‫‪PDF.tarikhema.

org‬‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬
‫دورة ‪ ،9‬ﺷﻤـﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1396‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻜﺴﺘﺎن در اواﺧﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‬

‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﻜﻪاي ﻧﻮﻳﺎﻓﺘﻪ از دوران اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‬

‫زﺑﺎنآور‪2‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮﺗﻀﺎﻳﻲ‪ ،*1‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ‬

‫)ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ‪ ،1395/04/02 :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش‪(1396/01/28 :‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺳﻜﺴﺘﺎن ﻫﻤﻮاره در دوران ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ از اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از دوران ﺧﺴﺮو‬
‫ﻳﻜﻢ ﺗﺎ ﺧﺴﺮو دوم ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﻓﻌﺎلﺗﺮﻳﻦ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﻲرﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺗﺴﻠﻂ ﻛﺎﻣﻞ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺧﺴﺮو دوم‬
‫‪tarikhema.org‬‬

‫ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن زﻣﺎﻧﻲ ﻓﺎﻗﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوزه ﺳﻜﻪاي ﻣﺘﻌﻠﻖ‬
‫ﺑﻪ اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم در ﻣﻮزه آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻣﻘﺪﺳﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﻌﺼﻮﻣﻪ)س( ﻗﻢ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻜﻪ‬
‫ﻃﻼ از اﻳﻦ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻜﻪ از وي ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ ﺳﻜﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻌﻲ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺿﻤﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ ﺳﻜﻪ ﻧﻮﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫و ﺳﻨﺠﺶ آن در ﻛﻨﺎر ﺳﺎﻳﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه از اواﺧﺮ دوران ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در‬
‫ﺳﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻮاﺣﻲ ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان در دوران ﭘﺲ از ﺧﺴﺮو دوم‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و دادهﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻮردﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ از ﻧﻈﺮ ﻫﺪف ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫از ﻧﻮع ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻨﻴﺎدي و ازﻧﻈﺮ روش و ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻴﺰ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‪-‬ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﮔﺮدآوري دادهﻫﺎ در آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻴﺪاﻧﻲ‪-‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺳﻜﺴﺘﺎن در اواﺧﺮ دوران ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺗﺤﺖ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺷﺎﺧﻪ اﺻﻠﻲ دودﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و وﻓﺎدار ﺑﻪ ﺧﺴﺮو دوم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ از اﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮ‬

‫‪m_mortezayi2008@yahoo.com‬‬ ‫‪ .١‬داﻧﺸﻴﺎر‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﮔﺮدﺷﮕﺮي‬

‫‪ .٢‬داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮي‪ ،‬ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬دوران ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬واﺣﺪ ﻋﻠﻮم و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬

‫‪159‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ________________________ دورة ‪ ،9‬ﺷﻤـﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1396‬‬

‫ﻣﻮرد اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ وﺿﻌﻴﺖ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان در اواﺧﺮ دوره‬
‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ را ﺑﺮاﺳﺎس ﻳﺎﻓﺘﻪاي ﻧﻮﻳﻦ ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي روﺷﻦ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﻛﻠﻴﺪواژﮔﺎن‪ :‬اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم‪ ،‬ﺳﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻜﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫‪ .1‬درآﻣﺪ‬
‫ﺳﻜﻪ ﻫﺎ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اﺳﺖ و ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎن و‬
‫ﺗﺎرﻳﺦداﻧﺎن ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﺳﺘﻪ اول ﺳﻌﻲ در روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻘﺎط ﺗﺎرﻳﻚ اﻳﻦ‬
‫دوران ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻮاردي‬
‫ﭼﻮن ﺗﻌﺪاد ﺳﺎلﻫﺎي ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﻗﻠﻤﺮو در ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﻚ ﺷﺎه و‬
‫ﺣﺘﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ -‬ﻣﺬﻫﺒﻲ در ﻳﻚ دوره ﺧﺎص را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ‬
‫اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺧﺴﺮو دوم‪ ،‬ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻘﺸﻲ ﺣﻴﺎﺗﻲ را در اﻳﺠﺎد ﻳﻚ‬
‫‪tarikhema.org‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ واﺿﺢ و روﺷﻦ از ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﺧﺴﺮوﭘﺮوﻳﺰ و ﮔﺴﺘﺮه ﻗﻠﻤﺮو ﺗﺤﺖ ﺗﺴﻠﻂ آن ﻫﺎ اﻳﻔﺎ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬دوران ﺣﻜﻮﻣﺖ اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻘﻄﻊ از دوران ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ از اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ دوره ﺑﻪ ﻋﻠﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺤﺮان ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداري از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻧﺸﺪه و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻳﻚ‬
‫ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻜﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺳﻜﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از‬
‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻗﻠﻤﺮو ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﭘﺲ از ﺧﺴﺮو دوم ﺑﺎ ﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز در ﻣﻴﺎن ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﺧﺴﺮوﭘﺮوﻳﺰ ﺗﻨﻬﺎ از ﺑﻮران دﺧﺖ و ﻳﺰدﮔﺮد ﺳﻮم‬
‫ﺳﻜﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ ﺳﻜﺴﺘﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻜﻪ دﻳﻨﺎري از اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم ﻛﻪ‬
‫ﻣﻌﺼﻮﻣﻪ)س(‬ ‫در ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ ﺳﻜﺴﺘﺎن ﺿﺮب ﺷﺪه اﻣﺮوزه در ﻣﻮزه آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻣﻘﺪﺳﻪ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻜﻪ از دو ﻣﻨﻈﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮردﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ آنﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻜﻪ ﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪه از دوران اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﻜﺴﺘﺎن ﺿﺮب ﮔﺸﺘﻪ و ﻣﻮرد دوم‬
‫ﺟﻨﺲ آن ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻃﻼ ﺑﻮدن ﻛﻢ ﻧﻈﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬دﻳﻨﺎر اردﺷﻴﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در‬
‫ﻛﻨﺎر دﻳﮕﺮ داده ﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎزه زﻣﺎﻧﻲ ﻧﻜﺎت ﻣﺒﻬﻤﻲ را ﻛﻪ درﺑﺎره‬

‫‪160‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻜﺴﺘﺎن در اواﺧﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‪ ...‬ــــــــــــــــــــ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮﺗﻀﺎﻳﻲ و ﻫﻤﻜﺎر‬

‫ﻣﺮزﻫﺎي ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮ در اﻳﻦ دوران وﺟﻮد دارد آﺷﻜﺎر ﺳﺎزد و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن در‬
‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫ﻣﻮرد ﻣﺮزﻫﺎي ﺟﻨﻮبﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان در اواﺧﺮ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻄﺮحﺷﺪه را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‬
‫از ﻣﻨﻈﺮ ﻫﺪف ﺗﺤﻘﻴﻖ از ﻧﻮع ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻨﻴﺎدي و از ﻣﻨﻈﺮ روش و ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻧﻴﺰ از ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‪ -‬ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت‬ ‫ﻣﻌﺼﻮﻣﻪ)س(‬ ‫ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺳﻜﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم در ﻣﻮزه ﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﻧﻘﺶﻣﺎﻳﻪﻫﺎي ﺳﻜﻪ ﻳﺎدﺷﺪه را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار داده اﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اي و ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ در وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در دوره اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم از ﻣﻨﻈﺮ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﺮﻗﻲ وي ﺳﻌﻲ در روﺷﻦﺳﺎزي ﺑﺎزه زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫و ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺳﻜﺴﺘﺎن در دوران ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺿﺮب ﺷﺪه در اﻳﻦ‬
‫ﻣﺤﺪوده ﺑﻪ روﺷﻦﺳﺎزي ﺑﺎزه ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﭘﮋوﻫﺶ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ درﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎ ﻣﺮور ﺿﺮب‬
‫ﺳﻜﻪ ﻫﺎي ﻃﻼ در دوران ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص اواﺧﺮ اﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﺑﻪ اراﺋﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي‬
‫در ﻣﻮرد وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺳﻜﺴﺘﺎن در اواﺧﺮ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻋﻬﺪ اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫‪tarikhema.org‬‬

‫‪ .2‬ﺳﻜﻪ ﻧﻮﻳﺎﻓﺘﻪ اردﺷ ﻴﺮ ﺳﻮم‬

‫ﺳﻜﻪ ﻃﻼي اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم در ﻛﻨﺎر ﺗﻌﺪادي از ﺳﻜﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ادوار ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﻗﺎﻫﺮي ﺑﺤﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ داران ﺳﺎﻛﻦ ﺑﺤﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻮزه آﺳﺘﺎن ﻣﻘﺪس ﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻪ)س( اﻫﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻜﻪ ﻛﻪ در ﻣﻮزه ﺑﺎ ﺷﻤﺎره ‪ 64/7‬ﺛﺒﺖﺷﺪه ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫دوﻣﻴﻦ ﺳﺎل ﺣﻜﻮﻣﺖ اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم ﺑﻮده و داراي ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺳﻜﻪﻫﺎي اردﺷﻴﺮ‬
‫ﺳﻮم در اﻳﻦ ﺳﺎل اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ ‪.(1‬‬

‫‪161‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ________________________ دورة ‪ ،9‬ﺷﻤـﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1396‬‬

‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .1‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺳﻜﻪ دﻳﻨﺎر اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم ﺿﺮب ﺷﺪه در ﺳﻜﺴﺘﺎن )ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن(‬

‫ﺳﻜﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز از اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم ﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪه داراي دو ﺗﻴﭗ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻴﭗ ‪ A‬ﻛﻪ در آن ﻧﻘﺶ‬
‫‪tarikhema.org‬‬

‫ﺗﺎج ﺷﺎه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺪون ﺑﺎل ﺑﻮده و در ﻫﺮ دو ﺳﺎل ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ اردﺷﻴﺮ و ﺗﻴﭗ ‪ B‬ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز‬
‫ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﺎل دوم ﺣﻜﻮﻣﺖ اردﺷﻴﺮ دﻳﺪه ﺷﺪه‪ ،‬در آن ﺗﺎج اردﺷﻴﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎﻟﺪار اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ‬
‫‪.(2‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ . 2‬ﺗﻴﭗ ‪ A‬و ﺗﻴﭗ ‪ B‬ﺳﻜﻪﻫﺎي اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم‬

‫)‪(www.grifterrec.com/coins/sasania/sas_kavII_1.html‬‬

‫‪162‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻜﺴﺘﺎن در اواﺧﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‪ ...‬ــــــــــــــــــــ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮﺗﻀﺎﻳﻲ و ﻫﻤﻜﺎر‬

‫ﺳﻜﻪ ﻃﻼي اردﺷﻴﺮ از ﻧﻮع ﺗﻴﭗ ‪ B‬ﺳﻜﻪﻫﺎي او و داراي وزن ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ‪ 6/38‬ﮔﺮم و ﻗﻄﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ‪30‬‬
‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬روي ﺳﻜﻪ ﺷﺎه ﺑﺎ ﭼﻬﺮهاي ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ و در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﻢرخ وي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‬
‫اﺳﺖ ﻧﻘﺶ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﺳﻜﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺗﺎج ﺷﺎه از ﻧﻮع اﻓﺴﺮ ﻛﻨﮕﺮهدار ﺑﻮده و روي اﻳﻦ‬
‫ﺗﺎج دو ﺑﺎل در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻳﻚ ﻫﻼل ﻣﺎه و ﻛﺮه را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺎج دو‬
‫ردﻳﻒ ﻣﺮوارﻳﺪدوزي ﻗﺮار دارد‪ .‬ﮔﺮدﻧﺒﻨﺪ ﺷﺎه داراي دو ردﻳﻒ زﻧﺠﻴﺮ ﻣﺮوارﻳﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫وﺳﻂ ﺗﻮﺳﻂ داﻳﺮهاي ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و از آن ‪ 3‬ﺳﻨﮓ ﮔﺮانﺑﻬﺎ ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻗﻄﺮه ﻣﺎﻧﻨﺪ دارﻧﺪ‪ ،‬آوﻳﺰان‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺒﺎي ﺷﺎه ﻧﻴﺰ در ﻫﺮ ﻃﺮف داراي دو ردﻳﻒ ﻣﺮوارﻳﺪدوزي اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺎﻻي ﺷﺎﻧﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫راﺳﺖ ﺷﺎه ﻃﺮﺣﻲ ﻫﻼل ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺗﺎج ﺷﺎه ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﻋﺪد‬
‫ﻫﻼل ﻣﺎه و ﻳﻚ ﺳﺘﺎره ﻗﺮار دارد و در ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﺳﺘﺎره ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ داﻳﺮه ﻛﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺘﻲ زﻧﺠﻴﺮي دارد ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﭼﻬﺮه ﺷﺎه را درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﺎ ﺗﺎج ﺷﺎه اداﻣﻪ دارد‪ .‬در ﺳﻪ ﻃﺮف اﻳﻦ‬
‫داﻳﺮه ﺳﻪ ﻫﻼل ﻣﺎه ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﺳﻪ ﺳﺘﺎره را در ﺧﻮد ﺟﺎي دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺘﺎرهﻫﺎ در اﻳﻦ ﺗﺼﺎوﻳﺮ داراي‬
‫ﺷﺶ ﭘﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺸﺖ ﺳﻜﻪ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻫﺪ ﻧﻘﺸﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ در آنﻳﻚ آﺗﺸﺪان ﻛﻪ در ﻣﺮﻛﺰ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ‪،‬‬
‫‪tarikhema.org‬‬

‫داراي ﭘﺎﻳﻪاي ﺳﻪ ﭘﻠﻪاي و روي آن ﺳﺘﻮن آﺗﺸﺪان ﺑﺎ دو ﻧﻮار آوﻳﺰان ﻗﺮار دارد و ﺑﺮ ﺳﺘﻮن‪ ،‬ﺳﺮ‬
‫آﺗﺸﺪان ﻛﻪ آن ﻫﻢ داراي ﺳﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﺗﺶ اﻳﻦ آﺗﺸﺪان داراي‬
‫ﺷﻌﻠﻪﻫﺎﻳﻲ رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻ و ﻳﻚ ﻫﻼل ﻣﺎه در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ آن و ﻳﻚ ﺳﺘﺎره در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ آن ﻗﺮار‬
‫دارد‪ .‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن آﺗﺶ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ از روﺑﻪرو ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪهاﻧﺪ داراي ﺗﺎﺟﻲ ﻛﻨﮕﺮهدار و ﻟﺒﺎﺳﻲ ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﺎﻻي زاﻧﻮ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ و از ﻛﻤﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬ﮔﺸﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬داﻳﺮهاي زﻧﺠﻴﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫دورﺗﺎدور ﻧﻘﺶ اﺻﻠﻲ را درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻫﻼلﻫﺎ و ﺳﺘﺎرهﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻘﺶ روي ﺳﻜﻪ را داراﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻼلﻫﺎ و ﺳﺘﺎرهﻫﺎ در ﭼﻬﺎر ﻃﺮف ﻧﻘﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮم ﻫﻼل و ﻛﺮه در‬
‫ﺳﻜﻪﻫﺎي اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺤﺴﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﺳﻜﻪﻫﺎي ﻫﺮﻣﺰ ﭼﻬﺎرم ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد‪ .‬ﺑﺎﻟﻪﻫﺎي ﺗﺎج‬
‫اردﺷﻴﺮ دوم ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺗﺎج ﺧﺴﺮو دوم اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪﻧﻮﻋﻲ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬
‫ﺗﻔﻜﺮات ﺑﻪ زﻣﺎن ﺧﺴﺮو دوم ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻴﻞ داﺷﺘﻦ اردﺷﻴﺮ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ دادن ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺴﺮو دوم‪،‬‬
‫ﮔﻮﺷﻮارهﻫﺎ و ﮔﺮدﻧﺒﻨﺪ اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم در ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻜﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻳﺰدﮔﺮد ﺳﻮم ﻧﻴﺰ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬
‫اﻳﻦ زﻳﻨﺖآﻻت در ﺳﻜﻪﻫﺎي ﻳﺰدﮔﺮد اﻧﺪﻛﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻓﺮم ﻛﻠﻲ زﻳﻨﺖآﻻت‬
‫ﻫﻤﺎن ﻓﺮم ﺳﻜﻪﻫﺎي اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﻜﻪ اردﺷﻴﺮ ﺿﺮب ﮔﺸﺘﻪ ﻫﻤﺎن ﻋﺒﺎرات‬

‫‪163‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ________________________ دورة ‪ ،9‬ﺷﻤـﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1396‬‬

‫روي درﻫﻢﻫﺎي وي ﺑﻮده ﻛﻪ ﻧﺎم او و ﻋﺒﺎرت »اﭘﺰود« را درﺑﺮدارد‪ .‬ﺿﻤﻦ اﻳﻦﻛﻪ در ﭘﺸﺖ ﺳﻜﻪ ﻧﻴﺰ‬
‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫ﻋﻼﻣﺖ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ ﺳﻜﺴﺘﺎن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺎل دوم دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .3‬دوران ﺣﻜﻮﻣﺖ اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم‬

‫ﺷﻴﺮوﻳﻪ در ﺳﺎل ‪ 628‬ﻣﻴﻼدي ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ ﺧﺴﺮو دوم ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺷﺎﻫﻲ ﻧﺸﺴﺖ )درﻳﺎﻳﻲ‪(34:2009 ،1‬‬
‫‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮاه ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﻼﻣﻲ ﺷﻴﺮوﻳﻪ ‪ 17‬ﺗﻦ از ﺑﺮادران ﺧﻮد و ﮔﺮوﻫﻲ از ﻓﺮزﻧﺪان آﻧﺎن را ﻛﺸﺖ ﺗﺎ‬
‫ﻣﺪﻋﻲ ﺟﺪي ﺑﺮاي ﺳﻠﻄﻨﺖ ﭘﻴﺶرو ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﻃﺒﺮي‪779:1362 ،‬؛ اﺑﻦ اﺛﻴﺮ‪(576:1382 ،‬؛‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ ﺧﺎﻟﻲ ﺷﺪن داﻳﺮه ﻣﺪﻋﻴﺎن ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ از ﺧﺎﻧﺪان درﺟﻪ اول ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي دورﺗﺮ‬
‫و ﺣﺘﻲ ﺳﺮداران ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ادﻋﺎي ﺷﺎﻫﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻦﺳﻦ ﻣﺪت ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺷﻴﺮوﻳﻪ را ﺷﺶ‬
‫ﻣﺎه ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻛﺮﻳﺴﺘﻦﺳﻦ‪ (497:1944 ،2‬و ﭘﺮوﻳﺰ رﺟﺒﻲ اﻳﻦ زﻣﺎن را ﻫﻔﺖ ﻣﺎه داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫)رﺟﺒﻲ‪ .(391:1383 ،‬ﻣﻮرﺧﻴﻦ دوره اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﺒﺮي و اﺑﻦ اﺛﻴﺮ اﻳﻦ ﻣﺪت را ‪ 8‬ﻣﺎه ذﻛﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‬
‫)ﻃﺒﺮي‪780:1362 ،‬؛ اﺑﻦ اﺛﻴﺮ‪ ،(576:1382 ،‬ﻛﻪ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻧﻮﻟﺪﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺘﻮن ﺗﺎرﻳﺨﻲ و‬
‫‪tarikhema.org‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺧﻮد ﻧﺸﺎن داده ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ارﻗﺎم ﺑﻴﻦ ﺷﺶ ﺗﺎ ﻫﺸﺖ ﻣﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ )ﻧﻮﻟﺪﻛﻪ‪،‬‬
‫‪ .(1388:403‬در ﻣﻮرد ﻋﻠﺖ ﻣﺮگ وي ﻧﻴﺰ در ﺑﻴﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﻼﻣﻲ اﺧﺘﻼف وﺟﻮد دارد و ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺮگ‬
‫وي را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻃﺎﻋﻮن ﻳﺎ وﺑﺎ و ﻋﺪهاي دﻳﮕﺮ ﺧﻮراﻧﺪن زﻫﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻟﻴﻞ اﺻﻠﻲ ﻣﺮگ او‬
‫داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ )رﺟﺒﻲ‪391:1383 ،‬؛ ﻛﺮﻳﺴﺘﻦﺳﻦ‪ .(497:1944 ،‬در ﻣﻮرد ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺗﺨﺖ ﻧﺸﺴﺘﻦ و ﻣﺪت‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم در ﻣﻴﺎن اﻳﺮانﺷﻨﺎﺳﺎن و ﺗﺎرﻳﺦداﻧﺎن اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ‬
‫ﺷﺎﭘﻮر ﺷﻬﺒﺎزي ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻠﻄﻨﺖ اردﺷﻴﺮ را از ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 628‬ﺗﺎ ‪ 27‬آورﻳﻞ ‪ 629‬ﻣﻴﻼدي ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫)ﺷﺎﭘﻮر ﺷﻬﺒﺎزي‪ ،(663:1389 ،‬ﮔﻮﺑﻞ‪ 3‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻜﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎجﮔﺬاري و آﻏﺎز ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم را در اﺳﺘﺨﺮ و ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﺳﺎل و ﻧﻴﻢ ﺑﻴﻦ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 628‬ﺗﺎ ‪ 630‬داﻧﺴﺘﻪ )ﮔﻮﺑﻞ‪،‬‬
‫‪ (54:1971‬و ﺷﻴﭙﻤﺎن ﻫﻢ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ از او ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده اﺳﺖ )ﺷﻴﭙﻤﺎن‪ ،(79:1386 ،‬رﺟﺒﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮ ﺗﺨﺖﻧﺸﻴﻨﻲ اردﺷﻴﺮ را اواﺧﺮ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 628‬ﻣﻴﻼدي ﻣﻲداﻧﺪ )رﺟﺒﻲ‪ (393:1383 ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﺎﭘﻮر ﺷﻬﺒﺎزي ﻫﻤﭙﻮﺷﺎﻧﻲ دارد‪ ،‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻦﺳﻦ ﻣﺪت ﺣﻜﻮﻣﺖ اردﺷﻴﺮ را در ﺣﺪود ﻳﻚ ﺳﺎل‬

‫‪1. Daryaee‬‬
‫‪2. Christensen‬‬
‫‪3. Gobl‬‬

‫‪164‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻜﺴﺘﺎن در اواﺧﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‪ ...‬ــــــــــــــــــــ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮﺗﻀﺎﻳﻲ و ﻫﻤﻜﺎر‬

‫و ﻧﻴﻢ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 629‬ﻣﻴﻼدي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮ ﺗﺨﺖﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﻮران دﺧﺖ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ وي ﻧﻴﺰ ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﺮوع ﺣﻜﻮﻣﺖ اردﺷﻴﺮ را ‪ 628‬ﻣﻴﻼدي ﻣﻲداﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫)ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦﺳﻦ‪ ،(498:1944 ،‬زرﻳﻦﻛﻮب در ﺟﺎﻳﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﻜﻮﻣﺖ اردﺷﻴﺮ را ﺑﻴﻦ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 628‬ﺗﺎ‬
‫‪ 629‬ﻣﻴﻼدي ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ )زرﻳﻦﻛﻮب و زرﻳﻦﻛﻮب‪ (102:1387 ،‬و در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺪون‬
‫اﺷﺎره ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮ ﺗﺨﺖﻧﺸﻴﻨﻲ اردﺷﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺮگ وي و آﻏﺎز ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺷﻬﺮوراز را آورﻳﻞ ‪630‬‬
‫ﻣﻴﻼدي ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ )زرﻳﻦﻛﻮب‪ ،(528:1386 ،‬رﻳﭽﺎرد ﻓﺮاي ﻫﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺮگ‬
‫ﺧﺴﺮوﭘﺮوﻳﺰ و ﺑﺮ ﺗﺨﺖﻧﺸﻴﻨﻲ ﻗﺒﺎد دوم را اواﺧﺮ ﻓﻮرﻳﻪ ﺳﺎل ‪ 628‬ﻣﻴﻼدي و ﻣﺪت ﺷﺎﻫﻲ وي را‬
‫ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳﺎل داﻧﺴﺘﻪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﻬﺮوراز را ژوﺋﻦ‬
‫ﺳﺎل ‪ 629‬ﻣﻴﻼدي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ )ﻓﺮاي‪ ،(170:1983 ،1‬ﺣﻜﻮﻣﺖ اردﺷﻴﺮ را ﺑﻴﻦ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 628‬ﺗﺎ‬
‫‪ 629‬ﻣﻴﻼدي ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮﻟﺴﻨﻴﻜﻮف ﺑﺎ ذﻛﺮ ﺗﺎرﻳﺦ اﻛﺘﺒﺮ ﺳﺎل ‪ 628‬ﻣﻴﻼدي ﺑﺮاي ﻣﺮگ‬
‫ﺷﻴﺮوﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺪت ﺣﻜﻮﻣﺖ اردﺷﻴﺮ را ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﻛﺜﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ دوره اﺳﻼﻣﻲ ﺣﺪود ﻳﻚ ﺳﺎل و ﺷﺶ ﻣﺎه و‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺮگ وي ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﻬﺮوراز را ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ آورﻳﻞ ﺳﺎل ‪ 630‬ﻣﻴﻼدي ﻣﻲداﻧﺪ‬
‫‪tarikhema.org‬‬

‫)ﻛﻮﻟﺴﻨﻴﻜﻮف‪ ،(164:1389 ،‬ﺗﻮرج درﻳﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺳﺎل ‪ 630‬ﻣﻴﻼدي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﻏﺎز ﺣﻜﻮﻣﺖ اردﺷﻴﺮ‬
‫ﺳﻮم ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ )درﻳﺎﻳﻲ‪ .(35:2009 ،‬از ﻣﻴﺎن ﻣﻮرﺧﺎن دوره اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻃﺒﺮي ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺮگ‬
‫اردﺷﻴﺮ را در »ﺷﺐ آﺑﺎن روز از ﻣﺎه ﺑﻬﻤﻦ« ذﻛﺮ ﻛﺮده )ﻃﺒﺮي‪ (781:1362 ،‬ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﻧﻮﻟﺪﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 27‬آورﻳﻞ ‪ 630‬ﻣﻴﻼدي اﺳﺖ )ﻧﻮﻟﺪﻛﻪ‪ (406:1388 ،‬و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﻗﺎﺑﻞﭘﺬﻳﺮش ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺳﻦ اردﺷﻴﺮ در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ ﺗﺨﺖ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ او ﺣﺪود‪ ‬ﻫﻔﺖﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮده ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺷﺎﻫﻲ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ )ﭘﻮرﺷﺮﻳﻌﺘﻲ‪ ،(178:2008 ،2‬از ﻣﻮرﺧﻴﻦ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻃﺒﺮي )ﻃﺒﺮي‪،‬‬
‫‪ ،(780:1362‬اﺑﻦ اﺛﻴﺮ )اﺑﻦ اﺛﻴﺮ‪ ،(576:1382 ،‬ﻣﺴﻌﻮدي )ﻣﺴﻌﻮدي‪ (274:1387 ،‬ﺑﻪ ﻫﻔﺖﺳﺎﻟﮕﻲ و‬
‫دﻳﻨﻮري )دﻳﻨﻮري‪ (141:1371 ،‬ﺑﻪ ﺧﺮدﺳﺎل ﺑﻮدن اردﺷﻴﺮ اﺷﺎره دارﻧﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﺑﻮدن اﻳﻦ ادﻋﺎﻫﺎ را‬
‫ﻣﻲﺗﻮان از روي ﻧﮕﺎره اردﺷﻴﺮ ﺑﺮ ﺳﻜﻪﻫﺎﻳﺶ ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ رﻳﺶ و ﺳﺒﻴﻞ اﺳﺖ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬در زﻣﺎن‬
‫اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺧﺮدﺳﺎل ﺑﻮدن وي‪» ،‬ﻣﻪ آذرﮔﺸﻨﺴﭗ« )ﻛﻪ در اﻛﺜﺮ ﻣﺘﻮن اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎﻧﺎم‬
‫»ﻣﻬﺎذرﺟﺸﻨﺲ« آﻣﺪه( ﻣﻘﺎم ﺧﻮانﺳﺎﻻري را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺎﻳﺐاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ وﻇﻴﻔﻪ اداره‬

‫‪1. Frye‬‬
‫‪2. Pourshariati‬‬

‫‪165‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ________________________ دورة ‪ ،9‬ﺷﻤـﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1396‬‬

‫ﻛﺸﻮر را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ )ﺷﺎﭘﻮر ﺷﻬﺒﺎزي‪ ،(381-382 :1986 ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺛﻌﺎﻟﺒﻲ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ را »ﺧﺴﺮو‬
‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫ﻓﻴﺮوز« ﻧﺎﻣﻴﺪه و وي را در ﻛﺸﺘﻦ اردﺷﻴﺮ ﻧﻴﺰ دﺧﻴﻞ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ )ﺛﻌﺎﻟﺒﻲ‪ .(465:1368 ،‬از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ‬
‫اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻲ ﻛﻪ در زﻣﺎن اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻧﻤﻮد ﻫﺠﻮم ﺗﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺮزﻫﺎي ﻗﻔﻘﺎز‬
‫و ﺑﻪ وﻳﮋه ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ در دوﻣﻴﻦ ﺳﺎل ﺣﻜﻮﻣﺖ وي اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد )رﺿﺎ‪ .(181:1384 ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬
‫اردﺷﻴﺮ و ﻣﻪ آذرﮔﺸﻨﺴﭗ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﻬﺮوراز ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ را ﺗﺼﺮف ﻧﻤﻮده ﺑﻮد ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و‬
‫ﺷﻬﺮوراز ﺑﻪ ﺷﺎﻫﻲ رﺳﻴﺪ )ﺷﺎﭘﻮرﺷﻬﺒﺎزي‪ .(663:1389 ،‬در ﻣﻮرد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن اردﺷﻴﺮ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﺷﻬﺮوراز‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻣﻮرﺧﻴﻦ دوره اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻃﺒﺮي و اﺑﻦ اﺛﻴﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺷﻬﺮوراز ﺑﻪ ﻛﻤﻚ دو ﺗﻦ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺣﺎﻣﻴﺎن اردﺷﻴﺮ ﺑﻮدﻧﺪ اﻳﻦ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم داد‪،‬‬
‫ﻃﺒﺮي اﻳﻦ دو ﺷﺨﺺ را »ﻧﻴﻮﺧﺴﺮو« ﺳﺎﻻر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن اردﺷﻴﺮ و »ﻧﺎﻣﺪار ﺟﺸﻨﺲ« ﭘﺴﺮ »آذر ﺟﺸﻨﺲ«‬
‫اﺳﭙﻬﺒﺪ ﻧﻴﻤﺮوز ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻃﺒﺮي‪ (781:1362 ،‬و اﺑﻦ اﺛﻴﺮ اﻳﻦ دو ﻧﻔﺮ را ﺑﺪون ﺑﺮدن ﻧﺎم ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻧﻈﺎﻣﻲ آنﻫﺎ ﻳﻌﻨﻲ »اﺳﭙﻬﺒﺪ ﻧﻴﻤﺮوز« و »ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﭘﺎﺳﺪاران ﺷﻬﺮ« ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ )اﺑﻦ اﺛﻴﺮ‪،‬‬
‫‪ .(577:1382‬در ﻣﻴﺎن اﻳﺮانﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻦﺳﻦ ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ »ﻧﺎﻣﺪارﮔﺸﻨﺴﭗ« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﭙﺎﻫﺒﺪ‬
‫‪tarikhema.org‬‬

‫ﻧﻴﻤﺮوز و »ﻧﻴﻮﺧﺴﺮو« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻳﻴﺲ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ‪ ،‬ﺗﻮاﻓﻖ آﻧﺎن ﺑﺎ ﺷﻬﺮوراز را ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ‬
‫)ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦﺳﻦ‪ ،(498:1944 ،‬رﺟﺒﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﭘﻴﺮوي از ﻛﺮﻳﺴﺘﻦﺳﻦ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫)رﺟﺒﻲ‪ ،(394 :1383 ،‬و درﻧﻬﺎﻳﺖ ﺷﺎﭘﻮر ﺷﻬﺒﺎزي ﺿﻤﻦ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﻃﺒﺮي ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ »ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﺳﺒﺌﻮس« وﺟﻮد ﻧﺎﻣﺪارﮔﺸﻨﺴﭗ و آﺷﻨﺎﻳﻲ او ﺑﺎ ﺷﻬﺮوراز را اﺛﺒﺎت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ وي آذرﮔﺸﻨﺴﭗ‬
‫را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ »ﻣﺮداﻧﺸﺎه« ﭘﺎدﮔﻮﺳﺒﺎن ﻧﻴﻤﺮوز ﻛﻪ در ﺳﺎلﻫﺎي آﺧﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﺴﺮو دوم‬
‫اﻋﺪامﺷﺪه ﺑﻮد ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده و ﺣﺘﻲ ﻣﺪﻋﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻬﺮواره ﻛﺘﻴﺒﻪ داري ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ژﻳﻨﻴﻮ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬
‫اﺳﭙﻬﺒﺪ ﻧﻴﻤﺮوز ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﻳﺪه )ژﻳﻨﻴﻮ‪ (1978 ،1‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ آذرﮔﺸﻨﺴﭗ اﺳﺖ )ﺷﺎﭘﻮرﺷﻬﺒﺎزي‪،‬‬
‫‪.(667:1389‬‬

‫‪1 .Gignuox‬‬

‫‪166‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻜﺴﺘﺎن در اواﺧﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‪ ...‬ــــــــــــــــــــ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮﺗﻀﺎﻳﻲ و ﻫﻤﻜﺎر‬

‫‪ .4‬ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم در ﺷﺮق اﻳﺮان‬

‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ ﺳﻜﺴﺘﺎن ﺗﺎﻛﻨﻮن از اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم در ﺳﺎلﻫﺎي اول و دوم ﺳﻜﻪﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه ﻛﻪ در ‪ 32‬ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ ﺿﺮب ﺷﺪه اﺳﺖ )ﭘﺎروك‪256:1924 ،1‬؛ ﻣﻠﻚ‪،(238:1993a ،2‬‬
‫ﻛﻪ در وﺟﻮد اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ ﻧﻴﺰ ﺗﺮدﻳﺪ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اردﺷﻴﺮ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻮاﺣﻲ ﻋﺮاق و ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ اﻳﺮان اﻣﺮوزي اﺳﺖ‪ .‬از ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﻄﻌﻲ اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم در ﻧﻮاﺣﻲ ﺷﺮﻗﻲ اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲﺷﺪهاﻧﺪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﭘﺮﺷﻬﺮ »‪) «APR‬ﻣﺸﻴﺮي‪ ،(66:1977 ،‬ﮔﺮﮔﺎن »‪) «GW‬ﻣﻠﻚ‪،‬‬
‫‪ ،(88:1993‬ﻣﺮو »‪) «ML‬ﭘﺎروك‪ ،(112:1944 ،‬ﻧﺮﻣﺎﺷﻴﺮ »‪) «NAL‬ﮔﻮﺑﻞ‪ :1382 ،‬ﺟﺪول ‪،(11‬‬
‫ﮔﻮاﺷﻴﺮ »‪) «BN‬ﭘﺎروك‪ ،(256:1924 ،‬ﻛﺮﻣﺎن »‪) «KL‬اﻣﻴﻨﻲ‪ (130:1387 ،‬و ﻫﺮات »‪) «HL‬ﻫﻤﺎن‪:‬‬
‫‪ (133‬اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫از ﻣﻴﺎن ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻳﺎدﺷﺪه‪ ،‬ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﭘﺮﺷﻬﺮ )ﮔﻮﺑﻞ‪:1382 ،‬ﺟﺪول ‪11‬؛ ﭘﺎروك‪،‬‬
‫‪ (256-257 :1924‬و ﻣﺮو )اﻣﻴﻨﻲ‪129:1387 ،‬؛ ﭘﺎروك‪ (112:1944 ،‬در ﻫﺮ دو ﺳﺎل ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‪،‬‬
‫‪tarikhema.org‬‬

‫ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ ﻛﺮﻣﺎن ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﺎل ﻧﺨﺴﺖ )اﻣﻴﻨﻲ‪ ،(118:1387،‬و ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﮔﺮﮔﺎن )ﮔﻮﺑﻞ‪،‬‬
‫‪:1382‬ﺟﺪول ‪11‬؛ ﻣﺸﻴﺮي‪389:1977 ،‬؛ ﭘﺎروك‪ ،(257:1924 ،‬ﻧﺮﻣﺎﺷﻴﺮ )ﮔﻮﺑﻞ‪ :1382 ،‬ﺟﺪول ‪11‬؛‬
‫ﭘﺎروك‪ ،(257:1924 ،‬ﮔﻮاﺷﻴﺮ )ﮔﻮﺑﻞ‪ :1382 ،‬ﺟﺪول ‪11‬؛ ﭘﺎروك‪ (257:1924 ،‬و ﻫﺮات )اﻣﻴﻨﻲ‪،‬‬
‫‪ (118:1387‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﺎل دوم ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم اﻗﺪام ﺑﻪ ﺿﺮب ﺳﻜﻪ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ )ﺟﺪول ‪.(1‬‬
‫در ﺑﻴﻦ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎل دوم ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم ﻓﻌﺎل ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﺮو ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻴﭗ ‪ A‬ﺳﻜﻪﻫﺎي اردﺷﻴﺮ )اﻣﻴﻨﻲ‪ ،(164:1387 ،‬ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﭘﺮﺷﻬﺮ‪ ،‬ﮔﺮﮔﺎن و ﻫﺮات‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻴﭗ ‪ B‬ﺳﻜﻪﻫﺎي اردﺷﻴﺮ )ﮔﻮﺑﻞ‪:1382 ،‬ﺟﺪول ‪11‬؛ اﻣﻴﻨﻲ‪133:1387 ،‬؛ ﭘﺎروك ‪(257:1924‬‬
‫و ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﮔﻮاﺷﻴﺮ و ﻧﺮﻣﺎﺷﻴﺮ ﻫﺮ دو ﺗﻴﭗ ﺳﻜﻪﻫﺎي اردﺷﻴﺮ را ﺿﺮب ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ )ﻫﻤﺎن(‪.‬‬

‫‪1. Paruck‬‬
‫‪2. Malek‬‬

‫‪167‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ________________________ دورة ‪ ،9‬ﺷﻤـﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1396‬‬

‫ﺟﺪول ‪ . 1‬ﺿﺮابﺧﺎﻧﻬﻬﺎي ﺷﺮﻗﻲ اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم‬

‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫ﺳﺎل دوم )ﺗﻴﭗ ‪(B‬‬ ‫ﺳﺎل دوم )ﺗﻴﭗ ‪(A‬‬ ‫ﺳﺎل ﻳﻜﻢ )ﺗﻴﭗ ‪(A‬‬
‫
‬ ‫
‬ ‫اﭘﺮﺷﻬﺮ )‪(APR‬‬
‫
‬ ‫ﺳﻜﺴﺘﺎن )‪(SK‬‬
‫
‬ ‫ﻛﺮﻣﺎن )‪(KL‬‬
‫
‬ ‫ﮔﺮﮔﺎن )‪(GW‬‬
‫
‬ ‫
‬ ‫ﮔﻮاﺷﻴﺮ )‪(BN‬‬
‫
‬ ‫
‬ ‫ﻣﺮو )‪(ML‬‬
‫
‬ ‫
‬ ‫ﻧﺮﻣﺎﺷﻴﺮ )‪(NAL‬‬
‫
‬ ‫ﻫﺮات )‪(HL‬‬

‫‪ .5‬ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﺳﻜﺴﺘﺎن در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‬

‫‪tarikhema.org‬‬

‫در دوران اﺷﻜﺎﻧﻲ و در زﻣﺎن اردوان دوم ﺑﺨﺸﻲ از اﻗﻮام ﺳﻜﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل ﺷﺮق ﭘﺎرت زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮزﻫﺎي اﺷﻜﺎﻧﻲ را درﻧﻮردﻳﺪه‪ ،‬در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ ﻗﻠﻤﺮو آﻧﺎن ﻣﺴﺘﻘﺮﺷﺪه و ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ‬
‫ﺳﻜﺴﺘﺎن را ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ‪ ،‬در دوران ﻣﻬﺮداد دوم اﺷﻜﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺳﻜﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ‬
‫دﺳﺖﻧﺸﺎﻧﺪه و ﻓﺮودﺳﺖ اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﭘﺎرﺗﻴﺎن ﮔﺸﺖ )ﻛﺎﻟﺞ‪ .(27:1380 ،‬از اواﺳﻂ دوران اﺷﻜﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫دودﻣﺎن ﺳﻮرن ﻛﻪ اﻣﺘﻴﺎز اﻫﺪاي ﺗﺎج ﺑﻪ ﺷﺎﻫﺎن اﺷﻜﺎﻧﻲ را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ )ﭘﻴﮕﻮﻟﻮﺳﻜﺎﻳﺎ‪250:1387 ،‬؛ ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦﺳﻦ‪ .(18:1944 ،‬ﺳﻜﺴﺘﺎن در اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎري داﺷﺘﻪ و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻳﻜﻲ از ﻣﺮاﻛﺰ دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﺑﻮده )دزﻓﻮﻟﻴﺎن‪ ،(856:1387 ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﻃﺒﻖ ﻣﻨﺎﺑﻊ زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ وﻗﺎﻳﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻧﮕﻬﺪاري ﻧﻄﻔﻪ ﺳﻮﺷﻴﺎﻧﺖ‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﻓﺮﻳﺪون‪ ،‬ﺟﻨﮓ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻓﺮزﻧﺪان او و ﻗﺒﻮل و رواج دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﺗﻮﺳﻂ وﻳﺸﺘﺎﺳﺐ در ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫)درﻳﺎﻳﻲ‪ .(534:1375 ،‬اﺳﺘﺎن ﺳﻜﺴﺘﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺷﺎﻣﻞ دراﻧﮕﻴﺎ و آراﺧﻮﺳﻴﺎي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ ﻣﻲﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ )ﺑﺮوﻧﺮ‪ (774:1983 ،1‬ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﻣﺮزﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻣﺮوزي ﻋﻼوهﺑﺮ ﺳﻴﺴﺘﺎن اﻳﺮان‪ ،‬راﺟﺴﺘﺎن‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﮔﺠﺮات‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﻛﺰي ﭘﻨﺠﺎب‪ ،‬اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ ﻫﻨﺪ و ﻫﺎرﻳﺎﻧﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ را ﻧﻴﺰ‬
‫درﺑﺮﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻪ )ﺧﺎدﻣﻲ ﻧﺪوﺷﻦ و ﻧﺎﻫﻴﺪي آذر‪) (23 :1383 ،‬ﺷﻜﻞ ‪ ،(3‬در ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺘﻮن ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬

‫‪1. Brunner‬‬

‫‪168‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻜﺴﺘﺎن در اواﺧﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‪ ...‬ــــــــــــــــــــ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮﺗﻀﺎﻳﻲ و ﻫﻤﻜﺎر‬

‫اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻗﺮارﮔﻴﺮي در ﺟﻨﻮب ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﻧﻴﻤﺮوز ﺧﻮاﻧﺪهﺷﺪه و ﺑﺎرﻫﺎ اﻳﻦ ﻧﺎم در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‬
‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ )دزﻓﻮﻟﻴﺎن‪.(854:1387 ،‬‬

‫‪tarikhema.org‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ . 3‬ﺣﺪود ﻧﻮاﺣﻲ ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺳﻜﺎﻧﺸﻜﺎه ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻘﺸﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮوﻧﺮ )ﺑﺮوﻧﺮ‪-749:1983 ،‬‬
‫‪(748‬‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺷﺎره ﺑﻪ ﺳﻜﺴﺘﺎن در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﻌﺒﻪ زرﺗﺸﺖ ﺷﺎﭘﻮر ﺑﺰرگ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﺷﺎﭘﻮر در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮﻳﺶ از »ﺳﻜﺴﺘﺎن« ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮد )اﺳﭙﺮﻧﮕﻠﻴﻨﮓ‪،1‬‬
‫‪ ،(14:1953‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻳﻦ ﺳﻨﮓﻧﺒﺸﺘﻪ از ﻧﺮﺳﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺷﺎه ﻫﻨﺪ و ﺳﻜﺴﺘﺎن و ﺗﺮﻛﺴﺘﺎن ﺗﺎ‬
‫ﺳﺎﺣﻞ درﻳﺎ« ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن‪ .(17:‬در دوران ﺑﻬﺮام دوم در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺷﺎﻫﺰادهاي‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎﻧﺎم »ﻫﺮﻣﺰ« ﺳﺮ ﺑﻪ ﺷﻮرش ﺑﺮﻣﻲدارد ﻛﻪ درﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﺮﻛﻮبﺷﺪه و ﺑﻬﺮام ﺳﻮم ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫وي در اﻳﻦ ﻧﻮاﺣﻲ ﻣﻲﺷﻮد )ﻣﻮﺳﻮي ﺣﺎﺟﻲ‪101-122:1389 ،‬؛ ﻓﺮاي‪ .(128:1983 ،‬ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ در دوران اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺰادهاي ﻛﻪ ﻋﻨﻮان‬

‫‪1. Sprengling‬‬

‫‪169‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ________________________ دورة ‪ ،9‬ﺷﻤـﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1396‬‬

‫ﺳﻜﺎﻧﺸﺎه و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ ﻋﻨﻮان »ﺷﺎه ﺳﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻮرﺳﺘﺎن و ﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﺮاﻧﻪ درﻳﺎ« را در اﺧﺘﻴﺎر‬
‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫داﺷﺘﻪ‪ ،‬از اﻣﺘﻴﺎز وﻳﮋهاي ﺑﺮاي ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺘﻴﺒﻪ »ﺷﺎﭘﻮر‬
‫ﺳﻜﺎﻧﺸﺎه« ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در ﺳﺎلﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺷﺎﭘﻮر دوم در ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﻴﺪ اﻳﺠﺎدﺷﺪه‪ ،‬ﺷﺎﭘﻮر‬
‫ﺳﻜﺎﻧﺸﺎه ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮد را »ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺗﻮران ﺗﺎ ﻛﻨﺎره درﻳﺎ« ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫)درﻳﺎﻳﻲ‪ .(110:1380 ،‬آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺎري ﻛﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻜﺎﻧﺸﺎه در ﻛﺘﻴﺒﻪﻫﺎي ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪،‬‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ »ﻛﺘﻴﺒﻪ ﺳﻠﻮك داور« ﺑﺮ دﻳﻮار ﻛﺎخ دارﻳﻮش در ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﻴﺪ ﺑﻮده ﻛﻪ در آن ﺑﻪ ﻛﺘﻴﺒﻪ‬
‫ﺷﺎﭘﻮر ﺳﻜﺎﻧﺸﺎه در ﻫﻤﺎن ﻣﺤﻞ اﺷﺎره ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﻟﻮﻛﻮﻧﻴﻦ ﺑﻪ ﺣﺪود ﺳﺎلﻫﺎي‬
‫‪ 327-326‬ﻣﻴﻼدي ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮدد )ﻟﻮﻛﻮﻧﻴﻦ‪ ،(209 :1350 ،‬در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺎلﻫﺎي ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺷﺎﭘﻮر‬
‫دوم و ﭘﻴﺶ از ﻛﺸﻮرﮔﺸﺎﻳﻲﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده وي اﻳﺠﺎد ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺷﺎﭘﻮر دوم و ﻓﺘﺢ ﻛﺎﻣﻞ ﻗﻠﻤﺮو ﻛﻮﺷﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﻋﻨﻮان ﺳﻜﺎﻧﺸﺎه ﺑﻪ ﺣﺎﺷﻴﻪ رﻓﺘﻪ و ﻟﻘﺐ‬
‫ﻛﻮﺷﺎﻧﺸﺎه ﺑﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻋﻨﻮان در ﻧﻮاﺣﻲ ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﭘﻴﺮوز در‬
‫ﺳﺎل ‪ 484‬ﻣﻴﻼدي ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺳﻜﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﻫﭙﺘﺎﻟﻴﺎن درآﻣﺪ و در زﻣﺎن ﻗﺒﺎد ﺗﻨﻬﺎ‬
‫‪tarikhema.org‬‬

‫ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﺳﻜﺴﺘﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن اداره ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ ﺧﺴﺮو‬
‫اول اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺠﺪداً زﻳﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ )ﻛﻮﻟﺴﻨﻴﻜﻒ‪ .(192:1389 ،‬ﭘﺲ از اﺻﻼﺣﺎت‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻧﻮﺷﻴﺮوان و ﺗﻘﺴﻴﻢ اﻳﺮان ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻛﻮﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﺎﺣﻴﻪ‪ ،‬ﺳﻜﺴﺘﺎن ﻛﻪ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮ‬
‫ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎي اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮ در ﻛﻮﺳﺖ ﻧﻴﻤﺮوز )درﻳﺎﻳﻲ‪(40:1388 ،‬‬
‫و ﻃﺒﻖ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺰارشﻫﺎي ﺛﻌﺎﻟﺒﻲ در ﻛﻮﺳﺖ ﺧﺮاﺳﺎن ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )ﺛﻌﺎﻟﺒﻲ‪،‬‬
‫‪ .(393:1368‬در دوران ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺳﻜﺴﺘﺎن ﻧﻘﺸﻲ اﺳﺎﺳﻲ را در اﻳﻦ دوره اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺧﺴﺮو دوم و در دوران ﺑﺤﺮان ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻜﺴﺘﺎن ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫ﺷﻮرشﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﺨﺸﻲ ﺟﺪاﻳﻲﻧﺎﭘﺬﻳﺮ از اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮ ﺑﻮده و ﺣﺘﻲ در ﺑﻴﻦ ﺳﺎلﻫﺎي‬
‫‪ 663 -658‬ﻣﻴﻼدي و در ﻋﻬﺪ ﭘﻴﺮوز ﻓﺮزﻧﺪ ﻳﺰدﮔﺮد ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ اﻳﺮان« در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻋﺮاب ﻳﻜﻲ از آﺧﺮﻳﻦ ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ )درﻳﺎﻳﻲ‪،‬‬
‫‪.(37:2009‬‬

‫‪170‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻜﺴﺘﺎن در اواﺧﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‪ ...‬ــــــــــــــــــــ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮﺗﻀﺎﻳﻲ و ﻫﻤﻜﺎر‬

‫‪ .6‬ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺿﺮب ﺳﻜﺴﺘﺎن در اواﺧﺮ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‬

‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫« در ﺳﻜﻪﻫﺎي دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‬ ‫ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ ﺳﻜﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺣﺮوف اﺧﺘﺼﺎري »‪ «SK‬و ﻋﻼﻣﺖ »‬

‫ﻣﻌﺮﻓﻲﺷﺪه اﺳﺖ )ﮔﻮﺑﻞ‪259:1973 ،‬؛ ﻣﻴﺘﭽﻴﻨﺮ‪525:1978 ،1‬؛ ﻣﻠﻚ‪ .(89:1993 ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻧﺎم‬
‫ﺳﻜﺴﺘﺎن روي ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺑﻬﺮام ﻳﻜﻢ و ﺷﺎﭘﻮر دوم دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎﻣﻞ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫« روي ﺳﻜﻪ ﺣﻚ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ )ﻣﺸﻴﺮي‪:1977 ،‬‬ ‫»‪ «SKSTN‬و ﺑﺎ ﺻﻮرت ﭘﻬﻠﻮي »‬
‫در ﻣﻮرد‬ ‫آﻟﺮام ‪3‬‬ ‫ﺷﻜﻞ ‪337‬؛ اﻧﻮاﻻ‪ :1957 ،2‬ﺷﻜﻞﻫﺎي ‪ ،(3-1‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻮاﻫﺪ اراﺋﻪﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺿﺮب ﺳﻜﻪﻫﺎي ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ وﻟﻴﻌﻬﺪ در زﻣﺎن اردﺷﻴﺮ ﭘﺎﭘﻜﺎن )آﻟﺮام‪) (231:2007 ،‬ﺷﻜﻞ ‪ ،(4‬ﻣﻲﺗﻮان‬
‫آﻏﺎز ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ ﺳﻜﺴﺘﺎن را از اﺑﺘﺪاي ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ اردﺷﻴﺮ ﻳﻜﻢ ﻣﺤﺘﻤﻞ داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫‪tarikhema.org‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ . 4‬ﺳﻜﻪﻫﺎي ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ وﻟﻴﻌﻬﺪ‪ ،‬ﺿﺮب ﺷﺪه در ﺳﻜﺴﺘﺎن‬

‫)‪(http://www.grifterrec.com/coins/sasania/sas_ardI_2.html‬‬

‫‪1. Mitchiner‬‬
‫‪2. Unvala‬‬
‫‪3. Alram‬‬

‫‪171‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ________________________ دورة ‪ ،9‬ﺷﻤـﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1396‬‬

‫ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺿﺮب ﺳﻜﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ »‪ «SK‬از زﻣﺎن ﺧﺴﺮو ﻳﻜﻢ آﻏﺎز ﮔﺸﺖ )ﻣﺎﻟﻚ‪،(89:1993 ،‬‬
‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫اﻣﺎ ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞﺗﻮﺟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻜﻪﻫﺎ از ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺧﺴﺮو اول ﻧﻤﺎﻳﺎن‬
‫ﻣﻲﺷﻮد )ﻣﺸﻴﺮي‪ .(180:1389 ،‬ﻣﺸﻴﺮي ﺑﺎ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ ﺿﺮب ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺳﻜﺴﺘﺎن را‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﺪ ﺷﻬﺮ و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﺷﻬﺮ اﻳﺎﻟﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮد اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺿﻤﻦ‬
‫ﻳﻜﻲ ﺑﻮدن ﻣﺤﻞ ﺿﺮب ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺳﻜﺴﺘﺎن و زرﻧﮓ )‪ ،(ZR, ZRN, ZRNG‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ‬
‫ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺿﺮب ﺳﻜﺴﺘﺎن ﺷﺎﭘﻮر دوم ﺗﺎ ﺧﺴﺮو اول را ﺳﻜﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در زرﻧﮓ ﺿﺮب ﺷﺪهاﻧﺪ‬
‫ﭘﺮﻛﺮده و ﺑﺎ دﻻﻳﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﻲ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را اﺛﺒﺎت ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻜﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ »‪ «SK‬ﺗﻨﻬﺎ در‬
‫ﻣﺪﺗﻲ ﺿﺮب ﺷﺪه ﻛﻪ اﻳﺎﻟﺖ ﺳﻜﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ در اﺧﺘﻴﺎر ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺑﻮده و در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﭘﻴﺮوز ﺗﺎ ﭘﻴﺮوزي ﺧﺴﺮو اول ﺑﺮ ﻫﭙﺘﺎﻟﻴﺎن ﻛﻪ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ زرﻧﮓ ﺗﺴﻠﻂ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻜﻪﻫﺎي آﻧﺎن ﻧﻴﺰ از ﻫﻤﻴﻦ رو ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ زرﻧﮓ ﺿﺮب ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن‪:‬‬
‫‪ .(180-181‬ﺳﻜﻪﻫﺎﻳﻲ از ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ ﺗﺎ ﭼﻬﻞ و ﺷﺸﻢ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺧﺴﺮو ﻳﻜﻢ )ﻣﺸﻴﺮي‪،1‬‬
‫‪ :1977‬ﺷﻜﻞﻫﺎي ‪ (359-352‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﺳﺎل دوم ﺗﺎ دوازدﻫﻢ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﻫﺮﻣﺰ ﭼﻬﺎرم )ﻫﻤﺎن‪:‬‬
‫‪tarikhema.org‬‬

‫ﺷﻜﻞﻫﺎي ‪ (359-352‬ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ »‪ «SK‬ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﺴﺘﻤﺮ اﻳﻦ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ‬
‫دارد‪ .‬ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ ﺳﻜﺴﺘﺎن در زﻣﺎن ﺧﺴﺮو دوم ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﻌﺎل ﺑﻮده و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري را‬
‫ﻣﻲﺗﻮان از اﻳﻦ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ در آن دوره ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد )ﮔﻮﺑﻪ‪ ،(103:1973 ،2‬ﻣﺸﻴﺮي ﻧﻴﺰ ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ‬
‫از ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺳﺎل دوم ﺗﺎ ﺳﻲ و ﻫﻔﺘﻢ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﺴﺮو دوم اراﺋﻪ داده )ﻣﺸﻴﺮي‪ :1977 ،‬ﺷﻜﻞﻫﺎي‬
‫‪ (384-360‬ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎي ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﻳﻦ ﻣﺤﻞ اﺳﺖ‪ .‬در دوره ﭼﻨﺪﻣﺎﻫﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻗﺒﺎد دوم‬
‫و ﺑﺎ اﻳﻦﻛﻪ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻓﻌﺎل دوران ﺧﺴﺮو دوم اﻗﺪام ﺑﻪ ﺿﺮب ﺳﻜﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﻴﭻ ﺳﻜﻪاي ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﺳﻜﺴﺘﺎن در ﺑﻴﻦ ﺳﻜﻪﻫﺎي او ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ )ﻣﻠﻚ‪:1995 ،‬‬
‫‪129-119‬؛ ﻣﻠﻚ و ﻛﻮرﺗﻴﺲ‪ (121:1998 ،3‬و ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫ﻣﻮرﺧﻴﻦ دوره اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺛﻌﺎﻟﺒﻲ ﻛﻪ ﮔﺰارش ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﻗﺒﺎد دوم ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻤﻪ ﺣﺎﻛﻤﺎن‬
‫اﻳﺎﻻت اﻳﺮان ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد )ﺛﻌﺎﻟﺒﻲ‪ (463:1368 ،‬ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪1. Mochiri‬‬
‫‪2. Gaube‬‬
‫‪3. Curtis‬‬

‫‪172‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻜﺴﺘﺎن در اواﺧﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‪ ...‬ــــــــــــــــــــ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮﺗﻀﺎﻳﻲ و ﻫﻤﻜﺎر‬

‫ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺧﺴﺮو دوم ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﻨﻬﺎ از ﺑﻮران و ﻳﺰدﮔﺮد ﺳﻮم ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ »‪ «SK‬ﻣﻌﺮﻓﻲ‬
‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻣﺎﻟﻚ و ﻛﺮﺗﻴﺲ‪ .(121:1998 ،‬ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺿﺮب ﺳﻜﺴﺘﺎن ﺑﻮران ﭼﻨﺪ وﻳﮋﮔﻲ ﺧﺎص را‬
‫داراﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻔﺎوت اﻳﻦ ﺳﻜﻪﻫﺎ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺑﻮران ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦﻛﻪ در ﺑﻴﻦ‬
‫ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺑﻮران ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻜﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺳﺎل ﺳﻮم ﺳﻠﻄﻨﺖ وي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻜﺴﺘﺎن ﺑﻮده‬
‫)ﻫﻤﺎن(‪ ،‬دوﻣﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ اﻳﻦ ﺳﻜﻪﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺗﻴﭗ ﺷﺮﻗﻲ ﻣﻌﺮوفاﻧﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ازﻟﺤﺎظ‬
‫ﻓﻦ ﺳﺎﺧﺖ در ﺳﻄﺢ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻜﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﻠﻜﻪ ﺑﻮران ﻗﺮار دارﻧﺪ‬
‫)ﻫﻤﺎن‪ .(117 :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻮران در ﺳﺎل ﻧﺨﺴﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻳﺎزده ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ و در‬
‫ﺳﺎل دوم ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺶ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ را در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻪ )درﻳﺎﻳﻲ‪ ،(77:1999 ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺳﻜﺴﺘﺎن‬
‫از ﻣﻌﺪود اﻳﺎﻻﺗﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ وي وﻓﺎدار ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻮران ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺳﺎل و ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ‬
‫ﻛﺮد )ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦﺳﻦ‪ ،(498:1944 ،‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻋﻤﺮ ﺳﻠﻄﻨﺖ وي را ﺑﻴﻦ ﺷﺶ ﻣﺎه ﺗﺎ‬
‫ﻳﻚ ﺳﺎل و ﻧﻴﻢ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ )رﺟﺒﻲ‪ ،(395:1383 ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رﺟﺒﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي »اﺷﭙﻴﮕﻞ«‬
‫ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهاي ارﻣﻨﻲ ﻣﺪت ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻮران را دو ﺳﺎل داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺎم اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‬
‫‪tarikhema.org‬‬

‫را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(396 :‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﻣﺘﺼﻮر ﺷﺪ در ﺳﺎل ﺳﻮم ﻛﻪ ﺳﻜﻪﻫﺎي‬
‫ﺳﻜﺴﺘﺎن ﺑﻮران ﺿﺮب ﻣﻲﮔﺸﺘﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً وي ﻳﺎ در آﺧﺮﻳﻦ روزﻫﺎي ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮده‬
‫و ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ در ﻗﻴﺪ ﺣﻴﺎت ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬آﺧﺮﻳﻦ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺳﻜﺴﺘﺎن اﻗﺪام ﺑﻪ ﺿﺮب‬
‫ﺳﻜﻪ ﻧﻤﻮده ﻳﺰدﮔﺮد ﺳﻮم اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻜﻪﻫﺎﻳﻲ از ﺳﺎل ﻳﻜﻢ و ﺳﻮم ﺗﺎ ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﺎ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ ﺳﻜﺴﺘﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲﺷﺪه اﺳﺖ )اﻣﻴﻨﻲ‪348:1387 ،‬؛ ﻣﺸﻴﺮي‪ :1977 ،‬ﺷﻜﻞﻫﺎي‬
‫‪ .(397-389‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺧﻲ از دﻻﻳﻞ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﺳﺎلﻫﺎي آﺧﺮ و ﺑﻪ وﻳﮋه ﺳﺎل‬
‫ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﺰدﮔﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻜﻪﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮزﻧﺪان او ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﺮوز و ﺑﻬﺮام ﺿﺮب ﮔﺸﺘﻪ و در اﻳﻦ‬
‫دوره ﻳﺰدﮔﺮد ﻛﺸﺘﻪﺷﺪه ﺑﻮد )درﻳﺎﻳﻲ‪ .(29-21:2006-7 ،‬ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﺳﻜﺴﺘﺎن ﺗﻮﺳﻂ اﻋﺮاب ﻧﻴﺰ‬
‫ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ اﻳﻦ اﻳﺎﻟﺖ ﻓﻌﺎل ﺑﻮد و ﺣﺘﻲ در زﻣﺎن ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن ﺳﻜﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﺎم ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎي »ﻣﺪﻳﻨﻪ‬
‫زرﻧﺞ« و »ﺳﺠﺴﺘﺎن« ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ )ﻣﺸﻴﺮي‪(178:1389 ،‬‬

‫‪173‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ________________________ دورة ‪ ،9‬ﺷﻤـﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1396‬‬

‫‪ .7‬ﺿﺮب ﺳﻜﻪ ﻃﻼ در دوران ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‬

‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫ﭘﺲ از ﺷﺎﻫﺎن اﺷﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺑﻪ ﺿﺮب ﺳﻜﻪﻫﺎي ﻃﻼ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲدادﻧﺪ‪ ،‬در زﻣﺎن اردﺷﻴﺮ‬
‫ﻳﻜﻢ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻜﻪﻫﺎي ﻃﻼي ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺿﺮب ﮔﺸﺖ‪ .‬اردﺷﻴﺮ ﺑﺎ ﺿﺮب ﺳﻜﻪﻫﺎي ﻃﻼ دو ﻫﺪف را‬
‫دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻫﺪف ﻧﺨﺴﺖ وي ﺑﺮاﺑﺮي ﺑﺎ اﻣﭙﺮاﺗﻮري روم و ﻫﺪف دﻳﮕﺮ آن زﻧﺪه ﻛﺮدن ﺳﻨﺖ‬
‫دوران ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ ﺑﻮد )ﮔﻮﺑﻞ‪ .(329:1983 ،‬ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ از ﺗﻤﺎم ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺟﺰ‬
‫ﺟﺎﻣﺎﺳﭗ‪ ،‬ﻫﺮﻣﺰ ﭼﻬﺎرم و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﺧﺴﺮو دوم ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﺑﻮران دﺧﺖ ﺳﻜﻪ ﻃﻼ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه‬
‫)ﺷﻴﻨﺪل‪ ،(826:2013 ،1‬ﺗﺎﻛﻨﻮن در ﻣﻮرد ﻋﻠﺖ ﺿﺮب ﺳﻜﻪ ﻃﻼ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻣﻌﻴﺎر آن ﻧﻈﺮات‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﮔﻮﺑﻞ ﻋﻠﺖ ﺿﺮب ﺳﻜﻪﻫﺎي ﻃﻼ را ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎرج‬
‫ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ در ﻣﺮزﻫﺎي ﺷﺮﻗﻲ ﻣﻲداﻧﺪ )ﮔﻮﺑﻞ‪ ،(109:1382 ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻮرد ﺗﻤﺎم‬
‫دوران ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺷﻮد آن را ﺑﻪ دوران ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻣﺮﺑﻮط داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ ﻣﻲﺗﻮان‬
‫اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻜﻮﻛﺎت ﻃﻼي ﺿﺮب ﺷﺪه در دوران ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﺣﻴﺜﻴﺘﻲ داﺷﺘﻪ‬
‫و اﻫﻤﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي آن ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ )آﻟﺮام‪.(22:2008 ،‬‬
‫‪tarikhema.org‬‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻜﻪﻫﺎي اردﺷﻴﺮ در ﺣﺪود ‪ 8/47‬ﮔﺮم وزن داﺷﺘﻪ ﻛﻪ در دوران ﺑﻌﺪي ﺑﻪ وزن ‪7/2‬‬
‫ﮔﺮم رﺳﻴﺪهاﻧﺪ )آﻟﺮام و ﮔﻴﺰﻟﻦ‪ ،(167-164:2003 ،2‬ﺳﭙﺲ از دوران ﺷﺎﭘﻮر دوم ﺳﻜﻪﻫﺎي دﻳﻨﺎر‬
‫دﭼﺎر ﻛﺎﻫﺶ وزن ﻗﺎﺑﻞﺗﻮﺟﻬﻲ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺣﺪود ‪ 4/25‬ﮔﺮم رﺳﻴﺪه اﺳﺖ )ﺷﻴﻨﺪل‪ ،(154:2004 ،‬در‬
‫زﻣﺎن ﻳﺰدﮔﺮد اول ﺳﻜﻪﻫﺎي ﻃﻼ داراي وزن ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ‪ 4/2‬ﮔﺮم‪ ،‬در زﻣﺎن ﭘﻴﺮوز وزﻧﻲ ﺑﻴﻦ ‪ 3/5‬ﺗﺎ‬
‫‪ 4/5‬ﮔﺮم و ﭘﺲ از ﭘﻴﺮوز در وزن دﻳﻨﺎر در ﺣﺪود ‪ 4/2‬ﮔﺮم ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اواﺧﺮ دوران‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اوزان ﺟﺪﻳﺪ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وزنﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﺳﻜﻪ از ﺑﻬﺮام ﺷﺸﻢ‬
‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ وزﻧﻲ در ﺣﺪود ‪ 7/5‬ﮔﺮم و اﺣﺘﻤﺎﻻً ارزﺷﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻳﻚ دﻳﻨﺎر داﺷﺘﻪ )ﮔﻮﺑﻞ‪،‬‬
‫‪ ،(113:1382‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در دوران ﺧﺴﺮو دوم ﺳﻜﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ وزن ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ‪ 6/5‬ﮔﺮم ﺿﺮب ﺷﺪه ﻛﻪ‬
‫ارزش آنﻫﺎ ﻳﻚ و ﻧﻴﻢ دﻳﻨﺎر ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن‪.(827:2013 ،‬‬
‫در دوران ﺷﺎﭘﻮر دوم ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﻜﻪﻫﺎي ﻃﻼ در ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﺮﻗﻲ و اﺣﺘﻤﺎﻻً در ﻣﺮو ﺿﺮب‬
‫ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن‪ ،(340:2004 ،‬اﻣﺎ در دوران ﺑﻌﺪ و ﺑﻪ وﻳﮋه از دوران ﭘﻴﺮوز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﻜﻪﻫﺎ در‬
‫ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﺿﺮب ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن‪ (826:2013 ،‬و در اواﺧﺮ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ‬

‫‪1. Schindel‬‬
‫‪2. Gyselen‬‬

‫‪174‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻜﺴﺘﺎن در اواﺧﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‪ ...‬ــــــــــــــــــــ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮﺗﻀﺎﻳﻲ و ﻫﻤﻜﺎر‬

‫ﺗﻌﺪاد دﻳﻨﺎر در ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ »‪ «AIRAN‬ﺿﺮب ﺷﺪه ﻛﻪ ﺗﻌﺪادي ﺳﻜﻪ ﻃﻼ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اوﻟﻴﻦ ﺳﺎل‬
‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻬﺮام ﺷﺸﻢ از اﻳﻦ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ )ﻣﺸﻴﺮي‪ .(283:1977 ،‬وﺳﺘﻬﻢ در‬
‫دوراﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺮق ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد دﻳﻨﺎرﻫﺎﻳﻲ در ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮد در ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ اﭘﺮﺷﻬﺮ‬
‫»‪ «APR‬ﺿﺮب ﻛﺮده ﺑﻮد )ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺷﻜﻞﻫﺎي ‪ ،(21،67‬ﺳﻜﻪاي ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در ﻧﻮع ﺧﻮد ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ و ﻣﺘﻌﻠﻖ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎل ﺳﻲام ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺧﺴﺮو دوم ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ آﺗﻮرﭘﺎﺗﻜﺎن »‪ «AT‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻠﻚ‬
‫اﻳﺮج ﻣﺸﻴﺮي از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺮوﻏﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲﺷﺪه ﻛﻪ ﺷﻤﺎﻳﻞ آن ﻣﺎﻧﻨﺪ درﻫﻢﻫﺎي ﺧﺴﺮو اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن‪،‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ .(1347‬از ﺳﺎل ﺳﻲ و ﭼﻬﺎرم ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺧﺴﺮو دوم ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﺳﺎل ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﻳﺰدﮔﺮد‬
‫ﺳﻮم ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻜﻪ ﻃﻼي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺑﻮران )ﻣﻠﻚ و ﻛﻮرﺗﻴﺲ‪ (116:1998 ،‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﺳﻜﻪ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎل دوم ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻠﻜﻪ ﺑﻮران اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻮﻧﺘﺰ و واردن ﻣﻌﺮﻓﻲ‬
‫ﺷﺪه )درﻳﺎﻳﻲ‪ (78:1999 ،‬و وزن آن در ﺣﺪود ‪ 4/15‬ﺗﺎ ‪ 4/20‬ﮔﺮم اﺳﺖ )ﻣﻠﻚ و ﻛﻮرﺗﻴﺲ‪،‬‬
‫‪) (116:1998‬ﺷﻜﻞ ‪.(5‬‬
‫‪tarikhema.org‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ . 5‬ﺳﻜﻪ ﻃﻼ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺑﻮران‬

‫)‪(http://www.sasanika.org/wp-content/uploads/BoranGoldCoinI-sm.jpg‬‬

‫‪175‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ________________________ دورة ‪ ،9‬ﺷﻤـﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1396‬‬

‫‪ .8‬ﺑﺮآﻳﻨﺪ‬
‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫ﺷﻴﻨﺪل ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در اواﺧﺮ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻧﻘﻮش روي دﻳﻨﺎرﻫﺎ ﺑﺎ درﻫﻢﻫﺎي ﻫﻢدوره ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﺑﻮده و داراي وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺧﺎص ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺳﺎﻳﺮ دﻳﻨﺎرﻫﺎي داراي ﻧﻘﻮش ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ درﻫﻢﻫﺎ‬
‫ﺗﻘﻠﺒﻲ اﺳﺖ )ﺷﻴﻨﺪل‪ .(827:2013 ،‬ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﻲ ﺻﺤﺖ ﺳﻜﻪ ﻣﻮرد ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺗﻮان‬
‫ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪ ﭘﺮداﺧﺖ؛ ﻧﺨﺴﺖ آنﻛﻪ ﺳﻜﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ وزﻧﻲ در ﺣﺪود ‪ 6/38‬ﮔﺮم و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻜﻪﻫﺎي ﻳﻚ و ﻧﻴﻢ دﻳﻨﺎري ﻋﻬﺪ ﺧﺴﺮو دوم دارد‪ ،‬ﻣﻮرد دوم اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن از اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم‬
‫ﺳﻜﻪاي ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ ﺳﻜﺴﺘﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﻧﺸﺪه و اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺛﺒﺎت ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺳﻜﻪ از روي درﻫﻤﻲ ﺿﺮب ﻧﺸﺪه و ﺑﺮاي ﺿﺮب آن اﻟﮕﻮﻳﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدي ﻧﻘﻮش ﭘﺸﺖ ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺷﺎﻫﺎن ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﺑﻮران و ﻳﺰدﮔﺮد ﺳﻮم ﻛﻪ ﭘﺲ از اردﺷﻴﺮ‬
‫در ﺳﻜﺴﺘﺎن ﺳﻜﻪ ﺿﺮب ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﺑﺎ ﺳﻜﻪ اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم وﺟﻮد ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻮدن‬
‫ﺳﺮﺳﻜﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﻜﻪ اردﺷﻴﺮ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از آنﻫﺎ را رد ﻛﺮده اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ ‪ (6‬و اﺣﺘﻤﺎل ﻛﭙﻲﺑﺮداري‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ را ﻏﻴﺮﻣﺤﺘﻤﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﺳﺮﺳﻜﻪاي ﻛﻪ ﻋﻼﻣﺖ‬
‫‪tarikhema.org‬‬

‫ﺳﻜﺴﺘﺎن را دارا ﺑﻮده ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﻮد اردﺷﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫آن ﭘﺮداﺧﺖ وﺿﻌﻴﺖ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﺮﻗﻲ اردﺷﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ﻛﻪ در‬
‫دوران اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم اﻗﺪام ﺑﻪ ﺿﺮب ﺳﻜﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺑﺮاي ﻣﺎ روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﺑﺎوﺟﻮد‬
‫ﺛﺒﺎت ﺿﺮب ﺳﻜﻪ در ﺑﺨﺶ ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان در دوره اردﺷﻴﺮ و وﺟﻮد ﺳﻜﻪﻫﺎﻳﻲ از ﻫﺮ دو ﺳﺎل‬
‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ وي در ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﻣﺮو و اﭘﺮﺷﻬﺮ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ در اﻳﻦ دوره از‬
‫ﺛﺒﺎت ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ در ﺳﺎل ﻧﺨﺴﺖ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ﺗﻨﻬﺎ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻛﺮﻣﺎن ﻓﻌﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺳﺎل دوم ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﺮﻣﺎﺷﻴﺮ و‬
‫ﮔﻮاﺷﻴﺮ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ دو‬
‫ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ ﺟﺪﻳﺪ در ﻳﻚ ﻣﺤﺪوده ﻳﻚ ﺑﺎره ﻓﻌﺎل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﻲﺗﻮان اﺣﺘﻤﺎل داد ﻛﻪ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺳﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ آﻏﺎز ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دو ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ ﻗﺒﻠﻲ ﺷﺪه ﻓﻌﺎل ﺷﻮد و در‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺖ آﺧﺮﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞﺗﻮﺟﻪ درﺑﺎره اﻳﻦ ﺳﻜﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ و ﻓﻦ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺿﺮب آن ﺑﻮده ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﺎ ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺿﺮب ﺳﻜﺴﺘﺎن ﺑﻮران ﻛﻪ ازﻧﻈﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺿﺮب ﺷﺪه در ﺳﻜﺴﺘﺎن‬
‫اﺳﺖ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ دارد‪.‬‬

‫‪176‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻜﺴﺘﺎن در اواﺧﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‪ ...‬ــــــــــــــــــــ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮﺗﻀﺎﻳﻲ و ﻫﻤﻜﺎر‬
‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬
‫‪tarikhema.org‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ . 6‬ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺧﺴﺮو ﻳﻜﻢ‪ ،‬ﻫﺮﻣﺰ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺧﺴﺮو دوم‪ ،‬ﺑﻮران و ﻳﺰدﮔﺮد ﺳﻮم ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ »‪«SK‬‬
‫)‪(http://www.zeno.ru/showgallery.php?cat=611‬‬

‫در ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻋﻠﺖ ﺿﺮب اﻳﻦ ﺳﻜﻪ ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ درﭘﻲ ﺧﻠﻊ ﺧﺴﺮو دوم از ﻗﺪرت‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﺎﻣﺸﺮوع داﻧﺴﺘﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻗﺒﺎد دوم از ﻗﺒﻮل ﺣﻜﻮﻣﺖ او ﺳﺮ ﺑﺎز زدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در دوران ﺣﻜﻮﻣﺖ اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم و ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﻜﻪﻫﺎي او ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﺳﺎل دوم ﺳﻠﻄﻨﺖ وي ﻣﺠﺪداً اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺎه ﺧﺮدﺳﺎل ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﺴﺮو دوم ﮔﺮاﻳﺶ‬
‫ﭘﻴﺪاﻛﺮده ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آن در ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺗﺎج اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم ﺑﻪ ﺧﺴﺮو دوم ﺑﺮ ﺳﻜﻪﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻠﺖ ﻗﻄﻊ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ ﺳﻜﺴﺘﺎن در ﻋﻬﺪ ﻗﺒﺎد دوم را ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻋﺪم‬
‫ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداري اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺤﺪود ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻲﺗﻮان ﺿﺮب اﻳﻦ ﺳﻜﻪ ﻳﺎدﻣﺎﻧﻲ را در‬
‫ﺟﻬﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻮاﺣﻲ ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺎدﮔﻮﺳﺒﺎن ﻧﻴﻤﺮوز ﻗﺮار داﺷﺘﻪ از اردﺷﻴﺮ‬
‫ﺳﻮم ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﺮد‪ .‬ﺳﻜﺴﺘﺎن در ﺗﻤﺎم دورهي ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده و ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﻮاﻫﺪ‬
‫ﺳﻜﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﺲ از ﺑﺎزﭘﺲﮔﻴﺮي آن در ﻋﻬﺪ ﺧﺴﺮو ﻳﻜﻢ‪ ،‬ﺗﺎ اﻧﻘﺮاض ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ‬

‫‪177‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ________________________ دورة ‪ ،9‬ﺷﻤـﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1396‬‬

‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﺎن اﻳﻦ دوره ﻗﺮار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺮور ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺿﺮب ﺷﺪه در ﺳﻜﺴﺘﺎن ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ در ﻋﻬﺪ ﺧﺴﺮو دوم اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﺛﺒﺎت ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در دوران ﭘﺲ از‬
‫وي ﺑﺎ ﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﻤﺮاه ﺷﺪه ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد ﭘﺲ از او‪ ،‬ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب ﺳﻜﻪ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ از اردﺷﻴﺮ ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻮران و ﻳﺰدﮔﺮد ﺳﻮم ﺳﻜﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﺿﺮابﺧﺎﻧﻪ ﺳﻜﺴﺘﺎن‬
‫ﻗﺎﺑﻞﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻛﻪ در اواﺧﺮ دوران ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‬
‫وﻓﺎدار ﺑﺎ ﺧﺴﺮوﭘﺮوﻳﺰ ﺑﻮده‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ وي از ﺷﺎﺧﻪاي ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮده ﻛﻪ از ﺷﺎﺧﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫ﺷﺎﻫﻲ و ﺑﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﺴﺮو دوم وﻓﺎدار ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ ﻧﻴﺰ در آﺧﺮﻳﻦ روزﻫﺎي‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﺮاب ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﻗﺪرت آﻧﺎن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .9‬ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪ −‬اﺑﻦ اﺛﻴﺮ‪ ،‬ﻋﺰاﻟﺪﻳﻦ‪ ،1382) ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ روﺣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﺎﻃﻴﺮ‪.‬‬
‫‪tarikhema.org‬‬

‫‪ −‬اﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬اﻣﻴﻦ‪ .(1387) ،‬ﺗﺎرﻳﺦ و ﺳﻜﻪ در ﭘﺎﻳﺎن اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫اﻣﻴﻨﻲ‪.‬‬
‫‪ −‬ﮔﻮﺑﻞ‪ ،‬روﺑﺮت‪ .(1382) ،‬ﺳﻜﻪﻫﺎي ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﺦ اﻗﺘﺼﺎد دوﻟﺖ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ‬
‫آﻟﺘﻬﺎﻳﻢ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺘﺲ‪ ،‬اﺳﺘﻴﻞ‪ ،‬روت ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻫﻮﺷﻨﮓ ﺻﺎدﻗﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻲ‬
‫و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬
‫‪ −‬ﭘﻴﮕﻮﻟﻮﺳﻜﺎﻳﺎ‪ ،‬ﻧﻴﻨﺎ وﻳﻜﺘﻮرﻳﺎ‪ .(1387) ،‬ﺷﻬﺮﻫﺎي اﻳﺮان در روزﮔﺎر ﭘﺎرﺗﻴﺎن و ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫ﻋﻨﺎﻳﺖاﷲ رﺿﺎ‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬
‫‪ −‬ﺛﻌﺎﻟﺒﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪ .(1368) ،‬ﻏﺮر اﺧﺒﺎر ﻣﻠﻮك اﻟﻔﺮس و ﺳﻴﺮﻫﻢ‪،‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﻀﺎﺋﻠﻲ‪ ،‬ﭘﺎره ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﻘﺮه‪.‬‬
‫‪ −‬ﺧﺎدﻣﻲ ﻧﺪوﺷﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻧﺎﻫﻴﺪي آذر‪ ،‬ﻓﺮﻳﺪون‪ .(1383) ،‬ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺷﺮق اﻳﺮان در‬
‫دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﭘﻴﺎم ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎس‪ ،‬ش ‪ ،2‬ﺻﺺ ‪.28-19‬‬
‫‪ −‬درﻳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻮرج‪ .(1375) ،‬ﺷﮕﻔﺘﻲ و ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻲ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﻣﺘﻨﻲ ﺑﻪ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ اﻳﺮان‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ش ‪ ،3‬ﺻﺺ ‪.542-534‬‬

‫‪178‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻜﺴﺘﺎن در اواﺧﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‪ ...‬ــــــــــــــــــــ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮﺗﻀﺎﻳﻲ و ﻫﻤﻜﺎر‬

‫‪ −‬درﻳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻮرج‪ .(1380) ،‬ﻛﺘﻴﺒﻪ ﺷﺎﻫﭙﻮر ﺳﻜﺎﻧﺸﺎه در ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ش ‪ 37‬و‬
‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫‪ ،38‬ﺻﺺ ‪.114-107‬‬
‫‪ −‬درﻳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻮرج‪ .(1383) ،‬ﺳﻘﻮط ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻨﺼﻮره اﺗﺤﺎدﻳﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان‪.‬‬
‫‪ −‬درﻳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻮرج‪ .(1388) ،‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎي اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﻬﺮام ﺟﻠﻴﻠﻴﺎن‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﻮس‪.‬‬
‫‪ −‬دزﻓﻮﻟﻴﺎن‪ ،‬ﻛﺎﻇﻢ‪ .(1387) ،‬اﻋﻼم ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ در ﻣﺘﻮن ادب ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﭼﺎپ‬
‫اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﻴﺪ ﺑﻬﺸﺘﻲ‪.‬‬
‫‪ −‬دﻳﻨﻮري‪ ،‬اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ داوود‪ .(1371) ،‬اﺧﺒﺎر اﻟﻄﻮال‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﻮد ﻣﻬﺪوي داﻣﻐﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﻲ‪.‬‬
‫‪ −‬رﺟﺒﻲ‪ ،‬ﭘﺮوﻳﺰ‪ .(1383) ،‬ﻫﺰارهﻫﺎي ﮔﻤﺸﺪه‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﻮس‪.‬‬
‫‪ −‬رﺿﺎ‪ ،‬ﻋﻨﺎﻳﺖاﷲ‪ .(1384) ،‬اﻳﺮان و ﺗﺮﻛﺎن در روزﮔﺎر ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫‪tarikhema.org‬‬

‫ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬
‫‪ −‬زرﻳﻨﻜﻮب‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ‪ .(1386) ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﭼﺎپ دﻫﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫اﻣﻴﺮ ﻛﺒﻴﺮ‪.‬‬
‫‪ −‬زرﻳﻨﻜﻮب‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ‪ ،‬زرﻳﻨﻜﻮب‪ ،‬روزﺑﻪ‪ .(1387) ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﭼﺎپ‬
‫ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﻤﺖ‪.‬‬
‫‪ −‬ﺷﺎﭘﻮر ﺷﻬﺒﺎزي‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ‪ .(1389) ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ‪.‬‬
‫‪ −‬ﺷﻴﭙﻤﺎن‪ ،‬ﻛﻼوس‪ .(1386) ،‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﻴﻜﺎووس ﺟﻬﺎﻧﺪاري‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻓﺮزان روز‪.‬‬
‫‪ −‬ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ‪ .(1362) ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﭘﺎﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﭼﺎپ‬
‫دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﺎﻃﻴﺮ‪.‬‬
‫‪ −‬ﻛﺎﻟﺞ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻜﻮم‪ .(1380) ،‬اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺴﻌﻮد رﺟﺐ ﻧﻴﺎ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ −‬ﻛﻮﻟﺴﻨﻴﻜﻒ‪ ،‬آ‪.‬اي‪ .(1389) ،‬اﻳﺮان در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺳﻘﻮط ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ رﻓﻴﻖ ﻳﺤﻴﺎﻳﻲ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻛﻨﺪوﻛﺎو‪.‬‬

‫‪179‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 ‫‪PDF.tarikhema.org‬‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ________________________ دورة ‪ ،9‬ﺷﻤـﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1396‬‬

‫‪ −‬ﻟﻮﻛﻮﻧﻴﻦ‪ ،‬وﻻدﻳﻤﻴﺮ ﮔﺮﻳﮕﻮرﻳﻮﻳﭻ‪ .(1350) ،‬ﺗﻤﺪن اﻳﺮان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻨﺎﻳﺖ اﷲ رﺿﺎ‪،‬‬
‫‪Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018‬‬

‫ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻨﮕﺎه ﻧﺸﺮ و ﺗﺮﺟﻤﻪ‪.‬‬

‫‪ −‬ﻣﺴﻌﻮدي‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ‪ .(1387) ،‬ﻣﺮوج اﻟﺬﻫﺐ و ﻣﻌﺎدن اﻟﺠﻮﻫﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﭘﺎﻳﻨﺪه‪،‬‬
‫ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﭼﺎپ ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬
‫‪ −‬ﻣﺸﻜﻮر‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺟﻮاد‪ .(1388) ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات دﻧﻴﺎي ﻛﺘﺎب‪.‬‬
‫‪ −‬ﻣﺸﻴﺮي‪ ،‬ﻣﻠﻚ اﻳﺮج‪ .(1389) ،‬ﻋﺮب ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺳﻜﻪﻫﺎي دوره ﺟﻨﮓ داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺪﻳﻪ‬
‫دﺳﺘﻤﺎﻟﭽﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﭘﺎزﻳﻨﻪ‪.‬‬
‫‪ −‬ﻣﻮﺳﻮي ﺣﺎﺟﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺪ رﺳﻮل‪ .(1389) ،‬ﭘﻴﺮوزي ﺑﻬﺮام دوم ﺑﺮ ﺷﺎه ﺳﻜﺴﺘﺎن ﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﺮاﻧﻪﻫﺎي‬
‫درﻳﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻘﺶ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺷﺒﻪﻗﺎره‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،3‬ﺻﺺ ‪-101‬‬
‫‪.122‬‬
‫‪ .(1389) ،_______ −‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﻲ ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫‪tarikhema.org‬‬

‫اﺳﺎﻃﻴﺮ‪.‬‬
‫‪ −‬ﻧﻮﻟﺪﻛﻪ‪ ،‬ﺗﺌﻮدور‪ .(1388) ،‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن و ﻋﺮبﻫﺎ در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺎس زرﻳﺎب ﺧﻮﺋﻲ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ‪.‬‬

‫‪− Alram, M. & Gyselen, R. (2003). Sylloge Nummorum‬‬

‫‪Sasanidarum: Inhaltsverzeichnis, Wien: Austrian Academy of‬‬
‫‪Sciences Press.‬‬
‫‪− Alram, M. (2008). “Early Sasanian Coinage”, The Age of the‬‬
‫‪Sasanians, pp. 17-30.‬‬
‫‪− Alram, M. (2007). “Ardashir’s Eastern Campaign and the‬‬
‫‪Numismatic Evidence”, in Proceedings-British Academy, Oxford‬‬
‫‪University Press, pp. 227-242.‬‬
‫‪− Brunner, C. (1983). “Geographical and administrative divisions:‬‬
‫‪settlements and economy”, The Cambridge History of Iran, Vol. 3,‬‬
‫‪Part 2, pp. 747-777.‬‬
‫‪− Christensen, A. (1944). L’Iran sous les Sassanides, Copenhague et‬‬
‫‪Paris, Otto Zeller.‬‬

‫‪180‬‬

‫‪PDF.tarikhema.org‬‬
 PDF.tarikhema.org

‫ ــــــــــــــــــــ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮﺗﻀﺎﻳﻲ و ﻫﻤﻜﺎر‬...‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻜﺴﺘﺎن در اواﺧﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‬

− Daryaee, T. (1999). “The Coinage of Queen Boran and Its

Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018

Significance for Late Sasanian Imperial Ideology”, Bulletin of the

Asia Institute, Vol. 13, pp. 77-82.
− Daryaee, T. (2006-7). “Yazdgerd III’s Last Year: Coinage and
History of Sistan at the End of Late Antiquity”, Iranistik, Vol 9 &
10, pp. 21-29.
− Daryaee, T. (2009). Sasanian Persia, New York, I.B.Tauris & Co
Ltd.
− Frye, R. N. (1983). “The political history of Iran under the
Sasanians”, The Cambridge History of Iran, Vol. 3, No. 1, pp. 116-
180.
− Gaube, H. (1973). Arabosasanidische Numismatik, Braunschweig.
− Gignoux, P. (1978). Catalogue des Sceaux Camees et Bulles
Sasanides de la Bibliotheque Nationale et du Musee du Louvre, Vol
II, Paris: Les Sceaux et bulles inscitis.
− Gobl, R. (1971). “Sasanian Numismatics”, Klinkhardt and
Biermann, Braunschweig.
tarikhema.org

− Gobl, R. (1973). “Der Sasanidische Munzfund von Seleukia”,

Mesopotamia, Vol. VIII-IX, 1973-4, pp. 229-60.
− Gobl, R. (1983). “Sasanian Coins”, The Cambridge History of Iran,
Vol. 3, No. 1, pp. 322-339.
− Gyselen, R. (2001). The Four Generals of Sasanian Empire: Some
Sigillographic Evidence, Roma: Istituto Italiano per l’Africa e
l’Oriente.
− Gyselen, R. (2004). “New Evidence for Sasanian Numismatics: The
Collection of Ahmad Saeedi”, in Contributions à l’histoire et la
géographie historique de l’empire sassanide, Res Orientales, Vol.
XVI, pp. 49-140.
− Kuntz, R. & Warden, W. B. (1983). “A Gold Dinar of the Sasanian
Queen Buran”, ANS Museum Notes No. 28, American Numismatic
Society, pp.133-135.
− Malek, H. M. (1993). A Seventh Century Hoard of Sasanian
Drachms, Iran, Vol. 31, British Institute of Persian Studies, pp. 77-
93.
− Malek, H. M. (1993a). “A survey of research on Sasanian
numismatics”, The Numismatic Chronicle 1966-, pp. 227-269.

181

PDF.tarikhema.org
 PDF.tarikhema.org

1396 ‫ ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬،1 ‫ ﺷﻤـﺎرة‬،9 ‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ________________________ دورة‬

− Malek, H. M. (1995). “The Coinage of the Sasanian King Kavād II

Downloaded from mcej.modares.ac.ir at 18:32 IRDT on Saturday July 28th 2018

(AD 628)”, Numismatic Circular, Vol. 155, pp. 119-129.

− Malek, H. M. & Curtis, V. (1998). “The Coinage of the Sasanian
Queen Boran (AD 629-631)”, The Numismatic Chronicle, No. 158,
Royal Numismatic Society, pp. 113-129.
− Mitchiner, M. (1978). “Mint Organization in the Sassanian
Empire”, Numismatic Circular, Vol. 86, pp. 524-526.
− Mochiri, M. I. (1977). “Etudes de numismatique iranienne sous les
Sassanides et Arabe-Sassanides”, Tomb II, Paris, Imprimerie
Orientaliste.
− Paruck, F. D. J. (1924). Sasanian Coins, Bombay.
− Paruck, F. D. J. (1944). “Mint-marks on Sasanian and Arab-
Sasanian Coins”, JNSI, Vol. 6, pp. 79-151.
− Pourshariati, P. (2008). Decline and Fall of the Sasanian Empire,
New York: I.B.Tauris & Co Ltd.
− Shahbazi, A. S. (1986). Encyclopaedia Iranica, Vol. II, Fasc. 4, pp.
381-382.
tarikhema.org

− Schindel, N. (2004). “Appendix IV: Die Regierungsdauer der

sasanidanischen Könige von Shapur II”, bis Kawad I./2. Regierung
in den literarischen Quellen, Wien: Austrian Academy of Sciences
Press.
− Schindel, N. (2013). “Sasanian coinage”, The Oxford handbook of
ancient Iran, Oxford University Press, pp. 814-839.
− Sprengling, M. (1953). Third Century Iran: Sapor and Kartir.
Chicago: The Oriental Institute.
− Unvala, J. M. (1957), “Some Rare Sassanian and Arab-Sassanian
Coins”, Numismatic Circular, Vol. 17, pp. 147-150.
− Walker, J. (1941). A Catalogue of the Muhammadan Coins in the
British Museum, London: British Museum.

182

PDF.tarikhema.org