Historia Ecclesiae Lusitanae1

`NS
$s
;
3 Vozs
///^ y^
/Sò -
• • •• • • ••
HISTORIA
ECCLESIÆ
L U S I T A N Æ.
- ee- a
*********** *… …º *** ！！！
HISTOR IA
IÆ ECCLES
IL U S I T A N Æ
Per fingula fecula ab Euangelio
promulgato:
A UC T O R E
D. THOMA AB INCARNATIONE
Canonico Regulari Lateranenfi Congregationis Re
formatæ S.Crucis, in Academia Pontificia Hiftoriæ
Ecclefiafticæ Profeffore publico , & Do
&toreTheologo Colimbrienfi.
TOMUS I.
v -
-
-
COLIMÉ
Ex Prælo Academiæ Pontificiæ.
Superiorum permiffù.
… -4>-
: 234^2-,
:
s AN c T I S s I M o
, DoM1No .
D.CLEMENTI XIII.
. PoNTIFIcI oPT. MAx.
Tfi magnopere optandum fit omni.

bus, qui fuis in vulgus fpargendis
' laboribus confulunt, in operum initio poten
tiffimorum Mecenatum nomina infcribere ;
quorum auctoritate, & præfidiis tuta eva.
5. l>
cenforum virgae feveritate
dant , &* abfque
per omnium manus undequaque volitentur,
verebar fane , nec fine caufa , ne fupremo
omnium Antiftiti pretiofioribus victimis in.
vocando, dignioribufqüe muneribus propiti.T
ando munufculum hocce minus gratum foret,
&9' mihi temeritatis vitio vertendum, quod
tanto Patrono aufus effem gloriari. Hac
gloria mihi liceat fuperbire, quae non à ty iV.
pho , arrogantive animo proficifcitur, fed ex
quodam jure, ac ftriéto debito, quod fi non
folverem, indignus effem, qui hanc lucem,
qua degimus, poffem haurire. Tua eft Aca
demia Pontificia Liturgiae, & Hiftoriae Ec
clefiaftice ; tuum igitur eft quidquid in ipfa
laboratur & fit, & fine tui dominii difpen-'
dio alii nequit adrogari. Te non latet, quo
zelo, quo ftudio, & qua folicitudine Sanétif
fimus D. BENEDICTUSXIV. Deceffor
tuus feliciffime recordationis in Regio M2:
r.
- nafterio S. Crucis Colimbrienfi Canonicorum
Regularium Magni P. Auguftini Acade
miam iftam cum duabus Cathedris moderan
dis una Sacrorum Rituum, altera Hiftoria?
Ecclefiafticae inftituerit, erexerit, ac dota
•verit. Tanti Pontificis cure quanvis alio
diffufiffime huc incredibili amore divideban
tur, & fiftebant , non folum Fundatorem
egit, fed Protectorem, & Patrem ; ut pa
terni amoris tefferam largiffimus preberet,
celeberrima fua opera, in queis fue eximie
fapientie , Heterodoxis ipfis plaudentibus,
ac demirantibus, thefauros concluferat, ad
nos haereditario jure voluit pertinere. Ad
quem igitur Academia iftaec, que ab Apo
ftolica Sede fuum ortum duxit, incrementum.
que fufcepitprimos fuos labores dirigeret, vo
veretque, nifi ad Te, qui ad Summum Pon
tificatum univerfe. Ecclefie defideriis eve
<tus es, & in fuprema Sede conftitutus fir.
7
miffima omnium noftrüm fpeëtatione'vigila
bis, fovebis, tueberis tandem, nec Deceffo
ris tui defideratiffimi plurimi faétum opus au
gere dedignaberis omnium illius virtutum
ex affe verus haeres. * . . . . . . .
Haec equidem funt, quae affiduum Me
cematem te precantur, &* licet in jus fibi non
vindicarent, alia funt, quae non minori lau
datione probantur. Tibi utpote Pontifici Opti
mo Maximo Academiae Pontificiae opus con
fecro, Tibi ut Sapientiffimo Viro Academie
ipfius labores meceffe quoque eft confecrare.
Ad Minervae pedes Athenarum fapientium
labores fiftebant, Athenienfium falfam reli
gionem exofus ad tuos pedes tantum fiftam
devoturus, cujus fapientiam, qua longe, la
teque protrahitur diffufiffima Ecclefia, demi
rantur omnes, Venetiis potentiffima urbe,
rerum publicarum feliciffima Patritios Gemi
tores fortitus, inter libros veluti natus, lite.
8 , ris ,
ris collaötameus, ac co.evus videbaris ; in
Bononiam decennis traductus te talem ex
hibuifti in pueritia, qualem vix alius fé cu
peret in Senio; Rhetoricae, ac Philofophie
ita puer incubuifti, ut Ciceronem , Horten.
fiumque, & prime antiquitatis Philofophos
afpicere viderentur, qui Te perorantem, aut
ratiocinantem audire geftiebant. In patriam
redux ipfam tuo nomine decorafti, Theolo
gie , & Jurifprudentiae gnarus inter omnes
emicufti,ut Patavina Academia Te interfuos
Magiftros adfcribere impenfè volens Doéto- '
ratus infignibus oriaverit. In Theeteto Pla
tonis à Theodoro laudatur juvenis, quod ad.
mirabilis effet ingenii, & temperati ad om.
nianati, nullique publicarum felicitatum gra:
dui imparis : que in Juvene laudavit Byfan
tius ille Sophifta , Tibi juveni debebantur;
cui jam
urbis majora , &
fubfellia. . digniffima parabantur
' • • . .
#*
9
Romam adolefcens acceffifti, in Acade
mia Ecclefiaftica exceptus es, quo loci ad
1ofcentes nobiles inftituuntur, qui Romanæ
Ecclefi.e fervitio ftudent mancipari. His pri
maevis, aliifque tuae fapientiae fuccrefcenti
bus meritis cito regendis Ditionis Ecclefia
fticae civitatibus adfcriptus es, Reatinæ pri
mum , inde Fani Fortunae civitati datus es.
Pr.etor. Quae probitas! quæ prudentia! quæ
integritas ! quae aequitas ! Prætor non fine
fafcibus ad clementiam , non fine fecuri ad
fupplicium ; omnia tibi æqua lance appende
bantur. Juftitiae legibus affuetum , &* ve- .
luti ipfius laète enutritum Roma ipfa te abeß
fe non finit, pro fuis , quibus abundat foris
judicem exoptavit, expetivit, ac adepta eft;
ad Congregationem, quæ præeft confultatio
nibus ftatus Ecclefiaftici fuffragium adlatu
rus adfumeris, inter viros Romanæ Rotae
duodecimum locum occupas. En quantam
IO
tui nominis celebritatem ! quantam laudis
fegetem ! Negotiorum moles, quibus incu
bueras, ac fapienter expedieras , Te inte
gerrimum qua fide, qua juftitia prædicabant,
vocefque ingeminabant. -
Sane aequiffima Summorum Pontificum

tuorum Decefforum una erat ratio , ut ad
fuperiora femper adimplenda te elegerint.
Tuis meritis Sanctiffimus C L E M EN S.
XII. excitatus ad Eminentiffimam Purpu
ratorum Patrum dignitatem evexit. Quot
Reipublicae Venetae pro Filio Eminentiffimo
' plaufus ! quae omnium populorum , univer.
feque Ecclefiae gratulationes, non tam Ti.
bi , quam Eminentiffimo Senatui , qui à Te
Eminentiam fua mmutuabatur, qui in omnium
virtutum, &* literarum genere , ac omnibus
dotibus ad eam ampliffimam dignitatem
eras equidem Eminentiffimus. Te omnia
Romanæ Curiae Tribunalia ambiebant, pro
I I.
Te habendo judice certabant. Æquiffimi pon
deris judicio femper recolendae memoriae
CLEMENS XII. Congregationibus Te
adjecit SacriConcilii Tridentini,Propagandae
Fidei, Sacrae confultationis,Vifitationis Apo.
ftolicae , Epifcoporum, ©* Regularium , ac
fabricæ D. Petri. Nec fola Tribunalia, ve
rum & particulares Ecclefiae Te ambierant
fapientia tua fruiturae : Patavio tandem vi.
&toria fuit adjudicata. Sanctiffimus BENE
DICTUS XIV. Deceffor tuus defideratif.
fimus , cujus eleétioni tuo calculo fuffraga
tus es,Patavinæ Ecclefiae fuffecit. Quantus,
& uberrimus gloriae cumulus Patavinae ur
ibi tanto fuo ditatae Doctore , tanto modera.
tae Paftore ! -
Illuc ftatim receptus praeclaram illam

Ecclefiam moribus decorafti abfolutiffimis ;
exemplo praeibas, leges, quas faluberrimas
inftitueras , uon tam verbo protuleras, quam
I2
opere adimpleverat. Vafta Diæcefis tuis pe
dibus couculcata tuæ mifericordiæ , tuae pie
tatis, tuae doctrinae longitudinem, latitudi
mem, ac profunditatem fenfit. In omnes pro
vidus , in pauperes mifericors pietate , ©*
doctrina preftantes viros inquirebas, qui in
ftruerent : Cleri reformatio, praefertim Sa
cerdotum, & * Parochorum vehementer tibi
erat cordi. Ut nova optimorum Sacerdotum
progenies indies affurgeret , Seminarium
Epifcopale ad eam evexifti amplitudinem, ut
Civitati ornamento, & Ecclefie Patavinae
fingulari fit prefidio. Sed Te Patavio in
vidit Roma , Sacer Purpuratorum Patrum
Senatus de tuis maximis virtutibus, & fa
pientia certus , nec poffe abfque tuorum me.
ritorum jaétura indolem intra unius urbis li
mites coercere ad Urbis, ©* totius Orbis ma
tam regimen , & imperium , omnium calcu
lorum confenfuTe ad $ummum Pontificatum
I3
advocavit , Te Supremum univerf.e Eccle
fiae Antiftitem plaudente Urbe, & Orbe re
nuntiavit. Jam Te bene de triplici porona
meritum poftulabant fumma illa tua folicitu
do, vigilantia , prudentia, doëtrina , & fa
pientia, quibus per tot Romanae Curiae di.
gnitates afcenderas. Pithagoricam , aut
AEgyptiorum Metempfychofin non affero,fed
deteftor, verum cum tot maximis fapientiae,
& virtutum dotibus Te contemplor, fateri
non renuo, aut Te parem omnibus fimul De
cefforibus tuis unum vivere, aut eos omnes,
in Te uno refloruiffe ; quos ad vivum unus
apprime effingis. Igitur quifquis Te huic
operi infcriptum viderit, omni quidem jure
prædicabit Te unum effe , quem omnes lite
ræ Mecenatem depofcunt , nec me unquam
confultius egiffe, quam Tanto Pontifici Aca
demiae Liturgicæ Protectori, & fapientiae
alumno Maximo id opus confecrando. An
I4.
mue, ut quod integro jure tuum eft, publica
hoc animi teftimonio voveam. Interim ad
tuos provolutus pedes in eorum obfequentiß
fimo ofculo defixus Tuam Apoftolicam bene
diétionem enixe precor, &* tuo præ]idio, au
&toritateque Hiftoriam Ecclefiae Lufitanae,
que cum fuis Principibus à fue infantie un
guiculis Roman.e extitit fideliffima, foveas,
€9' tuearis.
Humillimus, obfequentifTimus, ac obedientiflimus

Filius , & Servus
v.
'. D. Thomas ab Incarnatione

cánonicus Aegularis.
vt, v… w"
, FA CU L T AS .
Z … .,
OMnus Franciscus Am ANNUNTIATioNE A* CoNciLiis

Regiæ Majeftatis , Prior Generalis, Reformator, ac
- Vifitator Canonicorum Regularium Lateranenfium
per Lufitaniam cum poteftate Capituli Generalis , & De
finitorii à Sede Apoftolica Antiftes in fuo Territorio ex
empto Nu//iur Diœcefi r cum jurifdi&tione quafi Epifco
pali immediata Sedi Apoftolicæ, Cancellariüs Academiæ
Colimbrienfis , &c. -
Facultatem facimus, ut opus Hiftoria: Ecclefiæ I.u-

fitanæ à D. Thoma ab Incarnatione Canonico Regulari
Hiftoriæ Ecclefiafticæ ProfefTore publico compofitum , &
ab ejufdem Congregationis Canonicis do&lis approbatum
typis mandetur, in cujus rei teftimonium hujufmodi lite
ras dedimus Congregationis figillo munitas. In Regio Mo
nafterio S. Crucis Colimbrienfi die vigefima fexta Augu
fti anno millefimo feptingentefimo quinquagefimo oétavo.
D.Framcifcur ab Ammumtiatiome Prior Gemeralir
Camcellariur, ac Reformator.
L I Do
CE N Q,
S. Officio.
A S
<. O*de-fe imprimir, e naö correrà fem nova licenga,
para o que torne conferido. Coimbra em Meza 19.
de Septembro de 1758. ' -
JVafcomcellor. Pitta.
DO ORDINARIO. 1
OM MIGUEL DA ANNUNCIAςA5 CoNEGo REGULAR

de Santo Auguftinho, da Congregagaö reformada de
Santa Cruz, por mercè de Deos , e da Santa Sé
Apoftolica , Bifpo de Coimbra , Conde de Arganil, Se
nhor de Côja, e do Confelho de Sua Mageftade Fideliffima.
Damos licenga ao Reverendo Padre Dom Thomaz
da Encarnagaö Conego Regular , Doutor em Theologia,
e Lente da Hiftoria Ecclefiaftica, para que poffa imprimir
a obra da Hiftoria Lufitana, vifta , e approvada por pef
foas doutas. Folques, 17. de Outubro de 1758.
D. Miguel Bifpo Comde.
D O P A C O.
Ue fe poffa imprimir viftas as licengas do Santo Offi
cio, e Ordinario ; e depois de impreffo, e revifto,
tornará á Meza para fe taxar , e dar licenga parâ
que corra : fem a que naö correrä. Lisboa , 12. dé Ja
neiro de 1759.
Carvalbo. Velbo. Caftello. Affonfeca. Pacbeco. Sequeira.
Ue pofTa correr, e taxaö o livro, de que fe faz men

ςaö , em oitocentos reis. Lisboa, I5. de Dezembro
de 1759. -*
7 Com quatro Rubricas.

•
;**
PROLUSIO
AlU CT O R I S
JAd Hiftoriae Ecclefiafticae Auditores in Aca
demia Pontificia.
U 1 d non mortalia pe&tora cogit? Clariffimi, &
Religiofiffimi Juvenes , non auri facra fames,
- ficut de Polymneftore cecinit Mantuanus, fed
virtus illa , qua homines veluti libero exuti ar
bitrio rationis fophifmata , rationabiliaque naturæ argu
menta fugiunt, majorum fuorum præcepta nefciunt non
adimplere, & aliis totum, quod vellent, fine mora, & fine
craftino exhibent demandandum. Alius religione, virtute,
& fapientia valde præditus hujus cathedræ ProfefTor pu
blicus fuerat defignatus ; per annum integrum eam afcen
dit omnium votis, ac fortafTe majori expe&tatione, & pro
fe&tu , quam ego nunc fpondere valeam , Ecclefiafticam
Hiftoriam eruditum. Aft infirmis viribus fra&us, ægritu
dinis moleftias paffus valetudine necefTaria non pollens
labori pepercit;, cui validus numquam parceret, acceptam
provinciam dereliquit ; quod mehercule doleo, ac etiam
dolere credo omnes , qui fub ejus indefefTo labore rerum
antiquitates explorare, & fcire curabatis. Hiftoriæ Magi
fterio renuntiavit ille : verum Reverendiffimus Præful
D. FRANCISCUS AB ANNUNTIATIONE, cujus du&u dirigimur,
cujus vox, nutus , aut quodvis fuæ voluntatis fignum no
bis præceptum fit folidum , nullaque violatione præter
mittendum me ex tot fapientiffimis Magiftris hujus Aca
demiæ , & Canonicæ Congregationis minimum , & impa
rem Apoftolica au&toritate deßgnavit, qui fuccederem, &
proprietatis via Hiftoriam Ecclefiafticam profiterer, & il
lius cathedram moderarer.
-
Fateor, & non mentior, credite, ele&tione ancipitem

aliquantifpcr fuiffe territum, in memetipfum injeciffe ocu
los, extrinfecus, intrinfecufque præmeditatus, abfque vi
ribus, abfque ingenio, abfqüe fapientia deftinato labore
dignis me reperi, ac in his omnibus à ceteris Magiftris fu
peratum, in foro, in platea coram populo, coram plebe,
coram proceribus prædicabo. Enim vero ipfa, quæ præ
cepit manus fub eo, $ poteft omnia, & virtutem, & vi
res , & fapientiam , fpero , fuppeditabit : non enim ia
fubdito confilium, non ratio, non difcrimen, non difpli
cere: fuperiori à me non erat refiftendum, fed ferendum:
iudicavit ille,juffit, potuit quidem: ego feram, patiar, pro
viribus agam; & fi mihi fint linguæ centum , fint oraque
«centum, humaniffimo Præfuli de honore collato, & fua
erga me maxima benevolentia congratularer.
T De Hiftoria nullam in præfentia locupletem narra
tionem facio , illius laudes , utilitatem , dignitatem, ac
præftantiam brevi commendavit Tullius, dum illam nuncu
pavit: Temporum teflem, lucem veritatir, vitam memoriae,
AMagiflram vitae, mumtium vetußatir: illius neceffitatem
ceteris facultatibus addifcendis agnoviftis omnes ex illa
elegantiffima oratione , quæ elapfo anno ab eruditiffimo ,
Prædeceffore meo prælo divulgata eft, & omnium mani
bus intra, ultraque regnum volutatur. Id dicam : medius
fidius experiemini meam induftriam, meam diligentiam,
meos labores , ut auditores , quos omni veneratione pro
fequor, Lufitanæ Ecclefiæ rebüs inftruam, & faciam quod
omnium ftudium fub alio Magiftro inceptum mecum
non jaceat, fed augeatur. *. ' ' .
Lufitanæ Ecclefiæ Hiftoriæ totus incumbo ; & pudo

re quodam effundor, cum ceteras contemplor nationes
fuarum Ecclefiarum antiquitates, & faftos divulgantes, &
publici facientes juris, quæ inter archivorumTpulverem
abfcondebantur, indeque ad Lufitaniam tot ingeniorum,
rerumque clariffimarum feraciffimam oculos converto; &.
hiftoriographum nullum ad manus habeo, qui à primis
-*-
.- - - - *-
ufque Chriftianæ religionis crepundiis opus id integrum ,
abfolutumque ederet, aut attentaret. Temeritatis, nefcio,
an incufer, quod Cimmerios tra&bus ingredi videar, cum
muila, aut vix parva monumentorum lux, prout Hiftoriæ
opus eft, iter demonftret, quo pes tutus fiftat ( primis
enim temporibus non fcribendo, fed agendo ubique va
cantes Chriftiani plura tradere, quam fcriptis mandare,
confueverunt,) caliginemque reddant denfiorem tot Pfeu
dochronica fabulis, & figmentis referta, quæ à fæculo de
cimo fexto exeunte male feriati animi reipublicæ litera
riæ detrimento fparferunt in vulgus. Cimmeriam fateor,
Lufitanæ Ecclefiæ hiftoriæ regionem , ncc propterea fugi
endum , fi aliunde lux habeatur, quæ caliginem diffipet,
& Pfeudochronicorum figmenta expellat. -
Non modicam lucem fuppeditant Romanorum Pon

tificum Decretales Epiftolæ ad Hifpanos Epifcopos, Con
ciliorum Hifpanorum a&ta, veteres Patres, qui Hifpanien
fium inter confcribendum meminerunt , infcripti lapides
ex aggeribus, quibus coacervabantur, avukfi, inftrumen
ta plurima fcripta, quæ in Monafteriorum , & Cathedra
lium Ecclefiarum vetuftis archivis cuftodiuntur, denique
noftrarum provinciarum traditio, & ipfa univerfalis Ec
clefiæ Hiftoria , ex iis quantum & ftudio, & ingenio , &
viribus potui, materiam eduxi opus iftud fa&lurus; & fiquis
me ultra propriam fegetem progredi arguit , quod inter
ILufitanæ Ecclefiæ refcribendas ceterarum Hifpanienfium
provinciarum meminerim, Romanæ, & Orientalis Eccle
fiarum mores, ac difciplinam non fileam: fciat, vehemen
ter quaefo, omnes Hifpaniarum provincias primis iis tem
poribus inrer fe ea confuetudine fuiffe conjun&tas, ut uni,
èidemque Cæfari, aut Regi parerent; & apüd exteros Hif-,
panienfium nomine venire ELùfitanos pariter, Bæticos, ac
Tarraconenfes: eam quoque fuiffe Hifpanienfium Eccle
fiarum difciplinam fan&tam, puram, ac immaculatam, ut
è Romana, & aliis Græciæ non effet aliena. Qua tamen me
thodo, & ratione? circa iftaunicuique fuus eft ftilus, unicui
que fua dicendi indoles; fcribendi hanc methodum fequar,
quæ mihi arrifit.
Prolegomena prius vobis expono, in iis de Lufita
niæ, & Portugaliæ nomine, de Geographia civili , & fa
: cra, brevi quantum ad Hiftoriæ noftræ' agnitionem adti
net ; de Religione, quæ antc Euangelium a Lufitanis co
lebatur, de celeberrima Era Hifpanienfi , qua Lufitani in
rebus Ecclefiafticis , & civilibus utebantur : regulas tan
dem Criticae adfero, ut exa&iores Auétores feligantur ,
ac monumenta, quibus de Lufitanæ Ecclefiæ antiquitati
bus credendum eft. Prolegomenis exaratis , ab Euange
lio promulgato, res in Lufitania geftas per fæcula unaquæ
que fua difponam ; in eorum fingulis diligenter , fideli
terque agam de Epifcopis, qui Lufitaniæ Ecclefias fun
darunt , docuerunt , rexeruntque , de Concikiis ad Ecc
fiam noftram fpeétantibus, de Romani Pontificis Prima
tu , & au&toritate per Lufitaniam , de Imperatoribus ,
& Regibus, ac eorum fortuna, de veteri Ecclefiarum no
ftrarum difciplina , de viris fan&titate , & literis illuftri
bus , de perfecutionibus adverfus Fidem , de erroribus ,
& hærefibus , quæ motæ funt , aut adoleverunt. Dubio
' rum pondera librabo fedulus , magis veritatis defiderio,
quam infano patriæ amore abreptus , quo fedu&ti funt
plurimi. - -
Etfi hæc fcribendi methodus aliis non placeat ; vetus

proverbium norunt omnes, quod unufquifque in fuo fenfu
abundat. Nec Hortenfium parvi ducimus , quod Cicero
ni aliquando difTentiat , nec Saluftium defpicatui habe
mus , quod à Liviano tramite in dicendo defle&tat, nec
Catulli poemata ignobilia exiftimabimus, quod Homeri,
& Virgilii fublimitatem non adæquaverit. Id, quod Hie
romymus ad Auguftinum Parentem Magnum ohim fcripfe
rat, referre juvat: In Scripturarum campo , fi placet, fi
me m£ro imvicem dolore ludamitts. Annuat Deus Optimius
Maximus, ut ex hocce meo qualicumque labore nónnihil
utilitatis in publicum prodeat, & gloriæ in Deum, & Vir
ginem Matrem redundet.
I N D E X
C A P I T U M.
PROLEGOMENA.
* ApuT I. De Lufitamiae momime. - pag. I.
CAPUT II. Quibu.r fimibus comtimeatur Ecclefia Lufi
tama. - pag. 6.
CAPUT III. Quaenam Religio im Lufitamia amte Euamgeli
tum colebatur. pag. 5 I.
QAPUT IV. De Era Hifpamie à Lufftamir obfervata pag.59.
Caput V. De Arte Critica ad Hijloriae vcritatem. pag.67.
s Æ C U L O I.
CAput I. Quamdo Euangelium in Lufitamia promulgatum
fuit. pag. 75.
CAput II. D: Jîrir Illußribur, qui primo feculo Religio- .
mem Chriftiamam im Lufitaniam adtulerumt. pag. 93.
Caput III. De Romamorum Imperatoribur Lufitamiae im
erantibus. pag. Io3.
Caput IV. De Perfecutiomibur, quae per Lufitamiam ad
verfùr Cbrifiiamor excitatae funt. pag. I Io.
Caput V. De /ita Regulari , &• Eremitica per Lufita
miam. - pag. II5.
S Æ C U L O II. & III. .

Caput I. De Fidei diffufione, &~ confervatione. * pag. I2I.
Caput II. De Portugali.e Epifcopiy. pag. I 22.
CAPUT III. De Comci/ii y. pag. 125.
Caput IV. Romami Pomtificiae Primatur , &- auéìoritar
per Ltfitaniam. - pag. I28.
Caput V. Epifo/e Romamorum Pomtifictim ad moflrarum
Hifpaniarum Epifcopo r fuppofitae. pag. I3O.
Caput VI. De Imperatoribur Lufitamiae imperamti
... bur. pag. I34- `
CAPUT VII. De #; Martyribur. pag. I4o.
Caput VIII. De Herefibur. - pag. I47•
Caput IX. De Libellaticorum factmore per Lufitami
• am. . - pag. I49•
S Æ C U L O IV.
Caput I. De Fidei confervaticme. ' pag. I52.

CAPUT II. De Metropolitamiir, &* Epifcopir. pag. 153.
Caput III. Romami Pomtificir Primatur per Lufitani
4/'1. pag. I6o.
CAPUT IV. De Comcilii r. pag. 164.
-
CAPUT V. De Imperatoribur Lufitamiae imperamti

bu r. … pag. I94•
CAPUT VI. De Lufitamiae Martyribur, &* aliir virir fami
&fitate im/ignibur pag. 2 I4.
Caput VII. De H.erefibur per Lufitamiami. pag. 223.
S Æ C U L O V.
Caput I. De Epifcopi r Lufitaniae. pag. 225

Caput II. De Comcilio Toletano 1. umiverf.e Hifpamiae
gemerali. Pag. 234•
Caput III. De Comcilio Bracaremfi I. pag. 238.
Caput IV. De aliir Conciliir ad Lufitamiam fpeéfamiti
ὸur. pag. 249.
Caput V. De Romani Pomtifici r Primatu per Liifitamij
4(////. - pag. 25 I
Caput VI. D* Lufitamiae Regibur. pag.25 I.
Caput VII. De Origine Alamorum, Suevorum Wädalorum,
ac Gotborum. qui Lufitam;iam imvafertimt. pag.257.
Caput VIII. De J/iriy faméíitate , &* fapientia Illuflri
δ;/.r. - pag. 26o.
Caput IX. De Herefibus , ac errcribur. pag. 269.
- S Æ C U L O VI. .
Caput I. De Epifeopir Lufitamie. pag. 272.

CAPUr II. De Romami Pontificir Primatu per Lufitami
4///. * -- ' . . pag. 285.
..
CApuT III. De Comejlijj. - pag. 287.
CAPUT IV. De Epifcoporum , &• Clericorum Difcipli
114. pag. 3o8.
Caput V. De Momacbir. pag. 3I4
Caput VI. De Lufitamiae Regibur, pag. 319.
CAput VII. De }irir faméiiiate, &• fapiemtia'illufirio
ribur. ag. 33 I•
Capvt VIII. ggamam lingua per bec fexpaulÃ¤î
etur Lufitamj. - pag. 337•
- Εξ - ÈÈ £. +#£3U. § - §. $.
t fi - Dyr* t£*.' ■ * * *-* * --- - sr. $. …- A. -
- ex«3y.
HI - .• -
- E CC L E S I AE
P R O L E G O M E N AJ .
AC A P U T I. . .
iDe Lufitanie Nomine.
:CRIPTORES, qui res per univerfam Lufitaniami
geftas exararunt, nefcio an fuæ patriæ, an gentis
pretium fa&turi magnopere infudarunt, ut patrii
nominis originem, & noftrorum propaginem o£
tenderent : id eft omnium pene nationum adeo
fuis Au&toribus gloriari, ut fæpe Romanorum, & Atheni
enfium more origines fuas velint confecrare, & interDeos
aumerare audeant, ac velutiAutalem pulverem, unde or*
2 – – – – Hifforia Eccleff.e Lufftamae. - -
tæ funt, habentes defpicatui, è coelo tantum per venas cu
currifTe fanguinë exultent jaétabundæ.Verum quot confin
guntur fabulæ , quibus Poefis potius, qu£ Hiftoria de
coratur ! & quot divulgantur mendacia! Temporum mo
numétis,queis uniyerfus fere orbis Mythicon profitebatur,
facile nofi eft exhibenda fides.Per meliceat,libenter finam,
& fponte feram: dicatur Lufitania, aut Lyfitania, ficut paf
fim apud latinos legitur, vel cum Varrone apud Plinium à
Lib. 3. Lufo Liberi Patris, & Lyfa cum eo bachante, vel ab Elifa.
cap, I.
Javan fratre, ut quibufdam placuit Lufitanis, Japheti filio,
qui non in Hebræis litteris, fed in Græcis feptuaginta In
Lib. 1 6. terpretum iQvenitur, cujus Magnus P. Auguftinus yide
de Civ. tur meminiffe o&to fiumièrans Jäpheti filio§; cum Vulgata,
I)ei cap. noftra, hoc exclufo Elifa, feptem tantum enarret.
3*- v. — Per me etiam noftræ gentis parentes agnofcant alii,
aut folum, Tubalem, aut Elifam cum eo poft univerfalem:
cataclyfmum in Hifpaniam venientes. Si vim nominis Lu
fitaniæ, aut Lyfitaniæ perpendam, oblitteratis jam tempo
rum, ac rerum viciflitudine antiquitatis monumentis, non
potiùs Lufo , quam, Elifæ noftrum Etymon tribuendum
exiftimo. Quis nefciat opinionem inter eruditos fatis com
munem, in ancipitique adhuc verfantem propter Hebræi:
nominis, rationem, Hebræos ita effe cognominatos, vel ex
Hebes tanquam Heberæos,vel ex Abraham tanquam Abra
I.ib. I 6.
de Civ.
hæos? Nom utique (ait S, P. Auguftinus)fru/lra ipfè (He
I)ei cap. ber) primur % momimatur im progemie vemiemte de Sem, &•
3. praelatur etiam fi/iir, cum fit quimtur mepor(à Semo nu
merat etiam Cainanum) mifi qúia verum efl quod tradit//r.
ex illo Hehraear effé cogmomiiimiator, tamquam Heber.eor: cum
Lib. 2. &* aJia poffit effè opimio, ut ex A/rabam tamquam Abrahaei
Retra$.
diéfi effe videamtur : &> quid-m hoc eft credibile inquit eti
cap. 16. am Mägnus Parens: non ad fonum tantum Hebræorum no
fninis adtendens, fed ad linguam Hebraicam, quæ in fami
}ia Heber remanfit, quando elatioris impietatis gentes lin
guarum diverfitate punitæ, ac divifiè funt,Hebræos ab He---
her, & non ab Abrahamo nuncupari adverfus non ignobi*-
Prolegomema Cap. I. . . 3.
les Au&ores, præcipue Græcos judicavit : Quia jm eju*
familia remamfit hæc lingua, divifir per alia* genter ceterir
gemtibus... ideo deincepr Hebraea efi muncupata : ego ve
fo nullum antiquitatis monumentum ad manus habeo, quo
ratiocinari valeam , à Lufo potius, quam ab Elifa Lufi
tanos, aut Lyfitanos iri nominatos: fed folum Lufitani no
minis fonum audiens nefcio utri Etymon præbeam. -
Vereor nequis continua accufatione me inceffat,quod . .

Varronis fententiæ pro Lufitaniæ nomine à Lufo derivato
non adhæream, fed omittam ; cui doétiffimo, infignis, ex--
cellentifque ingenii à nemine credendum demiratur Ma
gnus P. Auguftinus: fortaffe incufer, modo Magni Paren
tis elogium de Varrone brevi eluceat. Quis Gentilium ,
quos inter arguendam deorum falfitatem in libris de Ci
vitate Dei San&iffimus Parens deprimebat, Varroni fuo
non fideret? Vir ifte Varro apud Romanos graviffimæ au
&oritatis Aquilino Do&tori argumentorum jacula fuppe-»
ditabat, quibus eos falfis numinibus credentes fatigaret ; '
in hoftes ipforum fagittæ revertebantur , & domeftici ad
verfantia tela miniftrabant Auguftino: Haec mom ex mofira Lib. 4:
inquit S. P. mom ex mjlra conjeéfura probavimur, fed par- de Civ.
timi ex recemti memoria, quia ò~ ipfi vidimur taliâ, ac falia P****?.
mumimibur exhiberi: partim ex liiìerir eorum, qui mom tam-*
quam in comtumeliam, fed tamquam im homorem Deorum
fuorum ifla confcripta pofteris reliquerumt : ita ut J/ir do-*
£tiffimur apud eo r Jârro, &~ graviffimae auéioritati r rerum
humamarum, atque divimarum faceret libro r. -
Varro fortaffe ut fuos Deos extolleret, Dionyfium,

qui Liber eft, ac Bachus, & inter eos jam numerabatur,
Lufitanæ gentis au&torem defcripfit. Quid exiflimare debe- LiB. 6.
^mur, ait Magnus P. Auguftinus mi/i hominem acerrimum , de Civ.
40 £## , mom tamem Spiriti, Sam&fo liberum oppref- £***P*
fum fuiffè fuae civitaiir confùetudine, ac legibur: &- famiém *
ea , quibu.r movebatur fub fpecie commemdamdae religiomi* .
tacere moluiffè? De Pithagora laudando, qui regendæ rei
publicæ difciplinam fuis Auditoribus ultimam tradebat •
24. Hißoria Eccleffe Lufitanae.
- jam do&tis,jam perfe&tis, jam fapientibus, jam beatis, qùis*
3i}3;. Varroni non credat ? demiratur fane Mag. P. Auguftinus.
£ £#. De Bachi Lufitana expeditionenefcio ubinam Varroni cre
Äî didit: de ipfius in Indiam peregrinatione, ibique potefta
Å¢É te, exercitu, ac præliis alibi egit, nec commentum cum.
Dei cap. aliis exiftimavit: Tumc Liber Pater bellavit im Imdia, qui
*3: multa r babuit. im exercitu feminar, quae Bacbae appellatae:
fumt, mom tam virtute mobiler, quam furore. Aft in rebus de
Lufo, aut Elifa facile non terminandis, quid immoror ? ad/
aliud Lufitaniæ nomen , quod eft Portugale, devenio.
Univerfa Ecclefia íìíîïë , quæ ævo noftro dicitur.
Portugalia., quanvis. ultra propriæ Lufitaniæ limites, ut
infra exponam,jam protrahatur, à majori parte in fe adhuc
,, , $££££££ Lufitaniæ nomen retinet , & Portugaliae noyum
Ζ*;;„ adquifiyit, Lucius Marineus Siculus, aliique putarunt Gal
HjÄTos in Hifpaniam profe$tos, in maritimamque partem cir--
ni< ca Durii oftia fefe conferentes, ac receptos fuæ gentis lo
co illi nomen. indidifTe, quafi Portus, Gallorum, indeque.
univerfum regnum Portugale appellatum.. Aft Andreas.
Refendius in Epiftola ad Bartholomæum Kebedium To
letanæ Ecclefiæ Presbyterum, & alii, qui Lufitaniæ anti
quitates fedulo explorarunt, Marinei opinionem falfitatis
incufant, nulloque fundamento firmatam.: iis certum eft:
Portugaliæ nomen nihil habere commune cum Gallis, fed
à.portu, & Cale di&tum effe omniumfere eruditorum fen
tentia confirmant.. .
Ad Durii oftium ex Antonini Pii itinerario(fiipfius eft).
pag. mihi. 421. Amftelædami edito adnotationibus Petri
WeTelingii,Cale,aut vulgo Gaya,oppidum vetusincolle fi
tum fuperatmnem confpiciebatur; id cum fuis præcipuis ac
colis pifcatoribus , & ceteris non facile ad mare præberet.
e fervitutem, in ripa planiorem locum hominum ufüi abfque
detrimento, ferviturum, quem locum- portumr appellabant
iacoluere; fenfim aliunde illuc venientis populi frequentia,
crevit , ut jam in civitatis dignitatem oppidum eve&tum;
Portus Calis, aut Gayæ, vitiato nomine vocitari coeperit.
Prolegomema Cap. I. 5.
Eiiim vero conje&tandum eft decurrente jam tempore
ab ere&a , auélaque civitate paulatim ultra Dioecefim in
proximas civitates, imo & inde in univerfùm regnum Tor
tugaliænomen corrivafTe. Monafterium quippe Canonico
rum Regularium Ecclefiolæ, quod intra antiquæ, ac pro
priæ Lufitaniæ limites continetur , & olim Colimbrienfi
Epifcopo fubjiciebatur,jam anno Io93 in Territorio Por
tugalenfi fùndatum dicitur ex donatione tertio O&obris.
ejufJem anni eidem Monaflerio fa&ta à Suario Fromarjgues
equite Lufitano. En etiam B. Tellonis mortem afpicientis.
lucidißima verba , queis bona fua noviter affurgentis S.
Crucis Monafterii fabricæ teftamento reliquit, quod inter
pretiofa multa, & miræ antiquitatis manufcripta apud nos
fedulo, religiofeque affervatur: 72famemtum feci ipfo Im
famte (Aphonfo Henrico) &* Eptfcopo, omnibufque Prin
cipibur Portus Gayae, ac mobilibu.f Co/imbriae coulat.damii
δύr. Ex quadam etiam donatione Canonicis noftris fa&ta à
Venerabili Rege Alphonfo certum fit univerfum Regnum
id temporis Portugale nominari: en venerabilis Regis mu
nificentia: Ego A/phonfu.r Divima prcvidemtia Pcr it ga/iae
JPrimc£pr, magni Imperatcrir Aiplamfi meto.r, C m. iiir D.
Hemrici, &* Regimæ Tarafiae filiur mtilia meceffitate com pul
fur, fèd divino amore commotur Ecclefiae S. Crucir, aique
fratribu r ibidem commorantibus facio cautum ad illam no
Ifiram Eremitam S. Romami fitam juxta cgfirum, Semae (ho
die Sea) Era millefima gentefima fpitiagefima fcxta. E. Ego,
4jpbonfur Portugaliae Primcepr.
Refendius in Epiftola ad Bartholomæum Kebedium
ait ubi Portugali r momem cæpit ultra Diaecefim f/ae urbir
exire, &* ad alia.r proxima r extemdi civiiatej , {j; àcpi ,
qui priu.r Portucalemfès dicebam.tur, vitam dae amp/j/o/ogiae
eaufa vocati fumt eximde Portuemfertamtum. Hæc Refendii
fententia pofterioribus monumentis, opponitur. Jnnocen
tius VIII. anno I487 in Bulla ad Monafterium S. Vincen
£ii Portugalenfem Epifcopum nominat, cique fuas com
Auittit yices. Clcmens quoque XII. in Bulla , qua anno
3 Hißoria Ecclefi.e Lufftanae.
tiffimo, an Straboni Viro Pontico ex Amafia urbe? Nifum
uidem navigavitStrabo, totam fere Ægyptum,& magnam
fricæ partem huftravit ; Hifpaniam vero non peragravit.
Regionum ignoratio augetur, fi longius à Graeci r abfùmt
ibidem fatetur ipfe : igitur ei longius ab Hifpania com
moranti Lufitaniæ limites magis abderentur, quam Pom
ponio Hifpaniam ipfam incolenti.
Verum quæ noftris temporibus, Portugalia nomina
tur, in-extremo littore maris Oceani collocatur, fines ha
bet ab Oriente novam Caftellam, Bæticam, & Legionem,
à Septentrione Gallæciam, à Meridie, & Occafu Oceanum:
totum id fpatium à Septentrione ad Auftrum, à Villa Ka
1entia è regione Gallæciæ oppofita ufque ad Sagrer prope
Promontorium facrum, quod S. Vincentii caput appella
mus , plus, minufve longitudine centum & viginti leucas
extenditur; latitudine à Villa de Pemicbe ufque ad Salva
terram in Beirenfi Provincia circiter quadraginta. Licet
Portugale propriam, ac veterem Lufitaniam in longitudi
ne fuperet; hæc ad Orientem maiori latitudine proroga
batur, utpote quæ Caftellam novam, & Hifpanam Extre
■maturam accedebat , Norbam Cæfaream, hodie Alcamta
ram, Badiofam,& Emeritam Auguftam fuis finibus coerce
at, quæ omnes noftro ævo Portugalia excluduntur.
In fuas partes Portugaliam dividunt Geographi, quan
vis inæquales in Tranflagamam, Cj?agamam, & Intera
mimem: fingulæ ex his adhuc in duas difcernuntur: ad Se
ptentrionem duæ funt partes, provincia fcilicet, quæ Du
rium inter & Minium fita eft, & alia, quæ ab Imter durio
mimia montibus Marano, & %ureffò Orientem verfus fe
paratur ; quam Tra/iff/iomtamam dicimus : in Regni medio
Beiremfir , & Extrematura Provinciæ conftituuntur : ad
NMeridiem ultra Tagum duæ etiam locantur, quarum una à
fitu trans Tagum Tramfiagama appellatur, altera voce Pu
nica Algarbium, quamvis hæc à tempore Sanétii I. Regis
Regni nomen fortita fuerit ex donatione quadam faéta
Monafterio. Ecclefiolæ Canonicorum Regularium a*;€I1\
* Prolegomema Cap. II. T9
dem Rege San&tio, in qua Piiffimus Princeps ncminatur
Portugaliæ, & Algarbiorum Rex. Interduriomimicffi.r pro
*vincia ad Septemtrionem Gallæciæ vicina eft, ad Meridiem
Beirenfi Provinciæ, ad Orientem Tranfmontanæ, ad Occi
dentem Oceano, o&odecim circiter leucas à Septentrione
ad Auftrum habens, & in aliquibus partibus in duodecim
fere fe expandens : olim Bracari five Gravii, five Calaici
£am habitarunt. Tranfmomtama ad feptentrioné proximam
<Gallæciam refpicit, ad Orientem Legionenfe regnum, ad
Meridiem ÍLegionis partem, ac Beirenfis provinciæ, ad Oc
<identem Interduriominiam, ac aliam Beirenfem portio
nem; à feptentrione ad Auftrum triginta fere leucarü lon
gitudinem effe, latamque viginti non ignobiles menfi funt
Geographi : Veteres hujus provinciæ accolæ extiterunt
Aquiflavienfes populi , & Aftures qui ultra Bracaros ad
Orientem folem, & verfus Septentrionem ufque ad Bri
3amtium, & Miramdam urbes extendebantur. -
– – – Beiremfir provincia inter flumina Tagum, & Durium

ad Septentrionem Jnteramnenfem, & Tranfmontanam con
terminas habet, ad Meridiem Lufitanam Extrematuram, ac
Tranftaganæ partem, ad Orientem Legionis Regnum, ac
Caftellæ Extrematuram , ad Occidentem Oceanum ; tri
ginta quatuor circiter leucas in longum protenditur, & to
tidem fere expáditur.Turduli, Lancienfes, Belitani,acPæfu
ri quondam in ea fuum domicilium confixerunt. Extrema
tura ad Septentrionem , & Orientem Beirenfi provinciæ
conjungitur, ad Meridiem Tranftaganæ, & Orientem quo
que ; ad Occidentem Oceano; à Septentrione Meridiem
verfus triginta quatuor leucas longitudine comprehendit,
& ab Ortu ad Cccafum ferme feptem & decem latitudinis:
eam Turduli, ac Celtici conculcabant : à fìnu vero Olyfi
ponenfi ufque ad montem, quem Arrabidcm vocamus, per
tra&tum Cetobrigæ, hoc tempore Setuval, Barbarii dege
bant. Provincia trans-Tagum triginta quinque, aut circa
in longum lercas excurrit, totidemque in latera aperitur.
Ad Scptentrionem lufitanæ Extrematuræ, & Beigcnfis pro- .
B
IO Hißoria Ecclefiae Lufitamae.
vinciæ parti contigua eft : ad orientem Solem Caftellæ
Extrematuræ , & Vandalitiæ, ad Meridiem A'$; ad
Occafum Oceano : in ea morabantur Celtici. Tranftaga
næ provinciæ proximum eft Algarbium, quod ab illa ad
Septentrionem per altiffimos montes Calderanum, & Mon
ficüm exciditur, ad Orientem per Anam à Vandalitia, ad
Meridiem, & Occafum Oceano Atlantico terminatur: ab
Ortu ad Occafum in viginti fere & o&to leucas dilatatur,
ac etiam in o&to ferme à Meridie ad Septentrionem. Al
garbium veteres tenuerunt Turdetani inter ceteros Lufita-.
niæ populos fcientiarum, politiæ, ac armorum cultores ce
leberrimi, qui de legibus fuis metro fçriptis, & de majo
rum fuorum geftis in libris à fex mille annorum exaratis
gloriabantur: eorum meminit Strabo.
In Portugaliæ Regno hac ætate duo tantum funt re
gii Conventus juridici, apud Olyfiponem fcilicet, & Por
tucale: & triginta feptem Prætorii, à quibus ad regios re
currere in tuendis litibus confuefcunt;quorum alii Corre
&turæ , alii Auditoria potius vocitantur. In Interamnenfi
provincia fex Prætorii, apud veterem Araducam nunc Gui
maraêr, Portucale, Viamam, Bracaram, Barcello.r , & Jâ-
Ientiam ; harum trium conventus Auditoria , ceteri vero
CorreSturæ dicuntur. In Tranfmontana Corre&turæ duæ ,
JMiramda , & Momcorvo, ac Auditoria quoque duo, Jîlla
regia, & Brigamtium. In Beirenfi o&to numerantur : Cor
re&turæ fex, ColJimbria, J/ifeum , Lamecum , Egitamia,
Pimbel, Caflelobranco, & Auditoria duo, Miro/riga, quam
AMontem majorem nunc dicimus, & Lancobriga, lufitano- .
idiotifmo Feira. Jn Extrematura etiam o&to : Corre&turæ
fex Olyfipo, Torrer /edra*, %j? nunc Lejria. T7 camar •
juxta veterem Nabanciam, Scalabi r, hodie Sami&farera, &
Cetobriga, Auditoriaque duo, %erabrica, vulgo A/e/'qtter,
Tubucci noviter A/ramiter. In Tranftagana c&lo : tres fci
licet Corre&turæ, Ebora, E/vae , Porta/egre : & Avidito
ria quinque, Pax %ulia, Villa vigoza, Crato, Aviz. & Ott
riquus, In Algarbio duæ Correcturæ, Lacobriga, & Závi
Prolegomema Cap. II. ÍÍ
ra, olim Balfa , unumque Auditorium apud Pharum. Ci
vilibus finibus brevi défcriptis, ad Ecclefiafticos acceden
dum eft.
- §. II
II. /
Limiter Ecclefiaffici.
Imitibus defcriptis , in quos Geographi Lufitanam
Ecclefiam civiliter partiuntur, Ecclefiaftico more,
& Ecclefiaftica Geographia totum fpatium , quâ exten
ditur, metiri oportet. Eft autem Geographiæ Ecclefiafticæ
ratio,ait Carolus à S. Paulo Epifcopus Abrincenfis cum ce
teris, qui Ecclefiæ univerfæ diffufionem pertra&tarunt, ut
urbes , atque oppida indicet, quæ Epifcoporum funt Se
des , & Metropoles : in maxima vero limitum varietate,
quam fecum adtulerunt tempora , opus non eft fingulas
Epifcopatuum parochias, omnefque eorum terminos tam
graphice exarare, ut Hiftoria digna fit, quæ pretio habea
tur. Per univerfam Lufitaniam , & ceterum terræ flexum
provinciæ Tarraconenfis, quæ noftrâ ætate Lufitaniæ, aut
Portugaliæ nomine infignitur, Romanorum, Suevorum ,
Gothorumque tempore quatuordecim Epifcopales Sedes,
de quibus agendum erit, numerabantur ; quæ ex per an
tiquis Hifpaniarum Conciliis, queis earum Epifcopi fub
fcripferunt, agnofci poffunt. In Lufitania, Emerita Me
tropolis olim Romanorum colonia in Anæ ripa : Offò
moba in Algarbio ; Pax %ulia, hodie Beja ex quadam
lapidea infcriptione , quæ in gradibus principalis Eccle
fiæ inventa eft :::: PAXJULI.... Q. PETRON. Ebora
quondam liberalitas Julia, & veteris Latii municipium
ex Plinio, & alia inventa infcriptione = D. JULIO LIB. t;,.,.
JULIA. Ebora. CisTagum Olyffipo olim Romanorum ju- cap. ii.
iris municipium di&tum Felicitäs Julia ex citato Plinio, ac
ex infcripto lapide = IMP. CÆS. M. JULIO. PHILIPO.
FEL. AUG. PONTIF. MAX. TRIB. POT. XI. P. P.
CON. III. FEL. JUL. Olyfipo. Egitamia nunc Idamha,
Colimbria per totum regnum , & ultra nunc Academia
I 2, Hjfforia Eccleff.e Lufitamæ.
omnibus confpicua : Emimium, noftro ævo Agatbam ap
pellamus, Lamecum prope Durium, ac Vifeum.
Ultra Durium extra Lufitaniæ fines in provincia ve
teri Tarraconenfi Bracara Gallæciæ Metropolis, Portu
3ale, Dumium prope Bracaram, quod dicebatur Monafte
Iium Familiæ regiæ ; Britomia prope Miamam , quæ dici
tur de Camimba. Temporum viciffitudine tranfeunte, no
væ Metropoles, novi Epifcopatus ere&ti funt, veterefque
alii extin&i. Emerita Epifcopali honore non fruitur, Oly
fipo , & Ebora Metropolitica fublimantur dignitate : Of
fonobæ cathedra ad Silvenfem Urbem , indeque ad Pha
renfem, ubi remanet , translata eft. Pax Julia Cathedra
lem Ecclefiam non retinet: in Tranftagana provincia novæ
inftitutæ funt Cathedræ , Elvenfis, ac Portalegrenfis. In
Ëxtrematura novus extat Collipodenfis Epifcopatus, quem
fermo patrius Leirienfem appellat. In Beirenfi provincia
defiit Eminienfis. Ultra Durium Dumium , ac Britonia fi
ne Sede , & Epifcopo vetus nomen vix habent: & intra
Bracarenfis Ecclefiæ limites apud Mirandam in tranfmon
tana provincia recens floret Epifcoporum Sedes.
Nec tantum in Portugaliæ continenti novæ Metropo
Ies, novique funt Epifcopatus ; verum & ultra mare, quâ
££ lateque Lufitani adierunt Lufitanæ ditioni novas.
po11ei11 ones adquifitum: quicum Lufitanæ Ecclefiæ eofdem
ritus, ac eandem fervent difciplinam, ipforumque alii Oly
fiponenfi Metropoli pareant, non eft cur filentio indigno
prætermittantur. Ceptem/ir in Africa; aft jam Antiftite ca
ret; Fumcbalemfir, [& Amgremfir in infulis maris Ccea
ni, Promomtorii viridi * , Comgenfi.r, feu Ai/go/erfir , S.
Tbomae, Goamemfir apud Imdor, Cocbimemfir, Malacamemfir,
Machaomemfir, Angamalemfir, de Meliapor, de Pekimi, &
INamkim apud Sinas: in America, Epifcopatus S. Sa/va
tori r Bahiemfy ommium Samétorum, S. Seà ßiami Flumimi ,
3amuarii, Olimdae , de Maragmamo, de Para, $. Pauli, $.
AMariæ de Momte Carmelo, quibus duæ Prælaturæ exemptæ.
füerunt additæ.
Prolegomena Cap. II. »*3
Veteres Epifcopatus. ;
- §. III.
Metropolir Emeritemfir. .
E AMerita Lufitaniæ Metropolis in Amae ripa ad Septen
trionem eminenti loco confpicitur , Romanorum
tempore ejus accolæ, tefle Jurifconfulto Paulo in leg. 8.
ff. de Cenfibus, Juris Italici erant; nec minus Gothorum
dominatu floruerunt. In Concilio Lucenfi fub Theodomi
ro Rege anno 6oI. fubditas habuit Eboram , Qffomobam ,
Olyfipomem,Pacem %uliam,& alias,quæ nunc extra noftro
rum Regum imperium fitæ funt,Cauriam,Salmamticam,&
.Avilam veteris Lufitaniae. Anno 666,& æra 7o4.in Conci
lio Emeritëfi fub ReccefvinthoRege præterjam di&tas Co
Iimbriâ, ac Egitamiam tenuit: eafdemque retinuit,cumRex
NWamba, ex libris manufcriptis Ecclefiæ Toletanæ, & Ove
tenfis,Hifpaniarü Ecclefias fuis terminis fegregavit: fæculo
o&tavo poftquam Saraceni univerfas Hifpanias invaferunt;
ifti non pepercerunt, fed quæ inter Lufitaniæ urbes fplen
duerat, decorem fuum penitus amifit, ac vix quædam an
tiquitatis veftigia veteris fplendoris indicia demonftran
tur. Maurorum poteftati adempta, Calliftus II. Alphonfo
VIII. Hifpaniarum Imperatore poftulante, ejus Metropo
litica jura ad Ecclefiam tranftulit CompoftelIanam. Non
diffiteor Emeritam jam Lufitano non effe imperio : aft ve
terem Lufitaniæ Metropolim cum Avila, Cauria, &• Sal
mamtica quid tacerem? Quid primam noftrarum Ecclefiam
in antiqua Lufitanorum Hiftoria fæpe fæpius occurrentem
taciturnitate penitus fepelirem ?
- Epifcopatur Offomobemfir.
O' Sfonoba in Algarbio antiqua Epifcoporum Sedes ,
quo loco fita fuerit, non üna eft Hifpanorum fen
tentia ; alii eum habuiffe fitum opinantur , quem habet
.Y4 Hifforia Eccleff.e Lufitamae.
Effcmbar , alii vero credunt ætate ifta Effay nomine di
Geogra- gnofcendam. Eruditus Lima ait Efiquium S. Jacobi difci
;;;;;;. pulum primum cathQlicam fidem ibi nuntiaffe. Saracenis
jitan. invadentibus , ac ultra quingentos annos dominantibus,
£git 3:. fine Præfule , & Ecclefia permanfit Algarbium , donec
P*3** Miramolino Marochiorum Rege , Lufitanorum viribus,
ac armis expulfo, San&tius I. Maurorum fpoliis onuftus,
ac vi&lor, Offonobenfem Cathedram anno I 188. ad Si/-
vem decem leucas à promontorio facro diftantem tranftulit,
unde anno circiter I 58o. ad Pharum , ubi extat, adduéta
eft. Rex Wamba Epifcopatus dividens , Emeritenfi Me
tropoli eam fubjecit, territoriumque ex Ambia ufque ad
Salam , & ex ipfa ufque ad Turrem defignavit; quæ lo
corum nomina cum ceteris, quæ in aliorum Epifcopatuum
veteribus defcriptionibus leguntur, apud recentiores Geo
graphos vix habentur in ufu, nec eorum fitus certò often
dere aufi funt. Emeritenfis Metropoleos juribus ad Com
poftellam translatis , Silvenfis Epifcopatus fub Hifpalenfi
Archiepifcopatu conftitutus eft, donec Bonifacius IX, Re
geJoanne I. feparavit, & Olyfiponenfi Metropoli, quam
noviter fublimabat, adjunxit in Bulla , quæ incipit : In
Emimentiffimae digmitatir fpecula anno 1394. Poft annum
154o, à Paulo III. EboraTMetropoli fa&ta, fub iftius Me
tropoliticis juribus viget, ac fuum territorium refpicit ,
qua Algarbium ipfum protrahitur.
Pacemfir Epifcopatur,
E Pacenfi Sede Lufitani cum ceteris Hifpanis con
tendunt : ifti Badiofam fuifTe dicunt, cujus Epifco
pi Pacenfes nominantur, illi Bejam in Tranftagana pro
vincia indicant. Badiofam Pacem Auguftam vocant, Be
jam vero Pacem Juliam : unam tamen, eandemque fuiffe
veteribus in Lufitania Pacem Juliam, & Auguftam, Bejam
fcilicet, mihi omnino fit certum. Ex Strabone lib. 3. pag.
15 I. Im Celticiy Pax Augufia erat, non in Celticis Bæticæ,
Prolegcmema Cap. II. - - 75
fed Lufitaniæ. Hanc , quam Strabo Auguftam nominat, ..
Ptolemæus in Lufitaniæ limitibus Juliam dixit , quam # 2
etiam defcripfit Plinius inter juridicos Lufitaniæ conven- "**
tus. Cognominis diverfi caufam non male, nec fine con- Lib. 4.
je&tatione Refendius reddidit Vafæo : quod Julio Cæfare “F. 35.
Ires in Lufitania gerente , hæc Lufitaniæ regio inter Anam, p,,. „
& Tagum illius aufpiciis pacata fuerit , in cujus fignum /afeum
Tranftaganos Lufitanos eò traducens urbem condidit, Pa- d£C33*
cemque à fe Juliam cognominavit. Ab Augufto ad Colg- Ę4
niæ Romanæ, conyentufque juridici dignitatem eve&ta
Julii cognomen in Augufti mutavit, quod diu non reti
nuit, fed prius in conditoris gratiam invaluit. Pacenfis il
le conventus, quem Plinius memorat, apud Bæticæ Badio
fam minime locaretur, cum ifta Emeritenfi conventui effet
proximior, nec amplius quâ triginta paffuum millibus di
ftaret : conventus enim juridici eo fitu , eâque inter fe
fervata diftantia à Romanis inftituebantur, ut aliis populis
longius non effet iter, nec aliis minus. Sed omnibus facile,
& cömodum, quale erat Lufitanis, apud Emeritam,Pacem,
Bejam fcilicet & Scalabim tribus conventibus collocatis.
Epifcopi, qui Badiocenfem Ecclefiam regunt , Pa
cenfes quidem nominantur; fed poft funeftam illam, quam
Hifpanis Saraceni intulerunt cladem : clariores urbes à
barbaris contritæ, aut priftinum fuum ornamentum peni
tus amiferunt, aut ferius reciperarunt ; & in nonnullarum
locum alibi aliæ fubftitutæ funt. Hoc igitur pa&to Pax
$}ulia cum in barbarorum poteftatem incidifTet, amiffum
ejus decus tenet Badiofa, & Pacenfem titulum confervat.
Gothorum tempore tot Præfulibus decorata eft Pax %u-
Ita, qu:i in Hifpaniarum fynodis fuæ Ecclefiæ traditiónes
protulerunt, ac juftifTmis legibus fubfcripferunt. Sub
Rege Wambâ Fmeritenfi Metropoli in fuffraganeam data
fuit, & territorii limites habuit a BaJagar ufqve Artam ,
& ex Ola ufque AMataval : noftris vero tempóribus licet
inter Regni civitates nvmeretvr, Cathedrali Ecclefia non
fiuitur, fed intra Eborenfem Diocccfim continetur. . .
16 Hifforia Eccleffe Lufitana.
· · · Eremfit Epifcopatur. -
Bora à Julio Cæfare Municipium , veteris latii op

pidum, ac immune, liberalitasque Julia à Chriftianæ
Fidei infantia Epifcoporum fedes à noftris creditur. Ex
veteribus Ecclefiarum divifionibus Emeritenfi Archiepif
copatui quoad Metropoliticam amplitudinem attributa
eft. Id temporis illius Dioecefis à Sotobra ufque ad Petram
de Rucella ufque Paratam. Extinéta jam Emeritenfi Me
tropoli ; poftquam à Venerabili Regé Alphonfo Henrico
IMauris liberatâ eft Ebora, novum Epifcopatum obtinuit ,
quem Bracharenfis Antiftes fub Metropolitica juris di&tio
ne coepit poffidere, ipfo Alphonfo annuente. Aft lite in
ter Petrum Compoftellanum , & Martinum Bracarenfem
exorta, Innocentii III. decreto Compoftellanæ Metropoli
fa&ta eft fubdita: id conftat ex Epiftolis Innocentianis ad
Petrum Compoftellanum , Bracarenfemque Martinum, ac
Epifcopos Lamecenfem, Eborenfem , Olyfiponenfem, ac
Egitanienfem. Bonifacius IX. Compoftellæ jurifdi&tioni
ademit, & fub Olyfiponenfi Metropoli pofuit. Anno 154o
Paulus III. Joanne JII. Rege, Eboram in Metropolim ere
xit, Metropoliticamque amplitudinem fupra Sylvenfem,
ac Elvenfem Epifcopos conceffit: quâ poteftate Eminen
tiffimus CardinalisD. Henricus poftea Portugaliæ Rex pri
mus potitus eft. Hujus Ecclefiæ Dioecefis quatuor Epif
copatuum Elvemfir, Portalegremfir, Olyfipomemfir, Pba
remfir, ac Hifpalemfir confiniis terminatur. -
Olyfipomenfis Epifcopatur.
O aëLyfipo Municipium quondam Civium Romanorum,
Felicitas Julia, nunc Lufitani Imperii caput, re
gni fedes, regius conventus juridicus, incolarum multitu
dine infignis, divitiarum cumulo potens, reliquis maxi
mis orbis civitatibus non impar religionem Chriftianam à
pri
: Prolegomema Cap. II. I7
.primis fæculis profefIa eft: Epifcopos habuit, qui in fedi
um diftributionibus Theodomiri , Reccefvinti, & Wambæ
juffu Emeritæ Præfulem Metropolitanum agnoverunt, pa
rueruntque : ab Arta ufque ad Ambiam, & ab Olaufque
ad Matam fuæ Diœcefis limites protraxerunt. Non defunt,
qui Olyfiponenfem fedem, poftquam Emerita Metropo
Jeos jura dimifit, Hifpalenfi Archiepifcopo fuifTe fubje
&tam traderent : nullo tamen veritatis fundamento nixi
funt. Bracaræ Antiftitem fuum Metropolitanum agnoviffe
C)lyfiponem credo , maxime tempore , quo Venerabilis
Rex Alphonfus Henricus Mauros ab ipfa expulit: tunc
: Joannes Peculiaris Canonicus Regularis Monafterii S.
Crucis Colimbrienfis Archiepifcopus Bracarenfis Olyfipo
nem veniens, ibi Metropolitico jure fruens cum aliis fuae
provinciæ Epifcopis juxta veterem Ecclefiae confuetudi
nem Gilbertum Olyfiponis Epifcopum confecravit: id pa
lam fit ex manufcripto pervetufto de Olyfipone à Rege
Alphonfo fundata, quod in noftrorum Monafteriorum ar
chivis cuftoditur, & éxEpiftola Innocentii III. ad Petrum
Compoftellæ Archiepifcopü, Sub Bracarenfi Metropole
os pofTeffione (injufta ne,aut jufta efTet,nefcio,nec decido)
fuit Olyfiponenfis Ecclefia, donec Innocentius III. ut dif
; fidia inter Bracarenfem,& Compoftellanum Præfules com

poneret, Olyfiponis, Lameci, Eboræ, ac Egitaniæ fedes,
3quæ Lufitaniæ finibus continebantur, Compoftellano ad
«dixit, utpote qui Emeritenfis Epifcopi Lufitaniæ Metro
politani juribus fibi conceffis, & translatis fungeretur.
FIoc pa&to permanfit ufque adBonifacii IX. tempora,
qui, Rege Joanne I. eam Métropolitico jure, & honore
:fupra Egitaniam, Lamecum, Sylven, & Eboram exorna
vit; cui poftea aliæ quoque adjun&tæ funt Sedes , Leiri
emfir, Portalegremfir, & ültra mare Fumchalemfir, Angrem
.ß*, Promomtorii viridir, S.Tbomae, Comgemfij, Babiemfir,
de Maragmamo, ac de Gram Para : ex quibus fola S. Sal
yatoris Ecclefia Bahienfis jam Olyfiponem Metropolim
in negotiis obeundis non adit. Joafiné I. regnante, Olyfi
C
3 Hißoria Ecclefi.e Lufitanae.
tiffimo, an Straboni Viro Pontico ex Amafia urbe? Nifura
uidem navigavitStrabo, totam fere Ægyptum,& magnam
fricæ partem huftravit ; Hifpaniam vero non peragravit.
Regionum ignoratio augetur, fi lomgiur à Græcis abfumt
ibidem fatetur ipfe : igitur ei longius ab Hifpania com
moranti Lufitaniæ limites magis abderentur, quam Pom
ponio Hifpaniam ipfam incolenti.
Verum quæ noftris temporibus Portugalia nomina
tur, in-extremo littore maris Oceani collocatur, fines ha
bet ab Oriente novam Caftellam, Bæticam, & Legionem,
à Septentrione Gallæciam, à Meridie, & Occafu Oceanum:
totum id fpatium à Septentrione ad Auftrum, à Villa Va
lentia è regione Gallæciæ oppofita ufque ad Sagrer prope
IPromontorium facrum, quod S. Vincentii caput appella
mus , plus, minufve longitudine centum & viginti leucas
extenditur; latitudine à Villa de Pemicbe ufque ad Salva
terram in Beirenfi Provincia circiter quadraginta. Licet
Portugale propriam, ac veterem Lufitaniam in longitudi
me fuperet; hæc ad Orientem maiori latitudine proroga
batur, utpote quæ Caftellam novam, & Hifpanam Extre
1maturam accedebat , Norbam Cæfaream, hodie Alcamta
ram, Badiofam,& Emeritam Auguftam fuis finibus coerce
bat, quæ omnes noftro ævo Portugalia excluduntur.
In fuas partes Portugaliam dividunt Geographi, quan
vis inæquales in Tranflagamam, Cifagamam, & Intera
mmem: fingulæ ex his adhuc in duas difcernuntur: ad Se
ptentrionem duæ funt partes, provincia fcilicet, quæ Du
rium inter & Minium fita eft, & alia, quæ ab Imter durio
mimia montibus Marano, & %ureffò Orientem verfus fe
paratur ; quam Tra/ufjjiomtamam dicimus : in Regni medio
Beiremfir , & Extrematura Provinciæ conftituuntur : ad
NMeridiem ultra Tagum duæ etiam locantur, quarum una à
fitu trans Tagum Tramfiagama appellatur, altera voce Pu
nica Algarbium, quamvis hæc à tempore Sanétii I. Regis
Regni nomen fortita fuerit ex donatione quadam faéta
Monafterio. Ecclefiolæ Canonicorum Regularium *; CII]
* Prolegomena Cap. II. 9
dem Rege San&tio, in qua Piiffimus Princeps ncminatur
Portugaliæ, & Algarbiorum Rex. Interduricmimicffi.r pro
*vincia ad Septentrionem Gallæciæ vicina eft, ad Meridiem
Beirenfi Provinciæ, ad Orientem Tranfmontanæ, ad Occi
dentem Oceano, o&odecim circiter leucas à Septentrione
ad Auftrum habens, & in aliquibus partibus in duodecim
fere fe expandens : olim Bracari five Gravii, five Calaici
£am habitarunt. Tranfmomtama ad feptentrioné proximam
<Gallæciam refpicit, ad Orientem Legionenfe regnum, ad
Meridiem Legionis partem, ac Beirenfis provinciæ, ad Oc
<identem Interduriominiam, ac aliam Beirenfem portio
nem ; à feptentrione ad Auftrum triginta fere leucarü lon
gitudinem effe, latamque viginti non ignobiles menfi funt
Geographi : Veteres hujus provinciæ accolæ extiterunt
Aquiflavienfes populi , & Aftures qui ultra Bracaros ad
Orientem folem, & verfùs Septentrionem ufque ad Bri
3amtium, & Miramdam urbes extendebantur. -
Beiremfir provincia inter flumina Tagum, & Durium

ad Septentrionem Interamnenfem, & Tranfmontanam con
terminas habet, ad Meridiem Lufitanam Extrematuram, ac
Tranftaganæ partem, ad Orientem Legionis Regnum, ac
Caftellæ Extrematuram , ad Occidentem Oceanum ; tri
ginta quatuor circiter leucas in longum protenditur, & to
tidem fere expáditur.Turduli, Lancienfes, Belitani,acPæfu
ri quondam in ea fuum domicilium confixerunt. Extrema
tura ad Septentrionem , & Orientem Beirenfi provinciæ
conjungitur, ad Meridiem Tranftaganæ, & Orientem quo
que ; ad Occidentem Oceano; à Septentrione Meridiem
verfus triginta quatuordeucas longitúdine comprehendit,
& ab Ortu ad Cccafum ferme feptem & decem latitudinis:
eam Turduli, ac Celtici conculcabant : à fìnu vero Olyfi
ponenfi ufque ad montem, quem Arrabidcm vocamus, per
tra&tum Cetobrigæ, hoc tempore Setuval, Barbarii dege
bant. Provincia trans-Tagum triginta quinque, aut circa
in longum lercas excurrit, totidemque in latera aperitur.
Ad Scptentrionem lufitanæ Extrematuræ, & Beigcr:fis pro- .
B -
IO Hißoria Ecclefiae Lufitamae.
vinciæ parti contigua eft : ad orientem Solem Caftellæ
Extrematuræ , & Vandalitiæ, ad Meridiem A'$; ad
Occafum Oceano : in ea morabantur Celtici. Tranftaga
næ provinciæ proximum eft Algarbium, quod ab illa ad.
Septentrionem per altiffimos montes Calderanum, & Mon
ficum exciditur, ad Orientem per Anam à Vandalitia, ad
Meridiem, & Occafum Oceano Atlantico terminatur: ab
Ortu ad Occafum in viginti fere & o&to leucas dilatatur,
ac etiam in o&to ferme à Meridie ad Septentrionem. Al
garbium veteres tenuerunt Turdetani inter ceteros Lufita-.
niæ populos fcientiarum, politiæ, ac armorum cultores ce
leberrimi, qui de legibus fuis metro fcriptis, & de majo
rum fuorum geftis in libris à fex mille annorum exaratis
gloriabantur: eorum meminit Strabo.
In Portugaliæ Regno hac ætate duo tantum funt re
gii Conventus juridici, apud Olyfiponem fcilicet, & Por
tucale: & triginta feptem Prætorii, à quibus ad regios re
currere in tuendis litibus confuefcunt;quorum alii Corre
&turae , alii Auditoria potius vocitantur. In Interamnenfi
provincia fex Prætorii, apud veterem Araducam nunc Gui-.
maraêr, Portucale, Viamam, Bracaram, Barcel/or , & Jâ-
Ientiam ; harum trium conventus Auditoria , ceteri vero
CorreSturæ dicuntur. In Tranfmontana Corre&turæ duæ ,
JMiramda , & Momcorvo, ac Auditoria quoque duo, Jîlla
regia, & Brigamtium. In Beirenfi o&to numerantur : Cor
re&turæ fex, Collimbria, JVifeum , Lamecum , Egitamia,
Pimbel, Caftelobranco, & Auditoria duo, Miro/riga, quam
AMontem majorem nunc dicimus, & Lancobriga, lufìtano-.
idiotifmo Feira. Jn Extrematura etiam o&to : Corre&uræ
fex Olyfipo, Torrer J/edray, %j? nunc Leiria. T7 cmar
juxta veterem Vabanciam, Scalabi r, hodie Sami&farera, &
Cetobriga, Auditoriaque duo, 7'rabrica, vulgo Aierqtter,
Tu/ucci noviter A/ramiter. In Tranflagana c&lo : tres fci
licet Corre&turæ, Eòora, Elve , Poria/egre : & Atdito
ria quinque, Pax %ulia, Villavigoza, Crato, Aviz. & Ott
rjquur. In Algarbio duæ Correcturæ, Lacobriga, & Závi
Prolegomema Cap. II. ÍÍ
ra, olim Balfa, unumque Auditorium apud Pharum. Ci
vilibus finibus brevi défcriptis, ad Ecclefiafticos acceden
dum eft.
- §. II. /
Limiter Ecclefiaflici.
Imitibus defcriptis , in quos Geographi Lufitanam
Ecclefiam civiliter partiüntur, Ecclefiaftico more,
& Ecclefiaftica Geographia totum fpatium , quâ exten
ditur, metiri oportet. Eft autem Geographiæ Ecclefiafticæ
ratio,ait Carolus à S. Paulo Epifcopus Abrincenfis cum ce
teris, qui Ecclefiæ univerfæ diffufionem pertra&tarunt, ut
urbes , atque oppida indicet, quæ Epifcoporum funt Se
des , & Metropoles : in maxima vero limitum varietate,
quam fecum adtulerunt tempora , opus non eft fingulas
Epifcopatuum parochias, omnefque eorum terminos tam
graphice exarare, ut Hiftoria digna fit, quæ pretio habea
tur. Per univerfam Lufitaniam , & ceterum terræ flexum
provinciæ Tarraconenfis, quæ noftrâ ætate Lufitaniæ, aut
Portugaliæ nomine infignitur, Romanorum, Suevorum ,
Gothorumque tempore quatuordecim Epifcopales Sedes,
de quibus agendum erit, numerabantur ; quæ ex per an
tiquis Hifpaniarum Conciliis, queis earum Epifcopi fub
fcripferunt, agnofci poffunt. In Lufitania, Emerita Me
tropolis olim Romanorum colonia in Anæ ripa : Offò
noba in Algarbio ; Pax %ulia, hodie Beja ex quadam
lapidea infcriptione , quæ in gradibus principalis Eccle
fiæ inventa eft :::: PAXJULI.... Q. PETRON. Ebora
quondam liberalitas Julia, & veteris Latii municipium
ex Plinio, & alia inventa infcriptione = D. JULIO LIB. t;;,.,.
JULIA. Ebora. CisTagum Olyffipo olim Romanorum ju- cap. ii.
fis municipium di&tum Felicitäs Julia ex citato Plinio, ac
ex infcripto lapide = IMP. CÆS. M. JULIO. PHILIPO.
FEL. AUG. PONTIF. MAX. TRIB. POT. XI. P. P.
CON. III. FEL. JUL. Olyfipo. Egitamia nunc Idamha,
Colimbria per totum regnum , & ultra nunc Academiâ
I 2, Hißoria Eccle/iae Lufitamæ.
omnibus confpicua : Emimium , noftro ævo Agatbam ap
pellamus, Lamecum prope Durium, ac Vifeum.
Ultra Durium extra Lufitaniæ fines in provincia ve
teri Tarraconenfi Bracara Gallæciæ Metropolis, Portu
gale, Dumium prope Bracaram, quod dicebatur Monafte
rium Familiæ regiæ ; Britomia prope Miamam , quæ dici
tur de Camimba. Temporum viciffitudine tranfeunte, no
væ Metropoles, novi Epifcopatus ere&ti funt, veterefque
alii extin&ti. Emerita Epifcopali honore non fruitur, Oly
fipo , & Ebora Metropolitica fublimantur dignitate : Of
fonobæ cathedra ad Silvenfem Urbem , indeque ad Pha
renfem , ubi remanet , translata eft. Pax Julia Cathedra
lem Ecclefiam non retinet: in Tranftagana provincia novæ
inftitutæ funt Cathedræ , Elvenfis, ac Portalegrenfis. In
Ëxtrematura novus extat Collipodenfis Epifcopatus, quem
- fermo patrius Leirienfem appellat. In Beirenfi provincia
defiit Eminienfis. Ultra Durium Dumium , ac Britonia fi
ne Sede, & Epifcopo vetus nomen vix habent: & intra
Bracarenfis Ecclefiæ limites apud Mirandam in tranfmon
tana provincia recens floret Epifcoporum Sedes.
Nec tantum in Portugaliæ continenti novæ Metropo
Ies, novique funt Epifcopatus ; verum & ultra mare, quâ
longe, lateque Lufitani adierunt Lufitanæ ditioni novas.
poffeffiones adquifitum: quicum Lufitanæ Ecclefiæ eofdem.
ritus, ac eandem fervent difciplinam, ipforumque alii Oly
fiponenfi Metropoli pareant, non eft cur filentio indignò
prætermittantur. Ceptem/ir in Africa ; aft jam Antiftite ca
ret; Fumcbalemfir, [& Amgremfir in infulis maris Ccea
ni, Promomtorii viridir , Comgenfi.r, feu Amgolem fir, S.
77iomæ, Goamemfij apud Imdor, Cocbimemfir, Malacamemfir,
' Machaomemfir, Angamalemfir, de Me/iapor, de Pekimi, &
INamkim apud Sinas: in America, Epifcopatus S. Sa/va
tori r Bahiemfy ommium Samétorum, S. Seà fiiami Flumimi ,
3}amuarii, Olimde , de Maragmamo, de Para, $. Pauli, $.
AMariæ de A4omte Carmelo, quibus duæ Prælaturæ exemptæ.
fuerunt additæ.
Rrolegomena Cap. II. **3
Veteres Epifcopatus. ;
- §. III.
AMetropolir Emeritemfir. .
E AMerita Lufitaniæ Metropolis in Amae ripa ad Septen
trionem eminenti loco confpicitur , Romanorum
tempore ejus accolæ, tefle Jurifconfulto Paulo in leg. 8.
ff. de Cenfibus, Juris Italici erant; nec minus Gothorum
dominatu floruerunt. In Concilio Lucenfi fub Theodomi
ro Rege anno 6oI. fubditas habuit Eboram , Qffomobam ,
%? juliam,& alias,quæ nunc extra noftro
rum Regum imperium fitæ funt,Cauriam,Salmamticam,&
.Avilam veteris Lufitaniae. Anno 666,& æra 7o4.in Conci
lio Emeritëfi fub ReccefvinthoRege præterjam di&tas Co
Iimbriâ, ac Egitamiam tenuit:eafdemque retinuit, cum Rex
NVamba, ex libris manufcriptis Ecclefiæ Toletanæ, & Ove
tenfis,Hifpaniarü Ecclefias fuis terminis fegregavit: fæculo
o&avo poftquam Saraceni univerfas Hifpanias invaferunt;
ifti non pepercerunt, fed quæ inter Lufitaniæ urbes fplen
duerat, decorem fuum penitus amifit, ac vix quædam an
tiquitatis veftigia veteris fplendoris indicia demonftran
tur. Maurorum poteftati adempta, Calliftus II. Alphonfo
VIII. Hifpaniarum Imperatore poftulante, ejus Metropo
litica jura ad Ecclefiam tranftulit CompoftelIanam. Non
diffiteor Emeritam jam Lufitano non efTe imperio : aft ve
terem Lufitaniæ Metropolim cum Avi/a, Cauria, &• Sal
^mamtica quid tacerem? Quid primam noftrarum Ecclefiam
in antiqua Lufitanorum Hiftoria fæpe fæpius occurrentem
taciturnitate penitus fepelirem ?
Epifcopatur Offomobemfir.
O. Sfonoba in Algarbio antiqua Epifcoporum Sedes,
' quo loco fita fuerit, non üna eft Hifpanorum fen
tentia ; alii eum habuiffe fitum opinantur , quem habet
- Erenfi, Epifeopatur. -

Fidei infantia Epifcoporum fedes à noftris creditur. Ex
tropoli ; poftquam à Venerabili Regé Alphonfo Henrico.
IMauris liberata eft Ebora, novum Epifcopatum obtinuit ,
quem Bracharenfis Antiftes fub Metropolitica juris di&bio
faéta eft fubdita: id conftat ex Epiftolis Innocentianis ad
Petrum Compoftellanum, Bracarenfemque Martinum, ac
Egitanienfem. Bonifacius IX. Compoftellæ jurifii&tioni
tiffimus Cardinalis D. Henricus poftea Portugaliæ Rex pri
O aëTelicitas
Lyfipo Municipium quondam Civium Romanorum,
Julia, nunc Lufitani Imperii caput, re
pri
: Prolegomema Cap. II. 17
, primis fæculis profefIa eft: Epifcopos habuit, qui in fedi
um diftributionibus Theodomiri, Reccefvinti, & Wambæ
Irueruntque : ab Arta ufque ad Ambiam, & ab Ola ufque
ad AMatam fuæ Dioecefis limites protraxerunt. Non defunt,
Ieos jura dimifit, Hifpalenfi Archiepifcopo fuifTe fubje
Olyfiponem credo , maxime tempore, quo Venerabilis
Pex Alphonfus Henricus Mauros ab ipfa expulit: tunc
Joannes Peculiaris Canonicus Regularis Monafterii S.
Crucis Colimbrienfis Archiepifcopus Bracarenfis Olyfipo
inem veniens, ibi Metropolitico jure fruens cum aliis fuae
4chivis cuftoditur, & éxEpiftola Innocentii III. ad Petrum
Compoftellæ Archiepifcopú, Sub Bracarenfi Metropole
os poffeffione (injufta ne,aut jufta effet,nefcio,nec decido)
fuit Olyfiponenfis Ecclefia, donec Innocentiüs III. ut dif
fidia inter Bracarenfem,& Compoftellanum Præfules com
guæ Lufitaniæ finibus continebantur, Compoftellano ad
Βoc pa&to permanfit ufque adBonifacii IX. tempora,
qui, Rege Joanne I. eam Métropolitico jure, & hönore
fupra Egitaniam, Lamecum, Sylven, & Eboram exorna
vit; cui poftea aliæ quoque adjun&tæ funt Sedes, Leiri
et fir, Portalegremfir, & ültra mare Fumchalemfir, Angrem
.ff*, Promomtorii viridir, S.Tbomae, Comgemfij, Bahiemfir,
r8 Hifforia Ecclefiae Lufftame.
po Archiepifcopali dignitate exornata eft ; verum, Rege
Fideliflimo Joanne V. anno 1716 Patriarchali effulfit.
Clemens XI. Fideliffimo Joanni ( ipfe ita adloquitur in
Bulla) volens aliquod fingulare grati animi argumentum
præbere, quod Orthodoxæ Fidei zelo incenfus, nullis in
commodis, nullifque expenfis quantumvis graviffimis par
cens , fumma, ac pene incredibili liberalitate in auxilium
chriftianæ claffis adverfus immaniffimum Turcarum tyran
num validiffimum quamplurium bellicarum navium fubfi
dium quam citiffimè tranfmiferit, ad majorem Dei gloriam,
& Divini cultus augmentum,atténta ejufdemOlyfiponenfis
Dioecefis amplitudine,civitatem, ac Dioecefim in duas par
tes divifit, ac unam tam civitatis , quam Dioecefis divifa
rum hujufmodi partem verfus Orientem antiquo Archie
pifcopo Olyfiponenfi reliquit, novo Patriarchæ alteram
partem verfus Occidentem affignavit, quorum ille Archie
pifcopus Olyfiponenfis Orientalis , & ifte Occidentalis
1muncuparetur. Ifte titulo , ac prærogativa Patriarchæ ad
inftar Patriarchæ Venetiarüm infignitus cft cum facultate
utendi infigniis, & ftemate propriæ Ecclefiæ, aliifque or
namentis," quibus idem Patriarcha Venetiarum de jure,
ufu, & confi;etudine utitur, nec non in iifdem Portugaliæ,
& Algarbiorum Regnis deferendi crucem, & Rochetum
apertum , populum benedicendi, thronum, & baldachi
num habendi , Pontificalia exercendi , indulgentias con
cedendi, quas Sedis Apoftolicæ Nuntii in Portugaliæ , &
Algarbiorum Regnis folent concedere , videlicet centum,
aut plures. alios dies, non tamen ultra annum, nec non in
ûno Fefto dumtaxat à primis ufque ad fecundas vefperas,
& occafum Solis diei fefti hujufmodi, quinque annos, &c
quinque quadragenas , aut infra, ita tamen, ut femel tan
tum pro una Ecclefia, vel Capella fiat : fupra Bracarem
fem , Olyfipomemfem Oriemtalem, ac Eborenfem Arcbie
fcopor, nec non Portugalemfem, Colimörieffem , Lame
cenfèm, Vìfènfèm , Egifamiejifem, Miramdemfem , Leiri
effem , Funcbalenfèm , Angreffem, Promomtorii viridir,
Prolegomema Cap. II. 19
, S. Thomae, Comgemfem , Algarbienfem , Portafegreffem ,
Elvemfemique Epifcopo r,ac alios omnes, & fingulos Regno
rum doftrorum Prælatos , in omnibus a&tibus , & íüìïó
nibus præcedentiam eam habet , út nullus, ctiam in fl:is
Ecclefiis, eo præfente , aliquem jurifêiétionis, l.tnoris ,
vel facultatis a&tum gerere poflit, quem coram legato Se
«dis Apoftolicæ gerere non valeret,
Prædi&tæ civitatis, & Dioecefis in duas partes divi
fionem ita fieri decrevit Sanétiffimus Clemens : Civitas
Qlyfiponenfis cum fuo Caftello, & Suburbio Orientali ad
Archiepifcopum Olyfiponenfem Orientalem , Suburbium
vero Occidentale, quod nova Olyfipo nuncupatur ad Ar
chiepifcopum Olyfiponenfem Occidentalem pertinebat,
unaque pars ab altera feparabatur per antiquiores muros
civitatis, nempe per murum civitatis portæ Comfolatiomir,
per murum Cafta de Caftello, ac per murum , & portam
S, Andreæ, & quidquid inde eft cum civitate antiquiori in
parte Orientali, una cum Parochiis , aliifque Ecclefiis ,
Monafteriis, Conventibus, & locis piis quibufcumque ad
Orientalem : quidquid yero eft in parte Occidentali , fi
militer cum Parochiis, aliifque Ecclefiis , Monafteriis,
£Qonventibus, pariterque locis piis ad Occidentalem fpe
&tabat. Dioecefis pariter divifa eft: verfus Orientem Ori
' entali Archiepifcopo parebat, verfus Occidentem Occi
dentali : à locis de Arrojor, Campo magmo , Povoa S. A
driami 5 & Arruda cum toto territorio de 4g , qua
parte terminat cum territorio Villarum de Ribatejo, &
exinde Molemdimum movum , Otta, Cercal , Sanc/ieira,
& Coutor de Alcobaga ufque ad confinia Epifcopatus Lei
rienfis, includendo omnia prædi&ta loca , oppida, & Vil
las cum fuis territoriis, & dependentiis , omniaque alia,
quae intra hanc lineam, & littora maris Oceani reperiuntur
ad Archiepifcopum Occidentalem, feu Patriarcham perti
nebat: cetera vero loca, oppida, & Villas , quæ ex hac
linea exclufive reperiuntur ufque ad ripas Tagi, & confi
nia jurifdi&tionis de Tbomar, cum omnibus fuis territoriis
2O Hißoria Ecclefiae Lufitamae.
Archiepifcopus Orientalis regebat. Ex altera Tagi parte;
Cetobrigae territorium, qua fe extendit intra flumina Sado,
•& Â£, ufque ad confinia Archiepifcopatus Eborenfis
cum omnibus locis, oppidis , & Villis, eorumque terri
toriis fub Patriarchæ, feu Archiepifcopi Occidentalis ju
rifdi&tione permanebant: aft territorium Scalabitanum ul
tra Tagum intra flumina Divor, & Caftellum de Almouro/
ufque ad confinia Epifcopatus Portalegrenfis etiam cum
fuis locis Archiepifcopi Orientalis erant.
Olyfiponenfi Dioecefi ita divifa, Archiepifcopo Ori
entali Epifcopi, Egitanienfis , Portalegrenfis, Promonto
rii viridis , S. Thomæ, & Congenfis Metropolitico jure.
fubjiciebantur: Occidentali vero Lamecenfis , Leirienfis,
Funchalenfis, & Angrenfis fuberant. Divifio ifta ultra qua
tuor fupra viginti annorum non extitit: cum ex ipfa quam
… plurima incommoda orirentur, Benedi&tus XIV. D. N. an
no 1740. Olyfiponenfem tam Occidentalem, quam Orien
talem denominationem, Archiepifcopalemque dignitatem
extinxit, civitatum, Dioecefeon , & provinciarum Olyfi
ponenfium partes divifas , ut prius , iterum univit , &
confolidavit , ut ex utrâque fola Patriarchalis Ecclefia
manferit , cujus Patriarcha ex utriufque Ecclefiæ redditi
bus , fru&tibus , proventibus uteretur , ac frueretur ; in
omnefque prædi&tos Epifcopos, Metropolitico jure gau
- deret , ficut antea Olyfiponenfis Metropolita gavifus erat.
colimöriemfir Epifcopatus, ac Emimiemfir: &• Priori r Re
gii Momajlerii S.Crucis Prælatura.
C Olimbria in Beirenfi provincia ad Mondae ripam
Portugaliæ celeberrima civitas, veterum Regum Cu
ria , Academiæ Sedes, ac Epifcoporüm antiquiflimia urbs ,
in Concilio Lucenfi Bracarenfi Metropoli fübfuit ; fed in
Concilio Emeritenfi à Bracara fegregata Emeritenfi Ar
chiepifcQpo fubje&ta eft, eandemque fubje&tionem Con
cilium Toletanum, Rege Wamba, firmávit. Ejus Dioe
Prolegomema Cap. II. 2I
cefis ufque ad Durium in Theodomiri divifione extende

$ batur. Ad Colimbriam ( pertinent) Colimbria , Sumi
mium , Selio, Lurbimie, Infula , Aftufiame, & Portugale
Caflrum amtiquum fub umoÊ: Verum Calliftus II. in
Epiftola ad Pelagiüm Arcfiiépifcopum Bracarenfem Me- £p; 6. .
:
j
-
tropoli Bracarenfi Epifcopalium Cathedralium urbes re beum.
dintegrans Colimbriam Pelagio , ejufque fuccefforibus
quoad Metropolitica jura attribuit : eandemque Metro
polim hoc ævo agnofcit. Nefcio quo fundamento ( licet
fedulo explorarem) aliquando Olyfiponenfi Metropolitæ
fubje&tam quidam tradiderunt, non tantum Galli , verum
& quos ipfa Hifpania genuit , ac enutrivit. Colimbrienfe
territorium Ecclefiafticum in tres partes dividitur, quas
Archidiaconatus appellant , de Voiga fcilicet, Senae , &
Pemellæ, in quibus tercentæ, ac quinquaginta novem funt
Parochiæ, quiarum centum & quadraginta quinque ad Ar
ghidiaconatüm de Kouga , viginti duæ fupra centum ad
Archidiaconatum Semae, ád alium Pemellæ nonaginta duæ
pertinent. Conterminos habet Epifcopatus Portugalem
fem, J/ifemfem , Egitamienfem , ac Leiriemfem.
- Intra Colimbrienfis Ecclefiæ limites Eminium conf.
picitur, cujus Epifcopi duobus antiquis Hifpaniarum Con
ciliis, de quibus fuo loco, interfuerunt: in Hifpanienfium
fedium divifione apud Lucum, Emeritam , Toletumque
defcripta de Eminienfi fede altum fuit filentium: fortafTe
id temporis, quo unicuique Epifcopo fuæ Ecclefiæ fines
fignabantur, Colimbri Ä Antiftitis efTet Parochia.
Intra ipfius Colimbrienfis Dioecefis terminos infignis
extat Prælatura Prioris Regii Monafterii S.Crucis Canóni
corü Regularium Magni P. Auguftini: Omni Epifcopali,&
Archiepifcopali fuper ipfam jürifdi&ioni eximitur; Apo
ftolicam tantum fedem pro fuo capite, mediante nullo, ha
bet à tempore Innocenitii II. qui Monafterium jflud fub
fuam prote&tionem fufcepit, & ad indicium hujus liber
tatis à Romana Sede perceptæ duos bjzantios fingulis an
nis fuis fuccefToribus peifolvendos conftituit. Alexan
2, 2, Hißoria Ecclefiae Lufftamae.
der III. anno I 163. exemptionem à Michaele Colimbri
enfi Epifcopo ejufdem Monafterii Canonico datam firma
vit. Innocentius III. anno I2o4. fui Pontificatus 6. caufa
Petri Colimbrienfis Ep. adverfus Monafterii libertates,
queftiones , & !ites apud Romanam Curiam intentantis,
profnoventifque exemptionis privilegium à Prædeceffori
bus fuis induitum Monafterio firmavit iterum, & ratum
habuit ; ut legitur in lib. 5. Decretalium t. 23 de Privile
giis Cap. cum olim I4. cujus originale in ipfius Mona
fterii archivo cuftoditur. Hujus Prælaturæ territorium
non unam tantum Colimbrieafem S. Joannis parochiam ,
verum & Ecclefias S. Romani, & S. Marinæ de Sema , Ta
'veiro , de Mira, & S. Joannis de Alcoba intra Colimbri
enfem Epifcopatum : Leiriae, de Orem, de Oóidor in Ex
trematura, nec non de Arromcber in Tranftagana provin
cia ambitu fuo concludebat: ex his tamen disjun&tis aliis,
ad novofque Epifcopatus fæculo decimo fexto aliis tranf
latis, intra Lamecencem Dioecefim unam adhuc retinet,
quæ dicitur Val de Coelba , & jam antea ipfius erat terri
torii, & apudColimbriam aliam S. Joannis, quæ propter
magnam locorum diftantiam Sacramentis facilius mini
ftrandis parum commodam in quinque partita eft, in S.
Joannis fcilicet da Quintaä, S. Martini de Atbiamba, S,
Auguftini de Antozede, & S. Michaelis da Ribeira, in
quibus omnibus praedi&us Prior Epifcopalia obit munia,
exceptis iis, quæ funt Ordinis. Cum de ejufdem Monafte
rii conditione hiftoriam inftituero, de ejufdem Prioris au
&toritate par erit fermo : & Summorum Pontificum Inno
centii II. Adriani IV. Alexandri III. Celeftini III. Innocen
tii III. Bullas, & regias donationes ex noftro archivo circa
id adferam,
Lamecemfir Epifcopatur,
N Beirenfi provincia prope Durium Lamecum vifitur;
L a Septentrione flumine Balfamom , quondam Unguio
dicto irrigatur; veteres Lacomimurgum appellabant: à fæ
Prolegomema Cap. II. - 23
culo quinto in Lufitania Epifcoporum fuit Sedes. In Con
cilio Lucenfi Metropoli Bracarenfi attributa eft: & \ am
bæ regno ad Emeritenfem tranftulerunt Patres; de Scrta
que ufque ad Petram , & de Tara ufque Ortofam ejus ter
minos deftinarunt. In Bracarenfis Ecclefiæ redintegratio
ne à Callifto II. faéta Bracaræ reftituta eft ; poftea tamen,
non multum Compoftellano Archiepifcopo fub Innocen
tii III. Pontificatu paruit, à cujus Metropolitica jurifdi
&tione à Bonifacio IX. immunis fuit, & novæ Metropoli
Olyfiponenfi fubje&ta. Lamecenfis Epifcopatus illum etiam
terræ amplexus tra&tum , quem Lufitanus idiotifmus Ri
bacoa vocat à Cudae flumine , triginta circiter leucas com
prehendit: in quatuor partes, quas J/í/ítatiome.r nominant,
difcernitur, fupra Cudam fcilicet, imira Cudam, & Tavo
ram , aliam Momtir, feu Serra D. N. da Lapa , & alte
ram per loca , quæ fupra Durium fita funt, ducentas , &
o&toginta novem Parochias in iis partibus includit, in pri
ÉÉ Cudam quinquaginta quatuor , in fecunda imter
Cudam , & Tavoram , oétogintâ duas, in tertia Momtir,
feu da Serra o&loginta , & o&o , fupra Durium tandemi
fexaginta quinque. -
J/ifemfir Epifcopatur.
r Ifeam, aut ficut legitur in antiquis codicibus, Nifè
'.V tum, Lufitaniæ urbs juxta veterum noftrorum tradi
tionem poft Vaccam folo æquatam eminenti loco condi
ta eft , Epifcoporum antiquiffima fede exornatur, quæ Ec
clefias, Lamecenfem , Egitanienfem , ac Colimbfienfem
£bi conterminas refpicit. In prima fedium divifione fub
Theodomiro Suevorum Regé Bracaram coluit Metropo
lim, in alia vero fub Wambâ Emeritam habuit cum terri
torio de Barga ufque Sortam, & de Bomella ufque Pemto
fap.: Calliftus JI. Bracarenfi Metropoli iterum?djunxit,
fub cujus Metropolitica jurifdi&tiorie adhuc permánet. Iri
o&lo partes, quas Archipresbyteratus nomihant, difcri
24 Hißoria Ecclefiae Lufftamae.
minatur, Aro fcilicet , Bffeiror, Lafoër, Moer, Pema
verde , Tramcofo , Pimbel , Caflello Memdo.
Egitaniemfis Epifcopatur.
Gitamia ad Herminium , quem Stelle momtem dici
mus, à veteribus Ecclefiæ Scriptoribus, non feme!
laudatur; utpote quæ à tot Epifcopis ibi fedentibus Epif
copatus honorem fufcepit. Concilium Lucenfe fub Me
tropolitica Bracaræ poteftate eam conftituit : Reccefvin
tus vero in Synodo Emeritenfi , & Wamba poftea Eme
ritæ Metropolitæ fubjecit, & de Sala ufque ad Navam,
de Sema ufque ad Mauriellam limites ftatuit. Calliftus II.
ab Emerita ad Bracaræ Metropolim tranftulit. Ab Inno
centii III. temporibus Compoftellano Antiftiti fubfuit, à
cujus jurifdi&tione , & Curia Bonifacius IX. disjunxit , ac
Olyfiponenfi Archiepifcopo noviter inftituto' fubditam
dedit. A* Mauris capta Lufitania, Egitanienfis Sedes de
fiit ; eorum jugo poftea adempta, anno I I99. San&tius I,
Portugaliæ Rex urbem loco , fitu, extruétióneque hofti
bus facile inaccefTam condidit, quam Guardiam nuncupa
mus, illuc Epifcopalem Egitaniæ Cathedram adduci fecit,
& locari. Ejus Diœcefis in triginta quinque circiter Hif
panica milliaria longe diffunditur, in tredecimque expan
ditur, feptem Difiriéfus continens do Aro , de Cerolico ,
Covil baä, Pemamacor, Momfamto , Cafiellobramco , & A
bramter. Ad Septentrioné Lämecenfi, âc Vifenfi Epifcopa
tibus conjungitur, ab Erminio disjungitur Colimbrienfi,
ab Ortu Caftellæ Regno terminatur , & quâ in Prætorium
conventum Tibucci excurrit, Olyfiponenfi Patriarchatu ,
Prioratu do Crato , ac Præfe&turâ de Tbomar apud vete
rem Nabantiam fuos limites fiftit,
Pors
- Prolegomena Cap. II. 25
. Portugalemfir Epifcopatur, & Ecclefiolæ Prælatura.

Ortucale in Interamnenfi provincia ad Durii. ripam
- Lufitanorum clariffimaCivitas,exterarum merciü illuc
-affluentium cömutatione infignis,ac ditiffima;multo tamen
i ditior, quod Chriftianæ Religionis depofitum fervaverit,
quod San&iffimi Epifcopi tradiderant. A tempore Theo
domiri Suevorum Regis ufque ad hanc, quâ degimus, æta
tem ad Bracarenfem Metropolim appellationes fuas pro
-fecutura acceffit, ipfam fibi conterminam, nec non Colim
-brienfem , ac Lamecenfem fedes tenet. Olim à Theodo
-miro ejus Diœcefi attributa fuerant in Caftro novo Eccle
-fiæ, quæ in vicino funt, Villa mova , Bataomia, Kefea,
LM mtirio, Torebio, Banuafie, Pomgo@fle , Lumibo, %£?
-Napo/i , Curmamo , Magmeto , Melga, Leboreto, Tomgo
:; 4iia, Villa Gomedei. Taumaffe. Item Paga, Lambremtom,

- Miobo, J/allericia, Turlugo, Cepis, & Membolar , & Pa
-lencia. Præter Civitatem, ejufque fuburbia Univerfa Por
tugalenfis Dioecefis intra quatuor Ecclefiafticos Conventus,
quos Epifcopales conftitutiones Comarca.r nominant, Ma
jam fcilicet, Pemafiel, fupra<Tamacam, ac Lamcobricam,
? :fermone patrio Feura cis Durium, longe, lateque aperi
[? tur. Maja feptuaginta & quatuor Parochiarum eft fedes,
J Pemafiel duarum fupra centum, fupra Tamacam una & fe
ptuaginta, ad Lamcobricam nonaginta collocatæ funt.
Apud Lamcobricam fuum territorium nullius Dioece
fis eft Præfe&turæ Prioris Monafterii Ecclefiolæ Grijo Ca
; nonicorü Regularium Magni P. Auguftini Congregationis

S.Crucis Colimbrienfis. Era I 17o, annoDomini I I32 Ber
nardus Colimbrienfis Epifcopus, cujus Dioecefis per Lon
cobricam id temporis Durium attingebat , Regularibus
Ecclefiolæ Canonicis feptem Parochias , ipfius videlicet
Ecclefiolæ, S. Martimi de Argomcjlbe, S. Salvatori.r de
Perozimbo, S. Mamedi de Cerfedo , S. Martimi de Tra
vanca, S. Michaeli.r de rgº, & S. Eulaliae de Ejro/,
;
. Erenfi, Episopatur. -

Fidei infantia Epifcoporum- fedes à noftris creditur. Ex
tropoli ; poftquam à Venerabili Regé Alphonfo Henrico
IMauris liberata eft Ebora, novum Epifcopatum obtinuit,
Petrum Compoftellanum, Bracarenfemque Martinum, ac
Egitanienfem. Bonifacius IX. Compoftellæ jurifdi&ioni
tiffimus Cardinalis D. Henricus poftea Portugaliæ Rex pri
remfir, ac Hifpalemfir confiniis terminatur. -*
O acLyfipo Municipium quondam Civium Romanorum,
Felicitas Julia, nunc Lufitani Imperii caput, re
pri
: Prolegomema Cap. II. 17
, primis fæculis profefTa eft: Epifcopos habuit, qui in fedi
rueruntque : ab Arta ufque ad Ambiam, & ab Ola ufque
ad Matam fuæ Dioecefis limites protraxerunt. Non defunt,
leos jura dimifit, Hifpalenfi Archiepifcopo fuifTe fubje
Olyfiponem credo , maxime tempore , quo Venerabilis
oannes Peculiaris Canonicus Regularis Monafterii S.
Crucis Colimbrienfis Archiepifcopus Bracarenfis Olyfip o
anem veniens, ibi Metropolitico jure fruens cum aliis fuae
Alphonfo fundata, quod in noftrorum Mönafteriorum ar
chivis cuftoditur, & éxEpiftola Innocentii III. ad Petrum
os pofTeffione (injuftane,aut jufta effet,nefcio,nec decido)
fuit Olyfiponenfis Ecclefia, ã. Innocentius III. ut dif
íquæ Lufitaniæ finibus continebantur, Compoftellano ad
Hoc pa&to permanfit ufque adBonifacii IX. tempora,
qui, Rege Joanne I. eam Métropolitico jure, & honore
fupra Egitaniam, Lamecum, Sylven, & Eboram exorna
et fir, Portalegremfir, & ültra miare Fumchalemfir, Angrem
.ß*, Promomtorii viridir, S.Tbomae, Comgemfij, Babiemfir, .
C
Fideliflimo Joanne V. anno 1716 Patriarchali effulfit.
præbere, quod Orthodoxæ Fidei zelo incenfus , nullis in
dium quam citiffime tranfmiferit, ad majorem Dei gloriam,
nuncuparetur. Ifte titulo , ac prærogativa Patriarchæ ad
namentis, quibus idem Patriarcha Venetiarum de jure,
num habendi, Pontificalia exercendi , indulgentias con
vno Fefto dumtaxat à primis ufque ad fecundas vefperas,
tum pro una Ecclefia , vel Capella fiat : fupra Bracarem
fem , Olyfipomemfem Oriemtalem, ac Eâoremfem Arcbie
pifcopor, nec non Portugalenfem, Colimárieffem , Lame
cenfèm, Pìfènfèm , Egifamiejifem, Miramdemfem , Leiri
effem , Funcbalenfem , Angreffem, Promomtorii viridir,
-S. Thomae, Comgemfem , Algarbienfem , Portalegreffem ,
Elvem femique Epifcopo.r,ac alios omnes, & fingulos Regno
rum poftrorum Prælatos , in omnibus a&tibus , & fünäio
nibus præcedentiam eam habet , út nullus, ctiam in fuis
Ecclefiis, eo præfente , aliquem jurifêiétionis, hcnoris ,
Olyfiponenfis cum fuo Caftello, & Suburbio Orientali ad
Archiepifcopum Olyfiponenfem Orientalem, Suburbium
per murum Cofla de Caftello, ac per murum , & portam
S, Andreæ, & quidquid inde eft cum civitate antiquiori in
4Conventibus, pariterque locis piis ad Occidentalem fpe
driami 5 & Arruda cum toto territorio de Alemquer, qua
quæ intra hanc lineam, & littora maris Oceani reperiuntur
linea exclufive reperiuntur ufque ad ripas Tagi , & confi
g£j: territorium, qua fe extendit intra flumina Sado,
• & Camba ufque ad confinia Archiepifcopatus Eborenfis
.toriis fub Patriarchæ, feu Archiepifcopi Occidentalis ju
tra Tagum intra flumina Divor, & Caftellum de Almouro!
entali Epifcopi , Egitanienfis , Portalegrenfis, Promonto
• rii viridis , S. Thomæ , & Congenfis Metropolitico jure.
fubjiciebantur: Occidentali vero Lamecenfis, Leirienfis,
'Funchalenfis,& Angrenfis fuberant. Divifio ifta ultra qua
plurima incommoda orirentur, Benediétus XIV. D. N. an
extinxit, civitatum, Dioecefeon , & provinciarum Olyfi
: ponenfium partes divifas , ut prius , iterum univit , &
Colimºrienfi, Epifcopatus, ac Emimiemfir: &- Priori r Re
gii AMomaflerii S.Crucis Prælatura.
C Olimbria in Beirenfi provincia ad Mondæ ripam
ria , Academiæ Sedes, ac Epifcoporum antiquiffima urbs ,
chiepifcopo fubje&ta eft, eandemque fubje&tionem Con
Prolegomema Cap. II. 2 I

batur. Ad Colimbriam ( pertinent) Colimbria , Sumi
mium , Selio, Lurbimie , Infula , A/iufiame , & Portugale
Caflrum amtiquum fub umoÊ. Verum Calliftus II. in
Epiftola ad Pelagiüm Archiépifcopum Bracarenfem Me- £p, f.
tropoli Bracarenfi Epifcopalium Cathedralium urbes re- £#. 4
dintegrans Colimbriam Pelagio , ejufque fuccefforibus Τ
quoad Metropolitica jura attribuit: eandemque Metro
fubje&tam quidam tradiderunt, non tantum Galli , verum .
territorium Ecclefiafticum in tres partes dividitur , quas
.Archidiaconatus appellant , de Voiga fcilicet, Semae , &
£eme//e, in quibus tercentæ, ac quinquaginta novem funt
ςhidiaconatüm de Vouga, viginti duæ fupra centum ad
Archidiaconatum Semiæ, ád alium Pemellae nonaginta duæ
-fem, J/ifemfem , Egitamiemfem , ac Leiriemfem.
fignabantur, άΚ Antiftitis efTet Parochia.
corü Regularium Magni P. Auguftini:Omni Epifcopali,&
Archiepifcopali fuper ipfam jurifdi&tioni eximitur; Apo
bet à tempore Innocentii II. qui Monafterium iftud fub
tatis à Romana Sede perceptæ duos bjzantios fihgulis an
nis fuis fuccefToribus perfolvendos conftituit. Alexan
minatur, Aro fcilicet , Bfteiror, Lafoër, Moer, Pema
verde , Tramcofo, Pimbel , Caflello Memdo.
Egitamiemfi* Epifcopatur.
Gitamia ad Hermimium , quem Stelle momtem dici
mus, à veteribus Ecclefiæ Scriptoribus , non feme!
ritæ Metropolitæ fubjecit, & de Sala ufque ad Navam ,
fiit ; eorum jugo poftea adempta , anno I I99. San&tius I,
Portugaliæ Rex urbem loco , fitu, extruétiöneque hofti
bus facile inacceffam condidit, quam Guardiam fiuncupa
& locari. Ejus Dioecefis in triginta quinque circiter Hif
ditur , feptem Diftriéius continens do Aro , de Cerolico ,
Covilbaä, Pemamacor, Momfamto , Cafiellobranco , & A
bramter. Ad Septentrioné Lämecenfi, ac Vifenfi Epifcopa
ab Ortu Caftellæ Regno terminatur , & quâ in Prætorium
conventum Tibucci excurrit , Olyfiponenfi Patriarchatu ,
Prioratu do Crato , ac Præfe&tura de Tbomar apud vete
Pors
» Prolegomema Cap. II. $. 35
- Portugalenfis Epifcopatur, &* Ecclefiolæ Prælatura.
IP Ortucale in Interamnenfi provincia ad Durii ripam
.j I Lufitanorum clariffimaCivitas,exterarum merciü illuc
ditior, quod Chriftianæ Religionis depofitum fervaverit,
-quod San&iffimi Epifcopi tradiderant. A tempore Theo
:domiri Suevorum Regis ufque ad hanc, quâ degimus, æta
-fiæ, quæ in vicino funt, J/illa mova , Bataomia, Jêfea,
LM mtirio, Torebio, Bamuafie, Pomgogfle, Lumibo, Nefcir,
-Napo/i , Curmamo , Magmeto , Melga, Leâoreto, Tom go
4iia, Villa Gomedei. Taumaffe. Item Paga, Lambremtom,
- Miobo, Jâllericia, Turlugo, Cepis, & Membolar , & Pa
-lencia. Præter Civitatem, ejufque fuburbia univerfa Por
:fermone patrio Feura cis Durium, longe, lateque aperi
tur. Maja feptuaginta & quatuor Parochiarum eft fedes,
; Pemafiel duarum fupra centum, fupra Tamacam una & fe
:ptuaginta, ad Lamcobricam nonaginta collocatæ funt.
nonicorti Regularium Magni P. Auguftini Congregationis
S.Crucis Colimbrienfis. Era 1 17o, anno Domini I I32 Ber
;|* nardus Colimbrienfis Epifcopus, cujus Dioecefis per Ion
Perozimbo , S. Mamedi de Cerfedo , S. Martimi de Tra
vanca, S. Michaelir de Trameffo, & S. Eulaliae de Ejro/,
D
.Y4 Hiffcria Eccleff.e Lufitamae.
Effcmbar, alii vero credunt ætate ifta Effay nomine di
Geogra- gnofcendam. Eruditus Lima ait Efiquium S. Jacobi difci
ÉÉÉ. pulum primum catholicam fidem ibi nuntiafTe. Saracenis
jitan. invadentibus , ac ultra quingentos annos dominantibus,
£git 3:. fine Præfule , & Ecclefia permanfit Algarbium , donec
*** Miramolino Marochiorum Rege , Lufitanorum viribus,
ac armis expulfo, San&tius I. Maurorum fpoliis onuftus ,
ac vi&lor, OfTonobenfem Cathedram anno I 188. ad Si/-
vem decem leucas à promontorio facro diftantem tranftulit,
unde anno circiter I 58o. ad Pbarum , ubi extat, adduéta
eft. Rex Wamba Epifcopatus dividens , Emeritenfi Me
tropoli eam fubjecit, territoriumque ex Ambia ufque ad
Salam , & ex ipfa ufque ad Turrem defignavit; quæ lo
«corum nomina cum ceteris, quæ in aliorum Epifcopatuum
veteribus defcriptionibus leguntur, apud recentiores Geo
graphos vix habentur in ufu, nec eorum fitus certò often
dere aufi funt. Emeritenfis Metropoleos juribus ad Com
poftellam translatis , Silvenfis Epifcopatus fub Hifpalenfi
Archiepifcopatu conftitutus eft, donec Bonifacius IX, Re
geJoanne I. feparavit , & Olyfiponenfi Metropoli, quam
noviter fublimabat, adjunxit in Bulla , quæ incipit : Im
Emimentiffimae digmitatir fpecula anno I394. Poft annum
154o, à Paulo III. EboraTMetropoli fa&ta, fub iftius Me
tropoliticis juribus viget, ac fuum territorium refpicit,
qua Algarbium ipfum protrahitur.
Pacemfir Epifcopatur,
E Pacenfi Sede Lufitani cum ceteris Hifpanis con
tendunt : ifti Badiofam fuifTe dicunt, cujus Epifco
pi Pacenfes nominantur, illi Bejam in Tranftagana pro
vincia indicant. Badiofam Pacem Auguftam vocant, Be
jam vero Pacem Juliam : unam tamen, eandemque fuifTe
veteribus in Lufitania Pacem Juliam, & Auguftam, Bejam
fcilicet, mihi omnino fit certum. Ex Strabone lib. 3. pag.
15 I. Im Celticiy Pax Augufia erat, non in Celticis Bæticæ,
Prolegcmema Cap. II. * * r5
fed Lufitaniæ. Hanc , quam Strabo Auguftam nominat, ..
Ptolemæus in Lufitaniæ limitibus Juliam dixit , quam # 2
etiam defcripfit Plinius inter juridicos Lufitaniæ conven- "**
tus. Cognominis diverfi caufam non male , nec fine con- Lib. 4.
je&tatione Refendius reddidit Vafæo : quod Julio Cæfare **f. 35.
res in Lufitania gerente, hæc Lufitaniæ regio inter Anam, p, „
& Tagum illius aufpiciis pacata fuerit , in cujus fignum pafeum
Tranftaganos Lufitanos eò traducens urbem condidit, Pa- d£C£!g.
cemque à fe Juliam cognominavit. Ab Augufto ad Colo- #f4
niæ Romanæ , conventufque juridici dignitatem eve&ta
Julii cognomen in Augufti mutavit, quod diu non reti
nuit, fed prius in conditoris gratiam invaluit. Pacenfis il
le conventus, quem Plinius memorat, apud Bæticæ Badio
fam minime locaretur, cum ifta Emeritenfi conventui effet
proximior, nec amplius quâ triginta paffuum millibus di
ftaret : conventus enim juridici eo fitu , eâque inter fe
fervata diftantia à Romanis inftituebantur, ut aliis populis
longius non effet iter, nec aliis minus. Sed omnibus facile,
& cömodum, quale erat Lufitanis, apud Emeritam,Pacem,
Bejam fcilicet & Scalabim tribus conventibus collocatis.
Epifcopi , qui Badiocenfem Ecclefiam regunt , Pa
cenfes quidem nominantur; fed poft funeftam illam, quam
Hifpanis Saraceni intulerunt cladem : clariores urbes à
barbaris contritæ, aut priftinum fuum ornamentum peni
tus amiferunt, aut ferius reciperarent ; & in nonnulIarum
locum alibi aliæ fubftitutæ funt. Hoc igitur pa&to Pax
$ulia cum in barbarorum poteftatem incidifTet, amifTum
ejus decus tenet Badiofa, & Pacenfem titulum confervat.
Gothorum tempore tot Præfulibus decorata eft Pax %u-
Ita, qui in Hifpaniarum fynodis fuæ Ecclefiæ traditiónes
protulerunt , ac juftifTmis legibus fubfcripferunt. Sub
Rege Wambâ Fmeritenfi Metropoli in fuffraganeam data
fuit, & territorii limites habuit a BaJagar ufque Artam ,
& ex Ola ufjue AMataval : noftris vero tempóribus licet
intei Regni civitates nvmeretvr, Cathedrali Ecclefia non.
fiuitur, fed intra Eborenfem Diocccfim continetur.
· · · Eºremfit Epifcopatur. -

Eidei iafantia Epifcoporum fedes à noftris creditur. Ex
vete, ibus Ecclefiarum divifionibus Emeritenfi Archiepif
tropoli; poftquam à Venerabili Regé Alphonfo Henrico
IMauris liberatâ eft Ebora, novum Epifcopatum obtinuit ,
Petrum Compoftellanum , Bracarenfemque Martinum, ac
Egitanienfem. Bonifacius IX. Compoftellæ jurifdi&tioni
tiffimus CardinalisD. Henricus poftea Portugaliæ Rex pri
Lyfipo Municipium quondam Civium Romanorum,
aëTelicitas Julia, nunc Lufitani Imperii caput, re
pri
, primis fæculis profefla eft: Epifcopos habuit, qui in fedi
Irueruntque : ab Arta ufque ad Ambiam, & ab O/a ufque
ad Matam fuæ Dioecefis limites protraxerunt. Non defunt,
leos jura dimifit, Hifpalenfi Archiepifcopo fuifTe fubje
Olyfiponem credo , maxime tempore , quo Venerabilis
Joannes Peculiaris Canonicus Regularis Monafterii S.
Crucis Colimbrienfis Archiepifcopus Bracarenfis Olyfip o
Anem veniens, ibi Metropolitico jure fruens cum aliis fuae
provinciæ Epifcopis juxta veterem Ecclefiæ confuetudi
4chivis cuftoditur, & éxEpiftola Innocentii III. ad Petrum
os pofTeffione (injufta ne,aut jufta effet,nefcio,nec decido)
fuit Olyfiponenfis Ecclefia, donec Innocentiüs III. ut dif
£quæ Lufitaniæ finibus continebantur, Compoftellano ad^
PHoc pa&to permanfit ufque adBonifacii IX. tempora,
qui, Rege Joanne I. eam Métropolitico jure, & hönore
:fupra Egitaniam, Lamecum, Sylven, & Eboram exorna
emfir, Portalegremfir, & ültra mare Fumchalemfir, Amgrem
.ß*, Promomtorii viridir, S.Tbomae, Comgemfij, Babiemfir,
C
FidelifIimo Joanne V. anno 1716 Patriarchali effulfit.
runcuparetur. Ifte titulo , ac prærogativa Patriarchæ ad
namentis, quibus idem Patriarcha Venetiarum de jure,
vino Fefto dumtaxat à primis ufque ad fecundas vefperas,
pifcopor, nec non Portugalemfem, Colimöriefifem , Lame
cenfèm, Pìfènfèm , Egitamienfem, Miramdemfem , Leiri
effem , Funcbalenfem , Angreffem, Promomtorii viridir,
, S. Thomae, Comgemfem , Algarbienfem , Portafegreffèm,
Elvemfemique Epifçopor;ac alíos omfies, & finguloS Rêgno
rum poftrorum Prælatos , in omnibus a&tibus , & íüìïó
Ecclefiis, eo præfente , aliquem jurifüiétionis, h;c no:is ,
Prædi&tæ civitatis, & Diœcefis in duas partes divi
Clyfiponenfis cum fuo Caftello, & Suburbio Orientali ad
per murum Cofta de Caftello, ac per murum , & portam
S, Andreæ, & quidquid inde eft cüm civitate antiquiori in
driami ; & Arruda cum toto territorio de Alemquer, qua
rienfis, includendo omniâ prædi&ta loca , oppida, & Vil
quæ intra hanc lineam, & littora maris Oceani reperiuntur
linea exclufive reperiuntur ufque ad ripas Tagi, & confi
g£j3; territorium, qua fe extendit intra flumina Sado,
, & Camba ufque ad confinia Archiepifcopatus Eborenfis
tra Tagum intra flumina Divor, & Caftellum de Almouro!
• rii viridis , S. Thomæ , & Congenfis Metropolitico jure.
Funchalenfis,& Angrenfis fuberant. Divifio ifta ultra qua
plurima incommoda orirentur, Benedi&tus XIV. D. N. an
extinxit, civitatum , Dioecefeon , & provinciarum Olyfi
' ponenfium partes divifas , ut prius , iterum univit , &
Colimºrienfis Epifcopatus, ac Emimiemf r: &- Priori.r Re
gii Momaflerii S.Crucis Prælatura.
ria, Academiæ Sedes, ac Epifcoporum antiquiffima urbs ,

mium , Selio, Lurbimie, Infula , Affufiame, & Portugale
Caflrum amtiquum fub umoÊ: Verum Calliftus II. in
Epiftola ad Pelagiüm Arcfiiépifcopum Bracarenfem Me- £p, 6; .
tropoli Bracarenfi Epifcopalium Cathedralium urbes re- t*
dintegrans Colimbriam Pelagio , ejufque fuccefforibus Τ
quoad Metropolitica jura attribuit: eandemque Metro
polim hoc ævo agnofcit. Nefcio quo fundamento (licet
fubje&tam quidam tradiderunt, non tantum Galli, verum .
Archidiaconatus appellant , de Voiga fcilicet, Semae , &
Ρemellæ, in quibus tercentæ, ac quinquaginta novem funt
shidiaconatum de Vouga , viginti duæ fupra centum ad
Archidiaconatum Semiæ, ád alium Pemellæ nonaginta duæ
.fem, Vifemfem , Egitamiemfem , ac Leiriemfem.
fignabantur, Colimbrienfis Anfiftitis efTet Parochia.
bet à tempore Innocentii II. qui Monafterium jftud fub
nis fuis fuccefToribus perfolvendos conftituit. Alexan
queftiones , & lites apud Romanam Curiam intentantis,
promoventifque exemptionis privilegium à Prædeceffori
bus fuis induitum Monafterio firmavit iterum, & ratum
non unam tantum Colimbrienfem S. Joannis parochiam ,
verum & Ecclefias S. Romani, & S. Marinæ de Sema , Ta
veiro , de Mira, & S. Joannis de Alcoba intra Colimbri
enfem Epifcopatum : Leiriae, de Orem, de Obidor in Ex
trematura, nec non de Arromcber in Tranftagana provin
cia ambitu fuo concludebat: ex his tamen disjun&tis aliis,
Joannis fcilicet da Quintaä, S. Martini de Atbiamba, S,
quibus omnibus prædi&tus Prior Epifcopalia obit munia,
rii conditione hiftoriam inftituero, de ejufdem Prioris au
&toritate par erit fermo: & Summorum Pontificum Inno
id adferam,
N Beirenfi provincia prope Durium Lamecum vifitur,
a Septentrione flumine Balfamom , quondam Umguio
diéto irrigatur; veteres Lacomimurgum appellabant: à fæ
ne à Callifto II. faéta Bracaræ reftituta eft ; poftea tamen,
tii III. Pontificatu paruit, à cujus Metropolitica jurifdi
&acoa vocat à Cudae fluminé , triginta circiter leucas com
prehendit: in quatuor partes, quas J/ìßtatiomer nominant,
difcernitur , fùpra Cudam fcilicet, imira Cudam, & Tavo
ram per loca, quæ fupra Durium fita funt, ducentas , &
e&toginta novem Parochias in iis partibus includit, in pri
ImaἈ Cudam quinquaginta quatuor, in fecunda imter
Cudam , & Tavoram , oétogintâ duas, in tertia AMomtir ,
feu da Serra o&loginta , & o&o , fupra Durium tandem
Jîfemfir Epifcopatur.
r Ifeum, aut ficut legitur in antiquis codicibus, Nifè
-.V um , Lufitaniæ urbs juxta veterum noftrorum tradi
ta eft, Epifcoporum Ë fede exornatur, quae Ec
terio de Berga ufque Sortam , & de Bomella ufque Vemto
.fap.: Calliftüs JI. Bracarenfi Metropoli iterum?djunxit,
fub cujus Metropolitica jurifdi&tione adhuc permánet. Ini
o€lo partes, quas Archipresbyteratus nomihant, difcri
-
minatur, Aro fcilicet , Bffeiror, Lafoër, Moer, Pema
Egitamiemfi r Epifcopatur.
mus, à veteribus Ecclefiæ Scriptoribus, non feme!
Portugaliæ Rex urbem loco , fitu, extru&tióneque hofti
bus facile inaccefTam condidit, quam Guardiam nuncupa
& locari. Ejus Dioecefis in triginta quinque circiter Hif
ditur, feptem Diffri&iu* continens do Aro , de Cerolico ,
δramter. Ad Septentrioné Lamecenfi, ac Vifenfi Epifcopa
ab Ortu Caftellæ Regno terminatur, & quâ in Prætorium
Prioratu do Crato, ac Præfe&tura de Tbomar apud vete
Aore
.> Prolegomema Cap. II. $. 35
- Portugalem/ r Epifcopatur, &* Ecclefiolæ Prælatura.
Ortucale in Interamnenfi provincia ad Durii. ripam
- Lufitanorum clariffimaCivitas,exterarum merciü illuc
-fiæ, quæ in vicino funt, /illa mova , Bataomia, Jêfea,
LM mtirio, Torebio, Bamuafie, Pomgogffe , Lumibo, Nefcir,
-Napo/i , Curmamo , Magmeto , ÀMelga, Leâoreto, Tomgo
4ia, VilIa Gomedei. Taumaffe. Item Paga, Lambremtom,
Miobo, Jâllericia, Turlugó, Cepis, & Membola.r , & Pa
-lencia. Præter Civitatem, ejufque fuburbia univerfa Por
:fermone patrio Feura cis Durium , longe, lateque aperi
Pemafiel duarum fupra centum, fupra Tamacam una & fe
:ptuaginta, ad Lamcobricam nonaginta collocatæ funt.
nonicorü Regularium Magni P. Auguftini Congregationis
S.Crucis Colimbrienfis. Era 1 17o, anno Domini I I32 Ber
Perozimbo , S. Mamedi de Cerfedo, S. Martimi de Tra
vanca, S. Michaeli r de arg^,& S. Eulaliae de Ejro/,
26 Hißoria Ecclefiae Lufitanae.
quæ Monafterio eidem jam erant unitæ, ab omni fuæ Se
dis jurifdi&tione immufies dedit, indeque Ecclefiolæ Prio
res nullum Antiftitem , nifi Romanum, Superiorem fibi
agnofcere coeperunt. Nec unus tantum , verum & plures
'Romani Pontifices , Innocentius II. anno I I39, Lucius II.
anno I I44, Eugenius III. anno 1448 immunitatem à Ber
nardo datam firmam, ratamque habuerunt. Anno circiter
I 193, cum quædam Ecclefiolæ territorii portio intra Por
tugalenfis Dioecefis limites jam contineretur, Portucalis
Epifcopus in ipfam jus fibi arrogare contendit : delata
caufa ad Gregorium Cardinalem Ê à latere Coele
ftini III. in Hifpaniis apud Burgenfem urbem commoran
tem in Canonicorum Regularium favorem jure bene fun
datum ab ipfomet Judice decifa eft ; cujus judicium Ho
norius III. anno fecundo fui Pontificatus 1218. obfervari
præcepit, in omnefque praedi&arum Ecclefiarum exem
tionem offendentes fpirituales comminatus eft poenas.
ntra Colimbrienfis , ac Portugalenfis Sedium limites Ec
clefiolæ exemptum Territorium extenditur : in Portuga
lenfi Dioecefi ipfa Ecclefiolæ Monafterii Sedes, Parochia
S. Martimi de Argamcilbe , S. Salvatori r de Perozimbo, S.
„Mamedi de Cerfedo; in Colimbrienfi S. Micbaeli.r de Tra
meffò, S. Martimi de Travamca , ac S. Eulaliæ de Ejrol :
quapropter fub Epifcopatu potius Portugalenfi , quam
Colimbrienfide Prælatura ifta agendum erat , quanvis fu
fius , cum ad illius Monafterii inftitutionem per tempus
acceffero.
Bracaremfir Sede r.
B Racara Augufia in corde veluti Interamnenfis provin

1L) ciæ à Romanorum imperio Conventus juridicus, cen
tum & feptuaginta feptem annis Suevorum Regum regia
civitas, tot Præfulibus à primâ chriftianæ Religionis luce
decorata inter ceteras Hifpaniarum Metropoles emicat,
& de fuo primatu non finé jure cum reliquis, Toletanâ
præfertim vifa eft fùbire certamcn ; Gallæciæ Metropo
· Prolegomema Cap. II. - '. 27
$im tot Venerabilium Patrum confenfus declararunt: apud
Lucum anno 569. Portugale , Colimbria, Egitamia , /í-
feum , Lamecum, Dumium , Britomia , & quæ hodie Ca
ftellanæ ditionis funt }'etica , Aurea, Iude, Lucu.r, Iria,
& Aflorica fub illius Metropoliticam au&oritatem fue
runt contributæ. Licet apud Toletum, Rege Wamba,
Colimbriam, Egitamiam , J/ifèum , Lamecum ad Emeri
tenfem Metropolim translatas amitteret, Maurorum po
:
'-
?
feftate in Hifpaniis jam contrita, ac omnino jacente, Cal
liftus II, eafdem
tius {II. anno
í? reftituit, ac redintegravit. Innocen
I 199. £££ , ac Lamecum iterum fe
gregavit , Compoftellano Archiepifcopo Metropolitæ
Emeritenfis jura fibi conceffa vindicanti uniturus. Quæ Æ
olim tot fedium in provincia primas habuerat, & earüm Âirre
confluentibus caufis ftrepebat Curia, vix quatuor Epifco- tom. 3.
patus Colimbria, Vifeum , Portugale , âc Miranda his
temporibus adeunt fuas appellationes delatum.
¢ Inter Portugaliæ Præfules honore , ac jurifdi&ione
magnus quidem eft Bracarenfis Antiftes;non tam fpirituali
1A jurifii£tione in univerfam Diœcefim, verum & fæculari,
ac civili in Bracaram, tredecimque conventus, quos Lü
fitani appellant Coutor ad ipfam fpe&antes fummo jure,
ac pleno dominio utitur: hujus dominii initium à tempo
re Comitis Henrici fcripfit Calliftus II. ad Pelagium Ar
*•
chiepifcopum Bracarenfem Urbem Bracaram cum cauto il
Jo integro, quod Comer Hemricur, &* uxor ejus Thcrafia δή
eidem Ecclejiae comtulerumt , ficut im defcriptione praedi£ii íäii.
gomimii comtinetur. Magiftratus, qui utrafque & Ecclefia- iiior. ¢
fticas, & civiles, agnofcant caufas, Archiépifcopus præ
ficit, & fi libet, ábjicit: ea eft Conventus juridici Arëhie-"*
pifcopalis au&toritás, ut caufis, & litibus ördinariis, acci
vilibus finem imponat, nec cuiquam liceat regium Con
ventum juridicum Portugalenfem, & Olyfiponenfem ap
ellare;quanvis pro criminalibus Bracarenfiüm nemini jus,
iftud ablátum fit. Univerfa Dioecefis in quinque Ecclefia
i {ticas Corre&uras partitur , Bracarenfem , Yalentimam,
a8 Hißoria Ecclefie Lufitamæ. À.
Aquarflavienfèm, Ville regiae, ac Arcis de Momcorvo: fi

gülis Archiepifcopi Vicarius præficitur, qui Ecclefiafticas
ibi emergentes lites decidat. -
Dumiemfir Epifcopatur.
- Umio prope Bracaram Monafterium floruit, de qu6
- poftea in fæculo fexto, illius Abbas Epifcopalem
dignitatem induit, in Concilio Lucenfi territorio defcri
pto, familia regia, aut familia fervorum ad illud pertinuit.
Quænam effet regia iftæc, aut fervorum familia ad Du
mium fpe&tans, non una eft Hifpanienfium opinio. Alii
' regiam domum cum omnibus, quae ipfius regis familiam
concernebant , & Dumienfem Epifcopum Sacerdotum ,
qui Regi erantâ Sacello fuifTe maximum,indeque hanc di
gnitatem in regia Portugaliæ Regum familia duxiffe ortíí
autumarunt. Cardinalis de Aguirre in notis ad Concilium
Lucenfe regiam familiam appellari putat, aut fervorum,
Monachos apud Dumium degentes, qui Deo Regi yero ;
ac Domino dominantium mancipati erant. Lufitani, qui
patriae res memoratu dignas publici fecerunt juris,primam
££ fententiam à Fr. Bernargo de Brito conje&tatione quidem
Ἀ* non male fundatam fe&tantur. Rex W amba in Concilio
tom.2. Toletano Dumienfem extulit Dioecefim; Dumium, inquit,
Pag.196 temeat de Duria ufque Albiam, de Aumeca ufque ad Aram;
in utraque divifione, & Lucenfi , & Toletana, Bracaram
Metropolitica jura petitum adierat. Herrera fcribit Du
Lib. io.
mienfem Ecclefiam hoc ævo Mondonienfem efTe non lon
D £ap. 32 ge ab Afturiis, quam Morales exiftimat veteris Britoniæ fe
' dem eò translatam recuperafTe : unicuique fuae litis nml
lum jus eft: de Britonia mox dicam : de Dumio nullum
apud veteres translationis in Mondonium veftigium repe
ritur : extin&to igitur Dumienfis Monafterio , cujus me
moria vix in Ecclefia prope Bracaram remanet, totum ejus
antiquum territorium fub Bracarenfi Diœcefi continetur.
*. - -
*.
•.
-
.
- - i
.. - '* - Prolegomema Cap. 'II. ' - 29
Britonienfis Epifcopatur,&* Refugii Prælatura.

Ufitani cum ceteris Hifpanis de Britomiae fitu aperta
- fronte dimicant : ifti inter Aftures; aut prope in fi
nibus Gallæciæ orientalibus fitam ferunt, & hinc illius fe
dem ad Mondonum,vulgo Mondombedo, poftea fuiffe tranf
fatam ; noftri inter Provinciæ Interamnenfis limites prope
Vianam collocant inter Minium , & Limiam , quem Le
then oblivionis flumen appellarunt veteres ; ejufque con
tritæ, ac jacentis veftigia oftendunt. Qui inter Auftures
Hocant, Idacio , fi veru§ eft Idacius , ac Lucæ Tudenfi in
Epifcopatuum divifione apud Lucüm plus nimio confi
dunt. Ad fedem Britomicam Eccleffe , pertinent, quæ in
vicimo fumi imtra Britomer uma cum Memófferto M ximi uf- A!
que ad flumem Qvae. Et Loayfà legit cum M mafferio Ma- £.
£imi , &* Ecclefiar, quae im Aflurii* fumt. Fluvium Ovam iói. .
in Afturia ortüm, & fluentem quisTnefciat ? Lucam Tu- pag.39o^
denfem Scriptorem non nimis fiùelem circa Ecclefiæ Bri- .
tonicæ limites ufque ad Oväm-fuiffe deceptüm, & Idacii ,
opus exfcriptoris erróre vitiatum ipfa Epifcopatuum di
vifio , & hiftoria plane convincunt. Rex Alphónfus X. in
Hiftoria generali Hifpaniarum ex Idacio fedium tranfcri
bens divifionern ait Epifcopatus Tudem/ * cum Ecclefiir ,
quæ im vicimo fimt, habeat Torello, ToJvemgam, Ludo, Pa
re, id eft Efpagam, Agmovem, Sagiricami, Biliomem, Ca
bdam ufque ad Britomiae Epifcopaium. Ad Afturias ufque
'Tudenfe territorium proträ&tùm quis credat ? Gallæcia
quippe id temporis Aurienfem , Lücenfemque fedes ha
buerat, quæ utpote Afturiis præ Tudeviciniores earum fi
nes attingerent. Non uno monumento firmatur Tudenfem
Epifcopatum ufque ad Limiam flumen in Portugaliæ di
tione Epifcopalià jura dedifTe. - .
' ' • Monafterium Refugii, aut Refjor , Canonicorum
Regularium Mag. P. Auguftini prope Forum limicorum
hodie Romte de Lima fitum olim Tudenfi Epifcopo fubdi
Fideliffimo Joanne V. anno 1716 Patriarchali effulfit.
runcuparetur. Ifte titulo , ac prærogativa Patriarchæ ad
namentis," quibus idem Patriarcha Venetiarum de jure ,
vino Fefto dumtaxat à primis ufque ad fecundas vefperas,
pifcopor, nec non Portugalemfem, Co/imórieffem , Lame
cenfèm, Vìfènfèm , Egifamiejifem, Miramdemifem , Leiri
effem , Fumcbalemfem , Angreffem, Promomtorii viridir,
- S. Thomae, Comgemfem , Algarbienfem , Porfafegreffèm,
Elvem femique Epifcopo.r,ac alios omnes, & fingulos Regno
rum poftrorum Prælatos , in omnibus a&tibus , & íüìïó
Ecclefiis, eo præfente , aliquem jurifüiétionis, h;c noris ,
Olyfiponenfis cum fuo Caftello, & Suburbio Orientali ad
civitatis, nempe per murum civitatis portæ Confolatiomir,
per murum Cofla de Caftello, ac per murum , & portam
S, Andreæ, & quidquid inde eft cüm civitate antiquiori in
militer cum Parochiis, aliifque Ecclefiis , Monafteriis ,
driami 5 & Arruda cum toto territorio de Alemquer, qua
exinde Molemdimum movum , Otta, Cercal , Sanc/eira,
quae intra hanc lineam, & littora maris Oceani reperiuntur
linea exclufive reperiuntur ufque ad ripas Tagi , & confi
nia jurifdiétionis de Tbomar, cum omnibus fuis territoriis
2O Hißoria Ecclefiae Lufftamae.
Cetobrigae territorium, qua fe extendit intra flumina Sado,
, & Camba ufque ad confinia Archiepifcopatus Eborenfis
tra Tagum intra flumina Divor, & Caftellum de Almouro/
riiviridis, S. Thomæ, & Congenfis Metropolitico jure.
Funchalenfis,& Angrenfis fuberant. Divifio ifta ultra qua
plurima incommoda orirentur, Benedi&tus XIV. D. N. an
no I74o. Olyfiponenfem tam Occidentalem, quam Orien
extinxit, civitatum , Dioecefeon , & provinciarum Olyfi
ponenfium partes divifas , ut prius , iterum univit , &
Colimºrienfis Epifcopatus, ac Emimiemfir: &- Priori.r Re
gii Momajlerii S.Crucis Praelatura.
ria, Academiæ Sedes, ac Epifcoporum antiquiffima urbs ,
cilium Toletanum, Rege Wamba, firmâvit. Ejus Dioe

mium , Selio, Lurbimie, Infula , Affufiame , & Portugale
Caflrum amtiquum fub umoĘ: Verum Calliftus II. in
Epiftola ad Pelagiüm Archiépifcopum Bracarenfem Me- apud £?;£;La
tropoli Bracarenfi Epifcopalium Cathedralium urbes re beum.
dintegrans Colimbriam Pelagio, ejufque fuccefforibus
Š Metropolitica jura attribuit : eandemque Metro
fubje&tam quidam tradiderunt, non tantum Galli , verum
Archidiaconatus appellant , de Vouga fcilicet, Semae , &
Femelle, in quibus tercentæ, ac quinquaginta novem funt
Parochiæ, quarum centum & quadraginta quinque ad Ar
chidiaconatum de Vouga , viginti duæ fupra centum ad
Archidiaconatum Semiæ, àd alium Pemellae nonaginta duæ
fem, /ifemfem , Egitamiemfem , ac Leiriemfem.
fignabantur, Colimbri §Â Antiftitis efTet Parochia.
bet à tempore Innoceritii II. qui Monafterium iftud fub
nis fuis fuccefToribus peifolvendos conftituit. Alexan
queftiones , & !ites apud Romanam Curiam intentantis,
promoventifque exemptionis privilegium à Prædeceffori
bus fuis induiitum Monafterio firmavit iterum, & ratum
non unam tantum Colimbrienfem S. Joannis parochiam ,
verum & Ecclefias S. Romani, & S. Marinæ de S'ema , Ta
fveiro , de Mira, & S. Joannis de Alcoba intra Colimbri
enfem Epifcopatum : Leiriae, de Orem, de Obidor in Ex
trematura , nec non de Arromcber in Tranftagana provin
cia ambitu fuo concludebat : ex his tamen disjun&tis aliis,
Joannis fcilicet da Quintaä, S. Martini de Athiamba, S,
quibus omnibus praedi&us Prior Epifcopalia obit munia,
rii conditioné hiftoriam inftituero, de ejufdem Prioris au
&toritate par erit fermo: & Summorum Pontificum Inno
id adferam,
N Beirenfi provincia prope Durium Lamecum vifitur,
a Septentrione flumine Balfamom , quondam Umguio
dicto irrigatur; veteres Lacomimurgum appellabant: à fæ
ne a Callifto II. faéta Bracarae reftituta eft ; poftea tamen,
tii III. Pontificatu paruit , à cujus Metropolitica jurifdi
bacoa vocat à Cudae flumine , triginta circiter leucas com
prehendit: in quatuor partes, quas Vifitatiomer nominant,
difcernitur, fùpra Cudam fcilicet, imira Cudam, & Tavo
ram per loca, quæ fupra Durium fita funt, ducentas , &
e&toginta novem Parochias in iis partibus includit, in pri
1m1aÄ. Cudam quinquaginta quatuor , in fecunda imter
Cudam , & Tavoram , oétogintà duas, in tertia Momtir,
fet, da Serra o&loginta , & o&to , fupra Durium tandem
J/ifemfir Epifcopatur.
¢ Ifeum , aut ficut legitur in antiquis codicibus, Nifè
-.V tum , Lufitaniæ urbs juxta veterum noftrorum tradi
ta eft , Epifcoporum antiquiffima fede exornatur, quæ Ec
terio de Berga ufque Sortam. & de Bomella ufque Vemto
.fap.: Calliftus JI. Bracarenfi Metropoli iterum?djunxit,
fub cujus Metropolitica jurifdi&tione adhuc permánet. Iri
o&lo partes, quas Archipresbyteratus nomihant , difcri
24 Hifforia Ecclefiae Lufftamae.
minatur , Aro fcilicet , Bfteiror, Lafoër, Moer, Pema
Egitanienfis Epifcopatur.
mus, à veteribus Ecclefiæ Scriptoribus , non feme!
Portugaliæ Rex urbem loco , fitu', extruétióneque hofti
bus facile inacceffam condidit, quàm Guardiam nuncupa
& locari. Ejus Dioecefis in triginta quinque circiter Hiß.
ditur, feptem Difiriéius continens do Aro, de Cerolico,
bramter. Ad Septentrioné Lamecenfi, ac Vifenfi Epifcopa
ab Ortu Caftellæ Regno terminatur, & quâ in Prætorium
Prioratu do Crato, ac Præfe&tura de Tbomar apud vete
Porê
.* Prolegomema Cap. II. . . 25
jPortugalem/ r Epifcopatur, &* Ecclefiolae Praelatura.

]P Ortucale in Interamnenfi provincia ad Durii ripam
- ILufitanorum clariffimaCivitas,exterarum merciü illuc
item ad Bracarenfem Metropolim appellationes fuas pro
3«
-brienfem , ac Lamecenfem fedes tenet. Olim a Theodo
$ -miro ejus Diœcefi attributa fuerant in Caftro novo Eccle
-fiae , quæ in vicino funt, J/illa mova , Bataomia, Jêfea,
LM, mtúrio, Torebio, Bamuafie, Pomgogfle, Lumibo, Nefcir,
-Napo/i , Curmiamo , Magneto , Melga, Leâoreto, Tomgo
4ia, Villa Gomedei. Taamaffe. Item Paga, Lambremtom,
i: - Miobo, J/allericia, Turlugo, Cepis, & Membola.r , & Pa

-lencia. Præter Civitatem, ejufque fuburbia Univerfa Por
jam fcilicet, Pemafiel, füpra-Tamacam, ac Lamcobricam,
:fermone patrio Feura cis Durium, longe, lateque aperi
, Pemafiel duarum fupra centum, fupra Tamacam una & fe
Φtuaginta, ad Lamcobricam nonaginta collocatæ funt.
fis eft Præfe&uræ Prioris Monafterii Ecclefiolæ Grijo Ca
nonicorü Regularium Magni P. Auguftini Congregationis
S.Crucis Colimbrienfis. Era 117o, annoDomini 1 i32 Ber
Ecclefiolæ, S. Martimi de Argomcjlbe, S. Salvatoriae de
Perozimbo , S. Mamedi de Cerfedo , S. Martimi de Tra
vanca, S. Michaeli r de rgº, & S. Eulaliae de Ejro/,
26 Hißoria Ecclefiae Lufftanae.
quæ Monafterio eidem jam erant unitæ, ab omni fuae Se
dis jurifdi&tione immufies dedit, indeque Ecclefiolæ Prio
res nullum Antiftitem , nifi Romanum, Superiorem fibi
agnofcere coeperunt. Nec unus tantum , verum & plures
Romani Pontifices , Innocentius II. anno I I39, Lucius II.
anno I I44, Eugenius III. anno 1448 immunitatem à Ber
nardo datam firmam, ratamque habuerunt. Anno circiter
I 193, cum quædam Ecclefiolæ territorii portio intra Por
tugalenfis Dioecefis limites jam contineretur, Portucalis
Epifcopus in ipfam jus fibi ££; contendit : delata
caufa ad Gregorium Cardinalem Legatum à latere Coele
ftini III. in Hifpaniis apud Burgenfem urbem commoran
tem in Canonicorum Regularium favorem jure bene fun
datum ab ipfomet Judice decifa eft ; cujus judicium Ho
norius III. anno fecundo fui Pontificatus rz 18. obfervari
præcepit, in omnefque praedi&arum Ecclefiarum exem
tionem offendentes fpirituales comminatus eft poenas.
ntra Colimbrienfis , ac Portugalenfis Sedium limites Ec
clefiolæ exemptum Territorium extenditur : in Portuga
lenfi Dioecefi ipfa Ecclefiolæ Monafterii Sedes, Parochia
S. Martimi de Argamcilhe , S. Salvatori r de Perozimbo, S.
Mamedi de Cerfedo; in Colimbrienfi S. Michaeli r de Tra
meffo, S. Martimi de Travamca , ac S. Eulaliae de Ejrol :
quapropter fub Epifcopatu potius Portugalenfi , quam
Colimbrienfide Prælatura ifta agendum erat , quanvis fu
fius , cum ad illius Monafterii inftitutionem per tempus
acceffero.
Bracaremfir Seder.
B Racara Augufla in corde veluti Interamnenfis provin

1L) ciæ à Romanorum imperio Conventus juridicus, cen
tum & feptuaginta feptem annis Suevorum Regum regia
civitas, tot Præfulibus à primâ chriftianæ Religionis luce
decorata inter ceteras Hifpaniarum Metropoles emicat,
& de fuo primatu non finé jure cum reliquis, Toletanâ
præfertim vifa eft fùbire certamcn ; Gallæciæ Metropo
· Prolegomema Cap. II. '. 27
$im tot Venerabilium Patrum confenfus declararunt: apud
Lucum anno 569. Portugale , Colimbria, Egitamia , /í-
feum , Lamecum, Dumium , Britomia , & quæ hodie Ca
ftellanæ ditionis funt }'etica , Aurea, Iude, Lucu.r, Iria,
& Aflorica fub illius Metropoliticam au&oritatem fue
runt contributæ. Licet apud Toletum, Rege Wamba,
Colimbriam, Egitamiam , J/ifèum , Lamecum ad Emeri
tenfem Metropolim translatas amitteret , Maurorum po
teftate in Hifpaniis jam contrita, ac omnino jacente, Cal
liftus II, eafdem ipfi reftituit, ac redintegravit. Innocen
tius III. anno I 199. Egitamiam , ac Lamecum iterum fe
gregavit , Compoftellano Archiepifcopo Metropolitæ
Emeritenfis jura fibi concefTa vindicanti uniturus. Quæ „„;
olim tot fedium in provincia primas habuerat , & earüm 2guirre
confluentibus caufis ftrepebat Curia, vix quatuor Epifco-*om. 3.
patus Colimbria, Vifeum , Portugale , ac Miranda his
temporibus adeunt fuas appellationes delatum.
: Inter Portugaliæ Præfules honore, ac jurifdi&ione
$ magnus quidem eft Bracarenfis Antiftes;non tam fpirituali
jurifdiétione in univerfam Dioecefim , verum & fæculari,
ac civili in Bracaram, tredecimque conventus, quos Lü
fitani appellant Coutor ad ipfam fpe&antes fummo jure,
ac pleno dominio utitur: hujus dominii initium à tempo
re Comitis Henrici fcripfit Calliftus II. ad Pelagium Ar
chiepifcopum Bracarenfem Urbem Bracaram cum cauto il
Jo imtegro, quod Comer Hemricu*, &- uxor ejus Tharafia áí
eidem Ecclefiae contulerumt, ficut im defcriptione praedièii íäii.
domimii comtimetur. $íííííííí , qui utrafque & Ecclefia- iiior.
*
fticas, & civiles, agnofcant caufäs, Archiépifcopus præ-£*

ficit, & fi libet, ábjicit; ea eft Conventus juridici Aréhie-"*
pifcopalis au&toritás, ut caufis, & litibus órdinariis, acci
vilibus finem imponat, nec cuiquam liceat regium Con
ventum juridicum Portugalenfem, & Olyfiponenfem ap
ellare;quanvis pro criminalibus Bracarenfium nemini jus,
iftud ablatum fit. Univerfa Dioecefis in quinque Ecclefia
{ticas Corre&turas partitur , Bracarenfem , Valemtimam,
a8 Hißoria Ecclefiae Lufitamæ. ITA
Aquarflavienfèm, Ville regiae, ac 4rcis de Momcorvo: fin

gülis Archiepifcopi Vicarius præficitur, qui Ecclefiafticas
ibi emergentes lites decidat. - '.
Dumiemfir Epifcopatur.
- Umio prope Bracaram Monafterium floruit, de qu6
- poftea in fæculo fexto, illius Abbas Epifcopalem
dignitatem induit, in Concilio Lucenfi territorio defcri
pto, familia regia, aut familia fervorum ad illud pertinuit.
Quænam efTet regia iftæc, aut fervorum familia ad Du
mium fpe&tans, noh una eft Hifpanienfium opinio. Alii
• regiam domum cum omnibus, quae ipfius regis familiam
concernebant , & Dumienfem Epifcopum Sacerdotum ,
qui Regi erantâ Sacello fuifTe maximum,indeque hanc di
gnitatem in regia Portugaliæ Regum familia duxifTe ortíí
autumarunt. Cardinalis de Aguirre in notis ad Concilium
Lucenfe regiam familiam appellari putat, aut fervorum,
Monachos apud Dumium degentes, qui Deo Regi yero ;
ac Domino dominantium mancipati erant. Lufitani, qui
patriæ res memoratu dignas publici fecerunt juris,primam
££ fententiam à Fr. Bernargo de Brito conje&tatione quidem
#*mon male fundatam fe&tantur. Rex W amba in Concilio
tom.2. Toletano Dumienfem extulit Dioecefim; Dumium, inquit,
pag.196 temeat de Duria ufque Albiam, de Aumeca ufque ad Aram;
in utraque divifione, & Lucenfi , & Toletana, Bracaram
Metropolitica jura petitum adierat. Herrera fcribit Du
- Lib. io.
mienfem Ecclefiam hoc ævo Mondonienfem efTe non lon
D £ap. 32 ge ab Afturiis, quam Morales exiftimat veteris Britoniæ fe
* dem eò translatam recuperafTe : unicuique fuae litis nml
Ium jus eft: de Britonia mox dicam: de Dumio nullum
apud veteres translationis in Mondonium veftigium repe
ritur : extin&to igitur Dumienfis Monafterio , cujus me
moria vix in Ecclefia prope Bracaram remanet, totum ejus
antiquum territorium fub Bracarenfi Diœcefi continetur. .
*
< Prolegomema Cap. II. ' - 29
Britonienfis Epifcopatus, &> Refugii Prælatura. - -
Ufitani cum ceteris Hifpanis de Britomiae fitu aperta

- fronte dimicant : ifti inter Aftures; aüt prope in fi
nibus Gallæciæ orientalibus fitam ferunt, & hinc illius fe
dem ad Mondonum,vulgo Momdombedo, poftea fuiffe tranf
latam ; noftri inter Provinciæ Interamnenfis limites prope
Vianam collocant inter Minium, & Limiam , quem Le
then oblivionis flumen appellarunt veteres ; ejufque con
tritæ, ac jacentis veftigia oftendunt. Qui inter Auftures
Hocant, Idacio, fi verus eft Idacius , ac Lucæ Tudenfi in
Epifcopatuum divifione apud Lucum plus nimio confi
dunt. Ad fedem Britomicam Eccleffe , pertinent, quæ in
vicimofumfimtra Britomer uma cum Memófferuo M;ximi uf
iiie aüíïíôïíïíôïìïégîîîmîfierio Â-%ff.
gimi , &* Ecclefiar, quae im Aflurii* fumt. Fluvium Ovam iji. .
in Afturia ortüm, & fluentem quis nefciat ? Lucam Tu-pag.3oo.
denfem Scriptorem non nimis fiùelem circa Ecclefiæ Bri- . . .
tonicæ limites ufque ad Ovam*fuiffe deceptüm, & Idacii ,
opus exfcriptoris errore vitiatum ipfa Epifcopatuum di
vifio , & hiftoria plane convincunt. Rex Alphónfus X. in
Hiftoria generali Hifpaniarum ex Idacio fedium tranfcri
bens divifionern ait Epifcopatus Tudemfi* cum Ecclefijr ,
; quae im vicimo fiimt, habeat Torello, TöJvemgam, Ludo, Pa
re, id eft Efpagam, Agmovem, Sagiricami, Biliomem, Ca
bdam ufquè ?Britomiae Epifcopatum. Ad Afturias ufque
'Tudenfe territorium proträ&türn quis credat ? Gallæcia
- quippe id temporis Aurienfem , Lücenfemque fedes ha
buerat, quæ utpote Afturiis præ Tudeviciniores earum fi
nes attingerent. Non uno monumento firmatur Tudenfem
Epifcopátum ufque ad Limiam flumen in Portugaliæ di
tione Epifcopalià jura dedifTe. - :
T ' * Mönaftérium Refiigii, aut Refjor , Canonicorum
£egularium Mag. P. Auguftini prope Forum limicorum
hodie Romte de Lima fitum olim Tudenfi Epifcopo fubdi
3o Hißoria Eccleffe Lufitanæ.
tum erat donec Pelagius Tudenfis Epifcopus Capituli comià
fenfu, ac Rege Alphonfo Henrico annuente era 1192, quæ
in annum Chrifti I 154 incidit, illud Tudenfis Ecclefiaeju
rifdi&tioni exemit, quam exemptionem firmavit Hiacintus
Bobo Romanus. Diaconus Cardinalis S. Mariæ in Cofme
din poftea Romanus Pontifex Cæleftinus III.qui anno I 16r
ab Alexandro III. per Lufitaniam, & univerfam Hifpani
am legationem acceperat. Ipfe Alexander III. anno quar
to fui Pontificatus prædi&tum Refugii Monafterium fìib fe
dis Apoftolicæ prote&tionem immediate fufcepit. Etiam
ex donatione quadam cra I 256 à Rege Alphonfo II. fa&a
Stephano Tudenfi Epifcopo de accipiendis decimis, & aliis
proventibus in Portugaliae ditionibus compertum eft Tu
denfis Epifcopatus limites intra Portugale olim contineri:
hæc conftat ex vetuftis manufcriptis, quæ apud nos fedu
lo affervantur. Quapropter Britonia, quæ Tudenfi fedi
erat contermina, non in Afturiis, fed inter Minium, &
_ . . Limiam extitiffe creditur. Eruditiffimus P. Argote vete
2Pe 4it reim codicem Ecclefiæ Bracarenfis ad fe miffumi adfert de
%%j divifione Comitatuum in Interamnenfi provincia à D. Fer
cap.7.T dinando Legionenfi Rege anno 1026, ex quo Britonia in
ter Minium, & Limiam collocata confpicitur. -
Qui in finibus Gallæciæ Orientalibus, & inter Aftu

res Britoniam fixerunt, eam, quæ noftro erat folo , cum
vetere Brigæcio , cujus nomen eft apud Ptolæmeum de
Hifpaniæ fitu , confuderunt. Ovetum perantiqua Epifco
porum Sedes , & à Joanne VIII, fcribente ad Alphonfum
Magnum Hifpaniarum Regem inter Metropolitanas ad
fcripta , Brigæcium , aut Brigetum olim nominabatur ,
Afturiarum caput erat, ac ex quodam veteri monumento
Ovetenfis Ecclefiæ, Britonia quoque appellata eft : Bra
carae, inquit, fubfimt Dumium, Feftabole, vel Portugale,
Tude, Auria , Luco, Aflorica , Iria , vel Uria, Ovetum,
vel Britomica exempta â Gallæciæ Bracara. En totam dif
* fiiii fortaffe origifiem, & caufam. Almanzor exercitu in*
grefTus Gallæciæ partem , quæ Portugale dicitur, muni.
* Prolegomena Cap. II. ' 31
mû -tiones ; ac civitates populavit , inter quas Britoniæ non
-pepercit, fed ædificiorum lapidibus obruta omnino extin
-&la eft : dum extitit, Bracarenfi Metropoli obtemperavit,
.& â; antiquitus Britoniæ Sedis territorium fignabatur,
ha enus Bracarenfis Dioecefis in fines fuos obtinuit.
Amtiffitir Tomariemfir Digmitar.

v Eteri Nabantia à Saracenis folo æquata , novum
' V caftrum , & oppidum , Rege Alphonfo Henrico ,
:à Galdino Portugalenfium Militum Templi Magiftrocqn
• ditum fucceffit, 7omarii nomen fumpfit à flumine Nabam
: propius fluente, & irrigante, quod à Saracenis dominan
tibus Tomarium di&um eft, eo nomine patrio fluvii aquam
dulcem , & criftalinam fignificantibus. Antiftitem habet,
licet non confecratum , jurifdi&tione tamen Epifcopali
-fungentem , & nullius Dioecefis ; quæ dignitas à Militum
-templi ætate jam vigebat, cum celeberrimus Ordo infigne
ibi domicilium fuum fundayit. Poftquam Joannes XXII.
~anno 1319. Bulla Avenioni data Pontificatus fui anno ter
tio Militiæ Chrifti ordinem , Rege Lufitaniæ Dionyfio
-poftulante, inftituit, & Militum Templi Ecclefias, bóna
-que novo ordini præbuit, Tomarienfis Antiftes ex Militi
'bus Chrifti affumptus eft ; Vicarius ipfe , aut Prior major
nuncupabatur. Nec tantum inter Tomarienfis oppidi li
*mites ejus quafi Epifcopalis au&loritas, & jurifdi&tio erat,
: verum & in omnes Ecclefias, oppida, locã, & caftra, quæ
-ad Chrifti militiæ ordinem fpe&abant , in Infulas màris
£)ceani , & Ethiopici , Indiam , Brafiliam , ac ceteras ter
rarum partes , quo Lufitanorum vires penetraverant, &
adquifierant , cóncedentibus Eugenio IV. Nicuiao V. &
£allifto III. Summis Pontificibùs , annuentibus etiam
Regibus, imo & poftulantibus Duárto , & Alphonfo V.
longe, lateque pròrogabatur: ea potitus eft , donec novi
£pifcopatus in iis Regionibus fuere inftituti. Militiæ
£Chrifti fratribus fæculó decimo fexto in communem Ci
-
32. Hißoria Ecclefie Lufftamae.
fterfienfem vivendi focietatem ftri&ius reformatis, Joan
nes III. Lufitaniæ Rex, Pauli III. Romani Pontificis nu
tu anno I 529. Antiftitis Tomarienfis dignitatem Priori
„Monafterii contulit, permanfitque ufque ad annum 1554.
quo Piiflimus Rex juftiffimis permotus caufis , Julio III.
approbante, iterum disjunxit , novumque Antiftitem de
Clero Saeculari nominavit, & ex ipfo adhuc affumitur.
-
*.
■ • • Magmur Prioratur do Crato. ' ' ' ' …

I. N Tranftagana provincia nobile eft oppidum do Crato;
1 alii veterem fuiffe Catraleucam putant: quam Ptole
mæus in Lufitania Celtica collocavit , ipfamque rexifTe
Epifcopum Secundinum, qui Eliberitano Concilio inter
fuit: alii vero quanvis Catraleucam judicent, Secundinum
non Catraleucenfem fed Caftulonenfem in antiquis exem
plaribus legunt. Magno Prioratui Ordinis Militiæ S. Jo
annis Jerofolymitani nomen indidit, cujus territorium in
tra limites Dioecefeon'; Portalegrenfis , Egitanienfis , ac
Colimbrienfis … protrahitur. Prioratus, hujufce antiquita
tem à tempore Venerabilis Regis Alphonfi Henrici dedu
xere Lufitaniæ rerum Au&tores; conftat quidem ex privi
legiis ab eodem Venerabili: Rege $. Ario I. Pri
ori in Lufitania D, Ario Portugalemfium,Galafiamorumque
£t:£e fratri Priori. Prior hicce juxta Melitenfium Religioforum
Έ; 4; ftatuta, Summorum Pontificum decreta, ac Regum Lufi
Âïaî tanqrum diplomata eft Antiftes, & caput omnium Militum
£hia Lu- ordinis, qui per Lufitaniam degunt, omniumque Clerico
£gº, rum, qui intra ejus limites commorantur. In Fratres Equi
Ä Â§. tes ea auétoritate , ac jurifliétione pollet, ut à Melitæ
Conventibus, & Magno Ordinis Magiftro pendeat, ad quem
fas eft provocare. Spiritalem in Equites fuos jurifdi&tio
nem per Vicarium ejufdem ordinis fratrem, facris tamen
initiatum exercet ; Ecclefiaftica vero tam in fpiritualibus,
quam temporalibus Vicario eft Generali, qui à Sede Apo
ftolica poteftate fruitur quafi Epifcopus in vigintino; a•
» Prolegomema Cap. II. '. 33
Paræcias,quae fub PrioratusTerritorio nullius Dioecefis dif
funduntur. · · · · ·· · · · , ,,• • ; -
Alii intra Lufitaniæ limites veteres locantur Epifco

patus, Salacienfis, quem apud Alcagar do Sal exiftimant,
Lacobrigenfis prope Lagor in Algarbio, Jerabricenfis ad
.Alamqueram, & Magnetenfis intra Bracaræ Metropolim ;
fed quod non diu extiterint , & vix unus tantum Præful
inveniatur, fedem ex iis aliquam occupaffe, nec non anti
quorum codicum lc&tiones in urbibus illis defcribendis
inter fe differant, de iis fingulatim non agam, fed in præ
ftantioribus fedibus oportet immorari. - -
Recentiores Portugaliæ, & ultra mare Epifcopatus

ejufdem ditionis juxta inftitutionum tempora.
- Ceptemfir Epifcopatur. . , Y
J Oannes I. Portugaliæ Rex, ut Chrifti pugil, & Athle

ta. perfidorum , Tfpurciffimorumque Saracenorum , &
Agarenorum Dominicæ Crucis obtreétatorum manibus Ce
ptam in Africa ademerat, fuæque ditioni fubjugaverat. In
«de Maurorum fanum, quod Mefquitam vocánt, ardentio- .
ri religionis zelo accenfus ad divinum cultum converten
di, inibique Præfulem, ac Clerum remanentes inftituendi,
per quos orthodoxæ fidei firmamentum folidaretur, ad
Martinum V. Pontificem Romanum per literas rogatum
acceffit, ut novam in Africa Epifcopalem Ceptæ fedem
erigeret. San&iffimus Pontifex, literis prius datis ad Fer
dinandum Bracarenfem , & Didacum Olyfiponenfem Ar
chiepifcopos fuper petitis diligentem agnitionem receptu
ros, de verisque monitus, Regi annuit; anno 1434 in Bulla,
quæ incipit Romamj Pontificir, novum Epifcopatum crea
vit, cujus paftoralem curam Aimaro commifit, quem de
IMarochicnfi Ecclefia Ceptenfem tranftulerat : nulli pro
vinciæ, Metropolitæque à Martino V. Ceptenfis Sedes
tunc attributa eft, Ejus Dyssi.
in Olivencam ufque »
34 Hj/aria Ecclefie Lufitamae.
Campum majorem, & Quguellam in tranftagana provinciâ
excurrebat: AIphonfus V. hæc oppida, pa&to intervento,
ab ea exfcidit, ut Archiepifcopo Bracarenfi ex conventio
ne alia præberet: hinc ab anno I475 a Sixto IV. Bracaren
fi Metropoli fubdi coepit, verum anno 1513, Rege Emma
nuele Feliciffimo, Leo X. prædi&ta oppida iterum Cepten
fi Epifcopo tribuit ; qui ex hoc tempore apud Olivemgam.
domicilium fixit: anno 1575 Gregorium XIII. hujufmîodi
loca à Ceptenfi Ecclefia fegregavit ; & in territorium no
viter ere&tæ Dioecefis Elvenfis affignavit; apud nos tan
dem ifte Epifcopatus extinétus eft. -
Fumcbalemfi y Epifcopatur. r . . ,. .
N Infüla, quae ab arboribus, & filvis, quibus denfaba
tur, da Madeira nominatur , in mari Oceano fita, & à
Lufitania verfus meridiem quingentis milliaribus, vel cir
ca diftante ab Henrico Infante Joannis F. Portugaliæ Re
gis filio fine accolis reperta Fumcbalemfir civitas eft. Hæc:
à Vicario oppidi de Tomar mullius, Dioecefis militiæ:
Chrifti in iis, quæ ad Epifcopalia jura fpe&tant , regeba
.. tur ufque ad ánfium 1514, quó Leo X. poftulante Emma
nuele Portugaliæ Rege, Vicariam Prioris Tomarienfis di
nitatem, & honorem in Infulam fupprefIit, ac Parochia
em Ecclefiam S. Mariæ, quam idemmet Rex Emmanuel
opere fatis fumptuofo conftruxit, in Epifcopalem cum fe
de , & Epifcopi, & Gapituli menfis, aliifque honoribus.
elegit. Intra novæ Dioecefis limites non folum da Madeira,
claudebatur, verum & aliæ Infulæ, & loca ubicumque præ
di&to Vicario fübje&ta.- Anno 1539. Paulus III. in Bulla,
uæ incipit Romami Pontifici *Clementis VII. conftitutum.
Å' quo Funchalenfis fedes Metropolitica dignitate
erat fublimiata: fub novæ Metropoleos auétoritatem novi
etiam dati funt Epifcopatus S. Salvator1 rim Angria, S. 5/a-
εοσι Promomtorii viridir, S. 7?om.e, & S. Catbarimae de
Goa in India; aft diu non extitit hæc provincia, nec ultra
: Prolegomema Cap. II. * 35
unum Archiepifcopum D. Martinum à Portugali cogno
vit: eo univerfæ carnis viam ingrefTo, priftinum Epifco
patus honorem folum retinuit, & fui territorii terminos
ültra eandem, ad tres, quas vocant Defertar, &* aliam
Portur Saméíi, infulas fervavit fub Olyfiponenfi Metropo
lita conftituta. . . - - - ' ' - -
Angrenfir Epifcopatur. - _
N mari Atlantico, five Occidentali apud Infulam, quam

' appellant Tertiam , quod inter novem ex accipitrum
nmultitudine fermoneLufitano dor Agourer nuncupatas, ter
tio loco inventa fuerit, Angra vifitur Lufitano Imperio
cum ceteris Infulis mancipata. Vicarius Tomarienfis ei ali
um præficiebat,qui fpiritualia munia exerceret. Anno 1532
Clemens VII. Jöannis III. Regis poftulatu S. Salvatoris
Ecclefiam in eadem fundatam Infula ad Epifcopalis Sedis
honorem evexit ejufdem S. Salvatoris nomine infignitam,
in territoriumque defcripfit o&to Infulas , Corvo, Fayal ;
�racioza, S. AMariae, S. Michaeli r, S. Georgii, ac Florum.
Ad Metropolim Fuhchalenfem aliquando pertinuit : qua
fuppreffa, ad Olyfiponem translata eft, & fub Eminentif
fimo Patriarcha nunc remanet. - …
Epifcopatur Promomtorii viridir, ac S. Thomae.

I N Promontorio viridi ad Africam, quod aliqui Arfina
1 rium, aut Hefperum opinati funt, Clemens VII. Joan
ni III. Regi petenti annuens Ecclefiam S. Jacobi honore
donavit Epifcoporum, ejufque jurifdi&iofiem in vicinas
Infùlas Dioecefi circunfcriptas coercuit: duobus inde ela
pfis annis. idem San&tiffimus Clemens ad ejufdem Regis
preces in InfulaS.Thomæ maris Ethiopici EcclefiamS.Ma
riæ de Gratia, eodem honore dignam judicavit, Epifco
pum creavit, qui non tantum in prædiéta Infula, féd eti
am in alia, quæ à Principe cognominatur, ac in utroque
Regno Congenfi, & AngolenfiEpifcopalia munia obiret.
36 Hj/oria Ecclefiae Lufitamae.
LJtraque Sedes Funchalenfi Metropoli fubdebantur, quanz
diu illa extitit ufque ad annum I55o, quo Julius III. eas
Olyfiponenfi adjunxit, & San&tiffimus D. Benedi&tus XIV.
eidem Patriarchatui fubje&tas anno 174o juffit retineri.
Infula D. Thomæ antequam in Epifcoporum fedem a Cle
mente erigeretur, alios Epifcopos habuerat, de quibus fuo
fæculo. - *- - - - -
Goamemff r Epifcopatur.
I. Mmenfo propemodum mari prætergreffo, plurimifque
J l exantlatis laboribus, Goam Infulam Regni Accem im
'India Orientali, vicinam regioni Idalcami Lufitani impe
rio fuo fubjugarunt. Piiffimus Joannes III. ut Ecclefiæ nu
per fundatæ veluti infantes religione Chriftiana la&taren
tur, ac in fide firmatæ ignorantiæ tenebras penitus expel
lerent, apud Romanum Pontificem Paulum HI. nuper ad
Apoftolicum folium elatum poftulari fecit, ut Ecclefia S.
Catharinæ de Goa ad Epifcopalem Sedem efferretur. San
{tiffimus Paulus anno 1534copiofum fru&tum Orienti naf
citurum confpiciens novum Epifcopùm Goanenfem crea
vit ; ac præter hujufmodi Infulam de Goa territorium præ
buit à fine Diæcefis S. Thomæ, & Capite bonae fpei ufque
ad Indiam inclufam , & ab India ufque ad Sinas cum omni
bus, & fingulis eorum cáftris, villis, & locis tam in terra
firma, quam in Infulis, ac aliis partibus, quæ reperirentur.
Ab eodem Romano Pontifice Funchalenfi Metropoli con
tributa eft hæc fedes: Metropoli hacce extin&ta, ad OJyfipo
nenfé interpofitis appellationibus recurrebat: cum ad Me
tropolitâ in Regno Portugaliæ commorantem remotiffimi
incolæ fuas caufas fæpe deferre nom valerent, & jura fua in
defenfa relinquere cogerentur, Paulus IV. anno 1557 no
vam Orientalem provinciam decrevit, duos Epifcopatus:
AMalacamemfem , & Cocbimem fèm inftituit , qui tanquam
mcnmbra eidem Goanenfi Archiepifcopo noviter etiam cre
ato Metropolitico, ac Primatiali jure fubefTent. Anno 1575
GregoriusXIII, Goanenfem provinciam Machaonenfi Epif
' Prolegomema Cap. II, 37 .
copatu, & anno 169o Alexander VIII. aliis duobus tunc
ere&tis de Pekim, ac Namkim provide adauxerunt.
:
[1, - .Mirandemfir Epifcopatur.
• -• • -
lę.
* T N Tranfmontana provincia fola Miramda à fluvio Du
Jl rio irrigata Epifcopalern fedem meruit obtinere. A nno
1545 Paulüs III. in Bulla Pro Excellemti Apoflolicæ Sedis
AMirandæ oppidum incolarum frequentia infigne in Civitá
tem, & Epifcopi cathedram defignavit, à Diœcefi Braca
renfi, cujus erat, disjunxit, & ei Metropolitico jure fub
Jitam cohftituit. Novum Dioecefeos territorium ultra Mi
randam ipfam in Civitatem Brigantinam, }îmbae £, Outei
ro, necnon de Momfòrte, Riolivre, & de Vimiofo, Aquar
flavia*, & de Momtealegre longe, lateque protraxit. Sed
inter Bracarenfem,& Mirandenfem Epifcopum foedere in
tervento, ad Bracaræ Diœcefim Aquæ faviæ adhuc perti
nent , & ab Archiepifcopi Vicario Ecclefiaftica reguntur
poteftate. In tercentas, & viginti feptem Parochias Mi
randenfis Epifcopus fuam protrahit jurifiictionem.
-
-
Leirienfis Epifcopatur.
N provincia Extrematuræ ex antiquæ CoIlipodis rui
i | nis Leiriae caftrum inter rivulos Li.r, ac Lemam Vene
fabilis Rex Alphonfus Henricus condidit, ut Scalabitano
Füm Saraceno1um CoIimbrienfes agros fæpe irruentium
infultus reprimeret, frenaretque. Alphonfo omnes fuas.
vires in be!lum adverfus Alphonfum VII. Legionenfem
apud Tuden intendente, Ifmarius Arabum Rex anno I I4O,
ab Aufùro Scalabis præfe&o vocatus cum magno exercitu
Eleiriam perrexit , caftrum invafit, & poft mtiltum certa
men occupavit, nulli rei pepercit, milites, ac omnes Chri
ftianos occidit, quos inter Canonici quidam ReguIares in
Chriftianorum utilitatem ibi degentes Deo gratæ hoftiae
; fuerunt immolati. Anno 1 I4z Canonicis Regularibus Mo
nafterii S. Crucis totum illud caftrum conceflit, quod de
vi&tis, & expulfis Mauris, recuperaverat. En Alphonfido
nationem, quæ in noftris archivis affervatur. Qnod caflrum
im terra deferta à fumdamento ego primitur erexi, fed pec
catir exigentibu.r, à Saracemij deftruéium illud iterum reae
dificavi ... cuju.r cafiri £#, do iterum fupradi£to Mo
nafterio S. Crucir cum ommibur illir quae im prima popula
tiome poffèderant, fit autem omne Ecclefiafficum ifliu* cafiri
ab offimi Epifcopali debito, &* exaéìiome liberum, ut vide/i-
cet mom rogatur ab ipfi r Camomicir S. Crucir, mibi/ liceat
Epifcopo ibidem facere, vel ordimare. ' •* •
In literis ad Adrianum IV. ait ipfemet Rex : Obtuli

mamque ei (Monafterio S. Crucis) imter cetera totum Eccle
figflicum cttjufdam caftri, quod vocatur Leirema , quod ca
ftrum credatis revera me à fumdamento im terra deferta
j£j££ comitra Saracemor,quiprope eramt,quiarj.affe,
per illud emim mibi dedit Deur Samtarem, &~ totam terram
ejus percircuitum. Obtuli idcirco totum Ecclefiafticum i/-
/iur caflri liberum praefato Momafferio S. Crucij per fuo*
termimor cum ommibur, quae im praefemtiarum babet, vel in
futurum auxiliamte Deo poffidere poterit, quia ita priu.r vo
veram , &• poflea Deo ammuemte, votum exolvi ; ita fcilicet
ut mullu.r Epifcoporum, feu aliquir bomimum babeat ullam
poteflatem fuper illud Effí , mifi tamtum Moma
ærium S. Cruci.r. Anno I 157 hanc donationem firmavit
Adrianus: & S. P. Theotonius Prior Monafterii S. Crucis.
jurifdi&tionem primus exercuit. Anno 1545 Paulus III.
Joannis III. Regis rogatu , Leiriam cleri , & populi fre
quentia jam admodum notabilem jurifdi&tioni Prioris S.
Crucis , & alia loca vicina Epifcopi Colimbrienfis ademit,
oppidum in Civitatem , & Ecclefiam S. Mariæ, cui tan
quam Matrici ceteræ fubjiciebantur, in Epifcopi fedem
extulit, & Oiyfiponenfi Metropoli, cujus Dioecefis fini
bus pluribus ex partibus adhæret, fubjici juffit. Intra hu
jus Epifcopatus territorium quinquaginta Parochiæ fitæ
funt. - - •• • • •
^* Prolegomema Cap. II. 39
Portalegrenfi.r Epifcoqatur.
N Tranftagana provincia Paulus III. novum Epifcopa
J t tum creavit, Portalegre novam civitatem illius fedi de
ftinavit, Aruccum veterem, fic Lufitani Arromcber quon
dam appellabant, qui ad Monafterium S. Crucis fub Prio
ratus titulo fpe&tâbât , cum aliis oppidis ad Egitanienfem
Epifcopum pertinentibus in novæ fedis Territórium dedit.
Non Eboram viciniorem, fed Olyfiponem Portalegrenfis
Dioecefis accolæ fuæ provinciæ caput adeunr apud Emi
nentiffimum Patriarcham Metropolitæ, gaudentem jure
appellationes delaturi. In hujus Epifcopatus territorio
quadraginta & una Paræciæ continentur.
Babienfis Epifcopatur.
7 f N Americæ regione, quam Brafiliam vocant, Bahia eft
E omnium Samétorum , in cujus finu eminenti loco conf
picitur civitas S. Salvatoris, Archiepifcoporum fedes, Pro
regum curia regiufque conventus juridicus. Abjeétis inde
Satanæ tenebris, Idolatriæ, ac gentilitatis erroribus, anno
555 , Joanne III. Rege, Julius III. Romanus Pontifex
S. Salvatoris Ecclefiam Epifcopi fedem fecit, qui in uni
verfam Brafiliam Epifcopali jure fuam Diœcefim proten
deret, & Olyfiponenfi Antiftiti Metropoliticas ferenti le
ges obtemperaret. Anno 1676, Petro II. Rege, Innocen
tius II. providi, vigilifque Paftoris more confpexit, quod
ex cun&tis Brafiliæ locis, quæ Portugali;c , & Algarbio
rum Reges à barbaris, & gentilibus, aliifque feris natio
nibus habitata poft multos fudores , & impenfas ditioni
fuæ fubegerant , Civitas S. Salvatoris ob amplitudinem,
eultiores civium mores, agrorum fertilitatem, aeris beni
gnitatem, ac populi frequentiam, & comercium, Mona
fteriorum, fümptuofàrum ædium, aliorumque fàcrorum fo
eorum, & Cleti multitudinem prima erat; ad ejufdem Re
4o Hißoria Ecclefiae Lufitanae.
gis preces eam Archiepifcopali, ac Metropoleos præftan
tia dignam propalavit, ac decrevit. Hoc præ ceteris Bra
filiæ urbibus honore decorata, novos quoque Epifcopa
tus Flumimi r %amuarii , & Olimdæ in fua provincia coepit
continere, donec San&tiffimus D. Benedi&us XIV. ad eam
adtulit amplitudinem, ut intra ejufdem limites duos alios
recentiore§ S. Pauli, ac S. Mariae de Momte Carmelo, nec
non duas præfe&turas Gajafienfem , & Cubaenfem eidem
Metropoli fubjici præciperet. -
Epifcopatur Malacamemfir.
N Afia verfus'Occidentem in Regno Malacamenfi jpfi
us Regni caput eft AMa/.ica, portu, & emporio non
minus Cocfiimemifi celebris: eam non tam Lufitani, quam
ceteræ nationes navigantes petunt pretiofiffimas, ditifIi
mafque merces conve&turi : à Goanenfi Diæcefi, cujus li
mitibus erat, longe diftat ; & ne Chriflianorum multitudo;
quos Spiritus San&i gratia ibi renafci fecerat, falutari pa
bulo careret , quod Goanenfis Epifcopus non fine maxi
ma itineris difficultate, ac periculis conferre poterat, Pau
lus IV. amno I557 Sebaftiani Regis petitu oppidum Ma
lacenfe civitatis juribus decoravit, & Ecclefiæ Parochiali
Annuntiationis B. Mariæ Virginis Epifcopum dedit Mala
canenfes populos fide firmaturum, ceteraque Epifcopo
rum munia obiturum;& qui intra Goanenfis Metropoleos
fines contineretur. N.
Epifcopatur Cocbimemfir.
D oram Maris Indici intra Gangem , & in Regno
Cochimemfi oppidum eft de Cochim , ipfius Regni ca
put, portu & emporio infigne, ubi mercatores Lufitani,
ac diverfarum partium affluunt merces conquifitum , con
veétatumque : cum à civitate Goanenfi ufque adeo fit re
motum , & Chriftiani fic inibi coaluerint, ut Goanenfis
Epifcopus ad illud , ejufque fines citra periculum trans
mca*
• - - r •
' Prolegomema Cap. II. 4I

*
meare, & boni Paftoris partes in univerfum gregem exer
cere non poteft: Paulus IV. Romanus Pontifex ad Regis
Sebaftiani inftantiam anno 1557 Cochinenfe oppidum in
Civitatem , & Parochiam S. Crucis ejufdem oppidi in
Epifcopi Sedem erexit, Epifcopumque præfecit, qui In
'fulas , Provincias, & vicina loca regeret, & Gcanenfem
Archiepifcopum fuum haberet Metropolitam. Anno 157*
gregorius XIII. ut Goanenfi Ecclefiæ vacationis tempore
confuleret, dum à Sede Apoftolica novus Archiepifcopus
non creabatur, in Bulla Pro excellenti præemimemtia ftatuit
ut Epifcopus Cochinenfis, de vacatione certus jam faétus
ad Ecclefiam Goanenfem accedat, in ca,aut in ipfius Dioe
cefi refidcat, ejufJem regimen, curam,& adminiftrationem
fufcipiat, donec Romæ de Paftore fuerit provifum ; & ne
Cochinenfis Ecclefia Paftoris careat diligentia, Vicarium
idoneum interea temporis deputet. *. -
•,
_* -
-
-
-
AMachaomemfir Epifcopatur.
- A D Sinenfe imperium in Infula de Macao oppidum
eft, quod varia gentium multitudo ex Europa eve
hendarum mercium caufa accedit: ibi jam pridem à Lu
fitanis in honorem B. Mariæ fundata erât Ecclefia, in qua
complures Miniftri facri reperiebantur, qui populo Chri
ftiano miniftrarent. Sebaftianus Rex pro Divini cultus in
cremento, & animarum falute oppidum incolarum nume
ro celeberrimum in Civitatem, & ejus Ecclefiam B. Mariæ
in Cathedralem erigi exoptavit. Gregorius XIII. anno
I575 annuit, & novam Civitatem, & novum Machaonen
fem Epifcopatum inftituit ; ejufque Dioecefim per totam
Sinarum Regionem, necnon japönenfem, ac Machaonen
fes Infulas cum aliis adjacentibus, nimis extenfam defcri
pfit, & intra Goanenfis Metropolis limites fifti juffit.
[F
4? Hißoria Ecclefie Lufitanæ.
• . -~
-
- E/vemffr Epifcopatur. »
Nno 1575 Gregorius XIII. non Pius V. ut opinati

- funt alii, cum id temporis in humanis jam non age
ret,'in Tranftagana provincia, Sebaftiano Rege , urbem
Elva r à veteribus Elvis Celticæ Galliæ populis inter Ga
rumnam, Oligerim habitantibus conditam Epifcopi fede
decoravit. Non folum id fecit apud Romanum Pontificem
Piiffimi Regis expofcentis voluntas, fed & Eborenfis Dioe
cefis magna amplitudo, & oppidorum Olivemcae, Campi
^major1 r, ac Otguellæ pro Epifcoporum auxilio fumma
|neceffitas. Prædi&ta' loca in Regnó Portugaliæ Ceptenfi
Ecclefiæ in Dioecefim affignata ab eadem Ecclefia per cen
unu fere leucas, Caftellæ Regno, marique mediis difta
aht, & ob hujufmodi longitudinem, itinerifque difcri
mina Ceptenfes Epifcopi Paftoris curam obire nequive
rant, prout necefTe erat; nullufque Epifcopus, tefte ipfo
Gregorio XIII. in ere&tionis Bulla, à multis annis circa il
lam civitatem per fe ipfum vifitare potuerat. Digna qui
dem erat novo Epifcopatu, Præfulum fedem Summus Pon
tifex Elvir collocavit, Olivemgam, Campum majorem, &
tiguellam à Ceptenfi Diœcefi feparavit, Elvafque cum
liis oppidis, & villis ab Eborenfi, ut unum fieret Territo
rium, quod à fuo regitur Epifcopo, & Metropoli Eboræ,
ünde füit excifa , fùbeft. }
; - Congenfis, feu Aengolemfir Epifcopatur.

T Ntra Dioecefim S. Thomæ Regnum Angolæ, & Comgi
1. continebantur, utrique provide S. Thomæ Epifcopus.
cönfulere non poterat ; Philipus II. Hifpaniarum Rex Se
bâftiano ad Africam amiffo, Lufitaniæ Regnum obtinue
rat ; Congenfi , & Angolenfi pópulo animarum falutem ;
& Catholicam religionem fofpitäturus , Clementem VIII.
rogavit, novam Epifcopalem Sedem crearet: petenti Regi
'.
\
* Prolegomena Cap. II. ' . . Â£

iion renuit Summus Sontifex, Comigegfem, & Angolenfèmì
Ecclefias à S. Thomæ Diœcefi excidit anno 1596, novarfi
erexit, quæ in utroque Regno Congi,& Angolæ munü
fuum öbiret. Apud Loamdam Angole civitatem portu ce
:
:
febrem, & Gubernatoris fedem, Antiftites cathedram col
locarunt, ubi perftat, & Olyfiponenfem Patriárchami Me
tropolitam fuum agnofcit. -
Epifcopatur Angamale , &* Meliapor.

I N India intra Gangetem fupra flumen Aicota in Mala
i baria Coromamdelæ oppofita Clemens VIII. Civitatem,
Angamalam novam Epifçoporum Sedem fub Metropoli
Goânenfi anno 16oI inftituit. Aft Paulus V. anno 16o5
Cathedram tranftulit ad Cramgamor cis Bengalae finum ad.
Malabariam , $£gy* honore adauxit, quem,
i munc vocant de Cramgamor, & da Serra. In eadem India

intra Gangetem ad orám de Coromamdel in Regno Bifragâ
infignis eft civitas de Meliapor,quæ à fgculo IX Bathouma
nuncupabatur, veluti Syriæ idiomate Thomæ domus, nam
apud incolas vetus erat traditio Apoftolum Thomam ibi
ei verbum feminafTe à barbarisque occifum fepulcr6
fuiffe conditum. Paulus V. anno f6o6 civitatem, quam;
Lufitani ex ruinis condiderant, & Ecclefiam S Thomæ ibi
dem fundatam fub eodem titulo in Epifcopi Sedem affum-*
pfit, cujus territorio continentur univerfi, qui per Regnum,
de Bengala Chriftiani diffunduntur, & Goânenfem Metro-,
politam agnofcunt. - •
Epifcopatur Flumimir $amuarii , &> Olimde. . ,

i Etrus II. Lufitaniæ Rex fuorum majorum fequutus,
veftigia 'ut in regionibüs ultrá máré , qüás Lüfitani
multis laboribus ab Iäololatriæ tenebris libéraverat, Ca
tholica fides indies firmaretur, augereturque, in Brafilia no
vas fedes Epifcoporum figere meditabatur. Solus Bahien
44 Hißoria Ecclefiae Lufitam.e.
fis Epifcopus. diffufiffimae Brafiliæ regioni non fuffecerat §
ejusDioecefim dividere apud Innocentium XI. per legatos
ςuravit Piiffimus Princeps: & qui omnium Summus Paftor
effe meruerat, quod Regi placuit, ftatim conceffit. Anno
1676 in ea Brafiliæ parte, quæ Flumem %amuarii dicitur ,
Civitas S. Sebaftiani aeris fàlubritate, populi frequentia ,
comercio, pluribufque Monafteriis confpicua à San&tiffi
mo Papa in cathedralem urbem ere&ta eft: pro Territorio
eandem S. Sebaftiani Civitatem, alia oppida, caftra, villas,
& cetera loca à C pitamia Spiritus San&ti inclufa ufque ad
flumen de Plata per oram maritimam, & terram intùs affi
£j eodem anno oppidum S. Salvatoris de O/imda in
Σivitatem, & ejufdem oppidi S. Salvatoris Ecclefiam in
Epifcopalem affumpfit ; & Dioecefis ParmambucenfirJimi
tibus oppida, caftra, villas, & territoria ab Arce Seara in
clufa per oram maritimam, & terram intus ufque ad flu
amem S. Francifci, quod Dioecefim de Olinda, & aliaiii S.
&alvatori.r Ä interfecat.
AMaraogmemfir Epifcopatu y.
N Brafiliæ parte, quæ Provincia de Maramhaó Lufita
no , aut potius Brafilidum idiotifimo nuncupatur, &
Bahicnfis erat Dioecefis , oppidum eft S. Ludovici maris
É infigne, agris fertile, aereque falubre. Anno I677
nnocentius XI. maxima illius diftantia à Bahienfi Dioecefi '
Epifcopi muneribus ibi exequendis parum commoda fatis
attenta, à Bahienfis Præfulis jurifdi&tione fegregavit ; no-.
vumque Epifcopum creavit, qui Metropolitæ Olyfipcnenfi '
fubditus pro Dioecefi haberet oppidum S. Ludovici Civi
tatis titulo decoratum, & alia oppida, caftra , villas, ac
territoria, quæ à Capite Worte per oram maritimam, & ter
ram intus ufque ad Arcem de Seard exclufam fita funt.
• - - ' *
- Prolegomena Cap. II. ' 45
Epifcopatur de Pekim, &* Namkim.

r- A Nno 169o Alexander VIII. Epifcopatus duos de Pe
- kim , & Namkim noviter inftituit. In toto vaftiffimo,
Sinarum imperio, in quo infinitæ propemodum gentes ad
veri luminis agnitionem accefferant, una tantum cathe
dralis Ecclefia Machaonenfis reperiebatur, cujus Epifco
pus ob loca nimis remota, fingulorum facies infpicere ,
aliaque boni Paftoris officia impendere non poterat: Rege
Petro II. Portugaliæ poftulante , caufamque novæ fedis
fundandæ juftam, ac neceffariam apud Alexandrum VIII.
fiftente, univerfæ Ecclefiae Paftor in eodem Sinenfi impe
rio oppidum de Pekim militum, ac Magiftratuum nume
ro refertum, ad quos ex omni parte Regni Sinarum mul
titudo frequens, & fere totius imperii divitiæ confluunt,
& merces undequaque advehuntur, & aliud de AWamkim
amplitudine , fertilitate, & comercio non minus celebre
ab Epifcopi Machaonenfis jurifdi&ione feparavit, in'duos
Epifcopatus extulit, quibus Antiftites dedit Goanenfi Me
tropolitæ fubjeétos. -
Paramemfi.r Epifcopatur. .
I. N ampliffima Maragmami provincia, quæ in Brafilia ,

per loca afperitate itinerum invia, & flumina tranfitu
periculofa longiffime, latiffimcque protenditur, una tan-.
tum Ecclefia cathedralis S. Ludovici de Maragmiamo repe
riebatur ; cum Lufitanorum æque illuc confuïéntium, at- .
que incolarum mumerus, qui catholicam religionem am-,
plc£luntur, ita indies augeretur, ut unius Epifcopi cura
Paftoris officii debito exequendo , & tam latæ })ioecefis ,
adminiftrationi impar effet, Clemens XI. FidelifTìmo Re-,
ge Joanne V. animarum falutem defiderante, & procuran
te, oppidum S. Mariæ in Bethleë in Civitatem ejufJem no
minis advexit, & Ecclefiam S. Mariæ Gratiarùm in Epif-'
copi Sedem redegit, in Diœcefim conceflitCivitatem nu-.
46 Hißoria Ecclefiae Lufitamae.
per creatam, alia oppida, caftra, villas, territoria, atque
adjacentes Infulas civilis Præfe&turæ de Parâ à reliqua
parte Dioecefis S. Ludovici de Maragmamo ufque ad oram
maritimam, & vaftiffimam Americæ regionem exclufam,
Olyfiponenfique Metropoli fubditam effe imperavit. .*
Epifcopatur S. Pauli , &• Mariamemfir.

- A
Nno 1746, Fideliffimo Rege Joanne V. Sanétiffi
I\ mus D. Benedi&us XIV. ut Brafiliæ gentibus, quæ
fub Epifcopo Fluminis Januarii erant, necTa fuo Paftore
facile poterant fublevari, de fpirituali pabulo provideret,
Epifcopatum Flumimir $amuarii longe, lateque diffufum
in quinque partes divifit: unam antiquo Epifcopatui Flu
animir }j; reliquit , quæ ab infrafcripta Dioecefi'
S. Pauli verfus Auftrum per limites Præfe&urarum fæcu
larium Flumimi r %amuarii, & S. Pauli ufque ad fluvium
Paraibam feparatur; inde per iftummet fluvium ufque ad
Cataraéiam majorem, quæ per montes ad campeftria Go
aitacafitum di&ta erumpit: à loco vero Cataraéiae præfatæ
per fummos eorundem montium vertices à Marianenfi'
Dioecefi infra dicenda difterminata remanfit , donec Ar
chiepifcopatus Bahienfis territorium attingit , quocum.
idem fervat confinium Epifcopatus Flumimir $anitarii ,
quod femper habuit. Aliam Epifcopatui S. Pauli tribuit,
cujus cum alia FJumimir $amua, ii ufque ad Paraibam fu
pra indicati funt limites, quæ etiam ex illo fluvio ufque '
ad alium magnum, five Paramacenfem nuncupatum à Dioe
cefi Mariamemfi per terminos inter Præfe&turas S. Pauli,
& Flumimif %amimarii, ac Aurifodimarum gemeralium con
ftitutos diftinguitur: indeque per ipfum fluvium magnum
quacumque ditionem Portugaliæ Regis interfluit à Præla
tura Gojacemfi diftinguitur. -
- Aliam Epifcopatui Mariamemfi conceffit, quæ ab aliis ,

Epifcopatibus Flumimi r %amuarii, & S. Pauli, ut fupra *
divifa, de cetero à Prælatura Gojâcemfi per terminos Pra**
- Prolegomema Cap. II." 47
fe&urarum fæcularium 5. Pauli, & Aurifodinarum Geme
ralium feparata eft, ac erga Archiepifcopatum Bahieffem,
& Epifcopatum Parnambucenfem antiquos Dioecefis Flu
animir $anuarii limites, retinét. Quartam Prælaturæ Go
jacemjî, quæ ab Epifcopatibus S. Pauli, & Mariamenß
£jivifà éifdem circumfepta eft finibus erga Parmambucen
ßm, Maragmomenfem , & Paramenfem Diœcefim, quos ha
buit Dioecéfis Flumimi r %amuarii. Reliquam Prælaturæ
Cujabaemfi affignavit ; quæ à prædi&ta Gojacenfió. ter
minos inter Auditorium Cujabaenfe, & duo alia Gojacen
Je , & S. Pauli conftitutos feparatur. Novi Epifcopatus à
Beatiffima Virgine de Monte Carmelo, & à S. Paulo, qui
bus civitates primæ erant dicatæ, nomen fibi retinuerunt;
licet S. Pauli Civitatis Ecclefia cathedralis fub invocatio
ne AfTumptionis Virginis ere&ta fuerit. -
- Prælaturæ fuos habent Antiftites, qni omni jurifdi

&tione Epifcopi potiuntur, iis exceptis, quæ funt ordinis;
Confirmationis Sacramentum, conferunt , altarium orna
menta, & vafa benedicunt, Ecclefias, coemeteria, loca Ec
clefiaftica quodammodo poluta ,'profahata recónciliant,
Ecclefias, loca ac perfonas in fuis territoriis comprehen- -
fas vifitant, &, inquirunt, beneficiörum , ac matrimonio
rum caufas, inchoatas, miotas, ac movendas audiunt, de
cidunt, & propt juris fuerit, terminant, vel aliis idoneis
modo, & forma neceffaria, limitata tamen poteftate audi
endasy&terminandas delegant: tandem plenam, & omni
modam in utroque foro habent jurifdi&tionem , quam
Epifcopus Flumimir $anuarii in iis partibus hâbuerat.
Prælaturæ iftae.cum duobus Epifcopatibus noviter inftitu
tis ad Metropolim Bahienfem pertinent. -
Aêeo crevit Lufitana Ecclefia.non tantum inter Ro

manorum, ac Gothorum Chriftiani nominis hoftium im
pietatem, fed etiam ultra mare inter Satanæ tenebras, qui--
bus tot gentium regiones caligabant, ut de- ipfa jure dici
poffit, quod Mag. P. Auguftings de univerfa FcclefiaDo
natiftis objecerat Numquid digito ofiemdirnus iftum montem ,
-. -
48 Hj?oria Ecclefiae Lufftanae.
Trai. 1. quomodo ©ffemilitur bomimibu* tertia Luma? quamdo volume
i;j?** videre Lumam movam, dieumt, ecce Luma, ecce ubi g/? : etj?
*'* fmt ibi, qui mom valent imtemdere aciemi, &- dicajit ibi?
imtemditur illi r digitur, ut videamt. Numquid fic offemdi
mur Ecclefiam fratre r mei ? (Lufitanam.) Ea quidem eft
maxima Ecclefiæ gloria, ut fine vi, gladio, & agmine gen
tes Lufitanas fubjiceret olim barbaras, de quibus ait Vale
#; j; rius Maximus: Gem* barbara, afpera, &~ difficilis. • I
e rv/?fre. - . .*
* PoRTUGALIAE SEDIUM DIvisio

Sub Theodomiro Suevorum Rege. Era 6o7. ,
EMERITA METROPOLIS.... | BRACARA METROPOLIS.
Elbora. COffòmoba , Portucale. Lamecum.
O/y/ipo. Abula. Colimbria. Dumium.
Sa/mantica. Cauria. . . Egitamia. Britomia. J/ifeum.
v - : Aurea. J/etica. Tude.
* Lucus. Iria. Afforica. •'
Divifio fub Reccefvinto Gothorum Rege. Era 7o4. ,

£¥i- EMERITA METROPOLIS. '
Ecclefiac EJTTJ.TI. • • • • • •
BRACARA METROPOLIS.
- _ - - -
áí Pax %ulia. Co/imbria. Portucale. Dumium., .,

fis. Qjy/ipo. . ' J/ifeum. JBritomia. Vetica.
OÌTÌnoba. Lamecum, 4urea. . . Tude.
Egitamia Ebora. Lucur. Iria. 4ßorica.
Caurta. Aάula, ** •
Salmätica. Caliabria. Numamtia. *. :
£# Divifio fub Rege Wamba. Era 713.

%£#. EMERITA METROPOLIS. BRACARA METROPOLIS:
39lei* Pax %ulia. Egitamia. Portucale. Dumium.
%?£.oyfijo. Colimbria. Ebora. Britomia. Vetica.
jjìjìs J^ífeíìm. Lamecum Cauria. Aurea. Aftorica.
titulus Offnoba. Abula. Numamtia. Iude. Lucur. Iria. . . .
£#* Caliaöria. Salmantica. Di •
- 1V1•
... Prolegomema Cap. II. i. 4?
Divifio fub Callifto II. Pontifice Romano. Era I¥58.

* * * B R A C ARA- METROPOLIS. t
Portucale. J/7feum. Colimbria. Lamecum.
... Egitamta... Aflurica. Lucu.r. , Iude. …
• s
AMimdomium. Aurea. Britomia. - -
.•*
a r- • • • • •
• • •
-
,
- - -,
- -
*
-
-
-- ' - - *• - p. - - - • - - _ _
- -
. . Divifio fub Innocentio III. anno Chrifti 1 199.

ERACARA METROPOLIS. . . COMPOSTELLA METROPOLIS.
JPortucale. Colimbria. ' Qlyfipo. . Ebora. .
J/ifeum. - - - Tude. Egitamia. - Lameeum.'\
.Aurea. ' ' . Lucur. • \ • • Offomo%a. - -Abaia. ' \ \
àMimdomium. Afforica. - - - Placentia. Pax %ulia. , .
Recentiores Provinciæ Ecclefiaftico-Lufitanae fub ,
-, Bonifacio IX. anno Chrifti 1394. * * '. ».
*, *. . v,
©Lysipo METROPOLis, , ., BRACARA METROPOLIS,
Ebora. . . . . Silver. . . . Portucale. . Colimbria.
Egitamia. Lamecum. . Jîfeum. . . . . .
- •T - - '. T. -
: « - * } - - - - • *. -
Y...
-
.
... • . Sedium divifiones, quæ nunc extant. . , - - - * _ _
' ' OLYSIPO METROPOLIS PATRIARCHALIS. . . …

Egitania. Lamecum. - Leiria. ' ' Portalegre. -
Fumcbal. Angra. . . . . Angola. Maragmamo,
Promontorium viride. Infula S.Z7om.e.
* • ' ' -• Grami
- - -
•• - --- Para.J
. * ' ' ',' ,. * ' ' . … - *,
- BRACARA METROPOLIS EBORA METROPOLIS] .

, Colimbria. . Portucale. Elvae. Pbarur. a5 ,
. Vifeum. AMaranda. - - * -^, , , - v. * , , , T.
* * _ . - - - - .. s -, . .
í ` .. In India, Orientali.,
: ** ; * „* • ; -, .
i . ., ' .• ' i ' •-
*.
G O A M E T R O P O L IS.
'. ' Cochim. - T λύiáíá.TTYÉÉåò?- - Pekim: : :
' •
-
., *
: - 4ngamale.- * Namkim.… Me/iapor. * X* - *
G
- $9 Hjjforia Ecclefie Luffama.
In Brafilia.
BAHIA OMNIUM SANCTORUM METROPOLIS.

... Flumem %amuarii. . 9limda.
Civitar. S. Pauli. Civita* Mriamma.
Nomina Civitatum , & Oppidorum veteris Lufita

niæ, quorum fitus adhuc ætate ifta dignofcuntur.
· · · IN ALGARBIO. - - -
Balfa - - - - - - Tavira. Offomoba -- -- -Eftoy. ,

Lacobriga - - - - Lagos. Portu y Ammibali * Portimaö.
Promotorium &acrum, — — — — — - Cabo de S. Wicente.
, , , IN PROVINCIA TRANSTAGANA. —
4mea ---- Portalegre. , Myrtilirjulia- Mertola.
Aritiâ Praetoriù- Benavéte. Mutazarum — Póte doSor.
Â£,Arar -- AfTomar., Mm * Lumae--- -- Cintra.
-Barbaria- - -- Arrabida. JVova Civitar Arucita
Cetobriga - - - - Setùval. ma Moura.T · · · · … .
Equa boma - - - Couna. Pax %ulia - - - - - Beja.
jî; -------- Elvas. . . Populi $erpemfe* - Serpa.
Liberalitar %ulia-Ewora. , ,&alacia.-, Alcagar do Sal.
AMedobriga --Aramenha. . . . ' ;
• • IN EXTREMATURA. . . .
Collipo - - - - - Leiria Nabamcia --- Tomar.
Eburobritiä Evora d*Al* Scalabis Praefidium %uli
cobaga. ' . ... . ' am-------- Santarem.
JFelicitar %ulia- Lisboa. Tubucci -- ----Abrantes.
3}erabrica --- Alemquer.
IN BEIRENsi ProvINCIA.
-
-
- -
. *»
*. - :
£#, -;--- Aromca. Egitania -- --- Töanha.

2olimâriga -- Coimbra. • Emimium ---- Agueda
..
.. Prolegomema Cap. II. '. §*
£Herminiff Serra da Eftrela. Merobriga - - Monte mor.
Lamcobriga- - - - -Feira. Talabriga - - - - Aveiro
Lacomimurgum , aut La- Jâcca - - - - - - Vifeo.
mecum - - - - Lamego.
Infignes veteris Lufitaniæ Civitates extra Portuga
- liam jam fitae.
Abula - - - - - - Avila. Norba Cæfarea - Alcantara.
�auria - - - - - - Coria. Placemtia - - - Placenga,
Emerita.Augufla - Merida. Salmantica - - Salamanca.
£nimium - - - Cidade de
- Rodrigo. -
Nomina Civitatum veteris Gallæciæ, quæ intra Por

tugaliam nunc collocantur. .
* IN INTERAMNENSI PROVINCIA.
Araduca - - - Guimaraés. *Celiobriga - - Celorico de

JBracara Augufta -- Braga. ' Baftos. -
JBritomia - -Juxta Vianam. Forum Limicorum - Ponte

�ale - - - - - - - Porto. ' de Lima. -
Naebis - - - - - - - Neiva;
* IN TRANSMONTANA PROVINCIA.
2Aquæ Flaviae - - - Cha- Comcia, feu Comtium - Mi- *

WeS. randa do Douro. " . .
. - C A P. III. .
' Quemam Religio im Lufitamia ante Euangelium
: colebatur.
Ulla Natio, Populufve, aut Gens eft, quæ Reli
gionem quandam non obfervet , exceptis Ateis ,
fiqui forte funt mente , & non tantum corde ; & ;
uniufcujufque gentis Religio ex ritibus, facrifque vifibi
1ibus, quibus in unum confortium colligantur, aperte di
3* Hj*oria Ecclefie Lufftamae.
Af. P. gaofcitur: In mullum quippe ait M. P. Auguftinus. ReJf
4$!* gionis magefi,five verum ,jve fufum coagulari poffumt ho
;?;£ijjimey mifi aliquo fignaculorumi, el Sacramemtorum vifibi
jii cap. lium confortio col/igantur Lufitanos ante Euangelium.
**• T ipfifmet promulgatum fuos ritus, templa,& facra peregif
fe- ex monumentis, quæ adducam, eft certum, quam ma
ximè ; fed a veri Dei cultu nimis alienos.
In ancipiti adeo non verfabor an unus alterve inter
tot falfæ Religionis Sacramenta Deum verum coleret, ei
cafto amore adhæreret , & non amitteret. In terra Chana-.
am.inter illius accolarum impiiffimam feétam extitit Mel
JHier. chifedech Deo gratus , ac ipfius facerdos, quem Hierony
;j£„ mus cum Hipolito, Irenæo, Eufebiis Cæfarienfi, & Emif
jang. feno, Apollinari quoque & Euftathio Antiochenæ Eccle
fiæ Epifcopo gentilem Chananæum afferunt: in terra eti
am Hus apud Edumæam vir fuit nomine Job, fimplex, re
&tus, ac timens Deum., nec Edon Alienigenarum ritibus;
notabatur: igitur quid mirum inter peffimos Lufitanorum,
mores ullus veri Numinis cultor extaret, qui Tubalis, aut
Elifæ in Hifpaniam venientiúm. de ύ; cultu tradi
tionem fervaret, aut acciperet. - v
Verum ea, quæ maaximè per univerfam Lufitaniam,
imo. & Hifpaniam colebatur Religio erat, quam populi
huc tranfmigrantes adduxerant, Ægyptiaca, Græcanica,
Romana, uno verbo Gentilium Idololatriam, & Mythicon.
?*
j;T ííííííííííííííííííùíTÉÉÉÉÉÉÉ§ííôùíííííííí
&ufitani profitebantur, Pbemice*, ait Strabo, aite 4fome
pagás 1. ri ætatem optima Hifpamie temuerunt ; idemque affirmat
|. Plinius. FortafTe à terra Chaaaam à Jofue populi Hebræi
£; Duce expulfi non tantum Africam permearunt, fed ultra.
cap. 1. eam-Colonias noyascondituri. Græcos ad noftram quoque
regionem adveniffe oftendit celeberrimum totius Regni
caput Olyfipo, five UlyfTea ab Ulyffe condita poft Trojantf
bellum tantis erroribus illuc navigante : quod ipfemet
3trabo Strabo au&toribus venerandæ antiquitatis adduébis probat.
lib.3:_ Supra haec loca: im montamir fponfiratur U£yffea ; &* im eai
***7fajum Minervæ, ut Poffidoniur tradit, & Artemidorur,
* Prolegomema Cap. III. \. 53
& Afclepi- der Myrleamur, qui im Turdetania graffingti
cam aocüit , &* defcripticmem gentium im jir regio /iibtts
agentium edidit. Ir tradit monimemta errorum U3ff.r in
templo illo Minervae affixa effè, afpide £ , &* fumma ma
«vium roßra. ; ''. i • • •• - ' . -
Quidam tamen non tamtum noftri ævi, fed ipfius Stra

bonis Synchroni ad fabulas, nugafque Poetarum mandant
quæ de Ulyffis erroribus, ac expeditione Olyfiponenfi Ho
merus defcripfit. Mirum quidem non eft Homerum erro
res Ulyffis ita fabulæ in morem defcripfiffe; neque enim.
legitimum poema cemponeret ; fi ißud carei et fabulis ;
plurima tamen vera contexuit. Itaque, ait Strabe,meque ab- £:;-
furdum Homerur, &* incredibile propofuit figmentum, mep4g. 1 58:
que imepti fùerumt fiqui fidem iffart. m / iffet iam 1 m, ac mtil-'
tiplicem Poeta peritiam fecuii poeffm ejur ad fciemi iae ac
cómodata r quaeffiome.r traduxerunt, ut fécit Crater Mallote*
& anteajam fcripferat quamplurima faéta, ac res vere ge- Lib. r.
ftas Homerum cecinifTe, Poiibiumque fibi faventem adhi-pag. 3$.
bet. Praeterea quae de dignir Hcmero fabularum ccmmemtic
diximur, cum Scriptarum miuit iiudo eadem perλίόemiium , '
tum fama , quae im iir locij, obtinuit, docere potefl baec mom
effè Poetarum , aut Scriptor, m fgpiemia, ,£? vfiigia vita;
fuméíorum homimum, ac rerum gfiarum ;'ό- Pol.Â, 4teo sy. * •
£; imterpretatur ea,quae de erroribus Ulyffi r Homerur ba

et. . . . « I. i. , … . . . .. . r • • • • '.'
• i
•*. .* •,
Virgiliánum Æneados poema plurimis etiam figmen

tis quis neget undique contextum ? Aenean ob iramJuno
nis nomini 'Frojan6 femper infenfæ feptem annos incerto.
mari erraviffe cecinit Mantuanus; plurima adgidit de Tro
jani Ducis defìcenfù ad inferos; de hofpitioque apud Di
donem , & alia, quæ per duodecim libros palam fiunt : -;
Æneam tamen in Italiam appùiìfTe, Laviniam fatiai Regis:

filiam duxifTe uxorem, unde gens Romana, Romani Re
ges, Romanique Cæfares fun£crti, inter res yerè geftas,
& ncn fabulas, non tantùin Poetæ féd hifteriæ Rönaaa &; [Ib. r,.-
Scriptores, inter quos m.aximc, emicat Livius, perhibue-,*433. ,
runt. Itaque idem de Homero circa UlyfTæam Civitaterii;
& de Ulyffe illuc transfretante judicandum fit ; cum plu.
res fint Scriptores à Strabone fupra citati præter Home.
rum in eandem fententiam confluentes. Nec folü Ulyffacæ
t
Lib expeditionis caufa Græci terræ tra£tum, qui hodie Portu
£j. ?: gale dicitur, coluere ; verum & Pompoiiius Mela fcribit
a Durio ad flexum Grovios habitafTe, quos Plinius Græ
£it. 4; corüm fobolem vocat, & emendata fectione Gravios ap
j3£ pellat Silius Italicus: * . . . . . . …
I.ib. z. - Et quor mumc Gravior. violato momime Grajûm.
verfu Præter Græcos Portugalenfe folum tenuere Carthagi
}$ „ nenfes; nam ex Juftino & L. Annæo Floro cum Gaditähi
£# a Tyró unde & Öarthaginenfium origo erat, per quietem
lib. 16. Hifpaniam pervenifTent, ibique urbis jacerent fundamen
4**4n- ta, incremento novæ civitatis Hifpani inviderunt,ac pro
pterea eos laceffiverunt, quapropter per Maherbalem co
.* ' gnato populo , è Carthagine auxilium miffum eft. Sub
·· · Hannone Duce poftea Carthaginenfes auftralem Lufitaniæ
regioné invaferunt, & fub Hannonis fratre Himilcone oc
cidentalem ingreffi funt : fumma Hifpani Imperii apud
Carthaginenfes erat, quorum fenatus univerfæ Hifpaniae
fuos duces, ac gubernatores præficiebat, rerumque omni
z#. ,3. um ibi potiti funt, donec juxta Livium du&tu P. Scipionis.
cap. 17. pulfi Hifpania funt decimo tertio anno poft bellum cum
his initum, & quinto poftquam ipfe Scipio provinciam ,
& exercitum accepit. - -
Sub Romanórum ditione in ulteriorém , & citerio

rem divifa eft Hifpania, ac per Prætores annuos coepit gu
bernari, & licet quandoque Lufitani Romanorum jugum
excutere conarentur , ac fub ftrenuiffimo Viriato patriae
£ib. 5. liberatore, ac juxta Orofium Prætorum, & Confulum Ro
*** manorum vi&töre, ac fuba&tore , & aliis ducibus palmam
eriperent, fæpeque triumphum buccinarent, au&tis indies
Romani exercitus viribus , ac præpotentibus Roma præ
lata eft Lufitaniæ : hæc Romani juris fa&ta eft, hæc Ro
Ê £;, mæ erat ftipendiaria : ait Plinius. 4* uma ad facrum Lu
· Prolegomema €ap. III. i. `55
Atani, oppida mcmorabilia à Tago ... umiverfa provincia -- •.
Jividitur in Comvemtur trer Emeritemfèm, Pacem fèm , &*
A$calabitamum. Tota populorum quadragimta quinque, im
quibus Colomiae fumt quimque , mumieipium Civium Roma- ' .
horum umum, Latii antiqui tria, ßipendiaria triginta fex. . .
Omnes id genus nationes Deoium cultui maxime ad- . .
dicebántur, & juxta earum confuetudinem creditù eft fe- '
cum Deos fuos afportare quocumque pergerent ficut de -,
AEnea cecinit Virgilius. - •* Lib. 3.

•.. .- - - - - T- — Feror exul im altum - ^V, 5}• , ,
Cum fociir, matoque, Pematibus , &* /magair Diir. .' ' '
Ceteras etiam gentes, ad quas accedebant, & quibus
jura dabant, ritus, facra, & ómnia fuæ religionis munia
ample&ti compellebant, aut blande invitabant ut crede- .
rent; quod Valerius Maximus narrat de Sertorio qui per #3;
afperof Lufitaaiae colle £ cervam albam trabebat, ab ea fe #3;
4uaemam aut agenda, aut vitam da effent praedicam r admo-"*T°
ameri, nt Lufitani ei efTent fe&tatores, ipfique , ac fuis Diis
confiderent. . _ 3 : ' ' , . . . . . . . , … - ;
Itaque adeo Lufitahia , & provincia, quæ mItra Du
rium excurrit Tarraconenfis, Græcis, Carthaginenfibus, ac
Romanis Diis erat obftri&ta, ac vovebat, at qua longe, la
teque patebat , earum gentium more templa illis erigeren
tur, aræ incenderentur, cremareatur hoftiae, flaminefque
inftituereatur. Quæ celeberrima eorum facra apud Lüfi
tanos non obfervabantur?Inter digniores,ac opulentas im
molationes: apud Græcos, & Romanos erat, quæ Heca
tombe dicebatur, fkificetfacrificium centum quarùmcunque ... *v
vi&timarum unitis generis, veluti centum bóum, vel céri- · · ·
fum fumm, vel centum ovium, & quæ ad centrm aras uno
Hoco conftru&tas immolabantùr, de quibns cecinit Pinda- Lib. 4.
rus apud Athenæum Immolare centewa omnia: folcmne eti- cap. ro
am erat, tefteCicerone, ex yi&timarum extis per Harufpi- ,; ,
ces divinari , humanas vi&timas Diis confecrare , ut apud ÄÈÉ
GentiJes Au&tores paffim legimus. L. Annæus FIorus ait vit£ .
Carthaginenfes Satuino,quem BelIum vocabant, quotannisf;'«.
- : . Iiv.
*56 Hj?oria Ecclefiae Lufitanae.
Zib. 7. vi&timam humanam facere ; quod quoque àffirmat Mag.
4e9i;, 'P. Aug; Lactantius addit à Latinis Jóvem Latialem humá
3;£ no fariguine placari ; apud Græcos tandem de Sinone Sifi
-
*.
j %. i.Thi filio ait Virgilius • • • . .. . . .. . . ' ` -
.
*
4; falfa . . Tfior tumem ait, vor aræ, emfefque mefandi,_ ,

ÉÉ, -. _ Quo f'fugi , vittaeque Deúm quar hoftia geffi
j;*'-, Lufitani gentes iftasTfortafTe æmulantes , Hecatomben
v. 155. immolabant, Diis homines confecrabant, ex vi&timarum
Eib.$. extis futura prædicebant juxta Strabonem: Immolamdo flu
p.£. dant Lufitani, &* exta intuentur mom exfeéia; preterea , &-
" laterum vemay imfpicitę;t, ac tamgemdo etiam divinamt ...
' captivorum mamti* dextras amputant, diifque comfecrami...
£rti aprum immuolant , praetereaque captivor. Quin &:
. . ritu Graeco cemturias viètimarum (Hecatombes ficI expri
3 mo) quotammij ipfiituunt. Fertur quidem Viriatum Marti
'... Romanorum equitem bello captum facrificafTe.v Saorum
* cadavera ad rogum adferebant Lufitani, & poft luftratio
. . nerh Gladiatores ante rogum dimicabant ; nam Appianus
£j;!* Alexandrinus de Viriati fünere fi$ fcripfit, itaque cadaver
£#, magnificentiffmis infiratum geftibur, inaltiffiia pyra gre
päg'297. márumt, caefifque multi c-boftiir, tum equitér, tum pediter
er turma fjnorbem decurremtej cum armi* Jîriatum ce
?ebrabamt Lufftami, mec imde priu* abceffùm , quam igmir
prorfur extit&tur éft. Peraâo fumere gladiatorium mu
fu/r editumu.i; ; : '* : :, _ · · · · · · · · · · · · ·|
* Et quot per vetus Portugaliae fpatium Deorum tem
, pla erigebantur ? in provincia Tranftagana apud Eboram,
Lib. 4.° quæ ex Plinio Liberalitas Julia nuncupabatur, & erat vete
*P- **• fis latii miunicipium, ac oppidum immune, Flamen Sacer
dos erat, qui ea fere pollebat au&oritate ; quâ nunc apud
.* * * Chriftianos Epifcopus, Flaminicam quoque perilluftremi
habebat, quæ noa tantum Eborenfium, verum & totius
- Lufitaniæ Sacerdos foemina erat : Flaminicæ epitaphium
zii,..le olim ab Eborenfibus compertum adducit Rezendius. . • •
-Antiqui- LABERIÆ L. F. GALLÆ FLAMINICÆ MU- '- :
j£
'p.7. NIC. EBORENSIS FLAMINICÆ PROVINCIÆ.2
- LU
* Prolegomema Cap. III. '. $y
•'^ : LUSITANAEL.LABERIUS ARTEMAS .... t* *
Apud Villam , quam Vicofam appellare confuevimus pér
antiquum eft tefimplum D. Jaco5i , quod ante Euangélium
promulgatum Proferpinæ fuerat confecratum,& ex quam
plurimis infcriptionibus ibi inventis, quarum una fequi
tur, palam fit , · · · · · · ------ - -
• * PROSERPINÆ SERVATRICI.C. VETTIUS : '
- SILVINUS PRO EUNOIDE PLAUTILLA .
CONJUGE SIBI RESTITUTA ' . . . .;' ., , ,
·- V.S. A. L. P. · · · ·
Prope Civitatem Pacenfem, quæ nunc apud nos Beja dici

tur, & apud Gentiles olim Pax Julia , à Chriftianis, ere
ctum eft templum in honorem Sanétorum Martyrum Jufti,
& Paftoris, quod Gentiles Jovi fuo condiderant , ibique
quamplurimâ faxa reperta funt, quorum alia à Chriftianis,
alia a Gentilibus
nibus en unum : fuerant incifa: ex Gentilium
• • . '
'infcriptio
t ' .• • ,
ἘγίγχμENAEMERITENSISFLA-
MINICA PROVINC.LUSITANIÆ *'
' ' .
Chriftianorum vero infcriptio fuper templi januam fic fe

gitur. ^ ', • . +
• •• :
HUNC DENIQUÉÉREICIUM SANCTO- ' • • -
NOMINE CAPTUM JUSTI ET PASTORIS°

MARTYRUM,QUORUM CONSTAT ESSE
, . ' SACRATUM ---- -
* CONSUMMATUM EST HOC OPUS ERA . .
- - D. CC. X. X. ' • • • • .* ' ' '
In Provincia Ciftagana Olyfipone præter Minervæ temí
plum à Strabone fupra diétum,& ab Ülyffe conditum aliud: ''
erat Concordiæ Sacrum, cujus infcriptio in S. Mamedis:
Ecclefia fuit inventa. ' · · · ·· · ···
CONCORDIÆ SACRUM M. BAEBIUS M. ' ' ' ^'
F. M. M.FELIC. JULI. DAF. • • • •• . • ''
Thetys quoque eadem Olyfipone a nautis maxime coleba
tur ; eidem pro tuendis maris periculis vota emittebantur
1I1
' 58 Hj/oria Ecclefiae Lufitàme.
in templo , cujus figna in petra infcripta poftmodurh ap
paruere . . *. • • , : - .. ' - - - . ' •\
,. DIS MAR.SACR. NAUTAE ET REMIG. O

. . . CEAN. :::: NUSIN. TEMP. THET.:::: OB
... ,. TULERUNT PRO TUENDIS:::::: • . , .
-* E. V. D. D. '-
In Belrenfi Proyincia apud oppidum de Coja in ædibus
Epifcopi Colimbrienfis infcriptus eft lapis, quem D. Ge
orgius de Almeida Colimbrienfis Epifcopus ex antiquif
fimo ædificio oppidi de Bobadela afportari fecit
.;.;;, ' - - - - PIETATI SACRUM , ,
..., JULIA MODESTA EX PATRIMONIO SUO ,
. . IN HONOREM GENTIS : SEX. APONI. .
... SCAEVI FLACCI MARITI SUI FLAMINIS , ,
. . PROUINC. LUSIT. ET IN HONOREM ,
•, ii ŠIS JULIORUM PARENTUM SUO- .
- -
· · · ··
In Provincia fnterami apud Bracaram Auguftam Ifis po
pulorum erat venerationi, ejus ara adolebat, & hujus cul
tes maximus: erat ; de quo eft ifte titulus unde pari
ter nobis innotefcit Sacerdotem foeminam ibi fedem
collocaffe. - ' ' , ***. ■ • ' ; : : : .. .
- *
ISIDI. AUG. SACRUM. LUCRETIA. FIDA
SACERDOS. PERP. ROMÆ ET AUG. CON
VENTUS. BRACARA AUG. - '.
; V. D. - -
Innumera propemodum Græcanicæ, Carthaginenfis, ac

Romanæ religionis à noftris veteribus Lufitanis obferva
tæ monumenta adducerem, fi frequenter ea, ob oculos J
manufque verfari non poffent inter legendum eruditiffi
mum Refendium, & alios qui de Lufitaniæ antiquitatibus,
& fumma indagatione, & ftilo vere comto in Regni, ac
Nationis gloriam libros fuos prælo edidere. Hæc fatis de
tegunt, quibus ritibus, ac Sacris Deos fuos profequeren
tur Lufitani ; qui in Romanorum, Strabone tefte, ritus
penitus transformati erant , ut nec propriæ memoriam
- -
.. Prolegomena Cap. III. '. 5$
1inguæ fervarent amplius, plurimumque Latini fa&i fe
cum adcolas acciperent Romanos. . . -
C A P. IV. '
De Era Hifpanica à Lufitanis obfervata.
- , E rebus Ecclefiae Lufitanae a&turo nil potius per
tra&tandum fiftit, quam Era, quâ Hifpani omnes
non folum in Ecclefiafticis rebus, verum & in pro
fanis fcripturis temporum rationes fupputabant, ac even
tus defignabant. Uiiicuique nationi femper in fingulari
fuit confuetudine res fuas geftas pofteriorum memoriae
commendare , earum notantes tempora, ac fignantes epo
cha aliqua, quæ præfertim fuorum majorum, aut fuarum
civitatum infignia demonftraret. Hebræi fuos numerarunt
annos à Diluvio Noemi, à linguarum confufione , ab
Abrahæ natali , ab Exitü populi de Ægypto , à Templi
conditione, à Captiyitate, à Captivitatis folutione, à Se
ptuaginta Danielis hebdomadarum initio , à Templi pro
fanatione ab Epiphane, quas epochas Scriptores facri ob
oculos paffim habuerunt. Graeci fua tempora menfi funt
ab Ogygis , Deucalionifque diluviis, ab Idae montis de
flagratione, à Ganimedis raptu, à Perfei expeditione, ab '
Ilio condito, ab Argonautarum expeditione, à Trojæ ex
cidio, ab Eraclidarum reditu, ab Jonica migratione, à
Licurgi tutela, ab Olimpiadibus , à Nabonaffare, à Cyri
injtig, à Xerxis fuga è Græcia poft pugnam ad Mycalem , . .
a bello Pelopofiefiaco, ab Athenis captis, à Lyfandro, à
pugna Leu&trica , à pugna ad Cherroneam, à Philippi
morte , à periodo Calippica, ab Alexandri Magni morte,
ab Era Seleucidarum, & Antiochena. Romani ab urbe
Condita , à Regifugio, à Roma à Gallis capta , à bello
Samnitico, à Pyrrhi bello, à bello primo Punico, à fe
£undo , & à tertio , à bello Jugurthino, Mitridatico, ab
ann9 Juliano, ab A&tiaca vi&toria, ab Auguftorum annis.
4\rabes celeberrima Hegira ufi fuht ex anfio Chrifti 622.
6o Hj?oria Ecclefiae Lufitam.e. .
' quo Mahumetes fugam arripuit, cum propter novum er-'
rorem de vita fubiret periculum , fuga enim Arabibus
gira dicitur.
- Annos vero per Eras difcernere adeo Hifpanis pecu
*' liare fuit, ut nulla alia Natio hac nota prius uteretur. Sca
a liger tamen non eo Hifpanis fingularem hujufmodi fup
putandi rationem exiftimat, ut Afris , imo & Italis, ac
Gallis communem effe pro comperto habeat : fuæque dif
putationis ja&tat fundamenta enixus Conciliis Carthagi
nenfibus , & Galliarum , Leonifque Pontificis Romani
Epiftolis, quorum omnium tempora ad calcem Eræ nota
computantur. Scaliger vero non animadvertit ab Ifidoro
: Mercatore, feu Peccatore, ut quidam legunt, aut potius
.ab alio Hifpano Canonum , & Conciliorum Colle&ore,
cum nullus umquam Mercator Ifidorus extiterit, juxta pa
triæ confuetudinem Eram, effe confcriptam , vel jam ex
Hifpania alias in gentes fuifTe tradu&tam ; quod etiam no
JLib. Jo-tavit Petavius. - *. •
#. Unde Hifpanienfes Erae nomen deducerent, ut annos

ä;:';o. fuos diftinguerent inter eruditos magna contentione, &
'. ' opinionum difTenfione certatum eft. S. Ifidorus Hifpalen
£. 3; {i$ Epifcopus his verbis fuam affert
Etymol. :.
fententiam : Erae fim
à Cefare Aug/tflo , quamd.
cap. 3o. gulorum ammorum conftituta eft à Cefare Aug//io, quamdo
primum cenfu excogitato Romamum orbem defcripfit: diéïa
autem Era ex eo, quod omnis orbi r aer reddere profèffur eft
JReipublicae. In Eufebii codice manufcripto. Alcobacienfi
cap. , ,. fe reperire teftatur Vafæus hujufmodi diéta : Hoc tcm
pore ediéto Augufti Caefari r aer in tributum , &- cem fur da
*ri jubetur, ex quo Erâ colleéta eft. Quæ in omnibus vul
garibus,ac cuffis Eufebii codicibus non leguntur. Alii non
ab ære, quod univerfus: orbis.Romano imperio impendit
Eræ vocabulum derivant, fed ab ære , quod Hifpania in
triumphum. Domitii Calvini tribuere juffa eft , É
ta11
cum fuit, ut inde, publicis Romæ operibus inftaurandis

diligentiam adhiberet. - - … -
.-'Alii cenfuere, hanc vocem derivandam ab Arabica

Prolegomena Cap. IV. ' 61,
Arach, quæ fignificat tempus notare, epocham , ac men
fem defcribere; unde latina terminatione Era idem eft, ac .
numerus, vel initium , unde numerantur anni : & qui
ab Hifpahis quamplurima Arabum verba in fuum idiomâ S. • , • :•
translata ipfi confirmant : perperam tamen id conjiciunt; .

iìam Arabes poft annum Chrifti feptingentefimum, deci- * ' S**,
mum fecundum Era Cæfaris 75 I. regnante ultimo Gotho
rum Rege Roderico Hifpaniam depopulati fùnt,ac fubeje
runt ; fed Idacius, qui fæculo 5. floruit in fuo chronico
Eræ nota utitur: & Concilia antea per ipfam Hifpaniam , g
Brachara , Toleto, ac Hifpali convocata Era in fine data.
notabantur, nec Arabes, ex quorum voce Aracb Erae vo- .
cabulum derivarent, adhuc in patrio folo venerabilium caz
tuum Patres audierant. • • •' . '
.. •'* . _
Nec defunt, qui ab hero Eræ originem enuntient, ve , * c *,
luti à tempore, quo Cæfar Auguftus Hifpaniarum domi
natum fufceperat. Tandem Genefius Sepulveda vir ab
Erafìno laudatus apud Vafaeum in Epiftola ad Andream
Refendium Erae derivationem ad quoddam literarum com
pendium adducit, quafi fimile illi Hebræorum elemento
rum arcano , quod ab iis cabala nominatur, aut Hiero
glyphicis notis, quæ apud Ægyptios erant in ufu fapien
tiam fuam obduéturos. Ex compendio fcriptionis , ait
Genefius , & brevitatis caufa initiâ tantum verborum pun
&tis diftin&ta pro totis verbis in Scripturis notabantur:
4. E. R. A. CAES. ideft: Ammur erat Aiigtffi Caefarir: po- … :
ftea vero tabellionum, aut librariorum témeritäte puri&tis '
ablatis fcribi coepit Æra. Genefii fententia, aliquando
præ ceteris captabar, cum ex perantiquis infcriptiónibus,
quae inveniuntur, mos efTet Hifpanis initia, tantum ver-;
borum pun&tis divifa pro integfis di&is. defcribere, inv
eamque abire jamjam videbar, nifi fimplex Eræ fignifica
tio , quam apud quofdam veteres Latinos invenio ab illa,
ac reliquis fupradii&is. renoveret , & nifi in plurimis an
tiquis monumentis Era fine diphthongo inveniretur, ut'
notavit Scaliger, , & igfemet inveni in hujus Regii Mo
63 Hißoria Eccleff.e Lufitaaae.
nafterii archiv6. Igitur Era numeri notam, vel fupputatio
pj,, „ nem fignificat. Nonius Marcellus ait: Era mumiri mota :
propriet. apud eundem Marcellum Lucilius Poeta yetuftus : Hæc
ferinlat. gft ratio perverfa Era mumi fubdita improbe : præter Mar
£j. 8. Cellum, & Lucilium Rufus Feftus in Breviari6 rerum Ro
* *°* manarum habet : Parco lubemr praecepti r tui r quippe cui
defit faculta r latiur eloquendi, ac morem fequutuf calcu
Aorum , qui imgemter fummar Erir brevioribus exprimumt,
- •
- re r gftar figmabo,
Equidem nonmom eloquar.
inficior praediétos Au&tores ætate lati
-
nitatis aurea, aut argentea non floruifTe. Marcellus Apu

lejo pofterior plerumque antiqua fe$tatur , dele&taturque
nimis Accio, Pacuvio, Nævio, & his fimilibus : Lucilius
Lib 2. quanvis à Cicerone laudetur do&us, perurbanus, ac eti
4£9rg*. am elegantiffimus , priufquam latinitas adolefceret, ju
3,5; .venefceretque , Latinorum fatyram primus aggreffus
íap.232' eft. Rufus Feftus ætate ænea Romanam hiftoriam confcri
pfit. Sane etiam non inficior Eræ vocabulum apud argen
teos, aureofve Latinos minime reperiri; fciendum tamen
eft non ftatim ab Augufti aureo latinitatis fæculo, quo
Hifpani epocham Cæfaris ftatuerunt, ad tempora fuppu
tanda fuifTe acceptum , fed jam inclinante puriori latini
tate , & in barbariem quodammodo vergente cum Petavio
fupra citato, & aliis introduétum fateor: quod mirandum
r;,.„, *°'; eft ait Horatius - - -
#. - Multa remafcentur, quae jam cecidere , eademtque

Σ%." — Q;uae mumc fumt im bomore vocabula, fi volet ufur,
g Quem pemer arbitrium eft &* vir , &• morma'loquemdi.
Eræ vocabulo difTerto , quo tempore incepit , nunc
infpiciendum eft: Vafaeus in Epiftola ad Andream Refen
dium non ab ipfo ftatim initio Triumviratus principium
hujufce fupputationis Erae conftituit, fed ab anno , quo
artitio orbis Triumviralis denuo fa&ta eft , qua utraque
É; ulterior , & citerior OStavio Augufto ceffit,
riens Antonio, & Africa Lepido. Id Vafaeo lubentiffime
tribuo , nec diffentio ; licet alia, quæ ipfe addit totus re
• Prolegomema Cap. IV. 63.
nuam. Addit ille partitionem iftam fa&tam fuiffe poft bel
lum Perufinum quarto Triumviratus anno, qui fuit Hir
tio , & Panfa Confulibus, 71 I ab urbe condita , 38 ante
natum Chriftum. Si Vafaeus Chrifti nativitatem juxta re
centiores Chronologos figeret anno ab urbe condita 749.
Confulibus C. Cæfare Augufto 12. & L. Cornelio Sylla ;
à Confulatu Panfae , & Hirtii, triginta quidem, & o&to
annos ufque ad Dominum natum compleret ; verum cum
in toto füo chronico Dionyfianam Eram femper ob oculos
habuerit, quæ incidit in annum Urbis conditæ 753 Confu
libus Cornelio Lentulo, & L. Calpurnio Pifone, non tan
tum triginta, & o&to, verum & quadraginta duo anni ne
ceffe eft excurrant, nec ante P. Dekerium , qui poft Va
fæum fæculo decimo feptimo floruit, quidam extitit, qui
Chrifti nativitatem quatuor folidis annis Dionyfianæ Erz
praevertendam exiftimavit. Anno, quo Hirtius , & Panfa
confulatum agebant, ab urbe conditâ 7J I, prima Romani
Imperii Triumvirafis divifio fuit, qua Lepido Hifpania, &
Gallia Narbonenfis attributa eft, Antonio Galliæ Cifalpi
nae , &, Augufto Africa, Sicilia, & Sardinia. Secunda, qua
Cæfar Hifpaniam obtinuit, contigit quidem anno quarto
poft Julium Cæfarem interfe&tum, ut re&te ait Refendius, £rg;
íed fiic annus erat ab urbe condita 714 Confulibus Cn. Do-***^
mitio Calvino II. & C. Afinio Pollione, & ante Chrifti
vulgare natale quadragefimus: & poft bellum quidem Pe- .. .
rufìum », ex Appiniáno.
pp Quaprópter ex Diofie lib. 43.
Quapropt -
48. íïí,
£i%:54*
cura anno Juliano feptimo L. Marcio Ceaforio, & C. Cal- íi.
vifio Sabifio Confulibus Senatus decreto trium virorum
a&ta effent confirmata , inter quæ orbis Romani divifio
fuit anao antea proximoJuliano fexto ab Augufto, & An
tonio denuo fa&ta, ideo à Kalenejis Januarii anni Juliani
o&tavi ab urbe condita feptingentefimi decimi fexti , ac
ante Domini natale vulgare trigéfimi o&tayi Avgufti epo
cham Hifpanienfem iniifTe fufpicandum eft; quippe tunc
temporis & Senatus decreto, & nova partitione utraque
Hifpania O&tavio ceflit imperanda ; & in ejus houorem,
• .
- - - - _ • - * • *- - - - •• l -
64 Hißoria Ecclefiae Lufftämæ.
& obfequium fupputationem iftam introduxerunt.'. .^
Lib.
… Id ipfum docet Julianus Epifcopus Toletanus : Era
Contr. imvemta eft amte trigimta , &* o&#0 ammor, quam Chriflur
3ulcos mafèeretur.In libro Erarum, quem Nonæ appellanus, adeo.
in fine. vetuftis cara&teribus infcripto, ut Regii Academici litte
ras fimiles jam non invenerint , quibus exemplar eadem ,
qua erat originale, forma typis ederetur ; & qui in Mona
fterii S. Crucis Chartophilacio affervatur, fic Iegitur: Era
XXXVIII. matur fuit Domimur meffer %.fuj Chrifiar.
Idetn oftenditur ex quodam Epitaphio Gothorum litteris
in lapide infcripto ad fepulcrum quondam D. Roderici
Filii San&ii II. Portugaliæ Regis, quod ex fepulcro jam
extra&um in Monafterii Ecclefiolæ Archivo Guftoditur ;
& in codice perantiquo manufcripto ejufdem Monafterii
invenitur : ibi legitur Infantem D. Rodericum obiifTe Era
1283, cum certum fit ex eodem codice anno Chrifti 1245. ,
viain univerfæ carnis fuifTe ingreffum: detra&is igitur 1245,
de
tum1263. fupcrfunt
: tôtum 38 anni
Epitaphium ante Beatiffimæ Virginis
tranfcribo * • •.
par
. , *
gem tegit haec mole r , fèrtur Dommu.r Rodericur -_ . *

IRÉgali r proler , &~ dapfilitati r amicur. -
Belligerimfigmir fuit bic, cum£ti r , &* amamdur

- 7Â; ex digiiir, alter fuit bic Rotolamdur ;
Hic mumquam maeftur , fèd im o//mi tempore lætur
}7tamr imi: fur aétu, vèrboque facetur, -^ . -
Promiffor verur fuit, bo/libur &* feverur, $

Plcbrjimul, &- Clerur fleat bumc , &- miler Hiberur,
Quam plurer fubfit armiir , ideo mage fu!fit,
Ommimoda laude digmur fuit hic Rodericur -
Cuméíir pacificur , humilir, probur, &* fime fraude,

Prima fit umdema, bir tertia fcripta fequatur,
Ex himê vimc?na quater , &* quater accipiatur,
Pfio&iava datur, ter fcribitur Era motatur,
Scilicet primum apponatur litera undecima Alphabeti M,
inde bis fcribatur ejufdem Alphabeti tertia C, poftea o&to
vicibus vigefima X tandem ter adjungatur poft o&ava Ien
evadet Era MCCXXXXXXXXIII. Sci
Prolegomena Cap. IV. ' 85°
Sciendum eft Eram Hifpanicam, fi Chrifti natale ve
rum juxta Chronologos recentiores infpiciamus, non tri
££; & o&to annos , fed triginta quatuor illud praeceffi
è : Hifpanis illa Nativitatis Dominicæ epocha, nec no
ta, nec umquam audita fuit, ficut & ceteris gentibus, quae
per tot fæcula Dionyfiana fupputatione ufæ funt: quapro
pter falluntur maxime , qui triginta & o&to annos, quos
Hifpani ante Chriftum natum numerant, ad Chrifti natale
verum componere intendunt. Errarunt quidem circa veram .
Chrifti nativitatem , ficut & univerfus chriftianus orbis,
donec accuratius infpe&tis Confulum faftis , fub quibus
€hrifti gefta obvenerant, tempus & Nativitatis, & Paffio
nis Dominicæ defignatum eft verum. -
Cæfaris epocha in utraque Hifpania ulteriori , & ci

teriori temporibus numerandis adeo invaluit, ut inter plu
rimas , & ex noftrorum Canonicorum Regularium Mona
fteriorum archivis , ac aliunde addu&tas vetuftiffimas fcri
pturas, quas faepe evolvi, præter unam, nullam aliam ad
manus habuerim, quæ Cæfaris Era in fine haud notaretur.
Vafaeus in Epiftola ad Refendium ait adeo invaluiffe ut in
Aragonia à Rege Petro ejus nominis quarto fublata fue
rit anno Domini milefimo tercentefimo quinquagefimo*
o&tavo in conventibus Valentiæ celebratis ; in Caftella ve
ro anno millefimo tercentefimo o&togefimó tertio à Joan-*
ne Rege, ejus nominis primo in comitiis Segobiae convo
catis: tandem apud Lufitanos à Rege noftro Joanne I. poft
Ceptam Africæ urbem munitiffimam oppugnatam,& armo
rum vi Saracenis ablatam circiter annum Domini milefi- *
mum quadringentefimum decimum quintum. .
A Petro III. Aragoniæ, & Joanne I. Caftellæ Regi

bus annis Domini fupradi&tis in utriufque ditionibus Cæ-'
faris epocham ademptam non tantum meminit Vafaeus,'
fed ceteri qui de Aragoniæ, & Caftellæ Regibus Chro
nicon exararunt, rem utpote indubitatam, & in judicium
minime revocandam afferuerunt. Sed inter Lufitanos ad- '
Huc aliqui dirimendam pronuntiant: à Joanne I. alii cum
66 ' ' Hi/!oria Eccleffe Lufftamae.
„ Vafaeo anno à Virginis partu millefimo quadringenteffimo
decimo quinto ; alii anno millefimo quadringentefimo vi
gefimo fecundo Eram potius expun&tam cenfent , & me
, liori judicio, ac fundamento ; nam in lib. 4. Ordinatio
£i',4 num Regis Alphonfi V. pag. 62., qui in Archivo Regio
Arcis
ordin. : ***
Regis Oiyfiponenfis
yi1po iis vulgo
vulgo d) Tò jìbo affervatur,» ita
0.'j; . •: inve
Àïíïòm- nitur Rex %9ammer famofe , ac excellemti y memoriae legam
ß /. . bamc tulit: R;x præcepii ommibur Tabelliomibur,&* Scribi*.
P* ** fuorum Regnorum , ac Dominationum , ut im pafterum im
Xommibu.r contraéiibus, ac fcripturis appomamt ammum à ma
tivitate Domimi mflri %ESU Chriffi, ficut antea Caefariae
Eram appomere confueveramt ; idque praecipit fub pæma o
, ciorum privatiomij. Promulgatum fùit boc decretum Olyfi
pome à Pbilippo Alphomfo .... die vigefima fecunda Augifli
ammo Domini millefimo quadrimgemtefimo vigefimo fecumdo.
Id etiam reperitur in vetufto libro Ordinationum à Felicif
fimo Rege noftro Emmanuele prælo torqueri jufTo anno
£i;4;. 1514 Rex Dommu r %oammer primur Excellemtiffimae recor
3;4,3: dationis legem tulit, qua omnibus Tabelliomibiir juffit ; ut
Ê. íub pæma officia amitténdi in omnibur fcripturir appomerent
si. , ammum à mativitate Domimi mcflri %ESU Chrifli ficut am
tea Eram Gefari r appomere confueveramt. Quae fuit pro
nulgata Qlyfipome vigefima fècunda die Augufii ammo à ma
tjvitate Domimi mfiri 57ESU Cbrifli millefimo quadrim
ÉÉ? vigefimo fècundo. Haec a Lufitano idiomate in
atinum fideliter translata.
Sunt, qui utramque fententiam mutua difTenfione non.
adverfari conantur; quapropter affirmant à Rege Joanne I.
anno millefimo quadringentefimo decimo quinto Cæfaris
Eram efTe §î, poftea vero anno millefimo qua
dringentefimo vigefimo fecundo legem effe publice edi
tam, ac latam ; prout regia ordinatio D. Emmanuelis vi
detur exprimefc. Auderém quidem ab iis quærere quo ri
tu, modove prius fuit expun&ta ? Viva Regis voce, an
Decreto ? Si Decreto creditu non cft id per feptem annos
ufque ad vigcfimum fecundum fuifTe dilatum, & tunc Oli
Prolegomema Cap. IV. - 67
fipone promulgatum ; nec Decreto faltem in primaria Ci-*
vitate , aut Principis curia nondum promulgato, utpote
quod nullam legis vim habet , quidquam jure, & decreto'
fublatum, aut expun&lum jujigitur; 'Si viva Regis voce
ubinam funt monumenta ? præcipue cum ipfa lex regia
fùpradi&ta expreffe dicat ante annum millefimum quadrin
gentefimum vigefimum fecundum notariis efTe cónfuetu
ginem fcripturas Cæfaris Era obfirmare. Notandum vero
hic eft unum, aut alterum à communi confuetudine defle
xiffe, & quandoque in fcripturis perantiquis, raro tamen
Domini Nativitatis annum notatum inveniri ; quod fortaf
fe inveniens Jepes in Chronico Benedi&tino Centur. I. opi
natus eft Eram Cæfaris in Hifpaniis fuiffe immutatam anno
uingentefimo quinquagefimo, ex quo fecundum Diony-.
fianam Eram Divinum Verbum de Virgine in lucem pro
diit fa&tus homo ; ego vero unam tantum fcripturam re
peri anno Domini 933 in fine notatam, qua Abbas Bron
derigus Morariae Monafterio Canonicorum Regularium
donationem quandam firmavit. -
_ C A P. V. '
De Arte Critica ad Hißoriae veritatem. .
CY I ulla facultas multum recentiorum induftriae, ac in
geniis debet hæc profe&to eft, quæ ita crevit eorum.
laboribus , ut noftra memoria orta potius quam inf
taurata videatur. Veteres duas ferunt ejus partes, emen
dationem, & judicium: emendationis erat, quod ÉÉ in
ferta in fcriptorum operibus tollerent, ac corrupta a libra
riis corrigerent. Judicii fuit ratione quidem univerfi ope
ris, quod fcripta fpuria difcernerent à legitimis; ratione.
etiam particularium locorum, quod iis , quæ perperam
fcripfifTent, vitii notam apponerent. Verum Critice non
ad Au&tores folum, fed ad ipfas quoque facultates, & fci
entias pertinet, ut de iis dijudicet quidnam fit uniufcujuf
que ingenium, five natura, quis finis, quo pertigerit ea
63, Hifforia. Eccle/ e Lufitamae.
rum perfeétio ; quid ad eam defit. Nunc tamen ceteris
omiffis, quæ tantùm pertinent ad Lufitaniæ hiftoriam per
traétandam , in eaque veritatem internofcendam regulas
quafJam expendam. . •
- Melchior Canus tres docuit regulas, quibus ex Au

£'j, &toribus, atque Hiftoricis rei alicujus veritatem confequa
7Â. mur. I. fi fa&ta aliqua narrentur à Scriptoribus probitate,
cap. 6' atque integritate infignibus, ut liqueat alios fallere nol
luiffe. 2. anteferendos eos Hiftoricos reliquis, qui præter
acre ingenium, prudentia quoque pollent ad eligendum,
& judicandum. 3. præ ceteris plurimi faciendam Hiftorici
au&loritatem, cui multum catholica Ecclefia defert. Alios
ςanones alii ftatuunt præfertim Au&tor libelli Parifiis edi
ti anno 16oI de ufu Hiftoriæ: celeberrimos tantum à Criti
gis adlatos dicam ; & I. qui fpecialiffime inculcatur de au
oritate fcriptorum æqualium , & coævorum. Fleury,
Dupinius, & alii tantum deferunt horum fcriptorum au
$toritati ; ut nolint pro vero haberi faétum antiquum,
çjuod coævi Scriptoris, five antiquiffimi teftimonium non
habeat ; contra vero, quod eorum auétoritate gaudet cre
di volunt. . -
Verum.univerfim id certum non eft, & plura exem

o„,.,,. pla congeri poffunt. I. S. Gregorii Nanzianzeni , quem
- Scriptor æqualis Hieronymus, idemque eruditiffimus ia
catalogo de Scriptoribus Ecclefiafticis teftatur Nanzianze
fium Epifcopum, cum tamen id falfo ab eruditis aliis ju->
dicetur: 2. mortem Conftantii fan&lc peraétam orat. 21.,
Gregorius Nanzianzenus narrat, atque id fàlfum nunc judi
catur. Certum etiam non cft verum non effe exiftiman
dum omne qugd ab aequalibus , vel fupparibus Au&tori
bus tacetur ;'aliter opefam perdidiffet jöfephus Hebræus
in defèribenda priorumh mundi ætatum fijftoria ; item Ju
1jus Africajus', 'Paulyis Qrqfius , Eufebius, Cæfarienfis ,
Märcgifirj ; Comes, Caffiodoriis, & Nicephorus, qui de
$iis fá j; ab egrum niemqria Ionge remotis fcri-;
ÉÉ E 1am in fufpicionem adducerentur omnia, qua;
•
Prolegomena Cap. V. ; , 69.

in mediö adtulerunt tum antiqui tum recentiores Hiftori
ci de veteris teftamenti rebus in facris Bibliis non enarra
tis: corrueret Hiftoriæ Ecclefiafticæ maxima pars ; everte
retur Patrum au&toritas. Scriptores quoque fuppares , &
a:quales nonnumquam in rebus ætatis fuæ enarrandis gra
V1ter errant. - - - -
Igitur verum eft quod æquales Scriptores narrant,

fi plures hujufmodi Scriptores fint; fic tamen ut unus ab
alio rem defcripfiffe non videatur, vel maximæ fint au
&toritatis: fi res quas narrant publicæ fuerint, ut non po
tuerint ignorare, vel fi iis in locis extitere ubi res obvene
rant. Hæc eo pertinent , ut appareat Scriptores novifle.
rem, quam narrant: quam multa etiam nunc quoque acci
dunt , quæ nos hoc tempore viventes ignoramus. Alia
funt, quæ eo fpe&tant, ut Au&torum fidem probemus, at
que illos non fallere certo cognofcamus. Itaque neceffe
eft videamus an probi fint, an fi alienæ religionis, vel fe
&tæ de rebus non fcribant, quæ fulciant eorum errores.
Ut recentiorum Scriptorum teftimonium admittatur
in rebus antiquiffimis, requiritur ut ii ob oculos habue
rint, quid fequerentur , five vetuftiorum Au&torum, five
antiquorum monumentorum, quæ extarent ; ut vetus fit
fama, ac traditio ex qua Scriptor fua hauferit: horum indiA
cia fùnt cum Scriptores ejufdem ævi, ac regionis de iif.
: dem rebus fcribentes vel id aperte affirmant, vel negant.
Non creduntur cum res quas narrant male cum aliis con
ciliantur , quæ referuntur ab Auétoribus certioris fidei,
vel alienæ funt ab ætatis illius moribus, five difciplina: fi
ges yero adhibenda eft Scriptori fi in eam rein diligentius
incubuerit, in exteras regiones peregrinatus fit explora
turus, omnia folerter conquifierit, & ceteroqui acri judi
cio præditus fit. , 7 , : 1. ' ^ • • : •, - - **;
. . . Nunc ad difcernenda opera genuina, à fpuriis, vel
dubiis tria appono, qnæ Sixtus Senenfis refert, tempus,
: dogmata , fiye res, ac fiilum. Quoad tempus huic revoca
tur manufçriptorum ccdicum Au£loritas, atque antiqui
;
yo. Hi/loria Eccleffe Lufitamiae.
tas: fi enim antiquiores cum recentioribus conferantur;
videri poteft, quid additum, aut interpolatum fit. Joan
nes Clericus hanc regulam ftatuit: fùppofitiiii libri imdici
tum eft, fi im veteribur codicibu.r, alii iribuatur, cum mulla.
ratio ejt cur ejur babeatur, cujus momem im editiomibur
praefèrt. Interpolati vero fi fimt im veteribur codicibus fime
additamemto. ' Verum hæc regula caute accipienda eft :
fæpe antiquiffimi codices cum nomen Au&toris non præ
ferrent , vel quod fatis illud efTet pervulgatum, vel quod
tempora ita ferebant, ut Au&tor nomen fuum occultátum!
vellet, recentiores fcriptores pro libito nomen Au&toris
affixerunt. Accidit etiam aliquando, ut conftanter nomen.
Au&toris alicujus manufcripti codices fervent ; & tamen
opus illud eidem pofIit abjudicari. - -
- Ut ex tempore genuina fcripta à fuppofititiis difcer

mantur, adtendere necefTe erit ad nomina propria Regum,
Principum, Epifcoporum, quorum mentio aliquando fit
ab Au&oribus. Si commemoretur, qui poft Scriptorem;
cui opus adfcribitur, vixerit, certo colligitur eidem falfo.
adfcribi. Item fi loca, aut teftimonia aliorum Au&torum
defcripta appareant, vel imitatione expreffa, qui poftea
floruerunt. Hac regula Sixtus Senenfis plura abjudicavit
Ambrofio, Hieronymo, Eufebio, in quibus leguntur fra
gmenta, & integræ paginæ ex Gregorii Magni Moralibus
excerptæ: etiam adtendendæ funt res geftae, vel ritus, vel
difciplina, quæ poftea invaluit. Hac de caufa abjudican
tur quoque Epiftolæ Anteri, Lucii, & aliorum Pontificum
Romanorum ad Hifpaniarum noftrarum Epifcopos : nec
non quorundam Conciliorum decreta , quæ ante Eliberi
tanum finguntur celebrata. 3.
• Quantum ad fecundam regulam, nempe Dogma ; ex

illo ut adulterina opera à genuinis difcriminentur, viden
dum an res , quas Scriptor traétat: controverfiaeque, quas
agitat, conveniant temporibus quibus Au&tor vixit, cui
Jiber tribuitur, an dogmata legantur contraria iis , quæ
Auétor conftanter defendit , an doétrinæ, & prudentiæ
.• •, Prolegomema Cap. V.' 7r.
Scriptoris non conveniant fabulofae, ac futiles res, & im
perite di&ta, quæ libro continentur. Itaque regulam cri
ticæ, quam Clericus adfert non afpernabor: liber imdc&tur, p ,.
aut imperitia refertur mom potgft ulla ex parte, aut faltem cjit.
totte.r viro doéto tribui, mec fabulir fcatem r viro mom imepto. cap. 5.
Hac dogmatis regula , & aliis jam di&tis Flavio Dextro.
viro infigni, quem D. Hieronymus in catalogo Scripto
rum Ecclefiafticorum laudat, indigna cenfentur chronica ,
quæ ejus nomine ab Higuera de rebus Hifpaniæ circun
feruntur. Eidem legi corrigenda fubjiciuntur confi&ta
chronica Maximi , Luitprandi, Juliani, Hausberti , alio
rumque hujufmodi, qui paflim audiuntur.
Quantum ad tertiam regulam circa ftilum dico: ex il
lo quoque juxta criticen genuina opera à falfis feparan
tur: & fi cuivis impoftori promptum fit Au&torum patri
am, genus, temporaque mentiri, ac dogmata fequi ; nihil
tamen difficilius eft, quam alterius ftilum imitari ; quem
' libet enim operofe id affe&tet impoftor, numquam faciet,
ut fimilitudo nulla appareat. Stilus vocatur non illa exte
rior fermonis fuperficies, fed orationis chara&ter, di&tio
nis contextus, fcripturæ continuitas, elocutionis forma,
figura loquendi, difpofitionis artificium, tractationis me
thodus, quæ quifque difTertus Au&tor fibi propria poffi
det, ut raro, aut numquam alteri conveniant: de quo nifi
admodum peritus judicare poteft, eumque internofcere.
Itaque quanvis hæc nota fit certiffima , adhiberi tamen
eaim folum re&te poffunt in fcriptis diu, multumque exer
citati. Etenim non ita eft facile ftili diverfitatem, qualem
hic requirimus, & quæ diverfos Auétores arguit § ab ea
diverfitate fecernere, quam Scriptori eidem, vel annorum.
maturitas fert, vel argümenti diverfitas , vel temporis ra
tio, atque animi inæqualitas. -
His pro hiftoriæ rebus internofcendis ja&is regulis

ad Lufitafiam, de qua ago, accedendum eft. Pauca prio
fum fæculorum Aui&torüm, qui id temporis res geftas per
Lufitaniam fcripferunt, fcripta ad nos üfque pervenerúnt;
•
63. Hißoria Eccleffe Lufitaaae.
nafterii archiv6. Igitur Era numeri notam, vel fupputatio
pj,, „ nem fignificat. Nonius Marcellus ait: Era mumri mota :
propriet. apud eundem Marcellum Lucilius Poeta yetuftus : Hæc
jerin lat. gft ratioperverfa Era numi fubdita improbe: præter Mar
£j. 8. Cellum, & Lucilium Rufus Feftus in Breviari6 rerum Ro
* *°* manarum habet : Parco lubemr praecepti r tui r quippe cui
defit faculta r latiur eloquendi, ac morem fequutuf calcu
Aorum , qui ingenter fummar Erir brevioribur exprimumt,
- re r gftar figmabo, mom eloquar. -
--- - Equidem non inficior prædiétos Auétores ætate lati

nitatis aurea, aut argentea non floruifTe. Marcellus Apu
lejo pofterior plerumque antiqua fe$tatur , dele&taturque
nimis Accio, Pacuvio, Nævio, & his fimilibus : Lucilius
Lib 2. quanvis à Cicerone laudetur do&tus, perurbanus , ac eti
4e grg*. am elegantiffimus , priufquam. latinitas adolefceret, ju
3,5; venefceretque , Latinorum fatyram primus aggreffus
άλλ}?' eft. Rufus Feftus ætate ænea Romanam hiftoriam cónfcri
pfit. Sane etiam non inficior Eræ vocabulum apud argen
teos, aureofve Latinos minime reperiri; fciendum tamen
eft non ftatim ab Augufti aureo latinitatis faeculo, quo
Hifpani epocham Cæfaris ftatuerunt, ad tempora fuppu
tanda fuifTe acceptum , fed jam inclinante puriori latini
tate , & in barbariem quodammodo vergente cum Petavio
fupra citato, & aliis introduétum fateor : quod mirandum
f;,.„, *°! eft ait Horatius -
#. - Multa remafcentur, quae jam cecidere , cademtque

78. " . Q;uae mumc fumt im bomore vocabula, fi volet ufur,
* Qgem pemer arbitrium eft &• vir , ó* morma'loquemdi.
Eræ vocabulo difTerto , quo tempore incepit , nunc
infpiciendum eft: Vafæus in Epiftola ad Andream Refen
dium non ab ipfo ftatim initio Triumviratus princípium
hujufce fupputationis Eræ conftituit, fed ab anno , quo
É orbis Triumviralis denuo fa&ta eft , qua utraque
ifpania ulterior , & citerior OStavio Augufto ceffit,
Oriens Antonio, & Africa Lepido. Id Vafaeo lubentiffime
tribuo , nec diffentio ; licet alia, quæ ipfe addit totus re
• Prolegomena Cap. IV. 63.
nuam. Addit ille partitionem iftam fa&tam fuifTe poft bel
lum Perufinum quarto Triumviratus anno, qui fuit Hir
tio , & Panfa Confulibus, 71 I ab urbe ccndita , 38 ante
natum Chriftum. Si Vafaeus Chrifti nativitatem juxta re
centiores Chronologos figeret anno ab urbe condita 749.
Confulibus C. Cæfare Augufto I2. & L. Cornelio Sylla ;
à Confulatu Panfae , & Hirtii , triginta quidem, & o&to
annos ufque ad Dominum natum compleret ; verum cum.
in toto fuo chronico Dionyfianam Eram femper ob oculos
habuerit, quæ incidit in annum Urbis conditæ 753 Confu
libus Cornelio Lentulo, & L. Calpurnio Pifone, uon tan
tum triginta, & o&to, verum & quadraginta duo anni ne
cefTe eft excurrant, nec ante P. Dekerium , qui poft Va
fæum fæculo decimo feptimo floruit, quidam extitit, qui
Chrifti nativitatem quatuor folidis amnis Dionyfianæ Eræ.
praevertendam exiftimavit. Anno, quo Hirtius , & Panfa
confulatum agebant, ab urbe condita 7J I, prima Romani
Imperii Triumvirafis divifio fuit, qua Lepido Hifpania, &
Gallia Narbonenfis attributa eft, Antonio Galliæ Cifalpi
nae , &, Augufto Africa, Sicilia, & Sardinia. Secunda, qua
Cæfar Hifpaniam obtinuit, contigit quidem anno quarto
poft Julium Cæfarem interfe&um , ut re&te ait Refendius, £f;!;
íed hic annus erat ab urbe condita 714 Confulibus Cn. Do^***^
mitio Calvino II. & C. Afinio Pollione, & ante Chrifti
vulgare natale quadragefimus: & poft bellum quidem Pe- ..
rufifium, ex, Appiniìo. Quaprópter ex Diofie lib. 48. £j;;*
cum anno Juliaii6 feptimo L. Maróio Ceaforio, & C. Càl-j.
vifio Sabifio Confulibus Senatus decreto trium virorum
a&ta effent confirmata , inter quæ orbis Romani divifio
fuit anao antea proximoJuliano fexto ab Augufto, & An
tonio denuo fa&ta, ideo à Kalendis Januarii anni Juliani
o&tavi ab urbe condita feptingentefimi decimi fexti, ac
ante Domini natale vulgare trigéfimi o&avi Avgufti epo
cham Hifpanienfem iniiiTe fufpicandum eft; quippe tünc
temporis & Senatus decreto, & nova partitióne utraque
Hifpania O&tavio ceflit imperanda ; & in ejus honorem,
- - - . - - • • * • I ' : . .• ■ -
76 Hißoria Ecclefie Lufitasae.
Bracarenfe ad diem 26 Aprilis in fefto S. Petri Martyris
primi, illius Sedis Epifcópi. Auétoritate fua id firmat
S. Ifidorus Hifpalenfis Epifcopus in libro de vita; & obi
cap. 4. tu San&torum : perperam Natales Alexander hunc librum
ari. 4- Ifidoro abjudicat , & veluti infirmiffimum fundamentum
Hifpanis opponit: fed Natales ipfe oblitus eft, quod fate
IDiffert. tur ad fæculum fextum de S. Izidoro Hifpalenfi; vel dum;
3.]«culi nondum
A•
differtationem decimam
invenerat, quodquintam faeculifextum
ad fæculum primi efficiebat
de Ifidoro.,
foret di&turus: ibi ait Natales: Ex tefte Braulio Cefarau
gu/lamo S. Ifidorum fcripfiffe Jibrum de ortu, &* obitu Pa
trum, im quo ggßa eorum , digmitatem quoque , &* mortem
eorum , atque Jepulturam fententiali brevitate fubnotavit.
Ifidori genuinum foetum judicat cum aliis Cardinalis de
Differt. Aguirre. In codice manufcripto perantiquo Etymologia
?**' rum S. Ifidori à fexcentis prope annis, qui in Regii Mo
nafterii S. Crucis Bibliotheca afTervatur, inter Etymologi
as juxta S. Jacobi etymon ipfius aéta fic leguntur pag. 14.
* 3acobur £/#! filiur Zebedei pQft afcenfiomem Domimi
zlum per %udeam , &* Samariam praedicaret, im #ffffi
am tandem ivit, ut ibi verbum Domimi feminaret,fe dum,
ibi mibil perficere fe videt, & folummodo movem jj;
adquifiviffè , duo? ex illir caufa praedicamdi ibidem reli
quit , &~Talior feptem fecum affumemr iterum im %udeam
rediit. De hujus codicis, & a&torum finceritate, nec Til
1emontius, nec Natales Alexander dubitarent , fi fcirent
etiam quanta diligentia, cura , & follicitudine Canonici
noftri Regulares à prædi&ti Monafterii exordio undique
meliores codices collegerint , & cuftodierint; quam pre
tiofam fuppelle&tilem nobis reliquerunt , & veneratione
maxima affervamus : digni propterea, qui Caffiodoro ex
Senatore Monacho fa&to fimilentur in prifcis , ac emen
datis codicibus ad facræ Scripturæ le&tionem impenfe de
ligendis.
| Inter Hifpaniarum populos diffidium eft quodnam
folum à Jacobo fuerit conculcatum : Lufitani noftri inter
• Prolegomena Cap. IV. ' 8;
Sciendum eft Eram Hifpanicam, fi Chrifti natale ve
rum juxta Chronologos recentiores infpiciamus, non tri
intâ, & o&to annos , fed triginta quatuor illud praeceffi
ta,è nec
: Hifpanis
umquamilla Nativitatis
audita Dominicæ
fuit, ficut epocha,
& ceteris nec no
gentibus, •
per tot fæcüla Dionyfiana fupputatione ufæ funt: quapro

pter falluntur maxime , qui triginta & o&to annos, quos
Hifpani ante Chriftum natum numerant, ad Chrifti natale
verum componere intendunt. Errarumt quidem circa veram ,
Chrifti nativitatem , ficut & univerfus chriftianus orbis,
donec accuratius infpe&tis Confulum faftis , fub quibus
€hrifti gefta obvenerant, tempus & Nativitatis, & Paffio
nis Dominicæ defignatum eft verum. :
Cæfaris epocha in utraque Hifpania ulteriori, & ci
teriori temporibus numerandis adeo invaluit, ut inter plu
rimas , & ex noftrorum Canonicorum Regularium Mona
fteriorum archivis , ac aliunde addu&tas vetuftiffimas fcri
pturas, quas fæpe evolvi, præter unam, nullam aliam ad
manus habuerim, quæ Cæfaris Era in fine haud notaretur.
Vafaeus in Epiftola ad Refendium ait adeo invaluiffe, ut in
Aragonia à Rege Petro ejus nominis quarto fublata füe
rit anno Domini milefimo tercentefimo quinquagefimo*
o&tavo in conventibus Valentiæ celebratis ; in Caftella ve
ro anno millefimo tercentefimo o&togefimo tertio à Joan-*
ne Rege, ejus nominis primo in comitiis Segobiae convo- '
catis: tandem apud Lufitanos à Rege noftro Joanne I. poft
Ceptam Africæ urbem munitiffimam oppugnatam,& armo
rum
mumviquadringentefimum
Saracenis ablatam decimum
circiter annum Domini milefi-
quintum. •
*
A Petro III. Aragoniæ, & Joanne I. Caftellæ Regi

bus annis Domini fupradi&tis in utriufque ditionibus Cæ-' '
faris epocham ademptam non tantum meminit Vafæus,
fed ceteri qui de Aragoniæ, & Caftellæ Regibus Chro
nicon exararunt, rem utpote indubitatam, & in judicium
minime revocandam afferuerunt. Sed inter Lufitanos ad- '
Huc aliqui dirimendam promptine; à Joanne I. alii cum
*78 Hißoria Ecclefiae Lufftanae.
damento traditionis innititur, non autem levi fuppofito
rum operum auétoritate. In hac veluti pacifica poffefIione
perftabat donec Garcias Loaifa Cannonicus.Toletanus, &
poftea ejufdem Sedis Archiepifcopus anno 1593 cum ede
ret Concilia Hifpaniae , differtationem quoque fcripfit de
Primatu Ecclefiæ Toletanæ, in cujus defenfionem adfert
concertationem habitam in Concilio Lateranenfi fub Inno
centio III. inter Archiepifcopum Toletanum, & Compo
ftellanum, Bracharenfem, & Tarraconenfem circa prima
tum Ecclefiarum Hifpaniæ, ubi inter concertandum à To
letano Præfule in dubium evotatus fuit S. Jacobi in Hif.
paniam adventus. A Loaifa edita concertatione adeo Car
dinalis Baronius opprimebatur, ut fententiam in Martyro
' logii notis de Hifpanica S. Jacobi profe$tione mutarejam
jam videretur; diligentiamque adhibuit, ut Clemens VIII.
ontifex Maximus in Breviarii Romani emendatione præ
dicationem S. Jacobi apud Hifpanos , quæ abfolute fub
Fio V. in Breviario afferebatur , in eodem ita mutaret, ut
fola traditio Ecclefiæ Hifpanicæ haberetur.
Tom. 1.
Verum conturbati animi Hifpanienfes Urbanum VIII.
cap. 1. adierunt, coram Sacrorum Rituum congregatione fuæ Ec
Pag. 37. clefiae perantiquam caufam protulere , utrinque caufæ per
penfis rationibus , judicio quidem, ut dicunt contradi&to
fio præcedente, tándem Urbanus VIII. Hifpanis favit, &
iconfenfit. Quæ olim fub Pio V. abfolute afferebatur, præ
dicatiónem denuo in Breviario abfolute affirmari juffit, fi
cut in le&tionibus fefti S. Jacobi nunc recitare confuefci
In cap. mus : rationes etiam jam perpendam. S. Hieronymus de
Apoftolorum divifione ait: fpiritum dediffe ei r fortem , ut
Éai. aliur ad Indor, aliur ad Hifpamiar , aliur ad Illiricum ,
aliur ad Graeciam pergeret: quibus verbis Jacobum quidem
' iion nominat , fed cum diftinguat eum , qui in Hifpaniam
venit, ab eo qui Illiricum penetravit, fcilicet à S. Paulo,
vel Andrea, alium non judicafTe videtur nifiJacobum : ad
dendumque adhuc eft Maximum Do&torem in citato ca
pite Domini verba refpicere poft refurrectionem difcipu
Prolegomema Cap. IV. 67.
fpone promulgatum ; nec Decreto faltem in primaria Ci-*
vitate , aut Principis curia nondum promulgato, utpote
quod nullam legis vim habet , quidquam jure, & decreto'
fublatum, aut expun&lum jujjtg. 'Si viva Regis voce
ubinam funt monumenta ? præcipue cum ipfa lex regia
fupradi&ta expreffe dicat ante annum millefimum quadrin
gentefimum vigefimum fecundum notariis efTe cónfuetu
dinem fcripturas Cæfaris Era obfirmare. Notandum vero
hic eft unum, aut alterum à communi confuetudine defle
xiffe, & quandoque in fcripturis perantiquis, raro tamen
Domini Nativitatis annum notatum inveniri ; quod fortaf
fe inveniens Jepes in Chronico Benedi&tino Centur. I. opi
natus eft Eram Cæfaris in Hifpaniis fuiffe immutatam anno
quingentefimo quinquagefimo, ex quo fecundum Diony
fianam Eram Divinum Verbum de Virgine in lucem pro
diit fa&tus homo ; ego vero unam tantum fcripturam re
peri anno Domini 933 in fine notatam, qua Abbas Bron
derigus Morariæ Monafterio Canonicorum Regularium
donationem quandam firmavit. .*
_ C A P. V. ;
De Arte Critica ad Hißoriae veritatem.
I ulla facultas multum recentiorum induftriæ, ac in
geniis debet hæc profe&to eft , quæ ita crevit eorum
laboribus , ut noftra memoria orta potius quam inf
taurata videatur. Veteres duas ferunt ejus partes, emen
dationem, & judicium: emendationis erat, quod ÉÉ in
ferta in fcriptorum operibus tollerent, ac corrupta a libra
riis corrigerent. Judicii fuit ratione quidem univerfi ope
ris, quod fcripta fpuria difcernerent à legitimis; ratione,
etiam particularium locorum, quod iis , quæ perperam
fcripfifTent, vitii notam apponerent. Verum Critice non
ad Au&tores folum, fed ad ipfas quoque facultates, & fci
entias pertinet, ut de iis dijudicet quidnam fit uniufcujuf
que ingenium, five natura, quis finis, quo pertigerit ea
§3, Hifforia Ecclefte Lufftamae.
rum perfeétio ; quid ad eam defit. Nunc tamen ceteris
omiffis, quæ tantum pertinent ad Lufitaniæ hiftoriam per
traétandam , in eaque veritatem internofcendam regulas
quafdam expendam. . •
- Melchior Canus tres docuit regulas, quibus ex Au

£'j, &toribus, atque Hiftoricis rei alicujus veritatem confequa
7£. mur. I. fi fa&ta aliqua narrentur à Scriptoribus probitate,
cap. 6' atque integritate infignibus, ut liqueat alios fallere nol
luifTe. 2. anteferendos eos Hiftoricos reliquis, qui præter
acre ingenium, prudentia quoque pollent ad eligendum,
& judicandum. 3. præ ceteris plurimi faciendam Hiftorici
au&oritatem, cui multum catholica Ecclefia defert. Alios
ςanones alii ftatuunt præfertim Au&tor libelli Parifiis edi
ti anno 16oI de ufu Hiftoriæ: celeberrimos tantum à Criti
gis adlatos dicam ; & I. qui fpecialifIime inculcatur de au
oritate fcriptorum æqualium , & coævorum. Fleury,
Dupinius, & alii tantum deferunt horum fcriptorum au
$toritati ; ut nolint pro vero haberi fa&tum antiquum ,
άuod coævi Scriptoris, five antiquiflimi teftimonium nofi,
habeat ; contra vero, quod eorum auétoritate gaudet cre
di volunt. - - -
Verum.univerfim id certum non eft, & plura exem

o„,.,,. pla congeri poffunt. I. S. Gregorii Nanzianzeni , quem
- Scriptor æqualis Hieronymus, idemque eruditiffimus ia
catalogo de Scriptoribus Ecclefiafticis teftatur Nanzianze
fium Epifcopum, cum tamen id falfo ab eruditis aliis ju-*
dicetur: 2. mortem Conftantii fan&te peraétam orat. 21.,
Gregorius Nanzianzcnus narrat, atque id falfum nunc judi
gatur. Certum etiam non cft verum non effe exiftiman
dum omne qugd ab æqualibus, vel fupparibus Auétori
jus tacetur ;'aliter opefam perdidiffetjöfephus Hebræus
in defèribenda priorumh mundi aetatum fiiftoria ; item Ju-,
[jus Africanus', 'Paulus Qrofius , Eufebius Cæfarienfis ,
Märcellijs comes,
•! Caffiodorus, & Nicephorus, qui dé
- É¤;
. .• • . - - - . ** * • -
ab eorum memória Ionge remotis fcri

-
Ε iam iti fùfpicionem adducerentur omnia, quæ;

f***** ; -
- - - - - • **
.*
Prolegomena Cap. /. 69..

in mediti adtulerunt tum antiqui tum recentiores Hiftori
ci de veteris teftamenti rebus in facris Bibliis non enarra
tis: corrueret Hiftoriæ Ecclefiafticæ maxima pars ; everte
retur Patrum au&toritas. Scriptores quoque fuppares , &
zquales nonnumquam in rebus ætatis fuæ enarrandis gra
viter errant. - - - -
, Igitur verum eft quod æquales Scriptores narrant,

fi plures hujufmodi Scriptores fint; fic tamen ut unus ab
alio rem defcripfifIe non videatur, vel maximæ fint au
&toritatis: fi res quas narrant publicæ fuerint, ut non po
tuerint ignorare, vel fi iis in locis extitere ubi res obvene
rant. Hæc eo pertinent , ut appareat Scriptores novifTe.
rem, quam narrant: quam multa etiam nunc quoque acci
dunt , quæ nos hoc tempore viventes ignoramus. Alia
funt, quæ eo fpe&tant, ut Au&torum fidem probemus, at
que illos non fallere certo cognofcamus. Itaque neceffe
eft videamus an probi fint, an fi alienæ religionis, vel fe
&tæ de rebus non fcribant, quæ fulciant eorum errores.
Ut recentiorum Scriptorum teftimonium admittatur
in rebus antiquiffimis, requiritur ut ii ob oculos habue
rint, quid fequerentur, five vetuftiorum Au&torum, five
antiquorum monumentorum, quæ extarent ; ut vetus fit
fama, ac traditio ex qua Scriptor fua hauferit: horum indiâ,
cia fùnt cum Scriptores ejufdem ævi, ac regionis de iif.
dem rebus fcribentes vel id aperte affirmant, vel negant.
Non creduntur cum res quas narrant male cum aliis con
ciliantur , quæ referuntur ab Au&toribus certioris fidei,
vel alienæ funt ab ætatis illius moribus, five difciplina: fi
ges yero adhibenda eft Scriptori fi in eam rein diligentius
incubuerit, in exteras regiones peregrinatus fit explora
turus, omnia folerter conquifierit, & ceteroqui acri judi
cio præditus fit. ' . ' ' , , , t
. . . Nunc ad difcernenda opera genuina, à fpuriis, vel

dubiis tria appono, qnæ Sixtus Senenfis refert, tempus,
dogmata , fiye res, ac fiilum. Quoad tempus huic revoca
tur manufcriptorum ccJicum Au£loritas, atque antiqui
- •- , - - *** .
yo. Hi/loria Eccleffe Lufitamiae.

tas: fi enim antiquiores cum recentioribus conferantur;
videri poteft, quid additum, aut interpolatum fit. Joan
nes Clericus hanc regulam ftatuit: fuppofitit ii libri imdici
tum eft, fi im veteribur codicibu.r, alii iribuatur, cum mulla.
ratio ejt cur ejur babeatur, cujur momem im editiomibur
praefèrt. Interpolati vero fi fimt jm veteribus codicibus fime
additamemto. ' Verum hæc regula caute accipienda eft :
fæpe antiquiffimi codices cum nomen Au&toris non præ
ferrent , vel quod fatis illud efTet pervulgatum, vel quod
tempora ita ferebant, ut Au&tor nomen fuum occultatum
vellet, recentiores fcriptores pro libito nomen Au&toris
affixerunt. Accidit etiam aliquando, ut conftanter nomen
Au&toris alicujus manufcripti codices fervent ; & tamen
opus illud eidem pofIit abjudicari. - -
lUt ex tempore genuina fcripta à fuppofititiis difcer

mantur, adtendere necefTe erit ad nomina propria Regum,
Principum, Epifcoporum, quorum mentio aliquando fit
ab Au&oribus. Si commemoretur, qui poft Scriptorem;
cui opus adfcribitur, vixerit, certo colligitur eidem falfo.
adfcribi. Item fi loca, aut teftimonia aliorum Au&torum.
defcripta appareant, vel imitatione expreffa, qui poftea
floruerunt. Hac regula Sixtus Senenfis plura abjudicavit
Ambrofio, Hieronymo, Eufebio, in quibus leguntur fra
gmenta, & integræ paginæ ex Gregorii Magni Moralibus
excerptæ: etiam adtendendæ funt res geftae, vel ritus, vel
difciplina, quæ poftea invaluit. Hac de caufa abjudican
tur quoque Epiftolæ Anteri, Lucii, & aliorum Pontificum
Romanórum ad Hifpaniarum noftrarum Epifcopos : nec
non quorundam Conciliorum decreta , quæ ante Eliberi
tanum finguntur celebrata. 3.
Quantum ad fecundam regulam, nempe Dogma; ex

illo ut adu!terina opera à genuinis difcriminentur, viden
dum an res , quas Scriptor traétat: controverfiaeque, quas
agitat, conveniant temporibus quibus Au&tor vixit, cui
Jiber tribuitur, an dogmata legantur contraria iis , quæ
Auétor conftanter defendit , an do&trinæ, & prudentiæ
: • Prolegomema Cap. V.' 7r.
Scriptoris non conveniant fabulofæ, ac futiles res, & im
perite di&ta, quæ libro continentur. Itaque regulam cri
ticæ, quam Clericus adfert non afpernabor: liber imdc &fur, p ,.
aut imperit ia refertur mom potgft ulla ex parte, atat faltem cjit.
totte.r viro doéto tribui, mec fabulir fcatem r viro mom imepto. cap. 5.
Hac dogmatis regula , & aliis jam di&tis Flavio Dextro.
viro infigni, quem D. Hieronymus in catalogo Scripto
rum Ecclefiafticorum laudat, indigna cenfentur chronica ,
uæ ejus nomine ab Higuera de rebus Hifpaniæ circun
feruntur. Eidem legi corrigenda fubjiciuntur confi&ta
chronica Maximi , Luitprandi, Juliani, Hausberti , alio
rumque hujufmodi, qui paflim audiuntur.
Quantum ad tertiam regulam circa ftilum dico: ex il
lo quoque juxta criticen genuina opera à falfis feparan
tur : & íi cuivis impoftori promptum fit Au&torum patri
am, genus, temporaque mentiri, ac dogmata fequi ; nihil
tamen difficilius eft, quam alterius ftilum imitari ; quem
libet enim operofe id affe&tet impoftor, numquam faciet,
ut fimilitudo nulla appareat. Stilus vocatur non illa exte
rior fermonis fuperficies, fed orationis chara&ter, di&tio
nis contextus, fcripturæ continuitas, elocutionis forma,
figura loquendi, difpofitionis artificium, tractationis me
thodus, quæ quifque difTertus Au&tor fibi propria poffi
det, ut raro, aut numquam alteri conveniant: de quo nifi
admodum peritus judicare poteft, eumque internofcere.
Itaque quanvis hæc nota fit certiffima , adhiberi tamen
eaim folum re&te poffunt in fcriptis diu, multumque exer
citati. Etenim non ita eft facile ftili diverfitatem, qualem
hic requirimus, & quæ diverfos Auétores arguit § ab ea
diverfitate fecernere, quam Scriptori eidem, vel annorum.
maturitas fert, vel argümenti diverfitas , vel temporis ra
tio, atque animi inæqualitas.
His pro hiftoriæ rebus internofcendis ja&is regulis
ad Lufitafiam, de qua ago, accedendum eft. Pauca Ério
fum fæculorum Auétorum, qui id temporis res geftas per
Lufitaniam fcripferunt; fcripta ad nos üfque pervenerúnt;
7z Hi/loria Ecclefiae Lufftamae.
fed provinciarum perantiqua, & majoribus accepta tradi
tio, quæ maximum fidei eft argumentum , in caufa eft,
p.
cur recentiores Scriptores pertra&tarent, ac afTererent plu
rima, quin à vero defle&terent ; aliis quoque à lapideis
monumentis forte affervatis emendicatis, aut ab extraneis
Au&toribus , qui eadem antiquitus fcriptis demandave
rant. Plurima quidem efTent ântiquitatüm fcripta monu
menta , quæ in Ę vetuftis chartophilaciis cufto
direntur, fed Saraceni Hifpaniam ferro, flammaque de
populantes , ea aut igni tradidere , aut obrutorum
aedificiorum ageribus fepelierunt. Propter veterum Au }
&torum filentium quidem jam pofferioribus fæculis.
quamplurima commenta circâ univerfam Hifpaniam con
finxerunt, & libros fabulis refertos fparferunt in vulgus,'
quibus multi deleétati in palmares univerfæ Hifpaniæ er
rores delapfi funt, & ut au&toritatem, famam , fidemque.
apud omnes adquirerent, nomina aliorum virorum, qui
bus olim fides adhibebatur, fuppofuere. - .
Inter tot figmentis plenos, ac fcatentes libros omni
um eruditorum confenfu numerantur chronicon Flavii.
Dextri, cui Bivar fua addidit commentaria, Pfeudo Julia*
nus, Pfeudo Athanafius, Caledonius, Maximus, Hausber
tus, & Liberatus Monachus, Luitprandus Ticinenfis Dia
conus , quos , & alios Regia Lufitaniæ Academia merito
jam fpuriis adjudicavit , & inter non facile credendos re
cenfuit ; Academiæ tamen præluxerunt alii non minus.
eruditi, qui critices libratis rationibus differtationes fuas i '
texuere tot figmenta fimplicium animos commoventia pu

blice oftenfuri, Clariffimi fcilicet, Herrera , Marchio de
Mondexar , & Eminentiffimus de Aguirre. Si à Lufitano-.
rum hiftoriographorum manibus , oculifque ablegarentur
hujufce furfuris fcripta vera multa non affererentur, quæ.
ex pofitis critices regulis inftru&ti ftatim in primo limine
falfa demonftrabunt. Iftis quidem fpuriis Auétoribus qui
dam fedu&ti funt; alii tamen fpuria à genuinis, & auéto
graphis fecernentes meliorem femitam adierunt. Igitur.
ex
- Prolegomena Cap. }/. 73 •
ex noftris, qui pofterioribus faeculis Lufitaniae antiquita
tes explorarunt, funt Andreas Refendius, Fr. Bernardus :
de Brito, ac Fr. Antonius Brandam, uterque Ciftercienfes ,
Monachi ; Damianus de Goes , Jacobus Menætius, Edu
ardus Nonius , Barros , Gafpar Eftatius, Rodericus da.
Cunha Archiepifcopus Olyfiponenfis, Cardozo , Antoni- .
us de Wafconcellos, Emmanuel Severim de Faria, Gafpar,
Barreiros, & Academiæ Regiæ à Fideliffimo Rege Joanne.
V. inftitutæ eruditiffimi Socii. Ex extraneis Rodericus,
Ximenes Archiepifcopus Toletanus, Francifcus Tarapha.
Canonicus Barcinocenfis, Lucius Mârinaeus Siculus, eru
ditus Joannes Vafæus Burgenfis,qui in Lufitania in familia.'
Eminentiffimi D. Cardinalis D. Henrici Portugaliæ Regis
olimqüe Eborenfis Archiepifcopi vixit, & clientelam gef
fit ; Ambrofius Morales, Joannes Marianna, D. NicoIaus
Antonius, Herrera, Colmenar, de la Clede, Le*Quien de
1a Neufville , & alii, qui omnium paffim teruntur mani
bus : & licet in aliquibus quædam adhuc critices virga
cenfenda fint, quodammodo indulgendum eft, cum eo
tempore fua edidifTent opera, quod ferreo ftilo politum
€rat. - -
PSEUDOCHRONICORUM CATALOGUS.
Atbamafiur Cefaraugu/lamur.
AMom y Sam&iu r Gramatae.
Caledomius Bracaremfir.
Gregoriur Baeticur.
Luciur Flaviur Dexter. •
Marcur Maximur, ejufque Comtinuator.
Luitpramdur Diaconür7icimemfir. -
Hagröertur Hifpalemfir Moma;bus Dumiemfir.

Liberatur Monacbur Gerumdemfir.
Aulur Halo.
Petrur Seguimur.
Heleca.
3uliamur Perer aegri* Toletatur;
74 " Hißoria Eccleffe Lufitama.
Falfis etiam, & confiétis decet adfcribi Epiftolam Hugo=-
nis Epifcopi Portugalenfis ad Mauricium Bracarenfem Ar
chiPræfulem, quam Bivar in Apologia Flavii Dextri adef- '
fe ait 'in Bibliotheca Regii Monafterii S. Crucis Colim-.
brienfis Canonicorum Regularium in codice pervetufto.
chara&teribus Gothicis exarato in membrana chronicon
San-Pyri continente : FortafTe aliquando ibi fervaretur ;
aft poft accuratius examen, & tot monumentorum ve
terum excuffum pulverem , nullum hujus fuppelle&tilis,
riec pluris faciendæ, in Monafterio noftro extat veftigium,
aut memoria : vere fateor quamplurima antiquitatum mo
riumenta fubita aquarum inundatione hujus Regii Mona
fterii chartophilacium præterfluente lacrymandam ja&tu
tam fubiiffe 3 aft hæc Higueræ figmenta fapiunt.
HISTORIA
E CCL ESIÆ -
LUSITANÆ
S Æ C U L I I.
*+++++++++++++++++++*++++++**+++++++++*++++++*+++++++++++++++*
- C A P. I.
Quando Euangehum im Lufitamia promulgatum fuit.
N hiftoria Alphonfi X. Caftellæ Regis fertur qua part.
no&te de Beatiffima Virgine Chriftus Dominus natús cap.io7.
eft, univerfæ Hifpaniae adeo effulfifTe nubem candi
diflimam, tanti fulgoris, tantæ claritatis, & caloris,
- ut inftar Solis fuerit meridiani : hanc véluti fignumi
enuntiafTe conje&tarunt aliqui Hifpaniam inter ceteras or
bis plagas primam Chrifti vexillum fufcepturam. Infideli- .
bus quidem, ac gentibus data funt figna , ait Gregorius Homil,
Maghus: verum illa no&te, quæ univerfo orbi fa&a eftil- 9. in
lumiinatio in deliciis gentium, mirum non eft Hifpaniam*
cum aliis régióïöÜSÊïëïãïífe. Sane inter reliquas mun
di partes, quæ poft abrogatam, mortuamque legem vete
rem per Chriftum in crucis ara Deo Patri reconciliationis
hoftiam oblatum, Domino mancipatæ funt, Hifpania præ
cipua eft, ad quam Apoftolorum fonus exivit., _ I ,
. I Tiberio Cæfare imperante, Jacobus filius Zebedæi,
ac frater Joannis Hifpaniam venit ; Euangelium prædica
vit, & in tota provificia novem tahtum difçipul6s adqui
fivifTe traditur ; licet plures alios ad fidem, converteret,
quos difcipulis fuis non adfcripfit, ut rcfcrt Breviarjumi
76 Hißoria Eccleffe Lufitasae.
Bracarenfe ad diem 26 Aprilis in fefto S. Petri Martyris
primi, illius Sedis Epifcópi. Auétoritate fua id firmat
S. Ifidorus Hifpalenfis Epifcopus in libro de vita; & obi
cap. 4. tu San&torum : perperam Natales Alexander hunc librum
ari. 4- Ifidoro abjudicat , & veluti infirmiffimum fundamentum.
Hifpanis opponit: fed Natales ipfe oblitus eft, quod fate
i
IDiffert. tur ad fæculum fextum de S. Izidoro Hifpalenfi; vel dum;
3.]«culi nondum
A•
differtationem decimam
invenerat, quodquintam fæculifextum
ad fæculum primi efficiebat,
de Ifidoro.
foret di&urus: ibi ait Natales: Ex teffe Braulio Cefarau
gu/lamo S. Ifidorum fcripfiffe Jibrum de ortu, &* obitu Pa
trum, im quo ggfta eorum , digmitatem quoque , &* mortem
eorum , àtque Jepulturam femtemtiali brevitate fubmotavit.
Ifidori genuinum foetum judicat cum aliis Cardinalis de
Differt. Aguirre. In codice manufcripto perantiquo Etymologia
?**' rum S. Ifidori à fexcentis prope annis, qui in Regii Mo
nafterii S. Crucis Bibliotheca affervatur, inter Etymologi
as juxta S. Jacobi etymon ipfius aéta fic leguntur pag. 14.
* 3acobur £/#! filiur Zebedei pj? afcenfiomem Domini
zlum per %udeam , &* Samariam praedicaret, im !#ffffi
am tamdem ivit, ut ibi verbum Domimi feminaret, fed dum
ibi mibil perficere fe videt, & folummodo movem j; èipulor
adquifiviffè , duo? ex illir caufa praedicandi ibidem reli
quit , & Talior feptem fecum affumemr iterum im %udeam
rediit. De hujus codicis, & a&torum finceritate, nec Til
lemontius, nec Natales Alexander dubitarent , fi fcirent
etiam quanta diligentia, cura, & follicitudine Canonici
noftri Regulares à prædi&ti Monafterii exordio undique
meliores codices collegerint , & cuftodierint; quam pre
tiofam fuppelle&tilem nobis reliquerunt , & veneratione
maxima affervamus : digni propterea, qui Caffiodoro ex
Senatore Monacho fa&to fimilentur in prifcis , ac emen
datis codicibus ad facræ Scripturæ le&tionem impenfe de
ligendis.
_ Inter Hifpaniarum populos diffidium eft quodnam
folum à Jacobo fuerit conculcatum : Lufitani noftri inter
Seculi I. Cap. I. 77
• fuos in Interamnenfi provincia fufcepifTe gloriantur. In
quodam codice antiquo manufcripto Monafterii Ecclefio
Hæ inveni ab antiquis creditum Jacobum ad Gayæ littora
perveniffe, hinc ad terræ Interamnis flexum acceffifTe. Ad
colæ Araducæ ex vetuftis referunt monumentis , ibi tem
lum extitiffe Cereri à gentilibus confecratum, quod S.
ÉÉÉ evertit, & poftea in loco aram extruxit, ubi San
} &tiffimae Deiparæ imaginem collocavit, quam ipfi vocant.
de Oliveira, confirmantque infcriptione quadam lapidea
anno 1559 inventa in ejufdem templi turri, è cujus parie
te inferiptus lapis temporum viciffitudine feparabatur , ac
confpicuus his verbis jamjam in lapfum imminebat : Jm
hoc fimulacro Cereri r collocavit %acobur filius Zebedei
£í $oammir imaginem S. Mariae III. S. 3. S. X.
illemontius huic infcriptioni facile non crederet, cum
dicat Hifpaniæ infcriptis lapidibus maxima fufpicione, &
nimis caute confidendum : non facile noftris, quos vera
ces Au&tores indicant, credat ille, difficillime etiam noftri
Calliarum monumentis, quæ fidei Atticæ Scriptores non
adduxerint, afTentient. Ut magis hujufmodi pun&tum in
notefcat, antequam de ceteris San&tiffimis viris, qui per
Hifpaniam Fidem enuntiarunt, agam, Differtationem fin
gularem libratis Adverfantium argumentis , & folutis, de
S. Jacobi expeditione Hifpanica conficio : nec totus veri
convincere, aut fuadere intendo ; fed non adeo momen
tofa efTe argumenta, quibus Galli , aliive nimie credunt
adventum iftum negaturi.
D I SS E R T A T I O. JLib. i.
D. %acobur vemit im Hifpamiam. #%.

S. Jacobum Hifpaniam
traditio, ut Thomaz peragrafTe ea eftcertam
Stapeletonus Hifpanorum
vocet : £j:
¢cap.
Cardinalis de Aguirre dicat immemorialem: & Ca- Tom. 1.
jetanus Cenni fcribat ratum, & firmum efTe debere, quod %£
prædicatio S. Jacobi in Hifpaniis firmo, ac ftabili hoc fun- #gr
y8 Hißoria Ecclefiae Lufftanae.
damento traditionis innititur, non autem levi fuppofito
rum operum auétoritate. In hac veluti pacifica poffeffione
perftabat donec Garcias Loaifa Cannonicus.Toletanus, &
poftea ejufdem Sedis Archiepifcopus anno 1 593 cum ede
ret Concilia Hifpaniae , differtationem quoqüé fcripfit de
Primatu Ecclefiæ Toletanæ, in cujus defenfionemâdfert
concertationem habitam in Concilio Lateranenfi fub Inno
centio III. inter Archiepifcopum Toletanum, & Compo
ftellanum, Bracharenfem, & Tarraconenfem circa prima
tum Ecclefiarum Hifpaniæ, ubi inter concertandum à To
,
letano Præfule in dubium evotatus fuit S. Jacobi in Hif.
paniam adventus. A Loaifa edita concertatione adeo Car
dinalis Baronius opprimebatur, ut fententiam in Martyro
logii notis de Hifpanica S. Jacobi profectione mutarejam
jam videretur; diligentiamque adhibuit, ut Clemens VIII.
ontifex Maximus in Breviarii Romani emendatione præ
dicationem S. Jacobi apud Hifpanos , quæ abfolute fub
Fio V. in Breviario afferebatur, in eodem ita mutaret, ut
fola traditio Ecclefiæ Hifpanicæ haberetur.
q;,„,,. . Verum conturbati animi Hifpanienfes Urbanum VIII.
cap. 1. adierunt, coram Sacrorum Rituum congregatione fuae Ec
p43. 37. clefiae perantiquam caufam protulere, utrinque caufæ per
penfis rationibus , judicio quidem , ut dicunt contradiéto
rio præcedente, tandem Urbanus VIII. Hifpanis favit, &
iconfenfit. Quæ olim fub Pio V. abfolute afferebatur, præ
dicatiónem denuo in Breviario abfolute affirmari juffit, fi
cut in le&tionibus fefti S. Jacobi nunc recitare cónfuefci
In cap. mus : rationes etiam jam perpendam. S. Hieronymus de
Éai. Apoftolorum divifione ait: fpiritum dediffe ei r fortem , ut
*** aliur ad Indor, aliur ad Hifpaniar, aliur ad Illirictim ,
aliur ad Graeciam pergeret: quibus verbis Jacobum quidem
' iion nominat , fed cum diftinguat eum , qui in Hifpaniam
venit, ab eo qui Illiricum penetravit, fcilicet à S. Paulo,
. . vel Andrea, alium non judicafTe videtur nifiJacobum : ad
dendumque adhuc eft Maximum Do&torem in citato ca
pite Domini verba refpicere poft refurrectionem difcipu
· Seculi I. Cap. I. 79'
los adloquentis, in univerfumque mundú mittentis omnes
: entes edo&buros, quo tempore Paulus nondum inter Apo
olos numerabatur,fed Sinagogæ decreta adhuc exa&te ad
implebat. Affirmat etiam S. Ifidorus Hifpalenfis fupraci
tatus in codice manufcripto. -
Breviarium Toletanum à S. Ifidoro recognitum, me

liori forma emendatum , & hac de caufa ipfi attributum
habet facrum hymnum.
/Magni deimde Filii Tomitrui
Adepti fulgemt, prece Matri r imclitae:
Utrique vitae culmimir imfigmia :
Regem r %oammer dexteraj£ Afiam ,
Et læva Frater pofitur Hifpamiam.
Tillemontius hunc hymnum appellat barbarum, tanquam
fi barbaries fola traditionem, ac narratum everteret: quot
latininatis barbaries etiam apud Cyprianum, Caffiodorum,
í Petrum Chrifologum, Fulgentium, & alios paffim inveni
M. untur? barbaro verbo fportulo utitur Cyprianus , repagimo
Chrifologus, fimpulator Fulgentius, ruraliter Caffiodo
rus ; alios omitto, quos tamen Ecclefiæ traditionem fir
mare certum eft. Nec quænam fit hymni barbaries, ver
borum ne, an phrafis, metrive oftendit: nec facile fenten
tiæ oftenderet, fi ad ipfum Euangelium adtenderet in cap.
20. Math. & cap. 3. Marci, cujus fenfus quodammodo ad
illud metrum reducitur , ac exponitur. Nec metri leges
ftegle&tæ in caufa funt ut Ifidoro viro do&to abjudicetur
hymnus. Abjudicandi ne erunt Ambrofio, Hilario, & ali
is hymhi, quos Urbanus VIII. Poefeos peritiffimus in cor
re&tione Breviarii Romani emendavit , ac perpolivit ?
ficut ipfe in Bulla Divimam Pfalmodiam ait: Hymmi, pau
cir exceptir, qui mom metro,fed foluta oratiome, aut etiam
rhytbmo comiffâmt,vel ememdatioribur codicibur adbibitir,vel
aliqua faéia mutatiome ad carmimir, &- latinitati r leger,
ubi fieri potuit, revocati, ubi vero mom potuit, de imiegro
comditi '£ • '
Natales Alexander refpondet officium illud, in quo

8o Hißoria Eccleffe Lufitamæ.
S. Jacobi Hifpanica profe&tio facro hymno recolitur, non
approbafTe Romanam Ecclefiam : unde cum Romame Ec
clejie traditio cujufcunque fingularir Ecclefiae traditicmi/it
antepomenda; probabiliur affèritur mufquam profeéium effe
in Hifpamiam %acobum: ha&tenus ver6a Natalis Alexan
'dri, qüi ex fuomet ore, imo & verbis, S. Jacobi Hifpani
cam expeditionem fateri teneatur: fuae, quæfo, particulari
fententiæ anteponat traditionem, & confenfum Romanæ :
Ecclefiæ , quæ per Urbanum VIII. poft diligentiffimam
difcuffionem apud Sacrorum Rituum Congregationem le
&tiones ejüfdem Apoftoli diei fefti , in quibus ejus profe
.&tio affirmatur, approbavit, per totamque Ecclefiam Roma
nam juffit recitari. Quid dicam de Breviariis Bracarenfi ty
pis edito Olyfipone anno 1498 Eborenfi anno 1548, anti
quae Capuanæ Ecclefiæ,& Piftorienfis in Etruria, quæ omnia
idem, quod Breviarium Romanum ab Urbano VIII. reco- . .
gnitum, laudant, ac teftantur. Præterea vetus Canonico
rum Regularium S. Crucis poftea à Pio V. approbatum ad
diem 26 Aprilis in fefto S. Petri Martyris Archiepifcopi
Bracharenfis habet: B. %acobur %#%; Zebedæi filiur
, plurer im Hifpania adbuc vivem r difcipulor babuit.
_ Nec opponant me adeo Breviariis credidifTe , quibus
plurima inferta funt, quæ eruditorum confenfu pernegan
tur, qualia referuntur de Marcellini thurificatione, déba
ptifmo Conftantini à Silveftro Romano Pontifice collato,
de Catharinæ martyrio fub Maximino, de rebus geftis
D. Petri à S. Lino fcriptis, & aliis. Breviaria quidem ap
probata objeci Natali Toletanum refpuenti, qüod Roma
næ Ecclefiæ approbatione exutum crederet: non me latet
prædi&ta fa&ta hiftorica, & alia in Breviariis contenta in
dubium revocari , pernegari , & veluti fpuria rejici; fed
abfque examine, & diligentiffima difcuflione, qua Hifpa
nica Jacobi profe&tio ab Urbano VIII. infcriptà eft, Bre
viariorum corre&tores ea injunxere. Nec propterea Urba
ni approbationi fidem divinam habeo, utpote qui in fa
&to hiftorico verfor, quod nec in fcripturâ, nec in con
ftan
-
• Seculi I. Cap. I. . £t
ftanti Patrum traditione eft ; fed ex horainum teftimoniis,
ex Hifpaniæ Provinciæ traditione decidit Pontifex: quid
\quam tamen majoris ponderis , & au&oritatis invenio,
qua Hifpanorumi fententia de Jacobi profe&tione firmetur,
& magis probata cenfeatur.
Freculphus Lexovienfis Epifcopus inquit : %acobur £;i*
filius Zabedæi frater?oammis duodecim tribúbus, quae funt £.7j.
in difperfiome gemtium fcripßt ; atque Hifpamie , &: occi- 4.
demtalium locorum popùli r Euangelium praedicavit. Quid
id Freculphus Jâcobum Joannis fratrem Canonicæ Epi
ftolæ Au&torem exiftimet , adverfante Maximo Hierony
mo ; quod abs re eft in præfentia. Walafridus Strabo in
Poemate de duodecim Apoftolis ab Henrico Canifio edi
to tom. 6. antiquæ le&tionis de S. Jacobo ceciait.
: Primitur Hifpamar convertit dogmate genter. ,
Idem teftatur Notkerus Monachus S. $ in Martyrolo
gio ad diem 25 Julii de S. Jacobo. Hujus beati Apgftoli
Sacratiffima offa ad Hifpaniar tram rlata,&- in earum ul
timir fimibur camdita celeberrima illarum gemtium vemera
tione columtur. Vec immerito, quia ejur corporali praefem
tia, &* do&irima , atque figmorum ά; iidem populi
ad Cbrjffi fidem comverfi referuntur.
'. Sifnandus Epifcöpus Hifpanus fæculo ineunte deci- 3epes in
mo conditor Monafterii S. Sebaftiani ad radices Illicini, %ípérâ.
ejufque ampla donatione locupletator, de monte illo fiç toii. 4
çripfit: Qgi mom* Illicimur diéîur cft,poft adventum $.3a
£g&i momrJacer gft appellatur, qui à feptem Pontificiòur
difcipuli r B. $acobi ££ Sacramento falir, &* aquae,
& ab omni fpurcitia diaboli, &- afflatu pgfiifèri dracomi£
purgatur. . .. ·· · - - . '*
' Ad hæc ait Natales Alexander laudatos Au&tores poft
faeculum o&avum floruiffe, nullumque fuiffe ante id fem
poris , qui de Hifpanica Jacobi profe&ione ne verbum
quidem proferret. Hercule totam litem cum Natali 'nunc
libro , & iifdem rationibus , quibus Launojo S. Mariæ
Magdalenæ in Gallias asse ym oppugnanti réfpondet,ego
8* Hißoria Ecclefiae Lufita,
met refpondebo, arma, & tela, quibus infligatur, ipfe e: *
fuo armamentario fuppeditabit. *
. . Dico hoc argumentum effe futile; quia negans. Per-,

peram ex filentio Auétorum veterum infert Natales S. Ja.,
cobum numquam in Hifpaniam appulifTe : ut diffufius ir.
cap. de Critices regulis oftendi, nec femper falfum exifti
'mandum eft quod à coevis, fupparibus, & veteribus Scri-.
ptoribus tacetur. An quia nullus ante fæculum fextum
S. Mariæ Magdalenæ adventum in Gallias meminerat Au-,
&tor, ficut Launojus Scriptor etiam Gallus objecerat, Na
tales hoc au&orum veterum filentio commovebatur, ut ir
Faunoji fententiam negantem abiret ? minime profe&o:
fed in fua differt. 17 fæculi primi ait : In veteri Hi/loria.
Ecclefiaftica mullum gf bujus rei , &* appulfur famétarum.
fororum cum fratre in Provinciam tcflimiomium, fèd illiu*
eß tjli y Ecclefiarum provinci.e traditio, iir fuita momu-.
mcmtir f% fimul fumpta mom levir pomderiy fumit, &- qui
Au* mibi] effim àffloria Eccleffcffica, quod expreffe repu-.
gmet..... utut eff Ecclefiarum Prövinciae traditionem folici
tare nolui, ubi de S. Miria Magdalema agendum fuit: trt,
Àar p:rter fufciperem effecit abhorrem r à novitate indoler,
&* quod Caiboliëi, ac Religiofi TbeoJogi officium effè duxe-.
rim traditiomer Ecclefiarum , ubi de illärum originibur
agittir, fequi potiu.r, quam evertcre. - -
Itaque fi hæc eft Ecclefiarum Hifpaniæ traditio certa,

& immemorialis , ficut ait Cardinalis de Aguirre , Jaco
bum in Hifpaniam fe contuliffe gentibus prædicatum , ,
quam poft Pium V. & ante Urbanum VIII. Clemens VIII. .
in Breviario Romano afTeruerat, & probaverat ; qu;a indo
le à Rovitate quidem abhorrente, quo officio Càtholici ,
ac Rcligiofi TheoJogi hanc Ecclefiarum traditionem mo
numentis etiam fultam, quæ fimul iis fùmpta fùnt non le
vis ponderis, evertit Natales ? Feftucam in alienis Hifpa
norum oculis videt, trabem in fì:o non videt, in Hifpanis
incufändum, reperit., qucd in fuis laudandvm exíftimat.
Proh Catholice , & Religiofe Theologe! Nullum quidem
Seculi I. Cap. I. 83
Au&orem ante fæculum o&avum de illa profe&ione fcri
pfiffe invenimus ; aft ex Honorio Auguftodunenfi , Ifi
doro Hifpalenfi, & aliis, qui Ecclefiafticorum Scriptorum
catalogum texuere, quamplurima veterum opera, & tem
L. pus, & fortuna nobis eripuit ; præfertim Gentilibus, Go
this, Alanis, Suevis, Saracenis tandem ferro, & flamma
Hifpaniam vaftantibus, celeberrima Ecclefiarum, Mona
fteriorumque chartophylacia igni devoventibus. Fortaffe
hanc Hifpaniarum traditionemTafpiciens Ambrofius Gar
debofch homo Gallus collegit quamvir mom fit certum
§. 3acobum, veniffè im Hifpaniar probabilius tamem effe
ipfum vemiffè.
T Calliftus II. ferm. 1. in Vigil. S. Jacobi , & in literis
fuis Apoftolicis Hifpaniarum traditionem confirmat: %a-
cobur vero tomitruavit, Domimo ei praecipiemte in omni É
dea, &* Samaria,&- ufque ad ultimum terrae Galleciae. Na
tales Alexander ôïí narrationem fuppofititiam judi
cat ex alia Loaifæ narratione , quam ego quoque fpu
riam , & falfam judicabo. Callifti hæc opera inveniun
tur in Bibliotheca Collegii Balliocenfis in Oxonia , in
Bibliotheca Collegii S. Benedi&ti Cantabriæ, & Bafilicæ S.
Petri. Non obeft filentium Labei in literarum Callifti col
le&tione: Labeus quippe inter hujus Pontificis Epiftolas
etiam illius non meminit, quam ille ad Compoftellanum
Epifcopum fcripfit Metropolitani jura in eum translatu
rus ; nec etiam alterius ad eundem, quam Calliftus ipfe
in Ep. 33. ad Bernardum Toletanum Epifcopum à fe da
tam refert. Labeum quamplurima Romanorum Pontifi
cum decreta , ac literas prætermififTe teftis eft Nicolaus
Colletus tom. I. fupplementi Labei in præfatione ad
Leonis III. vitam, ac decreta. Combefifius, qui o&to ma
gnis voluminibus digeffit per feftos dies anni Patrum ho
milias de S. Jacobo quatuor orationes Callifti II. invenit,
necnon unam Nicetæ Paphlagoniæ. Clemens VI. natio
ne Gallus , profeffione Monachus Benedi&tinus anno fe
ptimo fui Pontificatus 15 Kalendas Novembris ad Alphon
•-•--. … -
84 ; Hißoria Ecclefiæ Lufftamae.

fum Caftellæ, & Legionis Regem literas mifit, in qui-'.
bus San&tiflimus Pontifex ait: Numquid B. %acobus , per
quem #}j; Euangelicae veritatis lumem refplendüit , à
-
j
&- fàcri baptifmati gignotuit, Sacramemtum im Hifpamiir,
ortur eß. ?Tluculentiffimum hoc teftimonium Clémentis,
Š. Natalam , & gregalas fuos fugit , Odoricus.
aynaldus Congregationis Oratorii , & digniflimus
Cardinalis
I 348. . · · ·
Baronii
• .
continuator refert ad annum Chrifti :
- - . -
“Natalis Aiexandi, Tilremontij, aliorumque nobis.

viritim adverfantium argumenta validiora, infpicere , ac.
folvere jam neceffe eft.T Profe&tio Jacobi in Hifpaniam.
Apoftolorum a&tibus meridiana luce repugnat, opponunt.
illi ; nam Apoftoli difperfi non fuerant ante fecundam ;
perfecutionem, quæ ab Herode mota eft contra Ecclefiam, ,
cum' occifo Jacobo, Petrum. detrufit, im-carcerem, de qua.
perfecutione legitur A&t.. Iz. ; fiquidem in prima perfecu-;
tione;quaIapidibus obrutus eft Stephanus,Apoftoli difper
Exa* gfi non funt, fed foli Difcipuli. Faëia di qutem in illa die.
'* perfecutio magna im Ecclefia, quae erat Hierofolymir, &*.
gr*Junt per regiome* 3udaeae,& Samariae præter.
?IT0A0J";.
{ Firmatur adhuc eorum fententia; nam ex A&tuum Io.,

& LI. conftat ante Cornelii-Centurionis ad fidem conver
fionem. Apoftolos Gentibus non prædicafTe : Petrus in ea.
vifione , qua in linteo magno quatuor initiis fubmi{{o de.
Coelo in terram, erant omnia quadrupedia:, & ferpentia:
terræ, & volatilia coeli, adhuc ad gentes ibi figuratas ac-.
cedere verebatur, donec in veritate comperit, quia non.
eft perfonarum acceptor Deus : & poft ip£am Cornelii ad '
fidem converfionem in cap. Wo. veluti quid novum Apo
ftólos, & fratres , qui erant in Judæa, atidiifTe conftat,
qüoniam & gentes receperint verbum Dei: poft Cornejf.
i!jptifjia eodem tempore ex cap. 12. Herodes Rcx mifit:
Imàiit:3, ut affligeret quofJam de Ecclefia, & occidit Jaco
bum fratrern Joannis gládio: igitur JacobUs antca ad gen
Seculi I. Cap. I: 8;
tes non áccefferat : firmitatem argumento etiam addunt .
Tharfeas, & Apollonius Martyres apud Eufebium : Tam- £;
- :• : - " :[f.
- -
5.
Ec
quam ex veteri traditione corfiat Dominum 4p(ffoli* fujr£;;ap.
præcepiffè me imtra düodecim [ammos Hierofo!ymiir excede-i £
?rent: idem innuit Clemens Âlexandrinus a Scheltrato re Lib. 6.
ftitutus: Poft duodecim ammo* egredimimi im mundi, m, 11e .5?romat;.
ir dicat, mom audivimus. Et Chrifoftom. ia editione Eto
menfi-Savelii, & noyiffima Parifienfi. Monfoconi : ergo fi Hom.7o
Ap6ftoli ex Öomini præcepto Hicrofolymitanam Ecciefi-j;**
ami- ante duodecimum annüm non reliquerunt, Jacobus,
qui in fecunda perfecutione ab Herode Rege fa&a ante
iflum' duodecimum annum occifus fuerat, ad Hifpaniæ.
gentes proficifci non poterat. _ .
Id eft:validiffimum adverfàriorum argumentum , cui
adeo fidunt , ut totam: litem decidere videantur, aliis ta
men non id eft, ut timeant, fugiant, aut vereantur. Ubi
mam fcripturæ eft evidens Apoftolos ante fecundam perfe
cutionem ad gentes non acceffiffè prædicaturos ? Ex Mat-_
thæi Euangeîio Dominus poft fuamrè mortuis refurre&io- CAP. 28.
nem Apoftolis ait : Eumtej ergo docete omnes gemter bapti
zante £eor, im momime Patri$, & Filii, &> Spiritur Sanéíj:.
ia: prima peffecutione magna omnes: quidem difperfi funt
præter Apoftolos*; fed non fequitur eos, ufque ad fecun
ôáíåôáéíóúéíiíaíåííîïë Hierofolymis remanfìffe ;.
imo ex eadem Scriptura, & hiftoria oppofitum facile eft;
demonftrare: Perfecutio ab Herode fa&ta eft anmo quadra- .
gefimo primo Eræ vulgaris, & poft undecimum ftatim à
Chrifti paffione, quo tempóre omnes Apoftoli non erant.
Hierofolymis, imo & multo antea ibi nom. erant anno # ,3;
quarto à Dominio paffö : nam Natales contra Calvinum?,.
áit, quod etiam tenent alii, converfionem S. Pauli ad pri-li'i.
1mum annum à Chrifti morte effe referendam; & Paulus -
ipfe teftatur fe poft annos tres Hierofolymam'veniffe vi-fj

* - - -
ad.
6alar.
dere Petrum, videlicet anno quarto poft Chrifti paßonem; £jj.
& alium Apofto!orum vidiffé nemincm iiifi Jacobum fa
trem. Domini: fiibi effert Apoßoli omncs , fi nondum in;
86 Hißoria Ecclefiae Lufftamae
gentes difpertiti fuerant cur non eos invenit Paulus, &
non invenit charitatis vifceribus, & amore fraterno con
gratulaturus ?
Hinc etiam non male conje&tant aliqui Apoftolos in
gentes abiiffe Euangelium iis nuntiaturos ante Cornelii
converfionem, quæ contigit anno quarto à paffione Do
mini ; & quinto Petrum Antiochiam veniffe, & Antio
Jerm.
chenam fundaffe Ecclefiam ; aiunt huic fententiæ non ef
99. cap.
fe alienum M. P. Auguftinum : Tumc emi,m magna quafio
1 z. &* inter %udeor , &- gemte.r verfabatur, id gf imiter eos qui
fern. de gemtibur credideramt, utrum Euamgelium mimifirandum
266.§.6.
effet imcircumcifir, erat imde magma , cum mitiit Corne
Jiur. Igitur fi ante illam cun&tationem gentes credide
rant, Apoftolos prædicantes quidem audierunt. Verum
cum hæc quæftio inter Judæos, & gentes, quæ ex Parthis,
aut Medis , aut Elamitis, Ægyptiis , Romanifve , aut
Profelytis Pentecoftes die Hierufalem commoraban
tur , & converfæ fuerant , ibique adhuc remanferant,
fortafTe exoriretur , Apoftolis ultra Judæam nondum
abeuntibus : potius dicam poft Cornelii converfio
nem Apoftolos gentium regiones peragrafTe , Jaco
bum id temporis Hifpaniam adventafTe ; unde rediit
Hierofolymam ; ibique extabat cum Herodes Ecclefiam
afflixit, & pofuit ut apprehenderet & Petrum ; quippe ab
anno trigefimo tertio erae vulgaris , & trigefimo feptimo
à vera Chrifti Nativitate, quo Cornelius fidem fufcepe
rat, & neminem Apoftolorum præter Jacobum, & Pe
trum, & Joannem viderat Paulus, ufque ad quadragefi
mum primum eræ vulgaris, quo Herodiana perfecutio in
cepit , Jacobo non deerat tempus , ut in Hifpaniam fe
conferret,indeque in Hierufalem fefe iterum reciperet.
Nec obftat quod fcriptura in A&t. cap. I 2. poftquam
enarravit Spiritum San&tum in Cornelium defcendifTe ,
& Apoftolos Deum glorificantes , dicentefque : ergo &
gentibus pœnitentiam dedit Deus ad vitam, ex Judæa ad
illas acceflifTe , ftatim in cap. 12. incipiat: Eodem tem-,
sæcul, 1. Cap. I. 8*
(î'.
pore mifit Heroder Rex mamur ut affiigeret quofdam de
Ecclefiá, &* occidit %acobum , veluti fiullum fùpradi&tum
tempus effet Jacobo in Hifpaniam profe&turo, indeque in
Hierufalem redituro. Non obftat quidem: namque Natales,
in DifTert. 16 fæculi I. ait juxta facros Interpretes fole
mnem effe Scripturæ morem , ut plerunque res tempore
diftitas, immediate fubne&tat, ac velut unâ ferie recenfeat.'
Aft non adeo una ferie, & immediate in cap. II. & 12. *
Cornelii converfionem, gentium prædicationem, & Ec
clefiæ perfecutionem Lucas recenfuit , ut expreffe inter,
hanc, & illam non defcriberet , & annum, quo integro
Barnabas, & Paulus converfati funt in Ecclefia Antioche
na poftquam de Cornelio baptifato glorificatus eft Do
minus, quanvis etiam alios annos ipfe Lucas taceret, quos
certe effluxifTe opus erat iis , quæ eodem cap. II. ante
perfecutionem narrantur, peragendis. Hinc quoque jam.
Fuit traditio Apollonii, Tharfeæ, Clementis Alexandrini,
& Chrifoftomi cum Eufebio, & ceteris Patribus oppo- .
natur: nec amplius in Scripturæ arguméto fas eft immorari.'
Aliud argumentum hiftoricum, cujus robore non mi
nus nos fatigare intendunt, in medium proferunt ex con- ,
troverfia, quæ mota eft inter Archiepifcopos Toletanum,
& Compoftellanum de jure Primatus in Concilio IV. La
teranenfi fub Jnnocentio III. Compoftellanus Toletano
parere recufabat, fuæ Ecclefiæ antiquitatem , & nobilita
tem magnifice prædicabat : à S. Jacoco utranque arcefTe
bat ; quod Jacobus Hifpaniam fide inrftuxerit , ejufque
corpus CompoftelIæ requiefceret : ex adverfo Rodericus
Xjmenes Archiepifcopus Toletanus Ecclefiæ fuæ jura co-'
ram Romano Pontifice Innocentio III. viritim his di&lis :
propugnabat : Si inducat etiam Compfelicmur Artiffer
Divini verbi praedicationem, &• plurimorum comverfic7iem
ad C/rijii fidem im Hiffamia per %acobum Apfofum fa
¢fam , qui divimam págim m moverumt t'ffimónium per/j-
becnt: ego tantum legi ei datam fuiffè pctgf!atem praedi
camdi im Hifpamia ; fèd imterim cum per $udaeam , & Sa
{38 Hißoria Ecclefiae Lufftamae.
mariam divinam legem femimaret , fub Harode #33:
mi r trumcato capite exhalavit cmimam , &* Domimo redúf
dit. Quomodo érgo ibi prædicavit, quo momdum ingreffig?
i Additque Toletanus Antiftes fe nihil de S. Jacobi prædi
catione ab eruditis audivifTe,fed à piis tantum mulieribus,
cum adhuc junior effet: & Ecclefiæ Compoftellanæ anti
quitatem céntum annos non excedere , cum Calliflus Pa
pa ad inftantiam Principis, & populorum Hifpaniæ Me
tropoliticum jus aatiquæ, & celeberrimæ civitatis Emeri
tenfis Compoftellam tranftulit- Hæc omnia Rodericus
coram Patribus urgebat ex Garcia Loaifa. . -
` Hæc hiftoria a Loaifa quidem narratur, & primo edi

ta eft, poftea à Binnio, Labeo, ac Harduino. Eminentif
£om. 1. fimus tamen Aguirre, Marchio Mondexarenfis, & alii re
|! Conc.
Hifp.
rum Hifpaniæ diligentiffimi Scriptores falfam, fuppofiti
' tiam, à Loaifa in fuae Ecclefiæ obfequium confiétam exi
ftimant , ac probant ; cum nullus cónciliorum colle&tor
ante Loaifàm ejus concertationis meminerit. An inter
i aniles fabulas Rodericus Toletanus Hifpaniæ traditio
nem judicaret, quam fuam et Ecclefia in Breyiario , & of
ficio divino, recitando fufceperat ? Quot miraculis à Deo
Toletanum illud Breviarium , in quo Hifpanica S.Jacobi
profe&tio quotannis colitur juxta ipfum Rodericum, non
1Lib. 6. fuit fufceptum , & firmatum ? Fatetur ille : cum Regina
%££*
Hifp. Conftantiâ, quæ erat de partibus Galliarum Alphoriíum
£;',, conjugem fuum rogaret, Romam ad Gregorium VII, le
δ* 26. gatum mitteret, ut in Hifpaniis, omiffo Tolgtano officio
ab Ifidoro , & Leandro Pontificibus inftituto, aut corre
&to , Gallicum, feu Romanum. fervaretur. Gregorius ad
Aegis preces mifit Ricardum Abbatem S. Vi&toris Marfi
Iienfis , ut Ecclefias Hifpaniæ perturbatas Ecclefiaftico.
fmioderamine componeret. Aft Ricardus in quibuflam mi
nus caute procefTerat, quapropter ab Urbano II. qui Gre
' gorio VII. fuccefTerat, legatione fuit privatus , ac revo
CatuS. . - - - -
... Ante revocationem Clerur, &* populur totiur Hifpa

1142
Seculi I. Cap. I. ' ' . 89
mie turbatur, quod Galliarum officium fufcipere à Legato,
&- Primcipe cogeretur, &- ffatutò die, Rege, Primate, Le
gato Cleri , &* populi maxima multitudine, congregatir
juit diutiùs altercatum , Clero, militia , & populo fir
%miter refifiemtibur me officium mutaretur , Rege â Regina
fuafo contrarium mimir , & terroribur intomamte. ßoc
Zultimorer pervemit, militari pertinacia decermente, ut bec
diffènfio duelli certamine fedaretur. Cumque duo militer
fìiffìmt eleéìi umur à Rege, qui pro officio Gallicamo, al
íerâ militia, &* populir , qui pro Toletamo pariter decer
tarent, miler Regi r illico viétur fuit , populir exultanti
bus, quod viéior erat miler officii Toletami. Sed Rex adeo
fuit á R£gima fimulatur , quod à propofito mom difceffit.
auellum judicámr jur mom effè. Cumque fuper hoc magna
feditio in militia, & populo oriretur, demum placuit, ut
1iber offi:ii Toletami , liber officii Gallicami im magna
ignis íongerie pomeremtur , &* imdi&io ommibus jejunio à
Èrimate, Legato &- Clero , &> oratione ab omnibur de- ' .
vote pera£ia , igne confumitur liber officii Gallicani , &* .
profiliitfuper omner flammar incemdii, cuméíir videntibur,
&-' Dominum laudamtibu r , liber officii Toletami illaefur
ommimo, à combyffiome imcemdii aliemur. Hæc funt ipfius
Roderici verba ex fuo libro tranfcripta. Videat Natales,
& ceteri quomodo, quove ritu miraculorum , præter Ec
clefiæ indultum, Breviarium Toletanum Ifidori fit appro
batum , quod nullius au&toritatis exiftimant ad Jacobi ad
ventum probandum.
Igitur creditu non eft S. Jacobi in Hifpanias adven
{um ab Archiepifcopo Toletano Roderico inter mulier
cularum fabulas efTe fupputatum , cum ejus Ecclefia , &
ipfius Breviarium tot prodigiis, ac portentis veritatem il
lam nuntiantibus , teneat, & fequatur. Præterea codex
ille Ecclefiæ Toletanæ , unde Garcias Loaifa Concilium
Lateranenfe tranfcripfit & mendis , & falfitatibus fcatet.
Concilium Lateranenfe ex Abbate Ufpergenfi, qui id tem
poris floruit , anno 1215. in menfe Novembris fuit con
9o. Hißoria Ecclefe Lufitamae
vocatum , adunatum, & celebratum. Colle&tor vero Hi£
panus o&avo Idus C&tobris ait Patres in Laterano fimul
conveniffe , neutro tempore Romæ adeffe poterat Rode
ricus, cum in Hifpania tunc efTet, ut ex fubfcriptioni
bus ab ipfo fa&tis demonftrat Clariffimus Marchio de Mcn
dexar. Ipfe addit Rodericum coram Patribus ad Teuto
nicos, Anglos , Gallos , Hifpanos , & Navarros propriis
uniufcujufque nationis linguis concicnem habuifTe : cum
• ceteri Colle&tores Innocentium III. Concilii Præfidem bis
fermonem in initio inftituifTe tantum ferant. Quid tot di
verforum: idiomatum orationes ? An Romani Pontificis
eifet Interpres Rodericus , qui ignaris fententias expla
naret ? mirum quidem quod coetus tot Patrum , tot Ora
-torum, tot Legatorum, quos fapientia, rerumque peri
tia decorabat, Roderico Interprete indigeret. -
In eodem codice Bibliothecæ Toletanæ à Loaifa edi

to , & in fine Concilii Lateranenfis a Labeo tranfcripto
legitur Rodericum coram omnibus Patribus dixiffe. Ahfit
ut propter gloriam buju.r (Toletanæ Ecclefiæ ) Primaius
jÉ corpur Beatiffimae Virgimir , quod frmiter credi
, miur in cælftibu r cùm Domino gloriofum effe im Ecclefia
Tùletama fuiffè aliquamdo fepultum. Fabulam quidem fa
, pit Rodericum Toletanum Archiepifcopum virum omni
gena fcientia praeditum , & Scripturam & Patrum tradi
tionem , quæ noftræ fidei eft regula , eo ignoraffe , ut
in medio Ecclefiæ ex uniyerfo orbe congregátæ piam fen
tentiam de corpore Beatiffimæ Virginis in coelos afTumpto
ad fidei firmitatem advocaret , cum nec in Scriptura, nec
in Patrum traditione , nec in aliquo Ecclefiæ júdicio fta
biliretur. S. Ildefonfi Archiepifcopi etiam Tóletani , ac
fui prædecefToris fermonem 6, qui cum aliis apvd Tole
tum fervabatur,& recitabatur, eruditiffmus Antifìes Rode
ricus non femel legeret ubi Ildefonfus ait : N*c fame i/-
Jud omittere debemur, quod multi pietati r ft.dio libemtif
fim? ampleéfumtur , eam hodiermo die à jiio fuo Domim
Im /iro %fu ad cæli corporaliter fublevatam palatia. Q.c
Seculi I. Cap. I. i. 9t
Jicet pium fit credere , à mobir tamem mom debet affirmari,
3 viJeamur dubia pro certir recipere. J/erum enim boc fit,
mecme, mor tamem credere comvenit eam Filio fuo im cælfti
bur conregnare. Ex his igitur falfa, fuppofititia, & fi&ta ,
eft enarratio Toletani codicis , quem Garcias Loaifa praz
: lo juflìt extorqueri. - -
7 Tertio objiciunt: in Martyrologio Romano de adven

-
tu Jacobi in Hifpaniam nihil legitür : die 25. Julii paflio :

; tantum fub Herode Rege recitatur , ejus offa eodem die ,
-
in Hifpaniam fuifTe translata , quæ celeberrima gentium
veneratione, & frequenti concurfu religionis, & voti cau
fa illuc accedentium pie coluntur : rem ne fcitu digniffi
: mam taceret , & Hifpano populo maxime commendan

dam ? Refpondeo ex Martyrologii filentio minime Hif- ,
panicam Jacobi expeditionem fore renuendam ; utpote
quod loca , ubi paffi funt Sanéti, & viam univerfæ carnis:
ihgreffi , ac ubi populorum frequentia eos colere con
fuevit, plerunque commemoret. Et quot San&tos Eccle
fia cultu profequitur, qui in eodem Martyrologio mini
me reperiuntur ? Nec illius filentium eft caufa cùr debitus,
cultus non expendatur. S. Theotonium, ut ceteros omit-: ;
tam , primum Priorem San&tæ Crucis Colimbrienfis in
Martyrologio Romano non invenimus, qui tamen in an
tiquis Breviariis Bracarenfi , & Eborenfi legitur, ac Ca-- .
nonici Regulares S. Genovefæ in Gallia, Lateranenfes
que de eodem proprias habent le$tiones ipfius feftivita
tem celebraturi : tandem nuper Sanétiffimùs D. Benedi- : :
&tus XIV. ad preces Feliciffimi Joannis V. Fideliffimi ,
Lufitaniæ Regis conceffit, ut in omnibus Regni ejufJem .
dominiis officium proprium ab ipfo San&iffiifio Domino
compofitum cum Miffa fub ritu duplicis majoris ab om- '.
. nibus Chrifti fidelibus, qui ad Horas tenentur Canoni- .
cas , recitaretur : igitur Martyrologii filentium imbelle
argumentum eft , cum aliunde rationes adducantur. Et :
licet, in Romano Martyrologio Jacobum Hifpaniam ad- .
ventafTc non tradatur, in aliis Martyrologiis Antifiodo--
! 9* • Hißoria Eccleffe Lufitam.e
renfi , & antiquis Gelonenfi , & Blumano innotefcit.
! 'Cap. 15. Tandem objiciunt: Apoftolus Paulus fcribens ad Ro
. ?*'* manos ait, & iii Hifpaniam fe profe&turum, & prædicaf
fe Euangelium non ubi nominatus eft Chriftus : hæc Ep1
ftola juxta Origenem fuit Corintho fcripta anno Eræ vul
. gar. 57, quo tempore jam Jacobus ab Herode occifus
fuerat : ergo in Hifpania , quo proficifci promiferat,
nondum id temporis per Jacobum Chriftus fuerat nomi
„„ natus, nec nuntiatus. Tillemontius ex hoc argumentQ
3.273. expeditionem Jacobi Hifpanicam evidenter falfam colligi
3acob. enuntiat ; fed falfitatis evidentia non adeo clara eft , ac
nota, ut adverfariorum mentes rapiat, aut eliciat afTen
furas. Verum refpondetur: Apoftolus Paulus ad Roma
nos non fcribit fe prædicaturum Euangelium non ubi no
minatus eft Chriftus , & Hifpaniam profe&turum , veluti
ibi nondum fides efTet nuntiata : fed Romanis oftendit fe
effe Miniftrum Chrifti Jefus in gentibus fan&ificantem
Euangelium Dei , ut fiat oblatio gentium accepta, fe uf
que ad illud tempus Euangelium nuntiaffe gentibus , qui
de Chrifto non audierant ; quapropter Romam venire
prohibebatur, eoque venturum , cum præteriens Hifpa
niam proficifceretur. -
Et Apoftoli fenfum non efTe fe prædicare Euangeli

um, nifi ubi Chriftus nondum efTet nuntiatus , ex ipfa
met Pauli hiftoria, & ipfius vita in Epiflolis manifeftum
eft. Paulus quippe Romæ Euangelium replevit, ac nun
tiauit , quo tempore jam Romam venerat Petrus , qui
-' juxta PP. primus Romianis Fidei veritatem tradiderat: àit
Jn cap. eodoret. Primus eis (Romanis) magnur Petru* do
k;
ÂT &frimam Euangelicam £%;;
Ipfamet Epiftola ad Rom.
in argumentum addu&ta ftatim in cap. I. teftatur Romæ
fuifTe Chriftianos, imo & Ecclefiam amplam , & foren
tem antequam Paulus co veniret. Ommibt;r, qui fumt Ro
mae, dileéfjr Dei , vocaijr Sami&fj r ... primit, m quidem
gratiar ago Deo meo per %efum Chrifltm fro c//. ribtr r vc
άir, quia fid* veflra arm/7ifjatt r im imivcrfo mt mdo. Epi
- - ' Seculi I. Cap. I. . 93
ftola fuit fcripta anno 57 Erae vulgaris, & Petrus 42. ine
unte Eræ vulgaris , & fecundo Claudii anno Pontificalem
Sedem Romæ collocaverat, Euangelii veritate Romanos
inftruxerat. Igitur S. Paulus Romæ prædicavit, ubi jam
Chriftus à Petro erat nominatus, cur poft Jacobum in Hif
paniam profe&tum ibi Euangelium non traderet? Omitto
alias quàmplurimas refponfiones, quas alii adhibent. Igi
tur pofito adventu S. Jacobi in Hifpaniam , ejufque præ
dicatione, opus non eft Beatiffimæ Virginis apparitionem
eidem Apoftolo fa&tam Cæfarauguftae templum de co- L.4.
lumna condituro pugnare , quam San&tiffimus Dominus part.?.
Benedi&tus XIV. dixit admodum improbabilem. cap. to.
m. 17.
C A P. II.
De J/jrjr Illußribur, qui I. feculo Religionem Cbri
fiamam im Lufitamiam adtulerumt. '
S. I.
De S. Paulo.
Agna Lufitaniæ, & totius Portugaliæ eft gloria;

quod Jacobi Apoftoli pedibus conculcata fit , &
ftatim ab Euangelii prima prædicatione præcipue
Dominum profiteretur. Portugaliæ quoque, utpote quæ
vera Hifpaniæ portio eft, maximum gloriæ affurgit inére
mentum, quod in Hifpaniam Apoftolus Paulus non tan
tum proficifci promitteret ; verum & ex Patribus profi- In £p.
cifceretur, ac adveniret, cujus do&trina facile in Lufita- 4d $om.
niam , ubicumque Hifpaniæ extiterit, per difcipulos per- cap. 15.
; mearet. Emmanuel Pereiia da Sylva Leal Regius Acade
micus Paulum in Egitania Chriftum prædicafTe exiftimat: . ,.
inquit ille: Egitania Romanorum erat municipium : con- £ #
jeétandum igitur eft Paulum illuc acceffìffe , cum etiam £££
ibi lapidea infcriptio inventa fierit , quæ Dianæ à Probo clefi.e p.
regionis Dynafte fuerat ereéta , & ex Græcorum Meno- íí ; -
94 Hißoria Ecclefie Lufitamae
logio ad 23 Septembris conftat Apoftolum in Hifpania
Polixenam , Xantipen, ac Probum convertifTe , non alibi ,
infert Hifpaniarum efTe commoratum , quam Egitania.
Sed quam parum firmum fit illius fententiæ , feu conje
&tationis fundamentum ! Emerita erat Romanorum Colo
nia , Romani juris, Bracara Augufta eodem jure fiueba
tur, Olyfipo etiam Romanorum erat municipium , Bra- .
cara erat Conventus juridicus: quare potius ex ea ratione
Paulum in Egitaniam, quam alteram Civitatem fe contu
lifTe conje&tabimus: nec Probianæ infcriptionis lapis con-,
je&tando eft fignum fundatum Probum illum efTe , quem .
aulus ad fidei veritatem redegit, nec apud veteres Au
&tores exaétiores , qui Lufitaniæ Romanorum Colonias,
municipia , & ftipendiarias Civitates defcripferunt, inter
quos etiam eft Plinius, de Egitania Rqmanorum municipio
- Lib. 4- úlla eft mentio. Itaque qu9 loco Hifpaniarum pedes fi
Â£. xerit Paulus incertum fit , Hifpaniam tamen venifTe tra
£i dunt Patres , & ibidem Polixenam , & Xantipen Apo
£,„„ ftolorum difcipulos floruiffe ngn tantum Græcorum Me
£;jT nologium, verum & memorat Romanum Martyrologium
In cap. ad diem 23 Septembris: S. Joannes Chryfoftomus ait: Cum
EfaiaeÄ* itur biennium Rome exegiffet in vimculir (S. Paulus)
#!! jmiffur cft , &* im Hifpamiam profeéiur, imvifit illic %u-
ìiìì.T. deos quoque: S. Hieronymus de S. Paulo fcribit: In Hif- .
Catecbef paniam àlienigenarum portatur gft mavibur : idem affir- ,
Ärci
Imant Athanafius , S. Cyrillus Jerofol. S. Epiphanius , ,
£* Theodoretus , & S. Gregorius Magnus. Aft Gelafius Pa- .
In eap.i; pa apud Gratianum ait Paulum £um ad #jgg fè pro
££! mififfèt iturum difpofitione divima majoribüs occiipatum,
Lib. $. ex caufir implere mom potuiffe, quod promifit, Gelafiitamen ,
AMoráli- di&tum quamplurimi negant, utpote quod in nulla hujus
£**. Pôtificis Epiftola auétographa extat;& non immerito fpu
äufa riam fufpicantur , ac à Gratiano defumi , ficut ab ipfomet
13. q. 1. quamplurima alia falfa,& fpuria pro veris, & auétographis
£gp bea- fufpiciuntur.Necin fa$o liiftorico,licet effetGelafii fenté- .
* tia, tot Patrum in idem confluentiü teftimoniis derogaret,
$eculi I.. Cap. II. , 95
£u , Alii quoque Pauli adventum negant ex celeber
í rima Apoflolorum confuetudine : cum ad provinciam
i. aliquam accedebant , Ecclefiam conftituebant, quæ ex
fj* fuo Au&tore famam inter Chriftianos obtineret,T& tan
}|{* quam Apoftolica commendaretur. Qgis unquam in Hif
ά pania à Paulo fundatam Ecc!efiam memoravit ? Verum
É;. potuit Paulus non m.ultum in Hifpania commorari, adeo
[03 que non plurimos fide imbueie ; hos ab Apcflolo ita in
Mt; ftiu&los in Ecclefiam fub fuo capite adurarunt, qui pcftea
J* è Roma miffi fint Presbyteii , five Epifcopi. Nonne eti
l£. am id accidit Antiochenis , qui ad fic:em converfi a viris
A; ' Cypriis , & Cyrenæis , à Bainaba , & Paulo illuc verbi
ii. Dei caufa confluentibus , poflea fub Petro in Ecclefiam
Πt: adeo colle&ti fùnt , ut à Patribus Antiochenæ Ecclefiae
i; findator Petrus afferatur ? Prope immenfus Hifpaniarum
s£ tia&us fub Paulo adeo raros haberet fideles, ut exiftima
[* • ri pofTet perinde , ac fi nondum effent , iique inde pri
p. mo conftituti jure dicerentur ab iis , quos Romani Ponti
\
1
fices deftinarunt, & regionibus illis , quas Paulus adiit,
Ecclefias condiderunt. • • • . -
'* - - - §. II.
W, - De S. Petro.
j;
Ê,
'S Unt qui S. Petrum in Hifpaniam noftram peragraffe
dicant, Chriftumque ibi notum effcciffe , nec Pfeu
13, ' dochronicorum au&toritatem fe&antur, fed Simeonis Me
'; ' taphraftis fcriptis quæ Surius refert, & Jnnocentii I. Epi- ta,, ,.
f* -ftolæ ad Decentium maxime credunt. Hifpaniæ me Her- de vitis
£4 cule hanc felicitatem nollem eripere, fed Metaphraftis § £*
13. .hiftoria non tam bene apud Criticos auditur, ut fidem no- £j;
jj -ftram firmiter mereatur. Non tam Hete, odóxi Au&ores,
: J ofi:inianus libro de templis , & Jcfias Simlervs in Bi
? -bliquhecæ Gefherianæ Epitome eam nihili faciunt , fed
$ I3ellarminus hac ait : Illiid f càf* vcmdiim à Mtaphroffe
É fef iptor fuiff? /jtrigr de vitir Sarétorum, mulii, cdìj
, 11, ex pr prio ingenio , mam ut rer gfiaefuerunt. Σa ut 9 -
96 Hißoria Eccleffae Lufitame
geri potuerunt. Fortaffe difpliceat hæc cenfura Bollando
in præfatione generali 1n vitas Sanétorum: nulla quidemi:
* apud veteres Scriptores mentio eft de Petri in Hifpanias
adventu, ficut de Paulo fcripferunt multi ; & quod vete
ribus ignotum erat foli Metaphrafti fæculo 9. fub Leone.
fapiente Imperatore apparuit ? Præterea refert ille Petrum
Sirmium Civitatem Hifpaniæ veniffe , quo in loco Epæ
netum Epifcopum ordinavit , indeque ad Carthaginem
Africæ Civitatem acceflìffe. Ubinam Hifpaniarum Civitas
Sirmii fita efTet , Hifpaniarum Geographi ignorarunt,
Sirmium in Panonia, five Hungaria fuifTe notum fit omni
bus. -
Innocentiana quoque Epiftola , qua gloriantur Hif.

panicæ Petri expeditionis afTertores , non tam Petri ad
i: ventum, quam do&trinam ibi obfervatam tradit, & com
mendat; in Hifpaniis ait Petrum inftituiffe Ecclefias, quia
Sacerdotes conftituit , ac mifit, qui ibi gentes ad Euan
gelicæ veritatis femitam advocarent: en Innocentii ver
5a :- Cum mamifèftum fit im omnem Italiam , Gal/iar,
Hifpamiar, Africam , atque Siciliam , Inful fque imter
jacênter mullum imflituiffe Ecclefiar, mifi eor, qiior Keme
7rabilir Apoftolur Petrur , aut ejus Succeffore* corfiitue
ramt Sacerdoter. -
Sane pervetufta eft Hifpanorum traditio à Petro , &

Paulo Apoftolis feptem Epifcopos ab Urbe Romæ ad in
ftruendos noftros populos fuiffe mifTos , & demonftrant
au&toritate Gregorii VII. Cum Beatur Apoftolur Paulur
Lib. 1. ( alloquitur S. P.) Hifpamiam [?: adiiffè fìgnificet ; ac po
3.£fjìea fèptem Epifçpor ab Urbe Romae adcorfirucmdos Hif
* pamie populo? â Pétro , &" Paulo Apofloli* dire&ior fuiffè,
jui djlruéta idolatria Chriftianitaiem fumdaverunt', Re
1igionem plantaverumt .... vefira diligemtia mom ignoret.
Sàcerdotes iftos feptem fuifTe B. Jacobi difcipulos ait Cal
Iib. de liftus II. qui cum eo ex HifpaniaJerofolymas perrexerunt;
$.3aco- & corpus ejus poft paffionem per mare in Galleciam dc
portarunt ; & cum ibi B. Apoftoli corpus repeli; O•
, Saeculi I. Cap. II. ' 97
Romam fe contulerunt, ubi ab Apoftolis Petro , & Paulo
Epifcopi ordinati Hifpäniam mifli funt Dei verbum femi
näturi. Eorum nominâ fertur effe Torquatum, qui Acci
tanam Ecclefiam rexit, Ctefiphontem, qui Almerienfem ,
Secundum, qui Abulefifem , Indaletium, qui Jffitanam,
Secilium qui Elliberitanam , Hefichium, qui Chartecen
fem,quibus
de denique
etiamEufrafium, qui Rom.
Martyrolog. Illiguritanam
Præter moderatus eft: 4;
iftcs San&iffi- ...
diens
. mos viros primos Hifpaniârum Prædicatores intra Portu- %i,
galiæ limités duo etiam floruere viri Spiritu San&to pleni,
i Äpoftolorum zelo fervidi, ac Euangelio veluti boni Chri
fti milites collaborantes. Videlicet S. Petrus Bracarenfis
primus Epifcopus, & Mantius primus Ebotenfis. -
§. III. * •
JDe S. Mamtio.
D5 S. Mantio agunt Breviaria Bracarehfe, Burgenfe,

Toletanum , Placentinum, Eborenfe, ac Canonico
rum Regnlarium S. Crucis editum anno millefimo quin
gentefimo
fini trigefimo
, & Caniffi, primo:
Bedæ, Martyrologia
Ufiardi, quoque
& Romanum. Galle- 4;
Traditio .,.
diem
vetus majorum noftrorum eft, ut refert Jacobu s Manetivs %„i;.

de Municipio Eborenfi , Maiiana, ac Natales Alexander, De re
D. Mantium ex Difcipulis Domini fijiffe natione Italu m, £! £j£
& poft primam, in qúa lapidatus eft Stephanus, perfecu<£, ;
: tionem difperfis difcipulis a Jerufalem ante Jacobi in Hif- Bj£rf.
paniam adventum Lufitaniam adventafTe, Eboræque Sedem 3 i;/<-
Epifcopalem collocaffe , quanvis ibi non femper remane- j „£
ret ; fed univerfim provinciam Tranfaganam, ac Ciftaga
nam, quæ Extrematuram, ac Beirenfem comple&titur, pe
ragravit ; & in utraque Evangelium nuntiavit: quapropter
quidam cvm D. Roderico da Cunha in catalogo Olyfipo
nenfium Epifcoporum eum veluti regionarium Epifcopum
inter Olyfiponenfes memorant: fed potius dicehdum eft,
ac exiftimandum Olyfipone ;Jicut
in ceteris provinciis
[98 . . Hißoria Ecclefiae Lujitamæ -
praeter Eborenfem prædicationis tantum caufa fuifTe com

.moratum. Hinc eft cur Ebora prima omnium Lufitaniæ,
imo , & totius Hifpaniæ civitatum Euangelicam legem
fufcepifTe ante Jacobi profe&tionem à quamplurimis me
rito celebratur. -
: Bollandiftæ S. Mantii hiftoriam in Eborenfi Brevia

rio confcriptam, & omnibus Lufitanis divulgatam in diem
21 Maii pluribus fabulis refertam afferunt.TMantium Sa
cerdotem negant, Chrifti fuiffe difcipulum non credunt,
quod ejus nomen in difcipulorum numero ab Au&toribus
: minime perlegatur: fæculo V. martyrio coronatum firmant
nec alia de caufa id referunt, nifi quod id temporis ejus.
corpus revelatum fuerit. Utinam ih Bollandiftárum aëtis
aliæ non intermifcerentur fabulæ , quam quæ de S. Man
tio apud Lufitanos narratur hiftoria , & à majoribus acce
pta traditio. An A&torum Patres Protomartyrem Stepha
num à Judæis lapidatum , & occifo fæculo primo, & an- ,
no primo à Chfifti paffióne negabunt, quód ejus corpus'
fæculo quinto anno quadringentefimo decimo quinto con
fulatu Honorii decies, & ÉÉ; fexies Auguftorum
inventum fuerit? infirmum quidem eft argumentum à cor
poris inventione fan&ti cujufvis martyrium, & obitum le
gitimo jure inferre. Sacerdotem fuifTe Mantium, & Chrifti'
difcipulum eft omnium noftrùm conftans traditio, nec fin
gulorum difcipulorum Domini nomina funt nota; ait Eu
,;,.,. febius feptuaginta vero difcipulorum vocabula ££
ā;. iX. quidem reperimur fcripta. Hinc etiam convincitur Tama
jus, qui Mantium cum S. Memio confefTore apud Chalo
nem in Galliis confundit, cum Mantius Galiis nufquam
prædicaverit. Alius etiam eft Mantius Eborenfis, alius Cæ
fenatenfis de quo Synodus Dioecefana Cæfenatenfis fub '
Cardinali Denhoff Epifcopo Cæfenatenfi anno 1693 : tan
dem de ejus Martyrio, vel Judæis, vel à Paganis illato
alibi cum de perfecutione hujus fæculi in Ecclefia Lufita
na pertra&tabo : nunc de S. Petro Bracarenfi Epifcopo..
Seculi I. Cap. II. 99
S. IV.
IDe S. Petro Ratenfi. - !
TNE S.Petro primoBracarenfi Epifcopo agunt Breviaria.

Toletanum, Eborenfe,Bracarenfe,Tudenfe,& Cano
nicorum Regularium S. Crucis : in Martyrologio Roma
no legitur: Bracarae im Lufitamia S. Petri Martyrir ejuf-.
dem civitatir Epifcopi. In Concilio quoque Bracarenfi I.
cujus veritas , & au&tographia alibi vindicabitur, ejufdem
apud Bracaram prædicatio, ac Epifcopalis dignitas me- •
moratur. Is fuit ex iis, quos B. Jacobus in Hifpania ad fi
dem convertit, & ab eodem Apoftolo Bracarenfis Epifco
pus ordinatus eft ; non tantum Bracaræ, fed ultra in aliis,
& Tarraconenfis , & Lufitanæ provinciæ urbibus, & locis.
fidem prædicavit Petrus , ac plurimos ad eam adduxit. :
? Apud D. Rodericum da Cunha legitur Epiftola Hugonis.
Epifcopi Portugalenfis quam Lofada ait fe legiffe in Ar
chivo Monafterii S. Crucis , in qua Hugo ait S. Petrum
fuiffe origine Judæum, Malachiam feniorem primum, vel
Samuelem juniorem di&tum , filium Prophetæ Uriæ, & à ,
D. Jacobo refufcitatum. Bollandiftae veluti fabulam hanc
narrationem explodunt ; & egomet etiam fabulam credo,
utpote nullo fundamento ftabilitam. Monafterii archivum
adii , diligenter quaefivi , inter vetuftiffima manufcripta :
nullam Hugonis Portugalenfis Epiftolam reperi de S. Pe
tri refurre&ione, quanvis de aliis rebus ad ipfum Hugo
nem datas ibidem invenerim. Hæc Higueræ fapiunt fig
menta ut in fine de Arte Critica adnotavi. - .
Bollandi continuatores fcribunt S.Petrum ntiquam ex
titiffe primüBracaræ Epifcopü,fed certam tantum de Lucre
tio primo illius Urbis Epifcopo inveniri notitiam:verum ex
Concilio Bracarenfi 2. ad an. Chrifti 561. quod à nemine
fcio inter fpuria, & fuppofititia numerari, fätis evincuntur.
Hæc funt Lucretii verba, quæ male á Cónciliorum edito-,
ribus affuta funt Toletano primo ; cum iftud centum &*
IOO Hißoria Ecclefiae Lufitanae.
fexaginta faltem annos Bracarenfe II. præcederet ; nam
Leonis Magni Epiftolam Toletani I. tempore nondum
univerfalem moderantis Ecclefiam in Bracarenfi refert Lu
cretius: Credo ( inquit ille in Concilio Bracarenfi II. ad
Patres alloquens) vfirae Beatitudimir Hratermitatem moffe,
quia eo tempore , quo im bir rcgiomibur £f# P, if
¢illiam e feëìe vemema ferpebant, Beatiffimur Papa urbi*
Romae Leo... per Turibium Notarium Sedis fuae ad Symo
dum Gallæciæ contra impiam Prifcilliami feéiam fcripta.
fua direxerit. Cjuae etiam præcepto Tarracomemfer,&: Car
1bagimenfer Epifcopi, Lufftami quoque, &* Betici faéio im
terJe concilio regulam fidei, contra Prifcilliamam haerefim
cum aliquibus capitulir confcribemter ad Balcomium tumc
bujur Bracaremfir Ecclefiae Praefulem direxerumt. En ipfe
Lucretius alium nempe Balconium Bracaræ Epifcopum
anteriorem fatetur. In Toletani I. a&tis anno Domini qua
dringentefimo plufquam fæculum cum dimidio ante Lu
cretii Epifcopatum fertur Paternum Bracarenfem Epifco
pum fuiffe ordinatum : quod fatis eft ut Bollandiftis non
fit certa notitia Lucretium primum Bracarenfem Antifti
tem tantum reperiri. .
S. Petri hiftoriam etiam fuppofititiam arguunt iidem
Bollandiftae ex Petri nomine, quod id temporis Judæis in
cognitum erat, utpote quod primum à Domino fuit indi
tum Apoftolorum Principi : nec dum Sacerdotibus, aut
Epifcopis ordinandis, aliifve baptifandis mutare nomina.
erat confuetudo: quod argumentum adeo aliis placuit, ut
in fuæ fententiæ præfidium adferrent Hieronymum,qui ait:
£inent. Alteriur mefcio cujur Cephae mefcire mor momem, mifi ejur,
in Ep.
qui &• im Euangelio, &* ìm alii? Pauli Epiftoljr, & im bac
leg. ad quoque ipfa modo Cepbar, modo Petrur fcribitur. Hiero
iap. 2. hymus quidem non alium Petrum, aut Cepham quam Apo
ftolorum Principem in Euangelio, & Pauli Epiftolis agno
vifTe fatetur ; alium tamen præter Apoftolum , & præter
feptuaginta Difcipulorum collegium non denegat ; cum
ex Scriptura Petrum , & non alium à Paulo fuiffe redargu-.
Seculi I. Cap. II. 'IC): I
tum oftendere tantum conaretur. Nec in primo Ecclefiæ

fæculo ita erat incognitum, & aliis non inditum id nomen:
exiftimabatur: nam Clemens Alexandrinus Apoftolis vici
nior, qui fecundo fæculo floruit Cepham à Paulo Antio
chiæ 1eprehenfum alium prorfus à Petro Apoftolo efTe
defendit, nec Clementis fententiæ refiftit Eufebius, Chri- # 45.
foftomus, Hieronymus,& Gregorius Magnus fua unufquif- Ἀ.
que ætate quofdam Cepham a Petro Apoftolo adhuc fe-öii J#. 401
cernentes extitifTe teftantur, igitur non eft adeo certum,
quod addunt Bollandiftae Petii nomen foli Apoftolorum #£*
.Principi primo fxculo fuifTe impofitum. cap. 12.
S. Petrus Bracaræ Chrifti Euangelium prædicavit, ubi
Regis gentilis filiam , invocato Chrifti nomine à lepra
mundavit, eamque cum Matre Regina, baptifmate facro
regeneravit, Sacerdotes ibi inftituit; inde Olyfiponem ad
veniffe traditio eft. Dum Ulyffeae novæ legis prædicandæ
caufa effet, fertur ab iis , qui Lufitaniæ San&torum a&ta.
defcripfere Genefium in ejus urbis Epifcopum ordinafTe ,
quapropter Illuftriffimus Cunha, aliique in Olyfiponenfes
Præfules referunt, eumque fuifTe afferunt, cujus Roma
num Martyrologium à San&iffimo D. Benediéto XIV. re
cognitum, ac emendatum habet commemorationem in die
decima prima O&obris ; Epifcopali tamen dignitate infi
gnitum illum non tradit: imo folum Anaftafium in paffio
ne Genefii focium Presbyterum nominat ; quod quibuf
dam non leve argumentum præftitit, ut iftum de quo agit
Romanum Martyrologium , Olyfiponenfem Epifcopùm
; pernegarent. Verum D. Rodericus da Cunha in catalogo

Olyfiponenfium Antiftitum ait in plurimis Portugaliæ tem
plis ejus imagines antiquas pontificalibus yeftibus ornatas
religione coli, ac fe ipfùm quampluries vidiffe, ac coluif
fe. Flavius Dexter, aut qui Dextri nomine falfo conf
cripfit in chronico fi o Genefium ad annum tercentefimum
o&avum refert, adve, fi s JLufitaniæ, quos cernere potui,
exaéliores fcriptores : cui fi credendum foret, à veio efTet
alienum, quod afTeiuerun. alii , videlicet Genefium a D.
I o2. Hißoria Ecclefiae Lufitam.e
Petro de Rates Olyfiponis Epifcopum fuiffe confecratum,
cum à quadragefimo quinto erae vulgaris anno quo D. Pe
trus martyrio fuit coronatus ufque ad tercentefimum o&ta
vùm juxta Dextrum Genefii paflionis ducentos, ac fexa
ginta tres annos effluxifTe fit certum, quos Genefium vi- '
xiffe non eft creditu. Et quis nefciat Flavii Dextri chroni
con tot fabulis contextum , ut jure ab eruditis omnibus
ad Parthos transmittatur.
§. V.
De S. Anaftafio Bafileo, & Gemefir.
- I Nter primos etiam Portugaliæ Apoftolos S. Anaftafi
um Genefii focium in pafIione, primum Colimbriae
Epifcopum , & S. Bafileum memorant , cujus meminit
Martyrologium Romanum ad diem Maii vigefimum ter
tium. De Anaftafio agit Cardozo in fuo Agiologio Lufi
tano, inter Jacobi difcipulos eum refert, Colimbrienfique
Ecclefiæ præfe&tum. Bollandiftæ tradunt ultra quadraginta'
Martyrologia Bafileum San&torum Hifpanorum albo adf
cripfifTe: pauca tamen eum primum Portugalenfis civitatis
Epifcopum floruifTe commemorant. Qui Portugalenfium
Epifcoporum catalogum edidit D. Rodericus da Cunha ,
Bâfileum omnium Portugalenfium Antiftitum fuiffe pri
mum, ac D. Petro Ratenfi univerfæ carnis viam ingrefTo
in Bracarenfi dignitate fucceffiffe confcribit. Tamajus in
fui Martyrologii notis le&tionem Sacrorum Rituum Con
gregationis decreto ad Ecclefiam Placentinam firmatum
ädfert, in qua Bracarenfis fecundus Archiepifcopus fertur
Bafileus. Verum in tanta antiquitatis caligine populorum
potius manuducantur traditione, non tam fcripta, quæ fer
fme non eft plurima, fed orali. Breviarii Bracarenfis anti
qui filentium ad diem 23 Maii quandoque fateor me anci
pitem reddidifTe; nec facile fuadebar Ecclefiam fuum Epif
copum in San&torum numerum relatum in officiis tacuif
fe : aft aliud noftrorum Canonicorum Regularium S. Cru
cis licet non fit antiquius, fed recens, dubium quodam
Seculi I. Cap. II. Io3
modo toflere videtur, cum ibi ad diem 23 Maii inveniatur
feflum S. Bafifei II. Archiepifcopi Bracarenfis , Š
le&tiones proprias non habeat. Igitur de Genefio, Anafta
fio, & Bafileo primo fæculo in Lufitania Epifcopis certam
non audeo proferre fententiam, quod de ipfis apud Au
&tores inveni, fcripfi ; nec adeo clara , & confpicua funt
monumenta, ut ftatim, & fine tarditate credantur.
- §. VI.
De S. Epitacio, &• S. Hefichio.
JE Pitacium primum fuifTe Epifcopum Emeritenfem con
IT/ tendit Morenus de Vargas in Hiftoria Emeritenfis Ec
clefia: ; Tamajus vero tom.3. fui Martyrologii ad diem
23 Maii Tudenfem indicat, & Ambratiæ paffum in Lufita
nia, nec in catalogo Emeritenfium Præfulum, quem def
cripfit ad diem 3 IMartii, ejus meminit, fed à Martiali
fæculo tertio incepit. In Hifpania cum Bafileo eodem die
juxta Romanum Martyrologium diem extremum obiit ;
de ipfius Epifcopatu quid certum proferre erubefco , cum
non aliæ obveniant rationes, quam quæ ex fuis Au&tori-'
bus fidem plurimam non merentur : IMoreno, & Tamajo
nova Pfeudochronica antiquitatum copiofiffimi funt the
fauri. De Hefichio apud Limam in fua Geographia Lufi
tana legi eum ad Pacem Juliam veniffe, ibique Euangeli
um prædicafTe : fortaffe illuc accefferit; fed Epifcopalem
fedem non fixit, cum nimis conftans Hifpanorum fit tra
ditio Carteiæ, hodie Algeziræ, Ecclefiam fundafle, & re
xifTe.
C A P. III.
De Romanorum Imperatoribur Lufitamiae imperam
tibus. -
T Ec phurimum in Romanorum Imperatorum geftis

immorabor; fed quæ ad Lufitanam Ecclefiam per
tinere valeant, non eft cur defpiciam, & non enar
rem : cum Ecclefiafticam hiftoriam fine civilis, & profanae
1 o4 Hißoria Eccleff e Lafftanae
cognitione re&e non fore explicandam viderint do&tiffmi
viri, qui Ecclefiæ annalia defcripferunt. O&avius, qui po
' flea Cæfar Auguftus eft appellatus, Antonio, & Lepido
fe conjunxit, & ita focietatem iniit, ut reipublicæ confti
tiendæ Triumviri per quinquennium praeefTent; provincias.
inter fe partiti funt : Antonius Galliam Cifalp.nam , &c.
Tranfalpinam accepit, excepta Narbonenfi provincia: huic.
præfuit Lepidus cum Hifpania : Cæfari Africa cum Sardi
nia , Siciliaque , & cetciis ejus fitus infulis obvenit. Po
flea totum Romanum Imperium interfe denuo partiti fùnt
Cæfar & Antonius , adeo ut Hifpania tota Cæfari cede
ret ; quapropter in illius obfequium fupputandi annos
rationem, quem Eram alibi diximus, Hifpani inftituerunt.
Cæfar Auguftus cum exercitu Hifpaniam venit Cantabros,
Afturefque duas potentiflimas gentes Romano Imperio
parere detre&tantes bellaturus, Lufitaniam adiit, & paca
ta Hifpania , in Italiam jam rediturus, milites , qui æta
tem militarem excedebant, & meriti erant apud Emeritam
reliquit, indeque ait Ifidorus , & à fuo nomine , & ab
emeritis militibus Emeritam Auguftam cognominari vo
luit. Ex Suetonio in Augufto cap. 47. Provincias validio
res, & quas annuis Magiftratuum imperiis regi, nec facile,
nec tutum erat, ipfe fufcepit: ceteras Proconfulibus forti
to permifit : ex iis Provinciis , quas fibi retinuit , Dione.
tefte lib. 53. fuere Tarraconenfis , & Lufitania, Bætica
enatui, Populoque Romano attributa, univerfam quippe
Hifpaniam, quæ in citeriorem ; & ulteriorem dividebatur,
in tres illas provinciias converterat. • .
Orbe pace compofito , Auguftus edi&tum tulit , quo

ca,. ,. univerfus.orbis defcriberetur, de quo Lucas. Joannes Epif
Lib. 10. copus Gerundenfis hoc edi&um à Cæfare apud Tarraco
#iir
f. nem exiifTe demonftrat
ex Romanis annalibus, exubiteftimonio
in calce àedi&ti
maioribus tradito
legi affirmat
Datum Tarracome. Forte viderit apud alios, nec renuo ,
Gerundenfis Antiftes edi&um illud ita fubfcriptum, quod
in Romanis annalibus , aut Taciti , aut Suetonii Ἐ
1O•
Seculi I. Cap. III. . ro5
Dionis non reperi. Unum tantum, & non plures cenfus
ab Augufto indi&tos eum credidifTe exiftimo, cum Cæfar
tres in temporum varietate protulerit. Auguftus, ait Sye- m.i,
tonius: %änum Quirimum femel, atque iterum à condita Augufti
Urbe memoriam a7ite fuamclaufum in multo breviori r tem-cap. zz.
tori r fpatio terra, marique pace parta ter claufit: primum
poft pugnam A&tiacam , fecundo poft bellüm adverfus
Üantábrös confe&tum, & tertio cun&is gentibus ab Orien
te in Occidentem , à Septentrione ad Meridiem, ac per to
tum Oceani circulum una pace compofitis. Cenfùs ille,
de quo Euangelium , fa&tus eft juxta M. P. Auguftinum, ..
& alios Patrés cum orbis univeríus ab Orienteiri Occiden3#;
tem, à Septentrione ad Meridiem, ac per totum Gceani?j£;
circulum pacatus effet, & Cæfar Janur Quir
n inum claufe- 46,
rit, Marcio Cenforino , & Afinio Gallo Confulibus, an
no ab Urbe condita feptingentefimo quadragefimo fexto : '
quo tempore Auguftus apud Hifpan6s jami non commìo
rabatur ; imo jam circiter quindecim anni effluxerant, ex
quo Hifpanicum bellum perfe&tum fuerat : cum anfio fe
ptingentefimo vegefimo fexto ab Urbe condita, ex ipfp' "
Orofio, inciperet, & per quinque annos ageret , fini- .
retque. Poft Cantabricum Belluia in Hifpania Jani tem- *
plum Romæ claufum fuit à Cæfare in ejüs vi&oriæ me-'
moriam ; Hifpania quidem pace tunc früebatur , fed de: ''
univerfo.orbe pacato non conftat : id temporis Tarraco- '
me ad Hifpaniarum tantum gentes cenfendas ediétüm pro
latum facile annuam, cum Cæfar Auguftus provincias def- . .
cribere, ac cenfere non femel confueverit.' Plinius defcri- Lib.4. *
ptionis Italiæ meminit. Anno fere quadragefimo Imperii tap. 9.
Augufti natus eft Deus fa&tus homo? Anno 752 ab Urbe .
condita, & ineunte tertio à vera Chrifti Nativitate , quo • '
Auguftus Confulatum f3 egit , Lufitaniæ populi Lanci- '*
enfes , & Igæditani gratulabundi in ejus perénnem me
moriam erexerunt lapidem , qui legitur apud Gruterum -.
pag. 199. 3. Pr&neftino satyrio. . " - - - " . .
, i . ' - ..
ro6 Hi/loria Eccleffe Lufitamae
` . IMP. CÆS. AU G.
, . PONT.MAX.TRIB.POT.XXI. COS. XIII.
PAT. PATR.
TERM. AUG. INfíïí ÁNöÒPP. ET IGAEDIT.
* a *• *.
Pcft Verbum Hominem fa&tum feptemdecim vixit annos,
, & apud Nolam animam efflavit. Ejus altas magnorum in
geniorum foecunda fuit ; quapropter aureum Augufti fæ
culum paffim ab eruditis celebratur: ejus memoria ab uni
verfis Hifpanis adeo fervata eft , ut quamplurimæ Civita
tes ab ipfo cognominentur : in Lufitania Pax Augufta ,
Emerita Å , in Terraconenfi Bracara Augufta, Lu
cus Augufti, Porta Augufta , hodie Torquemada , Cæfar
* augufta È Qaragofa, Augufta Gemella.
Tiberius Cæfar Romanorum Imperator fuit poft Au
fti mortem , Proconfulare Imperium , & Hifpaniarum
egnum fufceperat anno Chrifti decimo quinto. Tiberii
yero decimo quinto anno Imperii Proconfularis , & duo
decimo Auguftalis in Jordane Chriftus à Joanne eft bapti
fatus : anno Imperii Auguftalis decimo quinto, & Pro
confularis decimo o&avo cruci in omnium redemptionem
affixus eft. Sub Tiberio anno circiter trigefimo feptimo à
vera Chrifti Nativitate , & circiter trigefimo tertio Erae
vulgaris Jacobus Apoftolus Hifpaniam venit, ibique Chri
fti fides illuxit. Hifpaniam per aliquot annos fine Confu
laribus Legatis geffit , : poftea per Præfides, aut Praetores
rexit. AdTiberium Olyfiponenfes Cives Legatos mife
ILib. 9. runt , ait Plinius , qui nuntiarent auditum , vifumque in
€ap«9« fpecu concha canentem Tritonem : hanc fabulam à vete
ribus facile creditam recentes poftea Lufitani, imo &
ipfi Olyfiponenfes teftimoniis in medium produ&tis tan
uam veram reddiderunt : & marinos homines in litto
ribus prope Olyfiponem inventos enarrarunt , quos vide
ant, quibus placuerit apud Damianum de Goes Equitem
Lufitanum in Olyfiponis defcriptione.
Hifpanorum animos fibi devin&tos habuit , qui lega
tionem ad Senatum duxerant orantes , ut ipfi , ejufque
• Seculi I. Cap. III. το7
Matri exemplo Afiae templum conderent. Laudatu quidem
dignum hoc fa&tum, utpote quod Lufitànorum erga fuum
Principem amorem , ac benevolentiam maxime commen
det , Iicet templi, honores mortali homini tribuentes
quam longiffime fallerentur, Id Tiberius recufavit mode
fte refpondens fe efTe mortalem, atque hominum officio
fungi malle in animis illorum, quam templis coli. Qui.
fibi cultum arrogare noluerat , acceptis Pilati literis det
Chrifti fama , miraculis , & refurre&tione , ad Senatum'
detulit , ut Deorum numero Chriftus adfcriberetur : ait.
Eufebius, & ante Eufebium Tertulianus : Tiberiur cajur Lib. 2.
tempore momem Cbrijìiamum im feculum intravit,ammumtìa- #.
ta fibi ex Siria Palefima , quae illic veritatem ifiur Divi-; $.
mitati r revelaramt , detulit ad Sematum cum praerogativa' Ἀέ:
fuffragii fui, Sematur quia mom im fe probaverat , refpu-gei. cap.
it. Cefar 3#. hmamfit comminatur pericúlum ac-*
cufatoribus Cbrifliamorum. Tandem cum viginti tres an
nös imperafTet in Campania Villa Luculana ab humanis.
difceflit. . . '. * ' . . '
Tiberio fucceffit Cajus Cæfar Caligula, & Romanis

Imperii habenas geffit : ejus tempore Herodes fuafu He
rodiadis inceftae fratris Philippi uxoris , pro qua Joannes;
Baptifta truncatus eft , ad Caji gratiam afTequendam Ro
mam adiit ; fed ab Agrippa accufatus Tetrarchiam ami- !
fit ; in Lugdunum primum relegatur, deinde ex annota
tione Scaligeri in animadverfionibus Eufebii , ut longius
abefTet à Patria , in Hifpaniam exul venit, ubi uxore in :
fuga eum etiam comitante, diem obiit, fic aitJofephus; De
- • • - - Be!,
-
incertum tamen eft , quo Hifpaniæ loco fifteret ; unde ; 3ud

fabularum Sarcinatores eos exiftimo, qui Lufitania in no-j;?£"
ftra exilium egiffe dicunt oppido, quód Redimba vulgus cap. 9.
appellare confuevit. Sub ejufdem Imperio in Hifpania
primam lucem haufit Anæus Lucanus Poeta : cetera, quæ
tunc per Lufitaniam, aut alias Hifpaniarum regiones ob- .
venerunt , Auétorum filentio prætermittuntur, nec mo
numenta extant , quæ oftendant. - -
168 . . . Hißoria Eccleff e Lufftamae
', .. Cajo Cæfari Caligulæ anno fui Imperii quarto è vi
vis fublato à Prætorianis militibus fuffe&tus eft Tiberius
Claudius Caligulæ patruus. Id temporis Jerofolymis ex
citata,eft ab Herode in Chriftianos perfecutio , anno vi
delicet fecundo Claudii, & quadragefimo primo Eræ vul
garis, ,in eaque perfecutione Jacobus Zebedæi filius de
ç9latus, eft, cujus corpus prout res , tempufque exegit,
difcipuli terra, occuluerunt latebris; poftmodum à San-.
&iffimo Viro Ctefiphonte , & Sociis Coepifcopis ejufdem
... Apoftoli,difcipulis in Hifpanias miffis afino Eræ vulgaris
- 46. navigig impofitum fine regimine, abfque naucleri ju
* vamine î fola Dei manu du&tfice traditur tünc Hifpaniám
- . appuliffe ad Iriam Flaviam, ubi gentilis , & nobilis ma
..'. trona Luparia degebat ; appulit, & inde ab iifdem dif
. cipulis Compoftellam translatum totius Hifpaniæ , & ce
terarum gentium frequentia colitur. De Translatione cor
poris S. Jacobi ab Jerofolymis ad Gallæciam circa annum
A6. extat apud Aguirre teftimonium vetuftiffimi Au&toris.
Anonymi ante 76o annos in Floriacenfibus membranis.
defcriptum, Anno Imperii nono Judæos Roma decreto.
cgegit exulare ; qui urbe pulfi etiam Hifpaniam petiere, .
aliifque ibi jam à Jerofolymitana fub Nabucodonofore ya
ftatióne degentibus fueré adjun&ti, & legis fuae ritus in Si-,
nagogis obfervavere ; quæ per Lufitaniam fedulo fre
quentabantur. , _ * • . .. . * - . -
Poft mqrtem Claudii Domitius Nero feptemdecim.

agnos natus accepit Imperium, atque initio optimi Prin
cipis fpeciem præbuit : Othonem , qui Galbæ poftea in
Imperio fucceffit, ipfi chariffimumi, & omnium confilio-.
rum , fecretorumque participem, legatum in Lufitaniam,
Ijfit, hancque prqvingiam ei tradidit moderandam, quam
Marcus Silvius Otho, Quaeftorius in decem annos fumma
abftinentia , ac moderatione gubernavit. QuibufJam cre
ditur. à Nerone effe nominatos Neros, & Nerios po
pulos, & Nerium promontorium, olim Artabrum in Gal
læcia : verum id perperam afferunt : Strabo , qui Augu
• S2culi I. Cap. III. το9
£i, & Tiberii temporibus ante Neronem floruit ait: Ex
tremi imcolumt Artabri circa promomtorium , qucd Nerium
vocatur. Certum igitur fit non à Nerone promcntorium,
aut ipfius accolas nomen derivaffe. In Chriftianos per uni
-verfäs provincias perfecutionem excitavit Nero , quæ à
Scriptoribus Ecclefiafticis prima vocari folet, quia prima
eft,Tquam Ethnici Principes adverfus Ecclefias concita
runt
phum5 meruere.
in eaque Petrus
_ . , & Paulus Romæ martyrio trium
r * -
Sergius Galba una cum M. Othone,& Vitellio Hifpa

niarum regnum obtinuit ; inde Imperium arripuit, ut Ne
ronis. mortem comperit : illud menfibus circiter feptem
tenuit donec ab Othone jugulatus eft. Poft ipfum Silvi
us Otho, qui Lufitanam Provinciam legatus adminiftrave
rat, Imperator fuit falutatus , fed breve fuit imperandi
fpatium : poft tres Imperii menfes fibi mortem fponte
intulit , quod Vitellium à Germanis militibus , quibus
erat præfe&tus, Imperatorem cerneret conclamatum.TO&to
poft Othonem menfibus Vitellius Romanum Imperium,
tenu1t. . · · ·
. _Vefpafianus Flavius pace Hifpaniae gubernaculum.

geffit , in tres fori conventus Lufitaniam divifit, Emeri
tenfem., Pacenfem , & Scalabitanum ;. quomodo fere.
hodie corre&uras appellamus : Emeritam jus petituri, &
de controverfiis, quæ orirentur difceptaturi conveniebant
omnes qui Oram Vettonum incolebant. Pacem Juliam Al
garbienfes , & Tagi accolæ ; Scalabim, Santarenam vuk
go , præfidium Juliuni , & Romanorum Coloniam Cifta
gani populi ufque ad Durium: Latii jus üniverfæ Hifpa
niæ conceffit : £x Plinio ; quod erat, ut Romæ Hifpa- tis.,.
nis , & petere Magiftratus , & gerere horiores communi cap. 4.
Romanorum jure licuifTet ; non tamen fuffragia ferre, ho
morefve aliis decernere ; & juis Latii dicebatùr, quia La
tinis prius, quam ceteris gentibus datum effet: Licet eti
am poftea Latinis, & fuffragii in urbe ferendi, & Magi
ftratus creandi jus poftulatum concederetur , & pro Civi
I IO Hißoria Ecclefiae Lufitamae
bus Romanis pari jure haberentur : quod jus ad difcri
men veteris Lanii jus Civium Romanorum vocatur. Hif
panis noftris adeo fuit gratus , ut à nomine ejus Flavio
Civitates etiam Flaviæ dicerentur, inter quas in Portu
galiæ limitibus funt Aquæ Flavienfes, hodie Cbaver. Sub,
id temporis floruit Dacianus Poeta , & Philofophus Lu
fitanus apud Emeritam Lufitaniæ Metropolim natus, cu- .
Lib. 1.
jus meminit Martialis,quem Tamajus in Hifpanico Marty
Epigra rologio, & Cardofo in fuo Agiologio Martyrem ferüt ád
mat. 62. diem Junii quartam:fed ex Pfeudo Juliano martyrii Dacia
ni hiftoriâ eos tranfcripfifTe Bollandi enarrât cötinuatores.
Vefpafiano parenti fuo fucceflit Titus , parentis vir<
tutum hæres, & Princeps commendandus. Utriufque Im
perio ex Jerofolymitana yaftatione in Hifpaniam exula
runt Judæi ; qui tamen aliis apud Lufitanos à Nabucodo
noforis tempore commorantibus male fuerant . accepti,
imo & difcordibus animis invicem adverfabantur ; exules.
veluti Dei odio habiti , utpote ex fuis deli&tis Jerofoly
mitanæ cladis origo , & caufa, ceteris ægre ferebantur.
Hebræorum libri teftantur fe tunc Emeritam ad habitaf
dum fufcepifTe, ibique Sinagogam ampliffimam erexiffe.
Poft Titum , & Romanorum Imperium , & Hifpaniae Re
gnum Domitianus ejus frater habuit ; qui poft Neronem
faeviffima etiam in Hifpania perfecutione Chriftianos affli
xit. Poft Domitianum vergente jam primo Ecclefiæ fæ
culo Coccejus Nerva jam fenex Romano fuit inaugura•
tus Imperio. , •
C A P. IV.
De Perfècutionibus , quae per Lufitamiam adverfù*
Cbrißianor excitatae fumt.
Rima perfecutio mota eft Bracaræ anno Erae vulga
ris quadragefimo quinto à Gentili quodam Regulo,
qui üxoris, & filiæ baptifmata à S. Petro Bracaren
fi Epifcopo collata egerrime tulerat, Petrus non mortis:
* Seculi I. Cap. IV. I Ir
metu percuffcs , fed ut populo fuo foret falutaris, me
mor Dominici eloquii Cum autem perfequemttr vcr im
Civitate iffa fùgite im aligm. alio difceffit, fed ab appa
ritoribus comprehenfus gladio occubuit , & ante aram
fuit immolatus. Sub Nerone ingens per univerfas Imperii
Romani provincias exarfit perfecutio , & Hifpanienfes
Chriftiani maxime affligebantur , quorum plurimi marty
rii palmam adepti funt. Torquatus, Cecilius, & Euphra
fius D. Jacobi difcipuli , quos D. Petrus Romæ ordina
tos in Hifpaniam miferat fidem nuntiaturos , fub hoc im
piiffimo Cæfare martyrio coronati funt.
Sæculo primo jam exeunte fub Domitiano anno cir
citer nonagefimo tertio apud Eboram Idolorum cultores,
ac Judæorum Sinagoga adverfus Chriftianos , quos D.
IMantius fide imbuerat, vires, & odia acuerunt quafi uno
impetu omnes vaftaturi. Mantius tunc Euangelii prædi
candi caufa Colimbriæ erat : de perfecutione certior fa
&tus Eboram ivit , ibique Chriftianos ab infidelibus op
preffos inveniens operam navavit, ut inter tot perfe
uentium opprobria in fide firmarentur , & ceteros tam
entiles , quam Judæos ad meliorem frugem converte
ret. Contumaces Judæos, ac Gentiles derelinquens per
fecutionem fugit in Caftrum Malianum , hodie Momtem
Amajorem novum, ubi permanfit donec à Judæis apud Ro
manum Lufitaniæ Præfidem Validium Eboræ tunc com
morantem fuit accufatus, %';
milites mifit Mantium liga
tum fecum afportaturos. A Præfide ad columnam ligari ,
ac virgis cædi juffus eft , quæ omnia cum carcere , vigi
liis, fame, fiti, vulneribus , fanguinis effufione , hilari
vultu ferens animam feliciflimam Deo reddidit. Columna
cui fuerat illigatus, Eborenfi populo maximæ eft venera
tioni. Ejus córpus Eboræ primum ab Ethnicis ignominio
fe abje&um eft , poft aliquod vero tempus à Chriftianis
honorifice fepultum, in Villa cujuf'am viri illuftris duo
decim millibus pafTuum à moenibus femota diu magna cum
reverentia cuftoditum ; poft Arabum tamen in Hifpaniis
I I 2, Hißoria Eccle/i.e Lufftamae
tyrannidem à piis hominibus in Afturias , feu in vicinam
illis regionem , exportatum tandem in oppidulo non
longe à foro Egurrorum, quod Villam novam S. Mantii
appellant, repofitum eft in quodam Monafterio Ordinis
S. Benediéti , fub invocatiofie ipfius Martyris.. Qui de
San&tiffimo Martyre primo Lufitaniæ Apoftolo fcripferunt
Au&tores in martyrio focios ex difcipulis non meminere ;
verum longe à fide non abeft in tot malignantium rabie
quofdam Chrifti affertores , ac ftrenuos milites præter
Mantium , pro Domino mortem oppetiifTe.. Id temporis
etiam ferunt S. Celerinam Senatricem origine Romanam,
patria vero Eborenfem pro Chrifto martyrii palmam ha- '
buifTe. Hanc male confundunt alii cum alia Celerina Afri
ÉÉ,.ad& cana , de qua Cyprianus meminit, & laudat. Aliam qui
dem Africanam, & noftram Lufitanam, extitifTe non du
£*"
34• bito ; attamen circa plurima, quæ de ipfa enarrare folent,
in ancipiti judicio verfabor. T, , , • ; •
• . . * - §. II. – .
.. ' De S. Celerima.
E illuftriffima foemina quamplurima perfpicuis fabu
lis intermixta addiderunt Au&tores, quæ verfato cui
quam in Hiftoriæ Ecclefiafticæ,ac priorum fæculorum mo
numentis ftatim & dubium ingerunt, & omnem removent
fidem. Celerinam S. Torpetis Martyris Š ad Portum
Sines in Eborenfi Dioecefi navigio Dei du&tu afportatum
inveniffe, fepeliiffe , ac coluiffe facile crederem ex pro
vinciarum,traditione ; aft iftam à primis Lufitaniæ fæculis
iniiffe certum non eft, fiquidem S. Torpetis memoria
apud Lufitanos hinc ultra fèculum decimum fextum, nef.
cio, & non invenio, an excurrat. Torpetis corpus à Ce- '
lerina inventum , & fepultum memorat Ado in fuo Mar
tyrologio, ubinam tamen gentium, Hifpania ne, an aliis
tacuit, quod & aliam Celerinam credi movet , & cogit ;
praefertim cum non una hujufce nominis foemina , fed
plures apud veteres inveniantur & piæ, & oppidum Si
InCS
· Seculi I. Cap. I/. r 13
nes nomine antiquis Geographis Plinio , Ptolemæo, &
Pomponio in ÉÉÉÉ ignorabatur : non longe à ?ifis,
ubi paffus eft S. Torpes , celeberrimus erat Sinus Pifanus,
cujus meminit Cornelius Tacitus , unde Fabius Valens
fegnitia maris , aut adverfante vento Portum Herculis
Monæci depulfus eft. Breviarium Eborenfè à Refendio p;,,.
laboratum jufTu Eminentiffimi Domini D. Henrici Cardi- Hifto*.
nalis Archiepifcopi Eborenfis , & Portugaliæ Regis fefto fap.4*
fimplici , celebrando novem le&ionibus de communi
S. Torpetis, meminit ; tanquam fi-nihil cum Lufitanis
commune haberet.
Poftquam vero Breviarium Romanum juffu Pii V.
emendatum, & à Clemente VIII. recognitum per Lufita
niam acceptum eft, in Ecclefia Eborenfi ritus fefti fimplicis
S. Torpetis cum novem le&ionibus antiquus excidit, &
S. Torpetis memoria defiit. Bollandiftae mirantur, quod aed diens
Eborenfis Ecclefia antiquitus ufum recitandi de fimplici- 17;.
bus feftis cum novem leêtionibus à communi ufu divérfum*
fequeretur ; mirentur etiam neceffe eft , quod Ordinarium cap. vm.
Brusfeldenfe de fefto fimplici agat duodecim le&tionum 14:&
apud Martene de antiquis ÉÉÉ Ritibus, quod feftum %;
licet tot le&tionum apparatu efTet , infra aliorum rituum £££
ordinem locabatur. Apud Maffiliam à tempore immemo- toin. 4
riali cultum habuit, & templa; apud Genuam fub ejus no
mine Collegiata ere&ta eft; in Monafterio Sanviétorini of
ficium folemniffimum fit: Pifa tandem in Tufcia,ubi paffus
eft, maxime colitur: & fola in Lufitania, ubi corpüs tot
opulorum, & Sacerdotum frequentia ab Au&oribus qui
fdam fuifTe dicitur conditum, nullum veftigium , nul
!um monumentum , nullum à prioribus 3j, Torpetis
iadicium? Proh bónam Hiftoriam ! Ubinam San&6rum
reliquiæ infignes, & corpora funt nota, quæ majori ritu ul
£ra fimplicem non celebrantur, aut quorum memoria non
fervetur Divino officio recolenda ? füb ritu duplicis mino
fis Sacra Rituum Congregatio 8. Aprilis anno 1628 ea ce
lebrari conceffit. .
)P
I I4 Hißoria Eccleff.e Lufftame
Non eft creditu Gothos, Alanos , Suevos , & poftea
Saracenos univerfam Hifpaniam ferro, ac igne æquantes
folo, templa,& quamcunque Torpetis memoriam ita extin
-xiffe, ut poft fæculum decimum fextum in Lufitania in
, furrexiffe videatur. S. Veriffimus cum fuis fororibus Ma
xima , & Julia Olyfipone capite truncati fùnt ; Bracaræ
S. Vi&tor cum aliis etiam paffi fuerant ante Lufitaniæ, imo
& univerfæ Hifpaniæ ab impiis diruptionem : nec tamen
• oblivioni adeo fuere demandati, ut non ftatim à Chriftia
nis, qui infidelium tempore, cum ipfis licet occulte dege
rent, ad alios poft reftauratam ab erroribus patriam, San
&torum Martyrum traditio perveniret, & templa, & aras in
ritu debito non confecrarent. De templo in S. £gp$is
honorem à Celerina magnopere exitu&to quid dicam? Mi
rum quidem eft figmentum cum fub Ethnicis Imperatori
-bus, & mediis in perfecutionibus Chriftiani nulla templa,
habuerint , aut magnificentia, & fumptuofa extruerent ,
fed in privatis domibus, quas Ecclefias dicebant,& in cry
ptis coetus agebant fuos : quapropter Minucius Felix in
O$tavio Gentilibus Chriftianorum religionem, & erga De
um cultum irridentibus ita refpondit : Putatis autem mor
occultare quod colimur, fi delubra, &~ ara* mom babemur ?
& Origenes lib. 8. contra Celfum opponit : Si emim tem
'a, &* ffatuat erigumt illi r quo* recemfuit. No r äutem
(Chriftiani) à moftro erga Divimitatem cultu rer illa r re
jicimur, ut magir comvenienter Daem;omiit. •* -
: Eadem de caufa exploditur illa Sacerdotum,& Chriftia

norü multitudo, quæ à Celerina fertur convocata, ut Mar
tyris corpus in templü à navigio portareht. Ubinâ Chriftia
norum I. fæculo in Ethnicorum civitatibus,oppidis, & qui
bufcumque dominiis tot Sacerdotum frequentia, & corona
publice incedentium, laudefque Deo in ejus Martyrum me
moriam canentium, quin gentilibus ipfis incitamentum ef
fet moliendæ in öíííííáíôs perfecutioni ? Eboræ præfer
tim, ubi id temporis à Gentilibus , & Judæis fideles ve
xabantur. Non facile igitur credendum eft Dextro in chro
Seculi I. Cap. IV. 1 15
nico, cui adeo alii crediderunt, ut plufquam in millenos
errores laberentur. Equidem Sixtus V. Domno Theoto
nio Brigantino Eborenfi Archiepifcopo juflit ut deS.Tor
petis córpore in Sines loco inquireret: extant quoque Epi
ítolæ Bernardi Sobrino Ecclefiæ Prioris de Sines,T& Lau- Ad diens
rentii Pereira Leitaö ordinis militaris S. Jacobi apud Bol- %„
landiftas, in quibus quoddam inyentum corpus in Sinenfi *""
Ecclefia teftantur, per quod plurima prodigia Deus popu
lis perpetravit: verum nullum certum Torpetis fignum iis
fuerat; fed ipfius Martyris efTe opinabantur. Quid novum
nefcio,quod deprecantium fides per merita alterius San&ti,
cujus córpus effet inventum, à Deo beneficia confequere.
tur; quanvis error effet in nomine. Corpus S. Prophetæ :
Simeonis ; qui in ulnis fuis puerum Jefum portavit, Ve*
netiis, ac Jaderae in Liburnia colitur, utrobique illi ere* .
&tum eft templum, utrobique cernitur arca, qua clauditur,
utrobique miraculis infigne infpiciendum proponitur,quo
rum alterum Simeonis non effe neceffario afferemus nifi il- !
lum dupplici conftantem corpore effutiant. Plurima alia
adducerem exempla. - - ;. . . . - -
• * •: C A P. V. - , •, '
* • • ,
. . .
De /ita Regulari , & Eremitica per Lufitamiam;

De Camomicir Regularibur -
Icet omnibus, qui primo Euangelii ortu Fidei man- ' '
cipabantur, commune effet nihiIproprium poffidere,
fed animo, & corde veluti coadunati omnia in unum.
deferebant, inde prout cuique opus erat, diftributuri: at
tamen poftquam alii, qui cum uxore erant, tefte Apofto- -
lo, folliciti fa&i funt, quæ funt mundi, & divifi quomo
do uxori placerent , alii præfertim Sacerdotes myfterio
rum Dei difpenfatores emicabant communem vitam per
fe&tius profitentes, in hymnis , & canticis laudantes Do
minum, prout id temporis Ethnicorum impietas finebat ,
nec fufpicabatur, ut eos diverteret, ac impediret : de hiâ
~_
* I 16 Hifiori, Eccle/7e Lu/itanae
1ib. 1. extat Philonis teftimonium apud Eufebium : E/? quoque
#j? ro fere eder facra , in quo illi ab aliir feparati, fejup
É * άique, vitae piæ, &- propter virtutem augìffe myfteriâ obe
- umf: nihilque eo, vel cibi, vel potiomir, vel aliarum rerum,
» que ad corporis ufum neceffariae fumt, omnimo fecum afpor
tamt: fed leger , &* oracula à Prophetir divinitur ediéia ,
Æymmofque ibi recolumt, &- alia raemique rer, quibus divi
na fciencia, &• vera erga Deum pietar crefcat , &• perfi
' ciatur: & extenfius ipfe Philo in libro de vita contempla
' tiva, & fupplicum virtutibus.
Benedi&tus XII. in Conftitutione, quæ incipit Adde
corem, cujus originale affervatur in archivo Monafterii S.
' Crucis,Canonicos Regulares ait primævam fuam inftitu
tionem ab Apoftolis duxifTe ; unde non eft cur animadver
' . tatur, & cenfura novitatis inuratur chronici Scriptor Ca
ap. ,. ponicorum Regularium S. Crucis Colimbrienfis D. Nicu
ā. 1. laus à S. Maria, quod in primo fæculo à S. Petro primo
Bracarenfi Epifcopo Canonicam, & communem vitam per
íííííííííííííííííííTíèííSíéêïíôïéò ôçíÉ
Petrus inftituit, qui in communi degerent ; five in colle
giis, five in privatis ædibus habitarent, cum vefte tamen,
aut alio habitu inufitato, & extraordinario, quo ab im
É Ethnicis dignofci poterant, in publicum non prodi
ant; nec aliis, quibus pace Ecclefiæ data, Regulares po
ftea ufi funt, il!i utebantur. '
Hæc de Canonicis Regularibus primo Enangelii fæ
culo jam per Lufitanam Ecclefiam fingularem vitæ perfe
&ionem profitentibus non arrident omnibus, iis præfer
tim , qui Canonicorum ordinem, aut à M. P. Auguftino
aaa. 3. inftitutum autumant, aut poft fæculum undecimum cum
Hiß. . Hiacinto Amat de Gravefon dicunt inceptum. Perperam
**f dicunt ifti Canonicos Regulares ab undécimo fæcúlo vi
vendi normam iniifTe ; perperam quoque alii, qui M. P.
Auguftinum inftitutorem primum agnofcunt. Romani Pö
tifices Pafcalis II. ÉÉÉ XII. Eugenius IV. Sixtt:s IV.
'Pius IV. & W. in literis fuis Apoftolicis ad ipfos Cano
Seculi I. Cap. V. »17
nicos datis praedicant eorum vitæ ÉÉÉ propofitum in
Érimitiva Ecclefia ab Apoftolis fuifTe introdu&um, quam
Auguftinus tam gratanter amplexus eft, ut eam fuis re
gulis informauerit : ita alloquebatur Pafchalis Il. in Epif
tola ad Abbatem Lucenfem S. Frigdiani. Gravefon, feu
alii potius, quorum labiis, & linguis loquitur , Mabillo
nius, Thomafinus, Gerardus du Bois, Antonius Pagius, &
“Tillemontius Canonicorum Regularium reftaurationem
undecimo fæculo cum ipforum inftitutione confundunt ;
à fæculo quinto extant M. P. Auguftini fermones 355 ,
& 356 ad fuos clericos in communi degentes. Antiquiffi
mum eft in Portugalenfi Dioecefi Monafterium S. Salvato
ris Morariæ, quod fæculo non9 fub S. Georgii titulo fun
datum eft, ut conftat ex quamplurimis donationum inftru
mentis, quæ in ipfius Monafterii archivo cuftodiuntur;
præfertim ex teftamento Domnæ Gontinæ, quæ anno Do
mini 862, & Era Cæfaris 9oo fua bona reliquit altari S. Ge
orgii , & San&torum Apoftolorum reliquiis ibi extanti
bus, & San&tis Viris , qui in eodem Monafterio pro ipfa
ad Deum fuas preces effunderent. -
Decimo faeculo ab obfervantia regulari Canonici ce

cidere, ut certum fit ex Conftitutionibus Gualteri Archie
ÉÉÉ; in Concilio Senonenfi editis cap. 8. quapropter
. Petrus Damianus lib. 5. Ep. 9. in ipfos Canonicos in
vehitur, eorum damnans confuetudines : undecimo, Viris
Religiofis , ac San&tis agentibus, refforuere, ac ipforum
inftitutum coepit propagari : opus iftud reformationis Ca
nonicorum Regularium laudant Niculaus II. & Alexan
der II. Pontifices Maximi, qui Romamis in Synodis annis
Io59, & Io63 de communi vita Clericorum hunc edidere
canonem: Et praecipienter fatuimur, ut hi praedi&iorum
ordinum, qui praedecefföribür moffrjr obediemter cafiitatem
fervaverimt, juxta Ecclefiar , quibur ordimati fumt, ficut
oportet £j;j;; Clericor, fimul mamducemt, &~ dormi
4mt , &' quidquid ei r ab Ecclefia competit, commiumiter ba
&amt. Poft fæculum indecimium, fæculo duodecimo jam
I 18 Hißoria Eccleff.e Lufftamae
adulto fub S. P. Theotonio, & venerabili Tellone per
Lufitaniam colapfa Regularium Canonicorum difcipfina
recuperari coepit, ut fuo loco videbimus; & non noviter
inftituta eft. -
§. II.
De Eremiti r.
Ufitani, qui Eremitarum vitam, & mores literis tra

diderunt primum in folitudine degentem nominant
Felicem anno quadragefimo quinto Eræ vulgaris , cujus
etiam meminit Breviarium Bracarenfe, ac vetus Canonico
rum Regularium S. Crucis. Defcripferunt quidam anno
Domini trigefimo quinto ante Felicem in montem Offam
trans Tagum prope Eboram ab hominum focietate pluri
mos difceffifTe, folitudinemque petiiffe, qui à D. Mantio
ad Chrifti Euangelium vocati fuerant, ibique ufque ad no
ftram ætatem Eremiticæ vitæ profeffionem permanfifTe.
Fundamentum, quo nituntur, ut Felicem anteriorem ne
gent contra majorem Lufitanorum numerum , non eft, ut
plurimi fiat. Cum Hiftoriographis pene omnibus Lufita
nis liceat montem Offam primo Ecclefiæ fæculo ab Ere
mi cultoribus habitatum dicere, verum poft Felicem, ac
illam Eborenfem perfecutionem, qua Mantius Deo mar
tyrio fuit immolatus : Judæis , Gentilibufque fimul in
Chriftianos fævientibus Mantii difcipuli divexati montis
latebras hominibus impervias peterent ; ubi ab impiorum
notitia penitus removerentur Deo facilius vocaturi. Felici
igitur primæ deferantur partes. -
Lufitaniæ eft multa laudis feges, ut prima fuerit Ere

- P.3.lib. mitarum parens : quamobrem Fr. Antonius Brandaö ait
8. £ap. pofTe exiftimari ex Ratenfi folitudine, ac Lufitania in ce
3£•
teras provincias id inftitutum corrivaffe, & firmat, quod
in iis eodemque Lufitanorum habitu utebantur, qui hocce
vitæ genus amplexi fuerant. Aft quod de habitu ab omni
bus eremi accolis tunc obfervato addit Hiftoricus, non eft
facile concredendum: nam in tot Ethnicorum perfecutio
· · · Seculi I. Cap. Y. " . r 19
nibus, quas propter eremi, & folitudines incoIebantur,
nec Fe!ix, nec qui fimile vitæ genus fequuti erant, iis có
muni vefte, & fingulari, difcernendaque induerentur: ad
quartum ufque fæculum Clericorum , aut aliorum , qui
I)eo confecrabantur , veftes civiles à fæcularium veftibus
non erant diftinétæ : cx Cæleftini I. Epiftola ad Viennen
fis, & Narbonenfis Provinciarum Epifcopos anno 428 di
ferte oftenditur, qui Clericos improbat vefte difcerni à
laicis ftudentes : difcermemdi à plebe , vel ceterir fumus do
&irima, mom vfte: muemtir puritate, mom cultu.. unde bic ba
bitur im Ecclefiir Gallicamir, ut tot ammorum, tamtorumque
Pomtificum im alterum babitúm confuetudo vértatur?
Eremitas non tam in Lufitaniâ, quam in ceteris orbis
plagis ante Paulum fæculo tertio, & quarto floruiffe qui
bufdam fabula exiftimatur; cum Athaniafius in vita B. An
tonii nos doceat Antonio priores non fuiffe Eremitas, &
Hieronymus ad Euftochium fcribat: Amachoretae exeunt de
cæmobio, &* excepto pame, &* fale ad defertum mihil profè
rumt ampliur, ipforum vitae Auéìor efi Paulur. Felicem
adeo Lufitanis ignotum adferunt, ut eorum Ecclefiæ nul
Iam ha&tenus commemorationem habuerint. Unaquæque
tamen ex his ea firmitudine non roborantur, qua Lufitaniæ
gloria minuatur: Paulus quidem ab Hieronymo Eremita
rum Au&tor praedicatur, aut quod in oriente folitudinis
antrum in domum primus feligeret, aut quod Maximus
Do&tor in Paleftina à Lufitanis gentibus remota degens ,
nec fi Felix efTet, audierit; eademi eft ad Athanafium ref
ponfio. Nec foli Hieronymo, & Athanafio verum, & Lu
fitanis ipfis Felicis recordatio excidit, ut vix ejus cultus
perantiqua yeftigia inter Interamnenfès populos reperian
tur. In Ecclefia Ratenfi olim Canonicorum Regularium ,
ac in yetere facello, quod in colle fitum eft , & dicitur
Sanéii Fim*, unde omnia fere convallia à Fam ad Matozi
nbor ufque confpiciuntur, Felicis imago, violato, ac jam
mutat9 nomine Felicis in Fins, maximâ populorum fre
qucntia colitur: & illius oppidi eft traditio §. Fins ipfum
12o Hißoria Ecclefiae Lafftamae
met effe Felicem, S. Petri Bracarenfis Epifcopi corpus f&-
pelivit, & Eremitarum vitam amplexus eft: ipfius com
memorationem agit Ecclefia Bracarenfis ad diem 31. Ja
1\\l2111. -
- "
HISTORIA
ECCLESIÆ
LUSITAN Æ
saecULI II. ET III. .._ •*
C A P. I. .. .
De Fidei diffufione, & confervatione.
1Hrifti fides, quæ primo fæcul6 à D. Mantio, Pe
tro Ratenfi, ac utriufque difcipulis intra Portu
galiæ limites enuntiata eft , & eorum quoque
fanguine fuit purpurata , ádeo radices égerat , '
ut fecundo, & tertio fæculo, etiam Imperatori
bus , & Præfidibus Ethnicis renitentibus tota Lufitania
Chrifto mancipata fuerit. Tertullianus, qui fecundo fæcu
lo exeunte, & ineunte tertio floruit, in Africa conftitutus
Chriftianæ religionis id temporis per Lufitaniam obferva
tæ videtur meminiffe : Hifpamiarum ommer termimi.... Lib. ad
Chrifio fubditi : Lufitaniam in Hifpaniarum terminis con- ££;
ftitutam Geographi fatis oftendunt. Eo Hifpanienfium fi- £g;
des adoleverat, ut ante Tertullianum eodem fecundo fæ
culo Irenæus Lugdunenfis Epifcopus unanimem Ecclefia
rum traditionem hæreticis opponeris 1ib. I. adverfus Hæ
refes cap. 3. ipfis Ecclefias in Hifpaniis fundatas veluti
... veræ do&trinæ depofitum habentes objecerat: Neque hae,
quae im Germamia funt fumdatæ Ecclefíe aliter credimt, aut
aliter tradumt, meque bæ, quæ im Hiberis fumt, meque hae,
123 Hißoria Eccleff.e Lufitam.e
quae im Celtir, meque hae, qttae im Oriemte. Fides ifta clariffi
hos tunc habuit ProfefTores, qui majorem charitatem of
tefiderent pro Chrifto fuas ponentes animas;fuos propaga- -
tores,qui verbo inftruerent, ac prædicarent ; qui regerent,
& pafcerent. . -
- - C A P. II.
De Portugaliae Epifcopis II. & III. ßeculo.'
§. I.
De Epifcopis Bracarenfibur.
N monumentorum tenebris verfor hinc, illinc, inde
**que aliquid certum , aliquid conje&tatum mendicansj
cum inter Saracenorum agmina certitudinis, ac verita
tis indicia fcinderentur, ac in nihilum penitus redigeren
tur. De iis tamen, quæ utroque fæculo evenerunt, fimuf
pertraétabo, cum nec plurima fint, ut divifis fæculis tra
damtur, nec animus ad pompofam tantum verborum con
, geriem, & fuperflua intermifcenda propenfus evadat. In
*ter primos fecundo fæculo Bracaræ Epifcopos Ovidium,
aut Auditum natione Romanum adfcribunt, quem Rode
ricus da Cunha in Hiftoria Ecclefiæ Bracarenfis , & Car
dofus in fuo Agiologio ad diem 3. Junii tertium Bracaræ
Epifcopum referunt, cujus offa in Sede Bracarenfi lapideo
monumento hac infcriptione : Qffa B. Ovidii Epifcopi à
D. Didaco de Souza ejufdem Ecclefiæ Antiftite fuere repo
* fita: poftea à D. Roderico da Cunha vetus infcriptio ab
radi juffa eft ; indeque legi fic coepit: Offa B. Ovidii ter
tii Epifcopi Bracaremfir. Fr. Hieronymus Romanus Au
guftinianus Eremita fæculi decimi fexti Scriptor Hifpanus
offa mon Ovidii Bracarenfis Epifcopi, fed Alviti Legio
nenfis Præfulis Bracaram à D. Didaco de Souza translata,
& ibi repofita in hiftoria fua defcripfit , cujus nomen in
Ovidium poftea vitiatum Ovidii cultum induxit. Hiero
nymi Romani Auguftiniani fe$tatores quidam Ovidium in
Bracarenfi Epifcopatu confi$tum credunt ab Higuera Fla
A. Seculi II. & III. Cap. II. 123
vii Dextri farcinatore , apud quem legitur : Ovidiu*
Civir Romamur Epifcopur Bracaremfir fuccefit S. Bafileo.
In Breviario antiqüó Bracarenfi nulla Ovidii eft memoria,
in novo tamen agnofcitur , & colendus proponitur, for
taffe majori Bracarenfis Ecclefiæ examine præcedente, ac
Sacroruin Rituum Congregatione ejus feftum approbante.
In Bracarenfi Ecclefia fepulcrum pervetuftum erat, licet à
primis fæculis non dcfiniti Martyris, aut Confefforis, jufti
famen viri, ac Deo grati credebatur, quod pofterioribus
fæculis elapfis S. Ovidii judicatum eft : nec cum Legio
nenfi Alvito confúndere neceffum eft. Hinc apud Intéra
mnenfes adeo colitur Ovidius, ut templa , ac Sacel
la in ejus honorem conderentur, quæ populi vifitant
per S. Antiftitem aurium falutem , ac reftaurationem à
Deo impetratum : ultra regnum in dominationibus ul
tra mare conftitutis in Bahienfi fuburbio Monafterio Be
nedi&tino eâdem frequentia in Sacello ejus nomini con
fecrato profequuntur.T In quibufdam {ocis veftibus ponti
ficiis indutus omnium venerationi exhibetur : in quibuf
gam vefte talari fine Antiffitum infignibus, quod aliquibus
in caufa fuit, ut eum Epifcopum pernegavérint : véluti fi
Petrus , Paulus, & alii Apoftoli, qui fimul erant orbis
Epifcopi abfque baculo, abfque pallio, & aliis Epifcopo
rum ornamentis, etiam non cernerentur, aut depiéti, aut
in lignea, lapideave imagine adumbrati.
TNon prætermittendum eft , quod aliqui Au&ores
male fundati , fabularumque fàrcinatores àddiderunt,
Ovidium fcilicet Martiali Poetæ confuetudine fuifTe con
jun&tum , & Martialem Epigramata 43, & 441ibri 7. ad
èum fcripfiffe , quæ ad Ovidium quendäm exüíantem cum
amico Cefonio conftant effe confcripta : in quorum etiam
fententia ivit Illuftriffimus da Cunha. Verúm quot inter
Romanos Ovidii nomina ? quot familiæ ? nota erat i11a, .
cujus unus ab Augufto Cæfare in Pontum fuerat relegatus;
& cujus nepos ejufdem nQminis cum avo Romæ Martia^
lis tempore exifteret , & floreret. Et quis fibi perfuadeat
--—---— -- - - •• • . .:------ • • • I. •* . . . •' -- - - . -- --- --- --, •
124 Hißoria Ecclefiae Lufftamae ,

Qvidium virum piiffimum, ac Deorum contemptorem Ce
fonio Ethnico in conjuratione Pifoniana à Nerone in exi
lium miffo ex charitate focium fe adjunxifTe ? de quo Ce
Lib. 15.
Annal.
fönio Cornelius Tacitus ; ad ipfumque refpexit Martialis
cap. 71.
Epigramaton Au&tor. -
I – Ovidio D. Polycarpum fucceffiffe anno 13o fcribit

idem Illuftriffimus Rodericus, non alia tamen aü&toritate
nixus , quam Flaviani, & Juliani Chronicorum, ac eâdem
firmus Pólycarpi fuccefforém refert Sererianum': poft Se
reriänum Epifcopalem Sedem Fabianum occupafTe ait ,
Fabiano Felicem íucceffifTe, Felici Gratum, Gráto Secun<
dum, aut Secundinum, Secundo Caledonium , ad quem,
fGrünt Cyprianum Carthaginenfem Epifcopum fuas dedi£
fé literas'de lapfis recipiendis , & de Feliciffimo abfti
nendo ,,qu9d ómnino fi&tum credo : Caledonius quippe,
ad quemi'Cyprianus fcripfit, Præful erat in Africa , cui
Cyprianus ipfe vices fuas commifit, ut Feliciffimum, Au
gendum, & alios anathemate percelleret. Caledonio tan
çiem tertio fæculo Narcifum fùcceffiffe. Hæ Epifcoporum
Bracarenfium fucceffiones , fi à Juliani , & Dextri cofar
cinatore confi&tae non funt ; immediate tamen alia poft al-. .
teram non fuere , nec in. aliis compertas habui , #*
qui Dextro, ac Juliano folent adhærere. Rodericus fcili-,
cet , & Tamajus, quos legant, qui Pfeudochronicorum,
au&toritate gloriantur. De aliarum Lufitaniæ Ecclefiarum,
Paftoribus fecundo, & tertio fæculo apud Auétores altum
eft filentium , conje&tandum vero per eorum totum fpa
tium non efTe viduãtas , quæ à primo fuerant fponfatæ ,
Portugalenfis fcilicet, ac Eborenfis Ecclefiæ. Jordanem,
& Britium poft Mantium id temporis Eborenfem Eccle
iam moderantes quidam ferunt, fed monumenta dubia,
njmifque incerta funtiis ; quapropter ipfos , nec Eboren
fis Refendius meminit, qui fuæ patriæ antiquitatis fedu
lo examinavit. -
-- - - ,-, … .-.-.-. . • • • • - *** ** w **
— — —• . -.-.-. . ..*.*.***• : :
- -
: ... . .
Seculi II. & III. Cap. II. 125

- §. II. - - … ;
De Epifcopir Emeritemfibur. . . . .; ,, ,,
... - ' i \wsstvs.
AEculo tertio poft medium à Scriptoribus Ecclefiafti- ..' .•
cis Emeritenfis Epifcopi in Lufitania Martialis nomi-,
ne mentio fit ; qui ob libellatici , & idololatriæ quoque
crimen fimul cum Bafilide Afturicenfi Præfule ejus deli&ti
reus à ceteris Epifcopis dignitate fua fuit exutus. Martia
lis loco fuffe&tum fuifTe Felicem non fine fundamento ex £gº, $.
Cypriani Epiftola 68 fertur : ille tamen ad Stephanum Ä%}.
Romanum Pontificem acceffit Epifcopalem Sedem recu- licanæ
peratumi, gujus precibus annuit ?apa Martialis , & Bafi- j;
lidis erroribus deceptus. De Martiali Epifcopo Emeritenfi;*
fcripferunt Chriftianus Lupus , & Fr. Bernardus de Brito, lat.
& alii , quibus nunc eft fuperfedendum , & alibi paffim ch.
- -
%j4; Lufi . *
agam. - - • •vruue
C A P. III. ££;
De Conciliis.' sap. 7.
Minentiffimus Cardinalis de Aguirre ait quampluri- £,*.
E mas quidem fuifTe caufas, ut per univerfam Hifpani- lior.
am fécundo , & tertio fæculó Concilia convocaren- Hifpam.
tur ; præfertim ad difciplinam firmandam, quæ facile in
ter Ethnicorum fuperftitiones,& alia pofTet aboleri ; nul- .
la tamen extitifTe , nec nunc apparere , ' quod extiterint.
Cum Purpurato Patre non fentio , nec fuas , quas adhi
bet rationes, adeo validas exiftimo , ut nullas penitus id.
temporis dicam celebratas Synodos , nec aliquas, quæ
inveniuntur , veras & authenticas : fufcipiam. Apud *
ipfum legitur in Juliani chronico anno 252. Im caufa No- '

vati habentur im Hifpamia crehra Concilia fcilicet Braca
rae , Emeritae , &* alibi: in eodem chronico , & fæculo
Ha&entur etiam frequemter Synodi Tarracome, Hifpali ,
Carthagime, Bracarae, Emeritae : am Baptifmur coìlatu?
ab baereticis cum imtemiiome faciemdi, quod facit Eccle/ia.
12 6 Hißoria Ecclefi.e Lufftamiae
validur fit : comclufit validum , mec femel ab baereticir
δaptifatum baptifandum. En Bracarenfia , ac Emeritenfia
Concilia fæculo tertio. • . ,. . .. -
Has Synogos abjecit citatus Cardinalis: primam,quod
nec Paciantis Barcinonenfis Epifcopus , nec alii , qui ad
verfus Novatianos inve&ti funt , meminere ; fecundam,
quod Mag. P. Auguftinus numquam Donatiftis rebaptifàn
tibus objecerit ; cum facile ex Hifpania in ejus notitiam
in Africa pofTet pervenire: utramque tandem rejicit, quod
Ifidorus, & quilibet alius vetus Synodorum colle&tor in
ter ceteras haud numeravit. Ex folo Au£torum filentio
eas Synodos parvi non facerem : neque enim omnia om
nes allegant , aut inveniunt: fed ex Pfeudo Juliano de
terreor , ne nimis credulus errore decipiar. Præterea
phrafis illa , ac ille dicendi modus Am Baptifmur coJJatur
ab hæreticir cum imtemtione faciendi , qùod facit Ecclefia
validur fit pofteriorum cft fæculorum , & veluti deâu
&ta ex Can. I I. Conci!ii Tridentini fefT. 7. de Sacramen
tis in genere. Omni tempore Miniftri intentio requifita
eft, fed nec femper eo verborum apparatu fuifTe expref
' fam reperio.'
. Licet in Novati , & rebaptifantium errorem profcrì
bendum nec Bracarae , nec Emeritæ Patres convenerint :
Emeritæ quidem federunt fimul Bafilidem , & Martialem
ejus urbis Epifcopum dignitate fpoliaturi , ac in eorum
loca alios confecraturi. A Synodo utrumque efTe depofi
tum , nec tantum oftendunt Chriftianus Lupus , & Fr.
Bernardus de Brito jam citati , & Morales, verum & ipfa
Hifpa veteris Ecclefiæ difciplina. Fabiamus Papa, qui fæculo
0114r^/M!
chroni tertio Pontificatum geffit à Gratiano citatus cap. fiquis
con lib. caufa 3. quaeft. 6. ait Siquit Epifcoporum fuper certir ac
9. £. 45• cufetur crimimibur ab ommibur audiatur, qtii fumt im pro
vimcia fua , Epifeopir. Sed cum Fabiani Epiftola , ünde
tranfcripfit Gratianus, dubia fit eruditis : ex Julii I. au
&toritate oftenditur quarti fæculi medio in Ep. 1. qui ve
luti ex Ecclefiæ primæva traditione ait Nullur Epifcopur,
Seculi II & III. Cap. II. 127
*i/* in legitima Synodo, &• fuo tempore Apoßolica auéio
ritate ccmvocata fuper crimimationibus pulfatur audiatur,
vel judicetur, ve/ dammetur : quod etiam refert Gratianus
cap. I. caufa 5. quaeft. 4. -.
. ' Marchio Agropoli, & Mondexar inquit Bafilidem , £j£
& Martialem à plebe fuiffe depofitos, nullümque Epifco- fjí.
porum concilium ad id interuenifTe. Enim vero ex Epifto- 3.£p|3.
ka S. Cypriani 68, in qua de Bafilidis, & Martialis caufa n. 6.
agit, Epifcopos in unum convenifTe compertum eft. Ste
phanus Balufius ad hancce Epiftolam ait: Certum eff hanc
Epiftolam effè refpon/ionem ad Epißolam , quam Epifcopi
#fff"JúJèrant ad Afror im caufa Bafi/idir, &° Mar- .
tiali r. Eaudat quidem Cyprianus plebem, quod à Præpo
fito peccatore abftinuerint, nullum tamen deponendi jus
in ea cognofcit, fed in folis Epifcopis, quorum erat de
ponere, ficut & ordinare. Hinc noftrorum Epifcoporum
laudem contexit, quod juxta obfervationem Apoftolicam
fimul federint alios in depofitorum Præfulum cathedras fuf
fe&turi: Propter quod diligemter de traditiome divima, &:
-Apoftolica obfèrvatione fèrvandum eß, &* tememdum, quod
apud mo.r quoque, &-fère per provincia r tmjverfa r tenetur,
ut ad ordimatiome* rite celebrandas ad eam plebem cui Prae- .
pofitur ordimatur, Epifcopi ejufJem privimciae proximi qui
que comvemiamt , &* Epifcopur deligatur, plebe praefente,
qttae fingulorum vitam pleniffi me movit, &* tumiufèujafque
aéfttm de ejus comverfione perfpexit. Plebs, & Clerus Eme
ritenfis Martialis depofitioni non alio jure interfuere , nifi
quo ordinationi adefTe confueverant; ut de eligendorum
meritis teftimonium facerent, fub eorum oculis ordinatio
nes facræ celebrabantur ; ut de deponendorum deli&tis
certe habcrentur te£tes, civitatis populus convocabatur.
Nec Ethnicorum imperium, quibus Emerita , & ce
tera Lufitania fubdebatur, impedimento fuerat, ne Epifco- -
pi in unum convenirent jvdicium de Martiale prolaturi : .
id quoque temporis, qûo Africa Ethnicorum ditione pre

mebatur, Cyprianus ab Hifpanis confultus Africæ Epifco
1 28 . Hißoria Ecclefiae Lufitamæ
pos advocavit, quos ipfe memorat in Epiftolâ 68. Per
multa alia , quæ fecundo , & tertio fæculo in Ecclefia
Ethnicorum armis, ac infidiis circumcin&ta, adunata fuere
concilia, de quibus paflim Scriptores, in præfentia referre
Töm. 1. quid immorabor? Caudinalis de Aguirre propugnansCon
Concil cilium Eliberitanum omnium fuifTe primum in Hifpania
JP* ait: meque om.mer congreffùr, Àí, dubium mom efl babitor
íuiffe eo temporí r fpatio ( im Hifpania ) meremtur momem
£!; , f%; tamtum, im Å. de Fide , &* difciplina
Ecclefiaßica, &* moribus agitur. Itaque ex ipfo Cadinali
facilé admittendum puto conceffum Epifcoporum ad Mär
tialem, & Bafilidem deponendos , cum effet caufa difci
* plinæ Ecclefiafticæ , inter veras Synodos fore numeran
{ìum. Nonne erat etiam verum Concilium, quod Julio Ro
mano Pontifice anno Chrifti 34I Romæ. indiétum fuerat,
ubi caufa S. Athanafii ad examen vocata erat ? De Epif.
copo, aut fufcipiendo, aut deponendo ibi agebatur.
• • . C A P. IV. , ' -
Romami Pomtificij Primatur , & aué}oritar per Lu

- fítamiam. -
Ihil antiquius Lufitanis, quam Petri fuccefTores co

* lere, Petri fedem veluti unitatis centrum adire, de
rebus confulere, eorum decreta, refcripta, & quæ
cumque oracula reverenter fufcipere : id dignum erat re
gno, quod fibi Deus ipfe erat conditurus, ut fuo loco, fi
Deo placuerit , de Venerabili Rege Alphonfo Henrico
confcribam. Primum Lufitanorum erga Romanum Ponti
ficem reverentiæ monumentum oftendünt in fæculo tertio,
quo Lufitani , præfertim Emeritenfes cum ceteris Epifco
pis provinciæ Bæticæ, quæ juxta Strabonem, & alios, ut
IJiffert. étiam adnotavit Natales Aléxander Legionenfem, Afturi
28. fe
culi 4. enfem, & Emeritenfem Civitates, ac omnem Portugaliae
partem ufque ad Tagum comple&tebatur, ad Anterum mi
ferunt literas de Epifcoporum in alias fedes translationi
bus
Saeculi II. & III. Cap. I/. 129
bus refponfum petitum.Epiftola Anteri ad Epifcopos pro
vinciæ Bæticæ legitur apud Labeum,& Eminenti{fimum de
Aguirre ; ab hoc genuinus Anteri foetus , & auétographus.
judicatur, ab illo cum aliis inter fuppofititias declaratur:
quapropter aliunde ex firmiori ratione, nec dubia, & po
teft, & neceffe eft demonftrari Romanuin Pontificem pri
mis Ecclefiæ fæculis in Lufitania honoris, & jurifdi&ioni
nis primatum habuiffe. -
... " Martialis Emeritenfis Hiftoria totum id conficit; ut

pote quià fuæ provinciae Epifcopis depofitus Romam pe
tiit, ad Stephanum Papam acceffit, geftae rei, ac tacitæ vé
ritatis ignarum fefellit, ut exambiret reponi fe injufte in
Epifcopatum, de quo fuerat jufte deje£lus. Nec Stepha
niim Martialis adirét fua fede reponehdus, nifi Romahum
Pontificem reftituendi au£toritate fruentem crederct; nec
ipfe Stephanus Vir Sanétiffimus, difçiplinæ, ac traditionis
Ecclefiaiticæ vindex acerrimus.hoc au&oritati Concilio
rum Provincialium vulnus intulifTet.
Non me latet Hifpanos, ac Emeri fenfem plebem Cy
'prianii Carthaginis Præfulem confuluifTe ; an Stephahi
íëìtentia Je Maftiaiiin Epifcopatum,reftitüendo. yim ef
v
fet obtentura, obfervandaque? quod Quefiellio, ac ejus
gregalibus judicium partufivit, §uo prifjis £cclefiæ fæcú
Iis jus appéllationum Epifcopalium ad Sedem Römänam
pernegaverit; & Conciliorum Provincialium in Epifcopo
rum cäufis fupremam auétoritatem exiftimaverit, àc defen
derit. Quefnellius toto aberravit tramiite : Emeritenfes,
audita Stephani de Martiali fententia, Cypriani, qui lite^
ris, & fan&titate florebat, & apud exterós maximé audie
batur, confilium popoßerunt de.Papæ reftituentis pote
ftate minime dubii ; fed conquerentes, quod Stephanus à
Martiali, & Bafilide falleretur, &;veramÂlepofitiónis cau
fam ii diffimularent ; quo procederent modo confüluere.
Ait Cyprianus in Ep. 68: Neque emim, culpamdur e/? ille,
cui megligemter obreptum eft , quam hic execramdijr, qui
fraudulenter obrepfii. Dolet; qnidem noftri Stephanum
1 3o Hißoria Eccleff.e Lufftamae
à Martiali fuifle deceptum, & accepto Cypriani refponfo, :
creditu eft Romanumi Pontificem eos de Martialis fraude
fecifTe certiorem. . - - -
„ . Poft Stephani mortem eandem Bafilidis, & Martialis

caufam coram Sixto II. Stephani fucceffore fuifTe difcuf
fam, & Sixtum ad Epifcopos Hifpanos Epiftolam dedifTe
ferunt, qua de Bafilide, & Martiali accufationes impro
bat , eos a fedibus pulfos, & fuis rebus fpoliatos non fi
nit ; & ad concordiam omnes hortatur : Sollicite fervate
umiiatem fpiritur im vinculo pacir, vinculum emim paci*
memo fervat, dum alium infèffe, aut verbir, aut fc£ii? pro
fèquitur: jjj fratre r ifia protulimur, quia audivimu3 im
ter vos accufationer exerceri, & pulfòrà Sedibus Epifco
por, aut fuis rebus fpoliator judicari .... quor timoreter
?remo injtffe dammaffir, fcitote à mobi* jtfe effè reflitutor...
Decuerat mamque juxta praefatar regula r , ut fi aliquid
egiffemt comtraJuum ordinem, mandare mobir, &- expeéîare,
quid advfra confulta refcriberemur, im tamtum ùt fi eti
am quidquam grave, imtolerandumque committeremt, mcfira
praejtolaretur cenfura. Egregium fane Romani Pontificis
au&toritatis per Lufitaniam , imo per omnem Hifpaniam
monumentum in tertio fæculo , fi eruditi juxta critices
regulas in dubium non revocarent.
- C A P. V. . . .
Epißole Romamorum Pomtificum ad moßrarum Hif
pamiarum Epifcopor fùppofititiae.
.-\ §. I. ' _ .
- , De Anteri Papae Epißola.
Urpuratus Aguirre Anteri, Lucii, Sixti II. & alio
rum literas vendicat, veluti univerfæ Hifpaniæ glo
* riam eriperet , fi eas fuppofitarum catalogo adfcri
beret. Eminentiffimo Aguirré duos etiam oppono Purpu- •
ratos Patres Baronium ad annum 863, & Bonam lib. 1. '
Seculi II. & III. Cap. V. 13r
Rerum Liturgicarum , qui decretales Epiftolas ufque ad
Siricium, exceptis Cornélii, Liberii,Julii, Damafi,& ali
is, quæ à Patribus laudantur, à quodam Hifpano fub no
miné Ifidori, quicumque ille fuerit, fub finem fæculi fe
ptimi pia fraude fuiffe confi&as confcripferunt: quamplu
rimi etiam adduntur eruditi viri de Ecclefia bene meren
tes ; & poft illos Blondellus Scriptor Calvinifta celebris,
qui de ipfis Decretalibus copiofe, incufànda tamen teme
ritate, & nulla habita veritatis ratione ibi contentæ per-*
tra&tavit. * --^. - * .
, Anteri Epiftolam rejiciunt alii , quod ad Epifcopos

Provinciæ Bæticæ miffa fuerit, cum id temporis provin- *
cialium Epifcoporum divifio nondum effet , utpote quae '
fub Conftantino Imperatore , ut alibi dicendum eft , in
Hifpaniis conftitueretur. Mehercule confi&am non crede- '
rem, fi ea tantum ex caufa fpuriam improbarent. Con- *
ftantinum omitto, quod alibi adtentius examinabo, Pro- '
vinciarum terminos Epifcopis ftatuiffe , & diftinxiffe, ne *
ultra fuos in alienos excurrerent ; litefque inde exoriren- *
tur, quæ jam efTent exortæ : provinciæ tamen multo an- *
tea divifæ funt maxima ex parte ; & ab Apoftolis fuit re- *
novata , aut inftituta ipfarum divifio , ut in capite Pro- •
vinciarum (ubi dudum Primates legis fæculi erant, ac pri
ma judiciaria poteftas , ad quos qui per reliquas civitates.
commorabantur, quando eis necefTe erat, qui ad aulam,
Imperatoris , vel Regum confugere non poterant, con
fugiebant pro oppreffionibus) ipfis quoque in civitatibus,
vel locis noftros Primates, qui unam formam tenent , li
cet diverfa fint nomina, leges Divinæ, & Ecclefiafticæ
poni, & efTe jufferant, ad quos Epifcopi, fi necefTe fue
rit, confugerent: ita loquitur Gregorius VII. ad Rotho- Lib. 6.
magenfem , Turonenfem , ac Senonenfem Archiepifco- £££££
pos. Hanc quidem legem Apoftoli fervaverunt primas **3**
Ecclefias fundaturi ; Petrus Antiochiæ, quæ erat Syriæ
caput, Marcus Alexandriæ, quæ Ægypti erat Præfidatus,
Petrus Nicomediæ Bithiniæ Metropoli Prochorum præ
r3* Hißoria Eccleffe Lufitamae.
fecit, "Paulus Ephefo Afianæ Provinciæ Matri Timothe
umi Præfúlem dedit. Et Gregorius Niffænus in Epiftola
I3, Σ cum aliis ejufdem TS. Do&oris literis Lauren
tjjs Zacanius Vaticanè Bibliothecæ Præfe&tus in Anale
&tis fuis Græco Latinis edidit, in Cæfarea Capadociæ ca
pite Centurionem illum , qui Chriftum Dei Filium con
íeffüs eft, ait Epifcopalerí Sedem primum fundafTe : qui
büs Matricum Civitatum Epifcopis ceteri , qui in earum
provinciis confecrabantur, jure fuo parebant.
. . Ex ipfis exemplis , quæ in ipfa narrantur Epiftola ,
eam non effe Anteri exiftimo: nam ut Epifcoporum trans
lationes, 'de quibus agit , in aliam Sedem licitas , & va
hidas , juftafque commonftret , Eufebium refert à parva
civitate in AIexandrinum Epifcopatum fuifTe translatum.
Aft in Catalogo Patriarcharum Alexandrinorum ufque ad
Anterum, nullus eft Eufebius, qui eam Ecclefiam rexe
rit. Sæculo quarto jam adulto in Concilio Antiocheno
ab Arianis Euíebius EmifTenus in Athanafii locum Ale
xandrinus Præful dele&tus eft ; ele&tionem tamen recufa
vit, quapropter , nec inter Αιὰ λῆiíüíôï
meratür.TFelicem quoque narrat de civitate, in qua fue
rat ordinatus , Ephefüm fuiffe translatum ; cum ufque
etiam ad Anterum nulhus Felix inter Epifcopos Ephefi
nos inventus fit. Alexandrinorum, & Ephefinorùm Epif
coporum Catalogus apud P. Michaelem Le-Quien legi
Ê in opere , quod Oriens Chriftianus dicitur, tanto
ore , cura, ac diligentia laborato. • • .
:... i . . ! ' .
- De Lucii I. Epiftola. - -
Ifdem rationibus , quibus Anteri Epiftolam divifà

rum provinciarum caufa fuppofititiam, & falfam non
judicavi , Lucii quoque fiteras propter Metropolitas, de
quibus agit , fpuriis adjungere non audeo , fed ex infcri
ptione data, & Confulatu, Lucio confi&ta credenda eft.
Seculi II. & III. Cap. V, I33
Epiftola iftaec ad Hifpaniæ, & Galliæ Epifcopos fcripta
fertur Kalendis Aprilis Gallo , & Volufiano Confulibus :
quo tempore Lucius Romanum Pontificatum nondum ha
buerat: nam Gallus, & Volufianus Confulatum fimul inie
runt Kalendis Januarii anno Domini 252, hoc anno ufque
ad decimam quartâ diem Septembris in Petri Cathedra fe
dit Cornelius, & martyrium paflus eft: Cornelio fuccefIit
Lucius, qui fequenti anno die quarta Martii Martyrii pal*
mä obtinuit; quapropter Kalendis Aprilis Confulatus Gal
1i , & Volufiani in Cornelii , & non in Lucii Pontifica
tum incidit. Licet Baronius ultra annum, & Auétor libri
Pontificalis ultra tres annos Lucii Pontificatum protra
Hant, nullus ex his annus in Galli , & Volufiani Confu
latum accedit. Mihi placet Pagi fententia in Breviario
Rerum geftarum Romanorum Pontificum. - .
Cardinalis de Aguirre Lucii Pontificatum ad Galli, &

Volufiani Confulum tempora extendens hanc ÉÉÉÉÉÉÉ -
au&ographam putat ; quod D. Cyprianus in Ep. 67. Lu

cii literarum meminerit: Servandur eft , ait Cyprianus ad
Stephanum Papam, anteceffbrum mgfirorum martyrum Cor
*elii , &• Lucii bomor gloriafur ; quorum memoriam cum
mo.r bomoremur , multo magir tu , Frater cbariffime, bo
morificare , &* fervare gravitate, &• auéìoritate tua deber,
qui Kicariu.r, &r $ucceffor eorum faéius er ; illi emimple
### Dei , &• im gloriofo mártyrio conßituti damdam
effé lapfiy pacem cenfuerumt, &• plenitentia aéia fruéìum
communicatioai* , &* paci r negandum mom effe literir fuis
Jigmaverunt. De Lucii literis circa lapfosTCyprianus eß
teftis, nec pernegabo ; de Lucii vero literis ad Hifpa
niarum , & Galliæ Epifcopos , nullus eft , qui agat ante
Ifidorum colle&torem , & farcinatorem. - -
-. -
13* - Hißoria Ecclefiae Lufiana
' §. III. -
De Sixti II. Epijîola. ' .

S Ixti II. Epiftola licet agat de Bafilide, & Martiali ab.
X Epifcopatu pulfis, ac eje&tis, quod ipfius Sixti tem
pori convenit , aliæ Critices regulæ eam fuppofititiis ad
fcribunt ; fententias profert pofteriorum Patrum Grego
rii Magni ex Ep. 36. lib. 4. Profperi fentent. 33. & alio
rum Pontificum, qui poftea floruerunt. Quanvis efTet cer
tum, quod inquit Cardinalis de Aguirre, pofteriores Pa-`
tres ex ea potius Epiftola fuas protulifle fententias ; falfà
temporis confignatio ad finem illius habita non leve eft
impofturæ argumentum: quapropter Tatianus orat. adver-'
fus Græcos aiebat: Uòi temporum ratio mom cohæret , ibi
£;„;
ibliotb. me biftoria quidem vera effe poteft. Sixti Epiftola configna
- • - - - - .
# ta legitur Valeriano, & Decio Confulibus ; cum cert

£rgo fit apud exaétiores Scriptores Sixtum II. afino 257 Con
latiu* fulibus Valeriano Augufto IV. & Licinio Gallienó Augu- !
fto III. undecim menfes in Pontificatu fediffe ad annum
258 Confulibus M. Aurelio Memmio Fufco , & Pompo
nio BafTo. Ejufdem au&toritatis, & ponderis funt literae,
· quæ Eutichiâno , & Dionyfio ad Hifpaniarum Epifcopos
álfo adjudicantur, nec aliis, quam fupradi&tis , rationi
bus impugnantur.
C A P. VI.
De Imperatoribus , qui fècumdo , &• tertio feculo Lu
fitamiæ imperarumt. -
- T* Rajanus licet nonagefimo o&tavo anno primi fæculi

imperare inciperet, fæculo tamen fecundo ineunte
ejus Imperium maxime floruit : natus eft Italicæ in
Hifpania ex familia antiqua magis , quam clara : plures
provincias bello ftrenuus Romano Imperio adjunxit, de
hoftibufque triumphum fæpe portavit. In exercitu fuo
Seculi II. & III. Cap. VI. 135
Lufitanorum cohortem femper habuit ; & cum ii ceteros
milites in re bellica antecellerent , Lufitaniam novis ho
noribus , ac privilegiis ditavit , vetera firmavit , & plu
rimis ornavit ædificiis : inter quæ pons fuper Tagum ex
tru&tus eft, qui ab ipfo fuerat cognominatus , & nunc di
citur de Alcamtara. Sub cujus arcum tabula erat ex uno
latere , in qua fcripta. erant municipia provinciæ Lufita
næ , quæ opus illud perfecerunt. -
MUNICIPIA PROVINCIÆ LUSITANÆ,

STIPE CONLATA, QUÆ OPUS PONTIS
PERFECERUNTIGAEDITANI, LANCIEN
SESO PPIDANI, TALORI, INTERAMNEN
SES COLARNI, ARAVI, MEIDUBRICEN-.
SES, ARABRIGENSES, PÆSURES.
Sub ipfo tertia Ethnicorum Principum in Chriftianos mo
ta eft perfecutio , quam Plinius II. Bithiniæ Proconful
mitigavit, ea de re ad Trajanum referens ipfos nullius.
impietatis, aut legum tranfgreffionis efTe arguendos, cui
tamen refpondit Imperator: Conquirendi mcm funt, fi défè
namtur, &* arguantur #. O$ fententiam necef
fitate confufam ! clamavit Tertullianus. Hac Trajani Pologe
perfecutione, & non Domitiani, fcribit Joannes Vafaeus*i*i* ,
in fuo Hifpaniae chronico Mantium Eborenfem Epifco- .,
pum fub Validio Præfide martyrio fuifTe affe&um : adver- .
fus Vafaeum I. faeculo oftendi cap. 4.. De Trajani anima.
ab inferis revocata fabula eft , cui nimis creduli credide
runt: de quâ agunt Theologi , quos adeant , qui hujuf
modi nugas velint fapere. - -
, , . Trajano in Imperio fucceffit Ælius Adrianus in Hif

pania Italicæ natus : ejus origo , ait Spartianus : vetu- .
Jlior à Picemtibur, pofferior ab Hifpamiemfibus mamat. Qua .
ratione ad Imperium pervenerit non conftat. Dio teftimo
nio Patris fui Abroniani negat adoptatum à Trajano vivo,
fed vult poft ejus mortem Clotinæ favore id omne confi
£tum : poftquám adeptus eft Imperium paci fummopere
ftuduit ; & parens patriæ adpellatus eft. Adriano Qua
136 Hi/loria Ecclefiae Lufitanae
dratus Apoftolorum difcipulus ,.& Ariftides Athenienfis
Philofophus pro Chriftiána Religione Apologias à fe
confcriptas obtulerunt : Quadratus non tantum Apolo
giam fécit, fed oratione coram habita ipfum mQvit , ut
*îrajani perfecutionem in Chriftianos adhuc aeftuant€m
JEp.8 fedäret ; quod ipfum 9btinuiffe ait S. HierQnynius. De
É; his
£î agit Eüfebius
reædificandi , & Hie£9iynus,
» Vefpafiani Judæis J£g£%£?
lege abrogata , dedit potefta
àrat, tem;, non eodem prorfus loco ; & veteri nomine muta
£t to , Aeliam Capitolinam appellari voluit ; ex adverfo
Â%* ênîpli prope fiovam urbem Jovis ædem erexit; hinc
£i. 5311i initium, ut refert Dio , quo univerfus terrarum or
3;ā. bis ex Judæorum motu concuffus eft ; fed à Julio Severo
;?, Judæos viétos, &, opprefTos in Hifpaniam exulatum, mi
jior. ; fit, qui cum ceteris Jan; ibi exulantibus à patrio folo fifie
3g|e- Principe , fine Rege , fine Ephod publicas habuere fyna
fiajf. * gogas. Hifpaniam in fex divifit provincias Bæticam , Lu
íúiám, Ôarthaginenfem , Tarracogenfem; 'Calæciain,
atque Mauritaniam Tingitanam, ut fextus Rufus confu
laris teftatur :fub ejus Imperio Bafilides Gnofticorum fe
* Erèvi„,
£Ä' &tam feminavit ; & ex ejus fchola Marcus in Hifpaniam
Ἀδί profe&us fui erroris {emina jeci; Molefta tandem vale
nar- tudine fatigatus , ad Bajas , ut Medicorum manus evade
íét,
nediapoß üìum,
vitam finivit.& viginti Imperii annos obftinatam in
•. ' w
ΈάΆάriánum Titus Antoninus cognoment9 Pius

άecimus quartus Romanorum Imperator ulla cum,Iucio,
, & Aurelió filiis Hifpaniarum Regnum obtinuit. Id tem
ΒότΒTrogus Pömpéjus Hifpanus flgruit, §ui totius Hi£;
ôïíe hifôriam à Béllo Nini Affirigrum Rege ufque ad
- ÉÉ çonfcripfit. Antonino Pio fucceffit Marcus An
ôïfhilofophus, cognoment9 Verus, una cum Lu
δόλύrelio, & Commodo in Hifpaniis imperar$ $$git,
íúfíúos cómprefTit , qui fpofite res novas moliri dic£
bantur: quarta in Chriftianos perfecutio,tung agitata eft.
Poft Antöninum Philofophum Commodus Hifpaniarum
Re
.Seculi II. & III. Cap.-/I. 137
Regnum accepit , & poft tredecim Imperii anrios apud
Romam in domo Veftiliani ftrangulatur morum foeditate,
immanitate peflimus Imperator. Strangulato Commodo
Helvius Pertinax feptuagenario major ex Senatus Conful
to juffus eft imperare (ex Eufebio in chronico ) : cum
rempublicam optimis inftitutis regere vellet intra o&to
ginta , & oéto dies Imperii Juliano fcelere occifus eft.
Severus decimus oétavus Romanorum Imperator
Hifpaniarum Regnum inchoavit anno Chrifti 196, tefte
Spartiano , Imperii initio erga Chriftianos bene âïë
erat, poftmodum tamen fuit infenfiffimus; quo fæviente,
nono fui Imperii anno Valentiæ in Hifpania occubuerunt
Felix Presbyter, Fortunatus, & Archilocus Diaconià B.
Irenæo Lugdunenfi Epifcopo ad prædicandum Walentinis
in Hifpaniam miffi. Baffianus Severi filius , cui Antonini.
' . Caracallæ cognomen fuit, Princeps moribus adeo trucu
lentus, ut omnes illi pene defuerint virtutes, & vitium pe
ne nullum , à Parente anno feptimo Auguftus creatus poft
Patris obitum Imperii habenas tenuit. Macrinus Opilius
poftquam Caracallam interfecit , Imperium invafit. In
Macrini occifi locum fuffe&tus eft Aurelius Antoninus He
liogabalus'Solis in Phænicia Sacerdos, à ducibus, mili
tibufque Imperator fuit acclamatus ; tradit Ælius Lampri
dius Heliogabalum omnium Deorüm cultum Romæ ex
tinguere intendiffe, & eorum facra in templa Solis, cujus
fuerat Sacerdos adducere vglle. Judæorum , Samaritafio
rum, & Chriftianam Religiones illuc ferre decreto ftatuit.
Omnium fædifíimus mortalium , moribus turpiffimus jux
ta Dignem, Xiphilinum, & Lampridium anno 21o. öcci
fus eft, nulla re in Imperio memoria digna ab ipfo fa&ta.
E vivis ablato Heliogabalo, M.Aurélius Severus Ale
xander ad Imperium eve&tus eft, Princeps civilibus virtu
tibus, & bello confpicuus : Mämmeæ riiatris confilio ju
ris peritiffimos , qui judicia redderent, delegit : id tém- .
poris à Paulo Jurifcönfulto privilegium jami antea Eme
ritenfibus, ac ceteris Lufitanis indultum dé jure Latio ob
S -
138 , . Hißoria Ecclefiae Lufitamae
tinendo iterum promulgatum eft ; ac ceteris Romani Im-:
perii legibus adjun&tum eft , ut conftat ex lege 8. ff. de
Cepfibus. 'öÄÈÉ amore profequutus eft, Chriftum
in Larario coluit , ipfique templum, ceu Numini , vo
luit, ædificare ; ii tamen , qui facra adeuntes confultum
omìies Chriftianos inde füturos invenerunt, fi id fieret,
& Deorum templa fore deferenda , à propofito Cæfarem.
deterruerunt. In expeditione nova adverfus Germanos
Gallis imminentes à confpirantibus militibus interfe&tus
' Alexandri SuccefTor extitit Maximinus Gotho ex Pa
tre natus , Mana Matre progenitus , ele&tioni Senatus
non annuit : ftatim Imperio crudelitatis monftrum appa
ruit, Chriftianos vexavit , Ecclefiarum Præfules maxime
afHixit, nec tantum in Chrifti profeffores odium fuum pro
jecit, verum & in fuos cives immaniter fæviit , non ju
dicatos, non accufatos , non defenfos interfecit, eorum
bona eripuit, & folo hominum fanguine fatiari impiif
fimus homo videbatur : adeo fibi omnium odium conci
liavit, ut tyrannicum dominium, & poteftatem ægre fe
rens Senatus ei obedire recufaverit, & Gordianum utrum
ue Patrem, & filium Auguftos nominaverit. Gordiani in
frica cæfi funt, quibus occifis , Senatus Maximinum, &
Clodium Balbinum Imperatores elegit ; trucidatis etiam
Maximino, & Balbino , folus Gordiani Gordianus nepos
adhuc puer imperavit , moderante, ac tuente Mifitheo.
Philippi Arabis indiciis fublato Mifitheo , & non multo
Zib. 6. poft Gordiano , Philippus à Senatu Auguftus nominatus
£j!ap. eft , cum prius eum deciperet , ac per litteras fuaderet
Ἀa, Gordianumi morbo fuiffe abreptum, feque militum votis, ;
munit. 1. & fuffragiis ad Imperiu m eve&tum. -T .
£'tf. -
• Jus haere
Philippum Chriftianorum Imperatorum primum fuifs
;;;* fé teftati funt Eufebius, Vincentius Lirinenfis, Orofius, &
43. * alii quamplurimi : verum cum profani fcriptores, qui res
£ib. 7. Romanas defcripferunt , mutatæ religionis Philippum
*'* non arguant , imio id temporis Deorum templa, facfa, &
Seculi II. & III. Cap. WI. 139
Gentilium cetera adhuc fervabantur, nec à Philippo pro
hibebantur, ficut poftea a Conftantino ad fidem converfo
fa$tum fuit , ex temporum conditione , quod non fatis
firmum foret ejus Imperium , & Senatus, Populufque
Romanus inconftans ÄÈ, Imperatoribus mutandis, dicen
dum eft Chriftianum fuifTe Philippum , non palam tamen
Chriftianam Religionem profefTum.
. . . Decius Romani Imperii habenas gefTit poft Philippii
Chriftianis adeo infenfus , ut chriftianum nomen peni
tus delere videretur , plurium fidelium lapfum luxit Ec
clefia, ut ait S. Cyprianus in pluribus Epiftolis : quam
multi fideles tormentis territi idolis thura concremarünt;
quamplurimi ne idolis immolare cogerentur , Ethnicis
Magiftratibus pecuniam , aut quodvis donum tribuebant,
eoque pretio cum vitæ, tum externæ idololatriæ pericu
lum fugiebant; libellos pro fe , fuifque à Magiftratibus
petebant in fecuritatem , ut iis teftimoniis munitos fatel
litum furor non apprehenderet : quos Libellaticos SS.
PP. appellarunt, & eórum crimen non fecus, ac idolo
latriam graviffimæ pœnitentiæ addixerunt. , -
s * Gallus Hoftilianus vigefimus feptimus Romano

Imperator una cum Volufiano ejus filio Hifpaniarum Re
gnum fufcepit. Poft Gallum Valerianus Licinius una cum
Gallieno filio : Chriftianis faverat Valerianus, poftmo
dum in eos eam perfecutionem movit , ut quamplurimi
Martyres coelo nafcerentur. Id temporis Laurentius. Hifl.
panus, quem Sixtus II. ante Pontificatum Hifpaniam ve
niens fecum Romam adduxerat, & Archidiaconum fuum
confecraverat, poft multa virtutum infignia, & tormen
torum genera igni tandem examinatus, & Martyr proba
tus eft. In Tarraconenfi Provincia iftaec flagravit perfecu
tio , Fru&uofus Tarraconenfis EpifcopusTea tempeftate
cum aliis pro Fide paffus eft : apud Legionenfem Gallæ
ciæ Civitatem Emitherius , & Celidonius plurimis etiam ,
- fiíi funt tormentis, & pro Chrifto martyrio coronati .
ùnt. . . . . . ' . · · · ·· · · · - - -
I3o Hißoria Ecclefiae Lufitam e
Claüdius vigefimus nonus Romanorum Imperatör
fuit, cui Aurelianus fucceffit , qui in Chriftianos perfe
cutionem movit , & fulmine tandem i&tus eft. Tacitus
póftea imperavit ; in cujus locum fuffe&us eft Florianus:
poft Florianum Probus , qui Gallis, ac Hifpanis permifit,
ut vineas colerent, vinumque conficerent. Hoc temporé
à Saturnino fertur Hifpanos adverfus Romanos novafuif
fe mollitos. Hæc de Imperatoribus Romanis, qui Lufita
niæ , & univerfæ Hifpaniæ Imperium fecundo , & tertio
fæculo obtinuere , quorum tamen pauci rem Lufitanam
amplam reddiderunt, aut fi liberales nimis ditarunt , eo
rum munificentia in tenebris eft abfcondita, ac fepulta;
ut rara fint , quæ detegantur. - -
C A P. VII.
De Lufitamiæ Martyribus.
' §. I.
De S. Quiteria.
I Ecundo fæculo inter Lufitanos memoriæ proditum
S eft novem forores uno partu editas ex Calcea uxore
"^ Lucii Catelii viri confularis, ac Bracaræ Reguli ,
$i; fcilicet , Wigelfortem, aut Liberatam , Bafil
liffam , aut Bafilam, Gemam, Marinam, Eufemiam, aut
Hameliam, Ginebram , Vi&toriam, Marcianam , aut Mar
garitam, quæ omnes Deo martyrio confecratæ funt. Bre
viarium Hifpanicum Ecclefiae Seguntinæ eas uno partu
editas refert quidem : fed quam multas fabellas circa ea
rum hiftoriam exordixi mihi eft certum , quæ ex Pfeudo
Juliano , Dextro , & aliis tranfcripfere recentiores ; &
hullus antea meminit. Bollandiftæ ad diem 22 Maij de S.
j,, c,„. Quiteria agentes novem puellulas uno partu editas veluti
fientar. à Lufitanis confi&tas rident ; quod etiam fateor præter ufi
4!__ tatum naturæ humanæ ordinem. Bivar, ut matrem novem
*** fimul parientem filias abfque cenfuræ judicio exhibeat,
-a.
¢
Seculi II. & III. Cap. /II. 'I 4t

Dacianum Affyrium allegat oratione contra Græcos , qui
ait duas muliéres triginta fimul infantes peperifTe, & hoc
modo incidit in Sylam cupiens vitare Caribdim : magis à
fide fit alienus , qui exemplo ifto fe præbet credendum :
Lufitanorum etiam hæc eft traditio, quanvis non ante
Dextri farcinatorem;yerum qualis qualis illa fit, dico cum
Qypriano : Nam eft de confuetudine praefcribendum : cqm- ,, „,
füeiudo emim fime ùeritate'vetuftar errori r eft. Hiftoriæ le- £f7i.
ges adimplens , veritatifque amator, quod opinor, tan--®ui
tum dicam ; nec tanta eft Seguntini Breviarii au&toritas,***
ut ad credendum commovear. -
Secundo fæculo Quiteria Virgo Lufitana extitit , &

'Bracarenfis, martyrium paffa eft prope montem Columba
rium , ubi Patrem fugiens Gentilem , folitudine vitam
tranfegit : Accolæ montis Columbarii , qui quatuor leu
cis diftat à Colimbria, jure fuo Virginem poftulant, ut
É quæ eorum folum conculcaret, ibique in Valle Au
iragia, in qua palmam adeptam effe dicunt, in ejus ho
norem Sacellum confpicitur. Qui in Interamnenfi provin
cia alium montem Columbarium habitant , & Vallem Au
fragiam prope Bracaram , Quiteriam ibi martyrio coro
> natam, & fepultam clamant : utrifque fua jura, utrifque
eft laudanda de Martyre cura , amor, & defiderium ; u
£rifque eadem montium , & vallium nomina rationes tri
buunt , quibus lis fub judice maneat. Verum Fr. Benedi
&tus ab Afcenfione Doétor Theologus Colimbrienfis Mo
nachus Ordinis Benedi&tini Quiteriæ vitam, ac martyrium
defcribens in montem Columibarium Bracarenfem ratio
num pondere fertur. Per univerfàm Lufitaniam Quiteriæ
Bracarenfis cultus viget, facella , aræ, & templa in ejus
`honorem funt extru&ta , & ii , quos canum rabies , & fu
ror veneno infecit, in templo prope Alemqueram in Ex
trematura ad fanitatem invocare confuefcunt. In Galliis
quoque ÜQuiteria celebratur , Gallicano Martyrologio ve
luti Ga!licana colenda exponitur : quapropter vel aliam
fuifTe à Lufitana , vel Gallos potius Gallicanam confin
-
142 Hißoria Ecclefiae Lufitam.e.

xifTe arbitrandum eft ; Bollandiftæ Gallis magis favere,
quam Lufitanis videntur ; noftrarum vero provinciarum
traditio , & ejufdem Quiteriæ apparitiones apud noftros
inventæ noftram fuifTe oftendunt: de ipfa tandem ait Mar
tyrologium Romanum : Im Hifpamia S. Q /iteriae J/irgi
nir , &• Martyri r. I
§. . -
De S. Wilgeforti , aut Liberata.

Odem fæculo Liberata, aut alio nomine Wilgefor
tis poft multos ad Chrifti fidem prædicatione con
verfos, quapropter Lufitanam Magiftram, ac Do&tricem
-eam vocant , martyrio in Cruce finiifTe traditur : de illa
agit Martyrologium Romanum à Sanétiffimo Domino D.
-Benedi&to XIV. recognitum , ac emendatum ad diem zo.
Julii: In Lufitania S. Wilgefortir Virgimjr, & Marty
7ir, quae pro Chrifiiama Fide, ac pudicitia im Cruce rie
Tom. 1 ;-ruit óbtinere triumphum. Jacobus Grethferus eam fuiffe
ÊLufitaniae Regis filiam fcribit , & inter Germanos maxima
'* coli veneratiöhe. Bollandiftae etiam fatentur ejus cultuma
sper univerfam pene Europam haberi , & qua longe,
lateque patet , templa, vota , & preces in ejus honorem
extrüi , & fieri ; & quo magis , ad quem populum jure
pertineret , explorabant, ex ipfarum gentium contentio
he, quid certius foret, non reperiebant. Tota pene Eu
ropa cultu quidem profequitur Liberatam , quæ tamen
Lüfitana patria fuerat , & origine : Lufitanam, Germani
ipfi credunt , inter quos Grethferus Suevia in Germania
natus: Bollandiftae de Regis filia figmentum exiftimant,
quod id temporis nullius in Lufitania Rex extiterit : Re
gem fateor proprie nullum Lufitaniæ imperaffe, quæ iis
temporibus Romano Imperio mancipata erat ; reguli ta
men erant Viri Confulares Romanorum Imperatoribus
fubditi: nec novum eft eruditis , quod Regis nomen ali
qnando pro quovis regnatore , & domino apponatur , ut
de populo quoque cecinit Virgilius.
Seculi II. & III. Cap. VII. I4 3
Himc populum late Regem , belloque fuperbum.
Bollandiftae etiam
gefortis , quod Lufitanam
duplicato fuiffe
VV. negant ex, nomine
componitur Wil- i5
& Hifpanis, #;neados
1 • rV.
Italis, ac Latinis hic fcribendi modus erat incognitus ; "*"

in ufu tamen apud Germanos : nec momentofum adeo id
eft : vel Germani magno cultu Liberatam profequentes
patrio nomine Onteomeram, & Wilgefortem appellarunt,
inde in ceteras gentes idemmet corrivafTe nomen conje
&tandum eft ; & quæ inter Lufitanos Liberata tantum ap- .
pellabatur, jam Wilgefortis , aut Ontecmera coepit no- .
minari. Seu quæ Wilgefortis non duplicato VV. à Lufita- .
nis dicebatur ; à Germanis poftea patrium fcribendi mo- .
rem fequentibus Wilgefortis di&ta eft ; vel ab ipfis Hif- .
panis ibi degentes Gothos , Suevofque imitantibus, qui . .
ex Germania oriundi duplicata litera fcribere confueve
rant ; ut ex Gothicis quamplurimis nominibus palam ex
hibetur. Marianna ad Diocletiani tempora Seguntiae paf- £ib.4.de
fam credidit : ex cultu apud Seguntinos habito cau- £#
fa illuc translati corporis alius S. Liberatæ Novicomo ex j£
Italia a Simone Seguntino Epifcopo, cujus feftum iníí *
NMartyrologio Romano ponitur ad diem I8Januarii , for
te credidit Marianna Seguntiæ ejufdem Virginis martyri
um contigifTe. - · · - -
' Morales de Liberata ifta ait Seguntina : Numquam Lib. ro.

expreffè dicitur baec Saméia fuiffe Hifpama , mec ego video cap. 18.
alium modum , quo hoc poffit probari. Sed cum Liberata
Quiteriæ, & aliarum feptem forore Virginum confundit;
quod minus caute fa&tum eft. Breviarium Seguntinum fu.
pra citatum eam Lufitanam tradit , Quiteriæ, & aliarum
germanam : aft non eft ea ejus au&toritas , ut verum fit :
ejus Au&tor fortafTe Dextro confi&to, aliifque fabellis,
& Liberatæ nominis fimilitudine deceptus Seguntinæ Ec
clefiae Prote&tricem fecit Vitginem Lufitanam , cum effet.
alia, quæ Novicomi pafTa eft. Bollandiftae ipfi ad diem
2o Julii fatentur plures Liberatas in San&tarum album effe
adfcriptas. Igitur ne in Hiftoriæ errores , quos Flavii
144 Hißoria Ecclefiae Lufitanae
Dextri, ac Juliani editores prodiderunt, ire videar; quod
ante hujufmodi chronicorum in vulgus editionem de Wil
geforti tenuere, ac dixere aliqui Lufitani , proponam, &
fequar. Lufitanam fateor Virginem, & Martyrem, & cum
IMartyrologio Lufitano anno 159 I typis Colimbriæ de
mandato ante chronicorum figmenta , hanc fero fentcn
tiam : De S. Wilgeforte Jîrgine, &- Martyre Lufitama,
mom fcimur fingillatim ubi fit mata , ubi Martyrio coroma
ta , aut ubi exiftamt ejus reliquiæ. Quapropter fententia
Gafparis Alvares Lozadæ opinantis Liberatarn apud Ca
ftraleucam ad Egitaniam , hodie Caftello Bramco obiifTe
martyrium infirmo talo fubfiftit, præfertim, cum Caftra
Heuca ex PtolCmæo in Celticis in 'Éä provincia
inter Olyfiponem , & promontorium Sacrum extaret.
§. III.
De S. Bafila.
M. Orales jam citatus novem filias Catelii , & Calceae
agnovit iifdem hominibus , quibus capitis initio
numeravi , quanvis uno partu editas in lucem non dicat ;
quarum feptem præter Quiteriam, & Wilgefortem mar
tyria non tantum apud noftros , fed etiam apud exte
ros , celebrantur. Bafilam Smyrnæ in Afia palmam
martyrii fuifTe adeptam ferunt ex noftris plurimi ,
& eam arbitrantur, de qua Martyrologium Romanum ad
diem 29. Augufti : alii vero fuam non adhibent fidem,
quod puella tantum terræ fpatium ab Europæ limitibu3
ufque ad Afiam peregrinaretur , & viris quoque ardua .
& difficilia itinera conculcaret ; quapropter non Smyrne
am , fed aliam alibi , ubi vero incertum , ad primam di
em Novembris referunt, de qua in Martyrologio Roma
ino altum eft filentium. Nefcio quid tam novum , quod
puella ex Lufitania Afiam penetrarit ; cum non una , &
altera , fed plures patrio folo extorres quaqua longe va
garentur, & quo Domini earum fponfi fpiritus ferebat,
addu
Seculi II. & III. Cap. J/II. 145.
adducerentur, ut de Maria Ægyptiaca, Pelagia , aliifque
paffim legimus. Qui Smyrnam in Bætica martyrii Bafilæ.
locum opinantur , nefcio qua Geographia firmentur. Bi
varius in commentariis fuis ad Dextrum ad annum Chrifti.
5o Smyrnam in Bætica putat, quam Ptolemæus in tabula
Bæticæ Sex appellavit; aft fui opinamenti, aut conje&ta-;
tionis caufam fi oftenderet , nobis foret gratum : de ve
tuftate maxime defideranda congratularemur. -
-
- §. IV. -
. De S. Marina, Euphemia , & aliir.*

M. Arina, five Gema Gallæciæ apud Aqui-Caldenfes
ad Limiam juxta Refendium in Epiftola ad Bartho
lomæum Kebedium Martyr. occubuiffe fertur ; ipfaque
exiftimatur, quæ decima o&ava die Julii in Martyrologio.
Romano commemoratur. De Euphemia Quiteriæ forore ,. . .
aut quæ poffit exiftimari, nulla in Martyrologio Roma-.
no extat commemoratio, quanvis aliarum meminerit Eu
phemiarum , quarum nulla, de qua agimus, Virgo poteft.
exiftimari. De Viétoria quidam ex noftris Lufitanis pertra
&tantes eam Cordubæ illuftri paflione coronam à Domino*
meruiffe dicunt , eandemque afferunt , quæ in Martyro
logio Romano decima feptima die Novembris cum Acif
clò obiifTe narratur. Facilè tamen ex hiftoria ipfa , quam
fequuntur, dexteras porrigant, necefTe eft. Vi&toria iftaec,
quæ in Romano MartyroIogio fæviffime cruciata propo
nitur Acifcli germana erat : Acifclum vero Quiteriæ fra
trem , Catelii filium nullus eft in ipfa hiftoria fundatus,-
$; fateatur. Vi&toria ifta fub Diocletiano juffu Dionis
ræfidis Cordubæ martyrii triumphum affequuta eft : Vi
&tQriam.Quiteriæ germianam , qùæ fecundo ineunte fæ
culo juxta ipfos Lüfitanos nata éft , ufque ad Diocletiani
perfecutionem, ; g* initio quarti fæculi fuit excitata ,
in humanis egiffe quis crédat ? Igitur aliam fuifTé
Viétoriam , & incertum ; ;
-Quiteriæ fororcruciatum
146 Hi/toria Ecclefiae Lufitam.e.
fubiit,* fi vere fuerit Martyr , putandum eft. -
'. Marciana tandem Toleti pro Chrifti fide beftiis ob

je&ta, atque à tauro difcerpta martyrio coronata eft. An
ino 253. apud Viannam in Interamnenfi provincia Revo
cata cum Saturnino , ac Teophilo, de quibus Martyro
logium Romanum ad diem 6. Februarii palmam meruere.
Bolandiftæ plura ferunt Martyrologia, in quibus non Re
vocata , fed Revocatus, cum fociis legitur , & Flavium. .
Dextrum confi&tum Hifpanienfis Revocatæ au&torem ad
ferunt ; non Flavio confi&to credimus, fed noftrarum pro
vinciarum veterrimæ traditioni, quæ Viro Theologo non
leve eft argumentum , adhæremus.
§. V. -
De Donato , &* Sociis.
IM Artyres quoque fibi vendicant Lufitani Donatum ;
Secundigum, Romulum , & o&laginta fex focios.
Bifulci , feu Befe/ga apud Concordiam fub Antonino Im
peratore paffos, quos Martyrologia Romanum , Ufuar- .
di , Notkeri, & Gallefini numerarunt ad diem 17. Februa- .
rii. Illuftriflimus Rodericus da Cunha in Hiftoria Olyfi- .
,.,..„, ponenfi poftquam hqrum Martyrum originem Lufitanam,
i4f.33. & a&ta una cum elogiis recenfuiffet,fequitur: Concordia ci- ,
vita r ex Ptolemæo jacet ubi mumc vtfitur oppidum Tbomar,
quam urbem amtiqüi Nabamtiam dixere... mom lomge comfi
picitur oppidulum, cui momem Bifulco , feu Befelga , in
quo mati , &• paffi fupradiéìi fumt Martyrer. Im bujur rei
7memoriam adbuc miraculofu* perfeverat lapi r ibidem, om
siium Lufitamorum devotiomem arripiemr, quatemur apud
illum relator Martyrer fama eft agonem efficaciter comple
viffe. Hujus tradiiiomi* veritatem imdigitamt, &* famgui*
è marmore defluem *, &- paffim miracula apud illum patra
ta. Lapidir forma quatuor amgulor compleéiitur ,T cujus ,
parrfòlo affixa, par* furfum perférme quimque dodranter
Erigitur. N:c fitum mutaffè creditur, iam cum aliquamdo
Saeculi II. & III. Cap. VII. . 147
ad Abbatiffarum eder, quar in buju* yj poffidemt ter
' ritorio, lapi r ille facer à latomis adveberetur, repente in
antiquum locum reverfur efi. Himc deinceps in eximiam
vemerationem habitur , oppidamorum reverentiam exhaufit.
Poft haec duo fùfforer, cum prope lapidir fuffixi locum per
tramfiffemt , unus furore concitur , ligone facrum ferire
Iapidem properavit : Ecquid, dicemr, mor lapidem adora
&imuf ! O re r mirabilif! /1x illum Ἀ , cum ecce
marmor ex iéiurforamime guttatim famguimem diftillavit,
&)• g£j£febre correptur , amimam protimur eruéiavit.
AEc hifce mirabilibur tamtum virtuf lapidir circumfcri
bitur ; immumerabilia Deuf Sam&torum Martyrum imvoca
tione aegrir beneficia imcolis elargitur. Ha&enùs Roderi
cus. Licet Lu{itanorum traditioni veneratio apud Concór
diam Italiæ, quam refert Philippus Ferrarius in Catalogo
San&torum Italiae, vigere, & obftare yideatur ; non eft no
? vum,quod id pietatis'officium apud plurimos populos uno,
eodemque nomine infignitos obfervetur. Audierant Con
eordienfes Italiæ paffos Martyres Donatum, & focios apud
Concordiam, ignorarunt agonis locum, crediderunt fuum.
Quid mirum, ? fuos exiftimarunt ; grates ferant Lufitani,
quod Itali noftris Martyribus ditati , feftum illis devoto,
' illuftri tamen errore profequantur. Non' me latet nul
lum ante Pfeudochronica de his Lufitanis Martyribus Be
fulci paffis fcripfifTe;verum non Dextro,fed noftrarum pro
vinciarum traditioni miraculis comprobatæ credendum eft.
C A P. VIII.
: * De Herefibus.
ar* Aufa Chronici Juliani cap. 3. fupra citati Emeritae;
L & Bracaræ ad annum 252 in caufa Novati, & in iif
- dem civitatibus eodem fæculo in caufa rebaptifan
tium concilia adunata defcribentis hujufmodi errores id
temporis per Lufitaniam fpargi opus erat fallerentur plu
*48 . . 'H/oria Ecclefie Luffama '.
rimi , qui Julianum au&tographum ; & non fuppofititi
um dücérent. Verum hæc concilia à Pfeudo Juliáno fuiffe,
¢onfiéta, nec extitifTe jam oftenfum eft , errores quoque,
jam di&tos per noftram Hifpaniam non irrepfiffe facile eft
commonftrandum : prius tamen rebaptifantium caufam.
uodammodo licet enarrare. Ex Cypriano in ÉÉÉ;
ad
É jam à tempore Agrippini Cypriani DecefIoris
in Africana Ecclefia Epifcopi in unum convenientes fta- '
ftuerant , ut hæretici ad Ecclefiam yenientes baptifaren
tur, quam de rebaptifandis fententiam poftea Cyprianus,
in tribus Conciliis Carthagine celebratis firmavit. Stri&ta :
illa confuetudo Africanæ Ecclefiæ Cypriani tempore cum *
noftra Hifpana , ut noftri Epifcopi Cyprianum do&iffi
mum, & fan&titate infignem confulerent, ac confultum
fequerentur, erat veluti aperta janua , qua error ille Hif- '
panias ingrederetur, inficeretque. Sed eo errore non in- '
fe&ta eft Lufitania, quo non tantum Africa, fed Orienta
les quoque Ecclefiæ fuerant maculatæ._ Stephanus Papa
Cypriano, Firmiliano , Africanis , & Orientalibus Epif
copis minatus eft ; conftat ex Ep. 74. Cypriani ad Pom- '
pejum , ex Magno P. Auguftino lib. 5. de Baptifmo cap. '
25 : ad Hifpanos vero nullas dedit literas , ut nihil inno
varetur, nifi quod traditum eft, ut manus ab hærefi veni
entibus imponatur in poenitentiam , quas etiam mitteret
San&iffimus Pontifex Ecclefiafticæ traditionis sacerrimus
vindex , fi de errore per Hifpanias graffante certus fieret.
Lufitanam quoque Ecclefiam Africanis , & Orientalibus
conjun&tamfimul allegaret Cyprianus , ut fuam fenten
tiam majori provinciarum traditione firmaret.
Sæculo etiam tertio putant alii, quod per Lufitaniam
de Incarnatione fervatoris noftri error inter populos fe
minaretur : quod Eutychiani Pontificis Romani legatur
Epiftola ad omnes Epifcopos Provinciæ Bæticæ, quibus
Lufitaniæ Antiftites id temporis adjunéti erant ; qua Fu
tychianus Hifpanos Præfules inftruit , quo modo fubditos
de Incarnationis Myfterio deberent informare. Certum eft
. Seeuli II. & III. Cap. VIII. . 149
in- Hifpaniam fecundo fæculo ex Bafilidis fchola Marcum
perveniffe , qui Magiftri fui errorem de Chrifti carne fpe
cie tenus mortali feminavit, in Lufitania tamen feminafTe
dubium eft : aut in aliis Hifpaniæ partibus hujufmodi hæ
refim radices firmafTe quis afferat ? De ipfa Eütychiani E
piftola inter Criticos contentio eft ; fpuriam, & conf&tam
judicant, qui Anteri, & Sixti II. fupra citatas ad fuppo
fititias folent demandare. Cardinalis de Aguirre fcribit
caufa haerefis Pauli Samofateni in Concilio Antiocheno
damnatæ Eutychianum fuam exarafTe Epiftolam : verum
quid Hifpanis cum hærefi Samofateni, quæ in Oriente or
tum duxerat , & adoleverat ? Ea fere eft Romanæ Sedis
confuetudo , ut fua ferat diplomata, vel ad confulta ref.
cribens , vel motu proprio damnans , quæ in provincia ,
ad quam fcribit, errorum femina divulgantur ; & populo
fanum , nec veneno infe&tum difcernens pabulum, quo
Inutriatur. . . . . , -
-- ' . C A P. IX. .
De Libellaticorum facinore per Lufitamiam.
'ar Artialem Emeritenfem Epifcopum de Libellatici
11 crimine accufatum , & à fua fede fuiffe eje&um
' fupra fcripfi , nec eo facinore folum Antiftitem , *
illum notatum legi , verum & plurimos in perfecutioni
bus, quibus conftantia deerat pro Chrifto tormenta fube
undi , ex Eliberitano Concilio infra ad initium fæculi
quarti pro comperto habeo. Itaque duo genera Libellati
corum erant , eorum fcilicet, qui Libellos à Magiftratu
Ethnico obtinebant, ut vitam , bonorumque fortunam
fervarent ; aliorum etiam, qui conftanter Fidem interius,
exteriufque retinétes vitâ, ac facultates pretio redimebant,'
ab eoque libellum accipiebant, quo fecuri fatellitum auda- . *
ciam evaderent, nec injufte vexarentur. Alterum vero
eorum , qui ut necem , bonorumque ja&uram vitarent,
fcriptis fchedulis coram Magiftratu proteftabantur fe Re
so * . Hijloria Eccleffe Lufiane -
ligionem Chriftianam abjurare, & ad Ethnicos tranfire;

' quanvis id ex animo non agerent, quapropter fecuritati§
libellos obtinebant.
· · · · Inter Libellaticos iftos deterioris conditionis fuere
Martialis , & Bafilides ; eorum graviffimum facinus infe
&tatur Cyprianus ; necnon crimen iftud adeo exprimit ,
ut graviffima poena feriret ; & cum ii confeffores adirent
litëras petitum, ut eorum interceflione ab Epifcopis à fe
veriori, diuturniorique poenitentia abfolverentur, ad Mar
tyres , & ConfefTores fcripfit, ne fine ullo difcrimine,
£p. 15. atque examine fingulorum contra Euangelii legem Libel
{Pig;- lofum millia quotidie darentur. Multos id ultimi generis
byt. & fuifTe Libellaticos Plinius Junior teftatur in Ep. T67. ad
I)iacon
Roin.c » ' Trajanum : Propºfitur gff /ibellur/ime auêtore multorum
£ lib. âe momiima comtimem*, qui megaremt effè Cbriftiamor, aut fuif
l*Pf* ef; cum praeeumte mie appellaremi Deor , & imagini tiae
(quam propter hoc jufferam cum fimulacrir Numimum ad
fèrri ) tbjre , &* vino fupp!icaremt , præterea maledice
?remt Cbriffo, Certe Libellaticorum id genus abominatio
ni erat, licet publice idololatriam externam non agerent.
Primum Libellaticorum genus fine crimine ÄÈÉ fcri
pfit S. Petrus Alexandrinus can. 12. de Pœnitentia : Iir
, £jiim , qui pecumiam dederunt , ut ab ommis improbitatir
molgfíiâ omni ex parte remoti effènt , crimem intemdi mom
potejî. Dammum emim , & jaéiuram pecuniarum fùffimue
?runt , me ipfi animae detrimento afficeremtur, vel ipfam
etiam perderent, quod alii propter turpe lucrum non fece
rumt : quamvir Dominus dicat. Qgid enim prodf bomimi,
fi univ?rfum mundum lucrabitur , amima vero detrimen
tum patiatur ? ... im illi r emim apparuerunt , qui Deo
fèrviremt , exofi; , conculcatifque pecumiir , &*jm eo com
pleveramt , quod foriptum eft. Pretium redemptionis , di
íuitiae propriae. Exemplum adducit Jafonis, in A&t. Apo
ftolorum cap. 17, qui pro Paulo , & Sila cum à Judæis ad
Magiftratus traheretur, quod contra Cæfaris decreta fa
ceret, Regem alium dicens effe Jefum , data fatisfa&tio
Seculi II. & III. Cap. IX. I 51 ' .
ne dimiffus eft. Natales Alexander Libéllaticorum hujuf- . .
cemodi genera licet non meminerit, fed eos dicat, qui ne$ #
idolis facrificare cogerentur, munus dabant, pecuniam-j#£
* que numerabant Ethnicis Magiftratibus , ut eo pretio &'Τ*
vitæ , & externæ idololatriæ periculum, & infamiam re
dimerent libellos inde obtinentes , quibus fecuri eva
derent , fatetur ipfe nullum quidem facinus illis tribui ,
qui palam Chriftum Jefum profeffi pecuniam præbebant,
ne ad aras cogerentur ; hanc vitæ redemptionem licitam
effe, cum aberat Fidei periculum, Religionis, Ecclefiæ,
aut fratrum offendiculum. -
152. Hißoria Eccleffe Lufitamæ
HISTORIA
ECCLESIÆ ;
.
LUSITANÆ * •
- ... s
. .
SÆCULI IV.
*********************************************++++*
C A P. I.
DeFidei confervatione.
Elix Ecclefiæ fæculum, non tam Lufitanæ , ve
rum & univerfæ : quanvis Diocletiani Galerii
Maximiani , Maxentii , ac Licinii immanita
te Chrifti fideles, quaqua longe diffundebatur
Romanum Imperium , cruciarentur ; eodem à
Conftantino cun&tis Ecclefiis pax reddita eft ,
& omnes tranquillæ floruere. Lege quoque lata , quæ eft
I. cod. de Sacrofan&tis Ecclefiis , licentiam omnibus de
dit, ut quidquid optarent, relinquerent San&tiffimo, Ca
tholico , venerabilique Concilio, id eft , Ecclefiis. Tem
pla magnopere condi coeperunt, Deo cultus publicus ,
non jam in cryptis , & obfcuris locis exhiberi. Epifcopi
fua munia non in angulo , fed in fuis territoriis fine me
tu , fine hoftium incurfione in oves fuas exercebant. Lu
fitania ipfa per Præfules fuos integerrimæ fidei yiros dif
ciplinam Ecclefiafticam, mores chriftianos, & Fidem Apo
ftolicam intra fe florentem demirata eft, quæ omnia ex re
rum eventu, quas in fuis capitibus diftributas referam,
erunt palam. .CAP.
Seculi IV. Cap. II. 153
C A P. II.
De Metropolitamir , & Epifcopir.
§. I.
De Metropolitir.
P Eraevo
Lufitaniam, & Gallæciæ provinciæ partem, quae
noftro Portugaliæ fortita eft nomenclaturam
non tantum Bracaræ, Emeritæ, Eboraeque floruere
Epifcopi , verum & in Gallæciæ provincia apüd Portuca
le , Dumium , & Britoniam , in Lufitana apud Pacem,
Olyfiponem, Offonobam, Cöllimbriam, Lamecum, Vi
feum , & Egitaniam Epifcopales Sedes collocavit Mau
rus Rafis in fuo chronico , & iftarum Sedium divifionem
Ëàìgìööíííííííííüìïëïãïýìùíýìùíé
circa Epifcopatus non eft certum judicium, cum plurimæ
ex iis Sedibus , quales fuerant Dumienfis, Britonienfis,
Vifenfifque multò poft Conftantini tempóra inceperint :
& quanquam alii eandem provinciarum,T& Metropoleon
divifioném inculcent ; aut Mauro nimis confidentes , aut
' • circunftantiis defcribéntes, dubiis , falfifve, eam dubiam
• •
quoque , incertam , & parum credendam reddunt. Joan

nes Wafæus in Hifpaniæ chronico ad annum 338 cum Jo
anne Gerundenfi Epifcopo inquit Conftantinum Hifpani
am venientem, ut barbaras gentes, quæ Gallæciam, Bæ
ticam, atque gram maritimam occupaverant ; expelleret,
Concilium Eliberi juffifTe celebrari à decem , & novem
Epifcopis, in quo Hifpania in quinque provincias divifa
eft , & fingulis provinciis affignäti füerant Metropolitæ,
Bracarenfis, Tarraconenfis Carthaginenfis , Emeritenfis,
Hifpalenfis. - -
- Enim vero in Eliberitano Concilio canone 58 Metro

politarum Hifpanienfium meminerunt Patres , ut qui inter
ceteros Epìfcopos haberent primas, excelleient, & ab iis
- V.
.354 Hj/!oria Eccleff e Lufftam4
fófihatae, feu communicatoriæ literæ probarentur : Ma
&ime in eo loco, im quo primæ Cathedræ corfiitutus gf Epif
copu r : primarum Epifcopos Cathedrarum veteres Cano
nes intellexerunt, & nuncuparunt , quos à fæculo quar
to dicimus Metropölitas : antiquus iaάδῖδή , vul
go Apoftolorum 33. Epifcopor umiufcujufque gemtir opor
iet moffè eum , qui im ei reft primur , &* exiftimare ut ca
£ ; meque fine illiur voluntate quidquam agere infolitum.
erum Conftantinum tunc adfuifTe ipfius Concilii tempus
in caufa eft cur abfque temeritatis judicio pernegem. Li
Â£orales cet Ambrofius Morales, Vafaeus , & alii fub Magno Con
#° ßantino hoc Concilium convQcatum dicant ; alii non in
%. ferioris,fubfellij Barotius , Petavius , Labeus, Natales
%;;;;' Alexander , & ÉÉÉÉÉÉîduô de Mendonga addu&tis mo
- £; numentis, & rationibus, quæ nunc adferre non eft opus,
£j" affirmant ineunte fæculo qüarto Eliberi Epifcopos, unde
3$.%. viginti convenifTe , nondum Ecclefiarum pace reddita ;
ad ßcul. imo cum nec ipfe Conftantinus Romano Imperio potire
££% „ tur, ut infra dicam: quQmodo igitur in eo Consilio Con
££" ftantinus Hifpaniarum Ecclefias divideret fuis Metropoli
tion. tis, fi nondum Imperii clavum gerebat ? Garcias Loayfa
££; in notis ad Concilium Lucenfe fub Theodomiro Rege ait
íáf divifionem provinciarum Hifpaniæ non per Conftantinum
ieiitom. huc venientem , fed hoc modo fulffe fa&tam : Conftanti
$; nus anno quart6 Imperii fui fex Archiepifcopos , ut divi
■•
:;;! * derent Hifpanias in fex partes , feu provincias juffit, ita

75jin. quod unufquifque haberet terminos fuos : verum Archie
21: fœ- pifcopi nomen ufque ad id temporis inauditum , & Eufe
%is. ii , aliorumque veterum Conftantini gefta fcribentium
3j;?. filentium fufpe&tum illud reddunt. Quid Eufebio, aliifve
âe Con- de Conftantini rebus Au&toribus dignius erat, quod re
{#i ferrent ? · · · · .
£#" Quæ erant Metropoles Civiles Bracara Augufta , &
- Emerita, eædem in Ecclefia honoris principatum obtinue
re ; & ceteri Provinciæ Epifcopi cum Bracarenfi , & Eme
ritenfi Præfulibus; cum fuo veluti capite, ac Præfidc con
, Seculi IV. Cap. II. * 135;
ferebant, & confultabant. Metropolitae tamen nomen
aptiffimum defignando urbis Epifcopo , qui effet totius , •
Provinciæ caput, iis non acceffit, nec ante Nicænam, & , ,
Antiochenam Synodos invenitur ; quodlibet enim ambi- ;
* endi honoris fignum veteres Patres refpuebant. In Ana- ' .
cleti Epiftola ad Italiæ Epifcopos , quam Gratianus tranf- ni*.»
cripfit, Metropolitæ nomen legitur, quæ tamen ab omni-%.?.
bus eruditis Anacleto abjudicátur, & poft fæculum fepti,
num cum aliis Decretalibus ante Siricium confi&ta jam
creditur. D. Ferdinandus de Mendonga ad can. 58. Elibe
ritani Concilii ait eo tempore nondum per Hifpanias fui£
fe Metropolitas, quod nnllo ab iis fervato ordine fubfcri
berent ; Felix Accitanus primo loco, Sabinus Hifpalen
fi fecundo loco ; Melantius Toletanus feptimo, Liberius
Emeritenfis decimo quinto,poftVincentium Offonobenfem
fubfignarunt ; & Metropolitas juxta fuarum Ecclefiarum
primatum ante Epifcopos fubfcripturos contendit. Ea fane
hon erat adhuc confuetudo, quòd non femel Metropoli
tæ poft Epifcopos prius ordinátos fubfcripferint, & nul
1am perfæpe in Conciliis antiquis, quæ videntibus fient
clariora, Epifcopi rationem habebant fui vel loci , vel
honoris, fed ordinationis folius in fubfcribendo: quapro
ter compulfus eft Magnus Gregorius præcipere ut fuo r#.,.
deinceps gradu, & ordine tum federent, tum fubfcribe- Ep.138.
- rent. In Concilio quoque Bracarenfi fubTheodomiro Re
ge anno 563. can. 6. decretum eft, ut fervato Metropoli
tarum primatu, ceteri Epifcopi fecundum ordinationis
fuæ tempus federent: ex quo palam fit antea inter Metro
politas, & Epifcopos Sedis , & gradus in fubfcribendo
drdinem non obfervari. II. ' . . . . •
• . • *.
- S. II. ' . . .
De Epifeopi r Bracarenfibur.
S Æculo quarto ineunte Sinagrius, vel Sunagius Braci
- renfem rexit Ecclefiam : Dexter in chronico refert
cum Eliberitano Concilio interfuifTe , ac fubfignafTe:
2.
*56 ' Hiftoria Eccleffe Luffamae

quanvis aliis placeat Sinagrium Agabrenfem fuiffe Epif
copum, & fic plerifque in Eliberitanæ Synodi codicibus
•r.„.,. reperiri. Tamajus Epifcopum Agabrenfem , qui Eliberi
Â£j:£ííüôçííííííííííííííííÉViäörëìíîïísé
rolog.
die i3. dis Agabræ primum Antiftitem ; PfeudoDextro, aut ipfì
%j. Dextrö , fi forte ex ejus hiftoriâ, quam D. Hieronymius
-.-
meminit in Catalogo Scriptorum Ecclefiafticorum, id fuit
tranfcriptum , nunc. credo : nec male Sinagrius ille Bra
carenfis exiftimabitur. Neminem fatet Eliberitanum Con
cilium ex Hifpaniarum fere omnibus Epifcopis tunc ex
tantibus fuifTe adunatum : primarum Sedium Antiftites
convenerunt , Cordubenfis , Cæfarauguftanus , Emeri
tenfis , Toletanus , Hifpalenfis , & alii : creditu ne eft.
Bracarenfem Gallæciæ provinciæ Primum abfuiffe ? Ex
fcribentiuin igitur negligentiæ tribuendum eft , quod pro
Bracarenfi Agabrenfem in multis codicibus ponerent; Ro
dericus da Cunha in Hiftoria Bracarenfis Ecclefiae ait huic
Sinagrio fucceffiffe Leontium , Leontio Apollonium,
Apollonio Domitianum , Domitiano Idacium , Idacio
ILampaditi, fi Pfeudochronicis ab ipfo citatis vera fit fides.
* Vafaeus in chronico fcribit Domitianum Bracarenfem
*-Epifcopum Apollonii fuccefTorem cum Ofio Cordubenfi,
Anniano Caftulonenfi , Cofto Cæfarauguftano , & Flo
rentio Emeritenfi Hifpanis omnibus Sardicenfi Concilio
interfuiffe. In hac Synodo , inquit , extitit , & fubfcri
pfit Domitianus civitatis Auguftæ : quænam ibi civitas
Augufta, nifi Bracara, quæ peculiari quadam prærogati
va ita eft appellata ? Emerita Augufta , & Cæfaraugufta
equidem non erat ; cum utriufque civitatis Epifcopi fuis
nóminibus fubfignárent : Bracaræ igitur fuerat Domitia
nus: in eandem Vafæi abirem fententiam , fi in Concilii
Sardicenfis fubfcriptionibus apud quamplurimos codices,
& exa&tiffimos , non invenerim Domitianum Epifcopum
-Afturicæ , quæ etiam Augufta appellabatur : unde fi ip
' quibuftlam codicibus legitur Domitianus Auguftæ per ali
.os Afturicæ confcribendus fit.
;
• • saculi IV. Cap. II. . .. 137 -
§. III. -
De Epifcopis Emeritenfibus.
Meritenfem Ecclefiam moderatus eft Liberius Reli
DVM gionis, ac Ecclefiafticæ difciplinæ zelo infignis , &
fervidus, cujus do&rina non tantum in Eliberitano Con
cilio , verum & in Arelatenfi anno 314 audita eft , cum
Cæciliani , & fchifmatis Donatiftarum caufa Magni Cop
ftantini juffu difcufla eft: utrique Concilio adfuit, & fub
fcripfit. Liberio fucceffit Florentius, qui adhuc Diaconus.
cum eo ad Arelatenfem Synodum accefferat. Florentius
Sardicenfi Synodo interfuit , ac fubfcripfit anno 347. in
caufa D. Athanafii. Florentio in Emeritenfi Sede fuccef
forem fuiffe Idacium, feu Urfacium invenio. Idacius In
ftantium , Salvianumque Epifcopos Prifciliani hacrefi in
fe&los, Prifcilianumque ipfum, & ejus focios, ex Severo
Sulpitio, fine modo , & ultra quam oportuit , laceffivit, £j;*•
infecutus eft , ac exafperavit : in Synodo Cæfaraugufta- #:
nia anno Chrifti circiter 38o. adverfus Prifcilianum , ac *"""
ejus fe&tatores fententiam dixit ; à Gratiano Imperatore
ecretum obtinuit, quo ab Ecclefiis , & Hifpaniarum ur
bibus hæretici illi pellerentur. Prifcilianum tandem ad
Maximum , qui in Occidente Imperium ufurpaverat, de
tulit, & eo accufatore cum Ithacio OfTonobenfi Epifco- ' ' •
po, Imperator Maximus Prifcilianum , & focios ab Evo
dio Præfe&to auditos , & convi&os capite pe&ti juffit.
Quapropter Theognoftus Epifcopus Idacium palam dam
.navit , & Epifcopgrum pars fafiior ejus communionem „„
fugit , quod in caüfa fàngùinis a&tor effet , ac præter Ec- 3• #3
clefiafticam confuetudiné, legemque lenitatis Chriftianæ, ?jrta
quæ præfertim in Epifcopis öebefellucere, hæreticorümíj:£
necem procuraverit : alii vero in ConcilioTrevirenfi an- £'£*
no 386, tefte eodem Severo Sulpitio timentes Maximu m, ' arti
qui Idacio, & Ithacio favebat , ad communionem eos mi
fufceperunt. Theodofius Imperator, viéto, & occifo Ma
i58 Hi/loria Ecclefie Lufftamae
ximo, Synodum Mediolanenfem convocavit, ut fchifma
inter Epifcopos Idacii, & Ithacii caufa fedaret, in ea
que Idacius à Sede fua fuit eje&us , & exilio multatus,
nec diu poftea vixit. De Urfacio , five Idacio fcripfit S.
Ifidorus in CatalogoScriptorum Ecclefiafticorum;& Sul
pitius Severus ; D. Hieronymus in Catalogo Scriptorum
pro Idacio legit Hylatium in Prifciliano. -
Hoc Idacii adverfus Prifcilianum fingulari fa&o

Hæretici abutuntur, tum contra S. Inquifitionis Tribunal,
uod pertinaces Hæreticos fæcularibüs Magiftratibus fo
È tradere ultima poena puniendos, tum contra Reges,
qui ipfos fupplicio quoque capitis ple&tunt. Sine jure ta
fmen, & fundamento obftrepunt. Idacius à S. Martino
Turónenfi , & ceteris Epifcopis merito abje&tus eft, quod
nullo chriftianæ rei bono, fed imprudenter , & concepto
odio ad Maximum Prifcilianum detulerit : nullum enim
Reipublicæ chriftianæ bonum fuerat, nam , Sulpitio Se
"ver6 tefte ; Prifciliano occifo , non folum fion repreffa
eft hærefis, quæ illo Au&tore proruperat ; fed confirma
ta latius própágata eft. Ex publico Ecclefiæ bono , & fo
lius Religionis zelo, ac amore Sacri Inquifitores juxta
decreta Lucii 3. anno 1181, Ihnocentii III. in Concilio
Lateranenfi Magno, & Alexandri IV. anno 1258 relapfos,
& contumaces in hærefi Magiftratibus , & Principibus
2413: fæcularibus tradunt, cum Principes ex Apoftolo non fine
*** 3* caufa gladium portent, Dei enim Miniftri funt , vindi
•ces in iram iis , qui male agunt. Theodofius ipfe, quo .
imperante apud Mediolanum Idacius fuit depofitus, in
hæreticos juftiffimas leges protulit , quæ in cod. de Hæ
reticis legi poffunt cum ceteris, quas Conftantinus, Con
ftans, Conftantius, Gratianus, & Valentinianus ediderunt.
Seculi I/. Cap. II. . 359
, §. IV. . . ., ,
De Epifcopis Eborenfi , &* OlyfipomenM.
N Eborenfi Ecclefia hoc fæculo folus invenitur Quin
tianus, qui Concilio Eliberitano adfuit , & fubfcri
pfit. Anno 357, Liberio Pontifice Romano, ait Hilarius
in lib. de Synodis, Ariana blafpbemia apud Sirmium per
Qfium , &• Potamium fuit confcripta : de Epifcopali Po
tamii Sede non parva lis eft. ' Morales, & alii quamplu- p;,, ,.
rimi
qtiibusOlyfiponenfem Epifcopum traditionem
veterem , communemque Potamium exiftimant
ample&en-, cap. 37•.. •
tibus adjungar etiam oportet, quin ob eam caufam Oly

fiponenfi Ecclefiæ detraham ; cum aliæ non minus infignes
aliquando in fuis Epifcopis nævos quofdam paterentur.
potamius, qui olim catholicæ fidei ftrenuus vindex fue
rat, Cæfaris gratiæ aucupandæ caufa iIlam formulam pro
didit, Arianis fe adjunxit. In cujus prævaricationis præ
mium fundo fifcali, quem concupierat , donatus eft. Ne
ue bonis tanta impietate partis frui ei licuit , dum enim
iundi recipiendi caufa. properabat, divina percuffus ul
tione , ulcere linguam corrodente, nec dum confpe£to
prædio , diem extremum obiit. '
§. V.
De Epifcopis Offomobenfibur.
O Sfonobenfis Ecclefiæ in Algarbio duo tantum Epif-
copi hoc fæculo reperiuntuf, Vincentius, qui Eli-
»
beritanæ Synodo interfuit , & o&avo loco fubfcripfit ,

ac Ithacius, qui cum Idacio Emeritenfi Prifcilianum, &
focios abegit in Cæfarauguftano Concilio, & coram Im- *
peratoribus Gratiano, & Maximo Tyranno.In Cæfaraugu- -
ftana Synodo à Patribus Ithacio fuit demádatum,ut de de

cret9 adverfus Prifcilianiftas reliquos Hifpaniarii Antiftites
certiores faceret. De ipfo agit D. Hieronymus in Catalo
n6o : ' Hißoria Eccleffe Lufitanae
go Scriptorum Ecclefiafticorum , Severus Sulpitius jam
|
citatus. D. Ifidorus in Catalogo Virorum Illuftrium ait:
Itbaciur Hifpamiarum Epifcopur cognomemio, &• eloquio
claruf j# tdam librum fùb Apologetici fpecie,
in quo detejiamda Prifciliami dogmata , &" maleficiorum
^' ejus arter, libidimumque ejur probra demonftrat. Ithacius
eadem de caufa, qua Idacius jam di&tus, a Sede fua fuit
«…„.,. depofitus , & in exilio yitam finivit: librum quoque fcri
go de pfifTe traditur adverfus Varimadum, feu Mariyadüm Dia
37ip£9- conum Arianum ; quod Bellarmin9 placuit, quanvis Chif
Ä £;* fetius , aliique erúditi id opus Idacio abjüdicent, & Vi
sijiufi. gilio *ráíôïí tribuant, qui in Byzacena Africæ provin
: cia fub Juftiniano floruit.
• •" : . C A P. III.
• Romani Pontificir Primatur per Lufitaniam.
§. I
De Melchiadir Papae Epißola.
Zib.4.de
rebus
Q. Uiquos
- Hifpanicas res literis fuis tradiderunt , inter
Vafæus in fuo Chronico, & Marianna, Mel
chiadis Romani Pontificis, Epiftolam referunt
Hifpa- ad omnes Hifpaniarum Epifcopos , præfertim ad Maxi
t** mum , Leontium , quem Bracarenfem putarunt alii , &
;?. D. Benedi&tum , de quâ Gratianus. Hæc equidem Romani
5retide Pontificis primatum , & auétoritatem per Lufitaniam, &
%!* univerfam Hifpaniam demonftrat, ifi ea Epifcoporum
%j. ,. judicium, ad Romanam Sedem effe defercndum legitur ;
Ideº sacr.& Melchiades ab Epifcopis Hifpanis confultus de Sacra
% firm. mento Confirmationis , an majus efTet Baptifmo , & de
*** jejunio Dominica die, [& Feriâ quinta fervando, refcri
it quænam fuerit inter utrumquè Sacramentum differen
tia, Š. ab iis conferatur gratia, & quifnam fit utri
ufque Minifter ; jejunium quoque Dóminicæ diei, & Fe
riæ quintæ neminem celebrare debere , ut interjç 1•
- 3. Seculi I/. Cap. III. «s£6r
« Chriftianorum, & Gentilium veraciter credentium, atque
• infidelium , & hæreticorum vera , & non falfa difcretio
habeatur. Egregium effet iftud monumentum, fi erudito
rum omnium confenfu Mclchiadi jam non efTet abjudica
tum. Apud Labeum , ut fuppofita , & fpuria hæc abji- Towt. *
citur Epiftola, quod data effèt Kalendis Martii anno 3i4, £.
' Volufiano , & Rufino Confulibus, tribus jam elapfis men- or.T
fibus ab obitu Melchiadis , qui decima die Decembris an
no 3 I 3 ab humanis difcefferat. Verum ex illius notatio
ne , & confulatu nullum eft fundamentum, quod ab Im
poftore quodam confiéta proferatur. Volufianus , & Ru
finus confulatum egerunt, non in anno Chrifti 314, fed
31 1, quo Melchiadés Romanam Sedem regebat', ifi an
num decimum quartum fupra tercentefimum incidit con
fulatus Rufi Volufiani , & Anniani juxta exa&tiores con*
fulum faftos. . - '' - - - -
• . Igitur fuppofitam, effe teftantur loca, quæ in ea le

guntur, & maxima ex parte fuere defumpta ex pofteriori
fcriptore , ex Eufebio fcilicet Lugdunenfi, five alio Gal
liano Præfule in Homilia de Pentecofte , quam Eufebii
EmifTeni , falfo tamen , efTe arbitrantur. Suppofitam quo
que incufant quædam fententiæ Pontificis Romani Mel
chiadis minus dignæ : jejunium feriæ quintæ pariter, ac
Dominicæ diei à nemine celebrandum indicit Epiftolæ Au
&tor. Quis fecum ferat Melchiadem Romanæ Ecclefiæ
ignorafTe copfuetudinem, quâ etiam in feriis quintis plu
rimi jejunium obfervabant, quin fidelium , & hæretico
rum nota afficerentur ? An Hifpanis veluti q. id infidelium
prohiberet, quod Romanis permittebatur? Feria quinta,
& quotidie per totum annum quofdam Clericos , & Mo
nachos, folis Dominicis exceptis, jejunafTe inter Roma
nos teftis eft Mag. P. Auguftinus : Videant ergo Romami , 86.
, quid agamt ... apud quor ommibu* ifli.r fèx diebur praeter jfé:
#ffff, Clericor, aut Momacbor quoiur quifque inve-fulanii.
mitur , qui frequemtet quotidiama jejtinia ? Itaque ad Ro
mani Pontificis au&toritatem demonftrandam , quam) Lu
•.
•.
164. ' Hißoria Eccleff e Lufitame
cum exiftimaverit Hifpanienfium Ecclefiarum fuifTe con- ,
£; fuetudinem primis fæculis , etiam in morte abfolutio
ZÉT nemi facramentalem poenitentibus denegare, quod infra
P. 1. tit. accuratius pertra&tandum erit, cum de Concilio Eliberi•
3• £4P.2• tano, • ' - - - -*
-C . A P. IV.
IDe Comciliis.
§. I.
De Comcilio Eliberitamo.
}\ Mbrofius Morales cum anno 324 Eliberitanum Com
A cilium convocatum affereret, primum ante illud in
T fæculo quarto univerfos Hifpaniarum Præfules con
venire ait, ut Melchiadem de excellentia Confirmationis
prae Baptifmo, & de jejunio Dominica die, & feria quin
ta fervando confulerent : fed cum inter. fuppofititias hu
jufmodi literæ jam fint omninm eruditorum fuffragiis nu
1meratæ, id quoque Hifpanorum, Concilium falfum fit
«oportet. Itaque nullum Concilium in Lufitaniæ provincia
eo tempore adunatum reperitur ; fed cum Lufitaniæ Anti
ftites Emeritenfis , Salacienfis, Eborenfis, ac Offonobenfis,
nec non Bracarenfis ultra Durium in Gallæcia cum aliis Bæ
ticæ in Eliberim juxta Bætim fluvium , ubi nunc eft Gra
mada, accederent difciplinam Ecclefiafticam , ac mores
reparaturi, firmaturique , quodammodo Lufitaniæ quo
que eft , imo & univerfarum Hifpaniarum Synodus fuit
generalis Eliberitana. Lufitaniæ Epifcopi Liberius Emeri
tenfis , Quintianus Eborenfis, Vincentius Offonobenfis,
Januarius Salacienfis, ac Synagius Bracarenfis cum Felice
Accitano, qui ceteris antiquior præfuit, Sabino Hifpalen
'fi, Pardo Montefæ, Cantone Verjenfi , Valerio Cafar
auguftano , Melanto Toletano , Succeffo Eliocrotenfi,
'Patricio Malagenfi, Ofio Cordubenfi , Camerino Tuccen
» fi, Secundino Caftulonenfi., Flavio Eliberitano, Deceu
Seculi IV. Cap. IV. ' 165
tio Legionemfi, Eutichiano Baflenfi fuarum fedium tradi
tionum. depofitum fervantes illuc anno circiter 3c5 con
venerunt, tempore, quo Diocletianus Imperium jam ab
dicaverat, & Conftantius Chlorus Magni Conftantini Pa
ter poft Romani Imperii divifionem cum Gallelio fa&lam
Hifpanias, & Gallias clementia , & popularitate regebat,
Chriftianifque favebat : quid traditum docuerunt, quid
innovatum, & emmendatione dignum correxerunt ; inde
redeuntes unum , & o&toginta novos Concilii Canones
fervari curarunt; una, eademque erat Lufitaniæ, & cetera
rum Hifpanienfium provinciarum difciplina. .
Ex iis Epifcoporum fufcriptionibus cöpertum eft fal

fam efte Morini fententiam, Eliberitanum fcilicet Conci
lium coa&tum fuifTe ante Decii perfecutionem, & annum
Chrifti 252. Id temporis non Liberius, fed Martialis Eme
ritenfem regebat Ecclefiam, qui Imperatore Decio, Li
bellatici crimen fubiit, & à Sede fua fuit eje&tus , ut jam
antèa ad fæculum tertium fcripfi : & incredibile eft Ofium
Cordubenfem , qui anno Chrifti 357 Sirmienfi Concilio
interfuit, ante annum 252 , quo Deciana mota eft perfe
cutio , fuifTe. Epifcopum. Nec minus impugnantur codi
ces Toletanæ Ecclefiæ, in quibus Synodus ifta habita dici
tur era 362, anno videlicet Chrifti 324; cum Valerius Cæ
farauguftanus , Daciano Hifpaniarum Præfide in Chriftia
nos fæviente , fidei confeffionem ediderit , & Hifpanis
fere omnibus confentientibus , anno 31o ultimum diemi
clauferit: nec iis codicibus quóad temporum notas pluri
ma fides eft adhibenda , quod non ex rerum geftarum me
moria fcriptæ fint, fed Gothorum Exfcriptorum arbitratu
additæ, & infcite adje&tæ. De Concilii loco infirmum eft
Vafæi, & Joannis Gerundenfis Epifcopi judicium, qui In Hif
apud Eliberim ad radices montis Pyrenæi adunatum defcri- j;
pferunt: mihi argumentum eft Granatenfis porta, vicinus- £
que ei urbi mons, quibus vulgo Flviræ nomen faciunt; lib. 1,
; ;}rensi montis radices ficn Eliberes, fed Colibré*P. 6.
· · . . t
* -
i66 Hißoria Ecc/effe Lufftam.e
CANONES ELIBERITANI.
I Lacuit ut quicumque poft Fidem Baptifmi faluta
- * rir adulta aetate ad femplum idoli^ idololatrurus
acceffèrit , &- fècerit quod eft crimem capitale, mec
im fime eum ad £#;
2. Flamimer, qui poft fidem lauacrt , &* regemeratiomir
facrificaverimt , eo quod geminaverimt fcelera, accedemte
Ἀomicidio, vel triplicaverint facimur, coherente mæchia
placuit eor mec im fine accipere C0//?/////7140/10//1. -
Flamimer, qui mom immolaverumt, fed mumur tam

tum dederumt, eo quod fe àfumgfiir abftimuerumt facrificiis,
placuit in fine eis præfiare commumiomem , aéia tamem le
3itima primitemtia. Item ipß / poff. pgmitemtiam fuerint
Ymaechati, placuit ulteriur[eirmom effe damdam communio
vem, me Iiififfe de Domimica commumiome videamtur. _ _
flaminer fi fuerimt Catecbumemi , &* fe à facrificii?
abftinuerunt, poft triemmji tempora placuit ad Baptifmum
admitti debere. -
5 $i femima furore zeli accenfa flagellis verberaverit

amcíllam fuam, ita ut imtra tertium diem amimam cum cru
ciatu effumdat : eo quod imcertum fit , volumtate , am cafu
acciderit : fi volumtate, poft feptem ammor ; f cafu per quim
que ammorum tempora aëta legitima pænitentia ad commu
7iomem placuit admitti : quod fi infra tempora confiituta
fuerit infirmata, accipiat commumiomem. T -
6 Siquir maleficio imterficiat alterum , eo quod fime ido

le'atria perficere fcelur mom potuit, mec in fime impertiemdam
illi effè communiomem. - - -
7 ISiquir forte fidelir pof? Japfum mæchiae poft tempora

conflituta, aéfa pænitemtia , demuo fuerit formicatur, pla
cuit eum mec im fime babere commumiomem. -
8 Fæminæ, quae, mulla praecedemte caufa, reliquerumt

viror fuor, &- alterirfè copùlaverumt, mec im fme accipiant
(£0/////////110/10///. -
Seculi IV. Cap. IV. 1 67
Fidelirfemima, quae adulterum maritum reliquerit
fidelem, &* altcrum duxerit, nom priu.r accipiat commumio
mem, quam i£, quem reliquit, de feculo exierit , miß me
ceffitaf imfirmitatis dare compulerit. •
Io Si ea, quam Catecbumemur reliquit, duxerit mari

tum , poteß ad fontem lavagri admitti : Ã¢ÉÉÉÉ, fè
zmima rTCatecbum emas erit obfervandum : qmcd fi fuerit fide
Jir, quae ducitur ab eo, qui uxcream inculpatam reliquit ,
u &* cum cluerit illum ab uxore, quam ßme caufa reliquit ;
placuit bujufmodi im fine dari com. yiu/.iomem.
II Imtra quimquemmii tempora, catecbumema fi gravi
ter fuerit imfirmata , damdum ei Baptifmum placuit mom
demegari- 1
13. Mater, vel paremter, vel quælibet fidelir, fi leno

cimium exercuerit, eo quod aliemum vemdiderit corpu.r, vel
potiur fuum, placuit eam, mec imfme accipere ccmmtmionem.
13 T Virgime*, quae fe Deo dedicaveriut ; ß paéium per
diderimt virginitati r , atque eidem libidimiJervierint, mcm
intelligenter quid admiferimt, placuit nec im fme damdam
effè commumionem. Quod fi femetipfa r paemituerit , quod
iiifirmitate corpori r lapfe fùerimt , &• toto tempore vitae
fuae bujufmodi fæminae egerint pænitentiam, &~ aêfiimue
*rimt fè à coitu, eo quod lapfae potiu.r videantur, placuit eas
im fine commumionem accipere.
I4. Wirgimer, quae virginitatem fuam mom cufiodierint,
fi eofdem , qui eas violaverimt, duxerint, &* temuerimt ma
* ito*, eo quod fola y muptiar violaverimt, pofl ammum fine
pænitentia reconciliari debebunt. Vel fi alior cogmoverint,
fviror, eo quod maecbatae fimt , placuit per quimquemmium
a&ta legitima pæmitemtia , admitti ea £ ad commumiomem.
15 Propter copiam puellarum , gemtilibus minimie im
matrimomjum damide funt virgine r chriffiamae , me aeta P in
flore tumem * im adulterio refolvatt,r amimae.
16 Hæretici r , qui erramt ab Ecclefia €atholica, mcc
£pfir- catholica* damdar effe pt/e//ar , fed meque %udeir,
£eque bæreticir dari placuit, eo quod mulla poffit effè fòcie
I 68 Hißoria Ecclefiae Lufitamæ ,
tar fidelir cum infideli. Si comtra imterdiéîum fecerimt pa
remter, abfiimere per quimquemmium placet.
17 Siqui forte Sacerdotibur idolorum filia* fiaarjum
- &erimt, placuit mec im fine ei r damdam effè commumiomem.
. 18 ' Epifcopi , Prerbyteri , Diacomer, fi im mimifferio
' pofiti, É'fimt mæchati ; placuit & pro
fier fcamdalum y &* propter mefamdum crimem , mec im fime
'eor commumiomem accipere debere.
19 - Epifcopi , Presbyteri, &- Diacomi de locis fuir
negotiamdi caufa mom difcedamt, mec circum eumter próvim
ciar , qu.efluofa r mumdimar feétemtur. Same ad viéîum fibi
comquirendum , aut filium , aut libertum, aut mercemari
um , aut quemlibet mittamt ; etfi voluerimt megotiari , intra
provimciam megotiemtur. . _ . • •' -
2o Siquis Clericorum deteétur fuerit ufurar accipere

placuit degradari , & a?ftimere. Siquis etiam laicur acce
piffè probatur ufura r, &> promifèrit correétur fe jam cef
Ifaturum, mec tilteriur exaéiurum, placet ei veniam tribuii,
Si vero im ea imiquitate duraverit, ab Ecclefia fciat fè effè
prajiciemdum. - -
7 2 I Siqui r in civitate pofitur per trer Domimicar Eccle

fiam mom acceffèrit, pauco tempore abftimeat, ut correptur
effè videatur. • *
I 22 Siqui r de Catholica Ecclefia ad haerefim tranfitum

fècerit, rurfufque ad Ecclefiam recurrerit , placuit , buic
pænitemtiam mom effe demegamdam, eo quod cognoverit pec
catum fuum. Qgi etiam decem ammir agat pæmitentiam,
cui pgft decem ammor praeflari communio debet. Si vero im
fanterfuerimt tranfdu£ii, quod mom puo vitio peccaverimt,
imcumétamter recipi debemt. - - -
23 %ejumia, feu aíflimentiar per fimgulor menfer pla

cuit celebrari, excepti r diebur duorum menfium %ulii , &*
-Aug//?i ob eorumdem infirmitatem. . ' - .
24. Ommer, qui peregre fuerimt baptifati , eo quod eo

rum mimime fit cognita vita, placuit ad C/erum mom effè
promovendor im aliemir provinciir,
25 Om
. Seculi IV. Cap. I/. 169
' 25 Ommi qui attulerit litera.r confeffòria r, fublato mo
mime Confeffori.r , eo quod fub bac momimis gloria partim
comcutiamt fimplicer, communicatoriae ei damdae fumt7iterae.
26 Errorem placuit corrigi , ut ommi Sabbati die jeju
miorum fuperpofitionem celebremur.
27 Epifcopur, vel quilibet Clericur aliur, aut fororem,
aut filiam virgimem dicatam Deo , tamtum fecum babeat :
extrameam vero mequaquam fecum babeat.
28 Epifcopum placuit abeo, qui mom commumicat, mu.
mera accipere mom debere.
29 Emergumemum , qui ab erratico £j; exagita
tur ; buju.r momem meque ad altare cum oblatiome effè7reci
tamdum, meque permittemdum, ut fua mamu in Ecclefia mi
amiffret.
i£ Subdiaconum eum ordimari mom debere , qui im ado
Jefcentia fua fuerit maecbatur, eo quod poftmodum per fub
reptionem ad altiorem gradum mom fit promovemdu*: fi au
tem aliqui funt im praeteritum ordimati , moveamtur. -
3 1 Adolefcemter, qui poft fidem lavacri falutarir fue-,

rimt maecbati , cum duxerimt uxorer, aéia legitima pœni
temtia, placuit ad commumiomem eos admitti debere.
32 Siqui* gravi lapfu im ruimam mortir imciderit pla
cuit agere pæmitemtiam mom debere fime Epifcopi comfùltu,
fedpotiur apud Epifcopum agat, cogemte tamem imfirmita
te , mom eft Presbyterorum , aut Diacomorum, communio
amem talibus Ἀ debere, mifi ei rjuffèrit Epifcopur.
33 Placuit in totum probibere Epifçopi r , Pre ràyterir,
Diacomibu.r, ac Subdiacomibus pofitir im mimfierio åêffime^.
re fè à conjugibur #&• mom gemerare filior: quod qui
cumque fecerit, ab bonore Clericatur cxtermimetur.
34 Cereor per diem placuit im caemiterio mom imcemdi : .
imquietamdi emim Sam&forum fpiritur mon fumt. Qui haec,
mom obfervaverimt , arceamtur ab Ecclefiae commumiiome.
35 ' Placuit probiberi me fæmimae in cæmiterio pervigi
lemit , eo quad fepe fuá obtemitu oratiomir, fcelera latemiier
com/////tta//f, - -
Y -
17o , Hißoria Eccleff e Lufftama
36 Placuit piétura r im Ecclefia effè mom debere ; me quod
colitur, aut adoratur , im parietibus depingatur.
.: 37 Eor, qui à fpiritibus immumdir vexamtur, fi im fi
ne mortir fuerimt confìituti , baptifari placet. Si vero fi
delerfuerimt, damdam ei r effè commumiomem. Probibendum
etiam me lucermar publice accemdamt. Si facere comtra imter
diéium voluerimt , abflineamt à commumiome.
38 Peregre mavigamter , aut fi Ecclefia im proximo mom
fuerit ; poffè fidelem (qui Iavacrum fuum imtegrum habet ,
Mec fit bigamur) baptifare im meceffitate imfirmitati r pofi
tum catecbumemum , ita ut fi fupervixerit, ad Epifcopum
eum perducat, ut per mamur impofitiomem perfici £j;
, 39 Gentile r fi im infirmitate defideraverimt fibi mamur
impomi ; fi fuerit eorum ex aliqua parte home/ia vita,placuit
eir manum impomi , &* fieri 3Ä.
- 4o Placuit prohiberi, ut cum ratiome.r fuar accipiumt.
prfff*%j,ad idolum datum fuerit, acceptum mom.
jgjèramt : fi vero poft imterdiéium fecerimt, per quimquemmii
.fpatia tempori r à commumiome effè arcemdor.
4I Admomere £jj£% , ut quamtum poffiimt, pro
hibeant me idola im domibur
'//
fuir babeamt. Si vero vim me
uuumt fervorum, vel fe ipfòr puror confervemt, fi mom fece•
rimt , ab Ecclefia aliemi babeamtur.
42 - Eor, qui adprimam credulitatir fidem accedumt , /í-
άomae fuerimt comverfatiomir, imtra biemmium temporis pla
cuit ad baptifmi gratiam admitti bebere : mifi infirmitate
compellemte coegerit ratio, vel focio fubvemire periclitanti,
vel gratiam jÂ£, -
- 43 Pravam inftitutiomem ememdari placuit juxta au

&íoritatem Scripturarum, ut cuméti diem Pemteco/ler cele
δremur, mom quadragefimam , fèd quimquagefimam. Quod
qui mom fecerit, quafi movam Ἀ induxiffe motetur.
MEretrix , quae aliquamdo fuerit , &* poftea habue
rit maritum , fi pjff modum ad credulitatem vemerit , im
cum&iamter placuit effe recipiemdam. -
45 Qgi aliquando fuerit Catecbumemur per infinita

.*
· Seculi IV. Cap. IV. ' 17r
tempora , &• mumquam ad Ecclefiam accefferit, fi et/m de
Clero quifquam agmoverit voluiffè effè Chrifliamum , aut
teffe y aliqùi extiterimt fideler, placuit &aptifmum ei mom
miígari, eo quod im vetere bomine deliquiffè videatur.
26 Siqùir fidelir Apoflata per infimita tempora ad Ec
clefiam mom acceffèrit, fi tamem aliquamdo fuerit reverfur,
eô fuerit idololatra pgft decem ammor placuit eum commu
muomem accupere. -
47 Siquiir fidelir habemr uxorem , mom femel, fed fepe

fuerit mechatur, im fime mortir j comvemiemdu£. Quod fi
Ife promiferit ceffaturum , detur ei commumio. Si refúfcita
ttir rurfur fuerit maecbatur, placuit ulterius mom edere
eum de commtumiome pacir. - -
, 48 Ememdari placuit , ut hi , qui baptifamtur ( ut

fieri folebat) mummor im comcbam mom mittamt , me Sacer
dor, quod grati r accepit, pretio diffrabere videatur. Ne
que pede reorum lavandi fùmt à Sacerdotibur, vel Clerici r.
7 49 Admoneri placuit poffefforer, ut mom patiamtur fru
êiuj fuor, quor à Deo percipiumt cum gratiarum aéiiome,
α %udei r óemedici , me mofiram irritam , &> infirmam fa
ciamt bemediéìiomem. Siquip poft interdiéîionem facere ufur
paverit, pemitur ab Ecclefia aàjiciatur. - -
5o Si aliquir Clericür, five fidelir fuerit, qui cum fu

deir cibum fùmpferit, placuit eum à communione abfiime
re , ut debeat emimemdari.
51 Ex ommi baerefi , qui ad mor fideli* vemerit, mimime
gf ad Clerum promovendùr ; vel fiqui funt im præteritum
ordimati , fime dubio depomentur. - •
52. Siqui invemti fuerint libellor famofor in Ecclefia

pomere, amathematifemtur.
53 Placuit cum&iir, ut ab eo Epifcopo qui r recipiat
communiomem , à quo aêflemtur im crimine aliquo fuerit.
Qgod ß aliquiy Epifcopur praefumpferit eum admittere,
i//o adhuc mimime fciente, vel confëmtiemte , à qua fuerat
communione privatur, fciat fe bujufmodi caufa fimterfra.
tres effe cum ffatur fui periculo præftiturüm. ` . . •.'
162. Hi/loria Eccle/ e Mufftanæ
fitaniæ fideles femiper venerabündi prófequuti funt, con
fi&tas Decretales Epiftolas adducere non eft opus , cum
aliæ fint authenticæ. IT -
De Siricii Epiffola. . • • .
\
EIeberrimæ extamt Siricii literæ Ecclefiafticæ difci
plinæ reftauratrices , quæ licet Himerio Tarraco
nenfi Damafum adhuc viventem confulenti fcriptæ fint, ad
Lufitanos etiam Epifcopos mißæ funt, ut ipfe Siricius in
fine confcripfit: Explicavimur, at arbitror frater charif
fime, univerfa, quae digeßa fumt im querelam , mumc fra
termitatis, tuae amimum ad fervandos Camomes , &~ tememda
IDecretalia comffituta magis, ac magir imvitamur, ut baec,
quae ad tua comfulta refcripfimur im ommium Epifcoporum
fmflrorum perfèrri faciap motionem , &* mom folum eorum ,
qui im Tua fùmt Diœcefi comflituti, fed etiam ad umiverfor
Cartbaginemfer, ac Baeticor, Eufitamor, atque Gallico r.
Digniflimum fane id refcriptum Metropolitas fæculo quar
to per Hifpanias oftendit. Hanc Siricii Epiftolam univer
fa Hifpania deofculata eft Citerior, & Ulterior ; difcipli
nam in quindecim capitibus contentam reverenter fufce
pit.. Arianos ad Ecclefiam venientes rebaptifari vetuit Siri
cius ; abufum. folemniter baptifandi in Nativitate Domi
ni , in.Epiphania, in feftivitatibus Apoßolorum, & Mar
tyrum per Hifpanias introdu&tum abßulit, & nifi ncceffi
tas , aut periculum quodvis impelferet, folis in Pafchae ,
ac Pentecoftes folemnitatibus , de more Romanæ , & alia
rum EccIefiarum fieri juffit. Apoftatas ab Ecclefia fepara
ri præcepit, quos fi pœniteret, ad mortem ufque agerent.
£# , & in fine vitæ reconciliationis gratiam af
èquerentur. Matrimonium , quod puella alteri defponfa
ta cum alio contraxit, anathematifavit , & fieri omnibus
modis prohibuit.
i Qui poft poenitentiæ publicæ a&tionem ad militiam,
vel nova conjugia , aut illicitos, redibant concubitus , à
- Secul; I/. Cap. III. 163
menfa Domini fufpendit , & folius orationis intra Eccle
fiam juflit effe participes: pofiti tamen in ultima ægritu
dinis neceffitate Viatico munirentur. Legem continentiae
Sacrorum Miniftrorum , Presbyterorum fcilicet, & Dia
conorum firmavit: Quarum Sam&fiomum Sacerdote.r ommer,
atque Levitae ## jjyjjff£
Jege die ordima
tiomir mqfirae fobrietati , &• pudicitiae corda mg/fra mamci
pemtar. Subdiaconos tacet , quod tunc ia Lufitania , &
íuniuerfa Hifpania continentiæ voto non adftringerentur.
IPresbyteratu, ac Diaconatu initiari vetuit, qui vita , &
piis moribus non fuerint, qui plurimis coanubiis copula
^ti fuerant, aut qui in inferioribus gradibus diu non pro
barentur. Clericos qui fecundam cónjugem, aut viduam
nuptiis fufceperit ab ordine removit, & inter Laicos præ
cepit communicare. Tertii Canonis Nicæni obfervanti
am edixit ; Epifcopo , Presbytero , Diacono , vel
alicui omnino , qui in Clero eft, non licere fubintro
du&tam habere mulierem , nifi forte, aut Matrem , aut
fororem, aut amitam , aut etiam eas idoneas perfonas,
«quæ fufpicionem removerent. Monachos moribus, vita,
& fide graves, & commendandos Clericorum officiis ag
gregari voluit , & optavit. ' -- .
T I Ad Epifcopatus culmen faltu, & ftatim , in fingulis

ordinis dignitatibus tempore præfixo non cuftodito ,
afcendere prohibuit. Illud quoque ob oculos habuit, ut
ficut poenitentiam agere cuiquam non concedebatur Cleri
corum, ita & poft poenitudinem , ac reconciliationem
nulli unquam laico liceret honorem Ckericatus adipifci:
quicumque poenitens , quicumque bigamus , quicumque
viduæ maritus ad facram militiäm indebite , & incompe
tenter irrepferit, voluit, ut in magno computaret benefi
cio, fi ademptafibi omni fpe promotionis , in hoc, quo
' invenitur , ordine perpetua ftabilitate permaneret. Hæc
erat difciplina per Lufitaniam Siricii Romani Pontificis
: -au&toritate firmata : quâ etiam fatis convincitur Hiftoriæ
Lufitanae Academicus Emmanuel Pereira da Silva Leal ;
164. ' Hifforia Eccleff e Lufitam.e
cum exiftimaverit Hifpanienfium Ecclefiarum fuifTe con- ,
£#fuetujinem primis fæculis , etiam in morte abfolutio
ΖΕΤ nemi facramentalem poenitentibus denegare, quod infra
P. 1. tit. accuratius pertra&tandum erit, cum de Concilio Eliberi
3• £4P.2• tano, - …
• C A P. IV.
De Comciliis.
I.
De Comcilio Eliberitamo.
Â Mbrofius Morales cum anno 324 Eliberitanum Con

A cilium convocatum affereret, primum ante illud in.
T fæculo quarto univerfos Hifpaniarum Præfules con
venire ait, ut Melchiadem de excellentia Confirmationis
prae Baptifmo, & de jejunio Dominica die, & feria quin
ta fervando confulerent : fed cum inter. fuppofititias hu
jufmodi literæ jam fint omninm eruditorum fuffragiis nu
imeratæ, id quoque Hifpanorum, Concilium falfum fit
«oportet. Itaque nullum Concilium in Lufitaniæ provincia
eo tempore adunatum reperitur ; fed cum Lufitaniæ Anti
ftites Emeritenfis , Salacienfis, Eborenfis, ac Offonobenfis,
nec non Bracarenfis ultra Durium in Gallæcia cum aliis Bæ
ticæ in Eliberim juxta Bætim fluvium , ubi nunc eft Gra
mada , accederent difciplinam Ecclefiafticam , ac mores
reparaturi, firmaturique , quodammodo Lufitaniæ quo
que eft , imo & univerfarum Hifpaniarum Synodus fuit
generalis Eliberitana. Lufitaniæ Epifcopi Liberius Emeri
tenfis , Quintianus Eborenfis, Vincentius Offonobenfis,
Januarius Salacienfis, ac Synagius Bracarenfis cum Felice
Accitano, qui ceteris antiquior præfuit, Sabino Hifpalen
'fi, Pardo Montefæ, Cantone Verjenfi , Valerio Cæfar
auguftano , Melanto Toletano , Succeffo Eliocrotenfi,
' Patricio Malagenfi, Ofio Cordubenfi , Camerino Tuccen
» fi, Secundino Caftulonenfi., Flavio Eliberitano , Decen
tio Legionenfi, Eutichiano Baflenfi fuarum fedium tradi
tionum. depofitum fervantes illuc anno circiter 3o5 con
venerunt, tempore, quo Diocletianus Imperium jam ab
dicaverat, & Conftantius Chlorus Magni Conftantini Pa
ter poft Romani Imperii divifionem cum Gallelio fa&tam
Hifpanias, & Gallias clementia , & popularitate regebat,
Chriftianifque favebat : quid traditum docuerunt, quid
innovatum, & emmendatione dignum correxerunt ; inde
redeuntes unum, & o&toginta novos Concilii Canones
fervari curarunt; una, eademque erat Lufitaniæ, & cetera
rum Hifpanienfium provinciarum difciplina. ,
Ex iis Epifcoporum fufcriptionibus cöpertum eft fal

fam efte Morini fententiam, Eliberitanum fcilicet Conci
lium coa&tum fuiffe ante Decii perfecutionem, & annum
Chrifti 252. Id temporis non Liberius, fed Martialis Eme
ritenfem regebat Ecclefiam, qui Imperatore Decio, Li
bellatici crimen fubiit, & à Sede fua fuit eje&tus , ut jam
antèa ad fæculum tertium fcripfi: & incredibile eft Ofium
Cordubenfem , qui anno Chrifti 357 Sirmienfi Concilio
interfuit, ante annum 252 , quo Deciana mota eft perfe
cutio , fuifTe. Epifcopum. Nec minus impugnantur codi
ces Toletanæ Ecclefiæ, in quibus Synodus ifta habita dici
tur era 362, anno videlicet Chrifti 324; cum Valerius Cæ
farauguftanus , Daciano Hifpaniarum Præfide in Chriftia
nos fæviente , fidei confeflionem ediderit , & Hifpanis
fere omnibus, confentientibus , anno 31o ultimum diemi
clauferit: nec iis codicibus quóad temporum notas pluri
ma fides eft adhibenda, quod non ex rerum geftarum me
moria fcriptæ fint, fed Gothorum Exfcriptorum arbitratu
additæ, & infcite adje&tæ. De Concilii loco infirmum eft
Vafæi, & Joannis Gerundenfis Epifcopi judicium, qui in Hif
apud Eliberim ad radices montis Pyrenæi âî defcri-j,
pferunt: mihi argumentum eft Gränatenfis porta, vicinus- í
que ei urbi mons, quibus vulgo Elviræ nomen faciunt; ib. 1,
; ;}rensi montis radices ficn Eliberes, fed Colibré*P. 6.
'11ta - - - -
. *
* -
i66 Hißoria Ecc/effe Lufitam.e
CANONES ELIBERITANI.
I Lacuit ut quicumque poft Fidem Baptifmi faluta
- - * rir adulta aetate ad templum idoli idololatrurus
acceffèrit , ò* fècerit quod eft crimem capitale, mec
im fime eum ad £#;
2. Flamimer, qui pgft fidem lauacrt , &* regemeratiomir
-
facrificaverimt, eo quod geminaverimt fcelera, accedemte

Ἀomicidio, vel triplicaverint facimur, cohærente mæchia
placuit eor nec in fine accipere communiomem. - -
Flamimer, qui mom immolaverumt, fed mumur tam

tum dederumt, eo quod fe àfumgfis aêßimuerumt facrificiis,
placuit in fine eis præftare commumiomem , aéia tamem le
3itima piimitemtia. Item ipß / poff. pænitentiam fuerint
λmaechatì , placuit ulteriur[eirmom effe damdam commumio
suem, me lufiffe de Domimica commumiome videantur. _
jFlaminer fi fuerint Catecbumemi , &~ £#
abftinuerunt, pºft triemmji tempora placuit ad Baptifmum
admitti debere. -
5 $i femima furore zeli accenfa f£j verberaverìt

amcìllam fuam, ita ut imtra tertium diem amimam cum cru
cìatu effumdat : eo quod imcertum fit , volumtate , am cafu,
acciderit : fi volumtate, poft feptem ammor ; fi cafu per quim
que ammorum tempora aëta legitima pæniténtiâ ad commu
7iomem placuit admitti : quod fi infra tempora conftituta
fuerit infirmata, accipiat communionem.
6 Siqui r mal?ficio imterficiat alterum , eo quod fime ido
Jo'atria perficere fcelur moti potuit, mec infime impertiemdam
illi effè communiomem. -
7 ISiquir forte fidelir pof lapfum mæchiae poft tempora

conflituta, a&fa pænitentia, denuo fuerit formicatur, pla
cuit eum mec im fime babere commumiomem. -
8 Fæminæ, quae, mulla praecedemte caufa, reliquerumt

viror fuor, &* alterirfè copulaverumt, mec im fme accipiant
ç0/////////110/10///, -
Seculi IV. Cap. IV. 1 67
2 Fideli rfemina, quae adulterum maritum reliquerit
fidelem , &* altcrum duxerit, nom priu.r accipiat commiumio
■em , quam i£, quem reliquit, de feculo exierit , mi/i me
ceffita* imfirmitatis dare compulerit. •
Io. Si ea, quam Catecbumemur reliquit, duxerit mari

tum , poteß ad fontem lavagri admitti : Ã¢ÉÉÉÉ, fè
zmimar Catecbum, eaa* erit obfervandum : qmcd /i fuerit fide
lir, quæ ducitur ab eo, qui uxcrem inciilpatam reliquit,
- &* cum cluerit illum ab uxore, quam fimeTcaufa reliquit ;
placuit bujufmodi im fine dari com. yiuaiiomem.
II Imtra quimquemmii tempora, catecbumema fi gravi
ter fuerit infirmata, damdum ei Baptifmum plácuit mom
demegari- ' • .
13. Mater, vel paremter, vel quælibet fidelir, fi leno

cimium exercuerit, eo quod aliemum vemdiderit corpur, vel
potiuJ fuum, placuit eam, mec im fme accipere ccmmtmionem.
I3 ' Virgtme*, quae fe Deo dedicaveriut ; ß pa£ium per
diderimt virginitati r , atque eidem libidimi fervierint, mcm
intelligenter quid admiferint, placuit nec im fme damdam
effè commumiomem. Quod fi femetipfar pæmituerit , quod
infirmitate corpori* lapfe fùerimt , &• toto tempore vitae
fuae bujufmodi fæminae egerint pæmitemtiam, &- aàfiimue
rimt fè à coitu, eo quod lapfe poiiur videantur, placuit eas
im fine commumionem accipere.
14. Wirgimer, quae virginitatem fuam mom ct ffodierimt,
fi eo[dem , qui ea , violaverint, duxerint, &* temuerimt ma
* jto?, eo quod fola ; muptiar violaverimt, poff ammum fine
pæmitentia recomciliari debebunt. Vel fi aJior cogmoverimp
viror, eo quod maecbatae fimt , placuit per quinquemmium
aëta legitima pæmitemtia , admitti ea £ ad commiumiomem.
15 Propter copiam puellarum , gemtilibus minimie im
matrimomjum damde funt virgine r chriffiamae , me aeta y im
flore tumem * im adulterio refoJvafar animae.
16 H.eretici r , qui erramt ab Ecclefia €atholica, mcc
ipfir- catholica* damdar effe puellar, fed mcque %udei r,
aeque bæretici r dari placuit, eo quod mulla poffit effè fòcie
r 68 Hißoria Ecclefiae Lufftamae
tar fidelir cum infideli. Si comtra imterdiéium fecerimt pa
remter, abfiimere per quimquemmium placet.
17 Siqui forte Sacerdotibur idolorum filia* fuar jum
- &erimt , placuit mec im fine ei r damdam effè commumiomem.
18 Epifcopi , Prefbyteri , Diacomer, fi im mimifferio
pofiti ,É'fimt maecbati ; placuit & pro
fier fcamdalum,' &* propter mefamdum crimem , mec im fime
'eor commumjomem accipere debere.
19 Epifcopi , Prerbyteri , &• Diacomi de locis fuir
negotiamdi caufa mom difcedamt, mec circum eumter próvim
ciar , qu.efluofa r mumdimar feétemtur. Same ad viétum fibi
comquirendum , aut filium , aut libertum, aut mercemari
um , aut quemlibet mittamt ; etfi voluerimt megotiari , intra
provinciam megotientur. _ . T • • •' .-
2o Siquis Clericorum deteétur fuerit ufurar accipere

placuit degradari , & abftimere. Siquis etiam laicur acce
piffè probatur ufura r, &* promifèrit corre&tur fe jam cef
Ifaturum, mec tilteriur exaéiurum, placet ei veniam tribiii,
Si vero im ea imiquitate duraverit, ab Ecclefia fciat fè effe
prajiciemdum. - * . - -
7 2 1 Siqui r in civitate pofitur per trer Domimicar Eccle

fiam mom acceffèrit, pauco tempore abftimeat, ut correptur
effè videatur. • *
22 Siqui r de Catholica Ecclefia ad haerefim tramfitum

fecerit, rurfufque ad Ecclefiam recurrerit , placuit , buic
pænitemtiam mom effe demegamdam, eo quod cognoverit pec
catum fuum. Qui etiam decem ammir agat pænitentiam ,
cui pgft decem ammor praeflari communio debet. Si vero im
fanterfuerimt tramrdu£ii, quod mom puo vitio peccaverimt,
imcumétamter recipi debemt. • - -
23 %ejumia, feu aíflimentiar per fimgulor menfer pla

cuit celebrari, excepti r diebur duórum menfium %ulii, &•
Aug//?i ob eorumdem imfirmitatem. . ' - .
24. Ommer, qui peregre fuerint baptifati , eo quod eo

rum mimime fit cognita vita, placuit ad C/erum hom effè
promovem lor im aliemir provinciir,
25 Om
Seculi IV. Cap. I/. 169
' 25 Ommi qui attulerit litera r confeffòria r, fublato mo
mime Confeffori.r , eo quod fub bac momimi r gloria partim
comcutiamt fimplicer, communicatoriae ei damde fumtTiterae.
26 Errorem placuit corrigi , ut ommi Sabbati die jeju
miorum fuperpofitionem celebremur.
27 Epifcopur, vel quilibet Clericur aliur, aut fororem,
aut filiam virgimem dicatam Deo , tamtum fecum babeat :
extrameam vero mequaquam fecum babeat.
28 £gjp£fft abeo, qui mom commumicat, mu.
mera accipere mom debere.
29 Emergumemum , qui ab erratico £#
exagita
tur ; buju.r momem meque ad altare cum oblatiome effè7reci
tamdum, meque permittemdum, ut fua manu im Ecclefia mi
2niflret.
ut; Subdiaconum eum ordinari mom debere , qui im ado
Jefcentia fua fuerit maecbatur, eo quod poftmodum per fub
réptiomem ad altiorem gradum mom fit promovemdur : fi au
tem aliqui funt im praeteritum ordimati , moveamtur. -
31 Adolefcemter, qui poft fidem lavacri falutarir fue-,

rint maecbati , cum duxerimt uxorer, aéia legitima pæni
temtia, placuit ad commumiomem eo r admitti debere.
32 Siqui* gravi lapfu im ruinam mortir imciderit pla-;
cuit agere pæmitemtiam mom debere fime Epifcopi confùltu,
fedpotiur apud Epifcopum agat, cogemte tamem infirmita
te , mom eft Presbyterorum , aut Diacomorum, commumio
nem talibus Ἀ debere, mifi ei rjuffèrit £#£££
Placuit im totum probibere Epifcopi r , Pre rhyterir,
Diacomibur, ac Subdiacomibus pofitìrim mimjferio äóffime.
re fè à conjugibur fuir, &• mon gemerare filior: quod qui
cumque fecerit, ab bomore Clericatur cxtermimetur.
34 Cereor per diem placuit in cæmiterio mom imcemdi :•
imquietamdi emim Sam&forum fpiritur mon fumt. Qui baec
mom obfervaverimt, arceamtur ab Ecclefiae communiome.
35 I Placuit probiberi me fæminæ in cæmiterio pervigi
lemit, eo quad fepe fuá obtemtu oratiomir, fcelera latenter
com//11 tta//f. - - - - -
~-
Y
17o , Hißoria Eccleff e Lufftama
36 Placuit piétura r im Ecclefia effè mom debere ; me quod
colitur, aut adoratur , im parietibus depingatur.
.: 37 Eor, qui à fpiritibùs immumdir vexamtur, fi im fi
me mortir fuerimt confìituti, baptifari placet. Si vero fi
delerfuerimt, damdam ei r ej? commumiomem. Probibendum.
etiam me lucermar publice accemdamt. Si facere comtra imter
di&ium voluerimt, abflimeamt à commumiome.
38 Peregre mavigamter , aut fi Ecclefia im proximo mom
fuerit ; poffè fidelem (qui lavacrum fuum imtegrum habet ,
mec fit bigamur) baptifare im meceffitate imfirmitati r pofi
tum catecbumemum , ita ut fi fupervixerit, ad Epifcopum
eum perducat, ut per mamur impofitiomem perfici poffit.
, 39 Gemtile r fi im infirmitate defideraverimt fibi mamur
impomi ; fi fuerit eorum ex aliqua parte home/ia vita, placuit
eif manum impomi , &* fieri Cbrifliamor.
- 40 Placuit prohiberi, ut cum ratione r fuar accipiumt
poffèfforer, quidquid ad idolum datum fuerit, acceptum mom.
infèramt : j?vero pof imterdiéiumjÉ , per quimquemmii
fpatia tempori r à commumiome effe arcemdor.
41 Admomere placuit fideler, ut quamtum poffiimt, pro
hibeant me idola im domibur fuir babeamt. Si vero vim me
uuumt fervorum, vel fe ipfo r puror confervemt, fi mom fece•
rimt, ab Ecclefia aliemi babeamtur.
42. _ Eo r, qui adprimam credulitatir fidem accedumt, fi
άomae fuerimt comverfatiomir, imtra biemmium temporis pla
cuit ad baptifmi gratiam admitti bebere : mifi infirmitate
compellente coegerit ratio, vel focio fubvemire periclitanti,
ve/ gratiam jÂ -
- 43 Pravam inftitutiomem ememdari placuit juxta au

&foritatem Scripturarum, ut cuméti diem Pemtecofler cele
δremur, mom quadragefimam , fèd quimquagefimam. Quod
qui mom fecerit, quafi movam Å induxiffe motetur.
MEretrix , quae aliquamdo fuerit , &* poftea habue
rit maritum, fi pjff modum ad credulitatem vemerit , im
cum&famter placuit effe recipiemdam.
45 Qgi aliquando fuerit Catecbumemur per infimita
-*-
- Seculi IV. Cap. IV. ' 17r
tempora , &• mumquam ad Ecclefiam £*£j; f et/m de
C/ero quifquam agmoverit voluiffè effè C/irifliamum, aut
tefter aliqui extiterimt fideler, placuit baptifmum ei mom
megari, eo quod im vetere bomine deliquiffè videatur.
A6 Siqùir fidelir Apoflata per infimita tempora ad Ec
clefiam mom acceffèrit, fi tamem aliquamdo fuerit reverfur,
^mec fuerit idololatra pgft decem ammor placuit eum commu
niomem accipere. -
47 Siquir fidelir habemr uxorem , mom femel, fed {7;

fuerit maechatur , im fime mortir gfi comvemiemdur. Quod ß.
Ife promiferit ceffaturum , detur ei commumio. Si refùfcita
ttir rurfur fuerit maecbatur, placuit ulterius mom edere
eum de commtumiome pacir. - -
48 Ememdari placuit , ut hi , qui baptifamtur ( ut

fieri folebat) mummo r im comcbam mom mittamt , me Sacer
dor, quod grati r accepit, pretio diffrabere videatur. Ne
que pede reorum lavandi fùmt à Sacerdotibur, vel Clerici r.
49 Admoneri placuit poffeffore*, ut mom patiamtur fru
êiuj fuor, quor à Deo percipiumt cum gratiarum aéiiome,
J %udei r óemedici , me mofiram irritam , &~ infirmam fa
ciamt 6emediéìiomem. Siquis poff imterdiéîionem facere ufur
paverit, pemitur ab Ecclefia abjiciatur. . - -
5o Si aliquir Clericùr,five fideli rfuerit, qui cum %u-

deir cibum fùmpferit, placuit eum à communiome abfiime
re , ut debeat emimemdari.
a *
-
51 Ex ommi baerefi, qui ad mor fideJj* vemerit, mimime

gi ad Clerum promovendi r ; vel fiqui fumit im præteritum.
ordimati , fime dubio depomentur. " .
52. Siqui invemti fuerint libellor famofor in Ecclefia

pomere, amathematifemtur.
53 Placuit cum&iir , ut ab eo Epifcopo qui r recipiat
communionem , à quo abflemtus im crimine aliquo fuerit.
Quod fi aliquis Epifcopur praefumpferit eum admiittere,
illo adhuc mimime fciente, vel confëmtiemte, à qua fuerat
communione privatur, fciat fe bujiifmodi caufa fimterfra.
tres effe cum ffatur fui periculo praefliturüm. ' I. …
172 Hifforia Eccleffe Lufitamae
-
54 Siqui paremter fidem fregerimt fponfaliorum, triem

mii tempore âôflimeamt fe à commumione : fi tamem iidem
fponfur, vel fponfa im illo gravi crimime fuerimt deprehenfi,
excufati erumt paremter. Si vero im eodem fuerimt vitio, &•
polluerimt fè comfèmtiemdo, fuperior femtemtia fervetur.
* 55 Sacerdote y , qui tamium facrificamtium coromam
portamt, mec facrificamt, mec de fuir fumptibus aliquid ido
/ir praeftamt, placuit poft biemmiuum accipere commumiomem.
' 56 Magifiratum , ammo quo %; duumviratum , pro
bibere placet, ut fè ab Ecclefia cohibeat.
57 T Matromae, vel earum mariti, veflimenta fua ad or
namdam feculariter pompam mom demt : etfi fecerimt triem
nii tempore aêßimeant.
$8 Placuit ubicumque , &• maxime im eo loco , im quo
primae Catbedrae confiitutur efl Epi!j; , ut imterrogemtur
Ai, qui communicatoriar literaj tradumt , am ommia reëie
&abeamt , &* fuo teftimomio comprobemt.
59 Probibendum mequir Cbriffiamur, aut Gemtilir, ad
idolum Capitolii facrificamdi caufa afcemdat , &* videat :
quod fi fecerit , pari crimime temeatur. Si fuerit fidelir ,
poft decem ammor, a&ta pæmitemtia, recipiatur.
6o Siquir idola fregerit, &~ ibidem fuerit occifur; quia
im Euamgélio mom eff fcriptum, meque imvemitur ab 'Â
tumquam faéium ; placuit im mumerum eum mom recipi Mar
tyrum.
7 61 . Siqui r poft obitum uxorir fuae, fororem ejur duxe
rit , &* ipfa fit fidelir , quimquemmio à commumiome placuit
abffimere, mifi forte velocius dari pacem meceffitar coegerit
infirmitati r.
62. Si Augur, aut pamtomimi credere voluerimt , placuit
ut prju r artibur fuirTremumtiemt, &~ tumc demum fufcipi
amtur, ita ut ulteriur mom revertamtur: quod fi facere com
tra imterdiéîum temtaverimt , projiciamtur ab Ecclefia.
63 Siqua mulier per adulterium , abfemte marito, com
ceperit, idque poft facimur occiderit, plácuit ei meque im fi
me damdam effe commumiomem : eo quod gemimaverit [celur.
Seculi IV. Cap. IV. 173
64 Siqua mulier ufque im fimem mortir fuae cum aliemo
fuerit viro mæchata , placuit , im fine damdam ei effè com
mumiomem. Si vero eum reliquerit , pqft decem ammo.r reci
pi ad commumiomem , aéta legitima pamitemtia.
65 Si alicuju.r Clerici uxor fuerit maechata , &~ fciat
eam maritur fuur maechari , &* eam mom flatim projecerit,
mec im fime accipiat commumiomem : me ab bir, qui exemplum
bomae comverfaiiomis effe debemt , videamtur magi/leria fce
Jerum procedere.
66. TSiqui r privignam fuam duxerit uxorem, eo quod fit
imceflu.r , placuit mec im fime damdam effe commumiomem.
67 Probibemdum me qua fidelir , vel qua catecbumema ,
aut comicor, aut viror %#!!,
Âabeat: quæcumque boc fè
cerit , à commmmiome arceatur.
68 Catecbumema fi per adulterium comceperit , &* com
ceptum mecaverit , placuit eam im fime baptifari.
T69 Siqui forte babem r uxorem femel fuerit lapfu.r, pla
cuit eum quinquemmio agere debere pamitemtiam , &* fic re
conciliari, mifi meceffitar imfirmitati r coegerit amte tempus
dare commumiomem. Hoc &- circa feminar obfervamdum.
7o Si, comfcio marito fuerit maecbata uxor, placuit
mec im fime damdam effè commumiomem. Si vero eam relique
rit , poft decem ammo* accipiat communiomem, fi eam, cum
fcierit adulteram , aliquo tempore im domo fua retimuit.
71 Stupratoribus puerorum , mec im fine damdam effe
€0////////7/107/e///.
72. Siqua vidua fuerit maecbata , &* eumdem poflea ba

buerit maritum, pofl quimquemmium tempur, aéfa legitima
pæmitemtia, placuit eam commumiome recomciliari. Si alium
auxerit, reliéìo illo , mec im fime damdam ei effè communio
mem. J/e/ fi fuerit ille fidelir, quem acceperit, commumio
mem mom accipiat, mifi poß decem ammor , aéia legitima pœ
/itemtia , mi/i infirmitar coegerit velociu.r dare communio
7/07/4.
174 Hi/loria Eccleffe Lufitam e
73 Delator fiquir extiterit fidelir , & per delationem
ejur aliqui r fuerit profcriptur, vel interfeétur , placuit.
eum mec7im fine acciperè commumiomem. Si /evior cauffa fue
rit, imtra quimqueiimium accipere poterit commumiomem. Si
catecbumemur fuerit , pgft quimquemmii tempora admitta
tur ab Baptifmum.
*74 Falfur teftir, prout crimem efl , abftimebit: fi tamem
mom fuerit mortir, quod objecit: etfi probaverit , quod diu
tacuerit, biemmii tempore a£flimebit : fi autem mom proba
verit im comvemtu Clericorum , placuit per quimquemmium
a//iimere. • *.
75 Siqui r autem Epifcopum , Pre rhyterum , vel Dia

comum faffir crimimibur appetierit , &> probare mom potue
rit ; mec im fime damdam effe commumiomem. -
76 , Siqui r Diacomum fè permiferit ordimari , &• poftea

fuerit im crimime deteétur mortir , quod aliquamdo commi
Jertt ; fi fpomte fuerit confèffu.r, placuit eum , aéia legi
tima pænitentia, pofl triemmium accipere commumiomem :
quod fi aliur detexerit, poft quimquemmium, aëta pænitentia,
accipere communiomem laicam debere. …
77 Siqui r Diacomur regem r plebem fine Epifcopo, vel

Preshytero aliquor baptifaverit, Epifcopu.r eor per benedi
&iiomem perficere debebit : quod fi amte de feculo recefferit,
fub fide, qua qui r crediderit , poterit %juftur.
78 Siquir fidelir habemr uxorem cum $uâ ea, vel gem
tili fuerit maechatur, à commumiome arceatur : quod fi ali
ur eum detexerit, po/l quimquemmium , aéta legitima pæmi
temtia, poterit Domimicae fociari commumiomi.
79 Siquir fidelir alea , id eft , tabula luferit, placuit.
eum aâßimere : etfi emmemdatur ceffaverit , poft amhum po
terit commumiome reconciliari. -
8o Probibemdum eft, ut liberti, quorum patromi im fe

culo fuerimt , adClerum mom provehamtur. T -
81 Ne femimae fuo potiur , quam maritorum momimi

bur, laici* fcribere audeamt , qui fidele r fumt, vel literar
alicujus pacificar ad fuum folum momem fcriptar accipiant.
:
* Seculi IV. Cap. IV. 175
Obfcuriore r Camomer explicantur.
- IH Ujufmodi funt Canones veri, ac genuini, quos
- Epifcopi noftri Lufitaniæ cum ceteris Hifpanis in
Concilio Eliberitano ediderunt: quos fedulo , & accurato
examine ex antiquis codicibus in lucem prodidit Clariffi
mus Hifpanus D. Ferdinandus de Mendonga in fuo opere
de confirmando Concilio Eliberitano Clementi VIII. nun
cupato. Quapropter alii præter citatos , quos Gratianus
in fua concordia difcordantium canonum (ita apud vete
res dicebatur, & infcribebatur Gratiani opus, quod hodie
Decretum appellamus ) fub nomine Eliberitani Concilii
allegat, aliis Synodis adjudicentur necefTe eft. Non aliam
ob caufam ipfos fingulatim defcripfi , quod de reliquis
Conciliis tam graphice non agam, nifi ut palam fiat, quam
vera, fan&ta, & jufta fuerit noftrorum majorum difciplina,
adverfus eos, qui hærefeos, & errorum ipfos arguere non
erubuerunt. Baronius ad annum 57. de iis Patribus hoc
profert judicium: Sapere haec haerefim Novatiamiam, qui
Cypriami , &* aliorum ea de re fcripta legerimt, facile co
gmofcemt : addit tamen ; ceterum quod fciamur eju.r com
vemtur Epifcopo r fuiffè catbolicor, de Novatiami ßaerefi mul
Ja fufpicio j? debet : & ad annum 3o5 ait : Paulo liberi
aur de Eliberitamo Comcilio me alia r loquutum effe memimi.
Bellarminus fcribit: In aliir decretir videtur erraffè, prae- „.„
fertim cum im plurimis cafibur, me im articulo quidem mor-áí.
tir velit a/folvi pæmitemtem. En præcipuam calumniarum $an&ior.
caufam , quod in obitu communionem quandoque dene-%*;
gent Patres: fenfum igitur ante aliorum Öanonum intelli-"**
gentiam aperire oportet.
Perperam Novatiani erroris incufantur Eliberitani
Patres , cum aliam communionem, præter abfolutionem
facramentalem, intelligerent, cum in pluribus canonibus
in mortis articulo eam dari prohibuerunt. Communionis
nomine non fola abfolutio facramentalis, fed Euchariftiae
176 Hißoria Eccleffe Lufitam.e
facræ participatio, aut orationum, atque oblationum Ec
clefiæ , focietatifque fidelium apud veteres contenta eft.
Apertiffime commonftrat Synodus Arauficana celebrata
anno 441. can. 3. Qui recedumt de corpore,pænitentia acce
pta, placuit fime recomciliatoria mamur jjj, C07/11/17/-
Ἀicare.... qiiod fi fupervixerit, fiemt im ordime pæmitemtium,

ut oftemfir meceffàriij Pæmitemtiae fruétibu.r, Jegitimam có
mumiomem cum recomciliatoria mamur impofitiome recipiamt.
Hanc reconciliatoriam manus impofitionem, per quam poe
nitentes juxta veterem difciplinam fidelium focietatis, ora
tionum, & oblationum fiebant participes , & Euchari
ftiam facram graviorum peccatorum reis in exitu vetue
runt Hifpani Patres; poenitentiam vero, feu confeffionem
facramentalem contritis, ac vere poenitentibus concede
bant: id refpexiffe videtur Innocentius I. in Epift. ad Exu
perium Tolofanum Epifcopum. De bir obfervatir prior
durior, pofferior imtervemiemte mifèricordia imclimatior eff,
mam confuetudo prior temuit, ut comcederetur ei r pæmitemtia,
fed commumio megaretur. Nicænum Concilium Can. 13.
ait: De hir, qui ad exitum vemiumt etiam mumc lex anti
qua , regularifque fervabitur, ita ut fiquis egreditur è cor
ore ultimo , &• maxime meceffàrio viatico mimime prive
tur. An Eliberitani Patres, inter quos fuit Ofius poftea
Nicæni Concilii Præfes , contra regularem, & antiquam.
legem in fine abfolutionem facramentalem , quæ eft ulti
mum, ac necefTarium poft Baptifmum lapfis viaticum, de
cernerent denegandam? -
Efto Canonum verba illa N c im fime accipiat com

mtmiomem ad abfolutionem facramentalem omnino refe
rantur, nunquam Novatiani labe afperguntur Patres. No
vatus , ejufque fe$tatores Ecclefiae poteftatem remitten
dorum, retinendorumque capitalium fcelerum à Deo con
ceffam negabant , Chrifti fponfæ decus , & au&toritatem
evertebant, clavium peteftatem minuebant: quapropter à
fide , & unitate deflexerunt, & ut hæretici fi:ere damnati:
aft Patres Eliberi fedentes Ecclefiam potcftate remittendi
capl
Seculi IV. Cap. IV. , '. 17y.
capitalia crimina gaudentem fatebantur, nec ignorabant;
ex rigore tamen, ac feveritate difciplinæ, ne reconcilia
tionis facilitas , aut lapfus foret libido , aut relapfus oc- .
+
cafio , abfolutionem non efTe dandam exiftimarent. De
quibufdam Epifcopis Africanis teftatur fuo tempore Cy
prianus ad Antonianum , qui ex rigore tantum difcipli
hæ, non defe&tu poteftatis Ecclefiæ in totum pœnitentiæ ;
locùm contra adulteria clauferunt ; nec tamen hæretici ,
judicati fuerant , nec ab Epifcoporum fuorum Collegio
íecefferant. - • ' ' -
- CANONIII. Jtem FJamimer &c.

J Atales Alexander canonem huncce de fibellaticis
| intelligit, qui munus Magiftratibus dabant fecu
ritatis libellum confequuturi, ne idolis facrificare coge- :
rentur. Verum munus hoc loco. eruditi alii viri, inter •
quos Vallemontius , ludos , & fpe&tacula fignificat, quae
Flamines agere , ex officio tenebantur , & in quibus: ipfis
mos erat immolare :' veniam igitur iis in fine dandam efTe.
ftabilitum fuit , qui cum Flamines effent, non facrifica
verant, licet ludos , & fpe&tacula illa præftiterint. Ita
que fcitu eft Chriftianos olim ex duplici caufa Gentili
ùm Sacerdotia obiifTe, aut ambitione, aut neceffitate : am
bitione cum religione contempta , gloriæ avidi Sacerdo
tium fibi tribui petebant, quo facilius ludorum editione, **
& fcenæ apparatu ignaræ turbæ applaufum adipifcerentur:
de his Cyrillus Epifcopus Tarraconenfis Ep. 24. cap. 4.
ait: Neque de Curialibur aliquem ad £jjjjj ordi
mem venire poffe, qui pf Baptifmum, vel coromati fuerimt,
vel Sacerdotium , quod dicitur fuflimuerimt , &• editiomer
publica r celebraverimt. Neceffitate, quia cum ex Diocle
tiani , & Maximiani Imperatorum lege , quæ eft 8. in
cod. Juftinianeo tit. de Muneribus Patrimoniorum,Sacer
dotium corporale munus non effet , fed patrimonii, Chri
ftiani etiam curiales , aut ampliffimæ fubftantiæ agere co-.
gebantur: nifi aut sssiuoy filii efTent ; aut illud jam
178 Hißória Eccle//e Lufitam e
antea fubirent : nemo nifi fponte Sacerdotium iterabat,
juxta Hermogenianum leg. 17. ff. de Muneribus , & Ho
moribus : nec Ecclefia illud Chriftianis evellere poterat,
cum perfecutionibus vexaretur. Qui hujufmodi præfe&tu
ras , & flaminia gerebant magnis expenfis fatigabantur,
ad eorum follicitudinem templa, templorumque folem
nia fpe&tabant, Agnothetæ erant , five Alytarchæ, quod.
fpe&acula fuis fumptibus procurarent , & præeffent lu
dis, qui in Deorum honorem peragerentur : quapropter
hujufmodi fpe&tacula Sacerdotiorum editiones dicebantur.,
Igitur fpe&taculum fine idolo, nec ludus fine facrificio
1ib. de edebatur, Cypriano tefte, £'fpeéiaculum fime idolo, qui
„Speéta ludus fime facrificio ? Chriftiani, qui faminium fùfcepe
çùlis. rant, ludos , fpe&tacula, & fcenas edebant , ubi obvia
homicidia , & impudicitiæ erant , ubi Diis fa&tæ immo
lationes, nefarii ritus, fuperftitio damnanda , deterrima,
& impia. Quibus animadverfisjam notum fit Eliberitanos.
Patres damnafTe Flamines Chriftianos, qui etfi non facri
ficaverint, munus tamen dederant, ludos fcilicet popu
lo ediderant , & quod fe à funeftis facrificiis abftinue
rint, id eft homicidiis, quæ plerumque ibi contingebant,
eifque in fine præftitiffe cömunionem pera&ta poenitentia.
De Flaminum cura , & officio chriftianæ quidem religio
ni maxime alieno legat , qui velit , Jacobum Gothofre
dum ad Paratitlon de Paganis, & Sacrificiis Vol. 6. Cod.
Theodofiani.
CANON IX. Fidelir fæmina &c.

. IE vinculum
Liberitanos Patres matrimonii folutioni quoad
- per adulterium favifTe demonftrarunt
lurimi, non folo ex Can. fiqua mulier, quem Gratianus
É 2 I. quaeft. I. male Eliberitanæ Synodo adfcribit, cum
fit Vermerienfis pluribus fæculis pofterioris , fed ex au
&tographo 9. Fidelir fæmina , quae adulterum maritum.
reliquerit fidelem, &• alterum ducit , probibeatur me du
& •
- Seculi I/. Cap. IY. . 179 .
cat, fi autem duxerit mom prius accipiat commumiomem,
quamvir, quem reliquit, de feculo exierit, mifi meceffitar
infirmitatis compulerit. Me nefcire fateor ubinam Cano
nis fignum, & veftigium de matrimonio per adulterium ;
folvendo, cum fecundas nuptias ne contraherent, prohi
buifTent Patres, nec ita ducentibus communionem conce
derent. Et licet folvendum matrimonium adulterii caufa
judicarent, nec acerbe incufabuntur, cum propter verba.
IMatthæi cap. I9. Dico autem vobir, quicumque dimiferit
vxorem fuam, mi/i ob formicatiomem, &* aliam duxerit mae-,
cbatur, &• qui dimiffam duxerit maechatur, inter veteres
Patres dubium foret ; & in quaeftione id temporis obfcu
riffima , & nondum difceptata loquerentur : eam fenten
tiam de diffolutione tenuit Hilarius, Bafilius, & Magnus Cap. 4.
P. Auguftinus ait : In divimi, femtemtijr ita obfcurum gf i^/a*
utrumi' ifte cui quidem fime duâio adulteram licet dimit-£, c,
tere , adulter tamen babeatur, fi alteram duxerit ; ut nônic.ad
quamtum exißimo , venialiter ibi quifque fallatur. Amphi
' Pofterioribus etiam temporibusjíi Côncilio Triden-#*,
tino de Matrimonio , referente Cardinali Pallavicino, íè,ô*
Canon paratus fuerat cum anathemate in eum, qui dice- operib.
ret matrimonia cofummata, ob adulterium diffolyi. Sed j;?
Oratores Veneti die undecima Augufti , folemniter ex-áíí;
pofuerunt conventui veterem Rempublicam femper con- Trident,
jun&tiffimaam fuifTe Apoftolicæ Sedi , & Conciliis (Ecu- j£**.
ímenicis ejus au&oritate celebratis, pioque femper ftudio**
complexam , ac veneratam Decreta , fan&tionefque inde
profe&ta , utpote divinam gloriam , animarum falutem ,
pacemque Chriftianorum promoventia. Verum ab eo,
quod feptimo Canone parabatur, nifi moderatione aliqua
reformaretur , inferri pofTe non modicam offenfionem
Orientis Ecclefiæ, præfertim Venetorum infulis, Cretæ,
Cypro, Corcyræ, Zacyntho, Cephaleniæ , & alis multis,
non folum cum publicæ quietis , fed cum Ecclefiæ Ca
tholicæ detrimento. Satis conftare in more pofitum apud
Græcos, ut uxorem adulteram deferant, & aliam ducant, ,
18o Hjjforia: Eccleff.e Lufftam.e
yeterrimam majorum confuetudinem , ut dicunt , fequ
uti ; nec idcirco illos damnatos, aut anathemate percul
fos fuifTe ab ulla Synodo (Bcumenica , etiamfi Romanæ,
& Catholicæ Ecclefiæ hujufmodi mos liquido innotuifTet.
Quapropter rogati Patres ab Oratoribus , ut pro ipforum
prudentiffimo arbitratu vellent in eo gratificari ferenif
fimæ Reipublicæ , quæ femper facrofan&tæ Sedi Apofto
licæ obfequuta plene fuerat , & erat obfequuta, elabo
rarunt Canonem 7. ficut nunc eft : Siqui r dixerit Eccle
jam errare, cum docuit , &* docet juxta Euangelicam , &*
Apjflolicam doéirimam propter adulterium alteriu.r conju
gùm , Matrimomii vimculum mom poffè diffolvi , &* utrùm
que, vel etiam immocemtem , qui caufam adulterio mom de
dit , mom poffe , altero conjuge vivente, aliud matrimomi
um comtrabere ; maecbarique, qui dimiffà adultera, aliam
duxerit ; &• eam , quae , %% adultero , alii mupfèrit,
amathema fit. En Tridentini tempore fententiam de matri
monio, folvendo per adulterium nondum hærefis damna
tam, neque contrariam, ut Fidei dogma ftabilitam : cur
igitur acerbius arguentur Eliberitani Patres, fi forte (quod
non fequor ) per adulterium conjugii vinculum deftrui
,exiftimaverint. - -
* .• CANON XIII. J/irgine r &-c.
. IH Oc fæculo Virgines non effe velandas, nifi efTent

- ætatis quadraginta annorum, quos Sacerdos ipfe,
five Epifcopus comprobaret , ufus erat Hifpaniarum,
quem Concilium Cæfarauguftanum can. 8. obfervari præ
cepit. De Virginibus hifce facris , de quibus Eliberitani
Patres, in Hifpaniis orta eft lis, an id temporis privatis
acdibus degerent , an intra Monafteriorum clauftra conti
nerentur. In Oriente jam quarto fæculo Virginum Mona
fteria fuifTe extru&ta ait Athanafius in vita S. Antonii Ab
batis ; cujus foror in ejus ftatim veftigia ingreffa, cum
»uellis aliis ejus exemplo fe abdidit in Monafterium , cu
jus præpofita ipfa fuit. Nazianzenus quoque teftatur Vir
· · · · Seculi IV. Cap. IV. m 81
ginum Coenobia à Bafilio Magno fuifTe fundata. Quir ,
igitur magir quam Bafiliur, aut virginitatem im pretio
abuit, aut cârmi leger impofuit ? Cujus fumt Jîrgimum
Cæmobia ? Hieronymi teftimonio palam fit nullas adhuc -
Ecclefias fuiffe Monialibus tunc Oratoria , fed gregatim 4439*;

proceffiffe ad majorem Ecclefiam, quo facris myfteriis in-%;j#;
. terefTent. Verum San&timoniales Hifpanæ quarti fæculi fèrv.
ex earum erant genere, quæ domefticos inter parietes vir
ginitatem profitebantur. Quæ res illuftrius propalari vix
pofTet, quam proferendo verba Canonis 6. Concilii To
letani I. anno 4oo, de quo fuo fæculo : Neque puella Dei,
aut familiaritatem habeat cum Confeffore, aut cum quoli
όet laico fibi famguimir aliemi : aut comvivium fola adeat ,
mifi ubi fit fèmiorum frequentia , aut bomeftorum , aut vi
duarum , bomfarumque ; ubi bomgffe Comfèffor quilibet ,
cum plurimorum teßimomio comvivio intereffè poterit. Cum
Leétoribur autem im ipforum domibu* ncm admittemdar pe
mitur, mec videmdar, mifi forte ccmfanguimea foror fit, vel.
1/te7'1/14. - . . *
CANON XXIII. %ejumia &-c.

I N hunc Canonem , & 26. notandum eft antiquiffimam
1 efTe in noftris provinciis jejuniorum legem : in Sab
batis jejuniorum fuperpofitionem indixerunt Eliberitani
Patres, veluti ad fextæ feriæ jejunium aliud fuperpone
rent, ac extenderent. Romanæ Ecclefiæ morem obferva
bant :Hifpanienfes : de qua ait Ambrofius apud Mag. P. £f; 8o.
£g} gamdo Sabbato.
do Romae fum jejumo bic fum , Non
mom jejumo
tantumSabbato : quam-
in Sabbatis ab- 4d Cafi
lamum.
ftinentiam , verum & per fingulos menfes celebrari decre

verunt , Julio , & Augufto exceptis , in quibus propter
nimios Hifpaniarum calores obfervare facile nequirent;
nec fitim pofTent ferre ; jejunium enim potu quoque o
lim violabatur: nam de S. Fru&uofo Epifcopo Tarraco
nenfi fertur , qui ad martyrium du&tus oblatum recufavit.
potum, quod jejunii dies effet , & nondum hora nona :
182, Hifforia Ecclefi.e Luffamae
& Rufinus ait : Difcipulur Silvami imvemit aquam, ô*.
£i*,3;, volebat bibere : cui λύar Si/vamur : Zacharia, jejumium.
€f bodie.In aliquibus etiam Ecclefiis decretum füit, ut in
£3i. Augufto fideles non jejunarent, vel prQpter, prædictam
caufam, vel aliam, de qua Turonenfe Concilium 2. Can.
17. De j£j;
vero antiqua à Momachir inftituta fervem
tur, ut de Pafcha, imque#%#! , excepti r roga
tiomibur , ommi die fratribur prandium ff'íT; qß
quimquagefimam (fic Ἄ appellabamt ) tota bebdo
7mada ex affe jejumemt. Poftea ufque ad Kalenda.r Augufli,
ter im feptimama jejumemt , fècumda, quarta , &* fexta die,
excepti r bir, qui aliqua infirmitate comflriéti funt. Im Au
gufto , quia quotidie Miffe Samétorum fumt , pramdium ba
®eamt. -
CANON XXIX. Emergumemum &-c.

- Nergumeni ex hoc Canone , nulla exceptione , an
' fua culpa poffideri meruerint , aut non , neque in
Ecclefia fua manu miniftrabant, nec eorum nomina ad al
taria cum oblationibus recitabantur. Non folum oblatio
nes hoftiæ fidelium ad altare admittebantur , fed eorum
nomina dicebantur, qui obtulerant : & ifta erant Dipthy
ca folemnia , quæ inter Miffarum folemnitates legeban
tur , aut ex ambone , aut alio eminentiori loco : & foli
offerebant , qui communionis Sacræ forent participes ,
quales non erant Energumeni , quibus Diaconi fimul cum
Catechumenis ante Sacrorum oblationem dicebat : Ite
Catecbumemi im pace,ite Emergumeni. Nec folius Hifpaniæ;
hæc erat difciplina, ut Energumeni ab Ecclefiafticis mini
fteriis abftinerent , fed aliarum quoque provinciarum.
Concilium Carthaginenfe 4. Can. 9 I. Energumenis tantum
conceffit , ut Ecclefiarum pavimenta verrerent. Gelafius
Papa in Ep. ad Epifcopos per Lucaniam conftitutos Clero
indignos Energumenos judicavit ; & Capitularia Caroli
Magni libro feptimo cap. 5 I. præfcribunt, ut dæmoniacis,
$e paflionibus irretitis non liceat minifteria Sacra tra
„UafC.
• Seculi IV. Cap. IV.' a83
CANON XXXIII. Placuit im totum. &c,
.•
I quarto
N Ecclefiis Lufitanis
fæculo , & reliquisexHifpanienfibus
fuifTe Subdiaconos praediéto can.
& 3o, necnon -ex can. 4. Concilii Toletani I. anno 4oo.
Præfide Patruino Emeritenfi Antiftite , compertum eft
omnibus. An hoc fæculo quarto continentiæ lege tene
rentur ? mihi omnino eft certum id temporis variam fuiffe
Hifpaniarum difciplinam. Ab Eliberitanis Patribus hoc
can. 33 Subdiaconis perinde, ac Epifcopis, Presbyteris,
& Diaconis ab uxoribus continentiæ 1ex præfcripta eft.,
Aft anno circiter 386 Siricius Papa , Lufitanis, Tarraco
nenfibus, Carthaginenfibus, ac ceteris Hifpaniarum Epif
copis fcribens Sacerdotes omnes, ac Diaconos, Subdiaco
nis prætermiffis, ab ordinationis die fobrietate , ac pudi
citia conftrinxit. Subdiaconos quoque prætermifit Conci
lium Toletanum I. can. I. cum Diaconos caftos, & fobri
os, continentefque in ordine conftituerit; & Subdiaconis
tantum prohibuit can. 4. ne defun&ta uxore, aliam duce
rent, quod fi non obfervaffent, ab officio, in quo fuerant
ordinati, removerentur, & inter oftiarios, & le&tores habe
rentnr, ita ut Euangelium, & Apoftolum non legerent.
Licet Epifcopis, Presbyteris, ac Diaconis ex Eliberitano
Concilio in minifterio ab uxoribus abftinere lex effet, ad
prædictos ordines adfumi non prohibebantur, qui inter vi
vos uxoribus adhuc ligati erant, modo illæ caftitatem vo
verent, fi in fæculo permanerent, vel ad Monafteria tran
firent religiofam vitam a&turæ , & poft obitum virorum.
fuorum ad fecundas nuptias evolare non poterant: idque
decrevit Patruinus Emeritentis Epifcopus in Concilio To
letano I. de quo infra. Hujufmodi uxores dicebantur
Fpifcopæ, Presbyteræ , ac Diaconiffæ, quanvis aliæ etiam
effent Presbyteræ, ac Diaconiffae , quæ olim abfque ulla
vera, & facramentali ordinatione Ecclefiafticis minifteriis
addicebantur, de quibus Concilium Laodicenum can. I I.
& D. Epiphanius ad hærefim 79. quæ eft Collyridianorum.
184 Hißoria Eccle/iae Lufitamae
CANON XXXIV. Cercorper diem &c.
E hujus Canonis fenfu non eadem eft Au&torum
, JL/ fententia; nec facile exprimunt, quid fit mortuos
JLib. 3. inquietare. .Suetonius in vita Neronis, & Plinius teftan
£ap. 2. tur Gentilibus fuiffe morem magico ritu animas evocare:.
de Nerone ait Suetonius, cum Matris à fe occifae fpecie ex
citaretur, furiarum flagellis, ac ardentibus facibus, illius
manes educere, ac exorare , prius facrum gerentibus Ma-. '
gis, conatum efTe : putabant ii defun&orum animas circa
fepulcra, & corporum fuorum reliquias aberrare, & ver
borum, quadam virtute educendas facile , ac reducendas.
Hanc evocandi animas profeffionem, quam Necromantiam ,
vocant, Hifpani etiam fequebantur, quapropter dicunt alii
Eliberitanos Patres cereos in cæmiteriis accendi vetuiffe,
ne fpiritus ritu gentilico per Hifpanias obfervato inquie
tarentur, vocarentur, ac educerentur. Loayfa ad hunc Ca
nonem refpondet per diem in cæmiteriis lucernas accenfas,
fuifTe prohibitas, ne fideles cura immodica cereorum ar
dentium in oratione turbarentur: fan&torum enim nuncu
patio fidelibus olim tribuebatur: Paulus in Ep. I. ad Co
rinthios cap. I. ait : Paulus Apgfiolu* %ESUS Chriffi per
volumtatem Dei, &* Timotbeurfrater, Ecclefiae Dei, quae eft.
Corimtbi cum ommibur Saméti.r, qui fùmt im umiverfa Achata.
Probabilis quidem eft Loaifæ refponfio; alia tamen placet:
magis, quam in Salmantica Academia tradidit Martinus
Lopes de Ontiveros Juris Pontificii, ClarifEmus Profeffor.
• Eliberitani Patres, ait Juris Confultus, in cæmite
riis lucernas , ac cereos interdiu accendere prohibuerunt, -
ne luce Ethnici Martyrum tumulos agnofccrent, indeque
eorum reliquias auferrent crematuri, irreverenter difperfu
;
ri, ac oblivione obruturi ; eoque modo è fepulcris San
In Apo- &torum corpora ne inquietarentur. Hanc Gentilium crude
loget. litatem in Martyrum corpora defcripfit Tertulianus: Nec.
£ap.
37 mortuir parcumt cbrìfiiamir, quim illor de requie fepulture,
- - - de
$ecali IV. Cap. IV. 185
de afylo quodam mortir?, jam alior, mec avellumt, diffra
humi : de fuQ etiam tempore loquitur La&antius, qui hoc ,,
fæculo floruit: Nemo buju.r tamtae bel/uae immanitatem po- É.
teff promerito defcribere, quae umo loco recubam r, tamem per Divi
totàm orbem demtibur fèrrei r flevit, &> mom tamtum artur tiar. cap.
Æomimum diffipat ; fed &> offä ipfa commimuit, &~ im cine-**
rer furit, mequjr extet fèpulture locur... Quænam illa fè
ritar ; quae infamia efl lucem vivir, terram mortuir denegaf
fe ? Ob oculos id habuifTe Patres noftros exiftimo ; & non
1uminaria in Ecclefiis, aut templis damnaffe ; ut male pu
tarunt alii ; nec olim defun&torum corpora, quanvis Mar
tyrum, intra templa, fed cæmiteriis ab Ecclefia diffitis fepe
liebantur: teftis eft Pontius Diaconus, qui martyrio, & fe
pulturæ S. Cypriani adfuit, corpus ipfiùs cæmeterio füifTe
illatum; quæ loca tumbas, feu catacumbas appellabant,
ubi fideles perfecutorum furore territi congregabantur fa
cra pera&turi: ea perluftrare folitum fibi fuiffe narrat Hie
ronymus in Ezechielem cap. 4. Solebam diebur Domimicis
fèpulcra Apoflolorum, &- Martyrum circumire, crebroque
gryptar ingredi, quæ im terrarum profumdo defùffe, ex utra
que parte ingredientium per parieter habent corpora fepul
torum. Igitur in iis locis fi per diem lucernæ accenderen
tur, videntibus gentilibus efTet aditus. • -
CANON XXXVI. Placuit piéiurar, &c.

• * .• i - - Lib. 15;
I3 IE
N errorem maximum Eliberitanis Patribus obje- 3:
` D, &tum de non pingendis in Ecclefia imaginibüs : déin
quos tamen vetus Ecclefiæ difciplina non incufat, fed ex-?
excufat. Theologis viris fcitum eft apud Petaviii, Antonium %}:
Pagi, Thomafinum, & Natalem Alexandrum, Imaginum num 54.
cultum ad dogma pertinere, earum vero ufum difciplinæ %i% 33.
rem efTe. Unde Eliberitani Patres San&orum imagines cul- ££;
tu profequendas fatentur, cum ibi dicant: Ne quod co/itur, §.
aut adoratur ; earum verò ufum ad difciplinami fpe&antcm Differt.
prohibuere in iis primis Essgi-
fæculis propter Ethnicos, iif
2
186: . Hj/!oria Ecclefiae Luffane
ne Chriftianos idola potius mutafTe, quam deferuiffe exi
ftimarent: in iifdem fæculis infrequentem, & nullum fe
re efTe imaginem,ac ftatuarum facrarum ufum inter Chriftia
nos oftenditur ex difputationibus veterum Patrum adver
fus gentiles, in quibus iifdem argumentis eorum idola in
fringunt, quæ in facras imagines illi retorquerent: Judæi
quoque, qui tempore, quo frequentiores jam erant in tem
plis San&torum imagines, Chriftianis earum ufum, ac cul
tum exprobrarunt, ut conftat ex Aétione 5. feptimæ Syno
di, primis fæculis objecifTent, fi Chriftiani earum ufum fre
quenter profequerentur: fed ex Patribus, qui cum Judæis
de Religione certamina inierunt, Juftino, Tertuliano , &
aliis nullum apparet veftigium Judæos fidelibus imagines
venerantibus oppofuiffe quidquam. Tandem Eliberitani ,
Patres fidem circa imagines conftantem fervarunt, difcipli
nam tantum pro tempore decreverunt; noftris vero tem
poribus, ufu jam conftituto, honoraria, & religiofa ipfa
rum veneratio res eft fidei.
CANON XLIII. Pravam inßitutionem , &c.

Eluti haerefeos crimine irretitos, & hujus deli
&ti poena puniendos cenfuerunt Eliberitani Pa
tres eos, qui Pentecoftes diem, non quinquagefimam, fed
quadragefimam celebrabant. Abufus ifte aliquibus Hifpa
niarum populis irrepferat adverfus fcripturas, inquiunt
Patres in citato canone, ex quibus quinquagefimus dies in
umbra noftri Pentecoftes commendatur , ait Mag. P. Au
j;
§}; : Pofteaquam Pafcba, occifo agno, celebraverumt,
íer quinquaginta mumeramtur ufque ad diem, quo lex data ,
11144f. e(i im Momte Sima famulo Dei Myfi, digito É fcripta :
£ap. 16. in libri r autem Euangelii apertiffime declaratur, digitum
Dei fìgnificare Spiritum Sanéïum .... occiditur ovis, cele
δratur Pafcba, &• ij; quinquaginta diebu.r datur ,
1ex ad timorem fcripta digito Dei. Occiditur Chriftur, qui ,
tamquam ovir ad immolandum duéiur gf, ficut Ifaiar teßa
tur, celebratur verum Pafcha, & interpofitir quimquaginta
diebu£ datur ad charitatem Spiritur $an&ius , qui gt digi
tuj Dei. Licet quæftionem iftam ' ad difciplinam tantum
fpe&tare tradant Au&tores, difciplinæ iftius tranfgreffores
quafi hærefeos nota inurere Patres judicarunt propter
Hifpanienfium quorundam pertinaciam , qui concilii ju
bentis decreto non parentes fe&tam ab Ecclefia Ä
ample&terentur. Neminem eruditum latet qu£ftignem de £,i,5a,
tempore legitimo celebrandi Pafchæ meræ fuifTe difci- Hcfefi
plinæ ; . Quartodecimani tamen , qui Pafcha Luna 14 fi- 3$3*
Imul cum Judæis celebrabant , inter Hæreticos numeratij; s;
funt ab Epiphanio, Theodoreto, & M. P. Auguftino. Ätt.
CANON XLVIII. Emendari placuit.... Neque pe- £#*
der eorum lavandi fumt , &*c.
-
%;'i;
Afug. lib.
I. N hoc Canone non folam fimoniam, verum & catechu- de Here
menorum baptifandorum pedes à Sacerdotibus, vel fi* cap.
Clericis lavari prohibuerunt Pâtres. Romanam Ecclefiam **
ceterarum Matrem, & Magiftram fequuti funt , quæ ex Lib. ;.
S. Ambrofio ritum hunc lavandi pedes non tenuit; quanvis de Já
aliquæ Africæ Ecclefiæ obfervafTent, fortaffe quód bapti-j",.
zandorum corpora, ait Mag. P. Auguftinus, per obferva- £ì.
tionem quadragefimæ forditata cum offenffione fenfus ad ad3a.
fontem tra&tarentur, nifi aliqua die lavarentur: & ne ad**
ipfum facramentum baptifmi videretur pertinere , multi
hoc in confuetudinem recipere noluerunt: nonnulli etiam
de confuetudine auferre non dubitaverunt: aliqui autem
ut hoc facratiore tempore commendarent, & à baptifmi
Sacramento diftinguerent, vel diem tertium o&tavarum ...
vel etiam ipfum o&tavum, ut hoc facerent, elegerunt. Mar- Lib. r.
tene obfervavit hanc confuetudinem vigüifTe in Galliarum %?*!;
Ecclefiis ex antiquis MifTalibus, quæ Jöfephus Thomafius %';£
in codice Sacramentorum ; & Mabillonius in Mufeo Itali- iiqIÈe.
co ediderunt: mirum igitur non eft Eliberitanos Patres Sa- j£ ri
cerdotibus , & Clericis baptizandorum pedum lotionem **
inhibuiffe, aliis vero non denegafTe. T •• •• • ,
188. Hißoria Ecclefi.e Lufitamae
CANON LV. Sacerdote.r, qui tamtum facrificamtium &c.
Entilium Sacerdotibus conuerfis ad fidem, qui facri
ficantium coronas portarent , à communione per
Biennium femoverunt Patres , & veterem difciplinam ,
remque obfervatu catholicis dignam decreverunt:, nec ex
hoc Canone civilium veftium ufus cenfentur prohibiti,
quos Apoftolici viri in Perficis , Indicis, Anglis , aliis
que hujufmodi regionibus incedentes adhibent , ut ani
marum faluti confulant, omnia hoc modo fa&ti omnibus.
Coronæ illæ non civiles ornatus, aut honefti muneris,
©a fed impietatis gentilium figna erafit ; quorum idola iis
í%%. dem coronis ornabantur , tefte Tertulliano : Phere[ydes
iia
û15,
mili- Saturmum ante ommer refért coromatum , Diodoru r %vem
poft deviétor Titamar boc mumere à ceterir bomoratum ; por
το fique alii idolir faciunt ad demomer pertinent , quanto
màgir, quod ipfa fibi idola fecerumt, cum viverent, & ali
Cap. 10. bi idem TertulIiahus ait : Siquis autem dixerit boc ido/o-
thytum eft mom contigerir, multo magis cum babitu , &*
ritu , &$ apparatu idolothytorum contamimatur : ita &*
corona idolothytorum efficitur : boc emim ritu , &* habitu,
&* apparatu idoli r immolatur Auétoribur fuir. Prudens
fuit iftud Tertulliani confilium de Gentilium Sacerdotum
coronis, licet minus prudens de illa laurea, quam Chri
ftiani milites veluti dónativum ab Imperatoribus Ethnicis
in exercitu accipiebant : quare merito à Romano Clero.
durioribus verbis fuit exceptus: hanc lauream non impro
barunt Eliberitani Antiftites , fed aliam, quæ fine chri
£tianæ fidei difpendio, ac opprobrio portari non poterat.
CANON LVI. Magiftratum &c.
On defuerunt, qui Eliberitanos Patres nimiæ feve
- ritatis incufarent, quod Can. 56. Magiftratibus an
no , quo Duumviratum agerent , Ecclefiarum ingrefTum.
•*
Saeculi IV. Ccp. IV. 189 . • .

inhibuerint : perperam quidem ; cum fuorum temporum
confuetudinem fequerentur. Ex Origine Chriftiani id tem- Lib. ul
poris Magiftratus recufabant, non tam quod publica vitæ £,£*
munia refugerent, fed quod diviniori , & magis neceffa- cejìim
riæ Ecclefiæ minifterio ad hominum falutem fefe ferva- n. 75.
rent ; & cum religione, quam profitebantur, Duumvira
tum conjungi non finebant. Duumviri , tefte Cicerone,
in Coloniis Magiftratus erant , $
Romæ Prætores ap- orat. ,.
pellari volebant , iis anteibant liétores non cum bacillis , de Lege
fed ut Romæ Prætoribus cum duobus fafcibus : purpura , 48**fi*
& prætexta utebantur, de homicidio quæftionibus præe
rant, ludorum , ac publicorum fpeétaculorum curam ha
bebant, Imperatoribus de ipforum decretis obfervandis
juramentum præftabant. De his , ait Tertullianus, vix „ „.
credibile fieri pofTe , ut in folo honoris nomine incede- í/í.
rent , neque facrificarent, neque facrificiis au&toritatem cap. 17.
fuam accommodarent, non hoftias locarent , non curas
templorum delegarent , non fpe&tacula ederent de fuo ,
aut de publico, aut edendis præeffent : de Canonis igi
tur poena meriti erant, utpotequi aliquando non fine cau
fa de manfuetudine chriftiana, & puritate efTent fufpe&ti.
Hoc ævo, quo Imperatores , ac Reges Catholicæ Eccle
fiæ famulantur, ritufque gentilium penitus ablegaui funt,
nullum Magiftratibus Chriftianæ fidei periculum eft , nec
digni funt, qui ab Ecclefiarum ingrefTu arceantur.
CANON LX. Siqui r idola fregerit &-c.
- A Quibufdam incufati funt Patres Eliberitani, quod
inter Martyres eos non reciperent, qui gentilium
idola fregerant , & ibidem fuerant occifi. Canon ifte plu
rimo quidem indiget examine, & plurima , quæ Theolo
gis circa Martyria ingerunt difEcultatem , fe uno involvit;
quæ fi attentius infpiciantur , nullius erroris, Patres po
ftulabuntur. Omnia ea , qua folet , maxima fapientia, ac
eruditione pertra&tat Sanétiflimus Dominus D. Benedi&tus
I 9o Hißoria Ecclefiae Lufitam.e.
XIV. tom 3. lib. 3. cap. 16, & 17. de Servorum Dei Beati
, ficatione. Cardinalis de Lauræa agens de altarium, idolo
!!:,„
.Sentent. rum,
y & templorum demolitione inquit nihil effe',
- - - ». quod
Ë. magis tyrannos provocet ad vindi&tam, quam fi aris , &
3. Dif- idolis eorum bellum inferatur , & fic agentes fine caufa
P**
4rt. 1*°
3. male agere , & fuæ neci caufam dare , nec non infidelium
: — -• - - - - - - -
peccatis ; & de Martyribus, qui ex fpeciali impulfu tem

pla , & idola gentium aliquando deftruxerunt , ait eos
non imitatione, fed admiratione dignos efTe , cum fimi
lia Apoftoli non patraverint, nec alii, qui poft eos Chri
fti fidem propagarunt. Eliberitanum Canonem ob oculos
habuifTe videtur Purpuratus Pater. Apoftolos quidem le
gimus non fregifTe , fed oratione tantum, ac virtute pre
cis ad Deum idola eruifTe. S. Joannes Euangelifta in Pa
thmo , ubi exul degebat, Apollinis eruit ftatuam , in
Ephefoque Dianæ templum: Matthæus quoque in Ethio
pia idem feciffe legitur. Cardinalis Baronius in notis ad
Martyrologium Romanum ad diem 9. Aprilis Canonem
hunc exponit de Chriftiano, qui fponte citra chriftianam
manfuetudinem , ex nullo legis præfcripto , fed furore
quodam percitus, abje£taque prudentia infilierit in ido
fum. Tempore , quo Ethnici Imperatores univerfam Hif
paniam moderabantur, imprudenter quidem fe gererent,
ui in idola , & eorum templa irruerent abfque Dei fpe
ciali afflatu ; cum in caufa efTent, ut Gentiles in Chriftia
nos inveherentur, fidem perfequerentur, & fuorum Deo
rum jura vindicantes à limitibus fuis aut relegarent, aut
occiderent,
CANON LXI, & LXVI.
N his Canonibus Eliberitani Patres fub communionis
privatione matrimonia contrahi in primo affinitatis gra-*
du, aut lineæ re&tæ, aut tranfverfæ prohibuerunt: ea ta
men contra&ta diffolvi , nec jufTerunt , nec declararunt.
Utrumque fane juri naturali nec repupnat, nec ab eo diri
mitur, Innocentius III. cap. fin, de divortiis ad Livonien
Seculi IV. Cap. IV. I91
fem Epifcopum fidelibus nuper conveifis conceffit, ut ma
trimoniis contra&tis cum reli&tis fratrum uterentur; fi tamen
' fratribus decedentibus fine prole, ut femen defun&i juxta
legem Mofaicam fufcitarent , cum talibus contraxerunt.
Concilium Aurelianenfe 3. can. Io.ftatuit, ut non folvantur.
matrimonia ante Baptifmum contra&ta cum reliéta patris,
filia uxoris, reli&ta fratris, forore uxoris. Abfque fangui
nis refpe&tu,tefte Joanne Bohemo de Moribus gentium cap.
8. patre mortuo, apud alias gentes filius novercam, frater
fratris uxorem in uxorem acceperunt. Id noftrum fit judi
cium. Affinitas 1n primo gradu, vel tranfverfæ, vel re&tæ
lineæ tempore Eliberitanorum Patrum , & adhuc poftea.
matrimonium impediebat, non dirimebat ; nam Concilia
Agathenfe can. 6I. & Epaonenfe can. 3o. hujufmodi con
jugia prohibuerunt, fed mox addiderunt, ut fi ante prohi
$ÉÉ contraéta fuerant, non diffolverentur. Leviticum
cap. 18. fororem uxoris in pellicatum accipere maximum
malum indixit, & Joannes apud Matthæum cap. I4. Hero
di exprobravit, quod uxorem fratris fui haberet: Leviticum
idem 2o morte multari juffit, qui cum Noverca fua dormie
rit: verum hæc omnia, vivente adhuc marito, & de concu
bitu extra matrimonium habito intelligenda funt. Jacob
cum duabus fororibus Lia, & Rachele contraxit, & Deu
teronomii 25. Matrimonium mulieris cum fratre fui mariti
defunSti , non tam licitum , quam præceptum fuit, fi ex eo
prolem non genuifTet ; id certe non facerent, fi naturali
juri efTet contrarium. Inauditum crimen inter gentes dixit
Apoftolus ad Corinth. cap. 5. ut uxorem Patris fui adhuc
viventis aliquis haberet, & non patris mortui, cum apud
quamplurimas gentes obfervantia iftaec effet in more.
- CANON LXXVII. Siqui r Diacomur.
N hoc Canone plurima notatu funt digna, quæ per
Hifpanias obfervabantur, nec ceteris Ecclefiis iftarum
provinciarum Ecclefiæ difTentiebant. Diaconi plebem re
19» Hißoria Ecclefiae Lufitamæ
gebant , & regendæ Ecclefiae ipfis commendabantur; Ti
tuli Diaconorum Romæ præclariffima , & antiquiffima:
hujus difciplinæ funt monumenta : hujufmodi tituli , fi
ve Ecclefiæ idcirco Diaconiæ appeilabantur, quod paupe
ribus neceflaria vitæ fubfidia ibi miniftrarentur ad exem
plum Diaconorum , quos Apoftoli inftituerunt, ut fide
lium etiam menfis fervirent. Sacram Euchariftiam miniftra
bant Diaconi , fi à præfente Presbytero ex neceffitate ju
berentur juxta Canones 37, 38, & 39 Concilii Carthagi
ncnfis 4; eodem modo baptifabant , Catechumenos in
ftruebant , omnibufque Dei verbum prædicabant: fortaf
fe hinc Diaconorum quorumdam in quibufdam Ecclefiis ,
praefertim in Romana , infurrexit audacia, ut fupra Pres
byteros vellent affurgere : quorum fuperbiam , & cona
tus fregerunt Patres in Conciliis Laodiceno , Nicæno,
Ancyrano , & Carthaginenfi 4. ftatuentes ut ii Presbyte
ris obedirent, reverentiam præftarent, ne Presbyteris Eu
chariftiam miniftrarent, & Presbytero præfente, ne fede
rent, nifi ab ipfo efTent invitati. Apud aliquos non infe
rioris fubfellii Au&tores difficultate non caret, an Diaco
ni plebem regentes confeffiones audirent, facramenta
lemque abfolutionem darent. Dubium parturivit Epiftola
I 3. S. Cypriani ad Presbyteros, & Diaconos Carthaginen
fis Ecclefiæ de lapfis ita fcribentis: Si imcommodo aliquo, :
&• infirmitati r periculo occupati fuerimt , mom expeëiata
praefemtia noflra, apud Preràyterùm quemcumque præfem-,
tem , vel fi Prerbyter repertiir mom fúerit , &> urgere exi
tur, cgperit , apud Diacomum quoque Exomologefim facere
deliéii fui poffemt ; ut mamt, iij in pænitentiam'impofita,
vemiamt ad Domimum cum pace, quam dari Martyrer li
terir ad mor faéiir defideraveramt.
Igitur Exomologefis illa , quam lapfi apud Diaco
num agere poterant, non erat facramentalis confeffio, fed
ultimus folemnis pœnitentiæ ritus, quo lapfi poeniténtes
coram Presbyteris, Diaconis , & populo fiftebantür , hu
mi jacebant, peccata deteftabantur fua, omnium precibus
fe
- Seculi IV. Cap. IV. '. I93
fe commendantes, & à legibus publicæ poenitentiæ fic ab
folvebantur ; quæ abfolutio facramentalis non erat, aut
fori interni judicium , fed exterioris dumtaxat , quapro
pter nil mirum , quod Diaconis aliquando concederetur.
Neminem fugit Sacerdotes primi, vel fecundi ordinis in
ferioribus poffe demandare , quæ jurifJiStionis fùnt ;
quamvis quæ funt ordinis, ut facrum peragere, & facra
mentaliter abfolvere , nequeant committere. Sicut Dia
.conis licet de Epifcoporum mandato excommunicare, ita
& excommunicatos reconciliare : poenitentes igitur pu
blici Sacramentorum communione privati, & precum, quæ
folemni ritu in Ecclefia dicebantur, à Diaconis reftitui,
& abfolvi poterant, cum nihil ordinis, fed jurifdiétionis
tantum aélum commifTum exercerent.
Quos Diaconus fine Epifcopo, vel Presbytero bapti
fabat, Epifcopus per benedi&tionem perficere debebat ,
id eft, Sacramentum confirmationis præftare , quod à S.
Ambrofio Perfeëìio appellatur, & à S. Cypriano Confum- ti,, i,
matio dicitur: quia homo baptifatus fit perfe&te , ac ple- sacram.
-ne Chriftianus per additionem gratiæ roborantis, ac fir- %p. 3•
-mantis , quae propria eft Sacramenti Confirmationis. Ifta j. 33:
-in veteri Ecclefia continenter cum Baptifmo confereba- íjáí.
tur ; quapropter Eliberitanum Concilium , & Patres eam
iifdem in locis commemorant, in quibus agunt de Baptif
-mo. Perfe&tionem hancce , feu Confirmationem non efIe
necefTariam neceflitate medii ad falutem , ut loquuntur
Theologi , oftenderunt ipfi Eliberitani Patres cum dixe
rint à Diaconis baptifatos, & ab Epifcopo nondum con
firmatos ex hac vita decedentes pofTe juftos effe fub fide,
qua in Baptifmo crediderant. Haétenus de univerfarum
Hifpaniarum difciplina , quam decem & novem Epifcopi
-apud Eliberim adunati , triginta fex • Presbyteris.refiden
tibus, & adftantibus Diaconis ediderunt : ad aliud:Cqp
cilium eodem fæculo celebratum jam venio. - - - -
- " i
\ , . • .•
Bb
194 Hißoria Ecclefie Lufitana
§. II.
De Comcilio Lufitano.
Q Æculo quarto jam vergente, fortafTe tempore , quo
Idacius , & Ithacius Lufitaniæ Epifcopi Prifcillianum
exagitabant ; Lufitani Epifcopi in unum convenere , &
circa difciplinam ftatuta fua protulere: hujus Concilii a&ta
ad nos ufque non pervenerunt ; verti ex Concilio Tole
tano I. an. 4oo. Can. I. illud extitifTe fit certum : Placuit
ut Diacomer, inquit Canon, fí vel imtegri , vel cafli fimt,
&* comtimemtir vitae , etiamfi uxores babeant, im minifte
7rio conftituamtur : ita tamem ut fiqui etiam amte imterdi
&iam, quod per Lufitamor Epifèopor conftitutum eft, imcom
timemter cum uxoribus vixerimt , Prerbyteri bonore mom
cumulentur : /iquif v£ro ex Presbyterij amte interdiéîum
filior fufceperit , de Presbyterio ad Epifcopum mom admit
tatur. En clariffimum Lufitanorum Præfulum ftatutum ,
quod ab ipfis fimul adunatis prolatum fuifTe non abs re
eft judicandum, licet de tempore, & loco, quo (conve
nerint, nullum fit veftigium certum , aut indicium. Ida
«cius quidem in chronico ait Prifcillianum in hærefim Gno
fticorum declinantem , poftquam aliquot Epifcoporum
Conciliis in Hifpanis fuerat auditus , Italiam, & Romam
petiiffe ; inter hæc vero Concilia valde credibile eft cen
feri illud Lufitanorum Epifcoporum.
C A P. V.
De Imperatoribus Romamiy Lufitamiae imperamtibus.
Iocletianus obfcuro genere natus , quem Eutropi
us refert a plerifque fcribæ filium füifTe creditum,
Viétor vero fervum Anulini Senatoris, ab ipfoque
manumiffum , anno Chrifti 284 Imperator fuble&tus eft,
& fvculo quoque quarto ineunte Imperio floruit. Anno
Seculi IV. Cap. /. 195
286 Herculium Maximianum veteri amicitia fibi con- '
jun&tum & cujus fidem , & induftriam in re militari
perfpexerat, in Imperii partem vocavit : id temporis
Hifpaniæ per comites regebantur, ut conftat ex leg. I4.
data à Diocletiano ad Severum Hifpaniarum comitem cod.
de Fide inftrumentorum. Anno 29 I duos Caefares crea
runt Conftantium Chlorum , & Galerium Maximianum :
anno 3o4 uterque Imperator Diocletianus, & Valerius
Maximianus , qui Herculius etiam cognominabatur, de- '
pofita purpura , fummam Imperii Conftantio , & Gale
rio tradiderunt. Diocletianus anno 18, vel 19 fui Imperii,
'. Chrifti vero 3o2 , aut 3o3 cum Maximiano in Chriftianos
perfecutionem movit , quam poftea Galerius Maximianus, *
& Valerius Maximianus fæviffimis edi&tis propagavere. *
La&tantius , five alius fit, lib. de Mortibus Perfecutorum
ad Donatum apud Ballufium de ifta perfecutione fic loqui
'. tur cap. 16. J/exabatur ergo umverfa terra, &: praeter Gal- r;,. ,.
Jiar, ab Oriemte ufque ad Occafum trer acerbiffimae bgtiae laneor.
.feviebamt. -
Äîjçã.
INom, mibi fi linguae cemtum , fimt Έ cemtum,
Ferrea vox, ommer fcelerum comprem
Ommia pæmarum percurrere momima poffem,
£tet,
Quæ judices per provincias juftis , atque innocentibus in
tulerunt : Paulus Orofius inquit hanc perfecutionem om- Lib. 7.
mibus fère anteaéíir fuiffe diuturmiorem, atque immamio-****
rem, &* per decem ammior incendiis Ecclefiarum , profcri
ptiomibus immocentum , caedibur Martyrum , miferabiliter
a&iam effe. Maxima laus debetur Hifpaniæ, quæ Daciano
Præfide plurimum fanguinis pro Fide , & Chrifti nomine
effuderit ; & inter ceteras ipfius provincias emicuit Lufi- '
tania, quæ tot filios in fanguinis dolore coelo parturivit;
uorum nomina licet in vitæ libro aureis literis defcripta,
£ infra in patriæ honorem , & gloriam confcribam.
Poftquam Galerius,& Conftantius Chlorus Imperii molem
inter fe. diviferunt Galerius Orientem fortitus , Conftan
tius Italiam, Africam , Hifpaniam , & Galliam , fecun
196 Hißoria Ecclefiae Lufitamae
do fcilicet anno perfecutionis à Diocletiano excitatæ ;
Conftantii humanitate , & clementia Hifpania, & Galliâ
Lib. 8. floruere. Eufebius de Conftantio ait : Multa clememtia
Hiftor. erga bomimer , erga Deum vero religione maxima uteba
Ecclef.
cap. 16. tur: meque im confortis rabie regmum fuum piorum famgui
e maculaverat , meque orationum domo.r, &> comvemticula
m ffrorum imitatur Maximiami vefamiam hoßili vaßatio
ne dftruxerat , quim potius cultores Dci venerationi ba
όuit, &> bomori. -
Mortuo Conftantio Chloro Eboraci inBritania, Con

ftantinus anno 3o6 imperio potitus eft, eodem circiter an
no eadem imperialis dignitas Severo Augufto, Maximino,
Maxentio Herculio, & Licinio fuit conceffa; quatuor Cæ.
fares fimul Romanum imperium veneratum eft. Conftan
tinus tandem, deviétis hoftibus, folus totius imperii fum
mam habuit : de uviverfa Hifpania , & Bracara Augufta
præclare meritü fuifTe conftat ex nummifmatibus antiquis,
quorum copiam hominum manibus tritam , cum ipfius
jnagine, & infcripti9ne fe vidifTe teftatur Vafaeus; & ad-.
huc unum vidi in Monafterii S. Crucis Chartophilacio.
Conftantini in Hifpaniam adventus , quem Vafæus cum
aliis forte Mauri Rafis fcriptis enixi propugnant, non eft
cur tam facile credatur : Eufebii filentium in vita Con
ftantini, Socratis, & Sozomeni, necnon Orofii Hifpani ,
qui etiam Conftantini gefta- meminit, licet negans argu
mentum, Vafaei, & aliorum opinamentum evertit: res me
moratu dignas taciturnitate non prætermitterent, quales
in ea profeStione enarrant ifti,videlicet Metropolitanarum
fedium divifiones, & Eliberitanæ Synodi convocationem
ab ipfo Conftantino fa&tas, quas alibi ut confi&tas exfufa
vi. Rafis Arabs, ut notavit Lufitanarum antiquitatum exa
&tiffimus explorator Refendius, non admodum fide dignus
eft: omnium antiquitatum, ac rerum Romanarum ignarus
fabulas fæpe veris narrationibus immifcet; Maurorum qui
dem imperium attingens temporum. ordinem , ac verita
tem fervat : cujus etiam figmenta late expofuit Gregorius
—-----=-- --•-------- - - -
.
• Seculi IV. Cap. }^. ” $i 97
Μajans Sifcar in Epiftola ad Michaelem Cafiri. Nec ullus
ante Rafim anno 976 Hifpanienfium Ecclefiarum à Con
ftantino fa&tam divifionem confcripfit. -
- Romani imperii majeftatem Roma Byfantium in

Thracia tranftulit, & à fùo nomine Conftäntinopolim
voluit appellari, imperii quoque fedem, Romæ æmulam,
ac novam Romam. Cum Sabariæ, non in Hifpania, ut ma
le putarunt aliqui Salaciæ nomine decepti, & confunden
tes, fed in Pann9fia juxta Ptolemæum, & Plinium, (quæ ,,
Sabaria erat D. Clauάii Colonia) cominoraretur Cónftan- £ :
tinus bello Sarmatico illigatus ; ad eum accefTerunt Lufi- Lib. 3.
tanorum Legati de incondita, incertaque edi&orum, & cap. 15.
conftitutionum turba , ac nominatim, quod conftitutiones
Principum in judiciis fæpe fine die, & confule jaétaren
tur, allegarentur, legerenturque : Legati ab ipfis fuerunt
mifTi Lufitanis, qui de rebus ad falutem fuæ provinciæ in
concilium coierant pro more tum recepto provinciarum.
Rei illi remediü adtulit Conftantinus Chrifti anno 322. &
Era 36o. celeberrimam fcilicet legem, quæ eft prima in
codice Theodofiano de Conftitutionibus Principum , &
quarta in Codice Juftinianeo de diverfis refcriptis, ut poft
Hac Principum conftitutiones fine confule, & die depre
henfæ au&toritate carerent. Hæc lex nec femper in provin
ciarum Romani imperii obfervantia fuit ; aliquando po
ftea Imperialia aéta confule, & die carebant, aliquando.
notabantur. Sic fcribit Mag. P. Auguftinus lib. unico ad
Donatiftas poft collationem : Quia etiam illic imvidiofi
ffime proclamaveramt , quod Imperatori r littera r fime die,
&• Comfule recitavimus: &• tamem etiam }' alia y ejufdem.
Imperatori r littera r im caufa Felici r ordimatoris Cæcilia
mi, quar mirabili cæcitate comtra fe ipfor{% ,fime
die, &• Confule recitarumt : & jn Brevicufo collationis di
ei tertii cum Donatiftis dixerat: cum Domatiffe imvidiofè
diceremt Epifcopale Comcilium cum Confulefuiffè recitatum,
&• Imperatorij littcra r Comfulem mom habere... cogmitor
imter locutu* gft evidemtiffimi r legibur defmitum imperialia
comflituta, etiamfi Comfule mom legeremtur imdubium mom re
vocari. Romano Imperio tam Africani, quam Lufitani;
fubditi erant. -
Anno 325,& fui imperii 2o nondum adimpleto,Nicææ

in Bithinia tercentorum decem, & o&lo Patrum concilium
ex toto orbe convocavit, ut Arii impietas hæretica da
mnaretur, ut Pafchæ celebrandi tempus, circaquod quæ
dam diffentiebant Ecclefiae, ftabiliretur, & Meletii Lyco
polis in Ægypto Epifcopi fchifma foret extin&tum. Cum.
Vito, & Vincentio Presbyteris Silveftri Papæ nomine præ
fuit Ofius Cordubenfis nomine, & famæ celebritate infi
gnis, qui cum aliis multis Hifpanis interfuit, quorum no
mina , & fedes in ferie fubfcriptorum defiderantur. Ma
xima fuit Conftantini erga Epifcopos , & Ecclefiæ Patres ;
reverentia : cum Donatiftæ Cæciliani caufam ad eum de
,,„, tulifTent , ait M. P. Auguftinus, non eft aufus de caufa
lib. 3. Epifcopi judicare , eam difcutiendam , atque finiendam
cap. 7. Epifcopis delegavit : quod fa&tum eft in Urbe Roma,
j. ;3* præfidente Melchiade Epifcopo illius Ecclefiæ cum mul
á,íT tis collegis fuis: Concilium Nicænum ingreffus , nonnifi
annuentibus Epifcopis fedit. Arianorum libellos adverfus
Catholicos Antiftites ipfi porre&tos comburi juffit, & ifta
protulit ad Patres: Deur vor conflituit Sacerdoter, &* po
teßatem dedit de mobir judicamdi ; &• ideo mo.r à vobis reéie ,
judicamur: vor autem mom potgffir ab bomimibur judicari:
propter quod Dei foliur inter inter vor expeéiate judici- .
zum ... vor etemim mobir à Deo dati gffi r Dii, &* comvemi
em r mom eß ut bomo judicet Deor, fed ille folur, de quo fcri
ptum eft: }#/# jm fymagoga Decrt,m , im medio au
ítem Deo r dijudicat. Erga Ecclefiam,& Religionem Chri
ftianam leges fan&tiffimas tulit Conftantinus, Ecylefiis le- ;
gata relinqui, donationes fieri, ac hæreditates permifit,
idolorum templa claudi, & everti juffit , & Gentilium fa- .
cra fub gladii poena, & bonorum profcriptione prohibuit:
hæreticos Donatiftas, & Arianos poenalibus legibus fubje- :
cit; Judæos quoque coercuit Chriftiano nomini infenfos; .
Seculi IV. Cap. V. 199
Præfides, aut Præfe&tos Prætorio non defignavit per pro
vincias, nifi Chriftianos; fi tamen Ethnici, ne facrificarent,
decrevit. Ecclefias non tam exornari, ac ædificari pcrmi
fit, verum & ipfe ædificavit; alias quidem piiffimas geffit,
quæ in codicibus & Theodofiano , & Juftinianeo paflim
leguntur.
Tres filios tandem, licet diverfis temporibus, Con
ftantinum, Conftantium, & Conftantem Imperatores crea
vit, & imperii fui reliquit hæredes: juxta Eufebium ad fu- Lib.4.de
burbana Nicomediæ digrefTus, convocatis Epifcopis, fic yita
ad eos verba fecit: Hoc erat tempur, quod jam dudum fpe- %/£
rabam, cum incredibili cupiditate arderem, votifque omjmi- £, £
bus defiderarem falutem im Deo confequi ; jam tempus efi 62:
ut fignum illud, quod immortalitatem confert, mor quoque
percipiamur, tempu.r eft ut falutarij figmaculi participes
â Ifiamur. Equidem olim flatueram id agere im flumine %or
[dame, im quo Servator ipfe ad exemplum moflrtim, lavacrum
fufcepiffè7memoratur. Sed Deur, qui optimie mouit ea, quae
λόií áilia fumt, hoc in loco vobis iá ipfum exhiberé di
gmatur. Hinc decernuntur falfa , quæ de Conftantini ba
ptifmo à S. Silveftro collato ipfius Pontificis a&ta Pfeude
pigrapha, & fabulis plena meminerunt. Nec cum Baronio
Eminentiffimo liceat hic Eufebii, veluti Ariani viri, &
Arianæ impietatis fautoris maximi fidei derogare, cum de
re Arianorum nullatenus caufam concernente agat. Gela
-fius Romanus Pontifex in Romana Synodo, cui feptua
• ginta interfuerunt Epifcopi Hiftoriam Eufebii Pamphili
apocrypham dixit, non fuppofitam fcilicet , & fpuriam,
fed a Catholicis quodammodo vitandam; licet propter re
rum notitiam fingularem, quæ ad inftru&tionem pertinent,
ufquequaque declaret non efTe renuendos ipfius Eufebii
libros. Aft quid cum Arianorum caufa Conftantini baptif
ma ab Eufebio afTertum? Quid Arianæ impietati commo
dum, favor, aut infigne, ut hanc Eufebii fententiam quafi
venenum fugiamus? De Eufebio fcripfit Pelagius II. Quid
im Hiftoriograpbir imvemiri Eufebio bomorabiliu.r poffi ?
%o6 Hijìoria Ecclefiae Lufftamae
. . Verum præter Eufebium id ait Theodoretus : “ Ammio alio,
#. * & paucir menfibur elapfir cum effet Nicomedie morbo cor
Ecclef. rtpttttr , &• quam fit imcerta bomimum vita mom ignorams
cap. 3o.facri Baptifmatir domum fufcepit ; ad boc emim ufque tem
£t, pur djffiderat, quod im %ordane fluvio id confèqui guperet.
j'jjj. In Domini crucem piifiimus Conftantini affe&us, ut
onem. vexillum inftar crucis, quod Labarum vocarunt, præferri
vellet exercitui; erga Ecclefiam, & Chriftianam Religio
nem in Conciliis, & extra hæc firmandam fedulus ardor,
ac maxima reverentia , in Sacrorum Myfteriorum feftivita
tibus præfentia , vigiliarum Sacrarum obfervantia, preces,
- & cetera pietatis opera, quibus, tefte Eufebio, religiofus
£;* %,°^° bori;
Imperator tradebatur, nec thefauris fuis parcens , nec la
eum ufque ad vitæ finem non fuifTe gentilem com
monftrant , fed jam antea ad fidem converfum animo,
quantumvis Baptifmi ablutione non effet Chriftianus; non.
'dum folemni ritu per manuum impofitionem Catechume
L. 4. 'nis erat adfcriptus ; inter eos enim numeratus eft juxta
cap. 61, ipfum Eufebium poftquam morbus eum invafit, & non
&9*í* multo antea, quam Baptifma fufciperet. Socrates ait Con
£££ ftantinum Magnum vixifTe annos fexaginta quinque, ac
cap. %5.'triginta, & unum regnaffe , mortemque obiifTe Felicia
`no, Tatiano Confulibus undecimo Kalendas Junii ; So
Lib. 3: *cratis veftigia fe&tatur Sofomenus. Eufebius quanvis tri
£j;„ ginta , & duos Imperii , & majeftatis anfios. fuppu
öifìt. tet, à Socrate , & Sofomeno non longe diftat : illi trigin
lib.3- ' ta , & unum Imperio completos annos numerant , men
fes , & dies , qui annum non adimpleverant , tacent:
* Eufebius vero annos duos , & triginta incompletos, pau
• cis & diebus interje&tis meminifTe fatendum ex ipfo eft:
Ammi duo paucir , &* diebur imterjeéiir , ac trigimta ma
jflatir, ommimo vitae plur mimur fèxaginta quatuor. Con
ftantinus licet Athanafio , & aliis Epifcopis quandoque
fuerit infenfior , deceptus fcilicet ab Arianis Nicænam
Fidem , cujus ille erat vindex, extrinfecus venerantibus ,
*Athanafii Sanctitati veritatis zelo detrahentibus , Eccle
fiafti
· Seculi IV. Cap. V. ' . 26r
fiafticæ difciplinæ vindices, & cuftodes fefe fimulantibus,
ob idque in Arianum dogma declinare videretur Hiero
nymo in chronico, nulla tamen labe in Fide afperfus eft;
utpotequi ab Ecclefia Græca in Monologiis colitur , & Aa diem,
Athanafius , conqueritur Conftantium paternæ fidei , ac 4 Maji.
pietati non adhaefi{fe, Uniyerfum orbem RQmanum unus #.
Auguftus tenuit, & defendit: in adminiftrandis, & geren
dis bellis vi&toriofiffimus fuit ; in tyrannis opprimendis
per omnia profperatus eft : grandævus ægritudine, & fe
ne&tute filios imperantes reliquit. • T '
- - Poft Magnum Conftantinum Romanum imperium in
ter ipfos à Patre divifum tenuere Conftantinus , Conftan
tius, & Conftans. Conftantino erant Galliæ, Hifpaniæ ,
& quidquid trans Alpes excurrerat, Conftantio Oriens ob
venerat, Conftanti Roma, Italia, Africa , Sicilia, Infulæ
reliquæ, Illiricum, Thracia, Macedonia, & Graecia. Ce
teris tamen fratribus in imperio fuperftes fuit Conftantius. .
Conftantinus adverfus Conftantem fratrem decertaturus, *
prope Aquilejam fuit occifus , & in flumine, quod Alfa ,
vocant, ejus corpus obrutum eft. Conftans , decem ela
p{is annis, à Magnentio conquifitus, & à Gaifone illius
duce in caftro Helema nuncupato non longe à Pyreneis in
caute trucidatur. Verum ante necem cum Avia Helena in $
Hifpaniam venifTe, indeque jam redeuntem caftrum illud
prope Pyrenæos, ubi vitam finiit, ab Aviæ nomine Hele
nam appellaffe ferunt. Quo fundamento, aut monumen- ;
to,nefcioJoannes Gerundenfis Epifcopus nixus eft, ut He- ;
lenæ cum nepote Conftante Hifpanicam profe&tionem af- •
firmaret, fecumque alios poft fe duceret idem opinamen- •
tum pugnaturos.Conflantis adventum non pernegabo,cum ;
Helenæ caftrum , quod Paulus Orofius Hifpaniæ fuifTe Lib. 7.
proximum teftatur, pervenifTet, indeque Hifpaniam facile cap. 29.
perluftraret. Aft Helenam illuc etiam accefifTe Hiftoria '
Ecclefiaftica ab Eufebio confcripta falfum evincit. Hele- .
na, Eufebio tefte, obiit, in humanis agente Filio Conftan- £ib. 3,
tino, & licet ejus obitus nujlis
Cc Confulibus notetur, ut an-£#,
2O2 Hißoria Eccleff.e Lufitam.e
nus certus defignetur ; anno tercentefimo vigefimo fexto
Tom. 3. omnes fere adfcribunt cum Baronio EminentifEmo, quo
ad an.
Chrift. Conftans nec profectionem fufceperat, nec dum à Patre
326. Conftantino divifi imperii partem acceperat. -
Conftantius eorum , á quibus regebatur, indu&tu , ,

Ariana impietate infe&tus Arianorum fautorem egit , Ca
tholicos Epifcopos perfecutus eft , Athanafium Nicenæ .
Fidei cuftodem variis modis afflixit: Liberium Romanum
Pontificem, ut Athanafium rejiceret, per Eufebium Eunu
chum Romam mifTum adiit, & minis tentavit ; quas Apo
ftolica libertate fprevit Conftantiffimus Pontifex , de tefti
AEp. ad moniis Dei in confpe&tu regum loqui non confufus : &
<Solitar. tefte ipfo Athanafio , tanta id temporis erat Liberii con
ftantia, ut coram Conftantio apud Mediolanum fiftens ad
ipfum liberrime adloqueretur: De/ime perfequi Cbriffiamor,
me teata per me baereticam impietatem im Ecclefiamm iwtro
ducere. Ad ommia potius fùflimemda parati fumtt.r, quam
mo* Cbrißiami eo devemiamur, ut Ariami appellemur: quem
Conftantius nihil moveri afpiciens relegari ad Bæream
Thraciæ juffit, Felice in Pontificatum fubftituto; Aft Li
1ib. 2. berius, qui ex Theodoreto juxta Sirmondi editionem, Im
#£
clef. cap
peratóri exilium minanti refponderat: Potiorer fumt Ec
*3. * clefiae leger, quam Romama habitatio: poft exa&tum in exi
liö biennium inflexus, minifque mortis ad fubfcriptionem
indu&tus eft ; ad Orientales Epiftolam fcripfit: Ego Aiha-,
nafium mom defeudi , fed quia fìfceperat illum bonae memo
riae %ulius Epifcopus decefformieuj; verebar me fòrte im ali
quo praevaricator judicarer. Aft ubi cognovi , quam do pla
cuit Deo, jtffe vo* illum comdemmaffe, mox comfemfum com
2modavi femtemtiir vefirir, id eft de condemnatiome ip/iur per
- Fratrem moftrum Fortumatiamum dedi perferemidar ad Impe
ratorem Conflamitium. Itaque amoto Athamafio à comimu
z/ione ommium mgfirum, cujus mec Epißolia à me f&fcipiemida
funt , dico me pacem cum ommibus vobir, &~ cum timiverfis
Epifeopi r Oriemtalibur pacem,&- umamimitatem habere:hac
ä î. ab Imperatore Romam redeundi poteftas Liberio
Qata. Gft. - - - -
* Seculi IV. Cap. 7. ` 3o3
_ . _ Sub Conftantio , & Conftante anno 347 Confulibus
Rufino, & Eufebio, & Julio Romano Pofitifice Sardicam
ex toto terrarü orbe Epifcopi cövenere propter calumnias
Eufebianorum in S. Athanafium, Marcelum Ancyranum ,
& Afclepam Gafenfem, propter lata in ipfos ab Eufebianis
judicia, & querimonias adverfus eorum abfolutionem, ac
reftitutionem à Julio Pontifice Romano fa&tam. Ex Hif
pania illuc confluxere Ofius cordubenfis, quem Athanafi- £p. ad
us Synodorum Principem vocat, Annianus Caftulonenfis, folitar.
Coftus Cæfarauguftanus , Domitianus Afturienfis, Flo
rentinus Lufitanus Emeritenfis, Pretextatus Barcinonenfis,
qui longinquam profeétionem fufceperunt , ut Ecclefia
rum , & Antiftitum pacem revocarent. Hæc Synodus licet
vera (Bcumenica, veluti Nicænæ appendix, & complementíi
exiftimata eft, quapropter illius Canones ab Innocentio I.
HEp.ad Concil. Toletanum, Zozimo fcribente ad Epifcopos
Africanos,& Leone ad Theodofium Imperatorem adverfus
latrocinium Ephefinum Nicenorum nomine fuere laudati.
- Adeo Conftantius Arianis favebat, ut fub ejus impe
rio Ariani plurimas Synodos celebrarent Nicænam fidem
labefaéturi, Sirmienfem , Arelatenfem , Mediolanenfem ,
Biterrenfem;Sirmienfem, in qua novam formulam confece
runt, Ariminenfem , Conftantinopolitanam, & Antioche
nam. A*. Conftantio convocati quadringenti Occidentis
Epifcopi Ariminum Italiae confluxerunt , qui tamen ab
lUrfacio, & Valente decepti formulæ ab ipfis oblatæ, in
qua fubftantiæ , & confubftantialis Omoufion voces in
Nicæna Synodo confecratæ fupprimebantur, fubfcripfe
runt, facile credentes Valenti, qui eam confcripferat, &
profitebatur fe Arianum non ę , & penitus ab eorum
blafphemiis
vememum abhorrere.
infertum, cumPutabamt, ait Hieronymus
verba pietatem mullum
fomarent, de _.
U/iae £! •*
' ,
vero momimè abjiciemdo verifimilir ratio praebebatur, quia £j£

im fcripturi* aiebamt, mom imvemitur, &> multor fimplicio- ram.
rer movitate fua fcamdaltfat ; placuit atfèrri : mom erat cu
ra Epifcopi* devocabulo, cum fènfur effèt im tuto. Sed diu.
£o4 Hj?oria Eccleff.e Luffamae
Arianorum fcelera non latuere : coeperunt poftea Valens,
& Urfacius, caeterique nequitiæ eorum focii palmas fuas
ja&titare dicentes fe Filium creaturam non negafTe, fed fi
milem cæteris creaturis, Nicænæ Fidei damnationem con
clamarunt ; ingemuit totus orbis, & fe Arianum miratus
eft ; id eft Ariminenfes Patres, propalato Arianorum do
lo, ac fraude, confubftantialitatis, & fubftantiæ nomine fi
$. . • lentio prætermifTo , veluti Nicænæ Fidei violatores vide
, bantur, quapropter fe deceptos mirabantur, & quam adeo
«deteftabantur. - - -
Licet noti non fint quinam Lufitaniæ Epifcopi Ari

minenfi Synodo interfuerint, fubfcripferint ve, cum Con
ciliorum Colle&ores fubfcribentium Epifcoporum no
mina non referant : conje&tandum eft Ariminum Concilii
,,,, caufa aliquem acceffiffe; nam ex Seyero Sulpitio: Jmpe
rator Conftantius per Illiricum, Italiam, Africam, Galli
as, ac per Hifpanias, quarum nomine Lufitania quoque
continebatur, Antiftites per Magiftros officiales advocari
juffit: & maxime cum ad anteriorem Sardicenfem, & ali
as Synodos eodem fæculo celebratas Lufitani Præfules
convenirent. Hæc omnia Conftantium habuere Au&torem,
nec tantum his in Arianorum favorem ftuduit ; verum &
r#, ,. aliis in reipublicæ bonum., Socrates eum fub vitæ finem
Hift. . ab Euzojo Ariano Epifcopo baptifatum tradit. De ipfo
6°P 47. fcribit Nanzianzenus in laudem Athanafii: Tria effe, aiumt,
ob quae tamquam Έ, fuo imdigma pænitentia duéius
fuerit, primum quod propimquir fuir mecem intuliffèt, al
terum quod3uliamum Aepoffatam Imperatorem momimaffet,
,, , poftremum, quod movirfgei @gmatibu£ftuduiffet,fimulque
j£. cùm bir vocibus è vita Ἀ, : & Theodoretus ait Com
cleícap. flamtiur gemem r, dolemfque, quod à paterna Fide deceffiffet ,
* * * exceffit è vita. , •
Conftantio in Romano. Imperio , ac Hifpaniarum

Regno fucceffit Julianus , quem ipfe Conftantius fub mor
tem teftamento fuccefTorem inftituit. Julianus liberalibus
artibus , .fummo ingenio , atque eruditione inftru&tus.
- Seculi IV. Cap. P. 2o5
optimis exæquandus efTet, fi ad malum , quod Gregori
us Nanzianzenus de eo ominabatur : quale malum Roma
Amorum terra muirit non perveniret: ad fummam enim im
pietatem Julianus delapfus eft , ut Chriftianam Religio
nem palam defereret, Ethnicamque ita renovaret , ut ve
teribus fuperftitionibus novas adjungeret ; caufa mutatae
ìn Julianó Religionis affignatur Ethnicis Præceptoribus,
: quibus poft auditos Chriftianos totum fe tradidit, ac
Lib. s.
etiam juxta Mag. P. Auguftinum ejus egregiam indolem de Civit.
«decepit amore dominandi facrilegâ , & deteftanda curio Dei cap,
fitas, cujus variis deditus oraculis erat. Chriftianam fidem 2 I.
eo imprudenter negavit, ut Sacrificiis quibufdam, atque
invocationibus, & vi&timarum fanguine Baptifmum Chri
ftianorum eluferit , atque ex eo tempore harufpicina, &
vi&timis, & ceteris gentilium ritibus tum privatim , tum
publice ufum. De ipfo fcripfit Mag. Parens Auguflinus de Lib. 18.
Civ.
Am ipfe mom eft Ecclefiam perfecutur , qui Chri Dei cap.
fiiamor liberaler litera r docere', ac difcere vetuit ? Sub 52•
quo Valemtimiamur major ; qui poft eum tertiur Imperator
fuit, Fidei Chrifliamae%j% extitit, militiaquepriva
tur eft. Ut omittam quae apud Antiocbiam facere cæperat ,
mifi umiur fideliffimi, & cogfamtiffmi juvenit, qui mul
tir, ut torqueremtur, apprebemfir,per totum diem primus
eft tortur, inter umgular , cruciatufque pfalemtir liberta
tem, atque bilaritatem miratur borruiffèt , &• im ceteris
*f*r£; timuiffet. - '.
Magis ad entilium ritus Chriftianos alliciebat, quam

impellebat ; templa Conftantini, & Conftantii magnifi
ca liberalitate extru&ta facrilegus invafit , polluit, ac di- '
: ripuit. Templi Jerofolymitani reparandi fàcultatem præ
buit Judæis, fed è fundamentis igne erumpente , ab ope
re deterriti abftinuerunt. Perficò bello fùfceptó , à quo
tamen ignoratur, interfe&tus occubuit; Theodoretus nar Lib.3.
[It.
rat, quod tunc ferebatur, nimirum illum, vulnere acce Ecclef.
pto impleffe manum fanguine, & hoc in aera proje&o cap. 2Q,
dixifTe: Kicifli Gallilaee hoc nomine Chriftum compëllare
2o6 Hißoria Eccleff.e Lufitamae.
folitum : ad id videntur allufiffe Antiocheni , quando e
jus morte cognita , quem odio maximo profequebantur,
publicis conviviis , ac ludis in gaudia profufi uno ore
omnes exclamarunt, ut idem refert Theodoretus : J/7-
vit De//.r, &• Cbriftur ejur, additque Antiochiæ multas
capfas in palatio refertas hominum capitibus, multofque
puteos cadaveribus humanis repletos effe inventos.
- - Interfe&to Juliano, ait Theodoretus, Prætores , du
£%4- cefque convenerunt, ut deliberarent de Imperatore deli
£iq. gendo, quibus deliberantibus exercitus una voce Jovia
cap. i. . num, qui nec militum dux, nec Tribunus erat, Impera
torem poftulavit ; Duces exercitus confenfum Divinum
quoddam efTe fuffragium interpetrati fortiffimum virum
in medium produxere, in editioremque locum afcendere
jufferunt, tunc omnibus illum Augutum appellantibus;
Hic folita libertate neque Magiftratus , neque milites, ut
à fe averterentur , veritus dixit : Nom poffùm cum fimi
Chriffiamur ejufmodi bomimibur imperare , meque regere.
3uliami exercitum , qui tam pgfiifèrae doéirimæ præceptir
imbutur eft ; quo audito, militer comclamarumt: me dubita
Imperator , meque moflrum Imperium , ut improbum re
fuge ; mam , &* Cbriffiamir bomimibug impera&i r , &•
qifciplima verae pietatir educator babebir ; fiquidem pro
vêétiorer aetate fumt à Conflamtimo eruditi , adolefcemtiorer
a Conftantio. Tempus, Imperii }uliami , ut perexiguum
ita mom fatir fit ädpermiciem erroris im ,amimiy
*altiu.r imfigemdam. - -
aliquorum
. • - • '
, . . . Confirmatus Jovianus , ait Sozomenus , cum expe
# 6. rimento didicifTet ira Dei ob DecefToris fui impietatem
Â£p inyestas effe calamitates Imperio Romano, continuo fcri
cap.3. pfit Re&toribus Provinciarum , ut in Ecclefias conveni
rent, & Divinum numen ftudiofe colerent, folaque Chri
ftianorum Fides , & Religio Romanorum “Imperio
effet veneranda ; Ecclefiis præterea , & ; Clericis ,
viduis item , ac virginibus im munitates reftituit , &
' quidquid antea ad utilitatem , atque honorem Religionis
••
' : Saeculi IV. Cap. P. . 2o7

fìs noftræ à Conftantino, ejufque filiis donatum, fancitum
Jfi, que, & poftea Juliani temporibus ademptum fuerat. Cum
II) : Athanafio communicavit, ad eum fcripfit, petiitque, ut
;j, Catholicæ fidei regula confcriberetur ; quam Athanafius,
Th convocatis Epifcopis, exaravit. & Synodicam Epiftolam
Έ; mifit ad Imperatorem , in qua univérfarum totius orbls
Ecclefiarum, Hifpaniæ, Britaniæ, Galliæ, totius Italiæ,
,& Dalmatiæ, Daciæ, Mifiæ, Macedoniæ , Græciæque, &
& Africæ univerfæ, necnon Sardiniæ , Cypri, Cretæ, Pam
ï; phyliæ, Liciæ , Ifauriae , Aegypti , Libiae ; Ponti, Ca
Ę padociæ, necnon Orientis , paucis exceptis, in eandem
IT Catholicäm fidem confenfum unanimem commonftravit,
1 ut refert Theodoretus. Hinc apparet Arianam hærefim ..
i: Hifpanienfes noftras Ecclefias , & Præfules id temporis #*
Ę; non maculaffe. Brevi Imperatoris piiffimi beneficentia ga- Éi.f.
i,: vifa eft Ecclefia , nam menfe Imperii o&tavo ad locum cap. 2.
Â Dadaftan in finibus Galatiæ repentina morte interiit.
ir – Joviano fucceflit Valentinianus , Valentem fratrem
fuum Imperii confortem habuit ; cui Orientem permit
tens , fibi Occidentem retinuit, & fic bifariam fcifTum eft
Imperium in Orientale , & Occidentale. Valentiniamus
Nicænæ fidei fuit profeffor , & cuftos eximius ; aft Va
lens non tantum ipfius fidei defertor, fed Catholicis om
nibus infenfiffimus. Id temporis Era 385. Gothi Iftrum
tranfgreffi adverfus femetipfos in Athanarico , & Fridi
gerno divifi.alternis cacdibus fe vexarunt , Athanaricus
Fridigernum vicit, Fridigernus poftea Valentis ope Atha
naricum. Tunc Gothi, à Gudilla Epifcopo five Ulphiha
Chriftianam legem didicerunt,& qui gentilibus facrificiis
utebantur, idolifque vovebant , jàm fufepta fide, Eccle
fias conftruebant, Euangeliique difpenfàtores hábebant,
fpeciales literas, quas cùm Eüangelio Gudilla docuerat
fèrvarunt , quæ in vetuftis Hifpafiorum, & Gallorum co^
dicibus adhùc extant , & literæ, dicüntür Toletánæ. Sed
] , cum pacem cum Valente fecifTent,- Eudoxius Conflanti
noPolitanus Epifcopus Arianus Imperatori, fuggeffit, ut
• , • :. . . , · . - - : -
2o8, Hißoria Ecclefiae Lufitamae
ei Gothi communicarent, quia communio unius dogmatis.
firmaret pacem : quod confilium Valenti placuit , a Go
thorumque ducibus exegit, ut in dogmatibus quoque con
cordes forent. Illi vero paternam deferere do&rinam re
cufarunt : aft yaferrimus Eudoxius Gudillam, cujus apud
Gothos magna , & irrefragabilis erat au&toritas , verbis,
pecuniis fle&tens, effecit, ut Barbari Imperatoris commu
nionem ample&terentur: Arianos Sacerdotes mifit iis præ-.
Lib. 4- dicaturos, Hæc ex Theodoreto. Id etiam fuit exordium.
#* Ariani dogmatis, quod inter Gothos in Hifpaniis diu fuit
Ecclef. obfervatum. · · · · · - - - . '
cap. 33. „ Valentinianus Urficini fchifma adverfus Damafum?

extinxit, ipfum Urficinum , & qui ejus partibus adhære- .
* bant , urbe ejecit , Damafumque reftituit. A caufis Ec-. .
clefiafticis præfertim Fidei abftinuit ; & Epifcopis ipfum :
, hortantibus,ut fibi de fide rite conftituendâ in unum con
veniendi præberet facultatem refpondit juxta Sozomenum:
Lib. 7. Mibi quidem im laicorum ordine conftituto, far nom eft bu
**P-7' jufmodi megotia fcrutari. Sacerdoter vero , quibur id cu
7ræ eff, feorfum ubicumque voluerint, comvemiamt. Legem.
mifit ad Damafum Papam, qua Clericis , & Monachis in-,
terdixit, ne viduarum domicilia ingrederentur, & nequid.
aut donatione, aut teftamento à piis mulieribus fufcipe
rent, & quod eæ adverfus legem reliquiffent, ac donaf- ;
£££* fent, Fi£o addixit; quam legem laudát S. Hieronymus,
jj* fed in Ecclefiafticorum avariim cupiditatem, quæ illamî.
meruerat, jufte invehitur: alias leges uterque Imperator.
tulerunt, quarum aliæ Religioni Chriftianæ parum com
modæ fuerant, aliæ utiles, & piæ. . *
Gratianus à Valentiniano Patre Imperator eft renun-:

tiatus ; & Patre extin&to, cum Illirici exercitus Valenti
nianum juniorem Valentiniani exJuftina filium Auguftum.
dixifTent, Gratianus natu maior ex Severa nuncupationem.
ratam habuit, fed quia novus Auguftus infantiam vix ex-»
cefTerat, Occidentem adminiftravit. Valente patruo inte-'
reunte, cum Gratianus Thraciam fere omnem amita'; à*
O
!
• Seculi IV. Cap. }/. 2o9
r.
Gothis poffeffam, barbaros exultantes, & ut Orofius ait: Lib. 7.
{α Affliétum, ac penè colapfum Reipublicæ fiatum videret, ea-°P
dejm provifiome, qua quomdam legerat Nerva Hifpanum
virum Trqjamum, per quem Refpublica reparata eft, legit ,
&> ipfe Theodofium Hifpamum virum , &~ refiituendæ Rei
pubjicæ meceffiiate apud Sirmium purpuram imduit , Ori
£mtique, &• Thraciæ præfecit imperio. Idacius in chronico
Theodofium Hifpanum Gallæciæ Provinciæ fuiffe fcribit;
huic potius, quam Vafæo, & aliis ftandum exiftimo, qui
�x provincia Bætica civitate Italica oriundum tradidere.
Gratianus ad preces Lufitanorum Epifcoporum Ida
<cii Emeritenfis, ac Ithacii Offonobenfis, decrevit, ut hæ
retici Prifcillianus , ac ejus fe&tatores Inftancius , & Sal
vianus templis, urbibus , atque tota provincia Hifpania
rum expellerentur: quod executioni tradidit Hifpaniarum
'Vicarius; id namque temporis Hifpaniæ jam Procofulem
-habere defierant, per Vicarios regebantur; tefle Sulpitio, Hiß.Ee.
& ad Marinianum Hifpaniarum Vicarium fub Gratiano % cap.
Imperatore data eft lex I4 Cod. Theodofian. de Accufa-*'*""°
tionibus. Præclara Gratianus, & ad omnem virtutem in
doleadverfus
fuit. S. Ambrofius ejus pietatem laudat
ab cum ad bel- In
1um Gothos profe&burus libellum eo poftula- ;proæ
#. I.
vit cathólicæ Fidei: Peiijiiâ me,inquit,jidei libeiium Im-**
perator profeéiurus ad prælium, mo/ti emim fide magi* Im
Ê , quam virtute militum , quaeri folere viéioriam.
heodoretus narrat eum ad imperium admotum ftatim ,, 5.
Epifcopos Sedibus fuis deje&tos, & exulare juffos revo- *"**
cafTe. Maximus Hifpanus tyrannus ex infula Britanniæ
profe&us imperium invafit, & Gratianum aggreffus, quo
tempore contra Barbaros gerebat prælium, necem ei conf
civit per Andogathium Ducem, qui Gratianum à fuis de
fertum apud Lugdunum interfecit anno 383.
Valentinianus, Gratiano fratre cæfo, Illirici partem,
& Africam adminiftrare coepit. Maximum Gratiani inter
fe&torem non folum Britanniæ, Galliis, atque Hifpaniæ
imperare paffus eft, fed etiam foedus cum eo inivit, in
, Dd
2, I O .. Hißoria Eccleß.e Lufitamae. - • *
quo fidem tyrannus non præftitit, fed fraude adolefcentem

Imperatorem Italia cedere , & Theffalonicam una cum
matre, & forore fugere anno 387. coegit, anno tamen im
fequenti provincias, quas Maximus invaferat, Valentinia
no Theodofius recuperavit ; Maximum apud Scifciam
cum exercitu debellavit , quem Aquileam cum fuis copiis
fefe conferentem , expugnata urbe, à propriis militibus
vin&tum in poteftatem adegit, & ab ejus oculis confeftim
ablatum Romani milites interfecerunt. Andagathius Gra
tianni parricida à Maximo claffi præfectus, cognita Ma
ximi cæde, in mare fe præcipitem mifit. Theodofio Con
ftantinopolim regrefTo , Argobaftes Comes omnia Impe
ratoris munia arrogare coepit, Eunuchcs corrupit, qui Va
lentinianum dormientem no&tu adorti Viennæ in Galliis
fuffocaverunt anno 392. Arcadio iterum , & Ruffino Con
fulibus. Deceffit catechumenus, cum Ambrofius jam iter
ingrefTus ad eum baptifandum veniret, ut ex ejufdem Am
brofii oratione in illius obitu habetur, in qua San&if
fimus Præful ipfius Cæfaris laudes profequitur.
Theodofius utriufque Imperatoris cædem ultus eft,
Aquilejam improvifus adveniens , Sanétis Joanne Euan
gelifta, & Philippo Apoftolo fub vifibili fpecie opem fe
rentibus,ad Fluvium Frigidum prope Aquilejam Eugenium :
tyrannum, qui Argobafti comiti amicitia conjunétus Im
perium invaferat, omnefque Occidentis provincias præ
ter Africam retinebat , facile dejecit, & conferta pugna,
Eugenium captum obtruncavit. Argobaftes vero, qui tan
torum malorum au&tor extiterat tertio poft prælium die
fugiens , cum nullam fpem falutis fibi fupereffe intellige
Lib. 5. ret, fuo fe gladio transfixit : ex Theodoret. Admirabile
cap. 24 fuit Theodofii demiffionis Chriftianæ exemplum, cum ob
tentatum in Botherici Magiftri militum pincernam fla
gitium auriga quidam in cuftodia teneretur, inftantibus
çjue ludis Theffalonicenfis populus pro eo libertatem ab |
Imperatore precatus non impetrafTet, feditionem excita

vit, & Bothericum ipfum interfecit. Ea re nuntiata, Im
J
Seculi IV. Cap. V. 2, I I
perator ita fìiccenfus certum numerum eorum , qui obvii

fierent, obtruncari præcepit. Septem hominum millia cæ Iib. $.
fa ait Theodoret. Cum poftea Imperator Mediolanum in
greffus orandi caufa ad Ecclefiam veniffet, Ambrofius eum
ab aditu Ecclefiæ repulit, & à communione removit. Im
perator peccatum fuum publice in Ecclefia confeffus eft ;
& toto illo temporis fpatio ipfi ad pœnitentiam præftitu
to , tanquam in lu&tu efTet , imperiali cultu minime ufus
eft, inquit Sozomenus, & Mag. P. Aug. plurimus eft in
, laudibus Theodofii, & deillius religiofa humilitate fic ha Lib. 5.de
bet: Sic egit pæmitemtiam , ut imperatoriam cel/itudinem Civit.
pro illo populur oram r magir fleret videmdo proftratam,quam Dei cap.
peccamdo timeret iratam; à D, Hieronymo, & ceteris Pa- £;
p.7. ad
tribus piiffimus , ac religiofiffimus Imperator laudatur. Lactam.
Filios fuos Arcadium, & Honorium, in quibus inftituen
dis maxima ejus cura fuit, Imperii hæredes reliquit, Ar
cadium Orienti præfecit, Honorio Occidentem dedit: Me
diolani obiit Era 433. anno Chrifti 395, Confulibus Sexto
..Anicinio Olybrio, & Sexto Anicio Probino.
*.
; Hifpania Civilis à tempore Magni Confiamtimi.

Π A Nno Chrifti 33o. juxta Baronium , & Francifcum
- Blanchinium, aut anno 332 Confulibus Pacatiano,
& Hilariano juxta Antonium Pagium Conftantinus Ma
gnus novam Romanæ Reipublicæ formam conftituit,
& veterem invertit. Ex Zozimo cum in Romano Imperi6 Hiß.
duo effent Præfe&ti Prætorio, qui hoc officium communi- Ecclef.
ter gerebant, Conftantinus quátuor hujus generis Magi- lib.
?33.
: ftratus in quâtuor Imperia ordinavit: horum duos Orién
ti, duos alteros Occidenti præfecit : univerfum Imperi
z
um in quatuordecim Dioecefes divifum eft ; ex feptem,

quæ in Oriente continebantur , Dacia fola , ac Mácedo
nia Præfe&to Prætoris Illyrici obtemperabant,ceteræ, Afiae
fcilicet, Ponti, Orientis, Ægypti , & Thraciæ Præfe&o
Prætorio fuberant, qui Orientis dicebatur. Septem Dioe
2, I 2, Hißoria Ecclefiae Lufitamæ
gefes Qccidentis inter duos alios Præfe&tos partitæ erant,
Præfe&to Prætorio Italiæ parebant Roma, Italia , Illyri
cum Occidentale, & Africa ; Galliæ vero, Hifpaniæ, &
Britaniæ Præfe&to Prætorio Galliarum. Unica quadripar
titi Imperii pars, Hifpania fcilicet, ad narrationem in præ
fentia fpe&tat. -
Hæc in feptem provincias fecabatur, Bæticam , Lu

fitaniam, Gallæciam, Tarraconenfem , Carthaginenfem,
Baleares infulas , & Mauritaniam Tingitanam ; earum
Metropoles , & Re&torum Sedes erant Hifpalis in Bæti
ca, Emerita in Lufitania, Bracara in Gallæcia, Cæfaraugu
fta in Tarraconenfi, Carthago nova in Carthaginéfi, Palma
in Infulis Balearibus,Tingis in Mauritania. Præfe&tus Præ
torio Galliarum, qui in Hifpanias au&toritate fùmma frue
batur, Treviris Sedem fixerat, hinc provinciarum Guber
natores pro libitu confirmabat, fummum exercebat Impe
rium tum caftrenfe , tum civile , more Principum adora
batur , vice facra judicabat ; & ab ejus fententia provoca
ri nefas erat.: ad ipfum tamen, velut Principem omnes
Dioecefeon caufæ appellabantur, nifi Præfides , Confula
res, aut provinciarum Re&tores utriufque partis affenfu
abfolverent : ex ampliffima hacce dignitate quidam im
perium aufi funt adrogare , necnon tyrannidem , ac exci
dium. Præfe&to Prætorio inferiores erant Dioecefeon Vi
carii, qui quo inferiores erant illi , eo digniores Præfi
dibus , Confularibus, & provinciarum Re&toribus æftima
bantur : hi fingulas provincias, illi fingulas Dioecefes re
gebant, ab ipfo Cæfare collatum munus fufcipiebant, &
inter fpe&tabiles Magiftratus numerabantur.
Hifpaniarum Vicarius , qui fub Præfe&to Prætorio
Galliarum erat , apud Hifpalim commorabatur , eique
omnes Hifpaniarum Magiftratus Confulares, & Præfides
morem gerebant : Propræfe$tis dicebatur ; Propræfe&tis
enim Diœcefes fibi creditas curabant, ut ex Ammiano
£ib.23. Marcelino, & veteri quadam infcriptione , in qua Syma
chus vocatur ; Propraefeéiir Praetorio im Urbe Roma, fí
* Saeculi IV. Cap. }^. . 213
a s.
• VE,
mitimifque provimciir. Inftituto Hifpaniarum Vicario, nec
ftatim eodem anno Comites defierunt : nam in Codice Ju
ii.: ftinianeo tit. de Ser. fugit. lex data eft à Magno Conftán
tino ad Tyberianü Comitem Hifpaniarum anno 332 CofT.
Pacaciano, & Hilariano, & in Codic. Theodofiano titulo
de Maternis bonis alia extat lex ad Severum Comitem Hif
paniarum ab eodem Conftantino Magno anno 334 CofT.
Optato, & Paulino fcripta : in eodem Theodofiamio Codi
ce legitur lex alia Conftantii Imperatoris fub titulo deNa
viculariis ad eundem Severum Hifpaniarü Comitem anno
336 CofT. Nepotiano, & Facundo. Verum anno 336 Ne
potiano , & Facundo fupradi&tis CofT. Tiberianus Hifpa
niarum Vicariatum fufcepifTe jam legitur, Hifpalique Se
dem fixifTe : conftat ex lege 5. Cod. Theodof. tit. de
Sponfalibus. - . - · · · · · ·
Poft annum 37o Proconfuies, habere coeperunt Hif
paniæ, anno quippe 376. CofT. Jun. Valente 5, & Valen
tiniano data eft lex, quæ eft I I Cod. Theod. de Medicis,
$ edocemur , unam tantum Galliarum Dioecefim tum
ub Præfe&to Prætorio fuiffe : & ipfius Gratiani , & Va
lentiniani Junioris anno 382 eodem in Codice tit. de Su
perindi&to extat conftitutio : Ad Procomfuler, Wicarior,
ommefque Reétore r. Cum alias certum fit in Occidente u
num tantum Africæ extitifTe Proconfulem. Anno 382 ,
tefte Severo Sulpitio Hifpaniarum Proconful fuit Volven- ,j, ,.
tius, quem Inftantius, & Prifcillianus à Galliis redeuntes Hiji.
corruperant, ut vires fuas confirmarent. Anno tamen 383,8acr.
quo Hiftoriam fuam ipfe Sulpitius exequitur , Hifpaniis . , •
reftitutus eft Vicarius : Igitur ( ait Sulpitius) hæretici

fui y artibur, gramdi pecunia Macedomio data , obtimemt,
ut imperiali auétoritate Praefèéto ereéia cogmitio Hifpamia
rum Kicario cederet;nam jam Proconfulem babere deferant.
Pancirolus, aliique ejus av&toritate firmati Vicariatu
parum contenti Præfe&tum Prætorio Hifpaniis afferuerunt,
errore addu&ti ex infcriptione legis 15. Codicis Theodo
fiani de Paganis, quæ ibi fic legitur : Macrobio PP. Hiß.
2 I4 Hißoria Ecclefiae Lufitamae
pamiarum, interpretantes has notas PP. Praefeéìo Praeto
?rio Hifpamiarum. Aft cum Gothofredo Romani Imperii
Ton. 6. dignitátum fcientiffimo fic explicandæ funt. Propraefeéto
cod. Hifpamiarum. Etiam Claudianus locupletiffime teftatur
Thod. l. hocipfò confulatu , feu anno 399 , quo lex ad Macrobi
15. de
Pagan.
um dáta eft , Manlinum Theodorum Præfe$tum Prætori
um Galliarum Hifpaniis imperaffe.
---- Hifpama tibi , Germamaque Thetir,
Paruit, &• moffro dedu£ta Britamia mumdo ,
•, Diverfoque tuar coluerumt gugite vcger,
Lemttir Arar, Rbodamufqùe celer , &* diver Iberur.
• . C A P. VI. -
De Lufitamiae Martyribur , &> aliir viris faméíita

- ` . te infignibus,
§. I. ,
IDe Martyribur.
; Nno Chrifti 3o2. Era Hifpanica 34o. Dacianus uni
verfae Hifpaniæ Præfes , fedulus fuit Minifter per
fecutionis, quam Diocletianus, & Maximianus Her
culius excitarunt. Plurimos coelo peperit noftra Lufitania,
eo fæviente Miniftro. Sub eodem gloriofum certamen pro
Chrifto certavit Vincentius Diaconus Cæfarauguftanæ.
.Sermit. Ecclefiæ, & patria Ofcenfis, quem Mag. P, Auguftinus.
274. ubique vincentem laudat, vincentem in verbis, in poenis,
in confeffione, in tribulatione, exuftum ignibus, fubmer
fum flu&tibus , vincentem tortum, vincentem mortuum.
Licet nec patria Lufitanus effet, nec in Lufitania martyrii
triumphum mereretur , noftris hic merito adnumerandus
.eft, cujus corpus, quidquid male fundati Provinciæ Aqui
taniæ Galli ad comminifcenda proba gens artifex, com
minifcantur jaélantes illuc ad Caftrenfe oppidum fuiffe
' translatum, à Lufitanis Olyfipone in fummo templo reli
-
*
Seculi IV. Cap. VI. ' ais

giofiffime colitur à tempore Venerabilis Regis Alphonfi '
Henrici, qui ex promontorio facro , qucd in Algarbii fi
nibus mari prominet, illud Olyfiponem deportavit: cujus :
translationis hiftoriam in vita venerabilis Regis Alphonfi
Henrici defcripfit Duartus Galvanus vir nobilis, & omni
genæ eruditionis , cujus codex manufcriptus à Sereniffi- '
mo Lufitaniæ Rege D. Emmanuele in Monafterii S. Cru- '
cis Bibliothecam miffus eft, ibique inter cæteros veneran- '
dæ antiquitatis codices afTervatur : & multo ante Galva- '
num latine fcripfit Ferdinandus Peres primus in Oiyfipo- ' ·
ne Mauris jam adempta ab Venerabili Rege Alphonfo

Henrico Juftitiæ regens defignatus , & ejufdem Regis
confiliarius in chronico de inftitutione Monafterii S. Vin- '
-ii
centii Olyfiponenfis , aitque Regem Alphonfum Olyfipo
*!,
„ihi ne Monafterium Canonicorum Regularium in honorem
S. vincentii erexifTe, nam S. Martyris corpus, quod in fa- '
cro promontorio abfconditum fuiffe jam audierat, ad no- '
vam civitatem transferre jam conabatur, ut ejufdem civi- '
tatis accola, & regiæ domus prote&tor foret. Ferdinandi
chronicon lufitano idiomate imprimi fecit D. Joannes III.
in Monafterio S. Crucis anno 1538. ibique cuftcditur. .
• . Sub Daciano Cæfarauguftæ S. Encratis Virgo Lufi
tana filia Dynaftae, feu Principis, qui rerum in Lufitania
potiebatur, laniato corpore, mamilla abfcifa, & jecore
avulfo, adhuc fuperftes in carcere inclufa eft, donec ul
ceratum corpus putrefceret: ibidem decem & o&to Lufi
tani viri Optatus, Publius, Lupercus, Fronto, Succeffus,
Felix, Martialis, Cæcilianus, Urbanus, Eventius, Julius,.'
Primitivus, Quintilianus, Apodemius, & quatuor Satur
nini fimul poenis affe&ti, & interempti funt, Encratidis, &
Lufitanorum equitum martyrium verfibus laudavit Pru- !
dentius , de ipfis agit Martyrologium Romanum ad diem
16. Aprilis, & Breviarium Eborenfe à Refendio recogni
tum, necnon Vafæus Belga in Hifpaniæ chronico, ac cæ
teri, qui Lufitaniae fan&torum faftos confcripferumt. -
Sub eodem Præfide Abulæ, vulgo.4vila, S. Vincen

2 I6 Hißoria Ecclefi.e Lufftamae
tius cum fororibus Sabina , & Chriftetide ; cives erant
Eborenfes in Portugalia ; eorum paffionem defcribit Bre
viarium Eborenfe ; & Refendius in Epiftola ad Bartholo
meum Kebedium data anno 1567. eorum cömernorationem
ait fe invenifTe in lectionario Eboréiis Ecclefiæ fcripto ante
annos tercentos & viginti: Daciamur.... inquit, Elboram
profeéiur confcendit in aulam , officiumque premomuit, ut
ámdagime praemiffa Chriftiamor quofque imvemiffèmt, tribu
mali fuo praefemtaremt. Statimque repertum adolefcemtem
momine J/imcemtium, Satelliter Præfidi fiitiffè. Qiim diuti
'ur imterrogatur, cum à Cbriffi comfèffione amoveri mom pof
fet, juffuf eft duci, ut facrificaret %ovi, lapidemque amite
aram Jimulacri emollitum , ut cretam figularem, pedir ve
fìigium expreffit, qui ufque ad eam diem perfèveraret. Ex
qùo prodigio, cum ortur effet tumultur, domum fuit redu
3iuf, dati* im triduum imduciir, c/ffodia remiffiore, meque
probibitur comvemiri. Eo triduo, J/imcemtiur multarum7u
£rum fecit amimarum. Tandem germamarum fletibus devi
&tur, cum illi r moétu fugam adripuit, &* alacri profè
êtu, jgg eveétiom? Abulam comtemdit. Fuga cogni
ta cujufdam facrilegi imdicio, funt immiffi, qui fugienter
perfèqueremtur. Qui eo r Abule compreffemfòr, tormemtir
2ffèéfor varii r, i//ifo tamdem ffiibur fuper lapide r cere
δro, Martire r effecerimt. Inter viros Lufitanos , ac Tole
tanos præcipuæ eruditionis opinione difceptata eft quæ
ftio, an Elbora, unde Vincentius cum fororibus erat ori
undus effet in Lufitania, quæ hodie Ebora dicitur, an in
Carpetanis Toleto vicina, quæ nunc Talavera folet vul
go appellari: Lufitani potiori jure Vincentium fuum Gen
tilem, ac Eborenfem fuifTe contendunt ; iis maior nomi
num antiqui, recentifque fimilitudine favcnte, du&ta per
manus opinione, ac vetuftatis monumentis , quæ omnia
inter fuos vindicandos Martyres Kebedio objecit Refen
dius Eborenfis. Columbæ etiam Gentilis fuæ martyrio
hoc feculo gloriatur Ebora ex Martyrologio manufcri
-pto apud Herrera. • -*
Olyfi
-
Seculi IV. Cap. VI. z 17

- Olyfiponem cum Dacianus perveniret, S. Veriffimus
cum fororibus fuis Maxima, & Julia pro Chrifti fide trun
cati funt, & in mare precipitati poftea apparuerunt; plu
rimis miraculis Olyfiponem patriam illuftrarunt , eofque
ipfa adeo veneratione profecuta eft, ut in loco, quo ap
paruerant, Monafterium, quod vulgo ad Samāior dicitur, fit
f. acdificatum, Monialium órdinis militiæ S.Jacobi : de ipfis
agit Martyrologium Romanum ad diem primum O&lobris,
& Breviarium Olyfiponenfe. • . . • '
.• Inter ceteras Lufitaniæ urbes , quæ Martyrum fan

. guine purpurata eft, emicat Emerita $úí Metropo
lis. Calpurnianus Daciani legatus Emeritæ in Eulaliam ,
Virginem nobilem duodecim annorum, & Juliam comi
temífæviit, ad martyriumque adegit: Eulafiae paffionem ,
eleganti carmine cecinit Prudentius, quod incipit.
.Germine Nobili r Eulalia
-* AMortir , at imdole mobilior
Emeritam facra Jîrgo fuam
' Cujus ab ubere progemita eft
Qffibur ormat, amore colit. -
Non Calpürnianum, fed Dacianum univerfæ Hifpa

niæ Præfidem Emeritæ commorantem Eulaliam fecifTe
Martyrem dicunt plurimi , quod Calpurnianus Daciani
legatus ex fuo legati officio , neque animadvertendi, ne- r,,.,,.
que coercendi, vel atrociter verberandi jus haberet juxta ff.áe offi
Jurifconfultum Venulejum Saturninum, fed majores ani- £io A'ig
: madverfiones, & fententias in reos ferendas ad Pro-Con- g£äi
'fules tranfmittere : deberet , quod etiam ab Imperatore 3.
Conftantio juffum fuerat. Id fateor me non latere, fed Leg.uni
vetufta Eulaliæ a&ta, quæ ob oculos fe habuifTe teftatur ca cod.
; fupra citatus Refendius, & le&tionarium Ecclefiæ Oveten- % £;
fis , cujus eft Patrona, & ubi ejus corpus maxima venera- £;!
tione nunc colitur. Sub Calpurniano, & non Daciano paf
fam Eulaliam tradunt ; Jurifconfulti quoque Paulus, & Legib.
Pomponius fcribunt legatis à Proconfülibüs fuam demian- 3
dari jurifdiélionem. . . T. Ee £;
C
2 18 Hißoria Ecclefi.e Lufitamae
Emerita quoque fub Daciano triumphi fuit ftadium
Martyri ac Virgini Lucretiæ, & Viétori viro militari, qui
cum duobus Stercacio, & Antinogene per diverfa fuppli
cia martyrium confumarunt; Lucretiæ, & Vi&toris cum fra
tribus memoriam colit Martyrologium Romanum ; de illa
ad 23. Novembris, de iftis ad 24. Julii: Hifpani quidam
r;i, ,«, apud Morales, & Vafæum in Hifpaniæ chronico Fidem,
Hi/lor. & Sabinam forores Emeritenfes Virgines immani Diocle
Hiff. tiani perfecutione martyrii coronam meruifTe ferunt, de
*** quibus loquitur vetuftus Epigrámatarius in codice mifcel
laneorum manufcripto ultra quingentos ab hinc annos
metri non exa&tioris. -
Emerita ò felix urbr femper prodiga Divir,

Quae paffim caelor, Martyribufque repler
Pluribuj Eulaliae ditarij agome t, iumpbir,
Pluribur, &- %uliae mobilitata mamér.
ΛMacra, Fidefque tuor, Sabimaque Martyrer almae
Agmofcumt , longe de licet, ultro larer.
Apud eandem urbem paffi funt Donatus, Hermogenes,
& viginti duo focii ex Martyrologio Hifpano, Felino ,
& Ferrari. ' -
Bracara Augufta nec minus clara, ac celebris fuit,

quam Emerita: ibi Diocletiani, ac Maximiani perfecutio
ne exagitata, Vi&tor, Silvefter, Cucufas, Suzana, ac Tor
quatus, aliique, quorum memoria temporis diuturnitate,
ac Scriptorum penuria extin&ta eft apud homines : neque
enim dubitandum eft , cum Bracara fuerit celeberrimus
Conventus populi Romani, Ethnicique religionem Chri
ftianam ibi pullulantem perfequerentur, quin plurimorum
Martyrum fanguine rigata fit, quorum nomina licet in vitæ
• libro fcripta fint, adhuc fub obfcura fama reconduntur.
S. Vi&orem Bracarenfem memorat Romanum Martyrolo
gium ad diem duodecimum Aprilis , qui cum adhuc efTet
Catechumenus, & idolum adorare noluifTet, ac Chriftum
JESUM magna copftantia confefTus fuifTet , poft multa
tormenta capite abfcifo meruit proprio fanguine baptifa
Seculi IV. Cap. J/I. 2I9
ri : ei tamen prædi&tos focios Silveftrem , Cucufatum,
â Suzanam, & Torquatum non adjungit ; aft Vafaeus in fuo „,„,
chronico, Garibajus quoque, aliique omnes fimul eadem ¢î
perfecutione Bracaræ pro Chrifti É occifos enarrant. Hifior.
Hifp.
§. II. - lib. 7. -
De S. Damafo. cap. 44.

* . *
IĘ fan&titate illuftriores, qui fæculo quarto flo

ruere , , Damafus extitit Romanus Pontifex ; fuifTe ,
Hifpanum omnes confentiunt ; quod tamen Hifpaniæ fo
lum ei effet natale , Hifpanienfes mutua contentione de
certant. Matamorus in Narratione Apologetica de Do&t. .
viris Hifpaniæ Damafum Matritenfem appellat : , Onu- *
phrius Veronenfis in libro de Romanis Pontificibus peni- -
tus Lufitanum , ac Igæditanum facit : Samétur, ait, Da- •
prafur, Amtomii filiu r , Egitamemfir Lufitamur Hifpamur. .
Onuphrio totus adhæret Regiæ Academiæ Socius Em- -
ß, manuel Pereira da Silva Leal de rebus Egitanienfis Eccle
[],
fiae. Refendius vero Eborenfis Ecclefiæ vetuftum Codi- £ f. t.3.
cem fequutus ex Vimaranenfi Urbe in Interamnenfi pro-**
vincia oriundum refert, id quoque cantat Bracarenfis Ec- ..
j. clefia ; tenentqne fere omnes Lufitani. Marianna inquit £%£
'* Damafi patriamiVimaranenfem quondam Egitam fuiffe?p-Â*
pellatam , quod non leve efTet, ut Onuphrii., & Refen- caj'19.
}3
dii opinamenta conciliarentur ; fed ex veteri Lufitaniæ
geographia apud Ptolemæum Situs Tarraconenfis , erro- ,,, ,
ris convincitur. Vimaranes tribus leucis à Bracara Augu- £j. §.
; fta olim Arduca nominabatur in provincia Tarraconenfi fi;us
inter duos fluvios Vizellam, & Avum, Egita, fiye Egita-j,
nia hodie Idamba in provincia proprie Lufitana fita eft, & meni,
. à fluvio Ponful rigatur. -
Damafus Lufitania Romam profe$tus literis floruit. fr.,„, 4

; Liberius Pontifex eum in clerum recepit , & Vicaria do- in vitâ
navit præfe&tura; idque teftantur a&a Liberii, quanvis in %y46
aliis depravata juxta Baronium : Nolite timere , imquit ge- -
22 O Hjfforia Ecclefiae Lufftamae
Liberiur , quomiam ego vobifcum mom babito im Civitate
Romama , Jèd babetir J/icarium fratrem , &- presby
terum Damafum , quæ etiam convincunt fatis Damafum ,
non ex Diacono, ut putarunt alii , fed ex Presbytero ad
fummi Pontificatus honorem fuifTe eve&tum. Mag. P. Au
Ep. 53. guftinus ad Generofum ordinem Romanorum Epifcopo
Ἀέ' rum numerans Damafum Liberio fucceffiffe ait, præter
edition. miffo Felice , qui poft Liberii exilium Conftantii au&to
ritate in Romana Sede fuerat ordinatus. Igitur Liberio
Damafus fucceffit, cujus ordinatio Urficini Diaconi Ro
mani fchifmate turbata eft. Schifmati extinguendo occur
rerunt Catholici Imperatores, Bafilica à Schifmaticis oc
cupata Damafo reftitui juffa eft ; Urficinus Valentiniani
edi&to in Gallias relegatur ; ab exilio tamen poftea re
vocatur ea conditione , ut nec Romam , nec fuburbi
carias regiones ingrederetur. Poft Valentiniani obitum
Urficinus iterum Romanam Sedem arripere conatur, qua
propter Catholici Epifcopi à Synodo Romana Gratiano ,
& Valentiniano Imperatoribus fupplicarunt, ut Urficini,
& ejus fautorum infolentiam frænaret, quibus Epifcopo
rum votis annuit Gratianus , & per Aquilinum urbis Vi
carium Ecclefiæ paci profpexit. Pagi in Breviario Roma
norum Pontificum de Damafo Papa fcripfit quatuor
Synodos Romæ convocafTe , primam adverfus Urficinum
Antipapam , Valentem , & Urfacium : fecundam adver
fus Auxentium Arianum in Mediolanenfem Sedem inftru
fum ; tertiam adverfus Apollinariftas ; quartam adverfus
varios hæreticos, & Urficini fe&tatores. T .
Damafo Pontifice , Magnus Theodofius Epifcopos
r#, ,. Orientis ( erant autem centum , & quinquaginta juxta
Hißor. Theodoretum ) Conftantinopolim juffit convenire ,
£!£ quo & Nicæna fides confirmaretur, Conftantinopoli
%%,7, 6rdinaretur Epifcopus , . & fides circa Divinitátem
' Hiijijr, Spiritus San&ti à Macedonio impugnatam ftabilire
£% tur : hæc ex Socrate. Hoc Concilium , quod vi fuæ
* * convocationis Orientis, tantum erat generale, faétum eft
Seculi IV. Cap. VI. 2, 2, I
(Ecumenicum,
tribuit cum Damafus
dignitatem. ' ' ' confenfit, & confenfu hanc
- -- - - - - - - •- • • • • • ... _
Damafo confuetudine conjun&tus fuit D. Hierony

mus , in juventute illi fuit ab Epiftolis ; & Damafi juffu
novum teftamentum , aut Euangelia faltem emendavit,
ut conftat ex illius præfatione in 4. Euangeliftas ad Dama
fum : Novum opur me facere cogir ex veteri: ut poft exem
plaria Scripturarum toto orbe difperfa , quafi quidam ar
Ziter fedeam ; & quia imter fe variamt, quæ fimt illa , que
: cum græca comfemtiamt veritate, decermam.
In Pontificali Romano narratur Martyrum corpora
-
requifivifTe Damafum , quorum, inquit, Comcilia verfibur

decoravit. Baronius ait Consilia Martyrum diéta effe apud Æ „
: Veteres cæmeteria , ubi Martyres, fepeliebantur ; quæ ; É
etiam memoriæ dicebantur, ut in Martyrologio Romano. nii.".
De ipfo Damafo traditur : Multa Samiéiorum Martyrum 4d diem
corpora invemit , eorumque memoriar verfibus exorjiavit.;;;*
De illius verfibus teftem habemus D. Hieronymum : Da-'îîâe
mafur Romamæ Urbi r Epifcopur elegam r im verfibur compo- $criptgr.
^mendis ingemium habuit , multaque , &> brevia opufcula Ecclef.
/)eroico metro edidit.Baronius in annalibus collegit omnes
quot reperiri potuerunt: & leguntur in tom. 27. Biblio
thecæ Vererum Patrum editionis Lugdunenfis, quos ani
madverfionibus illuftravit Martius Milefius Juris-Conful
tus Romanus. - - -
Liber Pontificalis inquit : Damafur comflituit , ut

pfalmor diu, mo&t ?;' caneremt per Ecclefiar, qt;i hoc prae
¢epit pretâyterir ,. & Epifcopir , vel momaflèrìit. Verum p. a;.
Cardinalis Bona,Martene de antiquæ Ecclefiæ difciplina in £in.
Divinis Officiis , & Thomafinus Horarum Canonicarum Pfalm.
inftitutiQnem ab Apoftolis repetunt , teftimonia adferen- ;';';,
tes San&torum Patrum ab ortu Ecclefiae , & deinceps tem- ££;j.
porum ratione fervata. Epiftolæ quamplurimæ ejus no- &, Ἄ.
mine apud Auétores inveniuntur, tres âd Hieronymum,*
ad Afros , de Chorepifcopis ad Epifcopos Italiæ, ad Au
relium ,. ad Paulinum Antiochenum, ad Epifcopos Illirici,
222. Hißoria Eccleff.e Lufitamae
& ad Epifcopos Orientis , quarum tantum tres ad Pauli
num fcilicet Antiocheiium , ad Epifcopos Illyrici , & ad
Epifcopos Orientis auétographæ ipfi adjudicantur, nec
non illæ, quas Hieronymus memorat : ceteris inter fpu- .
rias computatis. Anno 384. Confulibus Ricomero , &
Clearco , obiit Damafus; & fibi edidit epitaphium.
- §. III. *
De S. Irema.
I. D temporis floruit S. Irena Lufitana ejufdem Damafi
foror , quæ inter Romani monafterii clauftra virgini
tatem coluit, mundique illecebras abhorruit. Damafus
fororis fepulchro epitaphium confcripfit , $ diu la
tuit , & à Baronii Cardinalis temporibus in lucem ener
fit , ut ipfe teftatur, in quo Virginis merita, ac virtutes ,
defcribuntur.
Hoc tumulo facrata Deo, mumc membra quiefcunt,
£; Hic foror eft Damafi, momem fi quaeri r, /reme,
2 I• Jôverat haec fèfè Chrifto , cum vita mameret,
Jîrgimir ut meritum Sam&tur pudor ipfè probaret
Bir demar hyeme.r mec dum compleverat aetar,
Egregior morer vitae praecefferat aetar,
Propofitum memtir, pieta* vemeramda puellæ
AM ignificor fruétur dederat melioribuf ammir,
Te germama foror , moflri mumc t fiir amcrir
Ctum £f? mumdum , dederat mibi pigmur homg/ium,
Cum fibi , cum raperet melior tumc regia cæli, -
INom timui mortem , cælor quod libera adiret,

Sed dolui fateor, confortia perdere vitae,
INumc veniente Deo, mgfiri remimifcere Virgo,
Tom. 3. Ut tua per Domimum praeflet mibi facula lumem. .
£;33. - §. IV. -
Olyfipon. De Olympio. -
Antift.
Lib.i.
S Æculo quarto jam exeunte floruit Olympius , quem
Cardofo Olyfiponenfem exiftimat , nullius tamen au
%%. &toritate enixus , quam Pfeudo-Juliáni : eandem tenet
£;'," fententiam Rodeíiciis da Cunha, Mag. P. Aug. Olympium
Seculi IV. Cap. VI. 223
Hifpanum fuiffe fcribit ; Lufitani quidem Antiftites olim
apud Patres, & in Conciliis Hifpani nominabantur : ejus
au&toritatem, & gloriam in Ecclefia laudant Mag. P. Aug.
Athanafius.» Nanzianzenus,) Sozomenus,, utpote qui ç.
utpote qui Orienté
permeans in tot Conciliis fidem prædicavit, & ftabilivit.
C A P. VII.
De haerefibus per Lufitamiam.
Æculo quarto poft medium Prifcillianus patriæ Gal
rr,
•*- læcus Epifcopus Abulæ, quæ olim ex Lucenci Con
cilio Emeritenfi Ecclefiæ in Lufitania fubjiciebatur,
errores fuos venenato ore difperfit eo fucceffu, ut per uni
verfam Hifpaniam graffaretur : ab Idacio tamen Emeri
tenfi Epifcopo, & Ithacio Offonobenfi in Algarbio ad
Maximum imperii Romani invaforem delatus, ac in du
plici audientia conviétus capitis tandem fupplicium paf Lib. 2.
fus eft , tefte Severo Sulpicio. Prifcillianiftarum errores Hiß.
Sacr.
fic defcribit Mag. P. Auguftinus: Prifcilliamiffae, quor im Lib. de
ÆHifpamia Prifcilliamur imfiituit, maximè Gmgfiicorum , &> h«re/.
AManicbaeorum dogmata permixta feétamtur. Quamvir, &~ b«refi 7.
ex aliir haerefibur im eór forde r , tamquam im femtinam
quamdam borribili confufiùme comfluxerimt. Propter occul
tamdgr autem contamimdiiomer , &~ turpitudimer fuar ha
ὸemt im fuir dogmatibu r , &• hæc verba: $ura, perjura ,
fecretumÅ: moli. Hi amima.r dicumt ejufdem maturae,
4tque fuê(faiitiae , cujur eft Deur, ad agonem quemdam
fpomtameum im terri y exercemdem, per feptem cælor, & per
quofdam gradatim defcemidere primcipaïur , &* im mali
gnum primcipem imcurrere, à quo iftum mundum faéfum
volumt , atque ab boc principe per diverfa carmir corpora
Jèmimari. Adflruumt eiiam fatà/ibt/s fiéli r homimer co//i-
gatgr, ipfumque corpttr mjirum fecundum duodecim figma
cæli effè compofitum, fumt7i , q ji Mathematici vulgo ap
pellamtur, comjiituemter im capite Arietem, Taurum jm cer
i vice, Gemimor im bumerir, Camcrum im peétore, &• caetera
nominatim /igma percurremter, ad planta r ufque pervemi
224 , Hißoria Ecclefiae Lufftamae
vmt , quar pifcibus tribuumt , quod ultimum figmum ab
Aftrologi r muncupatur. Hæc, &* alia fabulofa, vama , fa
crilega , quae perfèqui lomgum eft , baerefir ifta comiexit.
Carmer tamquam immumda* efca etiam ipfa devitat : com
juge r, quibu£ boc malum potuerit perfuadere, digjum gem*,
viror à molemtibur viri r. Opificium quippe ommii* carmis
nom Deo bomo, &> vero, fed maligmir Angeli r tribuumt:
l.
hoc verfutiore r etiam Manicbaeis, quod mibi/ fcripturarum
Camomicarum repudiamt , fimul cùm apocrypbij legemter
ogmmia , &* im auëtoritatem fumemter, fed im fuor fenfu£
allegorifamdo vertemter qutdquid im fímctir libri r efi, quod
eorum evertat errorem. De Chriflo Sabelliamam feéiam te
memt eumdem ipfum effè dicemter, mom folum Filium , fèd cii
Lib.z. am Patrem , & Spiritum Saméíum. Ha&tenus Mag. P. Au
Hift. guftinus. Prifciiliano occifo, ait Severus Sulpitius,non fo
<Sacr. lum non reprefTa eft hærefis , quæ illo auétore proru
perat , fed confirmata latius propagata eft. Namque fe
&tatores ejus , qui eum prius ut fanétum honoraverant,
poftea ut Martyrem colere cæperunt. Peremptorum cor
pora ad Hifpanias relata, magnifque obfequiis celebrata
funt eorum funera: quin & jurare per Prifcillianum fumma
religio putabatur. Quapropter in Lufitania, & ultra per
univerfam Hifpaniam plura convocata fuere concilia hujuf
modi pefté penitus extinétura, de quibus in fæculo quinto.
Prifcilliano focii, & in erroribus,& in morte, tefte ,
Catal. Hieronymo, fuere Latronianus vir quidem ex eodem Do
fr pt.
IEccle
&tore Maximo, eruditus, & in métrico opere veteribus
comparandus, Feliciffimus, Julianus, & Euchrotius. Ti
/i4fi.
herianus Bæticus, feu juxta quofJam Lufitants ex ea Lu
fitaniæ parte, quæ intra Bæticæ limites ex Strabone con
tinebatur, cum Prifcilliani hærefeos accufaretur Apolo
geticum tumenti, compofitoque fermone fcripfit ; poftea
poft fuorum cædem exilii tædio vi&tus mutavit propofi
tum, filiam devotam Chrifto Virginem matrimonio. co
pulavit. Perfarum, Medorum , ac Indiorum tenuit con
fuetudinem, qui nec filiabus parcebant libidini fuæ indul
gentes. hifto
325
ECCLESIÆ .•
LusiTANAE
SÆCULI V. , *
.. • * •
++++*******************************************++++++++++++********
C A P. I. ;
De Epifcopis Lufitanie. '
S. I.
De Epifcopi r Bracarenfibur.
Xeunte fæculo quarto Bracarenfis Ecclefiæ
Epifcopus ordinatus fuit Paternus, Prifcillia
ni fe&am amplexus fuerat ; & ex ipfius con
feffione apud Patres Concilii Toletani primi
anno 4oo. fa&usjam Epiféopus ab ea fe li
- beravit le&tione librorum S. Ambrofii , qui
bus vacaverat. Paternum pro catholicæ fidei veritate, &.
publicatæ hærefis errore libenter fufcepere Toletani Pa
tres, & Ecclefiam, in qua fuerat Epifcopus conftitutus,
tenere permiferunt in fuam communionem etiam receptu-^
ri poft Apoftolicæ Sedis refcriptum ; hæc conftant ex *
Exemplari definitivæ fententiæ translatæ de geftis Tole- p.,.;;.

tani Concilii primi apud Labeum. Ex ipfis Concilii a&tis fior. E«- .
convincitur Iiluftriffimus D. Rodericus`da
im Toletano Concilio Pater; Cunha , quod%££*
depofitum exiftimaverit Â£ cap.
F
226** Hißoria Eccleff e Lufftamae
i & in ejus locum Profuturum fuffecerit, quem Profuturum
putat ipfe Rodericus eum fuifTe, ad quem Mag. P. Augu
ftinus anno 397. Epiftolam fcripfit, quæ eft fiumero 38.
alias 149. Convincitur quidem ille, nam Profuturus ifte :
| videtur effe , qui in lib. de unico baptifmo contr. Petilian.
cap. I6. laudatur Cirtenfis Epifcopus in Numidia, cujus
I . In Ep. etiam meminit Paulinus. -
| 32• Paterno fuccceffit Pancratius , qui præfuit Concilio

Bracarenfi I. an. 4I I, aut 412 ; quod primo in lucem pro
didit Fr. Bernardus de Brito Ciftercienfis Monachus in Mo
Tom. z. narchia Lufitana , cujus veritatem, ac au&tographiam po
lib. 6. ftea ad examen róvoçabo. Pancratius fuccefforem habuit
** Balconium ; ad quem Epifcopi Tarraconenfes , & Cartha
ginenfes, Lufitani, & Bætici S. Leónis Papæ jufTu adver
fus Prifcillianam hærefim congregati regulam fidei conf
cripferunt ; cujus meminit Concilium Bracarenfe fecun
dum , & juxta alios primum anno Chrifti 563: veluti eo
tempore Metropolitàni jure, ac etiam Primatis cun&tis
illo tra&tu Ecclefiis imperaret. Huic Avitus Presbyter
Hifpanus Epiftolam græcam Luciani de inventione cor
! poris Protomartyris S. Stephani à fe latine verfam dica- ,
vit ; & fimul ad univerfum clerum , & plebem Bracaren
fem mifit. Balconium cognominem eundem fuifTe Cepo
rp. ad nium, ad quem Turibius Afturicenfis Epifcopus litteras
Turib. dedit, fimulque ad Idacium de non recipiendis apocryphis
£f*, fcripturis, quibus credebant Prifcillianiftae ; de quo etiam '
íí, " loquitur Léo Magnus facile eft opinandum , conje&tan- 4
#; 3, dumque ex Auétoribus Aguirre Cardinali, Natali Alexãti-'

! £#, dro, & aliis paflim, qui Ceponium Bracarenfem Antifti
## ' tem referunt eo tempore, quo Balconius Bracaræ fedem .
A. c.3. moderabatur : duo enim eandem Ecclefiam fimul regere

ff,% noi\ poteragt juxta Nicænum Canonem, quem M. P. Au
i % g* guftinus refert , aut fortafTe Exfcriptorum vitio in Epift.
ãïí.* Mag. Leonis. Balconius in Ceponium mutatus eft. Balco
nii fuccefTorem ait Rodericus da Cunha extitifTe Valeri
um, Valerii Idacium, Idaciique Caftinum, nec alia aucto:
Seculi J/. Cap. I. 4 27
- ritate fultus, quam Pfeudo-Juliani. Paternum, Pancrati
um, & Balconium certæ notitiæ invenio.
- §. II.
- De Epifcopi r Emeritemfibur. -
A Nno quadringentefimo, quo tempore Romæ fede

bat Anaftafius I. Emeritenfis Ecclefiæ Lufitaniæ Me
: tropolis gerebat Paftorem Patruinus , qui Toletano I.
Concilio præfuit ; non defuere quorum alii Patruinum
' Toletanum Antiftitem , alii cum Refendio Tarraconen- „,
fem, & alii Bracarenfem exiftimarunt, quos tamen decipiÂ £;.
certo judicandum eft. Innocentius I. in Epiftola ad Epif
copos in Toletana Synodo conftitutos, vel ut alii codices ##;
habent in ££ $ymodo , Exfcriptorum errore conf- £;. $£
cripti, cap. 5. Patruinum Emeritenfis Ecclefiae Epifcopum nód. άn
. refert, & in ejus locum Gregorium fuifTe ordinatum, cu-ftitut.
jus querelam , fiqua effet , apud Patres audiri juffit. Poft
Gregorium Gelafium rexiffe traditur, qui in fupradi&to
Bracarenfi primo Concilio poft Pancratium Bracarenfem
- Epifcopum fubfcripfit: inde inter Lufitaniæ antiquitatis
monumenta fæculo quinto alius non invenitur nifi Anto
ninus, qui anno 448. Pafcentium hæreticum urbis Romæ
Manichæum de Afturia ad Emeritam fugientem, ejus cau
fa prius cognita, fuo territorio expulit damnatum, tefte
Idacio in chronico, qui etiam refert ; cum in Afturienfi
urbe Gallæciæ latentes Manichæi geftis Epifcopalibus
detegerentur, ea ab ipfomet Idacio, & Turibio, qui cos
audierant, ad Antoninum Emeritenfem Epifcopum dire
&ta funt, ut à fua Dioecefi , fiquos inveniret, expelli cu
- , raret. - -
- §. III. • ' .
De Epifcopi r Colimbrienfibur , Portugalemfibur, ac Emi

mienfibur.
C Qlimbria ex Lufitaniæ -
primoribus civitatibus fic di

-
. \_, &ta, yeluti imbrium collis, quod imminenti loco fi

ita confpicitur, pluviifque irrigua fit Mundam ad radices
228 , Hj/?oria Eccleff.e Lufftamae
decurrentem eo, augmentantibus, à quinto ineunte faecn
lo Epifcopum habùiffe fertur Elipandum. Hic primum in
oppido , quod ævo noftro Comdeixam veterem appella
mus, fedem habuit: ea tamen ab Atace Rege, ut alibi di
cetur, folo æquata , & huc , ubi nunc eft, cum populo
translata, Epifcopalem etiam cathedram adduxit. In con
ftru&tione murorum novæ civitatis Atacis juffu Elipandus
Epifcopus, & multi alii Presbyteri laborabant fervientes
in operibus, barbarorum perfecutionibus, affiduifque in
commodis vexabantur. Piiffimi Præfulis Elipandi nomen
legitur in Concilio primo Bracarenfi, cui ipfe interfuit ,
& in Epiftolis Arisberti Epifcopi Portucalenfis ad Same- .
rium Archidiaconum Bracarenfem quæ infra defcribentur;
nec ullus alius Colimbrienfis Præful ufque ad fæculum
fextum reperitur.
Eodem tempore , quo Elipandus Colimbrienfem
occupabat fedem , Arisbertus Portucalenfem moderaba *.
tur, cum Elipando Bracarenfi primo Concilio adfuit, eum

in Epifcoporum Portucalenfium Catalogo adfert Roderi
*In Ma cus da Cunha, ipfius Epiftolas ad Samerium Archidiaco
march. num Bracarenfem, & Pamerium Egitanienfem Epifcopum
Lufitam. ex Codice manufcripto perantiquo Bibliothecæ Alcoba
P 3. lib. cienfis tranfcripfit Fr. Bernardus de Brito Ciftercienfis Mo
5. cap.z.
' nachus , in iis Lufitaniæ excidium , Chriftianorum fub '
barbaro Rege vaftatio ab oculato tefte ita producitur.
j£;' Doleo fuper te, frater mi, doleo fuper Epifcopum , &* ca
fmer.
put mffrum Pamcratium , doleo fuper exulationem ve
Jfram , videat Deus mifèriam moßram oculis mifericordiae
fuae, Colimbria capta eft, fervor Dei occidit inimicur im
Tore gladii, Elipandu r ducitur captivus : Olyfipo liberta
tem fuam auro redemit, Egitamiam obfidemt, omnia ple
ma jumt laboribus , fingultibur , &* amxietatibur , fed
uia tu vidifti quomodo aéium eft im Gall.ecia à Suevir,
inde collig? qualiter Alami agamt im Lufitamia. Mitto ad
te D:creta de Fide , quae petir , deduxi emim illa mecum
fcripta manu mea. Ego quotidie fpero fuper me /imilem.
Seculi V. Cap. I. * 229
plagam : fèd de ommibur ad te fcribam, fic vero de loca
?ubi latitar: refpiciat mor Deur.
Epift. B. Arisberti ad eundem Samerium : Pcr mife
ricordiam Dei evafimur mamur impiorum , &~ tramfeumtef
Co/imbriam movam , vidimur ibi multor Dei miimjiror la
όoramter juffu Aiaci r in corflruéiiome murorum novae ar
cir, quam ipfè J£
AMumdam facit , devofiata jam pri
ma populatiome: ibi erat fervur Dei Elipamdu.r Epifcopus,
&~ Effemur Prerbyter, &* multi alii fèrviemter im operibur:
Flevi cum il/ir comparem affiéiiomem , &* ablatum Impe
ratorum ju.r im Ltfitamia ; ipfi ad me fcribunt , quod fit
; illir boma fpe.r propter conjugium Cimdafumde filiae Her
memerici , quia fidelir , boma , &* pia efi ; de evemtu cri
í ttJ* Cert 107êJ*.
Ep.3. ad Pamerium Egitanienfem Epifcopum: Quae
riti r de flatu moflro , &* fratrum mqflrorum , bene videntur
? mo/ira, fi peccata mom tollant, quod cnim accidit , hoc fi,
Atacer Lufitamiæ Rex , Cbrifliamus quidem , fèdfèéiator
Ariamorum extat, veteremque Colimbriam d firuxit, juxta
que Mumdam fiuvium iterum confiruxit labcre , &~ fudore
captivorum bomimum , fervorumque Dci , &~ cum impli
citur im ae.dificio maneret, advenit H rm*mericur Rex Sue
vorum, qui ultra fluvium Duria r degebat , &~ imito bello,
Atacer Viéior remiamfit , cum ufque ad Durium prfècutu*
fuiffèt Suevor , &- v?//ct fluviám tramfire, mitiit Herme
nericur legator, qui pacem petamt, &• Cimdafumdam filiam
uxorem promittamt : finitur bellum, deducitur filia ufque
ad Colimbriam , ibique ut fimitam difcordiam jicmffräret,
depingit turrim cum puella , juxta quam dracomem viri
dem, leonemque rufum fua , &* foceri infigmia componit,
Qflemdemr adveniffè pacëm per maptam puellam, quae cum.
Chriftiama effèt, cum marito fècitT, me Catbolicor Domini
Epifcopor, &* Sacerdote.r ultra perfccutiomibus maceraret,
€” qui im operibur laborabamt, in iibertatem pomeret. Re£
Ecclefiarum partim refìitutae fumt, partim improximo fumt,
4t réftituantur; Rex parat fé, &* fùos ad bellamdum, dui.
23o Hißoria Eccleffe Lufitam.e
'citur comtra Gothor , eo quod adjungit ad auxilia Roma
morum tam ex Scalabi , quam ex Ulixboma , Celtobri
3a , &* Colipode, propriamque gemtem Lufitamam pomit im
armir, regima di%%, bellum , fèu amore mariti, feu ti
more evemttr.r , eleemofymar facit Epifcopi r exulamitibur,
' ò~ devotiomem magnam habet im Deum , &~ im B. Petrum
' Rdtirbomenfem , orat quotidie pro marito , &~ fide illiur,
fi Deter dignetur illum illumimare , fic omhia im pace , &•
όoma fpe procedumt , tu ora pro Ecclefia Dei , &* pro me
' peccatore. Vale. ' - -
'I Emmanuel Pereira da Silva Leal Regius Academicus

hafce Epiftolas Auétori quinti fæculi , qualis effet Aris
p.,.,;,bertus ille, veluti fpurias abjudicat nixus, quod plurima
ïâe rei. verba quafi barbara, nec purioris latinitatis habeant, qua
£gifgi. lia funt, exulatio pro exilio, populatio pro populi mul
* titudine', Duriar pro Durium, & alia, qùæ Auéìori quin
' ti fæculi non longe ab aurea, argenteave latinitatis ætate
florenre minime proferrentur. Aft quot Au&torum genui—
na opera inter fi&ta regius Academicus fupputaret, fi hæc,
qua ütitur regula Arisberti literas repudiaturus , vera ef
fet , & conftans. Floro ne argenteæ ætatis Au&tori ab
, m,,.judicaret 9pus » quod exulationem pro exiliQ adferret :
£;';;' Imde glariffimo* Primciper exulatione multavit ? Cælio ne
T Sedulio étiam , qui fæculo quinto floruit ante medium,
ILib. 3. quod populationé pro populo diceret: Flebant germamae,
£;, flebat populatio prefens ? Nec nomen Duria; adeo inau
ditum eft, ut criminis fcriptor incufetur, qui id appone
* ' ret , fi græcos Au&tores præcipuos ob oculos haberet.
Ptolemæo Doria r eft ; Dioni Dorior , Straboni tum Du
' rior, tum Duria r. Animadvertendumque eft fæculo quin
* to lätinitatis puritatem jam declinaffe.,
' Arisberti tandem literas fuppofitas refert , quod nul
lus id temporis Arisbertus Epifcopus Portugallenfis exi
fteret ; nec oppidum Cale, feu Portus Cale, tunc Epifco
pali Sedi idoneum effet ; juxta veterum Patrum decreta ,
· qui, ne Epifcoporum evilefceret dignitas, nifi in urbibus
Seculi V. C;ip. I. ." 23 I '•
:ì; ordinari Epifcopos ftatuerunt. Synodus Laodicæna : Nom ,
(.* oportet im J/illu/ir, vel agri r Epifcopur ccrfiitui , & Sy- Canon.6.
i;r nodus Sardicenfis in Occidente Laodicainum Canonem in
i, 3 novavit: Sardicenfis ait : Licgmtia damda mom (ff ordimam-c„„„ ,.
iri; di Epifcopum , aut in vico aliquo , aut modica civitate, -
}a, cui fùfficit umu r Pre ràyter ; qúia miom cf meceffè ibi Epifi : .
*}**
', copümi fieri , me vilefcat montem Epifcopi , &> auétoritar. .
i?,, Verum in lege obfervanda plurimi Epifcopi , id temporis, ..
ni minus religiofi fuerunt : in Occidente Sardicenfis Syno
1 dus contra Orientales Canonem 6. edidit, ut damnaret.
ít: Concilii Tyrii Epifcopos, qui ordinaverant Ifchyram, qui :
t£ nec pagi illius Alexandriæ Presbyter erat, cum ibi nun
5: quam effet Epifcopus, qui Presbyterum poffet ordinare,
1,3 imo nec Chorepifçopus : aft fi in oppido, & caftello po
i3 puli augeretur multitudo, & alius civitatis Epifcopus in,
, ** ea regenda propter diftantiam , aut Dioecefis amplitudi-,
nem adhibendæ curae fe non fufficere cerneret, aut aliquo
tempore ibi effet Epifcopus , novus ibi Epifcupus creari
j. permittebatur. C9ngiljum Carthaginenfe, 2, Illa Digce. '
Jir, quae aliquamdo 6abuit Epifcopum , babe.t proprium ,
¢ ..... etfi accedemte tempore , crefcemte fide , populus Dei ,
3. multiplicatur d;fideraverit proprium habere reéiorem,.
$ eju* voluntate, im ejus potjtate gft Diœcefir corflituta, -
j%
§.
abeat Epifcopum. Mag. P.Aug. Fuffala, dicitur Hippo- Ep. 2o9.
penfi te/^^tf 0/^/0 gomfime caftellum : antea ibi mum quam fuit allas
? Epifcopus , fèd fimul comtigua fi&i regione ad paraeciam ä;£!
? Hyppomemfir Ecclefi.e pertimebat. Paucor habebat illa ter- Fäjäi.
: ^ra Catholico r , ceierar ple&er illic im magma multitudine
;** bomimum conftitutar Domgflitarum error miferabiliter ob
I. timebat, ita ut in eodem caftello mullur effet ommimo Catho
J? licur. Aétum f im Dei mifèricordia, ut ommia ipfa loca
r, umitati Ecc/efiae haereremt ; per quamtor laborer, ô- peri
? cula mgftra uomgum fi explicare, ita ut ibi Pre rhyteri, qui,
1* eir comgregamdir à mobir£# tur confiituti fumf, expoiia
'* remtur, caederemtur, debilitaremiur , exfecaremtur , occi
; deremtur: quorum tamem paffiomer imutiler, ac fieriler mom
V.
23z Hi/?oria Ecclef.e Lufftamae
fugrunt , umitatir illic fecuritate perfeéia. Sed quod ab
Hippome memoratum cajtellum mij/ibur quadragínta fe
jumigitur, cum im ei r regemdir , &* eorum reliquiir , licet
exiguir colligendir , quae im utroque fexu aberrabant mom
^mimacer ulterius , fed fugacer, me viderem latitr r, quam
oportebat extendi, mec adhibemde fufficere diligemtiae, quam.
certiffima ratiome adhiberi debereTcermebami, Epifcopum.
ibi ordimamdum, confiituemdumque curavi.
En Auguftinus propter populi Fuffalenfis multitudi
nem, diftantiam , & animarum neceffitatem , in caftello,
ubi antea nullus erat, Epifcopum confecravit. Quid mi
rum voluntate Metropolitani Bracarenfis , in cujus pote
ftate caftrum Portucale erat conftitutum , & ita jam fæcu
lo quinto ex Idacio appellabatur , ibi Arisbertus Epif- '
copus conftitueretur , cum populi multitudo illuc fitus.
comercio apti caufa confluentis augeretur ; & magna effet
à Bracara diftantia , & Dioecefis Bracarenfis amplitudo in
tot regendis populis curæ adhibendæ obicem fuo ferret,
Epifcöpo : nec Arisbertus illius Sedis primus Antiftes
nümerátur , cum antea à Petro Ratenfi Bafileus , de quo
in primo fæculo fcripfi , Portucalenfis Epifcopus dicatur
ordinatus. - - -
Arisberti coævus fuit Pontamius Eminienfis Epifco

pus ubi nunc Agatbam appellamus,Bracarenfi primoCon
çilio interfuit , & poft Deusdedit Lucenfem , fubfcri
pfit. In divifionibus , quæ fa&tæ funt Epifcopatuum in
Lufitania, & univerfa Hifpania , de Eminienfi nulla ex
tat memoria, fortaffe quod id temporis inter Colimbri
enfis Ecclefiæ paræcias haberetur: quemadmodum in ipfis
divifionibus, nec Lacobrigenfis , neque Gerabricenfis in
veniuntur Epifcopatus, quos tamen ex Conciliorum ve
terum fubfcriptionibus in Hifpania Gothorum tempore.
extitiffe conftat, & refert Vafæus in chronico.
$. IV.
, Seculi J/. Cap. I. -
333
.•
§. IV.
De Epifcopi r Lamecem/ibur, &~ Egitamiemfibur.
TT Amecenfium Epifcoporum catalogum defcripturus
Excellentiflimi D. D. Fr. Feliciani a Domina Noftra
ejufdem Lamecenfis Sedis Epifcopi ope non carui, qui ex
fuæ Sedis Archivo ad Academiam Liturgicam rogatu Re
yerendiffimi Dire&toris,Canonic. Reg. Generalis D. Fran
cifci ab Annuntiatione, exemplar fideliter translatum mi
fit. Ab anno quadringentefimo decimo ufque ad quadrin
gentefimum vigefimum primum Lameco, fedit Tiburtius,
cujus nomen in Concilio primo Bracarenfi legitur. Poft.
Tiburtium fuit Severus, cujus memoria extat anno 432.
IPoft Severum Idacius anno 435. ufque ad 458. hunc qui
dam cum Vafaeo in chronico exiftimant celeberrimum fuif
fe Chronicorum Scriptorem, quæ Segisbertus Gemblacen
fis Monachus prodidit, nec non Sirmondus, ea de caufa
tantum, quod Segisbertus dicat Idaciur Lemicae urbir Hif
pamiarum Epifcopur ; quafi Lemicae fcriberet pro Lameca:
alium tamen extitiffe Idacium credo: nam Ifidorus de vi
? ris illuftribus cap. 9. ait Idacium , qui Chronicon Eufebii
fequutus eft , fuifTe Epifcopum Gallæciæ provinciæ : aft
civitas Lamecenfis licet Bracarenfi Epifcopo Gallæciæ
IMetropolitæ in Concilio Lucenfi fæculo fexto jam poft
medium fubdi cæperit, nunquam in Gallæciæ, ut putavit.
Vafæus fed Lufitaniæ finibus prope Durium fita eft. Ipfe
chronici Scriptor de fe ait in Aquæflavienfi Ecclefia à
Suevis fuifTe captum,& tribus captivitatis menfibus exple
tis, miferantis Dei gratia Flavias rediifTe, quæ erat pro
vinciæ Gallæciæ Parochiana Ecclefia, cujus etiam provin
vinciæ Lemica erat prope Flavias. En alium Idacium ;-
Lamecenfem fcilicet Idacium, & alium Lemicenfem, feu
Flavienfem in Gallæcia. Poft Idacium Hildaricus Lame
cenfem. Sedem Epifcopus rexit, quo tamen tempore flo
nuit, & quQt annos in Epifcopatufederit
conftat. Gg certum non con
• . . .
/
434 Hi/loria Eccleffae Lufitanae

In chronico Hausberti Hifpalenfis Egitanienfes Epif
copi ante hoc fæculum numerantur, Salvatus, Gregorius
II. Licerius, Athanafius , Joannes, Agefindus, Conftan
tius, Walumbrofus ; qui cum à nullo alio monumento ,
Au&tore ve probæ , ac dignæ fidei oftendantur, cum di
ligentioribus Lufitaniæ rerum exploratoribus ad figmenta
referre necefTe eft, & à fæculo quinto Egitanienfem Epif
copatum duxifTe initium certum habeo. Pamerius hoc fæ
culo ineunte huic præfuit Ecclefiæ, Alanis Lufitaniam,
& ultra Durium deprædantibus, Bracaram venit, & in Con
cilio Bracarenfi primo fubfcripfifTe legitur, ad ipfum ex
tat Arisberti Epiftola Portugalenfis Epifcopi jam expo
fita: poft Pamerium in eadem Ecclefia ufque ad fæculum
fextum de alio Epifcopo notitiam certam, aliquo ve mo
numento comprobandam non reperi , quanvis fatis ad- .
tenderem. -
- - C A P. II. -
De Concilio Toletamo primo umiverfae Hifpamiæ, Ge

- merali.
-
Nno 4oo, quo Anaftafius Romanam regebat Eccle

fiam Lufitani Epifcopi , ceterique Hifpanienfes
* Prifcillianiftarum hærefim omné eradicandi flagran
teszelo, fimulque Hifpanienfium Patrum animos invicem
amoris vinculo adftringendi, quos Prifcilliana impietas, .
imprudenfque Idacii Emeritenfis , & Ithacii Offonobenfis
zelus in partes difciderat, Toletum convenere : & inter
tot Generales Hifpaniarum Synodos, quæ in ea urbe re
-gia celebratæ funt ; hæc Toletana prima eft. Aliqui non
ad annum 4oo referunt ; fed ad 4o5 fecüdo confulatu Stili
conis: falluntur tamen , nam illius celebrationis tempore
Mediolanenfi Ecclefiæ præerat Simplicianus , qui obiit
decima fexta die Augufti anno 4co, aut circiter 4oI. hinc
firmum fit confulatu primo Stiliconis, qui incidit in an
aum 4oo. fedifTe Patres. Unde viginti Epifcopi interfue*
*,
Saeculi J/. Cap. II. ' 335
runt, quibus præfuit Patruinus, quem Innocentius I. in
Ep. ad eandem Synodum, & jam alibi dixi, Emeritenfem
vocat. Ceterorum nomina funt Aphrodifius, Severus, Hi
larus, Ortifius , Afterius, Serenus, Leporius, Aurelianus,
Lampadius, Marcellus, Licianus, Leonas, Olympius, Ju
cundus, Lampadius, Florius, Sratius, Exuperantius; hi
omnes fubfcripferunt. Hos præter etiam adfuerunt Sym
' phofius, Di&tinus , Ifonius, Vegetinus, Anterius, Pater
nus Bracarenfis, & Rufinus, qui Prifcillianam haerefim,
qua inficiebantur, coram Patribus abdicarunt. Licet cer
tum non fit quarumnam Ecclefiarum efTent Antiftites, cre
dendum eftTfuiffe omnes Provinciarum Tarraconenfis ,
Carthaginenfis , Lufitaniæ , & Bæticæ. . , •
- Primum Fidei formulam ediderunt, non eam, quae

in hujus Concilii editionibus , plerunque legitur , cum
iftaec a Leone Magno Romano Pontifice tradatur mifTa ad
Balconicum Bracarenfem Epifcopum, qui $; &
amplius annis pofterius extitit Toletanæ huic Synodo ,
aliam conje&tandum eft edidiffe, cum adverfus hærefim
Prifcillianam, quæ Marcionitarum, Manichæorum, Sabel
lianorum, aliorumque erat congeries, inveherentur. Poft
editam formulam viginti protulere Canones , quibus dif
ciplina Ecclefiaftica per univerfas Hifpanias effet ftabili
ta. I. Canone Diaconos incontinentes à Presbyteratu ,
Presbyteros ab Epifcopatu removerunt. 2. eos , qui
publicam egerant poenitentiam, ordinari vetuerunt, nifi
Le&tores, aut Oftiarios, fi Ecclefiarum ferret neceffitas, ita
ut Euangelia, aut Apoftolicas literas non legerent. Qui
ex Poenitentibus Diaconi fuerunt initiati in Subdiaconos
deprimi ftatuerunt, ut nec manus imponerent, nec facra
contingerent. 3. Le&tores , qui viduas uxores duxe
rant, ultra fubdiaconatum afcendere prohibuerunt : en
quarto fæculo per Hifpanias noftras interpretatiyam biga
miam ad maiores ordines , ut impedimentum ftabilitam.
4. Subdiaconos fecundo nubentes in Le&torum , vel
Oftiariorum gradum dejecerunt ; tertias vero nuptias ce
236 Hjfforia Ecclefiae Lufftamae
lebrantes poft biennii abftentionem ad laicam cömunio
nem demandarunt. Tertias nuptias non damnarunt Hifpa
nienfes Patres, nec malas judicarunt, fed libidinem in fa
cris Miniftris renuendam hoc Canone ob oculos habue
runt. 5. Presbyteros , aut cujufvis gradus Clericos
ubi efTet Ecclefia commorantes, fi ad hanc ad facrificium
quotidianum non accederent, Clericos non habendos de
creverunt , nifi fe emendarent , & ab Epifcopo veniam
promererentur. En in Ecclefiis Hifpanienfibus id tempo
ris Miffae Sacrificium quotidie celebratum. 6. Virgi
nes facras confefToribus, aut laicis non confanguineis fa
miliariter uti , aut folas adire convivia inhibuerunt.
7. Clericos uxores fuas, fi deliquerint peccantes, feve
rius punire jufTerunt, & cum iis cibum fumere vetuerunt,
donec ad officium, a&ta poenitentia , redirent. 8. Ne
Diaconi ordinarentur , qui poft baptifmum militave
rant. 9. Ne Virgines facrae , fan&timoniales , vel vi
duæ, abfente Epifcopo, aut Presbytero in fuis domibus
horas canonicas ritu folemni canerent cum confeffore, aut
fervo. Lucernarium, fcilicet vefpertinum officium lucer
narii nomine fignificatum, quia deficiente die accenfis lu
cernis folvebatur , cantari probibuerunt nifi Epifcopo
Presbytero, vel Diacono præfentibus. En folemne offici
um divinum, horæque canonicæ jam ineunte fæculo quin
to per Hifpanias. .
Io. Ne ad Clerum admitterentur, qui fui juris non

erant, nifi Domini, vel Patroni confenfu. I I. Ne Eccle
fiafticæ perfonae , ac pauperes á potentibus opprimeren
tur. 12. Ne Clerici à fuis Epifcopis recederent, & ad
alios tranfirent. I 3. Ad Poenitentium ordinem ablegarunt
eos fideles, qui nunquam ad facram Cömunionem accede
rent. 14. Própter Prifcillianiftas, qui Sacram Eucharifti
am non confumcbant, ab Ecclefia velut facrilegos ejece
runt Patres, qui acceptam à Sacerdote Euchariftiam non
fumerent. 15. Eos excommunicarunt, qui excommunica
. tos denunciatos, ac notorios non vitarent , fed eos col
Seculi V. Cap. II. . 237 .
loquio, aut convivio fufciperent. 16. Virginem, aut fan-.
&timonialem peccantem decem annis poenitentiæ addixe
runt: corruptores pari poena conftrixerunt. 17. Siquis ha-.
bens uxorem fidelis concubinam haberet ne communica
ret decreverunt Patres : cæterum is, qui non haberet uxo
rem, & pro uxore concubinam haberet à communione non
repelleretur ; tantum ut unius mulieris, aut uxoris , aut
concubinæ , ut ei placuerit effet communione contentus;
Non defuere , qui ex hoc Canone exiftimarent Hifpani
enfes Præfules Nicolaitarum erroris fuifTe fautores , &
turpium conjun&tionum : ut maiores noftri jure vindi
centur, cum viris eruditis dicendum eft concubinas olim.
duplicis fuifTe generis: quædam ad tempus erant, quarum
concubitum utpote à lege naturali prohibitum femper.
turpem Chriftiani habuerunt, etiam fi procreandorum fi- .
liorum caufa efTet. Aliæ concubinæ quodam modo uxo
res erant , fine dotalium tabularum folemnitate duceban
tur: in his tria requirebantur, ut uterque effet folutus:
ut fides efTet mutua, id eft, quod alteri non jungerentur,
neque abftinerent à filiorum generatione, ut hac vitæ con
/r
fuetudine ufque ad mortem permanerent: de his loquitur.
Mag. P. Auguftinus , & de ipfis, quæ vere uxores erant, Ii. de
agit ifte Canon. 'bonocon
' 18. Viduæ Epifcopi, Presbyteri, vel Diaconi poftjug. c. s.
mariti obitum nubere non poterant fub privatione com
munionis ufque ad mortem, ut jam dixi ad Canonem tri
gefimum tertium Eliberitanum. 19. Sacræ Virgines majo
Tum Clericorum filiæ , quæ contra votum peccarent, à
Patre, vel Matre in afe&tum fufcipi prohibitæ funt fub pri
vatione communionis. 2o. Presbyteris chrifma conficere
vetitum eft, qui aliquibus in locis id ufurpaverant. Dia
conis chrifimare prohibitum eft: quod Presbyteris licitum;
abfente Epifcopo, judicarunt Patres. Nefcio ubinam hu
jus Canon.s Natales Alexander veftigium quodvis inve
nerit, ut de Chrifmatione baptifmali illumi intelligeret,
non de Confirmatoria. Poft editos Canones unde viginti
238 Hi/loria Ecclefiae Lufitanae
Epifcopi ceteros, qui Prifcillianam hærefim reliquerant,
ac deteftati fuerant , ad communionem fufceperunt: cu
jus rei a&ta vix aliqua fuperfunt, ac extant.
Calvinus, aliique Heterodoxi multum roboris ex hoc
Concilio fibi inefTe putant, ut animæ Chrifti Domini ad
inferos defcenfum negent, cum in Fidei profeflione, quæ
ipfi adfcribitur, hujus articuli nulla fit mentio. Toletánis
hifce Patribus non reéte fymbolum illud adjudicari me di
xifTe non poenitet ; lubens adhuc fatebor nonnullis etiam 1
1
antiquioribus fymbolis, vel etiam in Nicæno, & Conftan 1
' tinopolitano articulum illum expreffis verbis non reperi .
ri; id veterum Conciliorum Antiftitibus propofitum erat,
' non omnia Chriftianæ Fidei capita fuis comple&ti profef
fionibus, fed ea præfertim, de quibus tunc temporis con
troverfia excitabatur. -
C A P. III.
De Comcilio Bracarem/.
T* R. Bernardus de Brito Monachus Ciftercienfis , &
Lufitaniæ Chronologus Generalis lib. 6. Monarchiæ
Lufitanæ cap. 2. Concilium primum Bracarenfe ex
codice manufcripto veteri Bibliothecæ Alcobacenfis pri
mus in lucem edidit, ad D. Auguftinum de Caftro id tem
poris Bracarenfem Archiepifcopum exemplar mifit, ut in
libro rerum memorabilium in Primatialis Sedis Archivo
affervato apponeretur. Illud cum laude allegant, quot
$; ab ejus ætate de hac re pertra&tarunt, non tafitum
ufitani, verum & exteri, Labeus , Henricus Spondanus '
in add. ad Epitomen Baronii anno 413. Fleury ad an. 412.
aliique. Ex Conciliorum colle&tione nupera Hifpania
rum , & ex eodem Fr. Bernardo de Brito fideliter reddo,
poftea alibi infra difficultatibus illud labefa&tantibus ref.
pondebo.
Seculi W. Cap. III. 239
... . . §. I. *• •
Bracaremfir Comcilii primi.
C A P U T pr -
. C Onvenientibus Epifcopis, Elipando Colimbrienfi,

Pamerio Ægitanienfi , Arisberto Portugalenfi, De
.
usdedit Lucenfi, Gelafio Emeritenfi, Potamio Emeriten
. fi, Tiburtio Lamecenfi, Agathio Irienfi, Petro Numanti
no in Fano S. Mariæ Bracarenfis , Domnus Pancratius
Epifcopus Primæ Sedis dixit.
:
í§
* ,
δarbarae gemter devgffamt umiverfam Hifpamiam , templa

. .
INotum vobiy efl , fratrer , &* focii mei , quomodo

M. evertumt , fervor Clriffi occidunt im ore gladii , &> memo- '
ria r Saméiorum , offâ, fèpulcbra , caemeteria profamamt ,
virer imperii comfrimgumt, modo commovemter, ommia , fi
cut flipulam amte faciem vemti. Praeter Celtiberiam, &•
Carpetamiam jam reliqua ommia verfur Pyrenaeo r fub fua
jacent poteftate. Et quia malum boc jam eft fuprá capita
mcflra ; volui vor advocare, ut umufquifque fua provide
at , &• ommer fimul communem Ecclefiae calamitatem.
3. Provideamur focii remedium amimarum , me multitudo
Jaborum , &• affliétiomum compellat eor abire im confili
tum impiorum , fiare im via peccatorum , &• federe im ca
thedra pefiilemtiae, aut apoftatare à vera Fide : &• ad hoc
exempla comfiantiæ moftre pomamur ob oculor fubditorum , ,
patienter pro Chriflo aliquid ex multer tormemiir, que ipfe
pertulit pro nobis : Quia vero mommuli Alamorum, Suevo
rum , Wamdalorumque fumt Idolatrae, alii vero Arianam
haerefim profitentur; vifum mibi eft, vobir approbamtibus ,
ad majorem Fidei firmitudinem comtra fimile? errorer fem
tentiam proferre. Quid vobis videtur?
.Omnes refponderunt: $uffum , pium, faméium, expe
diemfque negótium.
24α Hj/!oria Eccleffe Lufftamae
C A P U T II.
Ancratianus : Credo im Deum, tumum, verum , aeter
J II mum, imgemitum, à mullo procedemtem , qui comdidit
caelum, terram, &* quæ im ei r Ἄ
vifibilia,&' imvifibilia.
Omnes Epifcopi: Similiter, &* mo.r credimur.
Pancratianus: Credo im umum Jêrbum gemitum , ab ipfò
Patre amte tempora, Deum ex Deo vero, ex eadem fùb
: famtia Patrir, fime quo faéium eft mibil, &- per quem
ommia creata fumt. -
Omnes Epifcopi : Similiter &* mo.r credimur. - •

Pancrat. Credo im Spiritum Sanétum procedentem à Patre,
- &~ Jêrbo umicum im Deitate cum ipfir, qui per ora Pro
. pbetarum loquutur eft, fupra Apjiolo ffedit, Mariam
. Cbrjfii Matrem replevit. - - *
Omnes Epifcopi : Similiter &~ mo.r credimur.

pancrat. Credo, quod im bac Trimitate mom fit majur, aut
• . mimur, priu r , aut pgfterius , fed im tribu r diffiméiir
Perfomir fit uma aequalitar, uma Deitar, uma Divinitar,
Omnes Epifcopi : Similiter &* mo.r credimur.
Pancrat. Dammo, excommunico, reprobo , amathematifò
ommer comtrarium femtiemter, tememter, &• praedicanter.
Omnes Epifcopi: Similiter &~ mo.r damnamur.
Pancrat. Credo, quod Dii gemtium fimt daemonia, o r ha
ὸemt &* mom loquemtur, oculo r &* mom videbunt, aurer
&• mom audient, meque fit fpiritur im ore ipforum. …
Omnes: Similiter �~ mof credimur. -
Pancrat. Credo quod Deur mjfler trimur im Perfomir, umur

%%
. . im Effemtia, ex mihilo ommia, &~ Adamum, Patrem,
moflrum creavit ex terra, Evam de eju* latere, deflruxit
^mumdum per aquar, dedit Moyfi legem , Ó* moviffimir
... temporibur vi/itavit mor per £%j fuum , qui faéiur
eft ei ex$#, David fecumdum carnem. *
Omnes : Similiter credimur.

Pancrat. Dammo, reprobo, exfecro, &~ amatbematifo ommer
C011
- Seculi J/. Cap. III. ' 24t *
contrarium tememter, femtiemter, &• praedicanter.
Omnes: Similiter &- mior damnamur.
T.
C A P U T III.
í
â
Ancratianus : Numc autem fi placet vobir ommibur,
fatuatur quid ggendum fit de reliquiir Sanéiorum ,
praecipae de Paire moffro, &• Apoflolo hujus regiomir Petro ,
Ratem/3, quem ad falvamdar anima r %acobur Domimi com- !
famguimeff r dimifit. * * .
Surrexit Elipandus Colimbrienfis, & ait: Nom pote

rimur ommer umo modo idfacere, -
Sed fi vobir placuerit, umufquifque pro temporir oppor

. .tumitate id faciat. '
Barbari funt intra mor , &~ Ulixbomam premumt , .

. ' . -
Emeritam babemt, Affuriam fimiliter, prope diem evemtu

ri fupra mor ; proficijcatur umufquifqueTim locum fuum, &*
,*
comfortet fide/er, corporaque Sanéìorum bomgfle abfcondat,
. &• de loci r, &• de %, ubi pofita fuerimt, relatorium
vobir mittat, me percurfum tempori r um obliviomem vemiamt.'
Omnes : % flum, bomum, &> comgruemr comfilium mo
&jr videtur prò tempori r meceffitate.
_ Pancrat. Similiter mibj, &• vobis videtur ; abite in
pace ommer ; fòlur remameat frater m ffer Poiamiur pro
i;
pter dflruéiiomem Ecclefiae fùæ Emimiemfir, qu.mi Barba
1r/ ve$ca/1t. • _ . -
Potamius dixit : Abeam &• ego ut comfortem over

mear, &* fimul cum ejr pro Chrifii momime patiar laborer,
&- amxietate r. Nom emim fufcepi mumur Epifcopi im prof
t!
peritate, fèd im labore. -
Panérat. Optimum verbum , jffum confilium, profe

; &tum approbo ; Deur te comfervet.
Omnes Epifcopi : Servet te Deus im bomo comfilio,
quod mo y fimiliter approbamt; r.
-
Omnes fimul : A/eam.t * im pace %efr r Chriffi.

Pancratianus in Dei nomine IFpifcopus BracaIenfis. '
`241 . Hißoria Eccleffe Lufitamae
Gelafius in Dei nomine Epifcopus Emeritcnfis.
Elipandus in Dei nomine Epifcopus Colimbrienfis.
Pamerius Epifcopus Egitanienfis. -
Arisbertus Epifcopus Portugalenfis.

Deufdedit Epifcopus Lucenfis.
Potamius Epifcopus Eminienfis.
Tiburtius Epifcopus Lamecenfis. ,
Agathius Epifcopus Irienfis.
Petrus in Dei nomine Epifsopus Numantinus. ,
- S. II.
Praediéium Comcilium vimdicatur.
Lurima funt, quibus Bracarenfe primum Concilium ;

non tam exteri , quam Lufitani quoque labefa&tare
conantur, & confi&tis operibus adjudicare ; tot pene funt
ipfius Concilii verba , quot adverfantia argumenta, qui-;
bus impugnant: iis ftri&to calamo fatisfa&tum iri, obvi
amque, quantum valeo , mecum habeo. Idacio tefte in
chronico, ut alibi etiam infra dicam : Alani, Wandali, &
Suevi Hifpanias ingreffi Era 447 anno Chrifti 4o9 per Hif
paniam debacchabantur, omnia in fervitutem redigebant,.
nec templis, nec donibus, nec ipfis civitatum muris par
<centes. In duriffima perfecutione Epifcopi ab Ecclefiis
fuis exules Bracaram nondum à barbaris impetitam ad Pan- .
cratium convenere, fimulque adunati, ut fidei fcuto tege
rentur adverfus impiiffimos hoftes, quorum plurimi cum
Gothis tam à tempore Valentis Imperatoris Arianam per
fidiam fe&tabantur, Fidei Nicænæ fymbolum firmiter pro
feffi funt ovibus etiam fuis tradituri, ac ut ipforum hofti
um audaciæ adverfus templa , reliquiafque San&orum in
cæmiteriis, & piis locis occlufas effrenatæ occurrerent,
de ipfis reliquiis conquirendis , & de tuto loco fervandis
JZib. z. decretum ediderunt. Res quidem digna erat, quæ coram
Hiftor. omnibus ageretur, nam tefte Severo Sulpitio, cum Prifcil
4Cr. C/3 D.
£j£* lianiftx: Prifcillianum occifum, ut Martyrem colerent, &c.
Seculi J/. Cap. III. 243
â Prifcillianiftarum peremptorum corpora in Hifpanias rela
• ta magnis obfequiis celebrarent , ne in barbarorum perfe
cutione impiorum corpora cum San&tis confunderentur,
& in pofterum ex populorum ignorantia San&tis debitum
cultum impii adrogarent, Epifcopis apud Bracaram ple
nius vifum eft ftatuere, quibus locis omnibus poftea Hif
paniæ Catholicis dignofcendis Sanétorum reliquiæ conde
rentur. Quantum ex reliquiarum facrarum cum aliis con
fufione in cultu periculum furgeret, neminem in Cano
' num hifloria verfàtum latet. Qüapropter Concilium Car
thaginenfe 5. can. 4. ftatuit: Ommimo mulla memoria Mar
tyrum probabiliter acceptetur, mifi aut ibi corpu.r, aut cer
fae reliquiae fimt, aut ubi origo alicuju.r habitatiomir, aut
poffèffiomir, vel paffiomir fide/iffima origime traditur. Nam
?qtie per fùmmia, & per imamër quafi revelaticmer quorum
Zibet bomimum ubique conftituumtur altaria, ommimode re
probemtur : corporum San&torum in alia loca translatio
inem quacumque de caufa, vel ut alibi condantur, aut pu
blicæ venerationi exponantur, fynodali judicio efTe per
<tra&tandam decidit Concilium Moguntinenfe primum an.
813. cap. 5 I. Corpora Samétorum }; Joco ad locum nullur
tram fèrre praefumat fime comcilio Primcipir, vel Epifcopo
rum , famëtaeque Symodi licentia : hinc aliquorum argu
menta diffolvuntur, qui hujus Concilii celebrandi caufam
nullam, nulliufque momenti opinati fùnt. - - -
Gelafius Emeritenfis, Elipandus Colimbrienfis, Pa

merius Egitanienfis, Tiburtius Lamecenfis licet Pancratii
1mon effent fuffraganei , qui ab eo Metropolitani jure ad
provinciæ Concilium advocarentur ; nam Gelafius Lufita
iniæ Metropolitanus erat, cæteri ei fubditi erant : tamen à
barbaris eorum fedium vaftatoribus pulfi, perfecutionem
que fugientes apud Bracaram inventi fùnt, fimul pro có
muni Fidei , & Ecclefiarum caufa judices federunt, decre
veruntque. De Petro Numantino ljs eft , fuffraganeus ne
cffet Pancratii, & Epifcopus Numantiæ, quæ in Tarraco- t;, .,
nenfi Hifpania juxta Orofium in capite Gallacjac fita erat, cap. 6,
244 Hißoria Eccleff.e Lufftamae
an Gelafii cujus Ecclefiæ Emeritenfi in divifionibus fa
&tis fub Reccefvin&o Rege, & Wamba Numantia, hodie
Zamora fubje$ta erat. Quanvis Numantia, de quia Oro
fius , poft diuturnam obfidionem à Scipione fölo efTet
aequata , & everfa, non video cur fæculo 5. iterum non
efTet ere&ta , licet non ad tantam trium millium pafTuum
amplitudinem, quam ex ipfomet Orofio ambitu muri fui
amplexabatur, fed ad eam, quæ Epifcopi fedes capax fo
ret. Hanc Epifcoporum Hifpanienfium fugam , exilium
que propter barbarorum in Ecclefias irruptionem afpexif
fe videtur Mag. P. Aug. in Ep. 228. quam anno 428 fcri
pfit ad Honoratum Epifcopum confultus, an Epifcopis,
8: Clericis fugere liceret, imminente obfidionis, & ex
cidii periculo. Nom emim, inquit, quifquam eft, qui dicat
Ê; manere oportere, ubi jam mom fuerimt , quibur
neceffè fit mimiflrare. Ita quidam Saméti Epifcopi Â Hif
pamia profugerumt, priu.r plebibur partim fuga lapfir, p r
zim perempti r, partim obfidiome comfumptir, parfim capti
vitate difperfir, fed multo plure r, illic mamentibur propter
quoJ mameremt , fub eorum periculorum demfitate mamfe
rumt: ex quibus Potamius ab omnibus laudatur, quod
fuas oves, deftru&ta Ecclefia Eminienfi, nollet deferere,
& ceteri etiam abierunt fideles fuos , fiqui effent, con
fortatum. —”
Præter alia, quibus ex di&tis fit fatis, alia adhuc ob

jicit Regiæ Academiæ Socius Emmanuel Pereira da Silva
£ì prædi&ti Concilii au&toritatem penitus extin&turus.
I. quod fine die, & Confule fcriptum fit adverfus Con
ftantini legem ad Lufitanos datam, qui conftitutiones fine
die, & fine Confüle datas au&oritate carere juffit; & Pa
tres fe convenire dicant in S. Mariæ Bracarenf:s fano, cum
indignum fide videatur Catholicos Epifcopos Chriftiano
rum templum appellafTe fanum, quod proprie apud ve
teres Patres, & facram Scripturam idolorum templum, &
gentilium ædes fignificabat. 2. quod Epifcopi S. Petro
Ratenfi Apoftoli tribuant nomen, quod primis Ecclefiz
Seculi V. Cap. III. 245
fæculis duodecim tantum Apcftolis , aut aliis Domini
Difcipulis præftabatur. 3. quod in profeffione fidei fymbo
1o Nicæno proceffionem Spiritus San&ti a Patre fimul, &
Filio addiderunt, quæ iis temporibus nondum audieba
tur. Hæc non fine eruditione , ac ftudio opponit Lufita
nus Jurif-Confultus ; quibus refpondere opus eft. *
Au&toritatem, au&tographiamque Concilii Cefarau

guftani primi, & Toletani primi poft Conftantini legem
convocatorum quis neget, quod Confule tantum careant?
Celebrationis quidem die notantur, cujus vero Confulatu
Cæfarauguftam, aut Toletum Patres accefTerint , ibi nul
la extat memoria. Quot etiam Summorum Pontificum
Epiftolæ ad ipfos Hifpanos fine die , & fine Confule, quæ
à nullo fpuriis adjudicantur ? Epiftola Innocentii I.T ad
Epifcopos in Toletana Synodo conftitutos, quam plenio
rem Jacobus Sirmondus reftituit , & Innocentianam effe
nemo negat, abfque die, & Confule reperitur. Literæ
quoque Epifcoporum Tarraconenfium ad Hilarum Papam
anno circiter 465 in Concilio Romano le&tæ neque diem,
neque Confulem habent , au&toritate tamen apud erudi
tos ad Difciplinam Ecclefiae de Epifcoporum ordinatio
nibus firmandam potiuntur. Adverfus Arianos vetus erat
Patribus proloquium : Re.r fidei mec tempur habemt , mec
tempori fubjiciumtur ; nec Cæfarum leges immutant, ac
infirmant. Cum Valens, Urfacius , & Germinius Euzebia
ni novitatum avidi conciliabulis diem , & Confulem in
decretis fidei affignarent, infe&tatus eft Athamafius. Quid
emim defùit Ecclefiae Catbolicae ad pietatem , ut mumc de
Fide quaeremdum videretur, qui verbir fuir de Fide Comfu
Ier adfcribumt, fub quibur res aéfa gft, Urfaciur, &> Va
Jem r, Germi miufque id fècere quod amtea, mec faéíum , mec
auditum eft ΆCbriftianos. -
Fanum quidem Catholicorum templum appellavere

Bracarenfes Patres, nec renuo nomen illud propriæ figni
ficationis vi gentilium ædes exprimere, quâpr6pter Deo
rum Sacerdotes Fanatici a; pellabantur, de quibus ait M.
• 246 Hißoria Eccleff e Lufftamae.
Parens Aug. enarrat. in Pfalm. 4o. Sedemt Pagami ... &•
audiu/it famaiicor fucr: verum fæculo quinto puriori la
tinitate jam declinante, templum, & fafium fimul confu
derunt , aut cum ex infcriptioné inventa omnibus com
, pertum fit Bracarenfem Ecclefiam ante Euangelii prædi
cationem fuifTe Gentilium Deorum fanum ; pofteaque
Deo in Beatiffimæ Virginis honorem confecratam , anti
quum nomen retinuere Præfules ; fortafTe pofteris ex per
fecutione remanentibus in ipfius Dei gloriam monftratu
, ri Deorum templum in veri Numinis cultum effe deftina
tum , mutatumque : idque firmatur ex Hiftoria templi
Romæ à M. Agripa extru&ti in cultum Deorum omnium,
quod Pantheon dicebatur: poftquam à Bonifacio IV. Im
peratore Phoca, in honorem Beatiffimæ Viginis, & San
&torum omnium confecratum fuit, & S. Mariæ Rotundæ
jam dicitur, apud quofdam, nec paucos , & pios, & fapi
.entcs priftinum Panthecn nomen retinet, nec amifit.
Operam fane perdidit Regius Academicus, ut Apo
ftoli nomen , quod Bracarenfes Patres S. Petro Ratenfi
Epifcopo Bracarenfi tribuerunt , primis Ecclefiæ fæculis
inufitatum, exceptis Domini difcipulis , oflenderet. Pa
tres , qui prædicto præivere Concilio, Epifcopis Apo
ftoli nomen ediderunt. Cyprianus Ep. 65. ad Rogatia
num, Diaconos 9bjurgans cum Epifcopo contendentes
ait : Memimuffè debcmt Diacomi, quóniam Apofiolor, id ft
Epifcopor, &> Praepofitor Domimtir elegit. Pacianus Barci
nofienfis Epifcopus Epift. I. Demique &~ Epifcopi Apfio
Ji momimantur , ficut de Epaphrodito Patut: r edifferit.
S. Paulinus Nolanus Epifcopus ad Florentium Caducen
fem Epifcopum : Deus qui te im fortem Apoflolorum di
gmatt/r affumpfit.
Nicæno Symbolo particulam à Verbo in Spiritus San
&ti proceffione addiderunt, nec Concilii Ephefini au&tori
tati , & decreto a$t. 6. alteram fidem à Nicæna proferre ,
confcribere, aut aliquam voculam mutare prohibenti de
rogarunt, cum triginta annis ante Ephefinum Bracaræ con
Saeculi V. Cop. III. 247.
fedifTent Præfules. Eadem caufa , qt:a Conftantinopoli
tani Patres Nicano fymbolo circa Spiritum San&lum Do
minum , & vivificantem ex Patre procedentem , cum Pa
tre, & Filio fimul adorandum , &c. propter Macedonia
nos adjecerunt. Bracaienfes Antiftites propter Prifcillia- .
niftas id temporis per Lufitaniam, imo & univerfam Hif
paniam hærefim fpargentes additamentum confcripferunt.
Prifcillianiftæ, tefte Mag. P. Aug. lib. de hærefibus , de
Chrifto Sabellianam Se&am tenebant eundem ipfum effe'
dicentes, non folum Filium , fed etiam Patrem , & Spi
ritum San&um : Patres igitur ut Perfonarum diftinétio
nem oftenderent , & Filium nec efTe Patrem , nec Spi
ritum San&tum efTe ftabilirent,non tam Filium à Patre, fed
etiam Spiritum San&tum à Patre , & Filio procedentem
profeffi funt. Et dubium maximum eft inter Theologos
Hiftoricos , quo tempore id additamentum eft faélum ,
aliis cum Emmanuele Caleca , & Genebrardo a tempore,
Damafi Papæ judicantibus , aliis cum S. Antonino, & Si
finio Patriarcha Conftantinopolitano fub Niculao I. aliis
cum Juliano Cardinali , & Andrea ColofTenfi à Synodo
feptima generali : plurimi in plurimas de tempore fen-,
tentias abeunt ; quibus ignotum erat Bracarenfe primum
Concilium
Gafparufque ad eorum
Eftacius tempora non
de antiquitatibus divulgatum.
Lufitaniæ *
cap. 73. ú
Concilium iftud confi&tum putat, etiam quod Pancratius

Dominus appelletur, cum iis temporibus id nomem foli
Deo omnium rerum vere Domino tribueretur : Eftacii
obje&tioni addit quidam eruditus Vir aliam non imparis
quidem momenti, quod Epifcopi invicem per prono
men Tu honorentur, miffam facientes honorariam confue
tvdinem veftræ Charitatis , ac Fraternitatis , quæ paffim
Epifcoporum literas , & colloquia legenti occurrit. Efta
cius diligentiffimus antiquitatum explorator à veteri ejuf
. dem Concilii temporis more evincitur , quo Epifcopos
Dominos appellari non nova res erat. In Concilio Tole
; tano I. anno 4oo. ex ipfius geftis: Gomafiur Presbyter di
248 Hißoria Eccleff.e Lufitamae
xit : memo dubitet me cum Domimo meo Epifcopo femtire,
3» ommia damnare, qttae dammavit. Quam plurimæ funt
Epiftolæ Mag. P. Aug. eodem fæculo ad Epifcopos , &
alios fcriptæ , quos Dominos infcribit, & vocat: en E
piftolam 162. Domino Beatiffimo &- vemerabili Fratri , &*
Coepifcopo Saméto Evodio : & in eadem fic Evodium adlo
quitur : Huc accedit, quia mom tu , & taler tantummodo
cogitandi eflir leéiuri Aj. , quod fcribimur : plurima alia
O1n1ttO. -
Maximum tandem argumentum adferunt ex filentio

tot Hifpanienfium fcriptorum ufque ad initium fæculi de
cimi feptimi,quo Fr.Bernardus de Brito illud in lucem pro
tulit. Innocentius III. in Epift. ad Petrum Compoftellanum ;
Epifcopum,ut ejus diffidia cum Bracaréfi Antifíite circa Ec
clefias fuffraganeas cóponeret primam Synodum Bracaren
fem vocat, quæ anno 563. Lucretio Præfide Bracaræ Epif
copo convocata eft : Porro fècumdum Bracarenfe Comcili
um mom precgffit Bracaremfir Synodu£ mifi prima. Ante In
nocentium III. Martinus Bracarenfi in Synodo Era 6io.
fub Mirone Suevorum Rege anteriorem Synodum primam
dixit : Quae omerofum fuit im primo illo Comcilio multa fi
mul ingerere , meceffarium videtur modo ad motitiam Sam
&j.e£j? Charitatir defèrre. Tempus ipfum , quo pri
mo editum eft, & apparuit, non multo poft Pfeudochro
nicorum editionem , quæ plurimas fabulas in publicum
adduxerunt , fufpeétum , nec facile credendum reddit
Concilium nuper inventum.
Ad ultimum, firmiufque argumentum dico magnam
Fr. Bernardus de Brito adveniffe laudem , nam ex Biblio
thecæ pulvere publicum fecit Concilium , quod Lufitani
omnes nefcierant. Quot Jacobo Sirmondo , Patribufque
Benedi&tinis Congregationis S. Mauri debentur laudes ?
Quot Michaeli LeQuien ? Quot Marteni , & aliis, qui
Codicum vetuftorum pulverem excufferunt, & juri publi
co reddiderunt , quos veterum , & coævorum filentium
praetermiferat ? Coætaneorum filentium non efIe evidens
Hi
• Saeculi V. Cap. III. ; 249 .
Hiftoriæ argumentum in cap. de Arte Critica fatis oftendi.
Fieri enim facile potuit, ut ex iis Epifcopis , qui illud
celebrarunt , aliqui manentes , yel alio fugientes , a&ta
ipfa in loco tuto reconderent, aut fecum deferrent, & ex
iis poftea exemplar aliquod manufcriptum fervatum ufque
ad hæc tempora fuerit , præfertim in Alcobacienfi Bibli- '
otheca multarum antiquitatum ampliffimo ærario. Nec à
Pfeudo chronicorum Auétoribus, qui fæculo decimo fex
to exeunte fuas fabulas texuere , confe&tum eft exiftiman
dum , cum fæculo decimo feptimo ineunte Fr. Bernardus
de Brito in Codice manufcripto veteri , & cariofo literis
Gothicis fcripto invenerit, quem Codicem fe vidifTe te
ftatus eft diligentiffimus antiquitatum explorator Lofada
in literis teftimonialibus ad Reverendiffimum P. Fr. Do
minicum Cabral Ciftercienfis Ordinis per Lufitaniam Ge
neralem. Cardinalis Aguirre tom. 2. Concil. Hifpan. in
notis ad idem Concilium annotavit in eo non apparere ab
furditates , paradoxa, anachronifmos , & monftra , quæ
fere in Pfeudo chronicis occurrunt.
C A P. IV.
De aliis Conciliir ad Lufitamiam fpeéfamtibus.
Um nefandiffima Prifcillianæ fe&tæ venena per Gal
læciam , & ceteras Hifpaniarum regiones ferperent,
- jufTu Leonis Magni Romani Pontificis in Ep. 93 ad
Turibium Afturicenfem Epifcopum Celenis apud Gallæ
ciam ab Epifcopis illius provinciæ adverfus Prifcilliani
errores Synodus , cui Idacius , & Ceponius , aut alio no
mine Balconius Bracarenfis ejufdem Leonis decreto immi
nebant, convocata eft. Ab Epifcopis quoque Tarraconen
fibus, Carthaginenfibus, Lufitanis , atque Bæticis , quo
tamen loco incertum eft, Concilium harum quatuor pro- .
vinciarum generale, jubente ipfo Leone, celebratum eft. *
De utroque Concilio, & fj,primatu, ac auétoritate per
25o Hißoria Ecclefi.e Lufitanae
Lufitaniam , & univerfam Hifpaniam teftimonium refert
idem Pontifex in citata Epiftola : Dedimur literar ad fra
trer, &• Coepifcopor m flror Tarracomemfer, Carthaginem
èr , &* Lufitamor, atque Gallico r ( quos nonnulli minus
feére Gallicanos opinati funt, Gallæci enim in Suevorum
Hiftoria apud S. Ifidorum Gallici nuncupãtur) eifque Com
cilium $ynodi generalir imdiximur. Ad tuae folicitudinem
pertimebit, ut mflrae ordimatiomir auétoritar ad praediéta
7um provinciarum Epifcopo r defèratur. Si autem aliquid
(quod abfit) obfliterit , quo mimur poffit celebrari gemerale
Concilium : Galleciae faltem im umum comvemiamt Sacerdo
ter, quibur congregatis fratres mgfiri Idaciur , & Cepo
miur immimebunt , conjuméta cum ei r infamtia tua , quò
citiur vel provinciali comvemtu remedium tamtir vulneribus
adferatur.
* Utramque etiam Synodum agnovit Lucretius Braca
renfis Epifcopus in Concilio primo Bracarenfi , quod à
Cap. 2. nemine in dubium vertitur: Lucretius dixit: credo veflrae
Beatitudini r fratermitatem moffe , quia eo tempore, quo
im bir regionibur mefamdiffima Prifcilliam.e Seéiae vemema
ferpebamt, Beatiffimur Papa Urbis Romam.e Leo per Turi
όium Notarium Sedi r fuae ad Symodum Gallæciæ contra
impiam Prifcilliami Se&iam fcripta fua direxit , cujur
etiam præcepto Tgrég; , &* Carthagimemfer Epifco
pi , Lufitani quoque , &* B.etici faéio imiter fe Concilio re
3ulam Fidei contra Prifcilliamam haerefim, cum aliquibu.r
capitulir comfcribemter ad Balcomium buju.r Bracaremfir
Ecclefi.e Præfulem direxerumt : harum Synodorum a&a in
Concilio Bracarenfi præ Epifcoporum manibus habeban
tur, hodie tamen non extant. Jam compertum eft , quod
omhium Hifpanienfium Epifcoporum primus S. Turibius
licet Metropolitæ Bracarenfis füffraganeus Apoftolicæ Se
dis poteftate ornatus jurifdi&tionem aliquam in alienis
provinciis exercuerit ; non tamen exceffit folicitudinem
adimplendi Leonis juffa in Prifcillianifmi negotio.
Seculi V. Cap. /. 25*
,•
*.
- C A P. v.
De Primatu Romami Pomtificir.
On tantum ex S.Leonis Epiftolis ad Turibium Aftu
rienfem , Epifcopofque Lufitaniæ, & Tarraconis
- ipfius auétoritas, füpremumque jüs in Hifpaniis
noftris oftendendum eft, imo & ex alia', quam ipfe an.
434 , dedit ad omnes Epifcopos , & Hifpaniarum , &
Galliarum de folemnitate Pafchali eo anno o&tavo Kalen
das Š, quam Epifcopi noftrarum Provin
ciarum venerabundi `{ufceperunt, totamque litem inter
ipfos , & Gallos de obfervatione exortam fuffocarunt;
' litis caufa erat : alii eo anno Pafchatis feftum ad 15 Ka
lendas Maji celebrarunt, alii 8. Kalendas ejufdem menfis.
Mag. Leo ut diffidentes in pofterum componeret,ad Mar
tianum Imperatorem in Oriente fcripfit, ut à peritis , qui
bus hæc temporum ratio erat cura, fciret, ac refcriberet;
cujus refcripto accepto , Orientalibus adquiefcens deci
fivam fuam Epiftolam ad noftros , & Gallos Epifcopos
direxit. '
C A P. VI.
De Regibur.
XIdacio in chronico Era 447. quæ incidit in annum
- Chrifti 4o9. Alani, & Wandali, & Suevi Hifpanias
ingreffi fùnt , alii 4. Kalendas, alii 3. Idus O&tobris
memorant , tertia feria , Honorio VIII, & Theodofio
Arcadii Filio III. Confulibus. Per Hifpanias debachaban
tur Barbari; provincias Imperii Romani deprædabantur,fæ
viente peftilentiæ malo , opes , & omnem Hifpanorum
fubftantiam tyrannici prædatores inficiebant, famis peri
culum adeo crevit, ut hominum carnes famelici homines
devorarent. Matres, necatis , & co&tis per fe natorum
252. Hißoria Ecclefiae Lufitamæ
membris reficiebantur. Beftiæ fame, & pefte cadaveribus
adfuetæ , homines interficiunt, eorum pafcuntur carni
bus, & in humani generis excidium efferantur: ita qua
tuor plagis ferri, famis, peftilentiæ, & beftiarum ulcera
ta Hifpania Divini judicis iram paffa eft. Unde non tam
ex Idacio, quam & ex Orofio, aliifque antiquis Hifpania
rum Scriptdribus falfum eft, quod maxime id in librö ve
' teri Erarüm Monafterii S. Crucis defcriptum barbaras gen
'tes in Hifpaniam fuifTe ingrefTas Era 366.
* Barbari Hifpaniarum provincias tot plagis laceratas
afpicientes populis extin&tis languere, terram cultoribus
carere, fe ipfos fru&tibus defraudari, fuae miferiæ, ac
penuriæ condoluere, forte ad habitandum fibi provincia
rum diviferunt regiones : Wandali fub Gunderico Gal
læciam occuparunt, & Suevi fub Hermenerico fitam par
tem in extremitate Oceani maris occidua , & Bracaram
regni fedem habuere. Alani fub Refplendiano Lufitaniam,
& Carthaginenfem provinciam , Carpetania excepta, &
Certiberica, quæ in Romanorum fide perftiterunt: Wan
dali Silingi cognominati Bæticam tenuere. Hifpanienfes,
qui à plagis fofpites remanferant, barbarorum fubje&ti funt
fervituti. -
Refplendiano Alanorum Principi fucceffit Ataces

Chriftianus quidem , fed fe&tator Arianorum, qni apud
Emeritam in Lufitania fedem collocavit : id temporis
Hermenericus Suevorum Rex Olyfiponem cepit, & Lu
fitaniæ partem, quae fuper Oceanum ufque ad Turdeta
neam tendebatur : Ataces, qui Wandalis, & Suevis po
tentatu eminebat, Hermenerico bellum indixit , veterem
^ Colimbriam æquavit folo, & juxta Mundam fluvium no
vam conftruxit , in cujus conftru&tione Elipandus Epif
copus, & Sacerdotes, & populus Chriftianus, quos du
xerat captivos, operibus ferviebant. Hermenericus, Gun
derico Wandalorum Rege in auxilium advocato, adver
fus Atacem cum milite perrexit, Ataces vi&or remanfit ,
& Suevos ufque ad Durium perfecutus eft. Hermenericus
· Seculi V. Cap. VI. 253
ad Atacem legatos mifit pacem petitum , & per ipfos
Cindafundam filiam piam, & catholicam uxorem promi
fit : finitur bellum , Ataci nupta eft Cindafunda, Catho
}icis favit, eos in libertate pofuit : hinc in difcordiæ per
puellam nuptam finitæ fignum , depinxit turrim cum pu
èlla, juxta quam draconem viridem , & leonem rufum
compöfuit , quæ Colimbriæ ufque ad hæc tempora funt
ftema , & infigne,
Cum Alani fub Rege Atacein Lufitania fuperbo ocu
1o , & corde avido collocarentur , ita ut Silingos in Bæ
ticâ , Suevos in Gallæcia , Romanos in Carpetania praee
minerent , Conftantius Patricius Romanorum Præfes in
Carpetania, pace fa&ta cum Wallia Gothorum Rege Atha
ulphi fucceffore , eum invocavit. Wallia Romani nomi
nis caufa Alanis, & Wandalis Silingis in Lufitania, &
Bætica fedentibus adverfatur, magnas eorum cædes efficit;
& Alani adeo caefi funt à Gothis apud Emeritam , ut ex
tin&to Atace Rege ; ipforum pauci , qui remanferant ,
regis nomine apud eos abolito, Gunderico Wandalorum
Regi Gallæciæ refidenti fe fubjecerint : pars Suevis, qui
Olyfiponem tenebant : & ita periit Alanorum gloria.
Inter Gundericum Wandalorum , & Hermenericum
Suevorum Regem certamine inito , Wandali in Nervafis
montibus Suevos obfident; inde iftorum obfidione reli&ta,
inftante Afterio Hifpaniarum Comite, & fub Vicario Mau
rocello, aliquantis Bracaræ in exitu fuo occifis, dimiffa
Gallæcia, Bæticam petierunt. Hæc ex Idacio in chronico.
Alani, audita morte Conftantii , quem Honorius Cæfa
rem declaraverat apud Ravenam, ad ingenium redierunt,
Emeritam, unde pulfi fuerant , reverfi totam Lufitaniam
recuperabant. Sed cum minor Theodofius, Valentinianum
Placidiæ amitæ fuæ , & Conftantii filium Imperatorem
renuntiafTet , is contra Alanos, & Sucvos in Lufitaniam
Comitem mifit Sebaftianum, qui Alanis , & Suevis devi
&tis , partæ Lufitaniæ Rex accfamatus eft , feu potius ty
tannidem affectavit, Wandalis fœdere fe adjunxit ; attä
254 Hißoria Ecclefiae ufitam.e
men paulo mox ab iis circumventus, & interemptus eft :
& quæ Sebaftianus bello obtinuerat, Alani , & Suevi poft
illius mortem reciperarunt. -
Wandalis omnibus , fub Genferico Rege ex Catho

lico Apoftata fa&to Gunderici fratre, & fucceffore, cum
familiis de Bæticæ provinciæ littore ad Africam transfre
tantibus, Hermenericus Suevorum Rex folus Gallæciam
tenuit , & Gallæcos, qui in aliqua parte dominio uteban
tur, continuis infultibus invafit : & poft pacis jura cum
iis Gallæcis confirmata morbo opprefTus filium fuum Re
chilä regni Suevorü hæredé inftituit, qui ab armis, & bellis
refpirare non videbatur , & Andevotum militiæ ducem ,
quem Romani miferant Bæticam cum exercitu occupatum,
dccurrens ad Silingionem Bæticæ fluvium aperto Marte in
terfecit, & multas auri , argentique opes obtinuit ; Bæ
tica ejus ditioni jam fubdita , Lufitaniam in fuam fervi
tutem volens adigere, Emeritam ingrefTus eft , & captam
fuo regno adjunxit. Anno Chrifti 44o. Era 478. Hermene
ricus per feptem annos ægritudine adfli&tus tandem obiit,
poftquam triginta duobus annis regnaverat. Rechila folus
à Patre reli&tum regnum habuit ,'armis adeo potens eft
fa&tus , ut Carthaginenfem quoque provinciam in fuam
redigeret poteftatem : ex Idacio hæc funt in chronico:
Gallæcia, Lufitania, Bætica , & Carthaginenfi provinciis
fub ejus dominatu perftantibus, erat in Hifpania Monar
chus : cum Emeritam menfe Augufto adiifTet, ex eodem
Idacio, gentilis cultus profeffione poft feptem regni an
nos vitam mifere confummavit. *.
- Anno Chrifti 447. Rechiarius Rechilac filius Catho

licus fa&tus Patris regnum hæreditario jure fufcepit, &
apud Emeritam regiis infignibus decoratus eft. Theudo
redi Regis Gothorum filiam uxorem duxit: ad focerum
fuum profe$tus in Galliam Gothicam, ab eo defcendens
honoribus cumulatus exercitum geffit , Cæfarauguftanam
regionem, quæ in Carpetania Romano Imperio obtem
perabat, deprædatur. Mortuo Theudoredo cum tercen*
Seculi V. Cap. VI. 255
tis ferme hominum millibus in bello Catalaunico, Rechia
rius in Hifpaniis coepit infolefcere, Carthaginenfes regio
nes, quas ejus Pater Romanis reddiderat, deprædatus eft.
Legati Gothorum venerunt ad eum, ut non tantum à fi
nibus alienis difcederet, verum & imperare non intende
ret, poft quorum adventum Rechiarius cum magno Sue
vorum exercitu Provinciam Tarraconenfem impetivit, fpo
liavit , & magnam captivitatem in Gallæciam deduxit.
ííôï êríèòåôïíôù§TÉëÜôôéêïíïíïìÜôôïíôùíÉÉÉ
cum magnis copiis Aviti Imperatoris ordinatione Hifpa
nias venit, Rechiarius cum Suevorum exercitu occurrens
duodecimo de Afturienfi urbe milliario ad flumen Urbi
cum aperto certamine devi&lus eft. Cæfis fuorum pluri
mis, aliis captis, aliifque fugatis, ipfe ad extremas Gal
læciæ fedes profugus evafit. - •
* Theodoricus cum agmine ad Bracaram pertendit,

iftam, licet nullus civium fanguis efHuxerit, lacrimabili ,
ac maeftiffimo fato diripuit. Romanorum magnam egit
captivitatem captivorum , San&torum Bafilicas effregit,
altaria fuftulit , Dei Virgines exinde abduxit , eorum
tamen integritatem fervavit, & corrumpi à militibus pro
hibuit, Clericos ufque ad pudoris nuditatem exuit, po
pulum promifcui fexus cum parvulis ad loca fan&ta refu
gientem inde abftraxit, & ea jumentis, pecoribus, came
lis omnium horrore implevit , & profana reddidit. Super
Bracaram ex parte divini judicii ira vifa eft , quæ fuper
Jerufalem quoque fcribitur adimpleta. Rechiarius fuæ ci
vitatis depopulationem audierat , ad Portucale profuge
rat, quem tamen Gothi invenientes captivum Theodori
co adduxerunt, & in carcere tenuerunt , ceteri, qui de
priori prælio extiterant , Suevi fe tradiderunt, quorum
plurimis interemptis, occifoque Rechiario, Suevorum re
gnum defecit. Ajulphus , quem Hifpali ducem Suevi
præfecerunt, id temporis Suevorum arma adverfus Theo
doricum fufcitare contenderat, fed à Gothis, quos Theo
doricus ipfe apud Bracarcs reliquerat impetitus Portucali
2 56 Hißoria Ecclefi.e Lufitamae
occiditur. Theodoricus ad Lufitaniam perrexit, & Eme
ritam volens depopulari B. Eulaliæ Martyris oftentis ter
ritus cum exercitu ftatim abiit. ' . .
Occifo Rechiario menfe Decembri anno 456. Suevi
in partes divifi funt: pars Mafdram Maffilæ filium Regem
declaravit , qui duobus tantum annis regno fedit, pars
Frantam : poft Mafdræ obitum, qui Mafdræ partium erant,
Ramifmundum Mafdræ filium in Patris locum fubftituunt,
qui cum Franta i&to foedere , Lufitaniam depopulabundi
invaferunt : biennio tranfa&to , Franta obiit, ejus pars.
Frumarium fibi Regem fecit, qui fuper regni præeminen
tia cum Ramifmundo litem habuit ; aft poft biennium
Frumario mortuo , Remifmundus cum Gallæcis pacem
iniit, & Suevorum in Gallæcia Regnum adeptus eft, Sue
vis ipfis eum fibi Regem præficiéntibus. Remifmundus
Lufitaniam ingreditur, Colimbriam in pace obtinuit, do
mus cum aliqua murorum parte deftruxit,accolis difperfis,
& captis, civitas tota defolatur. Inter Colimbrienfes ca
ptos nobilem familiam Cantabri fpoliavit, & captivam.
matrem cum nobiliffimis filiis abduxit: hinc Olyfiponem
veniens eam occupavit, quam Lucidius civis, qui ei præ
erat, tradidit. In Gallæciæ, & Lufitaniæ principatum his
fucceffibus eve&tus Remifmundus ad Theodoricü Gotho
rum Regem legatos mifit pacem , & amicitiam poftula-,
tum : quos Theodoricus benigne audiit, & in amicitiæ
fignum cum muneribus, & armis filiam conjugem deftina
vit, & mifit, qua in matrimonium acceptâ, Remifimun
dus coepit amplius fuperbire. Poft Remifmundum alii in
fæculo quinto jam vergente Suevorum extiterunt Reges,
quorum tamen nomina in Suevorum hiftoria non inveni
ã propter impietatem indigni, quorum pofteri recor
Cntur,
CAP,
- ~ *. • ' . . '. . . . • . v;.
* - . .* v* v& \ ut
: • Seculi r. Cap. FII as7

. . . C A P. VII. -
De origine Alamorum, Suevorum, Wamdalorum , ac

Gotborum, qui Lufitamiam invaferumt. ' .
. : - -
ArY. Entes efferas, & indomitas, Alanos, Suevos, Wan

Y T dalos, & Gothos ex Septentrione advenifTe nullus.
I. dubitat, quibus tamen ex Septentrionis regionibus,
nutua eruditorum , ac veteium contentione difputatur.
Earum gentium foecunditas ad filios generandos ea erat,
ut ad unas tantum nuptias non addi&ti plurimum Veneri
indulgerent, multitudinem augerent, & quapropter fteri
11is foli , & fuftentandæ vitæ necefßtate coa&i funt ferti
liores agros, petere , &, deprædationibus alienos limites'
comparâre. Jofephus lib.7. de Bello Judaico cap.7. ait
Alanos fuiffe Scythas juxta flumen Tanaim, & paludem
Maeotidem, fedem habentes, & ejus temporibus in Medi
am fuifTe molitos. Amianus Marcelinus lib. 3 I. Jofepho
.non diffentit, fcribit fuifTe MafTagetas populum Sarmatiae
Europeæ fic di&tos quafi graves Getas, MafTa enim apud
Scythas grave fignificat ex Ifidoro lib. 9. Ethym. Tram
/ìto , ait de Alanis Marcelinus , Tamai , qui ab Ettro
pa Afiar difterminat im immenfum extemtar Scythie folitu-' .
dimer Alami imbabitamt ex móntium appeJiat fome cogiiomi
-mati , paulatimque matiom;r conterminar crebritate v iéìo* .
riarum attritaf al gemtilitatem fui vocaht, li iraxeram ...'
diffufi per populor, ac gcntes amplar Afiaticor vergemte*'
imitraéîu r .... Morer, &- media,'&- fìrmam efferatam vi-'
: vendi babemt: mec emim im jjiir fùmt tuguria, aut verfa fí
di vomerir curae, fed carme, &• copia viéiitamt laéiir, plau
/frir fuperfident**, quae operimemtir curvati r corticum per
JoJitudimg, confèrumit fime fme difiemtar. Cum ad gramima
venerimt, im orbiculatam figuram locatis Sarraci* ftimo
ritu vefttmtur : abfumptifque pabulir, velut carp.f.fi* ci
vitater impofitar vebunt, mafcuntur, &* educamtur i%*
258 Hi/foria Eccleffe Lufitanae
infamter, &- baáitacula fumt hæc illir perpetua , &• quo
cumque ierint illic gemuimum exißimamtTlafem. %uveiitur
equitamdi ufu à£j, pueritia coalefcenr incedere pedibus
exißimat vile, &• ommer militari difciplina prudenter fumt
bellatorer; beator columt, qui im bello cecidere.
Suevi Germaniae populi erant , ex quibus veteres
Hermanduri, de quibus Paterculus lib. 2. cap. Io6. ori
ginem duxerunt, ad Septentrionem valde extendebantur,
& feptem nationes fub fe, tefte Brietio, continebant, An
glos, Varinos, Gaviones, Deuringos , Eudofes , Huitho
nes, & Sardones ; mare Balticum ab iis Suevicum etiam
nominatur. Iis affines , ac mixti erant Wandali, Venedi ,
fcilicet, Fenni, & Silavi, qui ad oram quoque maris Bal
tici Germaniam tenuere , inde Pornerianam , Poloniam ,
Silefiam, Bohemiam, Prutiam, Dalmatiam dilatati funt.
Suevi, Wandali , & Alani Gothorum vires formidantes
fefe foedere conjunxerunt, ut fimul adunati Gothorum ar
mis occurrerent, impares tamen inventi funt, adeo ut fe
des , & natales, & quas bello comparaverunt, deferere ab
ipfifmet Gothis cogerentur, & Gallias, & Italiam , & Hif
panias, ingrederentur.
Jornandes de reb. Gothicis cap. 3. & 4. & feq. tom.
Biblioth. Patrum Gothos ait fuifTe egreffos ex Scandia,
five Scandinavia Infula , quam Claudius Ptolemæus , &
Pomponius Mela in Oceăno feptentrionali pofitam di
cunt: pandis lateribus in longitudinem du&a fefe con
cludit ; hodie Dinamarcam , Sueviam , & Nortruegam
comprehendit. Ab Oriente amnem Viftulam à Sarmatiae
collibus ortum , & trifidum Oceano fe immifcentem ha
bet, vaftiffimum quoque lacum, unde flumen Vagi undis
exagitatum vertitur in Oceanum. Ab Occidente immen
fiim pelagus refpicit ; à Septentrione Oceano innaviga
bili clauditur. Ptolemæus feptem nationum ibi degentium
nominatim meminit, Gothorum , Wifigothorum , Ofro
gothorum , Danorum, Rugorum, Arothorum, & Tha
niorum , alias prætermifit. Hanc Infulam Jornandes gen
!
$eculi V. Cap. VII. 259
tium officinam, & vaginam appcllavit, inde exeuntes Go
thi Wandalos a patriis limitibus projecerunt , Scythiæ
regna fuæ fervituti fubjugarunt, quæ hodie Gothia nun
cupatur: quapropter ab incolatu Scythæ, & Getæ nomi
nantur. Afiam, Armeniam, Syriam, Ciciliam, Galatiam ,
Pifidiam, Joniam, & AEoliam, ac Thraciam domuerunt:
Italiam, & Romam vaftaruut, Gallias aggreffi fùnt, Hif
panias tandem adepti apud Toletum, Sedem , & Imperi
um collocaverunt, omnibus populis terrorem intulerunt.
Primum ferarum crudelitate præditi erant, humanam
rationem non fequebantur: reli&ta Scandia, eorum habi
tationes erant tentoria , nec munimenta, nec domos con
ficiebant, & licet terras fubjicerent , ab armis, & depræ
dationibus non abftinebant. Martem femper afperrima
placavere cultura : nam vi&timæ ejus fuere mortes capto
rum : bellorum Præfulem aptius humani fanguinis effu
fione placandum opinabantur: huic prædæ primordia vo
vebant, huic truncis exuvias fufpendebant: eratque illis
religionis præter cæteros infinuatus affe&tus, cum Paren
tem Martem colerent Geticis campis exortum de qua
Virgilius Ænead. 3.
Gradivumque Patrem, Getici r qui praefidet arvi r.
Eorum muliéres, præfertim quæ jüxta fluvium Termedom
tum habitaverant de virorum fuorum interitu condolen
tes paucos, qui hoftes fuos evaferant, occiderunt, ut cun
&tæ pari fletu virorum fanguinem vindicarent, nec poftea
gaudiis maritalibus incubuerunt, fed tantum bello tradi
tæ funt, cum quibus pacem habebant, iis nubebant, par
tus vero tempóre, mafculos necabant, & foeminas refer
vabant, earum dextras mamillas abfcindere decrevere, ut
armis, & fagittandi officio forent expeditiores. Hinc ce
leberrimæ Amafones ortæ funt, quæ Armeniam, Syriam,
Ciliciam , Galatiam , Pifidiam , Joniam, Æoliam , Scy
thiam domuere, ibique dominantes civitates, caftraque
fuo nomine dicavere." Poftquam aliarum nationum ufus, &
confuetudines, & civitates ob oculos habuerunt, benigni,.
26o Hißoria Ecclefiae Lufitam e
manfueti , humaniorefque fa&ti funt, Gothi Phi!ofophos
fuos coluerunt, ad quos imbuendi accedebant;regalemque
tandem poteftatem fufceperunt , quam diu affervaruht:
& florentiffimi, præfertim in Hifpanias tenuerunt.
: C A P. VIII.
De /irir fam&fitate, & fapientia Illußribur,
- 1 : , , . '... - . I. - • . '
De PÅ Orofio.
Racaræ Auguftæ magna laus eft, quod Paulo Orofio
• Mag. P. Auguftini difcipulo fit natale folum. Eum
' quidam Cordubenfem, alii Tarraconenfem putarunt,
Bracarénfem tamen fuifTe certius traditur. Avitus Presby
ter Bracarenfis, de quo infra, in Ep. ad Balconium Bra
carenfem Epifcopum ait Orofium ad loca fan&ta ab Epif
copis Africanis miffum ei ibi degenti omnium Bracaren
fium præfentiam reddidiffe ; & fe per ipfum Orofium Bra
caram. redeuntem Balconio, & ejus Ecclefiæ S. Martyris
Stephani reliquias mififTe. De Errore Prifcillianiftarum,
& Origeniftarùm Mag. P. Auguftinum , cujus fapientia
per univerfam Ecclefiam fundebatur, per literas confulu
jt Orofius ; ad quem S. P. anno 415 contra Prifcilliani
ftas, & Origeniftas librum fcripfit : eodem anno Africam
ad Auguftinum profe$tus eft de animæ origine erudien-.
dus , quem ad Hieronymum in Oriente apud Bethleem ,
commorantem, cum Epiftola , quæ nunc eft I66. pergi
fecit Auguftinùs, ut pofTet difcere, ac doceri. Huc venit,
ait S. P. ad me Religiofu.r juvemir, catholica pace frater,
aetate filiur, homore compre rhyter mfter Orofitir, vigil im
emio, promptu r eloquio, flagram r fiudio, futile var in do
mo Domimi effè defideramir, ad refèllemdar falfar, permi-;
ciofafque doéìrimaj , quae amima r Hifpamorum multo infe
/iciur, quam corpora barbaricur gladiter, trucidarumt...
4einde docui bomimem quod potui : quod autem mom potui,
Seculi V. Cap. VIII. a61:
unde difcere poffet , admomui, atque ut ad te iret bortatur ,
fum : Jerofolymitano conventui in caufa Pelagii per Jo-.
annem Epifcopum tunc habito interfuit, de quo judicio
Mag. P. Aug. loquitur de geftis Pelagii cap. 14. hujus .
Concilii Patribus narravit ille , quæ apud Carthaginem *
adverfus Pelagium anno 412. a&ta funt, fe à Pelagio au- •

diviffe dixit: Homimem poffè effè fime peccato, fi velit ; &•.
Amamaata Dei facile c/fiodire etiamfi velit, quæ tamen ab
Africanis fuerant damnata. Cum Pelagius inter Presbyte
ros, licet laicus, Joannis jufTu fedens exciperet, non di
cere fe id pofTe fieri fine adjutorio Dei, Joannes exce
ptionem accepit, & Orofium eo adducere intendit, ut fe .
judice , a&tor in caufa Pelagii foret ; verum multis cau- .
fantibus, eundem non poffe efTe Patronum, ac judicem , .
caufamque inter latinos natam à latinis effe finiendam , ,
ad Innocentium I. Romanum Pontificem tota res delatâ
. . Interea Pelagius, & ejus Affeclæ coram Joanne Je

rofolymitano Orofio exprobarunt, quod nec per Dei gra
tiam homines efTe poffe fine peccato crederet ; quod op
probrium , ut expelleret Orofius , de libertate Arbitrii
Apologiam fcripfit. Verfutus adeo erat Pelagius ut gra
tiam Chrifti ad opus bonum fupernaturaliter admififTe fe
fingeret ; cum gratiam Dei , & adjutorium, quo adjuva
mur ad non peccandum, aut in natura , & libero pone
ret arbitrio, aut in lege, atque do&trina: ait Mag. P. Aug.
lib. de nat. & grat. cap. 4. & aliis. Anno 416. Orofius ad
Synodum Carthaginenfem Herotis Arelatenfis , & Lafari
Aquenfis Epifcoporum literas adtulit, quibus leétis, Pe
lagium, & Celeftium auétores argui nefarii prorfus, &:
ab omnibus anathematifandi erroris adverterunt Patres.
Hiftoriarum ab origine mundi feptem libros fcripfit, in
quibus multarum rerum memoria extat , quæ apud alios.
poft tantam Livii, Taciti, atque aliorum hiftoricorum ja
&uram non inveniuntur : dolendum fuit tanti, viri tam
fructuofam hiftoriam adeo mendofe ha&tenus in manibus
• ; •.•.• •--•• •
26* Hißoria Ecclefi.e Lufitamae

verfari : cum aliquòt ex exemplaribus manufcriptis eam
contulit Gerardus Bolfvinge , cjus emendationi operam
deinde dedit Joannes Cæfiriüs , fed profe&to neceffe eft
ut excmplaria, quæ iis erant ad manus, non fuerint quam
diligenter exarata, vel ipfi non accurate, prout opus erat,
perfpexerint. Menda, quæ illi reliquerant, exemplaiium
manufcriptorum collatione Fabricius Marcoduramus re
paravit. -
Denique ne Tarraconenfibus Orofium fibi vindican

tibus gloriam fine jure eripere videamur, cum Bracaren
fem eum dicimus ; ipfum Orofium in lib. 7. cap. 22. bre
vi exponam, nec prætermittam oportet. Orofius de urbi
um, regnorum, provinciarumque vaftationibus loquutus,
ad fua ufque tempora devenit , aitque ex quibus mor quo
que im Hifpamia Tarracomem mflram ad comfolatiomem mi
feriae recemtir cffcmdimur: En fuam appellât Tarraconem,
quafi ejus patria effet, addunt alii. Sed quid mirum Oro
fiuim virum Hifpanum natum Bracaræ, quæ olim provin
ciæ fuerat Tarraconenfis , Tarraconem fuam nominaret,
veluti provinciam fuam ab hoftibus divexatam oftenderet.
Nonne etiam Lufitani Brafiliam fuam appellant , Galli
fuam Aquitaniam, Narbonem, Celticam, & Belgicam no
Lib. de
minant, quod fub una, eademque Regis ditione claudun
•variis
tur? Gafpar Eftatius neque Tárraconenfem, neque Bra
Portu carenfem Orofium putat, fed Romanum , addu&tus Oro
galiæ fii auétoritate lib.5. cap.2. Mihi autem prima qualifcum
4ntiq. que motur perturbatione fugiemti, quia âe fugiemdijfatio
2 fecuro, ubique patria, tibique lex, &~ religio mea eft ...
quia ad åíïí, , &- Romamor Romamu F, &• Cbriftia
mur accedo ... utor temporarie ommi terra quafi patria.
Non alius Orofii eft fenfus, quam ut ubicumque ipfe Chri
ftianus, & moribus, ac legibus Romanus peregrinus de
geret, cum Chriftianis , & Romanis tanquam in patria
COIIlIIlOraretur.
- - - -• -.. .• : • r *---.--,….
Saeculi /. Cp. JVIII. - *. . a63

§. II.
JDe Avito.
E Odem fæculo floruit Avitus Presbyter Bracarenfis,

Epiftola ad Balconium Bracarenfem Antiftitem, &
Clerum, & plebem Bracarenfem de reliquiis S. Stephani,
& de Luciani Epiftola à fe è Græco in Latinum verfa ex
tat in appendice tomi 7. operum Mag. P. Aug. de Civit.
Dei novæ Venetæ editionis. Eum Bracarenfem fuifTe fatis
oftendit Epiftola, in qua Bracaræ patriæ fuæ id temporis
à barbaris illato excidio compatitur. Memorer effe mei
(vos Bracarenfes) cupio, &* deprecor; ficut &* ego, in quam
tum valeo, memoriam veflri babere mom ceffo , tribu7atio
nibur vefirir meo dolore compatiem r, &*pro difcidio patriae
noflrae im loci r faméiir imceffabiler lacrymar comfúndem r:
ut aut vobir Domimur reftituat libertatcm, quor admomere
voluit, aut illir tribuat manfuetudinem , quor praevalere
permifit. Et quidem , Beatiffimi Fratre.r ( tefte Domino
Jefu Chrifto loquor) frequenter volui vemire ad vo.r, ut vo
bifcum vel mala tolerarem, vel bomir fruerer : fed impedi
tum eft defiderium meum , per tota r jam Hifpamia.rThofle
diffufo. Veritur emim fum, me &* faméta loca relimquem r,
&* ad vo.r forte mom pervemiem * ubicumque imterceptus, ir
rationabilir audaciæ pænar luerem. Sed quomiam miferi
corr Deur meo voto, vgfiroque merito provocamte dignatur
eft imdulgentiae fuae gratiam , primum ut dileéiiffimus fi
/iur, &~ compre ràyter meu r Orofiur ufque ad bar parte r
ab Africami r Epifcopi r mitteretur, cujùr mihi charitas, &•
comfolatio vºflram ommium praefemtiam reddidit : deimde ut
in diebur ipfir, quibus jam ipfe reditum imcredibili defè
derio parabat, B:atur, &* vere Saméfur coroma gloriae mo
flrae in Cbriffo %efu primur Martyr Stephamur fe revela
re, &: mamiffiare, figmir, &• virtutibus evidemiìiffìme fe
quemtibu£ digmaretur; quem ego tantarum rerumj ordina
torir Dei occafiome perceptum, digmiur duxi cbaritati ve
2 64 Hi/loria Ecclefiae Lufitamae
fræ præmittere, ut ipfè præfem , advocatur, & Patromur
ohfequentium fibi petiiioiiibür dignetur affjtere, qui cum
páteretur, etiam pro inimicir orare dignaiur Jf, Itaque
Æ? #. , dileéiiffimique Fratrer, memoriam vgfiri im
ceffabiliter agem r, &- täm comgruemtem ordimamtir Dei dif
pófitionem videmr, promptur fui de pre rhytero, cui revela
iiim fuerat, partem aliquam imvemii corporis promereri,
quam ffiimando §*£j; perceptam ad vos di
?igere nom diftuli. Quamobrem mifi vobis per faméium fi
Jiiim , &- compre rhyterum meum Orgfitrm reliquia r de cor
pore B. Stephami primi Mjrtyrir , boc eft pulverem carmir
7atque nervorum , &* quod fideliur , certiufque credimdum
eff, offa folida, atque mamiffa fui farctitate movir pig
memtir, vel odoribu r pimguiora. Ut autem mulla poffit £j. -
dubitatio, ipfam ad vor fubditam fcriptir mei r S. Prer

£yteri (Lugiani), gui %aec revelata fùmt, ## , comf
criptiomemque tramfmifi, quam me £# e veritatir ple
miûr cogmfcemde rogamte, &* expetemte diétavit, graeco pri
mum ipfè fèrmome, fed p?r me p flea in latimum verfa
-g/f. Qjae &* vor Saméti , &* Beati Fratrer, quam veraci
2r gJia funt , tam fideliter ffcepta habeati r imploro.
'Cartur fùm enim, qui a ficut j];
B. Martyr dignaiur eft
numtiare, ò~ pro j%; mzmdi periclitamtir fe mamiffla
re, auxilio, &* praefemtia tamti patromi, fi vor tale pi
gmur digno ftudio diligatir. tuti ex hoc ,'quietique vjva
tir. Gratia Domimi m ftri %efur Chrifii , ó* Sanéti Spi
ritur vobifcum, Dile£tiffimi im Domino. Amem. •
- Ubi in prædi&taTpiftola legitur: pro difcidio pa

triae mflrae ; Patres Benediétini Congregätionis S. Mauri
* legunt: pro difcidio patriae vflrae ; quod forte argumen
tum fuppeditabit, ut Avitum Bracarenfem effe quis neget.
- Verum in Ulmerii codice , & apud Baronium Annalium
- Parentem- ad annum 415. habetur mfirae, in aliquot eti
am veteribus Mfs. & vflrae , & m firae deeft. Ex eadem
- Epiftola, in quibus locis vitam habuerit Avitus, in Je
. rufalem fcilicet, quænam ejus Græci idiomatis peritia fue
fit,
- Seculi J/. Cap. VIII. 2,6;
rit , quænam erga Bracarenfes memoria, & obfequium :
palam eft. Fundamento non caret , imo certum puto hunc
ex duobus fuifTe Avitis , quos Orofius in commonitorio ,
ad Auguftinum meminit, & quem Jerofolymam profe&um.
retulit. - - -
. . De duobus Avitis civibus fuis fcripfit Orofius: Tumc

duo civer mei Avitur , &* aliur Avitur, cum jam tam
turpem confufionem per fe ipfam veritar fola mudaret , pe
regrina petierumt. Nam umu r %erofolymam, aliur Romam
profèëîu* eft : reverfi umur retulit Örigemem, aliur J/i&fo
rimum : ex bir duobur alter ceffit : Ἄ tamen*
ambo damnarumt. Cum D. Hieronymus Origenis libros ,
Periarchon græce di&tos à Rufino Aquilejenfi male la
tinitate donatos ad Pamachii preces mélius verteret , ne.
populis venenum aureo poculô propinaretur, eos ad Avi-,
tum mifit, ut ipfe. Maximus Do&tor teftatur, in Ep. quæ
nunc eft 94. ad eundem Avitum. Hinc Orofius in fug;,
commonitorio ait Avitum Origenem retulifTe, & ex il-.
lius libris, quædam non re&ta tradidiffe. ;
§. III. -
De Paulo Comcordiemfi.
I N quodam manufcripto à fæculo cum dimidio exfcri
pto, quod in Bibliotheca Regii Monafterii S. Crucis,
£ub incerto Au&tore cuftoditur, id temporis Paulum Scri
pturarum peritiffimum Concordiæ in Lufitania extitifTe fer
tur, ad quem D. Hieronymus Epiftolam infcripfit, quæ
nunc eft juxta editionem Parifienfem n. 1o. ad Paulum
Senem Cöncordienfem. Verum ex iis Hieronymianis lite
ris nullum fignum , nullumve indicium eft , Paulum ex
titiffe potius Concordiæ, juxta Ptolemæum lib. 2. cap. 5,
& Plinium lib. 4. cap. 22. in Lufitania , quam Concordiæ
juxta ipfos Geographos in Italia ad Romatinum fluvium
apud oram Venetiæ inter Altinum, & Aquilejam. Aft in.
Catalogo Scriptorum E«isjtisonm in TertullianoPau
266. . . Hj/?oria Ecclefiæ Lufitanae
* lum Senem Concordiæ in Italia fe vidifTe teftatur: Vidi
ego quemdam Paulum Comcordiae, quod oppidum Italiae eft,
Semem , qui fè Beati Cypriami jam gramdir aetati.r mctam i
um, cum ipfè admodum effèt adolefcem r, Romae vidiffè dice
: ret. Codicis manufcripti Au&tor fortaffe à confi&to dece
' * ptus eft Dextro, qui ad annum 418. Concordienfem Pau
lum Lufitanum fecit. -
•• • • §. IV.
$ • •- - De Lucimio.
. . T T Nter Lufitanos viros & religione, & virtute infignes,

* qui hoc fæculo extiterunt, Lucinium quidam nume
' * rant, ad quem Hieronymiana extat Epiftola quinquagefi
' ma fecunda ; vir quidem divitiis potens eas in pauperes
erogare fatagebat , rebus , domoque abdicatis , ad loca
' fan&ta cum uxore proficifci conabatur , Hieronymum il
lic degentem confuluit , & ad ipfam notarios mifit, qui
ejus opufcula tranfcriberent, fecumque adducerent : (Hæc
origo fuit, qua D. Hieronymi opera in Hifpanias afpor
tata funt.) Genere fuifTe Bæticum Lucinium , quaftione
indigna res eft, cum Hieronymus in literis ad ipfum datis
Bæticum appellet ; aft Lufitanum fuifTe in ea Lufitaniæ
arte, quam Strabo lib. 3. intra Bæticæ limites pofuit ,
ranftagana fcilicet provincia prope fluvium Anam, nul
lum eft monumentum , quod oftendat. Ex Lucinii Epi
ftola pro comperto eft quænam per Hifpanias noftras fue
rit difciplina de jejunio in Sabbato obfervando , & Eu
chariftia quotidie accipienda ; nam Hieronymus ab ipfo
interrogatus refpondit : De Sabbato quod quaerir : utrum
Jejumamdum fit , &* de Euchariffia am accipicmda quotidie,
quod Romam , Ecclefia, &* Hifpamiæ objervare perhibemttr,
fèrip/it quidam Hipolitur vir Difèrtiffmt/.r,T&> carptim
diverfi fcriptore r è varii r Auétoribur edidere ; fed ego il
Jud breviter te admomendum puto, traditiomej EccJefigffi
car prefrtim , quæ fidei mom officiant, ita obfervandar,
ut à majoriòur traditæ fumt, nec aliarum cojifuetudinem
Seculi J/. Cap. VIII. , . 267
aliarum contrario more fubverti, atque utimam ommi tem
pore jejumare poffimur, quod im Aëtibur Apoflo/orum die
Âur Pentecoffer , &~ die £#3 Apoftolum Paulum , ó*.
cum eo credemterfeciffè legimur. Nec tamem Mamicbeae hae
refir accufamdi fumt ; cum carmali r cibur praefèrri mom de
όuerit fpirituali. Eucbarißiam quoque abfque commenda
tiome mgflri , &* pumgemte comfcicntia femper accipere, &•
Pfalmiftam audire dicemtem. Guftate , & videte quoniam
fuavis eit Dominus : Nec boc dico , quod diebu.r fèflir pu
tem , &~ comtexta r quimquaginta diebur feriar auferam ,
fed umaquaeque provincia abumdet im fenfu fuo, &* præcepta.
majorum leger Apoftolica r arbitretur. * , -
De S. ' Matroma. ·· · · · ·
S Æculo quinto vergente Matrona Virgo Lufitana, quam

Suevorum regis filiam quidam opinati fùnt, cum fan
uinis flnxu laboraret , Dei monitu Italiam perrexit D.
rifci reliquias veneratum, quas coelefti lumine apud Ca- '
puam invenit , ibique commorata in ejus memoriam tem
plum erexit, quod populi frequentia colitur. Cardinalis
Baronius in notis ad Martyrologium Romanum Idibus
Martii Matronam, quæ Capuæ celebratur, non Lufita
nam , fed Africanam Martyrem, & ejus reliquias ab Epif
¢opis Africanis in perfecutione Wâdalica in Italiam trans
latas judicat. Eminentiffimus annalium Parens omnibus
fere difTentit , cum plures fint Matronæ, quæ martyrium
paffæ funt Theffalonicæ in Paphlagonia, & Ancyræ, fi
cut ipfe teftatur ; forte Capuanam cum alia confundit;
hanc, de qua fermo eft, Lufitanam fuifTe omnes pene fen
tiunt, qui San&torum a&ta defcripferunt , inter quos eft
Michael Monachus in San&tuario Capuano: plurima ta
men referuntur, quæ & temporibus Matronæ, & hifto
riæ non congruunt. -
Ex infcriptione lapidea fcripta in muro templi fer

.268 Hißoria Eccle/ e Lufftamae
' mone I9ngobardico , aut Franco, quam refert Mona
chüs , 'Matrona traditur , Gelafio Pofitifice Maximo, &
Zenone Imperatore Italiam petiifTe : falfum quod máxi
-me , cum Gelafius anno 492. ad PontificatumT poft Feli
cem afcenderet, & Zeno 491. obiifTet. Matronæ quoque
-ad preces- Gelafium S. Prifci templum vifitantibus mille
£entum, & duos indulgentiarum annos conceffifTe; quod
id temporis nondum erat ufitatum , non minus falfum ar
bitrandum eft. Quanquam Ecclefia à Chrifto concedenda
rum indulgentiarum poteftatem habuerit, & ab ipfius Chi
ftiani nominis exordiis concefTerit ; varia tamen in earum.
ufu fuit Ecclefiæ difciplina. Prima indulgentiarum forma,
quæ apud veteres legitur, fuit, cum mota perfecutione,
lapfis Martyrum libellos offerentibus Canonica poeniteni
tia relaxabatur, ut ex S. Cypriano paffim de lapfis conftat.
Secunda cum poft redditam Ecclefiæ pacem, Epifcopi poe
niteatibus, qui maximo cum fervore poenitentiæ ftadium
gecürrebant , indulgentiam tribuebant , tempus contra
hentes , & ut loquitur Nicæna Synodus Can. 12. cum poe
nitentibus aliquid humanius cogitantes.Tertia poft feptimâ
fæculum poenitentiæ contra&tæ, ac redemptæ funt elee
mofynis five in pauperes , five in Ecclefias conftruendas,
,,,,. aut reftaurandas 9. fæculo , alii cum Bellarmino tradunt
Â;. §. Leonem III. Aquifgrani in palatio Caroli Cæfaris Eccle
déindul- fiam dicatam Beatiffimæ Virgini multis indulgentiis do
&enfii* paffe : & eundem Pontificem fpeciales indulgéntias cun
&tis fidelibus celebrantibus feftum S. Suitberti , & ad di
vina confluentibus contulifTe: verum Epiftola S. Luidgeri,
quæ illis eft fundamentum fùppofita eft : à 12. tandem
fæculo indulgentiæ omnibus certas Ecclefias , & altaria
vifitantibus , & ad divina confuentibus concedi coeptæ
funt : & hæc fpecialis conceffio aliena eft a fæculo 5. quo
Gelafius, & Matrona floruerunt.
Seculi V. Cap. IX. 269
C A P. IX.
De Haerefibur, &• erroribur.

- - - v
- Ræter Prifcillianam hærefim , quæ præterito fæcu

- lo per Lufitaniam radices egerat, Origenis errores
in Bracarenfi provincia in Origenianis libris, quos
Avitus adduxerat, feminari , & doceri coeperunt. Oro
fius in commonitorio ad Mag. P. Auguftinum de Avitis
duobus in patria fua ait : Cæperumt ex Origeme magmif ca
plura proponi, quae ex modica occafiome veritar ipfa prae
vederet. Didicimur emim de Trimitate do£irimam Jatjr fa
mam , ommia , quae faëia effemt, à Deo fa&ia effe, &* ám
mia boma valde , &* faéia de ÄiiiioTjjìjìe Scriptu
rarum folutiomer fatir fobriar : omnia haec flatim à Sapi
emtibuj fideli prijlimorum expurgatiome fufcepta fumt: re
mamfit fola j£a de mibilo: credere emim perfuafum erat
£ amimam ; mom tamem perfuaderi poterat , faëtam effe
le mihilo : argumemtamter , quia volumta.r de mibilo effè
mom poffit. Hoc peme ufque ad munc mamet. Iffi vero Aviti
duo , &• cum bir Samétur Bafiliu.r Graecur, qui Aeaec bea
jg; aocebamt, quaedam ex lib. ir ipfiu.r Origemir from re
a, ut muper imtelligo, tradiderunt. Primum ommia am
tequam faéta appareremt , femper im Dei fapientia faéía
^manfiffe dicemter , hoc verbo : [Deus emim quæcumque fuit
faciemdo mom cæpit. Deimde dixerumt Amgelorum , Prim
cipatuum , Potgflatum , animarum, ac daemcmum, umum
primcipium , &* umam effe fuffiantiam, &• vel Archange
7o , vel amimae, vel daemomi locum pro meritorum qualita
te datum effè utemter hoc verbo : majorem locum mimor
culpa promeruit. Mumdum moviffime ideo effè faéium , ut
in eo amim.e purgaremtur , quae amte peccaverumt. Ignem
fame etermum, quo peccatorér pumiumtur, meque effe ignem
verum, meque eiermum prædicaverunt, dicenter , diéium
effe ignem propriae confcientiae punitiomem : aeternum autem
27o Hißoria Ecclefiae Lufitana
juxta ethymologiam Græcam, mcm effè perpetuum , etiam
laiimo iftimonio , djc&io : quia diéîum fit in æternum, &
in fæculum fæculi pfl pofuerit aetermo : ac fic ommer pecca
tore r amimar pofl purgationem confcienti;e im umitatem
Corpori y Chrifli effe reditura r. /oluerumt etiam de dia
δο/o affërere , fed mom praevaluerumt : eo quod cum fu/ffam
tia in eo bona faéia perire mom poffit, extfla im toium ma- ;
iitia , diaboli aliquamdo falvandam effe Juéfiantiam. De
Corpore vero Domimi fic iradiderumt : quia cum ufque ad
mor veniem r Filiur Dei poft tot millia ammorum otiofu.r eo .
ufque mom fuerit, fèd praedicam rjjg Angeli r, Po
t flatibur, atque umiverfir Superioribur, cum qualitatem
formae eorum , qucr vifitaret, affumeret , ufque ad pal
pabilitatem carmir affumptiomir fpecie tranfiviffè : boc
paffiome , &* refurreéiiome determinam r , rurfur domec uf
jùe ad Patrem veniret afcemdemdo temuaffè : ita meque de
pofitum umquam fuiffè corpu r , mcc im corpore ullo regnam
tem circumfcribi Deum. Creaturam quoque fubjeéiam cor
ruptioni , mom volemtem imtelligendam effè dicebamt, So
Jem, Ó* Lumam , &* Stellar: &* baec mom elementarior effe
fulgorer, fèd ratiomale r poteftater : præbere autem fervi
tium corruptioni propter eum, qui fubjecit im fpe. Ha&te
nus Orofius de Origenis erroribus Bracaræ per Avitos fe
minatis , de quibus Mag. P. Auguftinum confuluit medi
cinam adhibiturum. - - .
Anno 4o5 Vigilantius errores fuos evomuit per Hif- .

panias : licet natione fuerit Gallus , & patria Caligurita
nus, Ecclefiæ Barcinonenfis in Hifpania presbyter erat. S.
-Paulino Nolano Fpifcopo primum fuerat familiaris , ab
eoque S. Hieronymo commendatus : vir tamen ignarus
Sacram Scripturam exponere aggrefTus execrandas blas
phcmias protulit. Adverfùs facras Reliquias, & Marty
rum cultum infurrexit, Catholicos Cimerarior, &> idolola
trar appellam r , qui mortuorum bomimum offâ vemerarem
tur. Martyres pro nobis in coelo non orare prædicavit,
fed fui fanguinis ultionem obfecrare : Martyrum miracu
�
Seculi J/. Cap. IX. > 271

la , quæ ad ipforum fepulchra f.equenter contingebant ,
veluti folis incredulis profutura fugííJavit ; vigilias , &
perno&tationes in Martyrum Bafilicis fieri folitas quafiju
venum , & mulierufn libidinem excitantes refpuit : folo
in Pafehate Alleluya fore cantandum intendit : virginita
tem, & continentiam odio habuit : eleemofynas ab uno
quoque in patria fua faciendas tantum permifit : hac de
caufâ Jerofolymam ad Clericorum, Monachorum, Vir
ginum , Viduarumque folamen eas mittendas negavit :
Monachorum hoftis fuit infenfiffimus , ab eorun.que in
ftituto homines deterrebat. S. Hieronymus rogatu Ripa
rii , & Defiderii Hifpanorum presbyterorum, quorum pa
rochias Vigilantius fuis erroribus infecerat , librum edi
dit, quo perfidiffimi hominis impietatem cónfutavit. De
Vigilantio quifquis amplius voluerit, Hieronymum adeat
in Epiftola ad eundem Riparium, & in libro, qui adver
fus Vigilantium infcribitur.
Tempore Remifinundi Suevorum Regis Ajax natio
ne Galata Apoftata fa&tus , & fenior Arianus Hifpanias
venit, inter Suevos Catholicæ fidei, Idacio tefte in chro
nico , & San&tiffimæ Trinitatis hoftis emerfit , hoc virus
Suevis adeo infudit , ut Suevorum Reges inde ufque ad
Theodomirum Ariani effent. Tunc Catholici ab Ariano
rum impietate perfecutiones , & pericula pertulerunt.
Aft quid dulcius, quid fuavius ? Quid Deo gratius, quam
pro nomine Jefus veri Dei contumeliam pati ?-Da Serva
tor optime, ut fequar te in tribulationibus, in anguftiis,
in infirmitatibus ; Tu qui veritas es, & via, tribue ut per
te ad Te perveniam, Te quæram , & in Te permaneam.
[HISTORIA
ECCLESIÆ *-
LUS ITANAE
-
SAECULI VI.
***********************************************,
C A P. I.
De Epifcopis Lufitamiæ.
§. I. -
De Emeritemfibur Epifcopir. ^
u A M dives , foecundumque optimarum Ie
- § , morum, difciplinæ, ac fidei Chriftianæ
oc fæculo Portugaliæ territorium! Epifco
Ê; & Reges fan&iffimo zelo flagrantes nul
i rei, nullique pepercerunt labori , ut Chri
fti fponfae vexillum extollerent, digni quidem , qui in
pofterorum memoriam temporum diuturnitati commen
dentur. - +
Ex Paulo Diacono , qui de Emeritenfibus Patribus

fcripfit , Paulus natione Græcus , ac profeffione Medicus
ex Oriente Lufitaniam veniens Emeritam adiit, cum vir
tutibus adifpifcendis incumberet, & jam emineret, arti ,
quam profitebatur , renuntiavit , inter Clericos fuit ad
fcriptus , inde populi confenfu, & votis ad Epifcopatum
Emeritenfem eveStus eft. Pacis amans Ecclefiam , ac po
pulum
Seculi /I. Cap. I. 173
pulum à fuo DecefTore turbatum compofuit. Dierum jam
plenus animam exhalaturus Fidelem fuuin nepotem iii E
pifcopatu fuccefTorem defignavit : ea tamen defignatione
non detraxit libertati fuffragiorum populi , Cleri , & E
pifcoporum provinciæ , à quibus fuccefforis Canonica ce
lebrabatur eleëlio juxta Canonem 23. Concilii Antiocheni:
Epiféopo mom licet pro fè alterum fuccefforem fibi confiitue.
re, licet ad exitum vitae pervemiat : quod fi tale áliquid.
faéium fuerit, irritum effè hujufmodi £f coiflitutum. Ser-'
vetur autem jur Ecclefiaflicum id continemj oportere mom
£#£#, , mifi cum Synodo, &• judicio Epifcoporum, qui
poft offitum quiefcemtir poteftatem babent, eum qui dignur
extiterit, promovere. Clero & populo , & aliis fuffragio
gaudentibus reliquit Paulus, fi vellent, defignationem pro
barent, tenerentque, Magni Parentis Auguftini exemplum
fequutus, qui fene&tute gravatus in Ecclefia Pacis Hippo
- nenfium regiorum fedens cum Epifcopis Religiano , &
Martiniano , præfentibus. Saturnino, Leporio, Barnaba,
Fortunatianó , Ruftico, Lafaro , & Eraclio Presbyteris,
adftante Cler6, & freqüenti populo , Eraclium fuccefTo
rem fibi conftituit , aüditorum fuffragiis approbantibus. Ep. 213.
Fidelis Pauli fuccefIor , & nepos puer ex Græcia ad I ig
Lufitaniæ littora venit : cum peregrini Græci ad Emeri
tenfem Civitatem accederent fecum Fidelem puerum ad
gucentes Epifcopum Paulum petiere Græciæ donis faluta
tum. Paulus miratus puerum de parentibus, ac patria'in
terrogatum , fibi fanguine conjunétum agnovit , cum ce
teris eum abire noluit , quanvis renuerent , ne parentes,
orbarentur filio, quem fene$tutis baculum defiderabant.
Nec Epifcopi votis Græci adquiefcerent ; nifi ipfe nepo
tem fuum agnovifTe teftaretur, & paréntes de retento pue-.
ro admoneret. Sub Paulo Fidelis in Ecclefia S. Eulaliæ in
ftru&tus eft, altari minifter deferviit, virtutibus adeo pro
fecit, ut presbyteratu initiaretur ; & presbyter fa&us in.
Epifcopatu fuccederet. Pauperes veluti Patrem Fidelcm
profequebantur, erga ipfos largiffimus erat , omnium in
Mm
274 Hißoria Eccleff e Lufitanae
firmitatibus , anguftiis , ac neceffitatibus compatiebatur :
anno 564. Cum pars Ecclefiæ S. Eulaliæ rueret , eam .
magnopere reparavit : pluribus tandem clarus prodigiis
vitam claufit. - -
Mortuo Fideli, Emeritenfem Ecclefiam rexit Epif

copus Maufona Parentibus Gothis natus vir fapientia, &
virtute Hifpanienfibus valde tunc notus , licet quo anno
Epifcopus fuit confecratus, incertum fit , attamen anno ,
572.. Epifcopalem Sedem jam moderabatur. Cum Maufo
næ au&toritas inter Hifpanienfes Gothos polleret nimis ,
Leovigildus Gothorum Rex id temporis Lufitaniæ impe
rans, Arianæ fe&tæ impius profefTor omnes impendit vi
res, ut Maufonam à Catholica fide dimoveret ejus au&o- .
ritate Arii dogmata exaltaturus : idcirco literas ad Mau
fonam mifit, quibus San&tiffimus Pontifex libertate Ca
tholici Paftoris digna refpondit fe in Catholica fide firmi- .
ter permanfurum , obiturumque. Nec placitis fuis defti- ,
tit Leovigildus, per Sunam Arianum Epifcopum Emeri
tam mifTum Maufonam a Fide avertere conatus eft. Suna
Emeritam ingrefTus populum fibi adfcifcere , Metropoli-.
tanamque Ecclefiam S. Eulaliæ ufurpare intendit , & Mau-.
fona refiftente , cum eo foedus Suna iniit , ut de Scriptu- .
ris uterque coram populo contenderet, & qui vi&tor eva
deret, S. Eulaliæ Ecclefiam vindicaret. Maufona ad S.
Eulaliæ aram prius efufis lacrymis , ac precibus Deo , &
San&tiffimæ Virginis Eulaliæ meritis confidens ad locum
certamini deftinatum , populi magna frequentia comitan-.
te , acceffit. Ea plenus erat fapientia Emeritenfis Præful, .
& in illa hora Spiritus Sanélus dabat eloqui illi, ut Suna
vi&tus, pudoreque confufus abfcederet, populo univerfo
Maufonæ fuo Epifcopo vi&toriam, & laudes proclamante.
Toletum tandem Gothorum regni fedem Maufonam
adduci jufft Leovigildus , ut præfentem terreret , quem
abfentem nullo poterat modo ad fuas partes defe&tere.
Catholicus Epifcopus fecum S. Eulaliæ tunicam in finu
plicatam geftavit, ut eam ab Ariani Regis poteftate libe ,
- * Seculi J/I. Cap. I. 275
raret, qui nulla prætermiffa diligentia, conquifierat. Co
ram rege fiftens Maufona ejus minis , ut Fidem Catholi
cam renuntiaret , impetitur ; regi exilium minitanti ait :
Qgo me relegabir ubi Dzur mam fit ? Cui Rex ira permotur
reddidit.... &* im quo loco Deus mom gft , biotemate ? S.
Eulaliæ tunicam requirens tertio minas , & exilium indi
xit, fi tunicam ille non traderet , Arianumque ageret.
Aft invi&iffimus Epifcopus protulit : jam dixi tibi femel,
iterum & iterum , ò Rex, quia minas tuas non formidabo,
fed fiquid valet mens tua perverfa , amplius adverfus me
excogitet: ego tamen nec te pertimefco, nec metu terri
tus, id quod requiris , præfentabo, fed hoc fcito , quia
tunicam ipfam igne combufii , pulverefque ex ea feci , &
in liquorem aquæ permixtos bibi , & taétu manus tuæ
( contrectans ftomachum dicebat ) evidenter cognofce,
quia in pulverem reda&bam illam bibi , & ecce hic intus
in ventre meo eft , nunquam tibi illam reddidero. -
- Paulus Diaconus Emeritenfis Maufonam de tunica

D. Eulaliæ fic ad Regem adloquentem excufat, quafi men
dacium non diceret , licet tunicam in pulverem nec re
digeret, nec redaétam biberet : hæc Paulus : Hoc autem
ideo dicebat ( Maufoma) quia mullo fciemte fibi eam imfo
macbo plicatam infra fùa imdumenta linteir involutam
praecinxerat, &~ ita Deo fo'o confcio gfabat. Id fateor,
fpe£lato , quo fa&tum eft , fine, laudem , approbatio
nemque me, eri : ipfo vero per fe fpeStato fa&o , excu
fare à mendacio nequeo. Sic Felix Nolanus à pluribus
non excufatur, qui Paganis ipfum quærentibus , & igno
tum interrogantibus refpondit : Nefcio Felicem , quem
quaeritir, ut narrat S. Paùlinus Natali 5. Hic fuit in Mau
foriæ integerrima vita nævus quidam , quem Fides , &
charitas expunxerunt ; & quanvisâ virojufto prolatum fit
illud, nunquam tamen juftum efTe potuit fecundum illam Lib. eoM
Mag. P. Auguftini regülam : Ea , quae contra Dei legem tra AM?
' fiumt , juxta effè mom poffünt. Di&ftim cft à Deo, lex tua ì
veritav. At per hoc, qiiod eft comtra veritatem , jt flum ef- cap. 14
276 Hj?oria Eccleff e Lufftamae
fe mom p^ttiit. Qgir a;tem dubitet comra veritatem effe
memdacium omme ? ' '
Maufonam fan£te , liberrimeque parere recufantem
in exilium expulit Rex in Monafterio vitam inde tranfa
&turum. Miraculo viri innocentia indicata eft: Eqvo fe
rociffimo neminem $ dorfum patienti San&tiffimum
Epifcopum imponi juflit, ut exul proficifceretur ; verum
equus , pofita continuo ferocitate , omnibus demiranti
bus , Sanétum Virum dorfo admifit. Poft Maufonæ exili
um Napopis Arianus Epifcopus fubftitutus eft : in exilio
manfit donec Leovigildus à D. Eulalia no&u flagris cæ
fus, & monitus Emeritenfi Sedi illum reftituit. Napopis,
audito Maufonæ reditu , D. Eulaliæ Ecclefiam auro, ar
gento, aliifque divitiis , quibus ornata erat , exuere co
natus eft ; iis plauftra oneravit , & per Emeritenfes plu
rimos, quos captivos fecum adducebat, in civitatem fuam
ortari fecit. Maufona Dei , & D. Eulaliæ monitu per
idemmet iter, quo ferebantur plauftra, ad fuam Ecclefiam
venerat, & cum captivos agnofceret, furtumque ab Aria
no Epifcopo perpetratum, omnia ad Emeritenfem Eccle
fiam reverti juffit. Suæ reftitutus Sedi xenedochia , &
Monafteria extruxit, erga pauperes fuit munificentiffimus,
er univerfamque Lufitaniam ejus fan&titatis fama evola
at. In Concilio Toletano 3. anno 589. ex univerfæ Hif
paniæ Epifcopis fub Reccaredo Rege convocato , primo
fedens loco fubfcripfit , in Concilio quoque Toletano
anno 597. præfuit , ab Arianis fæpe impetitus , ut fatis
cederet , fæpe etiam eorum infidias evafit, Deo fingula
rem agente Prote&torem : donec virtute , literis , & mi
raculis clarus anno 6o5. Creatori fuo fpiritum reddidit. .
§. II.
De Bracaremfibur Epifcopi r.
Exti faeculi initio in Bracarenfi Ecclefia floruifTe vale
rium II. Epifcopum ait Rodericus da Cunha , nullibi
' tamen ejus extitifTe memoriam , nifi in Pfeudo Juliani
- - Seculi JVI. Cap. I. * 277
chronico fatetur ipfe. Primus Bracarenfis Antiftes, cujus
certa hoc fæculo extat notitia eft Piofuturus , ad quiem.
Vigilius ab ipfo confultus literas dedit anno 538. Confu
libus Volufiano, & Joanne, feu Flavio, de quibus infra.
Ejufdem meminit Lucretius in Concilio Bracaienfi 2. cap.
4. & 5. Inter incertos , quos poft Profuturum Rodericus
ipfe numerat, Ausberto , Juliano , & Eleuterio numera
• tis, Profuturo fucceffit Lucretius , qui anno 563. Theo
domiro, feu Ariamiro Suevorum Rege Bracaræ Concili
um ex Gallæciæ provinciæ Epifcopis convocavit. Profu
turi , & Lucretii zelus in Ecclefiac difciplina reparanda ex
Vigilii Papæ Epiftola , & Bracarenfi Concilio lucet quam
maxime. Lucretius fuccefTorem habuit D. Martinum ex Du
mienfi Ecclefia ad Bracarenfem translatum : nec contra
Canones Nicænum 15, & Sardicenfem 5. Chalcedonenfemi
5. à prima fede , & parvo Epifcopatu ad majorem Bra
carenfem Martinus eft eve&us , cum mediocritate fuae fe
dis defpe&ta, adminiftrationem loci fuperioris non ambi
ret, nec ad majorem plebem quacumque occafione fe
tranftulerit. Sed id majoris Ecclefiæ utilitas finendum po
pofcerat, ut populo Dei longe difperfo , & Paflore ca
renti effet in falutem , qui Rege , & Clero annuentibus,
pietate , & do&rina fànâ poterat exhortari , & arguere :
tantum abfque caufa Epifcoporum translationes prohibue
runt Canones: ait Gelafius Papa in Epiftola ad Epifcopos
Lucaniæ cap. 5. Quifquir propriae defertor Ecclefiae mullis
exiffemtibur caufif, ad aliam placuerit tranfeundum , te
mereque fufpeéiur fuerit, &* promotu.r .... Camomum con
fitufa mom efugiet. Annó Chrifti 572. Mironis Suevorum
Regis præcepto ex utraque Gallæciæ Metropoli Bracaren
fi fcilicet, ac Lucenfi Epifcopos Bracaræ decifuros judi
ces advocavit : anno 58o. obiit ; ejus honorifice recorda
tum
die 5.eftAprilis
Concilium Toletanum
ipfi agit Io, & Ecclefia Bracarenfis
folemnitatem. •
Ex Pfeudo chronicorum au&toritate Rodericus da

Cunha Benignum Martini Dumienfis fuccefTorem tradit,
278 ' Hi/loria Exij. Lianae
Pelagiique 2. Epiftolam ad eundem refert , qua Roma
nus Pontifex Epifcoporum translationes jufta præcedente
caufa , confirmat , & Petri Antiochia Romam translati,
Tom. 6. aliorumque adducit exempla apud Labeum. Nullum in
in vita
Pelagii.
hifce litéris. fignum, quo Benignus ille Bracarenfis Praeful
habeatur ; & omnes fere eruditi hanc Pelagio abjudicant
Epiftolam , & fuppofitam cenfent ex Pfeudo-Ifidori mer
cibus laboratam , utpotequæ plurimorum etiam Pelagio
pofteriorum fententias emendicatas refert. Benigno igi
tur incertis Bracarenfis Ecclefiæ Præfulibus adju:dicato,
poft Martinum Dumienfem certo invenitur Pantardus il
lius Sedis Antiftes, qui anno 589. Concilio Toletano ter
tio, tam fuo , quam Nitigii Lucenfis Metropolitæ no
mine fubfcripfit , vir Fidei Nicæ næ cuftos integerrimus,
& Ecclefiafticæ difciplinæ vindex affiduus,ac diligétiffimus.
- §. III. -
De Eboremfibur Epifcopir.
P Oft Quintianum, qui Concilio Eliberitano interfuit
ufque ad fæculum fextum primus in Eborenfi fede Præ
ful invenitur Julianus ; cujus memoriam ruinis ereptam ex
vetufta lapidea infcriptione phrafim Gothicam redolente
prodidit Refendius in hæc verba « ' '
%uliamur Famulur X. PI. Epifcopur Ecclefiae

Eboremfir H. fitur eff. Vix. Amim. Plur mim.
LXX. Req. im Pace Kal. Decb. Era DCIIII.
Id eft, Juliafius famulus Chrifti Epifcopus Ecclefiæ Ebo
renfis hic fitus eft yixit annos plus minus feptuaginta, re
quievit in {jî Kalendis Decembris Erafexcentefima quar
ta : anno fcilicet Domini 566. Julianus alium fuccefTorem
nullibi legitur habuiffe in Epifcopatu, nifi Jozimum, qui
anno 597.Concilio Toletano fub Reccaredo Rege fubfcri
pfit duos Canones firmaturus: primum ; Presbyteros , &
'Diaconos: incontinentes è gradu fuo deje&os in cuftodi
am, aut Monafterium ab Epifcopo fore detrudendos; fe
Seculi J/I. Cap. I. 279
cundum , ut Epifcopus Ecclefiarvm redditus, quas viri
pii in fuis agris conuiderunt, dotaveruntque , non acci
peret , fed redditus illi a Piesbytero coll;gerentur, ad
eumque pertineient , qui ibi fàcris operabatur : fi vero*
Presbytero fatis non efTet patrimonium, ibi Diaconus con
ftitueretur ; fi adeo tenue efTet , ut nec Diacono fi ffice
ret , Epifcopüs huic loco defignaret Cftiarium , qui Ec
clefiam mundam femper haberet, ac coram venerabilibus
reliquiis fingulis no&tibus luminaria ardere curaret. Ex
primo Canone notum fit majores Clericos propter gra-.
viora peccata poenitentiæ publicæ non addici fexto Eccle-*
fiæ fæculo in Lufitania , & reliqua Hifpania : fed in Mo
nafteriis privatim cuftodiri poenitentiam meritam a&uros.
§. IV. . - -
De Offomobenfibus , &• Pacenfibu.r Epifccpir.

N OfTonobenfi Ecclefia fedit id temporis Petrus, in
Concilio Toletano tertio fubfcripfit , nec eo fæculo
alium anteriorem , pofterioremve alium quis inveniet?
Pacenfem Ecclefiam exIfidoro de viris Illuftribus rexit hoc
fæculo Apringius difertus lingua , & fcientia eruditus ,
qui interpretatus eft ApocalypfimJoannis Apoftoli fubti
li fenfu, ac fermone illuftri , melius pene quam veteres
Ecclefiaftici viri expofuifTe videntur, fcripfit, & nonnul
la, quæ tamen ad notitiam noftræ le&tionis minime per
venerunt.Floruit téporeTheudæ Gothorü regis, quiHifpa
nicum regnum a 531. ufque ad 548. obtinuit. Apringio
in eadem Ecclefia fucceffit Palmatius, difciplina Ecclefia
ftica apprime eruditus , & morum obfervantia celebris ,
qui Concilio Toletano tertio fubfcripfit.
- S. V. :*
De Olyfipomenfibus Epifcopi r.
P. Er totum fæculum fextum inter tot monumenta vix
folus Paulus Olyfiponenfis Epifcopus reperitur, qui
à Reccaredo Rege Toletum convocatus, Toletano Concis
28o. Hißoria Eccleff.e Lufitamae
lio tertio judex interfuit, & fubfcripfit, Jncerta res eft
an ifte Paufus fit, qui Toletano fecunco adfuit, cujus Seges
in ejufdem Concilii fubfcripticnitus r.c n1eperitur; nullo
que veritatis monumento fiimantur, qui ccntcnderint.
§. VI.
De Epifcopi r Colimbrienfibur, ac Emimiemfibur.
T Nter eos, qui poft Elipandum Colimbrienfi federunt.
Cathedra , Lucentius primum occupat locum , cujus
notitiam certo adducunt omnes ; alii non Lucentium, fed
Lucretium vocant ; duobus Conciliis Bracarenfibus adfuit.,
Fr. Antonius à Purificatione in fui Ordinis Eremitici chro-.
,,,., nico Lucentium fui inftituti Eremitam gefcripfit. Jepes ad
- - -• / - - -
annum”.56 3. & Fr. Bernardus de Brito , ac fere om

άenturia nes Lufitani antiqvitatum noftrarum Scriptores Monachum
;, „„. Bspedistinum fuiffe tradunt, £x Mgnafterio iaurbanigmfi
£Ä adhuc in humanis agente D. Benedi&to non longe à Co-.
íufit.T limbria fundato. Codicem ejufdem Laurbanienfis Mona-;
£3T3: fterii Lufitanus Chonographus allegat ad diem Io. Apri
#, lis : Qbiit vemerabilis Lticemtiur primur quondam Abbar;
ÄÈÉ Laurbani pgftea vero ad #g; Colimbrienfi r Civi
liíTí.T tati r affumptur, qui literir, ó* virtutibur clarüs multir :
cap. 29. interfuit Comciliif, plurimumque juvit comiverfiomem hae
zeticorum , &* prædicatiomem veri dogmati r. Integerrimis
Lucentii vitam, & Epifcopatum ufque ad annum 58o. ex-*
tendit Jepes. •.
Eodem fæculo Concilio Toletano tertio interfuiti

Pcffidonius Eminienfis Epifcopus, quemnam tamen ante-i
ceßorem , fuccefToremve habuerit, ex nullo veteris hifto
ria conftat munumento : conje&tandum fane eft poft Pof
fidonii obitum Eminienfem Ecclefiam Colimbrienfium
Epifcoporum ufque ad noftram ætatem fuifTe Paraeciam.
Seculi VI. Cap. I. ¥81
. . §. VI.
De Epifcopi r Lamecenfibur, Egitamiemfibur
4C jjìjìÉ ~~~~~,
L Amecenfem Ecclefiam anno 57o. regebat Sardinari

us, anno 575. Concilio Bracarenfi interfuit à Marti
no Bracaræ Præfule vocatus, cujus Metropoliticæ jurifdi
£tioni tunc fuberat. Sardinario fucceffit Philippus Catho
licæ fidei adverfus Arianos in his provinviis nimis fre
quentes bellator ftrenuus, cum reliquis Lufitaniæ Epifco
pis Toletum acceffit à Rege Reccaredo convocatus in
Concilio ejus regiæ urbis tertio Fidei dogmata, difcipli
nam , & mores firmaturus. -
Nec minori gloria, & laude id quoque temporis in

fuis Antiftitibus floruit Egitania, eos coluit, ac profequu
ta eft, quos aliæ civitates in Patrum celeberrimis concef- .
fibus demiratæ funt. Quis Ardorico dignior Egitaniæ
Præfule, qui Bracarenfi Concilio tertio adfuit, & fubfcri
pfit ? tot illius Concilii Canones ftabiliti, tot mores, ac
difciplinæ reftauratæ ab illius ore exierunt, ac permanfe
runt. Quis etiam Licerio Ardorici fuccefTore ? Anno 597
duodecimo Regis Reccaredi fub Pontificatu S. Gregorii in
Concilio quodam Toletano fedit, & ufque ad annum 6Io.
in Egitanienfi Epifcopatu vixifTe pro cömperto eft: nam
Era 648. quæ in annum Chrifti 6io. incidit Flavius Gun
demarus Gothorum Rex , cum Toletanum Præfulem in
Carthaginenfi provincia, Metropolitæ honore , & pote
ftate vellet extollere, Hifpaniarum quofdam Epifcopos ,
ad fe advocavit, qui placitis fuis annuerunt, inter quos
Licerius extitit Egitanienfis, qui Gundemari decreto de
Toletano Metropolita firmando cum Epifcopis ceteris
fubfcripfit. - -
Lamecenfi , & Egitanienfi Ecclefi's pari honore coe- .

pit hoc fæculo florere Vifenfis ; & in primo fuo Paftore
memoranda. Remiffol primus Vifenfis Epifcopus Conci*
Nn
282. Hißoria Ecclefi.e Lufitamae
lio Bracarenfi tertio adfuit, & Canones au;&loritate fua, ac
judicio roboravit. Catholicam fidem vindicavit , eique
firmiter adhafit, ut à Leovigildo Gothorum Rege blan
ditiis aliquando, aliquando etiam minis petitus unquam
dimoveri potuerit , ut Arii pravitatem ample&teretur :
quamobrem ab impiiffimo Rege exilii poena multatus eft,
& Sumila profeffione Arianus in Vifenfem Epifcopatum
tunc fuit intrufus : in exilio obiit Remiffol, dignus qui
inter Chrifti confefTores numeretur. Proprio Paftore or
bata Vifenfi Ecclefia, quæ impietatum femina non jecit
Sumila-? Ariani ritus, Ariana dogmata in Vifenfium cor
da irrepferant. Ariana hærefi permanfit Sumila, & latro
in alieno ovili commoratus eft ufque ad annum 589, quo
Toletana tertia Synodus fuit celebrata : coram Patribus
Toleti adunatis, coram Rege Reccaredo, & Gothorum
proceribus Arii errores abjuravit, Nicænam fidem profef
fus.eft, & Catholicus jam fa&tus in locum Remiffol verus
fucceffit Epifcopus.
De Epifcopi r Portugalenfibur.
PJI Ortugalemfem Ecclefiam , adulto jam fæculo:fexto,
moderatus eft Conftantius Nicænæ Fidei cüftos, ac
vindex adeo firmus,ut à Leovigildo ad Dei Verbi eandem
cum Patre fubftantiam labefa&andam concuffus , veluti
immota filex, Regis di&ta nullo pretio habuit, exilium
pati maluit, quam Ariana labe fordidari. O* memorandum
femper Lufitánæ Ecclefiæ fæculum, quæ Religionis zelo
tales vifa eft habere Antiftites, quales fæculo quarto uni
verfus Oriens fub Conftantino , Tac Juliano Imperialium
donorum contemptores, & invifibilium rerum tantü ama
tores demi at'is confpexit! Conftantio relegato, ac de fede
expulfo, Argiovitus fide Arianus Leovigildi favore in Por
tugalenfem fedem eve&tus eft, eamque rexit, ac Ariano
rum erroribus imbuit, quæ à primo Ecclefiæ fæculo veræ
fidei la&te nutrita fuerat, Argioviti impietatem, & Con
Seculi J/I. Cap. I. 283
ftantii patientiam, ac firmitudinem mifertus eft Deus: Ar
gioviti mentem illuminavit, voluntatemque inflaavit ,
ut errores fuos in Concilio Toletano tertio expelleret,
Catholicam fidem profiteretur, & Conftantium verum Por
tugalenfem Epifcopum agnofceret, quo tandem accidit,
ut Argiovito à fede eje&to, à Patribus, & Reccaredo Re
ge Conftantius fuæ Ecclefiæ reftitueretur: quo reftituto,
Argiovitus fine fede vixit fui priftini erroris vere poeni
tens. Hic prætermittendum non eft Fr. Antonium Jepes.
ante Conftantium in Portugalenfi.fede meminifTe Timo
thei, qui Concilio Bracarenfi fecundo adfuit, & fubfcri
pfit. Eruditum virum de falfo non poftulo , conje&ari.
quidem licet Bracarenfi Concilio Præfulem cum ceteris
Gallæciæ interfuifTe. Omnes tamen, quas vidi, & exa&tus ,
Herrera fatetur Concilii Bracarenfis editiones certam Ti
mothei fedem non memorant. ' '. . .
§. VIII. - !.
De Epifcopir Dumienfibur, ac Britomienfibur.
E Dumienfi Monafterio , ac ipfius Monachis infra .
L/ agendum eft, nunc de Epifcopis, qui in ipfo Mo- '
nafterio degentes floruerunt. S. Martinus, quem inter Bra- ;
carenfes Præfules fupra numeravi, primus Dumienfis Ec- ;
clefiæ, & Monafterii Abbas, & Epifcopus fuit. S. Ifido- .
rus in catalogo Virorum Illuftrium ait: Martimur Dumi
emfir Momofferii Sam&fiffimur Pomtifex, ex Orientir parti
bùr im Gallæciam vemit, ibique comverfir ab Ariana impie
tate ad Fidem Catholicam Suevorum populir, regulam Fi
dei, &• Samétae Religiomir comflituit ; Ecclefiaflicos infor-.
Amavit, Momafferia comdidit, copiofaque præcepta piae infii
tutiomir compofuit: floruit regnamite Theodomiro Suevorum
Rege temporibur ilJir, quibuj %ufiimiamur im republica, &~ .
Citamagìmdur im Hifpämiir imp?rium temuerumt. Quan- .
vis, Theodomiro Suevorum Regnum moderante, Marti
nus in Gailaccia floreret, & Dumienfem , & Bracarenfem
284 Hißoria Eccleff.e Lufitamae
Ecclefias regeret ; temporibus tamen Charrarici cujufdam
Suevorum Regis in Gallæcia ante Theodomirum filium in
eam provinciam advenifTe Martinum, idque temporis Sue
/ Lib. de vos fuifTe ad Fidem Nicænam converfos ex Gregorio Tu
miracul. ronenfi compertum eft. Sub illo Theodomiro Rege, qui.
É Concilium Bracarenfe anno 563. ex Gallæciæ provinciæ.
£!° Epifcopis convocavit Suevos aâ fidem noviter non fuif
fe converfos (licet id pluribus non placeat) mihi omnino.
fit certum : an Synodi Patres res memoratu digniffimas.
prætermitterent ? Non ea erat Patrum Conciliis fedentium.
confuetudo , cum Principes Fidem Catholicam noviter.
ample&tentes Epifcoporom cætus convocabant. Novam :
Conftantini Magni fidem laudarunt Nicæni Patres: Tole
tana tertia Synodus quibus laudibus, & præconiis Recca
redum ab Arianis deficientem, ac Nicænam Fidem pro
fitentem non extulit ? Theodomirus, Deo afpirante, &:.
Concilium convocavit, & interfuit, tanquam à parentus
fui tempore jam firmus effet in Fide.
Martinus Dumienfis in Suevorum converfione dili
gentiam non vulgarem adhibuit, Regi gratus Monafteri
um, & Ecclefiam prope Bracaram condidit, quæ in tanti
viri honorem Epifcopali dignitate eft au&ta, & ad ejus
territorium defignata quoque eft Familia regia, aut Servo
rum de qua alibi di&tum eft. Martinus dum in Dumienfi
agebat Epifcopatu, Concilio fecundo Bracarenfi , Lucre
tio, Præfide interfuit, & Lucretio ultimum obeunte diem, .
ad Bracarenfem fedem translatus eft, ejufque locum in
Dumienfi Epifcopatu fupplevit Joannes ejüfdé Monafte
rii Monachus paternarum virtutum hæres , qui Concilio
Toletano tertio fubfcripfit. -
Dumienfi Epifcopatui coævus eft Britonienfis, cujus

primus Antiftes in vetuftis rerum monumentis legitur Mai
lofus , qui in fecundo, ac tertio Conciliis Bracarenfibus :
fedit, & fubfcripfit.
Seculi VI. Cap. II. 285
– C A P. II.
De Romami Pontificis Primatu per Lufitamiam.
§. I. -
De Hormifle literir.
Nno 517, Confule Agapeto, & Anaftafio, Hormif
das ad omnes Epifcopos per Hifpaniam utramque
conftitutos Epiftolam mifit, qua collapfam in Hif
paniis difciplinam reparavit, quæ fortaffe Alanorum, Sue
Vorum, Gothorumque deprædationibus , & vaftationibus
exciderat. Sacerdotes è laicis afTumi vetuit, & in clerica
tu prius probari decrevit, ut primum difcerent antequam
docerent: eos qui poenitentiæ publicæ addi&ti erant, ordi
nationum indignos declaravit: Metropolitis præcepit ne
ele&tio Præfulis empta daretur pretiis , nec obfequentis
efTet quæfita operibus. Cum difficile fit, ut quifquam pra
vis cogitationibus induatur, & à fe patiatur culpanda fie
ri, cum noverit fibi judicium fubeundum effe Concilii,
in praxim redigi juffit, quod Canones, Nicænus 5. & An
tiochenus 2o. Magnufque Leo in Epiftola ad Anaftafium
Thefalonicenfem Epifcopum conftituerant , bis in anno
per fingulas provincias, aut faltem femel Epifcoporum
Concilium fieri. Saluftio Hifpalenfi Epifcopo vicés fuas `
ad Canonum obfervationem per Bæticam, & Lufitaniam
commifit, falvis privilegiis, quæ Bæticæ, & Lufitaniæ Me
tropolitis decrevit antiquitas : hæc ad Saluftium Epiftola
qu6 fuerit anno data , incertum eft, cum fine Confule,
menfe, & anno reperta fit.
Ea erat apud Hormifdam omnium Hifpanienfium
Epifcoporum fides, & Ecclefiæ communionis zelus, ut an
no 519. communione, & pace inter Ecclefiam Romanam,
& Conftantinopolitanam redintegrata, quam ftatim ab an
no 514, quo ad Pontificatum eve&tus eft, per legatos pro
curaverat, de ipfa univerfos Hifpaniarum Epifcopos face
286 HißoriarEccleff.e Lufftamae
ret certiores , ac enarraret Joannem Conftantinopolita
num Epifcopum in Acacium anathema protulifTe , & Eu
phemii, ac Macedonii, qui cum eo communicaverant, nec
non Anaftafii, & Zenonis Imperatorum nomina ex Eccle
fiæ Diptychis expunxiffe, ac libello per legatos Germa
num, ac Joannem Epifcopos, Blandum Presbyterum, Fe
licem, & Diofcorum Diaconos oblato fubfcripfifTe. Qua
reverentia, qua obfervantia , & obfequio Epifcopi noftri
tanti Pontificis literas fufceperunt. -
§. II.
De Jîgilii Epiflola.
A. Nno 548. Volufiano, & Joanne Confulibus, Vigi

lius ad Profuturum Bracarenfem Antiftitem Epifto-,
lam dedit de quibufdam interrogatus, qui per Lufitaniam.
graffabantur, erroribus, & abufibus. In Prifcillianiftas Ma
nichæorum more carnes à malo principio exortas exifti-.
mantes , & ab ipfarum efu abftinentes invehitur: errorem.
uorundam, qui in fine Pfalmorum, fubduéta una fyllaba, :
dicebant : G/oria Patri , &• Filio Spiritui Saméto, .
quafi perfonam, Filii , & Spiritus Sanéti unam quodam
modo efTe defignantes, corrigit: pravam Arianornm con
fuetudinem in Bracarenfi provincia baptifma iterandi,ve
tat: in hærefi baptifatos recipi jubet per illam manuum.
impofitionem, per quam poenitentiæ fru&tus adquiritur, & .
San&tæ Communionis reftitutio perficitur. Confultus de
fabrica cujuslibet Ecclefiæ, fi diruta fuerit, inftauranda,
& an in eo loco confecrationis folemnitas debeat iterari, ,
in quo fan&tuaria non fuerint: refpondit, fiqua San&torum ,
bafilica à fundamentis etiam fuerit innovata, fine dubita
tione, cum in ea Miffarum fuerit celebrata folemnitas, to
tius fan&tificatio confecrationis implebitur; fi vero fan
&tuaria, quæ habebat, oblata funt, rurfus eorum repofi
tione, & MifTarum folemnitate reverentiam fan$tificatio
nis accipiet. Pafcha eo anno quando celebrandum, & or- .
- Saeculi /I. Cap. II. 287
dinem in Miffarum celebratione docuit, ab Ecclefia proji
ci percepit, quicum:que Epifcopus, aut Presbyter in una
Perfona Trinitatis, aut in q.uatus , aut in tribus Patribus,
aut in tribus Filiis , aut in tribus Paracletis baptift.verit.
Tandem de Ecclefiæ Romanæ primatu egit, quæ centrum
unitatis catholicæ efTet, ac omnium Ecclefiarum Mater.
Hanc Epiftolam non ad Profuturum Bracarenfem, fed
ad Eutherium Epifcopum fuifTe fcriptam perperam exifti
marunt Gratianus, & Baronius; quanvis ifte aut Gallæciæ,
aut Lufitaniæ Epifcopum fateatur. . Vetuftiffimus codex
Ecclefiæ Lugdunenfis, duo optimi veterrimi quoque Col
bertini apud Labeum, & Concilii fecundi Bracarenfis a&ta
ad Profuturum datam fatis prædicant. Licet in pra:di&tis
codicibus caput de Ecclefiæ Romanæ Primatu ad appella
tiones Epifcoporum interponendas non fit, illius quidem
mentio fit in codicibus Hifpanis, quos habuit Loâifa, &
quem Baronius ipfe fequutus eft. Creditu eft, fæculo no
nio vergente fub Niculao I. à Gallis fuifTe expun&tum, cum
• Hincmaro Laudunenfi , ac Rhotado Sueffionenfi Epifco
pis Sedem Apoftolicam appellantibus faveret, aliifque eos
deprimentibus omnino adverfaretur. Notatu fane eft hanc
Epiftolam à Profuturo non ad Vigilium, fed ad Silveri
um Romanum Pontificem confulendum fuiffe miffam , &
Vigilium in Pontificatum Romanum intrufum, relegato
Silverio, refcripfiffe : id ejus au&toritati derogaret , nifi
Vigilius ipfe poft Silverii obitum verus Papa eleétus, ipfam ,
haberet ratam, quæ fana, & pura do&trina donatur.
C A P. III. i
De Comcjliir. .
- I
De Comcilio Bracaremfi fecundo. r
* T. Ra fexcentefima prima, quæ in annum Chrifti quin

I), gentefimü fexagefimum tertium incidit, regio Theo
T domiri præcepto Comprovinciales Gallæciæ Epifco
pi, Andreas Irienfis, Lucentius Colimbrienfis, Martinus
288 • Hißoria Ecclefiae Lufitamæ
Dumienfis , Cottus Empuritanus , Maliofus Britonienfis,.
Timotheus Portugalcnfis , & Ildericus cujus ignoratur
fedes, necnon Presbyteri , qui veluti teftes, & non judi-.
ces, a tempore Concilii Eliberitani Hifpaniarum Conci-;
liis interefTe confueverant, Lucretio ejufdem Urbis Epif
copo Præfide, Bracaræ convenerunt. Fidei profeffionem,
quam adverfus Prifcillianam fe&tam Epifcopi Lufitani,
Carthaginenfes, Tarraconenfes, ac Bætici S. Leonis Ma
gni juffu adunati condiderunt , recenfi:ere, Conciliorum
canones ufque tunc in Ecclefia elaboratos relegerunt, &c.
viginti duos Canones pro Ecclefiæ difciplina decreverunt.
Cum ex Monachorum confuétudinibus, ac inftitutis mul
ta in Ecclefias Bracarenfes, & in Clericorum officia corri- ;
vafTent , ftatuerunt Patres in primo Canone , ut unus,
idemque pfalendi ordo in matutinis, vel vefpertinis offi
ciis teneretur, & non diverfæ, ac privatæ, neque Mona
fteriorum confuetudines cum Ecclefiaftica regula permif
cerentur. 2. Canone eafdem le&liones in vigiliis , & mif- ;
fis ubique legi præfcripferunt. Propter Prifcillianiftas, qui
Epifcopos inter folemnia populum his verbis; Pax vobis,
& nunquam iftis; Domimur vobifcum, falutare debere con
tendebant , Canone 3. decreverunt , ut Epifcopi , ac.
Presbyteri in facris ad populum dicerent ; Domimur vobif
p.„,, cum , & populus refponderet ; Et cum fpiritu tuo; ficut
& norûa ab Apoftolis traditum omnis retinet Occidem r. In aliqui- .
££££j* bus codicibus non Occidem r, fed Oriem r legitur apud Tho
j?";. mafinum: verum mendum füiffe conftat exëræcórum con
ííí, §. 3. fuetudine, quam refert S. Joannes Chrifoftomus : Im Ec
73 u,2. clefiirpagm in fupplicationibur, im filutationibus, &: fè
Ę; mel, &- bir, &* ter, &* fep? eam dat ir, qui praeft Ecclefiae
Ἀέj! ' dicem r: Pax vobir. In Liturgia Alexandrinâ, quæ D. Bafi
loffenfes. lii nomine circumfertur, bis à Sacerdote quolibet dicitur:
Domimur fit cum vobir ommibur : & popolus refpondet
bis: &~ cum fpiritu tuo: bis quoque, Pax vobir, & popu
1us refpondet: Et cum fpiritu tuo, quater etiam : Pax vo
hir, abfque adftantium refponfo. - .
-
Ca
Seculi J/I. Cap. III. 289
Canone 4, & 5. Miffarum, ae Baptifmi ritus obfer
vari præcipitur , quem Profuturus à Vigilio accepit : 6.
ut poft Metropolitam reliqui EpifcopiTjn fedendo tem
pus ordinationis obfervent. Canone 7. Placuit ut de re
bus Ecclefiafticis tres æquales fierent portiones : Epifco
pi una, alia Clericorum , tertia in recuparatione , vel in
luminariis Ecclefiæ : quam partem five Archipresbyter ,
five Archidiaconus illám adminiftraret, & Epifcopo fuo ,
redderet rationem. Proventus Ecclefiæ, qui in Occidente, . ,,.
tefte Gelafio I. Romano Pontifice , in quatuor partes di- ,,p.94d-
---- • - • .- .
ftribuebatur, in Epifcopum , Clerum, pauperes , & Ec- Epißo-.

elefiam , ex hoc tempore per Lufitaniam tripartiti funt, pösTw
& portio , quæ ad pauperes, pertinebat, Epifcopo, &** ,
Clero concredita eft, ut iis providerent, in eofque ero
garent, quidquid fibi redundaret. Utinam Ecclefiaftici vi
ri Ecclefiafticorum bonorum difpenfatores , non domini ,
Canonem eum ob oculos fuos haberent ? Canone 8. Bra
carenfes Antiftites obfervari jufferunt Sardicenfes Cano- •
nes 18, & 19. ut nulli Epifcopo alienum Clericum fine , *
ipfius Epifcopi confenfu liceat ordinare. 9. Diaconorum '
abufum correxerunt, qui Orario abfconfo infra tunicam
utebantur ; & fcapulac fuppofitum ferre ftatuerunt. Con- '
ftat quidem hunc ritum nön tam in noftra, verum & uni- . • •
verfa Occidentali,& Orientali Ecclefia efTe antiquiffimum,
quin & acceptam in fua ordinatione ftolam per annum in- -
tegrum diu , no&tuque Diaconi geftabant: certum eft ex
Vís.NíåüäÄÈÉÈSSIÈêîëîiê difcipuli, qui claudum, f
& mutum curaturus ftolamv, cum qua eodem anno juben

te Magiftro fuo, ordinatus ad minifterium fuerat Leviticum
& quam juxta morem fanétitatis gratia primo indefinenter
ferebat anno, de collo fuo protulit, & fuper caput infir- , 't
mi crucis fignum facicns pofuit, - Ἀ.
Io Ut a Subdiaconis tanturí, non à Le&toribus Sacra me de
yafa in altaris minifterium porteiitur. 1 1. ut Lc£tores ve- 4j
fie feculari non pfiiiantini cciefia, ncc granisGcntiiiumj;
more utantur, Quid grani guae hic intelligant Patresii,cap.8.
O
, 290 Hißoria Eccleffe Lufitamae
incertum eft apud Au&tores : Loayfa ad hunc Canonem
granos ait fuiffe genus habitus laici oblongi : aft D. Ifi
p;i,,,. dorus prolixum crinem fignificari fcribit: Nonmu//ae gen
Etymó- ter mom fo/um im vfibur, fèd &~ im corpore aliqua tropria
133.cap. fi5i quàfi imfigmia vemdicaìit , ut videmiur cirrho r Germa
*3* ' 'morúm , gränior , &~ cimmabar Gothorum. Joannes Ludc
In AI- vicus Zerda ex vetere Interprete in verba Judith. Et dif
verf.cap. crimimavit crimem exponit. Gramor fecit. Si Savaraonem,
#% , & Salmafium audimus apud Dicange Latinis grani dicun
5Â£ * tur capilli fparfi, ac difcriminati, quia in fine. r9tundati
$3j. . granorum formam efficiunt. Sidonius Apollinaris Gothum
#; ';: hgminem fic defcribit: Aurium ligule, ficut mor gemtir
** eft, crimium fuper jaétamtium flagéllir opériumtur. T .
' . .' 12 : Vetuerunt Patres, ne ultra Pfalmos, vel Cano
nicas Scripturas veteris , ac novi teftamenti , aliquid poe
tice compofitum in Ecclefia pfalleretur,ficut & San&ti præ
cipiebant Canones : id Bracarenfis Sedis, & Univerfæ Lu
fitaniæ iis temporibus fingulare fuit , nam in Gallia , &
Italia hymni ab Ambrofio , Hilario, aliifque compofiti,
lib,9: publici in Ecclefia cantabantur. Mag. P. Aug. ait : Nimi
: £; rum ammur erat, aut mom multo amp/it/* , cum %tffima
Valemtimiami régi r pueri mater, homimem tuum Ambro
•
fium perfèqueretur baerefir£j , qua fuerat feduéta

ab Ariamir: excubabat pia pleb.r in Ecclefia mori parata
cum Epifcopo fuo.... Tumc hymmi , &* pfalmi , ut came
remtur fecumdum morem Orientalium partium, me populus
maerori r taedio comtabefceret , inftitutum eft. Canon 13.
ftatuit, ut foli Clerici intra San&tuarium Sacram Euchari
- ftiam fufciperent : & ab ifta locorum divifione laica com
munio, & Sacerdotalis appellatur. I4. ut Clerici carni
bus non vefcentes, ne Prifcillianæ hærefis fufpe&ti vide
• rentur , ac incufarentur, olera co&ta cum carnibus degu
• ftarent. 15. prohibet nequis excommunicatis communi
cet , & ita fcienter communicantem à communione expel
lit. 16. pro iis, qui fibi mortem intulerunt , aut qui pro.
fuis fceleribus capitis judicium pafli fuerant, oblátiones
Seculi VI. Cap. III. ' 291
fieri , & eorum corpora cum Pfalmis fepeliri prohibuit :
idem propofuit Canón 17, de Catechuménis, qui fine Ba
ptifmo perierunt. Circa Catechumenos feverior quidem
fuit Bracarenfis Ecclefiæ difciplina, quos charitas `poteft
facere, ut vivant, & non moriantur in æternum, ut lo
quitur Mag. P. Aug. Invemio mom tamtum paffiomem pro mo- JLib,
^mime äÄ; , id quod ex Baptifmo deerat, poffe fupplere ;##*
fèd etiam fidem , comverfiomimjue cordir, fi forte äd cele- rió.
δramdum myflerium £jj im amgufliir temporum fuc- **•
curri mom poteft. Hujus difciplinæ rigor in terrorem præf- '
criptus eft ne fine caufa Baptifma differretur ; & fcelera
quoque vitarentur. ' . - -
Canone 18. ftatutum eft ne mortuorum corpora in

Sanétorum Bafilicis fepulturæ traderentur , fed extra Ec
clefiam circa muros : non minori privilegio San&lorum :
Eafilicas fruituras judicarunt Patres, quam Civitates, qua
rum immunitas ei erat Romanis reverentiæ , ut Diocle
tianus , & Maximianus Cæfares anno 29o. tertio Kalen- " •
das OStobris Victorino fcripferint : Mortuorum reliquiar,
me Sanétum municipiorum jur polluatur , intra Civitatem
comdi jam pridem vetitum efi : ex lege 13. Codice de Reli- '
giofis , & fumptibus funerum. I9. deponi juffi funt Pres
byteri , qui chrifmatis benedi&lionem , & Ecclefiae , vel,
altaris confecrationem agerent. 2o. ne ullus laicus Sacer
dotio initiaretur, nifi prius integro anno Ecclefiæ difci- !
plinam in le&boratu, aut Subdiaconatu didicerit, Canone
2 I. ftatutum eft, ut fidelium oblationes, quæ ad altare fie
bant, vel in fuæ religionis erga Deum fignum, vel in de
fun&torum commemorationem, apud unum ex Clericis fer
varentur, & femel, aut bis in anno inter omnes Cleri-.
cos partirentur , ne ex inæqualitate difcordes fierent , fi
unufquifque fibi fumeret, quod fua hebdomada fideles ob
tulerant. Tandem 2 I. Canone Bracarenfes Præfules Con- ' '
ciliorum Canones, quos relegerant , obfervari præcepe
runt, depofitionis pcenam contumaciter violantibus in- "
fligentes, … - -
392 Hißoria Eccleffe Lufitamæ -
. a ®. II.
' De Comcilio Bracaremfi tertio.
- E Ra
Ę fexcentefima decima anno Chrift 572. fecundo
Januarji ex utraque Gallaciæ Metropoli
Bracarenfi fcilicèt, &Lucenfi ( Gallæcia enim in duas Me
tropoles in Concilio Lucenfi ante habito divifa fuerat)
duodecim Epifcopi in Bracarenfi Ecclefia congregati funt;
Martinus Brácarenfis Epifcopus Concilii Præfes , Nitigi
us Lucenfis , Remiffol Wifénfis, Lucretius , five Lucén
tius Colimbrienfis , Adoricus Egiditanus, Sárdinarius La
mάecenfis , Vi&tor Magnetenfis , Andreas Irienfis , Witi
mer. Aurienfis , AvilaTudenfis , Polemius Afturicenfis ,
Mailoc Britonienfis. Quatuor Conciliorum Generalium ,
Nicæni, Conftantinopólitani, Ephefini , & Chalcedonen
fis initio meminerunt Patres, quæ ab iis erant circa Fidem
ftabilita, fufceperunt, nulla fa&ta mentione Quintæ Sy
nodi, quam Vigilius in Epiftola ad Eutychium Patriar
cham Conftantinopolitanum , & ad omnem præjacentem
Sanétam Synodum jam approbaverat. Ejus fortaffe non
meminerint, quod nihil in ea a&titatum efTet de Fide, fed
de capitulis quibufdam extra Fidem, ac de perfonis tan
Lib. z. tum, ut loquitur Magnus Gregorius , vel quQd nondum
Ep. 36. receperant omnium Hifpaniarum Antiftites fä&ti errore de
cepti, quo putabant Quintam Synodum Chalcedonenfi
adverfari , quæ Theodoretum , & Ibäm ad communio
nem admiferat. - -
' Ad difciplinam Ecclefiafticam fpe&tantes in hoc Con

cilio decem editi fuere Canones. In I. de Ecclefiarum
vifitatione ab Epifcopis facienda egerunt Patres , duos
fàltem dies in fingulis Ecclefiis Epifcopi contererent, uno
die ut Clericos difcuterent, quomodo ordinem Baptifmi
tenerent, vel Miffarum, & quæcumque officia in Ecclefia
peragerentur : alio die poftquam in his fuos Clericos dif
cuterent, vel docerent, convocata plebe ipfius Ecclefiae,
* .
Seculi VI. Cap. III. 293

erudircnt illos, ut crrorcs fugerent idolorum, & alia pec
cata, vel crimina , & poftea ut de Fcclefia illa ad aliam
proficifcerentur. 2. Epifcoporum Cathedraticum memo
ratur , fic appellabatur jus quoddam certam pecuniæ fum
mam accipiendi, quo Epifcopi fruebantur fuas inter vifi
tandas Ecclefias, & apud Concilium iftud Bracarenfe hu
jufce juris, & nominis prima fit mientio; Epiftola nam
que Gelafii Papæ ad Fabianum Epifcopum , quam refert
Gratianus cap. 5. de Cathedraticis, & ftipendiis Epifco
' porum merito ipfi Pontifici abjudicatur, cum à pofterio
ri Au&tore eruditi ferant, & probent laboratam. Tunc
placuit, ut nullus Epifcopus cum per Dioecefes fuas am
bularet præter honorem Cathedræ fuæ , id eft duos foli
dos, aliquid aliud per Ecclefias tolleret: neque tertiam
partem ex quavis populi oblatione in Parochiis requireret,
fed illa tertia pars pro luminariis Ecclefiæ, vel reparatio
ne fervaretur , & fingulis annis Epifcopo ratio inde fieret:
hæc jura ftatuerunt hujus Synodi Patres quorundam Gal
læciæ Antiftitum aviditatem punituri , qui ultra fibi ftatu
ta procurabant ; ex Concilio Chalcedonenfi cap. 2. cau
tum jam fuerat, ne Epifcopi cum Parochias fuas peragra
rent, quandam damnofam erga fubditos , feu erga focios
tyrannidem exercerent, & quadam judiciaria inve&tione
ab eis ftipendia exigerent. Eodem Cánone pariter juffum
fuit ne Parochiales Clerici fervili more in aliquibus ope
ribus fervire cogerentur , ficut fcriptum eft, meque ut do
mimamter im C;ero. - -
Canone 3, 4, & 5. ftatutum eft ut nullus Epifcoporum

pro modico balfami , quod benedi&tum pro Baptifmi Sa
gramento per Ecclefias datur, nihil ulterius exigat, fole- —
bant enim tremifTem, id eft, tertiam partem folidi pro ipfo
exigere ; pro chrifmate , pro ordinationibus facris , pro
Ecclefiarum confecratione munus', aut pretium quodvis
prohibitum eft. Canon 6. in eos invehitur , qüi bafi
licas in fuis agris non pro devotione , fed pro quæftu cu•
piditatis ædificabant , ut ue oblationibus populi medium
\
294 -- Hißoria,Ecclefiae Lufitamae

cum Clericis dividerent, quod bafilicas in fundis fuis con-,
diderint , & obfervari juífit ut nulius Epifcoporum tam ,
abominando voto confentiret, nec bafilicas, quæ non pro
Sanétorum patrocinio, fed magis fub tributaria conditio
ne funt ædificatæ , auderet coiifecrare. Canone 7. decre
tum eft adverfus quorundam Clericorum avaritiam, qui
Baptifmum non conferebant infantibus, nifi eorum parén
tes quidquam offerrent: ex hac cupiditate ortum erät, ut
multi páuperes id timentes filios a Baptifmo retraherént, .
& fine gratia Baptifmi de hac vita recedere contingeret :
idcirco placuit , ut unufquifque Epifçopus per Ecclefias
} fuas præciperet, ut hi qui infantes fuos ad Baptifmum ,
offerebant, fiquid voluntarie pro fuo offerrent voto, fuf
ciperetur ab eis : fi vero per neceflitatem paupertatis ali-. '
quid non haberent, quod offerrent, nullum eis pignus.
violenter tolleretur à Clericis. Canon 8. eos , qui Cleri
cos fornicationis accufant, nec duobus, aut tribus tefti
bus deli&tum hoc oftendunt , excommunicatione punit. '
Canone 9. de Pafchæ celebratione decretum eft, ut Eccle
fiæ omnes eodem die hanc facram folemnitatem agerent :
placuit Patribus , ut poftquam omnia in Conciliis fuifTent.
ordinata fuperventurum ipfius anni Pafcha quota Kalenda
rum die, vel quota Luna deberet fufcipi, a Metropolita,
Epifcopo intimaretur. Quod ceteri Epifcopi , vel Cleius.
reliquus breviculo fubnotantes, unufquifque in fua Eccle
fia, adveniente Natalis Domini die , coram populo poft
Euangelicam le&tionem annuntiabant : quadragefima ine-. '
unte, ut vicinæ Ecclefiæ in unum convenirent, & per tri
duum ad Sanélorum bafilicas ritu folemni litanias, & pfal
mos dicentes procederent : tertia vero die pera&tis facris.
hora nona , aut decima præceptum de obfervando jejunio
#3; quadragefimali promulgaretur, Id temporis per Lufitaniam
£££* ex hoc Canone jam folitas fieri conftat prcceffiones, quæ
ÄÈÉ â Patribus quoque litaniæ dicebantur, & in Orientali , te
Lib.z.ad fte Bafilio, & ifi Occidentali ex Tertulliano frequcntaban
*°"*"* tur. Io. Canon Sacerdotes , quofdam coercuit , • qui
p* - /
Seculi VI. Cap. III. 295

in Miffis pro defun&tis non jejuni oblationes confecrabant;
eofque depofitione dignos judicavit, qui hunc errorem ex
Prifcilliano fonte hauferant.
Alii Canones Concilio huic Bracarenfi à Gratiano, &
Burchardo adfcribuntur, qui tamen in colle&tione íííííí -
nica non habentur. Gratianus Dift.4. de confecratione cap.

55. refert hunc Canoncm : Ante viginti dier Baptifmi ad
purgatiomem exorcifmi Catechumemi comcurramt, im qui
bur viginti diebur ommimo ßymbolum , quod gf , credo im
Deum Patrem Ommipotemtem , fpecialiter doceamtur. Hæc
erat Bracarenfis Ecclefiæ confuetudo , quæ pro Ecclefia
rum varietate varia quoque erat ; nam in Africa tempore
Magni P. Aug. fymbóli traditio fiebat die ante Pafcha feri
us ocyus quinto decimo, dieque abhinc o&tavo redditio
in ferm. 222. Mag. Parentis. Ex Ordinis Romani præfcri
pto fymbolum feria quarta hebdomadæ quartæ tradebatur l
reddendum Sabbato San&to. Burchardus Canonem hunc Lib. io.
ejufdem Concilii allegat: Siqui r ballatiomer ante Ecclefi- °P* 3°
a r Samétorum fècerit, feu qui faciem fuam tram formave
rit habitu muliebri , &• mulier in habitu viri emenda
tiome po//icita, trer ammor pæmiteat. Qui Canon in vetu
ftis codicibus Hifpanis hujus Bracarenfis Concilii non le
gitur ; fed Toletano 3. à pluribus merito folet adfcribi.
Apud Gratianumi, & ceteros colle&tores inveniuntur
etiam quamplurimi Canones nomine Martini Bracarenfis
Papæ in Concilio , qui Martinus alius non erat à Dumien
enfi. Hice Canones non ab Epifcopis Hifpaniarum no
ftrarum in unum id temporis congregatis editi funt , fed
ex Concilis Græcis orientalium Canonum o&toginta colle
&tionem edidit Martinus Dumienfis , quam ad Epifcopos
in Concilio Lucenfi , Nitigio Præfide, fimul fedentes,
Theodomiro Suevorùm Rege convocante, expendendos,
ac approbandos mifit, in quibus difciplina Ecclefiaftica
adamuffim pertraétatur, quâ per Lufitaniam , & Gallæ
ciam, & reliquas Hifpaniarum partes erat obfervantiæ.
Conciliis Bracarenfibus finem impofiturus quid præ
296. Hifforia Ecclefiae Lufitamae
termittam folidorum quantitatem exponere , de quibus
Can. 2. Concilii 3. quos Gallæciæ Epifcopi pro Cathedra
tico a fuis fubditis exigebant ? Solidi quantitas, & valor
pro temporum varietate, ac differentia varius quoque fuit:
ad valorem hujus Concilii tempore nunc oportet adtenda
mus, ut notum fit , quâ æftimatione , & pretio Cathe
draticum fieret. S. Ifidorus , qui eodem fæculo fiorere
Etymo coepit, ait: Solidur mumcupatur, quia mihi/ i//i deeffè vi
log. lib. detur, folidum emim veterer integrum dicebamt , &* totum.
16.
£jium quoque mummifma umur argemteur erat. Solidur apud
atimor alio momimie fextula dicitur , quod iir fex uncia
compleatur. Himc , ut diximus, vulgur aureum folidum
vocat, cuju.r tertiam partem ideo dixerumt fremiffèm , eo
quod folidum faciat termiff.zj. Hinê cft , quod Epifcopi
pro Cathedratico acciperent duos nummos aureos , quo
rum finguli nonaginta , & fex grana auri parva penderent:
fextula enim continet quatuor fcrupula , & unumquod
que fcrupulum viginti quatuor grana parva , quæ fi per
quatuor fcrupula contenta in fextula ducantur , evadunt.
nonaginta, & fex auri grana. - *. .
§. III.
De Comcilio Toletamo tertio Hifpamiarum Gemerali.
Eccaredus Gothorum Rex Ecclefiæ Catholicæ man
cipatus , ut omnibus fuæ fidei publicum exhiberet
fignum, indiefque per univerfam Hifpaniam Euangelium
firmum, ratumque haberetur: omnes Hifpanienfium pro
vinciarum Lufitaniæ, Tarraconenfis, Bæticæ Epifcopos,
Galliæ quoque Narbonenfis , quæ tunc Gothicæ ditioni
Ę datis piiffimis , & fidei zelo plenis literis , To
£tum Urbem regiam , Gothici Imperii fedem convoca
vit. Congregatam fuifTe à rege hanc Synodum , ipfius
açba in initio oftendunt. Cum pro fidei fue fimceritate,
idem G/oriofiffimur Princep r omnes regimimirjui Pomitifi
¢er im umum comvemire mandaffèt, ut tam de ejur com vcrfio
' - - • -^ 11e,
-
Seculi VI. Cap. III. ' ' 297
me, quam de gemtir Gothicae immovatione im Domimo exul
taremt , &* divimae digmatiomi pro tamto mumcre gratia *
ageremit , Samétiffimur idem Primcep r allcquitur. Anno
quingentefimo o&togefimo nono Iduum Maij o&tavo fe
xaginta , & duo Epifcopi convocati Toletum convene
runt, inter quos federunt undecim Lufitaniæ noftræ Præ
fules , de quibus jam di&tum eft. Primum Reccaredus
omnibus adlocutus fidei profeffionem obtulit: Symbola
Nicænum , Conftantinopolitanum , nec non definitiones
Ephefini , & Chalcedonenfis Conciliorum fubjunxit , &c
omnibus cum Badda Regina uxore fua fubfcripfit. Deinde
Gothorum Epifcopi, Presbyteri,& Optimates fuam fidem
ediderunt; quæ viginti tribus anathematifmis comprehen
fa eft. Septem Ariani Epifcopi, quos Rex Leovigildus,
I.
depofitis propriis Paftoribus, in Ecclefias intruferat, Ugnus
fcilicet Barcinonenfis , Murila Valentinus, Sumila Vifen- '
fis, Guardignus Tudenfis , Becila Lucenfis, Argiovitus .
Portugalenfis, Fruifchus Dertofanus Arii dogmata abjura- .
funt , & cum Rege, & Catholicis ceteris fidem catholi
cam profeffi funt.' '. . * - . . . .
Obfervandum eft, in anathematifmo tertio, ut fidei
dogma affertam fuifTe Spiritus San&ti à Patre , & Filio
proceffionem, quæ in Bracarenfi I. etiam credita fuerat:
& in decimo fexto fuiffe damnatum libellum anno duo-»
decimo Leovigildi Regis à Gothis ipfis editum , in quo
continebatur Romanorum ad Arianam hærefim tradu&tio. '
in quo gloria Patri per Filium, & in Spiritu San&to male '
ab ipfis inftituta erat ; & in decimo feptimo di&tum eft ana
thema in eos, qui ex toto corde Ariminenfe Concilium.
non refpuerent. Pertra&tatis , quæ fidem concernebant,
difciplinæ Ecclefiafticæ reftaurandæ viginti tribus fcriptis:
{Canonibus operam fuam navarutit Patres, Rege piiffimo
annuente, & fæpe poftulante. I. Canone omnium Conci-.
liorum decreta, Romanorum Pontificum. Epiftolæ obfer
vari præcipiuntur, & ab Ecclefiæ honoribus rejiciuntur, !
quos Canones ipfi folent rejicere. 2. Canone Patres ad
Pp
Reccaredi poftulatum ftatuerunt : ut pro reverentia fan
&iffimæ fidei , & propter corroborandas hominum invali
das mentes per omnes Ecclefias Hifpaniæ, & Galliæ fe
cundum formam Orientalium Ecclefiarum Conftantinopo
litani Concilii fymbolum recitaretur, & priufquam Do
minica oratio diceretur, voce clara à populo decantaretur.
,,,.,. Ex Theodoro le&tore Timotheus Patriarcha an. 51Q. Con
áiíía- ftantinopoli præfcripfit, ut fidei fymbolum per fingulas
meorum. fynaxes diceretur, antea enim femel in anno ad Parafce
- vem in Catechumenorum inftru&tione ab Epifcopo faéta
#: § dicebatur ; & ex Nicephoro Califlo in omni conventu
*** apud Antióchenam Ecclefiam Petrus Gnapheus idem fym
- bolum juffit recitari : quem morem poftea Hifpani inter
' Latinos primi fequuti fünt. Hinc certam non efTe conftat
Iib.2. fententiam Innocentii III. Damafum Papam in Occidente
de Ao- conftituifTe ut fymbolum ad Miffam caneretur ; nunquam
%j. enim Græci reclamafTent, aut $itius reclamafTent, nec Leo

-
taÉ99. JII. confultus à Bernario, & Jeffe Epifcopis ex Concilio
Aquifgranenfi Romam hac de caufa profe&tis improbaf
fet, quod à Damafo Papa jam fa&tum erat. ºm.
Canone 3. Ecclefiæ res alienare Epifcopos vetuere

Patres , & quid Epifcopi Monafteriis , vel Ecclefiis fuae
• Dioecefis donaverint abfque gravi principalis Ecclefiae in
commodo firmum judicarunt. 4. Epifcopis poteftatem fa
cit, ut aliquam ex fuis Parochiis, annuente Concilio, Mo
nafterium faciant, ut Monachorum regula vigeat , & ut de
rebus Ecclefiae ad ipforum fuftentatiònem aliquid tribu
ant. 5. Canone ftatutum eft, ut Epifcopi, Presbyteri, &c
Diaconi hærefim abjurantes, ab uxoribus recedant, nec fi
mul in eadem domö cum iis fint : qui femper in clericali
minifterio Ecclefiæ fervierint fi in fuum domicilium mu
lieres infamem fùfpicionem generantes introduxerint ,
juxta Canones, poenam fubeant, mulieres ipfæ ab Epif
copis vendantur, & ipfarum pretium in pauperes diftri
buatur, Canone 6. decretum eft, ut ii, quibus Epifcopi,
vel alii libertatem donaverant, & Ecclefiæ commendati
$eculi VI. Cap. III. 299
erant, libertate fruerentur, & Epifcoporum patrocinium.
haberent, Principe tamen per poftulationem confulto. In \
Ecclefiæ obfequium id decretum à Reccaredo adeo jufTum

eft obfervari, ut inter leges etiam civiles Gothicas defcri
bi præceperit ; & in codice Gothico ita legitur: Quofli- t;,,;
bet de quorumcumque libertir, aut fpecialiter Ecclejiajtici sit.}.
digmitar fublimavit bomori r, aut praefixir Samétorum lo-leg-u&
cir deputavit, vel ordo religiomir, vel ordinatio mamumit-_
temtir, mom erumt ad bomimum patrocimium reducemdi con
temtiome quadam baeredir. Quod emim glorio/iur Deo adhae-,
?rere £££; obfequiir bomimum religari bomefiate mulla.
fímitur. 7. ut Sacerdotes nunquam ad menfam fe
deant njfi Scripturarum divinarum le&tionem audiant. 8.
prohibet ne Clerici, qui ex familiis regio Fifco defi
gnatis nati, & à Principe Ecclefiæ addiéti funt, ab ali
quo repetantur, fed Ecclefiæ fervitio femper deputati fint.. .
9. Ecclefias , quas Ariani tenuerant ( & plurimæ qui-.
dem fuerant præcipue à Leovigildi tempore) ac Reccare
do converfo Catholicæ fidei adfcriptas Epifcopis tribuit
in quorum territoriis conditæ erant. Io. Canon quo
rundam libidinem in Hifpaniis grafTantem coercet , qui
viduas ad fecundas nuptias, & virgines ad primas induce
bant , veluti nuptiæ continentiæ Tobfervatione meliores
effent : quapropter viduis continentiam fecundis nuptiis
anteponentibus , & Virginibus nubere renuentibus prof- '
picit, jubetque nequis virginem, aut viduam ad matrimo
nium compellat citra ipfius, aut parentum voluntatem, &
'}; Canonis tranfgreffores à fidelium communione ex
'peII1t. •
. . . Sequitur difficilis Toletani tertii Canon II. quo

niam repererunt Patres per quafdam Hifpaniarum Ec
clefias non fecundum Canones , fed foediffime homines
egiffe poenitentiam , ut quotiefcunque peccare libuifTet,
toties à Presbytero fe réconciliari expoftularent ; ideo
pro coercenda tam execrabili præfumptione id juflit Con
cilium, ut fecundum formam Canonum antiquorum den
3oo Hjjforia Ecclefiae Lufftamae
. tur poenitentiæ : hoc eft ut is, quem fui poenitet fa&i , à
.. communione fufpendatur; faciat inter reliquos poeniten
,, tes ad manus impofitionem crebro recurrere : expleto
autem fatisfaétionis tempore ficuti Sacerdotis contempla
... . . tio probaverit, eum communioni reftituat ; hic vero, qui
ad. priora vitia , vel infra poenitentiæ tempus, vel poft re
... . .conciliationem relabuntur, fecundum priorum Canonum
^ ., feveritatem damnentur. Ex hoc Canone duriffimam qui
... dem fuiffe noftrarum Ecclefiarum difciplinam conjeéta
L- runt veluti relabentibus peccatoribus poenitentiæ, & con
, feßioni facramentali intercluderetur aditus , & nulla effet
..yeniam confequendi via. Verum alia fuit noftrorum Pa
;trum mens, quæ ab Africanæ, Mediolanenfis, Romanæ, &
„Orientalis Ecclefiæ difciplinâ non femovebatur. Hifpani
. enfes Antiftites publicam quidem pœnitentiam iis, qui
in eadem, vel nova crimina relapfi fuerant, ob quæ pu
blice poenitendum erat, denegarunt ; vetus hæc erat dif
ciplina , quod relapfi jam ex ignorantia non excufarent
peccatum, cum ex diuturna, & gravi poenitentia facile deli
&ti cognofcerent gravitatem , & in eadem, vel fimilia cri
mina præceps peccator divinum timorem excutere videre
. tur. Hujus difciplinæ meminit, & fequutus eft D. Amb.
Lib.de : Mrito, inquit, reprehendumtur, qui fæpiur agemdam pæ
Pggit: mitemtiam putamt, quia luxuriamtur im Chrifto. Ncm fi
*** *° vere agerent pænitentiam , iteramdam poflea mom putaremit.
Quis unquam Ambrofium ita loquentem incufavit ? aut de
poenitentia facramentali non iteranda fuifTe loquutum exi
ftimet ? ' *«
Cum Mag. P. Auguftino in eadem difciplina fiftebant

Hifpaniarum Patres. Macedonius Africæ Vicarius Augu
ftinum interrogavit : utrum ex Religione defcenderet ,
quod Epifcopi intervenirent pro reis, & nifi obtinerent,
offenderentur? etfi à Domino peccata adeo prohibeantur,
ut ne poenitendi quidem copia poft primam tribuatur ;
quare pro his quoque intervenirent Epifcopi, de quibus
adeo futuri nulla fpes eft ut etiam in præfenti eadem ra
\ · Seculi VI. Cap. III. ' ' 3or
tio criminis
dit perfeverat?
poenitentiam quidem Mag. Parens
publicam Macedonio
gravioribus refpon-
deli&tis Ep. ,,,.
fe- íí 54•
mel tantum in Ecclefia concedi ; Deum tamen poft iflam -n .
nitentiam rurfus peccatum pofTe remittere.. Quamvir -
ergo ca&te, falubriterque provifum fit, ut locus illius hu- '

miil/im.e pemitemtiae fèmefim Eçclefia concedatur, me medi- •
cima vilis mimur utilis effèt aegroiir, quae tanto magir fa
Jubri r efl , quamto mimur Ejiijji? fuerit : qui r ta
mem audeat dicere Deo : quare buic homimi, qui poff pri
mam pænitentiam rurfus Jè laqueir imiquitati? objlringit,
adbuê iterum parci r? -- '* . '• ' ;. . • * •
- Canon 12. ftatuit, ut nemini , viro poftulanti
poenitentia, concederetur, nifi prius fe tonderet, mulie
ri vero nifi habitum mutaffet, ut ifta folemnis poenitentiæ
profeffio eos à relapfu coerceret. Hinc conftans eft in Lu- J -
fitania, ac univerfis Hifpaniis, quarum Epifcopi hanc dif
ciplinam repararunt, adhuc fexto fæculo prope finem poe
nitentiam publicam folemni ritu obfervari. ' Pœnitentiæ ©
igitur publicæ ifte erat ritus. Poenitentes tempore, quo Ex cap;
poenitentiam petebant impofitionem manuum, & cilicium $ £j.
fuper caput a Sacerdote ( ficut ubique conftitutumfi eft) ä. 64.
confequebátur. Si autem comas non depofuerant, aut ve
ftimenta non mutaverant, abjiciebantur, & nifi digne eos
poenituerat; non recipiebantür: ante fores Ecclefiæ fe re
præfentabant Epifcopo civitatis, facco induti, nudis pe
dibus, vultibus in terram demiffis, reos fe efTe ipfo habi
tu, & vultu proteftantes : ibi adeffe debebant Decani ,
id eft Archipresbyteri parochiarum , & Presbyteri ,
qui eorum converfationem diligenter infpicerent , &
fecundum modum culpæ poenitentiam per præfatos gra
dus injungerent. Poft hæc eos in Ecclefiam introduce
bant, & cum omni clero feptem poenitentiales pfalmos in
terra proftratus Epifcopus cum lacrymis pro eorum abfo
lutione decantabat : tunc refurgens ab oratione manus eis
imponebat, aquam benedi&tam fuper eos fpargebat, cine
rem prius mittens, deinde eorum capita cilicio operiens:
m.
/3o?. Hißoriâ Eccleff.e Lufitamae

cum gemitu, & crebris fufpiriis denuntiabat eis, quod fi
cut Adam proje&tus fuerat de paradifo, ita ipfi pro pec
catis ab Ecclefia abje&ti erant: poftea jubebat miniftris,
ut eos extra januas Ecclefiæ expellerent: Clerus profe
quebatur eos cum refponforio : Im fudore vultu r tui vef- '
cerir pame tuo: ut videntes fan&tam Ecclefiam pro facino
ribus fuis tremefa&am, atque commotam non parvi pen
derent poenitentiam. Penes Epifcopum folum erat poeni
tentiæ publicæ adminiftratio, penes Presbyterum vero de
legatum, nonnifi Epifcopo abfente, aut ægrotante: Pref
byteri, tamen erant veluti infpe&tores, & complendorum
graduum teftes, ficut in Canone 32. Concilii Eliberitani
decretum fuerat.
_ - Canon 13. animadvertit in Clericos , qui
Conclericos fuos , contemto , & inconfulto Epifcopo
fuo, ad judicia fæcularia publica adducunt; poenamque
iis indixit, ut qui id facere præfumpferint, & caufam per
derent, & à communione haberentur extranei. Eadem dif
Can. 9.
ciplina ftatuta fuerat in Concilio Chalcedonenfi,& Cartha
Cap. 9. ginenfi, & ab Innocentio III. firmata in decretali ad Ar
chiepifcopum Pifanum anno I2Io, quæ refertur cap. 12.
de Foro competenti. Hanc erga Clericos à judicibus fæ
cularibus immunitatem præfertim in criminalibus caufis
veteres tradiderunt Canones juxta Lucium III. ad Trigo
nienfem Archiepifcopum in Hungaria. In caufis ordina
JLib. 2. riis, quas civiles vocant, ex ordinatione regia ad fæcula
tit. i.
ria judicia pertrahi poffunt, & ex eodem jure regio ex op
ALib. 1. preffione ab Ecclefiafticis judicibus illata regium tribunal
tit. 12. pro gravamine adeunt. Inter Ecclefiafticos Præfules, &
Lufitaniæ Reges Dionyfium, Joannem I. ac Sebaftianum
id pa&tum intervenit , quod Apoftolica Sedes firmavit.
Quid Catholicis Principibus Canonum cuftodibus dignius,
quam Ecclefiafticos viros à Præfulibus quandoque injufte
vexatos audire, fufcipere, ac fovere ? Athanafius de fen
tentia contra juris ordinem à Tyrii Concilio lata, & de
notoria opprefIione ad Conftantium Imperatorem,recur
——— . --- --- _ . • -
_ __—————-- --.---T
Seciili /I. Cap. III. 3o 3

rit: quamobrem S. Leo ait : Dcber imct, m&iamter adverte
re, rëgiam potgftatem mom folum ad m;///di regimem, fed
etiam maxime ad Ecc/efiae praefiditum effè collatam, ut atjfus
mfarior comprimemdo, &* quæ fumt beme ftatuta defendar,
&• veram pacem iir, ? fumt turbata reftituar.
Canone I4. prohibitum fuit Judæis habere uxores,
concubinas, & mancipia chriftiana, aut officia publica ge
rere : necnon præceptum ut filii Judæis nati ex iis conju
giis baptizarentur: plurima quidem in hoc Canone obfer
vatu digna funt de Judæorum uxoribus, mancipiis, offi
ciis publicis, & eorum filiis per Hifpaniam noftram in
prioribus fæculis. Judæorum, aliorumque baptizatorum
conjugia cum fidelibus nec femper in Ecclefia fuifTe pro
hibita eft certum quod maxime : valida quidem fuerunt
matrimonia S. Monicæ cum Patricio viro Ethnico, ut te- ..
ftatur Mag. P. Aug. S. Clotildis cum Clodoveo Franco- ##
rum Rege adhuc infideli, & S. Cæciliæ cum Valeriano : Ä.
lurima tamen, inter quæ Concilia Eliberitanum, & iftud
oletanum, fæpius prohibuere, quatenus timendum erat %**,***
ne in aIiqu6 fideli , qui uxorem infidelem duceret, fides
Chriftianâ amitteretur, ut Hebræorum Sapientiffimo Regi
Salomoni contigit, de quo ait Scriptura : Cor ejus depra- tii, ,;
vatum eft per muliere.r, ut fèqueretur Deor aliemor. Aft in Reg. $.
nullis Canonibus hujufmodi connubia declarantur nulla, 2*
& invalida. Quapropter communis eft Theologorum opi
nio hoc difparis cultus impedimentum matrimonia diri
mere fola Ecclefiæ confuetudine, quæ vim legis obtinet ,
& nullo veteris Concilii Canonis præfcripto, quo nulla,
& irrita ftatuuntur: qui hujus Ecclefiafticæ confuetudinis
originem petunt non fine fundamento tradunt Ecclefiam
adoptafTe legem Theodofii pridie Idus Martii Thefalo
nicæ datam an. 388. Theodofio , & Cynegio Confulibus,
quæ eft numero 6. Nequir Cbrifiiamam mulierem im ma- Iw cod.
trimomium %udeur accipiat , meque %udaeae Chrißiamur 4? ?£
conjugium jirtiatur: mám fiquir' alijuod bujufmodi ad-í*
nmiferit adulterii vicem commifit bujufmodi crimem obti
^
3o4 Hißoria Eccle/7e Lufitamæ ,
meàit : libertate im accufandum publici r qucque vocibt^r
re/axata. - -
. Quoniam Judæorum mores, & Chriftianorü in nullo

concordant, & ipfi de facili ob continuam converfationem
ad fuam fuperftitionem, & perfidiam fimplicium Chriftia-,
norum animosinclinarent, Lufitanis, ceterifque Hifpania
rum Epifcopis placuit üt Judæi, nec Chriftiana mancipia
haberent, nec officia publica gererent: quæ Jex non tan
tum in Imperio Romano jam antea lata erat, verum &
poftea à Romanis Pontificibus firmata, & ftabilita eft. Ho
norius, ac Theodofius Imperatores hanc legem ediderunt,
quæ extat in cod. t. Io. Ne Chrifliant;m mancipium. Gre
gorius Magnus in Epiftola ad lucenfem Epifcópum anno,
ôoo, Alexander III. in Conc. Lateranenfi 3. & Innocenti
us III. ad Archiepifcopum Senonenfem , & Epifcopum
Parifienfem confirmarunt. Idem Innocentius III. in Con
cilio Lateranenfi 4. hujus Toletani Concilii Canonis me
minit, & innovavit, ne Judæi publicis officiis præferren
tur, & fiquis eis aliquod officium commififfet, per pro
vinciale Concilium fingulis annis celebratum compefcere
tur. Poft Innocentium iII. Gregorius IX. ad Aftufienfem,
& Lucenfem Epifcopos an. I236. literas dedit, quibus ex
fpeciali erga Portugaliæ Regem Sancium II. mandat ut
ipfum Regem folicite inducant, ne in officiis publicis Ju
dæos Chriftianis præficeret. -
Judæorum filios ex Chriftianis conjugibus natos ad

baptifmum affumi juffit ifte Canon ; nam 5aptizari poteft
infans fi parentum alteruter annuat, cum ifte confentiat,
qui etiam naturale jus fervat in puerum , & licet alter fit
invitus, ille præferri debet confenfus, qui in fidei Chri
ftianæ favorem , & infantis utilitatem cedit :} & tunc apud
parentem non fufpeétum ali debet, ac immorari ; fic eti
am tenuit, ac refpondit Gregorius IX. Epifcopo Argenti
nenfi anno I 236 in Epiftola decretali , quæ extat eap. 2,
de Converfione infidelium. Canone I 5. decrevit, ut fiquis
ex regio Fifco addi&tis Ecclefias condiderint , dotemque
Seculi VI. Cap. III. 3o5
tribuerint, Epifcopus id à Rege confirmari curet. Cano
ne 16. ftatutum eft, ut per univerfam Hifpaniam, & Gal-.
liam Narbonenfem Sacerdotes fimul cum judicibus in ido
lolatriæ crimina, per eas regiones graffantia accurate in
quirant, iis' exterminandis incumbant, reofque inventos
puniant : negligentibus ipfis excommunicatio indicitur:
& dominos , qui hoc fcelus, à pofTeffione, aut familia
fua evertere comtempferit ab Epifcopo excommunicari
juffit. Eo femper Chriftiani idololatriam fuerunt exofi,
ut non tantum in ipfos verum & in eorum fceleribus con
fentientes non tam ab Ecclefia, quam ab Imperatoribus
Chriftianis illatæ fint poenae. Imperatores Leo, & An- .
themius in tantum hujufmodi facinora voluerünt refe
care, ut fi in alieno prædio, vel domo, aut quavis alia
pofIeffione , fcientibus Dominis aliquid perpetraretur :
praedium quidem, vel domus ærarii juribus addiceretür.
Domini pro hoc folo, quod fcientes confenferint fua lo
ca iis contaminari fceleribus, fi dignitate, vel militia qua
dam decorabantur, amiffione militiæ, vel dignitatis, nec
non rerum fuarum profcriptione ple&erentur : & privatæ
conditionis, aut plebejæ conftituti, poft cruciatus corpo
ris, operibus metallorum, aut perpetuo deputarentur exi
lio. Quæ lex extat in cod. n. 8. de Paganis, & facrificiis.
Canone 17. decretum eft, Rege quoque confentien
te, ut Sacerdotes cum judicibus in parentes inquirerent,
ui proprios filios occidebant, aut foetuum abortuum cau
£ erant, ne filii augerentur : quos non tantum parricidii
reos, fed & maximæ libidinis damnant veluti non caufae
fufcipiendæ prolis, fed concupifcentiæ adimplendæ con
junétos. In eos, qui filiorum fata properaverant Impera
tor Conftantinus in lege ad Verinum Africæ Vicarium fta
tuerat, ut neque gladio, neque ignibus, neque ulli alii
folemni poena fubjugarentur, fed infuti culeo, cum cane,
& galo gallinaceo, & vipera, & fimia, inter eas ferales
anguftias comprehenfi ferpentium contuberniis mifce,en
tur, & ut regionis qualitas ferebat, vel in vicinum ma1e,
3o6 Hißoria Ecclefie Lufitam.e
vel in amnem projicerentur. Toletani vero Patres erga
hujufmodi reos benignius habiti funt, non capitalem vin
di&tam, utpote Ecclefiæ judices , ftatuerunt, fed acriori
… difciplina id facinoris prohibuerunt. Ex hoc Canone cau
fa tantum libidinis adimplendæ matrimonio conjun&i in
* cufantur, quod quamplürimis Patribus æquum etiam vi
,,,„ fum fuit, qui matrimonium folius prolis caufa celebran
ÂÃ„ dum efle contenderint. Mag. P. Aug. inquit: Comcubitt/.r
jug. cap. meceffarius caufa gemeramdi imculpabilir, &* folur ipfe mu
*° . ptialis eft. Ille autem qui ultra ifiam neceffitatem progre
ditur jam mom rationi, fed libidini obfequiiur. S. Fulgen
Ep. 1.
;?&, tius; Maculam comtrahit quifquis mom pro fòla geueratio
" me, fèd etiam propter fragiìitatem carmir fuae mifceretur
Lib.ÂMo- uxori. In eadem fententia extitit S. Gregorius Magnus.
1439. : Propter Ecclefiarum Hifpaniarum paupertatem, &
“*'7 maximam itineris longitudinem ex earum diftantia, prio
ribus Canonibus Concilii Bracarenfis, aliorumque deroga
vit Canon 18. qui bis in anno Provincialia Concilia cele
brari præceperant; femel eorum congregationem quotan
nis præfcripfit. Hujufmodi Conciliis ex Reccaredi decre
to locorum Magiftratus, & fifcales A&tores interefTe ju
bentur : Epifcopifque idem Rex juffit , ut profpicerent
quomodo cum popülis agerent, ita ut ipfos præmonitos
corrigerent , aüt de eorüm infolentiis ad Regem refer
rent; quod fi correptos emendare nequiverint, & ab Ec
clefia, & communione fufpendant. Ampla quidem erat id
temporis Epifcoporum jurifii&tio non tantum per Hifpa
„ „ nias noftras, verum & in Oriente ; Juftinianus Imperat9r
áíá, non abfimile edi&tum pro Epifcopis edidit: Si dum ali
4i. qui r audierit judicem provimciae, mom meruit juflitiam (in
quitJuftinianus) tumcjubemur eum adire fuum fäéiiffimum
Epifcopum , &* ipfum mittere ad chariffimum provinciæ
judicem, aut perjè vemire ad eum , &* præparare eum ut
ommibur modij audiat interpellamtem , &~ liberet eum cum
ommi jußitia fecumdum Έ, Jeger. Si vero etiam f m
êiiffimo Arcbiepifcopo compellente judicem cum juftitia de
Seculi VI. Cap. III. 3o7
termimare interpellantium caufar, judex differat difcer
mere m:gotium , &> mom fervet litigantibur jt ftitiam, jube
1mur famétiffimum illiuir civitatis Epifcopum dare ad mor
literar ei, qui mom meruerit, quod jufium eft, infimuamter.
Canón 19. præfcripfit, ut Epifcopi de Ecclefiæ
dote curarent : & 2o. ne ipfi Presbyteros, ac Diaconos
fuos acerbis, defuetifque ve&tigalibus fatigarent , & ut
omnes Clerici tam civitatum, quam oppidorum Dioecefa
ni à fuis Præfulibus gravati Metropolitanum adirent que
relas fuas delatum. Canon 2 I. Clericorum immunitatem ,
præfcripfit, quam Reccaredus Rex ratam habuit, ne Ec
clefiarum, Epifcoporum, ac Clericorum fervos,Judices, '
vel A&tores diverfis angariis, vel publicis, aut privatis ne
gotiis applicarentur: & ipfo Rege annuente, omnis Pa
trum concefTus hujus immunitatis violatoribus excommu
nicationem indixit. Non omnino novam legem edidernnt
Epifcopi, fed Regis confenfu firmarunt, quam Conftan
tius Conftantini filius an. 357. nono fuo Confulatu, & 2.
Juliani Cæfaris, ad omnes Clericos, ipforum filios, &
minifteria protulerat. Ad parangariam quoque ( inquit
Imperator in leg. 2. codice de Epifc. & Cleric.) mom vo
centur (Clerici) mec eorumdem facultater, atque fubffan
tiae. Ommibur Clerici r bujufmodi praerogativa fuccurrat,
ut &* conjugia Clericorum, ac liberi eorum quoqtie, &* mi
nifferia, id eft mare r pariter, ac fæminæ eorumque etiam
filii , &• filiae immuner femper ab bujufmodi mumeribus
perfeveremt. - . -
Abufus fane maximi per univerfas Hifpanias circa

Defunélorum fepulturas graffabantur. Martinus Bracàren
fis Epifcopus Can. 68. Chriftianis jam prohibuerat ne
prandia ad defun&torum fepulcra deferrent, & mortuis
facrificarent: adhuc tamen plurimi, convenerant poft pro
ximi cujufvis mortem Gentilium more fua pe&tora tunde
re, ac cædere , & fuorum defunétorum corpora cum car
minum funebrium cantu ad fepulturam deferre : in eos
utpote gentilium rituum obfervatores inve&ti funt Patres
3 Io Hißoria Eccleff e Lufftamae
Epifcoporum error fa&us eft palam infigni illo miraculo
fontis Lufitaniæ in OfTet, quem Gregoriis Turcnenfis re
fert Pafchali tempore fcaturire, & ultra id temporis igna
7ia Mar- ro fine concludi. . -
Eft &* ille illigfire miraculum , inquit Gregorius, de

**P*** fomtibus Hifpaniae, quor Lufitamia provincia profèrt. Pif
cima namque eft apud Ofem campumi amitiquitùr fculpta, &~
ex marmore vario im modum cruci r miro compofita opere
fed &* aeder magnae claritati.r , ac ce//itudimis defuper à
Cbriftiamir conftruéta eff. Igitur cum dier facer pofi curri
culum ammi decedemtij adjàmiret , quo Dominus confufo
Proditore, myfticam difcipuli r praebuit Caenam: comvemiumt
im locum illum cum Pomtifice civer jam odorem facri præ
femtiêter aromatir: tumc data oratiojie à Sacerdote qffia tem
pli fimul jubemt mumiri figmaculi r advemtum virtuti* Do
mimicae prae[tolamter. Die autem 3. ( quod eft Sabbatum)
comvemiemtibur ad %aptifamdum populir, advemiem r Epifco
pur cum civibur fuir, imfpeétìr figmaculi.r, oftia referat
elaufa, ac mirum diêfu ; pifcimam, quam reliquerant va
cuam, reperiumt plenam , fed ita ciumulo altiore refertam,
ut folet fuper ora modiorum triticum adgregari; videaf
que buc, illucque latice r flu&iuare, mec partem im adver
Jam fluere. Tumc cum exorcifmo famétificatum, confperfum
aefuper chrifma, ommis populuj pro devotiome baurtt , &*
va* plemum domi pro falvatione report. t, agror, vineafque
afperfiome faluberrima tutaturur.^ Et cum Ëximde multitu
'o ampborarum fime colleéto mumero hauriatur, mumquami
tamem, vel cumulum, mimuit: licet ibi imfam.r primo imtim
' &tur fuerit, mox aqua reducitur ; &> !j; ommibu.r,
lymphir im fe reverfir , ut imitio produniur mefcio , ita
fime claudumtur igmaro. Fons iftè miraculorum Pafchæ
advenientis fignum ad diem 2o. Martij, Sabbatum fcili
.cet ante Dominicam, qua eo anno Hifpani Antiftites hanc
folemnitatem egerunt, folitis aquis minime repletus eft.
Seculi VI. Cap. IV. 3II
Huju.r miraculi locum liceat mtim;c explorari.
Orales Ofen juxta Hifpalim collocat , nullumque
hujus nominis oppidum in Lufitania fuifTe conten
dit: Lufitani omnes, & quamplurimi Hifpani, qui fub
Catholici Regis ditione degunt cum ipfo Gregorio Turo
nenfi in Lufitaniæ provincia, nec extra, ferunt. Gregori
us illius temporis Au&tor, rerum Gothorum , & Franco
rum accuratus fcriptor in defcribendo fitu nec tam facile
deciperetur, cujus notitia fine labore ad ipfius aures po
terat pervenire. Ptolemæus Ocellum in Lufitania defcri
pfit, quod poftea violato nomine , Ofen di&tum efTet :
ejus tamen fitum ævo noftro digito oftendere quid diffi- Monar
cilius ? Fr. Bernardus de Brito, & Georgius Cardozo ad gh: £ft
Eminium in Ocella tradunt.
um Ofen civitatem ; Fr. Antonius à Purificatione
Utrifque ad vife-jp.i$
fuæ conje&tationes, I i.
neutris firmum monumentum , aut fundamentum. In tan- Tom. z.

ta veterum rerum caligine fine luce , & duce certo quid££'4
dicam ? Cum Turoncnfi Lufitanam fateor, nec deceptum £t
credo, & fitam fuiffe opinor juxta aliam ex Epifcopalibus D.Ang.
Lufitaniæ civitatibus , unde Epifcopus cum fuis civibus £#
Pafchali tempore defcendebat baptifmata celebraturus ,£.
quin ceteris Epifcopalibus muniis pro more in fua prima-p.343.
ria Ecclefia deefTet : portentum illud dignum erat , ut
Præful Sabbato fan&to extra fuam baptifaret. In Offen of
tendendo nimis efTet laborandum, cognita poft funeftam
illam Hifpanis rebus illatam à Saracenis cladem, urbium,
& oppidorum mutatione. Urbes prius claræ, ut quæque
aut majus vulnus acceperunt, aut ægrius revaluerunt, ita
priftinum fuum decus, aut recuperarunt ferius, aut pe
nitus amiferunt. Ubinam nunc Magnetum ? ubinam Cina
nia? ubinam Canace ? ubinam Tuntobriga ? vix earum no
mina audimus : earum fitum in noftro continenti digito
nunc demonftrare non audemus: fi tamen quidquam con
je&lurari licet, prope Eminium, ubi nunc eft Ocella, fui£
fe Ofen Epifcopo Eminienfi fubditam conje&turabo.
3 12 Hißoria Ecclefie Lufitanae
§. II.
De Clerici r.
- - N.
C Irca Clericos fanétiffima illa viguit difciplina, ut in

aliquibus Ecclefiis Clerici in una domo Κ fuo Epif
copo degerent, & canoniam obfervarent ; Epifcopus ipfe
de Ecclefiæ rebus necefTaria iis difpenfabat: id conftat ex
Canone 16. Martini Bracarenfis : Epifcopur babeat pote
fatem im rebur Ecclefiae, aut difpemjet meceffitatem babem
tibus cum ommi reveremtia , &* timore Dei , participare
etiam eum oportet, quæ neceffaria funt, fi tamem ipfe, aut
qui cum eo fratre r fumt, imdiguerimt a/iqt id, ut meceffita
tem nullo modo patiamtur fecumdum Apafiolum dicemiem :
viéîu,&* tegumento comtemfi fumur: Si autem rer Ecclefia
' /licar Epifcopi im fua r volumtate r ufurpare voluerimt , &*
/ucra Ecclefiae, bor oportet obmoxior effè Concilio ; fimili
ter fi Epifcopur, vel qui cum eo funt Pre rhytert, aut Dia
comi accufemtur , &~ quae ex redditu, vel ex quolibet aéiu.
Ecclefiae vemiamt , im fuo finu colligunt, &* pauperer frau
damt, &* fame conficiumtur, hor corripi oportet fecumdum
quod ordimatum fuerit à faméto Comcilio. Ad presbytera
tum nullus Clericus admittebatur nifi trigefimum ætatis
annum adimpleret ex Can. 2o. ejufdem Martini: Siqui r
trigefimum aetatir fuae mom impleverit amim.um , mullo modo
Prefbyter ordinetur, &• fi valde digmur fit , quia Domi
mur ipfe trigefimo ammo baptifatur, &• fic capit docere. Ex
Concilio Neocaefarienfi hanc difciplinam in Hifpanias no
ftras tranfcripferunt Patres. -
Clerici, aut in communi vivebant, aut unufquifque

in domo fua, ea tamen lege tenebantur, ut nullus ordini
bus initiaretur, quin alicui Ecclefiæ addiceretur. Suarum
Ecclefiarum defertores fi admonenti, & vocanti Epifcopo
parere recufabant, deponcbantur juxta Can. 34. & ex Can.
9. Martini Bracarenfis : Siqui r Prerbyter, aut Diacomur,
vel quilibet Clericur Ecclefiae deputatur, /i imtra civita
- - tem;
--
)
p•
Saeculi /I. Cap. IV. , . 313

*• .
tem effèt, aut im quolibet loco , im quo Ecclefia foret, &- * ,.

ad quotidiamum Pfalemdi officium, matutjmir, vel vefper
timi r boris ad Ecclefiam möm comvemiffet, depomebatur a Cle
ro , fi cgftigatur vemiam ab Epifcopo per {ätisfaétionem.
moluiffèt promereri. Et ex Can. 64. nulli licebat Clerico
dominico die ab Ecclefia abfentem efTe , fed Miffarum fo
lemnibus intererant. Paulus Diaconus Emeritenfis de vi
tjs Patrum Emeritenfium de Fideli Emeritæ Epifc9po ait: c,«.
Qyomiam domwimico die , dum im atrium cum multir filiir
Ecclefiae tenderet, ut mor eft, Arcbidiacomur cum Clero im*
albi * ab Ecclefia vemiemter coram eo affiterumt , mox ille.
confurgem r Diacomibur ex more thuribula gerentibur, at
quê amie eum præcedentibur cum umiverfir, qui aderamf, *
ad Ecclefiam perrexit qualiter, Deo juvante , Miffarum*
folemmia celebraremt. En antiquiflimum apparatum; comi=
tatumque, quo Lufitaniæ Epifcopi à fuis Clericis, curit
accedebant , intra Ecclefiam fufcipiebantur. Clerici if'
communi nón degentes à Martino Can. 32. cum rhufiéri
bus , de quibus füfpicio erat, in eademi domo habitare
prohibebântur, folas Matrem, Sororem, Aviam, & Ami-' '
tam juxta Nicænum Canonem fecum habere iis licebat.
« Omnes, qui in fortem Domini, Clericatum fcilicet,
vocabantur, comam non nutriebant, fed Martinus cum
Epifcopis Lufitanis , & Calaicis majufculæ tonfuræ for-' '
mam exprefTerunt : Nom oportet Clericos comam mutrire ,
ac fic mimiftrare, fed , atomfo capite , patemtibur auribur.
Hinc nec coronam adhuc, nec partem capitis ullam abra
fam Lufitaniæ Qlerici habebant;& ex eo, quod aures pa•
terent, intelle&tu eft , quam brevibus capillis eorum ca
pita erant. Nec majores tantuma Clerici tondebantur, ve
rum & omnes , qui Ecclefiarum minifterio deftinati erant:
pueri quoque, qui in templis nutriebantur Deo fervituri,
tonfura utebantur. Paulus Diaconus Emeritenfis jam cita
ôïéíïíôïíeíïèjùíéíííííííííííííííííííç£*"
otem fuum Fidelem adolefcentem toridere præcepit, aé'5nerit.
eo omnipotenti ferviturum: obtulit, & vêfüti äft&ufi***. 5.
Rr -
314 Hißoria Ecclefiae Lufitamae
Samuelem in templo Domini diebus, ac no&tibus ftrenue
erudivit, & deinde per fingulos gradus ordinavit. De
pueris iftis à parentibus , aliifve confanguineis à primis
infantiæ annis Deo oblatis fpeciatim in Lufitania loquitur
, idem Paulus in vitis Fidelis, & Maufonæ, & per univer
fam Hifpaniam agit Concilium Toletanum 2. Can. I. De
bir, inquit, quor volumtar paremtum à primis infantiae
ammir in Clericatur officio , vel im Monachali pofuit, pa
- j£#. obfervamdum , ut mox cum detomfi , vel
mimifferio leétorum comtraditi fuerimt , im domo Ecclefiae,
fub £gfgt; praefemtia à Præpofito fibi debeant erudiri.
- â erat Diaconorum erga Presbyteros, & Presbyte- .
rorum erga Epifcopos reverentia, ac obfequium , ut ipfe
I. Martinus Bracarenfis in fua Canonum $î. Can. 4o. .
ftatuerit , quod jam Laodicena Synodus ad quorundam ;
Diaconorum ambitionem amputandam decreverat Can.zo..
INon liceat Diacomum amte Presbyterum federe, mifi cum
juffiome Presbyteri. Presbyteris vero id. érat erga Epifco-,
pos, ut ex Can. 53. iis non liceret prius ab Epifcopo in
baptifterium introire, fed cum Epifcopo , nifi forte aut
abfens effet, aut ægrotus ; & Can. 52. Decretum Conci-;
lii Toletani I. innovatum eft , ut præfente Epifcopo,
Presbyter non fignaret infantes , nifi forte ab ipfo Epif
copo fuiffet illi præceptum. •,i ' : :
- - C A P. V.
. De Momachir.
\ . ' ' • - •
y;,, ,. ' ' \ . Nte fextum fæculum, ait Marianna, Monachi, quo
de rébus H\ rum mentio in a&tis Conciliorum Hifpanienfium ex- .
Hifp4t. TT tat, aut nulla votorum religione cónftri&ti erant,
*** aut per fylvas diffipati vitam agebänt folitudinis ; in Lu
fitania hujufcemodi Eremi accolas jam à primo extitiffe
fæculo oftendi, qui poftea elapfis fæculis in unumquod
... , que conyenerunt, & religionis votis cbftri&ti funt ; qua-.
Seculi VI. Cap. /. . 3 15 '
1es montem Offam in Tranftagana provincia coluerunt:
Jdeminet Hiftoricus Jefuita D. Ildefoncium adducit, qui
in additione ad libellum S. Ifidori de viris illuftribus ait:
Donatum cujufdam Eremitæ im Africa %#! ' violem- .
tia r barbararum gemtium immimere confpicientem, atque
gregir Mmacborum pericula£#£#£££% fe- -
ptuaginta Momacbir, copiofifque librorum codicibur mava- -
Ii vehiculo im Hifpamiâm commeaffe, & primum in Hif- .
paniam Monafticæ obfervantiæ ufum , & regulam addu- .
xifTe , quo tamen anno incertum. Plurima quidem , & ce- •
leberrima Monafteria id temporis per Lufitaniam qua lon
ge, lateque floruere. Prope Emeritam Caulianenfe , de .
quo Paulus Diaconus in vitis PP. Emeritenfium : Maximi .
Monafterium cum Britoniam , de quo Concilium Lucen- .
fe in Epifcopatuum divifione : Dumienfe prope Bracaram,
de quo infigne erat proverbium apud veteres Bracarenfes:
Bracara unum tamtum habet Martimum Dumiemfem, Mo- -
mafferium vero de Dume plures habet Martimor Bracarem- .
fer. Laurbanienfe prope Colimbriam ; Tibanienfe non .
longe à Bracara ex quadam infcriptione lapidea ab Era *
Cæfaris fexcentefima. - · · · · . .. .
Benediétini Monachi, & Auguftiniani Eremitæ mu-*

tua contentione decertant. Benedi&tini * omnia prædi&ta ,
Monafteria fui fuifTe inftituti afTerunt; alii fibi vendicant.
Hujufcemodi rem componere inter tot venerabilium vi
rorum cætus de Ecclefia à fæculis benemeritos hoc opus,
hic labor eft. Mabillonius ipfe, qui aliorum conatus, & '
expendere , & expilare contendit, fuo ordini tantam par
tem minime ademturus, hæfit in primo limine : Quo 24-3j;
êtore demum, inquit, quo ve tempore Bemediéìima7regula £É,
vigere im Hifpamia cœpit ? Fateor hic mibi baerere aquam,%.
exiflimo tamem id fa&#7m effe opera S. Martimi Abbatis, &
Epifcopi Dumiemfir. * Ordinis vero Benedi&tini antiquita- .
tem in Lufitania commendant fatis literæ ( fi veræ funt,
& non fùppofitæ à Fr.Joanne ab Apocalypfi(Drumarii Be- .
nediétini ad Frontanum ejufJem ordinis Monachum anno
• •
§ 16 Hifioria Ecclefiae Lufftanae

573, quas inventas in Archivo dc Pedrozo Fr. Leo Gene
ralis Congregationis Benedi&inæ per Lufitaniam in nova
ruin conftitutionum Prologo anno 1629. Colimbriæ im
primi curavit. . -
•
Ceterum nullum difcrimen inter Monachos, & Mo
, machos id temporis alii inveniunt , fed in iifdem Mona
fteriis. fub diverfis regulis commorantes oftendunt cum
Præfat.
Luca, Holftenio : Valde fallor, ait Holflenius , fi jam
codic. *. tum primi r fex, feptemque Ecclefiae faculi r iffe ufu r inva
reg. cap. /uerat. Certe veßigia mibi quidem mom apparemt , qui, quo
3• -
gumque imtueor, umiformem ubique Momachatur rationem,

j£ , ac promifcuum imvicem tranfitum, mutuum
que commeatum profeffiomum , &* cæmobiorum cermo. Du
inienfe Monafterium fexto , imo & feptimo fæculo nec
fola fub regula S. Benediéti, nec S. P. Auguftini floruifTe.
$onje&tatióne probatur. Nec tantum Mag. P. Auguftini,
& S. Benedi&ti regulæ erant , quibus Monachi fuam viven-.
, di ràtionem temperarent, fed Magni Antonii, Pacomii ,
;
Magni Bafilii , & aliorum , de quibus Holftenius ipfe in

ςοdice Regularum, fan&iflimæ erant leges , quas Mar
tinus Dumienfis ex Orientalibus veniens non ignorabat ,
ipmo Orientem'divagatus didicit, & inde apud Dumium
commoratus , ficut Orientalium Canonum egit colle&tio
nem, ita & Ægypti Patrum vitas per Pafchafium Diaco
num ex græco in latinum fermonem transferri fecit, nec
non ipforum Patrum fententias, quibus inftituerentur Mo
nachi: fæculo etiam feptimo S. Fru&uofus Dumienfis Ab
bas, & Epifcopus ibi Monafticum inftitutum vigere fecit,
regulam quoque dedit, quæ à Benedi&tina, & Augufti
niana alia erat , quanvis quædam ex Benedi&tina tranftu
lifTe videatur ; & fæculo 7. Deo dante, tradam, cum de
S. Fru&tuofo loquar. Clariffimus Mabillonius ad annum
Chrifti 534. Martinum Dumienfem Benedi&tinam regulam
fuifTe profefTum ait, eamque amplexum , cum per Gal
liam tranfiifTet : argumentó illis eft Bonifacii IV. Decre
tum contra quofdam Clericos Monachos infenfos ob Ec-.
Seculi VI. Cap. /. . . 317
clefiafticas funétiones, quas Pontifex Monachis conceffit
exemplo Gregorii Papæ, Auguftini Anglorum Apoftoli,
ac Pannonienfis B. Martini: NEque emim S. Bemedi&iur Mo
, macborum Præceptor bujufcemodi rei aliquo modo fuit im
... terdiéîor. Ignarus fum unde Bonifacianum decretum Mar
tinum Dumienfem Benediétinum Monachum inftituat ,
cum totum legerem? An quod S. Benediétum Monacho
rum Præceptorem dicat ? Non magis igitur Martinum,
quam Antonium , Pacomium, ac Hilarionem Benedi&ti
nos afferemus, quos omnes fuifIe Monachos certum eft ,
nec omnino conftat Pannonienfem Martinum, de quo Bo
nifacius, Dumienfem fuifTe , an Turonenfem, cum uter
· que ex Pannonia fucrit.
. Monachi non tantum fibi , & Deo vivebant , fed Sa
cerdotalis officii potentia utebantur , qui digni erant:
Martinus Dumienfis nondum Epifcopus , & ejufdem Mo
nafterii Monachi Suevorum converfioni plurimum evigi
larunt ; licet juxta Apoftolum fæcularibus negotiis non
implicari deberent , & in Monaftica regula ordinate per
fifterent ; quantum eorum inftituta permittebant, proxi
morum animabus juvamen omne concedebant. Itaque ad
Clericatum duplici ex caufa Monachi provehebantur; vel
quod Monaftérium ad fui ipfius utilitatem poftulaverit,
vel ut Epifcopali Sedi , vel Parochiæ vacanti confuleret,
& de Paftore provideret: primâ ex caufa Monachi è fami
1iaribus Monafteriorum fun&tionibus non erant immunes;
ex altera vero Cleri minifteriis omnino addicebantur , &
prioribus vinculis, quantum Clericali officio opponeban
tur, exempti erant. Ad Ecclefiarum Paftores hoc fæculo :
à Clero , & provinciæ Epifcopis affumpti funt, Lucen
tius Colimbrienfis ex Laurbanienfi, Martinus , & Joan
nes ex Dumienfi Monafterio Epifcopi creati funt. I
- Erga Monafteria nec parum' liberales erant Epifco
pi : quanvis Concilium Toletanum 3. Hifpaniarum gene
rale, cui pene omnes Lufitaniæ Epifcopi interfüere, uni
verfis Hìfpaniarum Epifcopis poteftatem faceret Can. 4.
- 3o8 Hißoria Eccleff e Lufftamae
Can. 22. & ftatuerunt, ut cadavera cum Pfalmis tantum
modo fepelirentur. Tandem Can. 23. Sacerdotum , & ju
gicum curæ committit Concilium ut irreligiofäm ab onini
bus provinciis expellerent confuetudinem, quam vulgus.
per San&torum folemnitates agere folebat ; populi enim,
qui officiis divinis debebat attendere, faltationibus, &,
fürpibus invigilabant canticis, non folum fibi nocentes,
fed & Religiofis perftrepentes.
• C A P. IV. . -
De Epifcoporum, & Clericorum Difciplina.

• , , . I.
Circa %j*•.
t7r Eterum fæculorum hiftoriam cuiquam perlegenti ni
, hil fefe offert antiquius , quam fingularium Eccle
fiarum Epifcopos Papas nominari: non femel Di
vus Hieronymus, San&o, & Batiffimo Papæ Auguftino
fcripfit ; nec fola in Africa, Italia, & Galliis id erat in ufu,
verum & apud noftrates; & in hujufce rei memoriam ce
Heberrimi adferuntur Canones, qui Martino Papae Braca
renfi tribuuntur ab ipfifmet antiquorum Canonum colle
&toribus. »
Nullus ordinabatur Epifcopus abfque confilio, &

præfentia fui Metropolitæ Epifcopi. Adeffe folebant
9mnes Sacerdotes, qui erant in provincia, quos per fuas
kiteras Metropolita convocabat : fi difficile erat omnes
eccurrere , plures oportebat, non convenientes tamen
præfentiam fuam per literas fàciebant, ut omnium fa&to
confenfù Epifcopi ordinarentur : aliter ordinatio irrita
erat ; hanc ordinandi confuetudinem ex Concilio Antio
cheno cap. 3. Martinus Bracarenfis defcripfit , & per Hif
panias fa&itandam decrevit, confentientibus etiam Epif
copis ceteris, quibus obtulit confirmandam; Regum con
fenfus non deerat, ut contigit in ipfa Martini in Dumien
Seculi VI. Cap. IV. . 3o9
fem Epifcopum confecratione, cui Suevorum Rex annuit,
& favit': populus etiam in teftem cum cetero clero voca
batur.
Propter Ecclefiafticas caufas, & altercationum folu
tiones bis in anno Metropolita Epifcopus omnes Epifco
pos comprovinciales ad Concilium convocabat , ita ut
omnes etiam Presbyteri, & Diaconi, vel qui fe læfos exi
ftimarent, advenirent ; ut in Concilio caufæ examinatæ
ad juftum judicium perducerentur. Siqui manifefte Epif
copi, vel Presbyteri, aut Diaconi inventi erant in offen
fa, fecundum rationem excommunicabantur, quandiu có
muni confenfu de his placuerat dare fententiam. Nulli ve
ro Epifcopo , cui Metropolis non erat credita , propria
apud femetipfum Concilia facere licebat. Ex hac Conci
liorum difciplina à Bracarenfi Martino, & Gallæciæ Epif
copis confirmata quis non videat Dioecefanas Synodos ab
Epifcopis tunc non celebrari; fed negotia graviora ad Me
tropolitas in provinciæ Synodis deferri. -
Licet in Bracarenfi 3. Concilio inter Epifcopos fta

tutum fuifTet, ut omnes eodem die Pafchæ folemnitatem
celebrarent ; & à Metropolita quota luna venturo anno
agenda intimaretur, anno 577. Hifpani Epifcopi circa il
lius folemnitatis tempus errarunt, & cum Gallis conten
derunt. Eo anno terminus Pafchalis inciderat in diem 18.
Aprilis, ac in feriam primam , unde fequebatur Pafcha in
fequentem Dominicam , ac in diem 25. Aprilis differen
dum fecundum Cyclos Alexandrinos, quibus ideo, nec
Hifpani , nec multæ Galliæ Civitates confentiebant. Tu
ronenfes cum multis aliis Gallis Pafcha juxta Vi&torii
Aquitanici cyclum celebrarunt 14. Kalendas Maij, id eft
18. Aprilis, in quem Pafchalis terminus inciderat ; Hifpa*
ni, quibus id inconveniens videbatur, illud integro men
fe anticiparunt, & 12. Kalendas Aprilis, vigefima prima.
die Martii , ipfo fcilicet æquino&tii die juxta cyclum La- .
tinorum Vi&torio antiquiorem peregerunt: reliquæ vero
Ecclefiæ ad diem 25. Aprilis diftulerunt. Hifpanorum '
3 Io Hißoria Eccleff e Lufitamae
Epifcoporum error faétus eft palam infigni illo miraculo
fontis Lufitaniæ in OfTet, quem Gregoriis Turciienfis re
fert Pafchali tempore fcaturire, & ultra id temporis igna
7ia Mar- ro fine concludi. -
Eft &- ille illigflre miraculum , inquit Gregorius, de

**P*** fomtibus Hifpamiæ, quor Lufitamia provincia profèrt. Pif- !
cima namque eft apud Ofem campumi amitiquitùr fculpta, &*
ex marmore vario im modum cruci r miro compofita opere
fed &- aeder magmae claritatir , ac ce//itudimis defuper à
Cbriftiamir conftruéta eff. Igitur cum dier facer pgffi curri
culum ammi decedemtiy adjèmiret , quo Dominuj confufo
Proditore, myfticam difcipuli r praebuit Caemam: comvemiumt
im locum illum cum Pontifice civer jam odorem facri prae
femtiêter aromatir: tumc data oratiojie à Sacerdote qfiia tem
pli fimul jubemt mumiri figmaculi r adventum virtutis Do
^mimicae praeflolamter. Die autem 3. (quod eft Sabbatum)
comvemiemtibur ad baptifandum populir, advemiem r Epifco
pur cum civibur fuir, imfpeétìr figmaculi r, oftia referat
elaufa, ac mirum diéiu ; pifcimam, quam reliquerant va
cuam, reperiumt plenam , fed ita ciumulo altiore refertam,
ut folet fuper ora modiorum triticum adgregari ; videaf
que buc, illucque latice r fluéfuare, mec partem im adver
Jam fluere. Tumc cum exorcifmo famétificatum, confperfum
äefuper chrifma, ommis populuj pro devotiome baurtt , &*
va* plemum domi pro falvatiome report.t, agror, vimeafque
afperfiome faluberrima tutaturur. Et cum Eximde multitu
'o ampborarum fime colleéio mumero hauriatur, mumquam
tamem, vel cumulum, mimuit : licet ibi imfam.r primo imtim
' £iur fuerit, mox aqua reducitur ; &> baptifaiir omnibur,
lymphir im fe reverfir , ut imitio produiiiur mefcio , ita
fine claudumtur igmaro. Fons iftè miraculorum Pafchæ
advenientis fignum ad diem 2o. Martij, Sabbatum fcili
, cet ante Dominicam, qua eo anno Hifpani Antiftites hanc
folemnitatem egerunt, folitis aquis minime repletus eft.
-•
Seculi VI. Cap. IV. 3II
Huju.r miraculi locum liceat mum;c explorari.
M. Orales Ofen juxta Hifpalim collocat, nullumque
hujus nominis oppidum in Lufitania fuifTe conten
dit: Lufitani omnes, & quamplurimi Hifpani , qui fub
Catholici Regis ditione degunt cum ipfo Gregorio Turo
nenfi in Lufitaniæ provincia, nec extra, ferunt. Gregori
us illius temporis Au&tor, rerum Gothorum , & Franco
rum accuratus fcriptor in defcribendo fitu nec tam facile
deciperetur, cujus notitia fine labore ad ipfius aures po
terat pervenire. Ptolemæus Ocellum in Lufitania defcri
pfit, quod poftea violato nomine , Ofen di&tum efTet :
ejus tamen fitum ævo noftro digito oftendere quid diffi- Monar
cilius ? Fr. Bernardus de Brito , & Georgius Cardozo ad gh: £?*
Eminium in Ocella tradunt.
um Ofen civitatem ; Fr. Antonius à Purificatione
Utrifque ad Vife-jp.i$
fuæ conje&tationes, I i.
neutris firmum monumentum , aut fundamentum. In tan- Tom. z.

ta veterum rerum caligine fine luce , & duce certo quid££'4
dicam ? Cum Turoncnfi Lufitanam fateor, nec deceptum É
credo, & fitam fuiffe opinor juxta aliam ex Epifcopalibus D.Ang.
Lufitaniæ civitatibus , unde Epifcopus cum fuis civibus £#
Pafchali tempore defcendebat baptifmata celebraturus ,£
quin ceteris Epifcopalibus muniis pro more in fua prima-p.346.
ria Ecclefia deefTet : portentum illud dignum erat , ut
Præful Sabbato fan&to extra fuam baptifaret. In OfTen of
tendendo nimis efTet laborandum, cognita poft funeftam
illam Hifpanis rebus illatam à Saracenis cladem, urbium,
& oppidorum mutatione. Urbes prius claræ, ut quæque
aut majus vulnus acceperunt, aut ægrius revaluerunt, ita
priftinum fuum decus, aut recuperarunt ferius, aut pe
nitus amiferunt. Ubinam nunc Magnetum ? ubinam Cina
nia? ubinam Canace ? ubinam Tuntobriga ? vix earum no
mina audimus : earum fitum in noftro continenti digito
nunc demonftrare non audemus: fi tamen quidquam con
je&urari licet, prope Eminium, ubi nunc eft Ocella, fui£
fe Ofen Epifcopo Eminienfi fubditam conje&turabo.
3 12 Hißoria Ecclefiae Lufitanae
. II. -
De Clerici r. ' /
- - - - N.
Irca Clericos fanétiffima illa viguit difciplina, ut in

aliquibus Ecclefiis Clerici in una domo Κ fuo Epif
copo degerent, & canoniam obfervarent ; Epifcopus ipfe
de Ecclefiæ rebus neceffaria iis difpenfabat: id conftat ex
Canone 16. Martini Bracarenfis : Epifcopur babeat pote
fatem im rebur Ecclefiae, aut difpenfet meceffitatem babem
tibus cum ommi reveremtia , &* timore Dei , participare
etiam eum oportet, quae neceffaria funt, fi tamem ipfe, aut
qui cum eo fratrer fumt, imdiguerimt a/iqt id, ut meceffita
tem nullo modo patiamtur fecumdum Apafiolum dicemiem :
viéîu,&* tegumento comtemfi fumur: Si autem rer Ecclefia
' /licar Epifcopi im fuar voluntate r ufurpare voluerimt , &*
/ucra Ecclefiae, bor oportet obmoxior effè Comcilio ; fimili
ter fi Epifcopur, vel qui cum eo funt Pre rhyteri, aut Dia
comi accufemtur , &~ quae ex redditu, vel ex quolibet aéîue
Ecclefiae vemiamt , im j%
finu colligunt , &• paupere.r frau
damt, &* fame comficiumtur, hor corripi oportet fecumdum
quod ordimatum fuerit à faméto Comcilio. Ad presbytera
tum nullus Clericus admittebatur nifi trigefimum ætatis
annum adimpleret ex Can. 2o. ejufdem Martini: Siqui r
trigefimum aetatir fuae mom impleverit amim.um, mullo modo
Prefbyter ordinetur, &* fi valde digmur fit , quia Domi
mur ipfe trigefimo ammo baptifatur, ò* fic capit docere. Ex
Concilio Neocaefarienfi hanc difciplinam in Hifpanias no
ftras tranfcripferunt Patres. . -
Clerici, aut in communi vivebant, aut unufquifque

in domo fua, ea tamen lege tenebantur, ut nullus ordini
bus initiaretur, quin alicui Ecclefiæ addiceretur. Suarum
Ecclefiarum defertores fi admonenti, & vocanti Epifcopo
parere recufabant, deponebantur juxta Can. 34. & ex Can.
9. Martini Bracarenfis : Siqui r Prerbyter, aut Diacomur,
vel quilibet Clericur Ecclefiae deputatur, /i imtra civita
- - tem;
)
-*
Seculi VI. Cap. I/. • • • 3 13

tem effèt, aut im quolibet loco, im quo Ecclefia foret, &* ' |
ad qùotidianum Pfalemdi officium , fftatutimjr, vel vefper- '

timi r horiy ad Ecclefiam mòm comvemiffet, depomebaturaCle- .
ro , fi cgftigatur vemiam ab Epifcopo per [£?.
moluiffèt promereri. Et ex Can. 64. nulli licebat Clerico
dominico die ab Ecclefia abfentem cfTe , fed Miffarum fo
lemnibus intererant. Paulus Diaconus Emeritenfis de vi
tis Patrum Emeritenfium de Fideli Emeritæ Epifcopo ait: c,„.«.
Qyomiam domwimico die , dum im atrium cum multir filiirT*
Ecclefiae tenderet, ut mor eft, Archidiacomur cum Clero im*
albi r ab Ecclefia vemiemter coram eo affiterumt , mox ille.
confurgem.r Diacomibur ex more thuribula gerentibur, at
quê amite eum præcedentibur cum umiverfir, qui aderamf, ^
ad Ecclefiam perrexit qualiter , Deo jùvante , Miffarumì
fòlemmia celebraremt. En antiquiflimum apparatum; comi=
tatumque , quo Lufitaniæ Epifcopi à fuis Clericis, cum
accedebant , intra Ecclefiam fufèipiebantur. Clerici if'
communi non degentes à Martino Can. 32. cüm rhuliéri
bus , de quibus füfpicio erat, in eademi domo habitare'
prohibebantur, folas Matrem, Sororem, Aviam, & Ami-' '
tam juxta Nicænum Canonem fecum habere iis licebat.
c Omnes, qui in fortem Domini , Clericatum fcilicet,
vocabantur, comam non nutriebant, fed Martinus cum
Epifcopis Lufitanis , & Calaicis majufculæ tonfuræ for-' *
mam exprefTerunt : Nom oportet Clericos comam mutrire,
ac fic miniflrare, fed , atomfo capite , patemtibur auribur.
Hinc nec coronam adhuc, nec partem capitis ullam abra
fam Lufitaniæ Clerici habebant} & ex eo, quod aures pa•
terent, intelle&tu eft , quam brevibus capillis eorum ca
pita erant. Nec majorestantuma Clerici tondebantur, ve- . ° ' .
rum & omnes , qui Ecclefiarum minifterio deftinati erant: ' ' ' '
pueri quoque, qui in templis nutriebantur Deo fervituri , ',...
tonfurâ utebantur. Paulus Diaconus Emeritenfis jam gita- ,,,„i,
tùs de Paulo Ecclefiae ejufdem Epifcopo refert, qui ÉÉÉ
otem fuum Fidelem adolefcentem tondere præcepit, a&£rerit.
eo omnipotenti- feritum;obtulit, & vêfüti âftéfuiif**. 5.
314 Hißoria Eccle/iae Lu/utamae
Samuelem in templo Domini diebus, ac no&tibus ftrenue
erudivit, & deinde per fingulos gradus ordinavit. De
pueris iftis à parentibus , aliifve confanguineis à primis
infantiæ annis Deo oblatis fpeciatim in Lufitania loquitur
, idem Paulus in vitis Fidelis, & Maufonæ, & per univer
fam Hifpaniam agit Concilium Toletanum 2. Can. I. De
bir, inquit, quor volumtar paremtum à fj;infantiae
ammir in Clericatur officio , vel im Monachali pofuit, pa
riter ftatuimur obfervandum , ut mox cum detomfi , vel
minifferio leéiorum comtraditi fuerimt , im domo Ecclefiae,
fub £g£££; praefentia à Præpofito fibi debeamt erudiri.
. Ea erat Diaconorum erga Presbyteros, & Presbyte- .
rorum erga Epifcopos reverentia, ac obfequium , ut ipfe
.. Martinus Bracarenfis in fua Canonum $iï Can. 4o. .
ftatuerit , quod jam Laodicena Synodus ad quorundam ;
Diaconorum ambitionem amputandam decreverat Can.2o.
INom liceat Diacomum amte Presbyterum federe, miß cum
juffiome Presbyteri. Presbyteris vero id. érat erga Epifco-,
pos, ut ex Can. 53. iis non liceret prius ab Epifcopo in
baptifterium introire, fed cum Epifcopo , nifi forte aut
abfens effet, aut ægrotus ; & Can. 52. Decretum Conci
!ii Toletani I. innóvatumí eft , ut præfente Epifcopo,
Presbyter non fignaret infantes , nifî forte ab ipfo Epif
copo fuiffet illi præceptum. , • * •
** * .
- C A P. V.
. De Momachir.
\ . ' - • '-
r#. ,. ' ' \ . Nte fextum fæculum, ait Marianna, Monachi, quo
de rébus H\ rum mentio in a&tis Conciliorum Hifpanienfium ex- .
#i; 7TT tat , aut nulla votorum religione conftri&ti erant ,
*** aut per fyfvas diffipati vitam agebänt folitudinis ; in Lu
" fitania hujufcemodi Eremi accolas jam à primo extitiffe
fæculo oftendi, qui poftea elapfis fæculis in unumquod
. , que conyenerunt, & religionis votis obftricti funt ; qua-.
Seculi VI. Cap. /. . . 3 15 '
1es montem Offam in Tranftagana provincia coluerunt:
Ideminet Hiftoricus Jefuita D. Ildefoncium adducit, qui
in additione ad libellum S. Ifidori de viris illuftribus ait:
Domatum cujufdam Eremitæ im Africa %#! violem- .
tia r barbararum gemitium immimere confpicientem, atque
gregir Mmacborum pericula pertimefcemtemÂ cum fe- -
ptuaginta Momachir, copiofifque librorum codicibu.r nava- -
Zi vehiculo im Hifpamiam commeaffe, & primum in Hif- .
paniam Monafticæ obfervantiæ ufum , & regulam addu- »
xifTe , quo tamen anno incertum. Plurima quidem , & ce- •
leberrima Monafteria id temporis per Lufitaniam qua lon
ge, lateque floruere. Prope Emeritam Caulianenfe , de .
quo Paulus Diaconus in vitis PP. Emeritenfium : Maximi ;
Monafterium cum Britoniam , de quo Concilium Lucen- .
fe in Epifcopatuum divifione: Dumienfe prope Bracaram,
de quo infigne erat proverbium apud veteres Bracarenfes:
Bracara umum tamtum habet Martimum Dumiemfem, Mo- -
mafferium vero de Dume plure r habet Martimor Bracarem- -
fe.r. Laurbanienfe prope Colimbriam ; Tibanienfe non
longe à Bracara ex quadam infcriptione lapidea ab Era- *
Cæfaris fexcentefima. . . . - · · -
Benediétini Monachi, & Auguftiniani Eremitæ mu-*

tua contentione decertant. Benedi&tini - omnia prædi&ta ,
Monafteria fui fuifTe inftituti afTerunt ; alii fibi vendicant.
Hujufcemodi rem componere inter tot venerabilium vi
rorum cætus de Ecclefia à fæculis benemeritos hoc opus,
hic labor eft. Mabillonius ipfe, qui aliorum conatus, & *
expendere , & expilare contendit, fuo ordini tantam par
tem minime ademturus, hæfit in primo limine : Quo Ἀi;-j;
êtore demum, inquit, quo ve tcmpore BemediéiimaTregula #;
vigere im Hifpamia cœpit ? Fateor hic mibi baerere aquam, £*"
exiflimo tgmim id fàétum effe opera S. Martini Abbatir,&:
Epifcopi Dumiemfir. * Ordinis vero Benedi&tini antiquita- .
tem in Lufitania commendant fatis literæ ( fi veræ funt,
& non fùppofitæ à Fr.Joanne ab Apocalypfi(Drumarii Be- .
nediétini ad Frontanum ejufJem ordinis Monachum-anno
3.
3i6 Hifforia Ecclefiae Lufftanæ

571, quas inventas in Archivo dc Pedrozo Fr. Leo Gene
ralis Congregationis Benediétinæ per Lufitaniam in nova
rum conftitutionum Prologo anno 1629. Colimbriæ im
pr1m1 curavit. - - - -
. . Ceterum nullum difcrimen inter Monachos, & Mo

nachos id temporis alii inveniunt , fed in iifdem Mona
fteriis. fub diverfis regulis commorantes oftendunt cum
Prefat. Luca, Holftenio : Valde fallor, ait Holflenius , fi jam.
££ tum primi r fex, feptemque Ecclefiae faculi r iffc ufu.r inva
veg. cap. /uerat. Certe veßigia mibi quidem mom apparemt , qui, qtio
3• -
gumque imtueor, uniformem ubique Monachatur rationem,

%% , ac promifcuum imvicem tranfitum, mutuum
que commeatum proféffiomum, &~ ciemobiorum cermo, Du
mienfe Monafterium fexto , imo & feptimo fæculo nec
fola fub regula S. Benedi&ti, nec S. P. Auguftini floruifTe.
çonje&tatióne probatur. Nec tantum Mag. P. Auguftini,
, & S. Benediéti regulæ erant , quibus Monàchi fuam viven
* di ràtionem temperarent, fed Magni Antonii, Pacomii ,
Magni Bafilii, & aliorum , de quibus Holftenius ipfe in
odice Regularum, fan&tiffimæ erant leges., quas Mar
finus Dumienfis ex Orientalibus veniens non ignorabat,
imo Orientem divagatus didicit, & inde apud Dumium
commoratus , ficut Orientalium Canonum egit colle&tio
nem , ita & £ÉÉÉ Patrum vitas per Pafchafium Diaco
num ex græco in atinum fermonem transferri fecit, nec
non ipforum Patrum fententias, quibus inftituerentur Mo
nachi: fæculo etiam feptimo S. Fru&uofus Dumienfis Ab
bas, & Epifcopus ibi Monafticum inftitutum vigere fecit,
regulam quoque dedit , quæ à Benedi&tina, & Augufti
niana alia erat , quanvis quædam ex Benedi&tina tranftu
lifTe videatur ; & fæculo 7. Deo dante, tradam, cum de
S. Fru&tuofo loquar. Clariffimus Mabillonius ad annum
Chrifti 534. Martinum Dumienfem Benedi&tinam regulam
fuifTe profefTum ait, eamque amplexum , cum per Gal
liam tranfiifTet : argumentó illis eft Bonifacii IV. Decre
tum contra quofdam Clericos Monachos infenfos ob Ec
Seculi VI. Cap. J/. 317
' clefiafticas funétiones, quas Pontifex Monachis conceffit
exemplo Gregorii Papæ, Auguftini Anglorum Apoftoli,
ac Pannonienfis B. Martini : Neque emim S. Bemedi&iur Mo
machorum Præceptor bujufcemodi rei aliquo modo fuit im
… terdiéior. Ignarus fum unde Bonifacianum decretum Mar
, tinum Dumienfem Benediétinum Monachum inftituat ,
cum totum legerem? An quod S. Benediétum Monacho
rum Præceptorem dicat ? Non magis igitur Martinum,
quam Antonium , Pacomium, ac Hilarionem Benedi&ti
nos afferemus, quos omnes fuifIe Monachos certum eft ,
nec omnino conftat Pannonienfem Martinum, de quo Bo
nifacius, Dumienfem fuifTe , an Turonenfem, cum uter
- que ex Pannonia fuerit.
. Monachi non tantum fibi , & Deo vivebant, fed Sa
cerdotalis officii potentia utebantur , qui digni erant:
- Martinus Dumienfis nondum Epifcopus , & ejufdem Mo
nafterii Monachi Suevorum converfioni plurimum evigi
larunt ; licet juxta Apoftolum facularibus negotiis non
implicari deberent, & in Monaftica regula ordinate per
fifterent ; quantum eorum inftituta permittebant, proxi
morum animabus juvamen omne concedebant. Itaque ad
Clericatum duplici ex caufa Monachi provehebantur; vel
quod Monafterium ad fui ipfius utilitatem poftulaverit,
vel ut Epifcopali Sedi , vel Parochiæ vacanti confuleret,
& de Paftore provideret: primâ ex caufa Monachi è fami
1iaribus Monafteriorum fun&tionibus non erant immunes;
ex altera vero Cleri minifteriis omnino addicebantur , &
• prioribus vinculis , quantum Clericali officio opponeban
tur, exempti erant. Ad Ecclefiarum Paftores fi6c fæculo
à Clero , & provinciæ Epifcopis affumpti funt, Lucen
tius Colimbrienfis ex Laurbanienfi , Martinus , & Joan
nes ex Dumienfi Monafterio Epifcopi creati funt. I .
Erga Monafteria nec parum' liberales erant Epifco
pi : quanvis Concilium Toletanum 3. Hifpaniarum gene
rale, cui pene omnes Lufitaniæ Epifcopi interfuere, uni
verfis Hìfpaniarum Epifcopis poteftatem faceret Can. 4.
.3 18 Hißoria Eccleff.e Lufitamae
ut Monafterium aliquod extruerent.: Si Epifcopus timcm :
de Parochiamir Ecclefiir fuir Momaflerium äicare voluerit,
ut im ea Momachorum régulariter comgregatio vivat , hoc
de comfenfu Comci/ii fui Â Jicemtiam faciemdi : fit fla
bile, fi de rebur Ecclefiae fuae eidem loco âliquid domaverit,
£? detrimentum Ecclefiae mom exbibeat : attamen fæculo
èxto per Lufitaniam ab Epifcopis noftris ere&a funt pluri- ,
ma Monafteria , ut de Maufona Emeritenfi Præfule refert :
Paulus Diaconus in ejus vita : nec à Concilio Toletano
prohibiti erant, quin ÉÉ plura conftruerent, vel patri
monii fui fumptibus , & agris, vel ditiffimo charitatis in
genio, cujus thefauri nunquam exhauriuntur. -
Populorum quoque oblationes, & Regum munificen- .

tiffimæ manus eorum amplitudinem evehebant: Theodo
mirus , feu Chararicus Suevorum Rex Dumienfe Mona
fterium largiffime ditayit, ab Epifcopo Bracarenfi, cum ;
ÉÉ¤; & aliorum Epifcoporum confenfu immunitatem de
iit ; & in Hifpania primum fuit, quod Abbatem EpifcQ
pali munere füngentem habuerit. Leovigildus quoque li
cet Arianus Lufitaniæ regnum jam adeptus Nunéto Abba
ti, & ejus difcipuiis apüd Emieritam in unum regulariter
viventibus quid ad vi&tum eis necefTe erat, à populo fup
peditari præcepit juxta Paulum Diaconu m. - : •
' „ Ea erat circa Monafticam profeffionem difciplina, ut

pueri ante pubertatis annos à parentibus religioni pofTent
mancipari, votum agerent, nec religiofæ profeffionis ju
gum valerent excutere , ubi adultam ætatem adimplerent: :
Concilium Toletanum 4. Hifpaniarum Generale Can. 48.
Hifpanorum morem confirmât: Monachos in duplici fta
tuit differentia, quorum alii à parcntibus vovebantur, alii ,
propria profeffione tenebantur : Momachum, ait, aut pa
termia devotio , aut propria profeffo faciat. Quidquid ho-,
rum fuerit alligatum temebif: p; ómde hir admodum rever
temdi intercludimur aditum , &- ommer ad fecultum inter
dicimur regreffür. Et Can. 55. Nom aliter &> /ii , qui de
tom/ à parentibur fuerumt , äüt fpomte fua amiff* parenti
· · Seculi YI. Cap. }/. * 3 19 .
».;» j* •pfo r re!igiomi devoverumt, &* peffea babitum fecu
Jarem fùmpfrumt, bi à Sacerdote comprehenfi ad ci/ttim.
re/igiomir , aéta prius pæmitemtia , revertemtur. Nec fofi
• us Hifpaniæ hæc erat difciplina, verum & Galliæ : Con
• cilium enim Matifconenfe I. Can. I2. Siqua puella ; in
: quit, volumtarie, aut parentibur fuir rogamiibur , reli
gionem profèffa , vel bemediétionem fuerit confequuta , &*
poft:a ad conjugium, aut illecebrar feculi tranfgredi prae
fùmpfèrit , ufjue ad exitum cum ipfo , qui fè hujufmodi
vonfortio mifcuerit , commumiome privetur. Bona , quæ
hæreditario jure poft Monafticam profeffionem Monachis,
• aut Monialibus contingebant, poterant ex teftamento pro
pinquis donare ufque ad feptimum gradum ; fi teftamen
tum non agebant ad Monafterium bona pertinebant ex
leg. 12. antiqua Reccaredi ßegis lib. 4. cod. legum Wifi
gothorum : Clerici , vel Momachi , five faméíimomiale.r,
qui ufque ad fèptimum gradum nom reliquerimt baereder,
&* fic moriuntur, ut mibi/ de facultatibus fuir ordinemt :
Ecclefia fibi , cui deferviremt, eorum fuêßamtiam mom viu
• dicabit. -
- - C A P. VI.
De Lufitamiæ Regibus.
•,
Emifmundo Suevo Gallæciæ , & Lufitaniæ Rege
V ' Ajacis Ariani ope in hærefim converfo, tefte Ida- .
cio , in chronico, univerfa Suevorum gens hærefe-*
* os veneno adeo infe&ta eft, ut centum ferme anni decur
rifTent, quibus Arianifmo vixerunt: propter hujufcemo
di labem à Scriptoribus Ecclefiæ Hifpaniæ indigni judica- '
' ti funt , qui Regum Catalogo adfcriberentur , numera- •
• renturque ceteri Remifmundi in regno fuccefTores. Male :
incufantur Ifidorus, aliique Hifpanienfes fcriptores, quod *
• Arianos Reges Remifmündi pofteros tacerent, veluti eo
rum colapfa fides jufta filentii caufa non effet. Male, in- •
' quam , increpantur, cum eandem ipire viam videantur,*
32o Hißoria Eccle/ e Lufftamae
quam iniit S. Matthæus in Ei:angelii cap. I. tres Judæo
rum Reges præteriens Ochoziam , Joafum, & Amafiam, …
propter maledi&tionem Dei per Eliam Prophetam , quæ : .
Athaliæ Acabi filiæ natos ufque ad tertiam generationem
ne&tebat. Hærefis per omnem gentem ab impio Rege fe
minata Catholico jure exigebat , ut qui ex ejus lumbis. ;
nafcerentur, nec fi effent in populis aüdirentur. · ·
Verum in codice manufcripto Ecclefiæ Ovetéfis, alio
que Toletanæ fub Idacii nomine, Hifpanienfium fedium.
legitur divifio à Rege Wamba fa&a, quam Cardinalis de.
qr.,,„. ,. Aguirre in lucem prodidit : ibi poft Remifmundum funt
ôcilio. Réchila, & Theodomundus; licèt fedium divifio ab Ida
r* cio, qui antea floruit, fcripta non fuerit, plurima tamen
ab Idacii operibus tranfcripta hujufmodi hábuifTe codices
quis renuat? Igitur poft Rechilam , & Theodomundum, .
quos incertos Suevorum Reges alii numerant, Charari
cum extitifTe certe exiftimo, [& anno circiter 55o. Suevo
rum Regem foruifTe , cujus meminit S. Gregorius Turo
p;;,.,„. nenfis. Id temporis Suevi ad Catholicam Fidem converfi
Âïräcü- funt : Deficit lingua fierilir , ait Gregorius, tamtar cupi-.
li;£.,emr etiarrare virtüter. Cbgrarici cujtjdam Regir Galle
£#
p. 1 1. ciae filiur graviter ægrotabat , qui tale taedium imcurrerat,
-T - - - . .* - - - - -
ut folo fpiritu pa/pitaret. Pater autem ejur fetidae fe illi

Arianæ fééie una cum incolir illiur loci fubdiderat. Sed
&* regio illa plu r folita, quam aliae provinciae, lepra for
debat. Cumque Rex videret urgeri filium im extremir, di
cit fuir; Martimur ille, quem in Galliir dicumt multij vir
tutibur efulgere, cuju*; quaefo, religiomir fuerit emarra
te : cui aiumt, Catholicae Fidei populum póflorali cura in i . .
corpore pofitur gubernavit , affèremir Filium?um Patre, &* , *
Spiritu Saméio æquali fubftantia , vel ommipotemia vene
rari debere. Sed & cæli fède locatur affidui? beneficiir mom :
ceffat plebi propriae providere. ` .
Quibus auditis, Chararicus refpondit : Si vera fumt, .

que profertir , difcurramt ufque ad ejus templum fideler
amici mei multa mumeraporiamter, eifabtimeamt mieif#,
///e (//-
Seculi J/I. Cap. VI. - 32.1
medicimam , imquifita fide Catbolica , quam ille credit ,
credam. Penfato ergo auro , argentoque ad filii pondus ,
tranfmifit ad venerabilem locum fepulcri. Qui profe&ti ,
oblatis muneribus,exorarunt ad facrum tumulum pro ægro
to. Sed infidente adhuc in patris ejus pe&tore fe&ta, non
continuo integram recipere merüit medicinam. Reverfi
autem nuntii narraverunt Regi, fe multas virtutes ad Bea
ti tumulum vidiffe : cur non fanatus fuerit filius tuus ,
ignoramus. At ille intelligens non ante fanari filium,
. nifi æqualem cum Patre crederet Chriftum , in honorem
B. Martini fabricavit Ecclefiam (quam Dumienfem Cathe
' dralem fuiffe plurimi dicunt, & vetuftus Codex Gregorii
Turonenfis manufcriptus Alcobacienfis teftatur) prócla
mavit, fi fufcipere mereor viri jufti reliquias, quodcumque
Sacerdotes prædicaverint , credam. Et fic iterum fuos di
rexit majore cum munere , qui venientes ad beatum lo
cum reliquias poftulabant. Cumque eis offerrentur ex
confuetudine, dixerunt. Non ita faciemus, fed nobis,
quæfumus , licentia tribuatur ponendi, quæ exinde ite
rum affumamus. - - - - -
Tuac partem palii ferici penfatam fuper beatum fe

pulcrum pofuerunt , dicentes, fi invenimus gratiam co-,
ram expetito patrono , quæ pofuimus plus in fequenti
penfabunt, eruntque nobis in benedi&tionem pofita, quæ
fita per fidem. Vigilata ergo una no&te, fa&to mane, quæ
pofuerant penfitabant. In quibus tanti beati viri infufa
eft gratia , ut tandiu elevarent in fublime æream libram,
quantum habere poterat , quo afcenderet momentanea.
Cùmque elevatæ fuiffent reliquiæ, audierunt voces pfa
lentes; qui erant in Civitate ííí in carcere , & admi
rantes fuavitatem foni, interrogabant cuftodes quid hoc efl ,
fet ; qui dixerunt: Reliquiæ Domini Martini Gallæciam
tranfmittuntur, & ideo fic pfalitur.
Geftatores reliquiarum gratias Deo agentes profpe
ro profequente pratroni præfidio , navigio, undis lévi
bus, temperatis flatibus » veg pendulo , mari tranquilo
a.
322. Hißoria Eccleffe Lufitam.e
velociter ad portum Gallæciæ pervenerunt. Quæ pignora
cum fumma venerationc fufcipientes , fidem miraculis fir
marunt, nam filius Regis, dimifTa omni ægritudine , fa
nus ad occurfum properavit. Rex Chararicus unitatem Pa
tris, & Filii , & Spiritus San&ti confefTus cum omni do
mo fua chrifmatus eft à B. Martino , qui à Deo commoni
tus de regione longinqua eo die fe commoverat, quo bea
tæ reliquiæ de loco levatæ funt , & fimul cum ipfis pi
gnoribus Gallæciæ portum ingrefTus eft. Chararicum , &
ejus filium à Martino chrifmatos mutaffe nomina conje
&tandum eft, quapropter aliquando etiam à plurimis Cha
raricus Theodomirus appellatur, & ejus filius, aliquan
do Theodomirus, aliquando Ariamirus, ut ante chrifma
dicebatur. Hanc Suevorum converfionem ad anrium circi
ter 55o. referendam efTe non renuo. Nam Dumienfis Mar
tinus obiit anno 58o, cum Epifcopus ordinaretur, quando
B. Martini Reliquiæ in Gallæciam afportatæ funt juxta
eundem Turonenfem , & in Epifcopatu plus minus trigin
ta annos impleret : qui fi retro trahantur, ad annum 55o.
neceffe eft, accedat & Epifcopatus initium, & Suevorum
converfio. Hinc non fine fundamento alibi dixi Martinum
Dumienfem , & Gallæciam adveniffe, & Epifcopum jam
effe ordinatum ante Theodomiri tempus , qui Concilium
2. Bracarenfe convocavit, licet hujus temporibus floruerit.
Chararico anno 56o. fucceflit Ariamirus , five Theo
domirus filius, Nicænæ fidei cuftos; Ecclefiae totus fe tra
didit ampliandae. Apud Bracaram Urbem, & Sedem Re
giam Concilium fecit celebrari : apud Lucum quoque an
no 569. aliud congregavit , in quo poftulavit ipfe , ut fe
des Lucenfis in Metropolim eveheretur , ita ut duæ in
Gallæcia Metropoles forent, cum folus Bracarenfis Epif
copus propter Ecclefiarum diftantiam in univerfa provin
cia non pofTet providere ; ejufdem quoque provinciæ
JEpifcopatus adauxit , & poftulationis caufam hanc fugef
fit in Epiftola ad Patres mifTa : Quia im tota Gallæciæ re
gione fpatiofe fati r Diœcefer à paùcis Epifcopis temeutur,
$eculi J/I. Cap. VI, ; 323
ita ut aliquamtae Ecclefiae per fimgulor ammor vix poffmt à
fuo Epifcopo vifitari: imfuper iamiae provinciae umur tamtum
M tropolitamur eß ( Bracárem fir) &* de extremir quibufque
Parochii r longum eff fimgulir ammir ad Comciliiim còmve
mire. Auéto Epifcöporum numero, unicuique limites fui
adfcripti funt , ne eorum Præfules terminos fuos excurre
rent, & in alienam fegetem alienæ jurifdi&tionis oppro- .
brio falcem immitterent. Morales ex Abbate de Walecla- ££
ra ait Theodomirum anno 57o. obiiffe, poftquam decem “***
annos regnavit de Ecclefia benemeritus , cüjus opinio ,
utpote viri Hifpani feduli antiquitatum exploratoris Peta- Tom.z.
vii fententiæ præferenda eft, qui Theodomirum duode- £atio
cim regnafTe annos defcripfit. T. . .• . * - #ra
Theodomiro Ê filius Miro, anno Chrifti 571. jú
ex Joanne Abbate Biclarenfi in chronico contra Aragones?egum
bellum movit ; verum ex S. Ifidoro in Hiftoria Suevorum £*
non adverfus Aragones, fed Rucones prælium iniit : Ifi-"
doro potius adhærent plures , quam Biclarenfi, quod id
tempóris Aragones effént fub Göthorum ditioné, quibuf
cum Suevi foedus , & pacem habuerant. Belli caufa, &
exitus omnino latet ; veluti in Leovigildi Gothorum Re
gis auxilium Mironem ad certamen properafTe creditur.
Anno 2. fui regni, & 572. Chrifti à nativitate Concilium
Bracaræ, Martino Præfide convocavit Piiffimus Princeps
Paternæ Fidei zelo accenfus. Loayfa hunc Mironem eun
dem fuifTe Theodomirum, qui utrumque Bracarenfe Con
cilium adunari fecit, exiftimavit, & tenuit. Morales Ab
batis de Valeclara auétoritate nixus Loayfae adverfatur, & ru,,,
non fine jure, nam refert fe in Lucenfi Ecclefia hoc illius?Â§. 3;.
decretum invenifTe : Deo ommipotemti Trimo, &* umi ,
vero Patri , &* Filio, &• Spirítui San&io , quia fua fapi
entia imeffabili, Deitate perfeëia, quaeque f#
tam prae
fentia, quam futura infpicit , ut praefciur ordimat, atque
aifponit ut Domimur.Ipfo cælorum Rege imperamte, ego
Theodomirur Rex , cognomemto etiam Miro Gallæciæ io
tiu* provinciae Rex, Deo, ejufque Gemetrici gloriofe ÀMaa
324 Hißoria Eccleff.e Lufftamae
riae, ac ceterir Sam&ii r cupiem r famulus effe, &- fèrvulmr»
& adumato Dei mutu Concilio in Lucem fi jam præfatæ pro
vimciae urbe ommium Catholicorum Epifcoporum , feu Re
1igioforum virorum , mobir ab ipfir intimatum eft timo ami
mo, cordeque perfeéto, auétoritate etiam Sedis Apoftolicæ
S. Petri , cujus legatiomem laeti excipimur.
Miro legatum Romani Pontificis, quem Joannem III.
fuifTe ait Cardinalis de Aguirre , cum id temporis Roma
num Pontificatum gereret, lætus fufceperat , nam per
ipfum legatum fupremus Antiftes Mironi refponfum de
derat de nova Lucenfi Metropoli confirmanda, quam Pi
iffimus Rex per nuntios fuos poftulaverat. Ut Papæ ref
criptum 0bferyaret , firmareturque, apud Lucum omnium
fui regni Epifcoporum, ac optimatum confeffum habuit;
apud ipfum comitatum , ac veterem jurifdi&tionem novæ
Metropoleos ad examen revocavit, üt fedium divifio an
tea in eadem urbe à Patre fuo habita folidaretur in pofte
IllIm.
Catholici à Leovigildo Gothorum Rege vexati Miro- '

nis auxilium petierunt ; aft Leovigildi potentiæ impar
legatos ad Gunthemarum Francorum Regem mifit certum
Ë de Catholicorum fub fuo Rege affli&tione, po- '
ftulaturofque, ut Leovigildum ipfe Gunthemarus à per
fecutione dimoveret. Cum per Pi&tavum terminum ex Gre
gorio Turonenfi legati præterirent, quem tunc Chilperi
cus alius Francorum Rex tenebat , nuntiata funt ei ; at
ille fub cuftodia fibi eos exhiberi præcepit, & Parifiis cu
, ftodiri ; iu Leovigildi obfequium id feciffe addunt Hifto
rici Hifpänienfes, quod Léovigildi filius junior Reccare
dus Chilperici Regis filiam defponfare conabatur: poft an
num autCm íííííí ad propria redierunt. Miro ab Herme
negildo in auxilium contra Patrem Leovigidum invitatus
cum exercitu de Portugaliæ finibus exivit, Leovigildus.
adverfus fe venire cognofcens circundedit , & ad eas re
degit anguftias, ut ab eo Sacramentum exigeret fibi fore
fìdelem , & fic datis fibi invicem muneribus unufquifque
Seculi /I. C*p. VI. 325
ad propria eft regrefTus. Sed Miro poftquam in patriam
rediit, non multo poft dies converfus ad leétulum obiit;
infirmátus enim ab aquis Hifpaniæ fuerat malis, aere-,,
que incommodo._ Hæc ex Gregorio Turonenfi defcripta Ä.
funt.Gregorio difTentiunt Hifpani Ifidorus in Hiftoria Sue- Francor.
vorum , & Joannes Biclarenfis in chronico , qui enarrant **P- 43*
Leovigildum Regem Hifpalim congregato exercitu obfe
diffe,T& rebelIem filium gravi obfidione conclufiffe, in
cujus folatio Miro Suevorum Rex ad expugnandam Hif
palim ab Hermenegildo captam devenit , ibique diem
claufit extremum. '
Ex folo chronico Joannis Biclarenfis non credere
NMironem , virum quidem Catholicum Leovigildo Ariano
adverfus piiffimum Hermenegildum pro caufa Catholica
decertantem fe junxifTe, & cum certum fit, ut jam adno
tavit Cardinalis de Aguirre, Arianos Joannis Biclarenfis
chronicon vitiafTe , ut Ariani regis partes, ac au&torita
tem eveherent: aft S. Ifidorus vir Leovigildo coævus cum
eandem Biclarenfis fententiam teneat, uterque Hifpanus
Turonenfi præferendus eft. Ifidorus in eadem Suevorum
Hiftoria aittredecim annorum fuiffe Mironis regnum, an
no quingentefimo feptuagefimo fecundo, qui fuit fecun
dus fui regni , Concilium Bracarenfe convocavit , anno
decimo quarto regri Leovigildi , qui incidit in annum
Chrifti qüingentefimum o&togefimum fecundum , ex Joan
ne Biclarenfi in chronico ad expugnandam Hifpalim pro
fe&tus eft, & ibi periit ; en ab anno quingentefimo feptua
gefimo ufque ad quingentefimum äïî fecundum,
& aliquid amplius tredecim fere anni in Mironis regno
confluxerant. Itaque in errorem indu&tus eft Rodericus
Toletanus Archiepifcopus cum fcripfit Mironem tribus £, Hift.
tantum annis regnaffe. © . '3j.
I. Defun&to Mirone , Gallæciæ, & Lufitaniæ regnum îa,
obtinuit ejus filius Eboricus ; non multum tamen tempo- zi.
ris regno potitus eft adolefcens. Andeca , tefte Joanne
Biclarenfi , Sigegundam Eborici novercam uxorem duxit,
milite armatus , & reginæ nuptiis potens , Eboricum re
gno fpoliavit , eum tonderi fecit, & in Monafterio regia
infignia cum Monaftica vefte commutare ; fic per tyran
nidem Suevorum ditionem adeptus eft. Leovigildus Go
thorum Rex , qui cum Mirone Eborici Patre , & cum
Eborico ipfo foedus, fidelitatemque inierat , ut foederati
Regis injuriam ulcifceretur, in Andeca fecit, quod ille
in Eborico gefTerat ; Andecam tondere juffit , & Presby
teri honore fungi: Presbyterum vin&um , & detonfum ad
Pacem Juliam relegavit : enim vero jus exigebat, ut quod
Regi fuo fecerat innocenti, ipfe iniquus talionis poenam
pateretur Andeca,: fic Suevorum regnum , quod in Gal
læcia , ac Lufitania centum , & feptuaginta feptem,
annis ex Ifidoro durauerat, penitus deletum eft, & ad Go
thorum Reges translatum , qui Gallæciam , & Lufitaniam
in provinciarum ordinem redegerunt. Leovigildus anno
586, quo univerfæ Gallæciæ, & Lufitaniæ dominatum ob-,
tinuerat , Toletum propter loci naturam inexpugnabilem,
& media in Hifpaniarum peninfula urbem collocatam Go
thici regni fedem elegit ; & regali indutus purpura, con
fedit fublimis in folio, quod à nullo Gothorum Regum
antea faétum erat. Ante Liovigildi tempora Gothici Re
es Narbone in Galliis fedem habuere : & quanvis fæpe
in Hifpaniis bellorum caufa morarentur , eorum nullus
unquam regiam fedem eo tranftulerat. Dignus fuit Leo
vigildus, qui inter magnos Pricipes numeretur, quod Go
thico Imperio Hifpaniam pene totam fubjecerit, fed in eo
Ariana impietas tantæ magnitudinis gloriam offufcavit:
Arianæ perfidiæ errore affeStus in Catholicos perfecutio
nem movit. - -
Leovigildus afpiciens publicam regni tranquilitatem

non fore, nifi de religione certa, cui fubditi adhærerent,
ftatutum effet; diverfæ enim fe$tæ nunquam ferme in unum
colligantur populi ; Toleti Concilium adunari curavit eo
animo, ut Fidei profeftio decerneretur , cui omnes fub
{criberent. Epifcopos omnes tam Catholicos, quam Aria
$eculi VI. Cap. VI. ' . 327
nos fuæ ditionis convocavit ; omnibufque adunatis invi
cern concordiam , & pacem viritim commendavit. Duo
erant difficiliora , quæ Patrum examini tradeban
tur: I. quod Ariani eos rebaptifabant, qui à Catholica
Fide in hærefim defecerant: 2. quod Catholici ad Pfal
morum , & orationum finem dicebant: Gloria Patri, &~
Filio , &> Spiritui Saméto , veluti tribus Perfonis in re
diftin&tis , fed ejufdem fubftantiae. Leovigildus animo
concipiens hæc duo emendatione indigere ; ut Ariana
impietas extolleretur, omnes fuas vires intendit, ut Aria
ni , & Catholici invicem cederent, ufus fuos in Ecclefiis
fuis fervantes , & fic mutuo foedere fociarentur. Ariani
Epifcopi Regis placitis annuerunt, Catholici vero adver
fabantur ; & emendatæ formulæ circa gloriam Trinita
ti San&tiffimæ referendam fubfcribere renuebant. Catholi
cis Epifcopis in Fide firmis difcedentibus , per Arianos
juffit , ut gloria tribucretur Patri per Filium in Spiritu
Sanéto : itaobfervaretur.
feffio non ut Catholicæ . Fidei publica , & antiqua con
- : • -
Leovigildus fecum gloriabatur , quod fuo decreto

omnes motus fedaret, quos fubditorum varia, ac diverfa
religio parturiverat : diu tamen gloriofus non extitit;
nam Concilio difToluto, Catholici omnes adverfus impi
um Regem reclamarunt. Furore incenfus, & à Gofvintha
uxore fua Ariana indu&tus fæviffimam excitavit perfecu
tionem, ediétum protulit, decrevitque, graviffimis poe
nia editis, ut Epifcopi omnes fui Concilii ftatutis fubfcri
berent, & Patri gloriam eo referrent modo, quo ipfe juf
ferat, alii errori miferrimi fuccubuerunt, aüt mifias Re
gis timentes, aut ipfius blanditiis alle&ti , alii Catholica
libertate reftiterunt ; quos relegavit , & in eorum Epif
copatus Arianos præfules fuffecit. Äiiííeííiáé pro
pugnatores in exilium miffi fuerant Leander Hifpalenfis ,
fulgentius Aftigitanus , Maufona Emeritenfis, Conftan
tius Portugalenfis , & Remiffol Wifenfis. Non tantum
propter Arianam haerefim pofterorum memoria indignus
*
328 Hißoria Ecclefiae Lufitamae - .
fuit Leovigildus , verum & propter fævitiain in filium S.

Hermenegildum, quem caufa Catholicæ Re!igionis armis,
& exercitu afflixit , ac contrivit. Et cum Catholicus Prin
ceps Arianum Epifcopum à Patre ad fe miffum, ut Sacram
Euchariftiam in Pafchæ folemnitate fufciperet , verbis
corrigeret , & expelleret , fecuri percuti jufTus eft , &
martyrii coronam meruit. Anno 18. regni füi Toleti fatis
ceflit Leovigildus. In ancipiti verfantur Au&tores an fub
vitæ finem Nicænam fidem profiteretur Leovigildus ; alii
' éum , falute corporis defperata , Arianam fe&tam repu
diaffe tradunt ; alii veritatem agnoviffe dicunt ; fed tem
poribus fervientem , & faétionis metu Arii hærefim ab
jecifTe negant. Gregorius Magnus ait : Leandro Epifcopo
}Hifpalemfi, quem priu.r affixerat, Rectaredum filium fu
um , quem im fua haerefi reliquerat commemdare curávit
Leovigildur, ut im ipfo talia faceret , qualia &* im fratre
fuis exhortatiouibus feciffet. -
Defun&to Leovigildo Flavius Reccaredus ejus filius

minor natu , omnium optimatum fuffragiis , & plaufu
Gothorum Rex fuit renuntiatus (Gothicum enim regnum
Epifcoporum, & optimatum ele&tione , non hæreditario
jure conferebatur ; ) Lufitaniæ , & univerfæ Hifpaniæ
fegimen cepit. Aft antequam de Reccaredo dicam , de
Hermenegildo , qui à quibufdam Lufitaniæ etiam fuifTe
Regem traditur , brevi faciam. Gregorius Turonenfis ait
Leovigildum filium fuum Hermene gildum , qui Ingun
dem filiam Segeberti Francorum Regis in Auftrafia uxórem
duxerat, in regni confortium advocafTe, eique Emeritam
Lufitaniæ Metropolim in fui principatus fedem defignaf
fe. Joannes Biclarenfis non Emeritám ; fed Hifpalim fuif
fe fcribit, quam poftea Leovigildus obfidione cepit. Non
fine conje&tatione Hifpalim, & Emeritam Hermenegildo
: à Patre fuiffe concreditam firmabo. Pro Hifpali Biclaren
2£££* fis auétoritas , pro Emerita non folus Gregorius, fed an
£ff. tiquus nummus teftatur. Faria de Portugaliæ rebvs ait pe
453. nes feliabuiffe aureum nummum apud Almeidam iyen
«• - - tüm 3
~Seculi VI. Cap. VI. – 329
tum ; cui ex alia parte fculptus erat vultus , & crux in
pe$tore, ac nomen circumfcriptum : Hermenegildur : ex
altera parte figura quædam fedebat regio diademate caput
redimita, fceptrum in jriauu præteridens, & circumfcriptæ
erant literae ; Rex fmclytur: & juxta fìdem fcripta erat
Emerita contraétis literis EM. Inclyto Rege inclytam qui
dem Emeritam Lufitaniæ Metropoiim ! fed San&iflimo
Principe nec diu potita eft, nec gavifa , à Patre vexatum
vidit in lacrymis , fed in gaudio jam exultabunda inter
Sanctos Martyres adfcriptum veneratur. Ad Reccaredum
VC111O. - -
Flavius Reccaredus , accepto Hifpaniarum Regno,

Lufitaniæ apud Emeritam Claudium Romanum ducem
præfecit, de cujus fidei integritate, & armorum peritia
meminit Paulus Diaconus Emeritenfis ; cujus ope Francos
cum fexaginta fere militum millibus Galliam Gothicam in
svadentes repulit, & proftravit. Regni fui exordio fubdi
torum paci firmandæ incubuit , Leandrum Hifpalenfem,
Fulgentium Aftigitanum, & Maufonam Emeritenfem ab
exilio revocavit, & fuis fedibus reftituit. Fide Catholica
inftru&tus gentem Gothicam à tempore Athanarici Regis,
& Valentis Imperatoris Ariana hærefi infe&tam ad veræ fi
dei profeffionem revocare intendit, & exemplo fuo præi
vit omnibus. In Concilio Toletano 3. cum uxore fua
Badda Nicænam fidem profefTus eft, omnefque Gothi opti
mates fui Regis exemplum fequuti funt : quapropter Le
ander Hifpalenfis Epifcopus homiliam habuit de laude
Ecclefiae pro Gothorum converfione, quæ incipit: Fefti
vitatem bamc ommium effè folemmiorem fèffivitatem movi
tar ipfa figmificat. In Regem nuper converfum Ariani
omnes adverfati funt ; conatus fuos eo pofuerunt, ut Re
gé de medio tollerent: primus Sunna Epifcopus Arianus,
• qui ægerrime ferebat fe ab Emeritenfi fede fuifTe detur
batum, & in ipfam reftitutum Maufonam, Regi infidias
, molitus eft : hujus conjurationis confors fuerat W iteri
, cus, fed poenitentia taétus guiio Lufitaniæ duci propa
t
33o Hißoria Ecclefiae Lufitamæ
lavit, qui Emeritæ conjuratorum plurimos in cuftodiam
adduxit , & reliquos occidit. Exilio, & bonis fifco addi
&tis optimates puniti funt ; Sunna cui aut Hifpaniæ relin
quendæ, aut hærefis renuntiandæ optio conceffa fuerat,
in Africam profe&tus eft. Alteram conjurationem molita
eft Gofwinda Reccaredi noverca cum Uldida Ariano Epif
copo, & Regem obtruncare conabantur, conjuratione de
te&ta Uldida in exilium miffus eft, Gofvinda periit. Ter
tiæ conjurationis , ex qua non minus favente Deo, liber
extitit Rex, Au&tor fuit Argimundus Regius Cubiculari
us : infidiis palam habitis de fociis quæfitum eft, & ftatim
datum fupplicium.
Ad D. Gregorium Magnum, cum primum Petri Ca
thedram afcendit, legatos mifit falutatum cum muneribus
ex auro , & veftibus in ufum pauperum Ecclefiæ S. Petri.
San&tiffimus Pontifex ad ipfum fuas literas dedit gratula
tus de donis S. Petro tranfmiffis , in fufcepta religione
eum confirmavit, & crucem mifit, in qua de ligno Domi
ni erat, & de Capillis S. Joannis Baptiftæ : hæc Epiftola
eft I 27. Leges fanétiffimas in reipublicæ bonum edidit
Reccaredus, quæ in codice legum Wifigothorum conti
nentur ; & in lib. I2. tit. 2. de omnium hæreticorum, at
que Judæorum erroribus amputandis in religionis Chri
ftianæ favorem piiffimas quoque protulit. Quamcumque
perfonam, quæ Euangelicæ Fidei contradiceret, veterüm
Patrum definitiones irrumperet, & extare deprehenfa ex
quacumque religionis poteftate, vel ordine effet, amiffo
loci , & dignitatis ordine perpetuo reatu, & rerum cun&ta
rum amiffione multavit: fi effet ex laicis, & honore, & lo
co folutum omni rerum poffeffione nudavit. Omnes Ju
dæorum errores generaliter extirpavit, prohibuit ne more
fuo Pafcha celebrarent, ne more fuo fœdus nuptiale age
rent, ne fe circumciderent , ac dividerent efcâs, ne con
1ra Chrifjanos teftificarentur. Badda Regina defun&ta ,
Cip£9findam Childeberti Francorum Regis fororem ob
flabiliendam pacem matromonio fibi junxit: tandem poft
- "-
Seculi VI. Cap. VI. 33 I
quindecim Regni annos in morbum incidit, & afpiciens
vitæ finem longe non abfore, humillimo animo petiit, ut
poenitentiæ publicæ ab Epifcopo addiceretur, poenitens,
& humilis corde Catholicus Rex obiit, tres reliquit fili
os Liuvam, Suintilam, & Geilam. Liuvam ex foemina
ignobili habuit quinque annos antequam Gothorum thro
num afcenderet, de aliis duobus incertum eft, an Clodo
findam, an Baddam Reginam matrem agnofcerent. Ejus
Regno pro difciplina Ecclefiaftica firmanda plurima etiam
provincialia Concilia fuere adunata: eorum convocatio
nem promovebat piiffimus Rex : Narbonenfe Hifpano
Gallicum, Hifpalenfe, Cæfarauguftanum, Ofcenfe, & Bar
cinonenfe Reccaredi, cujus confenfu adunabantur pieta
tem laudant.
C A P. VII.
De Virir fànéìitate, & fapientia Illußrioribur.
E Martino Dumienfi fatis quidem jam di&um ; &
licet Pannonienfis efTet origine, cum inter Suevos
degeret, Dumienfem , & Bracarenfem Ecclefias re
geret, & noftrum folum conculcaret, dignus fane eft, qui
inter Scriptores noftros fæculi fexti primas habeat, & ejus
recenfeantur opera, quæ Gregorius Turonenfis, Ifidorus,
Venantius Fortunatus numerarunt. Librum compofuit ad
Mironem Suevorum Regem fe differentiis quatuor virtu
tum, quem alii nominant formulam vitæ honeftae, & fub
nomine Hifpani Senecæ diu vulgus agnoverat ; alium de
neceflitate, & mediis ad juftitiam feparandam à fuperbia,
& vilitate, alium de ira ad Witimirum Orenfem Epifco
pum , alium in quo ad emendationem vitæ, & fidei con
verfionem Suevos hortatur, alium de Pafcha celebrando;
Græcorum Conciliorum Canones collegit, Ægypti Patrum
vitas de Græco in Latinum Sermonem ad Monachos in
ftruendos per Pafchafium Diaconum transferri fecit, eo
rundem Patrum Ægypti fententias ex Græco Monachis
latine fcripfit ; Epiftolas plurimas reliquit do&trina, &
332. Hißoria Ecclefiae Lufftamae
fan&titate plenas. De Martini fapientia Gregorius Turo
nenfis, ait: Martimur Gall.eciemfir Epifcopur Pammomiae or
tur fuit , &* eximde ad vifitamda loca faméta im Orientem
properam r im tamtum fe literij imbuit, ut mulli fecumdur
Juir temporibus haberetur. Metro etiam fuit infignis ex
eodem Turonenfi; verficulos fuper oftium à parte meridia
na in Bafilica Dumienfi ipfe confcripfit. Venantius Fortu
natus librum 5. verfibus compofitum ad ipfum mifit , &
in initio eum quadro Maroni, & rotundo Ciceroni com
parat.
Inter Epiftolas, quæ Martino Bracarenfi tribuuntur,
celeberrima eft, quæ ad Bonifacium Epifcopum dedit cir
ca trinam baptifandorum immerfionem : & in ipfa ait
quofdam una tin&tione baptifma fieri voluifTe. Et ut fuæ
præfumptionis caufam aliquiam darent, dixifTe hoc pro re
fugienda Arianorum fimilitudine ab aliquibus Synodis in
ftitutum, quod omnino confi&tum erat ; nam neque ge
neralis, neque localis ulla Synodus de una tin&tione ali
quando legitur tuliffe fententiam, quod fiquis hoc afirma
bat, oftendere deberet fcriptum , vel quibus in locis, &
a quibus, vel quantis Patribus hoc decretum fit, quod fi
hoc nequirent demonftrare tenerent fiducialiter quod &
per au&toritatem Romanæ Sedis erat traditum, & Orien
talium provinciarum inftitutio prifca demonftrabat, & tam
antiquorum Patrum expofitionibus, quam etiam officialium
Sacramentorum documentis tradebatur , ut ficut in uno
Patris, & Filii , & Spiritus San&ti nomine, quod eft unus
Deus, unam trium dicimus efTe fubftantiam, ita & trium
Perfonarum diftin&tionem trina proculdubio credentium
tinétione fignamus.
Eodé fæculo floruit Joannes Ecclefiæ Gerundenfis Epif
copus nativitate Gothus, tefte Ifidoro, provinciæ Lufitanæ
Scalabi natuis, cum e{fet adolefcens, conftantinopolim ac
ceffit, ibi Græca, ac Latina eruditione munitus póft decimü
feptimum annum Hifpanias rediit, eodem tempore , quo
incitante Leovigildo, Arianorum perfidia fervebat ; hic
!
- Seculi VI. Cap. VII.- 333
cum ab impiiffimo Rege nullo modo, neque minis, ne
que blanditiis dimoveri pofTet, Barcinonem relegatus eft,
ubi decem annorum fpatio plurimis infidiis, ac perfecu- '
tionibus ab Arianis divexatus fuit. Monafterium extruxit
Biclaro nomine , unde & ipfi Biclarenfis nomen indide
runt , fecum adunatis Monachis regulam dedit optimis
præceptis inftitutam. Chronicon quoque edidit ab anno
primo Juftini junioris principatus ufque ad annum oéta
vum Mauritii Principis Romanorum, & quartum Recca
redi Regis ; multa alia apud eundemmet S. Ifidorum fcri
pfiffe dicitur: quæ non extant.
Joanni coævus fuit Nunétus Abbas : ex Africa Lufi
taniam trajecit ftudio vifendi fepulcri S. Eulaliæ ; in Ec
clefia ejufdem Divæ apud Emeritam aliquandiu vixit, ut
foeminarum in ejus virtutum odorem confluentium afpe
&tum declinaret, cum aliquibus difcipulis in eremum fe
ceffit, ubi vita, & miraculis clarebat: Leovigildus Rex
San&tiffimi Abbatis fama per omnium ora volitante com
motus per clientem ipfum rogavit, ut Deum pro eo pre
caretur, ac vicinam villam, & prædium ad Nunéti, ejuf
que difcipulorum commodum, & fuftentationem fignavit. -
Nunétus mundi rerum contemtor , & coeleftium bonorum

amator, nec ftatim annuit , fed ne largientem Principem
videretur defpicere , maturo confilio oblatum donum ac
cepit. Aft vicini ruftici de Regis donatione certi povum
Dominum vifere perrexerunt, & ægre feiétes Domino ha
bitu, & vita humili parere, ei vitam eripere meditati funt.
Dum prope Monafterium Nunétus ovium gregem pafce
bat, invaferunt ruftici , mortemque intulerunt. Sacrilegi
poftea certe poenas, Rege vindi&tam negligente, dæmo
num incurfu in furorem a&ti dederunt.
. Eodem fæculo in Emeritenfi Ecclefia foruit virtute
Joannes Prcsbyter, quem Joannes Biclarenfis in chronico
infignem, & hominum memoria dignum laudat, licet Pau
lus Diaconus in vitis Emeritenfium Patrum omnino tace
at: alios tamen refert, quos inter emicuit Auguftus puer
Minifter Ecclefiæ S. Eulaliæ.
.^
334 Hißoria Ecclefiae Lufitanae
Puerulur quidam, ait Paulus, mom gramdi adhuc aeta
te,&- ephebur momim? Auguflu r, fimplex literarumque imfci
ur dum ceterir fodalibur fuir puerulir fideli mente im do
mo egregiae J/irgini r Eulaliae fui fervitii mimifferium,
quod ei à Præpofito cellae vemerabili J/iro fuerat delegatum,
perageret ; repemte bumc comtigit ægrotaffè, cumque ad eum
vifitandum, multi ambularent, crebriufque ipfe pergerem:
em accidit noéte quadam explicitir vigiliarum folemmiir
(mam in eadem Saméta Ecclefia mor eft, ut /yemi r tempo
re feorfum matutimum officium, faéto imitervallo modico ad
fmittemte Domino celebretur:) quo igitur temporis inter
vallo, eum ad videmdum cum perrexiffèm: imgreffufque cel
Jam , im qua recubabat, cumêtor qui aderamt, ita reperi fo
pore d:preffòr, ut mullur eorum ad miracula fuiffèt exper
geftétur. Introivi, lumem vero, quod ibi accenfum erat,
extimêtum imvemi, &- demuo accemdere imperavi : adbibito
que mox lumime, Auguftum,quemadmodum fe haberet, fcif
citatur fum. Aft ille imquit: equidem quantum ad prefem
tir pertimet vitae fpem, fateor ita jam Tommer corpórir mei
artur refòlutor, ut mihi/ virium omnimo remamferit: quam
tum vero pertimet ad fpem vitae actermæ, mom folum fpem ba
bere me gaudeo, veram &• ipfum Auéìorem vitæ ætermae
Domimum %efum: Chrifium ciim Angelorum catervir, at
que ommium San&forum immumerabiler multitudine.r me vi
aiffè comfiteor.
Dimifqt/e baec, quae vidiffet, audiffèm, flatimque in flu
porem Έ, vehememter contremui, atque ut mihi cum&fa,
quæ viderat, figilJatim marraret, deprecatur fum. Ad baec
imquit ille: Tjfor Domimum cæli, ò~ terrae, me tibi phan
Ἀ vifionem mullam referre : fed ut magi.r credar,
fateor etiam tibi me hac noéte mimime dormiiffe : &* dum
Âaec #y/j; ita exorfu r efi: fui im loco amæno, ubi erant
7multt odorifèri florer, herbae viridiffìmae , rofe, &> lilia,
&- coromae ex gêmmi*, &• auro mujiae, vela7ioloferica im
fumerabilia, &> aer temuir flabrari frigore flatu fuo cum
*ia refrigerdmr, ibi etiam vidi feder imnumerabiler po/itar
-
- $eculi VI. Cap. VII. - • 335

ad dextram, levamque, im medioque multum fublimior po
fita praeemimebat ; ibi ggg; a. 77, pueri immum:erabi
Jer, omne r ormati, &* pulchri præparamter memfar, &• com
vivium eximium, mom de qua/ibet pecude , fed tamtum de
: altilibu.r ommir parabatur ferculorum copiâ , offimia quae
parabamtur eramt camdida imflar mivir, 3.
praeftolabantur
advemtum fui Regi r. 7umc deimde ego imdigmur operae pre
tium mihi arbitratur fore, tamtae rei miraculum, fi ple
îur audiffèm, aio ad eum : dic mibi , obfecro, dum iflud
quod marra* parabatur : tu quid faciebar ? Il/e vero ref
pondit : ommium pedet ofculabar , & illi dicebamt: Beme
diëïur Deur, qui te beme adduxit.
Dum vero haec diceremt , &> omne mimifferium præpa
raremt : fubito advenit imgem r multitudo camdidatorum,
ommej auro , &~ lapidibur pretioffr ormati , &> coromir ru
tilamtibus redimiti , &~ lima acier ip/iur multitudimir ad
dextram, alia vero âd levam partem gradiebatur: im me
dio autem eorum veniebat vir fplendidiffimur, ac pulcher
rimus, formia decorur, afpeéiu gloriofijy, fiatura proceri
or cumëiir, lucidior Sole, camdidior mive ; cumque perve
niffEmt ad præparata y fèder, fèdit pulchrior ille vir in
effiimemtiorì loco ; ceteri`procedemte.r, adoramtefque eum, re
federumt im fedibur fujf. Statim benedixit offime r: at illi ,
Adoraverumt, feme/, &> iterum, ac tertie: deimde férculo
•rum preparatio appoßta eft illi. Dum crepiffemt jj;
dixit ille fpeciofùí óir, qui fedebat excelfior, ad eor qui
circumfiabánt : Aliqujc hic" rufiic//r eff ? I//i vero ref
pomderunt: adf?, Domine. Tum demum ille: praefemtetur
Σonfpe&iui meo. Ego autem affabam à lomge , &* ifitgebar,
dumque praefemtatì r fuiffèm ejur obtutibur, cæpi vehemem
ter comtfemière. A//e vero dixit : 7io/i timere , fili, tramfi
pft fcapulam meam , &• hic ßa, &• adjecit: molitimere ,
Jöito, quia prote&fortuur ero, mmquam ti&i aliquid deerit:
ego te fèmper pafcam, te fèmper veftiam , te femper prgte
£am, &* mum quam derelinquam. Illico de eodem Comvivio
£ftam, poculùmque, quale fiumquam videram, mibi tribus:
336 Hißoria Ecclefiae Lufitanae - -
re juffit, quod fufcipiem r cum omni jucumditate percepi :

&> vere fateor miam?re ita ab illiur gratia refeéium , ut
deimcep r aliud mibi/ pr.eter illum defiderem cibum. _ .
1gitur cxplicitó convivio, ait jiihi : ambulet iffa mul
1 ittudo aliam jam , tt, 1/12c//ji profêêftru.r erir, tit tibi of
temdam vivarioJum meum, quém habeo. Rurfum qtie cotivi
vio jam comfrmmiiato, proceff$re om/ier , &* adoravertimt
eum ; idem bemedicem , eo r Rex permifit aóire. Iili.r vero
abeumtibus, trahebamt ad tribunal ejuj mefcio quor homimier
vociferamte y , magnifque ululatióit.r ejulabant , quorum
dum voce r audiffèt , ait : trabite fora* ma/or fervor, moti
fumt digmi vidêre faciem meam. Qgod cum dixiffèt , tam
ze/eriter aóflraéti fumt, ut eor p/ejijjy mcm potuiffem videre,
meque cogmu fcere. Rurf//* etiam fcicjtam y dixi : //?' »
fili, ut miihi dicar, fi aliquem agmiovifli ibidem de his, qui
mihi in hoc feculo cogniti fúere, &> jam de hac luce mi
gravere ? Ad haec ille ait : homimer, quos ibi vidi, longe
èramt ab hir ommibu.r, quor videmu.r modo, nam alia for
ma, &~ alio habitu decorati fùnt omimer. Deimde fubjunxit:
pºfiquam vero traxere illo r /jomimerfora r, furrexit ille ce
terir pulchrior Domimur de fède fua, apprebemdenfque ma
mum m 'am, edúxit me im hortum amaemiffimum , ubi erat
rivu r , imquo erat aqua vitrei co/orjr, &~ fecu.r riv/m i/-
lum [y/va aromatum, &~ flore r mu/ti flagramiter, redolem
tefqüe diverfir fuavitati r odoribus ; T&- fic juxta rivum
ipfum vemiemtefpervemimur ttfque ad locum , quem mumc im
firato jacem r video. Haec mihi memoratur puer multis co
ram p?fitur retulit. Quamobrem, ego imdigmur , &• ommi
aum peccatorum primur, levita Chrifli, quemadmodum mar
ravit , fèriôre malui, verbir licet alii r, fem/ibur tamcm
ipfir. HaStenus Paulus Diaconus de puero Augufto, cu
jus mors fuit pretiofa in confpe&tu Domini, & miraculis
clara. - -
' Inter Eborenfes floruit Paulus famulus Dei , cujus

memoriam invenit Refendius in cippo quodam invento,
& literis minus elegantibus infcripto. -
DE
* Seculi VI. Cap. /II. 337
DEPOSITIO PAULI. FAMULUS DEI VI- .
XIT ANNOS L. ET UNO, REQUIEVIT
IN PACE , D. III. ID. MARTIAS ERA
I)LXXXII. . '
^
Depofitio Pauli. Famulus Dei vixit annos quinquaginta,

& unum , requievit in pace Domini tertio Idus Martias
Era 582, anno Chrifti 544.
- C A P. VIII.
Quamam lingua per baec fex fecula utebantur
Lufitami.
r T* Ot idiomatum apud Lufitanos, imo & univerfos Hif
panos fuere genera, quot populi, & nationes no
*~ ftrum folum conculcarünt: & quod de foliorum mu
tatione annua cecinit Horatius, id de Lufitani idiomatis
veteris natura non fine fale dicendum eft.
: Ut filvae foliir promor mutamtur in amror,
& Prima cadumt, ita verborum vetur imterit aetas,
Et juvemum ritu florent modo mata , vigemtque. '
Poftquam Romani Lufitaniam Imperio fuo fubjugarunt,
HLufitani fermoné illum, quem ab Iberis, Phænicibus, Græ
cis, aliifque populis huc tranfmigrantibus acceperunt,adeo
ÉÉÉÉg ut Latini fa&ti, Latinorum mores,& vocem ha
uerint ; & adhuc ætate noftra fermonem patrium Romam
cium appellamus , quod propter Barbarorum adventum
aliquantulum degeneraverit à lingua Latina, & fi neque
Cothi, neque Mauri, neque Barbaræ gentes in Hifpanias
adventarent, tam Latinus effet nunc fermo nofter, quam
.tempore Ciceronis. Lufitania, & Bætica præ reliqua Hif
paniarum parte elegantior erat, cum in iis regionibus ,
íú fertiliorem Hifpaniæ glebam continent plures fuerint
Romanorum coloniæ. - -
Aft latinus ferrno, quo noftri utebantur, Græci quo

\que participes erant:vos ; v
adhuc quibufdam utimur,
338: _ Hißoria Ecclefie Lufitanae
quæ Græcis ufitata funt. Siquidem Græci loquacem homi
nem Pampharrom vocant , & nos Famfarrcmem dicimus.
Toma Græci, & nos pro accipe, & poffide. Cara græce ca
put fignificat. Camir græce dicitur , quam nos camam vo
camus. Efpada græce fpatha. Guitarra græce dicunt, &
nos pariter pro Mufico inftruméto. Mamia etiam pro lym
phatione utimur. Eruditus Refendius ait fe curiofitatis
ftudio , atque animi caufa otio abufum filvam collegifTe
vocabulorum fere quingentorum cum fua diale&to nobis
ex græco reli&torum : & quanvis eruditus vir teneat hu
jufmodi vocabula non à Romanis fuiffe cum latinitate in
trodu&ta , fed fuperfuifTe Græcorum hic comemoranti
um veftigia: etiam non renuam à Romanis ipfis fuifTe re
fi&ta: Latinam linguam Græcæ efTe filiolam neminem eru
ditum latet : Romani plus armis , quam literis primum
dediti non tam eloquii gnari erant, quam poftea fàéti
funt. A* Græcis peculiaria artium , quibus carebant, no
mina mutuati fuerant, Anathomis, fcilicet, Medicinæ Mufi-.
cæ, Archite&tonices, ac Philofophiæ,quas Romani à Græcis
Magiftris apprime didicerunt. Tullius ipfe in Oratione
pro Licinio Archia Poeta ait: Erat Italia tunc plena Grae
carum literarum , ac difciplinarum ; fludiaque haec &* in
Latio vehementiu£ tam colebamtur ; quam mumc iifdem im
oppidi r: &* huic Romae propter tramquilitatem reipublicae
nom megligebamtur: & Græcos adhuc ibidem extollit, ut
de eorum verfibus addat : Nam fiquis mimorem fru⁢m
putat ex Graecir verfibu* percipi , quam ex Latimi *, vehe
1m:mter erramt, propterea quod Græca legumtur im ominibus
fere gemitibu.r, latima fui* fimibur, exiguir fame, contjmem
fur. Fa erat Græci cum fermone latino confuetudo : eo
quoque pretio à Romanis habebatur Græcorum facundia,
ut ipfà utentes, populis, quibus imperabant, communem
facerent.
Verum Alanis, Suevis, Wandalis, & Gothis Hifpa
nias invadentibus, de Latii cultu a$tum eft: latinitatem
depravarunt Barbari, vocabula fibi propria addiderunt 5
Seculi VI. Cap. VIII. 339
& non aliter quam Roma ipfa ex tot gentium irruptioni
bus linguæ fúe paffa eft detrimentuì , Lufitaniâ fuum
quoque habere vifa fuit: & majus decus amifit, cum Sara
ceni, ut fuo fæculo dicam, qua rabie, qua crudelitate ag- .
íéíí funt. Sed non adeo deformari potuit ut non fit ma
gis latina, & Romano fermoni propinquior, quam cete
ræ linguæ, quæ funt à Latina corruptæ, & elegantior, ac
facundior omnibus, exceptis Græca, & Latina: quidquid
de fua dicant Galli, & Angli. - -
Hæc funt, candidiffime Le&tor, quæ in Lufitana Ec

clefia intra fex fæcula fcriptu digna, & certiora ad manus
habui ; confcius quidem fum apud Pfeudochronica alia
quoque, quanvis non plurima, adhuc reperiri, de quibus
utpote nimis incertis, dubiis aut omnino falfis, Eminentif
fimi Cardinalis de Aguirre fententiam proferendam judi
co : Unde quotier im decurfu buju.r operir quifquiliae ejuf
modi occurrerint, aut illar filemtio abfolvam, veluti me
moratu imdigmar, aut levi mamu rejiciam , mequir impru
dem r, vel mimium incredulur, ullam illi r accomodet fidem.
Veritatem diligo, falfitatem refpuo.
F IN I s I. ToM I.
" E R RATA
Pag. Linea Errata corrige.
39 Titulo Epifcoqatus Ęs. -
73 Finali Toletatus oletanus

75 Ad margin. Part. adde Part. I.
78 I. locus marginalis adjungendus eft aliis fupra.
79 Undecima Latininatis. Latinitatis.
Io5 Vigefima Vegefimo Vigefimo.
Io8 Quarta Ab Herode adde Agrippa.
1 14. Decimaquarta Exitu&to Extru&to.
I2O Prima Felicem adde qui.
123 , Trigefima fecunda Sententia Sententiam.
177 Decima quinta Vallemontius Tillemontius.
i86 Tertia Imaginem, imaginum.
286 • Trigefima Oblata Äblata.
' '.'. . . . * I IN D
R E R U M N O T A B I L I U M.
E X - -
A -
' ' A Btla , fìve Avila cap. 2. §. 3. pag. 13. &• 51.
( Adriamur Romamorum Imperator Hifpamiar im fex
divifit provinciar ; eo imperamte %udaei Hifpaniar
venerumt feculo 2. &• 3. cap. 6. pag. I36.
Ad fèptem arar ubi fitt/r erat cap. 2. pag. 5o.
-Alami Lufitamiam occupamt. faeculo 5. cap. 6. pag. 251 , eo
rum origo feculo 5. cap. 7. pag. 257.
Amaea pag. 5o.
S. Amafiafiur, quem putamt Colimbriemfem Epifcopum. Sae
culo I. cap. 2. §. 5. pag. Io2. - - -
Andeca Suevorum Rex imtrufu.r feculo 6. cap. 6. pag. 325.

Angamalemfir Epifcopatur cap. 2. §. 2. cap. 12. §. 3.
pag. 43. -
Angolemfir Epifeopatur cap. 2. §. 2,pag. 12. §. 3. pag. 42.

Angremfir Epifcopatur cap. 2. §. 2. pag. 12. §. 3. pag. 35.
Amteri Ä
ad Hifpamor feculo 2. &• 3. cap. 5. §. I.
pag. I 3o &* I3r.
Amtomimur Emeritemfir Epifcopur feculo 5. cap. I. §. 2.
pag. 227.
Ap ftatarum paema feculo 4. cap. 3. §. 2. pag. I62.
-Apringius Pacemfir Epifcopus feculo 6. cap.I.§.4. pag. 179.
2j; Bracaremfir É; feculo 4. cap. 2. §. 2.
pag. I56. ` ' .
Arirbertur Portugalenfi.r Epifcopur, &• ejur Epißolae fe
culo 5. cap. I. §. 3. pag. 229.
4raduéia civitar cap. 2. pag. 5o.
4raduca cap. 2. §. f. pag. 16. &• pag. 5r.
4gg ggiiarij, Epifcopus feculo 6. cap. I. §. 6.
pag. 28I. - -
342 I N D E X.
Ægiovitur Ariamur Epifcopur Portugalemfir feculo 6. cap.
I. §. 7. pag. 282. *
Aritium praetorium cap. 2. pag. 5o.

Aflure r cap. 2. §. I. pag. 9. - -
A. ac* r A/amorum Rex feculo 5. cap. 6. pag. 252.

At&#0rer, qui de Lufitamiae rebu r fcripferunt cap.5. pag.73.
A z litoria Portugaliae cap. 2. §. I. pag. Io.
Aug ft 1* Cefar Hifpaniar rexit, Lufitamiam venit, erga
ipfum Lujitamorüm obfèquium feculo I. cap. 3. pag. 1Ö4.
&- fèq. \ - - - -
Augjtur puer Emeritemfir feculo 6. cap. 7. pag. 334. . .

Aëìtur Prefbyter Bracaremfir fecul. 5. c. 8. §.2. p g. 263.
Aureliur Amiomimur Heliogabalur Imperator feculo 2. 3.
3. cap. 6. pag. 137.
Accbi advemtur in Lufitamiam , &• im Indiam cap. 1.

pag. 4;
Babiemfir Seder cap. 2. §. 2. pag. 12. §. 3. pag. 39.
r
niur Bracaremfipag. opus o 5. cap. 1. pag. 226.
Balco
Bajfa ubi fita 5o. fecul
cap. 2. Epifc i
Baptifma mom conferebatur im Domimica Nativitate, Epi

phämia, im ffiivitatibur Apoftolorum , &• Martyrum, fed
tamtum im Pafchae, &• Pemteco(ler folemmitatibur. $ecu
Io 4. cap. 3. §. 2. pag. 162. -
Barbarii populi ubi gramt cap. 2. §. I. pag.9. §. 3. &* pag.5o.

Barbarorum ingreffit r im Hifpamia rJaeculo 5. c. 6. pag. 252.
S. Bafila, ejur martyrium, ac aliorum fororum cap. 7. §. 3.
_ pag. 144.& feq. . -
S.TBafileur Epijîºpttr feculo I. cap. 2. §. 5. pag Io2.

Beirêmfir provincia, ###. , &* fimer cap. 2. §. I. pag. 9.
Bemigmur inter imcertor Bracarenfer Epifcopor, Saeculo 6.
cap. I. §. 2. pag. 277. • . .
Bracara Gallæciæ Metropolir cap. 2. §. 2. pag. 12. &• §. 3.

pag. 26. eju* templum I/idi confecratum cap. 3. pag. 58.
' Bracari cap. 2. §. I. pag. 9. -
I N D E X. 343
Breviarium Toletamum à S. I/idoro recogmitum fecul. I.
cap. I. pag. 79. à flammir uiberatur cap. I. feculo I.
pag. 88.
C
Ajur Caligula Imperator Herodem im Hifpamiam
- relegavit , qft mom im Ltgfitamiam feculo I. cap. 3.
pag. 197.
Calacii populi cap. 2. §. I. pag. 9.
- Calderamus mom r cap. 2. §. I. pag. Io
Cale ad Durii ftium cap. I. pag. Io, &• I I.
Camomicorum Regularium imitiü feculo I. cap. 15 pag. I 15.
Cartbaginemfer im Hifpamia cap. 3. pag. 54.
Caurea im Lufitamia cap. 2. §. 3. pag. 13. &• pag. 5 I. -
S. Celerima, &* eju.r bifloria feculo I. cap. 4. §. 2.pag. II2.

Celiobriga cap. 2. pag. 51. * • ..
Celtici im L//itamia cap. 2. §. I. p^g. 9. '

Ceptemffrfede* cap. 2. §. 2. pag. 12. §. 3. pag. 33.
Cetobriga cap. 2. §. I. pag. 9. &• pag. 5o. -
Charraricus Suevorum Rex feculo 6. cap.6. pag. 32o.

Cifiagama provincia cap. 2. §. I. pag. IC, &• I I. ' -
Claudius Romanorum Imperator feculo 2. &• 3. cap. 6.

ag. I4o
cÄ Romanu, Dux, &* Lufitamiae praefeéiur feculo
6. cap. 6.
ÉÉmuptiar comtrabemtibur laicali.r #; fm
Clerici r
mitt/r flectulo 4. cap. 3. §. 2. pag. 163. ipfir fub imtro
££ Å fäjä£ §jjì. ## difci :
plima fecttlo 6. cap. 4. §. 2. pag. 312.

Cochimerfi* Seder cap. 2. §. 2. pag. 12. §. 3. pag. 4o.
-Calimbriem fir Epifcopafur cap. 2. §. 3. pag. 2o.
Collipo , &* ejus Epifcopattir cap. z. §. 2. pag. 12. §. 3.
pag. 37. -
S. Columba Martyr Eboremfir feculo 4. cap. 6. pag. 216.

Commumiomum Ecclefiaßicârum varietas feculo 4. cap. 4.
pag. I75.
;44 I N D E X.
'oncia ubi fita erat cap. 2. §. 3. pag. 5r.
Concilium Bracarenfe I. feculo 5. cap. 3. §. r. pag. 239.
Bracaremfe 2. feculo 6. cap. 3. §. I. pag. 287. Bracarem
fè 3. feculo 6. cap. 3. §. 2. pag. 292. Bracaremfe fiëium
fe:u!o 2. &• 3. cjp. 3. pag. 125. Emeritenfe fiéfum ibid.
; Lufitamum im caufâ Martiali r Epifcopi fæculo 2. &• 3.
. cap. 3. pag. 126. aliud Lufitamum faeculo 4. cap. 4. pag.
194. aliud Lttfitamiae, Bæticæ, &* Carthagimemfirf£
vinciarum feculo 5. cap. 4. pag. 249. Toletamum 1. Hif
pamiarum gemerale feculo 5. cap. 2. pag. 234. Toleta
ìmum 3. gemerale feculo 6. cap. 3. §. 3. pag. 296. -
Confiamiiur Cblorur Imperator, ejus pietar feculo 4. cap.

5. pag. I95: - • . . ' .
Cojfíamfimur Magmur Imperator feculo 4. cap. 5. pag. 196.
Conflamtimur , Conftamr , &* Conjlamtiu* fèculo 3. cap. 5.
ag. I99. •.
cÃÄ Portugalemfir Epifcopus feculo 6. cap. 1. §. 7.

ag. 282.
c£ fi,mtiae lex faci orum Mimiflrorum, Subdiacomir exce
ptir. Seculo 4. cap. 3. §. 2; pag. 163.
Córomae gentilium Sacerdotibus ᾶni, probibitæ fecu
.. lo 4. cap. 4. pag. 188.
Correëturae Portugaliae cap. 2. §. I. pag. Io.
'*
-
D •
*m
… ID Aciamur Poeta, &• Philofopbus Lufitamur Emeritem

fir feculo I. cap. 3. pag. I Io - -
S. Damafur Papa Lt!fitamur feculo 4. cap. 6. §. 2. pag. 219.

Deciur Imperator faeculo 2. &• 3. cap. 6. pag. 139. T. ;
Diacomi Ecclefia.r regebant, facramentaliter tamem mom ab
folvebamt. Seculo 4. cap. 4. pag. 191. .
Diocletiamur Imperator, &* focii feculo 4. cap. 5. pag. 194.

Domitiamur Br. caremfir Epifcopus feculo 4. cap. 2. §. 2.
*' pag. 156. . - - ` ' ' • . .
Dā ΛVero Imperator, ab eo mom cogmomimantur Nerii

I N D E X. 345"
populi im Hifpamia fec;tlo I. cap. Ä; É; Io8. -
S.T)omati, &~ Sycior;im Mirtyrum bifloria feculo 2. &• 3.

cap. 7. §. 5. pag. I46.
S. Domatur, &~ 22. Socii Martyrer feculo 4. c. 6. pag. 218.
Donatur Mmacbtt r ex Africa in Hifpaniiam venit fæculo
6.cap.5. pag. 35.
Dru:marii literae fùppofitae flectJo 6. cap. 5. pag. 315.
Dumiemfe Momg/ierium flec///o 6. cap. 5. pag. 315.
Dumium Epifeoporum jùder , ejus territorium , familia
regia quid fit ? cap. 2. §. 2. pag. 12. &• §. 3. pag. 28.
Duriur £j; amiæ fimiis Septemtrionali* cap. 2. §. I. pag. 6.
E
TY Bora, ejur fitur, ac Epifcopatur cap. 2. §. 2. pag. Ir.
§. 3. pag. I6. - -
Eόoremfù r Epifcopi imcerti feculo 2. &• 3. c. 2. §. I. pag. 124.

E%oricur Suevorum Rex feculo 6. cap. 6. pag. 325. *.
E%urobrititem ubi cap. 2. pag. 5o. , · · · · ·
Ecc/efigfiici guiis, Ltgfitaniæ cap. 2. §. 2. pag. II. civile*

§. I. pag. 6. -
Ecclefiole Momgfferium im Portugalia cap. I. pag. 5. eju*

Prælatura , &~ territorium cap. 2. §. 3. pag. 25. ' ' *
Egitamia, eju* fitur, ac Epifcopatur cap. 2. §. 2. pag. I 1,
§: 3. pag. 24. &* 59.
Eliberitamum Comcilium, ejur tempur, Epifcopi , &- Camo
erfect!/o 4. cap. 4. §. I. pag. 164.
Elipamdur Colimbrienfis Epifcopur feculo 5. cap. I. §. 3.
pag. 232. . - - * -
Emerita Metropolir cap. 2. §. 2. &• 3. pag. 13. umde diéia

fecu/o I. cap. 3. pag. Io4. Comvemtür juriâicus cap. 3.
p4g. 55. §. 3. pag. 13.
Eminium eju$ fitu*, ac Epifcopatur cap. 2. pag. 12. §. 3.
pag. 2o. , . … - -
S. Emiteriur, &~Celidomiur Martyres feculo 2. &• 3. c. 6.

*'39: … - .
- .
JXX . :
346 IN D E X.
S. Encratir Virgo Lufitama, &• Martyrium feculo 4. cap.
6. pag. 2I5.
EÄ , eju£ fitur cap. 2. pag. 5 I.
Epiféopaler Seder Portugaliæ quot, cap. 2. §. 2. pag. 12.
Epifcoporum difciplima feculo 6. cap. 4. §. 1. pag. 3o8. &*
j£%?
Epifcopi Lufitami im Ariminemfi Comcilio feculo 4. cap. 5.
pag. 2O4.
Epifcopi Bracaremfer incerti feculo 5. c. 1. §. I. pag.226.
Epifcopi Egitanienfer imcerti feculo 5. cap. 2. §. 4.pag. 233.
S. Epitaciur feculo I. cap.2. §. 6. pag. io3.
Epocbae mationum variae, &• qualcr cap. 4. pag. 59.
Equa boma ubi cap. 2 pag. 5o. -
Era Hifpamica umde diëia, quamdo incepit, &• defiit cap.

4. pag. 59.
E## imitium in Lufitamia feculo 1. cap. 5. §. 2.
4Q. I I8. -
Eāi promulgatio im Lufitamia feculo I.cap. I.pag.75.

S. Eulalia Virgo , &• Martyr Lufitama feculo 4. cap. 6.
pag. 2I7. -
S.Eupbemia Martyr feculo 2. &• 3. cap. 7. §. 4. pag. 145.

Euticbiami Papæ Epifíola feculo 2. &*3. cap. 8. pag. 148.
Extrematuræ provincia, &* ejus fimer cap. 2. §. I. pag. 9.
F
Elix I. Eremita feculo r. cap. 5. §. 2. ££ I 18.
Felix Emeritenfi r Epifcopus feculo 2. &• 3. cap. 2. §. 2.
pag. 125.
Félix, Pre rhyter cum Sociir ab Iremeo iw Hifpamiam miffi
AMartyres occubuerumt feculo 2. &• 3. cap. 6. pag. 137.
Fidelir Emeritemfir Epifcopur feculo 6. c. 1. §. I. pag. 273.
Flamine r ludor , &* fpeëiacula curabamt feculo 4. cap. 4.
pag. 177. -
Floremtiu* Emeritenfir Epifcopus feculo 4. cap. 2. §. 3.

pag. I57. -
I N D E X. 347
Floriamur Romanorum Imperator feculo 2. &• 3. cap. 6.
pag. I40; -
Flumiinir $amuarii Epifcopatur cap. 2. §. 2. pag. 12. §. 3.

43. 43• -
F#, íiorum cap. 2. pag. 5 I. - .

Framta im Suevorum Regem adfcitur feculo 5. c. 6. pag. 256.
Fru£iuofus Epifcopus Tarracomemfir, ejus martyrium fe
culo 2. &• 3. cap. 6. pag. I39. -
Frumariur à partibuf Framiæ im Suevorum Regem advo

catur feculo 5. cap. 6. pag. 256. . -
Fumcbalemfir feder cap. 2. §. 2. pag. 12. §. 3. pag. 34.
G
Allur H fliliamur Imperator feculo 2. &• 3. cap. 6.
Σ£ag.Loaife
I39.
hißoria de comcertatione inter Epifcopor
Bracaremfem, Toletamum, &~ Compoffelamum im Conci
Iio Lateramenfi 4. fiéia, &*falfa feculo I. cap. I. pag. 87.
S. Gemefiu.r fectilo I. cap. 2. §. 5. pag. Io2. -
Goamemfir Epifcopatur cap. 2. §. 2. pag. 12. §. 3. pag. 53.

Gordiami duo Caefare* feculo 2. &*3. cap. 6. pag. 138.
Gratianu r Imperator feculo 4. cap. 5. pag. 2o8. -
Gravii, five Grovii g# cap. 2. §. I. pag. 9. cap.3.pag. 54è

Graeci im Hifpania, &* Portugalia cap.3. pag. 53. T.
Gregoriur Emeritemfir Epifcopur feculo 5. cap. I. §. z.
pag. 227. -
Günüricúwandalorum Rex Jeculo 5. cap. 6.pag. 252. .

H
EH Helvii
Ebraei umde diéii cap. 1. pag. 2.
cap. 2. pag. 5o.
Helviu* pertinax Imperator feculo 2. &• 3. c. 6. pag. 13*.
S. Hermenegildus Martyr , &* Lufitamiæ Rex Jeiulo'é.
cap, 6. pag. 328.
348* ' I N D E X. *
Hermemericur Suevorum Rex feculo 5. cap. 6. pag. 253.
JHi/pamiarum divifio cap. 2. pag. 6. cap. 3. pag. 54. quam
do Vicarium habere capertmt , &*cui Praefeéto Praetorio
parebant flectilo 4. cap. 5. pag. 2o9. -
Hormifle literæ ad Hifpamor feculo 6. c. 2. §. I. pag. 285.

Homeri femtemtia de Olyfipome ab Ulyffè fundata. cap. 3.
pag. 52. & 53. I
S 5}acobi adventur im Hifpamiar feculo I. c. I. pag. 75.

• Idaciur Emeritemfir Epifcopur Prifcilliamiffa r exagi
tat feculo 4. cap. 2. §. 3. pag. 157.
Idaciur Bracaremfir Epifcopu.r feculo 4. cap. 2. pag. 156.
Idaciur Lamecemfir Epifcoptt.r feculo 5. c. I. §. 4. pag. 233.
Idaciur Lemicae feculo 5. cap. I. §. 4. pag. 233.
Idolorum fraéîorer inter Martyrer mom mumerabamtur fe
culo 4. cap. 4. pag. I89.
$ejumii lex im Sabbato per Hifpamia r feculo 4. cap. 4. pag.
. 181. mom im %ulio, &* Augiffo fectilo 4. cap. 4 pag. I8I.
$erabrica Epifcopali ; Sede* vettír cap.2. §.3. pág. 33.
Zmago B. Mariæ à B. %acobo collocata im fimülácro Cererit
feculo I. cap. I. pag. 77. -
Indulgemtiarum ufu.r feculo 5.cap. 8. §. 5.É j; -
Jmmocentii I. Epijîola ad Decemtjum de $. Peiri advemtu im

Hifpamia* feculo I. cap. 2. §. 2. pag. 99.
3; amme y Dumiemfi
itemf
r Ê 6. c. I. §. 8. pag. 284.
/o 333
oamme.r Emer r fec// 6. cap. 7. pag.
3oamme.r Gerumdemfir Epifcoptt.r feculo 6. c. 7. pag. 332.
3oviamus Imperator fectilo 4. cap. 5. pag. 2c6.
S. Irema Virgo Lufitama fecu/o 4. cap. 6. §. 3. pag. 222.
Ithaciur Offêmobejfi.r Epifcoptr.r flectu/o 4. c.2. §.5. pag. 159.
$u/iamtr y Eborem ffr Epiféopu.r feculo 6. c. I. §. 3. pag. 278.
3}uliamur Imperator faeculo 4. cap. 5. pag. 2o4.
IN D Ex. 349
L
Acobriga cap. 2. pag. 5o.
Lamece/tfir fed' r cap. 2. §. 3. pag. 22. -
Laurbamiemfe /M/mgflerium fecu/o 6. cap. 5. pag. 315.

S. Lauremtitur Hifpamur fecuJo 2. &• 3. cap. 6. pag. I 39.
Leomtiu.r Bracaremff r Epifcopu.r feculo 4. cap. 2. §. 2.
ag. I56. - -
s%£j; Epißola ad Turibium, &> Lufitamcr Epifcopor

feculo 5. cgp. 5. pag. 25 I.
Leovigildur Gothorum Rex. flectalo 6. c. 6. pag. 323. &* feq.
Libellatici per Lufitamiam feculo 2. &• 3. cap. 6. pag. 139.
eorum gemiera cap. 9. pag. I49.
Liberiur Emeritem fir Epifcopur feculo 4. c.2. §. 3. pag. I 57.
Liceriur Egitaniemfir Epifcoptrj fec/i/. 6. c. I. §.6. pag.28I.
Lingua Lufitamorum fecu/o 6. cap. 8. pag. 337.
Lotio pedum im Hifpamiarum Ecclefiir quomodo, feculo 4.
cap. 4. pag. 187. - - -
Lucántiur
' pag. 28o.Colimbrienfi.r
' ' -
Epifcopu.r feculo 6. cap. I. §. 6.
• . -
LÀ civir Olyfipomemfir fuae civitatir proditor feculo

, 5. cap. 6. pag. 256. .
Lucii I. Epiflola ad Hifpamor feculo 2. &• 3. cap. 5. §. 2.
. pag. I32. - -
Laciniur Beticu.r feculo 5. cap. 8. §. 4. pag. 266.

Lucretia , &~ Socii Martyre r Lufitami feculo 4. cap. 6.
pag. 2I8.
Ltucretiu* Bracaremfir Epifcopu.r feculo 6. c. I. §.2.pag.277.
Lufitamia tumde diéfa cap. i. pag. 2. &• 3. ej;/ r fmer cap. 2.
§. I. pag. 6. per Praetore r ammt/or regebatur c. 3. pag. 54.
Lteftami Romamorum fepe viéiore r cap. 3. pag. 54.
„Lt/fitam;orum legati ad Cc1iffamf imum imi Pamomia mittum
tum de imcerti r. &* dubii rediéfi r fecu/o4. cap.5. pag. 197.
etiam jam ad Tiberium Cæfarem de Tritome invento fe
*ulo I. cap. 3. pag. Ic6.
35? I N D E X.
ufur Liberi Patrir cap. I. pag. 2.
Lyfa cap. I. pag. 2.
M.
Achaonemfir Epifcopatttr c.2. §.2. pag. 12. §. 3.pag.41. .
Macrimur Opiliur Imperator intruftr.r fectilo 2.®° 3.
cap. 2. §. *Äj; I 25.
Miilofu.r Britomemfir Epifcopur feculo 6. cap. I. §. 8.
pag. 284.
AMÄÄ, Epifcopatur cap. 2. §. 2. pag. 12. §. 3. pag. 4o.
S. Mumtiur Eboremfir Epifcopur feculo I. cap. 2. §. 3. pag.
97. eju.r martyrium eodem feculo cap. 4. pag. I I I. ejuf
dem corpori* imrvemtio cap. 2. §. 3. pag. pag. 98. &• c p.
4. pag. III.
AMircuJ Amtomimur Pbilofopbur Imperator feculo 2. &• 3.
cap. 6. pag. I36.
AMarcu r Aureliur Severur Alexander : fub ejur imperio
%urifconfultu r Paulur legem dedit ad Lufitamor feculo
2. &>3. gp. 6. pag. 137. ejur comditio erga Cbrifiiamor
ag. I38. -
B'j. Jîrgtmir Mariae apparitio faéta S. %acobo im

Hifpamijr fùpra colummam à $améiiffimo Papa Bemedi.
êto XIV. dicitur improbabili r feculo I. cap. I. pag. 93.
AMariamemfir Epifcopatur c. 2. §. 2. pag. 12. &* §. 3. pag. 46.
S- Marima, &* ejus Martyrium feculo 2. &• 3. cap. 7. §. 4. •
pag. I45. -
AMarticli · Emeritenfi.r Epifcopur à fua fede ejeéîus feculo :

2. &• 3. cap. 2. §. 2. pag. 125. -
S. Martimur Dumienfi r Epifcopur feculo 6. cap. I. §. 8.

pag. 283. cap. 7. pag. 322. -
S. Martimi Turomenfi r reliquiæ Gallæciam evebumtur fecu

Io 6. cap, 6. pag.
AMafdra im Suevorum Regem à quibufdom eveéiur feculo 5.
cap. 6. pag. 256.
AMatrimomium im I. affimitatir gradu probibitum feculo 4.
cap. 4. pag. 19o. eju.r diffolutio per adulterium quomodo
\
I N D E X. / 35 i
imtelleéta
ag. 178. eft im Concilio Eliberitamo fecuIo 4. cap. 4. •
Afï J/irgo Lufitana feculo 5. cap. 8. §. 5. pag. 267.

AM:ximimur Gotho ex Patre matur Romamorum Imperator
feculo 2. &• 3. cap. 6. pag. I 18. -
JMaufoma Epifcopu.r Emeritem/ir feculo 6. cap. I. §. I.

4g. 274.
xííííííí Epiflola feculo 4. cap. 3. §. ';j . I6o.
AM tropolitae, &• eorum auéiorita r per Lufitamiam feculo
4. cap. 2. §. 1. pag. 153. ` .
AMetropoler Lufitamiae pro tempcrii varietate cap. 2. pag. 48.
ΛMiro Suevorum Rex j£í. 6. cap. 6. pag. 323.
AMomacborum inftitutum im Lufitamia , ©• im aliir Hifpa
miarum provimciir feculo 6. cap. 5. pag. 314. Clerico
rum officii r aggregabantur feculo 4. cap.3. §. 2. pag. I63.
AMortui quomodo inquietari dicebamtur feculo 4. cap. 4.
pag. I84*
N
IN Abancia , ejur fitur cap. 2. §. 3. pag. Io. &• 4o.
INamkim Â; 2. §. 2. pag. I2. §. 3. pag. 45.
INataler Alexander de S. %acobi advemtu impugmatur fecu
lo I. cap. I. pag. 8o.
JNaebir, eju.r /itur cap. 2. pag. 5I.
INgr}a Cefarca cap. I. pag. 8. cap. 2.pag. 51.
INova civita r Articcita;ia pag. 56.
INumétur Abbar Emeritemfir feculo 6. cap. 7. pag. 333.
INumamtiae fitur im Tarracomemfi provincia fecùlo 5. cap. 3.
fag. 243.
O
Limde feder cap. 2. §. 2. pag. 12. §. 3. pag. 43.
Olyfipo. &* ejus EpiÄ; cap. £? £%£ II. §.3.
pag. 16. Ab UJyffè fìmdita £ap. 3. pag. 52. &' 53.
Olympus Olyfipc m /tfr feculo 4. cap. 6. cap. 6. pag. 222.
Origo Alamorum, Suevorum, Wandalorum, & Gothorum
feculo 5. cap. 7. pag. 257. Ori
352 I N D E X.
Origemir errore r im Bracaremfi Ecclefia fparfi feculo 5.
cap. 9. pag. 27c. . • • .
Off*m Lufitaniae oppidum, &~ ibi m:iraculum fomitium baptif

màlium feculo 6. cap. 4. pag. 3 Io. &* 3 I I. … -
P
P Almatiur Pacemfir Epifcopur feculo 6. cap. I. §. 4.
pag. 279. · · · · · - -
Pameriu.r Epifcopu r Egitamiemfir flectulo 5. cap. I. §. 4.

pag. 234. ~
P#jj; Bracarem fir EpifcopttJ feculo 5. cap. I. pag.

226. &• 241. - -
Paramem fir fèder cap. 2. §. 2. pag. I2. §. 3. pag. 45.

Patermur Bracaremifi.r Epifcopu.r, feculo 5. cap. I. pag. 225.
Patruimur Emeritemfir Epifcopus feculo 5. cap. 1. §. 2.
ag. 227. - - - . • * - -
s'ÉÉ advemttt.r im Hifpamiam feculo I. c. 2. §. I pag. 93.

Paulur Comcordiem fir Lufitamur me /it? feculo 5. cap. 8. §. 3.
pag. 265.
P#. £#£#; 6. cap.7. pag. 336. . -
Paulur Emeritemji r Epifcoptjr fecuJo 6. c. I. §. I. pag. 272,

Paulur Olyfipomemtfr Epifcopur feculo 6. c. I. §. 5. pag. 279.
Paulur Orofiu.r Bracaren/ij feculo 5. c. 8. §. 1. pag. 26o.
Pax %ulia, eju* feder, &* fitur c. 2. §. 2. pag. 11. §. 3. pag.
14. erat Comvemtu* juridicu.r cap. 3. pag. 55. -
S. Petri advemtur im Hifpamia r rejicitu} feculo I. cap. 2.

§. 2. pag. 95. ·· · ·
Petrus Off/iobemfir Epifcopur feculo 6. c. I. §. 4. pag. 279.
S. Petrur Ratemfir Epifcopur Bracarem fir feculo i. cap. 2.
pag. 99. ejttf mor£ cap. 4. pag. I I I.
Pemtecfle r ffii cc/e/ramdi error in Hifpamiir dammatur in
JElißeritama Synodo feculo 4. c. 4. pág. 186. *
Ph.emicer im Hifpamia c. 3. pag. 52. - -
Philippur Imperator feculo 2. &• 3. cap, 6. pag. 138.

Pói/ippu.r Lamecemffi Epifcopus feculo 6. cap. I. §. 6. pag.
28 I. . , - .
I N D E X. 353
Piéturae mom erant im Ecclefiir, feculo 4. c. 4. pag. 185.
JPlacentia c. 2. pag. 5 I. • • • •
Populi §££; c. 2. pag. 5o.

Portalegremfi* federc. 2. §. 2. pag. 12. §. 3. pag. 39.
• Portur Ammibali* c. 2. pag. 5o.
Portugaliae momen c. I.pag. 4. &• 5. eju.r fine r c. 2. §. r.
pag. 8. ejur divifio in fùar provinciar, ibidem.
Portigalemfiy federc. 2. §. 2.pag. 12. §. 3. pag. 25.
##;feculo
Poffidomiur Eminiêfir 6. c. 1. §.6.pag.28o.
Potamiur Emimiemfi r Epifcopur feculo 5. c. I. §.3. pag. 232.
JPotamiu.r %£j; £j£g 2eculo 4.c.2.§.4. pag. I59•
IPraelatufae Gajaciemfir , &* Cujabacemfir c. 2. §. 3. p. 47.
Prioratur do Crato magmu r, &* amtiquur c. 2. §.3.pag. 32.
Prifcilliamjfarum errore r fecùlo 4. c. 7}; • 223. ' ' '
Probur Imperator, ejur comditio erga É feculo 2.
&* 3. c. 6. pag. 146. . - -
Prgfuturur Bracaremfir Epifcopur fec.6. c. I. §.2. pag. 277. •* -*~.

&*.
Promontorium Sacrum c. 5ö. imde afportatum fìifcorpùr : ',

S. Kimcemtii, feculo 4. c. 6. §. I. pag. 214.
Æjüãïíróïöüm catalogur c. 5. pag. 73. . .
Q
Q Uimtiamur Eborenfis Epifcopus feculo 4. cap. £ .
pag. 159;
S. Quiteria., &* ejur Hißoria feculo 2. &3. ez pag.i4o. .
Ebaptifantium error feculo 2. &• 3. c.8. pag. 148. .

Reccaredu.r Gothorum Rex , &• £jj£ feculo 6.
cap. 6. pag. 328. -
Aechiariur Suevorum, & Lufitatiae Rex feculo 5. cap. 6.

pag. 254.
$ecbila Suevorum Rex , &• Lufitamiæ fec. 5. c.6. pag. 254.
&eger Suevorum incerti feculo
, * - Yy 6. c. 7. pag. 32o. ^. T.
- - • • , .
j3; I N D E X.
Remifmumdu* Suevorum , &• Lufitaniae Rex feculo 5. c. 6.
43. 254. - - ` .
R£jj Vifemfi* #j,feculo 6. c. I. §. 6. pag. 281.

Refemdii fententia de Portugalenfibus Epifcopi, rejicitur
c. I. pag. 5. catalogum edidit vocabulorum lufitanorum à
Graeci freliëiorum feculo 6. c. 8. pag. 338.
IRefplendiamur Alanorum Princep* Lüfitaniam occupat fe
culo 5. £ap. 6. pag. 252. . .
Roderici Portugaliae Infamtir epitapbium im Ecclefiolæ Mo
_ mafferio c.4: pag. 64. .
Aomanorum lingüae cum Graeca commixtio feculo 6. cap. 8.
pag. 337. , ., • . , . -
Romanorum morer apud Lufitamor c. 3. pag. 56.
- Sú D. Claudii colonia im Pamnomia feculo 4. c. 5.

Έ 197. - . - - _ • ' • *- •• .
' Safacia c. 2. §.3. pag. 33. & 5o.

Salmantica in veteri Lijitania c. 2. §. 3. pag. 13. & 51.
Sardinari us Lamecenfi* Epifcopur feculo 76. cap. I. §. 6.
ag. 281. • • '
s£;; c.2. §.3. pag. 5o. comventur juridicur c. 3. pag. 55.

Sergiur Galba cùOthome Hifpaniâ rexit fec. I.c.3. p. Ic9.
Severur Imperaior feculo 2. &• 3. c. 6. pág. 137. -
Sixti II. Epiflola feculo 2. &* 3. cap. 5. §. 3. pag. 134.

Subdiaconorum comtigentia feculo 4. c. 4. pag. 183. -'
%#%#; Bracaremfi* jff;fec. 4. c. 2. §. 2. pag. 156.
y}viur Otho Lufitamiam admimiflravit , &• poflea Roma
morum Imperator feculo I. e. 3. pag. Ic9.
Suevorum Reger Aeriami feculo 6. c. 7. pag. 325
-^
'T
'T Alabriga cap. 2. §. 3. pag. 51.
£g; gemfilium im Ltjitaria c. 3. 3. pag. 56.
Zempla chrifiiamorum mondum im fec. I. c. 4. §. z.pag. 1 14•
• ' 1 N D E X. 355
Tbeodoricur Gothorum Rex adverfur Recbiarium fectilo 5.
cap. 6. pag. 255.
Töeödomiruì, five Aeriamirus Suevorum Rex feculo 6. c. 6.
4£. 222.
T, ÉÉ Imperator feculo 4. c. 5.pag. 2o9.

Tiberiuj- %;;4/*j#, rexit feculo I. c.3. pag. Io6. ejuf
imperio D. %acobur Hifpamiam vemit,ibidem : ad eumdem
_Hifpamorum legati accedunt, ibidem.
Tiberiur Claudiur à Praetoriami r militibu* Romamorum
Imperator fuffeétur ef?, fub ejuf imperio S. %acobi cor
pus Gallæciam vemit feculo I. c. 3. pag. Io8.3}udei exu
1er Hifpamiarpetierumt, ibidem. T I .
Titur Antomimur cognomêto Piur fec. 2. &• 3. c. 6. pag. 136.
S. Torpeti r corpur im Eborenfem Diœcefivi fuiffe eveéìum
fertur fectilo I. c. 4. §. 2. pag. I 13. -
S.Torquatus, &-ejus Socii fecule 1. cap.4. pag. 111.

Trajamur Imperator, ejur conditio erga Lufitamor, pom.r ab
ipfo corfruátur feculo 2. &• 3. c. 6. pag. 135.
Tranfmontana provincia, ejus fitur, fmer, &• populi c. 2.
§. í. pag. 9. . . . -
Tranflagama provincia, eju.r fime r cap.2. §. I. pag. 9.

£ff, Pompejur fjjj feculo 2.& 3. cap. 6. pag. 136.
Tubaliy advemtur im Hifpamiam c. I. pag. 2.
Tubuci , ejtt* fitur c. 2. §. I. pag. 1o. §. 3. pag. 5o.
Turdetani, eorum loca, &* peritia c. 2. §. I.pag. Io.
Turduli, &* eorum loca c. 2. §. r. pag. 9.
S. Turibiur Apºßolicæ fœdis J/icariùr im Prifcilliamiffarii '
megotio per Gallæciam feculo 5. c. 4. pag. 25o.
Timotbetur Portugalemfir Epifcopus fec.6. c. I. §.7. pag.283.
V.
v Acca c. 2. §. 3. pag. 23. &• 5 r.
.V Kaleriamur Liciniurima cum Galliemo filio Romam#
imperium [/!fcepit feculo 2. &• 3. c. 6. pag. 139.
Valentimiamur Imperator feculo 4. c. 5. pag. 2o7.
356 . I N D E X.' -
Vallia Gothorum Rex adverfur Lufitamor feculo 5. cap. 6. . .

pag. 253. - . -
p£j -ìntentia de Lußtaniæ fomime cap. I. pag. 3. ejur

elogium à M. P. Augtiflimo ibidem.
S. Veriffi, ur, &~ Sororer Olyfipomenfer AMartyrer feculo 4.
• c. 6. pag. 2 I 6. - -
pę Flaviur Imperator Lufitamiam divifit in trer

comiventur, Latiijur umiverfe Hifpamiae tribuit feculo I. ,
cap. 3. pag. IO9. ab eo civitates quædam im Hifpamia.
Flaviae cogmomimamtur pag. I Io. - - -
Vigilantiur , &* ejur errorer per Hifpamia* feculo 5. c. 9.
ag. 272. • _* . • •• .• ,
vffi; Epißola ad Profuturum Bracaremfem feculo 6. c. 2.
§. 2. pag. 286. • • . . .
S. Vincentiur Diacomur Caefarauguftamur , cujus corpur
Olyfipome im magmo templo affervabatur feculo 4. cap. 6.
. pag. 2. I4. -• ' * _. • - ' :• , • . :
s%#, , Chriftetir, &• Sabina Martyrer Ehoremfer

Jeculo 4. cap. 6. pag. 216: . . . … , … -
Viéior, & Socii Martyre t Bracarenfer fec.4. c.6.pag.218.
J/ìrgimer Sacrae , &* Momiale r quamdo inceperimt. in Hifpa
miir, &• earum vivemdi gemur feculo 4. c. 4. pag. 18o.
Virgilii de Æmea figmenta cum aliur Homeri de Ulyffe com
parata cap. 3. pag. 53. -
J/ifemfi r feder cap; 2. §. pag. 23. -
Urbium , &• oppidorum veterum momima , &* fitur Lufitamiae

cap. 2. pag. 5o. . • -
S. Wilgefortir , &* ejur bißoria feculo 2. &• 3. c. 7. §. 2.

pag. I42• - - i. •• . -
F I N I S.
22
2, «
s$$
τ s
+s?
- - --- --- -• - .

Historia Ecclesiae Lusitanae1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Historia Ecclesiae Lusitanae1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

`NS

Tfi magnopere optandum fit omni.

Sane aequiffima Summorum Pontificum

Illuc ftatim receptus praeclaram illam

Humillimus, obfequentifTimus, ac obedientiflimus

'. D. Thomas ab Incarnatione

OMnus Franciscus Am ANNUNTIATioNE A* CoNciLiis

Facultatem facimus, ut opus Hiftoria: Ecclefiæ I.u-

OM MIGUEL DA ANNUNCIAςA5 CoNEGo REGULAR

Carvalbo. Velbo. Caftello. Affonfeca. Pacbeco. Sequeira.

Ue pofTa correr, e taxaö o livro, de que fe faz men

7 Com quatro Rubricas.

Fateor, & non mentior, credite, ele&tione ancipitem

Lufitanæ Ecclefiæ Hiftoriæ totus incumbo ; & pudo

Non modicam lucem fuppeditant Romanorum Pon

Etfi hæc fcribendi methodus aliis non placeat ; vetus

S Æ C U L O II. & III. .

Caput I. De Fidei confervaticme. ' pag. I52.

CAPUT V. De Imperatoribur Lufitamiae imperamti

Caput I. De Epifcopi r Lufitaniae. pag. 225

Caput I. De Epifeopir Lufitamie. pag. 272.

Vereor nequis continua accufatione me inceffat,quod . .

Varro fortaffe ut fuos Deos extolleret, Dionyfium,

– – – Beiremfir provincia inter flumina Tagum, & Durium

Bora à Julio Cæfare Municipium , veteris latii op

; fidia inter Bracarenfem,& Compoftellanum Præfules com

Beiremfir provincia inter flumina Tagum, & Durium

Bora à Julio Cæfare Municipium , veteris latii op

cefis ufque ad Durium in Theodomiri divifione extende

. Portugalemfir Epifcopatur, & Ecclefiolæ Prælatura.

:; 4iia, Villa Gomedei. Taumaffe. Item Paga, Lambremtom,

; nonicorü Regularium Magni P. Auguftini Congregationis

Bora à Julio Cæfare Municipium , veteris latii op

cefis ufque ad Durium in Theodomiri divifione extende

Bora à Julio Cæfare Municipium , veteris latii op

cefis ufque ad Durium in Theodomiri divifione extende

B Racara Augufia in corde veluti Interamnenfis provin

Aquarflavienfèm, Ville regiae, ac Arcis de Momcorvo: fi

Britonienfis Epifcopatur,&* Refugii Prælatura.

cefis ufque ad Durium in Theodomiri divifione extende

jPortugalem/ r Epifcopatur, &* Ecclefiolae Praelatura.

i: - Miobo, J/allericia, Turlugo, Cepis, & Membola.r , & Pa

B Racara Augufla in corde veluti Interamnenfis provin

fticas, & civiles, agnofcant caufäs, Archiépifcopus præ-£*

Aquarflavienfèm, Ville regiae, ac 4rcis de Momcorvo: fin

Britonienfis Epifcopatus, &> Refugii Prælatura. - -

Ufitani cum ceteris Hifpanis de Britomiae fitu aperta

Qui in finibus Gallæciæ Orientalibus, & inter Aftu

Amtiffitir Tomariemfir Digmitar.

■ • • Magmur Prioratur do Crato. ' ' ' ' …

Alii intra Lufitaniæ limites veteres locantur Epifco

Recentiores Portugaliæ, & ultra mare Epifcopatus

J Oannes I. Portugaliæ Rex, ut Chrifti pugil, & Athle

N mari Atlantico, five Occidentali apud Infulam, quam

Epifcopatur Promomtorii viridir, ac S. Thomae.

In literis ad Adrianum IV. ait ipfemet Rex : Obtuli

' Prolegomema Cap. II. 4I

Nno 1575 Gregorius XIII. non Pius V. ut opinati

; - Congenfis, feu Aengolemfir Epifcopatur.

* Prolegomena Cap. II. ' . . Â£

Epifcopatur Angamale , &* Meliapor.

i munc vocant de Cramgamor, & da Serra. In eadem India

Epifcopatur Flumimir $amuarii , &> Olimde. . ,

Epifcopatur de Pekim, &* Namkim.