ROCZNIKI POLSKIEGO TOWARZYSTWA MATEMATYCZNEGO

Seria III: MATEMATYKA STOSOWANA XXXII (1989)

Ro man Ka w ec ki

Warszawa

Metoda różnic skończonych dla nieliniowego

równania parabolicznego rzędu drugiego
o dwóch zmiennych przestrzennych*
(Praca wpłynęła do Redakcji 1987.07.02)

l.Wstęp. W niniejszej pracy rozważane jest zagadnienie Fouriera dla

nieliniowego równania parabolicznego w postaci normalnej, rozpatrywanego
w obszarze Q x [0, T], gdzie Q — [u, h] x [c, d] <= R2.
Dla tego zagadnienia formułowane jest zagadnienie różnicowe z para-
metrem 0, 0e[O, 1]. W zależności od wartości 9 otrzymywane są różne
schematy różnicowe: od warunkowo stabilnego, jawnego w przypadku 0 = 0,
przez schemat typu Crank-Nicolsona przy 9 = 1/2 do bezwarunkowo stabil-
nego schematu niejawnego w przypadku 0 = 1 .
Dowodzone są istnienie i jednoznaczność rozwiązania zagadnienia róż-
nicowego i jego zbieżność w normie maksimum do rozwiązania zagadnienia
różniczkowego. Podane są oszacowania, w normie maksimum, błędu i szyb-
kości zbieżności metody.
W pracy Reynoldsa [1] została sformułowana i zbadana parametryczna
metoda różnicowa dla nieliniowego równania parabolicznego w postaci
normalnej, rozpatrywanego w obszarze [a, h] x [0, T]. Omawianą w [1]
ihetodę uogólniamy na równanie zawierające pochodną mieszaną.
Różnicowej aproksymacji równań (układów równań) nieliniowych zawiera-
jących pochodne mieszane, rozpatrywanych w (n + 1)-wymiarowej kostce
z warunkami brzegowymi Dirichleta lub Neumanna poświęcone są prace
M. Malca [3], [4], [5].
W [3] rozważany jest układ równań eliptycznych

/ = 1, 2, ..., p,

* CPBP 02-17

[63]
64 R. Kawec ki

z warunkami brzegowymi Neumanna, w [4] równanie postaci

du ( du d2u
u(t, •)

z warunkami brzegowymi Dirichleta, w [5] układ równań parabolicznych

postaci
dut du, d2u,
= fi\ u, — , l = 1, 2 , p,
dt dx’ dx2
z warunkami brzegowymi Neumanna.
Dla powyższych zagadnień formułowane są zagadnienia różnicowe, a na-
stępnie dowodzone są twierdzenia: o istnieniu jednoznacznego rozwiązania [4]
oraz o błędzie i zbieżności metody. Klasa zagadnień rozważanych w pracach
[3] - [5] jest istotnie ograniczona przez przyjęcie następującego założenia (są to
warunki odpowiednio: (2.4) w [3], (3.5) w [4] oraz (3.9) w [5]):

y » - Z W > °>
jf »
gdzie yu (przyjmując notację z [5]) są określone następująco:

f { x , u , u x, u xx) - f ( x , u , u x, u xx) = £ {uXiXj- u XtXj)-yij.

ij= 1
My będziemy zakładali, że spełniony jest warunek eliptyczności:

V ^ .^ e R , ( { „ « 2) # ( 0 ,0 ) £ 0-
Uj=i °Pij
d2u df df
gdzie pu =
dxt dXj dpl2 dp2l

2. Zagadnienie różniczkowe. Rozważamy następujące zagadnienie począt-

kowo-brzegowe:

du du du d2u ^ d2u d2u \

(2.1) u, — . w Q x [0, T],
dt = f(x> ’ dx2 dx f ^ dxl dx2 M r

gdzie u = u•Ui» x 2, (a, b) x (c, d) c R2,

n u(x, 0) = tt°(x) dla x == U l, *2 )eO ,

(Z.Z)
u(x, t) = U l, *2 ) e dQ, *e[0, T].
X
II

Zakładamy, że funkcja f{ x , t, p0, p v p2, p n , 2 p12, p22) ma ciągłe pierwsze

pochodne w f lx [ 0 , T] x R6 oraz że istnieją stałe a l5 a2, A > 0, /?, B ^ 0 oraz
C, C takie, że spełnione są następujące nierówności:
 Metoda różnic skończonych dla nieliniowego równania parabolicznego 65

(2.3) . 0/ .
ai>
dPu

df
(2.4)
dPi:

(2.5) OCj &2 —P2 > O,

df
( 2 . 6) ŚB,
dpi

df
(2.7) C>
dp0

3. Zagadnienie różnicowe. Niech cox będzie równomierną siatką na [0, T]

postaci: *
(3.1) cox = [tn, tn = m , z > 0 , n = 0, 1, ..., N, Nx = T],
a cohl, coh2 równomiernymi siatkami odpowiednio na [a, b] i [c, d]
cofcl = [xf, x{ = a + i/il5 /ix > 0, i = 0, 1, ..., ATX+ 1, (ATX+ 1)Ai! = b —a],
(32)
cołl2 O;, Xj = c + j h 2, h2 > 0 , j = 0, 1, . . . , N 2 + \, (N 2 + \)h2 = d - ć ] .
Do końca pracy przyjmujemy, że (3.1)-(3.2) definiują siatkę na 0 x [O , T].
Niech Vhx będzie zbiorem funkcji określonych na siatce (3.1)-(3.2),
o wartościach rzeczywistych. Przez D_t, Dt, D2, Dl v Z)12, D22, Dl2 oznaczmy
operatory różnicowe określone na Vh z, zdefiniowane następująco:

D-t
T

D 1 Vij = — ( v U l J - V i - U j),

° 2^ =

Dll V>ij = ^2 (Ui + 1J + Vi~ 1.j —2 V"j),

(3.3)

D t 2 Vij = 4y h (Vi+ 1j + 1 + u”- 1 J - 1 - tff+ u - ! - Pf- ltj+ l),

D22 V?j =

5 — Matematyka Stosowana XXXII

66 R. Kawec ki

(cont.) D12 Vnij = [u"+ 1J+ 1 + v"+1j - 1 + V !j+ 1 + !

—2 (u"+1 j + v"-1j + v"j+ j + v"j- 1) + 4 v"j],

gdzie ^ e F ht, i = 1, 2, iVl9 j = 1, 2, N 2, n = 0, 1 , JV—1.
W celu skrócenia zapisu, wprowadzamy następujące oznaczenie:
f ( x P xp f , vlj, D1v”j, D2vlj, D11v"j, 2D12Vij, D22Ą) = f (v?j).
Zagadnienie różnicowe formułujemy w następujący sposób:
(3.4) D .,! * / 1 = 0[i)SD12^ +1+ / ( ^ +1)] + ( l - 0 ) [ ł ^ 12^ + / ( ^ ) ]
dla i = 1, 2 , N lt j = 1, 2, . . N 2, n = 0, 1 , . . N - 1, gdzie 0e[O, 1],
a P jest stałą z warunku (2.4).
vfj = u°{Xi, Xj), vn
0J = g(a, xp tn), u " 0 = g{xt, c, tn),
vn
Ni + 1J = g(b, xp t n), u " n 2 + i = g(xt, d, tn)
dla i = 0, \ , . . . , N 1 + l , j = 0, l,...,i V 2 + l, n = 0, 1, N.

4. Istnienie i jednoznaczność rozwiązania zagadnienia różnicowego

Le ma t 4.1. Jeżeli spełnione są założenia (2.3) - (2.6), to dla każdego h s ( 0, 1)
i dla każdej pary liczb £2 takich, że

K+» jeże// B = 0,
(4.1) Ci e J
2(x1a2 —fi2)
w przeciwnym przypadku,
hB(a2 + p)

jeże// fi = B = 0,
(4.2) C2e a2+ ^ 2a-
Cl, w przeciwnym przypadku
jXi+P 1 2P + BhCl

zachodzi nierówność:

(4.3) ^L~ T r r ^ >0

^ dpkk~ 2hkdP hxh2

dla hk = Lh , k = 1, 2.
Do wó d . Z założeń (2.3) i (2.6) otrzymujemy:

Sf
1 _ 5 / + J ____ I ł 1
(4.4)
H dpkk~~2hk dpk h1h2 ' h l* k 2hkB h1h:

dla /c = 1, 2. Ponieważ afc > 0 dla k = 1, 2, więc jeżeli 5 = P = 0, nierówność

 Metoda różnic skończonych dla nieliniowego równania parabolicznego 67

(4.3) jest prawdziwa. Załóżmy, że £ + /? # 0. Z warunku (4.2) wynikają

nierówności
cc2 + P
(4.2a) h2 ^
a i + /? ’

2oc2h1
(4.2b)
h 2 < l fi + Bhi
natomiast z (4.1) nierówność
(4.1a) hl B(ot2 + /?) < 2(a1a2 —/i2).
Niech k = 1. Korzystając kolejno z (4.4), (4.2a) oraz (4.1a), otrzymujemy
i a / + i df
hjdpll 2hl dpl 1
h1h2 h1 \ h l h.
1 /1 1 og+ff
^ 2^ hl (a2 + ^)
1
[2(a1a 2-jS 2) - l i 1B(a2 + iS)] > 0.
2^f(a2 + jS)
Rozpatrzmy teraz przypadek k — 2. Stosując nierówności (4.4) i (4.2b), mamy

1 df. + . 1 df 1 B> 1 l 1 -B -—B

h2dp22~2h2dp2 h1h2 ^ h2 \ h 2 2 2 h1
1 ( 2$ + Bhx
>
h2 \ 2hl ot2 t z Ą s - ^

U p + Bhi -B /z1- 2 J8] = 0 ,

2hlh■
co kończy dowód lematu 4.1.
U w a g a 1. Jeżeli w miejsce warunków (4.1)-(4.2) podstawimy

R jeżeli B — 0,
(4.) C2H 2{ol 1cc2 —P2) . .
0, , —— w przeciwnym przypadku,
hBioLi + p)

R+, jeżeli B = jS = 0,
(4.6) Ci 6 i oci + P
t ■ n i . f" c
2X1 ’ 2 w przeciwnym przypadku,
_<X2 + P 2 2P + Bhę2

to teza lematu 4.1 pozostaje bez zmian, a dowód przebiega w analogiczny

sposób.
68 R. Kawec ki

T wierd zen ie 1. Jeżeli spełnione są założenia (2.3)-(2.7), warunki (4.1)-(4.2)

lub (4.5)-(4.6) oraz nierówność
(4.7) 1 -T 0 C > O ,
to zagadnienie różnicowe (3.4)-(3.5) ma jednoznaczne rozwiązanie.
D o wód. Zagadnienie różnicowe (3.4)-(3.5) ma jednoznaczne rozwiązanie,
jeżeli dla każdego n, n = 0 , 1 , . . . , N — 1 , istnieje jednoznaczne rozwiązanie
następującego układu równań:

^ 0 !2vnij + f { v ni})~\ = 0,
i = 1, 2 ,..., N x, j = 1, 2, ..., N 2. W tym celu wystarczy pokazać, że macierz
R = [dWIj/dvlf1] o wymiarze N xN 2 x N xN 2 jest nieosobliwa dla dowolnie
wybranego n, n = 0, 1 ,..., N — 1.
Oznaczmy przez Z zbiór { N X,2NX, ..., (,/V2 —ljA^}. Macierz R jest 9-dia-
gonalna. Elementy diagonali są następującej postaci:

hk =

k e { 1, 2 ,..., N x N 2},

Ir - T 0 Ti 7----
df +. 1 df
----- 7—1 k e { 1 ,..., N XN 2- 1 } \ Z ,
\ h l d p xx 2hxdpx hxh2
rk,k+ i —
0, keZ,
J l df 1 df 1
k e { l , . . . , N XN 2 — \ } \ Z ,
\ h l d p ll 2hx dpx hxh2
rk+l,k —
0, keZ,

(N2 — l ) N l —1}\ Z ,

k e Z \ { ( N 2- l ) N , } ,

rk,k +N1+l,k~ rk,k +Nt +l>

rk+l,k +N. —
k e Z { ( N 2 — l ) N 1}.
 Metoda różnic skończonych dla nieliniowego równania parabolicznego 69

Warunkiem dostatecznym na to, aby macierz R była nieosobliwa, jest, aby była
ona macierzą o silnej dominancie przekątnej (p. [2], § 16). Wystarczy więc
pokazać, że zachodzi następująca nierówność:
j / 2 df 2 df 2 0
(4.9) \-x9[ ---- t i ^ +^ P
dPo h l d P u h \ d p 22 h1h2
1 df 1 df 1 1 df 1 df
> T9
h l d p tl - 7 1
2 h1dp1 hl h -0 + x9
h l d p lt 2h1dp1 hxh
~P
1 df 1 df 1 i __ Ljg
+ T0
h \ d p 22 2h2 dp2 ht h
-p + x9 h \d p 22 2 h2dp2 hxh2

x6 df t 6 df
+
ht h: P + P+
dPr. M : ÓPi:
Po skorzystaniu z lematu 4.1 i założenia (2.4) prawą stronę nierówności (4.9)
możemy zapisać w postaci:
n.2 df 2 df
P = xd — - ^ — +-
h l d p u h2 dp22 hx h PI

Ponieważ z założenia (4.7) 1—x 9 - — > 0, zatem

dp0
n df J 2 df 2 df 2
P < 1 - T 0 ^ - + T 0 ( t 2 ----- + 72-------- 7—r P i
dPo \ h i d p n h2 dp22 hxh.A

co kończy dowód twierdzenia 1.

5. Monotoniczność operatora różnicowego. Zakładamy nadal, że spełnione

są warunki (2.3)-(2.7), (4.1)-(4.2) lub (4.5)-(4.6). Niech dla dowolnych funkcji
v,weVhtt
F(v,W) = v - x 9 ^ f D 12v + f ( v ) - ] - x ( l - 9 m p D l2w + f(w)-]-w.
Le ma t 5.1. Jeżeli spełnione są nierówności (4.7) oraz

(5.1) l - T ( l - 0 ) ( ~ - C '|s * O ,

gdzie K= m m {h lth2}, a A i C są stałymi z (2.3) oraz (2.7), to

w t/ / / F(v,w)-F(z,w) F{v,w)-F(v,z)
V V , W , z e V htT, Z # V, Z 7^ w -------------------- > O, --------------- ;;— $ U.
v —z w —z
D ow ód. Ponieważ
70 R. Kawec ki

zatem po skorzystaniu z założeń (2.3), (2.5), (2.7) oraz z nierówności (4.7) mamy

— F{v,w) > 0;
ov
stąd
w T/ , F{v,w)-F{z,w)
V d, w, z e Vht, z # v, --------------------> 0.
’ v —z
Następnie
d
—~F(v, w)y = - 1i - t („1 - 0 ) —- + 2 t (1
„ -0nWJ -r=-------
l df T - 1r P o+. T i1z df
dw dp0 \ h i d p ll h1h2 h \ d p 22

2 | i _d f_ ___ 1 _ + 1 df \ df
|l t(l 0 ) \ ^ y h2 d p ^ hxh2 ' h \ d p 22) dp0

Uwzględniając powtórnie założenia (2.3), (2.5), (2.7) i nierówność (5.1),

otrzymujemy

—~F(v,w) ^ 0;
dw
stąd
w T/ F { v, w ) - F { v, z)
\/ v , w , z e V htT -------------------^ 0.
w —z
T wi erdzenie 2. Niech v, w będą funkcjami ze zbioru Vha. Jeżeli spełnione są
warunki (4.7), (5.1) oraz nierówności
(5.2) F(v?j+’, i - y - F K / \ < ) < 0
dla i — 1 , 2 , . . N p j = 1,2,..., N2, n = 0 ,1 ,..., N —1,
ug < wg, vn0J < wn0J, vnuo < wio,
(5.3)
VN1+ l , j < WN1 + l,j> VUN2 + 1 < Wi,N2+ 1

d/a i = 0 ,1 ,..., IVj + 1, j = 0 ,1 ,..., N2 + 1, n = 0 ,1 ,..., N, to

vij < wij
dla i = 0,1,..., N x + 1, j = 0,1,..., N 2 + l, n = 0,1,..., N.
D o w ó d . Załóżmy, że twierdzenie jest fałszywe. Niech «+ 1 będzie najniż-
szą warstwą, na której istnieją /, m takie, że
>o.

Spośród wszystkich par (/,m) wybieramy parę (ij) taką, że

„n i-1 _ U!n+ 1 > „n,n+f i1 _ „n+ 1
Vij Wij ^ Vlm wl
 Metoda różnic skończonych dla nieliniowego równania parabolicznego 71

Dla tak wybranych n, i, j mamy więc

(5.4) i f f 1- 1 > O, t Ąj - w < O
oraz
(5.5) F(t>y+1, o y -F (w ? + 1, < ) < 0 .
Przepiszmy lewą stronę nierówności (5.5) w postaci:
F W \ v1j)-F(W!; lX j ) + F ( w ? / Ą . ) - <, )
, „ +1
= (0« _ w « '

" 4 -W y
stąd, na podstawie lematu 5.1 i nierówności (5.4), mamy
1, Vij) —F(wy+\ Wy) > 0,
co jest sprzeczne z nierównością (5.5).

6. Twierdzenie o zbieżności. Niech u(x,t) będzie rozwiązaniem zagadnienia

(2.1) -(2.2), a e funkcją określoną na [0, T] o wartościach rzeczywistych. Dla
m = 0 ,1 ,..., iV definiujemy funkcję zn
UjeVhyX w sposób następujący:
zy = K"j + e" dla i = 1,2,..:, A^!, j = l , 2 , . . . , N 2,
Zoj = My, z?o = m"o dla i = 0, 1, ..., N j + 1,
z N1+ l , j = u Nl + l,j> Z1,N2+ 1 ~ u i,N2 +2> j = 0, 1 , . .., AT2 + 1,
gdzie My = u{xi, x j,tn% Qn = g{tn).
Le ma t 6.1. Zakładamy, że spełnione są założenia (2.3)-(2.6) oraz warunki
(4.1) . (4.2) lub (4.5)-(4.6), a funkcja u{x,t) jest rozwiązaniem zagadnienia
(2.1) -(2.2). Jeżeli funkcja q jest dodatnia na [0, T], to

(6.1) z*ij Xj’ t >ZipD 1 zij, D2 Zij, Dll Zij, 2D12 zij, D22 zij)

^ 2fi ^12 Wy Xp I”•> O"’ ^1 uijrD2 My, My, 2D l2 Utj, D22 uij)

dla i = l , 2 , . . . , N ls ; = 1,2,...,AT2, n = 0 ,1 ,..., AT. %

D o w ó d . Z definicji funkcji Zy dla n = 0, l,...,iV otrzymujemy:

01 < ‘ + Ł f dla i = 1, 7 = 1,2... -, 7V2,

< Di ulj dla i — 2 ,... , N 1— 1, j —■1,2,.. . , n 2,
1
Di u”,>7------- o" 7 = 1,2,.. ., ai 2,
u

2h , Q
 72 R. Kawec ki

dla i = 1,2,..., N lt j = 1,
D^ + w /
d 2Ą = 1 D2 ul, dla i = 1 ,2 ,..., A/\, j = 2,..., N 1- l ,
dla i = 1,2,..., iVl5 j = JV2,
D^ ~ w /

dla i = ljiVj, j = 1,2,..., JV2,

D 11 *IJ
D 11 “ ij dla i = 2 ,..., N 1—1, j = 1,2,..., iV2,

D 22 ui j ~ j f Q n dla i = 1,2,..., ATl5 j — 1,N2,

D 22 * ij
D 22 u u 2 dla i = 1,2,..., JVj, j = 2 ,..., JV2 —1,

^12M"j + 4/ij /i2 dla i = 1 , j = 1,

dla i = l , j = JV2,

&12 zt/ — ^ dla i = iVl5 j = 1,

4ht h2
1
D 12 u u + dla i = N v j = N 2,
4/ij to2

D12 U1j dla pozostałych i, j,

D12 MjJ + dla i = l , N ly j = 1,N2,

D i2 h1 h:
D12 uij dla pozostałych i, j.

Wobec powyższego, nierówność (6.1) jest spełniona w oczywisty sposób dla

i = 2 ,..., JVŁ—1, j = 2 ,..., iV2 —1, n = 0 ,1 ,..., Af. Pokażemy przypadek i = 1,
7 = 1, n = 0 ,1 ,..., AT:

I = iP D12 Z"j —2ftDi2 Uij

+ /(X,., xy, t \ z?j, Dt znij, D2 znij, Dn z"-, 2D12 4 , D22 4 )

-/(*,-» Xj, tn, u“j + gn, D l unij, D2 Uij, D ll unij, 2D12 u?j, D22 4 )

1 o „ I S / , 1 df „ 1 5 / 1 df
-------- Bo H--------- — o" h-------- — ow---------— e" +
2h1h2 2h1dpl 2h2dp2 h \ d p lx hl h2dp 12

1 df „
h2dp226 '
 Metoda różnic skończonych dla nieliniowego równania parabolicznego 73

Po skorzystaniu z założenia (2.4) oraz uporządkowaniu wyrazów otrzymujemy

I ^ L K __1 o] n ( i df i
h2i dPu 2h1dpi hl h2 J Q \ h 2 dp22 l h 2 hl h: P)Qn-
Ponieważ {?" > 0 dla n = 0,1,..., N, więc z lematu 4.1 mamy 7 ^ 0 . Dla
pozostałych i, j nierówności (6.1) dowodzimy w ten sam sposób.
Z ał oż en ia 6.1. W dalszej części pracy będziemy zakładać, że rozwiązanie
zagadnienia (2.1H2.2) ma ciągłe, ograniczone, czwarte pochodne względem
x w Q x [0, T], oraz ciągłą, ograniczoną drugą pochodną względem t w
Q x [0, T], Niech rjlj(tn), rjfj(tn), t]l/(tn), rji2(f), rjffit") będą dla i = 1,2,..., /V1?
j = 1,2,..., N 2, n = 0 ,1 ,..., N określone następująco:

*lb(f) = (*,•>x p tn) - Di ulj,

pW ) = tn) ~ D2 u 1p

., d2u
Pij (f") = (xit xp t”) - D 1Ł lĄj,

Pij (t ) = (Xi,Xj,t ) —D12Uij,

d2u
Pij (t ) ~ fffŻ (Xi’Xj’t ) P^22Uij’

gdzie u(x,t) jest rozwiązańiem zagadnienia (2.1)-(2.2). Przy założeniu 6.1

wartości t]1, rj2, rj11, rj12, rj22 są rzędu 0(P), H= m a x ^ , ^ } oraz
d4u
Di2uu = ht h2 d x 2 dx2(x i + yhi , xj + yh2, tn) ^ hl h2K,

d*u
gdzie y, y e ( 0 , 1), K = sup (X, t n)
xeQ dxfdx2
Ośn^N
T wi erdzenie 3. Zakładamy, że spełnione są warunki (2.3)-(2.7), nierówności
(4.1)-(4.2) lub (4.5)-(4.6) oraz (4.7) i (5.1). Jeżeli istnieją funkcje co:
[0, T] x R6 -*■R, ge C x((0, T~\), g > 0 takie, że

(6.2) ł p B 12ti!j+f(x„Xj,r,t4j + en, D l u ^ D 2u ^ D t2 ul,2Di2u ^ D 22u^)

- f ( x „ X j , f \ u",j, D, u'', + p j (*”),0 2uj1+ 1,J(f), Dt I ufj + tj} / (("), 2D12 u",
+ 2 P j H n D22w!J+ t f / ( n ) « <a(r,V, M n M n M f n 2 M 2 (01
+ ht h2K, M f (r”)|),
dla ; = 1,2,..., N „ y = 1,2,...,1V2, n = 0 ,1 ,..., Al,
74 R. Kawec ki

dg
(6.3) (O ^ 2 co(t, g{t), |rjfj(f)|, \rifj(01,1 ( O l , 2 \nJ2'(0l + K h2K, \rifj2 (Ol),
dt
na [O, T] dla \t'—t| ^ t , i = 1, 2 , Nv i 1,2,..., N 2,
dg. d2u
(6.4) —( 0 > t sup Qt2 (Xi’ X7’ dla \t' —1\ ^ t ,
o<t$r
1 < is~Ni
lś jś N 2
to
sup |u(xj,x,, tn) —Wij| ^ d/u n = 0,1,..., N,
OśiśNi +l
0śjśN2+l
gdzie u(x,t) jest rozwiązaniem zagadnienia (2.1)-(2.2), u w^ jest rozwiązaniem
zagadnienia (3.4) - (3.5).
D o w ó d . Ponieważ u’lj = u(xi, x j,tn) i w£ są równe na brzegu obszaru
0 x [O ,T ], więc twierdzenia dowodzimy dla i = 1,2,..., N v j = 1,2, . . . , N 2,
n = 1 ,2,..., N —1. Z założeń dotyczących różniczkowalności funkcji g i u
mamy
D_t(i<?/1+ e" + 1) = 01)-t(ii7/1+c"+1) + ( l - ^ - i ( « y + C"+ 1),
co można przedstawić w postaci:
D-,(u"j+1+e"+1) = b e , + ( i - B ) e 2,
gdzie
E i = y ( x t,Xj,t"+l) - ^ ( x „ X j , f + y ' T ) + ^ ( t ' + yz),

e 2 = ^ ( x i, * ^ ( " ) - ^ ( X | . ^ « ” + y " T )+ ^ (t" + yT).

y ,/,y " e (0 ,i).

Oszacujmy z dołu. Stosując (6.4), a następnie (6.3), otrzymujemy

+ co(t"+ 1,0”+ 1, + % \> ,U f+ ‘ )|, W,V(r"+1)l,

2|l/J2(t" + 1)l + /i1ft2X ,|>,52((" + 1)|).
Ponieważ
du
(Xi,xj,f+1)
dt
= /( * ,,je, t"+ \u ? / D, « ? /1+ + D2 « ? /1+ r,fj{tn+ ’),
D ,, < 1 + r,!/ (t" + ‘), 2D, 2 u ? /1 + 2if52(t"+ ‘), D22 u f / 1 + + >)),
 Metoda różnic skończonych dla nieliniowego równania parabolicznego 75

zatem, korzystając z powyższego i nierówności (6.2), dostajemy:

£ , > i PD i2 unJ l
+ f ( x l, x l, c +1,w;*1+ e n* \ D 1u ' ; ; \ D 2u i * \ D l l u t ; \ 2 D 12u’; y \ D 22u ^ 1)-,
stąd, po zastosowaniu lematu 6.1 mamy
e , > ij? D ,2 (« ? /1+ e " + l)+ /(u " +1+ e " +1).
Analogiczne postępowanie przy szacowaniu z dołu E2 doprowadza do nierów-
ności
e 2 ^P D ^uij+ e^+ fW i+ e"),
zatem
e E i + (i - 0) e 2 > o a p d 12 « X+Qn+1) + / « 1+ Qn+1)-]

+(1 - m p $12K +<?) + / K +<?")];

stąd

^ - , K +1+ ^ +1) - ^ [ ^ ^ i 2 K +1+ a " +1) + / K +1+ e ”+1)] ‘

- ( i - 0 ) [ ^ p 12K + ^ ) + / K . + ^ ) ] > o.
Ponieważ wg jest rozwiązaniem zagadnienia (3.4) - (3.5), powyższą nierówność
możemy zapisać w formie:
1+ e"+‘) - 0 Liii S , 2(Ą +1 + «"+') + / ( » ? /1+ e"+')]
- ( i - 0 ) [ ł ^ j 5 , 2(iĄ + ^ + /(« ? j+ e " )] >
- 0 t y D , 2 w ?/1 + / « +1)] —(1 —9) [ i p D i2w"ij + / « ) ] .
Z założenia @> 0 na [0, T], więc

“y + 6(0) > wg, un0J + gn > wn0J, unNi +Uj+Qn > wnNl +1J,

Ko + Qn > Ko, K n 2+ 1 + en > K n 2+ 1

dla i = 0 ,1 ,..., N t + 1,7 = 0 ,1 ,..., AT2 +1, n = 0 ,1 ,..., N. Na mocy twierdzenia

2 otrzymujemy zatem
Wij<Uij + Q

dla i = 0 ,1 ,..., N l +1, j = 0 ,1 ,..., N 2 +1, n = 0 ,1 ,..., N. Analogiczne postę-

powanie z —q w miejsce g prowadzi do nierówności:

w y > “y + e"
dla i = 0 , 1 N 1 + 1, j = 0 ,1 ,..., N 2 + 1, n = 0 ,1 ,..., N, co kończy dowód
twierdzenia.
76 R. Kawec ki

Przedstawimy teraz przykład konstrukcji funkcji co i q , aby spełniały one

założenia twierdzenia 3, a ponadto wartości funkcji q były rzędu 0 ( P + t ).
Z założenia 6.1 wynika, że istnieją stałe K v K 2 takie, że

d2u
= sup (x,t)
xe£2 I?
0 <tśT
K2^ max { \ r i h n \rjfj(n\, 1, \nh2iO\, \rifj2i n |}.
1
lśj.śN2
OśnśN
Niech M = max{C, K lt 1}, a K = max {K, K 2}. Funkcjd co i g definiujemy
następująco:
{B(ql +q2) + A(ql l + q22) + [3ql2 dla C ^ 0,
[Cq0 +B(q1+ q 2) +A(ql l + q 22) + ^ q 12 dla C > 0,

gdzie q = {q0,ql,q2, q 11,^ 12^ 22),

_ (xexp(2Mt) + K(A + B + 2P)Pexp{4Mt) dla C ^ 0,
{rexp(2eM t) + K(A + B + 2fi)P exp(6eMt) dla C > 0,

gdzie A, B, C, p są stałymi z warunków (2.3) - (2.7). Dla tak określonych funkcji

co i q założenia (6.2) i (6.4) są spełnione w sposób oczywisty; sprawdzimy
warunek (6.3). Załóżmy, że C ^ 0.
2co(F(?(F), \rilj(t)\, \t]fj{t)\, \rjlj1(F)|, 2\rjfj2(t)\, \rif2(t)\ |)

= 2B(\nlj(t)\ + \rifj(t)\y+ 2A + \vfj2(01) + 2 0(2 | ^ 2(F)|+ /i1h2X)

^ 4 B K P + 4 A K P + 4 P K P + 2 P K P ^ 4(A + B + 2 P ) K P

^ 4 K M ( A + B + 2P)Pexp{4Mt') ^ ^ (F ).
dt
Niech teraz C będzie dodatnie, a ponadto 6eMx ^ 1, e = exp(l),

\t'-t\ ^ T,
2co{t,Q(t), \rifj(t)\, \rjfj(t)\, \rjl/(t)|, 2|i///(F)|, |i/J2(F)| |)
= 2 CQ(t) + 2B(\nfj(t)\ + \nlj(t)\) + 2A fli/J1(F)| + 1rjfj2(F)|)
+ 2P(2\riij2(t)\ + h1h2K)
^ 2 C q (T) + 4{A + B + 2P)KP
^ 2CQ(t) + 4K M e{A + B + 2 p) P exp(6eMt’)
^ 2 C (iexp(2e M t ) + K(A + B + 2fi)P exp(6e M t ))
+ 4 K M e(A + B + 2 fi) P exp (6eMt1)
 Metoda różnic skończonych dla nieliniowego równania parabolicznego 77

= 2 M [ t e exp (2eMt' ) + K (A + B + 2/?) P exp (6eM (it' + t ))]

+ 4KM e(A + B + 20) P exp(6eMt')
^ 2 M[xe exp (2eMt') + K(A + B + 2f3)Pe exp (6eMt’J]
+ 4KMe{A + B + 20) JP exp (6<?Mt')

^ 2M eiexp(2eM f') + 6XMe(/4 + B + 2 0 )P ex p (6eMt’) =

dt
Pokazaliśmy, że istnieją funkcje co oraz q takie, że jeżeli spełnione są założenia
6.1, (2.3)-(2.7), warunki (4.1)-(4.2) lub (4.5)-(4.6) oraz nierówności (4.7) i (5.1),
to
max |u(xt, Xj, tn) —w?) = 0(h2 + 1),
+1
0śjśN2+l

gdzie u(x, t) jest rozwiązaniem zagadnienia różniczkowego (2.1)-(2.2), a w?-jest

rozwiązaniem zagadnienia różnicowego (3.4)-(3.5).

7. Uwagi końcowe.
U w a g a 2. Jeżeli 0 = 1, to nierówność (5.1) jest spełniona tożsamościowo,
zatem otrzymana metoda jest bezwarunkowo stabilna. W miejsce założeń (2.3),
(2.7) możemy przyjąć warunki:
df
(2.3 a) - — ^ ak dla k = 1,2,
d Pkk

(2.7a)

W przypadku 0 = 0, nierówność (5.1) przyjmuje postać

otrzymana metoda jest jawna, warunkowo stabilna. Ponieważ warunek (4.7)

jest spełniony tożsamościowo, więc w miejsce założenia (2.7) kładziemy

(2.7b) ^r~>C.
dPo
U w a g a 3. Przedstawioną w niniejszej pracy metodę można zastosować
w przypadku /c-wymiarowym, tzn. gdy
78 R. Kawecki

Literatura

[1] A. C. R eyn old s, Convergent finite difference schemes for nonlinear parabolic equations, SIAM
J. Numer. Anal. Vol. 9, No. 4 (1972), 523-533.
[2] V. V. V oevod in , J. A. K u z n e c o v , Matricy i vycislenija, Nauka, Moskva 1984.
[3] M. M alec, Schema des differences finies pour un systeme d'equations non lineaires partielles
elliptiques aux derivees mixtes et avec des conditions aux limites du type de Neumann, Ann.
Polon. Math. Vol. 34 (1977), 277-287.
[4] M. M alec, Sur une methode des differences finies pour une equation non lineaire differentielle
fonctionnelle aux derivees mixtes, Ann. Polon. Math. Vol. 36 (1979), 1-10.
[5] M. M alec, Schema explicite des differences finies pour un systeme d ’equations non lineaires du
type pardbolique avec des conditions aux limites non lineaires, Ann. Polon. Math. Vol. 41 (1983),
185-192.