You are on page 1of 65

College duurzaamheid

ONTWERPEN AAN KRINGLOPEN IN DE STAD

FLORIAN BOER
College duurzaamheid
Doelstelling

In de collegereeks ‘Duurzaamheid’ wordt de achter het thema duurzaamheid


liggende problematiek verbonden aan algemene ontwerpprincipes en concepten en
geïllustreerd aan de hand van projecten.

Dit studiejaar ligt de nadruk op een beter begrip van de technische systemen die de
levensaders van onze steden vormen. Wat is het effect van kringlopen van water,
energie en materialen op de ordening van onze leefomgeving? En hoe kan door
middel van ruimtelijk ontwerp een slimmer en duurzamer systeem worden
gemaakt? En op welke wijze wordt er dan stedenbouw en architectuur bedreven?

COLLEGE DUURZAAMHEID
College duurzaamheid
Inhoud

In deze collegereeks wordt in het bijzonder aandacht geschonken aan kringlopen en technische systemen.
We gaan op zoek naar hoe vaak onzichtbare systemen de inrichting van de stad en haar ruimte mede
bepalen. En we bezien hoe we door vanuit een ruimtelijke invalshoek te werken aan deze systemen,
kringlopen kunnen sluiten en tegelijkertijd de stad beter en mooier kunnen maken. De invalshoek van
deze collegereeks sluit aan bij het hogere schaalniveau omdat we systemen in hun compleetheid willen
tonen. Daarmee is de reeks echter niet alleen stedenbouwkundig omdat een onderlinge afhankelijkheid
ook het kleinste schaalniveau aangaat en we ter illustratie daarvan ook de architectonische dimensie van
het sluiten van kringlopen zullen behandelen.

Na een brede introductie worden drie kringlopen uitgediept: het watersysteem, de energiehuishouding
en de materialenkringloop.

Iedere kringloop wordt door twee sprekers uitgediept. De eerste spreker komt vanuit de specialistische
technische discipline en de tweede spreker is in eerste instantie een ruimtelijk ontwerper. Beide zullen
ingaan op hun eigen rol in het verduurzamen van de systemen waaraan zij dagelijks werken. Sprekers van
buiten de ruimtelijke disciplines delen hun inzichten in de nieuwste ontwikkelingen en sprekers vanuit de
ruimtelijke disciplines laten zien hoe ze deze kennis op een inspirerende manier gebruiken in hun
ontwerppraktijk.

COLLEGE DUURZAAMHEID
College duurzaamheid
Vrijdag 17 september: Ontwerpen aan systemen; een ruimtelijke opgave
Florian Boer/ DE URBANISTEN

Vrijdag 24 september: Ontwerpen aan afvalstromen 1


Otto Friebel/ Van Gansewinkel Groep

Vrijdag 1 oktober: Ontwerpen aan watersystemen 1


Peter Groenhuijzen/ Grontmij

Vrijdag 8 oktober: Ontwerpen aan energiesystemen 1


Andy van den Dobbelsteen / T.U.Delft

Vrijdag 15 oktober: Ontwerpen aan energiesystemen 2


Duzan Doepel / DSArchitects

Vrijdag 29 oktober: Ontwerpen aan afvalstromen 2


Jan Jongert/ 2012 Architecten

Vrijdag 5 november: De ruimtelijke economie van systemen


Anius Hoornstra/ GOB Amsterdam (o.v.b.)

Vrijdag X november: Plenaire afrondingssessie


presentaties door studenten

COLLEGE DUURZAAMHEID
WAAROM ?

COLLEGE DUURZAAMHEID
ER IS EEN WERELD TE WINNEN
VOOR EEN GEËNGAGEERDE POLYTECHNISCHE STEDENBOUW

ONTWERPEN MET WATER

ONTWERPEN MET ENERGIE

ONTWERPEN MET AFVAL

ONTWERPEN TEGEN WATER

COLLEGE DUURZAAMHEID
EN DAT IS NIET NIEUW:
HET WATERPROJECT VAN ROSE: PUBLIEKE WERKEN EN STADSVERFRAAIÏNG TEGELIJKERTIJD

DE ROTTERDAMSE SINGELS IN 2010 HET ROTTERDAMSE SINGELPLAN VAN WILLEM NICOLAAS ROSE 1854

MAAR HET VERDIENT WEL


HERNIEUWDE AANDACHT…

COLLEGE DUURZAAMHEID
DE REGENWATERKAART VOOR ROTTERDAM

ONTWERPEN MET WATER


DOOR DE VERANDERING VAN HET KLIMAAT ZAL HET VAKER EN HEVIGER GAAN REGENEN

+5%
HET WATER KOMT IN ROTTERDAM VAN VIER KANTEN

...EN KAN BINNEN DE DIJKEN NIET ZO MAAR WEG

ONTWERPEN MET WATER


HEMEL WATER WORDT IN DE BESTAANDE STAD AFGEVOERD VIA EEN GEMENGD RIOOL

EEN UITGEBREID MAAR WEINIG FLEXIBEL SYSTEEM

ONTWERPEN MET WATER


DE WATEROPGAVE IS ZICHTBAAR EN ERVAARBAAR.....

EN URGENT OMDAT ZE OVERLAST EN SCHADE VEROORZAAKT

ONTWERPEN MET WATER


ER IS IN ROTTERDAM EEN WATERBUFFER VAN 600 MILJOEN LITER NODIG

DAT ZIJN100 VOETBALVELDEN MET 80 CM. WATER

DAT IS EEN OPPERVLAKTE VERGELIJKBAAR MET DE HELE ROTTERDAMSE BINNENSTAD….

…..EN DAT KUNNEN WE NIET MAKEN

ONTWERPEN MET WATER


IN DE DICHT BEBOUWDE DELEN VAN DE STAD IS DE RUIMTE SCHAARS
EN DE WATEROPGAVE OMVANGRIJK

ONTWERPEN MET WATER


ER ZIJN MEERDERE STRATEGIEËN VOOR DE OPVANG VAN REGENWATER IN DE STAD NODIG

ONTWERPEN MET WATER


HET WATERPLEIN:
EEN AANTREKKELIJKE OPENBARE RUIMTE EN TEVENS TIJDELIJKE WATEROPVANG

ONTWERPEN MET WATER


ZO WERKT HET WATERPLEIN

MAQUETTE VAN HET WATERPLEIN (JEROEN BODEWITS)

ONTWERPEN MET WATER


ALS HET REGENT LOOPT HET WATERPLEIN IN STAPPEN ONDER WATER

ONTWERPEN MET WATER


VERSCHILLENDE LOCATIES IN DE STAD BIEDEN EEN SCALA AAN TOEPASBARE TYPOLOGIEËN

ONTWERPEN MET WATER


BIJVOORBEELD EEN GROOT(S) WATERPLEIN VOOR DE HELE WIJK…

ONTWERPEN MET WATER


…OF HEEL KLEINSCHALIG EN LOKAAL

ONTWERPEN MET WATER


BIJ HOOGTEVERSCHILLEN KAN WATEROPVANG MET BEHULP VAN DAMMEN…

ONTWERPEN MET WATER


…. EN WAT TE DENKEN VAN SPONZEN

… OF WATERZAKKEN

ETCETERA
ONTWERPEN MET WATER
OM MEER TE WETEN TE KOMEN MAAKTEN WE EEN EERSTE PILOTSTUDIE IN ROTTERDAM

ONTWERPEN MET WATER


EEN PLEIN MET VERSCHILLENDE RUIMTES VOOR VERSCHILLENDE ACTIVITEITEN

ONTWERPEN MET WATER


WATERHUISHOUDKUNDIGE WERKING

HET VERZAMELDE REGENWATER KOMT BINNEN IN EEN CENTRALE WATERKAMER. HIER GAAT HET
WATER DOOR EEN LAMELLENFILTER, WAARNA HET WATER HET PLEIN OP STROOMT.

ONTWERPEN MET WATER


HOE MEER REGEN ER VALT, HOE MEER WATER HET PLEIN OP STROOMT

HET PLEIN LOOPT IN STAPPEN ONDER WATER

ONTWERPEN MET WATER


HET WATERPLEIN OP EEN MOOIE ZONNIGE EN DROGE DAG

ONTWERPEN MET WATER


NA EEN ZWARE REGENBUI ONTSTAAN ER BEEKJES , PLASSEN EN WATERPARTIJEN

DAT GEBEURT ZO’N 10 TOT 30 KEER PER JAAR

ONTWERPEN MET WATER


HET WATERPLEIN TIJDENS EEN ZEER EXTREME STORTBUI

DAT GEBEURT STATISTISCH EEN KEER PER JAAR

ONTWERPEN MET WATER


OOK DE GEVAREN VAN WATER ZIJN EEN ONTWERPOPGAVE

HEKKEN VOOR DE KLEINTJES


LICHTEN WAARSCHUWEN OOK ‘S NACHTS VOOR ‘HOOG WATER’

ONTWERPEN MET WATER


EN ALS HET VRIEST KAN HET WATERPLEIN WORDEN OMGETOVERD IN EEN IJSPLEIN

ONTWERPEN MET WATER


CO2 SLIMME STEDENBOUW IN DE ROTTERDAMSE STADSHAVENS

ONTWERPEN MET ENERGIE


DE REAP: KADER OM SLIMMER MET ENERGIE OM TE GAAN OP ALLE SCHAALNIVEAUS

ONTWERPEN MET ENERGIE


DE EERSTE STAP IS DE VRAAG VERMINDEREN: NETWERKINIVEAU

Een slim netwerk van openbaar vervoer over water;


haltes daar waar ander OV ook stopt, waar veel mensen wonen en werken… En waar een goed fietsnetwerk
Op aansluit!
Een duurzame stad nodigt uit tot
fietsen en wandelen…

ONTWERPEN MET ENERGIE


EN VRAAG VERMINDEREN OP PROJECTNIVEAU EN HET INDIVIDUELE HUIS

Ruimte bieden voor autarkische leefgemeenschappen in de stad

ONTWERPEN MET ENERGIE


DE TWEEDE STAP IS REST-ENERGIE BETER BENUTTEN: CASCADERING

Cascadering van restwarmte bespaart energie en biedt ruimte voor nuttige gerichte verspilling!
Bijvoorbeeld in een functie die sociaal van grote betekenis kan zijn: een (rest)warmwaterbad in de Maashaven

ONTWERPEN MET ENERGIE


DE DERDE STAP IS DUURZAAM OPWEKKEN: ZONNE-ENERGIE

Oogsten van zonne-energie op de daken van havenloodsen


en tevens een systeem van verdeling van dakmaatregelen voor de stad

ONTWERPEN MET ENERGIE


DUURZAAM OPWEKKEN: WIND-ENERGIE

Plekken voor het plaatsen van windturbines in de stad

ONTWERPEN MET ENERGIE


CO2-REDUCTIE IN CIJFERS IS BEWIJSLAST EN GELD WAARD

ONTWERPEN MET ENERGIE


RECYCLE-REDUCE-REUSE IN THE VIERHAVENS/MERWEHAVEN

ONTWERPEN MET AFVALSTROMEN


Materialen worden schaarser + de vraag naar producten groeit nog steeds
+ de omloopsnelheid van producten neemt nog steeds toe:
wie afval in producten met nieuwwaarde omzet
boort een gigantische potentiële markt aan

ONTWERPEN MET AFVALSTROMEN


In de bouw zijn daar voorzichtig de eerste stapjes in zichtbaar:
Het nieuwe interieur van HAKA-gebouw wordt volledig “vintage”

ONTWERPEN MET AFVALSTROMEN


Wat zou het betekenen als we een aantal stappen verder gaan?
In een aantal exercities passen we 3xR op het hele Merwehaven/Vierhavensgebied toe

ONTWERPEN MET AFVALSTROMEN


In de bouw is de gangbare behandeling van steenachtig sloopmateriaal
nu nog weinig hoogwaardig: het meeste eindigt onder de (snel)weg

ONTWERPEN MET AFVALSTROMEN


De eerste stap gaat dus over beter Recyclen van gebouwen
Exercitie 1: alle gebouwen worden volledig hergebruikt binnen het gebied

Categorieën van gebouwen naar hoofdbestanddelen:


beton, baksteen, kalkzandsteen en metaal

ONTWERPEN MET AFVALSTROMEN


De totale voorraad wordt uitgedrukt in (sloop)materiaal
Klaar voor hergebruik in nieuwe projecten

Totalen van de 4 materialen uit de gebouwen in kuubs worden bij elkaar opgeteld voor een totaalvolume

ONTWERPEN MET AFVALSTROMEN


Een unieke kans op een frisse start

ONTWERPEN MET AFVALSTROMEN


De tweede stap gaat vervolgens over Re-use van gebouwen
Exercitie 2: alle gebouwen in het gebied worden gewogen op hun waarde voor hergebruik

COLLEGE DUURZAAMHEID
ONTWERPEN MET AFVALSTROMEN
Een methodiek om te bepalen wat blijft,
wat vluchtig kan worden hergebruikt (en dus misschien wel laagwaardig)
en wat de meeste waarde heeft als materiaal (dus sloop)

ONTWERPEN MET AFVALSTROMEN


De derde stap gaat over het Reduceren van afval
Dat vraagt om een slimme en veelzijdige gebiedsorganisatie

ONTWERPEN MET AFVALSTROMEN


De landingsplaats in nu nog weerbarstig…

…maar zeker in ontwikkeling

ONTWERPEN MET AFVALSTROMEN


Een lineair groeimodel van laagwaardig naar hoogwaardig,
kan zich ook zo ontwikkelen in de tijd

ONTWERPEN MET AFVALSTROMEN


We gaan dus niet wachten maar starten direct,
ook al is het ambitieniveau nog bescheiden.

Op termijn kunnen laagwaardige functies weer verhuizen,


de stad biedt een plaatsgarantie binnen de regio en/of de haven

ONTWERPEN MET AFVALSTROMEN


Dat vraagt om een andere blik
op de transformatie van gebieden

Tijdelijk programma wordt misschien


wel een permanente conditie

ONTWERPEN MET AFVALSTROMEN


DE INNOVATIEVE HOOFDWATERKERING IN DE STAD

DE DYQUALIZER

ONTWERPEN AAN DIJKVERZWARING IN DE STAD

ONTWERPEN TEGEN WATER


EEN ONDERZOEKSPROCES DAT START MET HET OPSTELLEN VAN PARAMETERS
OM ELKAAR BETER TE BEGRIJPEN: DE DYQUALIZER

ONTWERPEN TEGEN WATER


RESULTAAT: VIER STRATEGIEËN DIE OPLOPEN IN COMPLEXITEIT

IEDER UITGEWERKT OP EEN VOORBEELDLOCATIE

ONTWERPEN TEGEN WATER


VOORBEELD 1: de dijk als onderdeel van integrale gebiedstransformatie

BEGINT MET DE JUISTE POSITIONERING VAN DE VERZWARING

ONTWERPEN TEGEN WATER


VOORBEELD 1 DE DIJKVERZWARING EN DE HERSTRUCTURERING VAN HET GEBIED
GRIJPEN IN ELKAAR

ONTWERPEN TEGEN WATER


VOORBEELD 2: de dijk als impuls voor het publiek domein

DE DIJKVERZWARING MAAKT EEN AUTOVRIJ STADSBALKON MOGELIJK

ONTWERPEN TEGEN WATER


VOORBEELD 3: de dijk als basement voor gebiedsontwikkeling

ONTWERPEN TEGEN WATER


VOORBEELD 3

DE MINIMAAL GEDIMENSIONEERDE
KLIMAATDIJK HEEFT MEER
RUIMTEBESLAG DAN EEN STANDAARDDIJK

MAAR LEVERT UITEINDELIJK TOCH MEER


BEBOUWBAAR GEBIED OP DAN EEN
STANDAARDDIJK

ONTWERPEN TEGEN WATER


VOORBEELD 4: de dijk als onderdeel van gebouwen

Huidige situatie met dijk

Technische nieuwe dijk

Integratie in nieuwbouw

IS VOORAL JURIDISCH ERG INGEWIKKELD WAAR HET GAAT OM RISICO GARANTIES

ONTWERPEN TEGEN WATER


HET GAAT NIET OVER HET TECHNISCH VERNUFT
MAAR HOE DE TECHNIEK
SAMEN MET GOEDE RUIMTELIJKE INGREPEN
TOT EEN STRATEGIE EN PROCES KAN WORDEN GESMEED

Dit ontwerpwerk gaat voor 80% over communicatie

ONTWERPEN TEGEN WATER


Meer college duurzaamheid
Vrijdag 17 september: Ontwerpen aan systemen; een ruimtelijke opgave
Florian Boer/ DE URBANISTEN

Vrijdag 24 september: Ontwerpen aan afvalstromen 1


Otto Friebel/ Van Gansewinkel Groep

Vrijdag 1 oktober: Ontwerpen aan watersystemen 1


Peter Groenhuijzen/ Grontmij

Vrijdag 8 oktober: Ontwerpen aan energiesystemen 1


Andy van den Dobbelsteen / T.U.Delft

Vrijdag 15 oktober: Ontwerpen aan energiesystemen 2


Duzan Doepel / DSArchitects

Vrijdag 29 oktober: Ontwerpen aan afvalstromen 2


Jan Jongert/ 2012 Architecten

Vrijdag 5 november: De ruimtelijke economie van systemen


Anius Hoornstra/ GOB Amsterdam (o.v.b.)

Vrijdag X november: Plenaire afrondingssessie


presentaties door studenten

COLLEGE DUURZAAMHEID

You might also like