ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΒΙΒΛΙΟ 2 Κεφ. 1 § 16 - 32

Μετάφραση:
16. Οι Αθηναίοι έχοντας ως ορμητήριο τη Σάμο λεηλατούσαν τη χώρα του
βασιλιά και έπλεαν εναντίον της Χίου και της Εφέσου και
προετοιμάζονταν για ναυμαχία˙ και εξέλεξαν ως στρατηγούς επίσης,
εκτός από αυτούς που υπήρχαν, το Μένανδρο, τον Τυδέα και τον
Κηφισόδοτο.
17. Ο Λύσανδρος απέπλευσε από τη Ρόδο, παραπλέοντας τα παράλια της
Ιωνίας, για τον Ελλήσποντο με σκοπό να εμποδίσει τον απόπλου των
αθηναϊκών πλοίων και να υποτάξει τις πόλεις που είχαν αποστατήσει
από αυτούς (=Λακ.). Συγχρόνως και οι Αθηναίοι βγήκαν από το λιμάνι
της Χίου στην ανοιχτή θάλασσα˙ γιατί τα παράλια της Μ. Ασίας ήταν
εχθρικά σ’ αυτούς.
18. Ο Λύσανδρος έπλεε παραλιακά από την Άβυδο για τη Λάμψακο, που
ήταν σύμμαχος των Αθηναίων˙ οι κάτοικοι της Αβύδου και οι λοιποί
σύμμαχοι ( των Λακ. ) έφτασαν πεζοπορώντας˙ και αρχηγός αυτών
ήταν ο Θώραξ ο Λακεδαιμόνιος.
19. Και αφού έκαναν επίθεση στην πόλη, την κυρίεψαν με έφοδο και τη
λεηλάτησαν οι στρατιώτες, καθώς ήταν πλούσια και γεμάτη κρασί,
σιτάρι και άλλα εφόδια˙ όλους όμως τους πολίτες ο Λύσανδρος τους
άφησε ελεύθερους.
20. Οι Αθηναίοι πλέοντας από κοντά αγκυροβόλησαν στον Ελαιούντα της
Χερσονήσου με εκατόν ογδόντα πλοία. Ενώ λοιπόν γευμάτιζαν εκεί,
έμαθαν τα νέα για τη Λάμψακο και αμέσως ανοίχτηκαν για τη Σηστό˙
21. από εκεί, αφού εφοδιάστηκαν με τρόφιμα, έπλευσαν αμέσως στους
Αιγός ποταμούς, απέναντι από τη Λάμψακο˙ στο μέρος αυτό ο
Ελλήσποντος έχει πλάτος περίπου δεκαπέντε στάδια. Κι εκεί έπαιρναν
το δείπνο τους.
22. Ο Λύσανδρος την επόμενη νύχτα, όταν ξημέρωνε, έδωσε σήμα στα
πληρώματα, αφού προγευματίσουν, να επιβιβαστούν στα πλοία˙ και
αφού έκανε όλες τις προετοιμασίες σαν για ναυμαχία και ενώ
τοποθετούσε στα πλάγια των πλοίων παραπετάσματα, προειδοποίησε
να μην απομακρυνθεί κανένας από την παράταξη μήτε να ανοιχτεί στο
πέλαγος.
23. Οι Αθηναίοι αμέσως με την ανατολή του ηλίου παρατάχτηκαν κατά
μέτωπο μπροστά στο λιμάνι για ναυμαχία. Επειδή όμως ο Λύσανδρος
δεν έβγαλε τα πλοία του για να τους αντιμετωπίσει – ήταν άλλωστε
αργά - , γύρισαν πάλι στους Αιγός ποταμούς.
24. Τότε ο Λύσανδρος διέταξε τα πιο γρήγορα πλοία του να
(παρ)ακολουθούν τους Αθηναίους και, αφού παρατηρήσουν τι κάνουν
 όταν αποβιβαστούν στην ξηρά, να αποπλεύσουν και να του το
ανακοινώσουν. ( Στο μεταξύ ) δεν αποβίβασε από τα πλοία τους
στρατιώτες του, παρά μόνο αφού επέστρεψαν τα ταχύπλοα. Την
τακτική αυτή την ακολουθούσε για τέσσερις μέρες, ενώ οι Αθηναίοι ( στο
διάστημα αυτό ) έβγαιναν στην ανοιχτή θάλασσα για να τον
αντιμετωπίσουν.
25. Ο Αλκιβιάδης, όταν παρατήρησε από ψηλά από τα τείχη του πύργου
του ότι οι Αθηναίοι είχαν αγκυροβολήσει σε ανοιχτή / αμμώδη παραλία
και μακριά από κάθε πόλη και ότι αναζητούσαν τα εφόδια από τη
Σηστό, που απείχε από τα πλοία δεκαπέντε στάδια, ενώ ( ότι ) οι εχθροί
(ναυλοχούσαν) σε λιμάνι και είχαν τα πάντα κοντά σε πόλη, τους είπε
ότι δεν είχαν αράξει σε καλό μέρος και τους συμβούλευσε να
μετακινηθούν στη Σηστό, αλλάζοντας αγκυροβόλι, κοντά σε λιμάνι και
στην πόλη˙ «εκεί αν είστε, μπορείτε να ναυμαχήσετε – είπε – όταν το
θελήσετε».
26. Οι στρατηγοί όμως – ιδίως ο Τυδέας και ο Μένανδρος – τον πρόσταξαν
να φύγει˙ γιατί ( του είπαν ) ότι τώρα οι ίδιοι ήταν στρατηγοί και όχι
εκείνος. Έτσι ο Αλκιβιάδης σηκώθηκε και έφυγε.
27. Ο Λύσανδρος την πέμπτη μέρα, αφότου οι Αθηναίοι έπλεαν εναντίον
του, διέταξε αυτούς που κατασκόπευαν τους Αθηναίους κατά διαταγή
του, όταν δουν αυτούς να έχουν αποβιβαστεί και να είναι
διασκορπισμένοι στη χερσόνησο ( πράγμα ακριβώς που οι Αθηναίοι
συνήθιζαν να κάνουν κάθε μέρα όλο και περισσότερο, γιατί και τα
τρόφιμα τα αγόραζαν από μακριά και περιφρονούσαν φυσικά το
Λύσανδρο, διότι δεν έβγαινε από το λιμάνι για να τους αντιμετωπίσει ),
να επιστρέψουν με τα πλοία πίσω σ’ αυτόν και να υψώσουν μια ασπίδα
στο μέσο της διαδρομής. Και αυτοί εξετέλεσαν αυτά, όπως τους
πρόσταξε.
28. Τότε ο Λύσανδρος έδωσε αμέσως σήμα να ξεκινήσει ο στόλος
ολοταχώς˙ συμπορευόταν και ο Θώραξ με το πεζικό του. Ο Κόνων,
μόλις είδε την επιθετική κίνηση των εχθρών, έδωσε σήμα ( στους
στρατιώτες ) να τρέξουν αμέσως στα πλοία. Επειδή όμως οι άνθρωποι
είχαν διασκορπιστεί, άλλα πλοία βρέθηκαν με δύο μόνο σειρές
κωπηλάτες, άλλα με μία και άλλα τελείως άδεια˙ μόνο το πλοίο του
Κόνωνα και άλλα εφτά, που βρέθηκαν επανδρωμένα κοντά του, όλα
μαζί βγήκαν στ’ ανοιχτά, μαζί και η Πάραλος, ενώ όλα τα άλλα ο
Λύσανδρος τα κατέλαβε στην ακτή. Επίσης, στην ακτή αιχμαλώτισε
τους περισσότερους άντρες˙ μερικοί όμως πρόλαβαν και κατέφυγαν στα
μικρά οχυρά ( της Σηστού ).
29. Ο Κόνων, ενώ έφευγε με τα εννιά πλοία του, όταν κατάλαβε ότι οι
Αθηναίοι είχαν καταστραφεί, αφού προσορμίστηκε στην Αβαρνίδα, το
ακρωτήρι της Λαμψάκου, πήρε από εκεί τα μεγάλα πανιά των πλοίων
του Λυσάνδρου˙ και ο ίδιος με τα οχτώ πλοία έπλευσε για τον Ευαγόρα
της Κύπρου, ενώ η Πάραλος προς την Αθήνα για να αναγγείλει τα
γεγονότα.
 30. Ο Λύσανδρος μετέφερε στη Λάμψακο και τα πλοία και τους
αιχμαλώτους και κάθε είδους λάφυρα και συνέλαβε μερικούς
στρατηγούς και ανάμεσά τους το Φιλοκλή και τον Αδείμαντο. Την ίδια
μέρα μάλιστα που κατόρθωσε αυτά έστειλε στη Σπάρτη το Θεόπομπο,
το Μιλήσιο πειρατή, για να αναγγείλει τα γεγονότα, ο οποίος έφτασε εκεί
ύστερα από τρεις μέρες και τα ανακοίνωσε.
31. Ύστερα ο Λύσανδρος, αφού συγκέντρωσε τους συμμάχους, τους είπε
να ανταλλάξουν απόψεις και να αποφασίσουν για τους αιχμαλώτους.
Τότε, λοιπόν, διατυπώνονταν πολλές κατηγορίες για τους Αθηναίους,
ποια δηλ. εγκλήματα πολέμου ήδη είχαν διαπράξει και τι είχαν
αποφασίσει να κάνουν, αν νικήσουν στη ναυμαχία, να αποκόψουν
δηλαδή το δεξί χέρι όλων όσοι θα πιάνονταν ζωντανοί, και ότι, όταν
έπιασαν / κυρίεψαν δύο τριήρεις, τη μια από την Κόρινθο και την άλλη
από την Άνδρο, όλους τους άνδρες απ’ αυτές τους πέταξαν στη
θάλασσα. Ο Φιλοκλής ήταν ο στρατηγός των Αθηναίων που τους
εξόντωσε.
32. Διατυπώνονταν και άλλες πολλές κατηγορίες και φάνηκε καλό να
σκοτώσουν όσους αιχμαλώτους ήταν Αθηναίοι, εκτός από τον
Αδείμαντο, γιατί μόνο αυτός στην εκκλησία του δήμου ήταν αντίθετος
στην απόφαση για την αποκοπή των χεριών˙ κατηγορήθηκε όμως από
μερικούς ότι πρόδωσε το στόλο. Ο Λύσανδρος, αφού ρώτησε πρώτα το
Φιλοκλή, που έριξε στη θάλασσα τους Ανδρίους και τους Κορινθίους,
ποια τιμωρία του άξιζε να υποστεί, επειδή πρώτος άρχισε να
παραβαίνει τους νόμους κατά των Ελλήνων, τον έσφαξε.

Ερμηνευτικά σχόλια:
§16: Οἱ δ’ Ἀθηναῖοι….. τήν βασιλέως κακῶς ἐποίουν: οι Αθηναίοι
λεηλατούσαν τα παράλια της Μ. Ασίας, γιατί η περσική πολιτική την εποχή αυτή
βοηθούσε τους Λακεδαιμόνιους εναντίον των Αθηναίων. Άλλωστε, ο Κύρος,
σατράπης της Λυδίας, ενίσχυε οικονομικά τους Λακεδαιμόνιους.
ἐπί τήν Χίον καί τήν Ἔφεσον ἐπέπλεον: οι δύο αυτές πόλεις ήταν σύμμαχοι
των Λακεδαιμονίων και οι βάσεις του Πελοποννησιακού στόλου.
παρεσκευάζοντο πρός ναυμαχίαν: οι Αθηναίοι ετοιμάζονταν να δώσουν
αποφασιστική ναυμαχία εναντίον των Λακεδαιμονίων, που θα έκρινε ευνοϊκά γι’
αυτούς την έκβαση του Πελοποννησιακού πολέμου. Άλλωστε, παρά την
προηγούμενη ήττα τους στο «Νότιον ακρωτήριον» ( 407 π.χ. ) και τη
χρηματοδότηση των Λακεδαιμονίων από τους Πέρσες, υπερτερούσαν στο
ναυτικό.
πρός τοῖς ὑπάρχουσι: Αυτοί ήταν ο Κόνων, ο Αδείμαντος και ο Φιλοκλής.
Μένανδρον, Τυδέα, Κηφισόδοτον προσείλοντο: πρόκειται για τρεις νέους
στρατηγούς, που όμως ήταν μετριότητες και φάνηκαν κατώτεροι των
περιστάσεων. Η έλλειψη προνοητικότητας και η αλαζονεία τους οδήγησαν στη
συντριβή των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς ( θέρος του 405 π.χ. ).
§17: Λύσανδρος: καταγόταν από είλωτες. Έδρασε κυρίως στην τρίτη περίοδο
του Πελοποννησιακού πολέμου ( 413 – 404 π.χ. ). Ικανότατος στρατηγός και
ναύαρχος των Λακεδαιμονίων, υπέρμετρα όμως φιλόδοξος και χωρίς ηθικούς
φραγμούς. Νικητής στη ναυμαχία κοντά στο « Νότιον ακρωτήριον », όπως και
στους «Αιγός ποταμούς ». Πολιόρκησε την Αθήνα και την υποχρέωσε σε
παράδοση. Αυτός εγκατέστησε σπαρτιατική φρουρά στην Ακρόπολη και την
αρχή των τριάκοντα τυράννων. Απέτυχε σε προσπάθειά του κατά του Αγησιλάου
να γίνει βασιλιάς της Σπάρτης. Φονεύτηκε στη μάχη της Αλιάρτου ( 395 π.χ. ).
πρός τε τῶν πλοίων τόν ἔκπλουν: ο Λύσανδρος ξεκίνησε από τη Ρόδο,
παρέπλευσε τις ακτές της φιλικής Μ. Ασίας και κατευθύνθηκε προς τον
Ελλήσποντο. Ένας από τους σκοπούς του ήταν να αποκλείσει τα στενά του
Ελλησπόντου, ώστε να μη βγαίνουν εμπορικά πλοία που μετέφεραν σιτηρά στην
Αθήνα. Έτσι, επιδίωκε να αποκόψει τον ανεφοδιασμό της από τον Εύξεινο
Πόντο.
§18: παρέπλει εἰς Λάμψακον: πρόκειται για πόλη πλούσια σε αγαθά και
αξιόλογη για την πνευματική της κίνηση. Ήταν χτισμένη στα παράλια του
Ελλησπόντου και ανήκε στην αθηναϊκή συμμαχία.
§19: προσβαλόντες τῇ πόλει: στη Λάμψακο έκαναν διμέτωπη επίθεση ο
Λύσανδρος από τη θάλασσα και ο Θώραξ από την ξηρά.
αἱροῦσι κατά κράτος καί διήρπασαν: η πόλη δεν άντεξε στην επίθεση που
δέχθηκε και κυριεύτηκε. Ακολούθησε λεηλασία και αρπαγή κατά το δίκαιο του
πολέμου, αφού μάλιστα η πόλη διέθετε άφθονα αγαθά.
διήρπασαν: τα εκστρατευτικά σώματα στην αρχαιότητα δε διέθεταν το σημερινό
ΣΕΜ, δηλαδή Σώμα Εφοδιασμού και Μεταφορών. Έτσι, τη συντήρησή τους την
εξασφάλιζαν με δύο τρόπους: είτε με λεηλασίες είτε με την αγορά των τροφίμων,
το αντίτιμο των οποίων κατέβαλλε προσωπικά ο κάθε στρατιώτης.
§20: ἐν Ἐλαιοῦντι τῆς Χερρονήσου: στη Θρακική χερσόνησο βρίσκονταν ο
Ελαιούντας και η Σηστός, ενώ στη μικρασιατική ακτή η Άβυδος και η Λάμψακος.
Οι πόλεις αυτές, καθώς ήταν στα στενά του Ελλήσποντου, μπορούσαν να
ασκήσουν έλεγχο στο διαμετακομιστικό εμπόριο της περιοχής.
§21: εἰς Αἰγός ποταμούς: κωμόπολη, χτισμένη κοντά στο ομώνυμο ποτάμι της
Θρακικής χερσονήσου, απέναντι από τη Λάμψακο. Το όνομά της συνδέθηκε με
τη ναυμαχία ( θέρος του 405 π.χ. ), που έκρινε την έκβαση του Πελοποννησιακού
πολέμου υπέρ των νικητών Λακεδαιμονίων.
σταδίους: μονάδα μήκους ίση με 185 μ. Άρα το πλάτος του Ελλήσποντου είναι
εκεί περίπου 2.775μ.
ἂριστον: είναι το πρωινό φαγητό, πρόγευμα, συχνά όμως και το μεσημεριανό
γεύμα.
δεῖπνον: είναι το απογευματινό και συχνά το βραδινό φαγητό, το κύριο γεύμα.
§22: ὄρθρος: χρονική διαίρεση της ημέρας, η πρώτη φάση αυτής, που συνδέεται
με την ανατολή του ηλίου. Οι αρχαίοι Έλληνες χώριζαν τη φυσική ημέρα σε τρία
μέρη. Το πρώτο περιελάμβανε τον όρθρο, το πρωί και την «πλήθουσαν αγοράν»
ως το μεσημέρι. Το δεύτερο τις μεσημβρινές ώρες ( μεσημβρία ή μέσον ημέρας ή
μέση ημέρα). Το τελευταίο, πάλι, καλύπτει τις πρώτες απογευματινές ώρες (δείλη
πρωία) και τις επόμενες ( δείλη οψίη ή οψία ή οψέ ).
Παραβλήματα ή παραρρύματα: παραπετάσματα, συνήθως από δέρματα ή
χοντρά υφάσματα. Με αυτά σκέπαζαν τα πλευρά των πλοίων, για να μη βλέπουν
οι αντίπαλοι τις κινήσεις των εχθρικών πληρωμάτων και για να προστατεύονται
από τα βέλη.
§24: ναῦς (μακρά) ή τριήρης: μακρόστενο πολεμικό πλοίο, με τρεις σειρές
συνήθως κουπιά, που είχε ευελιξία και ταχύτητα. Οι τριήρεις διακρίνονταν σε
ταχείας, τα κυρίως πολεμικά πλοία, και σε στρατιώτιδας / οπλιταγωγούς ή
ιππηγούς / ιππαγωγούς, ανάλογα με το φορτίο τους. Φυσικά υπήρχαν και
εμπορικά πλοία ( ολκάς, στρογγύλη ναυς.. ).
§25: Ἀλκιβιάδης: ήταν μαθητής του Σωκράτη και συγγενής του Περικλή,
πρόσωπα που ανέλαβαν την παιδεία και την αγωγή του. Σε μικρή ηλικία
ασχολήθηκε με την πολιτική κι ήταν αυτός κυρίως που έπεισε τους Αθηναίους να
αναλάβουν τη Σικελική εκστρατεία (415 – 413 π.χ.), για την οποία και εξελέγη
στρατηγός. Όμως κατηγορήθηκε ως Ερμοκοπίδης και γι’ αυτό ανακλήθηκε για να
δικαστεί. Φοβισμένος αυτομόλησε στη Σπάρτη, όπου και έδωσε ολέθριες για την
πατρίδα του συμβουλές. Θεωρήθηκε ύστερα ύποπτος και έτσι υποχρεώθηκε σε
νέα φυγή. Άλλαξε τότε πολιτική στάση, προσέγγισε τους Πέρσες, και πάλι την
Αθήνα, και πέτυχε την ανάκλησή του, αφού προηγουμένως στην Άβυδο και την
Κύζικο ( 410 π.χ. ) καταναυμάχησε το στόλο των Λακεδαιμονίων. Επανήλθε στην
Αθήνα ( 408 π.χ. ) νικητής και τροπαιούχος και διορίστηκε στρατηγός με απόλυτη
εξουσιοδότηση. Όμως θεωρήθηκε υπαίτιος για την ήττα που υπέστησαν οι
Αθηναίοι από τους Λακεδαιμονίους στο Νότιον Ακρωτήριον, κοντά στην Έφεσο
(407 π.χ. ). Έτσι περιέπεσε σε δυσμένεια, καθαιρέθηκε και αποσύρθηκε στην
Καλλίπολη της θρακικής χερσονήσου σε ιδιόκτητη οχυρωμένη περιοχή.
Δολοφονήθηκε από όργανα της Σπάρτης.
Χαρακτηρισμός του Αλκιβιάδη: ήταν μία από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες
της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, προικισμένος από τη φύση με σπουδαία
προτερήματα. Διέθετε σωματική ωραιότητα και γοητεία, ευγένεια, ευφυΐα,
ρητορική δεινότητα και πειστικότητα, ευστροφία και τόλμη. Ως στρατηγός ήταν
ικανότατος, έμπειρος και διορατικός, όπως φαίνεται στο απόσπασμά μας. Ως
άνθρωπος όμως δεν είχε ηθικές αρχές και ποιότητα ήθους, αλλά ήταν σπάταλος,
άσωτος και άπληστος, υπέρμετρα φιλόδοξος, καιροσκόπος και τυχοδιώκτης. Στο
πρόσωπό του συνταιριάζονταν οι αρετές των Αθηναίων του χρυσού αιώνα του
Περικλή και τα μειονεκτήματα τα οποία ήταν αποτέλεσμα του εκφυλισμού που
προκάλεσε ο Πελοποννησιακός πόλεμος.
κατιδών ἐκ τῶν τειχῶν: ο Αλκιβιάδης, μετά την καθαίρεση και την αυτοεξορία
του ( 407 π.χ. ) αποσύρθηκε στον ιδιόκτητο πύργο του στη Σηστό. Από εκεί
ψηλά, από τα τείχη που τα είχε χτίσει (410 – 409) όταν πολεμούσε με
μισθοφόρους εναντίον των Θρακών, παρατηρούσε τις κινήσεις των δύο
αντιπάλων.
ἐν αἰγιαλῷ ὁρμοῦντας: οι Αθηναίοι είχαν αγκυροβολήσει στους Αιγός
ποταμούς, κοντά στην ομώνυμη κωμόπολη που δεν μπορούσε να τους
εξασφαλίσει επαρκή επισιτισμό. Γι’ αυτό και αναγκάζονταν να προμηθεύονται
τρόφιμα από τη Σηστό.
ἐν λιμένι καί πρός πόλει: οι Λακεδαιμόνιοι, αντίθετα, είχαν κυριέψει και
διαρπάξει την πλούσια Λάμψακο και εξασφάλισαν αφθονία τροφίμων. Επίσης,
είχαν ναυλοχήσει εκ του ασφαλούς στο λιμάνι της. Συνεπώς ήταν σε προνομιακή
θέση σε σύγκριση με τους Αθηναίους.
Σηστός: αρχαιότατη πόλη της θρακικής χερσονήσου, χτισμένη στο στενότερο
μέρος του Ελλήσποντου, απέναντι από την Άβυδο που βρισκόταν στην ασιατική
ακτή. Λόγω της σπουδαίας γεωγραφικής θέσης της έπαιξε αξιόλογο ρόλο στα
ελληνικά πράγματα. Υπήρξε σύμμαχος της Αθήνας στην πρώτη αθηναϊκή
συμμαχία (478 – 404 π.χ.), ορμητήριο των Αθηναίων και το επίκεντρο πολλών
πολεμικών εξελίξεων. Μετά τη ναυμαχία όμως στους Αιγός ποταμούς ( 405 π.χ. )
ο Λύσανδρος την κυρίεψε, τη λεηλάτησε, εξεδίωξε τους κατοίκους της και τους
αντικατέστησε με τα πληρώματα του στόλου του. Όμως αργότερα οι κάτοικοι
επανήλθαν στην πατρίδα τους, αλλά για χρόνια παρέμειναν κάτω από την
εξουσία των Λακεδαιμονίων.
§26: οἱ δέ στρατηγοί…… ἀπιέναι αὐτόν ἐκέλευσαν: οι στρατηγοί των
Αθηναίων απέπεμψαν τον Αλκιβιάδη, γιατί σκέφτηκαν προφανώς ότι, αν
συμμορφωθούν με τις παραινέσεις του και νικήσουν, η επιτυχία θα αποδοθεί σ’
αυτόν. Αν πάλι νικηθούν, η ευθύνη θα βαρύνει τους ίδιους. Όμως οι εκτιμήσεις
τους ήταν εσφαλμένες, και αυτό αποδείχτηκε από τη ραγδαία και δραματική γι’
αυτούς εξέλιξη των πραγμάτων.
§27: ἡμέρα πέμπτη: τις προηγούμενες τέσσερις μέρες ο Λύσανδρος
κατασκοπεύοντας τους Αθηναίους είχε διαπιστώσει ότι αυτοί, όταν επέστρεφαν
στους Αιγός ποταμούς, ακολουθούσαν πάντα την ίδια τακτική: αποβιβάζονταν
δηλ. από τα πλοία τους και διασκορπίζονταν στη Σηστό και σε άλλα μέρη της
θρακικής χερσονήσου για ανεφοδιασμό. Ήταν, λοιπόν, βέβαιος ότι και αυτή την
ημέρα θα έκαναν το ίδιο.
τοῖς παρ’ αὐτοῦ ἑπομένοις: ήταν οι άντρες των ταχύπλοων σκαφών που τους
είχε αποστείλει ο Λύσανδρος, για να παρακολουθούν τις κινήσεις των Αθηναίων.
πολύ μᾶλλον: οι Αθηναίοι είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο Λύσανδρος
τους φοβόταν και απέφευγε την αναμέτρηση. Γι’ αυτό ήταν αμέριμνοι, δεν
έπαιρναν μέτρα προφύλαξης και μέρα με τη μέρα γίνονταν όλο και πιο
απρόσεκτοι. Άλλωστε η ανάγκη για επισιτισμό τους υποχρέωνε να
απομακρύνονται από τα πλοία.
πόρρωθεν: από τη Σηστό δηλ. και από άλλα μέρη της θρακικής χερσονήσου.
ὅτι οὐκ ἀντανῆγε: φαίνεται ότι οι Αθηναίοι στρατηγοί παρερμήνευσαν την
απραξία του Λύσανδρου και γι’ αυτό δεν υποψιάστηκαν ότι επρόκειτο για
στρατήγημα, γεγονός που θα τους στοιχίσει ακριβά.
ἆραι ἀσπίδα: ήταν το σύνθημα με το οποίο οι άντρες των ταχύπλοων
ειδοποιούσαν το Λύσανδρο ότι οι Αθηναίοι και τη μέρα αυτή ακολούθησαν την
ίδια τακτική.
§28: Θώραξ συμπαρῄει: ήταν ο Λακεδαιμόνιος αρχηγός στο πεζικό των
Αβυδηνών. Αυτός βάδιζε παραλιακά της Λαμψάκου και ενθάρρυνε το στόλο του
Λύσανδρου.
Κόνων: ήταν Αθηναίος επιφανής στρατηγός, που καταγόταν από πλούσια και
αριστοκρατική οικογένεια και διακρίθηκε στην τρίτη φάση του Πελοποννησιακού
πολέμου ( 413 – 404 π.χ. ) και μετά. Ύστερα από την καταστροφή του αθηναϊκού
στόλου στους Αιγός ποταμούς ( Αύγουστος του 405 π.χ. ), φοβούμενος ίσως και
τις συνέπειες που θα είχε η συντριβή, κατέφυγε στον Ευαγόρα της Κύπρου, με τη
βοήθεια του οποίου ανασυγκρότησε τις δυνάμεις του και επάνδρωσε νέο στόλο.
Αυτός καταναυμάχησε, κοντά στην Κνίδο ( 394 ), τους Λακεδαιμόνιους, γεγονός
που είχε την ίδια επίπτωση σ’ αυτούς με εκείνη ακριβώς που είχε για τους
Αθηναίους η ναυμαχία στους Αιγός ποταμούς. Νικητής και τροπαιούχος
επέστρεψε στην Αθήνα και έγινε ο ήρωας της εποχής του. Γιατί ανοικοδόμησε τα
μακρά τείχη της Αθήνας και του Πειραιά και αναστήλωσε το γόητρο της πόλης.
Προς τιμήν του τότε οι Αθηναίοι πρόσφεραν εκατόμβη θυσιών και αναθήματα
στους θεούς, έχτισαν ιερό και έστησαν χάλκινο ανδριάντα του στην αγορά.
Αργότερα όμως έπεσε σε δυσμένεια, γεγονός που μείωσε το κύρος του, και
πέθανε στην Κύπρο μάλλον παραγνωρισμένος και αφανής.
Κόνων ἰδών τόν ἐπίπλουν: ο Κόνων, που βρισκόταν κοντά στην ακτή, φαίνεται
ότι ήταν από τους πρώτους που είδε την επιθετική κίνηση των Λακεδαιμονίων.
Έτσι, πρόφτασε να επιβιβαστεί με τους άντρες του, ανοίχτηκε στο πέλαγος και
σώθηκε, όπως και άλλα οχτώ πλοία.
νῆες δίκροτοι, μονόκροτοι: τα πλοία των Αθηναίων ήταν τριήρεις, δηλαδή
διέθεταν τρεις σειρές κωπηλάτες. Η αιφνιδιαστική όμως επίθεση του Λύσανδρου
τους υποχρέωνε να επανδρώσουν λίγα και βιαστικά, αλλά μόνο με δύο ή μια
σειρά κωπηλάτες. Συνεπώς τα πλοία αυτά δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν
αποτελεσματικά τον επιδρομέα.
ἡ Πάραλος: ήταν ένα από τα τρία ελαφρά ταχύπλοα και ιερά πλοία της Αθήνας.
Τα άλλα ήταν η Δηλιάς και η Σαλαμινία. Τα πλοία αυτά τα χρησιμοποιούσαν για
επίσημες αποστολές: για τη μετακίνηση των επίσημων αντιπροσώπων της πόλης
σε εθνικές πανηγύρεις και γιορτές κυρίως της Δήλου, αλλά και πρεσβειών σε
πόλεις συμμαχικές και μη. Επίσης, για τη μεταφορά εντολών της αθηναϊκής
πολιτείας και των δημόσιων χρημάτων.
τάς ἄλλας πάσας Λύσανδρος ἔλαβε: ο αθηναϊκός στόλος είχε 180 πλοία και
κάθε πλοίο διέθετε περίπου 200 κωπηλάτες και στρατιώτες. Αφού σώθηκαν μόνο
εννιά πλοία και ελάχιστοι στρατιώτες, καταλαβαίνει κανείς πόσο μεγάλο ήταν το
μέγεθος της πανωλεθρίας που υπέστησαν οι Αθηναίοι στους Αιγός ποταμούς
και γιατί αυτή η ναυμαχία έκρινε αποφασιστικά την έκβαση του πολέμου υπέρ
των Λακεδαιμονίων, αφού μάλιστα η Αθήνα υφίστατο τις επιδρομές τους από τη
Δεκέλεια. Ενωμένο πια το πεζικό και το ναυτικό τους κινεί σε αποστασία
συμμαχικές πόλεις της Αθήνας και την εξασθενίζει περισσότερο. Σύντομα
μάλιστα, από την ξηρά ο Άγης και από τη θάλασσα ο Λύσανδρος, αποκλείουν
ασφυκτικότερα την πόλη, που τελικά θα υποκύψει.
§29: τειχύδρια: ήταν μικρά τείχη και οχυρά της Σηστού, συμμάχου των
Αθηναίων, όπου πρόλαβαν και κατέφυγαν οι ελάχιστοι που σώθηκαν.
τά μεγάλα ἱστία τῶν νεῶν: οι αρχαίοι Έλληνες, όταν επρόκειτο να
ναυμαχήσουν, αφαιρούσαν τα πανιά από το μεγάλο ιστό των πλοίων τους και τα
άφηναν στην ξηρά, για να είναι πιο ευέλικτα. Αυτό είχε κάνει και ο Λύσανδρος.
Έτσι, ο Κόνων, με την παράτολμή του κίνηση να αρπάξει τα μεγάλα πανιά,
μπόρεσε να ξεφύγει από την καταδίωξη των Λακεδαιμονίων και να σωθεί.
Εὐαγόρας: ήταν ισχυρός και γενναίος βασιλιάς στη Σαλαμίνα της Κύπρου.
Φρόντισε για την οχύρωση της πόλης και την οργάνωση του στρατού, για την
ανάπτυξη του εμπορίου αλλά και την πνευματική και ηθική προαγωγή των
κατοίκων της με την αναθέρμανση της παράδοσης και την αναβίωση των
λησμονημένων ηθών και εθίμων. Για ένα διάστημα είχε φιλικές σχέσεις με τους
Πέρσες, ενώ με τους Αθηναίους ήταν σταθερός και πιστός σύμμαχος. Μάλιστα με
τη μεσολάβηση του Κόνωνα συνέβαλε στην αναγέννηση της Αθήνας. Και στη
ναυμαχία της Κνίδου ( 394 π.χ. ) διοικούσε αυτοπροσώπως τον κυπριακό στόλο.
Γι’ αυτό και οι Αθηναίοι αργότερα τον τίμησαν με ανδριάντα και με τη χορήγηση
των πολιτικών δικαιωμάτων. Στο τέλος της ζωής του ενεπλάκη σε περιπέτειες,
έχασε τη δύναμή του και δολοφονήθηκε από κάποιον ευνούχο με τη βοήθεια
ενός γιου του. Διάδοχός του υπήρξε ο Νικοκλής.
§30: τούς αἰχμαλώτους ἀπήγαγεν: αυτοί κατά τον Πλούταρχο ήταν τρεις
χιλιάδες και κατά τον Παυσανία τέσσερις. Όμως ασφαλώς ήταν πολύ
περισσότεροι, αφού το σύνολο των πληρωμάτων του αθηναϊκού στόλου
υπερέβαινε τις 34 χιλιάδες και ξέρουμε ότι λίγοι γλίτωσαν.
εἰς Λάμψακον ἀπήγαγεν: ο Λύσανδρος μεταφέρει πλοία, αιχμαλώτους και
λάφυρα στη Λάμψακο, γιατί αυτή την πόλη, αφού την κυρίεψε και τη λεηλάτησε,
την είχε καταστήσει ορμητήριο των πολεμικών του επιχειρήσεων.
ἔπεμψε Θεόπομπον….. τά γεγονότα: ο Λύσανδρος ήταν υποχρεωμένος να
ενημερώσει την πατρίδα του για το αποτέλεσμα της ναυμαχίας. Η επιλογή αυτή
δεν ήταν τυχαία, γιατί ο Θεόπομπος ως πειρατής ήταν έμπειρος ναυτικός και θα
έφτανε στη Σπάρτη γρήγορα και εκ του ασφαλούς, όπως και έγινε.
§31: ἅ τε ἤδη παρενενομήκεσαν: οι Αθηναίοι στη διάρκεια του πολέμου
συμπεριφέρθηκαν σκληρά, κατά την πάγια τακτική τους, σε όσες πόλεις ήταν
ουδέτερες ή αποστατούσαν, έστω και για λίγο, από την αθηναϊκή συμμαχία. Έτσι,
εκδίωξαν τους κατοίκους από την Ιστιαία της Εύβοιας ( 446 – 445 ) επί
Περικλέους, διαμοίρασαν τη γη τους σε Αθηναίους κληρούχους και άλλαξαν το
όνομά της σε Ωρεούς. Την ίδια σχεδόν τύχη είχαν και αργότερα ( 405 π.χ. ).
Σκληρότερα φέρθηκαν στην Αίγινα ( 434 π.χ. ), μικρό αλλά ισχυρό εμπορικά
αντίπαλο. Έκαψαν όλη την πόλη, ερήμωσαν τη γη, σκότωσαν, και πολλούς τους
αιχμαλώτισαν ή τους έδιωξαν από το νησί, και οι Λακεδαιμόνιοι τους
εγκατέστησαν στη Θηρέα ( στα σύνορα Αργολίδας και Λακωνικής ). Ανάλογη
συμπεριφορά έδειξαν στους κατοίκους της Τορώνης της Χαλκιδικής ( θέρος του
422 π.χ. ). Κατέστρεψαν τη χώρα, αιχμαλώτισαν τους άντρες και πούλησαν ως
δούλους γυναίκες και παιδιά. Την ίδια και χειρότερη δοκιμασία υπέστη η Σκιώνη
της Χαλκιδικής ( 421 π.χ. ), όταν έπειτα από διετή πολιορκία υποτάχτηκε.
Σκότωσαν τους άντρες, υποδούλωσαν τα γυναικόπαιδα και παραχώρησαν τη γη
για καλλιέργεια στους Πλαταιείς. Το μεγαλύτερο όμως έγκλημα που διέπραξαν οι
Αθηναίοι κατά τη διάρκεια του πολέμου ήταν η παντελής καταστροφή της
ουδέτερης Μήλου ( θέρος του 415 π.χ. ), αφού την πολιόρκησαν ασφυκτικά.
Σκότωσαν τους έφηβους και τους άντρες, υποδούλωσαν τα γυναικόπαιδα και τη
χώρα την κατέστησαν αποικία τους.
τήν δεξιάν χεῖρα ἀποκόπτειν τῶν ζωγρηθέντων: η απάνθρωπη αυτή
απόφαση πάρθηκε « εν τη εκκλησία » γιατί οι περισσότεροι άντρες ήταν
δεξιόχειρες και με την αποκοπή της δεξιάς θα γίνονταν ανίκανοι και ακίνδυνοι
στον πόλεμο. Κατά τον Πλούταρχο όμως η απόφαση αφορούσε την αποκοπή
μόνο του αντίχειρα, ώστε οι άντρες να μπορούν να κωπηλατούν, όχι όμως και να
φέρουν δόρυ.
Φιλοκλῆς: αυτός ήταν που πρότεινε στους Αθηναίους να αποκόψουν το δεξί
χέρι ( ή τον αντίχειρα ) όσων θα αιχμαλωτίζονταν στη ναυμαχία. Ήταν επίσης ο
κύριος υπαίτιος της φοβερής συμφοράς στους Αιγός ποταμούς, γιατί τη μέρα
εκείνη αυτός και η μοίρα των πλοίων του είχαν την επιφυλακή όλου του
αθηναϊκού στόλου. Όμως, επειδή υποτίμησε τους Λακεδαιμονίους, δεν πήρε τα
κατάλληλα μέτρα ασφαλείας. Ο θάνατός του υπήρξε άδοξος, αλλά τα τελευταία
του λόγια συνθέτουν μια περήφανη στάση απέναντι στο Λύσανδρο: « μη με
κατηγορείς με γενναιότητα για ζητήματα στα οποία δεν υπάρχει δικαστής.
Πάντως, σαν νικητής που είσαι, κάνε εκείνο που θα πάθαινες εσύ, αν ήσουν
ηττημένος » ( Πλούταρχος, Λύσανδρος 13 ).

Λεξιλογικά:
ὁρμώμενοι: μ.τ.χ. ενεστώτα του ὁρμῶμαι. Ομορρ.: ορμητήριο, ορμητικός,
αφόρμηση, εφόρμηση, παρορμητικός.
ἐποίουν: οριστ. παρατατικού του ποιῶ. Ομορρ.: ποίημα, ποίηση, ποιητής,
ποιητικός, ποιότητα, ποιοτικός, αχειροποίητος, εκποίηση, μεταποίηση,
οικειοποίηση, παραποίηση, περιποιητικός, προσποίηση, χειροποίητος.
ἐπέπλεον: οριστ. παρατατικού του ἐπιπλέω. Ομορρ.: πλεύση, πλοίο, πλωτός,
ακτοπλοϊκός, απόπλους, ατμόπλοιο, διαστημόπλοιο, κρουαζιερόπλοιο,
ναυσιπλοΐα, περίπλους, πλοηγός, πλοίαρχος, πλοιοκτήτης, πλωτάρχης,
ποταμόπλοιο, σύμπλευση, ταχύπλοος.
παρεσκευάζοντο: οριστ. παρατατικού του παρασκευάζομαι. Ομορρ.:
σκεύασμα, σκεύος, διασκευή, επισκευάζω, επισκευαστής, κατασκεύασμα,
κατασκευαστής, κατασκευή, παρασκευασία, παρασκευή, συσκευασία, συσκευή.
τοῖς ὑπάρχουσι: μ.τ.χ. ενεστώτα του ὑπάρχω. Ομορρ.: αρχαϊκός, αρχαίος,
αρχαιότητα, αρχείο, αρχή, αρχηγείο, αρχηγέτης, αρχηγός, αρχίζω, αρχικός,
άρχοντας, αναρχία, άναρχος, ανύπαρκτος, απαρχή, αρχαιογνωσία,
αρχαιοκάπηλος, αρχαιολατρία, αρχαιολόγος, αρχιεπισκοπή, αρχιτεκτονική,
αρχομανία, γυμνασιάρχης, δήμαρχος, έναρξη, κυριαρχία, ναύαρχος, ταξίαρχος,
υπαρκτικός, υπαρκτός, ύπαρξη, υπαρξισμός, υπαρξιστής, υπάρχοντα,
υπαρχηγός, ύπαρχος, φρούραρχος.
προσείλοντο: οριστ. αορίστου β΄ του προσαιροῦμαι. Ομορρ.: αίρεση,
αιρετικός, αιρετός, αναίρεση, ανεξαιρέτως, αρχαιρεσίες, αυθαίρετος,
αυτοπροαίρετα, αφαιρετικός, διαιρέτης, εξαίρετος, καθαίρεση, προαιρετικός,
συναίρεση, υπεξαίρεση.
ἀφεστηκυίας: μ.τ.χ. παρακειμένου του ἀφίσταμαι. Ομορρ.: ιστός, στάδιο,
σταθερός, στάθμη, σταθμός, σταματώ, στάνη, στάση, στασίδι, στασιμότητα,
στατήρας, στατικός, σταυρός, στέκομαι, στήθος, στήλη, στηλιτεύω, στοά,
ακατάστατος, ανάσταση, ανυπόστατος, απόσταση, αποστασία, αποστάτης,
ασταθής, άστατος, διάσταση, διάστημα, εικονοστάσι, έκσταση, ένσταση,
επαναστάτης, επιστάτης, εργοστάσιο, ευστάθεια, καθεστώς, κατάσταση,
κατάστημα, κατεστημένο, νεοσύστατος, παραστάτης, παράστημα, περιστατικό,
προϊστάμενος, προστασία, συμπαράσταση, συστάδην.
ἀνήγοντο: οριστ. παρατατικού του ἀνάγομαι. Ομορρ.: αγέλη, άγημα, αγωγή,
αγωγός, αγώνας, άξονας, ανάγωγος, απαγωγέας, απαγωγή, διαγωγή, εισαγωγή,
εισακτέος, εξαγωγή, επαγωγικός, καταγωγή, λοχαγός, ξεναγός, οδηγός,
παιδαγωγός, παραγωγή, παραγωγικότητα, παραγωγός, παρείσακτος,
πλοήγηση, προαγωγή, στρατηγός, συναγωγή, υδραγωγείο.
οὖσαν: μ.τ.χ. ενεστώτα του εἰμί. Ομορρ.: έτυμος, όντως, ουσία, ουσιαστικός,
ουσιώδης, εξουσία, ετυμηγορία, ετυμολογία, παρόν, παρουσία, πεμπτουσία,
περιουσία.
ἡγεῖτο: οριστ. παρατατικού του ἡγοῦμαι. Ομορρ.: ηγεμόνας, ηγεμονία, ηγεσία,
ηγέτης, ηγετικός, ηγητής, ηγούμενος, ανεκδιήγητος, ανεξήγητος, αφήγημα,
αφηγηματικός, αφηγητής, διήγηση, εισήγηση, εξήγηση, καθηγητής.
προσβαλόντες: μ.τ.χ. αορίστου β΄ του προσβάλλω. Ομόρρ.: βελόνη, βέλος,
βλήμα, βολή, αδιάβλητος, αναβολή, ανυπέρβλητος, απόβλητος, διαβλητός,
διάβολος, δισκοβόλος, έμβλημα, εμβόλιο, παραβολή, περίβλημα, περίβολος,
προσβλητικός, σκοποβολή, τοξοβολία, υποβολέας.
διήρπασαν: οριστ. αορίστου του διαρπάζω. Ομορρ.: αρπαγή, άρπαγμα,
αρπακτικός, ανάρπαστος, συναρπαστικός, τυχάρπαστος, υφαρπαγή.
ἀφῆκε: οριστ. αορίστου β΄ του ἀφίημι. Ομορρ.: άνεση, άνετος, άφεση,
αφετηρία, εφετείο, εφέτης, κάθετος, σύνεση, συνετός, ύφεση, χειραφέτηση.
ὡρμίσαντο: οριστ. αορίστου του ὁρμίζομαι. Ομορρ.: όρμος, προσόρμιση.
ἀγγέλλεται: οριστ. ενεστώτα του ἀγγέλλομαι. Ομορρ.: αγγελία, άγγελμα,
άγγελος, αγγελτήριο, αγγελιοφόρος, απαγγελία, απαγγελτικός, αυτεπαγγέλτως,
διάγγελμα, εισαγγελέας, επάγγελμα.
ἐπισιτισάμενοι: μ.τ.χ. αορίστου του ἐπισιτίζομαι. Ομορρ.: σιτάρι, σιτεύω,
σιτηρά, σιτιστής, σιτοδεία, σίτος, ασιτία, επισιτισμός, σιτεμπόριο, σιτοβολώνας,
σιτοκαλλιέργεια, σιτοπαραγωγός.
διεῖχε: οριστ. παρατατικού του διέχω. Ομορρ.: έξη, εξής, ισχυρός, ισχύς,
οχυρός, σχέδιο, σχεδόν, σχέση, σχήμα, σχολείο, ακάθεκτος, αποχή, ενοχή,
ένοχος, ευεξία, εχέγγυο, εχεμύθεια, ηνίοχος, κακουχία, κάτοχος, καχεκτικός,
μετοχή, μέτοχος, νουνεχής, παροχή, ραβδούχος, συνοχή.
τῇ ἐπιούσῃ: μ.τ.χ. ενεστώτα του ἐπέρχομαι / ἔπειμι. Ομορρ.: ελεύθερος,
ερχομός, ισθμός, ιταμός, αμαξιτός, ανεξίτηλος, απρόσιτος, διέλευση, εισιτήριο,
προϊόν, προσέλευση, προσηλυτισμός.
ἐσήμανεν: οριστ. αορίστου του σημαίνω. Ομορρ.: σήμα, σημάδι, σημαία,
σημείο, σήμανση, σημαντικός, σήμαντρο, σημασία, ασήμαντος, ένσημα,
επισήμανση, παράσημο, σημαιοφόρος, σημασιολογία, σημειολογία.
εἰσβαίνειν: απαρ. ενεστώτα του εἰσβαίνω. Ομορρ.: βάδην, βαθμός, βαθμίδα,
βάθρο, βακτηρία, βακτηρίδιο, βάση, βατήρας, βατός, βέβαιος, βήμα, άβατος,
αδιάβατος, ανάβαση, αναβάτης, απόβαση, βαθμολογία, διάβαση, διαβάτης,
διαβήτης, δύσβατος, έκβαση, επέμβαση, κατάβαση, παραβάτης, πρόβατο,
πρόσβαση.
προεῖπεν: οριστ. αορίστου β΄ του προαγορεύω. Ομορρ.: αγορά, αγοραίος,
αγοραστικός, αγόρευση, αγορητής, ρήση, ρητός, αγορανομία, αναγόρευση,
ανάρρηση, απαγορευτικός, απόρρητος, άρρητος, ετυμηγορία, κατηγορία,
συνήγορος, υπαγόρευση.
κινήσοιτο: ευκτ. μέλλοντα του κινοῦμαι. Ομορρ.: κίνημα, κίνηση, κινητήρας,
κινητός, κίνητρο, κούνημα, κούνια, κουνιστός, αεικίνητος, ακινησία, ακίνητος,
αμετακίνητος, διακίνηση, δυσκίνητος, ευκίνητος, κινηματογραφός, κινητοποίηση,
μετακίνηση, μηχανοκίνητος, παρακίνηση, υποκίνηση, χειροκίνητος.
παρετάξαντο: οριστ. αορίστου του παρατάττ(σσ)ομαι. Ομορρ.: τάγμα, ταγός,
τακτικός, τακτός, τάμα, τάξη, ταξίδι, τάξιμο, ανυπότακτος, απότακτος,
ασύντακτος, άτακτος, αταξία, διαταγή, έκτακτος, ένταξη, επιταγή, κατατακτήριος,
λιποτάκτης, μετάταξη, νομοταγής, παράταξη, πρόσταγμα, προστακτικός,
σύνταγμα, σύνταξη, ταγματάρχης, τακτοποιώ, ταξίαρχος, ταξιθέτης, ταξινομώ.
ἐκέλευσεν: οριστ. αορίστου του κελεύω. Ομορρ.: κέλευσμα, κελευστής,
παρακελευστός.
ἕπεσθαι: απαρ. ενεστώτα του ἕπομαι. Ομορρ.: συνεπής, συνέπεια.
κατιδόντας: μ.τ.χ αορίστου β΄ του καθοράω-ῶ. Ομορρ.: είδος, ειδύλλιο,
είδωλο, ιδέα, μάτι, οπτασία, οπτικός, όραμα, όραση, ορατός, οφθαλμός, όψη,
αντιμέτωπος, ανύποπτος, αόρατος, άποψη, απρόοπτος, αυτόπτης, αυτοψία,
διόπτρα, διορατικός, ειδωλολάτρης, ενόραση, εξόφθαλμος, εποπτεία, επόπτης,
κάτοπτρο, κάτοψη, μέτωπο, μυωπία, οφθαλμίατρος, οφθαλμοφανής, πανόραμα,
προοπτική, προσωπείο, σύνοψη, υπεροπτικός, ύποπτος, υποψιάζομαι.
ἐξεβίβασεν: οριστ. αορίστου του ἐκβιβάζω. Ομορρ.: αδιάβατος, αποβίβαση,
διάβασμα, διαβίβαση, διαβιβαστικός, καταβίβαση, μεταβίβαση, προβιβάζω,
συμβιβασμός, υποβιβασμός.
ἧκον: οριστ. παρατατικού του ἥκω. Ομορρ.: άφιξη, ικέτης, καθήκον, προσήκον,
προσηκόντως.
ἔφη: οριστ. παρατατικού του φημί. Ομορρ.: φάση, φήμη, φωνή, αντίφαση,
αντιφατικός, απόφαση, αφασία, άφατος(=απερίγραπτος), θέσφατο(=θεία εντολή),
κατάφαση, καταφατικός, προφήτης.
παρῂνει: οριστ. παρατατικού του παραινέω-ῶ. Ομορρ.: παίνεμα, παινεύω,
επαίνεση, επαινέτης, έπαινος, παραίνεση, παραινετικός, συναίνεση,
συναινετικός.
ναυμαχήσετε: οριστ. μέλλοντα του ναυμαχέω-ῶ. Ομορρ.: ναυμαχία.
βούλησθε: υποτ. ενεστώτα του βούλομαι. Ομορρ.: βούλημα, βούληση,
βουλητικός, αβούλητος, αβουλία, άβουλος, βουλησιαρχία, δίβουλος.
στρατηγεῖν: απαρ. ενεστώτα του στρατηγέω-ῶ. Ομορρ.: στρατηγείο,
στρατήγημα, στρατηγία, στρατηγικός, στρατηγός, καταστρατήγηση.
εἶπε: οριστ. αορίστου β΄ του λέγω. Ομορρ.: έπος, λεκτικό, λέξη, λεξικό,
λογάδην, λογαριασμός, λογική, λογικός, λόγιος, λογισμός, λογιστής, λόγος, ρήμα,
ρήση, ρήτορας, ρητός, αδολεσχία(=φλυαρία), άλογος, ανείπωτος, ανθολογία,
αντίλογος, αντίρρηση, απόρρητος, άρρητος, βιολογία, διάλεξη, διαλογή,
διάλογος, δυσλεξία, εκλογή, έλλογος, επιλεκτικός, επίλεκτος, καλλιέπεια,
κατάλογος, κουβεντολόι, μορφολογία, νεοσύλλεκτος, παράλογος, πολυλογία,
προλογικός, συλλέκτης, συλλογή, φιλόλογος, φτωχολογιά.
ἐσκεδασμένους: μ.τ.χ. παρακειμένου του σκεδάννυμαι. Ομορρ.: διασκεδάζω,
διασκέδαση, διασκεδαστικός.
ὠνούμενοι: μ.τ.χ. ενεστώτα του ὠνοῦμαι. Ομορρ.: ωνητής(=αγοραστής),
ωνητός(=αγοραστός), ώνια(=ψώνια), αργυρώνητος, τελώνης.
καταφρονοῦντες: μ.τ.χ. ενεστώτα του καταφρονέω-ῶ. Ομορρ.: φρόνημα,
φρονηματίας, φρονηματίζομαι, φρόνηση, φρόνιμος, άφρονας, αφροσύνη,
καταφρόνηση, περιφρόνηση, περιφρονητικός.
ἆραι: απαρ. αορίστου του αἴρω. Ομορρ.: αιώρα, άρδην, άρμα, άρση, αρτηρία,
ανταρσία, αντάρτης, έξαρση, έπαρση, μετέωρος.
βοηθεῖν: απαρ. ενεστώτα του βοηθέω-ῶ. Ομορρ.: βοήθεια, βοήθημα,
βοηθητικός, βοηθός, αβοήθητος.
ἔλαβε: οριστ. αορίστου β΄ του λαμβάνω. Ομορρ.: λαβή, λαβίδα, λάβρα, λαβώνω,
λάφυρο, λήμμα, λήπτης, λήψη, ανάληψη, ανεπίληπτος, αντιλαβή, αντιληπτός,
ασύλληπτος, δανειολήπτης, δικολάβος, δίλημμα, επιληψία, εργολάβος, ευλάβεια,
εύληπτος, θρησκοληψία, κατάληψη, μετάληψη, μουσόληπτος, παραλαβή,
παραλήπτης, περιληπτικός, προκατειλημμένος, πρόσληψη, συλλαβή, χειρολαβή.
συνέλεξεν: οριστ. αορίστου του συλλέγω. Ομορρ.: λογάδην, εκλεκτός, εκλογέας,
εκλογή, επίλεκτος, συλλογή, σύλλογος.
ἔφυγον: οριστ. αορίστου β΄ του φεύγω. Ομορρ.: φευγάλα, φευγάτος, φευγιό,
φυγαδεύω, φυγάς, φυγή, αναπόφευκτος, αποφυγή, διαφυγή, καταφύγιο,
πρόσφυγας, υπεκφυγή, φυγόπονος, φυγόδικος.
ἔγνω: οριστ. αορίστου β΄ του γιγνώσκω. Ομορρ.: γνώμη, γνωμικό, γνώση,
γνωστικός, γνωστός, άγνωστος, ανάγνωση, αναγνώστης, απόγνωση,
αρχαιογνωσία, διάγνωση, διχογνωμία, εμπειρογνώμονας, επίγνωση,
ευγνωμοσύνη, ισχυρογνώμονας, παντογνώστης, προγνωστικός, συγγνώμη.
διεφθαρμένα: μ.τ.χ. παρακειμένου του διαφθείρομαι. Ομορρ.: φθαρμένος,
φθαρτός, φθορά, αδιάφθαρτος, αδιάφθορος, άφθαρτος, διαφθορά, διαφθορέας,
διεφθαρμένος, ψυχοφθόρος.
ἀπαγγελοῦσα: μ.τ.χ. μέλλοντα του ἀπαγγέλλω. Ομορρ.: αγγελία, άγγελμα,
άγγελος, αγγελτήριο, αγγελιαφόρος, απαγγελία, απαγγελτικός, αυτεπαγγέλτως,
διάγγελμα, εισαγγελέας, επάγγελμα.
τά γεγονότα: μ.τ.χ. παρακειμένου του γίγνομαι. Ομορρ.: γενέθλια, γένεση, γενιά,
γέννα, γέννηση, γένος, γενέτειρα, γινόμενο, γινωμένος, γνήσιος, γονέας, γονίδιο,
γόνιμος, γόνος, αγένεια, άγονος, απόγονος, γενεαλογία, γενεσιουργός,
δευτερογενής, εγγονός, ενδογενής, επίγονοι, ευγενής, νεογνό, οικογένεια,
παθογόνος, προγενέστερος, πρόγονος, συγγένεια.
κατειργάσατο: οριστ. αορίστου του κατεργάζομαι. Ομορρ.: αργαλειός, εργαλείο,
εργασία, εργάσιμος, εργαστήριο, εργάτης, εργατικός, εργοστάσιο, άνεργος,
απεργία, διεργασία, ενέργεια, επεξεργασία, εργοδηγός, εργολάβος, εργοτάξιο,
εργόχειρο, καλλιεργήσιμος, κάτεργο, κατεργασία, κατεργάσιμος, κωλυσιεργία,
προεργασία, συνεργάτης.
ἔπεμψε: οριστ. αορίστου του πέμπω. Ομορρ.: πομπή, πομπός, πομπώδης,
αναπομπή, αποδιοπομπαίος, αποπομπή, διαπόμπευση, εκπομπή, νηοπομπή,
ουρανόπεμπτος, παραπεμπτικός, παραπομπή, ψυχοπομπός.
ἀφικόμενος: μ.τ.χ. αορίστου β΄του ἀφικνοῦμαι. Ομορρ.: ικανός, ικεσία,
ικετευτικός, ικετεύω, ικέτης, ίχνος, ανέφικτος, άφιξη, εφικτός, προίκα.
ἁθροίσας: μ.τ.χ. αορίστου του ἁθροίζω. Ομορρ.: άθροιση, άθροισμα,
αθροιστικός, συνάθροιση.
βουλεύεσθαι: απαρ. ενεστώτα του βουλεύομαι. Ομορρ.: βούλευμα,
βουλευτήριο, βουλευτής, βουλευτικός, επιβουλή, προβούλευμα, συμβούλιο,
σύμβουλος.
παρενενομήκεσαν: οριστ. υπερσυντελίκου του παρανομέω-ῶ. Ομορρ.:
παρανομία, παράνομος.
ἐψηφισμένοι ἦσαν: οριστ. υπερσυντελίκου του ψηφίζομαι. Ομορρ.: ψηφιακός,
ψηφίδα, ψηφιδωτό, ψηφίο, ψήφισμα, ψήφος, αψηφώ, δημοψήφισμα, ισοψηφία,
καταψήφιση, συμψηφισμός, τριψήφιος, ψηφοδόχος, ψηφοθήρας, ψηφολέκτης,
ψηφοφορία.
κρατήσειαν: ευκτ. αορίστου του κρατέω-ῶ. Ομορρ.: κραταιός, κράτημα,
κράτηση, κρατητήριο, κρατικός, κράτος, ακράτητος, ασυγκράτητος,
αυτοκρατορία, διακρατικός, εγκράτεια, εγκρατής, επικράτηση, κρατικοποίηση,
παντοκράτορας, παρακράτηση.
ἀποκόπτειν: απαρ. ενεστώτα του ἀποκόπτω. Ομορρ.: κομμός, κοπάδι, κοπή,
κοπιάζω, κοπίδι, κόπος, κοπτήρας, κόφτης, κόψη, κόψιμο, άκοφτος, ανακοπή,
απόκομμα, αποκοπή, διακοπή, διακόπτης, εγκοπή, κατάκοπος, νυχοκόπτης,
ξυλοκόπος, περικοπή, πετσοκόβω, προκοπή, συγκοπή, υπερκόπωση,
χαρτοκόπτης.
τῶν ζωγρηθέντων: μ.τ.χ. αορίστου του ζωγροῦμαι. Ομορρ.: άγρα(=θήραμα),
άγρευση, αγρευτής, ζωγρία(=αιχμαλωσία).
κατακρημνίσειαν: ευκτ. αορίστου του κατακρημνίζω. Ομορρ.: γκρέμισμα,
γκρεμός, κρημνώδης, απόκρημνος, γκρεμοτσακίζομαι.
ἔδοξεν: οριστ. αορίστου του δοκεῖ. Ομορρ.: δόγμα, δογματικός, δόξα, δοκιμή,
δοκίμιο, δόκιμος, δοκιμασία, άδοξος, δοκησίσοφος, προσδοκία.
ἀποκτεῖναι: απαρ. αορίστου του ἀποκτείνω/ἀποκτίννυμι. Ομορρ.:
ανθρωποκτονία, αυτοκτονία, ζωοκτονία, μητροκτόνος, παιδοκτόνος,
πατροκτόνος.
ᾐτιάθη: οριστ. αορίστου του αἰτιῶμαι. Ομορρ.: αιτία, αιτιακός, αιτίαση, αιτιατική,
αιτιατό, αίτιο, αίτιος, αιτιότητα, αιτιώδης, αιτιολογώ, αναίτιος.
προδοῦναι: απαρ. αορίστου β΄ του προδίδωμι. Ομορρ.: δόση, δόσιμο, δώρο,
αιμοδότης, ανέκδοτος, ανένδοτος, αντίδοτο, διάδοση, δωσίλογος, έκδοση,
εκδοτήριο, εκδότης, ενδοτικός, επίδοση, παράδοση, πληροφοριοδότης,
προδοσία, προδότης.
ἐρωτήσας: μ.τ.χ. αορίστου του ἐρωτάω-ῶ. Ομορρ.: ερώτημα, ερωτηματικό,
ερωτηματικός, ερώτηση, ερωταπόκριση, ερωτηματολόγιο, επερώτηση.
παθεῖν: απαρ. αορίστου β΄ του πάσχω. Ομορρ.: πάθημα, πάθηση, παθητικός,
παθιάρης, πάθος, πασχίζω, πένθος, αντιπάθεια, απάθεια, απαθής, παθογένεια,
πολυπαθής, συμπαθητικός.
ἀπέσφαξεν: οριστ. αορίστου του ἀποσφάττω/ἀποσφάζω. Ομορρ.: σφαγέας,
σφαγείο, σφαγή, σφαγιάζω, σφάγιο, σφάκτης, νεοσφαγής.
 ΒΙΒΛΙΟ 2 Κεφ. 2 §1–4

Μετάφραση:
1. Αφού ο Λύσανδρος ρύθμισε την κατάσταση στη Λάμψακο, έπλευσε
εναντίον του Βυζαντίου και της Καλχηδόνας. Οι κάτοικοι ( αυτών των
πόλεων ) τον δέχτηκαν, αφού άφησαν να φύγουν με επίσημη συμφωνία
οι φρουροί των Αθηναίων˙ αυτοί, πάλι, που παρέδωσαν με προδοσία
στον Αλκιβιάδη το Βυζάντιο, τότε κατέφυγαν πρώτα στον Πόντο, ύστερα
στην Αθήνα και έγιναν Αθηναίοι πολίτες.
2. Ο Λύσανδρος και τους φρουρούς των Αθηναίων και οποιονδήποτε άλλον
Αθηναίο έβλεπε κάπου, τους έστελνε στην Αθήνα δίνοντας ασφάλεια σ’
αυτούς που μόνο για εκεί έπλεαν και όχι για άλλο μέρος, γιατί γνώριζε ότι,
όσο περισσότεροι θα συγκεντρωθούν στην πόλη της Αθήνας και στον
Πειραιά, ( τόσο ) γρηγορότερα θα προκύψει έλλειψη των εφοδίων. Και
αφού άφησε ως αρμοστή στο Βυζάντιο και στην Καλχηδόνα το Σθενέλαο
το Λάκωνα, ο ίδιος επέστρεψε στη Λάμψακο και άρχισε να επισκευάζει τα
πλοία του.
3. Όταν η Πάραλος έφτασε νύχτα στην Αθήνα, διαδιδόταν η συμφορά, και ο
θρήνος έφτανε από τον Πειραιά μέσα από τα μακρά τείχη στην πόλη,
καθώς ανήγγελλε ( την είδηση ) ο ένας στον άλλον˙ έτσι, εκείνη τη νύχτα
κανένας δεν κοιμήθηκε, γιατί θρηνούσαν όχι μόνο όσους είχαν χαθεί,
αλλά πολύ περισσότερο ακόμα οι ίδιοι τους εαυτούς τους, γιατί νόμιζαν
ότι θα πάθουν σαν και αυτά που έκαναν στους κατοίκους της Μήλου, που
ήταν άποικοι των Λακεδαιμονίων, αφού τους νίκησαν με πολιορκία, και
στους κατοίκους της Ιστιαίας και της Σκιώνης και της Τορώνης και της
Αίγινας και σε πολλούς άλλους Έλληνες.
4. Την επόμενη μέρα, ωστόσο, έκαναν συνέλευση του λαού στην οποία
αποφάσισαν να φράξουν με επιχωμάτωση την είσοδο στα λιμάνια, εκτός
από ένα, να επισκευάσουν τα τείχη, να εγκαταστήσουν φρουρές και να
ετοιμάσουν την πόλη τους για όλα τα άλλα σαν για πολιορκία.

Ερμηνευτικά σχόλια:
§ 1: κατεστήσατο τα πράγματα: Ο Λύσανδρος μετά τη νίκη του στους Αιγός
ποταμούς μετέβαλε το πολίτευμα σε συμμαχικές πόλεις της Αθήνας από
δημοκρατικό σε ολιγαρχικό. Επικεφαλής διόρισε δεκαρχίες, δηλαδή μια αρχή
δέκα ολιγαρχικών αντρών, που κυβερνούσαν σύμφωνα με τα συμφέροντα της
Σπάρτης και εξασφάλιζαν την κατοχή της πόλης. Το ίδιο έκανε και στη Λάμψακο.
ἔπλει ἐπί τό Βυζάντιον καί Καλχηδόνα: Ήταν πόλεις στην είσοδο του
Βοσπόρου, η μια απέναντι στην άλλη. Την πρώτη την κυρίεψε (409 π.χ.) με
προδοσία ο Αλκιβιάδης και τη δεύτερη ο στρατηγός των Αθηναίων στον Πόντο
Θρασύβουλος.
Οἱ δ’ αὐτόν ὑπεδέχοντο: Είναι οι ολιγαρχικοί κάτοικοι του Βυζαντίου και της
Καλχηδόνας που μετά τη ναυμαχία στους Αιγός ποταμούς είχαν καταλάβει την
πολιτική εξουσία. Αυτοί υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό το Λύσανδρο ως
ελευθερωτή από την αθηναϊκή κυριαρχία.
τούς τῶν Ἀθηναίων φρουρούς ὑποσπόνδους ἀφέντες: Η λέξη ὑπόσπονδος
αναφέρεται σε ηττημένους που παραδόθηκαν στους νικητές ή σε νεκρούς του
πολέμου, των οποίων οι δικοί τους παραδέχτηκαν την ήττα και έτσι οι νικητές
τους άφησαν να πάρουν τα πτώματα και να τα θάψουν.
Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι οι εμπόλεμοι (Αθηναίοι – Σπαρτιάτες), παρά τη
διαφορά στο πολίτευμά τους και παρά τον απανθρωπισμό του πολέμου,
σέβονται πανελλήνια καθιερωμένους θεσμούς, όπως είναι η ασφαλής
αποχώρηση της αθηναϊκής φρουράς έπειτα από ένσπονδη ανακωχή.
Σπονδές ακόμα τελούνταν σε κάθε επίσημη συμφωνία προς τιμήν των θεών που
τους καλούσαν ως μάρτυρες. Η συνήθεια αυτή προσέδιδε ιερότητα στην πράξη,
ο παραβάτης της οποίας αντιμετώπιζε την κοινωνική κατακραυγή και το μένος
των μαρτύρων θεών.
τότε μέν ἔφυγον εἰς τόν Πόντον: Όσοι πρόδωσαν το Βυζάντιο στον Αλκιβιάδη
(409 π.χ.), επειδή ένιωθαν ανασφαλείς μετά την ήττα των Αθηναίων στους Αιγός
ποταμούς και την απομάκρυνσή τους από την εξουσία (405 π.χ.), αποσύρθηκαν
στον Πόντο.
ὓστερον δέ: Οι αυτοεξόριστοι του Πόντου, μετά την ανατροπή των τριάκοντα
τυράννων και την αποκατάσταση της δημοκρατίας από το Θρασύβουλο, ήρθαν
στην Αθήνα και απέκτησαν πολιτικά δικαιώματα.
§ 2: θᾶττον τῶν ἐπιτηδείων ἔνδειαν ἔσεσθαι: Η Αθήνα πριν από τη λήξη ήδη
της Σικελικής εκστρατείας (413 π.χ.) πολιορκούνταν από την μεριά της Δεκέλειας
και γι’ αυτό ανεφοδιαζόταν με τον εμπορικό της στόλο από τη Θράκη και τον
Εύξεινο Πόντο. Ο Λύσανδρος όμως θα αποκόψει και αυτούς τους θαλάσσιους
δρόμους ανεφοδιασμού και θα πολιορκήσει την Αθήνα από τη θάλασσα, όπως ο
Άγης από την ξηρά. Έτσι η πόλη θα περάσει δύσκολες ώρες και η θέση της θα
επιδεινώνεται, αφού θα είναι αναγκασμένη να δέχεται και τους Αθηναίους που
της στέλνει ο Λύσανδρος. Ο πληθυσμός λοιπόν θα αυξηθεί και θα δημιουργηθεί
σοβαρό πρόβλημα σιτοδείας.
Καταλιπών ……… Σθενέλαον ἁρμοστήν: Αρχικά οι αρμοστές ήταν
στρατιωτικοί και πολιτικοί Σπαρτιάτες άρχοντες, είκοσι τον αριθμό, που
διοικούσαν τις πόλεις των περιοίκων. Στη διάρκεια όμως του Πελοποννησιακού
πολέμου και μετά διοικούσαν τις πόλεις που είχαν περιέλθει στην ηγεμονία της
Σπάρτης. Ο θεσμός καταργήθηκε το 371 π.χ. μετά τη μάχη των Λεύκτρων.
§ 3: οἷα ἐποίησαν Μηλίους τε…….καί Ἱστιαίας και Σκιωναίους και
Τορωναίους και Αἰγινήτας……: Οι Αθηναίοι, εκπροσωπώντας το δίκαιο του
ισχυροτέρου και ακολουθώντας ιμπεριαλιστική πολιτική, δε διστάζουν και χωρίς
κανένα ηθικό φραγμό επεκτείνουν της ηγεμονία τους καταργώντας την αυτονομία
και την ανεξαρτησία μικρών πόλεων – κρατών, που είτε ακολουθούσαν ουδέτερη
τακτική είτε αποστατούσαν από τη συμμαχία τους είτε ανήκαν στην
Πελοποννησιακή συμμαχία.
§ 4: ἐκκλησία τοῦ δήμου: Ήταν το κύριο νομοθετικό όργανο της αθηναϊκής
δημοκρατίας και άμεση πηγή εξουσίας. Σ’ αυτήν συμμετείχαν όλοι οι Αθηναίοι
πολίτες ηλικίας άνω των 21 ετών. Οι συνελεύσεις της διακρίνονταν σε τακτικές
(εκκλησία του δήμου) και έκτακτες (σύλλογος). Οι πρώτες συγκαλούνταν
τέσσερις φορές σε κάθε « πρυτανεία », ενώ οι άλλες για έκτακτα περιστατικά από
τους πρυτάνεις με τη βοήθεια του σαλπιγκτή και του κήρυκα. Συνεδρίαζε στην
Πνύκα. Η πρώτη εκδήλωσή της είχε θρησκευτικό χαρακτήρα και άρχιζε με ευχές
του κήρυκα για τους νομοταγείς και κατάρες για του προδότες, ενώ ακολουθούσε
καθαρτήρια θυσία. Μετά η συνέλευση του λαού εξέταζε τα προς συζήτηση
θέματα. Ο κήρυκας διάβαζε τα « προβουλεύματα » της βουλής, ζητούσε τη θέση
των πολιτών και ακολουθούσε συζήτηση με πρώτους ομιλητές τους
ηλικιωμένους. Ο χρόνος της αγόρευσης μετριόταν με την κλεψύδρα και η τελική
απόφαση λαμβανόταν με χειροτονία ή με ψηφοφορία. Το έργο της ήταν
πολύπλευρο και ουσιώδες, αφού αυτή ήταν τότε η ψυχή της άμεσης
δημοκρατίας. Αποφάσιζε για όλα τα σοβαρά δημόσια θέματα, πολέμου και
ειρήνης, ενέκρινε και απέρριπτε νόμους και άρχοντες, αλλά είχε και δικαστικές
αρμοδιότητες. Έτσι, εκδίκαζε υποθέσεις ιεροσυλίας και προδοσίας, οστρακισμού
και εξορίας αλλά και πολιτικής αποκατάστασης μετά την επιβολή της « ατιμίας »,
δηλ. της στέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων.
διά τῶν μακρῶν τειχῶν: Έτσι ονομάζονταν τα τείχη που προστάτευαν το τμήμα
της Αττικής μεταξύ της Αθήνας, του Πειραιά και του Φαλήρου. Το ένα από αυτά
κατέληγε στον Πειραιά και το άλλο στο Φάληρο. Τις βάσεις τους τις είχε θέσει ο
Κίμων, αλλά τα αποπεράτωσε ο Περικλής, που μάλιστα για μεγαλύτερη ασφάλεια
του χώρου ανάμεσα στον Πειραιά και στο Φάληρο έχτισε στη μέση τους και τρίτο
σκέλος (διά μέσου τειχος). Συνεπώς τα τείχη είναι: το βόρειον, το μέσον και το
νότιον.
ἔδοξε τούς λιμένας ἀποχῶσαι πλήν ἑνός: Τα λιμάνια της Αθήνας ήταν: α)
του Φαλήρου (Φαληρικός όρμος), β) της Μουνιχίας ( το σημερινό Τουρκολίμανο),
γ) της Ζέας ( το σημερινό Πασαλιμάνι ), δ) του Πειραιά ή το Εμπόριον και ε) του
Κανθάρου που ήταν μέρος του Πειραιά.
πλήν ἑνός: Πρόκειται για το λιμάνι του Πειραιά, το Ἐμπόριον.

Λεξιλόγιο:
κατεστήσατο: οριστ. αορ. του καθίσταμαι. Ομορρ.: ιστός, στάδιο, σταθερός,
στάθμη, σταθμός, σταματώ, στάνη, στάση, στασίδι, στασιμότητα, στατήρας,
στατικός, σταυρός, στέκομαι, στήθος, στήλη, στηλιτεύω, στοά, ακατάστατος,
ανάσταση, ανυπόστατος, απόσταση, αποστασία, αποστάτης, ασταθής, άστατος,
διάσταση, διάστημα, εικονοστάσι, έκσταση, ένσταση, επαναστάτης, επιστάτης,
εργοστάσιο, ευστάθεια, καθεστώς, κατάσταση, κατάστημα, κατεστημένο,
νεοσύστατος, παραστάτης, παράστημα, περιστατικό, προϊστάμενος, προστασία,
συμπαράσταση, συστάδην.
ὑπεδέχοντο: οριστ. παρατ. του ὑποδέχομαι. Ομορρ.: δέκτης, δεκτός, δεξαμενή,
δεξιός, δοκός, δοχείο, ακατάδεχτος, αναδεξιμιός, ανάδοχος, απαράδεκτος,
αποδέκτης, αποδοχή, δεξαμενόπλοιο, διάδοχος, δωροδοκία, εκδοχή,
καταδεκτικός, ξενοδοχείο, ξενοδόχος, υποδοχή.
ἀφέντες: μ.τ.χ. αορ. του ἀφίημι. Ομορρ.: άνεση, άνετος, άφεση, αφετηρία,
εγκάθετος, ένεση, έφεση, εφετείο, εφέτης, κάθετος, σύνεση, συνετός, ύφεση,
χειραφέτηση.
προδόντες: μ.τ.χ. αορ. του προδίδωμι. Ομορρ.: δόση, δόσιμο, δώρο,
αιμοδότης, αντίδοτο, διάδοση, δωσίλογος, έκδοση, εκδοτήριο, εκδότης,
ενδοτικός, ανέκδοτος, επίδοση, παράδοση, πληροφοριοδότης, προδοσία,
προδότης.
ἀπέπεμπεν: οριστ. παρατ. του ἀποπέμπω. Ομορρ.: πομπή, πομπός,
πομπώδης, αναπομπή, αποδιοπομπαίος, αποπομπή, διαπόμπευση, εκπομπή,
νηοπομπή, ουρανόπεμπτος, παραπεμπτικός, παραπομπή, ψυχοπομπός.
εἰδώς: μ.τ.χ. ενεστ. του οἶδα. Ομορρ.: ειδήμονας, είδηση, ειδίκευση, ειδικότητα,
είδος, ειδώλιο, είδωλο, ειδύλλιο, ιδέα, ιδανικός, ιδεώδης, ιστορία, ειδησεογραφία,
ειδοποίηση, ειδωλολάτρης, εξιδανικεύω, ιστοριογραφία, ιστοριοδίφης,
προϊστορικός, συνείδηση, συνειδητοποιώ, συνειδητός.
συλλεγῶσιν: υποτ. παθ. Αορ. β΄ του συλλέγομαι. Ομορρ.: λογάδην, εκλεκτός,
εκλογέας, εκλογή, επίλεκτος, συλλογή, σύλλογος.
καταλιπών: μ.τ.χ. αορ. β΄ του καταλείπω. Ομορρ.: λείψανο, αδιάλειπτος,
διάλειμμα, διάλειψη, εγκατάλειψη, έκλειψη, έλλειμμα, έλλειψη, ελλιπής,
κατάλοιπο, λειψανδρία, λειψυδρία, λιποβαρής, λιποθυμία, λιποτάκτης,
παράλειψη, υπόλειμμα.
ἀφικομένης: μ.τ.χ. αορ. β΄ του ἀφικνοῦμαι. Ομορρ.: ικανός, ικανότητα, ικεσία,
ικετευτικός, ικετεύω, ικέτης, ίχνος, ανέφικτος, άφιξη, εφικτός, ιχνηλάτης, προίκα.
ἐκοιμήθη: οριστ. αορ. του κοιμῶμαι. Ομορρ.: κοίμηση, κοιμητήριο, κοιμίζω,
κοιμισμένος, ακοίμητος.
ἀπολωλότας: μ.τ.χ. παρακ. του ἀπόλλυμαι. Ομορρ.: ολέθριος, όλεθρος,
απώλεια, εξολόθρευση, εξολοθρευτής, εξώλης και προώλης (=διεφθαρμένος),
πανωλεθρία, πανώλης (=πανούκλα).
πενθούντες: μ.τ.χ. ενεστ. του πενθῶ. Ομορρ.: πενθητήριος, πενθικός, πένθιμος,
πένθος, πενθηφορώ.
πείσεσθαι: απαρ. μελλ. του πάσχω. Ομορρ.: πάθημα, πάθηση, παθητικός,
παθιάρης, πάθος, πασχίζω, πένθος, αντιπάθεια, απάθεια, απαθής, παθογένεια,
πολυπαθής, συμπαθητικός.
νομίζοντες: μ.τ.χ. ενεστ. του νομίζω. Ομορρ.: νομικός, νόμισμα, νομισματικός,
νόμος, ανομία, νομισματοθήκη, νομισματοκοπείο, νομισματολογία, νομοθετικός,
νομοσχέδιο, παράνομος.
κρατήσαντες: μ.τ.χ. αορ. του κρατῶ. Ομορρ.: κραταιός, κράτημα, κράτηση,
κρατητήριο, κρατικός, κράτος, ακράτητος, ασυγκράτητος, αυτοκρατορία,
διακρατικός, εγκράτεια, εγκρατής, επικράτηση, κρατικοποίηση, παντοκράτορας,
παρακράτηση.
ἔδοξε: οριστ. αορ. του δοκεῖ. Ομορρ.: δόγμα, δογματικός, δοκιμασία, δοκιμή,
δοκίμιο, δόκιμος, δόξα, δοξάζω, αδόκητος, άδοξος, δοκησίσοφος, προσδοκία.
ἀποχῶσαι: απαρ. αορ. του ἀποχώννυμι. Ομορρ.: χώμα, χώση, χωστός,
Αμμόχωστος, επιχωμάτωση, επίχωση, χωματόδρομος.
εὐτρεπίζειν: απαρ. ενεστ. του εὐτρεπίζω. Ομορρ.: ευτρεπισμός, ευτρεπώς.
 ΒΙΒΛΙΟ 2 Κεφ. 2 § 16 – 23

Μετάφραση:
16. Ενώ έτσι είχαν τα πράγματα, ο Θηραμένης είπε στην εκκλησία του δήμου ότι,
αν θέλουν να στείλουν αυτό τον ίδιο στο Λύσανδρο, θα επιστρέψει γνωρίζοντας
αν οι Λακεδαιμόνιοι επιμένουν για την κατεδάφιση των τειχών, επειδή θέλουν να
υποδουλώσουν την πόλη, ή για να έχουν εγγύηση. Όταν, λοιπόν, τον έστειλαν,
έμενε κοντά στο Λύσανδρο τρεις μήνες και περισσότερο καιροφυλαχτώντας πότε
οι Αθηναίοι επρόκειτο εξαιτίας της παντελούς έλλειψης των τροφίμων να
συμφωνήσουν σε ό,τι κάποιος θα τους πρότεινε.
17. Όταν γύρισε τον τέταρτο μήνα, ανακοίνωσε στην εκκλησία του δήμου ότι τάχα
ο Λύσανδρος τον κρατούσε αιχμάλωτο έως τότε και έπειτα τον διέταζε να μεταβεί
στη Σπάρτη˙ γιατί ( του έλεγε ) ότι δεν ήταν αρμόδιος αυτός για όσα τον ρωτούσε
αλλά οι έφοροι. Ύστερα από αυτά ( ο Θηραμένης ) εκλέχτηκε, μαζί με άλλους
εννιά, ως πρεσβευτής με απόλυτη εξουσιοδότηση για τη Σπάρτη.
18. ( Στο μεταξύ ) ο Λύσανδρος έστειλε στους εφόρους μαζί με άλλους
Λακεδαιμονίους τον Αριστοτέλη, που ήταν εξόριστος Αθηναίος, για να τους
αναγγείλει ότι αποκρίθηκε στο Θηραμένη πως εκείνοι ήταν αρμόδιοι για ειρήνη
και πόλεμο.
19. Ο Θηραμένης και οι άλλοι πρέσβεις, όταν βρίσκονταν στη Σελλασία, καθώς
τους ρωτούσαν για ποιο λόγο / με ποιες προτάσεις είχαν έρθει, απάντησαν ότι (
είχαν έρθει ) με απόλυτη εξουσιοδότηση για την ειρήνη˙ ύστερα από αυτά οι
έφοροι πρόσταξαν να τους φωνάξουν. Όταν ( οι Αθηναίοι πρέσβεις ) έφτασαν (
στη Σπάρτη ), ( οι έφοροι ) συγκάλεσαν συνέλευση ( των συμμάχων τους ), στην
οποία οι Κορίνθιοι και κυρίως οι Θηβαίοι αλλά και πολλοί άλλοι Έλληνες
αντιπρότειναν να μη συνθηκολογήσουν με τους Αθηναίους αλλά να τους
αφανίσουν.
20. Οι Λακεδαιμόνιοι όμως είπαν ότι δε θα υποδουλώσουν μια πόλη ελληνική
που είχε προσφέρει μεγάλες υπηρεσίες στους πολύ μεγάλους κινδύνους που
απείλησαν την Ελλάδα˙ γι’ αυτό δέχτηκαν να κάνουν ειρήνη με τον όρο (οι
Αθηναίοι ), αφού γκρεμίσουν τα μακρά τείχη και τα τείχη του Πειραιά, να
παραδώσουν τα πλοία τους εκτός από δώδεκα και να επαναφέρουν τους
εξόριστους, να ακολουθούν τους Λακεδαιμονίους και στην ξηρά και στη
θάλασσα, όπου τους οδηγούν αυτοί, έχοντας τον ίδιο ( μ’ αυτούς ) εχθρό και
φίλο.
21. Ο Θηραμένης και οι συμπρέσβεις του μετέφεραν αυτούς τους όρους στην
Αθήνα. Όταν έμπαιναν στην πόλη, τους περικύκλωσε πολύς λαός, γιατί
φοβούνταν μήπως γύρισαν άπρακτοι˙ γιατί δε χωρούσε πια άλλη αναβολή,
επειδή πολλοί πέθαιναν από την πείνα.
22. Την επόμενη μέρα οι πρέσβεις ανακοίνωσαν με ποιους όρους οι
Λακεδαιμόνιοι δέχονταν να συνάψουν την ειρήνη˙ ο Θηραμένης μιλώντας εξ
ονόματος των πρέσβεων έλεγε ότι πρέπει να υπακούσουν στους Λακεδαιμονίους
και να γκρεμίσουν τα τείχη. Επειδή λίγοι του έφεραν αντίρρηση, αλλά πολύ
περισσότεροι συμφώνησαν μαζί του, αποφάσισαν να δεχτούν την ειρήνη.
23. Ύστερα από αυτά και ο Λύσανδρος κατέπλευσε στον Πειραιά και οι εξόριστοι
επέστρεφαν στην πατρίδα τους και άρχισαν να γκρεμίζουν τα τείχη πολύ
πρόθυμα, ενώ οι αυλητρίδες έπαιζαν τον αυλό τους και τραγουδούσαν, επειδή
νόμιζαν ότι εκείνη η μέρα ήταν για την Ελλάδα η αρχή της ελευθερίας.

Ερμηνευτικά σχόλια:
§16: τοιούτων δέ ὄντων ( τῶν πραγμάτων ): Η κατάσταση των
Αθηναίων είναι απελπιστική, καθώς τους πολιορκεί ο Άγης από την ξηρά και ο
Λύσανδρος από τη θάλασσα. Δεν έχουν πια ούτε πλοία ούτε συμμάχους, και
επιπλέον υποφέρουν από το συνωστισμό και τη σιτοδεία. Ωστόσο, στην αρχή
αποκρούουν κάθε σκέψη για συμβιβασμό και για την κατεδάφιση των μακρών
τειχών της Αθήνας και του Πειραιά. Η λιμοκτονία όμως και η γενική
αποθάρρυνση τους υποχρεώνουν στο τέλος να προτείνουν τη μερική κατεδάφιση
των τειχών σε έκταση δέκα σταδίων.
Θηραμένης: Έζησε στα τέλη του 5ου αι. π.χ. στην Αθήνα, μαθήτευσε
κοντά στο σοφιστή Πρόδικο, ίσως και στο φιλόσοφο Σωκράτη, και διακρίθηκε ως
στρατηγός και κυρίως ως πολιτικός. Φίλαρχος και φιλόδοξος, ασταθής και
ευμετάβολος, χωρίς αρχές και σταθερότητα στις πολιτικές του επιλογές,
μεταπηδούσε εύκολα από τη δημοκρατική στην ολιγαρχική παράταξη και
αντιστρόφως, αλλά θεωρούσε την τυραννίδα ως την πιο ενδεδειγμένη μορφή του
πολιτεύματος. Γι’ αυτή την τακτική του οι αρχαίοι τον ονόμασαν « κόθορνο ». Το
411 π.χ. συνέπραξε στην ανατροπή της δημοκρατίας και στην εγκαθίδρυση της
ολιγαρχίας των τετρακοσίων. Αργότερα ( 406 π.χ. ) ως τριήραρχος κατηγόρησε
τους συστρατήγους του στη ναυμαχία των Αργινουσών, γιατί δεν περισυνέλεξαν
τους ναυαγούς και τους νεκρούς, και συνετέλεσε στην καταδίκη τους. Ο ρόλος
του μάλιστα κατά την πολιορκία της Αθήνας στο τέλος του Πελοποννησιακού
πολέμου υπήρξε για την πατρίδα του αρνητικός και καταλυτικός. Μετά τη σύναψη
της ειρήνης και την κατεδάφιση των τειχών έγινε ένας από τους τριάκοντα
τυράννους ( Ιούλιος 404 – Φεβρ. 403 )˙ ως μετριοπαθής όμως ήρθε σε
σύγκρουση με τον αδίστακτο Κριτία, κατηγορήθηκε από αυτόν ως εχθρός της
τυραννίδας και γι’ αυτό φυλακίστηκε και υποχρεώθηκε να πιει το κώνειο. Ο
θάνατός του συνετέλεσε κι αυτός στην αποκατάσταση της δημοκρατίας, αφού
εξήγειρε τους μετριοπαθείς ολιγαρχικούς που συνεργάστηκαν με τους
δημοκρατικούς πολίτες.
διέτριβε παρά Λυσάνδρῳ: Την εποχή αυτή ( Μάρτιος του 404 π.χ. ) ο
Λύσανδρος πολιορκούσε τη Σάμο, τη μόνη πόλη που απέμεινε πιστή στην
Αθήνα.
οἱ Λακεδαιμόνιοι ἀντέχουσι περί τῶν τειχῶν: Οι Σπαρτιάτες ανέκαθεν
ήταν αντίθετοι με την οχύρωση των πόλεων έξω από την Πελοπόννησο. Έτσι,
όταν οι Αθηναίοι μετά τη λήξη των Περσικών πολέμων ( 478 π.χ. ) ανήγειραν τα
μακρά τείχη, που τους παρείχαν ασφάλεια και συμβόλιζαν το μεγαλείο και την
ανεξαρτησία τους, οι Λακεδαιμόνιοι αντέδρασαν έντονα, γιατί τα θεωρούσαν
επικίνδυνα για τη δική τους ασφάλεια. Γι’ αυτό και βασικός όρος για την
παράδοση της Αθήνας ήταν η κατεδάφιση των τειχών.
 ἐπιτηρῶν ὁπότε Ἀθηναῖοι ἔμελλον...... ὁμολογήσειν: Ως ολιγαρχικός
ήθελε την παράδοση της Αθήνας, ώστε να επιτευχθεί η αλλαγή του καθεστώτος.
Γι’ αυτό καθυστέρησε τόσο πολύ, έως ότου οι συμπολίτες του εξαντλημένοι από
την πείνα θα συμφωνούσαν με οποιονδήποτε όρο των Λακεδαιμονίων.
§ 17: τούς ἐφόρους εἶναι κυρίους: Οι έφοροι υπήρξαν η ανώτατη
πολιτική αρχή σε πολλές δωρικές πόλεις και, φυσικά, στη Σπάρτη. Ήταν πέντε,
εκλέγονταν απ’ όλους τους πολίτες και η εξουσία τους διαρκούσε ένα χρόνο.
Στην αρχή ήταν θεσμός δημοκρατικός που επιβλήθηκε για την παρακολούθηση
της πειθαρχίας των πολιτών ( έφοροι = επόπτες )˙ με το πέρασμα όμως του
χρόνου έγιναν θεσμός συντηρητικός και μετά τον 7ο αι. κατέστησαν οι
πραγματικοί κυβερνήτες της πόλης με εκτελεστική και νομοθετική εξουσία. Αυτοί
συγκαλούσαν την Απέλλα και τη Γερουσία και εκτελούσαν τις αποφάσεις των
σωμάτων αυτών. Διαπραγματεύονταν με τους ξένους πρέσβεις, εφάρμοζαν την
ξενηλασία, δίκαζαν μαζί με τη Γερουσία σοβαρές υποθέσεις, φρόντιζαν για την
αγωγή των εφήβων, συγκρατούσαν σε υποταγή τους είλωτες και τους περιοίκους
και επέβλεπαν τους πάντες, ακόμα και τους βασιλείς. Με τον καιρό όμως έχασαν
τη δύναμή τους και έγιναν υποχείριοι των 28 Γερόντων. Έτσι, η Γερουσία
κυβερνούσε κατ’ ουσίαν με όργανα τους Εφόρους. Ο θεσμός αυτός καταργήθηκε
οριστικά το 2ο μ.χ. αιώνα.
ᾑρέθη πρεσβευτής αὐτοκράτωρ: Ήταν ανώτατο αξίωμα στην Αθήνα σε
δύσκολες πρεσβευτικές αποστολές. Ο πρεσβευτής που τις αναλάμβανε, είχε
απόλυτη πληρεξουσιότητα και διαχειριζόταν « εν λευκώ » σοβαρές υποθέσεις.
§ 18: ἔπεμψεν Ἀριστοτέλην: Ήταν εξόριστος Αθηναίος ολιγαρχικός που
τον συμπεριέλαβε ο Λύσανδρος σ’ αυτή την εμπιστευτική αποστολή προς τους
εφόρους της πόλης του, γιατί ήξερε ότι θα εξυπηρετούσε πρόθυμα τα
συμφέροντα της Σπάρτης. Αργότερα μάλιστα έγινε, όπως και ο Θηραμένης, ένας
από τους τριάκοντα τυράννους.
§ 19: ἐπεί ἦσαν ἐν Σελλασίᾳ: Πρόκειται για μεθοριακή πόλη της
Λακωνικής, βόρεια της Σπάρτης ( ο σημερινός Βουρλιάς ), με μεγάλη στρατηγική
σημασία.
Ἐπεί δ’ ἧκον: Η δεκαμελής πρεσβευτική αποστολή των Αθηναίων, αφού
δέχτηκε τον έλεγχο στη Σελλασία για το λόγο της άφιξής της, έφτασε στη Σπάρτη
ύστερα από πρόσκληση των εφόρων.
ἐκκλησίαν ἐποίησαν: Οι έφοροι συγκάλεσαν στη Σπάρτη συνέδριο, στο
οποίο παρευρίσκονταν οι εκπρόσωποι της Πελοποννησιακής συμμαχίας, για να
αποφασίσουν από κοινού για την τύχη της Αθήνας.
ἀντέλεγον Κορίνθιοι καί Θηβαῖοι μάλιστα: Ήταν οι μεγαλύτεροι εχθροί
της Αθήνας κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου αλλά και νωρίτερα.
Οι πρώτοι αντιδρούσαν εξαιτίας του οικονομικού ανταγωνισμού και της
πολιτειακής διαφοράς τους. Άλλωστε ήταν η ισχυρότερη ολιγαρχική δύναμη μετά
τη Σπάρτη και σταθερός σύμμαχος αυτής. Οι Θηβαίοι, πάλι, ήταν άσπονδος
εχθρός της Αθήνας, γιατί ένιωθαν ότι απειλούνταν από την επεκτατική πολιτική
της. Γι’ αυτό και στο συνέδριο ο Θηβαίος εκπρόσωπος Ερίανθος πρότεινε την
ολοκληρωτική καταστροφή της Αθήνας ( να γίνει βοσκοτόπι ) και την πώληση
όλων των κατοίκων της ως δούλων. Η πρότασή τους όμως απορρίφθηκε και η
Αθήνα σώθηκε με τη μεσολάβηση των Φωκέων.
 § 20: ἐν τοῖς μεγίστοις κινδύνοις γενομένοις τῇ Ἑλλάδι: Πρόκειται για
τους Περσικούς πολέμους ( 490 – 478 ), στη διάρκεια των οποίων η Αθήνα
αναμφισβήτητα έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην απόκρουση των Περσών και
τη διατήρηση της ελευθερίας των Ελλήνων.
§ 21: ἐπανέφερον ταῦτα εἰς τάς Ἀθήνας: Ήταν οι όροι που οι
Λακεδαιμόνιοι απαίτησαν για τη σύναψη ειρήνης: α) η κατεδάφιση των μακρών
τειχών και του τείχους του Πειραιά, β) η παράδοση όλου του στόλου εκτός από
δώδεκα πλοία ( πράξη συμβολική ), γ) η επιστροφή όλων των πολιτικών
εξόριστων, δ) η αποδοχή των ίδιων με τους Λακεδαιμονίους εχθρών και φίλων
και ε) η αναγνώριση της ηγεμονίας και της πρωτοπορίας της Σπάρτης αλλά και η
συμπόρευση μαζί της σε κάθε εκστρατεία.
§ 22: ἀντειπόντων δέ τινων...... ἔδοξε δέχεσθαι τήν εἰρήνην: Η
αποδοχή των όρων της ειρήνης και η παράδοση της Αθήνας έγινε τέλη Μαρτίου
και αρχές Απριλίου του 404 π.χ.
§ 23: Λύσανδρος κατέπλει εἰς τόν Πειραιᾶ: Ο Λύσανδρος αρχικά
πολιορκούσε την Αθήνα από τη θάλασσα, όπως ο Άγης από την ξηρά. Επειδή
όμως οι Αθηναίοι αντιστέκονταν, έπλευσε με μέρος του στόλου του εναντίον
πόλεων της Μ. Ασίας των οποίων ρύθμισε την πολιτική κατάσταση, βίαια ή
ειρηνικά, σύμφωνα με τα συμφέροντα της Σπάρτης. Η είδηση της παράδοσης της
Αθήνας τον βρήκε να πολιορκεί τη Σάμο. Έλυσε λοιπόν την πολιορκία της και
κατέπλευσε στον Πειραιά.
τά τείχη κατέσκαπτον ὑπ’ αὐλητρίδων: Οι Λακεδαιμόνιοι κατά την
κατεδάφιση των τειχών, για να πανηγυρίσουν τη νίκη τους αυτοί και οι
ολιγαρχικοί Αθηναίοι, κάλεσαν αυλητρίδες, όπως γινόταν στα γλέντια και στα
συμπόσια. Έτσι, έδωσαν εορταστικό περιεχόμενο και χαρακτήρα στην πράξη
τους αλλά και συμβολικό.
νομίζοντες........ ἄρχειν τῆς ἐλευθερίας: Οι Έλληνες πίστευαν ότι την
ημέρα αυτή απελευθερώνονταν από την τυραννία των Αθηναίων. Γι’ αυτό και
συμμετέχουν σ’ αυτό το « πανηγύρι της χαράς ». Όμως σύντομα το μέλλον έδειξε
ότι η προσδοκία τους αυτή ήταν λανθασμένη, γιατί οι Λακεδαιμόνιοι
αποδείχτηκαν βαρύτεροι δυνάστες από τους Αθηναίους.

Λεξιλόγιο:
βούλονται: οριστ. ενεστ. του βούλομαι. Ομορρ.: βούλημα, βούληση, βουλητικός,
αβούλητος, αβουλία, άβουλος, βουλησιαρχία, δίβουλος.
ἐξανδραποδίσασθαι: απαρ. αορ. του ἐξανδραποδίζομαι. Ομορρ.: ανδράποδο,
εξανδραπόδιση, εξανδραποδισμός.
διέτριβε: οριστ. παρατ. του διατρίβω. Ομορρ.: τριβή, τρίμμα, τρίφτης, τρίψιμο,
διατριβή, εντριβή, παιδοτρίβης, προστριβή, συντρίμμια, συντριπτικός.
ἐπιτηρῶν: μ.τ.χ. ενεστ. του ἐπιτηρῶ. Ομορρ.: τήρηση, διατηρητέος, επιτήρηση,
επιτηρητής, παρατήρηση, παρατηρητής, παρατηρητικός, συντήρηση,
συντηρητικός.
ἔμελλον: οριστ. παρατ. του μέλλω. Ομορρ.: μέλλημα (=αργοπορία), μέλληση,
μέλλον, μέλλοντας, μελλοντικός, μελλοθάνατος.
ὁμολογήσειν: απαρ. μελλ. του ὁμολογῶ. Ομορρ.: ομολογητής, ομολογία,
ομολογιακός, ομόλογο, ομολογουμένως, εξομολόγηση, συνομολόγηση.
ἰέναι: απαρ. ενεστ. του ἔρχομαι/εἶμι. Ομορρ.: ελεύθερος, ερχομός, ισθμός,
ιταμός, αμαξιτός, ανεξίτηλος, απρόσιτος, διέλευση, εισιτήριο, προϊόν,
προσέλευση, προσηλυτισμός.
ἀποκρίναιτο: ευκτ. αορ. του ἀποκρίνομαι. Ομορρ.: κρίμα, κρίση, κριτήριο,
κριτής, κριτικός, απόκριση, ανάκριση, ανακριτής, αποκριτικός, διάκριση,
διακριτικός, έγκριση, έγκριτος, επίκριση, επικριτικός, ευκρινής, κατάκριση,
κατακριτέος, πρόκριμα, προκριματικός, πρόκριση, πρόκριτος, υποκριτής.
καλεῖν: απαρ. ενεστ. του καλῶ. Ομορρ.: κάλεσμα, κλήση, κλητήρας, ανάκληση,
ανέγκλητος, αυτόκλητος, έγκλημα, εγκληματίας, εγκληματικότητα, έκκληση,
εκκλησία, επίκληση, παρακάλια, παράκληση, προκλητικός, πρόσκληση,
προσκλητήριο, σύγκλητος.
σπένδεσθαι: απαρ. ενεστ. του σπένδομαι. Ομορρ.: σπονδείος, σπονδή,
άσπονδος, ομοσπονδία, ομοσπονδιακός, παρασπονδία, υπόσπονδος.
εἰργασμένην: μ.τ.χ. παρακ. του ἐργάζομαι. Ομορρ.: αργαλειός, εργαλείο,
εργασία, εργάσιμος, εργαστήριο, εργάτης, εργατικός, εργοστάσιο, άνεργος,
απεργία, διεργασία, ενέργεια, επεξεργασία, εργοδηγός, εργολάβος, εργοτάξιο,
εργόχειρο, καλλιεργήσιμος, κάτεργο, κατεργασία, κατεργάσιμος, κωλυσιεργία,
προεργασία, συνεργάτης.
ἕπεσθαι: απαρ. ενεστ. του ἕπομαι. Ομορρ.: επόμενος, επομένως, συνεπής,
συνέπεια.
ἡγῶνται: υποτ. ενεστ. του ἡγοῦμαι. Ομορρ.: ηγεμόνας, ηγεμονία, ηγεμονικός,
ηγεσία, ηγέτης, ηγετικός, ηγητής, ηγήτορας, ηγούμενος, ανεκδιήγητος,
ανεξήγητος, αφήγημα, αφηγηματικός, αφηγητής, διήγηση, εισήγηση, εισηγητής,
εξήγηση, καθηγητής.
ἐπανέφερον: οριστ. παρατ. του ἐπαναφέρω. Ομορρ.: φαρέτρα, φέρετρο, φορά,
φορείο, φόρος, φωριαμός, αμφορέας, ανυπόφορος, αυτόφωρος, αχθοφόρος,
διάφορος, διένεξη, διηνεκής, δορυφόρος, εισφορά, εκφορά, επαναφορά,
λεωφόρος, μεταφορέας, πληροφορία, προσφορά, προφορικός, συμπεριφορά,
συμφορά, φερέγγυος.
περιεχεῖτο: οριστ. παρατ. του περιχέομαι. Ομορρ.: χοάνη, χους (=χώμα, σωρός
χώματος), χυδαίος, χυλός, χύμα, χυμός, χυμώδης, χυτός, χύτρα, διάχυτος,
οινοχόη, σύγχυση.
φοβούμενοι: μ.τ.χ. ενεστ. του φοβοῦμαι. Ομορρ.: φοβέρα, φοβερός, φόβητρο,
φοβητσιάρης, φοβία, φόβος, άφοβος, εκφοβισμός, επίφοβος, κλειστοφοβία.
ἐνεχώρει: οριστ. παρατ. του απρόσωπου ἐγχωρέω-ῶ. Ομορρ.: χωρικός, χωριό,
χώρος, αναχώρηση, αποχώρηση, ασυγχώρητος, διαχωρισμός, εγχώριος,
εκχώρηση, καταχώριση, παραχωρητικός, συγχώρηση, συγχωροχάρτι,
υποχωρητικός, χωροταξικός, χωροφύλακας, χωροχρόνος.
προηγόρει: οριστ. παρατ. του προηγορέω-ῶ. Ομορρ.: αγορά, αγοραίος,
αγοραστικός, αγόρευση, αγορητής, ρήση, ρητός, αγορανομία, αναγόρευση,
ανάρρηση, απαγορευτικός, απόρρητος, άρρητος, ετυμηγορία, κατηγορία,
συνήγορος, υπαγόρευση.
πείθεσθαι: απαρ. ενεστ. του πείθομαι. Ομορρ.: πειθήνιος, πειθώ, πείσμα,
πειστήριο, πειστικός, πεποίθηση, πιθανός, πιθανότητα, πιστός, πίστωση,
αμετάπειστος, αξιόπιστος, διαπιστευτήρια, έμπιστος, εύπιστος, παραπειστικός,
πειθαναγκασμός.
συνεπαινεσάντων: μ.τ.χ. αορ. του συνεπαινέω-ῶ. Ομορρ.: παίνεμα, παινεύω,
επαίνεση, επαινέτης, έπαινος, παραίνεση, παραινετικός, συναίνεση,
συναινετικός.
κατέσκαπτον: οριστ. παρατ. του κατα-σκάπτω. Ομορρ.: σκάμμα, σκαπανέας,
σκαπάνη, σκαφέας, σκαφείο, σκάφη, σκαφίδα, σκάφος, ανασκαφή, ανασκαφικός,
κατασκαφή.
 ΒΙΒΛΙΟ 2 Κεφ. 3 § 11-16

Ερμηνευτικά σχόλια:
§ 11-14
Στο κείμενο δηλώνεται αρχικά ο τρόπος και ο χρόνος της εκλογής των τριάκοντα
τυράννων και ορίζεται ο σκοπός αυτής που αποτελεί και την εξαγγελία τους.
Όμως η πραγματικότητα είναι διαφορετική και εκφράζεται αντιθετικά με τους
συνδέσμους: μέν – δε (τούτους μέν… βουλήν δε). Έτσι ο όρος της εκλογής τους
δεν εκπληρώνεται. Αντίθετα, οι σφετεριστές της εξουσίας ρυθμίζουν κατά
βούληση τα κύρια θεσμικά όργανα στη διοίκηση της πολιτείας εγκαθιστώντας σ’
αυτά δικούς τους ανθρώπους. Στη συνέχεια οι τριάκοντα, όπως όλοι οι
πραξικοπηματίες, φορούν το ένδυμα της ηθικής και εμφανίζονται ως
υπερασπιστές της αρετής και τιμητές των πάντων. Τα ηθικά κριτήρια
εμφανίζονται ως πρόσχημα της νομιμοφροσύνης και επικάλυμμα ιδιοτελών
πολιτικών επιδιώξεων. Έτσι στρέφονται κατά των συκοφαντών, ώστε να
εξασφαλίσουν τη λαϊκή αποδοχή και να δημιουργήσουν ευνοϊκό γι’ αυτούς κλίμα.
Οι βουλευτές και οι άλλοι άρχοντες, εγγύηση της άλλοτε δημοκρατίας, νιώθουν
ανακούφιση που απαλλάχτηκαν από την κοινωνική πληγή των συκοφαντών,
αφού με ευχαρίστηση προβαίνουν σε καταδικαστικές αποφάσεις. Παράλληλα
όμως διαφαίνεται ο τρόμος μπροστά στη φανερή ψηφοφορία αλλά και η
διάβρωση των ηθών, αφού οι τιμητές δείχνουν αδιαφορία και απάθεια και δεν
αγανακτούν με τη σκέψη ότι ανάμεσα στους καταδικασμένους υπάρχουν και
αθώοι.
Όλα αυτά τα στοιχεία συνθέτουν την πρώτη φάση του σκηνικού της
δραστηριότητας των τριάκοντα τυράννων από τότε που ανέλαβαν την εξουσία.
Στη συνέχεια – δεύτερη φάση – φαίνεται καθαρά ότι το μόνο πρόβλημα που
απασχολεί τους τριάκοντα είναι η εδραίωσή τους στην εξουσία. Όμως τα
δημαγωγικά τους μέσα είχαν εξαντληθεί, χωρίς ωστόσο να πείσουν το λαό και να
διευρύνουν τη λαϊκή βάση. Γι’ αυτό εγκαταλείπουν πια τα προσχήματα, ρίχνουν
το προσωπείο και δείχνουν το αληθινό τους πρόσωπο, αφού καταφεύγουν στη
βοήθεια των Λακεδαιμονίων που τους είχαν εκμηδενίσει. Έτσι φτάνουν στο
έσχατο σημείο της ηθικής κατάπτωσης, της προδοσίας και της υποτέλειας.
Πείθουν, λοιπόν, το Λύσανδρο, προσκαλούν στρατό κατοχής και μάλιστα
αναλαμβάνουν τον επισιτισμό του με έξοδα του δημοσίου και όχι δικά τους. Έτσι
επισύρουν την επέμβαση ξένης και εχθρικής δύναμης στα εσωτερικά της πόλης
τους για την εδραίωση της ολιγαρχίας. Οι κύριοι, συνεπώς, υπεύθυνοι για τα
έκτροπα που θα ακολουθήσουν είναι οι ίδιοι οι τριάκοντα, ενώ η ευθύνη της
Σπάρτης παρουσιάζεται από τον ιστορικό υποβαθμισμένη, αφού συγκατάνευσε
ύστερα από πίεση.
Ακολούθως οι τύραννοι συμπεριφέρονται με δουλικότητα προς τη φρουρά
κατοχής και ιδίως τον Καλλίβιο για να επιδοκιμάζουν τις ενέργειές τους με τη
δύναμη των όπλων. Και αυτό επίσης είναι πράξη πολιτικής υποτέλειας και
έσχατης ηθικής κατάπτωσης. Τότε πια ενθαρρυμένοι εξαπολύουν απροκάλυπτα
κύμα διώξεων και αρχίζουν τις εκκαθαρίσεις, χωρίς διάκριση, όλων των
πολιτικών τους αντιπάλων συλλαμβάνοντας πλούσιους και φτωχούς, δημοκράτες
και μετριοπαθείς ολιγαρχικούς, ακόμα και ουδέτερους, και τους θανατώνουν
χωρίς δίκη. Τα κίνητρα των προγραφών είναι πολιτικά αλλά και προσωπικά και
οικονομικά. Η βία και η βαρβαρότητα κυριαρχούν σ’ ένα καθεστώς παντελώς
ανέλεγκτο και ασύδοτο, όπου οι βιαιότητες των παθών και των συγκρούσεων
είναι πρωτοφανείς.
Η έκθεση των γεγονότων δίνεται με αυστηρή χρονολογική σειρά, όπως
μαρτυρεί η αφθονία των χρονικών συνδέσμων και επιρρημάτων. Επίσης
δηλώνεται με συμπλεκτική και κυρίως αντιθετική σχέση, οι οποίες αποκαλύπτουν
την ενότητα του σχεδίου δράσης των τριάκοντα, τη μεθοδικότητα και
συστηματικότητα των ενεργειών τους, αλλά και την αντιφατική τους συμπεριφορά
και προδοτική τους στάση παρά τις αρχικές εξαγγελίες τους.

§ 15-16
Στο κείμενο κυριαρχεί η προσωπικότητα των δύο πρωταγωνιστών της
τυραννίας, του Κριτία που είναι ο ρεαλιστής και πρακτικός νους, ο εκπρόσωπος
του σοφιστικού δικαίου, και του Θηραμένη, του θεωρητικού και μετριοπαθούς
ολιγαρχικού. Οι απόψεις τους αντιπαρατίθενται μέσα από έναν πλαστό διάλογο.
Οι σχέσεις των δύο αντρών ήταν στην αρχή φιλικές και ταυτόσημες, αλλά
μετά διαφοροποιήθηκαν οι απόψεις τους μπροστά στη δραματική εξέλιξη των
γεγονότων. Ο Κριτίας, για λόγους ιδεολογικούς και αντεκδίκησης, πίστευε ότι
μόνο οι εκκαθαρίσεις θα σταθεροποιούσαν το καθεστώς και θα εδραίωναν την
εξουσία τους. Γι’ αυτόν, σύμφωνα και με τη γνωστή μετέπειτα αρχή του
Μακιαβέλι, η πολιτική δε συμβαδίζει με το δίκαιο και την ηθική. Το δίκαιο του
ισχυροτέρου υπαγορεύει και προσαρμόζει στα μέτρα του την ηθική. Έχει
επίγνωση ότι το τυραννικό καθεστώς δε στηρίζεται στη λαϊκή βάση, γιατί είναι
εκτροπή του πολιτεύματος, και επιβάλλεται με τη βία, ακόμα και με το έγκλημα
που είναι θεμιτό για την εδραίωση της εξουσίας.
Αντίθετα, ο Θηραμένης ως μετριοπαθής ολιγαρχικός δε θεωρεί σωστό να
προβαίνουν σε αθρόες εκκαθαρίσεις των πολιτών που ο λαός τιμούσε και δεν
έβλαπταν τους αριστοκρατικούς. Κάνοντας μάλιστα αυτοκριτική ομολογεί ότι στο
παρελθόν και οι ίδιοι είχαν ακολουθήσει φιλολαϊκή πολιτική για να είναι αρεστοί.
Γι’ αυτό και έρχεται σε διαφωνία και αντίθεση με τον Κριτία.
Στην αρχή το κείμενο χαρακτηρίζεται για την πολυπλοκότητα στο
περιεχόμενο και την έκφραση, την ανυπαρξία κύριας πρότασης, τη χρήση του
παρατατικού και των αντιθετικών συνδέσμων μέν – δέ. Τα στοιχεία αυτά
αισθητοποιούν την ένταση, τη σφοδρότητα και τη διάρκεια της σύγκρουσης, ενώ
οι αόριστοι εκφράζουν τα συντελεσμένα γεγονότα. Αλλά και στη συνέχεια ο λόγος
είναι σύνθετος και πεπλεγμένος, ενώ παρατηρείται δραματική μεταστροφή από
τον πλάγιο λόγο σε ευθύ, προκειμένου να δηλωθεί με παραστατικότητα και
θεατρικότητα η οξύτητα της αντιπαράθεσης, προοίμιο της καταδίκης του
Θηραμένη.
 ΒΙΒΛΙΟ 2 Κεφ. 3 § 50 – 56

Μετάφραση:
50. Μόλις είπε αυτά και τελείωσε την αγόρευσή του, η βουλή φανερά τον
επιδοκίμασε˙ τότε ο Κριτίας, επειδή κατάλαβε ότι, αν επιτρέψει στη βουλή να
αποφασίσει γι’ αυτόν με ψηφοφορία, θα γλιτώσει και επειδή θεώρησε αυτό
ανυπόφορο, πλησίασε τους τριάκοντα, μίλησε λίγο μαζί τους, βγήκε από τη
βουλή και διέταξε αυτούς που είχαν τα εγχειρίδια να σταθούν φανερά κοντά στα
κιγκλιδώματα της βουλής.
51. Κι αφού ξαναμπήκε, είπε: « Εγώ, κύριοι βουλευτές, νομίζω ότι είναι καθήκον
κάθε άξιου πολιτικού ηγέτη, όταν βλέπει τους φίλους του να εξαπατώνται, να μην
το επιτρέπει. Κι εγώ λοιπόν αυτό θα κάνω. Γιατί και αυτοί εδώ που έχουν σταθεί
μπροστά λένε ότι δε θα μας επιτρέψουν, αν αθωώσουμε έναν άντρα που
ολοφάνερα βλάπτει την ολιγαρχία. Αναγράφεται βέβαια στους νέους νόμους
κανένας απ’ όσους ανήκουν στους τρισχιλίους να μη θανατώνεται χωρίς τη δική
σας ψήφο, να έχουν όμως οι τριάκοντα το δικαίωμα να θανατώνουν αυτούς που
είναι έξω από τον κατάλογο. Εγώ λοιπόν, είπε, εξαλείφω αυτόν εδώ το Θηραμένη
από τον κατάλογο με τη σύμφωνη γνώμη όλων μας. Και αυτόν, είπε, εμείς τον
καταδικάζουμε σε θάνατο ».
52. Όταν άκουσε ο Θηραμένης αυτά, αναπήδησε στο βωμό (της βουλής) και
είπε: « Εγώ, είπε, άντρες, σας υποβάλλω την πιο νόμιμη παράκληση απ’ όλες,
να μην έχει δηλ. ο Κριτίας το δικαίωμα να διαγράφει ( από τον κατάλογο ) μήτε
εμένα μήτε όποιον από σας θέλει, αλλά σύμφωνα με το νόμο, τον οποίο ακριβώς
αυτοί συνέταξαν γι’ αυτούς που περιλαμβάνονται στον κατάλογο, σύμφωνα με
αυτόν και εσείς και εγώ να δικαζόμαστε.
53. Και δεν αγνοώ βέβαια αυτό, μα τους θεούς, είπε, ότι δηλ. καθόλου δε θα με
βοηθήσει αυτός εδώ ο βωμός, αλλά θέλω να σας αποδείξω και το εξής, ότι
δηλαδή αυτοί είναι όχι μόνο πολύ άδικοι απέναντι στους ανθρώπους, αλλά και
πολύ ασεβείς απέναντι στους θεούς. Απορώ όμως με σας, άντρες καλοί και
έντιμοι, είπε, που δε θα βοηθήσετε τον ίδιο τον εαυτό σας, και μάλιστα ενώ
γνωρίζετε ότι το δικό μου όνομα δε διαγράφεται καθόλου πιο εύκολα ( από τον
κατάλογο ) απ’ ό,τι το όνομα του καθενός από σας ».
54. Ύστερα από αυτό ο κήρυκας των τριάκοντα κάλεσε τους έντεκα να
συλλάβουν το Θηραμένη˙ κι όταν εκείνοι μπήκαν μέσα μαζί με τους υπηρέτες /
βοηθούς τους, έχοντας επικεφαλής το Σάτυρο, το θρασύτατο και αναιδέστατο,
είπε ο Κριτίας: « Σας παραδίδουμε αυτόν εδώ το Θηραμένη που έχει
καταδικαστεί σύμφωνα με το νόμο. Και σεις οι έντεκα, αφού τον συλλάβετε και
τον οδηγήσετε όπου πρέπει, να εκτελέσετε τα περαιτέρω ».
55. Μόλις είπε αυτά ( ο Κριτίας ), ο Σάτυρος προσπαθούσε να αποσπάσει ( το
Θηραμένη ) από το βωμό, το ίδιο έκαναν και οι βοηθοί του. Τότε ο Θηραμένης,
όπως βέβαια ήταν φυσικό, επικαλούνταν και θεούς και ανθρώπους να δουν καλά
αυτά που γίνονταν. Αλλά οι βουλευτές αδρανούσαν, γιατί έβλεπαν ότι και αυτοί
που ήταν κοντά στα κιγκλιδώματα ( ήταν ) όμοιοι με το Σάτυρο και ότι ο χώρος
μπροστά στο βουλευτήριο ( ήταν ) γεμάτος από τους φρουρούς και γιατί
γνώριζαν ότι αυτοί παρευρίσκονταν οπλισμένοι με εγχειρίδια.
56. Και αυτοί ( οι έντεκα ) έσυραν τον άντρα περνώντας ( τον ) μέσα από την
αγορά, ενώ αυτός φώναζε με πολύ μεγάλη φωνή τι πάθαινε. Λένε και αυτήν τη
φράση αυτού. Μόλις του είπε ο Σάτυρος ότι θα θρηνήσει, αν δε σωπάσει, τον
ρώτησε / του απάντησε ρωτώντας˙ « Αν σιωπώ, είπε, άραγε δε θα θρηνήσω; »
Και όταν έπινε το κώνειο, καθώς αναγκαζόταν να πεθάνει ( ή πεθαίνοντας με το
ζόρι ), λένε ότι αυτός, αφού έριξε κάτω σταγόνα σταγόνα ό,τι απέμεινε στο
ποτήρι, όπως στο παιχνίδι με τον « κότταβο », είπε: « αυτό στην υγειά του
όμορφου Κριτία ». Και δεν αγνοώ βέβαια αυτό, ότι δηλαδή αυτά δεν ( είναι )
αποφθέγματα αξιόλογα, όμως κρίνω αξιοθαύμαστο αυτό το στοιχείο του άντρα,
το ότι δηλαδή ακόμα και την ώρα που πλησίαζε ο θάνατος δεν έλειψε από την
ψυχή του μήτε η αυτοκυριαρχία μήτε το χιούμορ του.

Ερμηνευτικά σχόλια:
§ 50: Ὡς δέ εἰπών ταῦτα ἐπαύσατο: Ο Θηραμένης προκαλούμενος από τον
Κριτία αντικρούει τις κατηγορίες του. Απολογείται για τα πεπραγμένα στο
δημόσιο βίο του και επιρρίπτει ευθύνες στον Κριτία και στους άλλους τριάκοντα
για τα έκτροπα και τις δολοφονίες του καθεστώτος. Έτσι αντιστρέφει το εις βάρος
του κλίμα, που δημιουργήθηκε με την αγόρευση του Κριτία, και επηρεάζει
ευμενώς το ακροατήριο αλλά και τους ίδιους τους βουλευτές / δικαστές, που ήταν
έμπιστοι στους τριάκοντα και διορίζονταν από αυτούς – δεν εκλέγονταν όπως
στον καιρό της δημοκρατίας.
γνούς ὁ Κριτίας ὅτι εἰ ἐπιτρέψοι τῇ βουλῇ: Φαίνεται ότι ο Κριτίας είναι
επικεφαλής και των υπόλοιπων τυράννων που παρευρίσκονται στη βουλή αλλά
και των βουλευτών φυσικά. Δεν είναι, λοιπόν, πρώτος μεταξύ ίσων αλλά η ψυχή
της τυραννίας. Γι’ αυτό και απροκάλυπτα παρεμβαίνει στην εξέλιξη της δίκης του
Θηραμένη, που καταντά παρωδία καθώς καταδολιεύεται τις έννομες διαδικασίες.
τοῦτο οὐ βιωτόν ἡγησάμενος: Η φράση είναι χαρακτηριστική της εμπάθειας και
του μίσους που τρέφει ο Κριτίας κατά του Θηραμένη, αφού κρίνει ότι δεν αξίζει η
ζωή του αν ο αντίπαλός του γλιτώσει. Γι’ αυτό και επιζητεί πάση θυσία την
καταδίκη του.
τούς τά ἐγχειρίδια ἔχοντας: Οι τριάκοντα τύραννοι είχαν αφοπλίσει όλους τους
πολίτες και τα όπλα τους τα είχαν αφιερώσει στον Παρθενώνα, προς τιμήν τάχα
της θεάς Αθηνάς, τον οποίο όμως φύλαγαν οι Λακεδαιμόνιοι φρουροί του
Καλλίβιου. Μόνο στους δικούς τους τρισχιλίους είχαν επιτρέψει να είναι ένοπλοι.
Επίσης και σε κάποιους νεαρούς ολιγαρχικούς, αδίστακτους λάτρεις της
τυραννίας / παρακρατικούς, είχαν δώσει εντολή κρατώντας μικρά ξίφη να
παρευρίσκονται σε περίπτωση ανάγκης έξω από το χώρο της βουλής. Αυτούς
κάλεσε ο Κριτίας να σταθούν επιδεικτικά μπροστά στους βουλευτές, όταν η δίκη
έγερνε προς το μέρος του Θηραμένη, ώστε να εκβιάσει τη δικαστική απόφαση με
την απειλή των όπλων.
ἐπί τοῖς δρυφάκτοις: Δρύφακτοι ονομάζονταν τα δρύινα κιγκλιδώματα που
χώριζαν τις θέσεις των βουλευτών / δικαστών από το χώρο του ακροατηρίου
της βουλής. Εκεί μπροστά στάθηκαν οι μαχαιροφόροι νεαροί.
§ 51: οἳδε οἱ ἐφεστηκότες: Πρόκειται για τους ίδιους τους νεαρούς τους
οπλισμένους με εγχειρίδια.
Ἒστιν ἐν τοῖς καινοῖς νόμοις: Οι τριάκοντα τύραννοι δε συνέταξαν βέβαια τους
« πάτριους νόμους », είχαν θεσπίσει όμως κάποιους νέους που απλώς
εξυπηρετούσαν τα άνομα σχέδιά τους. Φυσικά κύριος νομοθέτης ήταν ο Κριτίας.
ἐν τοῖς τρισχιλίοις: Οι τριάκοντα ήταν βέβαια οι απόλυτοι ρυθμιστές της
πολιτικής ζωής της Αθήνας. Όμως για την εδραίωση και απρόσκοπη άσκηση της
αρχής τους συνέταξαν έναν κατάλογο από 3.000 ολιγαρχικούς πολίτες,
αφοσιωμένους και έμπιστους στο καθεστώς, που ήταν ένοπλοι συνεργάτες στις
αυθαιρεσίες τους και τα εκτελεστικά όργανα των αποφάσεών τους. Με αυτούς
επέβαλλαν στους πολίτες το φόβο και τον τρόμο.
ἄνευ τῆς ὑμετέρας ψήφου: Πρόκειται για την ψήφο των βουλευτών / δικαστών.
συνδοκοῦν ἅπασιν ἡμῖν: Η φράση αναφέρεται στην ομόφωνη απόφαση των
υπόλοιπων τριάκοντα τυράννων κατά πρόταση του Κριτία.
§ 52: ἀνεπήδησεν ἐπί τήν ἐστίαν: Ο βωμός / εστία ήταν λίθινη συνήθως
κατασκευή μέσα στο σπίτι ή σε δημόσιους χώρους, όπου λατρεύονταν αντίστοιχα
οι θεότητες της οικογένειας και της πόλης. Σ’ αυτόν πάνω τελούνταν οι θυσίες. Ως
λατρευτικός χώρος προηγήθηκε χρονικά του ναού, αλλά και αργότερα παρέμεινε
βασικό συστατικό στοιχείο μέσα ή έξω από αυτόν. Σε βωμό, ιερό ή ναό
κατέφευγε κανείς, όταν κινδύνευε η ζωή του, ζητώντας προστασία από τους
θεούς, γιατί η παραβίαση του ασύλου θεωρούνταν βαρύτατη ασέβεια που μόλυνε
όλη την πόλη. Ο σεβασμός προς τον ικέτη ήταν ύψιστο πολιτικό καθήκον. Και
αυτή τη θρησκευτική και πολιτική σχέση επιβεβαιώνει και το γεγονός ότι στην
Αγορά της Αθήνας, που ήταν κατεξοχήν πολιτικό κέντρο, υπήρχαν πολλοί βωμοί
και ιερά, τεμένη και ναοί. Έτσι και ο Θηραμένης, όταν κατάλαβε ότι κινδύνευε η
ζωή του, αναπήδησε ως ικέτης στο βωμό της βουλής, πάνω στον οποίο
ορκίζονταν οι βουλευτές ότι θα εκδικάσουν τις υποθέσεις με γνώμονα το δίκαιο
και την ηθική. Η προαίσθησή του όμως ότι τελικά δε θα τον σώσει ο βωμός θα
αποδειχτεί αληθινή.
ἐξαλείφειν: Πρόκειται για τη διαγραφή κάποιου από τους τρισχιλίους, το όνομα
του οποίου συμπεριλαμβανόταν στον κατάλογο των συνεργατών που οι
τριάκοντα συνέλεξαν. Αυτοί ήταν οι τριάκοντα φυσικά τύραννοι και οι φανατικοί
ολιγαρχικοί, υπερασπιστές του καθεστώτος, και μάλιστα ένοπλοι.
§ 53: μήτε ὑμῶν…….. ὑμῶν μέντοι θαυμάζω: Ο Θηραμένης προειδοποιεί τα
μέλη της βουλής και τους τρισχιλίους γενικά ότι τους περιμένει η ίδια με τη δική
του τύχη, αν αδρανήσουν και δείξουν ανοχή στις αυθαιρεσίες των τριάκοντα.
Οὗτοι εἰσί ἀδικώτατοι - ἀσεβέστατοι: Εννοεί τους τριάκοντα τυράννους και
ιδίως τον Κριτία.
οὐδέν τό ἐμόν εὐεξαλειπτότερον ἢ τό ὑμῶν ἑκάστου: Αφού το όνομα του
Θηραμένη με τόση ευκολία διαγράφηκε από τον κατάλογο των τρισχιλίων, αν και
ήταν βασικό στέλεχος και πρωταγωνιστής της τυραννίας, ασφαλώς με
μεγαλύτερη ευκολία θα διαγραφόταν και το όνομα οποιουδήποτε άλλου, που θα
στεκόταν εμπόδιο στις ανομίες του Κριτία.
§ 54: ὁ τῶν τριάκοντα κῆρυξ: Οι κήρυκες προστατεύονταν από τα διεθνή της
εποχής νόμιμα και θεωρούνταν ιερά πρόσωπα. Γι’ αυτό και η προσβολή στο
πρόσωπό τους ήταν βαρύτατη ασέβεια. Μετέφεραν μηνύματα από τη μια αρχή
στην άλλη και πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στην εκκλησία του δήμου, στα
δικαστήρια, στις ιεροτελεστίες και γιορτές.
Οἱ Ἕνδεκα: Ήταν όργανα της εκτελεστικής εξουσίας. Δέκα πολίτες, που
κληρώνονταν ένας από κάθε φυλή, και σ’ αυτούς προστίθετο ο γραμματέας.
Είχαν δικαιοδοσία για αυτόφωρα αδικήματα, αλλά και ως δημόσιοι κατήγοροι
κινούσαν δίκη για πρόσωπα που είχαν κτηματικές διαφορές. Επίσης, φρόντιζαν
για την εκτέλεση των ποινικών αποφάσεων, είχαν τον έλεγχο της φυλακής και
ήταν υπεύθυνοι για την επιτήρηση και εκτέλεση των κατάδικων.
Σατύρου τοῦ θρασυτάτου…: Ήταν βουλευτής, ίσως ο πρόεδρος των ένδεκα,
γνωστός για τη θρασύτητα και την αναίδειά του.
τά ἐκ τούτων πράττετε: Ο Κριτίας εννοεί την εκτέλεση του Θηραμένη.
§ 56: Οἱ δ’ ἀπήγαγον τόν ἄνδρα διά τῆς ἀγορᾶς: Η αγορά της Αθήνας, όπως
και άλλων πόλεων, ήταν το κέντρο της οικονομικής κίνησης, της πνευματικής και
κοινωνικής συναναστροφής, της πολιτικής και δημόσιας ζωής, αλλά και χώρος
για αγώνες και εορτές. Πλαισιωνόταν από πολλά δημόσια κτίσματα, ναούς,
βωμούς και ιερά, εργαστήρια, στοές και σχολές.
μάλα μεγάλῃ τῇ φωνῇ δηλοῦντα: Ο Θηραμένης δε φώναζε από δειλία.
Αντίθετα, καταγγέλλοντας την παρανομία και την ασέβεια του καθεστώτος,
προσπαθούσε να εξεγείρει το λαό με το θάνατό του.
τό κώνειον ἔπιε: Παχύρρευστη δηλητηριώδης ουσία με δυσάρεστη οσμή.
Παρασκευαζόταν από τα φύλλα και τους βλαστούς του ομώνυμου φυτού και
επέφερε αργά και σχετικώς ανώδυνα την παράλυση και το θάνατο του θύματος.
ἀποκοτταβίσαντα: Το ρήμα παράγεται από τη λέξη « κότταβος », που ήταν
παιχνίδι των νέων κυρίως και που μεταδόθηκε στην Αθήνα από τη Σικελία. Είναι
κάτι ανάλογο με τη σημερινή μαντεία με τη μαργαρίτα. Έτσι ο Θηραμένης κάνει
πνεύμα, καθώς ρίχνει σταγόνα σταγόνα ό,τι απέμεινε από το κώνειο που ήπιε,
όπως έκαναν οι νεαροί συμπότες με το κρασί τους, για να διαπιστώσουν αν τους
αγαπά η καλή τους. Ο Θηραμένης θανατώθηκε το φθινόπωρο του 404 π.χ.
μήτε τό φρόνιμον μήτε τό παιγνιῶδες ἀπολιπεῖν: Ο Θηραμένης τις τελευταίες
στιγμές της ζωής του έδειξε τη χιουμοριστική του διάθεση και την ετοιμότητα του
πνεύματός του με ένα έξυπνο ευφυολόγημα για χάρη του διώκτη του Κριτία. Αυτή
η δηκτική στάση χαρακτηρίζει πολλά πολιτιστικά δημιουργήματα του αττικού
πνεύματος, ιδίως την κωμωδία, το σατυρικό δράμα και τους πλατωνικούς
διαλόγους.

Λεξιλόγιο:
ἐπαύσατο: οριστ. αορ. του παύομαι. Ομορρ.: παύλα, παύση, ανάπαυλα,
ανάπαυση, αναπαυτικός, άπαυστος, κατάπαυση, παυσίπονο.
ἐπιθορυβήσασα: μ.τ.χ. αορ. του ἐπιθορυβέω-ῶ. Ομορρ.: θορύβηση, θόρυβος,
θορυβώδης, αθόρυβος, θορυβοποιός.
ἐπιτρέψοι: ευκτ. μέλλ. του ἐπιτρέπω. Ομορρ.: τρόπαιο, τροπή, τρόπος,
αναπότρεπτος, ανατροπή, αποτρεπτικός, εκτροπή, επιτροπή, επίτροπος,
παρεκτροπή, πολύτροπος, προτρεπτικός, προτροπή.
προσελθών: μ.τ.χ. αορ. β΄ του πρόσειμι. Ομορρ.: ελεύθερος, ερχομός, ισθμός,
ιταμός, αμαξιτός, ανεξίτηλος, απρόσιτος, διέλευση, εισιτήριο, προϊόν,
προσέλευση, προσηλυτισμός.
διαλεχθείς: μ.τ.χ. παθητ. αορ. του διαλέγομαι. Ομορρ.: έπος, λεκτικό, λέξη,
λεξικό, λογάδην, λογαριασμός, λογική, λογικός, λόγιος, λογισμός, λογιστής,
λόγος, διαλεκτική, διαλεκτικός, διάλεκτος, διάλεξη, διαλογή, διάλογος.
νομίζω: οριστ. ενεστ. του νομίζω. Ομορρ.: νομικός, νόμισμα, νομισματικός,
νόμος, ανομία, νομισματοθήκη, νομισματοκοπείο, νομισματολογία, νομοθετικός,
νομοσχέδιο, παράνομος.
δεῖ: οριστ. ενεστ. του δεῖ. Ομορρ.: δέηση, ενδεής, ένδεια.
ἐξαπατωμένους: μ.τ.χ. ενεστ. του ἐξαπατῶμαι. Ομορρ.: απατεώνας, απάτη,
εξαπάτηση.
ἀνήσομεν: οριστ. μελλ. του ἀνίημι. Ομορρ.: άνεση, άνετος, άφεση, αφετηρία,
εγκάθετος, ένεση, έφεση, εφετείο, εφέτης, κάθετος, σύνεση, συνετός, ύφεση,
χειραφέτηση.
λυμαινόμενον: μ.τ.χ. ενεστ. του λυμαίνομαι. Ομορρ.: λύμα, απολυμαίνω,
απολύμανση, απολυμαντής, απολυμαντικός.
ἀποθνῄσκειν: απαρ. ενεστ. του ἀποθνῄσκω. Ομορρ.: θανάσιμος, θάνατος,
θνησιμαίος, θνησιμότητα, θνητός, πεθαίνω, αθάνατος, αρτιθανής, ημιθανής,
θανατηφόρος, θνησιγενής.
θανατοῦν: απαρ. ενεστ. του θανατόω-ῶ. Ομορρ.: θανάσιμος, θάνατος,
θανάτωση, αθάνατος, θανατηφόρος.
ἐξαλείφω: οριστ. ενεστ. του ἐξαλείφω. Ομορρ.: άλειμμα, άλειψη, αλοιφή,
ανεξάλειπτος, απάλειψη, εξάλειψη, επάλειψη, πασαλείβω, πασάλειμμα.
συνδοκοῦν: μ.τ.χ. ενεστ. του συνδοκεῖ. Ομορρ.: δόγμα, δογματικός, δοκιμασία,
δοκιμή, δοκίμιο, δόξα, δοξάζω, αδόκητος, άδοξος, δοκησίσοφος, προσδοκία.
ἀκούσας: μ.τ.χ. αορ. του ἀκούω. Ομορρ.: ακοή, άκουσμα, ακουστικός,
ανήκουστος, αυτήκοος, βαρήκοος, ξακουστός, υπήκοος, ωτακουστής.
ἀνεπήδησεν: οριστ. αορ. του ἀναπηδάω-ῶ. Ομορρ.: πήδημα, αναπήδηση.
ἱκετεύω: οριστ. ενεστ. του ἱκετεύω. Ομορρ.: ικεσία, ικέσιος, ικετευτικός, ικέτης.
βούληται: υποτ. ενεστ. του βούλομαι. Ομορρ.: βούλημα, βούληση, βουλητικός,
αβούλητος, αβουλία, άβουλος, βουλησιαρχία, δίβουλος.
ἔγραψαν: οριστ. αορ. του γράφω. Ομορρ.: γράμμα, γραμματέας, γραμματική,
γραμμή, γραπτός, γραφέας, γραφείο, γραφή, γραφιάς, γραφίδα, γραφικός,
γραφίστας, γραμματολογία, γραφειοκρατία, γραφολόγος, γραφομηχανή,
απογραφή, διαγραφή, επιγραφή, καταγραφή, παραγραφή, περιγραφή,
περιγραφικός, σιδηρογραμμή, σύγγραμμα, συγγραφέας, συγγραφή, υπογραφή.
ἀγνοῶ: οριστ. ενεστ. του ἀγνοέω-ῶ. Ομορρ.: αγνόημα, αγνόηση, άγνοια,
αγνοούμενος.
ἀρκέσει: οριστ. μελλ. του ἀρκέω-ῶ. Ομορρ.: αρκετός, αρκούντως, ανεπάρκεια,
ανεπαρκής, αυτάρκεια, αυτάρκης, διάρκεια, διαρκής, επάρκεια, επαρκής,
ολιγάρκεια, ολιγαρκής.
ἐπιδεῖξαι: απαρ. αορ. του ἐπιδείκνυμι. Ομορρ.: δείγμα, δείκτης, δείξη, δείξιμο,
ανάδειξη, αναπόδεικτος, αποδεικτικός, απόδειξη, δειγματοληψία, ένδειξη,
επιδεικτικός, επίδειξη, επιδειξίας, παράδειγμα, υπόδειγμα.
θαυμάζω: οριστ. ενεστ. του θαυμάζω. Ομορρ.: θαύμα, θαυμάσιος, θαυμασμός,
θαυμαστής, θαυμαστός, αξιοθαύμαστος, θαυμασιόπληκτος.
εἰσελθόντες: μ.τ.χ. αορ. β΄ του εἲσειμι. Ομορρ.: ελεύθερος, ερχομός, ισθμός,
ιταμός, αμαξιτός, ανεξίτηλος, απρόσιτος, διέλευση, εισιτήριο, προϊόν,
προσέλευση, προσηλυτισμός.
ἡγουμένου: μ.τ.χ. ενεστ. του ἡγοῦμαι. Ομορρ.: ηγεμόνας, ηγεμονία, ηγεμονικός,
ηγεσία, ηγέτης, ηγετικός, ηγητής, ηγήτορας, ηγούμενος, ανεκδιήγητος,
ανεξήγητος, αφήγημα, αφηγηματικός, αφηγητής, διήγηση, εισήγηση, εισηγητής,
εξήγηση, καθηγητής.
κατακεκριμένον: μ.τ.χ. παρακ. του κατακρίνομαι. Ομορρ.: κρίμα, κρίση,
κριτήριο, κριτής, κριτικός, απόκριση, ανάκριση, ανακριτής, αποκριτικός, διάκριση,
διακριτικός, έγκριση, έγκριτος, επίκριση, επικριτικός, ευκρινής, κατάκριση,
κατακριτέος, πρόκριμα, προκριματικός, πρόκριση, πρόκριτος, υποκριτής.
λαβόντες: μ.τ.χ. αορ. β΄ του λαμβάνω. Ομορρ.: λαβή, λαβίδα, λάβρα, λαβώνω,
λάφυρο, λήμμα, λήπτης, λήψη, ανάληψη, ανεπίληπτος, αντιλαβή, αντιληπτός,
ασύλληπτος, δανειολήπτης, δικολάβος, δίλημμα, επιληψία, εργολάβος, ευλάβεια,
εύληπτος, θρησκοληψία, κατάληψη, μετάληψη, μουσόληπτος, παραλαβή,
παραλήπτης, περιληπτικός, προκατειλημμένος, πρόσληψη, συλλαβή, υπόληψη,
χειρολαβή.
ἀπαγαγόντες: μ.τ.χ. αορ. β΄του ἀπάγω. Ομορρ.: αγέλη, άγημα, αγωγή, αγωγός,
αγώνας, άξονας, ανάγωγος, απαγωγέας, απαγωγή, διαγωγή, εισαγωγή,
εισακτέος, εξαγωγή, επαγωγικός, καταγωγή, λοχαγός, ξεναγός, οδηγός,
παιδαγωγός, παραγωγή, παραγωγικότητα, παραγωγός, παρείσακτος,
πλοήγηση, προαγωγή, στρατηγός, συναγωγή, υδραγωγείο.
δεῖ: οριστ. ενεστ. του δεῖ. Ομορρ.: δέηση, ενδεής, ένδεια.
πράττετε: προστ. ενεστ. του πράττω. Ομορρ.: πράγμα, πραγματικός,
πραγματικότητα, πρακτικός, πράκτορας, πρακτορείο, πράξη, απράγμων,
άπρακτος, απραξία, διαπραγμάτευση, είσπραξη, εξωπραγματικός,
πολυπραγμοσύνη, σύμπραξη, φιλοπραγμοσύνη.
εἷλκε: οριστ. παρατ. του ἕλκω. Ομορρ.: έλκηθρο, ελκτικός, ελκτικότητα, έλκυση,
ελκυσμός, ελκυστικός, έλξη, ολκός (=ελκυστικός), ανέλκυση, ανελκυστήρας,
διελκυστίνδα, δίολκος, καθέλκυση, ρυμουλκώ.
ἐπεκαλεῖτο: οριστ. παρατ. του ἐπικαλοῦμαι. Ομορρ.: κάλεσμα, κλήση, κλητεύω,
κλητήρας, ανάκληση, ανέγκλητος, αυτόκλητος, έγκλημα, εγκληματίας,
εγκληματικότητα, έκκληση, εκκλησία, επίκληση, παρακάλια, παράκληση,
προκλητικός, πρόσκληση, προσκλητήριο, σύγκλητος.
γιγνόμενα: μ.τ.χ. ενεστ. του γίγνομαι. Ομορρ.: γενέθλια, γένεση, γενιά, γέννα,
γέννηση, γένος, γενέτειρα, γινόμενο, γινωμένος, γνήσιος, γονέας, γονίδιο,
γόνιμος, γόνος, αγένεια, άγονος, απόγονος, γενεαλογία, γενεσιουργός,
δευτερογενής, εγγονός, ενδογενής, επίγονοι, ευγενής, νεογνό, οικογένεια,
παθογόνος, προγενέστερος, πρόγονος, συγγένεια.
ἀγνοοῦντες: μ.τ.χ. ενεστ. του ἀγνοεω-ῶ. Ομορρ.: αγνόημα, αγνόηση, άγνοια,
αγνοούμενος.
παρῆσαν: οριστ. παρατ. του πάρειμι. Ομορρ.: έτυμος, όντως, ουσία,
ουσιαστικός, ουσιώδης, εξουσία, ετυμηγορία, ετυμολογία, παρόν, παρουσία,
παρουσιάζω, παρουσιαστής, παρουσιαστικό, πεμπτουσία, περιουσία.
ἔπασχε: οριστ. παρατ. του πάσχω. Ομορρ.: πάθημα, πάθηση, παθητικός,
παθιάρης, πάθος, πασχίζω, πένθος, αντιπάθεια, απάθεια, απαθής, παθογένεια,
παθολόγος, πολυπαθής, συμπαθητικός.
οἰμώξοιτο: ευκτ. μελλ. του οἰμώζω. Ομορρ.: οιμωγή, οιμωγμός, οιμωκτός,
(=αξιολύπητος), ανοίμωκτος.
σιωπήσειε(ν): ευκτ. αορ. του σιωπάω-ῶ. Ομορρ.: σιωπή, σιωπηλός, σιωπηρός,
σιωπητήριο, αποσιώπηση.
ἐπήρετο: οριστ. αορ. β΄ του ἐπερωτάω-ῶ. Ομορρ.: ερώτημα, ερωτηματικό,
ερωτηματικός, ερώτηση, ερωταπόκριση, ερωτηματολόγιο, επερώτηση.
ἀναγκαζόμενος: μ.τ.χ. ενεστ. του ἀναγκάζομαι. Ομορρ.: αναγκαίος,
αναγκαιότητα, αναγκασμένος, αναγκαστικός, ανάγκη, εξαναγκασμός,
καταναγκασμένος.
ἔπιε: οριστ. αορ. β΄ του πίνω. Ομορρ.: πιόμα, πόση, πόσιμος, ποτήρι, πότης,
ποτίζω, ποτιστήρι, ποτό, πώμα, άποτος, καταπιώνας, κατάποση, οινοπωτείο,
πολυπότης, συμπόσιο.
λειπόμενον: μ.τ.χ. ενεστ. του λείπομαι. Ομορρ.: λείψανο, λοιπός, αδιάλειπτος,
διάλειμμα, διάλειψη, εγκατάλειψη, έκλειψη, έλλειμμα, έλλειψη, ελλιπής,
κατάλοιπο, λειψανδρία, λειψυδρία, λιποβαρής, λιποθυμία, λιποτάκτης,
παράλειψη, υπόλειμμα, υπόλοιπο.
 ΒΙΒΛΙΟ 2 Κεφ. 4 § 1-17

Ερμηνευτικά σχόλια:
§ 1-4
Με το θάνατο του Θηραμένη αρχίζει η δεύτερη περίοδος της εξουσίας των
τριάκοντα κατά την οποία επικρατούν οι ακραίοι και οι αδιάλλακτοι του
καθεστώτος με επικεφαλής τον αδίστακτο Κριτία. Απερίσπαστοι πλέον από
εσωτερικές τριβές και με την πεποίθηση ότι η εξουσία τους παγιώθηκε,
επιδίδονται σε πρωτοφανείς ακρότητες: διώχνουν και εξορίζουν πολίτες,
σφετερίζονται περιουσίες, εκτελούν αντιφρονούντες και δημιουργούν κύμα
αυτοεξόριστων που καταφεύγει αρχικά στον Πειραιά, περιοχή με δημοκρατική
παράδοση, και από εκεί στα Μέγαρα, στη Θήβα και σε άλλες προσκείμενες
φιλικά πόλεις παρά την αντίδραση των Λακεδαιμονίων.
Η κατάσταση αυτή ωρίμασε στη συνείδηση πολλών την ιδέα ότι το
καθεστώς αυτό ήταν πια ανυπόφορο και επικίνδυνο και συνεπώς έπρεπε να
ανατραπεί. Έτσι, αρχίζει και οργανώνεται η αντίσταση των εξόριστων με
επικεφαλής το Θρασύβουλο, που είχε βαθιά ριζωμένα στην ψυχή του
δημοκρατικά φρονήματα. Ο χώρος της προετοιμασίας ήταν κυρίως η Θήβα, που
την εποχή αυτή στήριζε τον αγώνα υλικά και ηθικά. Έτσι, ενισχυμένος ο
Θρασύβουλος, εύκολα καταλαμβάνει το φρούριο της Φυλής και το καθιστά
ορμητήριο στις επιχειρήσεις του εναντίον των τυράννων, που δέχονται βαρύ
πλήγμα και αισθάνονται για πρώτη φορά την απειλή.
Γι’ αυτό σπεύδουν με ισχυρές δυνάμεις κατά της Φυλής, για να
καταπνίξουν την αντίσταση. Όμως, παρά το θάρρος κάποιων νεαρών, η πρώτη
απόπειρα αποτυγχάνει και μάλιστα με απώλειες. Στη συνέχεια οι τύραννοι
σχεδιάζουν να αποκλείσουν με τείχος την περιοχή και να αποκόψουν τους
δρόμους του ανεφοδιασμού, αλλά η κακοκαιρία που ενέσκηψε ανατρέπει τα
σχέδιά τους. Επιστρέφουν, λοιπόν, στην πόλη, αφού έχασαν πολλούς και με
πεσμένο το ηθικό τους. Συνειδητοποιούν ότι η κατάσταση γίνεται όλο και πιο
κρίσιμη και φοβούνται μήπως ο Θρασύβουλος προβεί σε λεηλασίες της
υπαίθρου, για να εξασφαλίσει τα αναγκαία. Γι’ αυτό αποστέλλουν τμήμα των
Λακεδαιμόνιων φρουρών του Καλλίβιου και δύο φυλές ιππέων, που
στρατοπεδεύουν κοντά στη Φυλή σε πυκνόφυτη περιοχή.
Η πρώτη φράση του κειμένου ανακεφαλαιώνει τα γεγονότα της παρωδίας
της δίκης και του θανάτου του Θηραμένη, ενώ προανακοινώνει τη δεύτερη φάση
της εξουσίας των τριάκοντα. Αλλά και οι επόμενες φράσεις υποβάλλουν την
αίσθηση της απόλυτης και ανεξέλεγκτης κυριαρχίας των τριάκοντα, που δείχνουν
αντιδημοκρατική συμπεριφορά και προβαίνουν σε πρωτοφανείς αυθαιρεσίες.
Στη συνέχεια η πρόταση του προθετικού συνόλου ἐκ τούτου εισάγει τη
συνέπεια που απορρέει από τη στάση των τυράννων, ενώ αλλάζει το σκηνικό: το
επίκεντρο της δράσης μετατίθεται από την Αθήνα στη Φυλή, καθώς εμφανίζεται
νέο πρόσωπο, ο Θρασύβουλος, που είναι ο πρωταγωνιστής των εξελίξεων. Οι
τριάκοντα υποχρεώνονται να περάσουν στην αντεπίθεση και ουσιαστικά είναι οι
αμυνόμενοι για τη διατήρηση της εξουσίας τους. Οι ιστορικοί ενεστώτες
προσδίδουν στην αφήγηση των γεγονότων ένταση και δραματικότητα, ενώ ο
παρατατικός δηλώνει την άμεση αντίδραση των τυράννων και την έντονη
προσπάθειά τους να ελέγχουν την κατάσταση. Η κυριαρχία, τέλος, των αορίστων
δηλώνει τις σταδιακές ενέργειες και κινήσεις των τυράννων αλλά και τη
συνακόλουθη φθορά τους. Γενικά η συσσώρευση των ρημάτων και μετοχών, η
εναλλαγή των χρόνων και οι αντιθέσεις, το αίτιο και το αιτιατό εκφράζουν τη
μετάπτωση της κατάστασης: από μια περίοδο σχετικής στατικότητας και ελέγχου
περνάμε σε μια φάση έντονης κινητικότητας, δράσης και αντίδρασης.

§ 5-7
Οι συνεχείς διώξεις, εξορίες και εκτελέσεις των τριάκοντα ήταν επόμενο να
ενισχύσουν το κύμα της αντίδρασης. Γι’ αυτό μέσα σε λίγες μέρες οι άντρες του
Θρασύβουλου δεκαπλασιάστηκαν. Ενισχυμένος ο Θρασύβουλος κατέβηκε νύχτα
από το φρούριο της Φυλής στην πεδιάδα και στρατοπέδευσε κοντά στον
αντίπαλο χωρίς να γίνει αντιληπτός. Σχεδίαζε φυσικά να επιτεθεί αιφνιδιαστικά τα
ξημερώματα. Και αυτό έκανε.
Μόλις, λοιπόν, ξημέρωσε και άρχισαν οι πρώτες κινήσεις των αντρών στο
εχθρικό στρατόπεδο, επιτέθηκε με ταχύτητα εκμεταλλευόμενος και το θόρυβο
που έκαναν οι ιπποκόμοι ξυστρίζοντας τα άλογα. Η αστραπιαία επίθεσή του και ο
κατάλληλος χρόνος εκδήλωσής της υπήρξαν οι κύριοι συντελεστές της επιτυχίας
του αιφνιδιασμού. Έτσι, σκότωσαν πολλούς οπλίτες και ιππείς, που ακόμη ήταν
στα κρεβάτια τους, και όλους τους έτρεψαν σε φυγή. Στη συνέχεια έστησαν
τρόπαιο νίκης, μάζεψαν τα λάφυρα που έπεσαν στα χέρια τους και επέστρεψαν
θριαμβευτές στη Φυλή. Έτσι, για δεύτερη φορά ο Θρασύβουλος αναδεικνύεται
νικητής των τριάκοντα και πλήττει το γόητρό τους. Οι ιππείς που έστειλαν οι
τύραννοι το μόνο που έκαναν ήταν να περισυλλέξουν τους νεκρούς.
Ο ιστορικός ως έμπειρος στρατιωτικός καταγράφει με ακρίβεια και
παραστατικότητα αλλά και με αξιοθαύμαστη συντομία και σαφήνεια τις ενέργειες
του Θρασύβουλου, την ακαταστασία στο αντίπαλο στρατόπεδο, την αιφνιδιαστική
επίθεση και τα αποτελέσματά της. Η αλληλουχία των γεγονότων συνθέτει έναν
πίνακα μάχης. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιεί τον ιστορικό ενεστώτα και
συνεχείς παρατατικούς που δείχνουν τη γοργότητα της εξέλιξης και τη
σφοδρότητα της επίθεσης. Οι αόριστοι, πάλι, εκφράζουν τα τετελεσμένα
γεγονότα και την αδιαμφισβήτητη υπεροχή του Θρασύβουλου.

§ 8-10
Οι τριάκοντα, μετά τη δεύτερη ήττα τους από το Θρασύβουλο, δε νιώθουν
το ίδιο ασφαλείς. Διαπιστώνουν τη συνεχή ενίσχυση των δημοκρατικών, τη
διόγκωση του ρεύματος της αντίστασης και φοβούνται για την ανατροπή τους.
Προσπαθούν, λοιπόν, να εξασφαλίσουν διόδους διαφυγής σε περίπτωση
οριστικής ήττας και γι’ αυτό επιλέγουν ως καταφύγιο την Ελευσίνα. Για να την
ελέγξουν, όμως, χρησιμοποιούν κατά πάγια τακτική τους παράνομα και αθέμιτα
μέσα, δολιότητα και πρωτοφανή τρομοκρατία. Στις ενέργειές τους αυτές
πρωτοστατεί ο Κριτίας πάλι.
 Έτσι, περιστοιχιζόμενοι από τους ιππείς, που είναι γι’ αυτούς ασπίδα
προστασίας και απειλή για τους άλλους, φτάνουν στην Ελευσίνα, συγκεντρώνουν
τους πολίτες της και διατάζουν απογραφή του πληθυσμού, για να τους στείλουν
δήθεν επιπλέον φρουρούς που θα τους προφυλάξουν από τις επιδρομές του
Θρασύβουλου. Εξαπατούν, λοιπόν, το λαό, ενώ συγχρόνως οι ένοπλοι ασκούν
ψυχολογική βία. Η αλήθεια όμως των προθέσεών τους γρήγορα αποκαλύπτεται,
όταν τους συλλαμβάνουν ως εχθρούς του καθεστώτος και τους προφυλακίζουν
στην Αθήνα.
Την άλλη μέρα ο Κριτίας, αφού συγκαλεί στο Ωδείο τους τρισχιλίους
οπλίτες και τους ιππείς, δείχνει πάλι τον κυνισμό του και την αντιδημοκρατική του
συμπεριφορά. Απευθυνόμενος στους ομοϊδεάτες του απαιτεί την έμπρακτη
στήριξη του καθεστώτος, για να έχει όσο το δυνατό περισσότερους συνεργούς
και συνενόχους στα εγκλήματά του. Και επειδή δεν εμπιστεύεται ούτε και τους
συνεργάτες του, επιβάλλει τη φανερή ψηφοφορία για να ελέγξει και να
διασφαλίσει το αποτέλεσμά της.
Έχουμε, λοιπόν, μια δεύτερη παρωδία δίκης, υπό την απειλή πάλι των
όπλων, που είναι χειρότερη από εκείνη του Θηραμένη, αφού παρατηρείται
πλήθος δικονομικών παραβάσεων. Έτσι, οι ένοπλοι φρουροί ασκούν ψυχολογική
βία, ο Κριτίας επιβάλλει τη θέλησή τους στους «δικαστές», ουσιαστικά η
συγκρότηση του δικαστηρίου είναι υποτυπώδης και παράνομη, αφού οι τρισχίλιοι
και οι ιππείς υποκαθιστούν τη δικαιοσύνη και, το σημαντικότερο, δεν υπάρχει
κανένα απολύτως κατηγορητήριο εις βάρος των θυμάτων ούτε στη δίκη, όπως
δεν υπήρξε και στη σύλληψή τους. Απλώς έπρεπε να γίνουν οι εκκαθαρίσεις, για
να γίνει η Ελευσίνα το καταφύγιο των τυράννων. Και στην επιδίωξη αυτή δεν
τηρήθηκαν ούτε καν τα προσχήματα για την καταδίκη των αθώων Ελευσινίων,
που κρίθηκαν μάλιστα με συνοπτική διαδικασία και συνολική απόφαση.
Στο κείμενο ξεδιπλώνονται όλες οι ενέργειες των τριάκοντα που είναι το
αποτέλεσμα της φράσης: «Ἐκ τούτου οὐκέτι νομίζοντες ἀσφαλῆ σφίσι τά
πράγματα». Έχουμε, λοιπόν, τη θεματική πρόταση και στη συνέχεια το
ανάπτυγμά της. Έτσι κάθε περίοδος και ημιπερίοδος είναι ένας νοητός
αναβαθμός στην εξέλιξη των δραματικών γεγονότων και στην κλιμάκωση των
ενεργειών, ενώ παράλληλα δείχνει τα κίνητρα και τις μεθόδους των τυράννων.
Όλα συγκλίνουν στον απώτερο στόχο που είναι η διασφάλιση του καταφυγίου
της Ελευσίνας.
Υπάρχει αυστηρή χρονική και αιτιώδης ακολουθία των συμβάντων,
σαφήνεια και συντομία στην αφήγηση, αλλά και γοργότητα της δράσης που
υποδηλώνει την ανασφάλεια και την ανησυχία των τυράννων. Κυριαρχεί ο
πληθυντικός αριθμός που δείχνει τη συνολική ευθύνη την συνεργών, ο οποίος
όμως μεταπίπτει σε ενικό, όταν ο Κριτίας παρεμβαίνει καθοριστικά στην παρωδία
της δίκης, επιβάλλει τη φανερή ψηφοφορία και ουσιαστικά υπαγορεύει το
αποτέλεσμά της.

§ 10-11
Το καθεστώς των τριάκοντα με τις ωμότητές του συσπειρώνει τους
αντιπάλους και ενισχύει τις δυνάμεις τους. Έτσι, οι εξόριστοι δημοκρατικοί, από
700 που ήταν, γίνονται χίλιοι σε μια μέρα εξαιτίας της σύλληψης και της
καταδίκης των κατοίκων της Ελευσίνας. Αυτούς παραλαμβάνει ο Θρασύβουλος
και φτάνει νύχτα στον Πειραιά, γεγονός που μαρτυρεί τις στρατηγικές του
ικανότητες και την ταχύτητα των κινήσεών του. Η τακτική του αιφνιδιασμού και οι
πρωτοβουλίες του τον φέρνουν σε πλεονεκτική θέση και καθιστούν τους
τυράννους αμυνόμενους. Έτσι, αυτοί σπεύδουν να τον αντιμετωπίσουν με όλες
τους τις δυνάμεις, γιατί διαβλέπουν ότι η αναμέτρηση θα έχει καταλυτική
σημασία.
Οι δημοκρατικοί για λίγο προσπαθούν να ανακόψουν την πορεία τους.
Όμως, επειδή ο περίγυρος του Πειραιά είναι μεγάλος και οι δυνάμεις τους λίγες,
συσπειρώνονται ψηλά στο λόφο της Μουνιχίας και εκεί περιμένουν τον εχθρό. Οι
ολιγαρχικοί συντάσσονται σε μεγάλο βάθος λόγω και της στενότητας της οδού
στην Ιπποδάμειο αγορά και παίρνουν το δρόμο που οδηγεί στη Μουνιχία.
Ο Ξενοφών, παλιός και έμπειρος στρατιωτικός, δίνει τα γεγονότα με
χρονική και αιτιώδη ακολουθία, με συντομία και ακρίβεια και περιγράφει λιτά τις
κινήσεις και τις θέσεις των αντιπάλων πριν από την καθοριστική σύγκρουση.
Στην αφήγηση υπάρχει εναλλαγή της δράσης από το ένα στρατόπεδο στο άλλο,
έτσι που εξελίσσεται σαν κινηματογραφική ταινία. Και αυτή την εναλλαγή της
εξέλιξης αισθητοποιεί η ποικιλία των χρόνων με κυρίαρχο τον εναρκτικό
παρατατικό. Χαρακτηριστικό, επίσης, είναι η αφθονία των προθετικών συνόλων
που δείχνουν το γενικό συναγερμό ενόψει της αναμενόμενης αναμέτρησης.

§ 12-15
Οι δημοκρατικοί αντιπαρατάσσονται και αυτοί στον κεντρικό δρόμο, που
οδηγεί από τον Πειραιά στο λόφο της Μουνιχίας όπου βρίσκονται, αλλά το βάθος
τους υστερεί συγκριτικά με τους ολιγαρχικούς, γιατί είναι λιγότεροι. Η διάταξη και
σύνθεση των δυνάμεών τους (οπλίτες, πελτοφόροι, ακοντιστές και πετροβόλοι)
δείχνουν ότι ένα σημαντικό τμήμα αυτών συγκροτήθηκε την τελευταία στιγμή από
πολίτες της περιοχής που προσέτρεξαν αυθόρμητα. Την κρίσιμη αυτή ώρα ο
Θρασύβουλος θέλει να εμψυχώσει τους αγωνιστές της δημοκρατίας, γιατί έχουν
να αντιμετωπίσουν πολλαπλάσιους εχθρούς.
Στο λόγο του, λοιπόν, αναφέρει ότι όσοι κατέχουν τη δεξιά πτέρυγα της
εχθρικής παράταξης δοκίμασαν πριν από λίγες μέρες δύο ήττες και συνεπώς το
ηθικό τους δεν μπορεί να είναι υψηλό και ακμαίο, αφού ξέρουν ποιοι είναι οι
αντίπαλοι που τους περιμένουν. Όσοι, πάλι, βρίσκονται στο τέλος της αριστερής
πτέρυγας τους λέγει ότι είναι οι τριάκοντα, που τόσα ανοσιουργήματα διέπραξαν
εις βάρος τους. Αυτοί τους έδιωχναν από την πόλη τους αν και ήταν αθώοι, τους
απομάκρυναν από τα σπίτια τους και με προγραφές και χωρίς δίκη εκτελούσαν
τα πιο αγαπημένα τους πρόσωπα. Επιπλέον, τους έπιαναν στο τραπέζι, στον
ύπνο ή στην αγορά, σε ώρες και τόπους ιερούς, ενώ ήταν ανήμποροι να
αντιδράσουν, και τους εξόριζαν άδικα και αναίτια. Με όλα αυτά τους υπενθυμίζει
«οικεία κακά», αναμοχλεύει τραυματικές εμπειρίες και τονώνει το ηθικό τους και
τη διάθεση για τιμωρία.
 Ακόμα τονίζει ότι και οι θεοί θα είναι με το μέρος τους και, για να ενισχύσει
τη θέση τους αυτή, τους αναφέρει γνωστές ήδη αποδείξεις της εύνοιάς τους.
Έτσι, οι θεοί, οργισμένοι από τους ανόσιους τυράννους, μετέβαλαν τις καιρικές
συνθήκες από καλοκαιρία σε κακοκαιρία για να τους προστατέψουν,
συμπαρίστανται στον αγώνα τους και τους βοηθούν να νικούν τους πολυπληθείς
αντιπάλους τους, ενώ είναι λίγοι. Ένα άλλο πάλι σημείο της θεϊκής παρέμβασης
προς όφελός τους είναι η πλεονεκτική θέση που κατέχουν σε σχέση με τους
εχθρούς: οι ολιγαρχικοί δεν μπορούν ούτε βέλη ούτε ακόντια να ρίξουν εύκολα,
γιατί ανηφορίζουν και γιατί υπάρχει κίνδυνος να τραυματίσουν τους δικούς τους
που βρίσκονται μπροστά τους. Αντίθετα οι ίδιοι, επειδή βρίσκονται ψηλά σε
λόφο, εύκολα θα βρουν το στόχο τους και θα τραυματίσουν πολλούς ακόμα και
με τις πέτρες.
Ο ιστορικός στην αρχή του κειμένου περιγράφει την παράταξη του
Θρασύβουλου επιμένοντας κυρίως στη σύνθεσή της και στην προθυμία όσων
συμπαρατάσσονται στη διόγκωση του αντιστασιακού ρεύματος. Στη συνέχεια
παραθέτει με συντομία μέρος του λόγου του Θρασύβουλου προς τους αγωνιστές
της δημοκρατίας. Η ομιλία του συντίθεται από τη διαίρεση/μερισμό και
χαρακτηριστικές αντιθέσεις. Η βαρύτητα όμως εντοπίζεται στα ανοσιουργήματα
των τριάκοντα, γιατί θέλει να ανασκαλέψει ο ομιλητής τη μνήμη τους και να
διεγείρει το θυμικό τους. Γι’ αυτό, άλλωστε, αναφέρει και απτές αποδείξεις της
θεϊκής εύνοιας. Προβάλλει θεμελιώδεις αξίες της ζωής (πόλη, οικογένεια, αγορά,
δίκαιο) και δίνει σαφείς οδηγίες για την τακτική της μάχης. Η εξέλιξη, τέλος, των
γεγονότων μεταπηδά από χρόνους παρελθοντικούς σε ενεστωτικούς και
μελλοντικούς, που δείχνουν τη βεβαιότητα του Θρασύβουλου για την επιτυχή
έκβαση του αγώνα.

§ 16-17
Ο Θρασύβουλος συνεχίζει να εμψυχώνει τους στρατιώτες του λέγοντάς
τους ότι δε θα χρειαστεί να πολεμήσουν ούτε και με τους αντιπάλους της πρώτης
γραμμής. Και αιτιολογεί την άποψή του αυτή στηριζόμενος στο γεγονός ότι οι ίδιοι
έχουν το πλεονέκτημα της υψηλής θέσης από την οποία εύκολα θα σημαδεύουν
τους εχθρούς, που γέμισαν το δρόμο. Και καθώς αυτοί θα αναζητήσουν
προστασία κάτω από τις ασπίδες τους, θα μοιάζουν με τυφλούς, και έτσι θα
καταστούν ευπρόσβλητοι.
Στη συνέχεια τονίζει τη συναίσθηση της προσωπικής ευθύνης, που πρέπει
να διακρίνει τον καθένα ξεχωριστά την κρίσιμη ώρα της αναμέτρησης. Γιατί η νίκη
εξαρτάται από το βαθμό επιτέλεσης του ατομικού χρέους. Υπογραμμίζει τη
σημασία της μάχης, αφού με την επιτυχή έκβασή της θα ανακτήσουν ό,τι τους
ανήκει: πατρίδα, σπίτια, ελευθερία, τιμές, οικογένεια. Καλοτυχίζει όσους θα
επιζήσουν και νικητές πια θα δουν την πιο γλυκιά μέρα της ζωής τους. Επίσης,
μακαρίζει και όποιον πεθάνει, γιατί θα αποκτήσει περίλαμπρο μνημείο, αφού ο
θάνατός του είναι προσφορά στον αγώνα της δημοκρατίας και της ελευθερίας.
Καταλήγοντας τους αναφέρει ότι πρώτος θα τραγουδήσει το πολεμικό
εμβατήριο την κατάλληλη ώρα και τότε όλοι μαζί, με μια ψυχή, επικαλούμενοι τη
βοήθεια του Άρη, πρέπει να πάρουν εκδίκηση για όσες προσβολές υπέστησαν.
Ο αγώνας τους έχει το χαρακτήρα της δίκαιης τιμωρίας και της ηθικής
αποκατάστασης.
Στην πρώτη παράγραφο του κειμένου ο ομιλητής αναφέρεται σ’ έναν
υποτιθέμενο κίνδυνο, τον οποίο όμως στη συνέχεια απορρίπτει με επιχειρήματα
πραγματικά/αντικειμενικά. Γι’ αυτό και κυριαρχεί η οριστική έγκλιση, ενώ ο
μέλλοντας τονίζει τη βεβαιότητά του για την αίσια έκβαση της μάχης.
Στη δεύτερη, εξάλλου, παράγραφο είναι εμφανής η συναισθηματική
φόρτιση, που δηλώνεται με το πολυσύνδετο και με χαρακτηριστικές εκφράσεις
ψυχικού πάθους. Η ένταση και η προσδοκία της νίκης αποδίδεται με την οριστική
μέλλοντα, την αοριστολογική υποτακτική και κυρίως με την προτρεπτική
υποτακτική που κλείνει με σχήμα κύκλου την αρχική προτροπή.
 ΒΙΒΛΙΟ 2 Κεφ. 4 § 18 – 23

Μετάφραση:
18. Αφού ( ο Θρασύβουλος ) είπε αυτά, γύρισε πάλι προς το μέρος των εχθρών και
περίμενε˙ γιατί και ο μάντης τους συμβούλευε να μην επιτεθούν, προτού
κάποιος από τους δικούς τους ή σκοτωθεί ή τραυματισθεί˙ « όταν όμως αυτό
γίνει, θα προχωρήσω μπροστά εγώ, είπε, και εσείς που θα με ακολουθείτε θα
νικήσετε, ενώ εγώ θα σκοτωθώ, όπως βέβαια το προαισθάνομαι ».
19. Και δε βγήκε ψεύτης˙ αντίθετα, μόλις πήραν στα χέρια τους τα όπλα, ο ίδιος, σαν
να οδηγούνταν από κάποια θεϊκή βούληση, πήδησε ορμητικά πρώτος έξω από
την παράταξη, έπεσε πάνω στους εχθρούς και σκοτώθηκε – και έχει ταφεί στη
διάβαση του Κηφισού. Οι άλλοι όμως βγήκαν νικητές και καταδίωξαν τον εχθρό
ως την πεδιάδα. Εκεί σκοτώθηκαν ο Κριτίας και ο Ιππόμαχος μεταξύ των
τριάκοντα, ο Χαρμίδης, ο γιος του Γλαύκωνα, μεταξύ των δέκα αρχόντων του
Πειραιά, και άλλοι εβδομήντα περίπου. Και τα όπλα τους ( οι δημοκρατικοί ) τα
πήραν, από κανέναν όμως πολίτη δεν αφαίρεσαν τους χιτώνες. Αφού έκαναν
αυτό και έδωσαν τους νεκρούς ύστερα από ανακωχή, πολλοί από τους
αντιπάλους ( δημοκρατικούς και ολιγαρχικούς ) συζητούσαν μεταξύ τους
πλησιάζοντας ο ένας τον άλλο.
20. Τότε ο Κλεόκριτος, ο κήρυκας των μυημένων ( στα Ελευσίνια μυστήρια ), που
είχε πολύ καλή / δυνατή φωνή, επέβαλε σιωπή σε όλους και είπε: « Συμπολίτες,
γιατί μας εξορίζετε; Γιατί θέλετε να μας σκοτώσετε; Εμείς ποτέ ως τώρα δε σας
κάναμε κανένα κακό, αλλά αντίθετα πήραμε μέρος μαζί με σας στις πιο
σεβαστές ιεροτελεστίες και στις ωραιότερες θυσίες και γιορτές, υπήρξαμε
συγχορευτές και συσπουδαστές και συστρατιώτες και διατρέξαμε μαζί με σας
πολλούς κινδύνους και στην ξηρά και στη θάλασσα και για κοινή και των δυο
μας σωτηρία και ελευθερία.
21. Για όνομα των θεών των πατέρων και των μητέρων μας, της συγγένειας εξ
αίματος και εξ αγχιστείας και των πολιτικών συλλόγων μας – γιατί όλα αυτά
πολλοί από εμάς τα έχουμε κοινά - δείχνοντας σεβασμό και στους θεούς και
στους ανθρώπους, σταματήστε να βλάπτετε την πατρίδα και μην ακούτε τους
ανοσιότατους τριάκοντα, γιατί αυτοί για το ατομικό τους συμφέρον μέσα σε οχτώ
μήνες έχουν σκοτώσει σχεδόν περισσότερους Αθηναίους από όσους (
σκότωσαν ) όλοι οι Πελοποννήσιοι πολεμώντας μας δέκα χρόνια.
22. Και ενώ μπορούσαμε να ζούμε ως πολίτες ειρηνικά, αυτοί μας προκαλούν τον
πιο αισχρό απ’ όλους και φοβερό και ανόσιο και μισητό σε θεούς και
ανθρώπους εμφύλιο πόλεμο. Αλλά όμως να ξέρετε καλά ότι για μερικούς από
αυτούς που τώρα σκοτώθηκαν από μας όχι μόνο εσείς αλλά και ‘μεις κλάψαμε
πικρά ( ή: χύσαμε πολλά δάκρυα ). Ο κήρυκας, λοιπόν, αυτά περίπου έλεγε˙ οι
υπόλοιποι αρχηγοί ( των ολιγαρχικών ), για τον πρόσθετο λόγο ότι οι στρατιώτες
τους άκουγαν τέτοια λόγια, τους επανέφεραν στην πόλη.
23. Την επόμενη μέρα οι ( επιζήσαντες ) τριάκοντα παρακάθονταν στην αίθουσα
των συνεδριάσεων πολύ ταπεινωμένοι και εγκαταλειμμένοι, όπως ήταν
επόμενο˙ αλλά και οι τρισχίλιοι, όπου ο καθένας τους είχε ταχθεί, σε όλα τα μέρη
της πόλης διαφωνούσαν μεταξύ τους. Γιατί όσοι είχαν κάνει κάποιο σοβαρό
αδίκημα και φοβούνταν υποστήριζαν έντονα ότι δεν έπρεπε να υποχωρήσουν
στους δημοκρατικούς˙ όσοι όμως ήταν βέβαιοι ότι δεν είχαν διαπράξει καμιά
αδικία, και οι ίδιοι σκέφτονταν και στους άλλους προσπαθούσαν να εξηγήσουν
ότι δεν υπήρχε κανένας λόγος να υποφέρουν αυτές τις συμφορές και έλεγαν ότι
δεν έπρεπε να υπακούουν στους τριάκοντα ούτε να τους επιτρέπουν να
καταστρέφουν την πόλη. Στο τέλος αποφάσισαν με ψηφοφορία εκείνους να τους
καθαιρέσουν και στη θέση τους να εκλέξουν άλλους άρχοντες. Έτσι εξέλεξαν
δέκα, έναν από κάθε φυλή.

Ερμηνευτικά σχόλια:
§ 18: μεταστραφείς: Ο Θρασύβουλος, όσο μιλούσε, ήταν στραμμένος στους
άντρες του και αυτούς έβλεπε˙ όταν όμως τελείωσε το λόγο του, γύρισε πάλι
προς τους εχθρούς και πήρε τη θέση του στις πρώτες γραμμές της παράταξης.
ὁ μάντις παρήγγελλεν αὐτοῖς: Η μαντική τέχνη ήταν στενά συνδεδεμένη με τη
θρησκεία και, καθώς οι πρόγονοί μας ήταν θεοσεβείς ή και δεισιδαίμονες,
πίστευαν ότι οι μάντεις ήταν θεόπνευστοι και ερμηνευτές της θείας βούλησης. Γι’
αυτό και τους τιμούσαν ιδιαίτερα. Έτσι μάντης συνόδευε πάντοτε και το στρατό
και με τις μαντείες του καθόριζε συχνά τις πολεμικές εξελίξεις.
μή ἐπιτίθεσθαι πρίν…… τρωθείη: Σύμφωνα με το νόημα της μαντείας την
ευθύνη του αλληλοσπαραγμού θα φέρουν οι τριάκοντα ως επιτιθέμενοι.
ἐπειδάν τοῦτο γένηται: Ο μάντης εννοεί το θάνατο ή τον τραυματισμό κάποιου.
ἐμοί θάνατος ἔσται ὥς γέ μοι δοκεῖ: Ο μάντης φαίνεται ότι προαισθάνεται το
θάνατό του. Στην πραγματικότητα όμως πρόκειται για εθελοντική θυσία, που
θυμίζει την ανάλογη περίπτωση του Μεγιστία στη μάχη των Θερμοπυλών.
§ 19: τέθαπται ἐν τῇ διαβάσει τοῦ Κηφισοῦ: Τον έθαψαν στην περιοχή αυτή,
ώστε οι διαβάτες να βλέπουν τον τάφο του και να θυμούνται τη θυσία του.
οἱ ἐν Πειραιεῖ δέκα ἄρχοντες: Πρόκειται για τη δεκαρχία που είχε εγκαταστήσει
ο Λύσανδρος στον Πειραιά, όπως στην Αθήνα την τριακονταρχία.
Χαρμίδης ὁ Γλαύκωνος: Ήταν φιλόσοφος και ποιητής, αδερφός της μητέρας /
θείος του Πλάτωνα, γνωστός για τα ολιγαρχικά του φρονήματα. Ο Πλάτων και ο
Ξενοφών συχνά τον αναφέρουν στο έργο τους.
τούς χιτῶνας οὐδενός τῶν πολιτῶν ἐσκύλευσαν – τούς νεκρούς
ὑποσπόνδους ἀπεδίδοσαν: Οι δημοκρατικοί, σε αντίθεση με τη συμπεριφορά
των τριάκοντα τυράννων, σεβάστηκαν τους νεκρούς. Γι’ αυτό δεν τους
απογύμνωσαν, ώστε να μην τους εξευτελίσουν, αλλά επέτρεψαν επιπλέον και
την ταφή τους.
§ 20: μύσται: Έτσι αποκαλούνται οι μυημένοι στα Ελευσίνια κυρίως μυστήρια, οι
οποίοι και διακρίνονται σε τάξεις / βαθμούς. Γνωστά μυστήρια επιπλέον είναι τα
Ορφικά, των Καβείρων, του Διονύσου, του Δία στην Κρήτη. Τα Ελευσίνια
μυστήρια τελούνταν προς τιμήν της Δήμητρας και της Περσεφόνης από τέσσερα
πρόσωπα: τον « ιεροφάντη », το « δαδούχο », τον «(ιερο)κήρυκα » και τον « επί
του βωμου » που προέρχονταν από τα δύο γνωστά ιερατικά γένη των
Ευμολπιδών και των Κηρύκων.
§ 21: ἑταιρίαι: Ήταν πολιτικοί σύλλογοι και λέσχες στην Αθήνα για ανθρώπους
της ίδιας πολιτικής παράταξης. Σκοπό είχαν την αμοιβαία υποστήριξη των μελών
στις εκλογές και στους δικαστικούς αγώνες.
ἐν ὀκτώ μησίν: Ήταν η περίοδος από το Σεπτέμβριο του 404 ως τον Απρίλιο
του 403.
πλείους Ἀθηναίων ἀπεκτόνασι: Κατά τον Ισοκράτη (Αρεοπαγιτικός 67) οι
τριάκοντα στη διάρκεια της οκτάμηνης θητείας τους σκότωσαν 1.500 πολίτες
χωρίς δίκη και ανάγκασαν περισσότερους από 5.000 να καταφύγουν στον
Πειραιά.
δέκα ἔτη πολεμοῦντες: Ο ιστορικός εννοεί την τελευταία φάση του
Πελοποννησιακού πολέμου, γνωστή ως περίοδο του Δεκελικού πολέμου ( 414 –
405 π.χ. ). Πήρε την ονομασία αυτή, γιατί οι επιχειρήσεις στην ξηρά είχαν
επίκεντρο την οχυρωμένη από τους Λακεδαιμονίους Δεκέλεια της Αττικής
σύμφωνα με τις συμβουλές του Αλκιβιάδη.
§ 22: ἔστιν οὕς: Πρόκειται για γνωστούς, φίλους και συγγενείς των
δημοκρατικών.
οἱ λοιποί ἄρχοντες: Ήταν όσοι επέζησαν από τους τριάκοντα τυράννους αλλά
και από τους δέκα άρχοντες του Πειραιά και τους λοιπούς αξιωματούχους.
Καί διά τό τοιαῦτα προσακούειν: Ο προσθετικός σύνδεσμος και και η πρόθεση
προς δηλώνουν κάτι νέο και επιπρόσθετο, δηλαδή το λόγο του Κλεόκριτου που
επιδείνωσε την κατάσταση των ολιγαρχικών μετά την ήττα τους.
§ 23: ἕκαστοι δέ τῶν τρισχιλίων: Πρόκειται για το γνωστό κατάλογο των
τρισχιλίων ολιγαρχικών, που ήταν έμπιστοι και αφοσιωμένοι στο καθεστώς των
τριάκοντα.
ὅπου ἕκαστοι τεταγμένοι ἦσαν: Εννοείται σε όποια υπηρεσία ο καθένας τους
είχε ορισθεί και ενεργούσε προς το συμφέρον της αρχής των τριάκοντα.
πανταχοῦ διεφέροντο ( οἱ τρισχίλιοι ) πρός ἀλλήλους: Σε όλα τα μέρη της
πόλης και σε κάθε υπηρεσία των τρισχιλίων αναφύονταν διαφωνίες για τη
χάραξη της περαιτέρω στάσης τους.
τοῖς ἐν Πειραιεῖ: Ήταν οι δημοκρατικοί άντρες του Θρασύβουλου, που κατείχαν
τη Φυλή και τον Πειραιά ως ορμητήρια κατά των ολιγαρχικών μετά τις
αλλεπάλληλες νίκες τους.
τούτων τῶν κακῶν: Εννοούνται τα δεινά του εμφύλιου σπαραγμού, που
έπληξαν πολλούς στη διάρκεια της οχτάμηνης θητείας των τυράννων.
ἐψηφίσαντο ἐκείνους καταπαῦσαι: Πολλοί από τους επιζήσαντες τριάκοντα και
άλλοι ολιγαρχικοί συνεργάτες τους κατέφυγαν για λόγους ασφαλείας στην
Ελευσίνα.
καί εἳλοντο δέκα: Μερικοί από αυτούς προέρχονταν από τους τριάκοντα, όπως
ο Φαίδων και ο Ερατοσθένης, αλλά ήταν μετριοπαθείς ολιγαρχικοί. Σ’ αυτούς
ανατέθηκε με απόλυτη εξουσιοδότηση η συμφιλίωση των αντιπάλων. Όμως και
αυτοί διέπραξαν φοβερά εγκλήματα, πήραν στρατιωτική ενίσχυση από τη
Σπάρτη και δάνειο εκατό ταλάντων. Γι’ αυτό καθαιρέθηκαν και εκλέχτηκαν άλλοι
δέκα, περισσότερο έντιμοι, και στην εποχή τους επιτεύχθηκε η παλινόρθωση της
δημοκρατίας.
ἕνα ἀπό φυλῆς: Ο Κλεισθένης με τις μεταρρυθμίσεις του ( 508 π.χ. ) διαίρεσε
την Αττική σε τρεις περιοχές: το άστυ, τη μεσογαία και την παραλία. Την καθεμία
την υποδιαίρεσε σε δέκα τμήματα, που ονομάστηκαν τριττύες. Έλαβε μία τριττύ
από κάθε περιοχή και σχημάτισε έτσι μια φυλή, συνολικά δέκα. Αυτές πήραν το
όνομά τους από αρχαίους ήρωες και είναι οι εξής: Ερεχθηίς, Αιγηίς, Πανδιωνίς,
Λεοντίς, Ακαμαντίς, Οινηίς, Κεκροπίς, Ιπποθ(ο)ωντίς, Αιαντίς και Αντιοχίς. Με τη
νέα αυτή διαίρεση περιορίστηκε η δύναμη που είχαν οι μεγάλες αριστοκρατικές
οικογένειες της Αθήνας, επειδή διασπάστηκαν. Έτσι ο Κλεισθένης επέφερε
πλήγμα κατά του τοπικισμού και πέτυχε τη συνοχή της αθηναϊκής κοινωνίας.

Λεξιλόγιο:
μεταστραφείς: μ.τ.χ. παθητ. αορ. β΄ του μεταστρέφομαι. Ομορρ.: στραβός,
στρεβλός, στρέμμα, στρόβιλος, στροφή, στρόφιγγα, αναστρέψιμος, αναστροφή,
ανεμοστρόβιλος, ανεστραμμένος, αποστροφή, διαστροφή, διαστροφικός,
διεστραμμένος, επιστροφή, καταστρεπτικός, καταστροφή, μεταστροφή,
περιστροφή, στροφόμετρο.
ἐπιτίθεσθαι: απαρ. ενεστ. του ἐπιτίθεμαι. Ομορρ.: θέμα, θεμέλιο, θεμελιώδης,
θεμιτός, θέση, θεσμός, θετικός, θήκη, θημωνιά, αδιάθετος, αθέμιτος, αθετώ,
ανάθεση, αναθηματικός, αντιθετικός, διάθεση, έκθεση, επιθετικός, επίθετο,
θεσμοθετώ, κατάθεση, νομοθέτης, παράθεμα, υποθηκεύω.
πέσοι: ευκτ. αορ. β΄ του πίπτω. Ομορρ.: πέφτω, πτώμα, πτώση, πτωτικός,
αμετάπτωτος, βροχόπτωση, έκπτωτος, επίπτωση, θεόπεμπτος, κατάπτωση,
μετάπτωση, ξεπεσμός, ουρανόπεμπτος, παράπτωμα, παρεμπιπτόντως,
περιπέτεια, περίπτωση, ποταμός, προπέτεια, προπετής, πτωτικός, σύμπτωμα,
συμπτωματικός.
τρωθείη: ευκτ. παθητ. αορ. του τιτρώσκομαι. Ομορρ.: τραύμα, τραυματίας,
τρωτός, άτρωτος, έκτρωμα, έκτρωση, τραυματιοφορέας.
δοκεῖ: οριστ. ενεστ. του δοκεῖ. Ομορρ.: δόγμα, δογματικός, δοκιμασία, δοκιμή,
δοκίμιο, δόκιμος, δόξα, δοξάζω, αδόκητος, άδοξος, δοκησίσοφος, προσδοκία.
ἐψεύσατο: οριστ. αορ. του ψεύδομαι. Ομορρ.: ψέμα, ψευδής, ψεύδος, ψεύτης,
ψεύτικος, αδιάψευστος, διάψευση, ψευδολογία, ψευδομάρτυρας.
τέθαπται: οριστ. παρακ. του θάπτομαι. Ομορρ.: θάψιμο, ταφή, ταφικός, τάφος,
άθαπτος, άταφος, ενταφιασμός, επιτάφιος, ταφόπλακα.
ἐνίκων: οριστ. παρατ. του νικάω-ῶ. Ομορρ.: νίκη, νικητής, νικητήριος, ανίκητος,
επινίκια, νικηφόρος.
κατεδίωξαν: οριστ. αορ. του καταδιώκω. Ομορρ.: διωγμός, διώκτης, διωκτικός,
δίωξη, διώξιμο, διώχνω, εκδίωξη, επιδίωξη, καταδιωκτικός, καταδίωξη.
ἐσκύλευσαν: οριστ. αορ. του σκυλεύω. Ομορρ.: σκύλευμα (=λάφυρο),
σκύλευση, σκυλευτής, σκυλευτικός.
διελέγοντο: οριστ. παρατ. του διαλέγομαι. Ομορρ.: έπος, λεκτικό, λέξη, λεξικό,
λογάδην, λογαριασμός, λογική, λογικός, λόγιος, λογισμός, λογιστής, λόγος,
διαλεκτική, διαλεκτικός, διάλεκτος, διάλεξη, διαλογή, διάλογος.
ὢν: μ.τ.χ. ενεστ. του εἰμί. Ομορρ.: έτυμος, όντως, ουσία, ουσιαστικός, ουσιώδης,
εξουσία, ετυμηγορία, ετυμολογία, παρόν, παρουσία, παρουσιάζω,
παρουσιαστής, παρουσιαστικό, πεμπτουσία, περιουσία.
ἐξελαύνετε: οριστ. ενεστ. του ἐξελαύνω. Ομορρ.: έλασμα, ελαστικός,
ελαστικότητα, ελατήριο, αμαξηλάτης, ανελαστικότητα, απέλαση, αρματηλάτης,
εξέλαση, εξήλατος, επέλαση, ιχνηλάτης, κωπηλασία, κωπηλάτης, νεήλατος,
ξενηλασία, παρέλαση, ποδηλασία, ποδήλατο, προέλαση, στρατηλάτης,
σφυρήλατος.
ἀποκτεῖναι: απαρ. αορ. του ἀποκτείνω. Ομορρ.: αλληλοκτονώ, ανθρωποκτονία,
αυτοκτονία, ζωοκτονία, μητροκτόνος, παιδοκτόνος, πατροκτόνος.
κεκινδυνεύκαμεν: οριστ. παρακ. του κινδυνεύω. Ομορρ.: κίνδυνος,
διακινδυνεύω, επικίνδυνος, κινδυνολογία, παρακινδυνεύω, ριψοκίνδυνος.
κοινωνοῦμεν: οριστ. ενεστ. του κοινωνέω-ῶ. Ομορρ.: κοινωνία, κοινωνικός,
ακοινώνητος, αντικοινωνικός, επικοινωνία, επικοινωνιακός, συγκοινωνία.
αἰδούμενοι: μ.τ.χ. ενεστ. του αἰδοῦμαι. Ομορρ.: αιδέσιμος, αιδημόνως,
αιδημοσύνη, αιδώς, αίσχος, αισχρός, αναίδεια, αναιδής.
παύσασθε: προστ. αορ. του παύομαι. Ομορρ.: παύλα, παύση, ανάπαυλα,
ανάπαυση, αναπαυτικός, άπαυστος, κατάπαυση, παυσίπονο.
ἁμαρτάνοντες: μ.τ.χ. ενεστ. του ἁμαρτάνω. Ομορρ.: αμαρτία, αμάρτημα,
αμαρτωλός, αναμάρτητος, νημερτής (=αλάθητος).
πείθεσθε: προστ. ενεστ. του πείθομαι. Ομορρ.: πειθήνιος, πειθώ, πείσμα,
πειστήριο, πειστικός, πεποίθηση, πιθανός, πιθανότητα, πιστός, πίστωση,
αμετάπειστος, αξιόπιστος, διαπιστευτήρια, έμπιστος, εύπιστος, παραπειστικός,
πειθαναγκασμός.
πολεμοῦντες: μ.τ.χ. ενεστ. του πολεμέω-ῶ. Ομορρ.: πολεμικός, πολέμιος,
πολεμιστής, πολεμίστρα, πόλεμος, καταπολέμηση, πετροπόλεμος, πολέμαρχος,
πολεμοφόδια, πολεμοχαρής.
πολιτεύεσθαι: απαρ. ενεστ. του πολιτεύομαι. Ομορρ.: πολιτεία, πολιτειακός,
πολίτευμα, πολιτευτής, πολιτικάντης, πολιτικός, πολιτισμός, πολιτισμικός,
πολιτιστικός, αντιπολίτευση, απολίτιστος, πολιτειοκρατία, πολιτειολογία,
πολυπολιτισμικός, συμπολίτευση.
ἐπίστασθε: προστ. ενεστ. του ἐπίσταμαι. Ομορρ.: επισταμένως, επιστήμη,
επιστήμονας, επιστημονικός, επιστητός, διεπιστημονικός, πανεπιστήμιο,
πανεπιστημιακός.
κατεδακρύσαμεν: οριστ. αορ. του καταδακρύω. Ομορρ.: δάκρυ, δάκρυσμα,
αδάκρυτος, αξιοδάκρυτος, δακρύβρεχτος, δακρύγελως, δακρυγόνος,
δακρυοσταλάζω.
προσακούειν: απαρ. ενεστ. του προσακούω. Ομορρ.: ακοή, άκουσμα,
ακουστικός, ανήκουστος, αυτήκοος, βαρήκοος, ξακουστός, υπήκοος,
ωτακουστής.
συνεκάθηντο: οριστ. υπερσ. του συγκαθέζομαι. Ομορρ.: έδαφος, έδρα, εδράζω,
εδραιώνω, έδρανο, εδώλιο, καθήμενος, ενέδρα, πάρεδρος, προκαθήμενος,
συνέδριο.
διεφέροντο: οριστ. παρατ. του διαφέρομαι. Ομορρ.: φαρέτρα, φέρετρο, φορά,
φορείο, φόρος, φωριαμός, αμφορέας, ανυπόφορος, αυτόφωρος, αχθοφόρος,
διάφορος, διένεξη, διηνεκής, δορυφόρος, εισφορά, εκφορά, επαναφορά,
λεωφόρος, μεταφορέας, πληροφορία, προσφορά, προφορικός, συμπεριφορά,
συμφορά, φερέγγυος.
ἐφοβοῦντο: οριστ. παρατ. του φοβοῦμαι. Ομορρ.: φοβέρα, φοβερός, φόβητρο,
φοβητσιάρης, φοβία, φόβος, άφοβος, εκφοβισμός, επίφοβος, κλειστοφοβία.
καθυφίεσθαι: απαρ. ενεστ. του καθυφίεμαι. Ομορρ.: άνεση, άνετος, άφεση,
αφετηρία, εγκάθετος, ένεση, έφεση, εφετείο, εφέτης, κάθετος, σύνεση, συνετός,
ύφεση, χειραφέτηση.
ἐπίστευον: οριστ. παρατ. του πιστεύω. Ομορρ.: πιστευτός, πίστη,
διαπιστευτήρια, καταπίστευμα.
ἠδικηκέναι: απαρ. παρακ. του ἀδικεω-ῶ. Ομορρ.: αδίκημα, αδικία, άδικος.
ἀνελογίζοντο: οριστ. παρατ. του ἀναλογίζομαι. Ομορρ.: λογισμικός, λογισμός,
λογιστής, λογιστική, αλόγιστος, αναλόγισμα, αναλογιστικός, διαλογισμός,
καταλογισμός, παραλογισμός, συλλογιστικός, υπολογιστής.
ἐδίδασκον: οριστ. παρατ. του διδάσκω. Ομορρ.: δάσκαλος, δίδαγμα, διδακτέος,
δίδακτρα, διδασκαλείο, διδασκαλία, διδαχή, αδίδακτος, αυτοδίδακτος.
δέοιντο: ευκτ. ενεστ. του δέομαι. Ομορρ.: δέηση, ενδεής, ένδεια.
ἐπιτρέπειν: απαρ. ενεστ. του ἐπιτρέπω. Ομορρ.: τρόπαιο, τροπή, τρόπος,
αναπότρεπτος, ανατροπέας, ανατροπή, αποτρεπτικός, εκτροπή, επιτροπή,
επίτροπος, παρεκτροπή, πολύτροπος, προτρεπτικός, προτροπή.
ἀπολλύναι: απαρ. ενεστ. του ἀπόλλυμι. Ομορρ.: ολέθριος, όλεθρος, απώλεια,
εξολόθρευση, εξολοθρευτής, εξώλης και προώλης (=διεφθαρμένος),
πανωλεθρία, πανώλης(=πανούκλα).
ἑλέσθαι: απαρ. αορ. β΄ του αἱροῦμαι. Ομορρ.: αίρεση, αιρετικός, αιρετός,
αναίρεση, αναφαίρετος, ανεξαιρέτως, αρχαιρεσίες, αυθαίρετος, αυτοπροαίρετα,
αφαιρετικός, αφηρημένος, διαιρέτης, εξαιρετικός, εξαίρετος, καθαίρεση,
προαιρετικός, συναίρεση, υπεξαίρεση.
 ΒΙΒΛΙΟ 2 Κεφ. 4 § 37-43
Μετάφραση:
37. Αφού όμως αυτοί αναχώρησαν για τη Σπάρτη, έστελναν φυσικά και οι
αρμόδιοι του επίσημου κράτους (πρέσβεις) που έλεγαν ότι οι ίδιοι είναι πρόθυμοι
να παραδώσουν στους Λακεδαιμόνιους τα τείχη που κατέχουν, να παραδοθούν
και αυτοί, για να τους μεταχειριστούν όπως θέλουν. Υποστήριζαν όμως ότι
θεωρούσαν σωστό να παραδώσουν με τη σειρά τους και οι δημοκρατικοί στους
Λακεδαιμόνιους και την πόλη του Πειραιά και τη Μουνιχία, αφού ισχυρίζονται ότι
είναι φίλοι με αυτούς (= τους Λακ.).
38. Αφού τους άκουσαν όλους αυτούς οι έφοροι και οι αντιπρόσωποι της
Απέλλας, απέστειλαν δεκαπέντε άντρες στην Αθήνα και τους διέταξαν, με τη
συνεργασία του Παυσανία, να συμφιλιώσουν (τους πολίτες) όπως ίσως
μπορούσαν καλύτερα. Και αυτοί πέτυχαν τη συμφιλίωση με τον όρο να έχουν
ειρήνη μεταξύ τους (οι Αθηναίοι) και ο καθένας να πάει στο σπίτι του, εκτός από
τους τριάκοντα και τους έντεκα και τους δέκα άρχοντες του Πειραιά. Και αν
κάποιοι από τους ολιγαρχικούς της πόλης φοβούνταν, αποφάσισαν να έχουν το
δικαίωμα αυτοί να εγκατασταθούν στην Ελευσίνα.
39. Αφού τελείωσαν οι διαπραγματεύσεις αυτές, ο Παυσανίας διέλυσε το
στράτευμά του, και οι δημοκρατικοί του Πειραιά ανέβηκαν ένοπλοι στην
ακρόπολη και πρόσφεραν θυσία στην Αθηνά.
40. Αφού κατέβηκαν (από την ακρόπολη) οι στρατηγοί, συγκάλεσαν συνέλευση ,
όπου φυσικά ο Θρασύβουλος είπε τα εξής: «Εσάς, είπε, ολιγαρχικοί σας
συμβουλεύω εγώ να γνωρίσετε τον εαυτό σας. Και θα τον καταλαβαίνατε
καλύτερα, αν αναλογιζόσασταν για ποιο λόγο εσείς πρέπει να καυχιέστε, ώστε να
επιχειρείτε να εξουσιάζετε εμάς. Για ποιο απ’ όλα; Μήπως είστε πιο δίκαιοι; Αλλά
ο λαός, αν και είναι πιο φτωχός από σας, καθόλου δε σας αδίκησε ποτέ ως τώρα
για να αρπάξει τα χρήματά σας˙ εσείς όμως, αν και είστε πλουσιότεροι όλων,
έχετε διαπράξει πολλά αίσχη για το ατομικό σας συμφέρον. Αφού όμως εσείς δεν
έχετε καμία σχέση με τη δικαιοσύνη, εξετάστε αν ίσως πρέπει να σκέφτεστε
αλαζονικά για την ανδρεία σας.
41. Και τι θα ήταν καλύτερο αποδεικτικό στοιχείο γι’ αυτό από το πώς
πολεμήσαμε ο ένας τον άλλο; Αλλά θα υποστηρίζατε ότι υπερέχετε στην ευφυῒα
εσείς οι οποίοι, αν και είχατε τείχη και όπλα και χρήματα και τους
Πελοποννησίους για συμμάχους, έχετε περικυκλωθεί και νικηθεί από αυτούς που
δεν είχαν τίποτα από αυτά; Αλλά νομίζετε ότι πρέπει να υπερηφανεύεστε για τους
Λακεδαιμόνιους φυσικά; Πως (όμως αυτό είναι δυνατό), αφού αυτοί βέβαια,
όπως οι άνθρωποι δένουν με ξύλινο περιλαίμιο τα σκυλιά που δαγκώνουν και τα
παραδίδουν, έτσι και εκείνοι (οι Λακεδαιμόνιοι) σας παρέδωσαν στον αδικημένο
αυτό λαό και σηκώθηκαν και έφυγαν;
42. Όμως εσείς, άντρες (δημοκρατικοί), δε θεωρώ εγώ σωστό να παραβείτε
τίποτα από όσα έχετε ορκιστεί, αλλά κοντά στις άλλες αρετές σας να δείξετε και
αυτό, ότι δηλαδή και τον όρκο σας τηρείτε και τους θεούς σέβεστε». Αφού είπε
αυτά και άλλα παρόμοια και ότι δεν έπρεπε να προκαλούν καμιά ταραχή, αλλά να
χρησιμοποιούν τους νόμους τους παλιούς, έλυσε τη συνεδρίαση/συνέλευση.
43. Και τότε, αφού εγκατέστησαν (νέες) αρχές, ζούσαν ομαλή πολιτική ζωή.
Αργότερα όμως, όταν άκουσαν ότι οι ολιγαρχικοί στην Ελευσίνα συγκέντρωναν
ξένους μισθοφόρους, αφού εξεστράτευσαν εναντίον τους με όλες τους τις
δυνάμεις, τους στρατηγούς τους που ήρθαν για διαπραγματεύσεις τους
σκότωσαν, ενώ για τους άλλους έστειλαν τους φίλους και συγγενείς τους και τους
έπεισαν να συμφιλιωθούν με το λαό. Και αφού ορκίστηκαν ότι στ’ αλήθεια δε θα
κρατήσουν κακία, ακόμα και σήμερα ζουν όλοι μαζί αρμονικά ως πολίτες και ο
λαός μένει πιστός στους όρκους του.

Ερμηνευτικά σχόλια:
§ 37: ἐπεί οὗτοι ᾤχοντο εἰς Λακεδαίμονα: Είναι οι πρέσβεις που έστειλαν στη
Σπάρτη οι δημοκρατικοί, ύστερα από μυστική συνεννόηση με το βασιλιά των
Λακεδαιμονίων Παυσανία. Πρέσβεις ακόμη είχαν στείλει και οι τριάκοντα από την
Ελευσίνα, όπως και οι ολιγαρχικοί της πόλης είχαν αποστείλει τον Κηφισοφώντα
και Μέλητο, δύο έμπιστους του Παυσανία. Πρόκειται, λοιπόν, για μια πολυπαθή
και ετερόκλητη αποστολή πρέσβεων, ο καθένας από τους οποίους υποβάλλει τις
δικές του προτάσεις για ειρήνευση προς όφελος της παράταξής του.
οἱ ἀπό τοῦ κοινοῦ ἐκ τοῦ ἄστεως ἔπεμπον πρέσβεις: Είναι οι απεσταλμένοι
που έστειλαν οι αρμόδιοι του επίσημου κράτους, δηλαδή πρέσβεις των
τρισχιλίων ολιγαρχικών και της δεκαμελούς ηγεσίας που εκλέχτηκε μετά την
καθαίρεση των τριάκοντα. Η επίσημη αυτή αποστολή, που ήταν πάλι καρπός
μυστικών συνεννοήσεων με τον Παυσανία, απέβλεπε στην εξουδετέρωση των
ενεργειών της πρεσβείας των δημοκρατικών.
χρῆσθαι ὅ,τι βούλονται: Ενώ στο κείμενο δε φαίνονται οι προτάσεις της
πρεσβείας των δημοκρατικών, οι δέκα ολιγαρχικοί άρχοντες της Αθήνας
παραδίδονται άνευ όρων στην απόλυτη διάθεση των Λακεδαιμονίων. Η φράση
σημαίνει υποταγή, έσχατη υποτέλεια και μειοδοσία.
παραδιδόναι τόν τε Πειραιᾶ καί τήν Μουνιχίαν: Είναι τα δύο νέα προπύργια
των δημοκρατικών (το πρώτο ήταν η Φυλή), κέντρα της αντίστασης κατά των
τριάκοντα και των ολιγαρχικών.
ἀκούσαντες πάντων αὐτῶν: Πρόκειται για τους δύο «πολίτες» των
ολιγαρχικών της Αθήνας, για τους απεσταλμένους που έστειλαν οι αρμόδιοι του
επίσημου κράτους αλλά και για τους ομόλογους τους των δημοκρατικών.
§ 38: οἱ ἔκκλητοι: Είναι επίλεκτοι πολίτες της Σπάρτης, εκλεγμένοι
αντιπρόσωποι της μεγάλης συνέλευσης των Λακεδαιμονίων, της γνωστής ως
Απέλλας.
σύν Παυσανίᾳ: Ήταν βασιλιάς της Σπάρτης (408-395 π.χ.). Μετά τη ναυμαχία
στους Αιγός Ποταμούς (405 π.χ.) πολιόρκησε την Αθήνα από ξηρά, όπως ο
Λύσανδρος από τη θάλασσα, και συντέλεσε στην παράδοση της πόλης. Ύστερα
από την καθαίρεση των τριάκοντα και την επιλογή της νέας ηγεσίας των δέκα,
από αντιζηλία προς το Λύσανδρο, ανταποκρίθηκε στο αίτημα των ολιγαρχικών
για βοήθεια. Ήρθε σε συνεννόηση με τρεις από τους πέντε εφόρους και με την
έγκρισή τους εξεστράτευσε εναντίον του Θρασύβουλου και τον νίκησε. Μετά
όμως έδειξε φιλειρηνικές διαθέσεις, πέτυχε τη συμφιλίωση των αντιμαχόμενων
παρατάξεων της Αθήνας και συνέβαλε στην αποκατάσταση της δημοκρατίας.
ἀπιέναι ἐπί τά ἑαυτῶν ἕκαστον: Με τον όρο αυτό της συμφιλίωσης
ακυρώνονται οι κατασχέσεις και καταπατήσεις των περιουσιών στις οποίες είχαν
προβεί οι τριάκοντα. Έτσι αποκαθίστανται οι αδικημένοι. Επισήμως όμως
ανέλαβαν τις περιουσίες τους αργότερα, το Σεπτέμβριο – Οκτώβριο επί άρχοντος
Ευκλείδου.
πλήν τῶν ἐν Πειραιεῖ ἀρξάντων δέκα: Είναι οι δέκα άρχοντες του Πειραιά, που
και αυτοί εγκαταστάθηκαν από το Λύσανδρο, όπως οι τριάκοντα στην Αθήνα.
Φυσικά ήταν έμπιστοι και συνεργάτες των τυράννων.
πλήν τῶν τριάκοντα καί τῶν ἕνδεκα καί τῶν ἐν Πειραιεῖ ἀρξάντων δέκα:
Ενώ η αμνηστία στο λαό ήταν γενική, στους άρχοντες της Αθήνας και του Πειραιά
δόθηκε με όρους. Δηλαδή θα ίσχυε και γι’ αυτούς, αφού πρώτα λογοδοτούσαν
για τις πράξεις τους.
§ 39: Παυσανίας διῆκε τό στράτευμα: Για την πράξη του αυτή και για τις άλλες
παραλείψεις, όπως και για το θάνατο του Λύσανδρου στην Αλίαρτο (395 π.χ.),
αργότερα κατηγορήθηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο. Έτσι, υποχρεώθηκε να
εξοριστεί στην Τεγέα, όπου αρρώστησε και πέθανε.
ἀνελθόντες σύν τοῖς ὅπλοις εἰς τήν ἀκρόπολιν ἔθυσαν τῇ Ἀθηνᾷ: Οι νικητές
δημοκρατικοί παρελαύνουν ένοπλοι διασχίζοντας την Αθήνα, ανεβαίνουν στην
ακρόπολη και προσφέρουν ευχαριστήρια θυσία στη θεά Αθηνά που ήταν
πολιούχος και προστάτισσα της πόλης. Αυτό έγινε στις 21 Σεπτεμβρίου του 403.
Η μέρα αυτή καθιερώθηκε ως επέτειος για την αποκατάσταση της δημοκρατίας
και γιορταζόταν κάθε χρόνο ως «χαριστήρια ελευθερίας».
§ 40: ἐπεί κατέβησαν οἱ στρατηγοί: Είναι οι γνωστοί δημοκρατικοί ηγέτες
Θρασύβουλος, Αρχίνος και Άνυτος.
ἐκκλησίαν ἐποίησαν: Την εποχή αυτή οι στρατηγοί καλούν το λαό σε
συνεδρίαση, που συνερχόταν στο λόφο της Πνύκας.
§ 41: τούς δάκνοντας κύνας κλοιῷ δήσαντες παραδιδόασιν: Ο Σόλων όρισε
με νόμο το εξής: σκύλος που δαγκώνει πρέπει να δένεται με τρίπηχο περιλαίμιο
και να παραδίδεται στις αρχές.
§ 42: τοῖς νόμοις τοῖς ἀρχαίοις χρῆσθαι: Με τη φράση εννοούνται οι νόμοι του
παλαιού δημοκρατικού καθεστώτος, πριν από την άναρχη περίοδο των τριάκοντα
τυράννων.
§ 43: τότε (νέας) ἀρχάς καταστησάμενοι ἐπολιτεύοντο: Αμέσως μετά την
αποκατάσταση της δημοκρατίας (Απρίλιος του 403) οι Αθηναίοι εγκατέστησαν
νέους άρχοντες σύμφωνα με τους πατροπαράδοτους θεσμούς και στην αρχή
είχαν ομαλή πολιτική ζωή. Αυτό επιβεβαιώνει και επαινεί και ο Πλάτων.
ὑστέρῳ χρόνῳ … ἀκούσαντες ἐστρατεύσαντο: Αυτό συνέβη τρία χρόνια μετά
την εγκατάσταση των ολιγαρχικών στην Ελευσίνα, το 401-400 π.χ., επί άρχοντος
Ξεναινέτου.
τούς στρατηγούς αὐτῶν ἀπέκτειναν: Ο εξοργισμένος λαός, που δεν κατέστη
δυνατό να τον συγκρατήσει ο Θρασύβουλος, σκότωσε τους υπόλοιπους 25 από
τους τριάκοντα.
ὁμόσαντες ὅρκους ἦ μήν μή μνησικακήσειν: Τον όρκο αυτό, που σφράγισε
πανηγυρικά την οχτάμηνη θητεία της τυραννίας (Σεπτέμβριο του 404 – Απρίλιος
του 403), τον διέσωσε ο Ανδοκίδης.
ἔτι καί νῦν … ἐμμένει ὁ δῆμος: Αυτά τα γράφει ο Ξενοφών γύρω στο 390 π.χ.,
αφού προηγουμένως συνέθεσε μάλλον την Κύρου Ανάβασιν. Συνεπώς οι
Αθηναίοι πάνω από μία δεκαετία είχαν ομαλό πολιτικό βίο.

Λεξιλογικά:
ἔχουσι: οριστ. ενεστ του ρ. ἔχω. Ομόρρ.: έξη, εξής, ισχυρός, ισχύς, οχυρός,
σχέδιο, σχεδόν, σχέση, σχήμα, σχολείο, ακάθεκτος, αποχή, ενοχή, ένοχος,
ευεξία, εχέγγυο, εχεμύθεια, ηνίοχος, κακουχία, κάτοχος, καχεκτικός, μετοχή,
μέτοχος, νουνεχής, παροχή, ραβδούχος, συνοχή.
χρῆσθαι: απαρ. ενεστ. του ρ. χρῶμαι. Ομόρρ.: χρεία, χρέος, χρήμα,
χρηματίζομαι, χρηματιστήριο, χρήση, χρήσιμος, χρησιμότητα, χρήστης,
χρηστικός, χρηστός, άχρηστος, δύσχρηστος, εύχρηστος, καταχραστής.
ἀξιοῦν: απαρ. ενεστ. του ρ. ἀξιόω-ῶ. Ομόρρ.: αξία, άξιος, αξίωμα, αξιωματικός,
αξίωση, αντάξιος, αξιοπερίεργος, αξιοπρόσεκτος, απαξίωση, επάξιος,
καταξίωση.
ἔφασαν: οριστ. παρατ. του ρ. φημί. Ομόρρ.: φάση, φήμη, φωνή, αντίφαση,
αντιφατικός, απόφαση, αφασία, άφατος, θέσφατο, κατάφαση, καταφατικός,
προφήτης.
εἶναι: απαρ. ενεστ. του ρ. εἰμί. Ομόρρ.: έτυμος, όντως, ουσία, ουσιαστικός,
ουσιώδης, εξουσία, ετυμηγορία, ετυμολογία, παρόν, παρουσία, παρουσιάζω,
παρουσιαστής, παρουσιαστικό, πεμπτουσία, περιουσία.
ἐπέταξαν: οριστ. αορ. του ρ. ἐπιτάττω. Ομόρρ.: τάγμα, ταγός, τακτικός, τακτός,
τάμα, τάξη, ταξίδι, τάξιμο, ανυπότακτος, απότακτος, ασύντακτος, άτακτος, αταξία,
διαταγή, έκτακτος, ένταξη, επιταγή, επιτακτικός, κατατακτήριος, λιποτάκτης,
μετάταξη, νομοταγής, παράταξη, πρόσταγμα, προστακτικός, σύνταγμα, σύνταξη,
ταγματάρχης, τακτοποιώ, ταξίαρχος, ταξιθέτης, ταξινομώ.
διαλλάξαι: απαρ. αόρ. του ρ. διαλάττω. Ομόρρ.: αλλαγή, αδιάλλακτος,
ανταλλαγή, αντάλλαγμα, απαλλαγή, απαράλλακτος, διαλλαγή, διαλλακτικός,
εναλλαγή, εναλλακτικός, εναλλάξ, μετάλλαξη, παραλλαγή, συναλλαγή,
συνάλλαγμα, συνδιαλλαγή.
δύναιντο: ευκτ. ενεστ. του ρ. δύναμαι. Ομόρρ.: δύναμη, δυναμικός, δυναμίτιδα,
δυναμώνω, δυναμωτικός, δυναστεύω, δυνάστης, δυνατός, δυνατότητα,
δυνητικός, αδυναμία, αδύναμος,
ἀπιέναι: απαρ. ενεστ. του ρ. ἂπειμι. Ομόρρ.: ελεύθερος, ερχομός, ισθμός,
ιταμός, αμαξιτός, ανεξίτηλος, απρόσιτος, διέλευση, εισιτήριο, προϊόν,
προσέλευση, προσηλυτισμός.
ἀρξάντων: μετοχή αορ. του ρ. ἂρχω. Ομόρρ.: αρχαϊκός, αρχαίος, αρχαιότητα,
αρχείο, αρχή, αρχηγείο, αρχηγέτης, αρχηγός, αρχίζω, αρχικός, άρχοντας,
αναρχία, άναρχος, ανύπαρκτος, απαρχή, αρχαιογνωσία, αρχαιοκάπηλος,
αρχαιολατρία, αρχαιολόγος, αρχιεπισκοπή, αρχιτεκτονική, αρχομανία,
γυμνασιάρχης, δήμαρχος, έναρξη, κυριαρχία, ναύαρχος, ταξίαρχος, υπαρκτικός,
υπαρκτός, ύπαρξη, υπαρξισμός, υπαρξιστής, υπάρχοντα, υπαρχηγός, ύπαρχος,
φρούραρχος.
φοβοῖντο: ευκτ. ενεστ. του ρ. φοβοῦμαι. Ομόρρ.: φοβέρα, φοβερός, φόβητρο,
φοβητσιάρης, φοβία, φόβος, άφοβος, εκφοβισμός, επίφοβος, κλειστοφοβία.
κατοικεῖν: απαρ. ενεστ. του ρ. κατοικέω-ῶ. Ομόρρ.: οίκημα, οικία, οικιακός,
οίκος, αδιοίκητος, αποικία, άποικος, διοίκηση, διοικητής, διοικητικός, ενοικιαστής,
ενοίκιο, ένοικος, κατοικήσιμος, κατοικία, κάτοικος, μέτοικος, μονοκατοικία,
νοικοκύρης, νοικοκυριό, οικογένεια, οικοδεσπότης, οικοδόμος, οικολογία,
οικόπεδο, οικόσημο, οικότροφος, συγκατοίκηση, συνοικία, συνοικισμός.
περανθέντων: μετοχή παθητ. αορ. του ρ. περαίνομαι. Ομόρρ.: πέρασμα,
περαστικός, απέραντος, απεραντοσύνη, συμπέρασμα.
διῆκε: οριστ. αορ. β΄ του ρ. διίημι. Ομόρρ.: άφιξη, ικέτης, καθήκον, προσήκον,
προσηκόντως.
ἔθυσαν: οριστ. αορ. του ρ. θύω. Ομόρρ.: θύμα, θυμέλη, θυμίαμα, θυσία,
θυσιάζω, θυσιαστήριο, θυσιαστής, θύτης.
κατέβησαν: οριστ. αορ. β΄ του ρ. καταβαίνω. Ομόρρ.: βάδην, βαθμός, βαθμίδα,
βάθρο, βακτηρία, βακτηρίδιο, βάση, βατήρας, βατός, βέβαιος, βήμα, βωμός,
άβατος, αδιάβατος, ανάβαση, αναβάτης, απόβαση, βαθμολογία, διάβαση,
διαβάτης, διαβήτης, δύσβατος, έκβαση, επέμβαση, κατάβαση, παραβάτης,
πρόβατο, πρόσβαση.
ἐποίησαν: οριστ. αορ. του ρ. ποιέω-ῶ. Ομόρρ.: ποίημα, ποίηση, ποιητής,
ποιητικός, ποιότητα, ποιοτικός, αχειροποίητος, εκποίηση, μεταποίηση,
οικειοποίηση, παραποίηση, περιποιητικός, προσποίηση, χειροποίητος.
συμβουλεύω: οριστ. ενεστ. του ρ. συμβουλεύω. Ομόρρ.: βούλευμα,
βουλευτήριο, βουλευτής, βουλευτικός, επιβουλή, προβούλευμα, συμβούλιο,
σύμβουλος.
γνῶναι: απαρ. αόρ. β΄ του ρ. γιγνώσκω. Ομόρρ.: γνώμη, γνωμικό, γνώση,
γνωστικός, γνωστός, άγνωστος, ανάγνωση, αναγνώστης, απόγνωση,
αρχαιογνωσία, διάγνωση, διχογνωμία, εμπειρογνώμονας, επίγνωση,
ευγνωμοσύνη, ισχυρογνώμονας, παντογνώστης, προγνωστικός, συγγνώμη.
ἀναλογίσαισθε: ευκτ. αορ. του ρ. ἀναλογίζομαι. Ομόρρ.: λογισμικός, λογισμός,
λογιστής, λογιστική, αλόγιστος, αναλόγισμα, αναλογιστικός, διαλογισμός,
καταλογισμός, παραλογισμός, συλλογιστικός, υπολογιστής.
ἐπιχειρεῖν: απαρ. ενεστ. του ρ. ἐπιχειρῶ. Ομόρρ.: επιχείρημα, επιχειρηματίας,
επιχειρηματολογία, επιχείρηση.
ἠδίκησεν: οριστ. αορ. του ρ. ἀδικέω-ῶ. Ομόρρ.: αδίκημα, αδικία, άδικος,
αδικοπραγία, αδικοπραγώ.
προσήκει: οριστ. ενεστ. του απρόσωπου ρ. προσήκει. Ομόρρ.: άφιξη, ικέτης,
καθήκον, προσήκον, προσηκόντως.
σκέψασθε: προστ. αορ. του ρ. σκοποῦμαι. Ομόρρ.: σκεπτικό, σκέψη, σκόπελος,
σκοπιά, σκόπιμος, σκοπιμότητα, σκοπός, ανασκόπηση, απερίσκεπτος,
απρόσεκτος, διάσκεψη, επισκέπτης, επίσκεψη, επισκοπή, επισκόπηση,
κατάσκοπος, περίσκεψη, περισκόπηση, πρόσκοπος, σύσκεψη.
γένοιτο: ευκτ. αόρ. β΄ του ρ. γίγνομαι. Ομόρρ.: γενέθλια, γένεση, γενιά, γέννηση,
γένος, γενέτειρα, γινόμενο, γινωμένος, γνήσιος, γονέας, γονίδιο, γόνιμος, γόνος,
αγένεια, άγονος, απόγονος, γενεαλογία, γενεσιουργός, δευτερογενής, εγγονός,
ενδογενής, επίγονοι, ευγενής, νεογνό, οικογένεια, παθογόνος, προγενέστερος,
πρόγονος, συγγένεια.
ἐπολεμήσαμεν: οριστ. αόρ. του ρ. πολεμέω-ῶ. Ομόρρ.: πολεμικός, πολέμιος,
πολεμιστής, πολεμίστρα, πόλεμος, καταπολέμηση, πετροπόλεμος, πολέμαρχος,
πολεμοφόδια, πολεμοχαρής.
φαίητε: ευκτ. ενεστ. του ρ. φημί. Ομόρρ.: φάση, φήμη, φωνή, αντίφαση,
αντιφατικός, απόφαση, αφασία, άφατος, θέσφατο, κατάφαση, καταφατικός,
προφήτης.
περιελήλασθε: οριστ. παρακ. του ρ. περιελαύνομαι. Ομόρρ.: έλασμα,
ελαστικός, ελαστικότητα, ελατήριο, αμαξηλάτης, ανελαστικότητα, απέλαση,
αρματηλάτης, εξέλαση, εξήλατος, επέλαση, ιχνηλάτης, κωπηλασία, κωπηλάτης,
νεήλατος, ξενηλασία, παρέλαση, ποδηλασία, ποδηλάτης, ποδήλατος, προέλαση,
στρατηλάτης, σφυρήλατος.
οἴεσθε: οριστ. ενεστ. του ρ. οἴομαι/οἶμαι. Ομόρρ.: οίηση, οιηματίας.
δάκνοντας: μ.τ.χ. ενεστ. του ρ. δάκνω. Ομόρρ.: δάκος, δηκτικός, λυσσόδηκτος.
δήσαντες: μ.τ.χ. αορ. του ρ. δέω-ῶ. Ομόρρ.: δέμα, δεμάτιο, δέση, δέσιμο,
δέσμη, δεσμίδα, δεσμός, δεσμωτήριο, δεσμώτης, δέτης, δετός, δούλος, άδετος,
αλληλένδετος, ασύνδετος, διάδημα, κομπόδεμα, σύνδεση, σύνδεσμος,
συνδετήρας, συνδετικός, υπόδημα.
ἠδικημένῳ: μ.τ.χ. παρακ. του ρ. ἀδικοῦμαι. Ομόρρ.: αδίκημα, αδικία, άδικος,
αδικοπραγία, αδικοπραγώ.
ἀξιῶ: οριστ. ενεστ. του ρ. ἀξιόω-ῶ. Ομόρρ.: αξία, άξιος, αξίωμα, αξιωματικός,
αξίωση, αντάξιος, αξιοπερίεργος, αξιοπρόσεκτος, απαξίωση, επάξιος,
καταξίωση.
ὀμωμόκατε: οριστ. παρακ. του ρ. ὄμνυμι. Ομόρρ.: ενώμοτος, συνωμοσία,
συνωμότης.
ἐπιδεῖξαι: απαρ. αορ. του ρ. ἐπιδείκνυμι. Ομόρρ.: δείγμα, δείκτης, δείξιμο,
ανάδειξη, αναπόδεικτος, αποδεικτικός, απόδειξη, δειγματοληψία, ένδειξη,
επιδεικτικός, επίδειξη, επιδειξίας, παράδειγμα, υπόδειγμα.
δέοι: ευκτ. ενεστ. του απρόσωπου ρ. δεῖ. Ομόρρ.: δέηση, ενδεής, ένδεια.
ταράττεσθαι: απαρ. ενεστ. του ρ. ταράττομαι. Ομόρρ.: τάραγμα, ταραξίας,
ταραχή, αναταραχή, ατάρακτος, αταραξία, διαταραχή.
ἀνέστησε: οριστ. αορ. του ρ. ἀνίστημι. Ομόρρ.: ιστός, στάδιο, σταθερός,
στάθμη, σταθμός, σταματώ, στάνη, στάση, στασίδι, στασιμότητα, στατήρας,
στατικός, σταυρός, στέκομαι, στήθος, στήλη, στηλιτεύω, στοά, ακατάστατος,
ανάσταση, ανυπόστατος, απόσταση, αποστασία, αποστάτης, ασταθής, άστατος,
διάσταση, διάστημα, εικονοστάσι, έκσταση, ένσταση, επαναστάτης, επιστάτης,
εργοστάσιο, ευστάθεια, καθεστώς, κατάσταση, κατάστημα, κατεστημένο,
νεοσύστατος, παραστάτης, παράστημα, περιστατικό, προϊστάμενος, προστασία,
συμπαράσταση, συστάδην.
ἐπολιτεύοντο: οριστ. παρατ. του ρ. πολιτεύομαι. Ομόρρ.: πολιτεία, πολιτειακός,
πολίτευμα, πολιτευτής, πολιτικάντης, πολιτικός, πολιτισμός, πολιτιστικός,
αντιπολίτευση, απολίτιστος, πολιτειοκρατία, πολιτειολογία, πολυπολιτισμικός,
συμπολίτευση.
μισθοῦσθαι: απαρ. ενεστ. του ρ. μισθοῦμαι. Ομόρρ.: μισθός, μίσθωμα,
μισθωμένος, μίσθωση, μισθωτήριο, μισθωτής, μισθωτικός, μισθωτός,
εκμίσθωση, μισθοδοσία, μισθολόγιο, μισθοφόρος, ωρομίσθιος.
στρατευσάμενοι: μ.τ.χ. αορ. του ρ. στρατεύομαι. Ομόρρ.: στρατιά, στράτευμα,
στράτευση, στρατεύσιμος, στρατιώτης, στρατιωτικός, στρατός, στρατώνας,
απόστρατος, εκστρατεία, επιστράτευση, στρατοδικείο, στρατολογία, στρατονομία.
ἀπέκτειναν: οριστ. αορ. του ρ. ἀποκτείνω. Ομόρρ.: αλληλοκτονώ,
ανθρωποκτονία, αυτοκτονία, ζωοκτονία, μητροκτόνος, παιδοκτόνος,
πατροκτόνος.
μνησικακήσειν: απαρ. μελλ. του ρ. μνησικακέω-ῶ. Ομόρρ.: μνησικακία,
μνησίκακος.
ἐμμένει: οριστ. ενεστ. του ρ. ἐμμένω. Ομόρρ.: μοναστήρι, μονή, μόνιμος,
μονιμότητα, μόνος, αναμονή, ανυπομονησία, ανυπόμονος, διαμονή, εμμονή,
επιμονή, επίμονος, μονάκριβος, μοναχοπαίδι, παραμονή, προσμονή,
υπομονετικός, υπομονή.