Nri !O. Shkodër Fruer 1920. Vjeti i I.

SH
Periodikë letrare e përmuej shme.
Organ: i Shoqnis "VLLAZNIJA„

Drejtue5: ffibqrshtrues:
Dr. KRISTO FLOQI. KARL GURAKUQI.
BK
PERMBAJTJA E LANDËS
Nji vorr i ri Drejtimi
Lavrim komtar M. L.
XFfmiia mbreti i shekullit A.}. I
Kujtime Historike Kr. Floqi ,
Historija e Durrsit Karl Gurakuqi
Zefi i Ndok /!lis M. l.
Mbi jetën e Pirros Kr. Floqi
Bibliogafi Kr. F!oqi
Nekrologi Eordensis.
Rregullore e Posaçme Kr. Floqi
Miscellanea Erythrolithos

Shtypshkcoja "Cllikaj„ Shkobër 1920

BK
SH
 74NJ ç~!; *' ilf/1 „
~ g,rgf ~ ~· ~
PERIODIKË LETRARE E PËRMUEJSHME.

Nri 10. Fruer 1920 Vjeti i I.

•
N.i i i

SH
Atëherë kur të shëtunden me 10 të Kallëndorit të këtij vieti muzgu
i mbrarnes po lajmonte, se dira ishte në të· sosun e se terri i natës po
rulonte dhen, u shifte inteligenca aty këtu nepër rruga të Shkodrës kahë pre-
shëm e ngutshëm pvctshin shoqishoqin e pritshin lajme të sugurta për-
mbi nji ngjarje me randsi. Shka kishte ndodhë? Salih Nivitza, drejtori
i fletores «Populli» kishte kenë varrue keqas prej dy plurnave, qi nii dorë
anrnike personale e tija kishte qitë në te tue e gandue rilndë në mush-
knl e tue e plague rrshitas në shpatull shi në Rrugë të Shpitallit para
Postës italiane, kQ jetshkurti kishte shkue me marrë postën. Njaty kahë
mjesnata dha shpirtin tue thanë këto fialë : «Une po des, Si do t'i ba-
het halli Shqypnls ?»
Salihi diq, por nuk do të desë jo kurr kujtimi i tij ndër ne; xan-
sat, qi rreth vjetit 1911-12 paten fatin e mirë me e pasë për mësues në
gymnas të Durrsit, ku mësoj gjuhën shqype e turke, nuk kanë për t' i
narrue kurr mundin e përpjekjet e tija për t' i vu n' udhë të mbarë lë
jetës; djelrnoçat e shkollës amerikane të Konstantinoplit "Robert College»
kanë për t' u krenue për fat lë mirë, qi paren me e pasë për mësues e
BK
me mirnioltje e plot evari kanë për t' a kujtue, e vjetin shkolluer 1913-
14 nuk kanë me e qitë kurr në harresë. Artikujt e tij, qi shkroi qysh se
u themelue fletorja "Populli» në Vlonë, ku kje redaktori i saj nen pseu-
donyrnin «Godo Duda» e vepra e tij, qi rreth vjelit 1918 dijti aq bukur
me zhvillue në fletoren e vet "Popullin qi me giith vështirsinat e kohës
nisi t'a botojë në Shkodër, xan nji vend të çmueshëm në pikpamje po-
litike në përlindjen e komit, e Shkodra, qi pat fatin me e pasë në gil
të vet, ka me i lëshue nji faqe të shkelqyeshme në historia e veçantë të veten.
Sikurse kje i çmuern për së gjalli, ashtu gjet nderimin e vet edhe
për së dekuni, pse populli i Shkodrës· rilndi me nji shumsi të madhe
me e përcjellë në të mbramin pushim e, kur trupi i tij mrrijti në Pa-
rrucë, Iilluen me u mbyllë dugaiët në shë] dhimbe e zije. Para zyres së
tij në Fus .ën Hasan Riza, Dr. Kr. Floqi, n'ërnën të Shoqnls "Vllaznija„ i uroi
në pak fjalë paq e qetsi në jetë t'ilmshueme. Mbi varr të tij e kujtuene
për të mbrarnen herë- me fjalë Hamid Gjyl.begaj, Januz Tafilaj e nii Iërnl
n' ërnen të xansavet të shkollavet të qytetit.
Pat virtyte të rralla: i urtë, i arsyeshëm, i drejtë; ishte i pajisun me
nii karakter tt\ nallë e të pathyeshëm; fjalën qi epte e mbate, nuk e tut-
shin vështirsinat e kundërshtimet e kje i dashtun e i shkueshëm me
I
__ ,gjithkend.
Pushofsh në paq! Drejtimi.
 154 A G
Lavrim komtar.
Se i cilli popull e kom deri sa të
mrrijë në zhdrivillim të plotë e të sa-
jojë nji niisl të rrastë e t'unjishme, do
të kalojë nepër të tan a sh tigfet e jetës
së njeriut; sikur se ky, edhe komi len,
rritet, burrnohet e plaket Se i cili po·
pull ka fillimin e vet, kapërcen jetën e
foshnjenls, rritet, burrnohet e për mos
diitët me jetuem, des, don me thanë
humbë për t'i lishuem rend nji popu-
SH
llit tietër. Historija botnore asht plot
me të tilla të ndodhuna e shembuj.
Po populli shqyptar a i ka kapër-
cvern këto shtigje P-Doemos do t'i kët
kapërcyem, mos të gjitha, së paku disa.
Jeta primitive e nji populli asht jetei.
patriarkore, në të cille n familje ku ma
të mëdhaja ku ma të vogla gjinden
nen sundim të nji njeriu qi urdhnon
e sundon si zot shtëpije, si nji babë
i math si nji krye-at, qi greqisht thi-
rret patriarkë. Familjet patriarkore
nuk kishin gadi kurrnji lidhni ndër
BK
vedi, pse mungonte interesa; jeta e ty-
ne ishte e lehtë me fort pak nevojë:
jetojshin me gia të gjallë, me blegtori
e pse dheu ishte tepër i haptë me ku·
llosa bjeshkore për verë, e fushore për
dimën, mundeshin m' u endë tërmal e
terposhtë, kah e djathta e kahe rrma-
kta pa hasun në kurr farë ndalimi e
kundërshtimi; rr all ndodhte qi barit e
- nianës familje të ndesheshin me ara të
njij tjetre, e kur ndonji herë ata bij-
shin në kundërshtim me shoqi shoqin,
ngatrrimet e degamet, kur nuk mund
t' u kraheshoishin me të mirë, i date
fuqija e krahit e jo gjygji e e drejta;
pse nder ato kohë të para, kur nuk u
kuptojshin parimet e drejtsls e ende
nuk kishte ardhë nevoja me caktuem
të drejtat e pronimit e të trashigimit,
I M I
urdhnonte Iuqija; ishte i forti qi kishte
të drejtë; për ato kohë, si rnoskurr, u
çmojshin ato parime sa t' egra aq mi-
zore, qi thojshin mjerë· i ligu e lum
i forti, ase: a je i lig mos adn z a
e a je i fort mos bdn ma. Nuk don
me thanë se këto parime kaq me egër-
si e mizori e kanë humbun vlerën e
tyne ndër kohë ma të vona, por se
diçka larohen e njerzt e sotshëm, qi
njehen ma të la vruern e të qytetnuem,
mundohen me i shti në veprim ma me "
skili, tue u dhanë nji Iaqesi ma lë bu-
kur e të hieshme.
Deri sa ngjati gjendja e jetës pa-·
triarkore, ato familje bartsh, të shke-
puna e të shperdame, nuk munden me
pasë kurrnji lidhnl ndër vedi kurrnji
kar.fln e ligjë, pse nuk kishin kurrnji
të përpjekun e marrdhën]e me shoqe-
shoqen. Përmbrenda familjes sundonte
kreu i sajë, kryeatl, patriarku; gjym-
lyrët ase pjestarët e ati] i u shtrojshin
të n_-;ashnjyem prej dashtniie a prej
interese qi t'ishin të fort e të munde·
shin me i ba ball asaj familje tjetër,
qi mund t'u gjindte atje per afër, pse
ajo ishte krejt e hueja e ma tepër an-
mike, se dashamire. Jeta shoqnore
ishte në shkallë fort të poshtër, engu-
jueme përmbrenda nji rrethi të ngushtë,
qi nuk kalonte përtej plëngut familjar. - "
Me kohë, tue u shtuern këto Iarni-
lie patriarkore e tue filluem i;';e i u
dhanë edhe bulqis, qen të shtërngue-
me me lanë jetën endëtore e me zanë
nji bun të ngultë. Prej këss] .gjendje
erdhen e u shumuen mar;dhanjU,.e-.Jë
përpiekunat ndërmjef'a:yg.e.,.e~ë shty-
mun prej nevojës së përbashkët për
me shporrë ngatrrimet e degamet, qi
mund t' u biishin, e me larguem rre-
ziqet, qi prej të hujvet mund t'u u
kërcnojshin, e pan nevojën m'u bash-
kuem e m'u lidhë sa mil tepër ndër
 A G
vedi, tue venduern sa rregullime, don
me thanë pan nevojën me pasë nji
farë sundimi, qi domosdo i qe rnbë-
shtetun njatij njeriu, qi për urti, me-
nde e trirnnr ishte mil i zoti: kështu
u përftue fisi, don me thanë të bash-
kuemt e sa familjeve lë lidnuna ndër
vedi me nevoië të përbashkëta, pse
të riji] trunku e gjaku, t~ njij gjuhe e
doke. Fisi sajon shkallën mil të parë
të njij populli ase komi; në jetë fisno-
re zhdrivillimi komtar, ai qi thirret la-
vrim, huqë kryekëput,
SH pse në hs, për-
veç qi mungojnë mjetet, mungon edhe
qellimi, rue mos pasun tjetër nevojë,
posë jetës landore të familjes. Fisi nuk
ndien nevojën e jetës komta re, pse asht
tepër i lidh un me atë të familjes së vet,
e përtej familjes n' u shtriftë, përfshin
vetëm giinln, pse fisi, sa do i haptë,
asht i përbarn prej njij numri a ma të
math a ma të vogël familjesh të rrie-
dhuna prej nji trunku; fise tjera, sado
qi të kën të njajten gjuhë e gjak, nje-
hen të hueja, me të cillat i nuk afron e
nuk + bashkon
BK
kurrnii lidhni. Po, se
ka nji herë në të mil ndodhë nji be·
satim shum fisesh, si t'ishin nji kom,
por këta ndodhë kur atyne u tfaqet
nji rrezik i rnath, nji kob i mnershërn,
qi e shtërngon se të cillm njeri të ha·
rrojë interesat e veçanta, pse rreziku
e kobi asht per se të cillin vetë; por
këto besatimi>, perveç se të rralla, janë
edhe të njij ngjatsije të pakët, qi ka-
lojnë me 11ji berë me rrezik pa lanë
farë traku. ~ janë sprovë
Në shoqnl të porulver fiset kanë
nii randsi e çmim fort të paktë e për-
herë në frigë qi me humbun e m' u
përpirn prej riji] tjetri ma të fort.
Deri tashti -edhe ..-PO!?Jllli shqyptar
ka [etuern nji jetë fisnore, i darn e i
pjestuem pa farë bashkimi e lidhnije;
prej se i dam në shurn fise, nuk ka
I M I 155
mundun mu u kundërshtuem komeve!
tjera, qi e kanë msj', por ka qenë ha-
nger e perpim prej atyne. Historija
na tregon, se të parët t'onë, flirt, sa-
jojshin nji shu msl të madhe fort, qi
perveç viseve jugore, ku banojshin
Grekt, pushtonte krejt dhenat e gadi-
shullit ballkanik, madje u shtyte perte]
Danubit. Ky popull i math ishte i dil:n
krejt në fise e pra pa farë bashkimi
ndër ve.:'.i e kështu nuk muejten me ti
kundërshtuern të huejvet, qi u dynden
prej veriut, e qen prej atyne, jo verem
pushtuem politikisht, por edhe ngranë
e perbim komsisht, tue humbun gju-
hën e vete sot sajojnë për ne krejt kome
të hueja. Edhe sot vijon giithn]i jeta
fisnore; shofirn shqyptarët e maleve!
të fushës e të qptetevet të darn të pjes-
tuern, e, pse të tillë, nuk interesohen
aspak për ngushtime e nevoje qi mund
të kër fisi tjeter, si t'ishte
hue]. Pse të darn në fise nuk munden
ky krejt i
shqyptarët të kën ende nji ndergjegje
komtare, pse nuk shefin ma perte] se
rrethit të ngushtë të fisit, permbrenda
të cillit kanë jetuem deri tashti. Per
me na u mbushun mendja se pernji-
mend jetojmë nji jetë fisnore shofim,
bje fjala, se Malsija e Madhe e Mbi-
shkodrës nuk trazohet aspak per ngu-
shtime qi mund të kër Dukagji~i; Za-
drimës s'i bjen në mend aspak per
nevojë qi mund të kër Ana e Malit;
Shkodra nuk çan kryet aspak per të
keq, qi mund të kët Korça et. et. Këto
se jeta e jonë nuk ka
mrrijtë ende në shkallë qi të sajojmë
llji kom t'unjishëm me interesa të per-
bashkëta, e, per në qoftë se ndonji
herë kemi dhanë za per iashra e jemi
dukë si nji popull i rrastë e i unji-
shëm, si bje fjala, ndër kohë fort të
v jetra, kur Berdyli mrrijti t'i bashkojë
krejt fiset .: llirvet per të ngrehë nji
 156 A G
mbretni të madhe e të fort e sikur,
ma von, Skanderbegu mundi me i ba-
shkuem të gjith Shqyptarët kundra
Turkut, -këto të ndodhme nuk mund
t'i marrim si· shëj komsije, por vetëm
si rrjedhë e veçantë e shkaktueme prej
rnëndes së nallë e të fort t'a tyne dy
burrave, qi dijten me fituem sppernin
mbi ta, me u a hangër zemrën e me
u pri ndër ato vepra të madhnueshme
qi punuen; ky bashkim mandej, me
të zhdukuri t'atyne burraver, humbi e
Shqpptarët vijuen gjithnji [etën e tyne
SH
fisnore. Me dekë të Skanderbegut ma-
ndej Shqyptarët qen thyem e shtruem
prej Turqve! e nuk qen te zott me u
qindruem atyne të huejvet, qi rnrrilten
edhe me u dhanë besen e zakonet e
veta e ne sa vise edhe, si ka veri-li-
ndja, me u humbun gjuh-n, tue i tur-
qizuem. Të gjitha këto të zeza, pse
të darn në fise e pa nji ndergiegie
kom tare.
Sikurse Shqyptarët, qen lë thyem
e të shtruem prej Turkis edhe Serbt,
Bullgarët e Grekt, por këta, qysh me
BK
•
Fëmija mbreti 1 shekullit t' onë.
Po e lamë korën e motnueme të
marrë rrjedhën e vet si të mundet, e
në fund si të dojë; provët e rasat qi
na kanë ra mbi krye sa herë, duhet
të na mbushin mënden se prej atyne
qi kanë kapërcye kohën e djelmnls,
e mund të therni edhe të fëminis,
shpresë të paka e të thata mund të
mbështesim ndër, ta.
Sod do të flasim për fëmin e Shqyp-
nis, e deri diku edhe për atë të botës
mbarë, tue qenë se provë të shuma e
sidomos lufta e përbotshme na dha ·1ë
I ·M I
kohë paten saiuern nji kom t'unjis.iërn
me nji favrim komtar e sado qi ma
teper se na të shtrydhun e të ndry-
dhun prej Turqvet, u qindruen kom-
tarisht, mbajten zakonet e veta e lav-
rimin e tyne e, porsa. u erdh rasa, a
pse të ndimuern prej miqve! a prej se
Turqt u ligshtuen; muejten. me shpë-
tuem prej nji zgjedhës së huej e m'u
ngrehë në vedi. Edhe Shqyptarver,
tashti von, u ra rasa me dalë në vedi,
me sajuem nji shtet a pushtede të pa-
varun, por pse i gjet të patrajtuem,
të palavrim e pa ndërgjegje komtare,
nuk qen të zott me qindruem, . por u
çuen e dërmuen lirin e vet komtare
per me gëzuern, mbas mendes së tyne,
lirin e veçantë, atë të fisit. Me nji-
mend se dermimi i shtetit shqyptar
qe shkaktuem edhe per runë tjera,
ndër të cillat don permendë fanatizmi
fetar, por edhe ky don marrë si rrjedhë
e dasis fisnore, si shkak i pandergje-
gjes komtare.
m. L.
(Vijon).
kuptojmë se njerzit nuk kanë marrë
ene at rritje, qi do të themelojë jetën
e njerzirnit,
Për ket shkak pra, e me shumë ar-
sye, shekulli i [onë, quhet 1hekulli i
kalamajvet. - Edhe me të vërtetë se
kurrnji herë nuk asht studjue fëmija
prej shkencës sikur ndër kohë t' ona ;
kurr i herë, nuk i ka paraqitun har-
tit çashtia e fëmis aq subielua si ndër
këto kohë. - Psikologët janë perpje-
kun qi me i njohtun Iëmis shpirtin
qysh prej livrimeve ma të para; ige-
 A G
nistat kanë diftue në lëmin themelin
e skotës së përtardhme ; piktorët e
skulptorët kanë tfaqun ndër pëlhurë e
mermerë të gjitha shprehjet e të gji-
tha mendimet qi tregohen në gestin e
fëmls, në të qeshunin, qi i shëndrirë
në fytyrë, apo në vaj, qi i a ngrehë
e ngurron mishklat e fytyrës .....
Mandej mbassi të rritet fëmija shoq'
nija i merr për vedi shisën, qi asht
ma e mira pjesë e tija; i a merr atë-
herë kur e hjek, si me thanë, prej kuj-
desit të prindvet e i a lëshon shkollës
SH
në dorë, qi mësuesi t'i lavrojë shiset
në bukuri e kuptimin në të vërtetë:
mendimet e tija, shkarravinat
gis, e cilla i kërkon e i heton me
kujdes.
e tija,
krejt aktiviteti i tij janë të studjueme
ndër hollsinat ma t' imta të pedhago-
Fëmija pra asht mbreti i nierzirnit
e shekulli i tij asht ky i ioni. Vetëm
të rrnojë ky (fëmija) e nierzirni i të
rritunvet mundet, po thooii kështu,
edhe me vdekë, tue qenë se fëmija
asht e përtardhrnia e shpresa e të
BK
gjithve e se në këtë e për këtë jetojmë
të gjith : prindja, familja, shoqnija. -
Por kujdestari ma i parë i kësaj shpresë
së bote s janë prindt. Po, prindt lypet
të kën kujdes të shejtë për fëmi, pse
atdheu e njerzimi rnarë i kanë sjellun
syt kahë ata e i shikojnë.
Fëmija, po fëmija, duhet të thithë
e të përpijë krejt dashtunln e prind-
vet e krejt veprimin e jetën e tyne !
Fëmija asht lidhnija qi i lidhë me bo-
tën! Fëmija asht pjesa ·ma e bukur e
vehtes së tyne ! Ai asht puna qi duhet
të kën në ket jetë.
Por barra qi u ven shoqniia sod
prindvet për Iërnl asht edhe ma e ma-
dhe e ma bujare; kësaj barre lypet t'i
bajnë m krejt egoizmin qi kanë, pse
kështu kanë për të krye veprën ma
I M I 157
të nevojshme, qi nierzit mund të ker-
kojnë prej dashtunls së tyne.
Ai kjenës i vogël qi mban në pre·
hën · a në krahnuer baba a nana, e qi
ladron nepër shtëpi; apo ai kalama qi
merr udhën kahë shkolla me libër nën
sqetull janë shpresë! e vendit të vet
e të botës së shkatrueme e të mjerue-
me: shkurt janë jeta e ardhme.
Shumë kanë për I' u çudituri prej·
këtyne ljalve ; por të kën durim e të
ndizjojnë arsyet:
Tue folun, ma në krye, për ne e
për vend 1' onë duhet të thomi se po-
pulli shqyptar, për arsye e shkaqe qi
janë tregue sa herë, ka mbeturi mbra-
pa në të gjitha pikparnjet e i mungon,
të thuesh, shqimbit, nji lavrirn komtar
e nji rritje për njerzim, kështu qi të
rritunit nuk janë në gjendje, as kanë
cilslt e lypuna për me i dhanun kra-
hin atdheut, e, në shkallë të vet, edhe
njerzimit.
Mandej paditunija e kështu pakup-
timi i të rritunit të Iërniver, ka përtr i
e po bje ndër ne lingatë e smundje, të
cilat po voglojnë e paksojnë popullin
t' enë.
Qe pra shka na shtyn me i dhanë
randësi fëmls së sotshëm të S'iqypnls;
pse shohim se ç' Iarë mungese do të
mbushë e të ven në vend e për ç' farë
pune asht snëniue. - Mendje - kë-
thjellti pra, e ai qi e kupton randësln
qi ka fëmija, duhet të përpiqet e t'i a
bajë jetën të bukur e t'i a shtrojë me
lule udhën qi do të. ndjekë.
Prindt, qi tharn, st: kanë për barrë
të parin kujdes për fëml e kanë me
detyrë, për sa t' u rnërriië fuqija mo-
rale e materjale t' a rrisin ket kjenës
të shëndoshtë e të fuqishëm, t'i di-
kojnë në zemër ndjesina atdhetare e
njerzore, të pasunojnë menden e tij
me idhë e përftime të reja tue mos
 158 A G M I
. . 1)
kursye kurr' i s-'~nd për ket qellif'ff. Por deri sa të jë: Iëml, rrin i prind-
Shëndeti, dashtunija, ndjesh e Idhët vet qi i ngrehin nji thron në zemër
qi kanë për t'i dhanun prindi Iërnls, të iyne me dashtuni qi kurrkush s' din
kanë për të qenun paja, qi do t'i t' a kuptojë përveç nji babe e nii nane.
apin kur ka për t' i a rrembye shoq- Ata rrisin sot mbretin e botës së ne-
nija e ka për t' a ernnue qytetas. Atë- sërme, mbret i dashtnivet sot, mbret
herë vepra e tyne ka për t'u njehun i fuqivet kur të rritet, mbret i sheku-
e kryeme e fëmija ka për të zanun llit tij sot edhe nesër.
vendin e tij si luftar. A.).

Shqypnija në Kongres të Berlinit.

SH
KUJTIME

rse e shtri influencën e vet në Ball-

kan për arsye të besimit të krishiënë,
sot qi ka diftue kjarisht e me ngadh-
nimin e armëve të saja qellimin e
HISTORIKE.
(Prej Kr. floqit)

Rusi]a, e cila përpara u mundonte a grekë. Na nuk duern me kenë tjetër

mrapshtë të vedin, ka bjerrë c' do
randsl në Shqypnl e në Greqi, ku kqy-
ret me sy të keq të shtrimunit e saj.
BK
Prandej ky kom lypë me padurim ndih-
mën e nji komit të math, qi të nda-
lojë rrenimin e plotë t' Atdheut e të
shdukunit e emnit „ Shqyptar « prej
kartës s' Europës,
Kjo frigë asht qi nuk i la fiset
shqyptare me lidhë nji aleancë me Ma-
lin e Zi, uzhtrin e të cilit e kqyrin · si
nji parapriise t' ushtrive ruse. Kjo Iri-
gë, qe prap, qi na ndaloj për mos me
pranue paravflmet e bamuna prej anës
s' Austris e së Rusis, të cilat, tue
pasë qellirne të përkunderta, kishin
për qellim me na përpi e me asgja-
sue mëvehtësin t' onë kom tare.
Sikur se nuk jemi, as nuk duem
me kenë turq, kshtu kemi me i kundrë-
shtue me lë gjitha fuqit t' ona atij,
që të dojë me na ba sllavë. austriakë,
gja veç Shqpptarë, Për kët ndiesi, e
tue drashtë mos të bjerrim komsln r'onë,
nuk e kemi kqyrë me sy të mirë shka-
trrimin c Perandori, Osmane, kundra
së cilës në nji kohë tjetër kishim ba-
shkue armët t' ona me ato të popujve
kryengritës. Për ket arsye t' a dijë Eu-
ropa pse e kemi lanë ket rasë kaq të
bukur për me e shkëputë Atdhën t'onë
prej duerve anrnike · e pse shpata
shqyptare, e nderueme tash sa shekuj,
nuk vringlloi si kur se pat zakon ndër
të gjitha reziqet luftrake të Lindjes.
Shqypniia ka nji faqe të lumnueshme
në historln e kome vet: prej Skander-
begut e deri te Mark Boçari, prej Lek
Dukagjinit deri te Ali - Pashë Tepele-
na, Shqypnija e ka ruejtë karakterin
c vet komtar e dëshirin e vet të shëjtë
për ~ ~etëqeverim të plotë. Shqyp-
tari, n~ dashtë të kë: luftue ndër ma-
le të vela për me prujtë vatrat katra-
gjyshe, në dashtë të kët luftue për bri
ushtrive të hueja, asht dil gjithmonë
në shë] e me nderë. Ky karakter kom-
tar, kurr i koritun e qi ka luftue mu-
 A G I M l
ndësisht kundra rnizoris otomane për
ma tepër se katër shekuj, nuk mundet,
as nuk do të shduket sot, në kët shekull
qytetnimi nepër vepër t' Areopagut
Europjan. Ky Areopag asht mbledhë
sot për me njoftë të drejtat ligjore të
komevet, për interesë të cilvet u bii
kjo luftë, qi pandehej t' ishte mbarue-
mun me traktatin e Shën Shtjefnir, por
Europa mori veshi se ai traktat, në vend
qi me ·sigurue paqin, kishte me kenë
shkndi luftash të reja e ma të rrebta,
ornogenë.
Popullsive
SH
pse nuk pat nderue të drejtat e se ci·
lit kom; mu u mundue me i ngatrrue
e me i ligshtue (k to komet e vogla)
me krijimin 1;; disa shtetenve
të numrueshme greke
desht (Areopagu) me i u ngarkue x.;je-
dhen sllave, të cilën donte me e për-
hapë shi prej Detit të Zl e deri nder
brigjet t' Adriatikut e t' Egjeut. De-
pak-
shirat greke janë të perbuzuna jo ve-
lem prej diplomacls së pa-dreitë, por
edhe prej fuqive ruse, qi janë tue u
BK
shtr1 në Maqedoni. Per kundrazi kër-
kohet qi Mali i Zi i vogël të smadho-
het e të xgjahet deri në zemër të Shqyp-
nis per me i u bii Rusis urë per fiti-
me mil të mdhaja.
Rumanija, qi nuk iisht sllave,
edhe pse u ka ndihmue armë vet ruse,
jo vetëm asht e liinun mbas dorë, por
me, nji pa-mirënjoftje (pa-evarl) të
pashoqe, qi kishte me rnueitë me u
thirrë trathti, currohet (rriepet) prej
krahinave ma të begatshme.
Serbija edhe pse iisht. sllave, nuk
e shef dëshirin e sarfë·kryem si du-
het, vetëm e vetëm, pse ka kenë frikë
të mos bahet krejt e veçme e auto-
nome. Qellirni i Rusls pra asht i kjartë
qi don me zotnue nepermjet të Bull-
garis në Thrakë e në Bosfor, e në-
përmjet lë Malit Zi në Shqypni e në
159
Adriatik; në mënyrë qi, tue kenë e zo-
ja e' dy deteve kishte me muejtë me
me u mbyllë komeve prendimore të
gjitha udhët e Orjentit.
Per ket qellim e per me rrëitë Eu-
ropën, lehet fantazma i; pushtimit o-
toman në Stamboll, tue e ba Sulltanin
nji xevendës të Qeveris së Pjerërburgut
e për ket arsye nuk i epet nii xgji-
thje themelore çashtjes s' Orjentit.
Në qoftë se Rusija ka · nxjerrë
shpaten për me u dalë zot popujve!
të krishtënë prej shterngimit turk, pse
len mbas doret nji pjesë shumë të ma-
dhe pa ndihmë e pa rnprojtie ? Per-
se i len kta popuj glithnil nen xgte-
dhen e pa-durueshme të cilët nuk
kanë me kenë kurr të zoti me pshtue
prej intriga vet të Sulltanit qi edhe prej
prej haremit të tii, po të <leshte, nuk
din e nuk mundet me i realizue rifor-
mat e premtueme sa herë. Në qoftë se
qellim; i tij asht i kulluem, pse nuk i
rregullon pupuit e libruem :si mbas
komsls qi i perket gjith se të cilit ?
A thue se vetëm Bullgarët e Ma-
lazez! kanë të drejtë për vetqeve-
rim e popujt e tjerë qi kërkojnë liri,
si Grekët, Shqyptarët, Romenët meri-
tojnë me kenë të dënuern e m'u marrë
neper l\ambë? A thue, ndoshta kta
popujt e rnbra më nuk vlejnë tjetër për-
veç me xgjedhë nji prej të dy robni-
ve, turken ose sllavën ? Shtetet Eu-
ropjarie nuk munden me e ba ket pa-
drejtsl e as nuk do t' a bajnë, në qo-
ftë se nuk duen qi të qindrojnë në
·kambë rreziku i nji lufte shemtuese.
Pra as pagja nuk mund të jët e qi-
ndrueshme as rregullimi, as qytetni-
mi s'ka me pasë vend n' Orjent, në
qe se prej shkatrrimit të Perandorls
Otomane nuk kanë me u mkiimbë ko-
rnsit qi e përbëjnë,
Qi popujt sllavë të formojnë shte-
 160 A G. I M
te autonome asht e drejtë e politikisht
e mirë; por asht edhe e drejtë qi gjith
Grekët të përmblidhen në nji trup
korntar e .qi edhe Shqyptarët të kën
vetëqeverimin e vet të forcuem e të
njoftun.
Shqypnija nuk mundet m' u bash-
kue me Greqin, pse ka' ndryshime të
mdhaja rrace, gjuhe, dokesh, zakonesh
e qytetnimi; Shqypnija s' ka me durue
kurr pushtimin sllav; Shqypnija s'jka
me kenë kurr turke e ket giasend e
SH
provojnë luftimet e pa-prashrne
tërshekullore për me ruejtë" të pa pre-
k un karakterin, tradicjonet e fy,zjono-
min kornrare. Besimi i Shqyptarvet
ka rnujtë me ndrrue prej orthodoksls në
ka-
islarnisërn e prej islamismit në kaiholiqi-
sërn, por Shqyptarët, në dashtë ortho-
H·i s to r
Gjendja e kalueme e qytetit të Durrsit.
BK
Prej Dr. Konsta ntin [ireçek-ut.
Vijim prej N. 9.
Në Durrës ishin aso kohe dy kë-
shtjella, i nalti ase kështjelli i parë
(castrum principale, castello di sopra),
i quejtun edhe kështjelli i Shën lllis
(castellum Sancti Eliae) me nji kishë
lë vogël e me nji shpi, ku rrite mesh-
tari, e kës!ztjelli i jashtëm (castel de
fora). Venedikasit në vjelë 1403 i vog-
luene ledhet e qytetit, pse nuk gjëjshirn
njerz sa me i ruejrë. Qytetasit paten
mbarsh trimin e rnotshërn e u sunduen
prej njij këshilli të vendit e krye vjeti
zgjidhshin nëpunsa të ri. Përmendet
edhe nji shtatut i qytetit, i dam në 35
kaptina, originali i të cillit në vjetë
1398 u ruete në nji mungade franci-
skane, Tregtija ishte në nji shkallë të
doks, në dashtë muhamedan, në dashtë
katholik nuk e kanë mohue kurrë
Atdhën e tyne, por te qendrushëm
kanë rnbetë gjithmonë e kudo Shqvp-
tarë.
Në pik pamje politike duhet me pasë
para sysh se Shqypnija asht nji pritë
kundra invazjonit sllav si kurse qe
nji herë kundra invazionit otoman.
Njiherë Europa e verbuerne e la Shqyp-
pnln në fatin e vet, e cila, mbas nji
vargut të gjatë luftimesh të lurnnuesh-
me u rrëzue, por Europa e shekullit
XIX. nuk ka me e ba prapë nji të
ktillë gabim e ka me marrë para sysh
shërbimet qi ky kom i vogël i ka
sjellë çashtjes së qptetnimit,
Vijon.
mirë: prej Serbije vishin karvane me
plurn e me gjana tjera.' Por mbas dekës
së Skandërbegut (1468), kur Turqi pu-
shtuene vendin, filloi Durrsi me e
bjerrë randsin e vet. Kalorsi german
Arnoldi von Harff, i cilli u p ërshkue
këndej pari tue kalue për P~,.ru:
vjetë 1496, e përmendë Durrsiri si nii
qytet të madh të rrenuem . .,, Numri i
tianorvet u pakue prei «ajrit të keq»,
prej malatj~,;i ~ cilla u përhap prejse
u zhgatrruene peiide1 i! ~ënetës. Ma
von filluen me ra edhe ledhet e qy-
tetit. Përmbi ket gjendje të dispruerne
Përlimtarja e vendit i drejtoi Dogjit
të Venedikut me rn të Shtatorit 1500
nji ankim. Qe me 17 të Gushtit 1501
hine Turqi në Durrës e Venedikasit

A G
me rnzi paten kohë me ikë ndër anija
të veta.
Në vjetë 1502 Turqt e vogluene
qytetin tue ndërtue shi në zëmër të
tij nji ledh të madh. Sikurse shifet edhe
sot, k}' ledh lcie ndërtue me gurë rre-
nimesh të matshme, me copa mermeri,
, / me dhenarime rromake, byzantine e
venedikase, me gurë I orresh të çrnue-
-shëm. Në kohë të Turkis k]e Durrsi
nji qetet i vogël afër 200 shpish, i
rrethuem me mure të forta e të nalta
nisht.
SH
-e kishte ujë shum të keq. l.;mani ishte
nji gjl i hapët, i cekët e krejt gurishtë;
kur ishin tallaze, anijat u giindshin ma
sugure në Kep të Palit se në Durrës.
Kishët u shëndrruene prej Turqve në
xhamija. Kryeipesbkvi kntholik nuk
guxonte ma banue në qytet, por ndër
rrethe, përpara në Kurbi, tash në Bli-
Periferija e qytetit në kohë të mjes-
me nuk dihet se sa ka qenë, por di-
het se kapasë shurn vende për kullosë,
vëneshta, tokë buke, ullishta, përntore,
BK
krypnore, mulli] uji e shurn kishna.
Afër kishës së Shën Kollit kje në vjetë
1081 lama e luftës së perëndorit Aleks
Komnenit. Kisha e Shën Mëhi.J-lit kje
atëherë qandra e luftimit ndërmjet B}'-
zantasve e Normanve; mbas Heuzep
këjo kishë u gjindte kahë lindja e qy-
tetit në katundin e sotshëm Shemikoli.
Në breg të detit ishte kisha e kuve-
ndi i Shën Theodorit.Ju-h-us~Ceza_ri pat
;- lamën e vet kahë jugu i Darrsi~ë\reg
të detit; k}' vend u thirrte në koh . të
mjesme ,Petra e sot italisht quhet
Pietra bianca = Guri i bardhë. Q1-
ndra e fushës pjellore asht sot Tirana,
qi edhe Barlctiirs e përmendë në hi-
storin e Skandërbegut. Petrela e sot-
shme me nji kështjell të mo'shërn alër
lumit Arzen përmendet prej A11a Kom-
nenës, së biës së perëndorit Aleks Ko-
·•
M 161
mnenit, nen _ ërnnin Petrula. Në kohë
të miesme vendi ndërmjet të Durrsit e
të Tiranës u thirrte Skurja prej nji fa-
milje me ërnnin Skurra ase Sgurra.
Hahn-i shkruen, se vëndi rreth katu-
ndit Nderen]e, edhe në kohë t'ona· thi-
rret Manskurja e madhe e Manskurja
e vogël.
Nji vend tie tër, qi përmendet në
kohë të mjesme, kje Kunavja, ku_ riji
herë kishte ndejën e vet nji Ipeshkëv ~
grek, e, mb~Akropolites, ky vend
ishte ndërmjet të Durrsit e të lumit
Mat. Ma ven kje në ket vend edhe nji
Ipeshkëv latin «episcopus Canovien-
sis» në vjetë 1310.-1529 e nji kishë e
Shën Dernetrit, Nji Ipeshkëv tjetër grek
i metropolls së Durrsit kishte ndëjën -
e vet në Stefaniakoi, por nuk dihet
sugurisht se ku u gjindte k}' veno.
Në kohë neapolitane e venedikase në
ket vend u gjindte nji Ipeshkëv latin
«episcopus Stephanensis», por ndeja
e tij nuk ishte e caktueme, pse herë
rrite në qytetin e vogël të sotshëm
Preshë ndermjet të Tiranës e t'lshmit,
herë në Benda, qi asht Bena e sot-
shme kahë lindja€ Tiranës. (Episcopus
Bendensis et Priscensis 1404, Stepha-
nensis et Bender,sis 1363 e 14!8.
Fund. Karl Gurakuqi.
----------·
Zefi ,i Ndok I/lis
ase
Zef Jitban,i
Asht fat i zl i popullit i'onë qi
mos me u çmuem aspak nji njeri i kë·
ndueshëm, i dijshëm ':! qi ka derdhë
mund e djersë per të mirë e qyretnim
të komit të vet. Me të vertetë se edhe
JJ
162 A G I
njeti, ndër popuj tjerë, ndodhin të tilla
harresa të zeza, por së paku në mos
u nderojshin per të gjalli mbas deke,
kur të prajnë s-nira e rresa, atëherë
levdohen, çmohen e shurn herë u ngre-
hen murana qi ëmni i tyne mos të ha-
rrohet e të kapercejë brez mbas brezi.
Por ndër ne mjerisht jo, pse njerzt e
vlefshëm nuk njifen as per të gjall
as nderohen mbas deke. Shëj i zi per
nji popull, qi me kaq tregon se nuk
SH
ka shpirt, nuk ka ndergjegje, nuk ka
jetë komtare, por urrnon e gjallnon
landsisht, po tham landsisht, tue e
shtrenguem pendlën mos të shkruejë
ma randë.
Nji nder kësi të paçmuemsh e të
harruemsh prej Shqpptarësh e ma te-
per prej Shkodranësh asht Zefi i Ndok
Illis, si e nie] populli, ase Zef [uba-
ni, si u nenshkruete ai vetë ndër sa
shkrime qi na kanë mbetë prej tij. Zef
Jubani nuk pat qenë njeri me shkolla
të nalta, s'pat kryem shkollë, por qe
njeri i mundit të vet, i zellit e i cenës
BK
së vet, don me thanë se fitou ditunl,
u kthellue ndër mësime e u begatue
me ndiesi bartesh, tue kënduern e tue
mësuern me vetvedi, pa ndihëm të kuj,
punë qi na tregon se do të kër qenë
pajisun me mende të hollë e me gjygj
. të prehët, e me të vertetë, tue kënduem
ato pak shkrime, qi na ka lanë, sho-
firn me nji herë hollsi mendje e preh-
si gjygji.
Në kohë të tij fjalë e punë kom-
sije nuk u permendshin aspak këtu në
Shkoder e mirë pra, ai shtj-mun prej
dashtnije ndej popullin e komin e vet,
shiqon, edhe pse si zog i truem, me
ngjallë ndër bashkatdhetarët e vet ndie·
si komtare; ep këshille se si me e
hovë e me i dhanë shkas perparimit
të gjuhës e të lcrratprës si të vetmet
udhë per me mrrijt' në qyternim e në
M
perparim; e per me i a dalë këtij qelli-
mi din me zgjedhë nii ndër ml'r të
fortat mjetet per me zhdrivilluem gju-
hen, don me thanë me mbledhë kangër
e thanat e vjetra. Edhe sot, me giith
qi kemi bam nji hap bukur të math
ndej perparimin, edhe sot, po tham,
na s'jemi tue kuptuem aspak e pra tue
e lanë krejt mbas dore at mjet të fort
per me i dhanë shkas perparimit të
gjuhës s'onë; nuk interesohena aspak
se ndër kangë të vjetra qi këndohen
në popull, gjejmë nji poesi të madh-
nueshme e nji begati gjuhe qi me na
i pasun lakmi shum popuj ma të lav-
ruern se na. Me nji mend se në ket
udhë kemi hecë pak gja, kemi punuem
diçka, si bje fjala «Visari korntar» i At
V. Prendushit, por ndej nevojen e ma-
dhe të kohës asht teper pak. E mirë
pra, Zef Jubani, atëherë kur askush
nuk çare kryet aspak per gjuhë e le-
tratprë, i a pat prëm mendja, i a pat
darn gjygji se ç'udhë me ndjekë per
t'u prirn shqyptarvet në perpari e uë
,qytetni. E qe se e shofim, pa prituern
e pa qellë, t= u endun termal e ter-
poshtë katundeve! t' Arbenis e të Mal-
sls per me mbledhë kangë. Kohët ishin
të fshtira, gjeja politike per Shqvpni
e keqe fort, sa qitte pengime e ndali-
me ç'do mundi qi u bante per zhdri-
villim të komit Shqyptar, por burri i
botës nuk u lodh e si e lypte koha
zu rniksi me konsullin e Francës t'asaj
kohe, më Hecquard-in e nen,.fl)roliie
të tij mundi me udhtuernjneper male
të Shqypnls; ndër "Këto udhtime pat
shoq, shpesh herë, nii dashamirë me
zërner, Halil Koplikun. Më si duket
Zefi pat mbledhë shum landë mbi fol-
klore shqyptare, por mbas ankimesh
qi ban në parathanë të disa kangve,
qi botou, duket se shum landë i hu-
mbi shkaku nji ujnajës së madhe qi.
 A G I M • 163

mucr qytetin e Shkodres me 13 Kall- terit, tuë i thanë se mjerisht nuk gjeje
nduer 1866. Prej asaj parathanë kupto- arsye me i kundershtuern gjygiit, qi
het se Zefi paska pasë shurn kundër- kishte dhanë mbi të krishtënë të Shko-
.shtime e do të kët vuem shurn salvi- drës, por n'anë tjeter i u falte nderës
me sidomos prej të krishtenvet, pse se kishte folë mirë per shqyptarë tjerë,
në pezem e n' idhnim të vet bje fjalë tue shtuem se të krish tenët e Shkodrës
per fjalë gjygjin e rrebët, qi i mitha- nuk e përbëjnë Shqepnin.
nuni Hecquardi ban mbi të krishtenë I lutem ndonji Shkodrani të kri-
shkodranë në rJji vepër të tij permbi shtënë qi të mundohet me i pergjegië
Shqypnl t'Eper. Jo per idhë të para- kritikës së Hecquardit e " per kohë-
kupruerne, jo per rnëni a tjeter kavi shmja «Agimi„ do t'a prittë me ande,
të keqe po qesim këtu giygjin e Hec· veç mos të harrojmë me shtuem edhe
quardit mbi të krishtenë

mi m'u permirësuem,
SH
por vetem qi në pastë thanë gja të
vërtetë të njofirn vedin e të mundohe-

gat, per m'u forc.uem në të parat e

m'u shporrë prej të mbramesh. Qe pra
se çka thotë Hecquardi
të krishtenë shkodranë:
katolikët e Shkodrës
shkodranë,

pse kritika e vër-

tetë qet në shesh si të mirat si të li-

tue folë mbi

«Kurrnii herë
s'kanë qene të
zotët m'u marrë veshi ndër vedi per
të kryem të ndonji vepre per të miren
do fjalë tjera, qi Hecquardi

të bahen dy Shkodranë bashkë! ase

at tjetren, nji Shkodranë asht pak,
i ka ha-
rruem ase nuk i ka dijtë; do fjalë. të
vjetra qi spikasin edhe ma teper ka-
rakterin e Shkodranit,
thomi të giith Shqyptarvet:
por mund të
ma lehtas
mbushet nji thes me pleshta se mund

nji gjymsë nuk ka se si të. kujtohet

e dy janë tepet,
Tue kënduern at parathanë,
J ubani na ka lanë të shkrueme
qi Zef
në li-
e pergjithshëme. Smirzez, rreskëqi një- ber, ku botou sa kangë të vjetra, shi·
ni" kundra tjetrit, të pervfljtë e të lë- fet se ka qenë i djegun e i pervluem
BK
vyershcm ndej arë per të cillin kanë për kom të vete në nji kohë kur kom-
nevojë; madhshtorë e perbuzesa ndej sija ndër ne nuk ndihej aspak jo qi
lt! vogjelit e nevojtarët; të pamiradi- ndihet sot, por së pakut mundohemi
shem per të mira qi atyne u bahen e me rrëjrë se jemi kinse Shqyptarë, por
kujtojnë si me i a pasun per detyrë. në fund s'jemi asgja. Mbas gojdhanës
Katolik! e Shkodrës s'kishin për të së popullit të krishtenë Zef jubani
rnerituem projen qi u epet prej Shte- ishte shiquem e mbajturi si i pafe, por
teve! të Prendimit, mos i'ishte kujtimi gjithnji n'at parathanë këndojmë fjalë
qi kanë ruejtun besen me gjith sal- të lurrueshrne per kler komtar e per-
vime, qi kanë vue e psue. Nuk janë kundra ka fjalë t'egra e të zymta per
të zotët e miradijes; janë kuprrakë e të kler të hue], qi duket, n' at kohë, do
pabesë sa s'ka .. ·" Kr gi)'gj kaq i të ket qenë kundra ç'farë do zhdrivi-
idhët e i randë i Hecquardir, sikurse llim komsije e prej andej kuptohet
këndohet në nji libër, q.i.,.ai botou për- pezmi i Zefit kundra këtij, kundra kle-
mbi Shbypni «Prejshkrimi i Shqypriis„ rit të huej e ky per me i a hurnbun
.do peshuem, pse mjerisht në shurn se· randsin Zefit e per mos me lanë qi
nde i a gjet së vërtetës. Kur qe botuem populli t'a ndiqte e t'i gjirnonte, hapte
ky liber i Hecquardit e e pat kënduem fjalen se ishte i pafe per me e shnde-
Zefi, thahet se i shkrou njt I eter auk- ruern. Kur Zefi flet per nevoje të zhdri·
 164
• A G M

villirnit e të lavrimit komtar, thrret të fulius Caesarit për Itali n, të Pjc-

klerin qitë bashkpunojë me tjerë Shqyp-
tarë atdhetarë.
Zefi i Ndok 1111s pat lërn rreth v]e-
tit 1818; këndimet fillore i pat bam·
në Malltë, ku duket se pat kryem edhe
ndonji klasë të ndonji shkolle së rnje-
sme pse kur ktheu në Shkoder ishte
djalosh nja 18 vjetsh. Per veç nji] li-
bri me sa kangë të vjetra botou edhe
nji liber italisht mbi kanun detar. Si-
kur shifet prej nji poesis. gjithnji ita-
lisht, qi botou në Venedik mbi Mbret.
trit të matit për Rusin ose të Ludvi-
kut XIV. për Francën.
Disa gojëdhana rrojnë sot në go-
jë të popullit për Pirron, prej të ci-
lave po rreshtojmë ktu nji a dy për le-
zuesat t'onë. Thohet se ërnni -Shqyp-
tar» na ka mbetë ne Shqyptarvet prej
ksaj ndollinë: Kur kishte kthye Pirrua
mundëtar prej Tarantit t' Italis krenat
e kryezotat e krahinave t' Epirit, si
mbas zakonit, kishin shkue me u per-
gzuc me te për ngadhnimet ·e madh-

SH
Nikollen e Malit të Zl, do të kët pasë
shum rniksi me te. Zef Jubani diq në
vjelë 1880 pa lanë mbas vedi kurrnii
djalë perveç njij bije, ende sot gjallë
në Shkodër. Qe në pak fjalë disa
lajme per nji Shkodranë qi ka qenë
munduem me te vërtetë e me zërner
per të mirë t'atdheut, por mjerisht, si
asht fati i zl i joni, sot kryekëput ha-
rruem.
nueshme e për fitimet e rralla qi kish-
te pasë; nji prej krenvet i diftovi ha-
bin pë shpejtsin e pa shembellt, me
të cilën i kishte barnun kto fitime;
Pirrua i u përg;egi atherë se kto gadh-
nime, e ket shpejtsi i a u detyroje
ushtarve fatosa të tij, të cilët nuk u
turrshin si ushtarë të zakonshëm, por
flut:ojshin të rrebtë si shqypet; «kta,
tha, s'janë ushtarë, por janë Sliqyp-
m. L. tare· /,, Qysh a therë ushtarët e Pirros
thirreshin Shqvptarë. Ma von !11e k,et
emën u emnuen gjith ushtarët e nga,
BK
strave tjera të Shqypnis. Ky ernën dal

Mbi i etën e Pirros.

ka dalë, tue gletë mirë-pritje u birsue
prej popullit Epirot në mënyrë qi të
gjith Epirotët, Meqedhonasit, .lllyrij,
Prej Kr. floqit.
Thrak etj .• u ernnuen Shqyptarë.
Vijim prej Nri. 9.
Ket ernen po· e rruejnë edhe na shtër-
nipat e tyne. ''"''
Mbi gjith mbretën! tjerë qi mbret
noj i vJJaj Pjelli, mbas ktij sunduene 15 mbretën
nuen n' Epir," Pirrua i Marh ka qe në
tjerë deri më 4:3J para Kr. kur u dak Tharripa.
ma i famshmi e ma i zoti. Koha c su- Më 470 p. Kr. sundoj Aclmiti, te i cili shkoi.,. si
ndimit të tij njehet prej historishkrue- shtegtar i pari i Ellinvet Themistoklesi ku1'i a'bue·
save si nji kohë arit e patasohet me prej Greqijo. Më 430 p. Kr. Epiri ishte Demokrati,
si thotë Thukydhydbi. Mbas Tharrii?cit mbretnoi
kohën e Periklesit për Greqin, ose të Alqeta, mbas tij sunduene ti_B}Jt A-rriYa e Neopto-
lemi. Ma V,.ÇD ry,bretiw(Eaki, ose Eakidhis, si i
t*) Mbas Mythologjis, si 11 prish Troja, i bir' i thojshm 'Grekët o mbas ktij i biri Burri ose Pi-
Aqelehtit, Pirro-Neoptolemi, zbriti u' Epir e the- rrua i math mbas Grekvet. Hjlli i Epirit perenclon
meloj mbretnin e Epirit. lue kenë ky i pari mbret ~ë 168 para Kr. kur Paul Emili i Rremës e zu-
e tue pasë për kryeqytet Bythotiin. (Sajad hën e. ni rob Persejn, mbretin e m bramë t' Epirit me
sotshme qi gjindet drejt për drejt me Qerlozin). 150.000 Epirotas e )Vlaqedhonë e i çoj me vargoj
Ky prej Andromakës, së shsqes së Hektorit, tha- u' Itali, tue rreoue edhe 70 e sa qytete të mdhsja
het se kish uji djalë .llollo, -cë emen,_~ili u ba t'Epirit e të Maqedhonis \
mbret i Epirit, mbas dekcs së t'et. Mbas,1ftij mbret- ('•• ) Të huejt rr'a quaju -Albauese» cAUvanoh
 A G I M

Ushtarët e Pirros këndojshin edhe mbushë me bukë, qi të mos ketë si të

do kangë shumë të bukra e kcejshin flasë tjetër herë !,, Ky xherieral kaq u
do valle fort të hiieshme. Disa ush- mahmit për ket shpirt-madhësi të Pi-
tarë Thesprotë (Çamës) kcejshin tepër rros e kaq u pendue, sa i ra ndër
andësisht nji farë valle të posaçme e kambë, i lypi ndjesë e u ba ma von
cila i pëlqente shumë Pirros sa, jo ma i miri mik e dashamirë i tij.
vetëm shpesh herë kur kishte gosta i Si shoq e familjar ishte shum i
thirrte kta e kcejshin, por edhe në qetë e i durueshëm. Nji ditë midis nji
kohë lufte, nder pushime i ngulte për mbledhje, qi kish Pirrua, e shoqja e
me i kcye edhe jo nji herë e dy rresh- tij Antigona, nji grue e rrebet prej ka-
tohej edhe vetë me ta në bali, e rakteri, e hidhnueshme fort e qortoj
shkëlqente në krye të valles. Kjo va- ashprisht ; tnnija e saj arrivi 'deri atje

SH
!le thesprotike, qi kaq tepër i kandej sa e shau me shum fjalë të dobia!
Pirros, u adoptue mandej prej të gjith Pirrua as nuk u tund as nuk kallzoj
Shqyptarve, të cilët e luishin me nii farë zemrimi, përkundrazi qeshi edhe
hijeshim të rnath, si edhe prej Grek- s'i foli gja. Nii kshil'tar i tij i thotë:
ve, të cillët e quejshin Pvrrichios ehe- t' ishe unë si Madhnija e Jote e kishe
ros vallja e Pirros, edhe asht giith a- vra mbas ktyne të fshameve ! «Edhe un
jo vallja e sotshme çamçja, ose ça- i a priti, Pirrua kishe me e vra me
mikes (vall' e Çamëvet) qi aq bukur kenë si ti, por nuk e vras se jam nji
lohet edhe sot. mbret e ajo n]i mbretneshë e mbassi
Si njeri, Pirrua ishte shum i butë asht nii kom tjetër s' dua të thonë se
e i urtë e shpirt math, por aq krenar Epirotët vrasin grat !»
e madhështuer ishte në luftë. Rrëfejnë Nji ditë djali i tij i vogli e kasti-
se nji xheneral i tij sillej kaq keq ku- ~onte. shum. ~ir~?n, ?a t~ e r::ibramja
ndra Pirros sa flitte shum ashpër për 1 a kt~hte lidhë te dy!a kambe!. e m~-
BK
. ' • . .. ndohe] me e rrxue. VJen aty np kapi-
Pirron edhe bante propagandë per me e tan rojtar i Pirros e kur e shef në
rrëxue prej fronit, ky mbrijti deri sa ket hall, Madhni, i thotë, si e duron
të organizojë nji çetë me qellim të-- ti nji mbret, me t' u ba ferrë ky ka-
vrasë Pirron. Xhenerati u zu e u bur- lama ? «Ah, miku i em i thotë Pirrua,
gos edhe gjith populli pritte se po e dikur edhe une i!ia~ gletë ferrë t'f:m.. et
· h .. p· p k „ d e tash po shpaguei detyrën e vjetër!-
pns e irrua. or y ne ven me e Fund.
mbytë xheneralin, e grishë, nji natë
në gostë edhe t ep me hangër e me
pi ! Dikujt s'i u durue edhe i hoq
vërejtjen Pirros për ket gja ; por Pi~
B"b}" 1 lOgra 1.
fi
rru!t,;.t~ nenqeshë, i gjegji kshtu : - - -- -
"T' a prishi më„vJewn-cr, 'se- asliT te- Albani a The mas ter key to
për i zoti e .i ka sherbye mjaft At- . the -near east
dheut, mbassi s' L a mb!'lla _d~t gojën [Shqjpnija çilsi i parë i Lindies s' alarme)
ndryshe, u mendova ma mire t' 1 a
Nen ket titull na ra në dorë nii li·
"An·anHë„ uArnautëJJ ndouse hisbu-ija na ka C111-
ber i bukur anglisht, shkruem prej z.
nue me disa emna tjerë si Pelusçë, Lelekë, Parlla-
yo11.ë, I.udas, Lyk(l.s1 Korra», F,•yya,-,·, T'urrës, E-
D' Kristo Dakos, kryetarit të partis
truskë, llly·rinj, Jloqedonë, Tt.rcdm», Tlu'sprotF, politike shqpptare në Boston. ·
}!!,Alo ..;;;, llaon;:, Da.rdaNi: etj. etj. Libri i shtypun bukur e kjartas
 A G
përbëhet · gadi prej 300 faqesh, e ka
dalë në Boston-Mass e shitet prej auk·
torit, Asht tepër interesant, pse ban
fjalë për Shqypni e Shqyptarë në pik-
pamje historije, ethnologije, gllosologi-
je, statistike e politike me dokumenta
e me fakta. Fillon me nji parath1inje
të Mr. Riclzard' Gottheil profesuer
n'Universitet «Columbia„ N. Y. Ndahet
në 12 kapituj, të cilët përgjithrisht baj-
në fjalë për positionin geogr:ifik e po·
pulisin e Shqypnls, për orizinin e gju-
SH
hën e shqypiarve, zakonet e tradicio-
net e ryne, për peripetln e Shqypnls
midis shekujve, edhe ma fort për kon-
gresin e Berlinit, Lidhjen e Prisrendit,
luften ballkanike e pasimet mizore të
saj për Shqvpnr, konferencën e Lon-
donit, luften Europjane e peripetlt e
deritashme të Shqppnis, për shdrivi-
llimin komtar, edukacionin national
etj. etj. Libri ban fjalë edhe për burrat
e grat ma të shkëlqyeshërn të Shqyp-
nis, disave prej të cilvet shfren edhe
pikturat e shtypuna. Me nii fjalë
BK
auktori analyzon hollësisht e me mje-
shtri, me të drejtë edhe me arsye ç'do
gjli qi i përket Shqypnls e popullit
Shqyptar. Bashkë me kto ka edhe
shum topografi të bukura ~të Shqyp-
nrs si edhe zagrafl klasike të luftave
të Skanderbegut, e ti. edhe nji
indeks hollësuër të landës. Ket libër
të cilin e kemi këndue me verrejtje i
u a porosisim Jexuesavet t'onë, por
edhe gjith Shqyptarvet.
Auktori i ktij libri z. Dr. Kr. Da-
ko prej Korçe asht nii nga vëteranët
intelektualë Shqyptarë i njoftun në fu-
shën komtare si nji nga ma të nxeh-
tit e ma aktivët atdhetarë.Ka mbarue
ia.kultetin mathematik t'Universitetit të
Bukureshtit të Rumanis. Për veç pro-
pagandës së madhe qi ka bamun për
shqyptarismin në Rumani, Bulgari,
I M I
Turqi e n' Amerikë, ka_.shkrue edhe
disa libra mathernatike shqyp per
shkollat e -m esme tëShqypnis, si edhe
librin e vogël, po të çmueshëm, "Ci-
lët janë Shqyptarët„ të përkthyem edhe
anglisht. Din bukur greqish,en, tur-
qishten, rumanishten, frangishten edhe
anglishten. Ka kenë drejtues i "Die-
llit,,. Si nëpunës, mis i këshillit qeve-
ritar, i ka shërbyem Atdheut energjish!
në rasa kritike. Në këshillin e gjyqit
ushtrak, qi u ngreh në Korçë për
shkak të krfengritjes së Prillit, z. Kr.
Dako ka bashkpunue me shkruesin e.
ktyn~ radhëve bashkë me misët tjerë
z. Pandeli Vangielin, Abdyl beg Ypin
edhe komandantin ollandas të Korçës,
major Shnellen. U martue me të shkel·_
qyshrnen z. Sevasti Kirjas, të parën
direk toreshë të Shkollës shqype e vaj-
zavc në Korçë, shkrimtaren e pa-lo-
dhu n, për të cilën kena bam un fjalë
tjetër herë ne k et të përkohëshme nen'
titullin «Grat shqyptare në fushën e
literaturës». Z. Dako shum i ka shër- ·
bye Shqypnis si delegat i kongresit të
komeve të pa-liruern në Philadelfia,
Pa, si edhe si përf'aqsues i «Vatrës».
në Washington, D. C. bashkë me mi-
kun tjetër t'onin z. K. Çekrezin.
Tue i dhanë fund ktij artikulli po
pergzohena me·auktorin e ktij libri e
mikun t'onë z. Kr. Dakon, të cilit i
çojmë falënderjet t'ona nër mundimin
qi ka derdhë per ket liber të çmue-
shëm e per veprimet _e mundimet e
tija qi asht tue barnun për shpëtim e
mbrothsi të komit.
, .,, ., .~. ~ --~~ !!,.lf!gt
OROE
Lypim ndjesë prej Iexuesavet t'onë
në qoftë' se do artikuj si "Lord
Byron.çet]. nuk vazhduan =ijimin, për
shkak qi auktorët e _ tyne s'kanë
das/ttë me vijue pasimin. Faji s'Clslzt
i yni. . Mbarshlri11i
 A G M I 167

Me U Kallënduer u ba mbledhja e pergjithsh·

me e Shoqnis "Vllaznija„ ku u paralezue e -u 1

Nekrologi. pelqye Ujo RREGULlORE E POSAÇME e degës le-

trare së Shoqnis "Vllaznija,,:
AlHlyl Beg lpi. Si mbas kuptimit të nenit 4 të rre-
gullores së përgjithëshme, dega letra>
Para se me 1~ vfi në shtyp kët pe- re ka trajtue ket rregullim të veçantë.
riodikë oa erdh nji lajm i idhtë prej
I. Ç' do send q i i përket degës
Durrsi, se atje qenka vra Abdyl beg
Ypi, ish-prefekti i Durrsit ! Ky lajm letrare, si mbas nenit 3, paragrafit a)
i pa-pritun na helmoi zemrat t'ona se të rregullores së pergjithshme, i shtro-
mbas Salih Nivicës edhe nji tjetër hu- het drejtuesit të degës.

nue prokuruer
u dha n' adminitratë
SH
mbje i u shtue të ngratit popull shqyp-
tar ! Vrasja e Abdyi begut len nif zbra-
xje të madhe në rradhojin r'inteligen-
ta ve shqy ptare !
I ndyeri kishte lemun në katund
Starje të Kolonjës. Si mbaroj fakulte-
tin e Drejtsis në Stamboll, e morri
diplomën e Doktorit të Dreitsis, u ern-
per disa vjet, mandej
tue
politikën e vendit. Në kohën e revo-
lucjonit të Korçës me 1914 ky ish
neprefekt e bashkë me të pa-harrue-
nim Themistokli Grcmitine pshtuene
niekun
2. Drejtimi i degës letrare po për-
ban edhe nji mbarshtrim

të degës qi ka me e xgjedhë drejtue-

si, e ky ka· me marrë për sy pri të
shtypunit

letrë-shkëmbimin
torë, korrespondentët
periodikës,
qi ka me i
u \'U për barrë njenit prej pjestarvet

e të përdamit e periodikes
«Agirni,« të mbledhunit e të hollavet
e të dhiinunit e kuponevet të pagesës,
me shkrimtarë-punë-
e pajtimtarët
tue rnbajtë nji tefter të po-
e

satshëm e tue u marrë vesht per gjith

Korçën prej nji djegje të mndershme.
Me shkruesin e kri] artikulli veproj ba- herë me drejtuesin për ç'do ·çashtje. -=-
3. Drejtuesi ka m' u marrë. vesht
BK
shkarish! si anëtar i gipqit ushtrak në
Korçë. Nën okupacionin austrijak ishte me arktarin e Shoq nis, · tue i dhanë
nen prefekt i Elbasanite mandej 1 me ndërmjetësi të llogaritarit per muej
Durrsit. njehsimet e nevojshme e tue lypë prej
Familjes së mjerë të tij si edhe të
sish shka të kër nevojë për degën e vet.
vëllait Ferit beg Ypit edhe të kushri-
nit Xhafer beg Ypit u çojmë ngush- 4. Artikuj, shkrime e ç'do sënd tic-
llimet r'ona. tër, qi i përkasin ksaj dege, kanë me
Eordensis i u drejtue drejtuesit të degës. Kurr-
kush s'ka të drejtë me çue drejt për
drejt dorëshkrime në Shtypshkrojë për
pa i a dhanë drejtuesit, as ka të drejtë
NGUSHLLIM.
me Irpë numrat e «Agimir.»
Mikut t'onë e nen kryetarit lë Shoq- 5. Gjithsecili anëtar i Shoqnis sa
nis uVIlaznija„ z. Hys Draçinir i çoj- t' Tet e mundun, duhet me e marrë të
më ngushllimet t'ona lë përzemërta përkohëshmen "Agimi„ tue pague pa]-
për dekën e pa-pritun të zojës së tij. timin e saj përpara.
Zoti i dhashtë ngushllirn atij edhe gii· 6. Kur financa t' a përrnetolë Dre'[-
n-i!,--. të së ndperes, tuesit të marshtrimit të së për kobësh-
. , mes "Agirni., do t'i caktohet nji rrogë
Mkarsht11m1. e vogël e permuejshrne me pelqim të
••••••••••••••• kryeparis së Shoqnis.
 168 A G M I

7. Drejtuesi i degës ka të drejtë 3). Gojë nuk ka as skjep e han

me marrë përndihrnës nji a ma tepër
prej piestarve të degës së vet, cilin qi
të dojë, i cili asht i detyruem me
marrë sypri ç' do detyrë qi t'i vëhet
pa lypë shpërblim.
8. Dega letrare mundet me ba edhe
bisedime të veçanta ndërmjet të pjes-
tarvet të saj, po të jetë nevoja. Drejtuesi
i saje çilë mbledhjen, e ç'do përlu-
ndim nepet me shumsi zanesh, Mble-
dhja quhet e plotë porsa të jen gjy.
sa e anëtarvet të degës ma nji.
9. Të gjith pjestarët e degës kanë
giithshka; kur han njallet e kur ._pin
des.
4). Asht nii zojë me bishtaleca: ka
'lii sy, gjumë s'kerkon, lot s'i rrjedhin;
petka s'veshë e ajo veshë tjerët.
Etythrolithos.
--------------~
Ndihma për të

SH
detyrë me i u shtrue vendimeve të
marruna ndër biseda, si edhe ç'do
nrdhnit, qi drejtuesi mundet me i dha-
në ndokui veçanrisht për shka i për
shtate! degës.
10. Kjo rregullore mbassi të pel-
qehet prej shoqnls, mundet të shtohet,
të paksohet ose të ndryshohet prej
drejtuesit, mbas nevojave të stërdituna,
por kur do herë me vendim të pies-
tarve e pelqim të shoqnis.
Shkodër 3 - I - 1920
Drejtuesi
përkohëshmen •'Agirni,,.

Hilë Mosi
Hysejn Draçini
Patuk Saraçi
Gjush Shkreli
Karl Gurakuqi
K, isto Floqi
Mark Nika
Hpsejn Jukniqi
Rrok Berisha
„
" 10
" 10
" 5
"
"
"
L. 5
25

5
5
5
KR. FLOQI. " 5
Kolë Jakova " 5
Mrrstat:rrslami
BK
" 5
Miscellanea. Kolë Gurakuqi
Ali Borshi
" 3
n 2
C==;J Kotec Deda n 3
LODRA_ Shefqet Begteshi " 2
Lodrat e Nr. 9 i kanë zgjidhë Z. Maliq Dermani " 2
Shefqet Begteshi, Malo Krimshi e Ismajl Hakija " 2
Kolë Gurakuqi në ket mënyrë: voeja, Zef Preka 2
syni, cingarja e duhanit, qymyri, me- Muhamet Reçi " 2
ndja, zemra, lakuriqi, goja me dha- Riza Fresku n 2
mbë. - Shkruesi i lodrave! nen fjalët: Rustem Lovçi " 2
Asht nji send, q'i kupë mbushë plot», Etëhern Behri " 2
Zenel Broja n 2
· ka dashtë me shëniue trilt e njeriut,
por edhe zgjidhsat e sypërpërmendun Omer Ruzhdiia " 2
kanë të drejtë të plotë kur nen ato fjalë Hysejn Hilmija " 3'
marrin vesht gojën me dhëmbë, Halim Shpuza " 2
Ragip Abdyli n 2

-~-
I)'. I zi asht, pleqnija s'i dihet; pa Gjithsejt L.: 120
eshtna asht e me u pi s'pihet. - (Vijon.)
2). Me nga nger, me britë bërtet
e shpirt nuk ha. ~
BK
SH
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••

u.AGI~I
D E L NË F I L L I M T E:
"
Ç' DO MOJ I.

Pranohet <..:

SH
botohet ç'do artikull, qi ka t~ përpje-
kun m.e !avrim komtar e qi pelqeh e t prej Mbarshtri-
mit të së perkohëshmes,
Shkrime, letra e pajtime, dergohen
nen ket adresë:
Dorshkrimet

"AGIMI„ Shkodër.
nuk këthehen.
Mbarantrimit
BK
F AJTIJY.[E:
NË SHQYPNI: PERJASHTA:

Per 1 vjelë Frank 10. Per I vjetë Frank 14.

,, 6 muej „ 6. ,, 6 muej „ 8.

" 3 " " 3. " 3 ,, " 4.

Nji numër i veçantë : Fr. 1.

······································~·····················