CuI + e– = Cu + I– – 0,185
N2 + 5H+ + 4e– = N2 H5+ – 0,230
Ni2+ + 2e– = Ni – 0,250
V3+ + e– = V2+ – 0,255
Co2+ + 2e– = Co – 0,277
Ag(CN) 2− + e– = Ag + 2CN– – 0,310
Tl+ + e– = Tl – 0,336 – 0,551 (HCl 1M)
PbSO4 + 2e– = Pb + SO24− – 0,356
Ti3+ + e– = Ti2+ – 0,370
Cd2+ + e– = Cd – 0,403
Cr3+ + e– = Cr2+ – 0,410
Fe2+ + 2e– = Fe – 0,440
2 CO2 (g) + 2 H+ + 2e– = H2C2O4 – 0,490
Cr3+ + 3e– = Cr – 0,740
Zn2+ + 2e– = Zn – 0,763
2H2O + 2e– = H2 + 2 OH– – 0,828
Mn2+ + 2e– = Mn – 1,180
Al3+ + 3e– = Al – 1,660
Mg2+ + 2e– = Mg – 2,37
Na+ + e– = Na – 2,714
Ca2+ + 2e– = Ca – 2,870
Ba2+ + 2e– = Ba – 2,900
K2+ + e– = K – 2,925
Li+ + e– = Li – 3,045
B¶ng 6. Mét sè chØ thÞ axit – baz¬ (pH)
STT ChØ thÞ pH Kho¶ng pH chuuyÓn mµu
1 Cresol ®á hång 0,2 – 1,8 vµng
2 m-Cresol ®á tÝa ®á 1,2 – 2,8 vµng
3 Thymol xanh ®á 1,2 – 2,8 vµng
4 p-xylenol xanh ®á 1,2 – 2,8 vµng
5 2,2,2”,4,4’-Pentametoxytriphenylcarbizon ®á 1,2 – 3,2 kh«ng mµu
6 2,4-Dinitrophenol kh«ng mµu 2,8 – 4,7 vµng
7 4-Dimetylaminoazobenzen ®á 2,9 – 4,0 vµng da cam
8 Bromoclophenol xanh vµng 3,0 – 4,6 ®á tÝa
9 Bromophenol xanh vµng 3,0 – 4,6 ®á tÝa
10 Metyl da cam ®á 3,1 – 4,4 vµng da cam
11 Bromocresol xanh vµng 3,8 – 5,4 xanh
12 2,5-Dinitrophenol kh«ng mµu 4,0 – 5,8 vµng
13 Alizarinsunfonic axit natri vµng 4,3 – 6,3 tÝm
14 Metyl ®á ®á 4,4 – 6,2 vµng da cam
15 Muèi natri metyl ®á ®á 4,4 – 6,2 vµng da cam
16 Clorophenol ®á vµng 4,8 – 6,4 ®á tÝa
17 Hematoxylin vµng 5,0 – 7,2 tÝm
18 Quú ®á 5,0 – 8,0 xanh
19 Bromophenol ®á vµng da cam 5,2 – 6,8 ®á tÝa
20 Bromocresol ®á tÝa vµng 5,2 – 6,8 ®á tÝa
21 4-Nitro phenol kh«ng mµu 5,4 – 7,5 vµng
22 Bromo xylenol xanh vµng 5,7 – 7,4 xanh
23 Alizarrin vµng 5,8 – 7,2 ®á
24 Bromothymol xanh vµng 6,0 – 7,6 xanh
25 Phenol ®á vµng 6,4 – 8,2 ®á
26 3-Nitrophenol kh«ng mµu 6,6 – 8,6 vµng da cam
27 §á trung tÝnh ®á 6,6 – 8,0 vµg da cam
28 4,5,6,7-Tetrabromophenolphtalein kh«ng mµu 7,0 – 8,0 ®á tÝa
29 Cresol ®á da cam 7,0 – 8,8 ®á tÝa
30 1-Naphtolphtalein h¬i n©u 7,1 – 8,3 xanh l¸ c©y
31 m-cresol ®á tÝa vµng 7,4 – 9,0 ®á tÝa
32 Thymol xanh vµng 8,0 – 9,6
33 p-xylenol xanh vµng 8,0 – 9,6 xanh l¸ c©y
34 Phenolphtalein kh«ng mµu 8,2 – 9,8 tÝm ®á
35 Thymolphtalein kh«ng mµu 9,3 – 10,5 xanh l¸ c©y
36 Alizarrin vµng GG vµng nh¹t 10,2 – 12,1 vµng h¬i n©u
37 Epsilon xanh da cam 11,6 – 13,0 tÝm
Tμi liÖu tham kh¶o
1. NguyÔn Tinh Dung. Ho¸ häc ph©n tÝch.

C©n b»ng ion trong dung dÞch.
Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc 2000
2. NguyÔn Tinh Dung. Ho¸ häc ph©n tÝch.
Çc ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng ho¸ häc
Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc 2002
3. Tõ Väng Nghi. Ho¸ häc ph©n tÝch.
Cë së lÝ thuyÕt çc ph−¬ng ph¸p ho¸ häc ph©n tÝch
Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc Quèc gia Hµ Néi 2000
4. Douglas A. Skoog, Donald M. Wost, F. Yames Holler Stanley R. Crouch
Analytical Chemistry
Saunders College publishing 1999
5. Gary D. Christian Analytical Chemistry
John wiley G SONS.INC 2003
6. D. Kealey Analytical Chemistry
Bios Scientific publishers Limited 2002
7. George M. Bodner, Harry L. Pardue
Chemistry
John wiley SONS, INC 2001
8. Paul – Lois Fabre Chimie
Chimie des sehition
Ellipses E’dition Marketing S. A. 2001
Môc lôc
Trang
Më ®Çu 1
Ch−¬ng 1. Ph¶n øng ph©n tÝch – C©n b»ng ho¸ häc – Ho¹t ®é 6
1.1. Ph©n lo¹i çc ph¶n øng ph©n tÝch 6
1.2. §iÒu kiÖn x¶y ra çc ph¶n øng 7
1.2.1. ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é 7
1.2.2. ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng ph¶n øng 8
1.2.3. ¶nh h−ëng nång ®é chÊt ph¶n øng 10
1.3. §Þnh luËt t¸c dông khèi l−îng øng dông ®èi víi çc ph¶n øng ph©n tÝch 10
ch−¬ng 2. §¹i c−¬ng vÒ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thÓ tÝch 12
2.1. Nguyªn t¾c chung ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thÓ tÝch 12
2.2. Ph©n lo¹i çc ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é 13
2.3. Nång ®é dung dÞch 14
2.4. §iÒu chÕ dung dÞch cã nång ®é x¸c ®Þnh 16
2.5. Çch tÝnh kÕt qu¶ trong ph©n tÝch thÓ tÝch 17
2.6. Sai sè trong ph©n tÝch ®Þnh l−îng 20
2.6.1. Çc lo¹i sai sè trong ph©n tÝch ®Þnh l−îng 20
2.6.2. Mét sè ®¹i l−îng ®Æc tr−ng th−êng ®−îc øng dông xö lÝ sè liÖu thùc 22
nghiÖm theo ph−¬ng ph¸p to¸n häc thèng kª
2.6.3. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ ph©n tÝch 24
Ch−¬ng 3. C©n b»ng axit - baz¬ 26
3.1. §Þnh nghÜa axit - baz¬ 26
3.2. TÝnh chÊt axit - baz¬ cña dung m«i n−íc 28
3.3. H»ng sè c©n b»ng axit vµ baz¬ trong dung dÞch n−íc 29
3.4. pH cña dung dÞch ®¬n axit trong dung m«i n−íc 30
3.4.1. pH cña dung dÞch axit m¹nh 30
3.4.2 . pH cña dung dÞch ®¬n axit yÕu 31
3.5. pH cña dung dÞch ®¬n baz¬ trong dung m«i n−íc 34
3.5.1. pH cña dung dÞch baz¬ m¹nh 34
3.5.2. pH cña dung dÞch ®¬n baz¬ yÕu 34
3.6. pH cña dung dÞch a xit - baz¬ liªn hîp. Dung dÞch ®Öm 36
3.7. pH cña dung dÞch hçn hîp axit 40
3.7.1. pH cña dung dÞch hçn hîp axit m¹nh vµ axit yÕu 40
3.7.2. pH cña dung dÞch hçn hîp hai axit yÕu 42
3.8. pH cña hai dung dÞch hçn hîp hai baz¬ 44
3.8.1. pH cña dung dÞch hçn hîp baz¬ m¹nh vµ baz¬ yÕu 44
3.8.2. pH cña dung dÞch hçn hîp hai baz¬ yÕu 45
3.9. pH cña dung dÞch ®a axit vµ muèi cña chóng 46
3.9.1. pH cña dung dÞch ®a axit 46
3.9.2. pH cña dung dÞch muèi ®a axit 49
Ch−¬ng 4. Ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é axit – baz¬ 50
4.1. ChÊt chØ thÞ axit - baz¬ 50
4.2. §−êng chuÈn ®é trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é axit - baz¬ 53
4.2.1. ChuÈn ®é axit m¹nh b»ng baz¬ m¹nh 53
4.2.2. ChuÈn ®é baz¬ m¹nh b»ng axit m¹nh 56
4.2.3. ChuÈn ®é axit yÕu b»ng baz¬ m¹nh 58
4.2.4. ChuÈn ®é baz¬ b»ng axit m¹nh 62
4.3. §−êng chuÈn ®é ®a axit vµ ®a baz¬ 66
4.3.1. ChuÈn ®é ®a axit b»ng baz¬ m¹nh 66
4.3.2. ChuÈn ®é ®a baz¬ b»ng axit m¹nh 73
4.3.3. ChuÈn ®é aminoaxit
4.3.4. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch Kjeldahl 79
Ch−¬ng 5. C©n b»ng t¹o phøc vµ ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é phøc chÊt 86
5.1. H»ng sè c©n b»ng ph¶n øng t¹o phøc 86
5.2. TÝnh nång ®é c©n b»ng çc cÊu tö trong dung dÞch phøc chÊt 88
5.3. Sù t¹o phøc cña Etylendiamintetraaxetic axit víi çc ion kim lo¹i 93
5.4. §−êng chuÈn ®é trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é complexon 98
5.5. X¸c ®Þnh ®iÓm cuèi trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é complexon . 101
ChØ thÞ mµu kim lo¹i
5.6. Çc ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é complexon 104
5.6.1. Ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é trùc tiÕp 104
5.6.2. Ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é ng−îc 104
5.6.3. Ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é thay thÕ 105
5.6.4. Ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é gi¸n tiÕp 105
ch−¬ng 6. C©n b»ng trong dung dÞch t¹o thµnh hîp chÊt Ýt tan vµ 106
ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é kÕt tña.
6.1. C©n b»ng trong dung dÞch t¹o thµnh hîp chÊt Ýt tan 106
6.2. Quan hÖ tÝch sè tan vµ ®é tan cña kÕt tña 108
6.2.1. TÝnh tÝch sè tan tõ ®é tan 108
6.2.2. TÝnh ®é tan tõ tÝch sè tan 110
6.3. Çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn ®é tan cña kÕt tña 111
6.3.1. ¶nh h−ëng cña ion chung 111
6.3.2. ¶nh h−ëng cña nång ®é ion H+ 112
6.3.3. ¶nh h−ëng cña chÊt t¹o phøc 115
6.4. KÕt tña ph©n ®o¹n 119
6.5. Ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é kÕt tña 120
6.5.1. §−êng chuÈn ®é trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é kÕt tña 120
6.5.2. Çc ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®iÓm cuèi trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é kÕt tña 123
Ch−¬ng 7. C©n b»ng ph¶n øng oxi ho¸ - khö 126
7.1. ThÕ oxi ho¸ - khö. Ph−¬ngtr×nh Nernst 126
7.2. Çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn thÓ oxi ho¸ - khö. 129
ThÕ oxi ho¸ khö tiªu chuÈn ®iÒu kiÖn
7.2.1. ¶nh h−ëng cña nång ®é ion H+ 129
7.2.2. ¶nh h−ëng cña ph¶n øng t¹o thµnh hîp chÊt Ýt tan 130
7.2.3. ¶nh h−ëng cña ph¶n óng t¹o thµnh hîp chÊt Ýt ph©n li 131
7.3. H»ng sè c©n b»ng cña ph¶n øng oxi ho¸ - khö 133
7.4. ChÊt oxi ho¸ vµ chÊt khö ®a bËc 134
Ch−¬ng 8. Ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é oxi ho¸ - khö 137
8.1. ®−êng chuÈn ®é trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é oxi ho¸ - khö 137
8.2. ChuÈn ®é ®a bËc 144
8.3. ChÊt chØ thÞ trong ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é oxi ho¸ - khö 150
8.3.1. PhÐp chuÈn ®é kh«ng dïng chÊt chØ thÞ 150
8.3.2. PhÐp chuÈn ®é dïng chÊt chØ thÞ 151
8.4. mét sè ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é oxi ho¸ - khö øng dông trong thùc tÕ 153
Ch−¬ng 9. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch khèi l−îng 160
9.1. Nguyªn t¾c chung cña ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch khèi l−îng 160
9.2. §iÒu kiÖn ®Ó kÕt tña hoµn toµn 161
9.3. Mét sè thñ thuËt cÇn chó ý khi thùc hiÖn ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch khèi l−îng 164
9.4. Çch tÝnh kÕt qu¶ trong ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch khèi l−îng 165
Phô lôc 166
Tµi liÖu tham kh¶o 174
Môc lôc 175

Hoa Phan Tich

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hoa Phan Tich

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

§¹i häc quèc gia Hμ néi

Tr−êng ®¹i häc khoa häc tù nhiªn

NguyÔn Xu©n Trung

hãa Ph©n tÝch

1. VÞ trÝ vµ tÇm quan träng cña ho¸ häc ph©n tÝch

§Þa chÊt C«ng nghÖ ho¸ häc

2. Ph©n lo¹i c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch

Ph−¬ng ph¸p Kho¶ng nång ®é Sai sè t−¬ng ®èi

Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch khèi l−îng 10–1 ÷ 10–2 0,1

Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thÓ tÝch 10–1 ÷ 10–4 0,1 ÷ 1

Ph−¬ng ph¸p huúnh quang 10–6 ÷ 10–9 2÷5

3. C¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh ph©n tÝch.

Ph¶n øng ph©n tÝch – c©n b»ng ho¸ häc – ho¹t ®é

1.1. Ph©n lo¹i c¸c ph¶n øng ph©n tÝch

ë ®©y: CM: tæng nång ®é c¸c d¹ng cña M

H2CO3 + H2O HCO3− + H3O+

HCO3− + H2O H3O+ + CO32−

Nång ®é tæng céng cña axit cacbonic:

CH CO = [ CO32− ] + [ HCO3− ] + [H2CO3]

C H O = [H3O+] + [ HCO3− ] + 2 [H2CO3]

1.2. §iÒu kiÖn x¶y ra c¸c ph¶n øng

1.2.1. ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é

ë ®©y: T – nhiÖt ®é tuyÖt ®èi

1.2.2. ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng ph¶n øng

ë ®©y: aA: ho¹t ®é cña ion A

lg fj = – 0,5 Zi2 μ (1.10)

K2SO4 ⎯→ 2K+ + SO24−

μ = 0,5 (2 . 0,0020 . 12 + 0,0020 . 22) = 6,0.10–3

fK+ = 10–0,037 = 10–1 . 100,963 = 0,918

1.2.3. ¶nh h−ëng nång ®é chÊt ph¶n øng

C¸c kiÓu KÝ hiÖu – ThÝ dô H»ng sè c©n b»ng

C©n b»ng axit Ka (h»ng sè CH3COOH + H2O [CH 3 COO − ] [H 3 O + ]

C©n b»ng H»ng sè bÒn Ni2+ + 4 CN– [Ni(CN) 24− ]

C©n b»ng ph¶n H»ng sè c©n MnO− + 5 Fe2+ + 8H+

C©n b»ng HÖ ph©n bè I2(nc) I2 (hc) [ I 2 ] hc

§¹i c−¬ng vÒ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thÓ tÝch

– Khèi l−îng mol cµng lín cµng tèt.

2.2. Ph©n lo¹i c¸c ph−¬ng ph¸p chuÈn ®é

2.3. Nång ®é dung dÞch

KÝ hiÖu axit tricloaxetic lµ HA:

Nång ®é axit ®· ph©n li:

Sè mmol K+ cã trong dung dÞch sau khi trén lÉn:

= 100 . 0,250 + 2 . 200,00 . 0,1000 = 65,00 mmol

Nång ®é K+ qui ra g/l

65,00mol. 39,0 mg/mmol. 0,001g/mg. 1000ml

ThÝ dô ph¶n øng gi÷a Fe2+ víi K2Cr2O7

Cr2 O27− + 6Fe2+ + 14 H+ ⎯→ 6 Fe3+ + 2Cr3+ + 7H2O

FeSO4 + 2NaOH ⎯→ Fe(OH)2 + Na2SO4

2.4. §iÒu chÕ dung dÞch cã nång ®é x¸c ®Þnh

2 lÝt . 0,108 mol/l BaCl2.2H2O = 0,216 mol BaCl2.2H2O

Khèi l−îng BaCl2:

Sè gam HNO3 cã trong 1 lÝt dung dÞch HNO3 70%:

1000 ml 70 HNO 3 994 HNO 3

994 HNO 3 1 mol HNO 3

1,18 g 10 3 ml 37 g HCl 1 mol HCl

Sè mol HCl cÇn ph¶i lÊy:

ThÓ tÝch HCl ph¶i lÊy:

Sè mol AgNO3 tham gia ph¶n øng:

25,0 ml . 0,100 mmol/ml = 2,5 mmol AgNO3

Ph¶n øng chuÈn ®é:

HCO 3− + H+ ⎯→ H2O + CO2

Sè mmol HCl tham gia ph¶n øng:

40,72 ml . 0,106 mml/ml = 4,3448 mmol