«Η ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ (ΔΗΜΟΣΙΑΣ) ΤΕΧΝΗΣ ΜΕ ΤΙΣ ΕΠΙΤΑΓΕΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ, ΤΗΝ

ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ»

του Γιώργου Κεβρεκίδη

Διπλ. Πολ/κού Μηχ/κού ΕΜΠ (MSc) - Εικαστικού – Υποψ. Διδ. Παν/μίου Κύπρου (Τμήμα Αρχιτεκτονικής)

«Εικαστικές» παρεμβάσεις στο σύγχρονο αστικό δημόσιο χώρο τροφοδοτούν

ποικίλες αντιδράσεις κι από πόλοι “έλξης” επι / αποδοκιμαστικών σχολίων μετατρέπουν
τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε διαδικτυακές «αρένες», προκαλώντας έντονα το
δημόσιο διάλογο και πυροδοτώντας (απείρου κάλλους) αντιπαραθέσεις στους κόλπους
των εικαστικών τεχνών

Με αφορμή παλαιότερη μεγάλης κλίμακας "εικαστική" παρέμβαση στο ιστορικό κτίριο του Πολυτεχνείου
(Εικ. 1), επί των οδών Στουρνάρη & Πατησίων, όπου ένα τεραστίων διαστάσεων graffiti κάλυψε ξαφνικά το ιστορικό
κτίριο του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων στο πανελλήνιο, πυροδοτώντας
παράλληλα ευρεία αντιπαλότητα στους κόλπους των εικαστικών τεχνών, θα ξεκινήσω το παρόν άρθρο,
συνοψίζοντας την άποψή μου για το ρόλο της τέχνης στο δημόσιο χώρο σήμερα, ορμώμενος απ’ αυτό το πρόσφατο
παράδειγμα μιας «ανομιμοποίητης» (καλλιτεχνικής ή μη) παρέμβασης στο δημόσιο χώρο, η οποία με παροτρύνει
να το δω σαν πράξη βανδαλισμού κι όχι ως μοντέρνα εικαστική παρέμβαση.

(Εικ. 1) «Icos&Case» artists group, Graffiti art – ιστορικό κτίριο ΕΜΠ σχεδίου του αρχιτέκτονα Λ. Καυταντζόγλου
(Στουρνάρη & Πατησίων), 2015
 «…Δημιούργησα ένα γλυπτό χωρίς ημερομηνία λήξης…»

Τα Χριστούγεννα του 2014, προσκλήθηκα από τη διοργανώτρια εταιρεία του 1ου Φεστιβάλ Φωτός - (1st
LUMINOUS LIGHT FESTIVAL, 28-31 Δεκεμβρίου 2014), να φιλοτεχνήσω ένα γλυπτό «Δέντρο» (αντί
Χριστουγεννιάτικου), στην πόλη των Ιωαννίνων.

Το δέντρο
που δεν έχει ρίζες
γιατί είναι τα μάτια μου
γιατί είναι το φως
το μεταλλικό
που εκπέμπουν
τα κλαδιά της ιστορίας μου
της ιστορίας σου
το δέντρο
που δεν ανασαίνει
γιατί πέθανε το τρίγωνο
των παιδικών μου χρόνων
των μεταλλικών
η ράβδος που ηχούσε
διαπερνά την καρδιά μου
ρομφαία πλαστική.
Ω! δέντρο,
που δεν είσαι δέντρο
μ’ αρέσεις
πώς μ’ αρέσεις!

Φωτεινή Καϊμάκη
φιλόλογος, ποιήτρια, ερευνήτρια

Το «Δέντρο» που φιλοτέχνησα, με αφορμή το 1ο Φεστιβάλ Φωτός στα Ιωάννινα και «φιλοξενήθηκε» στην
πλατεία Πύρρου για περισσότερο από ένα μήνα, δεν ήρθε για να «φύγει», αλλά θα μπορούσε και να μείνει και όλο
το χρόνο. Γιατί δεν έχει ημερομηνία λήξης. Είναι ένα γλυπτό. Διαθέτει γεωμετρία και ειλικρίνεια στην κατασκευή
και όχι μόνο. Ειλικρίνεια και όσον αφορά στην αλληλεπίδραση του καλλιτέχνη με τον επισκέπτη. Φέρει τη
σφραγίδα της εποχής, απ’ όπου επηρεάστηκε ο καλλιτέχνης και όχι κατ’ ανάγκη μόνο με το κριτήριο της αισθητικής.
Θα μπορούσε λοιπόν και να διατηρηθεί στο χρόνο (ίσως και με ορισμένες αλλαγές) αφού πρόκειται για ένα
εξαιρετικής αντοχής και καλότεχνης κατασκευής μεταλλικό γλυπτό.

Επιπλέον, πρόθεσή μου, στην προτεινόμενη τρισδιάστατη κατασκευή, ήταν να συμπεριληφθεί στο
σχεδιασμό, πέραν μιας απλουστευμένης και μινιμαλιστικής γεωμετρίας – σύμφωνα με την κεντρική φιλοσοφία των
επιμελητών του φεστιβάλ – κι η έννοια της ανάπτυξης της οργανικής φόρμας, συγγενούς με οποιαδήποτε
συνομοταξία εντός του φυτικού βασιλείου.
 Για να «ικανοποιήσω» τελικά και τις δυο επιθυμίες, «επιστράτευσα» από τη μια την ελευθερία έκφρασης
που μου παραχωρεί η έννοια της «εικαστικότητας» κι από την άλλη τις γνώσεις μου ως επιστήμονας
(Δομοστατικός, εν προκειμένω), για την πραγμάτωση ενός έργου, όπως εξαρχής μου ανετέθη απ’ την διοργάνωση
του Φεστιβάλ, δηλ. τη μελετοκατασκευή μιας μεγάλης κλίμακας εγκατάστασης, συγκεκριμένων προδιαγραφών
(διαστάσεων, αντοχής υλικών κ.τ.λ), προορισμένης να τοποθετηθεί σε ανοιχτό δημόσιο χώρο.

Στην πρόταση μάλιστα που χω ήδη καταθέσει από 04/01/2015 στο Δήμαρχο Ιωαννίνων κο Θωμά Μπέγκα,
αναφορικά με την μόνιμη «μετεγκατάσταση» του γλυπτού, προσθέτω:

«…Μετά την αποξήλωση σωλήνων πολυπροπυλενίου και φωτιστικών σωμάτων LED, το μεταλλικό γλυπτό
μπορεί να μεταφερθεί σε ένα από τα πολλά πάρκα της πόλης, μόνιμα, όπως π.χ. περιοχή Λιθαρίτσια, παλαιά
Σφαγεία, κ.ο.κ.….Ενδεικτικά αναφέρω, επίσης, την τοποθέτηση αναρριχητικών φυτών στη βάση του γλυπτού, που
θα αναπτυχθούν πλεγματικά μες το μεταλλικό δικτύωμα επιτυγχάνοντας μ’ αυτόν τον τρόπο την εναρμόνιση του
γλυπτού με το υπόλοιπο φυτικό στοιχείο του περιβάλλοντος χώρου, συν τω χρόνω. Στον ίδιο χώρο, τέλος, μπορεί
να «μετεγκατασταθεί» και το άλλο γλυπτό – «κούνια», θεματικά προσκείμενο σε υπαίθριο παιχνίδι, μετά το πέρας
της εορταστικής περιόδου…».

https://floroieikastikoi.blogspot.com/2014/07/gradient-from-gray-to-color-scale-1-3.html

Giorgos Kevrekidis, “JINGLE” TREE, Ioannina city, 2014, Sculptural installation

(Materials: SHS 80x80x3,6mm welded steel beams, polypropylene tubes, led light tubes, burlap bags, pine cones,
gravel, sand, Metal frame dimensions: width 400cm, depth 400cm, height 550cm)
 Ο ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ ΓΙΝΕΤΑΙ / ΚΑΤΑΚΤΙΕΤΑΙ ΑΠΟ ΣΩΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΠΑΙΤΟΥΝ

Μια ακόμη γλυπτική πρότασή μου, εικαστικής παρέμβασης στο δημόσιο χώρο, υλοποιήθηκε το 2015. Αυτή
τη φορά, στην πόλη της Χαλκίδας, διακρινόμενης για την αρχιτεκτονική της πολυμορφία, "λάφυρο" των
πολυπολιτισμικών επιρροών από λαούς που πέρασαν απ' αυτήν, τους περασμένους αιώνες.

Giorgos Kevrekidis / "Sacred hearth" Sculptural installation (in situ) - Chalkis, 2015

(Old wood stove, sheet metal, galvanized mesh, metal tubes)

Το γλυπτό Sacred hearth, μελετημένο να τοποθετηθεί στον περιβάλλοντα χώρο ανάμεσα στην ενετική οικία
Βαϊλου και το πρώην κτίριο ΑΣΑΧ, αξιοποιεί για την κατασκευή του μια μεταλλική ξυλόσομπα και μεταλλικούς
σωλήνες, εν είδη πυροστιάς, οι οποίοι κατάλληλα "προεντεινόμενοι" διακλαδίζονται ο ένας μες τον άλλον, έχοντας
προσανατολισμό προς τα δύο πρόσφατα ανακαινισμένα παλιά κτίρια της συνοικίας της Αγ. Παρασκευής, ωσάν να
θέλουν να τα "θερμάνουν". Το προτεινόμενο μοντέλο μιμείται σχεδιαστικά σύστημα θέρμανσης με αέριο, το
λεγόμενο OCTAPUS, του 19ου αιώνα στην Μ.Βρετανία.

https://floroieikastikoi.blogspot.com/2015/12/9-13-18-2015.html
 Έτσι, με αφορμή τη διοργάνωση του 9ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Χαλκίδας, συνάμα τη σταδιακή
ολοκλήρωση, σημαντικών για την πόλη της Χαλκίδας, έργων πολιτισμού αποκατάστασης ιστορικών κτιρίων όπως η
πρώην Αρέθουσα, ο πρώην Α.Σ.Α.Χ, το οθωμανικό τέμενος του Εμίρ Ζαδέ (Τζαμί) κ.α.-, συνάμα τα πρόσφατα έργα
αστικών αναπλάσεων εντός του εμπορικού ιστού της πόλης - πλακοστρώσεις πλατειών, πεζοδρομήσεις εμπορικών
δρόμων, κ.τ.λ., εγκαινιάσαμε σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Εφορείας Αρχαιοτήτων Εύβοιας, την υλοποίηση ενός
εικαστικού εγχειρήματος, παρεμβάσεων τόσο στους νεοανακαινιζόμενους εκθεσιακούς χώρους, όσο και στο
δημόσιο χώρο της Χαλκίδας, αναδεικνύοντας μικρές γωνιές της πόλης είτε μέσω της δημιουργίας εγκαταστάσεων
στο χώρο, σε πλατείες, πεζόδρομους και πάρκα, είτε μέσω ομαδικών εκθέσεων, με συμμετοχή καλλιτεχνών από ένα
ευρύ φάσμα εικαστικών τεχνών. Η αφετηρία δόθηκε τότε από το τέμενος του Εμίρ Ζαδέ (Τζαμί), καθώς κι από τη
συνοικία της Αγ. Παρασκευής, όπου τη δεδομένη περίοδο ανακαινίζετο η πρώην ενετική οικίας Βαϊλου.

Η ιδέα ενός γλυπτού - "αναθερμαντήρα" διαφορετικών αρχιτεκτονικών περιόδων, στην ίδια

συνοικία, βρήκε την ένθερμη ανταπόκριση της τότε Δ/ντριας Εφορείας Αρχαιοτήτων Εύβοιας όπως και των
συναδέλφων της αρχαιολόγων κι έτσι το γλυπτό Sacred Hearth τοποθετήθηκε τελικά έμπροσθεν του κτιρίου του
15ου αιώνα κι όπισθεν ενός κτιρίου του 19ου αιώνα (κτίριο Α.Σ.Α.Χ.)
http://www.eviaportal.gr/euboea_content.asp?ID=35428

Η αίτησή μου μάλιστα που κατέθεσα από 23/11/2015 στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Εύβοιας σχετικά με τη
μόνιμη εγκατάσταση του συγκεκριμένου γλυπτού στο ιστορικό κέντρο της Χαλκίδας, έλαβε την ομόφωνη θετική
γνωμοδότηση του Τ.Σ.Μ. Στερεάς Ελλάδας (αρ. πρωτ. 2345/19-04-2016), προκειμένου να εγκατασταθεί μόνιμα
πλέον στο χώρο μεταξύ του κτιρίου Βάϊλου και του κτιρίου ΑΣΑΧ, στο ιστορικό κέντρο της Χαλκίδας, υπό τον όρο ότι
το προς τοποθέτηση γλυπτό θα είναι το ίδιο, όπως πρωτοεκτέθηκε.

O Δήμος Χαλκιδέων, είναι ήδη κάτοχος του εν λόγω γλυπτού, το οποίο έσπευσε να απομακρύνει από την
περιοχή, μέσω του αρμόδιου για θέματα πρασίνου συμβούλου του, κατόπιν καταγγελίας τοπικής εφημερίδας και
μερίδας πολιτών, περί επικινδύνου εικαστικού project αμφιβόλου αισθητικής (EYBOΪKH ΓΝΩΜΗ 4/12/2015). O
Δήμαρχος Χρήστος Παγώνης ενώ μου γνωστοποίησε αρχικά τη σύμφωνη γνώμη του για την εξέταση σχετικού μου
αιτήματος (αρ. πρωτ. 53024/20-11-2015), χαιρετίζοντας την πρωτοβουλία μου να συμβάλλω με την εικαστική μου
ιδιότητα στην ανάδειξη σημαντικών σύγχρονων μνημείων στις πόλεις όσο και για τη γενικότερη πολιτισμική και
τουριστική ανάπτυξη της τοπικής αυτοδιοίκησης, δεν έχει ανταποκριθεί μέχρι σήμερα στo από 07/01/2016 γραπτό
αίτημά μου περί της «μοίρας» του εν λόγω γλυπτού...«Αξιότιμε κε Δήμαρχε, Σε συνέχεια της από 20/11/2015
επιστολής σας, με την οποία μου γνωστοποιήσατε την πρόθεσή σας για θετική γνωμοδότηση στην από 11/11/2015
πρότασή μου για μόνιμη τοποθέτηση γλυπτού στον περιβάλλοντα χώρο του Α.Σ.Α.Χ., μετά λύπης μου διεπίστωσα
ότι εδώ και μερικές μέρες λείπει το εν λόγω γλυπτό από τον χώρο που "φιλοξενείτο" μετά το πέρας του 9ου
Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Χαλκίδας, χωρίς καμία ενημέρωση. Θα ήθελα να με ενημερώσετε αν είναι δική σας η
απόφαση για την απομάκρυνση του γλυπτού ή πάρθηκε σχετική απόφαση από το Δημοτικό Συμβούλιο.

Εάν τελικά ο Δήμος δεν προτίθεται να εγκαταστήσει το γλυπτό σε κάποιο σημείο της πόλης, θα ήθελα να
ξέρω που βρίσκεται επί του παρόντος, προκειμένου να το παρουσιάσω σε επόμενή μου έκθεση...»
 «…Δημιουργούμε έργα που ταιριάζουν στις επιταγές της εποχής μας…»

Παρά το ότι η πολιτιστική κληρονομιά που μας έχει κληροδοτηθεί μέχρι σήμερα, μας "υπαγορεύει" να
εφεύρουμε κι εναλλακτικούς (διαφορετικούς από τους προκατόχους μας) τρόπους έκφρασης, στην παρούσα
συγκυρία "συμπλοκής" μας με τον κόσμο της τέχνης, αποφεύγοντας έτσι άστοχες συγκρίσεις με κορυφαίους
maîtres του παρελθόντος, οι σημερινές προκλήσεις εξακολουθούν να είναι ίδιες. Να παραμείνουμε δηλ. διανοητικά
νηφάλιοι, καθώς και ψυχολογικά όσο και συναισθηματικά ενεργοί. Προκειμένου να αφουγκραστούμε πλήρως τα
κελεύσματα της σύγχρονης εποχής, κάτι το οποίο θα διευκολύνει τη διάκριση του "υψηλού φρονήματος" στη ζωή
μας. Είναι η ίδια αρχή που συνταξιδεύει με την εξέλιξη της τέχνης, διαμέσου των αιώνων. Για να καταστούμε
ενδεχομένως κι εμείς Δάσκαλοι της Τέχνης, ως μετα-λαμπαδευτές του "υψηλού φρονήματος" και στις επόμενες
γενιές…

(Εικ. 2) Γλυπτό Cor-ten Ζογγολόπουλου, COR-TEN ΔΕΘ 1966

Ερωτηθείς, τώρα, για το ποιόν ακριβώς ρόλο τελικά διαδραμάτισε ή προσδοκούσα να «παίξει» το γλυπτό
που δημιούργησα, θα δανειστώ τα λόγια του μεγάλου αρχαιολόγου Μανώλη Ανδρόνικου, ο οποίος αναφερόμενος
στο σάλο που είχε ξεσπάσει το 1966 με αφορμή το γλυπτό Cor – Ten του Ζογγολόπουλου (Εικ. 2), πρόσθετε μεταξύ
άλλων :

«… θα ήμουν πρόθυμος να συζητήσω μόνο, αν ήμουν βέβαιος πως οι αντιρρήσεις και οι αντιδράσεις
στηρίζονται σε καλλιτεχνικά κριτήρια, όχι όμως να απαντήσω στο αφελές ερώτημα των περισσοτέρων: τι
παριστάνει;…

…»Χρειάζεται μια θητεία και μια ανανέωση της καλλιτεχνικής μας παιδείας, χρειάζεται
συναναστροφή με τα έργα Τέχνης και διάθεση να τα καταλάβουμε. Η πρόκληση του νέου γλυπτού μπορεί να
οδηγήσει, τους νέους τουλάχιστον σε γόνιμες απορίες. Οι κραυγές θα σβήσουν, το έργο θα μείνει. Και δε θα
χρειασθεί να το κρύψουμε μέσα στα φυλλώματα όπως άλλα…».
 «Το πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο τόπος σήμερα δεν είναι το οικονομικό. Δεν είναι ούτε το
πρόβλημα της εθνικής άμυνας. Είναι αυτό της παιδείας, από το οποίο εξαρτώνται όλα τα υπόλοιπα... Οι
στόχοι μιας αληθινής παιδείας είναι κάτι βαθύτερο και ουσιαστικότερο από την εξασφάλιση βιοτικής
ευημερίας, δηλαδή απλώς του ζην…»

Επίλογος

Ως ηθικός «αυτουργός», λοιπόν, ο ίδιος μιας πανελλαδικής εμβέλειας προκληθείσης «αναμπουμπούλας»,

πλέον ως (καταξιωμένος στα μάτια πολλών) εκπρόσωπος μιας ανατρεπτικής, παρεμβατικής τέχνης, «εκλήθην» να
συν-διαδραματίσω ένα ρόλο εικαστικό, στο υπάρχον κοινωνικό, πολιτικό, πολιτισμικό, οικονομικό, περιβαλλοντικό,
τεχνολογικό, κ.α. γίγνεσθαι του τόπου, μεταφέροντας παράλληλα τα ποικίλα συναισθήματα που βίωσα, τόσο κατά
τη διάρκεια γένεσης του συγκεκριμένου έργου όσο και κατά τη διάρκεια που αυτό τέθηκε σε δημόσια θέα.

Στη διαδρομή, μάλιστα, η μία ιδιότητα (του εικαστικού) κοντραριζόταν με την άλλη (του μηχανικού), κάτι το
οποίο εμφανώς αποτυπώνεται και στο «παραδοτέο» έργο, που είναι το αποτέλεσμα τόσο της σύγκρουσης μεταξύ
τέχνης κι επιστήμης, όσο και της δικής μου ιδιοσυγκρασιακής φύσης να συμπλέκω πολλές φορές στο έργο μου, τη
διττή αυτή ιδιότητα.

Έτσι, το πρόσχημα για την δημιουργία ενός χριστουγεννιάτικου δέντρου, γρήγορα μετετράπη σε πεδίο
προσωπικής έρευνας, του πώς δηλ. θα μπορούσα ν’ αναπαραστήσω εικαστικά ένα «δέντρο», μέσω δικτυωτών
μοντέλων προσομοίωσης, τα απαραίτητα μαθηματικά εργαλεία ενός μηχανικού. Και ξαφνικά ανέκυψε το ερώτημα:
θα μπορούσε π.χ. η τωρινή μορφή ενός δικτυωτού πυλώνα της ΔΕΗ ν’ αντικατασταθεί από μιαν άλλη δομή που να
προσομοιώνει περισσότερο την οργανική ανάπτυξη ενός φυσικού δέντρου;

Επίσης, δε θα μπορούσα να μην αξιοποιήσω την τεράστια αυτή πρόκληση, μέσω της οποίας μου
παρασχέθηκε η δυνατότητα να αλληλεπιδράσω με το φυσικό περιβάλλον, σ’ έναν γόνιμο διάλογο δημιουργικής
«εξημέρωσής» του, χάριν εκπλήρωσης της ανθρώπινης επιθυμίας. Έτσι λοιπόν, ξεκίνησα το σχεδιασμό του
γλυπτού, όπως έχω ήδη δηλώσει, ορμώμενος από τη βασική γεωμετρική μορφολογία ενός τυπικού
χριστουγεννιάτικου δέντρου, που σχηματίζει ισοσκελές τρίγωνο καθώς και άλλα παραπλήσια τριγωνικά σχήματα
που συνδέονται συνειρμικά με τα Χριστούγεννα, όπως τα παραδοσιακά μεταλλικά τρίγωνα για τα κάλαντα.

Αναφερόμενους, τέλος, στους «πολέμιους» μιας τέτοιας – όχι και τόσος «εύπεπτης» - εικαστικής άποψης,
θα αναπαράγω μια ήδη διατυπωμένη από πολλούς, θέση. Ότι, ζώντας σ’ ένα περιβάλλον, σε μια χώρα και σε μια
εποχή κοινωνικού επαναπροσδιορισμού κι επανακαθορισμού ατομικών, συλλογικών κ.α. αξιών, ο ρόλος κι η
παρουσία της τέχνης καθίσταται πιο ενεργή, συνάμα πιο γοητευτική, από ποτέ. Έχοντας αυτό ως δεδομένο και
συναισθανόμενος - ως κοινωνός της σημερινής κοινωνικής κατάστασης, ο ίδιος - το όποιο φορτίο ευθύνης έχουμε
οι σύγχρονοι εικαστικοί αξιωματικά «επιφορτιστεί», εκτιμώ πώς δεν έκανα τίποτε λιγότερο ή τίποτε παραπάνω απ’
το να καταθέσω την άποψή μου, ως όφειλα τελικά.

Τι όφειλα τελικά ν’ αποδείξω και σε ποιον; Πόσο ευρηματικός είμαι; Ή πόσο αποτελεσματικός στην
υλοποίηση μιας πρωτότυπης ή μη ιδέας; Ποιός θα έκρινε το βαθμό πρωτοτυπίας ή πόσο απαραίτητη τελικά είναι η
ύπαρξη πρωτοτύπων/προτύπων στη ζωή που διανύουμε; Τα ερωτήματα είναι ανοιχτά προς απάντηση, από τον
καθέναν…