Professional Documents
Culture Documents
Lao
I.§¹i c¬ng vÒ bÖnh.
1.§Þnh nghÜa.
Lao lµ 1bÖnh truyÒn nhiÔm do trùc khuÈn Mycobacterium tuberculosis.BÖnh cã thÓ biÓu hiÖn cÊp
tÝnh hay m·n tÝnh.
Mycobacterium tuberculosis :
-lµ vk ¸i khÝ
-kh¸ng cån-acid
-sinh s¶n chËm,tån t¹i trong ®k tù nhiªn tõ 3-4 th¸ng
2.C¸c thÓ nhiÔm lao.
BÖnh lao diÔn biÕn qua 2 giai ®o¹n:
-Giai ®o¹n nhiÔm lao(lao nhiÔm)
-Giai ®o¹n lao thø f¸t(lao bÖnh)
kho¶ng 10% lao nhiÔm chuyÓn thµnh lao bÖnh nhanh chãng do hÖ thèngMD kÐm,
kho¶ng 90% cã thÓ khái hoµn toµn
3.TriÖu chøng lao phæi ë ngêi lín.
3.1 TriÖu chøng l©m sµng
-Bn gÇy sót ch¸n ¨n,mÖt mái
-Ra må h«i vÒ ®ªm,s«t vÒ chiÒu
-Ho:ho khan,ho cã ®êm,ho ra m¸u
-§au ngùc ©m Ø
3.2 TriÖu chønh cËn l©m sµng
-XÐt nghiÖm t×m vk lao trong ®êm:
+ph¬ng ph¸p Ziehl-Nellsen
+nu«i cÊy rong m«i trêng L¬eweistein
-XÐt nghiÖm m¸u
+slg vµ tl lympho t¨ng
+tèc ®ä m¸u l¾ng t¨ng cao
-Ph¶n øng da víi tuberculin
3.3 X quang fæi
-Tæn th¬ng ®a d¹ng: dùa vµo møc ®é tæn thg ®Ó tiªn lîng
-C¸c d¹ng tæn thg:
+nèt
+®¸m th©m nhiÔm
+hang
+u lao
+nèt v«i ho¸
+®g mê
4.§iÒu trÞ
4.1 Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ
-Phèi hîp c¸c thuèc chèng lao:
+Ýt nhÊt 3 thuèc trong giai ®o¹n tÊn c«ng
+2-3 thuèc trg g® duy tr×
-Dïng thuèc ®óng liÒu:
+liÒu thÊp ko ®¹t hiÖu qu¶ ®trÞ
+liÒu cao g©y tai biÕn &tdp
-Dïng thuèc ®Òu ®Æn: c¸c thuèc ®îc uèng vµ tiªm cïng 1 lóc, vµo 1h nhÊt ®Þnh trong ngµy, uèng xa
b÷a ¨n.
-Dïng thuèc ®ñ thêi gian:
+8 thg trë lªn
+®Ó tr¸nh t¸i ph¸t
+®trÞ theo 2 g®: tÊn c«ng vµ duy tr×
-§trÞ cã kiÓm so¸t: theo dâi viÖc dïng thuèc of bn vµ xö trÝ kÞp thêi c¸c tdp vµ biÕn chøng.
4.2 Ph¸c ®å ®iÒu trÞ
Isoniazid: H ; Rifampicin: R ; Pyrazinamid: Z
Ethambutol: E ; Streptomycin: S
§iÒu trÞ bn lao míi: 2SHRZ/ 6HE:
chØ ®Þnh:
-1-
+®trÞ cho tÊt c¶ bn lao míi
+sau 2 thg tÊn c«ng nhng AFB(+) th× dïng thªm 1 thg HRZ. Sau ®ã chg sg ®trÞ duy tr×.
+sau 5 thg AFB(+) th× chg sg dïng ph¸c ®å ®trÞ l¹i
+dïng trong lao phæi nÆng,lao mµng n·o,lao kª,...
§iÒu trÞ l¹i: 2SHRZE/ 1HRZE/ 5H3R3E3
(5 th¸ng cuèi HRE mçi tuÇn 3 lÇn)
ChØ ®Þnh:
+lao míi ®trÞ thÊt b¹i: sau khi hoµn thµnh f¸c ®å nhng AFB(+)
+lao t¸i ph¸t: sau khi hoµn thµnh ph¸c ®å AFB(-) nhg t/g sau bÖnh t¸i ph¸t.
§iÒu trÞ lao trÎ em: 2HRZ/ 4RH
ChØ ®Þnh:
+dïng trong mäi thÓ lao ë trÎ em.
+nÕu lao nÆng :lao mµng n·o,lao kª th× dïng thªm S trg 2 thg ®Çu
5.Phßng bÖnh
-C¾t ®øt nguån l©y
-Dù phßng ®Æc hiÖu
-Dù phßng ko ®Æc hiÖu
-Dù phßng lao b»ng thuèc chèng lao.
II.§¹i c¬ng vÒ nhãm thuèc.
§Æc tÝnh quan träng cña trùc khuÈn lao lµ dÔ sinh ra c¸c chñng ®ét biÕn kh¸ng thuèc nªn ph¶I kÕt hîp nhiÒu
thuèc trong ®trÞ vµ ph¶I ®tri ®óng ph¸c ®å.
-§¨c ®iÓm vÒ cÊu tróc: c¸c CP chèng lao cã cÊu tróc kh¸c nhau do cã nhiÒu nguån gèc vµ f ¬ng f¸p ®/c kh¸c
nhau.
-Ph©n lo¹i: 2 nhãm .
+Nhãm 1(thuèc thiÕt yÕu) gåm 5 CP: Isoniazid (I), R×ampicin (R), Pyrazinamid (P), Ethambutol (E),
Streptomycin (S). ChØ sè ®trÞ cao, Ýt ®éc, Ýt bÞ kh¸ng, ®îc dïngtrong mäi ph¸c ®å do cã k/n diÖt vµ tiÖt khu¶n.
+Nhãm 2( thuèc thø yÕu):gåm Amikacin, kanamicin, c¸c quinolon, amox,/a.clavulanic..
Ho¹t lùc thÊp h¬n, ®éc h¬n nhoam 1 do nhiÒu TDKMM. ChØ dïng khi BN ko dung n¹p CP nhãm 1 hoÆc VK
kh¸ng CP nhãm 1.
-T¸c dông vµ c¬ chÕ TD:
+cã TD k×m vµ diÖt khuÈn lao thuéc chñng Mycobacteria.
+c¬ chÕ phô thuéc vµo tõng lo¹i .
-TDKMM: nãi chung CP chèng lao cã ®éc tÝnh cao ë c¸c møc ®é kh¸c nhau tuú thuéc lo¹i: Isoniazid g©y viªm
gan nÆng, viªm d©y TK ngo¹i biªn. Strep g©y ®iÕc, ®éc víi thËn.
-ChØ ®Þnh ®trÞ: sù dông theo ph¸c ®å ®trÞ cña ch¬ng tr×nh phßng chèng lao.
III.Thuèc cô thÓ
ISONIAZID
CO-NH-NH2
RIFAMPICIN
1.Nguån gèc.
Lµ KS b¸n tæng hîp tõ sp lªn men cña Streptomyces mediterian
2.TÝnh chÊt:
Lý tÝnh
+bét kÕt tinh mµu vµng cam or ®á n©u
+®é tan: -rÊt dÔ tan trg Clorofom
-tan trg MeOH
-Ýt tan trg nc,ether,EtOH
+d¹ng dd:ko bÒn dÔ bÞ biÕn ®æi. Sù thay ®æi phô thuéc PH vµ nhiÖt ®é:
*ph kiÒm:dÔ bÞ oxy ho¸ bëi O2 t¹o ra quinon
*ph acid: dÏ bÞ thuû ph©n -> 3-formyl Rifampicin SV
*ph trung tÝnh: c¸c chøc ester cg bÞ tp nhg chËm
3.KiÓm nghiÖm.
§Þnh tÝnh:
+®o UV
+ph¶n øng mµu víi amoni persulfat/®Öm phosphat ph7,4 cho mµu da cam->®á tÝm
§Þnh lîng:
+®o quang phæ hÊp thô ë 475nm
+HPLC
4.Dîc ®éng häc.
HÊp thu
+ht tèt qua ®g tiªu ho¸,skd 90%
+Cmax/m¸u sau 2-4h
+duy tr× td 8-12h
Ph©n bè :
+80%thuèc lk ko bÒn víi Pr huyÕt t¬ng
+pbè réng r·i vao c¸c m« vµ dÞch trg c¬ thÓ
+thuèc qua ®c nhau thai,s÷a mÑ vµ dÞch n·o tuû
ChuyÓn ho¸ :
+c.ho¸ ë gan b»ng f acetyl ho¸
Th¶i trõ:
+th¶i trõ 65%qua f©n.30% qua nc tiÓu
+T1/2 =3-5h
5.T¸c dông vµ c¬ chÕ.
T¸c dông:
+lµ KS phæ réng: VK Gr(+) vµ Gr(-) (trõ cÇu khÈu ®êng ruét) nh lËu cÇu,n·o m« cÇu,liªn cÇu
kÓ c¶ chñng khg methicilin
+td tèt ®/v chg VK M.tuberculosis vµ M.leprae
+kÓ c¶ VK c¬ héi :M.bovis, M.avium
C¬ chÕ:
-4-
+R g¾n vµo tiÓu ®¬n vÞ beta cña ARN-polymerase, lµm sai lÖch th«ng tin cña E nµy=> øc chÕ
sù khëi ®Çu cña qtr×nh TH ARN míi
+VK khg R lµ do sù thay ®æi cÊu tróc ë tiÓu ®¬n vÞ beta cña E ARN –polymerase.
6.ChØ ®Þnh.
+®trÞ mäi d¹ng lao(theo ph¸c ®å)
+®trÞ mäi d¹ng phong(theo ph¸c ®å)
+phßng vµ ®trÞ viªm mµng n·o H.influenza vµ N.meningitidis
+®trÞ NK nÆng do Staphylococcus khg methicilin
7.T¸c dông kh«ng mong muèn.
+RLTH:n«n, buån n«n
+viªm gan vµ RL chuyÓn ho¸ porphyrin: hay gÆp ë nh÷ng ngêi tiÒn sö bÖnh gan, ngêi nghiÖn r-
îu,phèi hîp víi c¸c thuèc ®éc víi gan
+mÖt mái ,thiÕu m¸u,ban da,gi¶m tiÓu cÇu
+khi dïng c®é ng¾t qu·ng 2l/tuÇn gÆp héi chøng gi¶ cóm
8.Chèng chØ ®Þnh.
+suy gan nÆng,RL chuyÓn ho¸ porphyrin
+mÉn c¶m víi thuèc
+thËn träng víi ngêi mang thai ®b 3 thg cuèi thai kú
9.ChÕ phÈm &liÒu dïng.
ChÕ phÈm:
+Rimactam, Rifa
+viªn nang 150, 300, 500mg
+hçn dÞch 1%lä 120ml dïng uèng
+lä bét pha tiªm:300,600mg
LiÒu dïng :
+giai ®o¹n tÊn c«ng: 10mg/Kg/24h tèi ®a 600mg/24h
thuèc dïng hµng ngµy
+giai ®o¹n duy tr×:10mg/Kg/24h dïng 2-3l/tuÇn
10.T¬ng t¸c thuèc:
-R g©y c¶m øng E chuyÓn ho¸ thuèc ë microsom gan P450 :
+ko dïng ®ång thêi víi R :(-) kªnh Ca
+gi¶m liÒu khi k.hîp víi R: viªn uèng tr¸nh thai, digoxin, diazepam,...
-gi¶m hÊp thu cña R:antacid,clofazimin,bentonid
kh¾c phuc b»ng c¸ch u«ng c¸ch 2h
-thøc ¨n lam chËm vµ gi¶m hÊp thu R
-rîu ,INH lµm t¨ng ®éc tÝnh cña R
Chuyªn ®Ò 2
Gi¶m ®au-h¹ sèt
ChÊt g©y s«t ngo¹i lai + b¹ch cÇu sx chÊt g©y sèt néi t¹i
(vi khuÈn,®éc tè) thuèc h¹ sèt
(+)
(-)
PG synthetase
a.arachidonic PG(E1,E2)
sèt
Prostaglandin E1,E2 ho¹t ho¸ qtr.sinh nhiÖt (rung c¬..) vµ øc chÕ qtr.th¶I nhiÖt (co m¹ch…) t¨ng nh®é
c¬ thÓ.
ë liÒu ®trÞ thuèc cã td h¹ sèt khi c¬ thÓ bÞ sèt do bÊt kú nguyªn nh©n nµo vµ chØ cã td ®trÞ triÖu chøng
1.2Gi¶m ®au:
T¸c dông:
-gi¶m ®au tõ ®au nhÑ ®Õn ®au võa,td tèt víi c¸c lo¹i ®au ®b lµ ®au do viªm.
-vtrÝ td:lµ c¶m gi¸c ngo¹i vi
-kh¸c víi gi¶m ®au TW: ko gi¶m ®au m¹nh
ko gi¶m ®au s©u trg néi t¹ng
ko g©y øc chÕ h« hÊp
ko g©y lÖ thuéc thuèc khi dïng kÐo dµi
C¬ chÕ
Do lµm gi¶m tæng hîp PG F2 dÉn ®Õn lµm gi¶m tÝnh c¶m thô cña ngän d©y TK c¶m gi¸c ®v c¸c chÊt
g©y ®au cña f viªm: bradykinin, serotonin
1.3.Chèng viªm:
PL mµng
Phospholipase A2
a.arachidonic NSAIDs
(-)
lipoxygenase COX
Leucotrien PG
C,D,E B4 viªm
-6-
1.4Chèng kÕt tËp tiÓu cÇu:
(-) E thromboxan synthetase => gi¶m tæng hîp thromboxan A2 lµ chÊt g©y kÕt tËp tiÓu cÇu =>cã td
chèng kÕt tËp tiÓu cÇu.
4-T¸c dông KMM
2.1 Trªn tiªu ho¸
Do (-) PG E1, E2 =>lµm gi¶m tiÕt chÊt nhÇy vµ c¸c chÊt b¶o vÖ niªm m¹c t¹o thuËn lîi cho yÕu tè g©y
loÐt =>g©y kÝch øng, ®au thîng vÞ
2.2 Trªn m¸u
-kÐo dµi thêi gian ch¶y m¸u do (-) chèng kÕt tËp tiÓu cÇu
-gi¶m tiÓu cÇu,gi¶m prothrombin
kÐo dµi thêi gian ®«ng m¸u
mÊt m¸u ko nh×n thÊy qua f©n
t¨ng nguy c¬ ch¶y m¸u
2.3 Trªn thËn
(-) PG E2,I2 lµ nh÷ng chÊt cã vai trß duy tr× dßng m¸u tíi thËn:
lµm gi¶m lu lîng m¸u qua thËn
gi¶m søc läc cÇu thËn
gi¶m th¶i=> ø nc,t¨ng K m¸u vµ g©y viªm thËn kÏ
2.4 Trªn h« hÊp
Do (-)COX nªn a.arachidonic t¨ng cêng chuyÓn qua leucotrien g©y co th¾t PQ => g©y c¬n hen gi¶ ë ng
ko bÞ hen vµ t¨ng c¬n hen ë ng bÞ HPQ
2.5 C¸c td kmm kh¸c
-mÉn c¶m: ban da,mÒ ®ay,sèc qu¸ mÉn
-g©y ®éc víi gan
-g©y dÞ tËt ë thai nhi khi dïng thuèc trg 3 th¸ng ®Çu cña thai kú
-kÐo dµi thêi kú mang thai vµ chuyÓn d¹,xuÊt huyÕt khi sinh.
5-.ChØ ®Þnh
-gi¶m ®au ë møc ®é nhÑ vµ trung b×nh ®b hiÖu qu¶ víi ®au do viªm
-h¹ sèt do mäi nguyªn nh©n g©y sèt
-chèng viªm: cÊp vµ m¹n tÝnh.
6-Bµo chÕ viªn bao tan ë ruét:
-Lý do: b¶o vÖ c¸c CP cã k/n bÞ ph¸ huû ë pH=1-3 cña dÞch vÞ DD ®Ó CP chuyÓn xuèng vµ ®îc hÊp thô ë vïng
ruét non.
-Yªu cÇu ®/v mµng bao tan ë R:
+kh¸ng dÞch vÞ vµ gi÷ nguyªn vÑn trg DD.
+ DÔ thÊm dÞch R ®Ó hoµ tan vµ gfãng DC.
-Polymer ®Ó lµm mµng bao:
+c¸c ester tæng hîp chøa nhãm choc ®Ô ion ho¸/níc ë pH nhÊt ®Þnh (kiÒm),
+dÔ thuû f©n ë nh®é, ®é Èm cao.
+PVA phtalat, CAP (cell.acetat-phtalat), HPMCP (HO-propylCH3Cell,Phtalat).
+ c¸c Eudragit: copolymer MA-MAA ë d¹ng tan trong dmhc/ ph©n t¸n/nc.
-PP bao: ff bao film, gåm 3 bíc: fun dd bao (ff fun mï), sÊy kh« vµ ®¶o viªn.
-Nguyªn t¾c ®¸nh gi¸ ®é r½:
+Th.bÞ: m¸y thö ®é r· ®/v viªn nÐn, nang; ch.®éng↑↓ 50-60 lÇn/f, cù ly 50-60 mm.
+Mèi èng 1 viªn kh«ng cÇn ®Üa chÊt dÎo ®Æt lªn trªn.
+ nhóng vµo dd thö HCl 0,1N,120’, lÊy ra quan s¸t: ko cã viªn nµo bÞ nøt DC hoµ tan/r· trõ c¸c m¶nh vá bao.
+ §a tiÕp vµo MT dd ®Öm fosfat pH6,8, cho ®Üa polymer vµo mçi èng, ch®g 60’.
LÊy ra qs¸t: mÊu ®¹t y/cÇu nÕu 6 viªn ®Òu r· hÕt.
III.Thuèc cô thÓ
aspirin
COOH
OCOCH3
-7-
a.2-acethoxy benzoic
1.Nguån gèc.
Tæng hîp ho¸ häc tõ a.salixylic b»ng ff ester ho¸ víi CH3OH, xt H2SO4®.
2.TÝnh chÊt
-bét kÕt tinh mµu tr¾ng or tinh thÓ ko mÇu
-®é tan: +khã tan trg níc
+tan trg ether, clorofom,c¸c dd kiÒm vµ carbonat kiÒm
+dÔ tan trg EtOH 96%
-dd/H2O lµm ®á giÊy quú
3.KiÓm nghiÖm.
§Þnh tÝnh
-thuû f©n chøc ester b»ng NaOH sau ®ã ®Ó nguéi,acid ho¸ dung dÞch =>tña a.salicylic ,läc t¸ch tña vµ dÞch läc
+fÇn tña röa s¹ch thªm FeCl3 =>mÇu tÝm xanh (t¹o føc Fe3+ víi OH fenol cña a.salicylic)
+fÇn dÞch läc ®em trung tÝnh b»ng CaCO3 sau ®ã thªm FeCl3 =>mµu hång acetat s¾t
§é tinh khiÕt
-cp ko cã mïi dÊm
-thö giíi h¹n a.salicylic tù do: dïng dd FeCl3 ®Ó f¸t hiÖn
§Þnh lîng
-pp acid-base
+Pp1:trg hoµ nhãm acid b»ng dd NaOH 0,1N víi chØ thÞ phenolphtalein /EtOH tr tÝnh, ë nhiÖt ®é thÊp, thao t¸c
nhanh (tr¸nh thuû f©n nhãm ester bëi NaOH),sau ®ã ®lg NaOH d b»ng acid chuÈn.
+Pp2:trg hoµ vµ ester ho¸ c¶ 2nhãm víi NaOH 0,5N d, 1giê, sau ®ã ®lg xót d víi HCl o,5M, 2 ptg xót-1ptg aspirin.
4.Dîc ®éng häc.
HÊp thu:
-ht tèt qua ®g tiªu ho¸
-sau uèng 2h ®¹t Cmax, 30` ®Çu ph¸t huy t¸c dông, duy tr× td ®c 4h
Ph©n bè:
-lk víi Pr huyÕt t¬ng 70-80%
-ph©n bè tíi hÇu hÕt all c¸c m« vµ dÞch trg c¬ thÓ, qua ®c hµng rµo m¸u n·o vµ nhau thai
-V pbè =0,15L/Kg
ChuyÓn ho¸ : chuyÓn ho¸ qua gan
Th¶i trõ:
-th¶i trõ qua nc tiÓu d¹ng ®· chuyÓn ho¸ a.salicyluric vµ a.gentisic
-T1/2=6h
5.T¸c dông vµ c¬ chÕ.
T¸c dông: phô thuéc liÒu:
-liÒu >4g /24h :chèng viªm
-liÒu trung b×nh :h¹ sèt,gi¶m ®au
-liÒu thÊp (70-320mg) chèng kÕt tËp tiÓu cÇu vµ kÐo dµi thêi gian ®«ng m¸u
-Aspirin cã td trªn sù th¶i trõ a.Uric:
+< 1-2g/ngµy: gi¶m th¶i trõ a.uric qua thËn
+> 2g/ngµy: t¨ng th¶i trõ a.uric qua thËn
C¬ chÕ: xem phÇn chung
6.ChØ ®Þnh.
H¹ sèt: sèt do mäi nguyªn nh©n g©y sèt trõ sèt xuÊt huyÕt vµ sèt do virus. K« dïng cho TE <12t
Chèng viªm: c¸c TH viªm nhÑ: viªm x¬ng khíp, v¶y nÕn,...
Gi¶m ®au: ®¹u nhÑ ®Õn ®au võa : ®au ®Çu,®au c¬ ,®au khíp
Phßng thø ph¸t nhåi m¸u c¬ tim
7.T¸c dông kh«ng mong muèn.
MÉn c¶m
G©y kÝch øng ®g TH :loÐt d¹ dµy t¸ trµng, xuÊt huyÕt tiªu ho¸,...
DÔ g©y ch¶y m¸u
Co th¾t phÕ qu¶n, dÔ g©y hen
Víi ngêi mang thai: øc chÕ co bãp tö cung=> kÐo dµi thêi gian chuyÓn d¹, t¨ng nguy c¬ ch¶y m¸u
Dïng liÒu cao kÐo dµi=>ï tai chãng mÆt
LiÒu ®éc g©y RL th¨ng b»ng kiÒm toan.RL h« hÊp
8.Chèng chØ ®Þnh.
MÉn c¶m
-8-
LoÐt d¹ dµy t¸ trµng, xuÊt huyÕt tiªu ho¸
Rl ®«ng m¸u
ThiÕu men G6PD
Sèt do virus,
HPQ
BÖng gan nÆng
PNCT
9.ChÕ phÈm &liÒu dïng.
-BiÖt dîc: Aspirin PH8, Aspergic
-ChÕ phÈm: viªn nÐn ,viªn bao tan trong ruét: 100, 320, 500,600 mg
viªn sñi: 320, 500mg
Gãi thuèc bét: 80-> 320mg
D¹ng tiªm: lä 500mg
LiÒu: chèng viªm :3-6g/24h
H¹ sèt gi¶m ®au: 0,5 -> 2,0 g/24h
Dù phßng huyÕt khèi: 100- 150 mg/ 24h
10.T¬ng t¸c thuèc
Do c¹nh trang liªn kÕt Pr ht => t¨ng td vµ ®éc tÝnh cña 1 sè thuèc: Warfarin, Phenytonin, Thiopental,...
Gi¶m th¶i trõ a.uric qua thËn: gi¶m td cña 1 sè thuèc: Probebecid, Sulfipyrazon=> ko dïng cho bn viªm
khíp do Gut.
paracetamol
1.Nguån gèc. Tæng hîp ho¸ häc tõ p.Nitrophenol p.aminoPhp víi anhydric acetic
2.TÝnh chÊt
Lý tÝnh:
bét kÕt tinh mµu tr¾ng, vÞ ®¾ng nhÑ
-®é tan: +h¬i tan trg nc l¹nh, tan nhiÒu h¬n trg nc s«i
+ rÊt khã tan trg cloroform, ether
+ tan trg EtOH, vµ c¸c dung dÞch kiÒm
-Tn/c =170
Ho¸ tÝnh:
Nhãm –OH phenol
Nhãm acetamid
Nh©n th¬m
3.KiÓm nghiÖm.
§Þnh tÝnh
+FeCl3 => mµu tÝm
cp/HCl ®un nãng P.aminophenol t¹o tña tÝm víi K2Cr2O7
Cp/H2SO4 ®un nãng cã mïi a. acetÝc
HÊp thô UV
§Þnh lîng
-Ph¬ng ph¸p ®o Nito: V« c¬ ho¸ ®Ó gp N d¹ng NH3, cho chÊt nµy td víi H2SO4 d. ®Þnh lîng H2SO4 d b»ng
NaOH chuÈn
-TP cp / acid=> ®l P.aminophenol b»ng pp ®o Nitrit
-®o UV : m«i trêng : EtOH or kiÒm. Lamda max= 257nm
4.Dîc ®éng häc.
HÊp thu:
-nhanh vµ gÇn nh hoµn toµn qua ®g TH
-sau uèng 30-60 phót ®¹t Cmax/ m¸u
Ph©n bè
-Pbè nhanh vµ ®ång ®Òu tíi hÇu hÕt c¸c m« trg c¬ thÓ
-Lk Pr HT 25%
ChuyÓn ho¸
-ChuyÓn ho¸ ë gan bëi Cyt P450 t¹o N-acetyl benzoquinonimin lµ chÊt trung gian. ChÊt nµy tiÕp tôc liªn hîp
víi nhãm Sulfydryl cña Glutathion t¹o chÊt k« cßn ho¹t tÝnh
Th¶i trõ:
-th¶i trõ qua nc tiÓu d¹ng ®· chuyÓn ho¸
-T1/2=2,5h
5.T¸c dông vµ c¬ chÕ.
-Gi¶m ®au, h¹ sèt(t¬ng ®¬ng víi Aspirin) k« cã td chèng viªm.
-9-
-H¹ sèt do mäi nguyªn nh©n g©y sèt, ko h¹ nhiÖt ë ngêi b×nh thêng
-LiÒu ®trÞ Ýt td phô
6.ChØ ®Þnh.
-Gi¶m ®au: ®au ngo¹i vi tõ ®au nhÑ ®Õn ®au võa
-H¹ sèt: do mäi nguyªn nh©n g©y sèt kÓ c¶ TH CC§ ®v Aspirin vµ NSAIDs
7.T¸c dông kh«ng mong muèn.
-GÆp khi dïng liÒu cao kÐo dµi:
Khi dïng Paracetamol liÒu cao kÐo dµi(>10g/ngµy) sÏ t¹o ra nhiÒu N-acetyl benzoquinonimin lµm c¹n kiÖt
glutathion cña gan =>khi ®ã sÏ liªn kÕt víi nhãm Sulfudryl cña Pr gan =>tæn th¬ng vµ ho¹i tö gan.
-Xö trÝ
+Cho bn uèng tiÒn chÊt cña Glutathion lµ Methionin or Acetyl cystein cµng sím cµng tèt
+nÕu xö trÝ chËm (sau 36h) gan ®· bÞ tæn th¬ng rÊt khã håi phôc
8.Chèng chØ ®Þnh.
MÉn c¶m
ThiÕu G6DP
BÖnh gan nÆng
K« phèi hîp víi c¸c thuèc g©y ®éc víi gan: Isoniazid, Rifampicin,...
K« uèng rîu khi dïng thuèc
9.ChÕ phÈm &liÒu dïng.
-BiÖt dîc: Panadol, Efferalgan, Delcogen,...
-ChÕ phÈm: viªn nÐn , viªn sñi ,cèm, ®¹n, gãi bét sñi,:80-650mg
-LiÒu: ngêi lín vµ TE> 11t: 500mg/l*3-4l/ ngµy
TE< 11t :80-500 mg/l
10.T¬ng t¸c thuèc
Cát căn
1. Tên cây thuốc
Tên khoa học: Pucraria thomsoni
Họ đậu: Fabaceae
2. Phân bố: cây được trồng khắp nơi trong nước để sản xuất tinh bột và làm thuốc
3. Bộ phận chế biến, bảo quản:
-Rễ củ đã chế biến và tinh bột
- Chế biến:
+ Cát căn: thu hoạch rễ củ-------> làm sạch----------> bóc lớp vỏ dày phía ngoài, cắt khúc dài 10-
15cm, dày 1cm, xông diêm sinh------> phơi sấy khô
+ Chế tinh bột: rễ củ----> giã, xay nhỏ------> nhào, lọc qua rây--------> loại bã--------> để
lắng---------> gạn lọc-----> lấy tinh bột phơi sấy khô.
4. Thành phần hoá học
- Tinh bột (12-15%), các flavonoid nhóm isoflavonoid (pucrarin, daidrin, dairein), glycosid.
5. Tác dụng dược lý
- Cát căn được xếp vào nhóm thuốc tân lương giải biểu
- Vị cay tính mát, qui kinh phế can
- Phát tán phong nhiệt, giải biểu nhiệt--------> cảm mạo phong nhiệt sốt cao, khát, đau đầu, vùng gáy, vùng
chẩm
- Thanh tràng, chỉ lị---------> đi ngoài lỏng, lâu ngày
- Sinh tân dịch, chỉ khát-----------> sốt mà bụng cồn cào, miệng héo khát
- Thanh tâm nhiệt: hạ huyết áp, chữa đau quặn lồng ngực.
6. Công dụng, liều dùng
- các isoflavonid chiết từ cát căn có tác dụng làm giãn sự co thắt các động mạch đáy mắt, tăng lưu lượng
máu ở mạch máu não và động mạch vành.
7. Dạng bào chế:
- có trong các thang thuốc YHCT: cát căn thang
Bạch chỉ.
1. Tên cây thuốc
Tên khoa học: Angelica dahurica
Họ Cần: Apiaceae
- 10 -
2. Phân bố: cây được di thực và trồng ở một số tỉnh ở phía Bắc (Tam Đảo)
3. Bộ phận chế biến, bảo quản:
-Rễ củ
- Thu hoạch rễ củ--------> làm sạch ---> xông sinh 1 ngày đêm ------> fơi sấy ---> khi khô lại tiếp
tục xông sinh 1 lần nữa.
4. Thành phần hoá học
- Tinh dầu counmarin (scopoletin, angenomalin, byak angylicol)
5. Tác dụng dược lý
- Thuộc nhóm tân ôn giải biểu
- Vị cay, tính ấm, qui kinh fế, vị, đại, tràng
- phát hãn giải biểu hàn------>chữa cảm cạo, phong hàn, chữa đau đầu phần trán, xương lông mày.
- Trừ phong hàn, giảm đau-----> phong thấp, đau răng, đau dây thần kinh
- Giải độc, trừ mủ (bài nùng)------> nhọt độc, viêm tuyến vú
- Chữa đau thắt ngực do xơ vữa động mạch vành trên.
- KK: Chứng hư, sốt xuất huyết.
6. Công dụng, liều dùng
- Có tác dụng làm giãn mạch vành tim (tác dụng của lyak.angelicol)
- Có tác dụng kháng khuẩn với một số vi khuẩn: E.coli, Salmonella typhi….
7. Dạng bào chế:
- Viên khung chỉ
Xuyên khung.
1. Tên cây thuốc
Tên khoa học: Ligusticum wallichis
Họ Cần: Apiaceae
2. Phân bố: Cây có nguồn gốc ở Tứ Xuyên ( Trung Quốc), hiện nay đã di thực vào Việt Nam, được trồng
ở những nơi có khí hậu máty (sapa)
3. Bộ phận chế biến, bảo quản:
-Thân rễ phơi sấy khô
- Thu hoạch --------> làm sạch ---> phơi chỗ thoáng gió hoặc sấy ở nhiệt độ thấp
4. Thành phần hoá học
- Alcaloid, tinh dầu (trong thành phần có chứa chất lacton rất giống cnidiiun lacton)
5. Tác dụng dược lý
- Thuộc nhóm thuốc hoạt huyết
- Cay ấm, quy kinh can tâm bào , tâm
- Hoạt huyết, thông kinh ----------> phụ nữ kinh nguyệt không đều, bế kinh, vô sinh.
- Giải nhiệt hạ sốt-------> ngoại cảm phong hàn gây đau đầu
6. Công dụng, liều dùng
- Có tác dụng làm giãn mạch vành tim (tác dụng của lyak.angelicol)
- Có tác dụng kháng khuẩn với một số vi khuẩn: E.coli, Salmonella typhi….
7. Dạng bào chế:
- Viên khung chỉ.
- Viên khung chỉ
Chuyªn ®Ò 3:
Gi¶m ®au-g©y nghiÖn
III.Thuèc cô thÓ
Morphin. HCl
Pethidin.HCl
- 15 -
Trªn tiªu ho¸
-g©y t¸o bãn
-t¨ng ¸p lùc ®êng mËt
6.ChØ ®Þnh.
-®au nÆng
-tiÒn mª
7.T¸c dông kh«ng mong muèn.
-t¬ng tù nh Morphin ,Ýt g©y t¸o bãn vµ bÝ tiÓu h¬n
-§éc tÝnh
+liÒu ®äcc g©y c¸c biÓu hiÖn kÝch thÝch: nhÞp tim nhanh, gi·n ®ång tö, kh« miÖng, t¨ng ph¶n x¹, g©y
¶o gi¸c ,co giËt
+dïng kÐo dµi g©y nghiÖn.
8.Chèng chØ ®Þnh.
-t¬ng tù nh morphin
-nhÞp tim nhanh
9.ChÕ phÈm &liÒu dïng.
Viªn nÐn 25mg, èng tiªm 100mg/2ml
LiÒu 75-100mg/24h
10.Tö¬ng t¸c thuèc
7. Dạng bào chế: M. hydroclorid, codein sulfat, papaverin (ống, viên), lipiodol (dầu)
Cây cô ca
1. Tên cây thuốc
Tên khoa học: Erythroxylum coca Lar
Họ mã tiền: Erythroxylaceae
2. Phân bố: cây có nguồn gốc ở vùng núi phía Alden (Nam Mỹ). Nơi trồng chính là Nam Mỹ, ngoài ra
còn được trồng ở Indo, Ấn Độ, Camơrun
3. Bộ phận chế biến, bảo quản:
-Lá thu hái , phơi sấy khô ờ nhiệt độ thấp
- Bảo quản theo chế độ thuốc gây nghiện
4. Thành phần hoá học
- Hoạt chất alcaloid được chia thành 2 nhóm chính:
+ Dẫn xuất của N-axetyl pyrrolidin: Hyperin, curcohygrin, một lượng nhỏ nici
+ Dẫn xuất pseudotropin và a. pseudotropin cacbonic: cocain, cinnamal cocain…..
5. Tác dụng dược lý
- Có tác dụng làm tê niêm mạc , làm liệt các đoạn cuối của dây thần kinh cảm giác làm co mạch máu-------->
- Với hệ thần kinh trung ương: liều nhỏ có tác dụng kích thích gây ra trạng thái khoan khoái, liều lớn gây
ảo giác, chóng mặt, có thể chết do liệt hô hấp. Dùng lâu gây nghiện.
6. Công dụng, liều dùng
Hiện nay chỉ sử dụng coain chiết xuất từ lá dạng muối (cocain HCl) làm thuốc gây tê tại chỗ/khoa răng, TMH,
Chú ý: không dùng lâu, không dùng cho ngươig bệnh tim, bệnh thần kinh, xơ cứng ĐM, trẻ em dưới 10
tuổi, người già , người thiếu máu
7. Dạng bào chế: dung dịch cocain HCl.
Chuyªn ®Ò 4
Lîi tiÓu
I.§¹i c¬ng vÒ bÖnh.
II.§¹i c¬ng vÒ nhãm thuèc.
1.®Þnh nghÜa
Thuèc lîi tiÓu lµm t¨ng lîng níc tiÓu b»ng c¸ch lµm t¨ng th¶i trõ Na vµ níc ë dÞch ngo¹i bµo g©y lîi niÖu.
2.ph©n lo¹i
Theo c¬ chÕ t¸c dông:
-lîi niÖu thÈm thÊu
-(-) CA (enz. Carbonic Anhydrase)
-gi÷ Kali
-thiazid
-td trªn quai Henle
- 17 -
Theo môc ®Ých ®trÞ:
-lîi niÖu gi¶m K
+(-) CA
+lîi niÖu quai
+lîi niÖu thiazid
-lîi niÖu gi÷ K
-lîi niÖu thÈm thÊu.
3.c¬ chÕ
VËn chuyÓn Na
Na ®c t¸i hÊp thu ë hÇu hÕt c¸c vtrÝ cña èng thËn
T¹i èng lîn gÇn: Na ®c THT theo c¬ chÕ
-vËn chuyÓn ngîc chiÒu víi H
-vËn chuyÓn cïng chiÒu víi HCO3, h÷u c¬ hoµ tan, c¸c anion
T¹i nh¸nh lªn quai Henle
-®ång vËn chuyÓn 1Na, 1K, 2Cl
T¹i èng lîn xa
PhÇn ®Çu cña èng thËn: theo c¬ chÕ ®ång vËn chuyÓn
PhÇn sau vµ èng gãp:
-THT Na phô thuéc vaß sù bµi xuÊt K vµ H
-sù trao ®æi Na vµ K chÞu ¶nh hëng cña Aldosterol
Sù trao ®æi Na vµ H phô thuéc tr¹ng th¸i c©n b»ng acid-base
Na ®c THT vµo dÞch kÏ phô thuéc:
-E carbonic anhydrase (CA) : E nµy xt¸c cho viÖc gp H ë tb èng thËn
-Aldosterol
-tr¹ng th¸i c©n b»ng a-b
VËn chuyÓn K
T¹i èng lîn xa
K ®c bµi xuÊt vµo lßng èng thËn phô thuéc vµo c¸c yÕu tè:
-Aldosterol
-tr¹ng th¸i a-b
-E CA
VËn chuyÓn HCO3
T¹i èng lîn gÇn: nhê E CA
VËn chuyÓn H2O
T¹i èng lîn gÇn
THT thu ®éng theo Na
Nh¸nh xuèng quai Henle
THT ®¬n thuÇn theo ®iÖn gi¶i
T¹i èng lîn xa vµ èng gãp
THT phô thuéc vµo ADH
=> Trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh níc tiÓu: cÇu thËn läc 130 ml/phót nhng chØ bµi xuÊt 1ml/phót cßn l¹i 99% n-
íc tiÓu ®c THT ë èng thËn
=> C¬ chÕ thuèc lîi tiÓu :(-) qu¸ tr×nh THT trªn tõng vtrÝ cña èng thËn
1.TLN làm tang toc do tao nuoc tieu bang cach tang thai Na,nuoc o dich ngoai bao, gay loi nieu.
2.Phan loai: theo co che va/hoac vi tri tac dung: gom 5 nhom.
-a:TLN ↓K/mau:
+TLN (-) CA
+TLN quai
+TLN thiazid
-b:TLN ↑K/mau:
-c:TLN thÈm thÊu.
3.TD chung:
-®t phï do suy tim, phï phæi cÊp, PNCT.
-®t THA,suy than
↑Ca/mau.
-TD manh/yeu fu thuoc vi tri td cua TLN
Co che TD cua:
-nhom a:
- 18 -
CA xuc tac pu: CO2 + H2O→ H + HCO3, gfãng H/ tb ong than → H trao đoi voi Na.
Nhãm -SO2NH2 g¾n vµo nh©n th¬m hoÆc dÞ vßng cã t¸c dông (-) CA → (-) THT Na → LT.
-Nhom b: TLN canh tranh lk víi R cua aldosteron → (-) THT Na, vµ cã td gi÷ H và K.
-Nhãm c: TLN dÔ tan/níc, ®îc läc hoµn toµn qua cÇu thËn, rÊt Ýt THT ë èng thËn, tr¬ vÒ mÆt dîc lý. Khi dïng
liÒu cao nã lµm t¨ng ®é thÈm thÊu cña dÞch läc gi¶m THT níc.
III.Thuèc cô thÓ
Furosemid
acid 4-cloro-5-(amino sulfunyl)-2-{(2-furanyl methyl) amino} benzoic
1.Nguån gèc. Tæng hîp ho¸ häc từ acid 1,2diclorobenzoic
2.TÝnh chÊt
Lý tÝnh:
-bét kÕt tinh tr¾ng or hÇu nh tr¾ng; ko mïi, ko vÞ
-ko bÒn v÷ng víi a/s nhng bÒn v÷ng ngoµi kh«ng khÝ
-Tn/c= 210
-®é tan:
+k« tan trg H2O, khã tan trg Ether, h¬i tan trg EtOH
+tan trg aceton, MeOH, dd kiÒm lo·ng
+rÊt dÔ tan dimethylformanid
Ho¸ tÝnh
-nhãm carboxylic
-nhãm sulfonamid
-nhãm amin th¬m
-nh©n th¬m
3.KiÓm nghiÖm.
§Þnh tÝnh
-tan trg dd kiÒm
-UV cã 3 cùc ®¹i: 228, 270, 333
-t¹o mµu:
+tp trg acid t¹o nhãm amin th¬m bËc I
+thªm NaNO2 +amoni sulfamat + N-(1-naphtaly) ethylendiamin. 2HCl t¹o mÇu tõ ®á ®Õn tÝm.
§Þnh lîng
-pp ®o kiÒm:
+dm: domethylformanid
+chuÈn: NaOH
+chØ thÞ : xanh bromothymol
-®o UV:
+dd 0,0005% trong NaOH 0,1N
+lamda= 270 nm,A= 580
4.Dîc ®éng häc.
HÊp thu
-hÊp thu tèt qua ®g tiªu ho¸, SKD 60%
-xuÊt hiÖn td nhanh : uèng (10-20 phót); tiªm TM (3-5 phót)
-®¹t C max sau 1,5h
Ph©n bè
-lk Pr huyÕt t¬ng 90-98%
ChuyÓn ho¸
Th¶i trõ
-th¶i m¹nh qua thËn, 1 fÇn qua f©n
-T1/2=1-1,5h
5.T¸c dông vµ c¬ chÕ.
-t¨ng lu lîng m¸u qua thËn
-t¨ng ®é läc cÇu thËn
-gi·n m¹ch thËn
-f©n fèi l¹i m¸u cã lîi cho vïng s©u ë vá thËn
-kh¸ng ADH ë èng lîn xa
-gi·n TM, gi¶m ø m¸u ë fæi, gi¶m ¸p suÊt thÊt tr¸i
-t¨ng ®µo th¶i Ca, Mg => lµm gi¶m Ca, Mg m¸u
C¬ chÕ:
- 19 -
-(-) c¬ chÕ ®ång vËn chuyÓn ë phÇn dÇy nh¸nh lªn cña quai Henle lµm t¨ng th¶i trõ Na, Cl, K kÐo theo n íc (ë
®©y THT c¸c ion r¸t m¹nh TD lîi tiÓu m¹nh nhÊt)
6.ChØ ®Þnh.
-phï do bÖnh gan, fæi ,thËn, phßng s¶n giËt ë PNCT
-tim:- suy tim tr¸i cÊp; suy tim m¹n tÝnh ®· kh¸ng c¸c thuèc lîi niÖu kh¸c
-cÊp cøu: phï phæi nÆng ; phï nÆng (x¬ gan cæ tríng) ; c¬n t¨ng huyÕt ¸p
-Ca m¸u cao
-suy thËn ure huyÕt cao
7.T¸c dông kh«ng mong muèn.
-RL§G: do td nhanh m¹nh =>thuèc th¶i nhanh nc vµ §G =>c¬ thÓ mái mÖt, chuét rót, tiÒn h«n mª gan, h¹ HA thÕ
®øng
-nhiÔm base: do gi¶m Cl,K, Ca ,H m¸u
-RL chuyÓn ho¸: t¨ng a.uric m¸u, t¨ng G m¸u
-RL tiªu ho¸, RL t¹o m¸u
-RL chøc n¨ng gan thËn
-®éc víi d©y TK VIII :chãng mÆt ,ï tai
-dÞ øng :næi mÈn, ®au c¬, ®au khíp
8.Chèng chØ ®Þnh.
-mÉn c¶m
-x¬ gan, gut
-gi¶m K m¸u, gi¶m V m¸u=>h¹ HA
9.ChÕ phÈm &liÒu dïng.
-BD: Lasix; Lasilix
-CP : viªn 20,40,80 mg or èng tiªm 20mg/2ml
-liÒu dïng :uèng 20-80 mg/ngµy
tiªm b¾p ,tiªm TM 1-2 èng/lÇn/ngµy
10.T¬ng t¸c thuèc
-fèi hîp víi KS aminosid :t¨ng ®éc tÝnh víi d©y thÇn kinh VIII
-fèi hîp víi c¸c thuèc g©y xo¾n ®Ønh :quinidin, amiodaron, astemisol,... lµm t¨ng nguy c¬ RL nhÞp tim
-fèi hîp víi c¸c thuèc øc chÕ men chuyÓn : h¹ HA ®ét ngét
-phenytoin lµm gi¶m td lîi niÖu cña thuèc
-dïng ®ång thêi víi glycosid tim lµm t¨ng ®éctÝnh cña glycosid
hydrochlorothiazid
SO2NH2 O2
S
NH
Cl N
H
6-cloro-3,4-dihydro-2H-1,2,4 benzothiadiazin 7-sulfonamid-1,1-dioxyd
1.Nguån gèc.tæng hîp ho¸ häc
2.TÝnh chÊt
Lý tÝnh
-bét kÕt tinh tr¾ng or hÇu nh k« tr¾ng, ko mïi
-Tn/c=286
-§é tan: ko tan trg ether, cloroform. Ýt tan trg nc, MeOH
dÔ tan trg dd kiÒm ,dimethylformanid
Ho¸ tÝnh
-nhãm Sulfonamid
-nh©n th¬m
3.KiÓm nghiÖm
§Þnh tÝnh
-tÝnh base yÕu =>tan trg HCl
-thuû ph©n trg NaOH =>gi¶i phãng NH3 lµm xanh giÊy quú
-thuû ph©n
§Þnh lîng
-®o kiÒm:
+mt dimethylsulfoxyd
+chÊt chuÈn :tetrabutylamino
- 20 -
+chØ thÞ ®o thÕ (lÊy bc nh¶y thø 2)
-®o UV :cp/NaOH 0,1N : 10microgam/ml t¹i 273nm ;A=520
4.Dîc ®éng häc.
HÊp thu
-hÊp thu tèt qua ®g uèng
-thêi gian t¸c dông kÐo dµi tõ 6-12h
Ph©n bè
-thuèc qua ®c nhau thai vµ s÷a mÑ
ChuyÓn ho¸
Th¶i trõ
-th¶i trõ qua thËn
-c¹nh tranh bµi tiÕt víi a.uric =>lµm gi¶m bµi xuÊt a.uric qua thËn
5.T¸c dông vµ c¬ chÕ.
- (-) THT Na vµ Cl ë ®o¹n pha lo·ng cña èng lîn xa theo c¬ chÕ ®ång vËn chuyÓn.
- Thuèc lµm t¨ng th¶i Na vµ Cl nh nhau
- LiÒu cao (-) CA
- T¨ng th¶i trõ K
+(-) CA lµm gi¶m th¶i trõ H => K t¨ng th¶i do tranh chÊp víi H
+(-) THT Na =>lµm t¨ng {Na}/èng lîn xa g©y f¶n øng bï trõ t¨ng th¶i K ®Ó kÐo Na l¹i
- Kh«ng g©y t¨ng th¶i trõ HCO3 =>ko g©y nhiÔm m¸u
- Td lîi niÖu trung b×nh(t¨ng th¶i 5-10% Na läc qua cÇu thËn)
- Td c¶ trg m«i trg acid –base
- Ýt lµm RL thµnh fÇn dÞch ngo¹i bµo
- Gi¶m tiÕt acid uric qua thËn=>t¨ng a.uric m¸u
- Dïng l©u: lµm gi¶m Ca niÖu, t¨ng th¶i Mg =>gi¶m Mg m¸u
- Lµm h¹ HA ë nh÷ng bn t¨ng HA do th¶i muèi vµ øc chÕ t¹i chç c¸c td cña c¸c chÊt co m¹ch
6.ChØ ®Þnh.
- phï ë bn gan, thËn, tim vµ PNCT
- t¨ng HA
- t¨ng Ca niÖu ko râ nguyªn nh©n g©y sái thËn
7.T¸c dông kh«ng mong muèn.
- RL§G :dïng l©u gi¶m Na,K, Mg, t¨ng Ca m¸u => mÖt mái, nhøc ®Çu ,buån n«n. nhiÔm base chuyÓn ho¸
- RL chuyÓn ho¸
+ t¨ng a.uric m¸u=>lµm nÆng thªm or ph¸t sinh bÖnh gut
+lµm nÆng thªm bÖnh ®¸i ®g tuþ do (-) gi¶i phãng Insulin, t¨ng bµi xuÊt catecholamin =>lµm t¨ng
glucose m¸u, cholesterol
- G©y dÞ øng
8.Chèng chØ ®Þnh.
- gi¶m K m¸u trªn bn x¬ gan
- ®ang ®trÞ b»ng cp Digitalis
- bÖnh gut, suy gan thËn
- dÞ øng sulfamid
9.ChÕ phÈm &liÒu dïng.
- BD : Hypothiazid
- Cp :viªn nÐn 25 mg, 100mg
- LiÒu dïng: 0,025-1 g/2 lÇn/ ngµy
10.T¬ng t¸c thuèc
C©y m· ®Ò
1-Tªn KH: Plantago major
2-Ph©n bè: mäc hoang ë nhiÒu n¬I, l©n cËn Hµ néi.
3-Bé phËn dïng, chÕ biÕn:
-L¸: t¬I hoÆc ph¬I sÊy kh«.
-H¹t: (xa tiÒn tö) thu h¸I khi hoa thËt giµ,f¬I kh«, x¸t lÊy h¹t, f¬I thËt kh«.
Toµn c©y (m· tiÒn th¶o):thu h¸I khi qu¶ chÝn, f¬I sÊy kh«.
4-Thµnh phÇn ho¸ häc:
-TP chÝnh: chÊt nhÇy, l¸ chøa #20%, h¹t 40%.
-Iridoid, flav«nid, acid h/c, carotenoid, Vit. K,C, tannin, saponin…
5-T¸c dông dîc lý, CD:
- 21 -
-C¸c dc iridoid cã td kh¸ng khuÈn.
-H¹t cã td nhuËn trµng do chÊt nhÇy lµm t¨ng thÓ tÝch ph©n.
-SD lµm T chèng viªm trong viªm ruét, ®au DD, lþ, lîi tiÓu, long ®êm. L¸ t¬I gi· nhá ®¾p môn nhät.
ChÕ phÈm: Plantaglucid: ch÷a viªm loÐt DD, ruét.
Tr¹ch t¶
1-Tªn KH: Alisma plantago aquatica.
2-Ph©n bè: hoang ë ruéng lÇy ë miÒn nói phÝa b¾c Lµo cai, Th¸I nguyªn. trßng nhiÒu B¾c giang, Hµ t©y, Hng
yªn.
3-Bé phËn dïng, chÕ biÕn:
-Th©n rÔ bá vá: nhæ c¶ c©y, bá th©n, l¸,rÔ con gät s¹ch sÊy kh«.
4-Thµnh fÇn hh:
-Tinh bét 23%,Iod, Mn
-Dc triterpenoid: alisol A,B,C,D, alisol A/B monostearat.
5-TD DL,CD:
-T¨ng th¶I Na, Cl, ure. H¹ cholesterol/htong, h¹ gluco/m, h¹ HA.
-CD: l¬I tiÓu, h¹ Choles., lipid/m
6-C«ng n¨ng, chñ trÞ theo YHCT:
-Lîi thuû thÈm thÊp, thanh nhÖt -->trÞ bÝ tiÓu, ®¸I buèt,r¾t, phï thòng.
-Thanh thÊp nhiÖt ë ®¹i trµng trÞ Øa ch¶y.
- nt ë can trÞ ®au ®Çu,nÆng v¸ng ®Çu, hoa m¾t.
7-D¹ng bµo chÕ: Hoµn lôc vÞ
Chuyªn ®Ò 5:
Thuèc ®iÒu trÞ t¨ng huyÕt ¸p
Co TM vµ
Gi÷ níc T¨ng nh¹y c¶m Co m¹ch T¨ng THT Na
tiÓu §M
thµnh m¹ch víi
amin co m¹ch
Tù ®iÒu hoµ
(-) Ca
T¨ng huyÕt ¸p
Gi·n m¹ch
(-) (-)
- 23 -
III.Thuèc cô thÓ
Nifedipin
( T’ chÑn kªnh Ca, G1, nhãm DHP -dihydropyridin)
NO2
H3COOC
COOCH3
H3C N CH3
H
N-CO-CH(CH3)-CH2-SH
COOH
acid 1-(3-mercapto-2-methylpropanoyl) pyrolidin-2-carboxylic
1.Nguån gèc:tæng hîp tõ pyrolidin (dÞ vßng ®¬n 5 c¹nh chøa N)
2.TÝnh chÊt:
-bét kÕt tinh tr¾ng ngµ, biÕn mµu trg kh«ng khÝ, ¸nh s¸ng
-®é tan: -dÔ tan trg níc, MeOH, methylenclorid
-tan trg dd NaOH lo·ng
-Tn/c =105-108
3.KiÓm nghiÖm.
§Þnh lîng:
-phÐp ®o Iod :dd chuÈn ®é Iod 0,05M, chØ thÞ ®o thÕ dùa vµo p oxyho¸ nhãm -SH thµnh nhãm –
SO3H
4.Dîc ®éng häc.
HÊp thu:
-hÊp thu nhanh qua ®g tiªu ho¸, thøc ¨n lµm chËm hÊp thu
-SKD=75%, xuÊt hiÖn td sau 1h ,kÐo dµi td 6-8h
Ph©n bè
ChuyÓn ho¸
-kh«ng chuyÓn ho¸ qua gan lÇn ®Çu
Th¶i trõ
-th¶i trõ qua thËn d¹ng ®· chuyÓn ho¸ kho¶ng 40-45%
-T1/2= 4h
5.T¸c dông vµ c¬ chÕ.
Trªn m¹ch:
- gi·n m¹ch : Do (-) ECA lµm gi¶m Angiotensin II vµ Vasopressin (ADH) huyÕt t ¬ng =>lµm gi¶m søc c¶n
tuÇn hoµn ngo¹i biªn.
- gi·n m¹ch chän läc ë c¸c m« quan träng (m¹ch vµnh, m¹ch thËn, m¹ch n·o,...) => t¸i ph©n phèi l u lîng tuÇn
hoµn t¹i c¸c khu vùc kh¸c nhau=>gi¶m tiÒn g¸nh vµ hËu g¸nh
- gi¶m ph× ®¹i thµnh m¹ch , t¨ng tÝnh ®µn håi cña ®éng m¹ch, c¶i thiÖn chøc n¨ng m¹ch m¸u
Trªn tim
- ko t/d trùc tiÕp trªn nót xoang, ko thay ®æi nhÞp tim, tuy cã lµm h¹ ¸p do kÝch thÝch phã giao c¶m trùc
tiÕp or gi¸n tiÕp qua PG or lµm mÊt t/d ph¶n x¹ giao c¶m cña Angiotensin II trªn cung f¶n x¹ ¸p lùc
- lµm gi¶m sù ph× ®¹i vµ x¬ ho¸ t©m thÊt, v¸ch liªn thÊt
Trªn thËn
- t¨ng th¶i Na, gi÷ K do lµm gi¶m t/d cña Aldosterol =>h¹ ¸p
- t¨ng th¶i a.uric
- t¨ng tuÇn hoµn thËn =>t¨ng søc läc cÇu thËn
Trªn chuyÓn ho¸
- t¨ng nh¹y c¶m víi Insulin
- t¨ng hÊp thu glucose
C¬ chÕ:
- 25 -
- ECA cã nhiÒu tronh huyÕt t¬ng vµ c¸c m« kh¸c ®b tim, thËn, thµnh m¹ch , tuyÕn thînh thËn, n·o,..
- ECA xt¸c cho qtr×nh t¹o Angiotensin II => g©y co m¹ch ,gi÷ Na, gi¸ng ho¸ Bradykinin =>t¨ng HA
- Thuèc (-) ECA => (-) t¹o Angiotensin II vµ (-) gi¸ng h¸o Bradykinin g©y gi·n m¹ch ,t¨ng th¶i Na =>g©y h¹
¸p
6.ChØ ®Þnh.
- ®trÞ t¨ng HA do tæn th¬ng thËn or tiÓu ®êng
- suy tim xung huyÕt do lµm gi¶m tiÒn g¸nh vµ hËu g¸nh
- dïng sau nhåi m¸u c¬ tim
7.T¸c dông kh«ng mong muèn.
- h¹ HA :hay gÆp ë liÒu ®Çu tiªn
- ho khan (ko liªn quan ®Õn liÒu)
- t¨ng K m¸u khi c/n thËn kÐm or do phèi hîp víi c¸c thuèc lîi niÖu gi÷ K, NSAIDs, (-) beta-adrenergic
- suy thËn cÊp: hay gÆp ë bn hÑp ®éng m¹ch thËn=> lµm gi¶m søc läc cÇu thËn
- dÞ øng: ph¸t ban, sèt
- phï m¹ch thÇn kinh do tho¸t nc qua mao m¹ch
- thay ®æi vÞ gi¸c
8.Chèng chØ ®Þnh.
- mÉn c¶m
- hÑp ®éng m¹ch thËn vµ c¸c tæn th¬nh do hÑp ®éng m¹ch thËn
- h¹ HA
- hÑp ®éng m¹ch chñ nÆng
- PNCT
thËn träng trg suy thËn
9.ChÕ phÈm &liÒu dïng.
- Lopril
- Viªn nÐn 25mg, 50mg
- LiÒu t¨ng HA: 25-50mg *2-3 lÇn /ngµy
- LiÒu suy tim :khëi ®Çu :6,25mg/lÇn ; duy tr× 50mg*3l/ngµy
10.T¬ng t¸c thuèc
- ↑ TDKMM : T’ bæ sung K; TLN gi÷ K.
-↓ hiÖu qu¶ ®trÞ: corticoid t¨ng gi÷ Na t¨ng HA
- ↑ hiÖu qu¶ ®tri qu¸ møc: dc Nitrat chãng ®au th¾t ngùc
Hoa hoÌ
1-Tªn KH:S«phra japonica- Hä ®Ëu.
2-Ph©n bè: ë nhiÒu tØnh VN, ®b Th¸I b×nh.
3-Bé phËn dïng, CB:
-Nô hoa, vá qu¶ (hoÌ gi¸c)
-Thu h¸I buæi s¸ng kh« r¸o: tuèt lÊy nô hoa, f¬I n¾ng, sÊy kh«.
4-TPHH:
- Rutin-28%, vµ c¸c terpenoid kh¸c betulin,sophoradiol.
-Vá qu¶: flavonoid tf:rutin, soforicosid.
5-CNCT:
-thuéc nhãm chØ huyÕt. TÝnh vÞ: ®¾ng, hµn. Qui: can, ®¹i trµng. Long huyÕt, chØ huyÕt: trÞ huyÕt nhiÖt g©y
xuÊt huyÕt (m¸u cam, b¨ng h.,®¹i tiÓu tiÖn ra m¸u, trÜ ra m¸u).
B×nh can h¹ ¸p: sao ch¸y ch÷a THA.
Thanh nhiÖt b×nh can: trÞ can ho¶ vîng g©y ®au m¾t ®á, ®au ®Çu.
-Thanh phÕ ch. viªm:viªm thanh ®íi, v.thËn cÊp.
-HoÌ gi¸c: thanh can ®ëm, trõ fong l¬ng huyÕt trÞ nhät, ch¶y nc d·i.
6-TDDL: c/x rutin.
Rutin cã ho¹t tÝnh vit.P lµm bÒn, gi¶m tÝnh thÊm TM, t¨ng bÒn v÷ng hång cÇu. Gi¶m tr¬ng lùc c¬, chèng co
th¾t. Phßng biÕn cè cña XV§M. TrÞ suy yÕu tÜnh m., xuÊt huyÕt, tæn th¬ng ngoµI da do UV.
7-D¹ng BC: chÌ thanh nhiÖt. Viªn nÐn 0,02g, viªn fèi hîp Rutin-C.
- 26 -
Chuyên đề 6:
Chèng viªm NSAIDs vµ Dîc liÖu ch÷a thÊp khíp
I.§¹i c¬ng thuèc
C¬ chÕ chèng viªm
PL mµng
Phospholipase A2
a.arachidonic NSAIDs
(-)
lipoxygenase COX
Leucotrien PG
,D,E B4 viªm
5.chØ ®Þnh:
- gi¶m ®au nhÑ vµ võa
- trÞ viªm khíp d¹ng thÊp, viªm khíp
- 27 -
6.tdkmm:
- buån n«n, nãng r¸t d¹ dµy
- mÉn c¶m chÐo víi Aspirin
- gi¶m BC h¹t , suy thËn cÊp ,viªm thËn kÏ
7.chÕ phÈm liÒu dïng:
- BD : Brufen ; Mofen
- Cp : viªn nÐn , viªn nang : 100- 400 mg ; ®¹n 500 mg ; d¹ng gel 5%
- LiÒu : ngåi lín : 1,2 –1,8 g/24h * 4-6l /ngµy ; TE :20 mg/Kg /24h chia 4l
Diclophenac natri
CH2-COONa
Cl
NH
Cl
2- (2,6 dicloroanilino) phenyl acetat natri
1.tÝnh chÊt
- bét kÕt tinh tr¾ng or vµng nh¹t
- ®é tan : tan trg nc, MeOH, EtOH ;Ýt tan trg aceton, ko tan trg ether
- cho f of Na
- dÉn chÊt anilin:
+ dd cp/MeOH thªm a.nitric => ®á n©u
+dd cp/NaOH f¶n øng víi dd Kalifericyanid, FeCl3/HCl => cho dd xanh +tña
2.kiÓm nghiÖm
§Þnh tÝnh:
- UV
- SKLM
§Þnh lîng:
- trg mt a.acetic khan, chuÈn b»ng HClO4, chØ thÞ ®o thÕ
- d¹ng acid ®l b»ng KOH/ MeOH
3.dîc ®éng häc:
HÊp thu: ht tèt qua ®g tiªu ho¸, thøc ¨n lµm chËm ht
Ph©n bè: lk Pr ht 99%
ChuyÓn ho¸: ch ho¸ qua gan lÇn ®Çu lµm SKD ®g uèng cßn 50%
Th¶i trõ: níc tiÓu, T1/2=1,5h
4.chØ ®Þnh:
- ®trÞ c¸c c¬n ®au cÊp :®au bông kinh ,®au sái thËn, ®au d©y tk
- ®trÞ viªm khíp, tho¸i ho¸ khíp cÊp vµ m¹n
5.tdkmm: t¬ng tù c¸c thuèc chèng viªm kh¸c
6.chÕ phÈm liÒu dïng:
- BD :Voltaren, Cataflam
- Cp :viªn nÐn 25, 50, 75, 100mg (d¹ng bao tan trg ruét). D¹ng gel dïng ngoµi 10mg/ml
Viªn ®¹n 25; 100 mg . èng tiªm 75 mg/2ml ;75mg/3ml . thuèc nhá m¾t 0,01%
- liÒu dïng : ®au cÊp tÝnh : uèng 50 mg* 3l/24h or s¸ng uèng 50mg, tèi ®Æt 1 viªn ®¹n
duy tr× 75 –100 mg/24h chia 2lÇn or tèi ®Æt 1 viªn ®¹n.
Dîc liÖu
Ngưu tất
1. Tên cây thuốc
Tên khoa học: Achyranthes bidentata
Họ rau giền: Achyranthaceae
2. Phân bố: Cây đã được di thực từ Trung Quốc và được trồng ở 1 số nơi ở nước ta
- 28 -
3. Bộ phận chế biến, bảo quản: Rễ, thu hoạch khi cây úa vàng --------> xông sinh------> phơi
4. Thành phần hoá học
- Saponin khi thuỷ phân cho các sapogenin là acid oleanolic
- Ngoài ra còn có ecdysteron, inkosteron
5. Công dụng
- Có tác dụng hạ cholesterol máu, giảm tỉ lệ α/β liprotein máu, hạ huyết áp
- Saponin của ngưu tất có tác dụng chống viêm khớp thực nghiệm
-Vị thuốc được dùng phối hợp với các vị thuốc khác để chữa mất kinh, đẻ khó, thấp khớp, đau lưng, bí tiểu
tiện, trợ lực tử cung.
6. Công năng, chủ trị
- Hoạt huyết, thông kinh hoạt lạc----------> kinh nguyệt không đều, bế kinh
-Thư cân, mạnh gân cốt--------> đau khớp, đau xương sống
- Chỉ huyết--------> hoả độc bốc lên, gây nôn ra máu, chảy máu
- Lợi niệu, trừ sỏi, hạ áp, giải độc chống viêm
7. Dạng bào chế: Bidentin, Huyết phủ trục ứ thang
Hy thiªm
1. Tên cây thuốc
Tên khoa học: Siegerbeckia orientalis
Họ cúc: Asteraceae
2. Phân bố: Cây mọc hoang khắp nơi ở nước ta, Có ở Trung Quốc và một số nước khác
3. Bộ phận chế biến, bảo quản: Phần thân trên mặt đất, thu hái khi cây chưa ra hoa-----> phơi, sấy khô
4. Thành phần hoá học
- Diterpenoid glycosid là darutosid khi thuỷ phân cho phần aglycon là darutifenol
- Diterpen lacton (orientin, orientalis), flavonoid (3,7-dimetyl …)
5. Công dụng
- Có tác dụng hạ huyết áp, điều trị vết thương
- Được sử dụng chủ yếu để chừa phong thấp, đau xương khớp
6. Công năng, chủ trị
- Trừ phong thấp-------> bệnh phong thấp gây đau, thấp khớp, đau xương, chân tay tê dại
-Thư cân, mạnh gân cốt--------> đau khớp, đau xương sống
- Bình can, tiềm dương-------> hoa mắt, chóng mặt, chân tay tê dại, cao huyết áp
- An thần, sát khuẩn, giải độc
7. Dạng bào chế: Thành phần một số bài thuốc, ngày dùng 8-16g dạng thuốc sắc.
Mã tiền
1. Tên cây thuốc
Tên khoa học: Strychnos mox-vomica
Họ mã tiền: Loganiaceae
2. Phân bố: Loại này có nhiều ở Ấn Độ, Xrilanca, Thái lan, Bắc Úc. Ở Việt Nam mới thấy mọc hoang ở
một số vùng rừng núi phía nam. Các loại mã tiền có chứa strynin mọc hoang khắp vùng rừng núi nước ta :
Cao Bằng, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Hoà Bình…đặc biệt có nhiều ở Tây Nguyên, Tây Ninh, Đồng Nai,
Long An…
3. Bộ phận chế biến, bảo quản: Hạt, thu hái hạt từ quả chín, rửa sạch, phơi khô-> chế biến. Có thể chế
biến như sau: Ngâm hạt trong nước vo gạo cho mềm, bỏ vỏ ngoài và mầm, thái mỏng, sấy khô, tẩm dầu
vừng, sao vàng đậm, cho vào lọ kín.
4. Thành phần hoá học
- Alcaloid (2-5%), thành phần chính là strychnin(50%), còn lại là brucin và các alcaloid phụ khác như
α/β cochebrin, vomicin, poeudostrychnin.
- Ngoài ra còn có chất béo, axit hữu cơ.
5. Công dụng
- Người ta cho rằng tác dụng của mã tiền là của strychnin
- Với hệ thần kinh trung ương và ngoại vi: liều nhỏ có tác dụng kích thích, liều cao gây co giật. Strychnin
có tác dụng tương đối mạnh với tế bào vận động của hệ thần kinh trung ương, đặc biệt trên tuỷ sống. Kích
thích khả năng về trí não, làm tăng cảm giác về thính giác, vị giác và cơn đau.
-Với tim và hệ tuần hoàn: Làm tăng huyết áp do làm co mạch máu ngoại vi, strychnin là chất kích thích
tim.
- Với hệ tiêu hoá: Làm tăng tiết dịch, kích thích tiêu hoá.
- 29 -
-----------> mã tiền được sử dụng chủ yếu để làm nguyên liệu chiết xuất strychnin. Strychnin được sử dụng
dưới dạng muối sulfat và nitrat để chữa liệt dây thần kinh, suy nhược cơ năng, liệt dương, giải độc thuốc
ngủ barbituric. Mã tiền chưa chế biến được dùng ngoài làm thuốc xoa bóp, chữa chân tay đau nhức do thấp
khớp, đau dây thần kinh. Mã tiền đã chế biến được làm thuốc chữa thấp khớp, suy nhược chân tay, bại liệt,
chó dại cắn.
6. Công năng, chủ trị
- Trừ phong thấp, hoạt huyết, thông kinh, do đau-------> phong thấp, đau khớp cấp và mạn
- mạnh gân cốt--------> gân cơ tê đau, chân tay suy nhược, đau dây thần kinh ngoại
- Khử phong, chỉ kinh------->kinh giảm, co quắp chân tay quyết lạnh
- Tán ứ tiêu thũng-------> ung độc, sang chấn sưng đau
7. Dạng bào chế: Thuốc tiêm strychnin sulfat
Chuyªn ®Ò 7:
PROMETHAZIN HCL
- 32 -
CH3
CH3
N-CH2-CH-N .HCl
CH3
S
1.Công thức:
2. Điều chế: tổng hợp
3. Tính chất:
* Lý: - bột kết tinh trắng, trắng ngà; vị đắng, tê lưỡi.
- Tn/c: 215-225C
- độ tan: rất dễ tan/nước
tan/alcol, cloroform
ko tan/ether, aceton, ethylacetat
* Hóa:
- Nhân phenothiazin dễ bị OXH tạo sản phẩm chua nhom –OH, =O, >SO.>SO2 có m.hồng đỏ tuy
theo tac nh ân v à muc do OXH.
- Amin b3 có tình base tạo kết tủa với TT Alcaloid
4. Kiểm nghiệm:
* Định tính:
- phổ IR
- p/ư ax.nitric: thêm ax.nitric vào dd chế phẩm, x/h kết tủa tan nhanh, dd có màu đỏ, cam, vàng; đun
sôi x/h kết tủa cam, dd đỏ.
- p/ư Cl
* Định lượng:
- PP MT khan:
+ ax.acetic có mặt Hg(CHCOO)2
+ dd chuẩn HClO4 0,1N
+ chỉ thị: tím tinh thể (chuyển m.xanh lục) hoặc dùng điện kế
- HCl: dd NaOH, MT H2O có mặt Cloroform, Alcol
- Dạng bào chế (viên bao): đo UV sau khi chiet DC v à t ạo n ồng đ ộ HCl 0,01N.
5. Chỉ định:
- dị ứng
- phối hợp Adr./điều trị sốc phản vệ
- an thần gây ngủ cho người có giấc ngủ ko yên, trước và sau mổ
- phòng và chống nôn
- phối hợp thuốc giảm đau, thuốc ho.
6. Tác dụng KMM:
- khô miệng
- mờ mắt, hoa mắt
- liều cao: NL: hôn mê, co giật
TE: kích động, ác mộng
7. Chế phẩm, liều dùng:
* Biệt dược: Phenergan, Dipeazin
* Chế phẩm:- dd tiêm: 25mg/ml
- thuốc đạn: 25, 50mg
- viên bọc đường: 12.5; 25; 50mg
- siro: 6.25mg, 25mg/5ml
* Liều: NL: 12.5-25mg/lần x 4-6lần/24h (max150mg/24h)
TE: 1/2 liều NL, 3lần/24h, trước khi đi ngủ 25mg/l
Liều an thần gây ngủ (dùng trước khi đi ngủ): NL: 25-50mg, TE 1/2 liều NL
Kim ng©n
1-Tªn KH: Lonicera japonica; hä KN Caprifoliaceae.
2-Ph©n bè: mäc hoang vïng rõng nói Cao b»ng, Thanh ho¸.
3-Bé phËn dïng, CB: -Hoa, d©y,cµnh l¸. Thu h¸I khi hoa s¾p në, sÊy kh«, x«ng sinh, f¬i kh«.
- 33 -
4-Thµnh phÇn HH:-Flavonoid (chÝnh lµ lonicerin or scolymosid)-1 sè carotenoid, a.clorogenic vµ c¸c ®ång
ph©n.
5-TD-CD:-Kh¸ng khuÈn ®/v 1 sè VK chi TC,LC, lþ (Shigella), th¬ng hµn (Salmonella) ®trÞ NK ®êng h« hÊp
trªn, viªm da, môn nhät, lþ trùc trïng. Ng¨n tÝch mì ë bong.
6-C«ng n¨ng, chñ trÞ:+Thanh nhiÖt, gi¶I ®éc: nhiÖt ®éc sinh môn nhät, dÞ øng..+Thanh thÊp nhiÖt vÞ trµng:
ch÷a lþ. +Gi¶I ®éc, s¸t khuÈn: sng hÇu hang, viªm amidan, ®au m¾t ®á. +Thanh gi¶I biÓu nhiÖtngo¹i c¶m
phong nhiÖt. +L¬ng huyÕt, chØ huyÕt: ®¸I ra m¸u.
7-D¹ng BC: Ng©n kiÒu t¸n.
KÐ ®Çu ngùa
-Tªn KH: Xanthium strumarium; hä cóc-Asteraceae.
-Ph©n bè: mäc hoang nhiÒu n¬I ë VN .
-Bé phËn dïng-CB:+ Qu¶ (Th¬ng nhÜ tö): qu¶ giµ, sao ch¸y,r©y bá gai, gi· dËp.+PhÇn c©y trªn mÆt ®Êt.
-TPHH: +Qu¶ chøa chÊt bÐo, Iod d¹ng kÕt hîp, 1sè diterpenoid glycoside. +L¸ cã sesquiterpen lacton: xanthatin,
xanthumin.
-TD-CD:+Diterpen.glycosid td h¹ gluco/m¸u m¹nh.+ Xanthatin kh¸ng khuÈn. +Iod bíu cæ.+Qu¶, cµnh l¸ môn
nhät, mÈn ngøa, lþ.+qu¶ bÝ tiÓu, ®au r¨ng, bíu cæ.
-CN-chñ trÞ:+Khö phong thÊp, gi¶m ®au®au khíp, tª d¹i ch©n tay,fong hµn g©y ®au ®Çu.+TiÖt ®éc, s¸t
khuÈnfßng ngøa, dÞ øng.+Ch«ng viªm, t¸n kÕt viªm xoang hµm, mòi m¹n, bíu cæ, trµng nh¹c. +ChØ
huyÕt:trÜ rß m¸u, ch¸y m¸u tö cung.
-D¹ng BC: th.fÇn cña T’ s¾c.
Nóc n¸c
-Tªn KH: Cortex oroxyli.
-Ph©n bè:mäc r¶I r¸c nhiÒu n¬I ë VN.
-Bé phËn dïng-CB: +Vá c©y:bãc, ph¬I kh«.+H¹t: qu¶ giµ vµo cuèi thu,f¬I kh« ®Ëp lÊy h¹t ph¬I thËt kh«.
-TPHH: +Vá: baicalein, oroxylin A. +H¹t: baicalei 6-glycosid, oroxylin A.
-TD-CD: CP Nunaxin+®tri mÒ ®ay s¬ ph¸t, m¹n tÝnh, vÈy nÕn, HPQ trÎ em thÓ nhÑ-trb×nh. +YHCT: h¹t ch÷a
ho,VPQ, ®au gan, ®au DD; bét r¾c ch÷a lë loÐt môn nhät.
Chuyªn ®Ò 8:
Thuèc an thÇn d/c benzodiazepin vµ dîc liÖu cã td an thÇn
N ë vtrÝ 5: phenyl
FLURAzepam. HCl
L¹c tiªn
1-Tªn c©y thuèc: nhiÒu loµI
Passiflora foetida; P.incarnata…
-Hä l¹c tiªn: Passifloraceae
2-Ph©n bè: P.foatida mäc hoang kh¾p n¬I ë VN; P.incarnata nguèn gèc Nam Mü trßng nhiÒu ë ®ã vµ ch©u ¢u.
3-BPD-CB:-Qu¶ chÝn ®Ó ¨n, lµm níc gi¶I kh¸t.
PhÇn trªn mÆt ®Êt: thu h¸I, ph¬I sÊy kh«, nÊu cao hay pha cån thuèc.
4-Thµnh phÇn ho¸ häc:
-Alcaloid, flavonoid, coumarin, saponin, a.a, ®êng..
5-TD-CD:
-An thÇn do alc. chøa nh©n harman, gi¶m td cña cafein.
-L¹c tiªn trÞ mÊt ngñ, suy nhîc TK, ®éng kinh co giËt.
6-C«ng n¨ng chñ trÞ:
-An thÇn, g©y ngñtim håi hép, fiÒn muén mÊt ngñ.
-Gi¶I nhiÖt, m¸t ganc¬ thÓ h¸o kh¸t, ®au m¾t ®á.
7-D¹ng bµo chÕ:
-D¹ng cao/ siro, thêng fèi hîp víi l¸ v«ng, t©m sen, long nh·n…-
-Th.fÇn thuèc s¾c.
- 36 -
Sen
1-Tªn c©y thuèc:
-C©y sen: Nelumbo nucifera.
-Hä sen : Nelumbonaceae.
2-Ph©n bè: trång ë ao hå kh¾p VN.
3-BPD-CB:
-L¸: h¸I vµo mïa thu, bá cuèng f¬I kh«.
-Qu¶: h¸I khi chÝn, foi kh«.
-H¹t: h¸I qu¶ chÝn, bá vá, bá mÇm, f¬I kh«.
-T©m sen:bo¸ h¹t lÊy chåi mÇm, f¬I kh«.
4-Thµnh phÇn hh:
-H¹t cã tinh bét.
-L¸: alcaloid (nuciferin, nor-nuciferin…), flavonoid, tanin, acid h/c..
-T©m sen: nhiÒu alc.
5-TD-CD:
-Alc. toµn fÇn/l¸ sen: an thÇn, h¹ HA nhÑ.
-Nuciferin: (-) tÕ bµo TK vïng vá n·o.
-T©m sen: trÞ mÊt ngñ, an thÇn, di méng tinh.
6-C«ng n¨ng chñ trÞ:
-Thanh t©m ho¶ «n nhiÖt g©y chãng mÆt, nãi mª,
-TrÊn t©m, an thÇn, g©y ngñ t©m fiÒn, bÊt an mÊt ngñ.
-B×nh can h¹ ¸ptrÞ THA nhÑ.
Cñ b×nh v«i.
1-Tªn c©y thuèc:
-C©y b×nh v«I: Stephania rotunda.
-Hä TiÕt dª.
2-Ph©n bè: kh¸ réng trªn c¶ 3 miÒn VN ë vïng nói ®¸.
3-BPD-CB:
-Cñ: c¹o s¹ch vá n©u ®en, thÝa máng, f¬I kh« vµ chiÕt lÊy rotundin.
4-Thµnh fÇn hh:
-Alc.chÝnh lµ rotundin.
--cßn cã tinh bét, ®êng, acid h/c.
5-TD dîc lý:
-Rotundin td an thÇn, g©y ngñ, h¹ nhiÖt h¹ HA. LiÒu cao chèng co giËt .
6-C«ng n¨ng chñ trÞ:
-An thÇn suy nhîc TK g©y mÊt ngñ, ®éng kinh.
-KiÖn vÞ, gi¶m ®au do loÐt DD-TT, lþ, ®au r¨ng, ®au d©yTK.
-Gi¶I ®éc tiªu viªm, thanh phÕ chØ ho.
7-D¹ng bµo chÕ:
-Viªn nÐn 0,05g
-T’ tiªm rotundin sulfat.
Chuyªn ®Ò 9
Thuèc chèng nÊm
III.Thuèc cô thÓ
Ketoconazol
6.ChØ ®Þnh.
-§iÒu trÞ c¸c bÖnh do nhiÔm nÊm nh¹y c¶m ë da,tãc,mãng,tiªu ho¸,néi t¹ng.
-Dù phßng vÇ trÞ nÊm ë ngêi suy gi¶m miÔn dÞch vµ viªm da do t¨ng tiÕt b· nhên.
7.T¸c dông kh«ng mong muèn
-Rèi lo¹n tiªu ho¸:buån n«n,n«n,t¸o bãn,®Çy h¬i,tiªu ch¶y,ch¶y m¸u tiªu ho¸.
-Rèi lo¹n néi tiÕt :+ThiÓu n¨ng tuyÕn thîng thËn.
+Vó to ë nam.
+Gi¶m t×nh dôc.
-Ýt gÆp : Nhøc ®Çu,chãng mÆt,kÝch ®éng,ngñ gµ,viªm da ph¸t ban,mµy ®ay,t¨ng Enzym gan.
8.Chèng chØ ®Þnh.
9.ChÕ phÈm &liÒu dïng.
-BD: Nizoral,ketoderm...
-Viªn nÐn 200mg
Hçn dÞch 100mg/5ml.
Kem b«i 2%
Dçu géi 2%
-Ngêi lín : 200-400mg/24h
TrÎ em>2 tuæi:3,3-6,6 mg/kg/224h uèng trong hoÆc sau b÷a ¨n.
D¹ng kem b«i:1-2 lÇn/24h.
Dçu géi :2lÇn/tuÇn
10.T¬ng t¸c thuèc
-T¨ng nång ®é/htg cña thuèc chèng ®«ng m¸u,chèng ung th,kh¸ng H1 thÕ hÖ míi,thuèc an thÇn vµ
corticoid.
-C¸c thuèc lµm gi¶m hiÖu qu¶ trÞ nÊm cña Ketoconazol:Kh¸ng acid, kh¸ng H2, isoniazid.
amphotericin b
1-Nguån gèc.
-Ph©n lËp tõ x¹ khuÈn Streptomyces nodusus; cthøc C47H73NO17.
2.TÝnh chÊt
-Lý tÝnh : +Bét kÕt tinh mµu vµng hoÆc vµng da cam
+§é tan : .,Kh«ng tan trong nø¬c,EtOH
.,RÊt khã tan trong MeOH
.,Khã tan trong Dimethyl formamid
.,Tan trong dimethyl sulpoxid,PG.
-Ho¸ tÝnh : +D©y nèi ®«i liªn hîp: ®o UV 362,381,405nm vµ dùa vµo tØ sè ®é hÊp thô ë c¸c bíc sãng
trªn ®Ó ®Þnh tÝnh.
+Nhãm NH2 => Base:+HCl->muèi h¬i tan trong níc.
- 39 -
+Nhãm COOH=>Acid: +NaOH ->muèi h¬i tan trong nø¬c.
-§Þnh lîng : Ph¬ng ph¸p VSV
3.KiÓm nghiÖm.
4.Dîc ®éng häc.
-HT : +HÊp thu kÐm qua ®êng tiªu ho¸=>Dïng ®êng uèng trÞ nÊm tiªu ho¸.
+§êng tiªm tÜnh m¹ch=>NÊm toµn th©n vµ néi t¹ng.
-Ph©n bè:Ýt vµo dÞch n·o tuû.
-Th¶i trõ:+ChËm qua thËn.
+T1/2 :24h
5.T¸c dông vµ c¬ chÕ.
-T¸c dông:+Kh¸ng nÊm phæ réng:nÊm bÒ mÆt vµ néi t¹ng: Candida, Aspergillus, Histoplasma,
Cryptococcus...
+Nång ®é øc chÕ tèi thiÓu:0,03-1 microgam/ml
-C¬ chÕ : Amphotericin B g¾n vµo Esgorsterol trªn mµng TB nÊm=>lµm thay ®æi tÝnh thÊm cña mµng
TB víi c¸c ion:K,Mg,...=>TB nÊm bÞ tiªu diÖt.
6.ChØ ®Þnh.
-NÊm bÒ mÆt:Da,niªm m¹c, miÖng....
-NÊm néi t¹ng do c¸c chñng nh¹y c¶m.
-Dù phßng vµ ®iÒu trÞ nÊm cho bÖnh nh©n suy gi¶m miÕn dÞch
7.T¸c dông kh«ng mong muèn.
-Ph¶n øng chung: +Sèt,rÐt run.
+§au ®Çu,®au c¬,®au khíp
Kh¾c phôc:Dïng tríc kh¸ng H1 hoÆc Glucocorticoid
-§éc víi thËn :Gi¶m søc läc cÇu th¹n,ho¹i tö thËn
-T¸c dông kh¸c : +§éc víi tim,gan,
+ThiÕu m¸u,gi¶m K+,Mg2+ m¸u.
+ §au,viªm t¾c tÜnh m¹ch n¬i tiªm.
8.Chèng chØ ®Þnh.
9.ChÕ phÈm &liÒu dïng.
-BD : Fugison
-D¹ng uèng :+Niªn nÐn 100mg.
+Hçn dÞch,siro 100mg/ml.
+D¹ng tiªm : lä thuèc bét 50mg.
.,D¹ng Liposom hoÆc phøc hîp víi Lipid:hçn dÞch 100mg/ml.
.,Lä bét ®«ng kh« 50,100mg
-D¹ng dïng ngoµi:
LiÒu :Tiªm truyÒn : Khëi ®Çu 0,25mg/kg sau t¨ng dÇn lªn tèi ®a 1,5mg/kg.
Uèng :100-200mg*4 lÇn/24h
10.T¬ng t¸c thuèc
-T¨ng ®éc tÝnh víi thËn khi dïng c¸c thuèc g©y ®éc víi thËn nh:Aminosid,cyclosporin.
-T¨ng t¸c dông vµ ®éc tÝnh cña mét sè thuèc:Digitalis,Flucytosin.
Nystatin
- 40 -
3.KiÓm nghiÖm: ®o UV dd 0,001%/methanol ë 230, 291, 305, 319 nm, vµ dùa vµo tØ sè ®é hÊp thô ë c¸c b íc
sang trªn ®Ó ®.tÝnh.
4.Dîc ®éng häc.
-HT : +kÐm qua ®êng tiªu ho¸.
+Kh«ng hÊp thu qua da hoÆc niªm m¹c
-TT : Th¶i trõ qua ph©n d¹ng cha chuyÓn ho¸
5.T¸c dông vµ c¬ chÕ.
-Phæ: + Nh¹y c¶m víi nÊm men,C.albicans.
+T¸c dông k×m khuÈn vµ tiªu diÖt phô thuéc liÒu.
-C¬ chÕ : T¬ng tù Amphotericin B
6.ChØ ®Þnh.
Dù phßng vµ ®iÒu trÞ nÊm Candida ë miÖng,®êng tiªu ho¸ vµ ©m ®¹o(phèi hîp Metronidazol)
7.T¸c dông kh«ng mong muèn.
-Dung n¹p,Ýt ®éc.
-DÞ øng,RLTH
8.Chèng chØ ®Þnh.
9.ChÕ phÈm &liÒu dïng.
-BD : Mycostatin , Fungicidin.
-§Æt ©m ®¹o : 100000-500000 IU
Viªn nÐn :100000-500000 IU
Hçn dÞch :100000IU/ml
§Æt phèi hîp víi Metronidazol.
-LiÒu dïng
+NÊm Candida tiªu ho¸ : 500000-100000 IU*3-4 lÇn/24h.
+NÊm miÖng : 100000IU*4 lÇn/24h ngËm hoÆc dïng d¹ng hçn dÞch.
+NÊm Candida ©m ®¹o: 100000-200000IU/24h d¹ng ®Æt hoÆc kem b«i.
+NÊm da : b«i 2-4 lÇn/24h d¹ng kem hoÆc thuèc mì.
10.T¬ng t¸c thuèc
Chuyªn ®Ò 10
Thuèc ®iÒu trÞ sèt rÐt
III.Thuèc cô thÓ
Mefloquin (Thuèc c¾t c¬n sèt vµ dù phßng)
- 42 -
1.Nguån gèc.
-Tæng hîp. CÊu tróc gåm 1 nh©n quinolin cã 2 nhãm CF3 vµ nh©n piperidin g¾n vµo ptö Methanol
MeFQ.
2.TÝnh chÊt
-Lý tÝnh : +Bét kÕt tinh tr¾ng hoÆc h¬i vµng.
+RÊt khã tan trong níc.
+DÔ tan trong MeOH,tan trong EtOH.
+NhiÖt ®é n/c :260.
-Ho¸ tÝnh:
+N/vßng Quinolin (vßng Naphtalen chøa 1N) => tÝnh base
+Nh©n th¬m : UV.
+HCl.
+F-
-§Þnh tÝnh :
+CP/H2SO4 => Huúnh quang xanh.
+UV
+Cl- b»ng AgNO3 ; F- dïng thuèc thö CaCl2 ->KÕt tña CaF2 kh«ng tan trong acid acetic
lo·ng.
-§Þnh lîng :
+§o acid trong m«i trêng khan:
Dm : acid formic+ anhydric acetic
ChuÈn : HCl04
ChØ thÞ : §o thÕ
+ §o UV.
3.KiÓm nghiÖm.
4.Dîc ®«ng häc
-HT : +§êng tiªm g©y kÝch øng m¹nh.
+ChØ dïng ®êng uèng : .SKD 80%
Thøc ¨n lµm t¨ng hÊp thu
-PB : +Liªn kÕt Pr huyÕt t¬ng 98%.
+Ph©n bè réng r·i trong c¬ thÓ,®Æc biÖt gan vµ phæi.
-TT : +ChËm qua ph©n
+T 1/2 :20 ngµy.
5.T¸c dông vµ c¬ chÕ.
-Td : +DiÖt thÓ ph©n liÖt trong m¸u cña tÊt c¶ KST SR c¶ P.falciparum kh¸ng Cloroquin.
+Kh«ng cã t¸c dông ë giai ®o¹n ngo¹i hång cÇu.
-C¬ chÕ : + (-) kh©u lÊy thøc ¨n cña KST.
+ T¹o phøc víi Hem g©y ph¸ vì mµng TB KST
+ T¨ng pH trong KST.
6.ChØ ®Þnh.
-Phßng vµ ®iÒu trÞ SR do chñng P.falciparum kh¸ng Cloroquin & ®a kh¸ng.
-T¸c dông chËm vµ kh«ng dïng ®îc ®êng tiªm => kh«ng thay thÕ ®îc Quinin trong ®iÒu trÞ c¬n sèt rÐt
nÆng vµ cÊp tÝnh.
7.T¸c dông kh«ng mong muèn.
-LiÒu ®iÒu trÞ:RLTH nhÑ,nhøc ®Çu,chãng mÆt.
-LiÒu cao :RLTH nÆng,RL TK ,t©m thÇnh,co giËt.
RL thÞ gi¸c,ï tai.
8.Chèng chØ ®Þnh.
-§éng kinh & RL t©m thÇn.
-Suy gan,thËn nÆng.
-FNCT < 3 th¸ng.
-ThËn träng khi l¸i xe & vËn hµnh m¸y mãc,lµm viÖc trªn cao.
9.ChÕ phÈm &liÒu dïng
-CF : Lariam ,Meflam : viªn nÐn 250mg (sÊp sØ 228 mg d¹ng base)
Fansimef : Viªn nÐn phèi hîp víi Fansidar
-LD : Ngêi lín uèng 250 mg/1 lÇn/ 1 tuÇn.
HoÆc 1g/1 th¸ng.
- 43 -
10.T¬ng t¸c thuèc
-Phèi hîp víi Quinin,Quinidin, T’(-) beta-adrenergic, lµm t¨ng ®éc tÝnh trªn tim, g©y øc chÕ tim m¹ch.
Cloroquin
CH3-CH-CH2-CH2-CH2-N(CH3)2
NH
Cl N
1.Nguån gèc.
-Tæng hîp, gåm vßng Quinolin cã Cl g¾n trùc tiÕp víi dc amino cña 1 amin bËc 3.
2.TÝnh chÊt
-Lý tÝnh : + Bét kÕt tinh tr¾ng hoÆc h¬i vµng.
+Kh«ng mïi,vÞ ®¾ng.
+RÊt khã tan trong níc.
+(+)/ acid lo·ng,Cloroform,ether.
-Ho¸ tÝnh : + Nh©n quinolin : .,Base.
.,UV.
+Diethylamino : Base.
3.KiÓm nghiÖm.
D¹ng dîc dông: +Cloroquin.2H3PO4
+Cloroquin.H2SO4 =>bÒn v÷ng,(+)/Níc
+Cloroquin.2HCl
-§Þnh tÝnh :
+Thuèc thö Alc -> mµu :
Acid picric : kÕt tña vµng.
Acid silicovolframic : kÕt tña tr¾ng.
+§o UV
+Ph©n biÖt muèi : .,Photphas :Amoni molypdat : kÕt tña vµng
.,Sulphat : BaCl2 : kÕt tña tr¾ng
.,HCl : AgNO3 : kÕt tña tr¾ng x¸m
-§Þnh lîng :
+§o acid trong m«i trêng khan.
Dm : acid acetic.
ChuÈn : HClO4, sau khi lo¹i bá c¸c anion.
ChØ thÞ : §o thÕ hoÆc tÝm tinh thÓ.
+ UV.
4.Dîc ®éng häc.
-HT : + Tèt ®êng tiªu ho¸,tiªm b¾p vµ tiªm díi da.
+Sau 3-5h ®¹t nång ®é tèi ®a trong m¸u.
-PB : +Ph©n bè nhanh,réng r·i vµo c¸c m«.
+T©p; trung nhiÒu ë gan, C/gan > 200 lÇn C/ huyÕt t¬ng.
+Thuèc vµo dÞch n·o tuû,rau thai vµ s÷a mÑ.
+Liªn kÕt Pr huyÕt t¬ng 55%
-C/h: +Gan.
+ChÊt chuyÓn ho¸ Desethylcloroquin
-TT : +ChËm.
+Níc tiÓu.
+t 1/2 =5-7 ngµy
5.T¸c dông vµ c¬ chÕ.
-Td :
+ KST SR : ., DiÖt thÓ v« tÝnh giai ®o¹n tiÒn hång cÇu vµ trong hång cÇu.
., ThÓ giao tö KST SR(Trõ P.falciparum kh¸ng Cloroquin)
- 44 -
., T¸c dông c¾t c¬n sèt rÐt nhanh vµ t 1/2 > quinin => dù phßng vµ ®iÒu trÞ c¾t c¬n SR do
P.vivax vµ P.malariae.
., Kh«ng cã t¸c dông trªn giai ®o¹n ®o¹n ngo¹i hång cÇu => chèng t¸i ph¸t ph¶i phèi hîp víi
Primaquin.
+ Kh¸c : + DiÖt s¸n l¸ gan vµ amip gan.
+ (-) MD nªn ®iÒu trÞ VKDT,Lupus ban ®á hÖ thèng,RL chuyÓn ho¸ Porphyrin vµ c¸c lo¹i
ban da.
-C¬ chÕ t¸c dông :
+ KST tiªu ho¸ Hb cña TB vËt chñ => gi¶i phãng ra mét sè chÊt: FP IX, a.a, Hem.,sau ®ã polyme
ho¸ Hem thµnh s¾c tè Hemozoin thøc ¨n cho KST SR.
+Cloroquin diÖt KST SR do:
., (-) qu¸ tr×nh Polyme ho¸ => lµm thiÕu Hemozoin vµ tÝch luü Hem g©y ®éc cho KST.
., T¹o phøc hîp Cloroquin-FP IX tiªu huû mµng TB vµ diÖt KST.
., Do lµ base yÕu nªn khi x©m nhËp vµo néi bµo (cã b¶n chÊt acid) t¹o hÖ ®Öm lµm mÊt kh¶
n¨ng tiªu ho¸ Hb cña KST.
6.ChØ ®Þnh.
-Dù phßng vµ ®iÒu trÞ SR (Trõ P.falcip¶um kh¸ng thuèc) vµ SR n·o.
-§iÒu trÞ amip gan vµ s¸n l¸ gan.
-§iÒu trÞ viªm ®a khíp d¹ng thÊp vµ Lupus ban ®á.
7.T¸c dông kh«ng mong muèn.
-LiÒu ®iÒu trÞ SR :RLTH nhÑ,nhøc ®Çu,ch¸n ¨n.
-LiÒu cao : + RLTH nhiÒu,®éc víi thÇn kinh & t©m thÇn.
+ Viªm d©y thÇn kinh ngo¹i biªn.
+ RL thÝnh gi¸c,thÞ gi¸c.
+ Tæn th¬ng da.
8.Chèng chØ ®Þnh.
-MÉn c¶m víi thuèc.
-BÖnh vâng m¹c.
-BÖnh vÈy nÕn.
-PNCT.
-ThËn träng víi nh÷ng ngêi bÖnh gan,m¸u vµ RLTH.
9.ChÕ phÈm &liÒu dïng.
-CP : + Nivaquin , Delagyl.
+ Cloroquin phosphat: viªn nÐn 0,25;0,5 mg(sÊp sØ 150,300mg base)
+Cloroquin diHCl : dung dÞch 250mg/5ml.(200mg base/5 ml)
+Thuèc ®¹n :150 ;300 mg d¹ng sulphat.
-LiÒu dïng :
+ Dù phßng : ., 500mg/1 lÇn/1 tuÇn tõ 1 tuÇn tríc khi vo¸ vóng SR ®Õn 6 tuÇn sau khi ra khái
vïng SR.
.,TE : 5mg/kg/1 lÇn/ tuÇn
+§iÒu trÞ c¬n sèt :
B¾t ®Çu uèng :1g,sau 6-8h uèng thªm 500mg.
Ngµy thø 2 : 500mg/1 lÇn/24h.
Ngµy thø 3 :500 mg/ 1 lÇn/24h.
+ BÖnh nh©n ko uèng ®îc hoÆc bÞ SR n·o
Tiªm b¾p dung dÞch Cloroquin.HCl liÒu 200-250 mg.Sau 6 tuÇn tiªm l¹i nÕu cÇn .Tèi
®a 1g/24h.
10.T¬ng t¸c thuèc
-Dïng Cloroquin víi c¸c thuèc b¨ng bã æ loÐt da day,ruét sÏ lµm gi¶m sù hÊp thu Cloroquin qua ® êng uèng
-> thËn träng khi phèi hîp.
- 45 -
artemisinin vµ dÉn chÊt
CH3
5
4 6
7
3 O
CH3
O 8
O 12
2 11
1
9
O
10 CH3
1.Nguån gèc.
-ChiÕt xuÊt tõ l¸ thanh hao hoa vµng,hä cóc.
2.TÝnh chÊt
-Lý tÝnh : + Bét kÕt tÝnh mµu tr¾ng hoÆc tinh thÓ h×nh kim kh«ng mµu.
+ Kh«ng mïi,vÞ ®¾ng.
+ §é tan:-(-)/Níc.
-tan trg cloroform.EtOH, MeOH
-dÔ tan trg acetan, ethylacetat
-rÊt dÔ tan trg Dicloro-methan
-Ho¸ tÝnh:
+chøc Peroxyd -> tÝnh Oxh
.Khö KI/H+ =>gp I2 lµm xanh hå tinh bét
. Khö K2Cr2O7 /H2SO4 t¹o a.percromic/ ether =>líp ether cã mµu xanh
+vßng lacton =>dÔ bÞ thuû ph©n
.TP b»ng dd kiÒm +FeCl3/ HCl =>mµu tÝm
.TP/ dd kiÒm =>vßng lacton më t¹o chøc -CHO
-tr¸ng g¬ng
-TT Fehling=> tña Cu2O n©u ®á
.CP+ hydroxylamin/ kiÒm ,acid ho¸ dd thªm FeCl3 =>mÇu tÝm cña Hydroxamat Fe
-§Þnh lîng:
®o UV
3.KiÓm nghiÖm.
4.Dîc ®éng häc.
HÊp thu
Artermisinin: -chiÕt xuÊt tõ thanh cao hoa vµng
-Ýt tan trg nc
-hÊp thu ®g uèng vµ ®g trùc trµng
Artersunat : -b¸n tæng hîp
-tan trg nc
-hÊp thu ®g tiªm tÜnh m¹ch
Artermether:-b¸n tæng hîp
-tan trg dÇu
-tiªm b¾p
Ph©n bè: lk Pr huyÕt t¬ng 77%
ChuyÓn ho¸:
ChuyÓn ho¸ thµnh §ihydroartermisinin td m¹nh >5 lÇn Artermisinin
Th¶i trõ: qua níc tiÓu
5.T¸c dông vµ c¬ chÕ.
-DiÖt thÓ ph©n liÖt trg m¸u cña mäi KST SR ®Æc biÖt SR thÓ n·o do P.falciparum (kÓ c¶ P.falciparum
kh¸ng Chloroquin )
-Kh«ng diÖt thÓ giao bµo
-Ko td lªn g® ngo¹i HC
-Tg td ng¾n
=> Ko dïng lµm thuèc dù phßng vµ thuèc chèng t¸i ph¸t
6.ChØ ®Þnh.
- 46 -
7.T¸c dông kh«ng mong muèn.
NhÑ vµ tho¸ng qua : RLTH, nhøc ®Çu, chãng mÆt ,ï tai,...
8.Chèng chØ ®Þnh. Kh«ng dïng cho PNCT <3 th¸ng
9.ChÕ phÈm &liÒu dïng.
-BD: Quinghaosu
-LD:
+Artermisinin:
-Uèng: ngµy ®Çu 1g/24h chia 2lÇn, nh÷ng ngµy sau 500mg/24h *4 lÇn
-§Æt hËu m«n: ngµy ®Çu 1,25g/24h, nh÷ng ngµy sau 750mg/ 24h *2-3 ngµy
+Artermether : ngµy ®Çu 300mg /24h nh÷ng ngµy sau 100mg/ 24h *4 ngµy
10.T¬ng t¸c thuèc
Cây Canhkina
1. Tên cây thuốc
Tên khoa học: Cuichona sp
Họ cà phê: Rubiaceae
2. Phân bố: ở Việt Nam cây được trồng ở Bavì, Lâm Đồng
3. Bộ phận chế biến, bảo quản:
-Vỏ thân, vỏ rễ, vỏ cành
- Bóc vỏ phơi sấy khô ở to < 700C
4. Thành phần hoá học
- Alcaloid (4-12%), gồm hai nhóm
+ cichonin: L-quinin, D-quinidin, D-chichonin
+ Nhóm cindionacin: cinchonin, quinomin
Ngoài râ còn có acid hữu cơ, glycosid đắng, nhựa, tinh bột
5. Tác dụng dược lý
- quinin có tác dụng diệt thể vô tính của các loài plasmodium, diệt giao tử của P. vivax, P.
malariae, P. orale nhưng không có tác dụng đối với giao tử của P. falipaum và thể ngoại hồng
cầu.
- Quinin còn có tác dụng hạ sốt, liều nhỏ kích thích TKTW, liều cao gây ức chế trung tâm hô hấp,
có thể gây liệt hô hấp.
- Quinin có tác dụng chủ yếu là làm giảm kích thích của cơ tim.
- Cinchonin và cinchonidin có tác dụng diệt KSTSR nhưng yếu hơn nhiều so với quinin.
6. Công dụng, liều dùng
- Vỏ canhkina được sử dụng chủ yếu làm nguyên liệu chiết xuất qunin và các alcaloid. Ngoài ra
còn có tác dụng hạ sốt, chữa sốt rét, thuốc bổ.
- Quinin được sử dụng dưới dạng muối HCl làm thuốc chữa sốt rét
- Quinidin làm thuốc chữa loạn nhịp tim, các rối loạn chức năng tim
7. Dạng bào chế:
- Quinin HCl và sunlfat: viên nén 0,15g, 0,25g
ống tiêm 0,25g/2ml, 0.15g/5ml
- Quinin bisulfat : viên nén 0,25g
Chuyªn ®Ò 11:
Thuèc ch÷a giun s¸n
I.§¹i cö¬ng vÒ bÖnh.
-Giun s¸n ký sinh ®éng vËt ®a bµo,chñ yÕu ký sinh ë ruét.
-BÖnh giun s¸n phæ biÕn trªn thÕ giíi vµ ph©n bè chñ yÕu ë c¸c níc kÐm ph¸t triÓn,®iÒu kiÖn vÖ sinh
thÊp.
-C¸c lo¹i giun s¸n kh¸c nhau cã sù nh¹y c¶m víi thuèc kh¸c nhau => xÐt nghiÖm c¬ thÓ nhiÔm laäi giun
s¸n nµo ®Ó chän thuèc phï hîp.
II.§¹i c¬ng vÒ nhãm thuèc.
-Thuèc trÞ giun
+Trong lßng ruét : Mebendazol, Albendazol, Piperazin...
+Ngoµi ruét :Diethylcarbamazin,suramin,....
-Thuèc trÞ s¸n
+Trong ruét :Niclosamid,Quinacrin...
+Ngoµi ruét :Cloroquin, Quinacrin..
III.Thuèc cô thÓ
mebendazol
1.Nguån gèc.
2.TÝnh chÊt
-Lý tÝnh : +Bét tr¾ng hoÆc h¬i vµng.
+(-)/H20,EtOH,ether,dicloromethan.
-Ho¸ tÝnh : +TÝnh Base : (+)/HCl
+Este => thuû ph©n :(+)/NaOH -> acid benzoic + FeCl3 -> kÕt tña hång.
+Amid : thuû ph©n.
+Nh©n th¬m : UV
+Ceton :Cho mµu vµng ®Ëm víi thuèc thö Dinitrobenzen/EtOH
+§ung s«i chÕ phÈm/NaOH +FeCl3 -> kÕt tña hång thÞt.
-§Þnh lîng :
+§o acid trong m«i trêng khan
dm : acid acetic + acid formic.
ChuÈn : HClO4
ChØ thÞ : §o thÕ.
+UV.
3.KiÓm nghiÖm.
4.Dîc ®éng häc
-HT : +Qua ®êng uèng,SKD thÊp 20%.
+ChÊt bÐo lµm t¨ng hÊp thu thuèc.
-TT : Th¶i trõ qua ph©n (90-95%),lîng nhá th¶i trõ qua nø¬c tiÓu.
5.T¸c dông vµ c¬ chÕ.
-T¸c dông
+Chèng giun réng : §òa,tãc,mãc,kim.
+DiÖt c¶ trøng giun vµ giun trëng thµnh.
+LiÒu cao t¸c dông lªn c¶ nang s¸n vµ trïng roi.
+HiÖu qu¶ ®iÒu trÞ : §òa,kim,mãc:90-100%;mãc:70%.
-C¬ chÕ :
(-) tæng hîp c¸c vi cÊu tróc h×nh èng=>(-) sù sinh s¶n cña giun.
(-) kh«ng phôc håi glc =>c¹n kiÖt dù tr÷ glycogen ->thiÕu n¨ng lîng cho ho¹t ®éng cña giun.
6.ChØ ®Þnh.
- 48 -
-Giun kim : LiÒu duy nhÊt 100mg/l.
-Giun ®òa vµ giun kh¸c : 100mg*2 lÇn/ngµy* 3 ngµy.
hoÆc liÒu duy nhÊt 500mg/l.
-Nang s¸n : 200mg*2-3 lÇn/ngµy,20-30 ngµy
7.T¸c dông kh«ng mong muèn.
8.Chèng chØ ®Þnh.
-PNCT
-TE<2 tuæi.
-MÉn c¶m.
9.ChÕ phÈm &liÒu dïng.
-Vermox,Fugacar
-Viªn nÐn 100mg,vØ 6 viªn.
500mg,vØ 1 viªn.
-Hçn dÞch uèng 20mg/ml
10.T¬ng t¸c thuèc
niclosamid
1.Nguån gèc.
-Tæng hîp.
2.TÝnh chÊt
-Lý tÝnh : +Bét tinh thÓ mÞn,mµu h¬i vµng.
+NhiÖt ®é n/c: 225-230
+Kh«ng tan trong níc.
+Ýt tan/EtOH,CHCl3,ether
+(+)/Aceton.
-Ho¸ tÝnh : +OH phenol :+FeCl3 => mµu.
+ Chøa Amid:
.,(+)/dung dÞch kiÒm: ->s¶n phÈm thuû ph©n + Fe(II) => mµu
->t¹o phÈm mµu Azo
.,DÔ bÞ OXH.
.,DÔ thÕ vµo C3
+Nh©n th¬m : UV.
-§Þnh lîng
+§o kiÒm :
Dm : Aceton – MeOH.
ChuÈn : Tetrabutylamoni hydroxyd
ChØ thÞ : §o thÕ.
+§o UV
3.KiÓm nghiÖm.
4.Dîc ®éng häc.
5.T¸c dông vµ c¬ chÕ.
-T¸c dông:
+HT : RÊt Ýt qua ruét=>®iÒu trÞ s¸n ký sinh trong ruét.
+Td : C¸c lo¹i s¸n d©y.
+HiÖu qu¶ ®iÒu trÞ : 85-95%.
+Kh«ng t¸c dông víi c¸c Êu trïng ë c¸c m« ngoµi ruét.
- 49 -
-C¬ chÕ :
+T¸c dông vµo kh©u chuyÓn ho¸ n¨ng lîng cña s¸n.
+(-) tæng hîp Adenosin triphosphat ë ty thÓ.
+(-) hÊp thu Glucose cña s¸n.
=> §Çu s¸n vµ c¸c ®èt s¸n bÞ chÕt -> ph©n.
6.ChØ ®Þnh.
7.T¸c dông kh«ng mong muèn.
-RLTH : Buån n«n,n«n,®au bông,tiªu ch¶y.
-HiÕm gÆp : Ban ®á,mÈn ngøa.
8.Chèng chØ ®Þnh.
9.ChÕ phÈm &liÒu dïng.
-CP : Niclocide,cestocid :viªn nÐn 500 mg.
-LiÒu dïng : Uèng liÒu duy nhÊt : +Ngêi lín :2g
+TE 11-34 kg : 1g
+TE > 34kg : 1,5g
Uèng vµo buæi s¸ng,lóc ®ãi,nhai viªn thuèc vµ uèng víi mét Ýt níc.
Kh«ng uèng rîu trong,tríc,sau khi uèng thuèc Ýt nhÊt 1 ngµy
10.T¬ng t¸c thuèc
Chuyªn ®Ò 12:
C¸c Vitamin
I. §¹i c¬ng vÒ nhãm thuèc
§Þnh nghÜa: Vitamin lµ nh÷ng chÊt h÷u c¬, c¬ thÓ hÇu nh kh«ng tù tæng hîp ®îc mµ ph¶i ®a tõ ngoµi vµo, víi
mét lîng rÊt nhè víi khÈu phÇn ¨n hµng ngµy cã t¸c dông duy tr× c¸c qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ ®¶m b¶o sù sinh trëng
mäi ho¹t ®éng b×nh thêng cña c¬ thÓ.
1. Ph©n lo¹i: Dùa vµo ®é tan
Vitamin (+) / dÇu Vit (+)/H2O
A, D, E B1; B6; B12; C
2. §Æc ®iÓm chung cña c¸c Vit (+)/ dÇu.
- HÊp thô cïng c¸c chÊt ì vµo vßng tuÇn hoµn chung, v× vËy khi c¬ thÓ kh«nghÊp thu ® îc¬mx th×
kh«ng hÊp thu ®îc Vit.
- Qu¸ tr×nh hÊp thu ®ßi hái ph¶i cã Accd mËt lµm chÊt nhò ho¸ v× mì kh«ng tan ® îc trong m¸u, do ®ã
muèn thuèc hÊp thu tèt th× nªn uèng trong hoÆc sau b÷a ¨n.
Khi dïng qu¸ liÒu kh«ng th¶i trõ hÕt qua thËn mµ tÝch luü chñ yÕn ë gan - m« mì, v× vËy khi dïng liÒu
cao kÐo dµi sÏ g©y ®éc tÝnh, ®Æc biÖt lµ Vitamin
A & D.
- Do tÝch luü trong c¬ thÓ nªn c¸c triÖu chøng thiÕu thêng xuÊt hiÖn chËm, v× vËy kh«ng cïng bæ xung
hµng ngµy díi d¹ng thuèc t¬ng ®èi bÒn v÷ng víi Q, kh«ng bÞ ph¸ vì trong qu¸ tr×nh nÊu níng.
3. C¸c Vitamin (+ )/ H2O.
- HÊp thu trùc tiÕp qua thµnh ruét vµo m¸u, kh«ng cÇn chÊt nhò ho¸
- Läc ®îc qua cÇu thËn vµ th¶i trõ qua níc tiÓu khi thõa
- V× kh«ng tÝch luü trong c¬ thÓ nªn nãi chung Ýt g©y ®éc
- Kh«ng bÒn nªn dÔ thiÕu, v× vËy ph¶i bæ xung hµng ngµy
II. C¸c thuèc cô thÓ:
A. C¸c Vitamin (+)/ dÇu
Vitamin A
Vit A1
CH3 CH3
H3C CH3
CH2OH
CH3
- Vit A2
- 50 -
CH3 CH3
H3C CH3
CH2OH
- Vit A3
CH3
H3C CH3
H3C
CH2OH
1. Nguån gèc:
+ Trong ®éng vËt: Vit A cã nhiÒu trong gan c¸ thu, trøng, thÞt, c¸, s÷a ...
+ Trong c¸c loµi thùc vËt: cã trong gÊc, cµ chua, cµ rèt vµ rau xanh. Trong rau qu¶ Vit A ë d íi d¹ng
Caroten (tiÒn Vit A). cã 3 lo¹i c¶oten lµ α, β, δ trong ®ã phæ biÕn nhÊt, cã ho¹t tÝnh m¹nh nhÊt lµ β caroten. Khi
nµo trong c¬ thÓ c¸c caroten sÏ chuyÓn thµnh vit A díi t¸c dông cña enzyn caroten.
2. C¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu chÕ chÝnh :
+ Ph©n lËp tõ dÇu gan c¸:
* Xµ phßng ho¸: ChiÕt phÇn kh«ng xµ phßng ho¸ = dung m«i ho¸ c¬ - c¾t ph©n tö phÇn kh«ng vµ phßng ho¸,
lµm l¹nh t¸ch stero, dÞch cÊt chøa vita A víi hµm lîng 1- 2 triÖu QtÕ / gan.
C¾t ph©n tö trùc tiÕp tõ dÇu gan c¸ ®Ó lÊy Vitamin A tù do, Vit A Palmitat vµ Vit myristat.
* Tæng hîp ho¸ häc: nguyªn liÖu chÝnh lµ citral
citral aceton pseudoionon β - ionon vitA
3. TÝnh chÊt lý ho¸ , liªn quan gi÷a cÊu tróc vµ t¸c dông:
+ Lý tÝnh: Vit A lµ nh÷ng tinh thÓ b¶n máng mµu vµng nh¹t.
T nc : 63 - 640c. ( - )/ H20; (+ ) / E+O, c¸c don h÷u c¬ th«ng thêng vµ dÇu TV
0
+ Ho¸ tÝnh:
d©y nèi ®«i nªn Vit A dÔ bÞ ¤ xy ho¸. :
- Kh«ng bÒn v÷ng trong kh«ng khÝ, ¸nh s¸ng,
- khi cã mÆt c¸c chÊt bÐo hoÆc dÇu ®· bÞ hay dÔ bÞ ây ho¸.
- b¶o qu¶n: tr¸nh thuû tinh mµu vµng, trong bao b× kÝn , thªm chÊt chèng xy ho¸ nh tocoferol, c¸c este
cña acid galic.
hÖ thèng d©y nèi lu©n phiªn Vit A hÊp thô UV vµ c¶ bøc x¹ vïng tr«ng thÊy
øng dông ®Ó ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh lîng ( A max = 326 mm).
Nhãm Ahol bËc nhÊt: dÔ ether ho¸ hoÆc este ho¸.
- d¹ng este ho¸, chÕ phÈm bÒn víi t¸c nh©n OXH h¬n Vit A. chÕ phÈm díi d¹ng retinol acefat, retinol
palmitat.
Nhãm ahol g¾n víi hÖ d©y nèi ®«i lu©n phiªn nªn Vit A dÔ bÞ ph¸ huû trong m«i tr êng acid thµnh
anhydro Vit A kh«ng cã ho¹t tÝnh sinh häc.
Do cã hÖ d©y nèi ®«i lu©n phiªn kÕt thóc b»ng nhãm ahol nªn Vit A dÔ t¹o s¶n phÈm cã mµu víi nhiÒu
thuèc thö nh acid m¹nh (pecleric), cacs muèi clorid cña c¸c kim lo¹i nhiÒu ho¸ trÞ (nh sbcl).
4. Dîc ®éng häc
- HÊp thu: ®êng uèng vµ qua ®êng tiªm.
+ §Ó hÊp thô qua ®êng tiªu ho¸ th× c¬ thÓ ph¶i cã ®ñ acid mËt lµm chÊt nhò ho¸
- ph©n bè : vit A liªn kÕt víi Pr huyÕt t¬ng thÊp,
+chñ yÕu lµ α gluburin ph©n bæ vµo c¸c tæ chøc cña c¬ thÓ;
+ dù tr÷ nhiÒu nhÊt ë gan
- th¶i trõ : qua thËn, mËt.
5. T¸c dông vµ c¬ chÕ t¸c dông:
+ Opsin Rhodopsin - Opsin
Tèi S¸ng
- 51 -
Cis - retinol Trans - retitol
Vit A / m¸u
Vai trß cña Vit A vµ c¬ chÕ ®iÒu tiÕt m¾t.
Trªn m¾t
- cã vai trß t¹o s¾c tè vâng m¹c gióp ®iÒu tiÕt m¾t, m¾t nh×n ®îc trong ®iÒu kiÖn thiÕu ¸nh s¸ng.
- C¬ chÕ: trong bãng tèi Vit A (cis - refutal ) kÕt hîp víi Pr lµ opsib t¹o nªn s¾c tè vâng m¹c shodospin lµ
s¾c tè nh¹y c¶m víi ¸nh s¸ng cã cêng ®é thÊp gióp m¾t nh×n ®îc trong ®iÒu kiÖn thiÕu ¸nh s¸ng,
shodospin l¹i ph©n huû gi¶i phãng ra opsin vµ trans- cis - retinal. Do ®ã nÕu c¬ thÓ thiÕu vit A , kh¶
n¨ng nh×n trong tèi gi¶m g©y bÖnh qu¸ng gµ, nÕu kh«ng ®iÒu trÞ kÞp thêi sÏ mï loµ.:
Trªn da : Niªm m¹c
- RÊt cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh biÖt ho¸ c¸c TB biÓu m« ë da vµ niªm m¹c, cã vai trß b¶o vÖ sù toµn vÑn
cña c¬ cÊu vµ chøc n¨ng cña biÓu m« kh¾p c¬ thÓ, nhÊt lµ biÓu m« trô cña biÓu m« m¾t.
- Vit A lµm t¨ng tiÕt chÊt nhÇy vµ øc chÕ sù ngõng ho¸. V× vËy nÊu thiÕu vit A. qu¸ tr×nh bµi tiÕt chÊt
nhÇy bÞ gi¶m hoÆ mÊt, biÓu m« sÏ bÞ teo, thay vµo ®ã lµ c¸c líp keratin dµy lªn lµm da trë nªn kh«, nøt
nÎ vµ sÇn sïi.
Trªn x¬ng:
- cïng vit D, vit A cã vai trß cho sù ph¸t triÓn x¬ng vµ tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¬ thÓ, ®Æc
biÖt ë trÎ em,. NÕu thiÕu trÎ em sÏ bin cßi x¬ng, chËm lín.
Trªn hÖ MD:
- gióp ph¸t triÓn l¸ch vµ tuyÕn øc lµ 02 c¬ quan t¹o ra lympho bµo cã vai trß MD cña c¬ thÓ, t¨ng tæng hîp
c¸c h MD.
- Vit A vµ tiÒn chÊt caroten cã t¸c dông chèng âH vµ t¨ng søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ. ThiÕu Vit A c¬ thÓ
dÔ bÞ nhiÔm khuÈn vµ dÔ nh¹y c¶m víi t¸c nh©n ung th .
Td kh¸c
- thiÕu vit A cßn dÏ tæn th¬ng ®êng h« hÊp, tiÕt niÖu, sinh dôc, thiÕu m¸u nhîc s¾c.
6.C§: dù phßng vµ ®iÒu trÞ c¸c triÖu chøng thiÕu vit A nh:
+ C¸c bÖnh vÒ m¾t: qu¸ng gµ, viªm loÐt gi¸c m¹c...
+ C¸c bÖnh vÒ da: kh« da, trwngs c¸, v¶y nÕn, chËm lµnh vÕt thong...
+ Tre em cßi x¬ng, suy dinh dìng, chËm lín, søc ®Ò kh¸ng kÐm...
+ Dïng bæ xung vit A cho ngêi x¬ gan nguyªn ph¸t do t¾c mËt hay gan ø mËt m¹n tÝnh.
7. TDKNM (thõa Vit A)
Chñ yÕu gÆp khi dïng liÒu cao hoÆc dïng dµi ngµy :
Ngé ®éc cÊp: dïng liÒu rÊt cao: ngêi lín ≥ 1,5 triÖu IU/ ngµy. trÎ em ≥ 0,3 triÖu IU/ ngµy.
+ DÊu hiÖu: Hoa m¾t, chãng mÆt, buån n«n, n«n, kÝch thÝch, nhøc ®Çu, mª s¶ng, co giËt, tiªu ch¶y.
TrÎ nhá cã thÓ phång thãp, co giËt c¸c triÖu chøng thêng xuÊt hiÖn sau khi dïng thuèc tõ 4 - 6 giê.
Ngé ®éc m¹n: khi dïng liÒu cao ≥ 100.000IU/ngµy liªn tôc 10 - 15 lÇn.
+dÊu hiÖu : mÖt mái, dÔ bÞ kÝch thÝch, ch¸n ¨n, sót c©n, n«n, RLTH, sèt, gan to, l¸ch to, da biÕn ®æi,
m«i nøt nÎ, rông tãc ... TrÎ em cã thÓ t¨ng ¸p lùc néi sä, ï tai, ngng ph¸t triÓn x¬ng dµi, chËm lín, phô n÷ cã thai
dïng cao liªn tôc cã thÓ g©y quai thai.
8. CC§:
+ Thïa vit A vµ ngêi mÉn c¶m víi vit A
+ Tr¸nh dïng vit A lÒu cao hoÆc kÐo dµi cho phô n÷ cã thai.
9. CF:
+ Retinol, viªn nang cøng, nang mÒm 5.000 IU , 50.000 IU
+ èng tiªm 1ml ®Õn 2 ml hµm lîng 20.000, 100.000 ®Õn 50.000 IU
+ Viªn nang phèi hîp víi vit AD (5.000 IU vit A + vit D 400IU)
HO
3. TÝnh chÊt :
VËt lý:
- c¸c vit D lµ nh÷ng tinh thÓ h×nh kim kh«ng mµu, kh«ng mïi,
- ®é tan :(-)/H2O ; (+)/ c¸c dm h÷u c¬ nh: EtOH; CHCl3, Ether vµ c¸c chÊt beo.
* Ho¸:
- HÖ d©y nèi ®«i
+ tham gia ph¶n øng céng theo c¬ chÕ ion hoÆc c¬ chÕ gèc :
-bÞ OXH khi cã To vµ kh«ng khÝ , ®Æc biÖt khi cps mÆt c¸c muèi v« c¬ nh: Ca3(PO4)2.
-D¹ng bµo chÕ kh«ng nªn dïng d¹ng viªn cã thªm muèi v« c¬, tèt nhÊt lµ dung dÞch dÇu v× nã bÒn v÷ng
h¬n.
+ hÊp thô UV ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh lîng vit D trùc tiÕp hoÆc sau khi ph©n lËp b»ng HPLC.
+T¸c dông víi stibi triclorid/ CHCl3 t¹o mµu vµng cam ®Þnh tÝnh, ®Þnh lîng
-cholesterol, Vit A c¶n trë ph¶n øng nµy song ph¶i ë nång ®é >> nång ®é vit D.
- CÊu tróc kiÓu sterol
- c¸c sterol vµ vit D khi t¸c dông víi a. H2SO4 th× t¹o mµu.
- Trong m«i trêng CHCl3 , vit D t¸c dông víi a. H2SO4 cã thªm anhydrid acitic th× t¹o mµu ®á chuyÓn dÇn
sang tÝm råi sang xanh dïng ®tÝnh vit D.
- KÐm bÒn trong m«i trêng acid song kh¶ n¨ng bÒn v÷ng trong m«i trêng trung tÝnh vµ kiÒm, thËm chÝ
c¶ khi ®un nãng.
4.Dîc ®éng häc:
- h©p thu :dÔ hÊp thu qua niªm m¹c R nhê muèi mËt vµ lipid,
- ph©n bè: liªn kÕt víi α glubin huyÕt t¬ng,tÝch luü ë gan,mì,x¬ng, c¬ vµ NM ruét
- chuyÓn ho¸ : ë gan vµ thËn t¹o ra chÊt chuyÓn ho¸ cã ho¹t tÝnh lµ 1,25dihydroxychole calciferol nhê E
hydroxylase
- th¶i trõ chñ yÕn qua thËn, mét phÇn nhá qua thËn, T1/2 19 - 48 giê.
5. T¸c dông vµ c¬ chÕ
Ca2+ m¸u
T¨ng PTH
ThËn X¬ng
Tæng hîp
1,25(OH)2 D3
T¨ng THT Ca ,gi¶m T¨ng huy ®éng Ca
®µo th¶i Ca qua ®g Ruét
tiÓu
T¨ng HT Ca
- 53 -
T¨ng Ca m¸u
* Tham gia vµo qu¸ tr×nh t¹o x¬ng : chuyÓn ho¸ c¸c chÊt v« c¬ mµ chñ yÕu lµ Ca vµ fosfat.
+ lµm t¨ng Ca vµ fosfat ë Ruét
+ t¨ng THT Ca ë èng lîn gÇn,
+tham gia vµo qu¸ tr×nh Ca ho¸ sôn t¨ng trëng
vit D rÊt cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn b×nh thêng cña trÎ em.
* §iÒu hoµ nång ®é Ca trong m¸u:
+ gióp cho nång ®é Ca m¸u lu«n h»ng ®Þnh (còng theo c¸c c¬ chÕ trªn ).
+NÕu c¸c qu¸ tr×nh trªn kh«ng cung cÊp ®ñ Calci, lµm nhiÖt ®é Ca m¸u gi¶m th× vit D (kÕt hîp víi H tuyÕn
cËn gi¸p) sÏ huy ®éng Calci tõ x¬ng.
Vai trß vit D: PTH vµ ®iÒu hoµ Ca2+ m¸u.
* Vit D tham gia vµo qu¸ tr×nh biÖt ho¸ TB biÓu m« gÇn ®ay ®ang nghiªn cøu vÒ t¸c dông øc chÕ t¨ng sinh TB
ung th nh: ung th tuyÕn tiÕt melanin, ung th vó ...
thiÕu vit D, ruét kh«ng hÊp thu ®ñ calci vµ phospho lµm Ca 2+ m¸u gi¶m khi ®ã Ca2+ bÞ huy ®éng tõ xong ra
®Ó æn ®Þnh nång ®é Ca 2+ m¸u nªn trÎ em chËm lín, cßi x¬ng, ch©n vßng kiÒng, chËm biÕt ®i, chËm kÝn thãp.
Ng¬ig lín bÞ lo·ng x¬ng, xèp x¬ng, x¬ng tha dÏ gÉy. Phô n÷ cã thai sinh ra trÎ bÞ khuyÕt tËt ë x¬ng.
6. C§: + Phßng vµ ®iÒu trÞ cßi x¬ng do thiÕu vit D
+ Phßng vµ ®iÒu trÞ bÖnh lo·ng x¬ng , dÔ gÉy x¬ng.
+ Chèng co giËt do suy tuyÕn cËn gi¸p.
+ §iÒu trÞ h¹ calci m¸u.
7. TDKMM:
- qu¸ liÒu cã thÓ g©y chøng t¨ng Ca huyÕt, Ca niÖu, ®au nhøc x¬ng khíp.
- NÕu dïng kÐo dµi g©y sái thËn, t¨ng HA.
- cã thÓ gÆp suy nhîc, mÖt mái, nhøc ®Çu, buån n«n, n«n, tieu ch¶y, dßn x¬ng.
8. CC§:
+ T¨ng Ca m¸u
+ BÖnh cÊp tÝnh ë gan
+ lao phæi ®ang tiÕn triÓn
+ MÉn c¶m víi vit
9. CF:
+ Vit D3 (cholecalciferol), d2 uèng , tiªm 300.000 IU ®Õn 600.000IU
+ Vit D 2 (Ergocalciferol), viªn bao ®êng, nang 500 ®Õn 1.000 IU
Dung dÞch dÇu uèng 25.000, 50.000, 200.000 IU
Dung dÞch dÇu tiªm 600.000 IU (15 mg)
+ Calcifediol (25 - hydroxycholecalciferol) viªn nang 20; 50 microgam
+ Calcitrol (1,25 - dihydrocholecalciferol) nang 0,25; 0,5 microgam
+ Dung dÞch tiªm1 - 2 microgam/ml; 1IU cholecalciferol = 0,025 microgam
1.3. Vitamin E:
1. Nguån gèc:
- cã nhiÒu trong dÇu thùc vËt : dÇu c¸m, dÇu l¹c vµ c¸c lo¹i h¹t nÈy mÇm, rau xanh.
VÝ dô: - DÇu c¸m 3,2 mg/ g
- DÇu bét lóa mú: 2,225 mg/g
- DÇu ®Ëu nµnh: 1,18 mg/g
- §vËt hÇu nh kh«ng tæng hîp ®îc vit E, chØ cã mét lîng rÊt nhá trong lßng ®á trøng, gan.
2. Ph¬ng ph¸p ®iÒu chÕ:
* Cã thÓ ph©n lËp tõ c¸c nguyªn liÖu s½n cã trong tùu nhiªn díi d¹ng dÞch ®Ëm ®Æc vit E (®i tõ dÇu c¸c h¹t
®ang nÈy mÇm nh h¹t b«ng, ®Ëu t¬ng b»ng ph¬ng ph¸p cÊt ph©n tö ).
* Ngµy nay ®iÒu chÕ chñ ý b»ng ph¬ng ph¸p tæng hîp ho¸ häc: Nguyªn liÖu lµ Phytol hoÆc phytylbromid vµg
c¸c dÇu ch©t thÓ metyl cña c¸c hydroquinol t¬ng øng.
VÝ dô: 2,3,5- trimithl hydroquinon + phyton α -Tocoferol
Cã 8 vit E trong tù nhiªn, α -Tocoferol chiÕm 90 % vµ lµ quan träng nhÊt
3. CÊu tróc ho¸ häc:
C¸c tocoferol trong tù nhiªn thuéc lo¹i dÇu chÊt tocol hoÆc tocotrienol chøa: + mét nh©n choroman, c¸c
tocoferol kh¸c vÒ sè lîng vµ vÞ trÝ nhãm methyl g¾n vµo nh©n chroman.
- 54 -
+ VÞ trÝ 6 cã nhãm hychoxy
+ VÞ trÝ 2 cã nhãm methyl, gèc phytyl (®èi víi dÉn chÊt tocol), mét gèc kh«ng no (C16H17) ®èi víi dÉn
chÊt tocotrienol
CH3
H3C
O CH3
CH3
CH3 CH3 CH3
HO
CH3
-tocoferol (2, 5, 8- tetramethyl- 2- (4,8, 12 - trimethyltridecy) croman -6-ol)
4.tÝnh chÊt:
Lý tÝnh:
- c¸c tocoferol vµ c¸c acetat cña chóng lµ chÊt láng s¸nh nh dÇu,mµu vµng s¸ng,ko mïi,ko vÞ
- ko tan trg níc,tan trg EtOH, c¸c DM h÷u c¬ vµ dÇu bÐo
- d¹ng succinat lµ bét mÇu tr¾ng, ko tan trg níc, tan trg EtOH vµ ®Çu thùc vËt
Ho¸ tÝnh:
- trong ph©n tö cã C bÊt ®èi cã c¸c ®ång ph©n quang häc, c¸c ®ång ph©n h÷u truyÒn (d¹ng d ) cã ht >
®ång ph©n t¶ truyÒn (d¹ng l ) C¸c tocoferol trong TN ë d¹ng d, TH d¹ng racemic.
- Nhãm Hydrofenol cã tÝnh khö, tÝnh acid :
+ tocoferol dÔ tham gia ph¶n øng thÕ vµo vÞ trÝ orther hoÆc para nÕu c¸c vtrÝ ®ã cßn trèng
+.T¸c nh©n xt¸c sù OXH: tia tö ngo¹i, chÊt bÐo ®· bÞ «i, muãi KL nÆng vµ mt kiÒm.
+ øng dông :
pha chÕ vµ b¶o qu¶n:
.,dïng Vit E b¶o qu¶n caroten, Vit
., ®ùng Vit E trg chai kÝn, thuû tinh mµu ,m¸t tr¸nh a/s
., chÕ phÈm dîc dông :d¹ng acetat or succinat v× bÒn v÷ng h¬n tocoferol
kiÓm nghiÖm: ®Þnh tÝnh ,®Þnh lîng
.,Vit E dÔ tan trg dd kiÒm
.,td víi HNO3 t¹o orto tocoferylquinon mµu ®á + ortho phenyl diamin t¹o sp azo cã huúnh quang
., t/d FeCl3 => sp cã mµu vµng thªm dipyridin =>cho dd mµu ®á
., ®Þnh lîng : pp ®o Ce, chØ thÞ diphenylamin
- C¸c tocoferol (hoÆc tocotrienol ) cã R5 hoÆc / vµ R7 = - H th× dÔ dµng tham gia ph¶n øng thÕ; chóng t¹o
phÈm mµu azo khi t¸c dông víi muèi diazoni (nh β hoÆc δ - tocoferol ; β hoÆc δ tocotrienol).
- Nh©n chroman hÊp thô UV => ®t vµ ®l vit E
5.dîc ®éng häc
- hÊp thu : qua niªm m¹c R. t¬ng tù nh c¸c vit (+)/ dÇu kh¸c, sù hÊp thu cña vit E cÇn cã acid mËt lµm chÊt
nhò ho¸.
- Ph©n bè : Vµo m¸u vit E liªn kÕt víi lipopr huyÕt t¬ng
ph©n bè réng r·i vµo c¸c m«, tÝch luü nhiÒu ë gan vµ c¸c m« mì.
- Th¶i trõ chñ yÕu qua ph©n.
6.T¸c dông vµ c¬ chÕ t¸c dông:
+ Chèng OXH (ng¨nm c¶n qu¸ tr×nh OXH ®éc h¹i), b¶o vÖ mµng TB khái sù tÊn c«ng cña c¸c gèc tù do.
Nhê ®ã b¶o vÖ ®îc tÝnh toµn vÑn cña mµng tÕ bµo .
+ T¸c dông hiÖp ®ång víi vit C, selen , vit A vµ caroten. §b vit E b¶o vÖ vit A, lµm bÒn v÷ng vit A
+ Khi thiÕu vit E cã thÓ gÆp c¸c triÖu chøng : RLTK, thÊt ®iÒu, yÕu c¬, Rung giËt nh·n cÇu, gi¶m
nh¹y c¶m vÒ xóc gi¸c, dÔ tæn th¬ng da, dÔ vì hång cÇu, dÔ tæn th¬ng c¬ vµ tm. §b trªn c¬ quan sinh s¶n khi
thiÕu vit E thÊy tæn th¬ng c¬ quan sinh dôc g©y v« sinh ë nam vµ n÷, sÈy thai, RLKN, rèi lo¹n tm m¹ch.
Tuy nhiªn cha cã b»ng chøng nµo chøng minh c¸c tæn th¬ng trªn chØ lµ do thiÕu vit E g©y nªn vµ còng
cha chøng minh ®îc hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ cña vit E trªn c¸c bÖnh nµy.
7. C§:
+ Dïng phßng vµ ®iÒu trÞ thiÕu vit E
+ Phßng vµ chèng OXH (kÕt hîp víi vit A , vit C vµ selen )trong c¸c bÖnh tim m¹ch ( x¬ v÷a ®éng
m¹ch, t¨ng lipoprotein huyÕt ,..).
+ Dïng phèi hîp ®iÒu trÞ do¹ sÈy thai, sÈy thai liªn tiÕp, v« sinh, thiÓu n¨ng t¹o tinh trïng, rèi lo¹n thêi kú
tiÒn m·n kinh, cËn thÞ tiÕn triÓn thiÕu m¸u tan m¸u , teo c¬, lo¹n dìng c¬, dïng ngoµi ®Ó ng¨n t¸c dông toa cùc
tÝm.
- 55 -
8.TDKMM: So víi vit A, vit D th× vit E Ýt g©y t¸c dông kh«ng mong muèm h¬n, c¬ thÓ gÆp lµ: buån n«n, n«pn,
®Çy h¬i, tiªu chÈy, ®©u ®Çu, chãng mËt...
9. CF: + Viªn nÐn, viªn nang, viªn bao ®êng: 10, 50, 100, 200 vµ 250 mg
+ Dung dÞch tiªm: 30, 100, 250 mg/ ml
+ T' mì, kem dïng ngoµi c¸c lo¹i hµm lîng phèi hîp víi c¸c T' kh¸c .
B. C¸c Vit (+) / H2O
2.1. Vitamin C:
CH2OH
CHOH
O
HO OH
- Tªn Quèc tÕ Acid Ascorbic
5 - (1,2 - hydroxyethyl) -3 , 4 - dihydroxy - 5H - feiran - 2 – on
1. Ngu«n gèc vµ c¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu chÕ
+ Nguån gèc: Chñ yÕu cã trong thùc vËt (trong c¸c lo¹i rau qu¶ t¬i), trong ®éng vËt chØ cã mét lîng rÊt
nhá. Trong dÞch Ðp cam hoÆc chanh chøa kho¶ng 9 mg A. ascorbic / ml
Do kh«ng bÒn víi nhiÖt ®é, ¸nh s¸ng nªn cã thÓ rÊt dÔ thiÕu vit C.
+ §iÒu chÕ: b»ng ph¬ng ph¸p tæng hîp ho¸ häc
Nguyªn liÖu lµ glucose
D-glucose + H2 D-sorbitol VK A. suboxydan L-sorbose +aceton/H2SO4 Diaceton
2.tÝnh chÊt
lý tÝnh
- tinh thÓ or bét kÕt tinh mµu tr¾ng h¬i ngµ vµng, ko mïi
- khi tiÕp xóc víi as bÞ vµng dÇn
- d¹ng kh«:bÒn v÷ng víi kh«ng khÝ, d¹ng dd nhanh chãng bÞ ph©n huû khi cã kh«ng khÝ ®b trg mt kiÒm
- Tn/c= 190
- N¨ng suÊt quay cùc : 20,5- 21,5
- DÔ tan trg níc, EtOH. Ko tan trg cloroform, ether, benzen
ho¸ tÝnh
Nhãm Endiol=> tÝnh acid vµ tÝnh khö:
- tÝnh acid:
+dÔ tan trg hydroxyd vµ carbonat kim lo¹i kiÒm
+td víi muèi t¹o muèi míi =>t¹o dg muèi ascorbat natri dÔ tan trg níc =>®c thuèc tiªm
+td víi Fe II or III =>cho muèi mÇu tÝm
- tÝnh khö:
+d¹ng dd trg nc, khi cã mÆt cña kk Vit C dÔ dµng bÞ oxh
+®é bÒn v÷ng cña Vit C trg dd t¨ng theo sù gi¶m PH vµ sù t¨ng nång ®é
+t¸c nh©n oxh lµ : kk ,a/s, nhiÖt ®é, kiÒm vµ mét sè kl
+oxh Vit x¶y ra ë 2 møc ®é kh¸c nhau:
.oxh thuËn nghÞch: Vit C ->a.dehydroascobic
.oxh ko thuËn nghÞch :Vit C thµnh sp ko ho¹t tÝnh vµ biÕn mµu
Do nhãm Endiol liªn hîp víi nhãm Carboxyl => Vit C hÊp thô UV
3.kiÓm nghiÖm
§Þnh tÝnh
- td víi Fe (II) or Fe (III) cho muèi cã mµu tÝm
- lµm mÊt mµu xanh dd 2,6 –diclorophenol indophenol, dd Iod, dd KMn O4
- AgNO3 => tña ®en
- Tt Fehling => tña ®á g¹ch
- ®o UV
- 56 -
§Þnh lîng
- pp ®o kiÒm :chØ thÞ phenolphtalein, dm lµ níc
- pp ®o Iod : chuÈn ®é b»ng 2,6-diclorophenol indophenol
- ®o UV : = 243 nm, dd cp 0,001% /HCl 0,01N
4. øng dông tÝnh chÊt ho¸ häc trg pha chÕ vµ b¶o qu¶n
Pha chÕ
- Vit C dÔ tan trg dd kiÒm vµ carbonat kiÒm ; td víi muèi t¹o muèi míi => ®/c d¹ng dd tiªm cã nång ®é cao
vµ ë PH gÇn nh trung tÝnh
- Trong chÕ biÕn tp nªn dïng rau qu¶ t¬i
- Ko nªn ®un nÊu l©u, nªn cho rau vµo lóc nc ®ang s«i
- Ko cho soda vµo tp khi dun nÊu
B¶o qu¶n
- b¶o qu¶n tr¸nh a/s, ®Ó trg lä thuû tinh mµu vµng
- dd tiªm :pH dd f¶i acid, thuû tinh ®ùng ph¶i trung tÝnh, mµu vµng, thªm c¸c chÊt chèng oxh ®ång thêi lo¹i
hÕt t¸c nh©n oxh
- dïng Vit C ®Ó b¶o qu¶n tp do tÝnh chèng oxh cña nã.
5.dîc ®éng häc
HÊp thu: dÔ dµng qua niªm m¹c ruét non
Ph©n bè
- Tíi hÇu hÕt c¸c m« ®b lµ tuyÕn yªn, thîng thËn, n·o, b¹ch cÇu
- Ko tÝch kuü trong c¬ thÓ
Th¶i trõ : qua nc tiÓu d¹ng d· chuyÓn ho¸ lµ oxalat vµ urat
6.t¸c dông vµ c¬ chÕ
- tham gia t¹o colagen vµ 1 sè tp kh¸c t¹o nªn m« liªn kÕt ë x¬ng ,r¨ng, m¹ch m¸u
=> thiÕu Vit C :thµnh m¹ch m¸u ko bÒn, g©y ch¶y m¸u ch©n r¨ng or mµng x¬ng, sng níu r¨ng, ...
- tham gia c¸c qtr×nh ch.ho¸ of c¬ thÓ : L, G ,P
- t/g TH 1 sè chÊt: catecholamin, HM vá thîng thËn
- xt¸c qtr×nh chuyÓn Fe (III) ->Fe(II) gióp HT Fe ë t¸ trµng (v× Fe(II) míi ®cj HT )
thiÕu Vit C g©y thiÕu m¸u do thiÕu Fe
- t¨ng t¹o Interferon, lµm nh¹y c¶m cña c¬ thÓ víi His ,chèng stress => søc ®Ò kh¸ng cho c¬ thÓ
- chèng OXH b»ng c¸ch trung hoµ c¸c gèc tù do s¶n sinh ra tõ c¸c ph¶n øng chuyÓn ho¸ =>b¶o vÖ ®c tÝnh
toµn vÑn cña mµng tb (KH víi Vit A vµ Vit E)
7.chØ ®Þnh
- phång vµ ®trÞ thiÕu Vit C (Scorbut)
- t¨ng søc ®Ò kh¸ng c¬ thÓ khi nhiÏm khuÈn, nhiÔm ®éc
- thiÕu m¸u
- phèi hîp víi thuèc chèng dÞ øng
8.tdkmm
- it gÆp tdkmm khi dïng <1g/ ngµy
- khi dïng liÒu cao liªn tôc, dµi ngµy g©y:
+ loÐt d¹ dµy t¸ trµng, viªm bµng quang, tiªu ch¶y
+ t¨ng t¹o sái thËn, g©y bÖnh gut do thuèc (do th¶i nhiÒu oxalat vµ urat qua thËn)
+ g©y hiÖn tîng bËt l¹i :khi dïng thêng xuyªn Vit C, c¬ thÓ ®èi phã b»ng c¸ch t¨ng ph¸ huû, khi dõng ®ét ngét
dÔ gÆp hiÖn tîng thiÕu
- tiªm TM liÒu cao dÔ g©y tan m¸u, gi¶m ®é bÒn HC (®b ë ngêi thiÕu G6PD), dÔ bÞ shock f¶n vÖ
9.cp- liÒu dïng
- Cp : viªn nÐn, viªn sñi :50, 100, 200, 500,1000 mg
Viªn sñi, gãi bét sñi :1000mg
Dd tiªm 5%, 10% èng 1ml, 2ml, 5ml
Ngoµi ra cßn cã d¹ng kÑo ngËm,vµ d¹ng phèi hîp víi c¸c Vit kh¸c
- liÒu:
dù phßng: 50- 100 mg/24h
®trÞ 200-500mg/24h
chèng stress ,t¨ng søc ®Ò kh¸ng dïng liÒu cao h¬n (ko qu¸ 1g/ngµy)
- 57 -
Vitamin B1
H3C N NH2
CH2CH2OH
Vitamin B6
N CH3
.HCl
HOH2C
OH
CH2OH
(5-hydroxy-6-methylpyridin-3,4-diyl) dimethanol hydroclorid
1.nguån gèc
- cã nhiÒu trg thÞt, gan, lua mú, ngò cèc, ®Ëu,...
- ®/c :tæng hîp ho¸ häc
2.tÝnh chÊt
Lý tÝnh
D¹ng base : tinh thÓ ko mµu, tan ®c trg nc, Tn/c= 160
D¹ng muèi clorid :
- tinh thÓ ko mµu or bét kÕt tinh tr¾ng. V÷ng bÒn trg kk
- Tn/c =202- 206
- Dd trg nc acid víi giÊy quú
- DÔ Tan trg nc, tan trg EtOH , ko tan trg cloroform, ether
Ho¸ tÝnh
*Nh©n pyridin:
- tÝnh base :+td víi acid t¹o muèi => cp dîc dông lµ d¹ng muèi chlorid dÔ tan trg nc
+ t¹o tña víi tt alc
- UV
*Nhãm hydroxyphenol
- tÝnh acid :tan trg dd kiÒm ,Fe (3+) =>mµu ®á
- tÝnh khö :
+dÔ bÞ oxh :t¸c nh©n lµ tia tö ngo¹i => bq trg thuû tinh vµng, tr¸nh ¸nh s¸ng
+dÔ tham gia thÕ vµo vtrÝ 6
*Nhãm methanol ë vtrÝ 5: khi vµo c¬ thÓ nhãm methanol ester ho¸ pyridoxalphosphat 1
H2SO4
CoE cã trg tp cña nhiÒu E xt¸c c¸c qr×nh ch ho¸ c¸c aa nh :decarboxy ho¸, chuyÓn dÞch amino, racemic ho¸ vµ ch
ho¸ hydratcacbon, chÊt bÐo
3.kiÓm nghiÖm:
§Þnh tÝnh:
- t¹o tña víi a.silicovolframic vµ a.phosphovolframic
- UV :dd cp 0,001% /HCl :
- Td víi Fe(3+) =>mµu ®á
- T¹o phÈm mµu azo :td víi muèi diazoni
- Td víi 2,6-dicloroquinon clorimid =>phÈm mµu indophenol
- Ph©n biÖt : pyridoxal (R4 =CHO) , pyridoxol (R4= CH2OH), pyridoxamin (R4= CH2NH2):
+pyridoxol t¹o phøc víi acid boric chØ thÞ 2,6- dichlroquinon chlorimid
+2 chÊt cßn l¹i ko ph¶n øng
§Þnh lîng
- ®o acid trg m«i trg khan
- ®o UV
4.dîc ®éng häc
hÊp thu :dÔ qua ®g tiªu ho¸
- 59 -
chuyÓn ho¸ : gan t¹o chÊt ko cßn ho¹t tÝnh
th¶i trõ :nc tiªu
5.t¸c dông:
Tham gia vµo qtr×nh ch ho¸ aa : lµ coE of 1 sè E ch ho¸ Pr: transaminase, carboxylase, cynureinase , racemase:
- Transaminase : cã 2 lo¹i SGOT vµ SGPT ch ho¸ nhãm NH2 cña aa =>a. cetonic
- Decarboxylase : +chuyÓn a.glutamic khö CO2 GABA lµ chÊt dÉn truyÒn tk lo¹i (-)
+ xt¸c cho ph¶n øng histidin -> His vµ trytophan -> serotonin
- Cynureinase : t/g vµo ch ho¸ trytophan ->a. nicotinic =>thiÕu B6 thg kÌm thiÕu PP
- Racemase : xt¸c cho ph¶n øng aa-> d¹ng cã ho¹t tÝnh; TH a.arachidonic tõ a.linoleic vµ TH Hem lµ nh÷ng
chÊt rÊt cÇn thiÕt cho c¬ thÓ
- Tham gia vµo ch ho¸ G .L vµ chuyÓn P -> G, L
- Khi thiÕu B6 g©y c¸c bÖnh ë da vµ TK :viªm da, lìi, m«i kh«, dÔ bÞ kÝch thÝch. NÕu nÆng g©y viªm
d©y tk ngo¹i biªn, thiÕu m¸u, co giËt
6.chØ ®Þnh
- phßng vµ ®trÞ c¸c TH thiªud Vit B6
- Phßng vµ ®trÞ bÖnh ë HTK do c¸c thuèc kh¸c g©y ra (nh Isoniazid)
7.cp-liÒu dïng
- cp :viªn nÐn, tõ 5-> 500 mg ; dd tiªm 100 mg/ml
- liÒu :
phßng bÖnh : ngêi lín :2- 2,5 mg/24h. trÎ em 0,5- 2mg/ 24h
®trÞ : 50- 1000 mg/24h tuú thuéc vµo møc ®é thiÕu
8.tg t¸c thuèc
ko dïng ®ång thêi víi L-Dopa v× lµm gi¶m td cña L-dopa khi ®trÞ bÖnh parkinson
Vitamin B12
1.nguån gèc
- trong TN : B12 cã trg thÞt, trøng, sp b¬ s÷a ,gan
- vit B12 ko cã trg thùc vËt
- ®/c : pp lªn men
2.tÝnh chÊt
Lý tÝnh
- tinh thÓ mµu ®á tèi or bét kªt tinh or bét v« dÞnh h×nh
- d¹ng khan :dÔ hut Èm
- tan trg nc, ethanol, ko tan trg trg cloroform vµ ether
Ho¸ tÝnh
- hÖ d©y nèi ®«i lu©n phiªn =>hÊp thô UV vµ vïng bøc x¹ nh×n thÊy
3.kiÓm nghiÖm:
§Þnh tÝnh:
- ®o UV: cyanocobalamin cã 3 cùc ®¹i : 287, 361, 547-559 nm
hydroxocobalamin : 274, 351, 525nm
§Þnh lîng:
- ®o UV
- pp vi sinh :
4.dîc ®éng häc
hÊp thu:
- tiªu ho¸ ,tiªm
- tiªu ho¸: cÇn cã yÕu tè néi: lµ 1 glycoprotein do tb nm d¹ dµy tiÕt ra
ph©n bè:
- vµo m¸u B12 g¾n víi transcobalamin II ®Ó chuyÓn tíi c¸c m«
- tÝch tr÷ nhiÒu ë gan (90%), TKT¦, tim, nhau thai
th¶i trõ: nhanh qua nc tiÓu (trg vßng 8h ®Çu)
- 60 -
5.t¸c dông:
C¸c cobalamin lµ c¸c coE ®ång vËn chuyÓn, t/g vµo c¸c qtr×nh chuyÓn ho¸ qtrg trg c¬ thª:
5-methyl tetrahydrofolat + homocystein B12 Methionin +tetrahydrofolat
§©y lµ p/ liªn quan ®Ðn ch ho¸ a.folic vµ TH ADN =>cÇn thiÕt cho sù sing s¶n HC
L-methylmalonyl-coA B12 Succinyl –coA
P/ nµy x¶y ra trg chuçi c¸c p/ ch ho¸ c¸c chÊt ceton ®Î ®a vµo chu tr×nh Kreb cÇn cho ch ho¸ L vµ ho¹t
®éng b×nh thêng cña HTK
=> khi thiÕu Vit B12 g©y thiÕu m¸u HC to vµ RLTK :viªm nhiÒu d©y TK, RL c¶m gi¸c, vËn ®éng khu tró ë
ch©n ,tay, RL trÝ nhí vµ t©m thÇn
6.chØ ®Þnh:
- thiÕu m¸u u s¾c HC to
- viªm, ®au d©y TK
- dù phßng thiÕu m¸u or tæn thg TK ë ng c¾t d¹ dµy, viªm ruét m¹n tÝnh
- phèi hîp víi Vit kh¸c :c¬ thÓ suy nhîc, SDD, TE chËm lín, PNCT vµ CCB
7.tdkmm
- cã thÓ g©y dÞ øng, shock, mµy ®ay, mÈn ngøa
8.cp-liÒu dïng
-chÕ phÈm:
cyanocobalamin: (Redisol) :èng 30, 100, 500, 1000 g
hydroxocobalamin (Codroxomin) : èng tiªm 50-5000 g ; d¹ng viªm 200, 500, 1000 g
cã nhiÒu d¹ng chÕ phÈm phèi hîp víi B1,B6
- liÒu :
®trÞ thiÕu m¸u : khëi ®Çu 100 –1000 g/ 24h dïng hµng ngµy or c¸ch ngµy ltuc trg 1-2 tuÇn . duy tr× 100-
1000 g/1lÇn/ 1 th¸ng
®trÞ viªm d©y TK : dïng liÒu cao vµ d¹ng tiªm :500 –5000 g /ngµy
9.CC§
- ung th do lµm t¨ng tiÕn triÓn khèi u
- mÉn c¶m
Chuyªn ®Ò13
Penicillin vµ c¸c kh¸ng sinh b¸n tæng hîp -lactam
I,C¸c Penicillin
1,§Æc ®iÓm chung
a, Nguån gèc
-TN:Benzyl pen.(G), phenoxymethyl pen.(V) thu ®îc tõ MT nu«i cÊy nÊm P. chrysogenum.
§®: phæ hÑp, ko kh¸ng-lactam ase, ko kh¸ng acid (G), kh¸ng acid (V)
-B¸n TH : tõ acid 6-aminopenicillanic (6APA) g¾n thªm c¸c gèc R. §®: KS phæ hÑp; kh¸ng -lactam ase do nhãm
thÕ R c¶n trë khong gian, nhng vÉn bÞ VK kh¸ng gi¸n tiÕp (VK kh¸ng Methicillin); khg/ko khg acid.
-TH toµn phÇn: Ampi, amox. §®: phæ réng; ko kh¸ng-lactam ase vµ acid
b,CÊu tróc ho¸ häc
- 61 -
-C¸c P. ®Òu cã cÊu tróc c¬ b¶n gåm 2 vßng:
+ Vßng A : Thiazolidin.
+ Vßng B : -lactam
-Cã 2 vÞ trÝ VK thêng t¸c ®éng vµo:
+ V.trÝ1: Pen-ase t¸c ®éng lµm më vßng -lactam a. penicilloic lµm mÊt t/d KS.
+ V.trÝ 2: Amidase t/d t¹o ra 6APA dïng ®Ó BTH ra Pen.kh¸c cã u ®iÓm h¬n P. tù nhiªn.
c,C¬ chÕ t¸c dông chung
-Peptidoglycan (PG) lµ thµnh phÇn c¬ b¶n t¹o nªn tÝnh v÷ng ch¾c cña v¸ch TB VK. Qu¸ tr×nh TH Peptidoglycan
®îc thùc hiÖn nhê Enzym D-alanin transpeptidase.
-C¸c Penicillin : + Acyl ho¸ D-alanin trans-dase => (-) STH PG ko t¹o v¸ch tb.
+ Ho¹t ho¸ E. tù ph©n gi¶i Murein hydroxylase t¨ng ph©n huû v¸ch TB
-VK Gr(-):+ V¸ch TB Ýt peptidoglycan--> kÐm nh¹y c¶m víi Peni
+ Cã líp vá P-L bao phñ bªn ngoµi--> P. khã thÊm qua
P. Ýt dïng trªn VK Gr (-)
- Mét sè P. phæ réng (vd : Amox) a H2O cã thÓ ®i qua kªnh Porin trªn mµng TB .
d, C¬ chÕ kh¸ng thuèc.
C¸c VK cã thÓ kh¸ng P. bao gåm :
- VK ko cã v¸ch TB hoÆc ko cã Receptor cña P.
- VK cã v¸ch TB ko cho P. thÊm qua hoÆc ko cho P. g¾n vµo Receptor
- VK t¹o -latamase (Penicillinase)
- E. tù ph©n gi¶i (murein hydroxylase) cña VK ®îc ho¹t ho¸.
e, tdKMM
-Peni thùc tÕ kh«ng ®éc
- DÞ øng cho vµi % ngêi bÖnh (phô thuéc vµo CF vµ ®êng dïng). BiÓu hiÖn : phï m¹ch,næi mÈn ë da,viªm thËn
phï,bÖnh huyÕt thanh, gi¶m b¹ch cÇu trung tÝnh – thêng xuyªn xuÊt hiÖn khi dïng liÒu cao.
-§êng uèng : buån n«n, ®au thîng vÞ, Øa ch¶y…
-Lµm thay ®æi ®¸ng kÓ hÖ VK ë ngêi,lµm RL ®«ng m¸u ,gi¶i phãng néi ®éc tè vµ c¸c thµnh phÇn kh¸c
cña TB VK
f, TÝnh chÊt- kiÓm nghiÖm
-§a sè cã mïi ®Æc biÖt
-lµ c¸c dc h÷u tuyÒn víi nhiÒu C*6,5,2.
-phæ IR, UV, c¸c ff s¾c ký PHLC, TLC, GC.
-Ýt tan /níc, nhng víi nhãm –COOH: t¹o muèi NA, K tan/ níc vµ muèi víi base amin cho TDKD.
-C¸c ph¶n øng :
+C¸c p/ oxyho¸ t¹o mµu : ., Víi acid H2SO4®
., Thuèc thö sulfoformon.
., Hydroxylamin HCl /MTkiÒm + acid +dd FeCl3 ( hoÆc CuSO4).
+Ph¶n øng ¸I nh©n vµo TT C+ cña nhãm C=O:
*-OH pø m¹nh vµo –C=O, råi khö CO2 ë vÞ trÝ7 t¹o ra a.penicilloic.
*khi khèng chÕ pø (b»ng ®é kiÒm, nh®é, thgian) 2 s¶n fÈm thuû f©n chøa c¸c nhãm –CHO vµ -SH, dÔ bÞ
oxy ho¸ bëi Iod hoÆc muèi Hg+2 pø ®Þnh lîng.
+Ph¶n øng ¸I ®iÖn tö: ë mt H+ sÏ h×nh thµnh TT mang ®iÖn tÝch ©m t¹i S, H+ t¸c dông vµo ®Ó ph¸ vì c¸c lkÕt
4-5, 7-1 mÊt ctróc -lactam.
Qua c¸c pø trªn Pen. kh«ng bÒn víi mt –OH, H+, amin, alcol ph¶I b¶o qu¶n b»ng c¸c hÖ ®Öm citrat, fosfat vµ
tñ l¹nh.
_ Thö tinh khiÕt:
+ Thö ®é hoµ tan, ®é trong, mÇu s¾c vµ pH dd
+C¸c giíi h¹n t¹p chÊt (Cl-,SO42-, KL nÆng, tro sulfat….)
+ §é Èm.
+ N¨ng xuÊt quay cùc.
+T¹p chÊt liªn quan.
-§Þnh lîng :
+ PP VSV : dùa vµo kh¶ n¨ng t¹o vßng,S vßng tû lÖ thuËn víi lîng Penicillin.
+ P 2 ho¸ häc: thuû f©n/ -OH, tr.hoµ -OH, æn ®Þnh pH vµ chuÈn ®é:
., Pp ®o Iod : Dùa vµo kh¶ n¨ng bÞ OXH cña c¸c s¶n phÈm thuû ph©n chøa nhãm –CHO, -SH cña Peni
bëi I2. lîng I2 thõa ®îc chuÈn ®é b»ng Na thiosulfat O,1 N, chi thÞ hå tinh bét.
- 62 -
., ChuÈn ®é b»ng Hg(NO3)2 : s¶n phÈm thuû ph©n ®îc chuÈn ®é b»ng dd Hg(NO3)2 ,thùc hiÖn trong
hÖ ®Öm acetat cã pH=4,6 ; chØ thÞ ®o thÕ.
., Pp ho¸ lý : HPLC.
2,Penicillin tù nhiªn
1,Tªn. Benzyl Peni
2,C«ng thøc.
3,TÝnh chÊ-KN.
-Bét kÕt tinh tr¾ng.
-Ýt tan/H2O , (-)/ CHCl3, ether ; (+)/dd acid lo·ng vµ kiÒm lo·ng.
-§Þnh tÝnh:
+cã t/c cña a.a.: víi ninhydrin hoÆc TT Fehling.
+pø mµu víi H2SO4® + formol—vµng xÉm.
+®o IR so chuÈn, TLC.
-TTK:+®o pH, ns quay cùc, GC.
-§Þnh lîng: +®o Hg+2 cho d¹ng nguyªn liÖu.
+fÐp ®o Iod cho d¹ng bµo chÕ.
+HPLC
4,D§H
* HÊp thu: - ®êng tiªu hãa(do bÒn víi dÞch vÞ), ko bÞ ¶nh hg bëi th/¨n (so víi ampi)
- Cmax/ m¸u sau uèng 1-2h ,TB 1h.
* P/bè: nhanh vµo c¸c m« vµ dÞch c¬ thÓ. Qua ®îc nhau thai, s÷a mÑ, vµo dÞch n·o tñy kÐm trõ khi MN bÞ
viªm.
* Th¶i trõ: chñ yÕu qua thËn.
5,Phæ td.
KS phæ réng h¬n c¸c Peni kh¸c, c¶ Gr(-) vµ Gr(+):
-Gr(+) : kh«ng t¸c dông víi c¸c VK tiÕt Penicillase; TD < Pen.
-Gr(-) : chñng a khÝ vµ kþ khÝ Gr(-): E.coli , Salmonella…TD> Pen. vµ <Ampi.
6,C§.
- NK h« hÊp trªn do VK nh¹y c¶m: viªm xoang, viªm tai gi÷a, viªm PQ cÊp vµ m¹n,viªm n¾p thanh qu¶n. Hay dïng
cho NK toµn th©n h¬n Ampi.
- NK ®êng niÖu kh«ng biÕn chøng do E.coli ,Enterobacter
- C¸c NK kh¸c : NK tiªu hãa, NK huyÕt do VK nh¹y c¶m víi Amox.
7,CF
Amox (Hiconcil , Clamocyl)
-Viªn nang 0,25g; 0,5g.
-Lä bét pha tiªm (Muèi Na): 0,25g ; 0,5g.
II,C¸c Cefalosporin.
1, §Æc ®iÓm chung.
a,Nguån gèc.
- Cefa TN: ®îc ph©n lËp tõ MT nu«i cÊy nÊm Cefa acremonium, cã ho¹t tÝnh kh¸ng khuÈn yÕu nªn ko dïng/ LS.
- Cefa TH: b¸n TH tõ ax. 7-amino cephalosporinic (7ACA), cÊu tróc vßng 7ACA dÔ bÞ cefalosporinase ph¸ hñy
lµm mÊt t/d kh¸ng khuÈn.
b,CÊu tróc hãa häc:
* Ph©n tÝch cÊu tróc:
- 64 -
- cÊu tróc 2 vßng: 1 - Lactam 4 c¹nh (azetidin-2-on) g¾n víi 1 dÞ vßng 6 c¹nh (2,3-dihydro-6H-1,3-thiazin)
- cã 2C* á vÞ trÝ 6, 7. §Ó ho¹t tÝnh sinh häc cao nhÊt th× nhÊt thiÕt ph¶i cã cÊu h×nh 6R & 7R.
- d©y nèi ®ßi hái ph¶i n»m gi÷a vÞ trÝ C3-C4( 3) ®Ó t¹o hÖ nèi 2 liªn hîp víi 2 ®iÖn tö cña N vµ nhãm =CO;
nÕu ë C2-C3 ( 2) th× t/d KS sÏ ko cßn n÷a.
- vÞ trÝ 2,4,6 cè ®Þnh ko thay ®æi, vÞ trÝ 4 lu«n lµ nhãm COOH (muèi or ester)
- C3 cã R3
- C7 lu«n lµ chuçi acylanin
- R1, R3 thay ®æi tïy mçi Cefa.
- R2 cã thÓ lµ H, OH, OCH3
- S ®îc thay thÕ =
- phÇn chung cho c¸c Cefa lµ A7AC:
* Sù liªn quan gi÷a cÊu tróc, t/d:
- nhãm thÕ R1 lµm thay ®æi t/d kh¸ng khuÈn vµ ®é bÒn v÷ng of ph©n tö
- sù kh¸ng -lactamase cã thÓ ®¹t ®îc b»ng c¸ch lùa chän R1, R2.
- nhãm thÕ R3 lµm thay ®æi D§H of ph©n tö (VD: t¨ng t/d kh¸ng khuÈn, ®Æc biÖt víi tô cÇu vµ Pseudomonas)
c,Ph©n lo¹i: theo thÕ hÖ, cã 4 thÕ hÖ:
theo phæ TD víi VK Gr(-) t¨ng vµ Gr(+) gi¶m khi chuyÓn tõ G1G4.
Vµ ®é bÒn v÷ng ®/v β-lactamase
THÖ §Æc ®iÓm VD
G1 -dÔ bÞ thñy ph©n bëi Cefalosporinase Cefalothin, Cefazolin,
-TD m¹nh víi Gr(+), tr.b×nh víi Gr(-) Cefalexin
G2 -Cã t/d kh¸ng -lactamase Cefamandol,Cefuroxim,
- TD Gr(+)< G1; Gr(-) >G1 Cefoxilin
G3 - m¹nh h¬n víi Gr(-): c¶ víi TKMX, Gr- kþ khÝ Cefotaxim, Ceftriaxon
- MIC thÊp h¬n
- cã kh¶ n¨ng khuyÕch t¸n tèt tíi c¸c bé phËn mµ TG 1,2
ko ®Õn ®îc: ®¹t MBC/dÞch n·o tuû.
G4 bÒn v÷ng h¬n víi -lactamase: G4>G3 Cefepim
cã ho¹t tÝnh m¹nh trªn Gr(-)
d, kiÓm nghiÖm:
* §Þnh tÝnh:
-sù liªn hîp cña nèi 2 ( 3) víi vßng -lactamasephæ UV cã max x¸c ®Þnh.
- IR, so víi chÊt chuÈn
- P/ mÇu: + víi H2SO4/HCHO
+ víi H2SO4 ë 100C
- X/® Na
- SKLM, HPLC
* §Þnh lîng
- PP hãa häc:
+ PP ®o I2: ®Þnh lîng a.Cefalosporinic (sp thñy ph©n= kiÒm of c¸c Cefa) b»ng I2 chuÈn d/MT CH3COOH,
®Þnh lîng I2 d= Na2CO3, chØ thÞ hå tinh bét
+ PP trung hßa: hßa tan chÕ phÈm/DMF,
®Þnh lîng chøc carboxylic ë C4 b»ng dd Methylat chuÈn, chØ thÞ ®o thÕ or chØ thÞ mµu.
- PP hãa lý:
+ Phæ UV, so víi chuÈn
+ HPLC
- PP VSV: t/d (-) sù ph¸t triÓn of VK of KS cÇn ®Þnh lîng ®v tô cÇu vµng, E.coli, B.subtilis… so víi chÊt chuÈn.
* KiÓm nghiÖm sinh häc:
- §é v« trïng
- ChÝ nhiÖt tè
- Thö ®éc tÝnh bÊt thêng trªn chuét
- Kh¸c (®«i khi): chÊt g©y h¹ HA.
E, C¬ chÕ kh¸ng khuÈn:
- 65 -
(-) TH thµnh TB VK t¬ng tù Peni.
CÊu tróc: Ph©n tö cã m« h×nh Ampicillin (R1) nªn bÒn víi acid, R2=H; R3=-CH3.
1. TÝnh chÊt:
- bét kÕt tinh tr¾ng
- ®é tan: + ko tan/dm h/c
+ Ýt tan/H2O (1g/100ml)
+ tan/ddkiÒm lo·ng
- ®é quay cùc: +149 +158 (dd ®Öm, C=0,5%)
2. KiÓm nghiÖm:
* §Þnh tÝnh:-fæ Ø, so chuÈn; fæ UV; n/s quay cùc
- P/ mµu: + H2SO4, 100C, 1' m.vµng nh¹t
+ HCHO/H2SO4, 100C, 1' m.vµng
- HPLC: tÝnh t/g lu.
* §Þnh lîng: HPLC
y/c: C%= 95,0-101 g Cefa khan/1mg
3. D§H:
* HÊp thu: tèt qua tiªu hãa
* P/bè: réng kh¾p c¬ thÓ, qua nhau thai, s÷a mÑ, Ýt qua dÞch n·o tñy
* C/hãa: hÇu nh ko c/hãa trong c¬ thÓ
- Th¶i trõ: chñ yÕu qua níc tiÓu, t1/2=1-1,5h, kÐo dµi ë TSS, ngêi suy thËn
4. Phæ, c¬ chÕ t/d:
* Phæ: trung b×nh
- Gr (+):liªn cÇu, phÕ cÇu, , tô cÇu (trõ tô cÇu kh¸ng men Methicilin)
- Gr (-): E.coli, Shigella
- c¸c chñng kh¸ng: Enterococcus, Staphylococcus kh¸ng Methicilin
5. C§: NK th«ng thêng do VK nh¹y c¶m
- NK h« hÊp, TMH
- NK tiÕt niÖu- sinh ®ôc
- NK da, m« mÒm, x¬ng, r¨ng
6. T/d KMM:
- P/ dÞ øng: ngøa, ban da, mµy ®ay…; nÆng: sèc ph¶n vÖ, phï Quink, h/c steven- johnson (tÇn xuÊt thÊp h¬n
Peni)
- §éc víi thËn: viªm thËn kÏ
- RLTH: buån n«n, ®au bông, tiªu ch¶y
- Béi nhiÔm nÊm ë miÖng, ©m ®¹o, viªm ruét kÕt mµng gi¶, cã thÓ t¨ng BC a eosin, gi¶m BC trung tÝnh, gi¶m
TC, nhøc ®Çu, chãng mÆt
7. CC§:
- dÞ øng Cefa
- thËn träng víi ngêi suy thËn, cã tiÒn sö dÞ øng Peni (cã thÓ g©y kh¸ng chÐo)
2-CEFUROXIM (THÖ 2)
Tªn BD: Kefunox, Zinacef, Cenoxim
1. T/c:
- bét kÕt tinh tr¾ng or h¬i vµng
- ®é tan: ko tan/cån
Ýt tan/EtOH
tan/H2O, dd1% cã pH~6,7; dd 10% cã pH=7
- dd/H2O cã thÓ bÒn v÷ng 12h ë t phßng, sau ~24h bÞ ph©n hñy
- hçn dÞch tiªm gi÷ ®îc 48h ë 2-10C.
* §Þnh lîng:
HPLC, y/c chÕ phÈm dd: 855 100 g/1g tÝnh theo khan.
- 66 -
2. D§H:
- t¬ng tù Cefotaxim
- t1/2 dµi 8-12h nªn dïng 1 lÇn/ngµy, do:
+ tû lÖ kÕt hîp Pr ht cao 83-96%
+ bµi tiÕt qua níc tiÓu chËm
3. Phæ:
- réng trªn c¶ Gr(+), Gr(-)
- cã ho¹t tÝnh trªn lËu cÇu kh¸ng Peni., H.influenza
- bÒn v÷ng víi phÇn lín c¸c -lactamase.
- t/d kÐm Cefutaxim ®v Gr(+), B.fragilis
- ®¹t nång ®é kh¸ cao trong dÞch n·o tñy ®Ó VMN do H.×nluenza, MNC g©y ra (lµ dÉn chÊt duy nhÊt cña
Cefa.G2 cã TD nµy)
4. C§, CC§: ~ Cefotaxim.
3- CEFOTAXIM (THÖ 3)
Tªn BD: Claforan
C«ng thøc:
R3=-CH2-COOCH3 kh«ng bÒn, 1 fÇn bÞ thuû f©n thµnh –CH2OH Ýt t¸c dông
CEFTRIAZON (G3)
BD: Rocephin
CT:
Chuyªn ®Ò 14:
Khaùng sinh Aminosid
I,Đại cương về nhóm thuốc..
1,Cấu trúc.
"Genin-O-Ose".
-Phần Genin : là vòng Cyclytol (Polyalcol đóng vòng).
+ Dẫn chất 1,3-diamino cyclitol : 3 cấu trúc
H
OH H
HN NH
H2N H2N H2N-C-HN
NH2 NH2 NH-C-NH2
HO OH HO OH HO OH
OH OH OH
Streptamin Deoxy-2-streptamin Streptidin
D/c Deoxy-2-streptamin có 2 nhánh đường gắn vào các vị trí 4,5 hoặc 4,6
+ Dẫn chất 1,4- diaminocycitol
-Phần đường (Ose) : đương amin 6 cạnh hoặc đường 5 cạnh.
2,Sản xuất.
-Aminosid tự nhiên được chiết xuất bằng pp lên men các chủng VSV thuộc Streptomyces
,Micromonospora , Bacillius.
- Dùng pp trao đổi ion qua cột Cationid.
3Tính chất.
-Định tính
+Thân nước do phần đường.
+Amin tính Base : --> (+)/ H2O và trong dm hc.
--> tạo muối với acid.
+Tạo phức màu tím với ninhydrin.
-Định lượng :
+ Hoạt lực kháng khuẩn : VSV hoặc HPLC.
+ Giới hạn Sulfat : pp Complexon
4,Phổ
- Gr(-) và chọn lọc 1 số Gr (+).
- Cơ chế : A. gắn vào màng TB ,thấm qua các porin vào nội bào rồi lien kết với các yếu tố vận
chuyển tới Riboxom.
==> + Sai lệch mã di chuyển .
+ (-) tổng hợp Pr cần thiết.
+ Kìm hãm sự phát triển hoặc tiêu diệt VK.
- Cơ chế kháng : Tạo ra các E tác động vào 1 số vị trí trên phân tử chất KS --> làm mất hiệu lực.
5, Độc tính
Sử dụng liều cao và kéo dài:
- Thính giác : gây hoại tử tổ chức giây TK thính giác => ù tai,khó nghe,điếc ko hồi phục.
- 68 -
- Tiết niệu : +Kích ứng cầu thận và ống thận
+ Gây hoại tử cấp ống thận.
==> Nguyên tắc sử dụng KS Aminosid:
+ Không dùng liều cao , kéo dài. Đợt diều trị 7-10 ngày.
+ Phối hợp với các thuốc cùng tác dụng => giảm liều => giảm độc.
+ Luôn theo dõi các triệu chứng ngộ độc thuốc.
+ Ko tiêm Aminosic dẫn chất 4,5- deoxy-2- Streptamin.
II,Các thuốc cụ thể
Streptomycin Sulfat
1,Nguồn gốc
-Chiết xuất từ môi trường nuôi cấy Strep.Griseus.
- PP trao đổi ion.
2,Tính chất.
-Vật lý:
+ Bột kết tinh trắng ,ko mùi , vị đắng ,hút ẩm.
+ Dễ tan trong nước , (-) / dm hc.
- Định tính :
+ Guanin : dd Streptomycin sulfat / NaOH đun sôi NH3 làm xanh
giấy quỳ.
+ Khử (do nhóm ald của L-Streptose):
Fehling Cu2O đỏ nâu.
+ Tạo malton :
DD streptomycin sulfat / NaOH đun nóng L-Streptose -> malton tạo màu tím đỏ với
FeCl3.
- Định lượng:
+ PP VSV : hoạt lực > or = 720 UI / 1mg chất thử
3,DĐH
`- HT : + Ít hấp thu đường TH --> ko bị phá hủy với dịch vị.
--> bền vững với Penicillinase.
+ Dùng đường tiêm bắp .
+ Uống --> diệt khuẩn đường tiêu hóa.
- PB : + Ít liên kết Pr HT.
+ Ít vào dịch não tủy kể cả khi màng não bị viêm.
-TT : Qua nước tiểu.
4,Tác dụng và cơ chế.
-Gr (-).
- Gr (+) < Penicillin ; Pseudomonas < Gentamycin.
- Tác dụng tốt trên VK lao, phong,dịch hạch .đường ruột.
5,CĐ.
- Điều trị lao (Phối hợp theo phác đồ ).
- Nhiễm khuẩn do Gr (-) , dịch hạch.
- Nhiễm khuẩn đường tiêu hóa , chuẩn bị phẫu thuật đường TH.
- Phối hợp với nhóm Penicillin => điều trị viêm màng trong tim do liên cầu.
6,Td KMM.
- Gây độc với thính giác : RL tiền đình , ốc tai => ù tai, điếc.
- Độc với thận (< Gentamycin).
- Dị ứng.
Gentamycin
- 69 -
CP dược dụng là muối sulfat hoặc hỗn hợp Gentamycin C1,C1a , C2, C2a.
1,Nguồn gốc ..
Chiết xuất từ môi trường nuôi cấy các chủng M.purpurea và M. echinospora
2,Tính chất.
- Lý tính : + Bột kết tinh màu trắng ,hút ẩm .
+ (+) / H2O , (-) / dm hc.
- Hóa tính : Amin --> tính base.
- Định tính : + SKLM.
+ P/ứ Ninhydrin.
+ SCr
- Định lượng : pp VSV
+ Chủng VK thử : Bacillius pumilus.
+ Hoạt lực phải đạt 590 UI / 1 mg.
3,DĐH
- HT : + Ít hấp thu qua đường TH
+ Hấp thu tốt qua đường tiêm.
- PB : + Ít lkết với pr HT.
+ Ktán chủ yếu vào dịch ngoại bào.
+ Qua được nhau thai và sữa mẹ, ít vào dịch não tủy kể cả khi màng não bị viêm.
- CH : Ít chuyển hóa trong cơ thể.
- TT : + Nước tiểu.
+ T 1/2 : 2-4 h.
4, Phổ và cơ chế td
-Phổ : + VK ưa khí Gr (-).
+ Gr (+) : liên cầu, phế cầu,tụ cầu ( cả tụ cầu kháng Methicillin và tụ cầu sinh
Penicillinase).
+ Tác dụng với Actinomyces và Mycoplasma.
+ VK kháng : Mycobacterium , VK kị khí và nấm.
- Cơ chế :
+ Vào TB nhờ hệ thống vận chuyển phụ thuộc O2 trên màng
+ Gắn vào tiểu đơn vị 30S của Riboxom --> biến dạng Riboxom- --> trình tự sắp xếp aa
không đúng => tạo Pr của TB VK ko có hoạt tính.
5, CĐ.
- Điều trị NK nặng do VK Gr(-) mắc phải ở bệnh viện : đường mật, huyết, VMN , viêm phổi
,xương khớp, ổ bụng, tiết niệu.
- Dự phòng phẫu thuật.
- Gentamycin thường phối hợp với Penicillin, Quinolon, Clindamycin, Metronidazon => tăng hiệu
lực kháng khuẩn.
6, Td KMM.
-Thính giác
- Thận.
- Dị ứng : mày đay, ban da, tróc vẩy.
- : + (-) dẫn truyền TK - cơ.
+ Trường hợp nặng gây suy hô hấp, liệt hô hấp, liệt cơ.
7, CCĐ.
- Người lớn có tổn thương thận hoặc thính giác.
- Dị ứng với Gentamycin.
8, TTT
- Dùng đồng thời với các thuốc gây độc với thận : aminosid , vancomycin , cephalosporin ,lợi
tiểu Furosemid....tăng độc tính của thận.
- Với các thuốc (-) dẫn truyền TK-cơ gây tăng nguy cơ giãn cơ.
- Gentamycin tương kỵ với Penicillin, Cephalosporin , Furosemid .Heparin và có phản ứng với
các chất có pH kiềm hoặc với các thuốc ko bền với pH acid => ko được trộn các thuốc này với
Gentamycin trong cùng 1 dd tiêm truyền.
9, CP- Liều dùng
- Ống tiêm : 2mg/mL , 40mg/ mL ,80mg/2 mL , 160mg/ 2mL.
- Người lớn và TE : 3-5 mg/kg/24h chia 2-3 lần.
- Giảm liều ở bệnh nhân suy thận ,người cao tuổi ,TSS
- 70 -
Chuyeân ñeà 15:
Kháng sinh nhóm Macrolid
3. Nguồn gốc:
- Thiên nhiên: xạ khuẩn Streptomycin
- Bán tổng hợp: từ thiên nhiên thay đổi 1 số nhóm thế nhằm khắc phục 1 số nhược điểm của mẹ.
VD: Từ Erythromycin:
thay nhóm ceton ở C9 bằng dẫn chất oxim Roxithro
thay nhóm OH ở C6 bằng nhóm Methoxy Clorithro
tạo sản phẩm bền hơn trong MT acid, nâng cao hoạt tính SKD hoặc mở rộng phổ t/d trên VK.
1. DĐH
chỉ t/d khi ở dạng base, nhưng khi uống bị mất hoạt tính bởi acid dịch vị và dạng base rất đắng nên
dùng dạng M' và ester (E.stearat, E.ethylsuccinat) hoặc viên bao tan trong ruột (vào ruột mới bị thủy
phân thành dạng base có t/d).
+ hấp thu qua đường uống hoặc trực tràng (SKD 30 60% ở dạng base)
dạng M' gluceptat, lactobionat tan/nước dùng tiêm bắp hoặc tĩnh mạch
uống 500mg sau 1-2h đạt Cmax/huyết tương là: 0,5-1,9 g/ml
+ liên kết với huyết tương 70-90%
phân bố rộng khắp các mô và dịch cơ thể: vào cả dịch gỉ tai giữa, tinh dịch, tuyến tiền liệt, nhau thai
và sữa mẹ. Đạt nồng độ cao ở gan, mật, hầu như ko vào dịch não tủy.
+ chuyển hóa qua gan
+ thải trừ chủ yếu qua phân
2. Phổ, Cơ chế t/d:
* Phổ: t.bình, chú ý Gr(+): Streptococus, Staphilococus, Bacillus anthrasis..., 1 ít Gr(-) tương đương
Peni.
+ Ưu: t/d lên VK nội bào (Mycoplasma, Clamyda, Ricketsia)
+ Nhược: ko t/d lên VK Gr(-) ưu khí
* Cơ chế: kìm khuẩn
ức nhế TH Protein của TB VK do gắn vào tiểu đ.vị 50S của Riboxom, ngăncản sự chuyển vị
peptidyl-ARN từ vị trí tiếp nhận sang vị trí cho, nên các aminoacyl-ARNt mới ko thể vào vị trí tiếp nhận,
nên a.a ko gắn vào chuỗi peptid đang thành lập.
3. CĐ:
điều trị nhiễm khuẩn do VK nhạy cảm, gồm:
- NK hô hấp, da, mô mềm, hệ tiết niệu-sinh dục
- dự phòng thấp khớp cấp (thay thế Peni)
4. T/d KMM;
ít độc, ít t/d KMM nên dùng trong nhi khoa
RLTH (phổ biến): nôn nao khó chịu đau bụng, tiêu chảy
Khác:p/ư dị ứng, viêm gan, vàng da,loạn nhịp, điếc có hồi phục
Nên dùng thuốc sau khi ăn
5. CCĐ
viêm gan, rối loạn Porphyrin, mẫn cảm với thuốc
6. Tương tác thuốc:
- ức chế E. CH' ở Mycrosom gan của nhiều thuốc (Theophylin, Methylprednisolon)
- hiệp đông t/d với nhiều thuốc: Wafarin, Digoxin, Bromocriptin
nên làm tăng t/d và độc tính của các thuốc phối hợp, đặc biệt khi phối hợp với các chất gây độc với tim
như Terfenadin, Astemisol có thể gây xoắn đỉnh
- phối hợp với Macrolic khác hay Lincosamid sẽ làm giảm t/d kháng khuẩn do cạnh tranh vị trí t/d.
7. Chế phẩm và liều dùng:
* Chế phẩm: Erythromycin ( Erythrocin, Adamycin)
+ bột pha hỗn dịch uống: 125mg/5ml
+ v.nén, v.nang, v.bao tan trong ruột: 250, 500mg
+các dạng dùng ngoài: tra mắt 0,5% (Acneryne), dd nước, dd cồn, kem , thuốc mỡ (Erythrogen) 2%,
4%.
* Liều dùng: NL: 1-2g/24h, chia 2-4 lần
TE: 300mg/kg/24h
- 72 -
SPYRAMYCIN
Cấu trúc:
2. DĐH:
- hấp thu nhanh nhưng ko hoàn toàn qua đường tiêu hóa, thức ăn ảnh hưởng hấp thụ
- liên kết với Pr h.tg kém (10%)
phân phối nhiều vào dịch phế quản, phổi, nước bọt, các xoang, xương, khớp, sữa mẹ. Ko vào dịch
não tủy.
- Chuyển hóa ở gan
- Thải trừ chủ yếu qua phân, t1/2=8h.
3. Phổ t/d:
- tương tự Ery, nhưng rộng hơn và hiệu lực mạnh hơn
- t/d với cả Toxoplasma gondic, Branhamella catarhalis, Streptococcus nhạy cảm với methicillin.
4. CĐ:
- NK ở đường hô hấp, da, cơ, xương, tiết niệu, sinh dục
- Phòng ngừa viêm màng não do não mô cầu
- Dự phòng thấp tim cấp ở bệnh nhân dị ứng với Peni
- Trị nhiễm Toxoplasma ở PNCT.
AZITHROMYCIN
Công thức:
- 73 -
1. Nguồn gốc:
bán TH từ Oxim erythromycin A, mở rộng vòng Macrolid thành 15 ng.tử, trong đó có 1N
2. Tính chất:
- bột kết tinh
- Độ tan: ít tan/nước
tan/1số dm hữu cơ
- t n/c: 113-115C
- [ ]: 45-49 (dd 20mg/ml EtOH)
3. DĐH:
- hấp thu nhanh, thức ăn lám giảm hấp thu thuốc
- phân bố rộng khắp cơ thể.
Đặc biệt thuốc đạt nồng độ trong tế bào cao hơn trong huyết tương từ 10-100lần
- t1/2 = 40-80h TDKD.
4. Phổ t/d: tương tự Ery
- mở rộng t/d trên Gr(-)
- t/d mạnh trên H.influenza, M.catarhalis, Neisseria, VK nội bào, VK cơ hội ở bệnh nhân nhiễm
HIV/AIDS.
5. CĐ, CCĐ: tương tự Ery.
6. Chế phẩm, liều dùng:
* Chế phẩm: Azithromycin (Zinthromax, Azithromax, Azinok)
v.nang, v.nén 125, 250, 500mg
hỗn dịch uống 250mg/5ml
* Liều dùng:
NL: ngày đầu 500mg/24h, chia 1-2 lần; các ngày sau 250mg/24h (đợt 5 ngày)
Hoặc 500mg/24h x 3ngày
Chưa có chỉ định dùng cho TE.
Chuyªn ®Ò 16:
Kháng sinh nhóm Quinolon và kháng sinh thực vật
R1
COOH
A
B
N
A : acid 1-alkyl-1,4- R2
dihydro-4-oxo-pyridin R
carboxylic.
B : Benzen , pyridin , pyrimidin ( N ở vị trí 8)
2,Phân loại.
Chia làm 2 thế hệ:
-Quinolon thế hệ 1 :
+ Không gắn F (trừ Flumequin) .
+ Phổ Gr(-) ; ko tác dụng trên trực khuẩn mủ xanh.
- Quinolon thế hệ II:
+ Các chất gắn ít nhất 1 F.(6)
+ Gr (-) : Cả VK đã kháng Q-G1 ; TKMX.
+ Gr (+) : tụ cầu vàng, liên cầu, cầu khuẩn ruột, VK kỵ khí.....
+ Đặc biệt : Legionella, chlamydia, Mycoplasma (VK nội bào), VK kháng alcol
Các FluoQuinolon mới có fổ rộng hơn, ưu điểm DDH và TDKD....
3,Cơ chế. 1trong 2 cơ chế
- (-) ADN- gyrase: T’ gắn với Enz.--> mất hoạt tính của Enz.--> ko mở vòng xoắn.
- 74 -
- Tạo phức với KL hóa trị 2 của các Pr chứa các KL này. Khi bị ion hóa, các phức nàycó hoạt
tính cao với cácEnz. c/h.
4,Liên quan giữa cấu trúc và tác dụng
- Vị trí 1:Hoạt tính tối đa đạt được khi R là- C2H5, -C3H7 ,đặc biệt là cyclopropyl.
- Vị trí 2: ko có nhóm thế, 1 ít tr.hợp thay C2 bằng N2 => hoạt tính diệt khuẩn,
- Vị trí 3 v à 4 là cô định. Phải là nhóm Oxo , mọi biến đổi ở vị trí này đều cho những dẫn chất ko
có tac dụng.
- Vị trí 5: c ó thÓ cã -NH2, -OCH3
- Vị trí 6 : G1 H; G2 là F, khi đó7 là nhân piperazinyl: tăng TD đáng kể, đtrị TKMX.
-Vị trí 8 : có thể thay C bằng N hoặc O
==> tăng khả năng diệt khuẩn,có tác dụng tốt trên trực khuẩn mủ xanh.
5,Tính chất.
* Tính chất
- Ít tan trong H2O , tan nhiều trong dung môi hc, (+) / kiềm.
- Tạo phức với ion KL hóa trị II => màu.
- Định tính F- (Thế hệ 2)
- IR, UV.
- TLC và HPLC.
* Định lượng :
-HPLC , đo quang.
- PP VSV.
- Đo acid (-COOH) :
+ Chuẩn bằng kiềm mạnh: Na methylat hoặc tetrebutylaminohydroxyd
+ Môi trường : DMF.
.
- Đo base (chức base ở R2): + Chất chuẩn : HClO4
+ Môi trường : acid acetic khan.
6,Công dụng.
- TH I : NK tiết niệu cấp hoặc mãn tính ko có biến chứng.
- TH II : + NK tiết niệu cấp và mãn tính kể cả có triệu chứng.
+ NK toàn thân.
7,TdKMM.
-Nhức đầu, chóng mặt, buồn nôn , cảm thụ ánh sáng; các triệu chứng mất đi sau khi dùng thuốc.
- Tai biến viêm gan:
+ Tỷ lệ thấp , hay gặp ở người cao tuổi.
+ 1/3 trường hợp đứt gân khi bị viêm gân.
8,CCĐ
-FNCT & CCB.
-TE < 18 tháng (TH II) và người cao tuổi.
- Thiếu men G6DP vì có nguy cơ thiếu máu.
- Người bị động kinh hoặc có tiền sử co giật vì bệnh sẽ tăng gây RLTT.
II,Các thuốc cụ thể
Acid Nalidixic
O
COOH
B A
N N
H3C
C2H5
Acid 1-ethyl-7-methyl-1,4-dihydr0-4-oxo-1,8-naphtyridin-3-carboxylic
1,Tính chất.
- Tính chất:
+ Bột tinh thể trắng hoặc vàng nhạt.
+ Độ tan : (-) / H2O
(+) / methylenclorid.
Ít tan / aceton,alcol.
(+) / dd hydroxyd kiềm loãng.
- 75 -
+ T n/c : 2300C.
+ UV : 1= 258nm ,2 = 334 nm.
+ Mầu : CF / HCl + -naphtol / EtOH => đỏ cam.
+ TLC.
-Định lượng:
+ MT: methylenclorid-propanol-nước (10-30-10)
+ chuẩn: NaOH/ EtOH
+ CT: điện kế
2, DĐH
- HT: + nhanh, gần như h.toàn qua đường tiêu hóa
+ uống 1g đạt Cmax=20-50 g/ml
- P/bố: + đạt n/độ cao trong nước tiểu (20-25 g/ml)
+ ít qua nhau thai, sữa mẹ
- C/hóa: c/hóa 1 phần thành a.hydroxy nalidixic có hoạt tính kháng khuẩn giống mẹ
- Thải trừ: qua nước tiểu/24h.
3,Phổ và cơ chế.
* Phổ: - Vk ưa khí Gr(-): E.coli, Proteus, Klebsiella, Enterobaccter(trừ P.aeruginose)
- ko t/d trên Gr(+), VK kỵ khí
* Cơ chế: (-) TH ADN do (-) ADN-gyrase
4,CĐ.
- NK tiết niệu, sinh dục do VK Gr(-): viêm bàng quang, viêm bể thận,...
- NK đường tiêu hóa do Gr(-): viêm dạ dày, viêm ruột,..
5,TdKMM.
- nhức đầu, chóng mặt, buồn ngủ, RL thị giác
- tiêu chảy, buồn nôn
- phát ban, đau xương khớp
- TC, thiếu máu tan máu (ở người thiếu E. G6PD)
6,CCĐ.
- suy thận
- RL tạo máu
- động kinh, tăng áp lực sọ não
- PNCT, CCB; TE< 3 tháng
- mẫn cảm
7,TTT.
- n/độ HT, t/d of: Theophylin, Cafein, Coumarin...
- nitrofuratoin kiềm hóa nước tiểu, kháng ax. dạ dày làm t/d of thuốc
8, CF - LD
* BD: Negram, Negradixid
V.nén, v.nang 500mg
* Liều: NL: 1g x 4l/24h x 7 ngày (1g x 2l/24h x 24ngày)
TE>3tháng: 50mg/kg/24h: 4l
Ciprofloxacin
O
F COOH
B A
N N
N
HN
Hoàng lien
Hoàng bá
1-Tên cây thuốc:
Phellodendron amurense Rupr (quan hoàng bá) và Ph. Chinense Schneider (xuyên HB)
Họ: cam- Rutaceae.
2-Phân bố:
có nhiều ở TQ, Nga. Hiện đang di thực và trồng thử ở VN.
3-BPD-CB: Vỏ than của cây trên 10 năm, cạo sạch lớp bần, cắt thành miếng phơi khô.
4-Thành phần hh:
-Chủ yếu là alkaloid berberin, còn có Phellodendrin, palmatin, chất béo, h/c sterolic.
5-TD-CD:
-Dịch chiết: (-) 1 số VK: TC. tả lỵ, thương hàn.
-H/c lacton /HB có td (-) TKTW, hà đường huyết trên thỏ.
-được dùng để đtrị kiết lỵ, ỉa chảy, viêm tíu mật, viêm đường tiết niệu, đái đục di tinh, khí hư, sốt, mồ hôi
trộm.
-dùng ngoài để rửa mắt, đắp chữa mụn nhọt, vết thương.
-làm nguyên liệu chiết xuất berberin.
6-Công năng chủ trị:
-Tư âm giáng hoả: đtrị âm hư phát sốt, xương đau âm ỉ, ra mồ hôi trộm.
-Thanh nhiệt táo thấp: bàng quang thấp nhiệt (đái đỏ, buốt rắt), hoàng đản thấp nhiệt (viêm gan mật)
-Giải độc tiêu viêm: đtrị lở ngứa, mụn nhọt.
7-Dạng BC: Viên nén Berberin 0,05g
Sài đất
1-Tên cây thuốc:
-Cây sài đất: Wedelia calendulacae Less; họ cúc Asteraceae.
2-Phân bố: mọc hoang khắp nơi ở VN.
3-BPD-CB:
-Phần trên mặt đất của cây.
-Dụng dạng tươi, thu hái khi cây ra hoa, có thể phơi khô để dùng.
4-Thành phần hh: chứa dc nhóm coumestan là wedelolacton và 1 ít tinh dầu, muối vô cơ.
5-Tác dụng-công dụng:
-có TD kháng khuẩn yếu, nhưng dung chữa viêm nhiễm tuyến sữa, viêm bang quang, viêm TMH, mụn
nhọt, lở loét, phòng chữa rôm sảy.
-Wedelolacton có td estrogen.
6-Dạng BC: dung tươi giã, xay lấy nước uống.
Leucotrien Prostaglandin
- 79 -
-VÕt th¬ng chËm lªn sÑo,dÔ nhiÔm trïng..
-T¨ng ®êng huyÕt g©y §T§ hoÆc lµm nÆng thªm bÖnh §T§.
-Nhîc c¬, teo c¬, mái c¬.
-Lo·ng x¬ng, xèp x¬ng.
-RL ph©n bè mì.
-Suy TT cÊp khi ngõng ®ét ngét.
7,D§H
-C¸c GC. tù nhiªn vµ dÉn xuÊt cña nã ®îc dïng nhiÒu qua ®êng uèng,tiªm b¾p,dung dÞch,phun mï vµ b«i
trªn da.
-Nh×n chung hÊp thu tãt qua ®êng tiªu ho¸.Ph©n bè vµo tÊt c¶ c¸c m« trong c¬ thÓ,qua ®îc nhau thai vµ
s÷a mÑ mét lîng nhá.
-Liªn kÕt Pr huyÕt t¬ng > 90% chñ yÕu Globulin.
-ChuyÓn ho¸ ë gan vµ th¶i trõ chñ yÕu qua thËn.
8,C§.
-§iÒu trÞ thay thÕ khi VTT kh«ng tiÕt ®ñ H.(ThiÓu n¨ng VTT cÊp vµ m¹n hoÆc thiÓu n¨ng TT thø ph¸t
do rèi lo¹n vïng díi ®åi,RL tuyÕn yªn.).
-§iÒu trÞ c¸c bÖnh tù miÔn(bÖnh Collagen): Lupus ban ®á hÖ thèng,viªm khíp d¹ng thÊp,thÊp tim vµ
dïng trong c¸c phÉu thuËt cÊy ghÐp c¬ quan ®Ó chèng ph¶n øng lo¹i m¶nh ghÐp cña c¬ thÓ.
-§iÒu trÞ dÞ øng,shock ph¶n vÖ vµ c¸c bÖnh liªn quan ®Õn ph¶n øng dÞ øng,mµy ®ay,viªm da tiÕp xóc.
-§iÒu trÞ viªm c¬,khíp,viªm da.
-ChÈn ®o¸n héi chøng Cushing.
9,CC§
-LoÐt dd-tt.
-MÉn c¶m víi thuèc.
-NhiÔm nÊm,virus.
-§ang dïng vacxin sèng.
-ThËn träng : §T§, phï,HA cao,lo·ng x¬ng => theo dâi HA vµ Glucose /m¸u.
2,Tªn KH :3,20-dion-11,17,21-triol-4-pregnen-21-acetat.
3,Nguån gèc vµ c¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu chÕ.
+Nguån gèc : tæng hîp
4,TÝnh chÊt:
-Lý tÝnh : + Bét tr¾ng,kh«ng mïi ,t0 nc 235-2450C.
+[]D =+158 -> +167 (C0,5 ,aceton).
+ (-) / H2O, khã tan/cån, CH2Cl2.
-
Ho¸ tÝnh :
+CP + Phenylhydrazin/H+ mµu vµng.
+CP + H2SO4®/ cån n©u ®Ëm vµ huúnh quang xanh, thªm H2O mÊt hq.
+Thö gèc acetyl: + Hydroxylamin/NaOH ------>Na acetohydroxamat
råi pø víi dd FeCl3 -->Fe(III) acetohydroxamat(®á tèi)
+TÝnh khö : ., P/ø tr¸ng Ag : + dd AgNO3/NH3
., + TT Feling ---> ®á g¹ch.
., + Muèi Tetrezolium ---> C¸c Formazan cã mµu -Phæ IR ,SKLM.
.
-Thö tinh khiÕt : HPLC
-§Þnh lg: ®o UV ë 245,1nm víi dd 0,002%, biÕt A(1,1)= 395
- 80 -
-D¹ng bµo chÕ.
Thuèc mì hay hçn dÞch tiªm b¾p .Lä 5ml chøa 125mg Hy.acetat.
II,Prednisolon.
1,Nguån gèc.
Glucocorticoid c¶i tiÕn vßng A .B¸n tæng hîp tõ Hydrocortison.
2,C«ng thøc:
III, Dexamethason
1, Tªn
-BD : Cortade ,Decarcotin ,Dexeson.
-KH : 9 - fluoro -16 - methyl prednisolon.
2,C«ng thøc.
3,TÝnh chÊt.
-
Tinh thÓ hay bét kÕt tinh tr¾ng ,kh«ng mïi.
-
(-) / H2O , Ýt tan /CHCl3 , khã tan / cån 950
-
[]D = +75 ---> +80 0C (C1,dioxan)
4,C§:
-Ho¹t tÝnh m¹nh h¬n Prednisolon 7 lÇn ,Cortison 35 lÇn.
-Chèng viªm (cÊp),chèng Shock ph¶n vÖ hay phï n·o cÊp.
-T¸c dông kÐo dµi :36-72 h.
5,TdKMM :
(-) m¹nh sù t¨ng trëng,lµm t¨ng tû lÖ mÊt x¬ng vµ (-) trôc vïng díi ®åi – tuyÕn yªn – tuyÕn thîng thËn =>
kh«ng ph¶i lùa chän hµng ®Çu cho viªm m¹n.
6,D¹ng BC
-Thuèc viªn . O,5 mg / 1 viªn.
-Tiªm b¾p ,TM Di Na dexamethason phosphat.
Chuyªn ®Ò 18:
Thuèc ®iÒu trÞ viªm loÐt d¹ dµy- t¸ trµng
- 81 -
I.§¹i c¬ng vÒ bÖnh
1.§Þnh nghÜa
LoÐt d¹ dµy t¸ trµng lµ 1 bÖnh m·n tÝnh. Tæn th¬ng lµ nh÷ng vÕt loÐt tõ NM d¹ dµy-ruét cã thÓ x©m lÊn s©u
h¬n qua líp NM. VÞ trÝ hay gÆp lµ loÐt bê cong nhá, hang vÞ, m«n vÞ vµ hµnh t¸ trµng
2.nguyªn nh©n, c¬ chÕ bÖnh sinh
Sù mÊt c©n b»ng gi÷a yÕu tè t¸n c«ng (acid, pepsin, H.pylori) vµ yÕu tè b¶o vÖ (sù tiÕt chÊt nhÇy, sù nguyªn
vÑn cña líp biÓu m« bao phñ, vai trß cña tuÇn hoµn, TK,...)
- Vai trß cña acid vµ pepsin dÞch vÞ
+ yÕu tè dÔ lµm ph¸t sinh loÐt dd-tt
+ do tiÕt qu¸ nhiÒu gastrin vµ acid => g©y héi chøng Zollinger-Ellison víi nhiÒu æ loÐt ë dd-tt
+ ko f¶i mäi TH loÐt ®Òu cã t¨ng tiÕt acid
- Vtrß cña H.pylori
+ ®ãng vtrß chñ yÕu trg nguªn nh©n vµ bÖnh sinh of loÐt dd-tt
+ lµ 1 Gr(-), sèng ë díi líp NM dd-tt, lµm tæn th¬ng NM t¹i chç b»ng c¸ch: tho¸i ho¸ líp nhµy b¶o vÖ NM, SX
ra c¸c men lµm tæn th¬ng tb NM:
. H.pylori tiÕt ra men urease ®Ó thuû ph©n Ure => amoniac g©y ®éc víi tb NM
.ng¨n c¶n qtr×nh TH chÊt nhµy => thay ®æi slg vµ ph©n bè chÊt nhÇy trªn bÒ mÆt NM
=> sù toµn vÑn of líp chÊt nhÇy ko cßn, kÌm theo tæn th¬ng c¸c tb biÓu m«, c¸c yÕu tè tÊn c«ng nh acid,
pepsin t¸c ®éng trùc tiÕp vµo tb biÓu m« => loÐt
- YÕu tè tinh thÇn:
+ c¬ thÓ gÆp Stress , c¨ng th¼ng tK kÐo dµi g©y co m¹ch =>t¨ng tiÕt acid g©y loÐt. vÕt loÐt (+) vá n·o vµ
vá n·o l¹i (+) d¹ dµy theo c¬ chÕ ph¶n håi
- Vai trß cña 1 sè thuèc: C¸c thuèc corticoid vµ NSAIDs (-)TH PG (cã vtrß (+) sinh chÊt nhµy vµ
bicarbonat ) => lµm gi¶m bvÖ NM dd-tt
- Vai trß cña hót thuèc l¸ : thuèc l¸ lµm (-) qtr×nh TH PG
- Yõu tè di truyÒn:
+bÖnh loÐt dd-tt cã tiÒn sö gia ®×nh
+ ng cã nhãm m¸u O cã tû loÐt cao h¬n c¸c nhãm m¸u kh¸c
- YÕu tè ¨n uèng :¨n uèng c¸c chÊt kthÝch : uèng rîu, ¨n chÊt qu¸ nãng or qua l¹nh ;vËn ®éng sau khi ¨n no
=> ®Òu t¸c ®éng tæn h¹i tíi NM dd vµ thóc ®Èy vÕt loÐt nÆng h¬n
3.Nguyªn t¾c vµ ph¸c ®å ®iÒu trÞ
môc ®Ých ®trÞ
- gi¶m yÕu tè g©y loÐt trªn bÖnh c¨n cña tõng bn
- t¨ng cêng yÕu tè bv b»ng c¸ch t¸i t¹o NM
- diÖt trõ H.pylori b»ng KS vµ thuèc diÖt khuÈn
chÕ ®é ¨n vµ sinh ho¹t
- ¨n nhiÒu b÷a, nhai kü
- khi ®au nªn ¨n láng, ¨n nhÑ, uèng nhiÒu nc
- ko ¨n nhiÒu chÊt g©y kÝch thÝch
- ko hót thuèc l¸
c¸c thuèc ®ttrÞ loÐt dd-tt
- thuèc trung hoµ acid dÞch vÞ (antacid)
- thuèc (-) bµi tiªt HCl
+ (-) thô thÓ H2 :cimetidin, ranitidin,...
+ (-) b¬m proton : omeprazol
- thuãc bv NM vµ b¨ng bã æ loÐt
+ thuèc b¨ng bã æ loÐt
+ (+) tiÕt chÊt nhÇy vµ bicarbonat
+ vit B1, B6 ,PP bv NM ,®iÒu ®é acid, gióp cá thÓ h©p thu nhanh c¸c chÊt dinh dìng
- thuèc td trªn TKT¦ vµ TKTV
+ an thÇn
+ gi¶m co th¾t, gi¶m tiÕt dÞch
- diÖt H.pylori
+ HC bismuth h÷u c¬
+ KS : amox, tetra, clarythromycin
+ d/c 5- nitro imidazol
mét sè ph¸c ®å ®trÞ
- ph¸c ®å bé 3:
Omeprazol + Amoxixilli + Clarythromycin hoÆc Omeprazol + Clarythromycin + Metronidazol
- 82 -
- ph¸c ®å bé 4
Omeprazol + h/c Bismuth + Tetra + Metro hoÆc Ome + Bismuth + Tetra + Amox
®trÞ tÊn c«ng 1-2 tuÇn vµ duy tr× 4-6 tuÇn
chØ ®Þnh ®trÞ ngo¹i khoa
- chØ ®Þnh tuyÖt ®èi:
+ ch¶y m¸u TH ®· ®trÞ néi khoa tÝch cùc mµ ko cÇm m¸u
+ thñng æ loÐt, hÑp m«n vÞ, ung th ho¸
- chØ ®Þnh t¬ng ®èi
+ ch¶y m¸u æ loÐt t¸i ph¸t nhiÒu lÇn, co nguy c¬ sÏ ch¶y m¸u tiÕp
+bn >40t ®· ®trÞ néi khoa tÝch cùc mµ ko ®ì. ®au nhiÒu lÇn lµm a/h ®Õn kn lao ®éng vµ cuéc sèng
II.Thuèc cô thÓ
N-CN
N
CH2-S-CH2-NH-C-NH-CH3
2- cyano 1-methyl-3-{2-{{(5-methyl imidazol-4-yl)-methyl}-thio} ethyl} guanidin
Lý tÝnh:
- bét kªt tinh tr¾ng or hÇu nh tr¾ng, mïi khã chÞu
- Tn/c = 141 –143
- Ko tan níc, clorofrom, ether. Tan trg cån
Ho¸ tÝnh :
- N trg ph©n tö => tÝnh base yÕu. TÝnh base m¹nh nhÊt do N ë vtrÝ 3 trg vßng => td víi acid t¹o muèi .
øng dông tÝnh chÊt nµy ®Ó ®/c d¹ng muèi dÔ tan trg nc => pha dd tiªm
- Cimetidin /H2O t¹o hçn dÞch ®ôc +HCl => hçn dÞch trong + a.silicovolframic t¹o tña
- DÞ vßng =>®o UV
§Þnh lîng
- ®o acid trg mt khan :mt a.acetic khan; chØ thÞ ®o thÕ
- ®o UV
Ranitidin
CH-NO 2
- 83 -
N-SO2-NH2
(H2N)2C N S CH2-S-CH2-CH2-C-NH2
N
N`-(amino sulfonyl)-3-{{{2-(diaminomethylen) amino}-4-thiazoly}-methyl} thopropanimidamid
Lý tÝnh:
- chÊt r¾n kªt tinh mµu tr¾ng or h¬i vµng
- Tn/c = 163- 164
- RÊt dÔ tan trg a.acetic b¨ng ; Ýt tan trg MeOH ; rÊt khã tan trg nc; ko tan trg trg EtOH. Tan trg acid v« c¬
Ho¸ tÝnh : vßng thiazol => tÝnh base vµ hÊp thô UV
- tÝnh base:
+ cp ko tan trg nc + HCl lo·ng = >tan + NaOH => t¹o tña
+®/c d¹ng muèi clorid dÔ tan trg nc => ®/c dd tiªm
+ cp/ HCl + a.picric => tña vµng ; + a.silicovolframic => tña tr¾ng
- hÊp thô UV
§Þnh lîng:
- ®o acid trg mt khan :a.acetic khan ;chØ thÞ ®o thÕ
- §o UV : dd ®Öm phosphat pH =2,5 cã 1 cùc ®¹i t¹i 265 nm
2.Dîc ®éng häc:
HÊp thu:
- ht nhanh vµ hoµn toµn qua ®g tiªu ho¸
- ®¹t C max/ huyÕt t¬ng sau 1-2 h
- SKD ®g uèng 30-80% (Cimetidin)
Ph©n bè:
- g¾n víi Pr huyÕt t¬ng :50%
- qua ®c dÞch n·o tuû, rau thai vµ s÷a mÑ
ChuyÓn ho¸: c/ ho¸ ë gan khg 30%
Th¶i trõ:
- qua thËn trªn 60% d¹ng cha c/ho¸
- T1/2 : Cimetidin (1,5- 2,3h) ; Ranitidan vµ Famotidin ( 2-3h ). T¨ng lªn ë bn suy thËn
3.t¸c dông:
- (-) R H2 :
+lµm gi¶m tiÕt acid dÞch vÞ ( His, gastrin, thuèc cêng phã giao c¶m, thuèc (+) d©y X lµm t¨ng tiÕt a.dÞch
vÞ)
+ kn gi¶m tiÕt acid dÞch vÞ t¨ng dÇn : Cimetindin (50%) < Ranitidin (70%) < Famotidin (94%)
+ ko a/h ®Õn sù bµi tiÕt c¸c dÞch tiªu ho¸ kh¸c vµ chøc n¨ng cña d¹ dµy
- td ko liªn quan ®Õn (-) R H2
+ Cimetindin (-) Cyt P450 ë gan. Ranitidin it td vµ Famotidin ko td lªn cyt P450
+ Cimetidin g©y kh¸ng androgen (do g¾n vµo R- androgen)
C¬ chÕ:
- do cthøc gÇn gièng víi His => thuèc kh¸ng H2 tranh chÊp víi His t¹i R H2 ë tb thµnh d¹ dµy => (-) tiÕt
acid dÞch vÞ bëi c¸c nguyªn nh©n g©y t¨ng tiªt His ë d¹ dµy ( cêng phã giao c¶m, T¡, t¨ng tiÕt gastrin,.)
- thuèc lµm gi¶m tiÕt c¶ sè lîng vµ nång ®é HCl
- thuèc ko cã td trªn R H1 mµ chØ td chän läc trªn R H2
4.chØ ®Þnh:
- loÐt d¹ dµy t¸ trµng : rÊt hq víi loet cÊp tÝnh
- héi chøng Zollinger-Ellison (héi chøng t¨ng tiÕt acid do c¸c khèi u g©y t¨ng tiÕt gastrin ë tuyÕn tuþ)
- ®trÞ chøng trµo ngîc d¹ dµy thùc qu¶n
- lµm giam tiÕt dÞch vÞ trg c¸c TH loÐt ®g tiªu ho¸ cã liªn quan ®Õn t¨ng tiÕt dÞch vÞ (viem loÐt thùc
qu¶n, loÐt miÖng nèi d¹ dµy ruét,...)
5.tdkmm
- thuèc dïng t¬ng ®èi an toµn, Ýt tdp. Hay gÆp nhÊt ë Cimetidin, Ýt g¨p ë Nizatidin
- thêng gÆp
+ chãng mÆt nhøc ®Çu
+ RLTH : buån n«n, ph©n láng or t¸o bãn
+ ®au khíp, ®au c¬
+ Cimetidin :g©y h¹ HA, lo¹n nhÞp tim khi tiªm TM
- 84 -
- Ýt gÆp
+ trªn TKT¦ :mª s¶n, RL ý thøc (thêng gÆp víi Cimetidin)
+ néi tiÕt: cimetidin kh¸ng androgen vµ t¨ng tiÕt prolactin => chøng vó to ë ®µn «ng, ch¶y s÷a ko do sinh ®Î,
gi¶m tinh dÞch, liÖt d¬ng (gi¶m t×nh dôc) khi dïng liÒu cao kÐo dµi (h¬n 8 tuÇn)
+ RL t¹o m¸u : thiÕu m¸u, gi¶m b¹ch cÇu (suy tuû) cã håi phôc
+ gan :ø mËt do cimetidin; viªm gan do ranitidin
+ g©y ung th d¹ dµy:do lµm gi¶m ®é acid nªn 1 sè vk cã thÓ ph¸t triÓn ®c, t¹o nitrosamin tõ T¡ g©y ng th
6.cc®:
- PNCT vµ CCB :do thuèc qua ®c nhau thai vµ s÷a mÑ => chØ dïng khi thËt cÇn thiÕt
- ThËn trg tiªm TM cimetidin ®Ò phßng tôt HA vµ lo¹n nhÞp tim
7.t¬ng t¸c thuèc
- Cimetidin: (-) Cyt P450 => lµm thay ®æi SKD , t¨ng td vµ ®éc tÝnh cña c¸c thuèc c/ho¸ qua Cyt P450.
t¨ng T1/2 cña c¸c thuèc : phenytoin, theophylin, phenobarbital,...
- Antacid lµm gi¶m hÊp thu cña kh¸ng H2 => nªn uèng c¸ch nhau 1-2h
8.chÕ phÈm:
- Cimetidin (Tagamet):
+ Viªn nÐn 200, 300, 400 ,800mg. Dd uèng 300mg/15ml. Dd tiªm 200/2ml
+ liÒu : uèng 200mg *3l vµ 400mg trc khi ®i ngñ /ngµy. ®ît ®trÞ kÐo dµi 4-8 tuÇn. liÒu duy tr× 400mg/ngµy
vµo buæi chiÒu (hnay cã xu híng dïng 800mg/ ngµy uèng trc khi ®i ngñ)
+Khi loÐt ®g tiÕn triÓn vµ cã ch¶y m¸u d¹ dµy or n«n th× tiªm b¾p or tiªm TM: 4-8 èng/ngµy. sau 7 ngµy
chuyÓn sg uèng
- Ranitidin (Zantac, Azantac, Raniplex) :m¹nh gÊp 4-10 lÇn cimetidin
+ viªn nÐn, viªn sñi : 100- 300 mg. Uèng 300mg/lÇn vµo buæi tèi
- Famotidin (Pepcid) m¹nh gÊp 30lÇn Cimetidin
+ Viªn nÐn 20, 40 mg. LiÒu 20mg* 2l/ ngµy or 40mg/ngµy *1lÇn vµo buæi tèi
N
H3CO
H3C CH3
OCH3
5-methoxy- 2- {{(4-methoxy 3,5- dimethyl-2- pyridinyl) methyl}sulfinyl}-1H- benzimidazol
1.tÝnh chÊt
Lý tÝnh:
- Bét tr¾ng or hÇu nh tr¾ng
- RÊt Ýt tan trg nc; tan trg EtOH, MeOH vµ c¸c dd kiÒm lo·ng
Ho¸ tÝnh:
- Pyridin => tÝnh base => td víi acid t¹o muèi ; do ®ã td víi HCl t¹o d¹ng muèi clorid dÔ tan trg nc
- Do hiÖu øng nhãm sulfonyl => H of benzimidazol linh ®éng => tÝnh acid :
+ td víi base => t¹o muèi
+ td víi kl nÆng or kl mµu => t¹o muèi kÐt tña or muèi cã mµu
+ cp tan trg dd kiÒm t¹o muèi dÔ tan trg nc => ®/c d¹ng dîc dông
- DÞ vßng => hÊp thô UV
§Þnh lîng:
- ®o acid trg mt khan
- ®o base : dm EtOH chØ thÞ ®o thÕ
- ®o UV : cp 0,02% /NaOH 0,1N cho 2 cùc ®¹i :276nm; 305nm
2.Dîc ®éng häc
H©p thu : nhanh qua ®g tiªu ho¸. Thay ®æi tuú thuéc theo liÒu vµ pH d¹ dµy
SKD : 70% nÕu dïng lÆp l¹i
Thuèc g¾n m¹nh vµo Pr HT
ChuyÓn ho¸ ë gan
Th¶i trõ qua thËn 80%. T1/2 khg 30- 90`
- 85 -
3.t¸c dông
C¬ chÕ:
- øc chÕ H+ /K+ ATPase
- thuèc thuéc dÉn xuÊt benzimidazol. Khi vµo trg c¬ thÓ ë pH < 5 nã ®c proton ho¸ thµnh 2 d¹ng acid
sulphenic vµ sulphenamic. Hai chÊt nµy g¾n thuËn nghÞch víi nhãm sulhydryl cña H+/K+ ATPase ë tb
thµnh d¹ dµy nªn øc chÕ tiÕt acid do bÊt kú nguyªn nh©n nµo
T¸c dông:
- thuèc øc chª dÆc hiÖu vµ ko håi phôc b¬m proton do td chän läc trªn tb thµnh d¹ dµy => td nhanh vµ hq,
tØ lÖ liÒn sÑo ®¹t tíi 95% sau 8 tuÇn ®rÞ
- rÊt Ýt a/h ®Õn klg dÞch vÞ, sù bµi tiÕt pepsin, yÕu tè néi d¹ dµy vµ sù co bãp d¹ dµy
4.chØ ®Þnh:
- loÐt d¹ dµy t¸ trµng tiÕn triÓn or c¸c TH loÐt mµ dïng thuèc kh¸ng H2 ko hq
- héi chøng Zollinger- Ellison vµ chøng trµo ngîc d¹ dµy thùc qu¶n
5.tdkmm
- RLTH :buån n«n ,t¸o bãn or tiªu ch¶y
- RLTKT¦: chãng mÆt, nhøc ®Çu , ngñ gµ
- Do (-) tiÕt acid d¹ dµy, pH d¹ dµy t¨ng lªn => ph¸t triÓn 1 sè vk g©y ung th
6.cc®
- MÉn c¶m
- LoÐt d¹ dµy ¸c tÝnh
- ThËn trg PNCT vµ CCB
7.chÕ phÈm
- Omeprazol (Losec; Mopral) : viªn nÐn, viªn bao tan trg ruét 20mg
+ ®trÞ loÐt dd-tt: 20-40mg/ngµy * 4-6 tuÇn
+ ®trÞ trµo ngc dd-tq : 20-40mg/ngµy * 4-12 tuÇn
+ ®trÞ Zollinger- Ellison: > 120mg/ ngµy chia 2-3 lÇn * 4 tuÇn
- Lansoprazol (Lanzor): viªn nang 30mg. LoÐt dd-tt : 1v/ngµy * 4 tuÇn
- Pantoprazol (Pantoloc): viªn bao tan trg ruét 40mg; lä bét pha tiªm 40mg kÌm 10ml NaCl 0,9% tiªm TM
+ uèng 40mg/ ngµy dïng ko qu¸ 8 tuÇn
- Rabenprazol (Pariet): viªn bao phim 10mg. Uèng 20mg/ngµy
C¸c Antacid
1.tÝnh chÊt:
C¸c Antacid lµ nh÷ng thuèc cã td trunh hoµ acid dÞch vi, n©ng pH d¹ dµy lªn 4. lµ hydroxyd of Mg; Al; Ca; Na
2.Dîc ®éng häc
- møc ®é ht kh¸c nhau gi÷a c¸c thuèc
- c¸c antacid chøa Al, Mg ®c hÊp thu rÊt Ýt nªn cã td t¹i chç
3.t¸c dông
- trung hoµ acid dÞch vÞ
- lµm t¨ng pH dÞch vÞ, (-) ht cña pepsin, t¨ng td c¶u hµng rµo chÊt nhµy, (+) kn ®Ò kh¸ng cña dd
- c¾t c¬n ®au vµ gi¶m triÖu chøng nhanh nhng ng¾n (15-30`) => dïng nhiÒu lÇn trg ngµy
4.chØ ®Þnh
- loÐt d¹ dµy t¸ trµng
- héi chøng Zollinger-Ellison, héi chøng trµo ngc d¹ dµy thùc qu¶n: antacid KH víi (-) H2 vµ omeprazol
- Al(OH)3 lµm kÕt tña pepsin nªn ®trÞ tèt trg loÐt d¹ dµy do t¨ng pepsin
5.tdkmm:
- Mg(OH)2
+ rÊt Ýt tan trg nc, xuèng ruét td víi anion SO4, CO3 t¹o muèi Ýt tan, tr¸nh ht base nªn ko g©y nhiÔm base
m¸u
+ dïng l©u: Mg 2+ sÏ gi÷ nc => td nhuËn trµng
- Al(OH)3:
+ dïng l©u: KH víi Pr NM ruét , lµm s¨n NM ruét g©y t¸o bãn
+ ko g©y base m¸u nhng do KH víi anion PO4 nªn ph¶i huy ®éng gèc phosphat tõ x¬ng ra => g©y nhuyÔn x-
¬ng=> c®é ¨n cÇn bæ xung phosphat vµ protid
- 86 -
6.cc®
- suy thËn nÆng
- ko nªn dïng antacid qu¸ m¹nh vµ kÐo dµi v× dÔ g©y viªm d¹ dµy do base ho¸
7.t¬ng t¸c thuèc
- c¸c antacid lµm gi¶m ht c¸c thuèc khi dïng cïng : thuèc khabgs H2; digoxin; tetracyclin; propanolon; cloroquin;
quinidin; fluoroquinolon; indomethacin; INH; ethambutol,...
8.chÕ phÈm:
Trong thùc tÕ dïng c¸c cp KH
- Maalox : viªn nÐn chøa 0,4g Al(OH)3 vµ 0,4g Mg(OH)2 : ngËm or nhai 1-2v, 1h sau b÷a ¨n or khi khã
chÞu lóc ®au
- Gastropulgite : gãi bét uèng cã 2,5g attapulgite ho¹t ho¸ + 0,5g gel kh« Al(OH)3 vµ MgCO3. 2-4g/ngµy
- Phosphalugel : gãi 100g chøa 13g AlPO4 ë d¹ng keo. Uèng 1-2gãi/1lÇn* 2-3lÇn/ngµy
Nªn uèng 1-2h sau ¨n th× td c¸c antacid kÐo dµi h¬n
Chuyªn ®Ò 19:
THUỐC ĐIỀU TRỊ HO HEN
- 87 -
+ duy trì chức năng hô hấp bình thường or tối ưu
+ đảm bảo chất lượng cuộc sống.
+ ưu tiên thuốc dạng hít để giảm t/d phụ
+ dự phòng tắc nghẽn phổi ko hồi phục , hạn chế tử vong
- Thuốc:
+ Thuốc cắt cơn:
Khi có cơn: Salbutamol, Terbutalin, Theophylin...
Khi có cơn nặng: Thuốc giãn PQ + Corticoid
+ Dự phòng cơn hen:
Corticoid
Sodium cromoglycate: ổn định màng TB Mast và TB viêm khác
CODEIN
H3CO
O H
N-CH3
HO
SALBUTAMOL SULPHAT
- 88 -
HO
.H2SO4
HOH2C CH(OH)-CH2-NH-C(CH3)3
2
1-(4-hydroxy 3-hydroxymethyl phenyl) 2-terbutylamin
1.TÝnh chÊt
- bột kết tinh trắng or gần trắng
- vị hơi đắng
- độ tan: + khó tan/ Ether
+ hơi tan/nước
+ tan/EtOH 96%
- Tn/c 155C
2.KiÓm nghiÖm
*ĐT:
- IR, UV
- cp/dd Na tetra borat+ 4-aminophenazon; K fericyanid; Cloroform, lắc lớp Cloroform có m.đỏ cam.
* ĐL:
- MT khan
- dd: HClO4
3.Dîc §éng Häc
- H/thu: dùng đường uống or khí dung
+ uống có t/d sau 30', duy trì t/d 4-6h
+ khí dung có t/d sau 2-3'
4.T¸c dông-c¬ chÕ:
- (+) 2- Adrenergic làm:
- tăng TH AMPv
- giãn cơ trơn khí phế quản, tử cung, mạch máu
- (+) cơ vân
4.CĐ:
- hen phế quản
- dọa đẻ non
5. T/d KMM:
- run cơ, đánh trống ngực, nhịp tim nhanh
- nhức đầu, chóng mặt, mất ngủ
- dùng kéo dài gây quen thuốc
6. CCĐ:
- loạn nhịp tim
- suy mạch vành
- tăng HA
- tiểu đường
- PNCT 3 th đầu
7. CP:
- BD: Ventolin
* Liều: - khí dung: 100 g/l hít, 1-4 lần/24h
- uống: 2-4mg/l, 3-4lần/24h
* Dạng BC:
- V.nén: 2,4,8 mg
- Siro: 2mg/5ml
- Thuốc bơm hít: 90ml dạng base ~100liều
- Thuốc tiêm: 0,05g/ml; 0,2mg/ml; 0,5mg/ml
- Thuốc đan: cơn đau quặn dạ con.
Chuyên đề 20:
THUỐC ĐIỀU TRỊ BỆNH ĐÁI THÁO ĐƯỜNG
- 89 -
I. ĐC BỆNH:
1. ĐN, PL:
* ĐN:
ĐTĐ là 1 bệnh mạn tính, gây ra bởi sự tiếu hụt tương đối or tuyệt đối Insulin, dẫn đến RL chuyển hóa
Hydratcarbon. Bệnh được đặc trưng bởi tình trạng tăng đường huyết mạn tính.
* PL:
- ĐTĐ tup1: phụ thuộc Insulin
- ĐTĐ tup2: ko phụ thuộc Insulin
- ĐTĐ các tup đặc hiệu khác:
+ ĐTĐ thứ phát: do bệnh lý tụy ngoại tiết, nội tiết...
+ ĐTĐ thai kỳ
+ RL dung nạp glucose
2. Triệu chứng, TC chẩn đoán:
Triệu chứng:
Đặc điểm Typ 1 Typ 2
Tuổi khởi phát <40 >40
Thể trạng Gầy Béo or bt
Insulin máu Thấp or ko đo được BT or cao
KH với HLA đặc hiệu Có Ko
Tiền sử bệnh/gđ Thường ko có Thường có
Triệu chứng - khởi phát đột ngột - khởi phát và tiến triển âm
- hội chứng tăng đường huyết thầm, ko bộc lộ TC LS.
- ceton niệu (+) - ceton niệu (-)
Tiêu chuẩn:
- Mẫu ĐH bất kỳ >11,1mmol/l (200mg/dL), kèm theo TC LS.
- ĐH lúc đói >7mmol/l (126mg/dL)
- ĐH 2h sau khi uống 75g glucose >11,1mmol/l.
3. Biến chứng:
4. Điều trị:
a) Typ1:
- Liệu pháp Insulin:
+ ổn định ĐH cho bệnh nhân
+ liều dùng, đường dùng cho BN
- Chế độ ăn:
+ khẩu phần ăn CB (50%G, 30-35%L, 10-15%Pr)
đb cung cấp đủ dinh dưỡng
hạn chế đường hấp thu nhanh
+ nhu cầu năng lượng fụ thuộc BN
+ chia thành nhiều bữa, giờ ăn fải đều
- Kiểm soát ĐH: định lượng ĐH thường xuyên để điều chỉnh liều thuốc phù hợp.
- Giáo dục BN: kiến thức bệnh + ng.tắc BN phối hợp với BS trong điều trị.
- Khám định kỳ: theo dõi biến chứng.
b) Typ2:
* Chế độ ăn:
- BN béo phì:
+ ăn ít calo (<1200Kcal/ngày), giảm 20-25% so với nhu cầu NL.
+ chia 3 bữa/ngày
+ cân bằng thành phần trong khẩu phần ăn
+ hạn chế đường hấp thu nhanh
- BN cân nặng bình thường:
- 90 -
lượng calo tùy thuộc BN, nhưng phải cân bằng.
* Vận động thể lực:
điều chỉnh tùy lứa tuổi và tình trạng tim mạch, để giảm tính kháng Insulin.
* Thuốc hạ ĐH:
được chỉ định sau khi ăn và vận động thể lực trong KS ĐH bị thất bại:
- Sulfonylurea: BN cân nặng bt or thừa cân nhẹ
- Biguanid: BN béo phì.
- nếu KS ĐH chưa tốt: tăng liều or phối hợp thuốc
- dùng Insulin đơn thuần or phối hợp nếu thuốc HĐH thất bại.
* KSĐH
* GD BN
* Khám định kỳ.
1. Ng.gốc:
- trong cơ thể được TH từ TB của tuyến tụy
- bán TH từ Insulin lợn
- dùng công nghệ tái tổ hợp ADN.
2. T/c:
- Bột trắng or hầu như ko trắng
- Độ tan: + ko tan/H2O, Ether, EtOH.
+ tan/a.vô cơ loãng, kiềm loãng
* ĐT: HPLC
3. Công dụng: điều hòa sự dự trữ và chuyển hóa Hđ, Pr, c.béo:
- tăng sử dụng Pr, c.béo, Hđ.
- kích thích TH Pr, ax.béo tự do
- (-) giải phóng ax.béo tự do ra khỏi mô mỡ.
- tăng chuyển hóa Glucose, ax.béo tự do thành dạng dự trữ glycogen, TG.
- giảm cung cấp Glucose từ gan.
4. CĐ:
- ĐTĐ Typ1:
tiêm truyền dưới da 0,5-0,12 đv USP/ ngày
- ĐTĐ Typ2:
+ dùng khi TA, C.độ thể dục, thuốc ĐTĐ đường uống thất bại
+ tiêm dưới da:5-10 đv USP/ ngày
- ĐTĐ thai kỳ: tiêm dưới da.
5. TTT:
- tăng t/d Insulin:thuốc hạ dường huyết Sulfonylure, EtOH, Salicylat, chẹn
- giảm t/d Insulin: Adrenalin, Glucagon, Phenytoin, clonidin,...
6. DDH:
- Hấp thu: tiêm
- C/hóa: ở gan, thủy phân dây nối Peptid, cắt cầu disulfit
- Thải trừ: nước tiểu
CLOPROPAMID
Cl SO2-NH-CO-NH-CH 2-CH2-CH3
1-{(4-clorophenyl) sulphonyl}-3-propylure
Ng.gốc: TH hóa học
1. Tính chất:
* Lý:
- 91 -
- bột kết tinh trắng
- độ tan: + ko tan/H2O
+ tan/EtOH, kiềm loãng
+ dễ tan/ dicloro methan
* Hóa:
- tính ax
- nhân thơm
- ure
- Cl
2. Kiểm nghiệm
* Đt:
- UV: dd CP 0,001%/HCl có 1 cực đại 232 nm.
- tan hoàn toàn/ NaOH 10%
- CP/NaOH 30% khi đun sôi, hơi bốc lên làm xanh giấy quỳ
- vô cơ hóa HCl
* ĐL:
- đo kiềm: + dm EtOH
+ chỉ thị Phenolphtalein
+ chuẩn NaOH
- UV: + =232nm
+ A=598
+ dm HCl 0,1N
3. DDH:
- H/thu: tốt qua tiêu hóa
- P/bố: LK Pr ht >90%
- C/hóa: gan
- T/trừ: nước tiểu, t1/2= 36h.
4. Td, cơ chế:
- k.thích TB ở tiểu đảo Langerthan of tuyến tụy tăng s.x Insulin giảm [G]/ máu
- tăng số lượng R.ins ở các TB: mỡ, HC, BC đơn nhân tăng td of Ins.
- ức chế nhẹ Glucagon G/máu
- ko có t/d khi cơ thể ko còn khả năng tiết Ins.
5. CĐ:
ĐTĐ typ2
6. Td KMM:
- hạ ĐH
- RL Thóa
- vàng da ứ mật
- mỏi cơ
7. CCĐ:
- ĐTĐ Typ1
- PNCT
- Suy gan thận
8. TTT:
- cạnh tranh vị trí gặp Pr.ht: làm tăng t/d:Dicoumarol, Sulfamid
- thuốc tăng t/d of Sulfonylure: Cloramphenicol, IMAO, Probenecid...
- thuốc giảm t/d of Sulfonylure: Corticoid, Rifampicin...
- ko phối hợp thuốc này với (-) -adrenergic (gây tăng HA, nhịp tim nhanh, tăng t/d hạ G máu)
9. Liều:
BD: Novopropamid 100-500mg/24h
METFORMIN
H
(H3C)2N N NH2
.HCl
NH NH
- 92 -
1,1-dimethyl biguanid hydroclorid
Ng.gốc: TH hóa học
1. Tính chất:
* Lý:
- tinh thể trắng
- độ tan: + dễ tan/ H2O
+ khó tan/ EtOH
+ ko tan/Aceton, Dicloro methan
- Tn/c 22-226
* Hóa:
- biguanid
- HCl
2. Kiểm nghiệm:
* ĐT:
- cp/NaOH đun sôi, hơi bốc lên làm xanh giấy quỳ
- AgNO3 AgCl kết tủa
- cp + -naphtol/NaOH-NaOBr m.hồng
* ĐL:
- đo ax.: + dm ax. formic-anhydrid acetic
+ chỉ thị đo thế
+ chuẩn HClO4
- đo kiềm
3. Td, cơ chế:
- (-) hấp thu G ở ruột
- tăng nhập G vào TB
- (+) phân hủy và (-) tái tạo G
- hạ L máu
4. CĐ:
ĐTĐ Typ2
5. Td KMM:
- tăng a.lactic gây toan máu
- miệng có vị kim loại, buồn nôn, tiêu chảy
- dùng kéo dài: chàn ăn, đắng miệng, sụt cân
6. CCĐ:
- PNCT
- suy gan, thận, tim, hô hấp
7. CP, Liều
- BD: Glucophage, Nuvo-metformin
- viên 500mg
- liều: 1-3g/24h
Chuyên đề 21:
THUỐC ĐIỀU TRỊ UNG THƯ
I. Đại cương bệnh:
1. Định nghĩa:
- Ung thư là bệnh ác tính do sự tăng sinh bất thường của TB và mô cơ thể. Trong bệnh ung thư, các TB
sinh sản 1 cách vô hạn độ, ko tuân theo cơ chế kiểm soát về phát triển của cơ thể.
- Bệnh ung thư có quá trình phát sinh, phát triển lâu dài mà ko có triệu chứng bệnh. Khi khối u phát triển
nhanh mới có biểu hiện rối loạn chức năg cơ thể. Đau dữ dội thường xuất hiện vào gđ cuối của bệnh.
- Ung thư (u ác tính) khác với u lành ở chỗ: chúng ko chỉ phát triển tại chỗ mà còn xâm lấn vào các mô
lành xung quanh và di căn tới các hạch bạch huyết or các tạng ở xa, hình thành khối u mới.
2. Phân loại: có 2 loại K thường gặp:
- Ung thư biểu mô (Carcinom): xuất phát từ TB biểu mô of các tạng, các cơ quan ung thư biểu mô di căn
theo đường bạch huyết.
- Ung thư tổ chức liên kết (Sarcom): xuất phát từ các TB of tổ chức liên kết của các cơ quan, ung thư tổ
chức liên kết thường di căn theo đường máu.
3. Chu kỳ of TB:
Là quá trình phân chia TB diễn ra ở cả TB bình thường và TB ung thư, gồm 4 pha theo thứ tự:
- 93 -
- Pha G1 (tiền TH ADN): TH các thành phần cần thiết cho quá trình TH ADN.
- Pha S (TH ADN)
- Pha G2 (tiền gián phân): nhân được sắp xếp lại chuẩn bị cho gián phân
- Pha M (gián phân): TB mẹ tách ra thành 2 TB con
- Pha Go (pha nghỉ):
+ TB ko phân chia, ko chuyển hóa tích cực.
+ trở lại chu kỳ khi TB được kích thích.
METHOTREXAT
- 94 -
NH2
O
N
N CH2-N(CH3) CO- HN CH C OH
CH2
H2N N N
CH2
C O
OH
5-FLUO URACIL
H
N O
NH
F
- 95 -
Tên: 5-fluo pyrimidin dion 2-4
1. T/c: - bột kết tinh trắng, gần trắng, hầu như ko mùi
- độ tan: + tan/80 phần nước, 170 phần EtOH, 55 phần MeOH.
+ ko tan/Cloroform, Ether, Benzen.
2. Kiểm nghiệm:
* ĐT: UV, SKLM
* ĐL:
- D/m: dimethylformamid
- Chuẩn: tetra butyl aminonium hydroxyd
- Chỉ thị: thimol xanh
3. DĐH:
- HT: tiêm TM, bôi ngoài da.
- P/bố: + chủ yếu mô u, mô tăng trưởng nhanh: tủy xương, niêm mạc ruột
+ vào dịch não tủy.
- C/hóa: gan
- Thải trừ: + hô hấp: 60%
+ thận
4. T/d, cơ chế:
- Thuốc chống K kìm TB loại kháng Pyrimidin.
- Cơ chế:
+ khi vào cơ thể Fluo ruoracil 5-fluoro 2-deroxyuridin-5-monophosphat
(5-FdUMP)
+ 5-FdUMP cạnh tranh với (d UMP) (-) thymidylat synthetase gây thiếu thymidin cho q.trình TH
ADN làm cho TB ung thư bị tiêu diệt.
5. CĐ:
- K đường tiêu hóa: thực quản, dạ dày, tụy, gan
- K biểu mô đường hô hấp
- K vú, buồng trứng, da
6. T/d KMM:
- viêm loét da, niêm mạc
- tiêu chảy, xuất huyết tiêu hóa
- buồn nôn, nôn
- độc với máu, rụng tóc, đau ngực, thay đổi điện tim
5. CP, liều dùng:
- ống tiêm 250mg/5ml, 500mg/10ml
- mỡ 5%, tuýp 20g
- liều: 6-12mg/kg/24h, tối đa 80mg/24h
dõa c¹n
1-Tªn c©y thuèc: Catharanthus roseus.
Hä tróc ®µo- Apocynaceae.
2-Ph©n bè: mäc hoang vµ trång lµm c¶nh nhiÒu n¬I ë VN, c¸c níc nhiÖt ®íi vµ «n ®íi.
3-BPD-CB:
-L¸: ph¬I sÊy kh«.
-RÔ: thu ho¹ch, lµm s¹ch, f¬I sÊy kh«.
4-Thµnh phÇn hh:
cã trªn 70 alcaloid chia thµnh 3 nhãm chÝnh:
+Nhãm cã nh©n Indol: perivin, catharantin…
+Nhãm cã nh©n Indolin: vindolin, ajmalin…
+Nhãm cã 2 nh©n Indol hoÆc 1 Indol+ 1 Indolin: vinblastin, vincristin..cã TD ch÷a ung th.
5-TD-CD:
-Cao láng dõa c¹n: TD h¹ HA, an thÇn, g©y ngñ.
-Vinblastin, vincristin TD chèng ung th biÓu m«, lympho h¹t vµ ®Æc biÖt bÖnh bach cÇu.
-§trÞ bÖnh bÕ kinh, cao HA, kÐm tiªu ho¸ vµ lþ.
-RÔ dïng ®Ó chiÕt ajmalicin.
6-D¹ng BC:
-Viªn Vinca.
-Vinblastin sulfat, Vincristin sulfat 1 vµ 10 mg.
-D¹ng thuèc s¾c.
- 96 -
- 97 -