970211 Cover Novem W/B 07-01-2002 14:20 Pagina 1

970211 Cover Novem W/B 07-01-2002 14:20 Pagina 2

Colofon
Deze brochure is opgesteld door Novem in
opdracht van het Ministerie van Economische
Zaken in het kader van het Lange Termijn
Gebouwde Omgeving programma. Binnen het
LTGO-programma komt een reeks brochures uit
die allen betrekking hebben op energiebespa-
rende technieken voor de gebouwde omgeving.

De informatie in deze brochure is grotendeels

afkomstig uit 'State of the art wit- en bruin-
goed, 1995' uitgevoerd door Van Holsteijn en
Kemna te Delft. De samenstellers hebben ter
actualisatie recente ontwikkelingen opgenomen.
Wit-en bruingoed
stand van de techniek, 1996

1 Inleiding

2 Wasmachines
Beschikbare en korte termijn besparingsopties
Lange termijn besparingsopties

3 Wasdrogers
Beschikbare en korte termijn besparingsopties
Lange termijn besparingsopties

4 Afwasmachines
Beschikbare en korte termijn besparingsopties
Lange termijn besparingsopties

5 Koelapparatuur
Beschikbare en korte termijn besparingsopties
Lange termijn besparingsopties

6 Kooktoestellen
Beschikbare en korte termijn besparingsopties
Ovenachtige kookapparatuur

7 Tv/video- en audioapparatuur
Bestaande en korte termijn besparingsopties
Lange termijn besparingsopties
2
Inleiding 1

Deze brochure geeft een overzicht van de technologische ontwikkelingen op het

gebied van energiebesparing voor de volgende huishoudelijke apparaten:

● wasmachines Het besparingspotentieel wordt afwisselend in % en

● wasdrogers
● afwasmachines
● koelapparatuur
● kooktoestellen
● TV/video en audioapparatuur
Deze apparaten zijn samen verantwoordelijk
voor ongeveer de helft van het totale huis-
houdelijk elektriciteitsverbruik1 .
Deze brochure gaat in op (op korte termijn)
beschikbare opties voor energiebesparing
en lange termijn energiebesparingsopties
(beschikbaar over 5-10 jaar)
Wh ten opzichte van het gemiddelde huidige markt-
aanbod wit- en bruingoed gegeven.
Bij besparingsopties waarbij het rendement van de
elektriciteitscentrale (primaire omzetting) wordt
vergeleken gelden de volgende uitgangspunten:
• elektriciteit wordt met een rendement van 40%
opgewekt;
• stadsverwarming heeft een totaal rendement
(elektriciteit + warmte) van 80 à 90%.

Gemiddeld huishoudelijk energiegebruik volgens BEK ‘95

6% Wasmachine 202 kWh

18% Koeling 599 kWh

49% Overige 1599 kWh

4% Koken 138 kWh

8% Wasdroger 266 kWh

2% Vaatwasser 66 kWh

12% Audio & Video 389 kwh

1 De penetratiegraad van de wasdroger en de afwasmachine neemt jaarlijks met 3% toe. Het aandeel van de wasdroger en de

afwasmachine op het totale elektriciteitsverbruik zal daardoor toenemen. Het elektriciteitsverbruik van verlichting bedraagt

gemiddeld 511 kWh/hh/jaar; op energie-efficiënte verlichting wordt in de brochure ‘stand van de techniek, verlichtingsbronnen,

1996’ ingegaan. Voor koken is gas de belangrijkste energiebron.

3
2 Wasmachines
Het gemiddelde elektriciteitsverbruik van het huidige ‘wasmachinepark’ (de
geïnstalleerde machines) bedraagt 1,32 kWh/cyclus voor een 60°C programma
zonder voorwas. Het elektriciteitsverbruik van dit meest gebruikte programma
bedraagt ongeveer 60% van het verbruik van het 90°C programma. Het verbruik
van het huidige aanbod wasmachines bedraagt gemiddeld 1,14 kWh/cyclus voor
het 60° C programma.
Het gemiddelde verbruik per wasbeurt ver-
toont een dalende trend door het wassen op
lagere temperatuur en de introductie van effi-
ciëntere wasmachines. Het totaalverbruik stijgt
echter doordat het aantal wasbeurten per huis-
houden toeneemt.
Veel elektriciteitsbesparingsopties zijn gericht
op het verbeteren van de thermische efficiency
voor het opwarmen van water. Daarbij geldt:
hoe minder water en hoe lager de temperatuur,
hoe minder energie er wordt gebruikt.
Andere besparingsopties richten zich op de
efficiency van de motor. Met het dalen van de
wastemperatuur gaat het gebruik van de motor
een steeds belangrijkere rol spelen.
geperforeerde ribbe
schoep
Figuur 2.1
Het passieve sproeisysteem op basis van geperforeerde trommel-
ribben geeft een goede waswerking bij een lager waterniveau.
4
Beschikbare en korte termijn
besparingsopties
De genoemde opties zijn reeds beschikbaar of
zullen binnen een periode van 5 jaar beschik-
baar komen. De besparingen hebben betrekking
op het 60°C katoenprogramma zonder voorwas;
het referentieverbruik is 1,14 kWh/cyclus.
1 Verbetering thermische efficiëntie
Een van de belangrijkste parameters met
betrekking tot de thermische efficiency is het
aantal koudebruggen tussen de kuip en de
omgeving. Met name de warmte-overdracht
naar het stabilisatiegewicht speelt een belang-
rijke rol. Een zorgvuldige engineering levert een
besparingspotentieel van circa 100 Wh/cyclus.
2 Minimalisering vrije ruimte tussen kuip en trommel
Tussen de kuip en de trommel bevindt zich
tijdens het wassen tussen de 5 à 6 liter water.
Door de vrije ruimte te reduceren en door de
toepassing van actieve en passieve sproei-
systemen, zoals weergegeven in figuur 2.1 kan
circa 10 liter water per cyclus worden bespaard.
Het elektriciteitsverbruik daalt hierdoor met
circa 100 Wh/cyclus.
Wanneer gebruik gemaakt wordt van een geslo-
ten trommel kan worden afgezien van een kuip.
Dit principe is geschetst in figuur 2.2. In dit
geval bedraagt de waterbesparing 25 liter/cyclus
en de elektriciteitsbesparing 250 Wh/cyclus.
Ofschoon er minstens één prototype beschikbaar
is, zal het zeker nog enige jaren kosten om een
kuiploze wasmachine te commercialiseren.
3 Verhouding lading/trommelvolume
Het vergroten van de trommelinhoud leidt tot
een verbetering van de wasprestatie waardoor
met minder energie een gelijke wasprestatie
kan worden gerealiseerd. Met beperkte maat-
regelen kan de verhouding lading/trommel-
volume worden verhoogd van 9,3 naar 10.
De besparing bedraagt in dit geval circa 160
Wh/cyclus.
Indien wordt uitgegaan van het concept voor
de kuiploze wasmachine kan de verhouding
worden verhoogd tot 15. De besparing wordt
daarmee 550 Wh/cyclus.
4 Waterniveauregeling
Een optimalisatie van de waterniveauregeling,
hetgeen doorgaans neerkomt op het in meerde-
re stappen innemen van water, geeft een be-
sparing van 8,5 liter water per cyclus. Dit komt
overeen met een elektriciteitsbesparing van
114 Wh/cyclus. Feitelijk is een dergelijke rege-
ling een beladingsregeling: afhankelijk van de
hoeveelheid en de aard van de lading wordt
meer of minder water toegevoerd.
5 Verbeterde wasmiddelen voor lagere temperaturen
Diverse wasmiddelfabrikanten ontwikkelen
wasmiddelen die het mogelijk maken bij een
lagere temperatuur een vergelijkbaar was-
resultaat te bereiken. Een verwachte tempera-
tuurdaling met 5 tot 7 °C geeft een energie-
besparing van 150 Wh/cyclus. De inzet van de
huidige ontwikkelingen is een gemiddelde was-
temperatuur van 35-40°C op langere termijn.
Dit komt overeen met een besparing van meer
dan 300 kWh/cyclus.
6 Automatische wasmiddeldosering
Een automatische dosering van wasmiddel
zorgt dat er precies genoeg wasmiddel op het
juiste tijdstip in de wascyclus wordt toegevoegd.
Met name systemen waarbij de diverse compo-
nenten (waterontharder, wasactieve stoffen,
enzymen en bleekmiddel) gescheiden worden
toegevoerd bieden op het gebied van energie-
en waterbesparing aanzienlijke voordelen. De
85
a
60 60
Figuur 2.2
Schets van het 'tubless drum' principe.
volgende varianten geven een besparingen van
respectievelijk 74, 174, 261 en 391 Wh/cyclus:
a 1 component elektromechanisch
b 1 component ladingafhankelijk
elektronisch
c 2 componenten elektromechanisch en
d 2 componenten ladingafhankelijk
elektronisch
Besparingsopties 7, 8 en 9 zijn een aanzet rich-
ting een optimaal wasproces door afstemming
van afzonderlijke wasparameters (water, che-
mie, kinetische energie, thermische energie en
tijd). Het optimum vormt de éénknopsmachine
waarin een fuzzy-control zorgt voor een voort-
durende optimale afstemming (zie lange termijn
opties). In o.a. apparatuur van Siemens en
Zanussi begint fuzzy-logica zijn intrede te doen.
7 Tijd/Temperatuur trade-off
Door het verlengen van de wastijd met 35 mi-
nuten en het verlagen van de wastemperatuur
van gemiddeld 58 naar 50°C, is het mogelijk
om met minder energie een gelijkblijvende
wasprestatie te bereiken. De besparing neemt
aanzienlijk toe wanneer bovendien een zoge-
naamde bio-step wordt toegepast. Dit houdt
in dat de temperatuur tijdens de opwarmfase
gedurende 10 tot 20 minuten op 35 tot 40°C
wordt gehouden. Hierdoor kunnen de enzymen
in het wasmiddel beter hun werk doen.
De besparing bedraagt circa 53 Wh/cyclus.
5
8 Energiebesparende programma’s
Hoewel veel nieuwe machines voorzien zijn
van E-programma’s en halve ladingknoppen,
behoren zij niet tot de algemene standaard.
Daarnaast worden zij, door de consument, nog
lang niet optimaal gebruikt. Bij gebruik van
E- of Eco-toets wordt bij een lagere temperatuur
gewassen en wordt de wastijd verlengd. Het
effect komt overeen met, de onder punt 7
besproken tijd/temperatuur trade-off, (met dit
verschil) dat de temperatuurdaling aanzienlijk
groter is (60° i.p.v. 90° C en 40° i.p.v. 60° C).
Dit impliceert een daling van de wasprestatie.
Bij gebruik van het halve lading programma
wordt het waterniveau verlaagd. De E-toets
geeft een besparing van 91 Wh/cyclus, de
halve ladingknop reduceert het verbruik met
9 Wh/cyclus.
Nu en op korte termijn beschikbare besparingsopties voor wasmachines
Opties
potentieel (%)
(nummers corresponderen met de tekst)
3 Verhouding lading- en
trommelvolume van 9,3 naar 10/
kuiploos en verhouding 15
6 Automatische wasmiddel
dosering, diverse varianten
5 Verbeterde wasmiddelen voor
lagere temperaturen
2 Minimalisering vrije ruimte
tussen trommel en kuip;
gesloten trommel
10 Efficiency motor 32-50%
4 Waterniveauregeling
1 Verbetering thermische efficiëntie
8 E-toets
7 Tijd/temperatuur trade-off
9 Optische controle wasvoortgang
11 Hot-fill CV/stadsverwarming 21/49 (primaire energie)
Besparing ten opzichte van het huidige aanbod van wasmachines (1,14 kWh/cyclus). Genoemde besparing geldt,
tenzij anders vermeld, voor elektriciteitsverbruik.
6
9 Optische controle wasvoortgang
Door gebruik te maken van sensoren die de
toestand van het waswater monitoren is het (in
theorie) mogelijk de diverse procesparameters
(tijd, temperatuur, hoeveelheid wasmiddel, etc.)
tijdens het wassen aan te passen. Dergelijke
sensoren zijn nog in ontwikkeling. Gegevens
over besparingspotenteel zijn niet beschikbaar.
10 Verbetering motorefficiëntie
In de huidige wasmachines wordt een AC-
motor toegepast met een efficiency van 28%.
De toepassing van een zeer goede AC-motor
(efficiency 32%) levert een besparing van circa
35 Wh/cyclus. Een DC-motor levert een bespa-
ring van circa 57 Wh/cyclus; aangevuld met een
geavanceerde sturing loopt de besparing op tot
circa 86 Wh/cyclus. De toepassing van de
meest geavanceerde DC-motor (efficiency 50%)
levert een besparing van circa 125 Wh/cyclus.
Deze zogenaamde Switched Reluctance Motor
is momenteel nog in ontwikkeling.
Besparings- Fabrikanten en
onderzoeksinstellingen
14/50 AEG, Miele
-
7-34 Electrolux
13-26 Lever, e.a..
9/22 Miele, AEG
3/11 Electrolux, Bosch Siemens, Miele
10 AEG, Miele, Bosch Siemens, Brandt
9
8 divers
5 Candy
? Hitachi, Matsushita, Sanyo, Zanussi
Miele, Bosch Siemens, vH&K, RIGO
11 Hot-fill
Wanneer in plaats van koud water, warm water
wordt toegevoerd dat is opgewarmd met een
efficiënte gasgestookte installatie (rendement >
65%) of met behulp van stadsverwarming kan
een aanzienlijke besparing op primaire energie
worden bereikt. Bij een gasgestookte warmwa-
terinstallatie bedraagt de besparing op primaire
energie circa 21%; bij een stadsverwarmings-
installatie circa 49%.
Hot-fill wordt, in tegenstelling tot Amerika en
Groot-Brittanië, op het Europese continent (nog
maar) weinig toegepast. De reden voor de lage
penetratie van hot-fill is vermoedelijk de angst
bij de consument voor het inbranden van eiwit-
vlekken. Onderzoek heeft echter aangetoond
dat deze angst bij de toepassing van elektroni-
sche regelsystemen ongegrond is.
Lange termijn besparingsopties
De volgende ontwikkelingen bevinden zich in
de R&D-fase en kunnen over circa 5 à 10 jaar
een belangrijke rol gaan spelen.
1 Ultrasoonwassen
Momenteel wordt in Denemarken uitgebreid
onderzoek verricht naar de toepassing van
ultrasoon geluid om was te reinigen. Door de
geluidsgolven wordt vuil ‘losgeweekt’ van de
vezels. Hierdoor wordt het bewegen van de
trommel overbodig en kan de wastemperatuur
aanzienlijk worden verlaagd. De techniek
wordt in de chemische industrie al enige jaren
toegepast en kan ook worden gebruikt in afwas-
machines. De besparingen van de technieken
worden door diverse onderzoeksinstituten
hoog ingeschat.
2 Sensoren en fuzzy-control
De verdere ontwikkeling van sensoren alsmede
de opkomst en verdere toepassing van fuzzy-
logica zullen in de toekomst mogelijk leiden tot
de éénknops-wasmachine. Instelling van tem-
peratuur, hoeveelheid water, hoeveelheid was-
middel en procesduur worden dan automa-
tische afgestemd op de soort, de hoeveelheid
en de vervuilingsgraad van het wasgoed.
Over het besparingspotentieel zijn geen gege-
vens bekend.
koudwatertoevoer
zeepbak
kuip
trommel
retour
stadsverwarming
aanvoer afvoer
stadsverwarming pomp
warmtewisselaar
Figuur 2.3
Gebruik van een externe warmtebron (stadsverwarming of HR-CV)
zonder dat het wasproces beïnvloed wordt (zoals bij de toepassing van
hot-fill) door de toepassing van een warmtewisselaar.
3 Verdere verbetering wasmiddelen voor lage
temperaturen
De verdere ontwikkeling van enzymen waar-
mee niet alleen eiwitvlekken, maar ook vet en
sommige kleurvlekken verwijderd kunnen
worden, in combinatie met katalysatoren voor
bleekmiddelen, zal op termijn (5 à 10 jaar) een
verdere daling van de wastemperatuur tot
gevolg hebben tot 20 à 40°C in plaats van de nu
gangbare 40 tot 60°C. Bleekmiddelen dienen
niet alleen als vlekverwijderaar, maar zorgen
ook voor desinfectie bij lage temperaturen.
Het besparingspotentieel wordt geschat op 450
Wh/cyclus.
4 Externe warmtebron
Nog hogere besparingen op primaire energie
dan bij hot-fill kunnen worden bereikt door ge-
bruik te maken van warmte afkomstig uit een
HR CV-installatie of uit stadsverwarming. In
dit geval is een warmtewisselaar in de wasma-
chine opgenomen, zoals in figuur 2.3 is te zien.
Bij CV ligt de besparing op primaire energie
rond de 55%; bij stadsverwarming rond de 80%.
7
3 Wasdrogers
Het gemiddelde energieverbruik van het 'wasdrogerpark' ligt op 4,2 kWh/cyclus

voor het katoen-kastdroog-programma. Het gemiddelde energieverbruik voor

het katoen-kastdroog-programma voor het huidig aanbod luchtafvoerdrogers

ligt op 3,7 kWh/cyclus en voor de condenserende drogers op 3,8 kWh/cyclus.

Beschikbare en korte termijn 1 Tijd/temperatuur en luchtdebiet/temperatuur

besparingsopties
De onderstaande opties zijn reeds nu of op
korte termijn beschikbaar. Als referentiever-
bruik worden nieuwe drogers aangehouden
(luchtafvoerdrogers 3,23 en condenserende
drogers 3,55 kWh/cyclus).
De efficiency van het droogproces wordt voor
een belangrijk deel beïnvloed door een juiste
afstemming tussen de luchttemperatuur en het
luchtdebiet. Het gaat er met name om een opti-
maal contact tussen het natte wasgoed en de
drooglucht te bereiken zodat de drooglucht
maximaal wordt verzadigd met vocht.
trade-off
Het verlengen van de droogtijd en het verlagen
van de temperatuur ofwel het verhogen van het
luchtdebiet en het verlagen van de temperatuur
levert een besparing van 50 tot 100 Wh/cyclus op.
2 Trommelgeometrie
Van kleine professionele drogers (capaciteit
6 kg) is bekend dat het vergroten van de trom-
mellengte met 100 tot 150 mm, een besparing
oplevert tot circa 5%. Wellicht is het ook op een
andere manier mogelijk de lengte van het droog-
oppervlak te vergroten.

3 Verbeterde thermische efficiëntie

Een beter contact van de drooglucht met het
textiel kan bereikt worden door een optimale
afstemming van o.a. het patroon van de lucht-
gaten, de lay-out van de diverse luchtkanalen
en de gebruikte filters. Gegevens over het
besparingspotentieel zijn niet bekend.

4 Sensoren en regelingen
Een juiste vochtigheidsmeting met sensoren
gevolgd door een juiste tijdregeling levert een
geschatte besparing op van 130 Wh/cyclus. De
verschillen tussen de systemen (op basis van
temperatuur, elektrische weerstand of statische
elektriciteit) zijn beperkt.

5 Verbeterd condenseersysteem
Het besparingspotentieel voor een geoptimali-
Figuur 3.1 seerd condenseersysteem (voor condensdrogers)
Efficiencyverbetering door recirculatie van de drooglucht. ligt op 100 Wh/cyclus.

8
6 Recirculatie c.q. warmtewisselaar
Bij de luchtafvoerdroger kan door het recircule-
ren van een deel van de drooglucht, zoals weer-
gegeven in figuur 3.1 ofwel door het toepassen
van een warmtewisselaar tussen de in- en
uitgaande luchtstroom, de efficiency worden
verbeterd. Het besparingspotentieel is naar
schatting 100-300 Wh/cyclus.

7 Warmtepompdroger
Toepassing van de warmtepomp, welke een
aanvulling vormt op het condenseersysteem,
is ongetwijfeld één van de meest interessante
besparingsopties. Prototypes van een aantal
vooraanstaande fabrikanten (o.a. Bosch/Siemens,
AEG en Miele) laten bijna een halvering (1400
Wh) van het energieverbruik zien. Een probleem
bij de commercialisering is (nog) de hoge kost-
prijs. Bij de huidige energie- en component- gasbrander
prijzen ligt de terugverdientijd in de buurt van
de levensduur. Figuur 3.2
Door de inzet van efficiënte kleine warmte- De drooglucht wordt bij de gasgestookte wasdroger verwarmd met een
pompen, zoals de Stirlingpomp, wordt een gasbrander.
nog hogere besparing verwacht.

8 Verbetering motorefficiëntie 10 Gasgestookte droger

In vergelijking met een wasmachine wordt de
motor van de wasdroger continu en daardoor
efficiënter belast. Het besparingspotentieel is
daardoor beperkt (schatting 5 à 10% op het
motorverbruik).
9 Hoog centrifugetoerental van wasmachine
Het mechanisch drogen van textiel is vele
malen efficiënter dan door middel van warmte.
Door wasmachines uit te rusten met hoge
centrifugetoerentallen kan aanzienlijk worden
bespaard op het energiegebruik van de wasdro-
ger. Ten opzichte van een centrifugetoerental
van 800 omw/min geeft een toerental van 1600
omw/min een besparing van 27% op het droog-
proces; 3000 omw/min geeft een besparing van
40%. Vanwege de hoge efficiency van de toege-
paste motoren neemt het energieverbruik van
de wasmachine niet noemenswaardig toe.
Over het algemeen zijn de duurdere wasmachi-
nes uitgerust met hoge centrifugetoerentallen
(tot 1600 omw/min).
Gasgestookte wasdrogers zijn in de Verenigde
Staten algemeen geaccepteerd; op het vaste-
land van Europa echter worden nog slechts
schoorvoetend de eerste apparaten geïnstal-
leerd. De “White Knight” van Crosslee (zie
figuur 3.2) heeft een elektriciteitsverbruik van
0,25 kWh en gebruikt 0,35 m3 gas voor het
katoen-kastdroog programma. De besparing op
primaire energie bedraagt daarmee circa 50%.
De bedrijfszekerheid en geluidsproduktie van
de gasgestookte wasdroger zijn nog niet opti-
maal. Miele werkt aan de ontwikkeling van een
gasgestookte droger die waarschijnlijk een
oplossing biedt voor de genoemde knelpunten.

9
 Nu en op korte termijn beschikbare besparingsopties voor wasdrogers

Opties Besparings- Fabrikanten en

potentieel (%) onderzoeksinstellingen
(nummers corresponderen met de tekst)

7 Warmtepompdroger 37* Bosch Siemens, Miele

6 Recirculatie en warmtewisselaar 3-10 Electrolux
2 Trommelgeometrie 5 -
(verlengen droogtraject)
4 Sensoren en regelingen 4 Bosch Siemens, Whirlpool
5 Verbeterd condenseersysteem 3* Brandt, Electrolux
1 Tijd/temp en luchtdebiet/temp
trade-off 1,5-3 -
8 Verbetering motorefficiëntie 1
3 Verbetering thermische efficiëntie ? Electrolux, Schuurink
9 Hoog centrifugetoerental
van wasmachine 27-40 diverse
10 Gasgestookte wasdroger 50 (primaire energie) Crosslee, Miele

Genoemde besparingen t.o.v. huidige aanbod luchtafvoerdrogers (3,7 kWh/cyclus)

*Besparing ten opzichte van huidige aanbod condensdrogers (3,8 kWh/cyclus)

Lange termijn besparingsopties 1 Indirect gestookte droger

De volgende besparingsopties bevinden zich
nog in een experimenteel stadium. Voor de
marktintroduktie wordt een periode van 5 à 10
jaar aangehouden.
Een andere manier om efficiënter om te gaan
met primaire energie is gebruik te maken van
warmte uit een efficiënte gasgestookte HR CV-
installatie of uit het stadsverwarmingnet. Dit
principe is weergegeven in figuur 3.3 Bij een
HR CV en stadsverwarming bedraagt de bespa-
ring op primaire energie 30 tot 35% en ongeveer
80% respectievelijk.

2 Vacuüm-droger
Vacuümdrogers zijn bekend vanuit octrooi-
literatuur. Het gaat om systemen met een pomp
c.q. compressor en aanvullende verwarming ter
compensatie van het koeleffect van verdam-
condensor ping. In meer geavanceerde systemen wordt
hiervoor gebruik gemaakt van de restwarmte
van de pomp.
aanvoer
stadsverwarming

3 Magnetrondroger
retour
stadsverwarming Uit Amerikaans onderzoek naar de toepassing
koellucht
warmtewisselaar van het magnetronprincipe voor de droger
Figuur 3.3 blijkt een besparingspotentieel van circa 20%.
De drooglucht wordt via een warmtewisselaar verwarmd Omdat Europese drogers veel efficiënter zijn
met een externe warmtebron (stadsverwarming of HR CV). dan Amerikaanse drogers is de besparing voor
Europese modellen verwaarloosbaar.

10
Afwasmachines 4

Het gemiddelde elektriciteitsverbruik van het 'afwasmachinepark' bedraagt 1,85 kWh

voor het 65°C standaard programma. Afwasmachines worden geleverd in uit-

voeringen met een capaciteit van 4 tot 14 couverts; de meest toegepaste is de 12

couvert-machine. Nieuwe 12 couvert-machines hebben een gemiddeld elektriciteits-

verbruik van 1,5 kWh/cyclus; voor 8 couvertsmachines is dat 1,1 kWh/cyclus.

Beschikbare en korte termijn 3 Tijd/temperatuur trade-off

besparingsopties
Onderstaande opties zijn nu of binnen een
periode van 5 jaar verkrijgbaar. Als referentie
wordt de 12-couverts afwasmachine aange-
houden met een elektriciteitsverbruik van 1,5
kWh/cyclus.
1 Thermische efficiëntie
De thermische efficiency van de afwasmachine
kan op een aantal manieren worden verbeterd.
Door een reductie van de hoeveelheid materi-
aal kan de warmtecapaciteit worden vermin-
derd. Bij een gewichtsvermindering van 5% kan
circa 20 Wh/cyclus worden bespaard. Het toe-
passen van een isolerende kunststof kuip heeft
geen of zelfs een averechts effect op de thermi-
sche efficiëntie, doordat meer materiaal opge-
warmd moet worden. Wel kan een aanzienlijke
verbetering worden bereikt door het beperken
van het aantal warmtebruggen. Naar schatting
bedraagt het besparingspotentieel circa 65
Wh/cyclus.
2 Pomp c.q. motorefficiëntie
In de afwasmachine worden twee pompen
gebruikt: de circulatiepomp en de afvoerpomp.
De circulatiepomp drijft indirect de sproeiar-
men aan. De toepassing van een geavanceerde
circulatiepomp en motor levert een besparings-
potentieel van circa 40 Wh/cyclus. Omdat de
looptijd van de afvoerpomp kort is, is het
besparingspotentieel hiervan verwaarloosbaar.
Door het verlengen van de wastijd kan bij een
lagere temperatuur een vergelijkbaar wasresul-
taat worden bereikt. Het verlagen van de was-
temperatuur van 65 naar 55°C en het verlengen
van de wastijd met 10 minuten levert een
besparing op van ongeveer 100 Wh/cyclus.
Voorwaarde hiervoor is het gebruik van nieuwe
(lage temperatuur) afwasmiddelen.
4 Laatste spoelgang op 55°
Naast het verlagen van de wastemperatuur (zie
punt 3) biedt ook het verlagen van de tempera-
tuur van de spoelgang een interessante bespa-
ringsoptie. Bij een verlaging van 65 naar 55°C
wordt circa 200 Wh/cyclus bespaard. Een derge-
lijke temperatuurverlaging vraagt om spoelmid-
delen die goed werken bij lagere temperaturen.
5 Verbeterde waterniveauregeling/alternerende
sproei-armen
Het energieverbruik van de afwasmachine
hangt voor een belangrijk deel samen met het
warm waterverbruik. Het waterverbruik kan
op twee wijzen worden verminderd. Allereerst
kan door de toepassing van meer geavanceerde
niveausensoren het overschot aan water worden
beperkt. Het besparingspotentieel ligt naar
schatting op circa 1,6 liter per cyclus, hetgeen
overeenkomt met 60 Wh. Ten tweede kan door
toepassing van alternerende sproei-armen
(doorgaans worden beide sproei-armen tegelij-
kertijd aangestuurd) de totale hoeveelheid cir-

11
 altenerende sproeiarmen

Figuur 4.1
Elektriciteits- en waterbesparing door altenerende sproeiarmen.

culerend water worden verminderd (figuur 4.1).
Het besparingspotentieel is 3 liter water/cyclus,
overeenkomend met 110 Wh. Bovengenoemd
systeem wordt onder meer toegepast door
Zanussi.
6 Halve lading programma
De combinatie van alternerende sproeiarmen
en een halve ladingknop biedt de mogelijkheid
alleen het bovenste rek in de afwasmachine te
benutten. In dat geval wordt aan de onderste
sproeiarm een minimale hoeveelheid water toe-
gevoerd. De besparing op elektriciteit is 400-
500 Wh/cyclus. Een volledige belading blijft
echter energiezuiniger.
Op deze wijze kan ongeveer een kwart (circa
110 Wh) van de restwarmte worden herge-
bruikt. In plaats van een warmtebuffer kan ook
gebruik gemaakt worden van een warmtewis-
selaar, waarbij vers koud water langs het warme
water uit de voorgaande wasfase stroomt. Het
besparingspotentieel wordt ingeschat op circa
170 Wh/cyclus.
8 Drogen zonder aanvullende verwarming
Het merendeel van de tegenwoordig verkochte
afwasmachines gebruikt geen elektrisch ver-
warmingselement om de vaat te drogen; de

Het watergebruik is te verminderen door het

water van de laatste spoelgang in te zetten voor
de eerste spoelgang van de volgende cyclus. Dit
levert een waterbesparing op van circa 5,4 liter
per cyclus. Behalve hergebruik van water kan
ook de beschikbare warmte uit de diverse pro-
cesstadia worden hergebruikt:

7 Warmtewisselaar
In enkele wasmachines is een tank gebouwd Figuur 4.2
die aan het einde van de wasfase wordt gevuld Opslag van restwarmte in een buffervat
met vers water dat wordt opgewarmd met de voor de volgende spoelfase.
nog beschikbare restwarmte (zie figuur 4.2).

12
warmte die is opgeslagen in het vaatwerk zorgt
doorgaans voor een voldoende snelle droging.
Op deze manier wordt circa 40 Wh per cyclus
bespaard. Een verdere verkorting van de droog-
tijd kan worden bereikt door toepassing van
een condenseersysteem waarbij gebruik wordt
gemaakt van een condensoppervlak in de vorm
van een tank gevuld met koud water (te gebrui-
ken voor de voorspoelfase van de volgende
cyclus) die aan de achterzijde van de kuip is
geplaatst (zie figuur 4.3). De toepassing van een
dergelijk systeem heeft geen nadelige gevolgen
voor de eerder genoemde besparing van 40
Wh/cyclus. Met een ventilatiesysteem kan de
droogtijd ook worden verkort. In dat geval is er Figuur 4.3
wel sprake van aanvullend energieverbruik Gebruik van in het vaatwerk opgeslagen warmte
(door de ventilator). Hierdoor daalt het en condenseersysteem om droogtijd te verkorten.
besparingspotentieel naar 36 Wh/cyclus.

9 Optische bewaking wasproces 10 Hot-fill

Door het bepalen van de vervuilingsgraad van
het waswater, kunnen tijdens de programma-
loop de diverse parameters (tijd, temperatuur
en hoeveelheid wasmiddel) worden aangepast.
Het besparingspotentieel van deze optie is
niet bekend.
Warm water afkomstig van een efficiënt gasge-
stookt warmwaterapparaat (rendement > 65%)
levert een besparing op van circa 16% op
primaire energie; bij een warmwaterinstallatie
op basis van stadsverwarming is het potentieel
circa 56% .

Nu en op korte termijn beschikbare besparingsopties voor afwasmachines

Opties Besparings- Fabrikanten en

potentieel (%) onderzoeksinstellingen
(nummers corresponderen met de tekst)

4 Laatste spoelgang op 55°C 13 -

7 Warmtewisselaar 7/11 Bosch-Siemens, e.a.
3 Tijd/temperatuur trade-off 7 -
5 Verbeterde waterniveauregeling;
alternerende sproei-armen 4/7 divers; Electrolux, Zanussi
2 Pomp c.q. motorefficiëntie 3 -
1 Thermische efficiëntie 1-4 -
8 Drogen zonder aanvullende
verwarming, e.v. met condensor
of met ventilator 2-3 divers
6 Halve lading programma 25-33* Miele, e.a.
9 Optische bewaking wasproces ? divers
10 Hot-fill CV/stadsverwarming 16/56 (primaire energie) divers

Besparing ten opzichte van het huidige aanbod afwasmachines (1,5 kWh/cyclus).
* Ten opzichte van machine zonder halve ladingtoets.

13
 Lange termijn besparingsopties
De volgende opties bieden perspectief voor
energiebesparing op de langere termijn (5-10
jaar).
1 Externe warmtebron
Hogere besparingen dan met hot-fill kunnen
worden bereikt met warmte uit een HR CV-in-
stallatie of met stadsverwarming. In dat geval
is een warmtewisselaar in de afwasmachine
opgenomen. Bij CV ligt de besparing op primaire
energie rond de 39%; bij stadsverwarming rond
de 75%. Een principeschets van een dergelijke
afwasmachine is gegeven in figuur 4.4.
2 Wassen bij lagere temperaturen
Naar verwachting kan de gemiddelde wastem-
peratuur in de toekomst substantieel dalen als
gevolg van verbeterde wasmiddelen. Vanwege
het soort vervuiling (dierlijke vetten, e.d.)
blijven minimale gemiddelde wastemperaturen
hoger dan bij kledingwassen.
3 Warmteopslag in water of in fase-
overgangsmaterialen
Om beter gebruik te maken van de beschikbare
restwarmte van warme spoelgangen kan
gedacht worden aan warmteopslag in een geï-
soleerde tank of in een tank met fase-over-
gangsmaterialen (Phase Change Materials,
PCMs ). Bij de laatste optie wordt de warmte
van het afvoerwater opgeslagen doordat het
PCM-materiaal overgaat in de vloeibare fase.
Vers koud water neemt de energie weer op bij
de overgang naar de vaste fase.

kuip
4 Ultrasone afwasmachine
Ultrasoontechniek wordt reeds toegepast bij
koudwatertoevoer industriële reinigingsprocessen. Bij toepassing
in de afwasmachine is het noodzakelijk dat het
spoelarm
vaatwerk geheel ondergedompeld wordt (zie
magneetventiel
eerder in hoofdstuk 1 bij wasmachines).
In de literatuur worden elektriciteitbesparings-
retour
stadsverwarming percentages van 20 tot 40% genoemd.

aanvoer
stadsverwarming
afvoer pomp

warmtewisselaar

Figuur 4.4
Gebruik van een externe warmtebron (stadsverwarming of HR-CV)
voor afwasmachine door de toepassing van een warmtewisselaar.

14
Koelapparatuur
Het elektriciteitsverbruik van de huidige koelkasten verschilt per uitvoering. In
de onderstaande tabel zijn de kentallen van respectievelijk het 'koelkastenpark'
en de nieuwe apparaten weergegeven.
Behalve de koelkast met vriesvak laten de
genoemde koelapparaten een stijgende pene-
tratie zien. Daarnaast is er een kooptrend van
koelapparatuur met grotere inhoud gaande.
Beide ontwikkelingen hebben een toename
van het elektriciteitsverbruik tot gevolg
Beschikbare en korte termijn
besparingsopties
Besparingen kunnen worden gerealiseerd door
opties die het koelsysteem efficiënter maken
en/of de warmteverliezen te beperken.
De genoemde besparingen zijn gerelateerd aan
het huidige marktaanbod zoals aangegeven in
tabel 4.1.
1 Verbeterde compressoren
Efficiënte elektromotoren en dunnere smeer-
olie verhogen de efficiency van de huidige
reciprocerende compressor. Door een verdere
verfijning van de kleppentechniek worden
stromingsverliezen verminderd. De gezamen-
lijke besparingen bedragen ongeveer 10%.
Huidige prototypen van de lineaire compressor
hebben een rendement dat ongeveer 30% hoger
ligt dan dat van vergelijkbare reciprocerende
typen. Daarnaast zijn lineaire compressoren
Tabel 4.1 Kentallen koelapparatuur
Koelkast Koelkast
zonder vriesvak
◗
Huidig elektriciteitsverbruik 0,77
nu geïnstalleerd (kWh/24h)
Elektriciteitsverbruik huidig 0,65
aanbod (kWh/24h)
Elektriciteitsverbruik 0,30
marktbest aangeboden (kWh/24h)
5
goed moduleerbaar tussen 150 en 300 W met
een beperkt rendementsverlies (maximaal 5%).
De ontwikkeling van de lineaire compressor is
gericht op grotere koelvermogens (groter dan
100 W) dan de onderstaande Stirling compressor.
Door het hoge rendement over een variabele en
lage koellast (van 10 tot 100 W koelvermogen)
geeft de vrije zuiger Stirling een besparing van
50%. Voor koelkasten met superisolatie is de
Stirling koeler daardoor een prima alternatief
voor de traditionele compressor: een hoog
vermogen voor het openen van de deur en het
vullen van de koelkast met levensmiddelen en
een laag vermogen voor continu bedrijf.
De Stirling- compressor is schematisch weer-
gegeven in figuur 5.1.
2 DC motoren met toerenregeling
Compressoren uitgerust met zeer efficiënte
(rendement 85% i.p.v. 65%) DC-motoren en toe-
renregeling (gepresenteerd door onder meer
Electrolux) verminderen het elektriciteitsver-
bruik met 30%. Naast een efficiëntieverbetering
door de zuinige motor daalt de condensortem-
peratuur (en stijgt de verdampertemperatuur)
door deellastgebruik. Gezamenlijk leidt dit tot
een besparing van ongeveer 10%.
Twee-deurs Diepvries
met vriesvak koelkast kist/kast
1,03 1,64 1,30
0,77 1,38 1,14
0,70 0,80 0,70
15
 condensor verdamper zuigerveer verdringerveer

regenerator

verdringer lineaire motor zuiger behuizing

Figuur 5.1
De hoogrendements (lineaire) Stirling koelkastcompressor.

Electrolux experimenteert met een verdere ver- 3 Twee compressor techniek/Two-stage

hoging van het rendement van DC-motoren tot cycli/koelmiddelmengsels
90%. Door de toename van de hoeveelheid Koel-vrieskasten met twee gescheiden cycli
koper is de optie vooralsnog economisch niet voor koel- en vriesgebruik kunnen tot 20%
aantrekkelijk. Technisch is een rendement van zuiniger zijn. Uit de praktijk blijkt echter dat
95% zelfs haalbaar. Ten opzichte van de huidige tweedeurskoelkasten met twee compressoren/
compressormotoren levert dat een efficiëntie- thermostaten 10% minder zuinig is dan die met
verbetering van ongeveer 30%. één compressor. Dit komt doordat de toegepaste
compressoren een laag rendement hebben.
Electrolux biedt inmiddels een koel/vriescombi
met twee efficiënte compressoren aan.
cond De Lorentz-Meutzner cyclus werkt met één com-
pressor en een mengsel van twee koelmiddelen
(met verschillende verdampingstemperatuur).
Het mengsel wordt verpompt door een circuit
hte waarin de verdamper voor koeling in serie staat
com2 met de verdamper voor vriezen.
De eerste fractie verdampt in de koelvakver-
damper en de tweede in de vriesvakverdamper.
sep
Het experimenteel verbruik ligt 17% lager dan
liquid
voor een identieke één compressor koel-vries-
kast met een zuiver koelmiddel.
com1

Verbetering van het rendement van de twee-

deurs koelkast met twee compressoren is
lte mogelijk wanneer een mengsel van twee
koelmiddelen wordt gebruikt dat de twee
circuits via een damp/vloeistofscheider koppelt
Figuur 5.2 (figuur 5.2). Een theoretische besparing van
Schema van de Lorentz Meutzner cyclus. 50% wordt gegeven ten opzichte van systemen
met één compressor.

16
4 Nieuwe koelmiddelen
Een ozonvriendelijke vervanger voor R12 is
NARM 12. Door de grotere verdampingswarmte
van dit mengsel neemt het koelvermogen toe
zodat de bedrijfstijd van de compressor wordt
teruggebracht. De lagere bedrijfstijd van de
compressor heeft een besparing van 7 tot 30%
tot gevolg.
5 Vergroting van oppervlak of warmtecapaciteit
condensor en verdamper
Door het oppervlak van condensor te vergroten
neemt de efficiency van het koelsysteem toe.
Bij een verdubbeling van het condensoropper-
vlak kan het verbruik van alle categorieën met
ongeveer 10% afnemen.
Voor een vergroting van het verdamperopper-
vlak geldt (in theorie) hetzelfde. Praktisch
gezien zijn alleen besparingen mogelijk bij de
koelkast zonder vriesvak, de tweedeurskoel-
kast (waar vries- en koelgedeelte ieder hun
eigen verdamper hebben en de verdamper van
het koelgedeelte vergroot kan worden) en bij
de vriezer. De besparingen bedragen respectie-
velijk 2%, 5% en 10%.
Een vergroting van de warmtecapaciteit van
verdamper en condensor heeft in beperkte
mate hetzelfde effect als een vergroting van het
oppervlak van deze componenten. De besparing
bedraagt 3%.
6 Toename van isolatiedikte
De eenvoudigste manier om de isolatie van de
kast te verbeteren is het vergroten van de
wanddikten (zie figuur 5.3). Afhankelijk van
het type koel/vriesapparaat en de toename in
isolatiedikte (van 20 tot 105 mm) kunnen de
besparingen worden gerealiseerd van 23 tot 44%.
De toename van de isolatiedikte resulteert
echter in een vermindering van de inhoud of
vergroting van de buitenafmetingen. Hierdoor
is deze optie niet algemeen toepasbaar.
7 Vacuümpanelen/vacuümomhulling
Een nieuwe techniek om de isolatiewaarde van
de koelkast te vergroten zonder de inhoud te
verkleinen is de toepassing van vacuümisolatie.
Vacuümpanelen hebben een isolatiewaarde die
acht tot tien keer beter is dan van PUR-schuim.
55 mm
75 mm
75 mm
Figuur 5.3
Vergroting van de isolatiewaarde door dikkere isolatie.
Het is nog niet mogelijk (gebleken) om het vol-
ledige oppervlak van de kastwand te bedekken.
Hierdoor wordt het volledige isolatiepotentieel
nog niet benut. De huidige toepassing geeft een
besparing van ongeveer 35% ten opzichte van
PUR-isolatie met gelijke dikte.
Onderzoeksinspanningen zijn gericht op het
gebruik van nieuwe isolatiematerialen onder
een minder hoog vacuüm (tot 0,1 mbar) zoals
siliciumpoeder, aerogel en open cel PUR.
Door een volledige vacuümomhulling van de
kast wordt de hoge isolatiewaarde van vacuüm-
isolatie beter benut. Besparingen worden
ingeschat op 65%.
8 Verbeterd deurprofiel
Een van de “zwakke plekken” in de isolatie van
een koelkast is het (magnetische) afdichtprofiel
van de deur. Lekverliezen, door een minder goed
afsluitend deurprofiel, lopen op tot 25%.
Eenvoudige aanpassingen aan het deurprofiel
resulteren in elektriciteitsbesparingen tot
circa 2%.
Naarmate de isolatiewaarde van de mantel
toeneemt wordt het aandeel van de lekverliezen
via het deurprofiel relatief groter. Door de
toepassing van een dubbel deurprofiel wordt
de lekkage met 50% verminderd. Dit resulteert
in elektriciteitsbesparing van 13%.
17
Nu en op korte termijn beschikbare besparingsopties voor koelapparatuur
Opties
potentieel (%)
(nummers corresponderen met de tekst)
7 Vacuümpanelen; vacuümomhulling
1 Verbeterde compressoren;
lineaire compressor;
Stirling compressor
3 Twee compressor techniek; Lorentz-
Meutzner; koelmiddelmengsels
6 Toename van isolatiedikte
2 DC motoren met toerenregeling
4 Nieuwe koelmiddelen
8 Verbeterd deurprofiel
5 Vergroting oppervlak of warmte-
capaciteit condensor/verdamper
De genoemde besparingen gelden voor de koelkast zonder vriesvak, de koelkast met vriesvak, de twee-deurs
koelkast en de diepvries kist/kast met een elektriciteitsverbruik van: 0,65; 0,77; 1,38; en 1,14 kWh/24 uur
respectievelijk.
Lange termijn besparingsopties
De volgende opties kunnen op langere termijn
(5 à 10 jaar) een rol spelen.
1 Koeling met geluid
De zogenaamde sonic compressor bestaat uit
een buis waarin een staande golf wordt opge-
wekt met behulp van een resonator. Door deze
staande golf onstaan drukverschillen tussen
het midden van de buis en de uiteinden, op het
ritme van de resonator. Het ene uiteinde bevat
de resonator, het andere uiteinde een klep.
Deze klep opent en sluit als gevolg van de
drukverschillen en laat daarbij de, door de
oplopende druk opgewarmde lucht, door. In
het midden van de buis, in het lage drukgedeel-
te, bevindt zich ook een klep welke naar bin-
nen opent op het moment dat de druk laag is.
De lucht die binnenstroomt koelt af door de
drukverlaging.
Thermoakoestische koeling werkt net als de
sonic compressor met periodieke drukverschil-
len in een buis, in dit geval opgewekt met een
luidspreker. Het verschil met de sonic compres-
sor is dat er geen sprake is van een luchtstroom
door de buis. De warmte wordt aan de omge-
18
Besparings- Fabrikanten en
onderzoeksinstellingen
35/65 Owens Corning, DeGussa, Vacutherm, e.a.
10/30/50 algemeen; Sunpower, Global Cooling
20/50 divers
23-44 divers, GEA
tot 30 Electrolux
7-30 divers
2/13 GEA
3-10 GEA
ving onttrokken door een warmtewisselaar aan
de lage drukzijde van de buis en wordt aan de
omgeving afgestaan via een warmtewisselaar
aan de hoge-druk zijde.
Gegevens over het besparingspotentieel van
beide systemen zijn niet bekend.
2 Verbeterde compressoren
Verdere verbeteringen aan de Stirling compres-
sor moeten leiden tot een rendementsverbete-
ring van 15 tot 30% ten opzichte van de huidige
prototypen.
Ook de lineaire compressor kan naar verwach-
ting verder verbeterd worden. Naar verwach-
ting is een rendementsverbetering van 15% ten
opzichte van de huidige prototypen haalbaar.
3 Fase-overgangsmaterialen
Met behulp van fase-overgangsmaterialen
(PCM’s) is het mogelijk om met weinig ruimte-
beslag koude op te slaan en een zeer constante
temperatuur (de fase-overgangstemperatuur) te
handhaven. Door de toepassing van PCMs kan
de inschakelfrequentie van de koelkast-
compressor omlaag worden gebracht waardoor
minder start- en stopverliezen optreden.
Ook kan in veel gevallen volstaan worden met
een kleinere compressor, omdat bij een grote
kortstondige warmtevraag een deel van het
koelvermogen geleverd wordt door het smel-
tende PCM. Hoewel op dit moment de toepas- condensorboiler/
warmtewisselaar
sing van PCM’s niet voldoende voordelen ople-
vert is de toepassing ervan zinvol indien de
inschakeltijd van de koelkastcompressor zeer
bekort wordt door toepassing van bijvoorbeeld
vacuümisolatie

absorptie/
4 De gasgestookte absorptiekoelkast koelaggregaat

Door een (slimme) combinatie van een gasge-

stookte absorptiekoelkast met een tapwater-
boiler kan het energieverbruik voor koeling
worden gereduceerd tot praktisch nul en wordt
tegelijkertijd tapwater bereid met een rende-
ment van 60%. Een dergelijk multigebruik stelt absorptieboiler/
warmtewisselaar
echter eisen aan tijdstip en hoeveelheid van
warmwatergebruik (waaraan een gemiddeld
gezin overigens voldoet). Figuur 5.4 toont een
prototype van de gasgestookte absorptie-
koelkast.

5 De duplex Stirling compressor Figuur 5.4

De duplex Stirling compressor bestaat uit twee De achterzijde van een prototype van een gasgestookte
vrije-zuiger Stirling machines: één om warmte absorptiekoelkast (met restwarmtebenutting).
om te zetten in beweging en één welke
gebruikt wordt als warmtepomp. De machines
zijn zodanig geïntegreerd dat maar drie bewe-
gende delen nodig zijn. Deze gecombineerde 7 Overige besparingsopties
machine is een alternatief voor de gasgestookte Op het gebied van cryogene koeling wordt veel
absorptiekoelkast doordat het theoretisch ren- onderzoek gedaan waarvan toepassing in de
dement een factor drie hoger ligt dan dat van huishoudelijke sfeer nog ver weg is.
de gasgestookte absorptiekoelkast. Evenals de Voorbeelden van veelbelovende technieken
gasgestookte absorptiekast is deze machine in zijn: magnetische koeling; de roterende/reci-
het prototypestadium. procerende Paul compressor; de Sibling Cyclus
en de pulse tube refrigerator.
6 De stadsverwarmingskoelkast Over het energiebesparingspotentieel van deze
Op basis van restwarmte, geleverd door het technieken, bij huishoudelijke toepassing, is
stadsverwarmingsnet, kan een koelkast wor- niets bekend.
den aangedreven. Het is technisch mogelijk
met een eentraps-diffusieabsorptie-aggregaat,
met zeer lage generatortemperaturen van
±90°C, verdampertemperaturen iets boven het
vriespunt te realiseren. Het energieverbruik
van zo’n koelkast wordt geschat op 2,6 GJsv,
ofwel een besparing van 75% op het primaire
energieverbruik.

19
6 Kooktoestellen
Voor koken wordt vooral gebruik gemaakt van kookplaten en diverse types ovens

(bakoven, gril, magnetron en combinaties). In Nederland kookt 85% van de

huishoudens op gas. Het gemiddeld gasgebruik van de gezamenlijke Nederlandse

huishoudens is 65 m3/jaar. Het gemiddeld elektriciteitsverbruik voor koken

(kookplaat, oven, magnetron, etc.) is 138 kWh/jaar. De populariteit van (kera-

misch) elektrisch koken is stijgend.

Beschikbare en korte termijn Elektrische kookplaat

besparingsopties
De rendementen van de verschillende kookap-
paraten zijn zeer afhankelijk van het soort en
de hoeveelheid voedsel die wordt bereid. In de
tabel zijn gemiddelde kookefficiencies (toet-
stelrendement en vanaf centrale) gegeven van
gasgestookte en elektrische apparaten.
De conventionele elektrische kookplaat voorzien
van weerstandsverwarming en gietijzeren afdek-
plaat heeft een kookefficiency van 32 tot 42%.
De keramische, halogeen- en de inductiekook-
plaat (zie figuur 6.1.) vormen efficiënte en
gemakkelijk schoon te houden alternatieven
voor de conventionele elektrische kookplaat.

Gaskookplaat Elektronische regelingen

De conventionele gaskookplaat heeft een kook- De toepassing van elektronische regelingen
efficiency van ongeveer 47%. Efficiënte alterna- op kookapparatuur maakt het mogelijk op het
tieven zijn de keramische en de infrarood jet juiste tijdstip het vermogen aan te passen.
impingement gaskookplaat. De resulterende besparingen zijn ongeveer 20
De keramische gaskookplaat biedt de voorde- tot 45%. Deze waarden zijn afkomstig uit een
len van keramisch koken (makkelijk schoon- Deense studie, waarbij tests zijn gedaan met
maken) en biedt daarmee een relatief efficiënt kookprogramma’s voor een aantal recepten.
alternatief. De door Gastec ontwikkelde kataly-
tische keramische gaskookplaat geeft nagenoeg
geen NOx-emissies en heeft een verwacht
rendement gelijk aan dat van het conventionele
gaskomfoor. Voor de verschillende uitvoeringen
worden efficiencies tussen 35-47% genoemd.
Een nieuwe ontwikkeling op het gebied van
gaskookplaten, die op het eerste gezicht
vergelijkbaar is met de keramische gaskook- keramisch bodem
glas van de pan
plaat, is de zogenaamde “infrared jet impingent
cooktop”. Ook hier wordt gebruik gemaakt inductiespoel magneetveld ferro magneet

van keramische stralingsbranders, echter in

plaats van een vlakke gesloten glasplaat wordt Figuur 6.1
een geperforeerde glasplaat toegepast. Hierdoor Inductiekookplaat.
kan een efficiency van 66% worden gerealiseerd.

20
De stoomoven en pannen met geïntegreerde
verwarmingselementen vormen een efficiënt
alternatief voor elektrische kookplaten.
Stoomoven
De stoomoven is een energie-efficiënt alterna-
tief voor elektrisch koken. Volgens de fabri-
kant wordt 50-60% op elektriciteit bespaard.
Pannen met geïntegreerde verwarming
Vergelijkbaar met elektrische waterkokers
(efficiency van 85-80%) worden in verschillen-
de Zuid-Amerikaanse landen pannen toegepast
met een ingebouwd verwarmingselement. Met
deze pannen worden efficiencies van 70-90%
bereikt. Soortgelijke ontwikkelingen vinden
plaats voor gasgestookte pannen met een nog
hogere efficiëntie. Gedetailleerde informatie
over gasgestookte pannen ontbreekt.
Ovenachtige kookapparatuur
Verbeterde thermische eigenschappen van
ovens/Bi-Radiant oven
Over het algemeen is het rendement van ovens
laag. Het verkleinen van de thermische massa,
een goede isolerende omhulling en het ver-
plaatsen van de verwarmingselementen leiden
tot een aanzienlijke efficiencyverbetering.
Een optimaal thermisch ontwerp gecombineerd
met een zogenaamde ‘oven in de oven’ voor
Nu en op korte termijn beschikbare besparingsopties voor kookplaten
Opties
rendement (%)
(nummers corresponderen met de tekst)
Infrarood jet impingment kookplaat
Gaskookplaat
Keramische gaskookplaat
Pannen met geïntegreerde verwarming
Elektrische inductie kookplaat
Elektrische halogeen kookplaat
Elektrische keramische kookplaat
Elektrische conventionele kookplaat
Elektronische regelingen 20-45% besparing
een lage ‘beladingsgraad’ verhoogt het rende-
ment met 65-80%. De Bi-Radiant oven combi-
neert een lagere maar gerichte temperatuur
door warmtereflecterende wanden en donkere
(warmteabsorberende) ovenschalen.
Prototypes laten een besparing van 60% zien.
Magnetron
De magnetron is potentieel zuiniger dan de
elektrische of gasgestookte oven omdat de
omhulling van de magnetron niet wordt opge-
warmd. Het gebruik van de magnetron is echter
alleen bij het koken van kleine hoeveelheden
met weinig water een efficiënt alternatief.
Zo ligt het omslagpunt voor het koken van aard-
appelen bij circa 375 g; het opwarmen van een
kopje water op een conventionele gaskookplaat
is 300% efficiënter.
De efficiency van de magnetron ligt momenteel
op maximaal 50%. Naar verwachting kan deze
door de toepassing van een magnetrongenerator
met een lagere frequentie (MHz i.p.v. GHz)
worden verbeterd tot circa 80%. Door de lagere
frequentie is de penetratiediepte van de micro-
golven en daarmee de efficiency hoger.
Heteluchtoven
De gelijkmatige opwarming van circulerende
hete lucht maakt de gasgestookte of elektrische
heteluchtoven circa 30% efficiënter dan zijn
conventionele tegenhanger.
Toestel- Toestelrendement
inclusief centrale
66 66
47 47
35-47 35-47
70-90 28-36
75 30
61 23
38-50 15-20
32-42 13-17
21
7 Tv/video-
en audioapparatuur

Gemiddeld verbruiken de televisie en de videorecorder respectievelijk 160 kWh

en 80 kWh per huishouden per jaar. Het elektriciteitsverbuik van audioappara-

tuur bedraagt 132,5 kWh/jaar.

Verwacht wordt dat de 'autonome' efficiëntieverbetering teniet wordt gedaan

door het groeiend aantal features op videorecorders en televisietoestellen en de

toenemende beelddiagonaal van televisietoestellen.

Een aantal huishoudens maakt reeds gebruik
van een (analoge) decoder voor betaal-TV (bijv.
Filmnet). Deze apparaten gebruiken 100 kWh
per huishouden per jaar. Verwacht wordt dat
het gebruik van decoders in de toekomst zal
gaan toenemen. De set-top box biedt naast het
decoderen (van kabel of satellietsignalen) ande-
re mogelijkheden voor de gebruiker zoals video-
on-demand, betaal-TV en teleshoppen. Het
elektriciteitsverbruik van de set-top box is ge-
middeld bijna 200 kWh per huishouden per jaar.
Bestaande en korte termijn
besparingsopties
Verlaging van standby-verbruik van TV
Het huidige gemiddelde standby-verbruik van
de TV betreft 12% van het totale elektriciteits-
verbruik. De markbeste toestellen brengen het
standby-verbruik met 99% terug tot 0,1 W. Het
totaalverbruik (bij de huidige kijk/standby-
duur) wordt daarmee met 11% teruggebracht.
Nieuwe beeldschermen
LCD-beeldschermen worden toegepast in
onder andere draagbare PC’s en mini TV’s
(zie figuur 7.1). De LCD-techniek is een energie-
efficiënt alternatief voor de conventionele
beeldbuis. Het elektriciteitsverbruik van LCD-
schermen hangt voor een groot deel af van
de toegepaste lichtbron achter het scherm
(nu: metaalhalide). Afhankelijk van de beeld-
diagonaal en de LCD-techniek geeft een LCD-
scherm een besparing van 60 tot 90% ten
opzichte van de beeldbuis. De kleine inkijkhoek
van LCD-schermen (lichtsterkte en kleur nemen
snel af buiten deze inkijkhoek) maakt de tech-
niek niet geschikt voor alle toepassingen. De vol-
gende configuraties kunnen een oplossing voor
de kleine inkijkhoek betekenen maar doen het
besparingspotentieel voor een groot deel teniet:
● projectiemonitoren: hierbij wordt het
beeld op de achterkant van een TV-scherm
geprojecteerd. Projector en scherm zijn
hierbij in één behuizing gemonteerd. Deze
techniek biedt mogelijkheden voor grote
beelddiameters bij geringe kastdiepte. Door
SHARP is recentelijk een breedbeeld toestel
geïntroduceerd op basis van deze techniek.
● projectieschermtoepassingen. De techniek
is hierbij hetzelfde als bij de hierboven
genoemde projectiemonitoren, maar in dit
geval zijn scherm en projector afzonderlijke
onderdelen, zoals bij videoprojectiesyste-
men. Het vermogen van een LCD projectie-
systeem (350 W) is aanzienlijk lager dan
van traditionele projectiesystemen, maar
aanzienlijk hoger dan van standaard televi-
sietoestellen (25-66 W).

22
Ook de vlakke beeldschermen, zoals o.a. geïntro-
duceerd door Philips en Sony, hebben een ver-
bruik dat aanzienlijk hoger is dan van de stan-
daard beeldbuis.
Verlaging van standby-verbruik van videorecorder
Het elektriciteitsgebruik van de videorecorder
in de standbytoestand is 92% van het totale
verbruik. De marktbeste machines gebruiken
in de standbytoestand 2,5 W (geïnstalleerde
apparaten gebruiken 12 W) waardoor het
standby-verbruik met 80% wordt gereduceerd.
Een verdere vermindering is mogelijk door het
uitschakelen van het display gedurende stand-
by. Het verbruik kan hiermee worden geredu-
ceerd tot circa 1W waardoor op het totaalver-
buik met 73% wordt bespaard.
Afname van vermogen bij audioinstallaties
De meest verkochte systemen zijn de midi- en
minisystemen. Het percentage los verkochte
componenten, elk voorzien van een aparte
transformator, vertoont een dalende lijn.
Daardoor neemt opgenomen vermogen van de
gemiddelde audioinstallatie iets af. Hoe hoog
de resulterende besparingen zijn is onbekend.
Verlaging van standby-verbruik van audioinstallaties
Gecombineerde sets (mini- en midisets) zijn
meestal voorzien van afstandbediening. Het
standby-verbruik van de geïnstalleerde toestel-
len en het huidig aanbod is respectievelijk 15
W en 10 W. Het standby-verbruik kan, over-
eenkomstig videorecorders, aanzienlijk worden
gereduceerd: 3 W met een continue display,
1 W indien de display uitgeschakeld wordt bij
standby (marktbeste toestellen).
Verlaging standby-verbruik set-top box
De eerste generatie set-top boxen die nu op de
markt komt kent geen of weinig verschil in aan-
en standbystand. Met de invoering van een
energiezuinige standbyvoorziening kan het ver-
bruik met ten minste 50% worden gereduceerd.
Lange termijn besparingsopties
Lange termijn energiebesparingsopties voor
videorecorders en audioinstallaties zijn niet
bekend. Telecommunicatie (Internet, kabelver
Figuur 7.1
LCD scherm in portable mini TV.
bindingen, gecombineerde TV/PC en audio-
centres) gaat naar alle waarschijnlijkheid een
steeds belangrijkere rol spelen in huishoudens
waardoor het elektriciteitsverbruik voor deze
functies zal toenemen.
Nieuwe beeldschermtechnieken
Een aantal potentieel energie-efficiënte scherm-
technieken kan worden toegepast in TVs/PCs.
Noemenswaardig zijn FEDs (Field Emissive
Displays) waarin een combinatie van vacuüm-
en halfgeleidertechniek een plat scherm ople-
vert dat zonder ‘backlighting’ voldoende hel-
derheid geeft. FED’s combineren de positieve
eigenschappen van traditionele beeldbuizen
(helderheid van kleur en inkijkhoek) en die van
LCD schermen (plat, licht in gewicht). De wer-
king is vergelijkbaar met die van traditionele
beeldbuizen: elektronen worden door een
kathode geëmitteerd en vervolgens door een
fosforiserende anode ingevangen. De fosforise-
rende laag licht op wanneer elektronen worden
ingevangen. Het beeld wordt opgebouwd met
behulp van de schermsturing. In tegenstelling
tot bij de gewone beeldbuis is er sprake van
een groot aantal kathodes (bijvoorbeeld net zo
veel als pixels). De elektronenstroom hoeft dus
niet te worden afgebogen. Hierdoor kan de
beeldbuis plat (en licht) worden uitgevoerd en
kan het energieverslindende afbuigmechanis-
me achterwege blijven. FED’s zijn daardoor
aanzienlijk zuiniger dan traditionele TV scher-
men. Een ander alternatief, dat zich nog in het
prille ontwikkelingsstadium bevindt, is het
electroluminescente scherm op basis van licht-
gevende polymeren.
23
 970211 Cover Novem W/B 07-01-2002 14:16 Pagina 1
en in de b
ouw

Uitgave
Deze brochure is opgesteld door
Novem in opdracht van het
Ministerie van Economische Zaken.

Novem
Catharijnesingel 59
Postbus 8242
3503 RE Utrecht
Telefoon 030 - 239 34 93
Fax 030 - 231 64 91

Samenstelling en eindredactie
IVAM Environmental Research B.V. Amsterdam

Concept en productie
Kris Kras Design bv, Utrecht

DV1.1.92. 97.09 © Novem