Giao Trinh Hoa Hoc Dau Mo

Giaïo Trçnh Hoïa Hoüc Dáöu Moí
PHÁÖN I
THAÌNH PHÁÖN DÁÖU MOÍ VAÌ KHÊ
Dáöu moí vaì khê laì nhæîng nguäön hydrocacbon phong phuï nháút coï trong thiãn
nhiãn.Dáöu moí cuîng nhæ khê, ngaìy caìng phaït hiãûn âæåüc nhiãöu vaì háöu nhæ åí dáu cuîng
tháúy dáöu moí vaì khê khäng nhiãöu thç êt. Nhæng coï thãø noïi, khäng coï loaûi dáöu moí naìo
trãn thãú giåïi laûi coï thaình pháön giäúng nhau hoaìn toaìn caí, maì chuïng ráút khaïc nhau vaì
thay âäøi theo trong phaûm vi ráút räüng. Sæû khaïc nhau ráút nhiãöu vãö thaình pháön dáöu moí âaî
laì mäüt váún âãö khoa hoüc ráút låïn vaì coï nhiãöu caïch giaíi thêch khaïc nhau nhæng noïi chung,
muäún laìm saïng toí váún âãö naìy cáön phaíi tråí vãö cuäüi nguäön cuía noï, nghéa laì phaíi xem xeït
quaï trçnh hçnh thaình vaì biãún âäøi cuía dáöu vaì khê trong loìng âáút. Tuy nhiãn, cho âãún nay
cuîng chæa coï nhæîng yï kiãún nháûn âënh nháút trê vãö nguäön gäúc vaì sæû biãún âäøi taûo thaình
dáöu khê, tháûm chê coï nhiãöu nhaì khoa hoüc trong lénh væûc naìy coìn cho ràòng, cho âãún khi
con ngæåìi sæí duûng âãún gioüt dáöu cuäúi cuìng trãn haình tinh naìy, chæa chàõc váún âãö nguäön
gäúc cuía dáöu khê âaî âæåüc saïng toí hoaìn toaìn.
Viãûc nghiãn cæïu thaình pháön cuía khê bàòng caïc phæång phaïp váût lyï hiãûn âaûi ( Sàõc
khê phäø khäúi, phäø häöng ngoaûi, phäø tæí ngoaûi, phäø cäüng hæåíng tæì haût nhán... ) kãút håüp
våïi caïc phæång phaïp váût lyï cäø truyãön ( chæng cáút thæåìng , chæng cáút phán tæí , chæng
cáút âàóng phê, chæng trêch ly, kãút tinh, trêch ly, khuyãúch taïn nhiãût.v.v...) âaî goïp pháön
âaïng kãø vaìo viãûc hiãøu biãút thãm nguäön gäúc caïc váût liãûu hæîu cå ban âáöu taûo thaình dáöu
khê vaì quaï trçnh biãún âäøi chuïng. Ngæåüc laûi, khi nhæîng sæû tçm kiãúm vaì nháûn âënh vãö
nguäön gäúc taûo thaình dáöu khê dáön dáön âæåüc saïng toí, viãûc nghiãn cæïu vaì giaíi thêch sæû
khaïc nhau vãö thaình pháön cuía caïc loaûi dáöu trãn thãú giåïi caìng âæåüc thuáûn tiãûn vaì roî raìng
hån.
Vç váûy, váún âãö nghiãn cæïu thaình pháön cuía dáöu vaì khê âaî khai thaïc âæåüc vaì váún
âãö nguäön gäúc, sæû taûo thaình vaì biãún âäøi cuía dáöu khê trong loìng âáút laì hai váún âãö liãn
quan vä cuìng khàng khêt.
1.Nguäön gäúc cuía dáöu moí vaì khê

1.1. Nhæîng váût liãûu hæîu cå ban âáöu
Nhæîng váût liãûu hæîu cå ban âáöu (hay coìn goüi laì nhæîng cháút meû âeí ra dáöu khê) cuía
dáöu khê hiãûn nay chuí yãúu laì nhæîng sinh váût säúng åí biãøn : phuì du, thæûc váût dæåïi biãøn vaì
cac âäüng váût låïn dæåïi biãún. Tuy nhiãn, vç biãøn laì nåi häüi tuû caïc doìng säng trãn âáút liãön
nãn táút nhiãn seî coï caí caïc âäüng thæûc váût (vaì caí xaïc chãút cuía chuïng) coï nguäön gäúc tæì
trãn caûn. Táút caí nhæîng váût liãûu hæîu cå trãn âáy âãöu coï thãø laì cháút meû cuía dáöu khê, cuîng
coï thãø vç sæû phæïc taûp trong caïc váût liãûu ban âáöu âoï âaî dáøn âãún sæû taûo thaình caïc loaûi dáöu
moí coï thaình pháön thay âäøi khaïc nhau.
Tuy váûy, nhæîng loaûi sinh váût åí biãøn váùn laì nhæîng loaûi chuí yãúu âãø taûo thaình dáöu
khê. Trong säú nhæîng loaûi sinh váût åí biãøn, thç khäng phaíi nhæîng sinh váût låïn nhæ caïc
Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 1
loaûi rong, taío (thæûc váût), caïc loaûi caï, täm (âäüng váût) laì nguäön váût liãûu ban âáöu chuí yãúu,
maì chênh laì caïc loaûi sinh váût beï nhæ caïc loaûi phuì du (thæûc váût vaì âäüng váût laì nguäön váût
liãûu chuí yãúu nháút âãø taûo thaình dáöu khê. Phuì du âæåüc goüi chung cho caïc loaûi sinh váût
nhoí, hoaût âäüng våïi baïn kênh heûp, thæåìng åí taûi chäù (hoàûc nãúu coï di cæ âáy âoï laì do doìng
chaíy cuía næåïc). Chuïng ráút beï, kêch thæåïc khoaíng vaìi milimet thæåìng laì àn thæïc àn cuía
caïc loaûi âäüng váût åí biãøn. Chênh vç váûy, säú læåüng cuía chuïng ráút nhiãöu, âàûc biãút laì caïc
loaûi phuì du thæûc váût.
1.2. Nhæîng giai âoaûn taûo thaình dáöu khê

Tæì nhæîng váût liãûu hæîu cå ban âáöu coï sàón trong biãøn hoàûc do næåïc cuía caïc doìng
säng mang âãún, âãø taûo thaình dáöu khê nhæ ngaìy nay phaíi traíi qua quaï trçnh têch âoüng vaì
biãún âäøi, xaíy ra trong khoaíng thåìi gian êt nháút laì haìng triãûn nàm dæåïi nhiãöu âiãöu kiãûn
khaïc nhau vãö mäi træåìng (oxi hoaï hay khæí), nhiãût âäü, aïp suáút, taïc duûng cuía vi khuáøn
hay taïc duûng xuïc taïc cuía caïc khoaíng cháút, tháûm chê cuîng coï thãø chëu taïc duûng cuía caïc
bæïc xaû do sæû phoïng xaû åí loìng âáút. Quaï trçnh taûo thaình vaì biãún âäøi tæì váût liãûu hæîu cå
ban âáöu thaình dáöu khê laì mäüt quaï trçnh liãn tuûc, song coï thãø phán chia thaình caïc giai
âoaûn sau:
1.2.1 Giai âoaûn 1: Têch âoüng caïc váût liãûu hæîu cå ban âáöu
Nhæîng váût liãûu hæîu cå ban âáöu, duì laì loaûi âäüng váût åí dáút liãön do næåïc mang ra
biãøn hay caïc loaûi âäüng váût sinh træåíng åí biãøn, noïi chung laì sau khi chãút, âãöu bë làõng
âoüng xuäúng âaïy biãøn. ÅÍ trong næåïc biãøn laûi coï ráút nhiãöu vi khuáøn, tuìytheo mäi træåìng
maì coï thãø täön taûi âäüng váût hiãúu khê hay yãúm khê. Caïc vi khuáøn hiãøu khê hay yãúm khê
noïi chung coï nhiãöu, ngay åí chiãöu sáu cuía âaïy bãø âãún 2000m säú læåüng vi khuáøn hiãúu
cuîng coï tæì khoaíng 16-49 triãûu con coìn caïc vi khuáøn yãúm khê coï khoaíng 1,3 âãún 5,2
triãûu con trong mäüt gam váût liãûu tráöm têch. Nhæng caìng xuäúng sáu vaìo låïp tráöm têch, säú
læåüng vi khuáøn seî caìng giaím maûnh hån. Chàóng haûn, xuäúng sáu 45-55cm trong låïp tráöm
têch vi khuáøn hiãúu khê seî coìn 500- 8700, trong khi âoï caïc vi khuáøn yãúm khê coï thãø coìn
âãún 6000-14000 tênh cho mäüt gam tráöm têch.
Cho nãn, sau khi caïc âäüng thæûc váût bë chãút, láûp tæïc bë caïc vi khuáøn taïc duûng.
Nhæîng thaình pháön naìo dãù bë phaï huíy nháút, thç vi khuáøn seî phaï huíy taûo thaình caïc saín
pháøm khê vaì caïc saín pháøm hoìatan trong næåïc räöi taín maïc khàõp moüi nåi, coìn thaình
pháön naìo bãön væîng chæa bë phaï huíy hoàûc chæa këp bë phaï huíy, seî dáön làõng âoüng taûo
thaình låïp tráöm têch åí âaïy biãøn. Sæû làõng âoüng naìy trong thiãn nhiãn xaíy ra vä cuìng
cháûm chaûp (1-2mm âãún vaìi cm / 1000 nàm).
Trong thaình pháön cuía caïc xaïc âäüng thæûc váût, noïi chung âãöu chæïa caïc håüp cháút
hæîu cå nhæ hydrat cacbon, caïc cháút albumin, caïc cháút lipit (bao gäöm caïc axit beïo, saïp,
nhæûa, dáöu, caïc hydrocacbon cao phán tæí .v.. v..). Caïc cháút albumin noïi chung ráút dãù bë
caïc vi khuáøn phán huíy, do âoï khäng thãø goïp pháön taûo nãn dáöu vaì khê âæåüc. Tuy nhiãn,
chuïng cuîng coï thãø taûo ra mäüt säú håüp cháút chæïa Nitå vaì S tæång âäúi bãön væîng, vaì sau
naìy caïc håüp cháút naìy seî nàòm láøn vaìo thaình pháön cuía dáöu moí. Caïc hydrat cacbon, âàûc
biãût laì nhæîng loaûi phán tæí læåüng tháúp cuîng laì caïc håüp cháút khäng bãön væîng, dæåïi taïc
duûng cuía vi khuáøn chuïng bë phán huíy mäüt pháön taûo thaình khê vaì caïc cháút tan trong
næåïc. Pháön coìn laûi khäng bë phaï huíy båíi vi khuáøn coï thãø tham gia vaìo quaï trinh biãún
âäøi âãø taûo thaình dáöu khê. Noïi chung, mæïc âäü phán huíycaïc hydrat cacbon vaì albumin
thaình khê vaì caïc håüp cháút tan trong næåïc phuû thuäüc ráút låïn vaìo hoaìn caính xung quanh
khi làõng âoüng. Caïc cháút khê taûo thaình do taïc duûng phán huíy cuía caïc vi khuáøn lãn
albumin vaì hydrat cacbon phäø biãún laì CO2, NH3, H2S, N2, CH4. Tuyãût nhiãn trong saín
pháøm khê naìy khäng tçm tháúy hydrocacbon khê nàûng hån CH4. Thæûc ra cuîng phaït hiãûn
âæåüc mäüt säú hydrocacbon C2, C3, C4 nhæng vä cuìng beï, tyí säú giæîa læåüng CH4 trãn täøng
säú caïc hydrocacbon nàûng hån âaût âãún 21.000. Cho nãn, nãúu so saïnh våïi thaình pháön khê
thiãn nhiãn, thç seî khäng tháúy giäúng nhau chuït naìo caí vç trong thaình pháön khê thiãn
nhiãn haìm læåüng hydrocacbon C2, C3, C4, C5 âãöu coï våïi mäüt haìm læåüng âaïng kãø.
Nhæ váûy, trong thaình pháön hæîu cå cuía caïc xaïc âäüng thæûc váût caïc cháút lipit laì
bãön væîng nháút, khäng bë vi khuáøn phaï huíy. Noï âæåüc baío vãû tæång âäúi nguyãn veûn khi
làõng âoüng vaì do âoï coï vai troì quan troüng trong sæû biãún âäøi vãö sau taûo thaình saín pháøm
dáöu khê.
1.2.2 Giai âoaûn 2: Biãún âäøi caïc cháút hæîu cå bãön væîng thaình caïc
hydrocacbon ban âáöu cuía dáöu khê
Nhæîng cháút hæîu cå bãn væîng khäng bë caïc vi khuáøn phaï huíy åí giai âoaûn mäüt
chênh laì caïc håüp cháút lipit. Lipit laì mäüt nhoïm chung caïc cháút maì âàûc træng cuía chuïng
trong phán tæí coï caïc hydrocacbon maûch thàóng hoàûc maûch voìng, nhæ caïc axit beïo, caïc
este cuía caïc axit beïo (Triglyxãrit), caïc ræåüu cao, caïc aminoaxit, caïc cháút saïp, nhæûa, caïc
terpen, caïc cháút mang maìu (pigmen), ligin, caïc cháút axit humic..v..v.., tyuf theo caïc
âäüng thæûc váût laì loaûi haû âàóng (Rong, taío, phuì du) hay thæåüng âàóng (cáy cäúi trãn caûn,
âäüng váût låïn åí biãøn ) maì trong thaình pháön cuía caïc cháút lipit seî thay âäøi khac nhau.
Nhæîng axit beïo cuía âäüng thæûc váût trãn caûn thæåìng loaûi C18 laì phäø biãún trong khi
âoï, caïc axit beïo cuía âäüng thæûc váût åí dæåïi biãøn (thæåüng âàóng hoàûc haû âàóng) pháön âäng
âãöu tæì C20- C24. Loaûi axit beïo cuía âäüng thæûc váût trãn caûn thæåìng laì axit beïo no, coìn loaûi
dæåïi biãøn thæåìng laì axit khäng no. Coìn måí vaì caïc axit beïo cuía nhæîng loaûi phuì du
thæåìng laì loaûi khäng no, tæì C14 tråí lãn, vaì âàûc biãût laì loaûi coï säú nguyãn tæí cacbon trong
maûch laì säú chàón thæåìng chiãúm pháön låïn (hydrocacbon C14, C16, C18 C20 vaì cao hån).
Nhçn chung, caïc axit beïo cuía âäüng thæûc váût trong caïc tráöm têch åí biãøn, âãöu tháúy loaûi
cáúu truïc coï säú nguyãn tæí cacbon trong maûch laì säú chàón chiãúm pháön chuí yãúu.
Trong nhæîng âiãöu kiãûn nhiãût âäü, aïp suáút, xuïc taïc, thåìi gian keïo daìi âaî nãu åí trãn
caïc thaình pháön hæîu cå bãön væîng våïi vi khuáøn âãöu bë biãún âäøi do caïc phaín æïng hoaï hoüc
taûo nãn caïc hydrocacbon ban âáöu cuía dáöu khê.
Toïm laûi, trong giai âoaûn 2 cuía quaï trçnh taûo thaình dáöu moí, caïc cháút hæîu cå coï
trong låïp tráöm têch chëu nhiãöu biãún âäøi hoaï hoüc dæåïi aính hæåíng cuía nhiãût âäü, aïp suáút,
xuïc taïc vaì thåìi gian daìi. Nhæîng håüp cháút ban âáöu cuía dáöu moí coï cáúu truïc phæïc taûp,
maûch phán tæí daìi, säú læåüng nguyãn tæí cacbon cao, nhæîng hydrocacbon voìng coï nhiãöu
nhaïnh phuû xung quanh biãún âäøi thaình caïc håüp cháút coï phán tæí nhoí hån, cáúu truïc âån
giaín hån. Thåìi gian caìng daìi, mæïc âäü luïn chçm caìng sáu, caìng coï xu hæåïng taûo nãún caïc
phán tæí beï hån, nhæîng nhaïnh bë âæït gaîy taûo nãn caïc parafin maûch ngàõn, cho âãún khê.
Nhæîng hãû voìng ngæng tuû låïn cuîng coï thãø bë âæït gaîy taûo thaình caïc voìng coï säú læåüng
voìng êt hån. Chiãöu hæåïng biãún âäøi åí nhiãût âäü cao cuía caïc hydrocacbon thåm laì coï thãø
chuyãøn sang Naphten, vaì sau âoï tæì Naphten sang parafin. Chênh vç váûy, thåìi gian caìng
daìi, âäü luïn chçm caìng sáu dáöu âæåüc taûo thaình chæïa nhiãöu hydrocacbon parafinic våïi
troüng læåüng phán tæí ngaìy caìng nhoí tæïc coï nhiãöu pháön nheû. Caìng sáu hån næîa, coï khaí
nàng chuyãøn hoaìn toaìn thaình khê hydrocacbon. Trong caïc hydrocacbon thç mãtan laì
bãön væîng nháút nãn cuäúi cuìng haìm læåüng mã tan trong khê ráút cao. Do âoï åí âäü sáu luïn
chçm khoaíng 5 âãún 7 km thç quaï trçnh taûo dáöu xem nhæ kãút thuïc vaì chuyãøn sang quaï
trçnh taûo khê. Sæû hçnh thaình caïc moí khê thiãn nhiãn chênh laì kãút quaí cuía quaï trçnh biãún
âäøi liãn tuûc nhæ trãn. Cho nãn nãúu xeït theo chiãöu sáu cuía låïp tráöm têch seî tháúy quaï
trçnh biãún âäøi xaíy ra nhæ sau (hçnh 1).
ÅÍí låïp tráöm têch trãn cuìng hçnh thaình mäüt khu væûc sinh hoaï nghéa laì khu væûc
chëu aính hæåíng cuía vi khuáøn, taûo nãn caïc saín pháøm khê (CH4, CO2 ) thoaït ra ngoaìi.
Sau khi khu væûc sinh hoaï kãút thuïc, chuyãøn sang khu væûc quaï âäü âãø tæì âoï bàõt âáöu hçnh
thaình khu væûc hoaï hoüc thuáön tuyï. Khu væûc naìy bao gäöm pháön âäü sáu tæì 1-2 km tråí
xuäúng sáu hån. Vaì baín thán khu væûc naìy cuîng coï thãø chia thaình hai khu væûc nhoí: khu
væïc dáöu khê ( åí trãn) vaì khu væûc khê(åí dæåïi)
Nhæ váûy, caìng luïn chçm xuäúng sáu thaình pháön hoaï hoüc cuía dáöu seî thay âäøi theo
chiãöu hæåïng tàng dáön caïc hydrocacbon parafinic våïi troüng læåüng phán tæí beï vaì êt cáúu
truïc nhaïnh nãn dáöu seî caìng nheû dáön.
Thê duû:Ngæåìi ta âaî tçm âæåüc mäúi quan hãû giæîa chiãöu sáu cuía táöng chæïa dáöu våïi
tyí troüng cuía dáöu nhæ sau:
a
d 20
4 = +b
H
Trong âoï : - d204: tyí troüng dáöu moí
- H: chiãöu sáu cuía táöng chæïa dáöu (m)
- a,b: hãû säú tæìng vuìng.Vuìng táy Siberi a = 0.000062
b = 1.017
Vuìng táy Volga - Uran
a = 0.00004
b = 1.094

Cho nãn, mæïc âäü biãún âäøi tênh cháút ( goüi tàõt laì âäü biãún cháút, khäng nãn hiãøu laì
biãún âäøi pháøm cháút theo hæåïng xáúu âi maì åí âáy laì ngæåüc laûi) caìng cao tênh cháút cuía
dáöu caìng täút, caìng âàûc træng, haìm læåüng hydrocacbon parafin trong pháön nheû caìng
nhiãöu, tyí troüng dáöu caìng nhoí.
Dobrianski âæa ra hãû säú k âàûc træng cho âäü biãún cháút cuía dáöu nhæ sau :
B*P
K=
10 * d 4 20
Trong âoï :
-B: Haìm læåüng pháön nheû trong dáöu ( coï nhiãût âäü säi âãún 130oC )
-P: haìm læåüng hydrocacbon parafinic trong phán âoaûn âoï
- d204: tyí troüng dáöu moí
Noïi chung âãø âàûc træng cho âäü biãún cháút cuía dáöu nhiãöu nhaì nghiãn cæïu âaî âæa
ra nhiãöu hãû säú khaïc næîa, nhæ hãû säú Cuäúcski, hãû säú Smit, hãû säú Simanski.. ..
Cuîng cáön phaíi noïi thãm ràòng sæû biãún âäøi thaình pháön hoaï hoüc cuía dáöu trong quaï
trçng biãún cháút theo chiãöu hæåïng giaím dáön hydrocacbon thåm nhiãöu voìng, giaím dáön
hydrocacbon Naphtenic nhiãöu voìng, tàng dáön hydrocacbon parafinic nheû phaíi âoìi hoíi
coï hydro.
Âáy thæûc laì mäüt váún âãö chæa saïng toí. Tuy váûy, cuîng coï nhiãöu yï kiãún cho ràòng,
coï thãø coï sæû tham gia cuía vi khuáøn åí âáy. Zo Bell (Myî) âaî tçm tháúy caïc vi khuáøn säúng
khäng chè trong caïc låïp tráöm têch treí, maì ngay caí trong caï táöng chæïa dáöu, vaì âaî xaïc
âënh ngay åí nhiãût âäü 85oC hoàûc cao hån, trong mäi træåìng muäúi cuîng khäng giãút chãút
âæåüc vi khuáøn. Zo Bell cuîng âaî tçm tháúy âæåüc 30 daûng vi khuáøn coï khaí nàng lãn men
caïc håüp cháút hæîu cå taûo ra hydro, nhæîng vi khuáøn naìy thæåìng gàûp trong ao häö, trong
caïc âáút âaï tráöm têch, trong næåïc. Nhæng bãn caûnh nhæîng loaûi vi khuáøn taûo ra hydro,
äng cuîng âaî phaït hiãûn âæåüc nhæîng loaûi vi khuáøn cáön hydro âãø coï thãø thæûc hiãûn âæåüc
caïc phaín æïng khæí O, S, N, P coï trong caïc xaïc âäüng thæûc váût. Bãn caûnh âoï, mäüt säú yï
kiãún nhæ Lind laûi cho ràòng cuîng coï thãø vç caïc låïp tráöm têch nàòm åí dæåïi sáu gáön nhæîng
vuìng coï caïc loaûi khoaïng phoïng xaû, cho nãn dæåïi taïc duûng bæïc xaû cuía caïc tia, tæì caïc
hydrocacbon coï thãø taïch thaình hydro vaì caïc saín pháøm hydrocacbon khäng no khaïc.
Trong thaình pháön cuía khê thiãn nhiãn, nhiãöu khi gàûp ráút nhiãöu He. ÅÍ nhæîng loaûi khê
nhæ váûy khäng bao giåì bàõt gàûp hydro. Âiãöu âoï cuîng coï thãø chênh do taïc duûng cuía caïc
haût âaî taûo ra Heli. Tuy nhiãn, loaûi yï kiãún vãö vai troì cuía phoïng xaû trong quaï trçnh taûo
thaình dáöu khê váùn khäng âæåüc nhiãöu ngæåìi uíng häü vç ráút êt bàòng chæïng.
1.2.3 Giai âoaûn 2: Sæû di cæ cuía dáöu - khê âãún caïc bäön chæïa thiãn nhiãn
Dáöu vaì khê âæåüc taûo thaình thæåìng nàòm dæåïi daûng phán bäú raíi raïc trong låïp tráöm
têch chæïa dáöu vaì âæåüc goüi laì âaï “meû”. Vç aïp suáút trong caïc låïp tráöm têch ráút cao vaì vç
nhæîng sæû biãún âäüng cuía âëa cháút, nhæîng hydrocacbon loíng vaì khê cuía dáöu khê âæåüc taûo
ra trong âaï “meû” liãön bë âáøy ra ngoaìi, vaì buäüc chuïng phaíi di cæ âãún nåi måïi. Quaï trçnh
di cæ âoï thæåìng xaíy ra trong caïc låïp sa thaûch âaï väi hoàûc caïc loaûi nham thaûch coï âäü
räøng, xäúp, coìn âæåüc goüi laì âaï “ chæïa” âäöng thåìi noï seî åí laûi trãn âoï nãúu cáúu truïc âëa cháút
coï khaí nàng giæí âæåüc noï vaì baío vãû noï, nghéa laì taûo âæåüc nhæîng bäön chæïa thiãn nhiãn.
Nhæîng bäön chæïa thiãn nhiãn naìy laì nhæîng “báøy” ( vaìo maì khäng ra âæåüc næîa ) våïi cáúu
truïc bao giåì cuîng coï mäüt táöng âaï chàõn åí phêa trãn, thæåìng laì låïp âaï, buìn mën hoàûc nuït
muäúi coï taïúc duûng giæí dáöu khê åí laûi.
Trong quaï trçnh di cæ âoï tênh cháút vaì thaình pháön cuía dáöu khê coï biãún âäøi. Vç âi
qua nhæîng låïp váût liãûu xäúp nãn nhæîng hiãn tæåüng váût lyï nhæ loüc, háúp thuû phán chia sàõc
kyï hoàûc hoìatan nhæîng loaûi coï thãø hoìatan âæåüc âãöu coï khaí nàng xaíy ra våïi caïc mæïc âäü
khaïc nhau. Kãút quaí cuía noï thæåìng laìm cho dáöu nheû hån, nhæîng håüp cháút coï cæûc háûp
phuû maûnh âæåüc giæí laûi trãn âæåìng di cæ vaì do âoï, nhæûa asphalten cuîng giaím, coìn khê seî
caìng giaím mãtan hån.
1.2.4 Giai âoüan 4 : Biãún âäøi tiãúp tuûc trong bäön chæïa tæû nhiãn.
ÅÍ giai âoaûn naìy tênh cháút cuía dáöu khê biãún âäøi ráút êt, khäng âaïng kãø. Tuy nhiãn,
dæåïi aính hæåíng cuía nhiãût âäü, xuïc taïc, vi khuáøn, cuía phoïng xaû thæåìng váùn træïc tiãúp taïc
âäüng , caïc håüp cháút hæîu cå cuía dáöu vaì khê váùn coï thãø tiãúp tuûc bë biãún âäøi thãm, theo
chiãöu hæåïng laìm tàng âäü biãún cháút. Ngoaìi ra, nãúu caïc “báøy“ chæïa dáöu nàòm khäng sáu
làõm, táöng âaï chàõn khäng âuí khaí nàng baoí vãû täút, mäüt bäü pháön dáöu khê coï thãø bay håi,
tháûm chê coï thãø laìm cho dáöu xáúu âi nãúu bë Oxy hoaï do sæû xám nháûp cuía næåïc coï hoìatan
oxy cuía khäng khê. Kãút quaí dáöu laûi nàûng thãm, giaím máút pháön nheû, dáöu tråí nãn nhiãöu
nhæûa- asphalten.
Toïm laûi dáöu vaì khê hydrocacbon trong thiãn nhiãn âãöu coï cuìng mäüt nguäön gäúc.
Chênh vç váûy, nåi naìo coï dáöu cuîng seî coï khê vaì ngæåüc laûi. Tuy nhiãn do quaï trçnh di cæ
coï thãø khaïc nhau, nãn màûc duì chuïng âæåüc sinh ra åí mäüt nåi chuïng váùn coï thãø cæ truï åí
nhæîng nåi khaïc xa nhau. Vç váûy coï thãø gàûp nhæîng “báøy” chæïa khê nàòm xa “ báøy” chæïa
dáöu.
1.3 Næåïc trong caïc táöng chæïa dáöu khê

Trong caïc táng chæïa dáöu (moí dáöu) bao giåì cuîng coï næåïc nàòm tiãúp xuïc våïi dáöu.
Næåïc naìy chuí yãúu coï tæì 2 nguäön gäúc: næåïc cuía khê quyãøn tæïc laì næåïc mæa tháúm vaìo
âáút vaì di cæ vaìo caïc táöng âáút âaï, vaì næåïc giæí laûi trong caïc låïp tráöm têch trong quaï trçnh
làõng âoüng vaì luïn chçm, næåïc naìy chuí yãúu laì næåïc biãøn.
Trong quaï trçnh taûo thaình dáöu - khê, nãúu caïc váût liãûu ban âáöu chëu nhiãöu taïc
âäüng khaïc nhau cuía vi khuáøn, nhiãût âäü, xuïc taïc, aïp suáút, dáøn âãún sæû taûo thaình dáöu khê
thç baín thán thaình pháön caïc muäúi khoaïng hoìatan trong næåïc (coï trong næåïc biãøn hoàûc
coï trong næåïc ngáöm khi âi qua caïc táöng âáút âaï seî hoìatan muäúi khoaïng dãù tan) cuîng bë
thay âäøi.
Chiãöu hæåïng chung cuía sæû thay âäøi naìy laì:
1.3.1 Khæí læu huyình caïc muäúi sunfat

Nhæîng muäúi sunfat hoìatan trong næåïc, dæåïi taïc duûng cuía vi khuáøn hiãúu khê
hoàûc yãúm khê, âãöu coï khaí nàng bë khæí thaình H2S vaì do âoï laìm cho næåïc ngheìo caïc gäúc
SO42-. Màût khaïc, khi trong næåïc coï caïc muäúi sunfat nàòm tiãúp xuïc våïi caïc hydrcacbon
cuía dáöu khê væìa âæåüc taûo ra, cuîng coï thãø xaíy ra quaï trçnh biãún âäøi nhæ sau:
CaSO4 + CH4 = CaS + CO2 + H2O

Tiãúp sau âoï laì phaín æïng âáøy ra H2S do sæû coï màût cuía axit cacbonic
CaS + CO2 + H2O = CaCO3 + H2S
Do âoï, thaình pháön hoaï hoüc cuía næåïc trong caïc táöng chæïa dáöu -khê thæåìng ráút
ngheìo ion SO42- nhæng laûi giaìu H2S hoìatan. Âoï cuîng chênh laì dáúu hiãûu giaïn tiãúp trong
quaï trçnh tçm kiãúm dáöu khê, nãúu nháûn tháúy trong næåïc khoan coï haìm læåüng ion SO42-
quaï tháúp hoàûc khäng coï, vaì haìm læåüng H2S duì ráút êt, coï thãø nghé ràòng næåïc naìy åí gáön
hay âæåïc tiãúp xuïc våïi caïc táöng chæïa dáöu khê.
Màût khaïc, vç H2S ráút dãù bë oxy hoaï, cho nãn do mäüt nguyãn nhán naìo âoï coï sæû
xuáút hiãn cuía oxy khäng khê (nguyãn nhán kiãún taûo âëa cháút chàóng haûn) coï khaí nàng
xaíy ra phaín æïng oxy hoaï H2S taûo ra S nguyãn täú.
H2S + 1/2O2 = S + H2O
1.3.2 Laìm giaìu thãm caïc muäúi cacbonat

Nhæ âaî tháúy åí trãn, trong phæång trçnh caïc phaín æïng khæí muäúi sunfat, thç âäöng
thåìi taûo ra caïc muäúi cacbonat. Nhæng nhæîng muäúi cacbonat naìy noïi chung coï âäü
hoìatan keïm trong næåïc, nãn coï thãø taûo kãút tuía. Tuy nhiãn, vç trong næåïc coï màût CO2
(CO2 naìy coï thãø laì do caïc axit hæîu cå trong váût liãûu taûo dáöu hoàûc trong dáöu taïc duûng
våïi caïc khoaïng cacbonat) nãn seî xaíy ra phaín æïng taûo nãn caïc bicacbonat:
CaCO3 + CO2 + H2O = Ca(HCO3)2

MgCO3 + CO2 + H2O = Mg(HCO3)2
Cho nãn haìm læåüng caïc muäúi cacbonat canxi vaì magiã trong næåïc åí caïc táöng
chæïa dáöu khê coï thãø thay âäøi trong giåïi haûn räüng tuìythuäüc vaìo aïp suáút riãng pháön cuía
CO2.
Nãúu trong thaình pháön cuía næåïc ban âáöu coï nhiãöu sunfat natri, thç quaï trçnh khæí
læu huyình seî taûo ra caïc sunfat natri nhæng caïc sunfat natri laûi dãù tan trong næåïc khäng
kãút tuía nhæ caïc sunfat canxi. Do âoï haìm læåüng ion cacbonat seî ráút cao.

Trong træåìng håüp haìm læåüng ion cacbonat trong næåïc khoan cao coï thãø nghé
ràòng åí âáy âaî thæûc hiãûn quaï trçnh khæ læu huyình vaì âoï laì saín pháím cuía quaï trçnh khæí
læu huyình cuía cuía næåïc chæïa natri sunfat. Ngæåüc laûi trong træåìng håüp haìm læåüng ion
CO32- êt, âäöng thåìi SO42- cuîng khäng tháúy coï thãø nghé ràòng åí âáy cuîng âaî thæûc hiãûn quaï
trçnh khæí S, nhæng âoï laì S cuía caïc muäúi canxi vaì magiã.
Cuäúi cuìng, nãúu trong thaình pháön næåïc khoan ngheìo caïc muäúi cacbonat, giaìu
caïc muäúi sunfat, khäng coï H2S, coï thãø kãút luáûn ràòng, næåïc naìy khäng biãún âäøi gç caí
theo hai chiãöu hæåïng noïi trãn, coï nghéa laì chuïng chàóng liãn quan gç âãún caïc táöng chæïa
dáöu - khê caí.
1.3.3 Thay âäøi âäü khoaïng vaì thaình pháön khoaïng

Sæû thay âäü khoaïng hoaï ( âäü chæïa caïc muäúi khoaïng noïi chung ) coï thãø theo hai
chiãöu hæåïng : tàng âäü khoaïng hoaï vaì giaím âäü khoaïng hoaï.
Âa pháön åí caïc moí dáöu âãöu tháúy khi tàng chiãöu sáu âäü luïn chçm âäü khoaïng tàng
lãn. Táöng nàòm dæåïi sáu hån âäü khoaïng hoaï trong næåïc caìng cao hån. Nguyãn nhán coï
leî vç nhiãût âäü tàng cao, sæû bäúc håi næåïc coï thãø xaíy ra laìm cho näöng âäü caïc muäúi
khoaïng tàng cao. Màût khaïc åí nhæîng låïp tráöm têch gáön bãö màût, thç khaí nàng næåïc ngoüt
(næåïc khê quyãøn) tháúm vaìo dãù, pha loaíng näöng âäü muäúi khoaïng coï trong næåïc åí âáy.
Tuy nhiãn, cuîng coï træåìng håüp ngæåüc laûi, coï nhæîng táöng chæïa dáöu nàòm sáu,
næåïc åí âoï laûi coï âäü khoaïng åí âoï laûi coï âäü khoaïng tháúp hån åí nhæîng táöng trãn âoï.
Trong træåìng håüp naìy coï thãø do nhæîng sæû biãún âäüng kiãún taûo cuía voí traïi âáút, gáy ra caïc
vãút næït vaì coï sæû xám nháûp cuía næåïc khê quyãøn ( næåïc ngoüt).
Trong quaï trçnh biãún âäøi noïi chung cuía næåïc táút nhiãn coï thãø xaíy ra sæû biãún âäøi
thaình pháön cuía næåïc do quaï trçnh háúp thuû trao âäøi cation cuía næåïc våïi caïc khoaïng cháút
xung quanh, thê duû : Na+ trong næåïc coï thãø trao âäøi våïi caïc ion Ca++ trong caïc âaï
cacbonat laìm cho haìm læåüng Ca++ tàng lãn, hoàûc CaSO4 trong næåïc coï thãø trao âäøi våïi
khoaïng cháút chæïa Na+ laìm cho thaình pháön næåïc coï nhiãöu Na2SO4. Do nhæîng sæû biãún
âäøi âoï, thaình pháön cuía næåïc trong caïc táöng dáöu khê thay âäøi ráút khaïc nhau, tuìythuäüc
vaìo caïc âaï chæïa åí âoï.
Cuîng cáön chuï yï laì trong næåïc tiãúp xuïc våïi dáöu coï tçm tháúy mäüt säú kim loaûi
nhoïm B hoìatan trong næåïc khoan nhæ Fe, Ni, Co. Vç mäi træåìng næåïc dáöu åí âáy coï
tênh cháút khæí âaî laìm giaím khaí nàng oxy hoaï cuía kim loaûi nãn caïc kim loaûi naìy seî nàòm
dæåïi daûng khæí. Chênh vç thãú, khi phaït hiãûn thaình pháön næåïc khoan coï caïc kim loaûi kãø
trãn, seî coï thãø nghé ngay âãún mäüt sæû liãn quan cuía næåïc naìy âãún mäüt táöng chæïa dáöu naìo
âoï nàòm caûnh noï.
Toïm laûi, næåïc nàòm caûnh dáöu vaì khê chëu aính hæåíng nhau laìm cho thaình pháön
dáöu vaì næåïc cuîng coï sæû thay âäi nháút âënh. Nghiãn cæïu thaình pháön cuía næåïc tæì caïc läø
khoan thàm doì dáöu moí coï taïc duûng phaïn âoaïn khaí nàng chæïa dáöu khê åí nhæîng khu væûc
âoï âæåüc chênh xaïc hån. Màût khaïc khi khai thaïc, næåïc seî láøn theo dáöu vaì cuìng thoaït ra
khoíi giãúng khoan. Chênh vç váûy, næåïc naìy goüi laì næåïc khoan. Noïi chung, næåïc khoan
vaì dáöu laì hãû thäúng khäng tan láøn vaìo nhau nãn dãù taïch. Song vç khi thoaït qua läø khoan
våïi täúc âäü låïn ( täúc âäü xoaïy), nãn dãù daìng taûo ra caïc nhuí tæång “ næåïc trong dáöu” hoàûc
“dáöu trong næåïc” do âoï sau khi làõng giãúng, âaûi bäü pháön næåïc khoan âæåüc taïch ra, mäüt
bäü pháûn nhoí cuía næåïc váùn coìn nàòm laûi åí daûng nhuí tæång lå læíng trong dáöu ráút kho
taïch, vç váûy laìm cho dáöu coï láøn næåïc vaì caïc khoaïng cháút hoìatan trong âoï. Âiãöu naìy coï
aính hæåïng âãún quaï trçnh sæí duûng dáöu vãö sau naìy.
2.Thaình pháön hoaï hoüc cuía dáöu moí vaì khê

Thaình pháön hoaï hoüc cuía dáöu moí vaì khê noïi chung ráút phæïc taûp. Khi khaío saït
thaình pháön dáöu moí vaì khê cuía nhiãöu moí dáöu trãn thãú giåïi, âãöu tháúy khäng dáöu naìo
giäúng hàón dáöu naìo, coï bao nhiãu moí dáöu thç coï báúy nhiãu loaûi dáöu moí. Ngay trong baín
thán mäüt läø khoan, dáöu moí láúy tæì caïc táöng dáöu khaïc nhau, cuîng âãöu khaïc nhau.
Tuy váûy trong dáöu moí ( vaì khê) âãöu coï mäüt neït chung laì thaình pháön caïc håüp
cháút hydrocacbon ( tæïc laì chè coï C vaì H trong phán tæí ) bao giåì cuîng chiãúm pháön chuí
yãúu, nhiãöu nháút cuîng coï thãø âãún 97-98%, êt nháút cuîng trãn 50%. Pháön coìn laûi laì caïc
håüp cháút khaïc nhæ caïc håüp cháút cuía S; N; O; caïc håüp cháút cå kim, caïc cháút nhæûa vaì
asphlaten. Ngoaìi ra, coìn mäüt säú nhuí tæång “næåïc trong dáöu” tuy coï láøn trong dáöu,
nhæng khäng kãø vaìo trong thaình pháön cuía dáöu.
Vãö thaình pháön nguyãn täú cuía dáöu moí vaì khê, ngoaìi C vaì H caìo coï S, O, N, mäüt
säú kim loaûi nhæ V, Ni, Fe, Cu, Ca, Na, As.v..v.. vaì trong khê coï caí He, Ar, Ne, N2, Kr,
Xe, H2, v..v.. mäüt âiãöu âaïng chuï yï laì tuy dáöu moí trãn thãú giåïi ráút khaïc nhau vãö thaình
pháön hoaï hoüc, song vãö thaình pháön nguyãn täú ( chuí yãúu laì C vaì H ) laûi ráút gáön våïi nhau,
thay âäøi trong phaûm vi ráút heûp: C:83-87%, H: 11-14%.
2.1. Thaình pháön cuía dáöu moí

2.1.1. Caïc håüp cháút hydrocacbon cuía dáöu moí
Hydrocacbon laì thaình pháön chênh vaì quan troüng nháút cuía dáöu moí.
Caïc hydrocacbon coï trong dáöu moí thæåìng âæåüc chia laìm 5 loaûi sau:
- Caïc parafin cáúu truïc thàóng (n -parafin)
- Caïc parafin cáúu truïc nhaïnh ( i -parafin)
- Caïc parafin cáúu truïc voìng (cycloparafin naphten)
- Caïc hydrocacbon thåm
- Caïc hydrocacbon häùn håüp( hoàûc lai håüp)
Âiãöu âaïng chuï yï laì caïc hydrocacbon khäng no (olefin, cycloolefin, doolefin
v..v..) khäng coï trong háöu hãút caïc loaûi dáöu moí.
Säú nguyãn tæí cacbon cuía caïc hydrocacbon trong dáöu thæåìng tæì C5 âãún C60( coìn
C1 âãún C4 nàòm trong khê) tæång æïng våïi troüng læåüng phán tæí khoaíng 855-880. Cho âãún
nay våïi nhæîng phæång phaïp phán têch hiãûn âaûi âaî xaïc âënh âæåüc nhæîng hydrocacbon
riãng leî trong dáöu âãún mæïc nhæ sau ( baíng 1)

Baíng 1: Caïc hydrocacbon riãng leî âaî xaïc âënh âæåüc trong caïc loaûi dáöu moí
S Säúlæåüng
Daîy âäöng Säú nguyãn tæí trong
T Caïc hydrocacbon hydrocacbon riãng
âàóng phán tæí
T leî âæåüc xaïc âënh
1 N -parafin CnH2n+2 C1 - C45 45
I -parafin CnH2n+2 C4 - C7 15
2 ‘’ ‘’ C8 - C9 47
‘’ ‘’ C10 - C11 10
I -parafin ‘’ C14 - C25 12
3
(loaûi iso prenoid) ‘’ C12 vaì cao hån 4
Cycloparafin CnH2n C5 - C7 10
4 (1 voìng) ‘’ C8 - C9 53
‘’ ‘’ C10 - C12 23
Cycloparafin CnH2n-2 C8 5
5
(2 voìng) ‘’ C9 - C12 20
Cycloparafin CnH2n-4 C10 - C13
6 5
(3 voìng) ‘’
Cycloparafin (4vaì CnH2n- 6 C14 - C30
7 4
5 voìng) CnH2n- 8
Hydrocacbon thåm CnH2n- 6 C6 - C11
8 16
(1 voìng)
9 41
(1 voìng coï nhiãöu nhoïm thãú)
10 42
(2 voìng)
11 15
(2 voìng loaûi difenyl)
12 14
(3 voìng loaûi phãnanten)
13 7
(3 voìng loaûi fluoren)
14 10
(4 vaì nhiãöu voìng)
Hydrocacbon häùn håüp naphten CnH2n- 8 C9 - C14
15 - thåm 20
(loaûi indan & tãtralin)
Hydrocacbon häùn håüp naphten
16 - thåm 4
(loaûi nhiãöu voìng)

Täøng cäüng caïc hydrocacbon riãng leí cho âãún nay âaî xaïc âënh âæåüc laì 425. Coìn
âäúi våïi caïc cháút khäng thuäüc loaûi hydrocacbon trong dáöu moí, âãún nay cuîng âaî xaïc
âënh âæåüc khoaíng 380 håüp cháút, trong âoï pháön låïn laì caïc håüp cháút læu huyình (khoaíng
250 håüp cháút).
2.1.1.1. Caïc hydrocacbon n- parafin cuía dáöu moí

Hydrocacbon n-parafin laì loaûi hydrocacbon phäø biãún nháút trong caïc loaûi
hydrocacbon cuía dáöu moí. Dáöu moí coï âäü biãún cháút caìng cao, tyí troüng caìng nheû caìng coï
nhiãöu hydrocacbon loaûi naìy. Màût khaïc hydrocacbon n-parafin laì loaûi hydrocacbon dãù
taïch vaì dãù xaïc âënh nháút trong säú caïc loaûi hydrocacbon cuía dáöu moí, cho nãn hiãûn nay
våïi viãûc sæí duûng phæång phaïp sàõc kyï kãút håüp våïi ráy phán tæí âãø taïch n-parafin, âaî xaïc
âënh âæåüc táút caí caïc n-parafin tæì C1 âãún C45.
Haìm læåüng chung caïc n-parafin trong dáöu moí thæåìng tæì 25-30% thãø têch. Tuìy
theo dáöu moí âæåüc taûo thaình tæì nhæîng thåìi kyì âëa cháút naìo, maì sæû phán bäú caïc n-parafin
trong dáöu seî khaïc nhau. Noïi chung sæû phán bäú naìy tuán theo hai quy tàõc sau: tuäøi caìng
cao, âäü sáu luïn chçm caìng låïn, thç haìm læåüng n-parafin trong pháön nheû cuía dáöu moí
caìng nhiãöu.
Nhæ trong pháön træåïc âaî khaío saït, trong caïc axit beïo coï nguäön gäúc âäüng thæûc
váût dæåïi biãøn thç ngoaìi säú nguyãn tæí caïc bon chàôn trong maûch cacbon chiãúm âa säú.
Chênh vç váûy khi mæïc âäü biãún âäøi dáöu coìn êt, thç caïc di chæïng trãn caìng thãø hiãûn roî,
nghéa laì trong thaình pháön hydrocacbon parafinic cuía dáöu moí, loaûi coï säú nguyãn tæí
cacbon chàôn trong phán tæí cuîng seî chiãúm pháön låïn. Khi âäü biãún cháút cuía dáöu caìng tàng
lãn, sæû hçnh thaình caïc n-parafin do caïc phaín æïng hoaï hoüc phæïc taûp caìng nhiãöu, thç seî
san bàòng tyí säú caïc hydrocacbon n-parafin coï säú nguyãn tæí cacbon chàôn vaì
hydrocacbon n-parafin coï säú nguyãn tæí cacbon leî. Tyí säú naìy tàng theo chiãöu hæåïng
giaím dáön caïc n-parafin coï säú nguyãn tæí cacbon chàôn vaì tàng dáön caïc n-parafin coï säú
nguyãn tæí cacbon leî, chuí yãúu phuû thuäüc vaìo âäü sáu luïn chçm, chæï êt phuû thuäüc vaìo
tuäøi âëa cháút cuía chuïng.
Mäüt âàûc âiãøm âaïng chuï yï cuía caïc hydrocacbon n-parafin laì bàõt âáöu tæì caïc n-
parafin coï säú nguyãn tæí cacbon tæì C18 tråí lãn, åí nhiãût âäü thæåìng chuïng âaî chuyãøn sang
traûng thaïi ràõn, khi nàòm trong dáöu moí chuïng hoàûc nàòm trong traûng thaïu hoìatan hoàûc åí
daûng tinh thãø lå læíng trong dáöu. Nãúu haìm læåüng n-parafin tinh thãø quaï cao, coï khaí nàng
laìm cho toaìn bäü dáöu moí máút tênh linh âäüng, vaì cuîng bë âäng âàûc laûi. Trong baíng 3
dæåïi âáy seî tháúy roî nhiãût âäü säi vaì nhiãût âäü kãút tinh cuía caïc n-parafin tæì C18 tråí lãn:

Baíng 3: Tênh cháút cuía mäüt säú n-parafin trong dáöu moí
n-parafin Cäng thæïc Nhiãût âäü säi oC Nhiãût âäü kãút tinh oC
Hexadecan C16H34 287 18,1
Heptadecan C17H36 303 21,7
Octadecan C18H38 317,5 28,1
Nonadecan C19H40 331,7 32
Eicosan C20H42 345,3 36,7
Heneicosan C21H44 355,1 40,5
Docosan C22H46 367 44,4
Tricosan C23H48 378,3 47,6
Tetracosan C24H50 389,2 50,9
Pentacosan C25H52 399,7 53,7
Hexecosan C26H54 409,7 56,4
Heptacosan C27H56 419,4 59
Octacosan C28H58 428,7 61,4
Nonacosan C29H60 437,7 63,7
Triacotan C30H62 443,4 65,8
Tetracontan C31H64 81,5
Mäüt säú dáöu moí trãn thãú giåïi coï haìm læåüng parafin ràõn ( taïch ra åí -21oC ) ráút cao,
vç váûy åí ngay nhiãût âäü thæåìng toaìn bäü dáöu moí cuîng bë âäng âàûc laûi. Tênh cháút naìy cuía
caïc n-parafin coï troüng læåüng phán tæí låïn âaî gáy nhiãöu khoï khàn cho quaï trçnh saín xuáút,
váûn chuyãøn vaì chãú biãún dáöu moí.
2.1.1.2. Caïc hydrocacbon i-parafin cuía dáöu moí

Loaûi i-parafin thæåìng chè nàòm åí pháön nheû, coìn pháön coï nhiãût âäü säi trung bçnh
vaì cao noïi chung chuïng ráút êt.
Vãö vë trê nhaïnh phuû coï hai âàûc âiãøm chênh sau :
- Noïi chung, caïc i-parafin trong dáöu moí coï cáúu truïc âån giaín, maûch chênh daìi,
maûch phuû êt vaì ngàõn.
Caïc nhaïnh phuû thæåìng laì caïc gäúc mãtyl. Âäúi våïi caïc i-parafin mäüt nhaïnh phuû
thç thæåìng dênh vaìo vë trê cacbon säú 2 hoàûc säú 3. Âäúi våïi loaûi coï 2, 3 nhaïnh phuû thç xu
hæåïng taûo thaình caïc bon báûc 3 nhiãöu hån laì taûo nãn cacbon báûc 4, nghéa laì hai nhaïnh
phuû âênh vaìo trong mäüt cacbon trong maûch chênh thæåìng êt hån.
- Âàûc âiãøm thæï hai laì trong dáöu coï nhæîng i-parafin våïi caïc nhaïnh phuû nàòm caïch
âãöu nhau 3 nguyãn tæí cacbon ( cáúu taûo isoprenoil). Nhæ åí pháön træåïc âaî khaío saït, vç
trong caïc váût liãûu hæîu cå ban âáöu âãø taûo nãn dáöu moí coï màût nhæîng håüp cháút coï cáúu truïc

isoprenoil, cho nãn trong quaï trçnh biãún âäøi chuïng seî âãø laûi nhæîng di chæïng våïi säú
læåüng vaì kêch thæåïc khaïc nhau, tuìytheo mæïc âäü cuía quaï trçnh biãún âäøi âoï. Nhæ váûy dáöu
coï quaï trçnh biãún âäøi caìng êt, haìm læåüng chuïng seî caìng nhiãöu so våïi dáöu coï âäü biãún âäøi
räüng.
2.1.1.3 Caïc hydrocacbon naphtenic (cycloparafin) cuía dáöu moí

Hydrocacbon naphtenic (cycloparafin) cuîng laì mäüt trong säú caïc hydrocacbon
phäø biãún vaì quan troüng cuía dáöu moí. Haìm læåüng cuía chuïng trong dáöu moí coï thãø thay
âäøi tæì 30-60% troüng læåüng.
Hydrocacbon naphtenic (cycloparafin) cuía dáöu moí thæåìng gàûp dæåïi 3 daûng
chênh : loaûi voìng 5 caûnh, loaûi voìng 6 caûnh hoàûc loaûi nhiãöu voìng ngæng tuû hoàûc qua cáöu
näúi. Nhæîng loaûi voìng 7 caûnh tråí lãn thæåìng ráút êt khäng âaïng kãø. Bàòng phæång phaïp
phán têch phäø khäúi cho biãút säú voìng cuía naphtenic (cycloparafin) coï thãø lãn âãún 10-12
trong pháön coï nhiãût âäü säi ráút cao cuía dáöu moí, nhæng trong thæûc tãú chæa taïch ra âæåüc
mäüt håüp cháút naìo nhæ thãú caí. Chè coï loaûi 5 voìng (diamamtan C14H20 vaì triterpan
C30H50) âæåüc xem laì loaûi naphtenic (cycloparafin) coï säú voìng cao nháút thæûc tãú âaî taïch
ra âæåüc tæì dáöu mo.í
Tuy nhiãn, trong dáöu moí thç loaûi naphtenic (cycloparafin) 1 voìng (5,6 caûnh) coï
caïc nhaïnh phuû xung quanh laûi laì loaûi chiãúm pháön chuí yãúu nháút, vaì cuîng laì loaûi âæåüc
nghiãn cæïu âáöy âuí nháút. Vç thãú, ngæåìi ta âaî taïch ra âæåüc haìng loaût naphten 1 voìng coï
1, 2, 3 nhaïnh phuû trong nhiãöu loaûi dáöu moí khaïc nhau. ÅÍ trong pháön nheû cuía dáöu moí,
chuí yãúu laì caïc naphten mäüt voìng våïi caïc nhaïnh phuû ráút ngàõn (thæåìng laì caïc nhoïm -
CH3) vaì coï thãø coï nhiãöu (1, 2, 3nhaïnh). Coìn trong nhæîng pháön coï nhiãût âäü säi cao cuía
dáöu moí thç caïc nhaïnh phuû naìy laûi daìi hån nhiãöu.
Trong nhæîng træåìng håüp nhaïnh phuû quaï daìi, tênh cháút cuía hydrocacbon naìy
khäng mang tênh âàûc træng cuía naphten næîa, maì chëu aính hæåíng cuía maûch parafin dênh
ngoaìi. Vç váûy, nhæîng loaûi naìy thæåìng âæåüc gheïp vaìo mäüt loaûi riãng goüi laì loaûi
hydrocacbon häùn håüp (hoàûc lai håüp). Theo Rossini âäúi våïi nhæîng loaûi naìy (loaûi
naphten 1 voìng coï nhaïnh bãn daìi, tæïc khi säú nguyãn tæí cacbon cuía chuïng cao tæì C20
tråí lãn) thç thæåìng coï 2-4 nhaïnh phuû, trong nhaïnh phuû thç thæåìng coï mäüt nhaïnh daìi
(thäng thæåìng laì maûch thàóng, nãúu coï cáúu truïc nhaïnh thç chè ráút êt nhaïnh) vaì nhæîng
nhaïnh coìn laûi thç chuí yãúu laì nhoïm mãtyl, chæï ráút êt khi gàûp nhoïm etyl hay isopropyl.
2.1.1.4. Caïc hydrocacbon thåm cuía dáöu moí

Caïc hydrocacbon thåm cuía dáöu moí thæåìng gàûp laì loaûi 1 voìng thåm vaì loaûi
nhiãöu voìng thåm coï cáúu truïc ngæng tuû hoàûc qua cáöu näúi.
Loaûi hydrocacbon thåm 1 voìng vaì caïc âäöng âàóng cuía noï laì loaûi phäø biãún nháút.
Benzen thæåìng gàûp våïi säú læåüng êt hån táút caí. Nhæîng âäöng âàóng cuía benzen (C7-C15)
noïi chung âãöu âaî taïch vaì xaïc âënh âæåüc trong nhiãöu loaûi dáöu moí, nhæîng loaûi
ankylbenzen våïi 1, 2, 3, 4 nhaïnh phuû nhæ täluen, xylen, 1-2-4 trimãtylbenzen âãöu laì
nhæîng loaûi chiãúm âa säú trong caïc hydrocacbon thåm. Tuy váûy, loaûi 4 nhaïnh phuû tetra-
mãtylbebzen (1, 2, 3, 4 vaì 1, 2, 3, 5) thæåìng tháúy våïi tyí lãû cao nháút. Theo Smith thç
haìm læåüng täúi âa cuía Täluen trong dáöu vaìo khoaíng 2-3%, Xylen vaì Benzen vaìo
khoaíng 1-6%.
Loaûi hydrocacbon thåm 2 voìng coï cáúu truïc ngæng tuû nhæ naphtalen vaì âäöng
âàóng hoàûc cáúu truïc cáöu näúi nhæ nhæ diphenyl noïi chung âãöu coï trong dáöu moí. Loaûi cáúu
truïc âån giaín nhæ diphenyl thç êt hån so våïi cáúu truïc hai voìng ngæng tuû kiãøu naphtalen.
Trong caïc diphenyl cuîng xaïc âënh âæåüc mäüt säú âäöng âàóng cuía noï nhæ 2-metyl,3-
metyl,4-metyl diphrnyl; 3-etyl vaì isopropyl diphenyl, cuîng nhæ loaûi coï 2,3 nhoïm thãú
metyl.
Trong nhæîng pháön coï nhiãût âäü säi cao cuía dáöu moí, coï màût hydrocacbon thåm 3
hoàûc nhiãöu voìng ngæng tuû.
2.1.1.5 Caïc hydrocacbon loaûi häùn håüp naphten-thåm

Nãúu hydrocacbon thåm thuáön khiãút væìa khaío saït trãn coï khäng nhiãöu trong dáöu
moí thç hydrocacbon daûng häùn håüp thåm vaì naphten( tæïc laì loaûi maì trong cáúu truïc cuía
noï væìa coï voìng thåm vuía coï voìng naphten) laûi phäø biãún vaì chiãúm âa säú trong pháön coï
nhiãût âäü säi cao cuía dáöu mo.í Cáúu truïc hydrocacbon häøn håüp naìy trong dáöu moí ráút gáön
våïi cáúu truïc häùn håüp tæång tæû trong caïc váût liãûu hæîu cå ban âáöu taûo thaình dáöu, cho nãn
dáöu caìng coï âäü biãún cháút tháúp thç seî caìng nhiãöu hydrocacbon loaûi naìy.
Loaûi hydrocacbon häùn håüp daûng âån giaín nháút laì tãtralin, indan, âoï laì loaûi gäöm
1 voìng thåm vaì 1 voìng naphten kãút håüp:
Tetralin Indan
Âiãöu âaïng chuï yï, khi so saïnh vãö cáúu truïc caïc âäöng âàóng cuía tãtralin cuía dáöu moí
vaì nhæîng âäöng âàóng tæång æïng cuía naphtalen, thç tháúy mäüt sæû tæång tæû vãö säú læåüng
cuîng nhæ vë trê caïc nhoïm thãú metyl dênh vaìo caïc phán tæí cuía chuïng. Do âoï, coï thãø xem
nhæ chuïng coï cuìng mäüt nguäön gäúc ban âáöu, vaì sæû taûo thaình caïc hydrocacbon tetralin
coï leî laì giai âoaûn biãún âäøi tiãúp sau cuía naphtalen trong quaï trçnh taûo thaình dáöu moí.
Nhæîng hydrocacbon häùn håüp phæïc taûp hån ( 1 voìng thåm ngæng tuû våïi 2 voìng
naphten trå lãn ) so våïi loaûi âån giaín thç säú læåüng cuía chuïng åí trong dáöu coï êt hån, vç
váûy cáúu truïc loaûi tetralin vaì indan âæåüc xem laì cáúu truïc chue yãúu cuía hoü naìy. Trong
nhæîng cáúu truïc häùn håüp nhæ váûy, nhaïnh phuû dênh vaìo voìng thåm thæåìng laì nhoïm
metyl, coìn nhaïnh phuû dênh vaìo voìng naphten thæåìng laì maûch thàóng daìi hån.
2.1.2. Caïc cháút khäng thuäüc loaûi hydrocacbon cuía dáöu moí
Âáy laì nhæîng håüp cháút, maì trong phán tæí cuía noï coï chæïa O, N, S tæïc laì nhæîng
håüp cháút hæîu cå cuía oxy, nitå, læu huyình. Mäüt loaûi håüp cháút khaïc maì trong thaình pháön
cuía noï cuîng coï caí âäöng thåìi O, N, S seî khäng xeït åí âáy, noï thuäüc nhoïm cháút nhæûa vaì
asphalten.
Noïi chung, nhæîng loaûi dáöu non, âäü biãún cháút tháúp, haìm læåüng caïc håüp cháút chæïa
caïc dë nguyãn täú kãø trãn âãöu cao hån trong caïc loaûi dáöu giaì coï âäü biãún cháút cao. Ngoaìi
ra tuìytheo loaûi váût liãûu hæîu cå ban âáöu taûo ra dáöu khaïc nhau, haìm læåüng vaì tyí lãû cuía
tæìng loaûi håüp cháút cuía O, N, S trong tæìng loaûi dáöu cuîng seî khaïc nhau. Cáön chuï yï, âæïng
vãö thaình pháön nguyãn täú thç haìm læåüng O, N, S trong dáöu moí ráút êt, tuy nhiãn, vç nhæîng
nguyãn täú naìy thæåìng kãút håüp våïi caïc gäúc hydrocacbon, nãn troüng læåüng phán tæí cuía
chuïng cuîng tæång âæång våïi troüng læåüng phán tæ cuía hydrocacbon maì noï âi theo. Thê
duû, åí phán âoaûn nàûng cuía dáöu moí, troüng læåüng phán tæí trung bçnh cuía hydrocacbon laì
300 nãúu trong phán âoaûn âoï coïì1% S, thç haìm læåüng caïc håüp cháút chæïa S trong phán
âoaûn naìy lãn âãún 10%. Haìm læåüng S trong dáöu moí thæåìng chiãúm tæì 0,02 âãún 7%,
tæång æïng haìm læåüng caïc håüp cháút chæïa læu huyình trong dáöu moí seî tæì 0,2 âãún 70%.
Haìm læåüng Oxi trong dáöu moí thæåìng tæì 0,05 âãún 3,6%, tæång æïng coï 0,5-40% caïc håüp
cháút chæïa Oxi trong dáöu moí. Haìm læåüng Nitå trong dáöu moí thæåìng coï tæì 0,02 âãún
1,7%, nhæ váûy tæång æïng trong dáöu coï khoaíng 0,2 âãún 20% caïc håüp cháút chæïa nitå.
2.1.2.1. Caïc håüp cháút cuía læu huyình trong dáöu moí
Âáy laì loaûi håüp cháút coï phäø biãún nháút vaì cuîng âaïng chuï yï nháút trong säú caïc håüp
cháút khäng thuäüc loaûi hydrocacbon cuía dáöu moí.
Nhæîng loaûi dáöu êt læu huyình thæåìng coï haìm læåüng læu huyình khäng quaï 0,3-
0,5%. Nhæîng loaûi dáöu nhiãöu læu huyình thæåìng coï 1-2% tråí lãn.
Hiãûn nay, trong dáöu moí âaî xaïc âënh âæåüc 250 loaûi håüp cháút cuía læu huyình.
Nhæîng håüp cháút naìy thuäüc vaìo nhæîng hoü sau: Mercaptan RSH ( våïi R laì maûch thàóng
hoàûc maûch voìng ) disunfua R-S-R, tiophen( dë voìng) vaì nhæîng cáúu truïc phæïc taûp khaïc.

Læu huyình daûng Mercaptan chè gàûp trong pháön nheû cuía dáöu moí ( dæåïi 200oC.
Caïc mercaptan naìy coï gäúc hydrocacbon cáúu truïc maûch thàóng, nhaïnh voìng naphten.
Cuîng giäúng nhæ caïc hydrocacbon trong pháön nheû, nhæîng gäúc hydrocacbon coï maûch
nhaïnh cuía mercaptan cuîng chè laì nhæîng gäúc nhoí ( háöu hãút laì metyl) vaì êt. Læu huyình åí
daûng mercaptan khi åí nhiãût âäü khoaíng 300oC dãù bi phán huíytaûo thaình H2S vaì caïc
sunfua, åí nhiãût âäü cao hån næîa chuïng coï thãø phán huíytaûo H2S vaì caïc hydrocacbon
khäng no, tæång æïng våïi gäúc hydrocacbon cuía noï
300oC
2C5H11SH C5H11-S- C5H11 + H2S
500oC
C5H11SH C5H10 + H2S
Màût khaïc mercaptan laûi ráút dãù bi oxy hoaï, ngay caí våïi khäng khê taûo thaình
disunfua, vaì nãúu våïi cháút oxy hoaï maûnh, coï thãø taûo thaình Sunfuaxit:
2C3H7SH +1/2 O2 C3H7SS C3H7 + H2O
2C3H7SH HNO3 C3H7SO2OH

Læu huyình daûng sunfua coï trong dáöu moí coï thãø gheïp laìm 3 nhoïm: caïc sunfua
nàòm trong cáúu truïc voìng no (tiophan) hoàûc khäng no (tiophen) caïc sunfua våïi caïc gäúc
hydrocacbon thåm naphten. Trong dáöu moí nhiãöu nåi cuîng âaî xaïc âënh âæåüc caïc
sunffua coï gäúc hydrocacbon maûch thàóng C2-C8, caïc sunfua nàòm trong naphten mäüt
voìng C4-C14, caïc sunfua nàòm trong naphten hai voìng C7-C9, coìn caïc sunfua nàòm trong
naphten ba voìng måïi chè xaïc âënh âæåüc mäüt cháút laì tioadamantan, cáúu truïc hoaìn toaìn
nhæ adamantan.
Noïi chung, caïc sunfua nàòm trong voìng naphten (sunfua voìng no) coï thãø xem laì
daûng håüp cháút chæïa S chuí yãúu nháút trong phán âoaûn coï nhiãût âäü säi trung bçnh cuía dáöu
moí. Cáúu truïc cuía chuïng giäúng hoaìn toaìn cáúu truïc cuía caïc naphten 2, 3 voìng åí phán
âoaûn âoï.
Nhæîng sunfua coï gäúc laì caïc hydrocacbon thåm 1, 2 hay nhiãöu voìng hoàûc nhæîng
gäúc laì hydrocacbon thåm häùn håüp våïi caïc voìng naphten, laûi laì håüp cháút chæïa S chuí yãúu
åí nhæîng phán âoaûn coï nhiãût âäü säi cao.
Tæång tæû nhæ caïc hydrocacbon häùn håüp naphten-thåm åí nhæîng phán âoaûn coï
nhiãût âäü säi cao cuía dáöu moí, caïc håüp cháút cuía S cuîng coï daûng häùn håüp khäng ngæng tuû
maì qua cáöu näúi nhæ:
(CH2)n (CH2)n
S S

Læu huyình daûng disunfua thæåìng coï ráút êt trong dáöu moí, nháút laì åí caïc phán âoaûn
coï nhiãût âäü säi tháúp vaì trung bçnh cuía dáöu moí. ÅÍ phán âoaûn coï nhiãût âäü säi cao thç S
daûng naìy coï nhiãöu vaì phäø biãún. Nhæîng loaûi dáöu moí trong quaï trçnh di cæ hay åí nhæîng
táöng chæïa khäng sáu bë oxy hoaï thæåìng coï nhiãöu S disunfua vç caïc mercaptan dãù daìng
bë oxy hoaï chuyãøn hoaï thaình disunfua (nhæ âaî noïi åí trãn).
Læu huyình daûng tiophen (hoàûc tiophen âa voìng) laì nhæîng daûng coï cáúu truïc nhæ
sau:
S S S S
Tiophen Benzotiophen dibenzotiophen Naphta benzotiophen
Nhæîng loaûi naìy thæåìng chiãúm tæì 45-92% trong táút caí caïc daûng håüp cháút chæïa S
cuía dáöu moí, nhæng trong säú âoï thç tiophen vaì mäüt säú âäöng âàóng cuía noï thæåìng laì êt
hån caí, tháûm chê coï loaûi dáöu moí cuîng khäng tháúy coï. Nhæîng âäöng âàóng cuía tiophen âaî
xaïc âënh âæåüc laì nhæîng loaûi mäüt nhoïm thãú (chuí yãúu laì nhoïm thãú metyl) nhæ 2,
3,..metyl tiophen, loaûi 2 nhoïm thãú nhæ 2, 3; 2, 4; 2, 5 vaì 3,4 dimetyl tiophen, loaûi 3
nhoïm thãú vaì 4 nhoïm thãú metyl. Âäúi våïi benzotiophen, âaî xaïc âënh âæåüc 4 âäöng âàóng
coï 1 nhoïm thãú metyl (2, 3; 4; 7); 8 âäöng âàóng coï hai nhoïm thãú metyl (2,3; 2, 4; 2, 5;2,
6;2, 7;3, 6;3, 7) mäüt âäöng âàóng coï mäüt nhoïm thãú etyl (2) vaì mäüt âäöng âàóng coï mäüt
nhoïm thãú propyl (3).
Ngoaìi caïc daûng håüp cháút chæïa læu huyình âaî kãø trãn, trong dáöu moí coìn chæïa S
dæåïi daûng tæû do vaì læu huyình daûng H2S. Tuy nhiãn, læu huyình nguyãn täú cuîng nhæ læu
huyình H2S khäng phaíi trong dáöu naìo cuîng coï, chuïng thay âäøi trong mäüt giåïi haûn ráút
räüng âäúi våïi caïc loaûi dáöu khaïc nhau. Thê duû, læu huyình nguyãn täú coï thãø khaïc nhau âãún
60 láön nghéa laì coï thãø coï tæì 0,008 âãún 0,48% trong dáöu moí, coìn læu huyình H2S cuîng
váûy, coï thãø tæì ráút êt (Vãút) cho âãún 0,02%. Giæîa haìm læåüng læu huyình chung trong dáöu
moí vaì haìm læåüng læu huyình nguyãn täú, læu huyình H2S khäng coï mäüt mäúi quan hãû naìo
raìng buäüc, nghéa laì coï thãø coï nhæîng loaûi dáöu nhiãöu læu huyình, nhæng váùn êt H2S, ngæåüc
laûi coï nhæîng dáöu êt læu huyình nhæng laûi coï haìm læåüng H2S cao. Vç læu huyình daûng H2S
nàòm dæåïi daûng hoìatan trong dáöu moí, dãù daìng thoaït ra khoíi dáöu khi âun noïng nheû, nãn
chuïng gáy àn moìn ráút maûnh caïc hãû âæåìng äúng, caïc thiãút bë trao âäøi nhiãût, chæng
cáút...Do âoï thæåìng càn cæï vaìo haìm læåüng læu huyình H2S coï trong dáöu maì phán biãût
dáöu “chua” hay “ngoüt”. Khi haìm læåüng H2S trong dáöu dæåïi 3,7ml/l dáöu âæåüc goüi laì dáöu
“ngoüt”, ngæåüc laûi quaï giåïi haûn âoï dáöu âæåüc goüi laì “chua”. Cáön chuï yï khi âun noïng, thç
læu huyình daûng mercaptan cuîng dãù daìng bë phán huyí, taûo ra H2S vaì do âoï täøng haìm
læåüng H2S thæûc tãú trong caïc thiãút bë âun noïng seî cao lãn.

Daûng håüp cháút chæïa læu huyình cuäúi cuìng coï trong dáöu våïi säú læåüng ráït êt âoï laì
loaûi maì trong cáúu truïc cuía noï coìn coï caí Nitå. Âoï laì caïc håüp cháút loaûi Tiazol,
tioquinolin, tiacrydin:
N S
S N N
Tiazol 1-3 Tiacridin Piridin
N
N
Quinolin Izo Quinolin
2.1.2.2 Caïc håüp cháút cuía Nitå trong dáöu moí

Noïi chung, caïc håüp cháút cuía nitå âaûi bäü pháûn âãöu nàòm trong phán âoaûn coï nhiãût
âäü säi cao cuía dáöu moí. ÅÍ caïc phán âoaûn nheû, caïc håüp cháút chæïa N chè tháúy dæåïi daûng
vãút.
Caïc håüp cháút chæïa nitå coï trong dáöu moí khäng nhiãöu làõm, haìm læåüng nguyãn täú
nitå chè tæì 0,01 âãún 1%. Nhæîng håüp cháút chæïa nitå trong dáöu, trong cáúu truïc phán tæí
cuía noï coï thãø coï loaûi chæïa mäüt nguyãn tæí nitå, coï loaûi chæïa 2, 3 tháûm chê 4 nguyãn tæí
nitå.
Nhæîng håüp cháút chæïa mäüt nguyãn tæí nitå âæåüc nghiãn cæïu nhiãöu, chuïng thæåìng
coï âàûc tênh bazå nhæ pyrydin, quinolin, izo quinolin, acrylin hoàûc coï tênh cháút trung
tênh nhæ caïc voìng pyrol, indol, cacbazol, benzocacbazol.
Trong caïc daûng håüp cháút chæïa mäüt nguyãn tæí nitå kãø trãn thç daûng piridin vaì
quinolin thæåìng coï nhiãöu hån caí. Caïc quinolin våïi säú nguyãn tæí cacbon C9-C15 cuîng
tçm tháúy trong phán âoaûn coï nhiãût âäü säi 230oC âãún 330oC cuía dáöu moí. ÅÍ phán âoaûn
coï nhiãût âäü säi cao, tháúy coï nhæîng håüp cháút 3 voìng nhæ: 2, 3 vaì 2, 4 - dimetyl benzo
quinolin. Noïi chung, åí phán âoaûn coï nhiãût âäü säi tháúp vaì trung bçnh cuía dáöu moí thç
thæåìng gàûp caïc håüp cháút chæïa nitå daûng pyridin, quinolin, coìn åí nhæîng phán âoaûn coï
nhiãût âäü säi cao cuía dáöu moí, thç caïc håüp cháút chæïa nitå daûng cacbazol vaì pyrol laì chuí
yãúu.
Nhæîng håüp cháút chæïa 2 nguyãn tæí nitå tråí lãn, thæåìng coï ráút êt so våïi caïc loaûi
trãn. Nhæîng loaûi naìo thuäüc daûng Indolquinolin, Indolcacbazol vaì porfirin. Âäúi våïi caïc
porfirin laì nhæîng cháút chæïa 4 nguyãn tæ nitå, laûi thæåìng coï xu hæåïng taûo nãn nhæîng
phæïc cháút våïi kim loaûi, nhæ vanadium, niken vaì sàõt. Nhæîng loaûi naìy seî âæåüc khaío saït
kyí hån åí pháön caïc phæïc cå - kim cuía dáöu moí.
N N
Ancrolin H
Cacbazol
N N N
H H H Benzocacbazol
Indol Pyrol
2.1.2.3 Caïc håüp cháút cuía Oxy trong dáöu moí

Trong dáöu moí, caïc håüp cháút chæïa oxy thæåìng coï dæåïi daûng caïc axit (tæïc coï
nhoïm -COOH) caïc xãtän (coï nhoïm -C=O) caïc phenol, vaì caïc loaûi ester vaì lacton næîa.
Tuy váûy trong säú naìy caïc håüp cháút chæïa oxy dæåïi daûng caïc axit laì quan troüng hån caí.
Caïc axit trong dáöu moí háöu hãút laì caïc axit mäüt chæïc. Trong caïc phán âoaûn coï
nhiãût âäü säi tháúp cuía dáöu moí caïc axit háöu nhæ khäng coï. Axit chæïa nhiãöu nháút åí phán
âoaûn coï nhiãût âäü säi trung bçnh cuía dáöu moí (C20-C23) vaì åí phán âoaûn coï nhiãût âäü säi
cao hån thç haìm læåüng caïc axit laûi giaím âi. Vãö cáúu truïc, nhæîng axit coï säú nguyãn tæí
cacbon trong phán tæí dæåïi C6 thæåìng laì caïc axit beïo. Nhæng loaûi coï säú nguyãn tæí
cacbon trong phán tæí cao hån, thæåìng laì caïc axit coï gäúc laì voìng Naphten 5 caûnh hoàûc
6 caûnh. Nhæîng loaûi naìy chiãúm pháön chuí yãúu åí phán âoaûn coï nhiãût âäü säi trung bçnh cuía
dáöu moí. Tuy váûy ngay caí trong pháön coï nhiãût âäü säi cao, cuîng váùn coìn coï caïc axit beïo
maûch thàóng hoàûc nhaïnh kiãøu isoprenoid, nhæng säú læåüng chuïng khäng nhiãöu bàòng
nhæîng loaûi voìng kãø trãn. ÅÍ nhæîng phán âoaûn ráút nàûng, caïc voìng cuía hydrocacbon laûi
mang tênh cháút häùn håüp giæîa naphten vaì thåm, cho nãn caïc axit åí phán âoaûn naìy cuîng
coï cáúu truïc häùn håüp naphten-thåm tæång tæû nhæ váûy. Coìn caïc axit nàòm trong pháön càûn
cuía dáöu coï cáúu truïc phæïc taûp giäúng cáúu truïc cuía caïc cháút nhæûa asphalten, nãn chuïng
âæåüc goüi laì axit asphaltic, trong thaình pháön coï thãø coìn coï caí caïc dë nguyãn täú khaïc
nhæ: S, N.
Vç nhæîng axit nàòm trong caïc phán âoaûn coï nhiãût âäü säi trung bçnh âa pháön laì
caïc axit coï gäúc laì voìng naphten nãn chuïng âæåüc goüi laì caïc axit Naphtenic. Nhæng cuîng
cáön chuï yï ràòng, khi taïch caïc axit naìy ra khoíi dáöu (hoàûc caïc phán âoaûn) bàòng kiãöm, thç
âäöng thåìi keïo luän caí caïc axit beïo (maûch thàóng hoàûc nhaïnh), cho nãn xaì phoìng
naphten taïch ra âæåüc luïc âoï laì mäüt häùn håüp cuía hai loaûi trãn.

Caïc phenol trong dáöu moí thæåìng gàûp laì phenol vaì caïc âäöng âàóng cuía noï, cuîng
nhæ gàûp caí β- naphtol vaì âäöng âàóng. Haìm læåüng caïc phenol noïi chung chè khoaíng 0,1-
0,2%. Baín thán phenol laûi thæåìng coï säú læåüng êt hån so våïi caïc âäöng âàóng.
Caïc xãtän maûch thàóng C2-C5 tçm tháúy trong pháön nheû cuía dáöu moí. Trong pháön
coï nhiãût âäü säi cao thç phaït hiãûn coï xãtän voìng. Caïc xãtän noïi cuìng khäng nhiãöu trong
dáöu moí vaì ngay caí trong pháön nàûng cuía dáöu.
2.1.3. Caïc phæïc cå-kim cuía dáöu moí. Kim loaûi trong dáöu moí
Kim loaûi coï trong dáöu moí khäng nhiãöu, thæåìng tæì vaìi pháön triãûu âãún vaìi pháön
vaûn. Chuïng nàòm trong dáöu moí thæåìng åí caïc phán âoaûn coï nhiãût âäü säi cao vaì dæåïi
daûng phæïc våïi caïc håüp cháút hæîu cå (cå-kim), thäng thæåìng laì daûng phæïc våïi porfirin vaì
daûng phæïc våïi caïc cháút hæîu cå khaïc trong dáöu moí, trong âoï daûng phæïc våïi porfirin
thæåìng coï säú læåüng êt hån.
Nhæîng kim loaûi nàòm trong phæïc porfirin thæåìng laì caïc Ni, Va. Trong nhæîng loaûi
dáöu nhiãöu S chæïa nhiãöu porfirin dæåïi daûng phæïc våïi Va, ngæåïc laûi trong nhæîng dáöu êt S,
âàûc biãût dáöu coï nhiãöu nitå, thç thæåìng chæïa nhiãöu porfirin dæåïi daûng phæïc våïi Ni. Do
âoï, trong nhæîng dáöu moí chæïa nhiãöu S, tyí lãû Va/Ni thæåìng låïn hån 1 (3-10 láön), coìn
trong dáöu moí chæïa êt S, tyí lãû Va/Ni thæåìng nhoí hån 1 ( 0,1).
Nhæîng phæïc kim loaûi våïi caïc cháút hæîu cå khaïc trong dáöu coï âàûc tênh chung laì
khäng phaín æïng våïi caïc axit khaïc våïi caïc phæïc kim loaûi- porfirin. Âiãöu naìy coï thãø laì
do trong cáúu truïc cuía noï, bãn caûnh porfirin coìn coï thãm nhæîng voìng thåm hoàûc
naphten ngæng tuû. Loaûi phæïc nhæ thãú tuy chiãúm pháön låïn, nhæng váùn chæa nghiãn cæïu
âæåüc âáöy âuí.
Kim loaûi trong caïc phæïc cå-kim noïi trãn, ngoaìi Va vaì Ni coìn coï thãø coï Fe, Cu,
Zn, Ti, Ca, Mn.. ...Säú læåüng caïc phæïc kim loaûi naìy thæåìng ráút êt so våïi caïc phæïc Va vaì
Ni.
2.1.4. Caïc cháút nhæûa vaì asphalten cuía dáöu moí.

Caïc cháút nhæûa vaì asphalten cuía dáöu moí laì nhæîng cháút maì trong cáúu truïc phán tæí
cuía noï, ngoaìi C vaì H coìn coï caïc nguyãn täú khaïc nhæ : S, O, N, âäöng thåìi chuïng coï
troüng læåüng phán tæí ráút låïn, tæì 500-600 tråí lãn. Båíi váûy caïc cháút nhæûa vaì asphalten chè
coï màût trong nhæîng phán âoaûn coï nhiãût âäü säi cao vaì càûn cuía dáöu moí.
2.1.4.1. Asphalten cuía dáöu moí

Asphalten cuía háöu hãút caïc loaûi dáöu moí âãöu coï tênh cháút giäúng nhau. Asphalten
coï maìu náu sáùm hoàûc âen dæåïi daûng bäüt ràõn thuì hçnh, âun noïng cuîng khäng chaíy
mãöm, chè coï bë phán huíy nãúu nhiãût âäü âun cao hån 300oC taûo thaình khê vaì cäúc.
Asphalten khäng hoìatan trong ræåüu, trong xàng nheû( eterphetrol), nhæng coï thãø hoìatan
trong benzen, clorofor vaì CS.
Âàûc tênh âaïng chuï yï cuía Asphalten laì tênh hoìatan trong mäüt säú dung mäi. Khi
hoìatan nhæ váûy, thæûc ra laì quaï trçnh træång trong dung mäi âãø hçnh thaình nãn dung
dëch keo. Cho nãn, coï thãø noïi Asphalten laì nhæîng pháön tæí keo” æa” dung mäi naìy
nhæng laûi “ gheït” dung mäi khaïc. Bàòng caïch thay âäøi dung mäi coï thãø taïch Asphalten
ra khoíi dáöu moí. Baín thán Asphalten khi nàòm trong dáöu moí thç tháúy ràòng dáöu moí laì mäüt
häùn håüp dung mäi maì Asphalten væìa “æa” (benzen vaì hydrocacbon thåm noïi chung) vaì
væìa “gheït” (hydrocacbon parafinic vaì naphten). Cho nãn, trong nhæîng loaûi dáöu coï âäü
biãún cháút cao mang âàûc tênh parafinic, ráút nhiãöu hydrocacbon parafinic trong pháön nheû
thç læåüng Asphalten trong nhæîng loaûi dáöu nheû âoï thæåìng ráút êt vaì nàòm dæåïi daûng phán
taïn lå læíng, âäi khi chè coï åí daûng vãút. Ngæåüc laûi, trong nhæîng loaûi dáöu biãún cháút tháúp
tæïc dáöu nàûng, nhiãöu hydrocacbon thåm, thç thæåìng chæïa nhiãöu Asphalten vaì chuïng
thæåìng åí dæåïi daûng dung dëch keo bãön væîng.
Asphalten thæåìng coï trë säú bräm vaì trë säú iäút cao, coï nghéa chuïng coï thãø mang
âàûc tênh khäng no. Tuy nhiãn, cuîng coï thãø nghé ràòng, caïc halogen naìy (Br vaì I2) coï thãø
âaî kãút håüp våïi Oxy vaì S âãø taûo nãn nhæîng håüp cháút kiãøu Ocxoni hoàûc Sulfoni.
Vãö cáúu truïc, noïi chung caïc Asphalten ráút phæïc taûp, chuïng âæåüc xem nhæ laì mäüt
håüp cháút hæîu cå cao phán tæí, våïi nhæîng mæïc âäü truìng håüp khaïc nhau. Cho nãn troüng
læåüng phán tæí cuía chuïng coï thãø thay âäøi trong phaûm vë räüng tæì 1000 tåïi 10000 hoàûc
cao hån. Caïc Asphalten coï chæïa caïc nguyãn täú S, O, N coï thãø nàòm dæåïi daûng caïc dë
voìng trong hãû nhiãöu voìng thåm ngæng tuû cao. Caïc hãû voìng thåm naìy cuîng coï thãø âæåüc
näúi våïi nhau qua nhæîng cáöu näúi ngàõn âãø tråí thaình nhæîng phán tæí coï troüng læåüng phán
tæí låïn.
2.1.4.2. Caïc cháút nhæûa cuía dáöu moí

Caïc cháút nhæûa, nãúu taïch ra khoíi dáöu moí chuïng seî laì nhæîng cháút loíng âàûc quaïnh,
âäi khi åí traûng thaïi ràõn. Chuïng coï maìu vaìng sáùm hoàûc náu, tyí troüng låïn hån 1, troüng
læåüng phán tæí tæì 500 âãún 2000. Nhæûa tan âæåüc hoaìn toaìn trong caïc loaûi dáöu nhåìn cuía
dáöu moí, xàng nheû, cuîng nhæ trong benzen, cloroform, ete. Khaïc våïi asphalten, nhæûa
khi hoìatan trong caïc dung mäi kãø trãn chuïng taûo thaình dung dëch thæûc. Màût khaïc, cuîng
nhæ asphalten, thaình pháön nguyãn täú vaì troüng læåüng phán tæí cuía nhæûa thç tæì caïc loaûi
dáöu moí khaïc nhau, hoàûc tæì caïc phán âoaûn khaïc nhau cuía loaûi dáöu âoï, háöu nhæ gáön
giäúng nhau, coï nghéa chuïng khäng phuû thuäüc gç vaìo nguäön gäúc.
Nhæ váûy nhæûa cuía dáöu moí báút kyì nguäön gäúc naìo cuîng âãöu coï thaình pháön
nguyãn täú vaì troüng læåüng phán tæí gáön nhæ nhau. Tuy nhiãn, nhæûa cuía phán âoaûn nàûng,
âäöng thåìi tyí lãû C/H cuía nhæûa trong phán âoaûn coï nhiãût âäü säi tháúp hån. Sæû tàng tyí säú
C/H naìy chuí yãúu laì tàng C chæï khäng phaíi laì do giaím H vç trong nhæûa åí caïc phán
âoaûn, háöu nhæ H êt thay âäøi. Cáön chuï yï åí âáy haìm læåüng S vaì O trong nhæûa coï troüng
læåüng phán tæí låïn âãöu giaím mäüt caïch roî rãût.

Mäüt tênh cháút ráút âàûc biãût cuía nhæûa laì coï khaí nàng nhuäüm maìu ráút maûnh, âàûc
biãût laì nhæûa tæì caïc phán âoaûn nàûng hoàûc tæì dáöu thä, khaí nàng nhuäüm maìu cuía nhæîng
loaûi nhæûa naìy gáúp 10-20 láön so våïi nhæûa cuía nhæîng phán âoaûn nheû nhæ : Kerosen.
Chênh vç váûy, nhæîng saín pháøm tràõng (Xàng, kerosen, gas-oil) khi coï láùn nhæûa (hoàûc taûo
nhæûa khi baío quaín) âãöu tråí nãn coï maìu vaìng. Nhæîng loaûi dáöu moí ráút êt asphalten,
nhæng váùn coï maìu sáùm âãún náu âen (nhæ dáöu Baûch Häø Viãût Nam) chênh laì vç sæû coï
màût caïc cháút nhæûa noïi trãn.
Vãö tênh cháút hoaï hoüc, nhæûa ráút giäúng asphalten. Nhæûa ráút dãù chuyãøn thaình
asphalten, vê duû chè cáön bë oxy hoaï nheû khi coï sæû thám nháûp cuía oxy khäng khê åí nhiãût
âäü thæåìng hay âun noïng. Tháûm chê khi khäng coï khäng khê chè âun noïng chuïng cuîng
coï khaí nàng tæì nhæûa chuyãøn thaình asphalten do caïc quaï trçnh phaín æïng ngæng tuû âæåüc
thæïc hiãûn sáu räüng. Chênh vç thãú, caïc loaûi dáöu moí khi coï âäü biãún cháút cao, mæïc âäü luïn
chçm caìng sáu, thç sæû chuyãøn hoaï tæì nhæûa sang asphalten caìng dãù, haìm læåüng nhæûa seî
giaím âi nhæng asphalten taûo thaình âæåüc nhiãöu lãn. Nhæng vç nhæîng loaûi dáöu naìy laûi
mang âàûc tênh parafinic, nãn asphalten taûo thaình liãön âæåüc taïch ra khoíi dáöu (vç
asphalten khäng tan trong dung mäi parafinic) nãn thæûc tãú trong dáöu khai thaïc âæåüc
cuäúi cuìng laûi chæïa ráút êt asphlten. Do âoï, dáöu caìng nheû caìng mang âàûc tênh parafinic
caìng êt nhæûa vaì asphalten.
Nhæ váûy vãö baín cháút hoaï hoüc, nhæûa vaì asphalten cuìng mäüt nguäön gäúc vaì thæïc
cháút asphalten chè laì kãút quaí biãún âäi sáu hån cuía nhæûa. Chênh vç váûy, troüng læåüng
phán tæí cuía asphalten bao giåì cuîng cao hån nhæûa, vaì gáön âáy dæûa vaìo mäüt säú kãút quaí
phán têch cáúu truïc nhæûa vaì asphalten, âaî cho tháúy pháön låïn cacbon âãöu nàòm trong hãû
voìng ngæng tuû nhæng hãû voìng ngæng tuû cuía asphalten räüng låïn hån. Âäü thåm hoaï (tæïc
tyí säú C nàòm trong voìng thåm / täøng læåüng C trong phán tæí) cuía nhæûa chè tæì 0,14 âãún
0,25 trong khi âoï cuía asphalten tæì 0,20 âãún 0,70. Màût khaïc, tyí lãû pháön gäúc
hydrocacbon maûch thàóng nhaïnh phuû trong phán tæí nhæûa laì 20-40%. Trong khi âoï åí
assphalten chè coï 10-35%. Noïi chung nhæîng nhaïnh phuû naìy åí asphalten thæåìng ráút
ngàõn, trung bçnh chè 3-4 nguyãn tæí C, trong khi âoï åí nhæûa bao giåì cuîng daìi hån. Tuy
nhiãn khi nhæûa hay asphalten coï voìng naphten vaì voìng thåm ngæng tuû thç nhaïnh phuû
bao giåì cuîng coï chiãöu daìi låïn hån, säú læåüng nhiãöu hån dênh xung quanh pháön voìng
naphten, coìn åí pháön voìng thåm, caïc nhaïnh phuû bao giåì cuîng ngàõn (chuí yãúu laì gäúc
metyl) vaì säú læåüng cuîng êt hån.
2.1.4.3. Axit asphaltic

Nhæ pháön træåïc ( 2.1.2.3) âaî noïi caïc axit trong pháön càûn nàûng cuía dáöu moí coï
troüng læåüng phán tæí ráút låïn, âàûc tênh pháön gäúc cå baín cuía noï ráút våïi âàûc tênh cuía caïc
cháút nhæûa vaì asphalten, cho nãn coìn âæåüc goüi laì Axit asphaltic. Caïc Axit asphaltic taïch
ra khoíi dáöu, cuîng laì mäüt cháút giäúng nhæ nhæûa, troüng læåüng riãng låïn hån 1. Nhæng Axit
asphaltic khoï hoìatan trong xàng nhe,û chè hoìatan trong ræåüu vaì cloroform. Chênh vç
váûy, khi xaïc âënh caïc cháút nhæûa-asphalten bàòng phæång phaïp kãút tuía asphalten trong
dung mäi parafinic (xàng nheû, ete pãtrol, n-heptan) thç Axit asphaltic nàòm vaìo kãút tuía
våïi asphalten. Sau âoï, duìng ræåüu etylic ræía kãút tuía asphalten, seî taïch âæåüc Axit
asphaltic.
Axit asphaltic cuîng coï thãø âæåüc xem nhæ mäüt axit polinaphtenic vç trong phán
tæí cuía noï chæïa nhiãöu voìng polinaphten ngæng tuû våïi hydrocacbon thåm. Khaïc våïi caïc
axit polinaphtenic âaî khaío saït trong pháön træåïc, trong phán tæí cuía caïc Axit asphaltic coï
caí læu huyình, âäöng thåìi muäúi natri cuía Axit asphaltic ráút khoï tan trong muäúi, muäúi Cu
cuía noï khäng tan trong xàng.
Axit asphaltic trong dáöu moí âæåüc xem nhæ laì saín pháøm trung gian cuía quaï trçnh
biãún âäøi tæì hydrocacbon ban âáöu thaình nhæûa vaì asphalten trong thiãn nhiãn. Quaï trçnh
oxy hoaï caïc hydrocacbon cuía dáöu moí trong âiãöu kiãûn taûo thaình dáöu khê seî dáøn âãún quaï
trçnh taûo thaình caïc saín pháøm mang tênh axit (Axit asphaltic) vaì sau âoï biãún âäøi thaình
caïc saín pháøm trung tênh (nhæûa vaì asphalten). Vç váûy, nãúu do mäüt sæû thay âäøi âiãöu kiãûn
âëa cháút naìo âoï laìm cho caïc táng chæïa dáöu bë náng lãn, hoàûc coï nhiãöu khe næït, âiãöu
kiãûn tiãúp xuïc vaì xám nháûp cuía oxy khäng khê xaíy ra dãù daìng, thç dáöu coï thãø thay âäøi
thaình pháön theo chiãöu hæåïng tàng nhanh caïc cháút nhæûa vaì asphalten, vaì giaím tháúp
thaình pháön hydrocacbon trong dáöu. Kãút quaí laì tyí troüng dáöu tàng lãn, cháút læåüng dáöu
keïm âi.
2.1.5 Næåïc láøn theo dáöu moí(Næåïc khoan)
Næåïc láøn theo dáöu moí (næåïc khoan) sau khi âæåüc taïch så bäü, pháön coìn laûi chuí
yãúu laì caïc nhuí tæång. Nhæîng nhuí tæång naìy thuäüc loaûi ”næåïc trong dáöu” tæïc nhuí tæång
maì dáöu laì mäi træåìng phán taïn, næåïc laì tæåïng phán taïn. Loaûi nhuí tæång naìy laì loaûi gheït
næåïc.trong dáöu luän coï màût nhæîng håüp cháút coï cæûc, caïc axit, caïc cháút nhæûa, asphalten,
nhæîng cháút naìy chè tan trong dáöu chæï khäng tan trong næåïc chênh vç váûy khi xuáút hiãûn
caïc nhuí tæång “næåïc trong dáöu” chuïng seî taûo chung quanh caïc haût nhuí tæång naìy mäüt
låïp voí háúp phuû bãön væîng, maì pháön coï cæûc cuía chuïng quay vaìo næåïc, pháön khäng cæûc
hæåïng vãö dáöu. Do âoï caìng laìm cho nhuí tæång bãön væîng, lå læíng trong dáöu, ráút khoï
taïch.
Trong nhæîng nhuí tæång nhæ váûy âãöu coï næåïc. Thaình pháön hoaï hoüc cuía noï, nhæ
âaî khaío saït træåïc, bao gäöm nhiãöu muäúi khoaïng khaïc nhau, cuîng nhæ mäüt säú kim loaûi
dæåïi daûng khæí hoìatan. Caïc cation cuía næåïc khoan thæåìng gàûp laì: Na+, Ca++, Mg++ vaì êt
hån coï: Fe++ vaì K+. Caïc anion thæåìng gàûp laì:Cl-, HCO3- vaì êt hån coï SO42- vaì CO32-.
Ngoaìi ra coìn mäüt säú oxit kim loaûi khäng phán ly åí daûng keo nhæ Al2O3, Fe2O3, SiO2.
Trong säú caïc cation vaì anion kãø trãn, thç nhiãöu nháút laì Na+ vaì Cl-, cho nãn trong
mäüt säú næåïc khoan åí mäüt säú moí dáöu, säú læåüng hai ion naìy coï khi âãún 90%. So våïi Na+
thç Ca2+ vaì Mg2+ coï säú læåüng êt hån, so våïi SO42-, CO32- thç Cl- vaì HCO3- bao giåì cuîng
cao hån.

Haìm læåüng chung caïc muäúi khoaïng (âäü khoaïng hoaï) cuía næåïc khoan coï thãø
dæåïi 1% cho âãún 20-60%. Váún âãö quan troüng cuía muäúi khoaïng trong næåïc khoan âäúi
våïi nhaì cäng nghãû dáöu moí, laì åí chäø coï mäüt säú muäúi khoaïng ráút dãù bë thuíyphán dæåïi taïc
duûng cuía nhiãût, taûo nãn mäüt säú saín pháøm coï haûi. Thê duû, caïc muäúi MgCl2, CaCl2.
MgCl2 bë thuíyphán ngay åí nhiãût âäü thæåìng, taûo ra HCl gáy àn moìn ráút maûnh hãû âæåìng
äúng vaì thiãút bë cäng nghãû, khi åí nhiãût âäü håi cao thç sæû thuíy phán caìng maînh liãût:
MgCl2 + H2O MgOHCl + HCl
Do âoï, chè cáön coï mäüt læåüng ráút nhoí muäúi MgCl2 (khoaíng 0,04%) cuîng âuí laìm
hæ hoíng thiãút bë do àn moìn. CaCl2 bë thuíyphán êt hån, thê duû åí 340oC chè 10% bë thuíy
phán trong khi âoï thç MgCl2 xem nhæ xaíy ra hoaìn toaìn. NaCl tæång âäúi bãön væîng, háöu
nhæ khäng bë thuíy phán.
Âaïng chuï yï laì trong næåïc khoan hoàûc trong dáöu coï H2S thç khi coï màût caí H2S vaì
caïc muäúi dãù bë thuíy phán kãø trãn, thiãút bë caìng àn moìn ráút nhanh. Nguyãn nhán vç khi
H2S taïc duûng lãn kim loaûi thê duû håüp kim Fe, taûo nãn mäüt låïp sunfua sàõt FeS2. Låïp
sunfua sàõt naìy âæåüc xem nhæ mäüt maìng baío vãû ngàn chàûn sæû àn moìn tiãúp tuûc cuía H2S.
Tuy nhiãn, khi coï màût caïc muäúi khoaïng dãù thuíy phán seî taûo ra HCl. Chênh HCl naìy laûi
taïc duûng våïi låïp sunfua baío vãû FeS2, taûo nãn FeCl2 vaì H2S. FeCl2 hoìatan vaìo dung
dëch H2O läü bãö màût kim loaûi, vaì tæì âoï cæï gáy àn moìn, cho âãún phaï hoíng hoaìn toaìn.
H2S + Fe FeS + H2
FeS + HCl FeCl2 + H2S
Vç váûy, váún âãö laìm saûch caïc nhuí tæång ”næåïc trong dáöu” laì mäüt váún âãö quan
troüng træåïc khi âæa dáöu moí vaìo caïc thiãút bë cäng nghãû âãø chãú biãún.
2.2 Thaình pháön cuía khê

Khê hydrocacbon trong thiãn nhiãn, thæåìng gàûp laì khê âi theo dáöu moí (tæïc khê
âæåüc taûo ra âäöng thåìi cuìng våïi dáöu moí åí khu væûc dáöu khê) hoàûc khê åí caïc táöng chæïa khê
(tæïc khê taûo ra åí khu væûc khê - Hçnh1- Pháön 1-2). Âàûc tênh chung cuía caïc khê kãø trãn laì
chuïng âãöu bao gäöm hai pháön: pháön caïc khê hydrocacbon vaì pháön caïc khê khaïc, khäng
phaíi caïc hydrocacbon.
2.2.1. Pháön caïc håüp cháút hydrocacbon trong khê

Chuí yãúu laì mãtan vaì caïc hydrocacbon âäöng âàóng cuía mãtan coï tæì C1-C4, ngoaìi
ra cuîng coìn coï màût caí C5 vaì C6 våïi mäüt læåüng ráút nhoí. Khê láøn theo dáöu moí (coìn goüi laì
khê dáöu moí) thæåìng coï haìm læåüng caïc âäöng âàóng cao cuía mãtan våïi säú læåüng âaïng kãø,
ngæåüc laûi, khê trong caïc táöng chæïa khê thuáön tuyï (coìn goüi laì khê thiãn nhiãn) thæåìng coï
haìm læåüng CH4 ráút cao, vaì caïc âäöng âàóng cuía noï thç ráút êt.
Coï mäüt säú træåìng håüp tháúy tæì khê thoaït ra coï mäüt læåüng âaïng kãø caïc saín pháøm
loíng nheû ngæng tuû laûi, giäúng nhæ xàng nheû. Khê naìy âæåüc goüi laì khê ngæng tuû. Thæûc
cháút cuía noï cuîng laì khê thiãn nhiãn, vç sau khi caïc saín pháøm ngæng tuû âaî taïch ra hãút,
thaình pháön khê coìn laûi ráút gáön våïi thaình pháön cuía khê thiãn nhiãn, nghéa laì haìm læåüng
cuía CH4 trong âoï cuîng ráút cao.
2.2.2. Pháön caïc håüp cháút khäng phaíi hydrocacbon trong khê
Trong khê dáöu moí, khê thiãn nhiãn, hoàûc khê ngæng tuû bãn caûnh thaình pháön
chênh laì caïc håüp cháút hydrrocacbon thuäüc daíy âäöng âàóng cuía mãtan bao giåì cuîng coï
màût caïc håüp cháút khaïc, khäng thuäüc loaûi hydrocacbon nhæ CO2, N2, H2S, H2, He, Ar,
Ne.. ..trong caïc loaûi khê kãø trãn, thæåìng thç N2 chiãúm pháön låïn. Âàûc biãût trong nhæîng
loaûi khê chæïa haìm læåüng Nitå ráút cao, thç thæåìng coï chæïa He våïi mäüt læåüng âaïng kãø.
3. Phán loaûi dáöu moí

3.1. Phán loaûi dáöu moí theo thaình pháön hoaï hoüc
Nhæ caïc pháön træåïc âaî khaío saït, caïc loaûi dáöu moí trãn thãú giåïi âãöu ráút khaïc nhau
vãö thaình pháön hoaï hoüc vaì nhæîng âàûc tênh khaïc. Do âoï, âãø phán loaûi chuïng thaình tæìng
nhoïm coï tênh cháút giäúng nhau ráút khoï. Trong dáöu moí, pháön chuí yãúu vaì quan troüng
nháút, quyãút âënh caïc âàûc tênh cå baín cuía dáöu moí chênh laì pháön caïc håüp cháút
hydrocacbon chæïa trong âoï. Cho nãn thäng thæåìng dáöu moí hay âæåüc chia theo nhiãöu
loaûi, dæûa vaìo sæû phán bäú tæìng loaûi hydrocacbon trong âoï nhiãöu hay êt. Tuy nhiãn, bãn
caûnh hydrocacbon coìn coï màût nhæîng thaình pháön khäng phaíi hydrocacbon, tuy êt nhæng
chuïng cuîng khäng keïm pháön quan troüng, thê duû nhæ S, caïc cháút nhæûa, asphalten. Do
âoï, mäüt sæû phán loaûi bao truìm âæåüc âáøy âuí caïc tênh cháút khaïc nhau nhæ thãú cuía dáöu moí
tháût khoï khàn vaì vç váûy cho âãún nay cuîng chæa coï caïch phán loaûi naìo âæåüc hoaìn haío
caí.
3.1.1. Phán loaûi dáöu moí theo hoü hydrocacbon

Phán loaûi dáöu moí theo hoü hydrocacbon laì phæång phaïp phán loaûi thäng duûng
nháút. Theo caïch phán loaûi naìy thç dáöu moí noïi chung seî mang âàûc tênh cuía loaûi
hydrocacbon naìo chiãúm æu thãú nháút trong dáöu moí âoï. Nhæ váûy, trong dáöu moí coï ba
loaûi hydrocacbon chênh: parafin, naphten vaì thåm, coï nghéa seî coï 3 loaûi dáöu moí tæång
æïng laì dáöu moí Parafinic, dáöu moí Naphtenic, dáöu moí Aromatic, nãúu mäüt trong tæìng loaûi
trãn láön læåüt chiãúm æu thãú vãö säú læåüng trong dáöu moí. Dáöu moí parafinic seî mang tênh
cháút hoaï hoüc vaì váût lyï âàûc træng cuía caïc hydrocacbon hoü parafinic, tæång tæû dáöu moí
Naphtenic seî mang tênh cháút hoaï hoüc vaì váût lyï âàûc træng cuía hydrocacbon hoü
naphtenic, vaì dáöu moí Aromatic seî mang tênh cháút hoaï hoüc vaì váût lyï âàûc træng cuía
hydrocacbon hoü thåm.
Tuy nhiãn, vç trong pháön nàûng (trãn 350oC), caïc hydrocacbon thæåìng khäng coìn
nàòm åí daûng thuáön chuíng næîa, maì bë träün håüp láøn nhau, lai hoaï láøn nhau. Do âoï, âãø

phán loaûi thæåìng phaíi xeït sæû phán bäú tæìng hoü hydrocacbon chè trong caïc phán âoaûn
chæng cáút maì thäi( nhiãût âäü säi < 350oC).
Chàóng haûn, theo caïch phán loaûi cuía Kontorovich (Liãn xä) thç khi tháúy trong
saín pháøm chæng cáút laì hydrrocacbon naìo coï haìm læåüng trãn 75% thç dáöu moí seî âæåüc
mang tãn goüi cuía loaûi hydrocacbon âoï. Thê duû coï mäüt loaûi dáöu moí maì trong saín pháøm
chæng cáút cuía noï coï 80% hydrocacbon parafinic, 15% hydrocacbon Naphtenic, 5%
hydrocacbon thåm, loaûi dáöu moí naìy seî âæåüc xãúp vaìo hoü dáöu Parafinic.
Tuy nhiãn, trong thæûc tãú nhæîng hoü dáöu thuáön chuíng nhæ váûy ráút êt gàûp, âàûc biãût
laì hoü dáöu Aromatic háöu nhæ trãn thãú giåïi khäng coï. Vç váûy, nhæîng træåìng håüp maì
hydrocacbon trong âoï chiãúm tyí lãû khäng chãnh nhau quaï nhiãöu, dáöu moí seî mang âàûc
tênh häùn håüp trung gian giæîa nhæîng loaûi hydrocacbon âoï. Nhæ váûy, bãn caûnh 3 hoü dáöu
chênh, seî gàûp nhæîng hoü dáöu häùn håüp trung gian giæîa parafinic vaì naphtenic, giæîa
parafinic vaì Aromatic, giæîa naphenic vaì aromatic.
Cuîng theo caïch phán loaûi cuía Kontorovich (Liãn xä), khi trong phán âoaûn
chæng cáút cuía dáöu moí loaûi hydrocacbon naìo chiãúm dæåïi 25%, thç dáöu moí seî khäng
mang tãn goüi cuía loaûi hydrocacbon âoï. Chè khi naìo haìm læåüng cuía noï trãn 25%, thç
dáöu moí seî mang tãn goüi cuía noï. Trong træåìng håüp naìy loaûi hydrocacbon naìo chiãúm säú
læåüng êt hån, seî âæåüc goüi træåïc vaì nhiãöu hån seî âæåüc goüi sau. Thê duû, coï mäüt loaûi dáöu
moí maì trong phán âoaûn chæng cáút cuía noï chæïa 50% hydrocacbon parafinic, 30%
hydrocacbon naphtenic, 20% hydrocacbon thåm, theo caïch phán loaûi noïi trãn, dáöu naìy
seî thuäüc hoü Naphteno-parafinic.
Bàòng caïch nhæ váûy roî raìng dáöu moí seî coï thãø phán thaình caïc hoü sau âáy:
3 hoü dáöu moí chênh:
- Hoü parafinic
- Hoü naphtenic
- Hoü Aromatic
6 hoü dáöu trung gian
- Hoü naphteno-parafinic
- Hoü parafino-naphtenic
- Hoü aromato-naphtenic
- Hoü naphteno-aromatic
- Hoü aromato-parafinic
- Hoü parafino-aromatic
6 hoü dáöu häùn håüp
- Hoü parafino-aromato-naphtenic
- Hoü aromato-parafino-naphtenic
- Hoü naphteno-parafino-aromatic
- Hoü parafino-naphteno-aaarrmatic
- Hoü naphteno- aromato-parafinic
- Hoü aromato-naphteno-parafinic
Trong thæûc tãú, dáöu hoü aromatic, dáöu hoü aromato-parafinic, parafino-aromatic
háöu nhæ khäng coï, coìn nhæîng hoü dáöu häùn håüp chiãúm tyí lãû cuîng ráút êt. Chuí yãúu nháút laì
caïc hoü dáöu trung gian.
Âãø coï thãø phán loaûi dáöu moí theo hoü hydrocacbon nhæ trãn coï thãø sæí duûng
phæång phaïp phán têch xaïc âënh thaình pháön hoaï hoüc nhàòm khaío saït sæû phán bäú
hydrocacbon caïc loaûi khaïc nhau trong dáöu moí. Tuy nhiãn, caïch laìm nhæ váûy ráút phæïc
taûp. Ngaìy nay, âãø âån giaín hoaï viãûc phán loaûi, thæåìng sæí duûng caïc thäng säú váût lyï nhæ
âo tyí troüng, nhiãût âäü säi.. ..dæåïi âáy seî giåïi thiãûu mäüt säú phæång phaïp thuäüc loaûi naìy.
3.1.1.1 Phán loaûi dáöu moí theo hoü hydrocacbon bàõng caïch âo tyí troüng mäüt
säú phán âoaûn choün læûa.
Phæång phaïp naìy thæûc hiãûn bàòng caïch âo tyí troüng cuía hai phán âoaûn dáöu moí,
taïch ra trong giåïi haûn nhiãût âäü sau:
- Phán âoaûn1, bàòng caïch chæng cáút dáöu moí åí aïp suáút thæåìng (trong bäü chæng
tiãu chuáøn Hemfel) láúy ra phán âoaûn coï giåïi haûn nhiãût âäü säi 250-275oC.
- Phán âoaûn 2, bàòng caïch chæng pháön coìn laûi trong chán khäng (åí 40mmHg)
láúy ra phán âoaûn säi åí 275-300oC åí aïp suáút chán khäng (tæång âæång
390 ÷ 415oC åí aïp suáút thæåìng).
Càn cæï vaìo giaï trë tyí troüng âo âæåüc cuía hai phán âoaûn vaì âäúi chiãúu vaìo caïc giåïi
haûn quy âënh cho tæìng loaûi dáöu trong baíng 16 dæåïi âáy, maì xãúp dáöu thuäüc vaìo hoü naìo.

Baíng 16: Giåïi haûn tyí troüng hai phán âoaûn choün læûa âãø phán loaûi dáöu moí
theo hoü hydrocacbon.
Hoü dáöu moí Tyí troüng ( d 15.615.6 )
Phán âoaûn 1 Phán âoaûn 2
Hoü parafinic 0,8251 0,8762
Hoü parafino-trung gian 0,8251 0,8767-0,9334
Hoü trung gian-parafinic 0,8256-0,8597 0,8762
Hoü trung gian 0,8256-0,8597 0,8767-0,9334
Hoü naphtenic 0,8256-0,8597 ≥ 0,9340
Hoü naphteno-trung gian ≥ 0,8602 0,8767-0,9223
Hoü naphtenic ≥ 0,8602 ≥ 0,9340
3.1.1.2. Phán loaûi dáöu moí theo hoü hydrocacbon bàòng caïch dæûa vaìo tyí troüng
vaì nhiãût âäü säi.
Nelson-Watson vaì Hurrphy, khi nghiãn cæïu mäúi quan hãû vãö tyí troüng vaì nhiãût âäü
säi cuía tæìng hoü hydrocacbon riãng biãût, nháûn tháúy chuïng âãöu tuán theo mäüt quy luáût
nháút âënh vaì tæìng hoü hydrocacbon âãöu coï mäüt giaï trë ráút âàûc træng. Mäúi quan hãû giæîa tyí
troüng, nhiãût âäü vaì hãû säú âàûc træng âoï âæåüc biãøu diãøn qua hãû thæïc sau:
3T
K= (1-2)
d
Trong âoï:
-K: hãû säú âàûc træng cho tæìng hoü hydrocacbon
-K=13: âàûc træng cho hoü hydrocacbon parafinic
-K=11: âàûc træng cho hoü hydrocacbon naphtenic
-K=10: âàûc træng cho hoü hydrocacbon thåm
-T: nhiãût âäü säi cuía hydrocacbon, tênh bàòng âäü Renkin(oR) (
chuyãøn âäøi sang oC: oR= 1,8(oC) + 491,4)
-d: tyí troüng cuía hydrocacbon âo åí 15,6oC so våïi næåïc cuîng åí nhiãût
âäü âoï(d15,615,6).
Âäúi våïi dáöu moí, hãû säú K nàòm trong nhæîng giåïi haûn sau:
-K 13 - 12,15 dáöu thuäüc hoü parafinic
-K 12,1 - 11,15 dáöu thuäüc hoü trung gian
-K 11,45 - 10,5 dáöu thuäüc hoü naphtenic.
Cáön chuï yï laì åí hoü parafin, trë säú K caìng cao dáöu caìng mang âàûc tênh parafinic roî
rãût, khi tri säú K giaím dáön dáöu moí mang âàûc tênh parafinic yãúu hån, do tênh cháút cuía
dáöu trung gian aính hæåíng. Ngæåüc laûi, âäúi våïi dáöu naphtenic, khi hãû säú K caìng gáön âãún
10 dáöu caìng mang âàûc tênh trung gian våïi aromatic, vaì khi hãû säú K gáön âãún 11 seî mang

âàûc tênh naphtenic roî rãût. Khi hãû säú K caìng låïn, dáöu caìng mang âàûc tênh häùn håüp våïi
dáöu trung gian giæîa parafinic vaì naphtenic.
Dæûa vaìo tyí troüng vaì nhiãût âäü säi cuía caïc loaûi hydrocacbon khaïc nhau Nelson-
Watson coìn thiãút láûp mäüt mäúi quan hãû khaïc, qua mäüt hãû thæïc goüi laì chè säú tæång quan
sau âáy:
48,640
CI = + 473,7.d 15,615,6 − 456,8 (1-3)
o
T( K )
Chè säú tæång quan naìy (CI: Correlation Index) cuîng suy tæì caïc hoü hydrocacbon
khaïc nhau, aïp duûng cho dáöu moí vaì cho tháúy, nãúu khi CI=0 dáöu thuäüc hoü parafinic, khi
CI=100 dáöu thuäüc hoü Aromatic. Tuy nhiãn, chè säú tæåüng quan sæí duûng khäng thuáûn
tiãûn vaì êt phäø biãún bàòng hãû säú âàûc træng K.
3.1.2. Phán loaûi dáöu moí theo hoü hydrocacbon kãút håüp våïi caïc håüp cháút
khäng thuäüc hoü hydrocacbon.
Nhæ trãn âaî noïi, trong dáöu moí, bãn caûnh pháön caïc håüp cháút hydrocacbon âæåüc
xem laì chênh yãúu vaì quan troüng nháút, coìn coï mäüt säú håüp cháút khäng thuäüc hoü
hydrocacbon, tuy säú læåüng êt nhæng coï nhiãöu aính hæåíng quan troüng khi sæí duûng. Do
âoï, nàòm 1969, Byramjee-Vasse vaì Bestongeff âaî giåïi thiãûu mäüt caïch phán loaûi khaïc,
trong âoï khi phán loaûi dáöu theo hoü hydrocacbon coìn chuï yï âãún caí mäüt säú håüp cháút khaïc
nhæ S, asphalten vaì tyí troüng cuía dáöu næîa.
Våïi läúi phán loaûi naìy, âoìi hoíi phaíi xaïc âënh tyí säú hydrocacbon caïc loaûi, trong
toaìn bäü dáöu moí noïi chung chæï khäng phaíi trong phán âoaûn, saín pháøm chæng cáút. Khi
âaî biãút âæåüc tyí lãû hydrocacbon caïc loaûi dáöu moí, vaì biãút âæåüc sæû phán bäú caïc thaình
pháön khaïc khäng thuäüc loaûi hydrocacbon (læu huyình, asphalten) cuîng nhæ tyí troüng cuía
dáöu moí, coï thãø dãù daìng phán loaûi chuïng vaìo nhæîng ä âaî chæïa sàón.
3.2. Phán loaûi dáöu moí theo tyí troüng.

Trong quaï trçnh biãún âäøi cuía dáöu moí trong tæû nhiãn, âäü biãún cháút caìng tàng dáöu
caìng nheû dáön. Âàûc træng hoaï hoüc cuía noï laì ráút nhiãöu caïc hydrocacbon parafinic coï
troüng læåüng phán tæí beï, do âoï pháön nheû ráút giaìu caïc hydrocacbon parafinic. Màût khaïc,
âäü biãún cháút caìng cao, dáöu caìng nheû dáön coìn do haìm læåüng caïc cháút nhæûa vaì asphalten
êt, vç quaï trçnh biãún âäøi tæì nhæûa sang asphalten sáu räüng âaî laìm giaím dáön haìm læåüng
nhæûa, tàng dáön asphalten. Tuy nhiãn, nhæ trong pháön 2.1.4 træåïc âáy âaî noïi, asphalten
khäng tan trong dung mäi parafinic, vç váûy cuìng våïi sæû tàng âäü biãún cháút, tênh cháút
parafinic cuía dáöu tàng lãn, laìm cho asphalten âæåüc taûo ra liãön bë kãút tuía khäng tan, taïch
ra khoíi dáöu. Haìm læåüng nhæîng håüp cháút khaïc (S, O) cuîng giaím dáön theo chiãöu tàng cuía
âäü biãún cháút.

Chênh vç thãú, giæîa tyí troüng vaì caïc âàûc tênh hoaï hoüc cuía dáöu coï mäüt mäúi quan hãû
khaï chàût cheî. Sæû thay âäøi haìm læåüng S theo tyí troüng cuía dáöu moí cuîng tháúy coï mäüt mäúi
quan hãû gáön nhæ âäöng nháút : tyí troüng dáöu caìng låïn, âäü chæïa S trong dáöu caìng cao.
Vç thãú, viãûc phán loaûi dáöu moí theo tyí troüng, trong mäüt chæìng mæûc naìo âoï cuîng
coï thãø giuïp nháûn âënh så bäü vãö âàûc tênh hoaï hoüc cuía loaûi dáöu âoï. Chênh theo caïc phán
loaûi cuía Bestougeff cho tháúy nhæîng loaûi dáöu nheû trãn thãú giåïi thæåìng gàûp háöu hãút laì
dáöu hoü parafinic, nhæîng loaûi dáöu nàûng vaì ráút nàûng âa pháön laì caïc loaûi dáöu hoü naphtenic
hoàûc naphteno-aromatic. Song cuîng theo caïch phán loaûi naìy cho tháúy, cuìng mäüt tyí
troüng, nhæng dáöu cuîng coï thãø thuäüc vaìo nhiãöu hoü khaïc nhau. Âoï chênh laì âiãøm yãúu cuía
caïch phán loaûi theo tyí troüng vaì vç váûy âaî laìm cho caïch phán loaûi naìy ngaìy nay khäng
coìn âæåüc chuï yï næîa.
Âãø phán loaûi theo tyí troüng, thæåìng coï thãø chia dáöu laìm nhiãöu cáúp nàûng nheû khaïc
nhau. Chàóng haûn, coï thãø chia dáöu laìm 3 cáúp sau:
-Dáöu nheû, khi : d1515 < 0,828
-Dáöu nàûng trung bçnh, khi: 0,828 < d1515 < 0,884
-Dáöu nàûng, khi: d1515 > 0,884
Cuîng coï thãø chia dáöu laìm 4 cáúp nhæ sau:
-Dáöu nheû, khi : d204 < 0,830
-Dáöu trung bçnh, khi d204 = 0,831-0,860
-Dáöu nàûng, khi d204 = 0,861-0,920
-Dáöu ráút nàûng, khi d204 > 0,920.
Tháûm chê, ngæåìi ta cuîng coìn coï thãø chia dáöu laìm 5 cáúp:
-Dáöu nheû, khi d204 < 0,830
-Dáöu nhe væìaû, khi : d204 = 0,831-0,850
-Dáöu håi nàûngû, khi : d204 = 0,851-0,865
-Dáöu nàûng, khi : d204 = 0,866-0,905
-Dáöu ráút nàûngû, khi : d204 > 0,905

PHÁÖN II
THAÌNH PHÁÖN VAÌ TÊNH CHÁÚT CUÍA CAÏC
PHÁN ÂOAÛN DÁÖU MOÍ
Dáöu moí, khi muäún chãú biãún thaình caïc saín pháøm âãöu phaíi âæåüc chia nhoí thaình
tæìng phán âoaûn heûp våïi caïc khoaíng nhiãût âäü säi nháút âënh. Nhæîng phán âoaûn naìy noïi
chung tæång æïng våïi caïc saín pháøm cuäúi cuìng cuía quaï trçnh chãú biãún nãn chuïng âæåüc
mang tãn caïc saín pháøm âoï. Thäng thæåìng, dáöu moí âæåüc chia thaình caïc phán âoaûn
chênh sau âáy:
- Phán âoaûn xàng, våïi khoaíng nhiãût âäü säi dæåïi 180oC
- Phán âoaûn Kerosen, våïi khoaíng nhiãût âäü säi tæì : 180-250oC
- Phán âoaûn Gas-oil, våïi khoaíng nhiãût âäü säi tæì : 250-350oC
- Phán âoaûn dáöu nhåìn (hay coìn goüi phán âoaûn Gasoil nàûng), våïi khoaíng nhiãût
âäü säi tæì 350-500oC
- Phán âoaûn càûn(Gudrong), våïi khoaíng nhiãût âäü säi > 500oC.
Trong caïc phán âoaûn trãn âáy, sæû phán bäú caïc håüp cháút hydrocacbon vaì khäng
phaíi hydrocacbon cuía dáöu moí noïi chung khäng âäöng nháút, chuïng thay âäøi ráút nhiãöu
khi âi tæì phán âoaûn nheû sang phán âoaûn nàûng hån, vç váûy tênh cháút cuía tæìng phán âoaûn
âãöu khaïc nhau. Hån næîa, caïc loaûi dáöu moí ban âáöu âãöu coï tênh cháút vaì sæû phán bäú caïc
håüp cháút hæîu cå trong âoï cuîng khaïc nhau, cho nãn tênh cháút cuía tæìng phán âoaûn dáöu
moí coìn phuû thuäüc ráút nhiãöu vaìo âàûc tênh hoaï hoüc cuía loaûi dáöu ban âáöu næîa.
1.Thaình pháön hoaï hoüc caïc phán âoaûn dáöu moí.

1.1Phán âoaûn xàng
Våïi khoaíng nhiãût âäü säi nhæ âaî noïi trãn, phán âoaûn xàng bao gäöm caïc
hydrocacbon coï säú nguyãn tæí cacbon trong phán tæí tæì C5 âãún C10, ba loaûi
hydrocacbon: parafinic, naphtenic vaì thåm âãöu coï màût trong phán âoaûn xàng. Háöu nhæ
táút caí caïc cháút âaûi diãûn vaì mäüt säú âäöng phán cuía caïc parafin, cycloparafin (cyclopentan
vaì cyclohexan) vaì hydrocacbon thåm coï nhiãût âäü säi âãún 180oC âãöu tçm tháúy trong
phán âoaûn naìy. Tuy nhiãn, thaình pháön cuîng nhæ säú læåüng cuía caïc hydrocacbon trãn
thay âäøi ráút nhiãöu theo tæìng loaûi dáöu. Âäúi våïi dáöu hoü parafinic, phán âoaûn xàng chæïa
ráút nhiãöu hydrocacbon parafinic, trong âoï caïc parafin maûch thàóng thæåìng chiãúm tyí lãû
cao hån caïc parafin maûch nhaïnh. Caïc parafin maûch nhaïnh naìy laûi thæåìng coï cáúu truïc
maûch chênh daìi, nhaïnh phuû ráút ngàõn (chuí yãúu laì nhoïm metyl) vaì säú læåüng nhaïnh ráút êt
(chuí yãúu laì mäüt nhaïnh, coìn hai vaì ba nhaïnh thç êt hån, bäún nhaïnh thç ráút hiãúm hoàûc
khäng coï).
Âäúi våïi dáöu hoü naphtenic, phán âoaûn xàng laûi chæïa nhiãöu hydrocacbon
naphtenic, nhæng thæåìng nhæîng cháút âæïng vaìo âáöu daíy âäöng phán (cyclopentan vaì

cyclohexan) laûi thæåìng coï säú læåüng êt hån caïc âäöng phán cuía chuïng. Nhæîng âäöng phán
naìy coï dàûc tênh laì coï nhiãöu nhaïnh phuû, nhaïnh naìy thæåìng loaûi ngàõn (nhæ metyl) chiãúm
pháön låïn. Do âoï, våïi nhæîng âäöng âàóng cuía cyclopentan vaì cyclohexan, nãúu khi säú
cacbon trong pháön nhaïnh phuû laì 2 thç säú læåüng loaûi âäöng phán coï hai nhaïnh phuû våïi
gäúc metyl seî nhiãöu hån loaûi âäöng phán coï mäüt nhaïnh phuû daìi våïi gäúc etyl. Tæång tæû,
nãúu trong pháön nhaïnh phuû daìi våïi gäúc etyl, thê duû cuía cyclopentan, laì 3 nguyãn tæí
cacbon, thç säú læåüng trimetyl cyclopentan bao giåì cuîng êt hån caí.
Caïc hydrocacbon thåm coï trong phán âoaûn xàng thæåìng khäng nhiãöu nhæng quy
luáût vãö sæû phán bäú giæîa benzen vaì caïc âoìng phán cuía noï, thç cuîng tæång tæû nhæ caïc
naphten.
Quy luáût chung vãö sæû phán bäú hydrocacbon caïc loaûi kãø trãn trong phán âoaûn
xàng thæåìng gàûp åí nhæîng loaûi dáöu coï tuäøi âëa cháút khaïc nhau nhæ sau: dáöu åí tuäøi
Kairozäi (cáûn sinh, dæåïi 65 triãûu nàm) trong phán âoaûn nàûng thæåìng coï haìm læåüng
hydrocacbon naphtenic cao, coìn dáöu åí tuäøi Mesozäi (trung sinh, tæì 65-250 triãûu nàm)
haìm læåüng naphtenic giaím dáön trong phán âoaûn xàng, vaì cho âãún tuäøi Palcozäi (cäø
sinh, tæì 250-600triãûu nàm) haìm læåüng naphtenic trong xàng laì beï nháút. Âäúi våïi caïc
hydrocacbon parafinic, thç hçnh aính laûi ngæåüc laûi, dáöu åí tuäøi cäø sinh xàng coï haìm
læåüng parafin cao nháút, coìn dáöu åí tuäøi cáûn sinh, xàng coï haìm læåüng parafin tháúp nháút.
Âiãöu âaïng chuï yï laì åí loaûi xàng cuía dáöu cáûn sinh tyí lãû caïc iso parafin bao giåì cuîng ráút
låïn, so våïi caïc n -parafin vaì dáöu åí tuäøi cäø sinh thç ngæåüc laûi. Thaình pháön trung bçnh
cuía caïc loaûi xàng tæì nhæîng loaûi dáöu moí khaïc coï thãø tháúy nhæ sau:
Baíng 4 Thaình pháön trung bçnh caïc hydrocacbon trong phán âoaûn
xàng(<200oC) cuía caïc loaûi dáöu moí.
Tuäøi âëa cháút Parafin
Thåm Naphten
Nguyãn âaûi Triãûu nàm n-parafin i-parafin Täøng cäüng
Cáûn sinh < 65 17 49 9 25 34
Trung sinh 65-250 9 27 30 34 64
Cäø sinh 250-600 11 21 32 36 68
Mäüt säú quy luáût khaïc vãö sæû phán bäú caïc hydrocacbon trong phán âoaûn xàng coï
tênh cháút tæång âäúi phäø biãún laì åí nhiãût âäü säi caìng tháúp, haìm læåüng hydrocacbon
parafinic bao giåì cuîng ráút låïn, vaì åí nhiãût âäü säi caìng cao, thç hydrocacbon loaûi naìy seî
giaím dáön, nhæåìng chäø cho hydrocacbon naphtenic vaì thåm.
Ngoaìi hydrocacbon, trong säú caïc håüp cháút khäng thuäüc hoü hydrocacbon nàòm
trong phán âoaûn xàng thæåìng coï caïc håüp cháút cuía S, N2 vaì O2. Caïc cháút nhæûa vaì
asphalten khäng coï trong phán âoaûn naìy.
Trong säú caïc håüp cháút læu huyình cuía dáöu moí nhæ âaî khaío saït åí pháön træåïc, thç
læu huyình Mercaptan laì daûng chuí yãúu cuía phán âoaûn xàng, nhæîng daûng khaïc cuîng coï
nhæng êt hån. Caïc håüp cháút cuía nitå trong phán âoaûn xàng noïi chung ráút êt, thæåìng dæåïi

daûng vãút, nãúu coï thæåìng chè coï caïc håüp cháút chæïa mäüt nguyãn tæí N mang tênh bazå nhæ
Pyridin. Nhæîng håüp cháút cuía oxy trong phán âoaûn xàng cuîng ráút êt, daûng thæåìng gàûp laì
mäüt säú axit beïo vaì âäöng âàóng cuía phenol.
1.2.Phán âoaûn Kerosen vaì gas-oil

Phán âoaûn Kerosen våïi khoaíng nhiãût âäü säi tæì 180-250oC bao gäöm nhæng
hydrocacbon coï säú nguyãn tæí cacbon trong phán tæí tæì C11-C15 vaì phán âoaûn gasoil, våïi
khoaíng nhiãût âäü säi tæì 250-350oC bao gäöm nhæîng hydrocacbon coï säú nguyãn tæí
cacbon trong phán tæí tæì C16-C20.
Âàûc âiãøm chung vãö caïc hydrocacbon parafinic trong phán âoaûn kerosen-gasoil
laì sæû phán bäú giæîa cáúu truïc thàóng vaì cáúu truïc nhaïnh åí âáy coï khaïc: háöu hãút laì cáúu truïc
maûch thàóng(n-parafin), daûng cáúu truïc nhaïnh âäöng phán cuía chuïng thç ráút êt. Thæåìng
trong caïc säú âäöng phán åí phán âoaûn naìy, daûng cáúu truïc isoprenoid coï thãø chiãúm âãún
20-40% trong täøng säú caïc daûng âäöng phán tæì C11-C20. Âaïng chuï yï laì vãö cuäúi phán âoaûn
gasoil, bàõt âáöu coï màût nhæîng hydrocacbon n-parafinic coï nhiãût âäü kãút tinh cao nhæ
trong baíng 3, pháön 2.1.1.1 âaî cho tháúy: våïi C16, coï nhiãût âäü kãút tinh åí 18,1oC, vaì C20 coï
nhiãût âäü kãút tinh åí 36,7oC. Khi nhæîng parafin naìy kãút tinh, chuïng seî taûo ra mäüt bäü
khung phán tæí, nhæîng hydrocacbon khaïc coìn laûi åí daûng loíng seî nàòm trong âoï, vaì vç
váûy, nãúu caïc n-parafin ràõn naìy coï nhiãöu, chuïng seî laìm cho caí phán âoaûn máút tênh linh
âäüng tháûm chê coï thãø laìm âäng âàûc laûi åí nhæîng nhiãût âäü tháúp.
Nhæîng hydrocacbon caïc loaûi naphten vaì thåm trong phán âoaûn naìy bãn caûnh
nhæîng loaûi coï cáúu truïc mäüt voìng vaì coï nhiãöu nhaïnh phuû dênh xung quanh coìn coï màût
caïc håüp cháút 2 hoàûc 3 voìng, caïc daûng nhæ âaî khaío saït åí pháön 2.1.1.3 vaì 2.1.1.4. Trong
phán âoaûn kerosen, caïc håüp cháút naphten vaì thåm 2 voìng chiãúm pháön låïn, coìn trong
phán âoaûn gasoil, caïc håüp cháút naphten vaì thåm 3 voìng laûi tàng lãn. Ngoaìi ra trong
kerosen cuîng nhæ trong gasoil âaî bàõt âáöu coï màût caïc håüp cháút hydrocacbon coï cáúu truïc
häùn håüp giæîa voìng naphten vaì thåm nhæ tãtralin vaì caïc âäöng âàóng cuía chuïng.
Nãúu nhæ trong phán âoaûn xàng, læu huyình daûng mercaptan chiãúm pháön chuí yãúu
trong säú caïc håüp cháút læu huyình åí âoï, thç trong phán âoaûn kerosen loaûi læu huyình
mercapten âaî giaím âi mäüt caïch roî rãût, vaì vãö cuäúi phán âoaûn naìy, háöu nhæ khäng coìn
mercaptan næîa. Thay thãú vaìo âoï laì læu huyình daûng sunfua vaì disunfua, cuîng nhæ læu
huyình trong caïc maûch dë voìng. Trong säú naìy, caïc sunfua voìng no (dë voìng) laì loaûi coï
chuí yãúu åí phán âoaûn kerosen vaì gasoil.
Caïc håüp cháút chæïa oxy trong phán âoaûn kerosen vaì gasoil cuîng tàng dáön lãn.
Âàûc biãût åí phán âoaûn naìy, caïc håüp cháút chæïa oxy dæåïi daûng axit, chuí yãúu laì axit
naphtenic coï raït nhiãöu vaì âaût âãún cæûc âaûi åí trong phán âoaûn gasoil.
Ngoaìi caïc axit, caïc håüp cháút chæïa oxy trong phán âoaûn kerosen vaì gasoil coìn coï
caïc phenol vaì âäöng âàóng cuía chuïng nhæ crezol, dimetyl phenol.

Caïc håüp cháút cuía nitå trong phán âoaûn naìy cuîng coï êt nhæng chuïng coï thãø nàòm
dæåïi daûng caïc Quinolin vaì âäöng âàóng, hoàûc caïc håüp cháút chæïa nitå khäng mang tênh
bazå nhæ Pirol, Indol vaì caïc âäöng âàóng cuía noï.
Trong phán âoaûn Kerosen vaì gasoil bàõt âaìu coï màût caïc cháút nhæûa. Trong phán
âoaûn kerosen säú læåüng caïc cháút nhæûa ráút êt, troüng læåüng phán tæí cuía nhæûa coìn tháúp
(200-300) trong phán âoaûn gasoil säú læåüng caïc cháút nhæûa coï tàng lãn mäüt êt, troüng
læåüng phán tæí cuía nhæûa cuîng cao hån(300-400). Noïi chuïng caïc cháút nhæûa cuía dáöu moí
thæåìng táûp trung chuí yãúu vaìo caïc phán âoaûn sau gasoil, coìn trong caïc phán âoaûn naìy
säú læåüng chuïng ráút êt.
1.3.Phán âoaûn dáöu nhåìn.

Phán âoaûn dáöu nhåìn våïi khoaíng nhiãût âäü säi tæì 350-500oC bao gäöm nhæîng
hydrocacbon coï säú nguyãn tæí cacbon trong phán tæí tæì C21-C35 (hoàûc 40). Nhæîng
hydrocacbon trong phán âoaûn naìy coï troüng læåüng phán tæí låïn, coï cáúu truïc phæïc taûp, âàûc
biãût laì daûng häùn håüp tàng lãn nhanh.
Nhæîng hydrocacbon parafinic daûng thàóng vaì nhaïnh, noïi chung êt hån so våïi
caïc hydrocacbon loaûi naphtenic, thåm hay häùn håüp, ngay caí trong nhæîng dáöu moí thuäüc
hoü parafinic cuîng thãú.
Caïc iso-parafin thæåìng êt hån caïc n-parafin. Caïc iso-parafin thæåìng coï cáúu truïc
maûch daìi, êt nhaïnh, vaì caïc nhaïnh phuû chuí yãúu laì gäúc metyl.
Caïc hydrocacbon loaûi naphten coï leî laì loaûi chiãúm âa pháön trong phán âoaûn
naìy, säú voìng caïc naphten naìy coï tæì 1 âãún 5, âäi khi coï 9. Nhæng voìng naphten laûi
thæåìng coï nhiãöu nhaïnh phuû, nhæîng loaûi naphten 1 voìng thæåìng coï nhaïnh phuû daìi vaì
cáúu truïc nhaïnh phuû naìy thuäüc loaûi êt nhaïnh. Khi nghiãn cæïu sæû phán bäú hydrocacbon
loaûi naphten vaì iso-parafin trong phán âoaûn dáöu nhåìn âaî âæåüc loaûi caïc n-parafin vaì
hydrocacbon thåm cuía 1 loaûi dáöu moí thuäüc hoü trung gian, cho tháúy caïc naphten chiãúm
pháön låïn, trong âoï nhiãöu nháút laì nhæîng loaûi 2, 3, 4 vaì 5 voìng.

Baíng 5: Thaình pháön naphten vaì iso-parafin trong phán âoaûn dáöu nhåìn
âaî khæí n-parafin vaì thåm cuía dáöu moí hoü trung gian.
Loaûi hydrocacbon % thãø têch
- Iso-parafin 26
- Naphten 1 voìng 8
Caïc hydrocacbon thåm åí phán âoaûn dáöu nhåìn laì nhæîng loaûi coï 1, 2 vaì 3 voìng
thåm, coìn loaûi 5 voìng thåm tråí lãn coï ráút êt. Âaûi bäü pháûn caïc hydrocacbon thåm trong
phán âoaûn dáöu nhåìn âãöu nàòm dæåïi daûng häùn håüp våïi voìng naphten.
Trong phán âoaûn dáöu nhåìn, caïc håüp cháút khaïc ngoaìi hydrocacbon cuîng chiãúm
pháön âaïng kãø. Háöu nhæ trãn 50% læåüng læu huyình cuía dáöu moí âãöu táûp trung vaìo phán
âoaûn dáöu nhåìn vaì càûn. Caïc håüp cháút cuía læu huyình trong phán âoaûn naìy chuí yãúu laì caïc
sunfua, diunfua, caïc sunfua dë voìng, hoàûc sunfua näúi våïi caïc voìng thåm 1 hay nhãöu
voìng ngæng tuû våïi voìng naphten, caïc tiophen nhiãöu voìng.
Nhæîng håüp cháút cuía nitå, nãúu nhæ trong caïc phán âoaûn træåïc chuí yãúu laì daûng
piridin vaì quinolin, thç trong phán âoaûn naìy, ngoaìi caïc âäöng âàóng cuía piridin vaì
quinolin, coìn coï caí caïc pyrol, cacbozol vaì nhæîng âäöng âàóng cuía chuïng våïi säú læåüng
khaï låïn.
Trong phán âoaûn dáöu nhåìn, coìn coï màût caïc håüp cháút cå kim, chæïa caïc kim loaûi
nhæ V, Ni, Cu, Fe.. ..Tuy váûy, caïc phæïc cháút naìy thæåìng táûp trung âaûi bäü pháûn trong
pháön càûn Goudron.
Caïc håüp cháút chæïa oxy nàòm trong phán âoaûn dáöu nhåìn laì caïc axit naphtenic,
caïc axit asphaltic. Säú læåüng caïc axit naphtenic trong phán âoaûn naìy êt hån so våïi trong
phán âoaûn Gasoil. Âàûc âiãøm cuía caïc axit naphtenic naìy laì pháön hydrocacbon cuía
chungs laì loaûi nhiãöu voìng, hoàûc laì nhiãöu voìng naphten, hoàûc laì nhiãöu voìng naphten vaì
thåm häùn håüp. Axit asphaltic cuîng coï thãø âæåüc xem nhæ mäüt axit poli naphtenic vç
chuïng cuîng coï cáúu truïc nhiãöu voìng thåm. Tuy nhiãn, daûng axit asphaltic thæåìng nàòm
chuí yãúu trong pháön càûn goudron.
ÅÍ phán âoaûn dáöu nhåìn, caïc cháút nhæûa coï màût våïi säú læåüng âaïng kãø, vaì tàng ráút
nhanh vãö cuäúi phán âoaûn naìy.

1.4 Càûn Goudron

Càûn goudron laì pháön coìn laûi coï nhiãût âäü säi trãn 500oC. ÅÍ âáy táûp trung nhæîng
hydrocacbon coï säú nguyãn tæí cacbon trong phán tæí tæì C41 tråí lãn, coï thãø âãún C50-C60,
tháûm chê cuîng coï thãø lãn âãún C80. Vç thãú cáúu truïc caïc hydrocacbon naìy ráút phæïc taûp,
nhæng cáúu truïc chuí yãúu cuía caïc hydrocacbon coï thãø coï åí âáy laì loaûi coï hãû voìng thåm
vaì naphten nhiãöu voìng ngæng tuû cao. Nhæîng hydrocacbon naìy coï trong càûn goudron,
hoüp thaình mäüt nhoïm goüi laì nhoïm nhåìn nàûng (coï thãø goüi tàõt laì nhoïm dáöu) trong càûn
goudron. Nhoïm caïc cháút dáöu naìy hoìatan täút trong caïc dung mäi nhæ xàng nheû n-pentan
hay iso-pentan, nhæng khäng thãø taïch chuïng ra bàòng caïch duìng caïc cháút háúp phuû nhæ
than hoaût tênh, silicagel, âáút seït, vç caïc hydrocacbon laì nhæîng cháút khäng cæûc. Khaïc våïi
nhoïm caïc cháút dáöu, caïc cháút nhæûa coï trong càûn goudron cuîng hoìatan täút trong nhæîng
dung mäi væìa kãø trãn, song vç chuïng laì nhæîng cháút coï cæûc maûnh, chuïng dãù daìng háúp
phuû trãn caïc cháút háúp phuû ràõn nhæ silicagel, âáút seït, than hoaût tênh. Cho nãn, bàòng caïch
naìy dãù daìng taïch nhoïm caïc cháút dáöu ra khoíi nhoïm caïc cháút nhæûa. Caïc cháút nhæûa åí
trong càûn goudron coï troüng læåüng phán tæí ráút cao (700-900), âäöng thåìi chæïa nhiãöu S,
N, O. trong càûn goudron, táút caïc cháút asphalten cuía dáöu moí âãöu nàòm åí âáy, vç váûy
chuïng âæåüc xem laì mäüt thaình pháön quan troüng nháút cuía goudron. Caïc cháút nhæûa vaì
asphalten trong càûn goudron cuîng âäöng thåìi chæïa ráút nhiãöu caïc nguyãn täú O, N, S, cho
nãn chênh nhæûa vaì asphalten laì nhæîng håüp cháút chæïa O, N, S cuía phán âoaûn naìy. Ngoaìi
caïc cháút kãø trãn, trong càûn coìn táûp trung caïc phæïc cháút cå-kim, háöu nhæ táút caí kim loaûi
chæïa trong dáöu moí âãöu nàòm laûi trong càûn goudron.
Ngoaìi 3 nhoïm quan troüng (dáöu, nhæûa, asphalten), trong càûn goudron cuía dáöu moí
thu âæåüc khi chæng cáút coìn tháúy mäüt nhoïm cháút khaïc: cacben vaì cacboid. Trong dáöu
moí nguyãn khai, cacben vaì cacboid khäng coï, nhæng khi chæng cáút dáöu moí, trong pháön
càûn goudron cuía noï xuáút hiãûn caïc cháút cacben vaì cacboid, säú læåüng caïc cháút naìy khäng
nhiãöu. Tuy nhiãn nãúu càûn goudron âæåüc oxy hoaï bàòng caïch thäøi khäng khê, thç læåüng
cacben vaì cacboid taûo ra ráút nhiãöu. Cacben vaì cacboid träng cuîng giäúng nhæ asphalten,
nhæng ràõn vaì maìu sáøm hån, khäng tan trong caïc dung mäi thäng thæåìng, ngay nhæ
dung mäi coï thãø hoìatan asphalten nhæ benzen, tetraclorua cacbon. Cacben chè hoìatan
ráút êt trong CS, tan trong pyridin, coìn cacboid thç giäúng nhæ mäüt säú váût liãûu cacbon
trong thiãn nhiãn (Graphit, than) noï khäng tan trong báút cæï dung mäi naìo. Cacben vaì
cacboid vç thãú âæåüc xem nhæ saín pháøm ngæng tuû sáu thãm cuía asphalten dæåïi aính
hæåíng cuía nhiãût âäü vaì oxy.

2. Quan hãû giæîa thaình pháön vaì tênh cháút cuía phán âoaûn dáöu moí khi sæí
duûng.
Trong nhæîng phán âoaûn dáöu moí âãöu coï 2 thaình pháön quan troüng: caïc håüp cháút
cuía hydrocacbon vaì nhæîng håüp cháút khäng thuäüc loaûi hydrocacbon (caïc håüp cháút S, O,
N caïc cháút nhæûa-asphalten, caïc phæïc cå kim). Hai thaình pháön naïy coï aính hæåíng låïn
âãún tênh cháút caïc phán âoaûn khi sæí duûng chuïng vaìo caïc muûc âêch khaïc nhau. Vç váûy,
khi xeït mäúi quan hãû giæîa thaình pháön vaì tênh cháút sæí duûng cuía caïc phán âoaûn dáöu moí laì
vä cuìng quan troüng.
Trong thaình pháön caïc håüp cháút hydrocacbon, coï loaûi hydrocacbon khi nàòm
trong phán âoaûn thç coï aính hæåíng ráút täút âãún tênh cháút sæí duûng cuía phán âoaûn âoï,
nhæng khi nàòm vaìo phán âoaûn khaïc thç laûi coï aính hæåíng xáúu âãún tênh cháút sæí duûng cuía
phán âoaûn âoï. Thê duû, caïc n-parafin, khi nàòm trong phán âoaûn xàng, khi nàòm trong
phán âoaûn xàng, laìm cho xàng coï cháút læåüng xáúu khi phán âoaûn naìy âæåüc sæí duûng âãø
saín xuáút nhiãn liãûu cho âäüng cå xàng, ngæåüc laûi trong khi phán âoaûn gasoil coï nhiãöu n-
parafin, chuïng seî laìm cho phán âoaûn âoï coï cháút læåüng täút khi phán âoaûn naìy sæí duûng
âãø saín xuáút nhiãn liãûu cho âäüng cå diezen. Trong phán âoaûn dáöu nhåìn, nãúu coï nhiãöu
parafin ngæåìi ta phaíi loaûi boí chuïng ra vç chuïng laìm cho dáöu nhåìn khi saín xuáút ra tæì
phán âoaûn naìy ráút dãù bë máút tênh linh âäüng åí nhiãût âäü tháúp..v..v..
Trong thaình pháön caïc håüp cháút khäng thuäüc loaûi hydrocacbon háöu hãút chuïng coï
aính hæåíng xáúu âãún tênh cháút sæí duûng cuía caïc phán âoaûn nhæ caïc håüp cháút S, O, N, caïc
phæïc cå kim, caïc cháút nhæûa-asphalten, nhæng nhæûa vaì asphalten nãúu coï nhiãöu trong càûn
goudron thç chuïng laûi coï aính hæåíng täút âãún tênh cháút cuía càûn khi càûn naìy âæåüc sæí duûng
âãø saín xuáút nhæûa âæåìng...
2.1 Quan hãû giæîa thaình pháön vaì tênh cháút sæí duûng cuía phán âoaûn xàng.
Phán âoaûn xàng cuía dáöu moí thæåìng âæåüc sæí duûng vaìo 3 muûc âêch chiïnh sau:
- Saín xuáút nhiãn liãûu duìng cho âäüng cå xàng
- Saín xuáút nguyãn liãûu duìng cho cäng nghiãûp hoaï dáöu
- Saín xuáút dung mäi cho cäng nghiãûp vaì cho caïc muûc âêch khaïc
Tuìy theo muûc âêch sæí duûng maì nhæîng thaình pháön coï màût trong phán âoaûn xàng
seî coï nhæîng aính hæåíng khaïc nhau.

2.1.1.Tênh cháút cuía phán âoaûn xàng khi âæåüc sæí duûng âãø saín xuáút nhiãn
liãûu cho âäüng cå xàng
2.1.1.1. Nguyãn tàõc laìm viãûc cuía âäüng cå xàng.
Âäüng cå xàng laì mäüt kiãøu âäüng cå âäút trong chaûy bàòng xàng nhàòm thæûc hiãûn sæû
chuyãøn biãún nàng læåüng hoaï hoüc cuía nhiãn liãûu khi chaïy trong âäüng cå thaình nàng
læåüng cå hoüc dæåïi daûng chuyãøn âäüng quay. Âäüng cå laìm viãûc theo nguyãn tàõc sau âáy:
häùn håüp nhiãn liãûu vaì khäng khê sau khi âaî âæåüc chuáøn bë trong bäü chãú hoìa khê våïi
mäüt tyí lãû thêch håüp âæåüc âæa vaìo xilanh cuía âäüng cå qua van naûp nhåì sæû dich chuyãøn
cuía pittäng tæì vë trê âiãøm chãút trãn xuäúng vë trê âiãøm chãút dæåïi.
Sau khi naûp âáöy vaìo xilanh, van naûp âoïng laûi vaì pittäng thæûc hiãûn quaï trçnh neïn
häùn håüp cäng taïc trong xilanh khi âi tæì âiãøm chãút dæåïi lãn âiãøm chãút trãn, aïp suáút trong
xilanh tàng lãn 5-15kg/cm2 vaì nhiãût âäü do âoï cuîng tàng lãn coï thãø âãún 300-425oC. våïi
âiãöu kiãûn nhiãût âäü vaì aïp suáút nhæ váûy âäöng thåìi våïi sæû coï màût cuía oxy khäng khê caïc
hydrocacbon coï trong thaình pháön cuía xàng âãöu bë biãún âäøi sáu sàõc vaì våïi nhiãöu mæïc
âäü khaïc nhau theo chiãöu hæåïng biãún thaình caïc håüp cháút chæïa oxy khäng bãön væîng (caïc
peroxyd, caïc aldehyd v..v..). Âãún cuäúi quaï trçnh neïn, trong xilanh bàõt âáöu âæåüc nãún
âiãûn âiãøm læía, báúy giåì caí häøn håüp nhiãn liãûu tæïc khàõc chaïy maînh liãût. Tuy nhiãn sæû
chaïy bao giåì cuîng bàõt âáöu tæì nãún âiãûn vaì quaï trçnh chaïy khäng phaíi âäöng thåìi trong caí
khäng gian xilanh maì, theo tæìng låïp lan dáön ra trong khàõp xilanh taûo thaình mäüt màût
læía lan truyãön. Báúy giåì häùn håüp nhiãn liãûu trong xilanh coi nhæ âæåüc chia laìm hai
pháön. Pháön nàòm åí khu væûc phêa trong màût læía, åí âáy chuí yãúu chæïa caïc saín váût cuía caïc
hydrocacbon âaî bë chaïy taûo ra nhiãût âäü cao vaì aïp suáút cao trong xilanh, pháön nàòm åí
khu væûc phêa ngoaìi màût læía, åí âáúy bao gäöm nhæîng nhiãn liãûu chæa bäúc chaïy, nhæng
chëu mäüt nhiãût âäü cao vaì aïp suáút cao do quaï trçnh chaïy åí khu væûc phêa trong màût læía
taûo ra, nãn âaî åí traûng thaïi sàón saìng bäúc chaïy khi màût læía lan truyãön hãút khäng gian
xilanh. Kãút quaí cuía quaï trçnh chaïy trong xilanh laì taûo ra nhiãût âäü cao vaì do âoï aïp suáút
trong xilanh coï thãø lãn âãún 25-50kg/cm2. Nhåì váûy pittäng âæåüc chuyãøn âäüng, âi tæì vë
trê âiãøm chãút trãn xuäúng âiãøm chãút dæåïi, thæûc hiãûn quaï trçnh giaín nåí sinh cäng, laìm
chuyãøn âäüng cå cáúu thaình truyãön truûc khuyíu cuía âäüng cå. Sau giai âoaûn naìy, van thaíi
måí ra, pittäng âi tæì âiãøm chãút dæåïi lãn âiãøm chãút trãn, thæûc hiãûn quaï trçnh âuäøi saín váût
chaïy ra ngoaìi, âãø chuáøn bë naûp häùn håüp cäng taïc måïi vaìo xilanh thæûc hiãûn tiãúp tuûc mäüt
chu trçnh laìm viãûc måïi. Toïm laûi, mäüt chu trçnh laìm viãûc cuía âäüng cå xàng bao gäöm 4
giai âoaûn (hoàûc coìn goüi laì 4 haình trçnh): giai âoaûn naûp häùn håüp nhiãn liãûu vaì khäng khê
trong xilanh, giai âoaûn neïn häùn håüp nhiãn liãûu vaì khäng khê trong xilanh, giai âoaûn âäút
chaïy nhiãn liãûu vaì daín nåí sinh cäng, giai âoaûn thèa saín váût chaïy ra ngoaìi.

2.1.1.2. AÍnh hæåíng cuía thaình pháön hydrocacbon âãún quaï trçnh chaïy trong
âäüng cå xàng.
Quaï trçnh chaïy trong âäüng cå xàng âæåüc xem laì bçnh thæåìng nãúu caïc màût læía lan
truyãön trong xilanh våïi täúc âäü âãöu âàûn khoaíng 15-40m/sec. Nhæng khi màût læía lan
truyãön våïi ván täúc quaï låïn, nghéa laì sæû chaïy xaîy ra háöu nhæ cuìng mäüt luïc trong xilanh
ngay sau khi nãún âiãûn âiãøm læía, quaï trçnh chaïy naìy âæåüc xem nhæ khäng bçnh thæåìng
vaì âæåüc goüi laì hiãûn tæåüng chaïy kêch näø.
Baín cháút cuía hiãûn tæåüng chaïy kêch näø naìy ráút phæïc taûp, coï nhiãöu quan âiãøm giaíi
thêch khaïc nhau. Song nguyãn nhán cuía noï chênh laì do quaï trçnh biãún âäøi hoïa hoüc mäüt
caïch sáu sàõc cuía nhiãn liãûu chæa bë chaïy nàòm trong khu væûc phêa træåïc màût læía. ÅÍ âáy,
nhiãût âäü bë náng cao do bæïc xaû cuía màût læía vaì vç váûy aïp suáút cuîng tàng lãn tæång æïng.
Trong âiãöu kiãûn nhæ váûy, nhæîng hydrocacbon êt bãön våïi nhiãût thç seî bë phán huyí, nhæîng
håüp cháút naìo dãù bë oxy hoaï nháút thç taûo ra nhiãöu håüp cháút chæïa oxy nhæ caïc axit, ræåüu,
aldehyd, xãtän. Tuy nhiãn håüp cháút nhiãöu oxy keïm bãön nháút âæåüc taûo ra åí âáy âaïng
chuï yï laì caïc peroxyd vaì caïc hydroperoxyd. Coï leî chênh nhæîng håüp cháút khäng bãön naìy
laì nguäön gäúc gáy ra caïc phaín æïng chuäøi dáøn âãún sæû tæû oxy hoaï vaì tæû bäúc chaïy ngay
trong khäng gian træåïc màût læía khi màût læía chæa lan truyãön âãún. Ngæåìi ta nháûn tháúy,
nãúu xàng chè chæïa chæ yãúu caïc hydrocacbon parafinic maûch thàóng thç noï ráút dãù bë oxy
hoïa ngay åí nhiãût âäü tháúp nãn khi chuïng nàòm trong khäng gian phêa ngoaìi màût læía,
chuïng âaî bë oxy hoaï maînh liãût, taûo nhiãöu saín pháøm trung gian âæa âãún hiãûn tæåüng kêch
näø. Ngæåüc laûi âäúi våïi caïc nhiãn liãûu chè chæïa chuí yãúu caïc parafin coï nhaïnh, noï chè bë
oxy hoaï khi åí nhiãût âäü cao, nãn khi nàòm trong khäng gian phêa ngoaìi màût læía, chuïng
váùn bë oxy hoaï cháûm chaûp, caïc saín pháøm trung gian khäng bãön âæåüc taûo ra êt cho nãn
khoï gáy ra hiãûn tæåüng kêch näø, hoàûc coï kêch näø cuîng yãúu åït.
Khi nhiãn liãûu âäüng cå bë chaïy kêch näø màût læía lan truyãön våïi váûn täúc ráút nhanh
(300m/sec) nhiãût âäü ráút cao, aïp suáút tàng voüt keìm theo hiãûn tæåüng näø, taûo nãn caïc soïng
xung kêch âáûp vaìo xilanh pittäng gáy nãn nhæîng tiãúng goí kim loaûi khaïc thæåìng. Do
váûy maì bë täøn hao cäng suáút, âäüng cå quaï noïng, vaì giaím nhanh tuäøi thoü. Quaï trçnh
chaïy bë kêch näø nhæ váûy chuí yãúu phuû thuäüc vaìo thaình pháön cuía nhiãn liãûu, do âoï tênh
cháút cuía nhiãn liãûu coï khaí nàng chäúng laûi sæû kêch näø khi chaïy trong âäüng cå xàng âæåüc
xem laì mäüt tênh cháút quan troüng nháút.
Khaí nàng chäúng kêch näø khi chaïy trong âäüng cå cuía caïc hydrocacbon thay âäøi
khaïc nhau tuìy theo loaûi vaì tuy theo âàûc âiãøm cáúu truïc cuía noï.
+ Âäúi våïi hydrocacbon parafinic
- Khi coï cuìng mäüt cáúu truïc loaûi thàóng, thç maûch caìng daìi caìng dãù bë chaïy näø,
khaí nàng chäúng kêch näø caìng keïm.
- Khi tàng säú læåüng nhaïnh phuû âãø giaím chiãöu daìi maûch thç khaí nàng chäúng
kêch näø laûi tàng lãn. Nhæ váûy caïc i-parafin bao giåì cuîng coï khaí nàng chäúng
kêch näø cao hån caïc n-parafin coï cuìng mäüt säú nguyãn tæí cacbon tæång æïng,
âäöng thåìi caïc i-parafin naìo trong säú âoï caìng coï nhiãöu nhoïm metyl, khaí nàng
chäúng kêch näø caìng cao.
- Âäúi våïi caïc i-parafin, khi nhoïm metyl caìng chuyãøn vaìo giæîa maûch, tæïc caìng
laìm cho cáúu truïc phán tæí thãm goün gheî caìng coï khaí nàng chäúng kêch näø cao.
- Troüng læåüng phán tæí caìng låïn, thç daûng âäöng phán cuía noï coï khaí nàng chäúng
kêch näø caìng cao.
+ Âäúi våïi caïc olefin:
- Khaí nàng chäúng kêch näø cuía caïc olefin nàòm trung gian giæîa n-parafin vaì i-
parafin.
- Tàng chiãöu daìi cuía maûch cacbon, khaí nàng chäúng kêch näø caìng giaím.
- Khi coï cuìng mäüt chiãöu daìi maûch cacbon nhæ nhau, nhæng khi näúi âäi caìng
chuyãøn dáön vaìo giæîa maûch, khaí nàng chäúng kêch näø caìng tàng lãn.
- Caïc olefin coï maûch nhaïnh cuîng coï khaí nàng chäúng kêch näø cao hån caïc loaûi
maûch thàóng.
- Caïc olefin khäng kãø âãún vë trê cuía näúi âäi, cuîng nhæ kêch thæåïc phán tæí cuía
noï, khi chuïng coï maûch cacbon no våïi âäü daìi nhæ nhau, khaí nàng chäúng kêch
näø cuía chuïng váùn nhæ nhau.
- Caïc diolefin (træì 1-3 butadien) cuîng coï khaí nàng chäúng kêch näø cao hån caïc
n-parafin tæång æïng. Khi näúi âäi chuyãøn vaìo giæîa maûch, cuîng nhæ khi näi
âäi nàòm liãn håüp våïi nhau (caïch âãöu) khaí nàng chäúng kêch näø tàng lãn.
+ Âäúi våïi caïc naphten:
Khaí nàng chäúng kêch näø keïm hån so våïi caïc olefin maûch thàóng coï cuìng säú
nguyãn tæí cacbon (chè træì cyclopentan coï khaí nàng chäúng kêch näø cao hån caïc âäöng
phán α-olefin C5). Khi säú voìng naphten tàng lãn khaí nàng chäúng kêch näø caìng keïm.
- Khi coï nhiãöu nhaïnh phuû ngàõn, thç khaí nàng chäúng kêch näø täút hån so våïi
naphten coï nhaïnh phuû daìi, våïi säú cacbon trong nhaïnh phuû bàòng täøng säú
cacbon trong caïc nhaïnh phuû ngàõn. Vë trê caïc nhaïnh phuû dênh vaìo âáu åí voìng
naphten khäng aính hæåíng máúy âãún khaí nàng chäúng kêch näø cuía noï.
- Khi nhaïnh phuû cuía voìng naphten laì maûch nhaïnh thç khaí nàng chäúng kêch näø
seî náng cao.
- Âäúi våïi caïc voìng khäng no(cyclolefin) khaí nàng chäúng kêch näø cao hån âäúi
våïi voìng naphten tæång æïng.
+ Âäúi våïi caïc hydrocacbon thåm: khaí nàng chäúng kêch näø laì cao nháút so våïi
táút caí caïc loaûi.
- Khi voìng thåm coï thãm nhaïnh phuû maì säú nguyãn tæí cuía nhaïnh phuû chæa quaï
3, thç khaí nàng chäúng kêch näø caìng cao, sau âoï nãúu nhaïnh phuû daìi hån, thç
khaí nàng chäúng kêch näø laûi caìng keïm âi. Tuy nhiãn, khi nhaïnh phuû laì maûch
nhaïnh thç khaí nàng chäúng kêch näø laûi tàng.

- Khi voìng thåm dáön dáön âæåüc thay thãú bàòng caïc gäúc metyl thç khaí nàng
chäúng kêch näø caìng täút, nhæ toluen, xylen, mezitilen coï khaí nàng chäúng
kêch näø ráút cao. Tuy nhiãn nãúu voìng thåm âaî coï maûch daìi thç viãûc âæa thãm
caïc nhoïm thãú metyl vaìo voìng thåm khäng coï hiãûu quaí âaïng kãø. Màûc duì váûy,
nãúu nhaïnh phuû laì maûch nhaïnh (nhæ iso-propylbenzen, iso amylbenzen) thç
viãûc âæa thãm nhoïm thãú metyl vaìo voìng thåm laûi coï khaí nàng laìm tàng cao
khaí nàng chäúng kêch näø.
- Vë trê cuía caïc nhaïnh phuû cuía voìng thåm coï aính hæåíng âãún tênh chäúng kêch
näø. Khi khoaíng caïch giæîa caïc nhaïnh phuû cuía voìng thåm caìng xa, thç khaí
nàng chäúng kêch näø caìng låïn.
- Khi nhaïnh phuû cuía voìng thåm coï näúi âäi, thç khaí nàng chäúng kêch näø cao
hån voìng thåm coï nhaïnh phuû khäng coï näi âäi tæång æïng.
Nhæ váûy, khaí nàng chäúng kêch näø cuía caïc loaûi hydrocacbon våïi cáúu truïc khaïc
nhau, âãöu coï phaûm vi thay âäøi ráút låïn coï thãø sàõp xãúp thæï tæû theo chiãöu giaím khaí nàng
chäúng kêch näø cuía caïc hydrocacbon nhæ sau:
Thåm > olefin coï maûch nhaïnh > parafin coï maûch nhaïnh > naphten coï maûch
nhaïnh khäng no > olefin maûch thàóng > naphten > parafin maûch thàóng.
Âãø âàûc træng cho khaí nàng chäúng kêch näø cuía caïc hydrocacbon vaì cuía xàng,
thæåìng sæí duûng thang chia 100, våïi hai loaûi hydrocacbon laìm chuáøn laì n-heptan (n-
C7H16) coï khaí nàng chäúng kêch näø keïm nháút (= 0) vaì iso octan (2,2,4 trimetylpentan:
C8H18) coï khaí nàng chäúng kêch näø cao nháút (=100). Nhæ váûy, trë säú naìy caìng låïn, caìng
coï khaí nàng chäúng kêch näø cao. Trë säú naìy âæåüc goüi laì trë säú octan âãø xaïc âinh khaí
nàng chäúng kêch näø cuía tæìng hydrocacbon vaì cuía tæìng loaûi nhiãn liãûu, thæåìng phaíi tiãún
haình so saïnh tênh cháút chaïy bë kêch näø cuía noï so våïi hai loaûi hydrocacbon chuáøn noïi
trãn, trong âäüng cå mäüt xilanh tiãu chuáøn vaì våïi mäüt säú âiãöu quy âënh. Nãúu khi thæí
nghiãûm tiïnh cháút chäúng kêch näø cuía mäüt loaûi nhiãn liãûu naìo âoï tæång âæång våïi mäüt
häùn håüp gäöm x% iso octan vaì (100-x)% n-heptan (% thãø têch) thç noïi ràòng trë säú octan
cuía nhiãn liãûu âoï laì x.
Noïi chung, trong thaình pháön phán âoaûn xàng cuía dáöu moí haìm læåüng caïc cáúu tæí
coï trë säú octan cao thæåìng ráút êt. Nhæ trong caïc baíng 18, 20 âaî nãu træåïc âáy cho tháúy,
trong phán âoaûn xàng cuía dáöu moí caïc loaûi, noïi chung âãöu coï hydrocacbon parafinic,
trong âoï loaûi n-parafin laûi chiãúm chuí yãúu, coìn hydrocacbon thåm vaì i-parafin noïi
chung âãöu ráút êt. Vç váûy phán âoaûn xàng láúy træûc tiãúp ra tæì dáöu moí thæåìng khäng âaïp
æïng yãu cáöu vãö khaí nàng chäúng kêch näø khi sæí duûng laìm nhiãn liãûu cho âäüng cå xàng.
Chuïng coï trë säú octan ráút tháúp (tæì 30-60) trong khi âoï yãu cáöu trë säú octan cho âäüng cå
xàng phaíi trãn 70. Vç váûy âãø coï thãø sæí duûng âæåüc, phaíi aïp duûng caïc biãûn phaïp nhàòm
náng cao khaí nàng chäúng kêch näø cuía xàng láúy træûc tiãúp tæì dáöu moí (xàng chæng cáút
træûc tiãúp). Nhæîng biãûn phaïp chuí yãúu laì:

- Duìng phæång phaïp hoaï hoüc âãø biãún âäøi thaình pháön hoaï hoüc cuía xàng, nhàòm
tàng thaình pháön caïc hydrocacbon coï trë säú octan cao. Thê duû, sæí duûng quaï
trçnh âäöng phán hoaï caïc n-parafin coï trong pháön nheû cuía xàng (C5-C6) âãø
biãún thaình caïc parafin tæång æïng (i-C5, i-C6), hoàûc sæí duûng quaï trçnh khæí H2-
thåm hoaï caïc hydrocacbon naphtenic coï trong pháön trung vaì nàûng cuía xàng
(C6-C10) âãø biãún thaình caïc hydrocacbon thåm tæång æïng ( quaï trçnh naìy coìn
âæåüc goüi laì quaï trçnh Reforming).
- Cho thãm vaìo xàng mäüt säú hoïa cháút coï taïc duûng haûn chãú quaï trçnh oxy hoaï
caïc hydrocacbon træåïc khi chaïy trong âäüng cå, thê duû tetraetyl chç,
tetrametyl chç. Nhæîng cháút naìy khi pha thãm vaìo xàng coï khaí nàng phaï huíy
caïc håüp cháút trung gian hoaût âäüng (Peroxyd), do âoï laìm giaím khaí nàng bë
chaïy kêch näø, kãút quaí laì trë säú octan thæûc tãú âæåüc tàng lãn. Cå chãú naìy âæåüc
giaíi thêch qua phaín æïng: tetraetyl chç (hoàûc tetrametyl chç) bë phán huíy trong
xilanh taûo ra chç (nguyãn tæí Pb) vaì bë oxy hoaï thaình oxit chç räöi tiãúp tuûc taïc
duûng våïi caïc Peroxyd hoaût âäüng væìa taûo ra, biãún âoíi chuïng sang daûng khäng
hoaût âäüng :
R-CH3 + O2 R-CH2OOH (hoaût âäüng)
Pb + O2 PbO2
R-CH2OOH + PbO2 R-CH=O + PbO + H2O + 1/2 O2
Vç trong saín pháøm coï taûo ra PbO dãù bë baïm trong xilanh, xupap, nãún âiãûn, âoïng
thaình caïc låïp càûn laìm hæ hoíng caïc chi tiãút âoï nãn thæåìng duìng tetraetyl chç dæåïi daûng
mäüt häùn håüp våïi dibrämua etylen (diclorua etylen) âãø cho coï thãø chuyãøn caïc daûng PbO
daûng ràõn sang dibromua (hoàûc diclorua) Pb daûng bay håi vaì nhåì váûy chuïng dãù daìng
theo saín váût chaïy thaíi ra ngoaìi. Häùn håüp gäöm tetraetyl chç vaì dibromua etylen âæåüc goüi
laì næåïc chç. Vç næåïc chç ráút âäüc, nãn âãø dãù nháûn biãút caïc loaûi xàng cho pha næåïc chç
hay khäng, thæåìng trong næåïc chç coï thãm mäüt säú cháút nhuäüm maìu, âãø khi pha vaìo
xàng, laìm xàng coï maìu sàõc quy æåïc âàûc træng.
Mäüt âàûc âiãøm âaïng chuï yï khi sæí duûng næåïc chç âãø tàng khaí nàng chäúng kêch näø
cuía xàng laì hiãûu quaí khäng phaíi hoaìn toaìn giäúng nhau âäúi våïi báút kyì thaình pháön naìo
trong xàng. Tênh cháút naìy âæåüc goüi laì tênh tiãúp nháûn næåïc chç.
Tênh tiãúp nháûn næåïc chç cuía caïc hydrocacbon parafinic cao nháút so våïi táút caí
caïc loaûi hydrocacbon khaïc. Âäü tiãúp nháûn næåïc chç cuía caïc hydrocacbon olefinic vaì
diolefinic laì tháúp nháút. Caïc naphten coï âäü tiãúp nháûn næåïc chç keïm hån caïc parafin. Coìn
âäúi våïi caïc hydrocacbon thåm, thç âäü tiãúp nháûn næåïc chç coï phæïc taûp hån, thê duû coï
cháút thç coï hiãûu æïng ám, nghéa laì laûi laìm giaím khaí nàng chäúng kêch näø, coï cháút thç laûi
coï hiãûu æïng dæång, nghéa laì âæåüc caíi thiãûn khaí nàng chäúng kêch näø. Thê duû âäúi våïi
benzen thãm næåïc chç gáy nãn hiãûu æïng ám, nhæng âäúi våïi toluen, etylbenzen, n-
propylbenzen, n-butylbenzen thç hiãûu æïng dæång vaì âäü tiãûp nháûn næåïc chç cuía noï cuîng
gáön nhæ caïc parafin. Khi maûch nhaïnh coï cáúu truïc iso, thç tênh tiãúp nháûn næåïc chç coï
tháúp hån. Nguyãn nhán cuía táút caí hiãûn tæåüng trãn chè laì do caïc hydrocacbon coï cáúu
truïc khaïc nhau, khi bë oxy hoaï, chaïy vaì näø khäng theo cuìng mäüt cå chãú, maì theo
nhæîng cå chãú khaïc nhau.
Noïi chung, âäúi våïi caïc phán âoaûn xàng láúy træûc tiãúp tæì dáöu moí âãöu coï tênh tiãúp
nháûn næåïc chç cao, âàûc biãût âäúi våïi xàng láúy tæì dáöu hoü parafinic. Vç váûy coï thãø chãú taûo
xàng coï trë säú octan theo yãu cáöu væìa phaíi bàòng caïch pha thãm næåïc chç vaìo nhæîng loaûi
xàng naìy. Tuy nhiãn, khäng phaíi âäü tàng trë säú octan cæï tyí lãû theo säú læåüng næåïc chç
thãm vaìo, maì âäü tàng naìy chè âaïng kãø khi cho mäüt säú læåüng ráút êt ban âáöu, coìn nhæîng
læåüng thãm vãö sau thç âäü tàng seî êt dáön âi. Noïi chung thãm næåïc chç vaìo mäüt læåüng quaï
3mml/kg xàng thç khäng coï hiãûu quaí gç âaïng kãø næîa maì laûi coìn coï taïc haûi laì gáy ä
nhiãùm mäi træåìng caìng nàûng thãm.
2.1.1.3 AÍnh hæåíng cuía thaình pháön khäng thuäüc loaûi hydrocacbon âãún quaï
trçnh chaïy cuía nhiãn liãûu trong âäüng cå xàng
Trong thaình pháön caïc håüp cháút khäng thuäüc loaûi hydrocacbon coï trong phán
âoaûn xàng, thç caïc håüp cháút cuía læu huyình laì âaïng chuï yï nháút, vç chuïng coï aính hæåíng
ráút låïn âãún tênh cháút cuía xàng.
Khi coï S trong thaình pháön cuía xàng, vaìo xilanh cuìng våïi hydrocacbon vaì khäng
khê, chuïng seî bë oxy hoaï khi chaïy taûo thaình anhydric sunfurå vaì anhydric sunfuric.
Trong saín váût chaïy laûi coï håïi næåïc nãn chuïng dãù daìng àn moìn hãû âæåìng äúng thaíi saín
váût chaïy. Khi âäüng cå âang chaûy laûi ngæìng, âäüng cå nguäüi dáön, caïc saín váût chaïy naìy
âæåüc ngæng tuû seî àn moìn caïc bäü pháûn bãn ngoaìi. Màût khaïc trong thaình pháön caïc håüp
cháút S naìy cuía phán âoaûn xàng coï ráút nhiãöu mercaptan. Håüp cháút naìy væìa coï muìi ráút
khoï chëu væìa àn moìn ráút maûnh ngay khi coìn åí trong caïc thuìng chæïa nhiãn liãûu vaì hãû
thäúng dáøn nhiãn liãûu vaìo bäü chãú hoìa khê cuía âäüng cå.
Mäüt aính hæåíng ráút låïn cuía caïc håüp cháút S âãún tênh cháút cuía xàng laì laìm giaím
khaí nàng tiãúp nháûn næåïc chç cuía xàng. Aính hæåíng naìy phuû thuäüc ráút nhiãöu vaìo loaûi
håüp cháút læu huyình vaì aính hæåíng caìng låïn theo thæï tæû sàõp xãúp caìng vãö cuäúi cuía daîy
sau âáy:
Tiophen < sunfua < mercaptan < disunfua < polisunfua.
Nhæ váûy, nãúu håüp cháút S cuìng mäüt loaûi (sunfua hoàûc mercaptan hoàûc disunfua)
nhæng coï nhæîng dáøn xuáút khaïc nhau, nãúu coï cuìng mäüt haìm læåüng S trong nhiãn liãûu
nhæ nhau, thç aính hæåíng âãöu nhæ nhau. Màût khaïc âäü giaím trë säú octan naìy nháûn tháúy
cuìng mäüt giaï trë nhæ nhau khi xaïc âënh theo phæång phaïp nghiãn cæïu hoàûc phæång
phaïp âäüng cå, coï nghéa laì khäng phuû thuäüc gç vaìo chãú âäü laìm viãûc cuía âäüng cå, âäöng
thåìi cuîng ráút êt phuû thuäüc vaìo thaình pháön hydrocacbon cuía nhiãn liãûu.
Aính hæåíng xáúu âãún khaí nàng tiãûp nháûn næåïc chç coïn thãø hiãûn âäúi våïi caïc håüp
cháút khaïc ngoaìi S nhæ: Fe, Ni, Cu, As, Si.. ..

2.1.2. Tênh cháút cuía phán âoaûn xàng khi âæåïc sæí duûng âãø saín xuáút nguyãn
liãûu hoaï dáöu.
Phán âoaûn xàng (coìn goüi laì naphta) coìn âæåüc sæí duûng vaìo muûc âêch saín xuáút
nguyãn liãûu cho hoïa dáöu, chuí yãúu laì duìng âãø saín xuáút caïc hydrocacbon thåm (Benzen,
toluen, xylen) vaì duìng âãø saín xuáút hydrocacbon olefin nheû (etylen, propylen, butadien)
2.1.2.1. Thaình pháön hydrocacbon cuía phán âoaûn xàng aính hæåíng âãún tênh
cháút sæí duûng khi saín xuáút hydrocacbon thåm
Khi sæí duûng phán âoaûn xàng âãø saín xuáút caïc hydrocacbon thåm nhæ benzen,
toluen, xylen (goüi tàõt laì BTX) thç thæåìng tiãún haình quaï trçnh khæí hydrocacbon caïc
naphten coï trong phán âoaûn âoï, âãø chuyãøn hoaï thaình caïc hydrocacbon thåm tæång
æïng. Phaín æïng naìy âæåüc coi laì phaín æïng cå baín quan troüng nháút cuía quaï trçnh
Reforming:
R R
+ 3H2
Bãn caûnh âoï, coìn coï thãø xaíy ra phaín æïng âäöng phán hoaï voìng naphten 5 caûnh
thaình 6 caûnh nhæng mæïc âäü yãúu:
R R’ R’
Màût khaïc âãø coï thãø thu âæåüc caïc hydrocacbon thåm coìn coï thãø låüi duûng phaín
æïng khæí hydro vaì kheïp voìng caïc parafin:
R
C-C-C-C-C-C-R + 4H2
Phaín æïng naìy xaíy ra våïi mæïc âäü tháúp, nhæng khi maûch parafin caìng daìi, thç hiãûu
suáút coï tàng lãn âäi chuït.
Nhæ váûy nãúu trong phán âoaûn xàng coï 3 loaûi hydrocacbon chuí yãúu parafin,
naphten vaì thåm thç khaí nàng cho hiãûu suáút hydrocacbon thåm cao nháút khi haìm læåüng
caïc naphten vaì thåm trong phán âoaûn nhiãöu nháút. Caïc naphten voìng 6 caûnh dãù daìng
chuyãøn thaình caïc benzen vaì âäöng âàóng, coìn caïc hydrocacbon thåm noïi chuïng khäng

bë biãún âäøi. Chè nhæîng hydrocacbon coï nhaïnh phuû daìi coï thãø bë beí gaîy nhaïnh phuû taûo
thaình benzen:
+ H2
R + RH
Do âoï, âàûc tênh cuía phán âoaûn xàng khi sæí duûng laìm nguyãn liãûu saín xuáút BTX
phaíi laì:
-Coï täøng haìm læåüng hydrocacbon naphtenic vaì thåm trong phán âoaûn cao, âàûc
træïng bàòng säú N + 2Ar (N:% naphten trong phán âoaûn, Ar:% hydrocacbon thåm trong
phán âoaûn), phán âoaûn xàng cuía dáöu moí parafin coï gêa trë N + 2Ar tháúp nháút nãn cho
hiãûu suáút BTX tháúp nháút, ngæåüc laûi phán âoaûn xàng cuía dáöu moí hoü naphtenic coï giaï trë
N + 2Ar cao nháút, nãn cho hiãûu suáút BTX laì cao nháút.
-Phán âoaûn xàng bao gäöm caïc hydrocacbon tæì C5-C10. Nhæ váûy âãø saín xuáút
BTX, chè cáön duìng C6-C8, coï nghéa chè sæí duûng phán âoaûn coï khoaíng nhiãût âäü säi dæåïi
âáy cuía xàng:
+ 60-85oC: Phán âoaûn chæïa metyleyclopentan vaì cyclohexan cho hiãûu suáút
benzen cao nháút.
+ 80-100oC: Phán âoaûn chæïa naphten C7 cho hiãûu suáút toluen cao nháút.
+ 105-140oC: Phán âoaûn chæïa naphten C8 cho hiãûu suáút xylen cao nháút.
Nhæ váûy phán âoaûn coï khoaíng säi tæì 60-140oC laì phán âoaûn âæåüc sæí duûng cho
quaï trçnh Reforming nhàòm saín xuáút caïc hydrocacbon thåm benzen, toluen, xylen. Caïc
hydrocacbon nàòm ngoaìi khoaíng säi naìy coï trong xàng seî khäng coï khaí nàng taûo ra
BTX.
2.1.2.2. AÍnh hæåíng cuía caïc thaình pháön khäng hydrocacbon âãún tênh cháút
cuía phán âoaûn xàng khi sæí duûng âãø saín xuáút BTX
Khi duìng phán âoaûn xàng âãø saín xuáút BTX, phaíi tiãún haình quaï trçnh reforming
trãn xuïc taïc dæåïi aïp suáút cao cuía hydro. Cháút xuïc taïc naìy gäöm hai pháön, kim loaûi trãn
cháút mang coï tênh axit thæåìng laì hãû Pt/Al2O3. Cháút xuïc taïc naìy ráút dãù bë hoíng (ngäü âäüc)
trong træåìng håüp coï nhiãöu thaình pháön khäng phaíi hyddrocacbon trong xàng nhæ S, N,
næåïc, caïc halogen, caïc kim loaûi.
Caïc håüp cháút cuía S, trong âiãöu kiãûn reforming dãù daìng biãún thaình H2S chênh
H2S laûi háúp thu ráút maûnh trãn trung tám Pt cuía xuïc taïc, seî caûnh tranh våïi caïc naphten,
laìm cho khaí nàng khæí hyddro cuía caïc naphten thaình caïc hydrocacbon thåm giaím
xuäúng. Vç váûy âoìi hoíi trong phán âoaûn xàng duìng âãø saín xuáút BTX, S phaíi êt hån 10-
15 pháön triãûu. Caïc håüp cháút cuía nitå trong phán âoaûn xàng seî biãún thaình NH3 trong
âiãöu kiãûn reforming, gáy ngäü âäüc caïc trung tám axit cuía cháút mang, nãn seî laìm giaím
hoaût tênh caïc phaín æïng khæí hydro voìng hoaï cuía caïc parafin, âäöng phán hoaï v..v..vç
váûy, chè cho pheïp haìm læåüng nitå trong phán âoaûn xàng dæåïi 1 pháön triãûu.
Caïc kim loaûi cuîng ráút âäüc âäúi våïi xuïc taïc reforming trong âoï Arsenic laì âäüc
nháút. Haìm læåüng Arsenic trong phán âoaûn xàng laìm nguyãn liãûu saín xuáút BTX phaíi
dæåïi 0,05 pháön triãûu, Pb vaì Hg dæåïi 0,05 pháön triãûu.
2.1.2.3. Thaình pháön hydrocacbon cuía phán âoaûn xàng aính hæåíng âãún tênh
cháút sæí duûng khi saín xuáút caïc olefin tháúp.
Âãø saín xuáút caïc olefin tháúp (etylen, propylen, butadien) thæåìng sæí duûng khê
thiãn nhiãn hoàûc khê dáöu moí giaìu eetan vaì propan. Trong træåìng håüp khäng coï khê
hydrocacbon, thæåìng sæí duûng phán âoaûn xàng laìm nguyãn liãûu. Quaï trçnh saín xuáút caïc
olefin tháúp âæåüc thæûc hiãûn chuí yãúu dæåïi taïc duûng cuía nhieût âäü ráút cao (700-8000C) åí aïp
suáút thæåìng, âæåüc pha loaîng bàòng håi næåïc âãø giaím caïc phaín æïng phuû. Vç váûy, coìn goüi
laì quaï trçnh cracking coï håi næåïc, hoàûc pyrolyse.
Nhæ váûy, dæåïi aính hæåíng cuía nhiãût âäü, caïc hydrocacbon seî bë phán huyí. Täúc âäü
phán huíy naìy xaíy ra nhanh hay cháûm tuìy thuäüc vaìo loaûi hydrocacbon. Caïc
hydrocacbon parafinic laì loaûi coï âäü bãön nhiãût tháúp nháút, nãn dãù daìng bë phán huíy dæåïi
taïc duûng cuía nhiãût, âæït liãn kãút C-C taûo ra caïc parafin vaì olefin coï phán tæí beï hån. Caïc
hydrocacbon parafinic troüng læåüng phán tæí beï nháút (etan, propan) seî tiãúp tuûc bë phán
huíy nhæng sæû phán huíyxaíy ra khäng phaíi chuí yãúu åí liãn kãút C-C âãø taûo thaình phán tæí
beï hån, maì chuí yãúu laì âæït liãn kãút C-H taûo nãn caïc olefin tæång æïng laì etylen vaì
propylen (chênh vç váûy caïc khê hydrocacbon laì nguyãn liãûu täút nháút âãø saín xuáút caïc
olefin tháúp).
Caïc hydrocacbon naphtenic coï âäü bãön nhiãût nàòm trung gian giæîa parafin vaì
hydrocacbon thåm. Khi caïc naphten coï nhaïnh phuû, thç nhaïnh phuû seî bë beí gaîy âãø cho
olefin, caïc voìng naphten cuîng bë phaï våî âãø taûo thaình olefin vaì diolefin.
Caïc hydrocacbon coï âäü bãön nhiãût cao nháút, nãn sæû coï màût chuïng trong thaình
pháön xàng laìm nguyãn liãûu saín xuáút olefin laìm giaím hiãûu suáút olefin thu âæåüc, màût
khaïc trong âiãöu kiãûn pyrolyse voìng thåm khäng bë phaï våî, maì chè bë taïch dáön hydro
nãn caìng coï khaí nàng ngæng tuû thaình nhiãöu voìng thåm. Nhæîng hydrocacbon coï nhaïnh
phuû tæång âäúi daìi, coï thãø bë beí gaîy, taûo olefin vaì âãø laûi nhaïnh phuû ngàõn (toluen, xylen,
stylen) ráút bãön, khäng thãø bë beí gaîy tiãúp tuûc. Màût khaïc nhæîng nhaïnh phuû naìy coï thãø khæí
hydro, kheïp voìng taûo thaình våïi voìng thåm nhiãöu voìng ngæng tuû måïi. Kãút quaí khäng
taûo ra olefin maì taûo thaình nhiãöu saín pháøm thåm coï troüng læåüng phán tæí låïn vaì cäúc.
Do âoï trong thaình pháön cuía phán âoaûn xàng, chè coï parafin vaì naphten laì loaûi
coï khaí nàng taûo nãn caïc olefin, trong âoï loaûi hydrocacbon parafinic laì thaình pháön quan
troüng nháút. Khi phán âoaûn xàng væìa duìng laìm nguyãn liãûu âãø saín xuáút hydrocacbon
thåm, væìa laìm nguyãn liãûu âãø saín xuáút caïc olefin nheû, thç thæåìng duìng phán âoaûn trung

bçnh (60-1400C) âãø saín xuáút caïc hydrocacbon thåm, coìn phán âoaûn nheû (40-600C) vaì
phán âoaûn nàûng (140-1800C) âæåüc sæí duûng laìm nguyãn liãûu âãø saín xuáút caïc olefin nheû.
Nãúu phán âoaûn xàng cuía dáöu moí hoü naphtenic laì nguyãn liãûu thêch håüp nháút âãø
saín xuáút caïc hydrocacbon thåm vaì êt thêch håüp âãø saín xuáút caïc olefin, thç ngæåüc laûi
phán âoaûn xàng cuía dáöu moí hoü parafinic laûi laì nguyãn liãûu thiïch håüp nháút âãø saín xuáút
caïc olefin vaì êt thêch håüp âãø saín xuáút caïc hydrocacbon thåm.
2.1.3 Tênh cháút cuía phán âoaûn xàng khi âæåüc sæí duûng âãø saín xuáút caïc dung
mäi.
Dung mäi duìng trong cäng nghiãûp sån, cao su, keo daïn, trong cäng nghiãûp trêch
ly caïc cháút beïo, dáöu måî âäüng thæûc váût, trong cäng nghiãûp hæång liãûu, dæåüc liãûu, v.v..
noïi chung coï ráút nhiãöu loaûi, coï thãø phán thaình máúy nhoïm sau :
- Dung mäi loaûi parafinic nhæ xàng dung mäi, hexan, heptan ..
- Dung mäi loaûi aromatic nhæ benzen, toluen, xylen, solvent naphtan ..
- Dung mäi loaûi caïc håüp cháút chæïa clo nhæ cloroform, tetraclorua cacbon ..
- Dung mäi loaûi caïc håüp cháút chæïa nitå nhæ amin, anilin
Bàòng caïch duìng phán âoaûn xàng cuía dáöu moí coï thãø saín xuáút nhæîng dung mäi
parafinic cho caïc muûc âêch sæí duûng khaïc nhau. Phán âoaûn xàng cuía caïc loaûi dáöu
parafinic coï chæïa nhiãöu parafin nheû, do âoï sæí duûng âãø saín xuáút caïc dung mäi parafinic
thêch håüp. Tuy nhiãn trong thaình pháön cuäúi cuía phán âoaûn xàng, haìm læåüng
hydrocacbon thåm coï tàng lãn, vç váûy nhæîng dung mäi láúy våïi nhiãût âäü säi cao coï
mang âàûc tênh cuía dung mäi aromatic nheû.
Thäng thæåìng caïc dung mäi láúy tæì phán âoaûn xàng cuía dáöu moí âæåüc láúy theo
caïc khoaíng säi heûp nhæ sau (baíng 6)

Baíng 6 : Caïc dung mäi láúy tæì phán âoaûn xàng cuía dáöu moí.
Loaûi dung mäi Khoaíng säi, 0C Muûc âêch sæí duûng
A 40-100 Keo, cao su, táøy vãút måî
B 60-80 Trêch ly dáöu, måî, cháút beïo, chãú taûo næåïc hoa
C 70-100 Trêch ly dáöu, måî, cháút beïo, cäng nghiãûp cao su
D 95-103 Khæí næåïc cuía ræåüu
E 100-130 Cäng nghiãûp cao su, sån vaì táøy báøn
F 100-160 Cäng nghiãûp cao su, sån táøy báøn
G 30-75 Trêch ly hæång liãûu, saín xuáút dæåüc liãûu
White spirit 135-205 Dung mäi nàûng duìng trong cäng nghiãûp sån vaì
Verni thay dáöu thäng
Thaình pháön hydrocacbon thåm trong caïc dung mäi kãø trãn noïi chung laì tháúp
(<5%). Nhæîng dung mäi coï haìm læåüng hydrocacbon thåm cao (40-99%) nhæ solvent-
naphta coï thãø saín xuáút tæì dáöu moí âæåüc, nhæng khäng phaíi láúy træûc tiãúp tæì phán âoaûn
xàng maì láúy tæì saín pháøm nàûng cuía quaï trçnh reforming (xem baíng 31, phán C9 thåm
cuía saín pháøm reforming).
Thaình pháön coï haûi trong dung mäi laì caïc håüp cháút cuía læu huyình. Vç caïc dung
mäi laìm keo, sån, tiãúp xuïc våïi caïc kim loaûi nãn khi coï caïc håüp cháút àn moìn (nhæ
mercaptan) chuïng seî gáy àn moìn. Màût khaïc, khi duìng laìm dung mäi cho sån (nhæ
white spirit) khi trong thahf pháön sån coï caïc muäúi hoàûc oxyt chç, læu huyình seî taïc duûng
taûo nãn sulfua chç coï maìu âen. Do âoï, haìm læåüng S chung trong dung mäi haûn chãú åí
mæïc ráút tháúp (<0,005%) vaì læu huyình daûng hoaût tênh phaíi hoaìn toaìn khäng coï.
2.2. Quan hãû giæîa thaình pháön vaì tênh cháút sæí duûng cuía phán âoaûn Gas-Oil.
Phán âoaûn gasoil cuía dáöu moí âæåüc sæí duûng chuí chuí yãúu laìm nhiãn liãûu cho
âäüng cå diezel. Khaïc våïi phán âoaûn xàng, phán âoaûn gasoil láúy træûc tiãúp tæì dáöu moí laì
phán âoaûn âæåüc xem laì thêch håüp âãø sàn xuáút nhiãûn liãûu diezel maì khäng phaíi aïp duûng
nhæîng quaï trçnh biãún âäøi hoaï hoüc naìo phæïc taûp caí.
Âãø coï thãø xem xeït aính hæåíng cuía thaình pháön hoaï hoüc cuía phán âoaûn gasoil âãún
tênh cháút sæí duûng cuía chuïng trong âäüng cå diezel, træåïc hãút cáön phaíi khoaí saït nguyãn
tàõc laìm viãûc cuía âäüng cå diezel vaì nhæîng âàûc âiãøm cuía quaï trçnh chaïy cuía caïc
hydrocacbon trong âäüng cå.
2.2.1.Nguyãn tàõc laìm viãûc cuía âäüng cå diezel.

Âäüng cå diezel laìm viãûc cuîng theo nguyãn tàõc mäüt chu trçnh gäöm 4 giai âoaûn
(hoàûc 4 haình trçnh) nhæ âäüng cå xàng nhæng chè khaïc laì åí âäüng cå xàng, häùn håüp
nhiãn liãûu - khäng khê âæåüc bäúc chaïy trong xilanh sau khi nãún âiãûn âiãøm læía coìn åí

âäüng cå diezel, häùn håüp nhiãn liãûu âæåüc âæa vaìo xilanh dæåïi mäüt aïp suáút cao, åí âoï
khäng khê âaî âæåüc neïn træåïc vaì âaî coï nhiãût âäü cao, laìm cho nhiãn liãûu khi vaìo seî bäúc
håi vaì tæû chaïy.
Cuû thãø nguyãn tàõc laìm viãûc nhæ sau: khi pittäng âi tæì âiãøm chãút trãn xuäúng
âiãøm chãút dæåïi, van naûp âæåüc måí ra, khäng khê âæåüc huït vaìo xilanh. Sau âoï van naûp
âoïng laûi, pittäng laûi âi tæì âiãøm chãút dæåïi lãn âiãøm chãút trãn, thæûc hiãûn quaï trçnh neïn
khäng khê. Do bë neïn nhiãût âäü khäng khê tàng lãn, coï thãø lãn tåïi 450-500oC tuìy theo tyí
säú neïn cuía âäüng cå (tyí säú neïn laì tyí säú giæîa thãø têch xilanh khi pittäng nàòm åí âiãøm chãút
dæåïi so våïi thãø têch cuía xilanh khi pittäng nàòm åí âiãøm chãút trãn). Khi pittäng gáön âãún
vë trê âiãøm chãút chãút trãn nhiãn liãûu âæåüc båm cao aïp phun vaìo xilanh dæåïi daûng sæång
vaì gàûp khäng khê åí nhiãût âäü cao vaì nhiãn liãûu seî tæû bäúc chaïy. Do kãút quaí quaï trçnh
chaïy, nhiãût âäü tàng cao laìm tàng aïp suáút, âáøy pittäng âi tæì âiãøm chãút trãn xuäúng âiãøm
chãút dæåïi thæûc hiãûn quaï trçnh giaín nåí sinh cäng coï êch vaì âæåüc truyãön ra ngoaìi hãû thanh
truyãön-truûc khuyíu. Pittäng sau âoï laûi âi tæì vë trê âiãøm chãút dæåïi lãn âiãøm chãút trãn âãø
âuäøi saín váût chaïy ra ngoaìi qua van thaíi, sau âoï van thaíi âoïng laûi, van naûp måí ra,
pittäng âi tæì âiãøm chãút trãn xuäúng vë trê âiãøm chãút dæåïi thæûc hiãûn quaï trçnh naûp, chuáøn
bë cho mäüt chu trçnh laìm viãûc måïi.
Nhæ váûy, nãúu âäüng cå xàng muäún tàng cäng suáút bàòng caïch tàng tyí säú neïn cuía
âäüng cå, bë váúp phaíi hiãûn tæåüng chaïy kêch näø cuía nhiãn liãûu âaî haûn chãú nhæîng tyí säú
neïn khäng cao làõm (10:1 hoàûc 11:1) thç nhiãn liãûu diezel do khäng såü quaï trçnh chaïy
kêch näø, maì âoìi hoíi coï nhiãût âäü cao âãø dãù tæû bäúc chaïy, nãn âaî cho pheïp vaì âoìi hoíi âäüng
cå diezel phaíi laìm viãûc våïi tyí säú neïn cao hån âäüng cå xàng (14:1 hoàûc 17:1). Vç váûy
caïc âäüng cå diezel cho cäng suáút låïn hån âäüng cå xàng, maì tiãu hao nhiãn liãûu cuîng
mäüt læåüng nhæ váûy.
2.2.2.AÍnh hæåíng cuía thaình pháön hydrocacbon trong phán âoaûn gasoil âãún
quaï trçnh chaïy trong âäüng cå diezel.
Âàûc âiãøm cuía quaï trçnh chaïy trong âäüng cå diezel laì nhiãn liãûu khäng âæåüc häùn
håüp træåïc våïi khäng khê ngoaìi buäöng âäút maì âæåüc âæa vaìo buäöng âäút sau khi khäng
khê âaî coï mäüt nhiãût âäü cao do bë neïn maûnh. Nhiãn liãûu âæåüc phun vaìo dæåïi daûng caïc
haût sæång mën, âæåüc khäng khê truyãön nhiãût, vaì bay håi vaì khi nhiãût âäü âaût âãún mäüt
giåïi haûn naìo âoï, seî tæû bäúc chaïy. Vç váûy, nhiãn liãûu âæåüc âæa vaìo xilanh seî khäng tæû
bäúc chaïy ngay, maì coï mäüt khoaíng thåìi gian nháút âënh naìo âoï. Khoaíng thåìi gian naìy
chuí yãúu laì nhàòm thæûc hiãûn mäüt quaï trçnh oxy hoaï sáu sàõc coï khaí nàng dáøn âãún tæû bäúc
chaïy. Vç váûy, khoaíng thåìi gian naìy daìi hay ngàõn, phuû thuäüc ráút nhiãöu vaìo âàûc tênh cuía
caïc thaình pháön hydrocacbon coï trong nhiãn liãûu, dãù hay khoï bë oxy hoaï trong âiãöu kiãûn
nhiãût âäü cuía xilanh luïc âoï khoaíng thåìi gian naìy âæåüc goüi laì thåìi gian caím æïng hay thåìi
gian chaïy trãù.

Thåìi gian caím æïng cuía nhiãn liãûu caìng ngàõn, quaï trçnh chaïy cuía nhiãn liãûu
trong âäüng cå diezel caìng âiãöu hoïa. Vç ràòng nhiãn liãûu âæåüc âæa vaìo xilanh âæåüc thæûc
hiãûn trong mätü khoaíng thåìi gian nháút âënh, nãúu nhiãn liãûu coï thåìi gian caím æïng daìi thç
nhiãûn liãûu âæa vaìo luïc âáöu khäng tæû bäúc chaïy ngay, laìm cho säú læåüng nhiãn liãûu chæa
laìm viãûc åí trong xilanh quaï låïn, nãúu khi âoï hiãûn tæåüng tæû bäúc chaïy måïi bàõt âáöu xaíy ra,
seî laìm cho caí mäüt khäúi læåüng nhiãn liãûu låïn cuìng bäúc chaïy âäöng thåìi, quaï trçnh chaïy
xaíy ra våïi mäüt täúc âäü gáön nhæ chaïy näø vç váûy dáøn âãún tàng âäüt ngäüt aïp suáút háûu quaí
cuía noï cuîng gáön giäúng nhæ hiãûn tæåüng chaïy kêch näø trong âäüng cå xàng váûy. Trong
træåìng håüp âoï, cäng suáút âäüng cå seî giaím, âäüng cå thaíi nhiãöu khoïi âen, xilanh bë âoïng
càûn nhiãöu do sæû phán huíy nhiãn liãûu.
Do âoï, khaïc våïi nhiãn liãûu duìng cho âäüng cå xàng, nhiãn liãûu duìng cho âäüng cå
diezel phaíi coï thaình pháön hydrocacbon sao cho dãù bë oxy hoïa nháút tæïc laì dãù tæû bäúc
chaïy nháút, nghéa laì phaíi coï nhiãöu thaình pháön hydrocacbon n-parafinic våïi säú nguyãn tæí
cacbon trong maûch caìng nhiãöu. Nhæîng hydrocacbon thåm vaì nhæîng hydrocacbon
olefin âãöu laì nhæîng thaình pháön laìm tàng thåìi gian chaïy trãø cuía cuía nhiãn liãûu vaì khaí
nàng tæû bäúc chaïy keïm. Noïi chung, nhæîng quy luáût âaî khaío saït âäúi våïi thaình pháön vaì
cáúu truïc hydrocacbon aính hæåíng âãún khaí nàng chaïy kêch näø trong âäüng cå xàng, âãöu
âuïng trong træåìng håüp âäüng cå diezel våïi mäüt aính hæåíng ngæåüc tråí laûi: loaûi naìo täút cho
quaï trçnh chaïy trong âäüng cå xàng, thç khäng täút cho quaï trçnh chaïy trong âäüng cå
diezel vaì ngæåüc laûi. Do âoï, coï thãø sàõp xãúp theo thæï tæû chiãöu tàng dáön thåìi gian chaïy trãù
cuía caïc hydrocacbon trong âäüng cå diezel nhæ sau:
Parafin maûch thàóng < naphten < olefin maûch thàóng < naphten coï nhaïnh khäng
no < parafin coï maûch nhaïnh < oleffin coï nhaïnh < hydrocacbon thåm.
Âãø âàûc træng cho khaí nàng tæû bäúc chaïy cuía nhiãn liãûu trong âäüng cå diezel,
thæåìng so saïnh våïi hai hydrocacbon chuáøn trong thang chia 100 cuîng nhæ âaî laìm âäúi
våïi nhiãn liãûu cho âäüng cå xàng. Hai hydrocacbon chuáøn laì α-metylnaphtalen
(C11H10), laì mäüt hydrocacbon thåm hai voìng ngæng tuû coï khaí nàng tæû bäúc chaïy keïm,
qui æåïc laì 0, vaì xãtan (n-C16H34) laì mäüt n-parafin maûch daìi, coï khaí nàng tæû bäúc chaïy
täút qui æåïc laì 100. Trë säú naìy âæåüc goüi laì trë säú xãtan. Âãø xaïc âënh trë säú xã tan cuía tæìng
loaûi nhiãn liãûu, thæåìng tiãún haình âo thåìi gian chaïy trãø cuía chuïng trong âäüng cå thê
nghiãûm tiãu chuáøn våïi säú voìng quay 900voìng/ phuït vaì so saïnh våïi thåìi gian chaïy trãø
cuía cuía häùn håüp nhiãn liãûu chuáøn noïi trãn. Nhæ váûy, mäüt gasoil coï trë säú xãtan laì x, nãúu
nhæ trong âäüng cå thæí nghiãûm tiãu chuáøn noï coï thåìi gian chaïy trãø tæång æïng våïi thåìi
gian chaïy trãø cuía häùn håüp nhiãn liãûu chuáøn gäöm x% thãø têch α-metylnaphtalen.

Baíng 7: Trë säú xãtan cuía mäüt säú hydrocacbon

Hydrocacbon Cäng thæïc Trë säú xãtan
+ n-dodecan C12H26 75
+ 3-etyldecan C12H26 48
+ 4,5-dietyloctan C12H26 20
+ n-hexadecan C16H34 100
+ 7,8-dimetyltetradecan C16H34 41
+ n-hexxadexen C16H32 91
+ 5-butyldodexen-4 C16H32 47
+ n-hexylbenzen C12H18 27
+ n-heptylbenzen C13H20 36
+ n-octaylbenzen C11H10 0
+ butylnaphtalen báûc 3 C14H16 3
+ butyldecalin báûc 3 C14H26 24
+ n-dodeylbenen C18H30 60
Phán âoaûn gasoil cuía dáöu moí hoü parafinic bao giåì cuîng coï trë säú xãtan ráút cao.
Trong khi âoï yãu cáöu vãö tri säú xãtan cuía âäüng cå diezel täúc âäü nhanh (500-1000
voìng/phuït) chè cáön trãn 50, âäüng cå diezel täúc âäü cháûm (< 500voìng/phuït) chè cáön 30-
40. Do âoï phán âoaûn gasoil láúy træûc tiãúp tæì dáöu moí thäng thæåìng âæåüc sæí duûng laìm
nhiãn liãûu cho âäüng cå diezel laì thêch håüp nháút, maì khäng cáön phaíi qua mäüt quaï trçnh
biãún âäøi hoaï hoüc naìo. Tuy nhiãn khi cáön tàng tri säú xãtan cuía nhiãn liãûu diezel, ngæåìi
ta cuîng coï thãø cho thãm vaìo trong nhiãn liãûu mäüt säú phuû gia thuïc âáøy quaï trçnh oxy
hoaï nhæ isopropylnitrat, n-butylnitrat, n-amylnitrat, n-hexylnitrat v.v.. våïi säú læåüng
khoaíng 1,5% thãø têch cháút phuû gia cuîng coï thãø laìm tàng trë säú xãtan lãn 15-20 âån vë
våïi trë säú xãtan ban âáöu cuía noï laì 40-44.
Màût khaïc åí nhæîng næåïc maì biãn âäü giao thäng vãö nhiãût âäü giæîa muìa âäng vaì
muìa heì ráút låïn, muìa âäng thæåìng nhiãût âäü ráút tháúp so våïi 0oC, thç thaình pháön parafin
coï nhiãût âäü kãút tinh cao trong phán âoaûn naìy coï nhiãöu, seî gáy mäüt tråí ngaûi cho viãûc sæí
duûng chuïng vç chuïng laìm cho nhiãn liãûu máút tênh linh âäüng, khoï båm chuyãøn, tháûm chê
caïc tinh thãø parafin coìn laìm tàõc caïc báöu loüc, âæåìng dáøn nhiãn liãûu, laìm giaïn âoaûn quaï
trçnh cung cáúp nhiãn liãûu cho buäöng âäút. Do âoï, phaíi âàût váún âãö loaûi boí caïc n-parafin
coï troüng læåüng phán tæí cao ra khoíi nhiãn liãûu, nhæng mæïc âäü loaûi boí naìy phuû thuäüc vaìo
âiãöu kiãûn sæí duûng cuû thãø cuía tæìng næåïc.

2.2.3. AÍnh hæåíng cuaí caïc thaình pháön khäng phaíi hydrocacbon cuía phán
âoaûn gasoil âãún quaï trçnh chaïy trong âäüng cå diezel.
Læu huyình laì mäüt thaình pháön laìm cho tênh cháút cuía nhiãn liãûu khi sæí duûng trong
âäüng cå xáúu âi. Duì læu huyình nàòm åí daûng naìo, khi chuïng coï trong thaình pháön nhiãn
liãûu, chuïng seî chaïy taûo thaình SO2 vaì SO3, vaì seî gáy àn moìn ráút maûnh khi nguäüi giäúng
nhæ trong træåìng håüp âäüng cå xàng, màût khaïc nhæîng håüp cháút cuía læu huyình phán
huíycoìn taûo ra nhæîng låïp càûn ráút cæïng baïm vaìo seïcmàng cuía pittäng.
Âàûc biãût trong phán âoaûn gasoil cuía dáöu moí, coï chæïa nhiãöu axit naphtenic (vaì
axit dáöu moí noïi chung). Caïc axit naìy tàng âäü axit cuía nhiãn liãûu diezel gáy àn moìn
thuìng chæïa, âæåìng äúng dáøn nhiãn liãûu trong âäüng cå. Caïc saín pháøm àn moìn cuía noï
(caïc muäúi kim loaûi) laûi laì nhæîng cháút hoìatan âæåüc trong nhiãn liãûu, nãn laìm cho nhiãn
liãûu biãún maìu, keïm äøn âënh. Màût khaïc, chuïng coï thãø âoïng càûn trong buäöng âäút, voìi
phun hoàûc khi caïc muäúi kim loaûi chaïy, âãø laûi caïc oxit ràõn, laìm tàng khaí nàng maìi moìn
xilanh. Vç váûy, cáön tiãún haình loaûi boí thaình pháön naìy ra hoíi phán âoaûn bàòng caïch cho
taïc duûng våïi kiãöm âãø taûo thaình caïc muäúi kiãöm. Muäúi kiãöm naìy coï tênh cháút táøy ræîa täút,
taûo boüt täút nãn âæåüc thu häöi laìm cháút táøy ræîa cäng nghiãûp, chuí yãúu cho cäng nghiãûp
dãût, vaì thæåìng coï tãn goüi laì xaì phoìng naphten. Ngoaìi ra, dung dëch muäúi Na cuía axit
naphtenic våïi näöng âäü 40% thu häöi âæåüc coìn duìng laìm cháút väø beïo cho gia suïc vaì gia
cáöm.
2.3.Thaình pháön phán âoaûn kerosen khi âæåüc sæí duûng laìm nhiãn liãûu phaín
læûc vaì nhiãn liãûu sinh hoaût dán duûng.
2.3.1.AÍnh hæåíng cuía thaình pháön hydrocacbon âãún quaï trçnh chaïy cuía
nhiãn liãûu trong âäüng cå phaín læûc.
Nhiãn liãûu duìng cho âäüng cå phaín læûc âæåüc chãú taûo tæì phán âoaûn phán âoaûn
kerosen hoàûc tæì häùn håüp giæîa phán âoaûn kerosen vaì phán âoaûn xàng.
Âàûc âiãøm cå baín nháút cuía nhiãn liãûu duìng cho âäüng cå phaín læûc laì laìm sao coï
täúc âäü chaïy låïn, dãù daìng tæû bäúc chaïy åí báút kyì nhiãût âäü vaì aïp suáút naìo, chaïy âiãöu hoaì,
khäng bë tàõt trong doìng khê coï täúc âäü chaïy låïn, nghéa laì quaï trçnh chaïy phaíi coï ngoün
læía äøn âënh. Vãö phæång diãûn naìy, cáúu truïc cuía buäöng âäút coï tênh cháút vä cuìng quan
troüng quyãút âënh âãún tênh äøn âënh cuía ngoün læía, nhæng thaình pháön hoaï hoüc cuía nhiãn
liãûu âaím baío coï nhiãöu hydrocacbon parafinic maûch thàóng cuîng taûo ra âiãöu kiãûn bäúc
chaïy dãù vaì täúc âäü chaïy mong muäún.
Thaình pháön caïc hydrocacbon trong nhiãn liãûu coìn aính hæåíng âãún nhiãût nàng
cuía quaï trçnh chaïy âoï laì mäüt tiãu chuáøn quan troüng âaím baío khaí nàng taûo nãn cäng
suáút låïn khi sæí duûng nhiãn liãûu trong caïc âäüng cå phaín læûc. Vãö tênh cháút naìy caïc
hydrocacbon thåm keïm hån caïc hydrocacbon parafinic vaì naphtenic.
Âãø âaím baío yãu cáöu vãö nhiãût chaïy cuía nhiãn liãûu phaín læûc trãn 10.200 kcal/kg
roî raìng thaình pháön nhiãn liãûu phaíi coï nhiãöu parafin vaì naphten. Tuy nhiãn quan troüng
hån caí laì caïc naphtenic nhiãöu voìng båíi vç nãúu tàng cæåìng thaình pháön parafin maûch
thàóng thç seî laìm tàng khaí nàng máút tênh linh âäüng cuía nhiãn liãûu åí nhiãût âäü tháúp, âiãöu
naìy ráút nguy hiãøm âäúi våïi caïc maïy bay phaín læûc hoaût âäüng åí táöm cao (lãn cao 10.000m
nhiãût âäü khê quyãøn haû xuäúng -56oC) trong khi âoï caïc naphten váùn åí traûng thaïi loíng væìa
âaím baío viãûc cung cáúp nhiãn liãûu vaìo buäöng âäút khäng bë giaïn âoaûn, væìa coï nhiãût chaïy
cuîng khäng keïm gç caïc parafin.
Quaï trçnh chaïy cuía nhiãn liãûu trong âäüng cå phaín læûc âoìi hoíi nhiãn liãûu phaíi
chaïy hoaìn toaìn, khäng âæåüc phán huíy træåïc khi chaïy taûo nãn caïc càûn cacbon, baïm vaìo
váût liãûu tåïi buäöng âäút åí gáön tuy-e, hoàûc baïm vaìo nãún âiãûn åí gáön läø phun nhiãn liãûu laìm
thay âäøi hçnh daûng vaì kêch thæåïc ban âáöu cuía chuïng. Vãö màût naìy, caïc hydrocacbon
thåm coï nhiãût âäü säi cao (chuí yãúu laì loaûi nhiãöu voìng coï trong phán âoaûn) coï xu hæåïng
taûo taìn vaì càûn cäúc ráút maûnh coìn caïc parafin bao giåì cuîng coï khaí nàng chaïy hoaìn toaìn
vaì êt coï xu hæåïng taûo taìn, taûo cäúc. Xu hæåïng taûo taìn, taûo cäúc cuía caïc hydrocacbon coï
thãø sàõp xãúp theo chiãöu giaím dáön nhæ sau:
Thåm > monoolefin > iso-parafin vaì naphten > n-parafin.
Âãø âaïnh giaï khaí nàng taûo càûn cacbon naìy, âäúi våïi nhiãn liãûu phaín læûc thæåìng
duìng âaûi læåüng chiãöu cao ngoün læía khäng khoïi, tênh bàòng (mm) âãø so saïnh. Chiãöu cao
ngoün læía saïng, êt taûo muäüi taûo càûn cacbon. Caïc hydrocacbon parafinic coï chiãöu cao
ngoün læía khäng khoïi cao nháút, nhæng chiãöu daìi maûch cacbon låïn, trë säú naìy caìng giaím.
Âäúi våïi caïc hydrocacbon parafinic coï maûch nhaïnh, chiãöu cao naìy nhoí hån so våïi caïc
parafin maûch thàóng tæång æïng, coìn âäúi våïi caïc hydrocacbon naphtenic, chiãöu cao ngoün
læía khäng khoïi cuîng tæåüng tæû caïc iso-parafinic nhiãöu nhaïnh. Caïc hydrocacbon thåm coï
chiãöu cao ngoün læía khäng khoïi tháúp nháút.
Toïm laûi, trong thaình pháön hydrocacbon cuía phán âoaûn kerosen thç caïc
hydrocacbon parafinic vaì naphtenic thêch håüp våïi nhæîng âàûc âiãøm cuía quaï trçnh chaïy
trong âäüng cå phaín læûc nháút. Vaì váûy, phán âoaûn kerosen vaì phán âoaûn xàng cuía dáöu
moí hoü naphteno-parafinic hoàûc parafino-naphtenic laì nguyãn liãûu täút nháút âãø saín xuáút
nhiãn liãûu cho âäüng cå phaín læûc. Khi coï haìm læåüng hydrocacbon thåm quaï cao, phaíi
tiãún haình loaûi chuïng ra âãø giæî trong giåïi haûn dæåïi 20-25%.
Khi trong phán âoaûn coï chæïa nhiãöu parafin maûch thàóng coï nhiãût âäü kãút tinh cao,
phaíi tiãún haình loaûi chuïng ra nhàòm âaím baío cho nhiãn liãûu váùn âaím baío âæåüc tênh linh
âäüng täút åí nhiãût âäü tháúp (chè cho pheïp nhiãn liãûu bàõt âáöu máút tênh linh âäüng åí -60oC).
Noïi chung haìm læåüng caïc hydrocacbon parafinic trong nhiãn liãûu phaín læûc coï
thãø thay âäøi tæì 30 + 60%, caìn haìm læåüng caïc hydrocacbon naphtenic coï thãø thay âäøi tæì
20-45%.
2.3.2.AÍnh hæåíng cuía caïc thaình pháön khaïc, ngoaìi hydrocacbon âãún tênh
cháút cuía nhiãn liãûu phaín læûc.

Noïi chung, nhæîng thaình pháön khäng phaíi laì hydrocacbon trong phán âoaûn
kerosen, âãöu laì nhæîng cáúu tæí coï aính hæåíng xáúu âãún tênh cháút sæí duûng cuía nhiãn liãûu
phaín læûc.
Caïc håüp cháút læu huyình khi chaïy taûo SO2 vaì SO3 vaì gáy àn moìn åí nhiãût âäü tháúp.
Âäöng thåìi caïc håüp cháút cuía læu huyình coìn gáy taûo nãn càûn cacbon baïm trong buäöng
âäút chuí yãúu laì trãn nãún âiãûn, voi phun, tuy-e thoaït saín pháøm chaïy.
Caïc håüp cháút cuía oxy, nhæ axit naphtenic, phenol âãöu laìm tàng khaí nàng àn
moìn caïc thuìng chæïa, äúng dáøn nhiãn liãûu. Caïc saín pháøm taûo ra do àn moìn (caïc muäúi
kim loaûi cuía axit naphtenic) laûi goïp pháön taûo càûn vaì taûo taìn khi chaïy baïm vaìo trong
buäöng âäút).
Caïc håüp cháút cuía nitå laìm cho nhiãn liãûu keïm äøn âënh, laìm biãún maìu ban âáöu
cuía nhiãn liãûu.
Caïc kim loaûi, nháút laì Vanadi, Natri nàòm trong saín váût chaïy åí nhiãût âäü cao 650-
o
850 C khi âáûp vaìo caïc tuäúc bin chênh, seî gáy àn moìn phaï hoíng ráút maûnh caïc chi tiãút
cuía tuäúc bin, vç váûy haìm læåüng kim loaûi vaì tro trong nhiãn liãûu thæåìng laì phaíi ráút nhoí,
khoaíng vaìi pháön triãûu.
2.3.3. Tênh cháút cuía phán âoaûn kerosen khi sæí duûng laìm nhiãn liãûu sinh
hoaût dán duûng.
Phán âoaûn kerosen khi sæí duûng âãø saín xuáút dáöu hoaí dán duûng cuîng coï nhæîng
âàûc tênh riãng, trong âo thaình pháön caïc hydrocacbon âoïng mäüt vai troì ráút quan troüng.
Khi duìng dáöu hoaí âãø thàõp saïng hay âãø âun náúu, yãu cáöu cå baín nháút laì laìm sao
âãø ngoün læía phaíi chaïy saïng, khäng coï maìu vaìng-âoí, khäng taûo nhiãöu khoïi âen, khäng
taûo nhiãöu taìn âoüng åí âáöu báúc vaì dáöu phaíi dãù daìng theo báúc lãn phêa trãn âãø chaïy.
Romp âaî laìm thê nghiãûm duìng 6 ngoün âeìn âæåüc âäút bàòng 6 loaûi hydrocacbon
dæåïi âáy:
- Tetrahydronaphtalen C10H12
- Mezitilen tæïc [C6H3(CH3)3]
- Pháön hydrocacbon thåm taïch ra tæì phán âoaûn kerosen
- Phán âoaûn kerosen âaî taïch hydrocacbon thåm
- Xãten, C16H32
- Xãtan, C16H34
Sau âoï, náng dáön báúc nãún lãn cho âãún khi tháúy ngoün læía xuáút hiãûn khoïi âen vaì
âo chiãöu cao cuía ngoün læía naìy. Äng ta nhán tháúy ràòng, ngoün læía âeìn âäút bàòng xãtan
cho ngoün læía cao nháút, vaì caìng tråí lãn trãn (tæïc caìng giaím dáön âàûc tênh parafinic, tàng
dáön tênh cháút thåm) ngoün læía caìng tháúp dáön.
Do âoï, thaình pháön parafin trong phán âoaûn kerosen goïp pháön laìm tàng chiãöu
cao ngoün læía khäng khoïi, laì mäüt âàûc tênh quan troüng khi duìng noï âãø thàõp saïng vaì âun
náúu. Caïc parafin vaì caïc naphten noïi chung khi âäút, ngoün læía cuía chuïng âãöu coï maìu
saïng xanh trong khi âoï, caïc hydrocacbon thåm khi âäút cho ngoün læía âoí vaìng coï nhiãöu
muäüi, khoïi âen. Nguyãn nhán vç caïc parafin vaì naphten coï chæïa nhiãöu H2 trong phán
tæí, quaï trçnh chaïy saíy ra nhanh, khäng këp âãø xaíy ra quaï trçnh phán huíy(cracking) dáøn
âãún taûo cacbon. Trong khi âoï, caïc hydrocacbon thåm coï täúc âäü chaïy cháûm, quaï trçnh
phán huíyxaíy ra træåïc quaï trçnh chaïy, nãn taûo nhiãöu muäüi than vaì coï nhiãöu khoïi âen.
Vç váûy, khi sæí duûng phán âoaûn kerosen duìng laìm dáöu hoaí dán duûng phaíi loaûi boí
caïc hydrocacbon thåm, nháút laì caïc hydrocacbon thåm nhiãöu voìng, vaì trong thaình pháön
cuía chuïng coìn laûi caïc parafin vaì caïc naphten coï säú nguyãn tæí tæì C10-C14.
Âãø âaïnh giaï âàûc tênh cuía dáöu hoaí dán duûng, thæåìng duìng âaûi læåüng chiãöu cao
ngoün læía khäng khoïi âãø âàûc træng. Âaûi læåüng naìy phaíi âaím baío trãn 20(mm) (khi âäút
trong ngoün âeìn tiãu chuáøn) måïi coï thãø duìng laìm dáöu hoaí cho sinh hoaût dán duûng.
Mäúi liãn hãû giæîa chiãöu cao ngoün læía khäng khoïi vaì thaình pháön hydrocacbon coï
trong phán âoaûn coï trong phán âoaûn coï thãø xaïc âënh qua quan hãû nhæ sau:
H = 1,6505 S - 0,0112 S2 - 8,7 (2-2)
Trong âoï : H: chiãöu cao ngoün læía khäng khoïi, (mm)

100
S=
0,0061P + 0,03392 N + 0,13518Ar
P, N, Ar - haìm læåüng hydrocacbon parafinic, naphtenic vaì thåm, % troüng læåüng.
Trong säú caïc håüp cháút khäng phaíi hydrocacbon coï trong thaình pháön phán âoaûn
kerosen, thç caïc håüp cháút læu huyình coï aính hæåíng quan troüng. Khi duìng dáöu hoaí coï
nhiãöu S âãø âäút, caïc saín pháøm chaïy cuía noï âãöu ráút âäüc cho ngæåìi sæí duûng. Bãn caûnh âoï,
caïc håüp cháút S khi chaïy baïm vaìo boïng âeìn, taûo nãn låïp maìng âuûc, giaím âäü chiãúu saïng
thæûc tãú cuía âeìn.
Noïi chung, phán âoaûn kerosen cuía dáöu moí hoü parafinic hoaìn toaìn thêch håüp
duìng âãø saín xuáút dáöu hoaí dán duûng khäng âoìi hoíi mäüt quaï trçnh biãún âäi thaình pháön
cuía noï bàòng caïc phæång phaïp hoïa hoüc phæïc taûp.
2.4. Quan hãû giæîa thaình pháön vaì tênh cháút sæí duûng cuía phán âoaûn gasoil
nàûng (tæïc phán âoaûn dáöu nhåìn)
Phán âoaûn gasoil nàûng (hay phán âoaûn dáöu nhåìn) laì saín pháøm chæng cáút trong
chán khäng cuía pháön càûn dáöu moí, sau khi taïch caïc phán âoaûn xàng, kerosen vaì gasoil.
Ba phán âoaûn naìy thæåìng khäng maìu, hoàûc maìu nhaût nãn âæåüc goüi laì phán âoaûn caïc
saín pháøm tràõng. Pháön càûn coìn laûi coï maìu sáøm âãún náu âen, goüi laì càûn mazut. Mazut
âæåüc sæí duûng, hoàûc træûc tiãúp laìm nhiãn liãûu loíng cho caïc loì cäng nghiãûp, hoàûc âæåüc
chæng cáút tiãúp tuûc trong chán khäng (âãø traïnh phán huíydo nhiãût) âãø thu gasoil nàûng vaì
càûn goudron.
Phán âoaûn gasoil nàûng âæåüc sæí duûng vaìo caïc muûc âêch sau:
- Duìng laìm nguyãn kiãûu âãø saín xuáút dáöu nhåìn.
- Duìng laìm nguyãn liãûu âãø saín xuáút caïc saín pháøm “tràõng”.
Khi phán âoaûn naìy âæåüc sæí duûng âãø laìm nguyãn kiãûu âãø saín xuáút dáöu nhåìn, thç
phán âoaûn âæåüc goüi laì phán âoaûn dáöu nhåìn. Khi phán âoaûn âæåüc sæí duûng laìm nguyãn
liãûu âãø saín xuáút caïc saín pháøm “tràõng” phán âoaûn âæåüc goüi laì phán âoaûn gasoil nàûng
(hay gasoil chán khäng).
2.4.1.Tênh cháút cuía phán âoaûn dáöu nhåìn khi sæí duûng âãø saín xuáút dáöu nhåìn.
2.4.1.1. Dáöu nhåìn vaì sæû bäi trån.
Muûc âêch cå baín nháút cuía dáöu nhåìn laì sæí duûng laìm mäüt cháút loíng bäi trån giæîa
caïc bãö màût tiãúp xuïc giæîa caïc chi tiãút chuyãøn âäüng khaïc nhau nhàòm laìm giaím ma saït,
giaím maìi moìn, nhåì âoï laìm giaím tiãu hao nàng læåüng âãø thàõng læûc ma saït sinh ra khi
caïc chi tiãút tiãúp xuïc laìm viãûc, vaì giaím hæ hoíng caïc bãö màût tiãúp xuïc do maìi moìn, coü xaït.
Khi dáöu nhåìn âæåüc âàût vaìo giæîa 2 bãö màût tiãúp xuïc nhæ váûy chuïng seî baïm chàõc vaìo bãö
màût tiãúp xuïc, taûo nãn mäüt låïp dáöu nhåìn ráút moíng âuí sæïc taïch riãng hai bãö màût khäng
cho tiãúp xuïc nhau vaì khi hai bãö màût naìy chuyãøn âäüng chè caïc caïc låïp phán tæí trong dáöu
nhåìn tiãúp xuïc træåüt lãn nhau maì thäi. Khi caïc låïp phán tæí trong dáöu nhåìn træåüt lãn
nhau chuïng cuîng taûo nãn mäüt ma saït näüi taûi sinh ra cuía dáöu nhåìn, læûc ma saït naìy
thæåìng ráút nhoí vaì khäng âaïng kãø so våïi læûc ma saït sinh ra khi hai bãö màût khä tiãúp xuïc
nhau vaì chuyãøn âäüng tæång âäúi våïi nhau. Nhåì váûy maì coï khaí nàng laìm giaím ma saït
cuía caïc chi tiãút hoaût âäüng trong maïy moïc, âäüng cå.
Âàûc træng cho ma saït näüi taûi cuía dáöu nhåìn laì âäü nhåït. Âäü nhåït låïn, læûc ma saït
näüi taûi seî låïn.
Âäü nhåït thæåìng âo bàòng Poa (hay nhoí hån 100 láön laì centipoa) trong hãû CGS,
âoï laì mäüt âaûi læåüng âàûc træng cho tråí læûc ma saït näüi taûi sinh ra khi hai låïp phán tæí coï
diãûn têch 1cm2 nàòm caïch nhau 1cm chëu mäüt læûc taïc âäüng laì 1 dyn, chuyãøn âäüng tæång
âäúi våïi täúc âäü 1cm/sec.
F/S
μ= (2-3)
V/X
Trong âoï:
- μ: âäü nhåït tuyãût âäúi, bàòng Poa (Po)
- F: læûc taïc âäüng dyn
- S: diãûn têch màût tiãúp xuïc, cm
- V: täúc âäü chuyãøn âäüng, cm/sec
- X: khoaíng caïch giæîa hai låïp tiãúp xuïc, cm
Nhæ váûy, âãø coï thãø thæûc hiãûn âæåüc nhiãûm vuû bäi trån caïc bãö màût tiãúp xuïc cuía
caïc chi tiãút maïy moïc, âäüng cå, trong báút kyì chãú âäü laìm viãûc naìo (täúc âäü låïn nho,í taíi
troüng låïn nhoí) cáön phaíi laìm sao cho dáöu nhåìn baïm chàõc lãn bãö màût âãø khäng bë âáøy ra
khoíi bãö màût tiãúp xuïc âäöng thåìi phaíi coï mäüt ma saït näi taûi beï, tæïc phaíi coï mäüt âäü nhåït

thêch håüp âãø giaím ma saït âæåüc täúi âa. Tênh baïm dênh vaì âäü nhåït cuía dáöu nhåìn phuû
thuäüc cå baín vaìo thaình pháön hoaï hoüc cuía chuïng.
2.4.1.2.AÍnh hæåíng cuía thaình hydrocacbon phán âoaûn dáöu nhåìn âãún tênh
cháút bäi trån cuía dáöu nhåìn.
Caïc hydrocacbon trong phán âoaûn dáöu nhåìn coï aính hæåíng âãún âäü nhåït cuía dáöu
nhåìn.
- Caïc hydrocacbon parafinic (loaûi maûch thàóng vaì maûch nhaïnh) noïi chung âãöu
coï âäü nhåït tháúp hån so våïi caïc loaûi hydrocacbon khaïc. Tuy nhiãn nãúu chiãöu daìi cuía
maûch caìng låïn, thç âäü nhåït cuîng tàng theo, âäöng thåìi âäü phán nhaïnh caìng nhiãöu, âäü
nhåït cuîng tàng låïn.
- Caïc hydrocacbon naphtenic hoàûc thåm coï 1 hoàûc 2 voìng nàòm trong phán
âoaûn dáöu nhåìn coï cuìng nhiãût âäü säi nhæ nhau thç âäü nhåït cuîng gáön nhæ nhau. Nhæng
nãúu caïc naphten vaì hydrocacbon thåm coï 3 voìng tråí lãn thç âäü nhåït khaïc nhau roî rãût.
Báúy giåì, caïc hydrocacbon naphtenic nhiãöu voìng vaì caïc hydrocacbon häùn håüp nhiãöu
voìng cuía naphten-thåm laûi coï âäü nhåït cao nháút. Nãúu hydrocacbon loaûi häùn håüp
naphten-thåm âæåüc thay thãú táút caí voìng thåm trong âoï bàòng voìng naphten, thç âäü nhåït
cuía loaûi sau (tæïc chè toaìn voìng naphten) seî tàng lãn ráút cao. Thê duû:
- Nãúu mäüt hydrocacbon thåm hoàûc naphten coï nhaïnh phuû khi chiãöu daìi nhaïnh
phuû caìng låïn âäü nhåït caìng tàng, màût khaïc nãúu nhaïnh phuû coï cáúu truïc nhaïnh, thç âäü
nhåït cuía noï cuîng tàng cao hån loaûi nhaïnh phuû maûch thàóng coï cuìng säú nguyãn tæí
cacbon nhæ váûy.
Mäüt âàûc tênh âaïng chuï yï laì âäü nhåït thay âäøi theo nhiãût âäü. Tênh cháút naìy cuía
dáöu nhåìn cuîng phuû thuäüc ráút nhiãöu vaìo thaình pháön cuía hydrocacbon trong âoï:
- Caïc hydrocacbon parafinic, âàûc biãût laì loaûi khäng coï nhaïnh, êt bi thay âäøi âäü
nhåït theo nhiãût âäü. Maûch caìng daìi tênh cháút naìy caìng âæåüc caíi thiãûn.
- Caïc hydrocacbon thåm vaì naphten coï nhaïnh phuû daìi, coï säú læåüng nhaïnh phuû
caìng nhiãöu so våïi säú læåüng voìng thåm âäü nhåït êt thay âäøi theo nhiãût âäü. Ngæåüc laûi, caïc
hydrocacbon thåm hay naphten nhiãöu voìng, coï nhaïnh phuû ngàõn laì loaûi coï âäü nhåït thay
âäøi ráút nhaûy våïi nhiãût âäü.
- Caïc hydrocacbon häùn håüp naphten-thåm coï âäü nhåït thay âäøi nhiãöu theo nhiãût
âäü, trong âoï caïc naphten nhiãöu voìng thç âäü nhåït laûi êt bë thay âäøi hån khi nhiãût âäü thay
âäøi.
Âãø âàûc træng cho tênh cháút naìy cuía dáöu nhåìn, thæåìng sæí duûng mäüt âaûi læåüng
khäng thæï nguyãn goüi laì chè säú âäü nhåït. Chè säú âäü nhåït cuîng giäúng nhæ chè säú octan
hoàûc chè säú xãtan, âæåüc xaïc âënh trong thang chia 100 so våïi 2 hoü dáöu, 1 loaûi chè säú âäü
nhåït bàòng 0 (dáöu hoünaphtenic) âãø âàûc træng cho loaûi dáöu coï âäü nhåït thay âäøi ráút nhaûy
våïi sæû thay âäi cuía nhiãût âäü coìn loaûi kia, coï chè säú âäü nhåït bàòng 100 (dáöu hoü parafinic)
âàûc træng cho loaûi dáöu coï âäü nhåït êt bë thay âäøi theo nhiãût âäü. Âãø xaïc âënh âäü nhåït cuía
noï nhåì hai nhiãût âäü quy âënh 37,8oC (tæïc 100oF) vaì 98,8oC (tæïc 210oF). Sau âoï càõn cæï
vaìo giaï tri âäü nhåït thu âæåüc åí 98,8oC tçm xem trong caí hai loaûi dáöu chuáøn noïi trãn (dáöu
chuáøn coï chè säú âäü nhåït = 0, choün dáöu moí Gulf-Coast, coìn dáöu chuáøn coï chè säú âäü nhåït
= 100 choün dáöu cuía moí Pensylvania) 2 máøu dáöu thuäüc 2 loaûi âoï coï âäü nhåït åí 98,8oC
bàòng våïi giaï trë âäü nhåït cuía loaûi dáöu cáön xaïc âënh. Tæì âoï dæûa vaìo baíng säú liãûu thæûc
nghiãûm cuía 2 loaûi dáöu chuáøn, seî tçm âæåüc giaï trë âäü nhåït åí 37,8oC cuía 2 máøu âaî læûa
choün naìy. Hai giaï trë naìy seî tæång æïng våïi thang chia tæì 0-100, vaì tæì âoï xem giaï trë âäü
nhåït cuía loaûi dáöu cáön xaïc âënh åí âäü chia naìo trong thang chia âoï maì xaïc âënh chè säú âäü
nhåït cuía noï.
Chè säú âäü nhåït cuía dáöu nhåìn laì mäüt âàûc tênh quan troüng khi dáöu nhåìn âæåüc sæí
duûng laìm viãûc trong âiãöu kiãûn nhiãût âäü cao, âiãöu kiãûn cung cáúp åí nhiãût âäü tháúp, nghéa
laì coï sæû chãnh lãûch låïn vãö nhiãût âäü khi laìm viãûc. Thê duû dáöu nhåìn duìng bäi trån cho
caïc âäüng cå, khi chuïng bäi trån trong xilanh-pittäng nhiãût âäü ráút cao, phaíi laìm sao troìn
âiãöu kiãûn âoï âäü nhåït dáöu khäng âæåüc quaï giaím tháúp âãø âaím baío täön taûi âæåüc maíng dáöu
liãn tuûc, khäng bë âæït våî, nhàòm laìm cho pittäng hoaût âäüng bçnh thæåìng. Nhæîng khi dáöu
nàm trong báöu chæïa, nhiãût âäü åí âáy tháúp, phuû thuäüc vaìo nhiãût âäü cuía mäi træåìng (tháúp
nháút laì åí vuìng än âåïi, Bàõc cæûc) nãúu trong âiãöu liãûn âoï dáöu laûi quaï âàûc do âäü nhåït låïn
báúy giåì khäng thãø naìo båm vaì âæa dáöu vaìo trong caïc hãû thäng bäi trån cuía xilanh-
pittäng mäüt caïch bçnh thæåìng âæåüc. Trong træåìng håüp nhæ váûy, âoìi hoíi dáöu phaíi coï chè
säú âäü nhåït cao.
Nhæ váûy, trong træåìng håüp cáön saín xuáút dáöu nhåìn coï chè säú âäü nhåït cao, phaíi
tiãún haình loaûi træì caïc hydrocacbon khäng thêch håüp ra khoíi phán âoaûn dáöu nhåìn, chuí
yãúu laì loaûi træì hydrocacbon nhiãöu voìng (hoàûc naphten, hoàûc thåm hoàûc häùn håüp giæîa
naphten-thåm) coï nhaïnh phuû ngàõn. Nhæîng hydrocacbon naphtenic hay thåm êt voìng
nhæng laûi coï nhaïnh phuû daìi laì loaûi coï chè säú âäü nhåït cao vaì laì nhæîng cáúu tæí chuí yãúu
nháút trong nhæîng loaûi dáöu coï chè säú âäü nhåït cao. Caïc hydrocacbon parafinic cuîng goïp
pháön laìm tàng chè säú âäü nhåït, tuy váûy váùn khäng phaíi laì cáúu tæí quan troüng trong dáöu
nhåìn, vç chuïng seî laìm cho dáöu nhåìn máút tênh linh âäüng vaì âäng âàûc åí nhiãût âäü tháúp, do
chuïng ráút dãù bë kãút tinh. Cho nãn caïc hydrocacbon parafinic cuîng bë loaûi boí khoíi phán
âoaûn dáöu nhåìn khi muäún saín xuáút caïc loaûi dáöu nhåìn coï chè säú âäü nhåït cao hoàûc nhæîng
loaûi dáöu nhåìn cáön laìm viãûc åí nhiãût âäü tháúp. Tuy nhiãn, viãûc loaûi boí hãút hoaìn toaìn caïc
parafin ràõn ra khoíi phán âoaûn dáöu nhåìn âoìi hoíi kyî thuáût phæïc taûp vaì täún keïm vç thãú
thæåìng chè tiãún haình loaûi boí mäüt pháön, sau âoï cho thãm vaìo dáöu mäüt säú cháút phuû gia coï
taïc duûng laìm giaím båït nhiãût âäü âäng âàûc cuía dáöu. Nhæîng cháút naìy thæåìng duìng laì
parafloi hoàûc santopua, chuïng khäng aính hæåíng gç âãún sæû taûo thaình tinh thãø parafin khi
åí nhiãût âäü tháúp maì chè ngàn caín sæû phaït triãøn caïc máöm tinh thãø naìy, khäng cho chuïng
phaït triãøn thaình bäü khung tinh thãø låïn do âoï váùn giæî âæåüc dáöu coï tênh linh âäüng åí nhiãût
âäü tháúp coï khaí nàng haû nhiãût âäü âäng âàûc xuäúng 20-300C. Cäng thæïc cuía parafloi vaì
santopua nhæ sau :
CH3 CH3
CH3 (CH2)21 (CH2)24-CH3
Parafloi
O O
C C
O O
R R’ Santopua R R’
Nhæ váûy, nhæîng phán âoaûn dáöu nhåìn cuía dáöu moí hoü parafinic hoàûc naphteno-
parafinic, parafino-naphtenic âãöu coï khaí nàng saín xuáút âæåüc dáöu nhåìn coï chè säú nhåït
cao vç ràòng trong thaình pháön cuía chuïng chæïa nhiãöu hydrocacbon naphtenic vaì thåm êt
voìng nhæng laûi coï nhaïnh phuû ráút daìi. Ngæåüc laûi, nhæîng phán âoaûn dáöu nhåìn cuía dáöu
moí hoü naphtenic hoàûc naphteno-aromatic khoï coï khaí nàng saín xuáút caïc loaûi dáöu nhåìn
coï chè säú nhåït cao, vç ràòng trong thaình pháön cuía chuïng chæïa ráút nhiãöu caïc hydrocacbon
naphtenic vaì thåm nhiãöu voìng, våïi nhæîng nhaïnh phuû ráút ngàõn. Trong nhæîng træåìng håüp
nhæ váûy, nãúu muäún laìm tàng chè säú nhåït cuía dáöu nhåìn ngæåìi ta cuîng coï thãø duìng caïc
cháút phuû gia coï taïc duûng caíi thiãûn chè säú nhåït. Nhæîng cháút naìy thæåìng laì caïc polyme,
nhæ polyisobutylen, polimetacrilat (coìn goüi laì acriloid) polymer cuía ester vinylic (coìn
goüi laì vinypol) poliakylstyrel (coìn goüi laì santodex).

2.4.1.3 AÍnh hæåíng cuía thaình pháön khäng hydrocacbon trong phán âoaûn
dáöu nhåìn âãún caïc tênh cháút bäi trån cuía dáöu nhåìn.
Trong phán âoaûn dáöu nhåìn, bãn caûnh thaình pháön chênh laì caïc hydrocacbon, coìn
laûi háöu hãút táûp trung vaìo âáy âaûi bäü pháûn caïc håüp cháút cuía S, N, O vaì caïc cháút nhæûa
cuía dáöu moí.
Caïc cháút nhæûa nàòm trong phán âoaûn dáöu nhåìn, laì nhæîng håüp cháút maì cáúu truïc
chuí yãúu cuía noï laì nhæîng voìng thåm vaì naphten ngæng tuû cao. Vç váûy, caïc cháút nhæûa coï
âäü nhåït låïn, màût khaïc coï chè säú nhåït ráút tháúp. Màût khaïc, caïc cháút nhæûa laûi coï khaí nàng
nhuäüm maìu ráút maûnh, nãn sæû coï màût cuía chuïng trong dáöu laìm cho maìu cuía dáöu bë sáùm
vaì täúi. Trong quaï trçnh baío quaín, sæí duûng, tiãúp xuïc våïi oxy khäng khê åí nhiãût âäü
thæåìng hoàûc nhiãût âäü cao, nhæûa âãöu ráút dãù bë oxy hoaï taûo nãn caïc saín pháøm coï troüng
læåüng phán tæí låïn hån tuìytheo mæïc âäü bë oxy hoaï nhæ asphanten hoàûc cacben, cacboid.
Nhæîng cháút naìy laìm cho dáöu tàng cao âäü nhåït vaì âäöng thåìi taûo càûn khäng tan âoüng laûi
trong dáöu, khi âæa vaìo bäi trån laûi laìm tàng maìi moìn caïc chi tiãút tiãúp xuïc. Nhæîng loaûi
dáöu nhåìn bäi trån caïc âäüng cå âäút trong, nãúu coï màût caïc cháút nhæûa do bë oxy hoaï maûnh
chuïng taûo ra caìng nhiãöu loaûi cacben, cacboid vaì càûn cäúc, gáy ra taûo taìn vaì càûn baïm
trong xylanh-pittäng, vaì kãút quaí tàng hæ hoíng âäüng cå do bë maìi moìn, màût khaïc âäüng
cå seî laìm viãûc khoog bçnh thæåìng do caïc càûn cacbon bë chaïy taûo ra hiãûn tæåüng tæû bäúc
chaïy khi nãún âiãûn chæa âiãøm læía (hiãûn tæåüng tæû âiãøm læía cuía âäüng cå xàng). Vç váûy,
viãûc loaûi boí caïc cháút nhæûa ra khoíi phán âoaûn dáöu nhåìn, khi duìng chuïng âãø saín xuáút
dáöu nhåìn laì mäüt kháu cäng nghãû ráút quan troüng.
Caïc håüp cháút cuía læu huyình, nitå, oxy coï trong phán âoaûn dáöu nhåìn dæåïi taïc
duûng oxy hoaï cuîng dãù taûo ra nhæîng cháút giäúng nhæ nhæûa. Ngoaìi ra nhæîng håüp cháút cuía
S nàòm laûi trong dáöu nhåìn chuí yãúu laì læu huyình daûng sunfua, khi âæåüc duìng âãø laìm dáöu
bäi trån caïc âäüng cå âäút trong seî bë chaïy taûo nãn SO2 vaì SO3, gáy àn moìn caïc chi tiãút
cuía âäüng cå. Nhæîng håüp cháút cuía oxy, chuí yãúu laì caïc håüp cháút axit naphtenic coï trong
dáöu gáy àn moìn caïc âæåìng dáùn dáöu, thuìng chæïa, laìm bàòng caïc håüp kim cuía Pb, Cu, Zn,
Sn, Fe. Nhæîng saín pháøm àn moìn naìy âoüng laûi trong dáöu, laìm báøn dáöu, vaì âäöng thåìi laûi
goïp pháön taûo càûn âoïng åí caïc chi tiãút cuía âäüng cå.
Tuy nhiãn, sæû coï màût cuía caïc håüp cháút axit hæîu cå vaì mäüt säú håüp cháút coï cæûc
khaïc coï taïc duûng laìm tàng âäü baïm dênh (hay coìn goüi laì âäü nhåìn) cuía dáöu lãn bãö màût
kim loaûi. Nguyãn nhán coï thãø do sæû háúp thuû hoaï hoüc cuía pháön coï cæûc cuía chuïng lãn bãö
màût kim loaûi, trong quaï trçnh âoï caïc axit coï thãø taûo nãn våïi låïp kim loaûi bãö màût mäüt
håüp cháút kiãøu nhæ xaì phoìng vaì nhåì âoï baïm chàõc vaìo bãö màût kim loaûi. Khi taíi troüng
låïn, chuyãøn âäüng cháûm, nhåì coï sæû baïm chàõc naìy maì laìm cho caïc låïp dáöu tiãúp theo váùn
âæåüc giæî laûi khäng cho caïc bãö màût chuyãøn âäüng tiãúp xuïc træûc tiãúp nhau. Vç váûy khi laìm
saûch dáöu nhåìn hãút caïc håüp cháút cuía oxy vaì nhæîng cháút coï cæûc khaïc, tênh baïm dênh cuía
dáöu bë giaím âi. Nhàòm laìm tàng tênh baïm dênh (âäü nhåìn) cho dáöu nhåìn khi phaíi laìm
viãûc trong âiãöu kiãûn taíi troüng låïn, täúc âäü chuyãøn âäüng cháûm, ngæåìi ta âaî sæí duûng mäüt
säú axit hæîu cå, ester cho thãm vaìo dáöu nhåìn. Trong træåìng håüp dáöu nhåìn duìng âãø bäi
trån nhæîng chi tiãút laìm viãûc våïi taíi troüng låïn, nhæng täúc âäü chuyãøn âäüng cuîng ráút låïn,
nhiãût âäü cuía dáöu nhåìn luïc âoï seî ráút cao, caïc håüp cháút loaûi xaì phoìng âæåüc taûo thaình do
caïc axit hæîu cå taïc duûng lãn bãö màût kim loaûi seî khäng baïm dênh âæåüc næîa vç væåüt quaï
âiãøm noïng chaíy cuía chuïng. Báúy giåì phaíi sæí duûng caïc cháút phuû gia laì caïc håüp cháút cuía
clor, cuía læu huyình, cuía phosphor (nhæ caïc hydrocacbon thåm clor hoïa, caïc parafin
clor hoïa, dibenzyl sunfua, terpensunfo hoïa, tricrezylphorphat.v.v..) caïc håüp cháút naìy seî
taïc duûng lãn bãö màût kim loaûi taûo nãn nhæîng liãn kãút bãön væîng ngay åí nhiãût âäü cao daûng
clorua, sunfua, phosphat cuía caïc kim loaûi tæång æïng, nhåì váûy giæí cho maìng dáöu âæåüc
täön taûi khäng bë âáøy vaì âæït våî ra. Trong baíng 8 dæåïi âáy cho tháúy âäü bãön cuía maìng
dáöu âæåüc tàng cao khi cho caïc cháút phuû gia noïi trãn vaìo dáöu nhåìn.
Baíng 8: AÍnh hæåíng cuía phuû gia âãún âäü bãön âæït cuía maìng dáöu.
Cháút phuû gia Cäng thæïc Âäü bãön âæït cuía nmaìng dáöu kg/cm2
Dáöu saûch, khäng phuû gia 280
Triphenylcarbinol C6H5OOH 1050
Triphenylphosphat (C6H4CH3O)4PO4 430
Dibenzyldiunfua (C6H5CH2)2S2 1050
2, 4, 5-triclotoluen Cl3 C6H2CH3 630
2.4.2.Tênh cháút cuía phán âoaûn gasoil nàûng khi sæí duûng âãø saín xuáút caïc saín
pháøm “tràõng”.
Phán âoaûn gasoil nàûng coìn âæåüc sæí duûng âã saín xuáút caïc saín pháøm “tràõng” nhæ
xàng, kerosen vaì gasoil nhàòm tàng säú læåüng caïc saín pháøm tràõng khi cáön thiãút.
Khi muäún tàng læåüng kerosen vaì gasoil chãú biãún tæì dáöu moí, thæåìng phaíi tiãún
haình quaï trçnh hydrocracking mäüt giai âoaûn trãn xuïc taïc (xuïc taïc oxit coban wolfram
hay molipden trãn cháút mang laì oxit nhäm hay oxit silic) cuîng våïi phán âoaûn gasoil
naìy.
Noïi chung, quaï trçnh cracking hay hydrocracking phán âoaûn gasoil nàûng cuía
dáöu moí chuí yãúu nhàòm biãún nhæîng hydrocacbon coï troüng læåüng phán tæí låïn våïi säú
nguyãn tæí cacbon trong phán tæí tæì C21-C40 cuía phán âoaûn gasoil nàûng thaình nhæîng
hydrocacbon coï troüng læåüng phán tæí beï hån < C20 våïi säú nguyãn tæí cacbon trong phán
tæí tæì C5-C10 (tæång æïng våïi xàng), C11-C15 (tæång æïng våïi kerosen) vaì tæì C16-C20 (tæång
æïng våïi gasoil. Quaï trçnh naìy thæûc hiãûn âæåüc chuí yãúu nhåì vaìo nhiãût âäü vaì xuïc taïc.
2.4.2.1. AÍnh hæåíng cuía thaình pháön hydrocacbon khi sæí duûng phán âoaûn
gasoil laìm nguyãn liãûu cracking.
Quaï trçnh cracking gasoil nàûng cuía dáöu moí coï thãø thæûc hiãûn âån thuáön dæåïi taïc
duûng cuía nhiãût (cracking nhiãût) âäöng thåìi cuîng coï thãø thæûc hiãûn dæåïi taïc duûng cuía
nhiãût vaì cháút xuïc taïc (cracking xuïc taïc).
Dæåïi aính hæåíng cuía nhiãût âäü cao(450-550oC), caïc hyârocacbon coï trong phán
âoaûn seî bë biãún âäøi våïi nhæîng mæïc âäü khaïc nhau. Caïc hydrocacbon parafinic laì loaûi coï
âäü bãön nhiãût keïm nháút, chuïng ráút dãù bë beí gaîy liãn kãút C-C trong phán tæí, maûch phán tæí
caìng daìi liãn kãút caìng yãúu caìng dãù bë beí gaîy hån loaûi coï maûch phán tæí ngàõn hån.
Trong khi âoï caïc hydrocabon thåm laì loaûi coï âäü bãön nhiãût cao nháút, chuïng háöu nhæ
khäng bë phaï våî caïc voìng thåm dæåïi aính hæåíng cuía nhiãût âäü cao, maì chè ngæng tuû
thãm, laìm cho säú voìng thåm trong phán tæí tàng thãm. Nhæîng hydrocacbon thåm coï
nhaïnh phuû, cuîng coï thãø xaíy ra sæû beí gaîy nhaïnh phuû taûo ra voìng thåm coï dênh caïc nhoïm
metyl hoàûc cuîng coï thãø xaíy ra quaï trçnh kheïp voìng, ngæng tuû våïi voìng thåm ban âáöu
thaình hãû nhiãöu voìng thåm :
-H2 -H2
Naphtalen Dinaphtalin Perile

Vç váûy caïc hydrocacbon thåm coï trong phán âoaûn gasoil trong quaï trçnh
cracking chè dáøn âãún taûo caïc saín pháøm coï troüng læåüng phán tæí låïn hån (nhæûa, cäúc) laì
chuí yãúu, âoï âãöu laì nhæîng saín pháøm khäng mong muäún cuía quaï trçnh naìy.
Caïc hydrocacbon naphtenic coï âäü bãön nhiãût nàòm trung gian giæîa parafin vaì thåm.
Chuïng coï khaí nàng bë phaï våî voìng taûo nãn caïc phán tæí beï hån, coï khaí nàng beí gaîy caïc
nhaïnh phuû dênh chung quanh coìn âãø laûi caïc gäúc metyl vaì etyl, âäöng thåìi cuîng coï thãø
chè bë khæí hydro âãø taûo thaình caïc voìng thåm.
Do âoï khi cracking nhiãût, phán âoaûn gasoil cuía dáöu moí hoü parafinic cho hiãûu
suáút saín pháøm cao hån khi duìng phán âoaûn gasoil cuía dáöu moí naphtenic hoàûc
aromatic. Thaình pháön hydrocacbon thåm coï caìng nhiãöu trong phán âoaûn gasoil caìng
coï aính hæåíng xáúu âãún quaï trçnh, gáy taûo cäúc vaì saín pháøm nàûng mang tênh cháút thåm.
Khi tiãún haình cracking coï xuïc taïc sæû biãún âäøi caïc hydrocacbon xaíy ra theo
nhæîng âàûc tênh khaïc hån khi khäng coï xuïc taïc. Cháút xuïc taïc thæåìng duìng laì
aluminosilicat, laì loaûi xuïc taïc ràõn mang tênh axit ráút roî rãût nãn sæû biãún âäøi caïc
hydrocacbon åí âáy mang tênh cháút cuía cå chãú ion cacboni. Trong quaï trçnh cracking
nhiãût, sæû phán huíy âån thuáön dæåïi taïc duûng cuía nhiãût chè coï khaí nàng laìm âæït liãn kãút
C-C cuía parafin, taûo nãn caïc gäúc tæû do nhæ CH3*, C2H5*. Vaì nhåì caïc gäúc tæû do naìy coï
nàng læåüng låïn nãn dãù daìng tham gia phaín æïng våïi caïc phán tæí trung hoìa taûo nãn saín
pháøm vaì nhæîng gäúc tæû do måïi. Cå chãú phaín æïng cracking åí âáy mang âàûc tênh cå chãú
gäúc tæû do vaì sæû phaït triãønt phaín æïng xaíy ra theo kiãøu dáy chuäøi. Trong quaï trçnh
cracking coï màût xuïc taïc aluminosilicat dæåïi aính hæåíng cuía caïc trung tám axit Lewis
hay Bronsted trãn bãö màût xuïc taïc, chuïng taûo ra nhæîng ion cacboni maì khäng taûo ra gäúc
tæû do:
R1-CH2-CH -R2 + HA R1-CH2-CH + + R2 + A- + H2

H
Hoàûc
R1-HC=CH -R2 + HA R1-HC-CH + -R2 + A-
H
Ion cacboni kãút håüp chàût cheî våi trung tám axit âæåüc kyï hiãûu laì A cuía caïc axit
Bronsted (caïc axit cho protän). Ion cacboni coìn coï thãø âæåüc taûo thaình tæì caïc axit
Lewis.
O O
+
RH + Al-O-Si R + H :Al-O-Si
O O
Ion cacboni coï khaí nàng tæû biãún âäøi sang caïc daûng äøn âënh nháút vaì taïc duûng våïi
caïc phán tæí trung hoìa taûo nãn caïc saín pháøm måïi vaì caïc ion cacboni måïi. Daûng äøn âënh
nháút trong säú âoï laì ion cacboni báûc 3. Chênh vç váûy maì nhæîng hydrocacbon maì trong
phán tæí coï màût cacbon báûc 3, khaí nàng taûo thaình ion cacboni dãù hån. Do âoï, caïc iso-
prafin khi cracking xuïc taïc xáøy ra dãù daìng caïc ankyl naphten cuîng xaíy ra cracking dãù
daìng hån caïc prafin maûch thàóng. Caïc ankyl benzen cuîng dãù bë âæït caïc nhoïm ankyl âãún
ngay saït caïc voìng thåm, taûo ra caïc saín pháøm coï troüng læåüng phán tæí beï. Tuy nhiãn,
nhæîng hydrocacbon thåm nhiãöu voìng, sau khi bë âæït caïc nhaïnh phuû, pháön nhán thåm
coìn laûi dãù daìng ngæng tuû laûi våïi nhau, taûo thaình saín pháøm coï troüng læåüng phán tæí låïn
hån cho âãún cuäúi cuìng laì cäúc. So saïnh mæïc âä bë biãún âäøi cuía caïc hydrocacbon trong
cracking nhiãût vaì cracking xuïc taïc tháúy khaïc nhau nhæ sau:
+ Khi cracking nhiãût (sàõp xãúp theo chiãöu tæì dãù âãún khoï âáön):
Parafin- olefin - naphten - hydrocacbon thåm coï nhaïnh phuû, hydrocacbon thåm
khäng coï nhaïnh phuû.
+ Khi cracking xuïc taïc (sàõp xãúp theo chiãöu tæì dãù âãún khoï dáön ).
Olefin - (Naphten coï nhaïnh phuû - hydrocacbon thåm coï nhaïnh phuû - iso parafin)
- Naphten - parafin- thåm .
Nhæ váûy, roî raìng nãúu duìng phán âoaûn gaoil nàûng âãø craking nhiãût, thç khi haìm
læåüng hydrocacbon parafinic trong âoï caìng cao, seî caìng täút vç mæïc âäü biãún âäøi cuía
chuïng laì cao nháút so våïi nhæîng hydrocbon khaïc. Traïi laûi, khi sæí duûng phán âoaûn gasoil
nàûng âãø cracking xuïc taïc, thç sæû coï màût caïc naphten caìng nhiãöu, hiãûu suáút vaì cháút
læäüng saín pháøm cao hån so våïi khi trong phán âoaûn coï nhiãöu parafin. Tuy nhiãn, nãúu tè
lãû caïc iso parafin trong phán âoaûn caìng cao, thç mæïc âäü biãún âäøi caìng låïn. Noïi chung,
caïc parafin âãöu coï xu hæåïng cho nhiãöu khê, xàng nheû khi cracking xuïc taïc, coìn caïc
naphten cho nhiãöu xàng vaì xàng coï trë säú octan cao. Coìn caïc hydrocacbon thåm âãöu coï
xu hæåïng taûo nhiãöu gasoil, càûn nàûng vaì cäúc, laì nhæîng saín pháøm khäng mong muäún cuía
quaï trçnh cracking vaì laìm cho cháút xuïc taïc choïng hoíng.
2.4.2.2.AÍnh hæåíng cuía thaình pháön khäng hydrocacbon khi sæí duûng phán
âoaûn gasoil laìm nguyãn liãûu cracking xuïc taïc .
Trong quaï trçnh craking trãn xuïc taïc aluminosilicat, caïc thaình pháön khäng thuäüc
loaûi hydrocacbon coï aính hæåíng ráút låïn, chuí yãúu aính hæåíng âãún thåìi gian säúng cuía xuïc
taïc.
Vç cháút xuïc taïc mang tênh axit, nãn nhæîng håüp cháút cuía nitå mang tênh bazå
(quinolin, piridin vv...) coï màût trong phán âoaûn gas oil seî nhanh choïng laìm ngäü âäüc
caïc trung tám axit, laìm cho xuïc taïc máút hàón hoaût tênh. ÅÍ 5000C, chè cáön coï 1% quinolin
trong nguyãn liãûu, âuí laìm mæïc âäü chuyãøn hoïa giaím xuäúng 80%.
Caïc cháút nhæûa, caïc håüp cháút cuía nitå, læu huyình, äxi nàòm trong phán âoaûn
gasoil âãöu laì nhæîng håüp cháút dãù daìng xaíy ra caïc phaín æïng ngæng tuû âãø taûo cäúc trãn bãö
màût xuïc taïc che láúp caïc trung tám hoaût âäüng, vç váûy laìm cho mæïc âäü chuyãùn hoïa cuía
quaï trçnh cracking giaím âi roî rãût . Cho nãn khi coï màût caïc håüp cháút noïi trãn trong phán
âoaûn gasoil duìng âãø cracking xuïc taïc, cháút xuïc taïc phaíi taïi sinh våïi táön säú cao hån so
våïi træåìng håüp phán âoaûn chæïa êt nhæûa, caïc håüp cháút cuía O ,N, S.
Caïc phæïc cå kim, laì nhæîng cháút ráút coï haûi cho quaï trçnh cracking xuïc taïc vaì tråí
thaình nhæîng trung tám hoaût tênh cho caïc phaín æïng khæí hydro vaì ngæng tuû hydrocacbon
taûo nãn caïc saín pháøm coï troüng læåüng phán tæí låïn ngheìo hydro, dáùn âãún tàng ráút nhanh
sæû taûo cäúc . Trong säú caïc kim loaûi Fe, Cu, Ni, V cuía caïc phæïc cå kim thç Cu vaì Ni hoaût
tênh cao gáúp 10 láön so våïi Fe vaì V vãö phæång diãûn naìy, cho nãn khi haìm læåüng kim
loaûi trong phán âoaûn gasoil nàûng mang tênh pháön triãûu våïi quan hãû V +Fe +10 (Cu +
Ni) væåüt quaï 5÷10, cháút xuïc taïc phaíi taïi sinh våïi táön säú cao vaì nhanh choïng phaíi thay
thãú .
2.4.2.3. AÍnh hæåíng cuía thaình pháön hoïa hoüc cuía phán âoaûng gasoil nàûng
khi sæí duûng laìm nguyãn liãûu hydrocracking
Hydrocracking laì quaï trçnh cracking caïc hydrocacbon trong âiãöu kiãûn coï màût
hydro dæåïi aïp suáút coï nghéa laì væìa thæûc hiãûn caïc phaín æïng cracking , væìa thæûc hiãûn caïc
phaín æïng hydro hoïa. Trong quaï trçnh cracking xuïc taïc væìa khaío saït åí trãn, caïc phaín
æïng xaíy ra theo chiãöu hæåïng taûo ra caïc saín pháøm nheû giaìu hydro (xàng-khê) vaì âãø laûi
trãn bãö màût xuïc taïc nhæîng saín pháøm nàûng, troüng læåüng phán tæí låïn ngheìo hydro (âæåüc
goüi laì cäúc). Nhæ váûy âaî xaíy ra mäüt quaï trçnh phán huíy (cracking) keìm theo mäüt sæû
phán bäú laûi hydro trong näüi bäü caïc hydrocacbon trong phán âoaûn. Phaín æïng naìy dáøn
âãún taûo cäúc trãn bãö màût xuïc taïc âaî laìm cho mæïc âäü chuyãøn hoïa caïc hydrocacbon dáön
dáön giaím tháúp, âäöng thåìi hiãûu suáút thu caïc saín pháøm mong muäún ngaìy caìng êt âi.
Trong âiãöu kiãûn cracking coï màût hydro, phaín æïng naìy khäng xaíy ra âæåüc maíi vç
nhæîng håüp cháút ngheìo hydro sinh ra seî bë oxy hoïa vaì biãún thaình caïc saín pháøm no
khäng cho ngæng tuû taûo cäúc, ngay caí hydrocacbon thåm nhiãöu voìng.
Do âoï, nãúu trong cracking xuïc taïc, nhæîng hydrocacbon thåm thuäüc loaûi thaình
pháön khoï bë cracking nháút chè dãù dáøn âãún taûo cäúc, thç trong âiãöu kiãûn coï màût hydro,
chuïng âæåüc hydro hoïa dáøn âãún taûo thaình caïc voìng no (tæïc voìng naphten) vaì sau âoï caïc
voìng naphten naìy láûp tæïc bë biãún âäøi theo chiãöu hæåïng cuía quaï trçnh cracking âaî khaío
saït, nghéa laì bë âæït nhaïnh phuû hoàûc bë phaï våî voìng, toüa nãn caïc hydrocacbon nheû hån,
maì khäng dáøn âãún taûo cäúc næîa. Nhæîng hydrocacbon thåm caìng nhiãöu voìng, caìng dãù
daìng bë biãún âäøi khi hydrocracking, quaï trçnh biãún âäøi naìy âæåüc xaíy ra tæìng báûc nhæ
sau:
Âäúi våïi nhæîng thaình pháön khäng thuäüc loaûi hydrocacbon, nhæ caïc håüp cháút S,
N, O, caïc cháút nhæûa... dæåïi aính hæåíng cuía aïp suáút hydro, chuïng dãù daìng lbë hydro hoïa
taûo nãn caïc saín pháøm daûng khê H2S, H2O, NH3, thoaït ra ngoaìi coìn pháön hydrocacbon
coìn laûi laì nhæîng hãû âa voìng häùn håüp (nhæ caïc cháút nhæûa) tiãúp tuûc biãún âäøi theo chiãöu
hæåïng nhæ caïc hydrocacbon nhiãöu voìng væìa khaío saït trãn, do âoï laìm tàng thãm hiãûu
suáút caïc saín pháøm quyï. Màût khaïc vç: quaï trçnh hydrocracking thæûc hiãûn trãn cháút xuïc
taïc hai chæïc: væìa coï caïc trung tám axit dãù thæûc hiãûn caïc phaín æïng cracking âiãøn hçnh,
væìa coï caïc trung tám kim loaûi âãø thæûc hiãûn caïc phaín æïng hydro hoïa, do âoï nhæîng phæïc
cå kim coï trong thaình pháön cuía phán âoaûn gasoil seî nàòm laûi trãn bãö màût xuïc taïc tråí nãn
mäüt trung tám phuû âãø thæûc hiãûn mäüt phaín æïng hydro hoïa, cho nãn quaï trçnh
hydrocracking khäng såü caïc phæïc cå kim nhæ åí quaï trçnh cracking xuïc taïc. Do âoï, quaï
trçnh hydrocracking âæåüc xem laì mäüt quaï trçnh cäng nghãû linh hoaût nháút, noï khäng såü
báút kyì daûng nguyãn liãûu naìo coï thaình pháön hoïa hoüc ra sao, nãn coï thãø sæ duûng cho caïc
phán âoaûn gasoil tæì caïc loaûi dáöu moí xáúu nháút nhæ dáöu moí naphteno-aromatic hoàûc dáöu
moí nhiãöu cháút nhæûa asphalten.
2.5. Quan hãû giæîa thaình pháön vaì tênh cháút sæí duûng cuía pháön càûn Mazut vaì
goudron.
Càûn Mazut laì pháön càûn coìn laûi cuía dáöu moí sau khi âaî taïch caïc phán âoaûn cuía
saín pháøm tràõng (xàng, kerosen, gasoil) bàòng caïch chæng cáút åí aïp suáút thæåìng.
Càûn goudron laì pháön càûn coìn laûi cuía dáöu moí sau khi âaî taïch mäüt pháön phán
âoaûn gasoil nàûng bàòng caïch chæng cáút åí aïp suáút chán khäng.
Thaình pháön cuía càûn Mazut vaì càûn goudron, nhæ âaî khaío saït åí pháön 1.4 chæång
naìy cho tháúy chuïng âæåüc bao gäöm ba nhoïm cháút: dáöu, nhæûa vaì asphalten. Caïc cháút dáöu
laì nhoïm bao gäöm caïc hydrocacbon coï troüng læåüng phán tæí låïn våïi cáúu truïc nhiãöu voìng
thåm naphten häùn håüp mang theo caïc cháút phuû khaïc nhau. Caïc cháút nhæûa vaì asphalten
âãöu laì nhæîng cháút khaïc coï troüng læåüng phán tæí låïn, nhiãöu voìng thåm vaì naphten häùn
håüp nhæng khaïc våïi dáöu, laì trong caïc voìng vaì nhaïnh phuû cuía chuìng coï màût caïc dë
nguyãn täú S, N, O laìm cho chuïng coï khaí nàng phaín æïng ráút låïn. Caïc cháút nhæûa coï
troüng læåüng phán tæí beï hån asphalten, cáúu truïc êt phæïc taûp hån, nãn chuïng tan âæåüc
trong dáöu taûo thaình mäüt dung dëch thæûc. Coìn asphalten khäng tan maì chè træång nåí
nãn chuïng taûo nãn mäüt dung dëch keo trong dáöu. Vç váûy trong pháön càûn Mazut vaì
goudron dáöu vaì nhæûa taûo thaình mäi træåìng phán taïn vaì caïc phán tæí asphalten taûo nãn
mäüt tæåïng phán taïn âæåüc äøn âënh nhåì caïc cháút nhæûa.
Noïi chung càûn mazut vaì càûn goudron cuía dáöu moí thæåìng âæåüc sæí duûng vaìo caïc
muûc âêch sau:
+ Laìm nguyãn liãûu saín xuáút cäúc cho luyãûn kim maìu
+ Laìm nguyãn liãûu saín xuáút caïc váût liãûu bitum (bitum nhæûa âæåìng, bitum cäng
nghiãûp, bitum xáy dæûng...)
+ Laìm nhiãn liãûu loíng (coìn goüi laì dáöu càûn) cho caïc loì cäng nghiãûp.
2.5.1.Tênh cháút pháön càûn mazut vaì goudron khi âæåüc sæí duûng âãø saín xuáút
cäúc.
Quaï trçnh cäúc hoïa âãø saín xuáút cäúc thæûc cháút laì quaï trçnh nhàòm låüi duûng caïc phaín
æïng taûo cäúc xaíy ra khi cracking nhæ âaî khaío saït åí trãn. Cho nãn, nãúu trong quaï trçnh
cracking, thaình pháön caïc håüp cháút hydrocacbon thåm nhiãöu voìng cuîng nhæ caïc cháút
nhæûa vaì asphalten laì nguäön gäúc chuïnh âãø gáy taûo cäúc vaì gáy nhiãöu tråí ngaûi cho quaï
trçnh, thç åí âáy, nhæîng thaình pháön naìy laûi laì nhæîng cáúu tæí ráút quan troüng quyãút âënh
âãún hiãûu suáút vaì cháút læåüng cuía cäúc thu âæåüc.
Hiãûu suáút cäúc thu âæåüc tæì thaình pháön dáöu cuía càûn mazut vaì goudron chè khoaíng
1,2-6,8% trong khi âoï hiãûu suáút cäúc thu âæåüc tæì caïc cháút nhæûa âãún 27-31% vaì tæì caïc
cháút asphalten laì 57-75,5%. Vç váûy sæû coï màût caïc cháút nhæûa vaì asphalten trong càûn
caìng nhiãöu, caìng aính hæåíng âãún hiãûu suáút cuía quaï trçnh cäúc hoïa. Âãø âaïnh giaï khaí nàng
taûo cäúc cuía càûn, thæåìng sæí duûng mäüt âaûi læåüng âàûc træng goüi laì âäü cäúc hoïa càûn trong
âiãöu kiãûn thê nghiãûm.
Cäúc thu âæåüc tæì dáöu thæåìng coï cáúu truïc hçnh kim, cäúc thu âæåüc tæì asphalten coï
daûng xäúp vaì phaït triãøn âãöu âàûn tæì moüi phêa, coìn cäúc tæì nhæûa thç âàûc hån cäúc asphalten
nhæng laûi coï cáúu truïc hçnh khäúi hån cäúc cuía dáöu.
Càûn cuía dáöu moí thuäüc hoü khaïc nhau thç âàûc tênh chung cuía cäúc thu âæåüc tæì noï
cuîng khaïc. Cäúc thu âæåüc tæì càûn cuía dáöu hoü parafinic noïi chung coï cáúu truïc âa pháön

nhæ daûng såüi. Nhæng trong khi âoï, cäúc thu âæåüc tæì càûn cuía dáöu aromatic coï cáúu truïc
chàût cheî hån cuía càûn dáöu moí parafinic, hoàûc parafino-naphtenic hoàûc naphtenic.
Noïi toïm laûi, âãø saín xuáút cäúc thç càûn mazut vaì càûn goudron cuía dáöu moí hoü
aromatic hay hoü naphtenic seî coï hiãûu suáút cäúc cao hån vaì cháút læåüng täút hån. Nhæîng
loaûi càûn cuía quaï trçnh chãú biãún dáöu moí maì coï nhiãöu hydrocacbon thåm nhiãöu voìng
ngæng tuû cao (càûn cracking, càûn Pyrolyse) cuîng âãöu laì nhæîng nguyãn täú täút âãø saín xuáút
cäúc.
Ngoaìi ra, thaình pháön caïc håüp cháút cuía S vaì caïc kim loaûi trong caïc phæïc cå kim
hay trong næåïc khoan láøn theo dáöu moí, khi cäúc hoïa chuïng váùn coìn laûi âaûi bäü pháûn
trong cäúc laìm cho haìm læåüng S cuía cäúc tàng, haìm læåüng tro cuía cäúc cuîng tàng, giaím
nhiãöu cháút læåüng cuía cäúc khi sæí duûng vaìo caïc muûc âêch cao cáúp nhæ laìm âiãûn cæûc
trong cäng nghiãûp luyãûn nhäm. Caïc
Kim loaûi thæåìng gàûp laì: Si, Fe, Al, Ca, Na, Mn, Vi, Ti, Ni...trong âoï coï haûi nháút
laì Vi vaì Ti. Sæû coï màût cuía caïc kim loaûi trãn trong cäúc duìng laìm âiãûn cæûc trong luyãûn
nhäm seî gáy kãút quaí laìm cho tênh dáøn âiãûn cuía nhäm giaím xuäúng do caïc kim loaûi naìy
chuyãøn vaìo nhäm laìm âäü thuáön cuía nhäm giaím xuäúng.
2.5.2. Tênh cháút pháön càûn mazut vaì goudron khi âæåüc sæí duûng âãø saín caïc
váût liãûu bitum.
Bitum, vãö phæång diãûn hoïa lyï, chênh laì mäüt hãû keo phæïc taûp, gäöm coï mäi
træåìng phán taïn laì dáöu vaì nhæûa vaì tæåïng phán taïn laì asphaten . Tuìy thuäüc vaìo tè lãû
giæîa dáöu + nhæûa vaì asphaten, maì asphaten coï thãø taûo ra bäü khung cæïng caïp hay nhæîng
mixel riãng biãût âæåüc äøn âënh do caïc cháút nhæûa háúp thuû xung quanh . Do âoï, tè lãû cuía 3
pháön âáöu, nhæûa asphaten coï táöm quan troüng quyãút âënh âãún tênh cháút cuía bitum.
Caïc cháút asphaten quyãút âënh tênh ràõn cuía bitum, coï nghéa muäún bitum caìng ràõn
caìng coï haìm læåüng asphaten cao. Caïc cháút nhæûa quyãút âënh tênh deío vaì khaí nàng gàõn
kãút cuía bitum (tênh cháút ximàng hoïa). Caïc cháút dáöu goïp pháön laìm tàng khaí nàng chëu
âæûng sæång gioï, nàõng mæa cuía bitum.
Bitum laìm nhæûa raíi âæåìng âoìi hoíi phaíi coï mäüt âäü cæïng nháút âënh khi nhiãût âäü
tàng cao, coï mäüt âäü deío nháút âënh khi nhiãût âäü haû tháúp phaíi coï âäü bãön neïn, va âáûp låïn,
coï khaí nàng gàõn kãút täút våïi bãö màût âaï soíi vaì chëu âæåüc thåìi tiãút. Caïc bitum duìng trong
xáy dæûng laìm váût liãûu che låüp, yãu cáöu âäü ràõn cao hån, âäü deío êt hån nhæng laûi chëu
âæåüc thåìi tiãút, gioï, mæa, aïnh saïng màût tråìi v..v. Trong nhæîng âiãöu kiãûn naìy, hãû keo noïi
trãn thæåìng bë phaï huíy do nhæûa, vaì asphalten dáön dáön chuyãøn thaình saín pháøm nhæng tuû
cao hån khäng tan, khäng træång trong dáöu ( nhæ caïc bon vaì cacbodi) laìm máút khaí
nàng taûo nãn låïp che phuí, bitum doìn, næït vaì hæ hoíng. Do âoï, tuìy theo yãu cáöu maì âoìi
hoíi thaình pháön asphalten, dáöu, nhæûa cuía càûn phaíi khaïc nhau .

Bitum coï tênh chëu nhiãût täút, chëu thåìi tiãút täút vaì coï âäü bãön cao, thç phaíi coï
khoaíng 25% nhæûa, 15- 18 % asphaten, 52-54% dáöu, tyí lãû asphaten/nhæûa = 0,5-0,6 vaì tyí
lãû :
nhæûa + asphaten
= 0,8 − 0,9
dáöu
Noïi chung càûn dáöu moí thuäüc loaûi naphtenic hay aromatic, tæïc càûn cuía dáöu moí
loaûi nàûng chæïa nhiãöu nhiãn liãûu vaì asphaten duìng laìm nguyãn liãûu saín xuáút bitum laì täút
nháút. Haìm læåüng asphaten trong càûn caìng cao, tyí säú asphaten trong nhæûa caìng cao,
haìm læåüng parafin ràõn trong càûn caìng êt, cháút læåüng bitum caìng cao, cäng nghãû chãú
biãún caìng âån giaín. Càûn cuía dáöu moí coï nhiãöu parafin ràõn laì loaûi nguyãn liãûu xáúu nháút
trong saín xuáút bitum, bitum coï âäü bãön ráút tháúp vaì tênh gàõn kãút (baïm dênh) ráút keïm do
coï nhiãöu hydrocacbon khäng cæûc.
Loaûi gondron âaût âæåüc caïc yãu cáöu vãö tyí lãû giæîa dáöu - nhæûa - asphaten nhæ væìa
noïi trãn âáy noïi chung laì ráút êt .
Do âoï, âãø thay âäøi caïc tyí lãû trãn, tæïc tàng dáön haìm læåüng asphaten vaì nhæûa,
thæåìng tiãún haình quaï trçnh äxi hoïa bàòng quaï trçnh äxi khäng khê åí nhiãût âäü 170-260oC.
Trong quaï trçnh äxi hoïa, mäüt bäü pháûn dáöu seî chuyãùn sang nhæûa, mäüt bäü pháûn nhæûa seî
chuyãùn sang asphaten do xaíy ra caïc phaín æïng ngæng tuû. Do âoï, noïichung haìm læåüng
dáöu seî giaím, haìm læåüng asphaten seî tàng, nhæng haìm læåüng nhæûa seî thay âäøi êt. Do
váûy, mæïc âäü äxi hoïa caìng nhiãöu, bitum caìng cæïng do coï nhiãöu asphaten, nhæng seî
gioìn, êt deío vç haìm læåüng nhæûa váùn êt nhæ cuî. Tuìy theo mæïc âäü cæïng vaì deío maì qui
âënh mæïc âäü cuía quaï trçnh äxi hoïa naìy.
Âàûc træng cho âäü cæïng cuía bitum, thæåìng sæí duûng âaûi læåüng âäü luïn ( hay coìn
goüi laì âäü xuyãn kim ) tênh bàòng milimet chiãöu sáu luïn xuäúng âàût dæåïi taíi troüng 100g
trong htåìi gian 5s åí nhiãût âäü 25oC. Âàûc træng choi tênh deío cuía bitum thæåìng sæí duûng
âaûi læåüng âäü daîn daìi, tênh bàòng centimet khi keïo càng mäüt máùu coï tiãút diãûn qui âënh åí
nhiãût âäü 25oC. Bitum coìn âæåüc âàûc træng khaí nàng chëu âæåüc nhiãût âäü, bàòng âaûi læåüng
nhiãût âäü chaíy mãöm cuía noï næîa. Giæîa âäü luïn vaì nhiãût âäü chaíy mãöm coï quan hãû tæång
quan chàût che, nghéa laì âäü luïn caìng sáu, nhiãût âäü chaíy mãöm seî caìng tháúp.

2.5.3.Tênh cháút pháön càûn mazut vaì gudron khi âæåüc sæí duûng laìm nhiãn liãûu
âäút loì
Âãø laìm nhiãn liãûu cho caïc loì nung ( ximàng , gäúm sæï thuíy tinh ) caïc loì sáúy
læång thæûc , thæûc pháøm , caïc loì håi nhaì maïy âiãûn , hoàûc laìm nhiãn liãûu cho caïc âäüng cå
diesel täúc âäü cháûm (dæåïi 500 voìng/phuït) thæåìng duìng mazut vaì goudron dæåïi tãn goüi
dáöu càûn. Tuìy theo muûc âêch khaïc nhau, cáúu taûo voìi phun khaïc nhau, maì sæí duûng dáöu
càûn våïi caïc âäü nhåït khaïc nhau.
Thäng thæåìng dáöu càûn âæåüc chia laìm 3 loaûi khaïc nhau:
- Loaûi nheû, coï âäü nhåït åí 50oC laì 9-15 cst
- Loaûi væìa, coï âäü nhåït åí 50oC laì 15-110 cst
- Loaûi nàûng, coï âäü nhåït åí 50oC laì 110-380 cst
Noïi chung, dáöu càûn loaûi nheû, tæång âæång våïi càûn mazut/ dáöu càûn loaûi væìa
tæång âæång våïi dáöu càûn mazut âaî taïch båït mäüt pháön dáöu cuía gasoil nàûng cuía noï, coìn
dáöu càûn loaûi nàûng, tæång âæång våïi pháön càûn coìn laûi, tæïc laì tæång âæång våïi goudron
coï láøn thãm mäüt bäü pháûn cuäúi cuía gasoil nàûng.
Âàûc tênh dáöu càûn âæåüc sæí duûng laìm nhiãn liãûu âäút loì laì nhiãût nàng cuía chuïng.
Nhiãût nàng naìy phuû thuäüc vaìo thaình pháön hoïa hoüc, caìng coï nhiãöu caïc hydrocacbon
mang âàûc tênh parafinic caìng coï êt caïc hydrocacbon thåm nhiãöu voìng, vaì troüng læåüng
phán tæí caìng beï, thç nhiãût nàng cuía chuïng caìng cao. Noïi chung tyí lãû säú C/H caìng tháúp,
thç nhiãût nàng cuía dáöu càûn seî caìng cao. Nhiãût nàng cuía dáöu càûn nàòm trong khoaíng
10000 kcal/kg.
Nhæîng thaình pháön khäng thuäüc loaûi hydrocacbon trong dáöu càûn cuîng coï aính
hæåíng ráút låïn âãún tênh cháút sæí duûng cuía noï.
Caïc håüp cháút cuía S trong dáöu moí táûp trung chuí yãúu vaìo dáöu càûn. Sæû coï màût
cuía S âaî laìm giaím båït nhiãût nàng cuía dáöu càûn, khoaíng 85kcal/kg tênh cho 1% S màût
khaïc, caïc saín pháøm chaïy cuía S gáy nãn àn moìn caïc hãû thäúng thiãút bë sæí duûng, hoàûc coï
taïc duûng våïi caïc váût liãûu nung nhæ gäúm, sæï, thuíy tinh...Caïc håüp cháút S coìn kãút håüp våïi
kim loaûi, laìm tàng læåüng càûn baïm trong caïc thiãût bë âäút vaì khoïi thaíi cuía noï gáy ä
nhiãùm mäi træåìng.
Caïc håüp cháút cå kim vaì caïc muäúi coï trong næåïc khoaïng cuía dáöu moí mang vaìo
âãöu nàòm trong dáöu càûn, khi âäút chuïng biãún thaình tro.
Haìm læåüng tro cuía caïc dáöu càûn thæåìng khäng quaï 0,2% troüng læåüng. Tuy nhiãn
chuïng cuîng gáy ra hæ hoíng caïc váût liãûu khi tiãúp xuïc våïi læía do taûo nãn caïc loaûi håüp
cháút coï nhiãût âäü noïng chayí tháúp nhæ Vanadat sàõt (noïng chaíy åí 625oC) meta vaì pyro
vanadat natri (noïng chaíy åí 630oC vaì 640oC).
Ngoaìi ra, nhæ âaî noïi åí pháön trãn, càûn mazut hay goudron thæûc cháút laì mäüt hãû
keo cán bàòng maì tæåïng phán taïn laì asphalten vaì mäi træåìng phán taïn laì dáöu vaì nhæûa.
Khi chæïa nháút laì nhæîng loaûi càûn coï âäü nhåït cao, thæåìng phaíi gia nhiãût luän, quaï trçnh
chuyãøn hoïa giæîa dáöu-nhæûa-asphalten seî xaíy ra, do âoï laìm cho cán bàòng hãû keo bë phaï
våî, gáy nãn kãút tuía asphalten. Sæû phaï våî cán bàòng cuía hãû keo naìy coï thãø coìn do khi
pha träün vaìo dáöu càûn nhæîng loaûi dáöu coï nguäön gäúc khaïc, laìm cho asphalten coï thãø bë
kãút tuía. Kãút quaí laì chuïng seî cuìng våïi næåïc vaì caïc càûn khaïc taûo thaình mäüt cháút nhæ
“buìn” âoüng åí âaïy caïc thiãút bë chæïa, gáy khoï khàn khi sæí duûng. Tênh cháút naìy âàûc biãût
nguy hiãøm khi sæí duûng dáöu càûn âãø chaûy caïc âäüng cå diezel täúc âäü cháûm chuïng gáy
âoïng càûn vaì maìi moìn ráút maûnh trong âäüng cå.

PHÁÖN III
TÊNH CHÁÚT VÁÛT LYÏ CUÍA CAÏC PHÁN ÂOAÛN
DÁÖU MOÍ
1.Thaình pháön chæng cáút cuía phán âoaûn vaì nhiãût âäü säi trung bçnh
1.1.Thaình pháön chæng cáút cuía phán âoaûn
Caïc phán âoaûn dáöu moí âãöu bao gäm nhiãöu âån cháút khaïc nhau våïi nhiãût âäü säi
thay âäøi trong suäút caí giåïi haûn säi cuía phán âoaûn âoï. Vç váûy, âàûc træng cho tênh cháút
bay håi vaì säi cuía mäüt phán âoaûn dáöu moí, thæåìng âaïnh giaï bàòng nhiãût âäü bàõt âáöu
säi(ts,â), nhiãût âäü kãút thuïc säi(ts,c) vaì nhiãût âäü tæång æïng våïi caïc pháön tràm saín pháøm
ngæng tuû khi chæng cáút trong duûng cuû chæng tiãu chuáøn (âæåüc goüi laì thaình pháön chæng
cáút cuía phán âoaûn dáöu moí). Duûng cuû chæng tiãu chuáøn naìy laì bäü chæng cáút Engler
(hçnh 2). Âæåìng cong chæng cáút thu âæåüc biãøu diãøn trong hãû toüa âäü nhiãût âäü säi-pháön
tràm saín pháøm chæng cáút goüi laì âæåìng cong chæng cáút Engler.
ToC
Ts,c
Âæång cong chæng cáút Engler
Ts,â
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100%
Nhiãût âäü bàõt âáöu säi seî laì nhiãût âäü khi âoï xuáút hiãûn gioüt cháút loíng âáöu tiãn
ngæng tuû råi vaìo äúng læåìng 4.
Khi læåüng saín pháøm chæng cáút tàng lãn, 5%, 10%, 20%...90%, 95% so våïi säú
læåüng máøu chæng cáút, cuîng seî coï caïc giaï trë nhiãût âäü säi tæång æïng våïi noï: t5%, t50%,
t95%,v..v..nhiãût âäü naìy tàng âãöu âàûn theo säú pháön tràm saín pháøm chæng cáút âæåüc, vaì
cuäúi cuìng khi nhiãût âäü bàõt âáöu haû xuäúng, nhiãût âäü tæång æïng våïi noï seî laì nhiãût âäü säi
cuäúi cuía phán âoaûn.
Thê duû: thaình pháön chæng cáút cuía mäüt phán âoaûn xàng âàûc træng nhæ sau:
-nhiãût âäü säi âáöu (ts,â) 33oC

-nhiãût âäü säi cuía 5% 48oC
‘’ 10% 54oC
‘‘ 20% 65oC
‘’ 30% 75oC
‘’ 40% 84oC
‘’ 50% 93oC
‘’ 60% 103oC
‘’ 70% 111OC
‘’ 80% 119oC
‘’ 90% 131oC
‘’ 95% 143oC
- nhiãût âäü säi cuäúi (97%) ts,c 152oC.
Thaình pháön chæng cáút cuía caïc phán âoaûn saín pháøm tràõng coï mäüt yï nghéa ráút
quan troüng khi caïc phán âoaûn naìy âæåüc sæí duûng laìm nhiãn liãûu cho caïc âäüng cå vç noï
âàûc træng cho khaí nàng bay håi trong âäüng cå vaì aïp suáút håi åí nhæîng nhiãût âäü vaì aïp
suáút khaïc nhau. Âäúi våïi âäüng cå xàng. Nhiãn liãûu phaíi coï mäüt âäü bay håi sao cho âaím
baío viãûc khåíi âäüng maïy âæåüc dãù daìng khi âäüng cå coìn nguäüi, vaì khi chuyãøn tæì chãú âäü
voìng quay cháûm sang nhanh phaíi âaím baío sao cho nhiãn liãûu âæåüc bay håi hoaìn toaìn
âãø phán phäúi âãöu vaì âáøy âuí vaìo xilanh. Nhiãn liãûu coï âäü bay keïm, chuïng khäng chaïy
këp seî âoüng laûi trong thaình xilanh laìm loaîng maìng dáöu bäi trån. Âäúi våïi âäüng cå phaín
læûc, nhiãn liãûu phaíi coï âäü bay håi êt hån so våïi nhiãn liãûu duìng cho âäüng cå xàng vç
caïc âäüng cå naìy laìm viãûc trãn cao, aïp suáút khi quyãøn tháúp, nãn ráút dãù taûo thaình caïc nuït
håi trong hãû thäúng cung cáúp nhiãn liãûu laìm giaïn âoaûn viãûc cung cáúp nhiãn liãûu vaìo
âäüng cå. Tuy váûy, cuîng âoìi hoíi nhiãn liãûu coï mäüt thaình pháön chæng cáút thêch håüp âãø coï
khaí nàng bäúc håi âæåüc hoaìn toaìn khi phun vaìo buäöng âäút cuía âäüng cå, âaím baío quaï
trçnh chaïy âæåüc hoaìn toaìn. Âäúi våïi âäüng cå diezel, thaình pháön chæng cáút coï aính hæåïng
ráút låïn âãún täúc âäü bay håi vaì mæïc âäü taûo thaình häùn håüp håi nhiãn liãûu-khäng khê âæåüc
âãöu âàûn sau khi phun vaìo xilanh, nhàòm âaím baío quaï trçnh chaïy âæåüc täút nháút. Tuy
nhiãn, nãúu nhiãn liãûu diezel nheû quaï thç coï aính hæåíng âãún khaí nàng tæû bäúc chaïy cuía
nhiãn liãûu. Noïi chung, aính hæåíng cuía thaình pháön chæng cáút âãún tênh cháút cuía nhiãn
liãûu khi sæí duûng trong tæìng loaûi âäüng cå cuû thãø ráút låïn. Âäúi våïi âäüng cå xàng, nhiãût âäü
säi 10% (âãún 30%) caìng tháúp, âäüng cå caìng dãù khåíi âäüng khi nguäüi, nhæng laûi dãù taûo
nuït håi trong hãû cung cáúp nhiãn liãûu, máút maït nhiãöu do bay håi, khoï chaûy cháûm khi
âäüng cå noïng. Nhiãût âäü säi 50% (hay 40-70%) caìng tháúp, caìng dãù âæa âäüng cå vaìo chãú
âäü laìm viãûc, caìng dãù daìng tàng säú voìng quay cuía âäüng cå lãn täúi âa trong thåìi gian
ngàõn nháút, nhæng cuîng coï thãø taûo nuït håi, vaì laìm âäüng cå khoï chaûy cháûm khi noïng.

Nhiãût âäü säi 90% caìng cao, caìng laìm cho dáöu cacter bë loaîng, do âoï bë maìi moìn
nhiãöu, gáy taûo càûn baïm âäüng cå, gáy tiãu hao xàng nhiãöu vç khäng chaïy hãút...Cho nãn
nhiãn liãûu cho âäüng cå xàng thæåìng yãu cáöu thaình pháön chæng cáút:
- t10 % dæåïi 70oC
- t50 % khäng quaï 140oC
- t95 % khäng quaï 195oc
- ts,c 205oC.
1.2.Nhiãût âäü säi trung bçnh cuía phán âoaûn.

Thaình pháön chæng cáút cuía phán âoaûn coï liãn quan nhiãöu âãún caïc tênh cháút sæí
duûng cuía phán âoaûn âoï. Nhæng caïc tênh cháút váût lyï trung bçnh cuía phán âoaûn nhæ âäü
nhåït, tyí troüng, troüng læåüng phán tæí, hãû säú âàûc træng, nhiãût chaïy, caïc tênh cháút tåïi
haûn...laûi coï liãn quan chàût cheî âãún nhiãût âä säi trung bçnh cuía phán âoaûn âoï. Nhiãût âäü
säi trung bçnh cuía phán âoaûn dáöìu moí coï thãø xaïc âënh dæûa theo âæåìng cong chæng cáút
trong hãû Engler. Trong hãû toüa âäü cuía âæåìng cong chæng cáút Engler (nhiãût âäü säi-pháön
tràm thãø têch saín pháøm chæng cáút) thç nhiãût âäü æïng våïi 50% saín pháøm chæng cáút âæåüc
xem laì nhiãût âäü säi trung bçnh thãø têch. Nãúu sæí duûng âæåìng cong chæng cáút Engler våïi
hãû toüa âäü khaïc: nhiãût âäü säi-pháön tràm troüng læåüng hoàûc nhiãût âäü säi-pháön tràm mol,
thç nhiãût âäü æïng våïi 50% troüng læåüng hoàûc 50% mol saín pháøm chæng cáút, seî laì nhiãût âäü
säi trung bçnh troüng læåüng, hoàûc nhiãût âäü säi trung bçnh phán tæí cuía phán âoaûn. Nhæ
váûy coï thãø coï ráút nhiãöu giaï trë nhiãût âäü säi trung bçnh cuía cuìng mäüt phán âoaûn dáöu moí.
Vç váûy, mäüt giaï trë trung gian cuía táút caí 3 loaûi nhiãût âäü säi trung bçnh noïi trãn âæåüc
xem laì nhiãût âäü säi trung bçnh duy nháút cuía phán âoaûn âoï, vaì âæåüc goüi laì nhiãût âäü säi
trung bçnh trung gian.
Noïi chung, caïc tênh cháút váût lyï cuía phán âoaûn dáöu moí thæåìng coï khi chè coï quan
hãû âuïng våïi mäüt trong nhæîng loaûi nhiãût âäü säi trung bçnh noïi trãn, thê duû : nhiãût âäü säi
trung bçnh thãø têch coï quan hãû âãún âäü nhåït nhiãût dung cuía phán âoaûn, nhiãût âäü säi
trung bçnh phán tæí coï quan hãû âãún hãû säú âàûc træng, nhiãût âäü tåïi haûn, nhiãût âäü säi trung
bçnh trung gian coï quan hãû âãún troüng læåüng phán tæí, tyí troüng, nhiãût chaïy v.v..
2. Aïp suáút håi vaì traûng thaïi tåïi haûn.

Aïp suáút håi âàûc træng cho tênh cháút caïc phán tæí trong pha loíng coï xu hæåïng thoaït
khoíi bãö màût chuyãøn sang pha håi åí nhiãût âäü naìo âoï. Âoï laì mäüt haìm säú cuía nhiãût âäü vaì
cuaí âàûc tênh pha loíng. Sæû säi cuía mäüt hydrocacbon naìo âoï, hay cuía mäüt phán âoaûn dáöu
moí chè xaíy ra khi aïp suáút håi cuía noï bàòng våïi aïp suáút håi cuía hãû. Vç váûy, khi aïp suáút hãû
tàng lãn, nhiãût âäü säi cuía phán âoaûn seî tàng theo nhàòm taûo ra mäüt aïp suáút håi bàòng aïp
suáút cuía hãû. Ngæåüc laûi, khi aïp suáút cuía hãû giaím tháúp, nhiãût âäü säi cuía phán âoaûn seî
giaím âi tæång æïng.

Âäúi våïi caïc hydrocacbon riãng leí, aïp suáút håi cuía noï chè phuû thuäüc vaìo nhiãût âäü
vaì vç váûy åí mäüt aïp suáút nháút âënh chè coï mäüt nhiãût âäü säi tæång æïng.
Tuy nhiãn khi aïp suáút caìng tàng seî gàûp mäüt giåïi haûn maì quaï giåïi haûn âoï sæû
chuyãøn pha khäng coìn xaíy ra næîa, nghéa laì åí âoï khäng coìn ranh giåïi giæîa pha loíng vaì
pha håi. Traûng thaïi âoï goüi laì traûng thaïi tåïi haûn, vaì aïp suáút, nhiãût âäü tæång æïng våïi traûng
thaïi âoï goüi laì aïp suáút tåïi haûn vaì nhiãût âäü tåïi haûn. Aïp suáút tåïi haûn vaì nhiãût âäü tåïi haûn
phuû thuäüc tæìng loaûi hydrocacbon : cuìng mäüt nhiãût âäü säi nhæ nhau (åí aïp suáút thæåìng)
nhæng caïc hydrocacbon thåm bao giåì cuîng coï nhiãût âäü tåïi haûn cao hån caïc
hydrocacbon parafinic. Ngay trong 1 hoü hydrocacbon, caïc giaï trë vãö nhiãût âäü vaì aïp
suáút tåïi haûn cuîng khaïc nhau.
Âäúi våïi mäüt phán âoaûn dáöu moí trong âoï bao gäöm nhiãöu hydrocacbon riãng leî
thç aïp suáút håi cuía phán âoaûn, ngoaìi sæû phuû thuäüc vaìo nhiãût âäü, coìn phuû thuäüc vaìo
thaình pháön caïc hydrocacbon coï aïp suáút riãng pháön khaïc nhau, nghéa laì aïp suáút håi cuía
phán âoüan mang tênh cháút cäüng tênh cuía caïc thaình pháön trong âoï vaì tuán theo âënh luáût
Raoult:
P = ∑ Pi x i
(Pi, xi laì aïp suáút riãng pháön vaì näöng âäü pháön mol cuía cáúu tæí i trong phán âoüan).
Chênh vç váûy, aïp suáút håi cuía phán âoaûn dáöu moí coìn sæí duûng âãø âàûc træng sæû
phán bäú caïc thaình pháön nheû vaì nàûng trong phán âoaûn.
Xaïc âënh nhiãût âäü vaì aïp suáút åí traûng thaïi tåïi haûn cuía mäüt phán âoaûn dáöu moí coï
yï nghéa quan troüng khi muäún xaïc âënh giåïi haûn thæûc hiãûn caïc quaï trçnh chuyãøn traûng
thaïi nhæ hoïa loíng, bäúc håi, chæng cáút cuîng nhæ âãø xaïc âënh caïc tênh cháút váût lyï cuía
phán âoaûn åí aïp suáút vaì nhiãût âäü cao. Âãø xaïc âënh caïc giaï trë nhiãût âäü vaì aïp suáút tåïi haûn
cuía phán âoüan dáöu moí coï thãø dæûa vaìo cäng thæïc kinh nghiãûm.
Cäng thæïc kinh nghiãûm gáön âuïng âäúi våïi phán âoaûn dáöu moí :
tc = 1,05 tg + 160 (3-1)
Pc= K(Tc/M) (3-2)
Trong âoï :
tc - nhiãût âäü tåïi haûn cuía phán âoüan, 0C
tc- nhiãût âäü tåïi haûn cuía phán âoaûn, 0K (= t+273)
Pc- aïp suáút tåïi haûn cuía phán âoaûn
tg - nhiãût âäü säi trung bçnh trung gian cuía phán âoaûn, 0C
K - hãû säú tuìy theo loaüi hydrocacbon ( parafinic = 5 - 5,3; naphtenic = 6;
aromatic = 6,5-7). Âäúi våïi phán âoaûn dáöu moí trung bçnh láúy K=5,5.

3.Tyí troüng.
3.1. Tyí troüng cuía phán âoaûn loíng.
Thäng thæåìng coï máúy hãû thäúng xaïc âënh tyí troüng nhæ sau:
- Hãû thäúng thæåìng duìng: d420, d415, tæïc laì tyí säú giæîa troüng læåüng phán âoaûn dáöu
moí vaì troüng læåüng næåïc coï cuìng mäüt thãø têch nhæ nhau , nhæng åí nhiãût âäü
khaïc nhau : næåïc láúy åí 4oC vaì phán âoaûn dáöu moí láúy åí 20oC( d420)hay 15 oC
(d415) .
- Hãû thäúng Anh - Myî duìng d15,615,6 (hay âuïng hån viãút theo kiãøu Anh - Myî
Sp.gr.60/60oF) tæïc laì tè säú giæîa troüng læåüng cuía phán âoaûn dáöu moí vaì troüng
læåüng næåïc coï cuìng mäüt thãø têch nhæ nhau , láúy cuìng mäüt nhiãût âäü nhæ nhau
laì 60oF (tæïc laì 15,6oC). Ngoaìi ra, hãû thäúng Anh -Myî coìn duìng âån vë laì âäü
API (API: American Petroleum Institute)tæång quan våïi tyí troüng d15,615,6 nhæ
sau :
141,5
API = 15, 6 = 131,5
d 15, 6
Tyí troüng coï tênh cháút cäüng tênh vãö thãø têch, coï nghéa tyí troüng cuía mäüt phán âoaûn
dáöu moí gäöm nhiãöu thaình pháön, coï thãø tênh dæûa theo tyí troüng vaì näöng âäü thãø têch cuïa
chuïng trong âoï theo kiãøu trung bçnh nhæ sau:
d .v + d 2 .v 2 + ... + d n .v n
d= 1 1
v 1 + v 2 + ...v n
Trong âoï :
d: tyí troüng cuía phán âoaûn coï n thaình pháön
d1 ...dn : tyí troüng cuía caïc thaình pháön tæång æïng tæì 1-n
v1...vn : Thãø têch cuía caïc thaình pháön tæång æïng trong phán âoaûn
Tyí troüng cuía phán âoaûn dáöu moí laì mäüt haìm säú cuía nhiãût âäü maì khäng phuû
thuäüc vaìo aïp suáút noïi chung, duì phán âoaûn coï mang âàûc tênh gç (parafinic, naphtenic,
hay thåm ) thç sæû thay âäøi cuía chuïng theo nhiãût âäü háöu nhæ giäúng nhau . Tuy nhiãn, åí
nhiãût âäü cao , aïp suáút bàõt âáöu coï aính hæåíng âãún tè troüng . Aính hæåíng naìy coï thãø xaïc
âënh âæåüc dæûa vaìo hãû säú giaín nåî ω , noï laì mäüt haìm säú phuû thuäüc vaìo nhiãût âäü vaì aïp
suáút tåïi haûn phán âoaûn cuía noï, âäöng thåìi cho tháúy tyí säú giæîa tyí troüng vaì hãû säú giaîn nåî åí
caïc âiãöu kiãûn khaïc nhau âãöu khäng âäøi, nghéa laì:
d1 d 2 d
= = ... = (3-3)
ω1 ω2 ω
Trong âoï: d1, ω1 laì tyí troüng vaì hãû säú giaín nåí åí âiãöu kiãûn aïp suáút vaì nhiãût âäü p1,
t1.
d2, ω2 laì tyí troüng vaì hãû säú giaín nåí åí âiãöu kiãûn aïp suáút vaì nhiãût âäü p2,
t2.

3.2. Âäúi våïi håi vaì khê hydrocacbon.

Âäúi våïi håi vaì khê hydrocacbon, tyí troüng laûi so saïnh våïi khäng hkê chæï khäng
so saïnh våïi næåïc. Trong træåìng håüp khäng so saïnh våïi khäng khê ta seî coï troüng læåüng
thãø têch cuía noï tæïc troüng læåüng tênh cho mäüt âån vë thãø têch cuía khê (kg/m3). Noïi
chung, tyí troüng vaì troüng læåüng thãø têch cuía khê thay âäøi ráút nhiãöu theo nhiãût âäü vaì aïp
suáút, vaì do âoï thæåìng choün traûng thaïi chuáøn âãø so saïnh: 0oC vaì 1 atm.
Trong træåìng håüp åí aïp suáút tháúp (dæåïi 3atm) caïc khê thãø hiãûn caïc tênh cháút cuía
khê lyï tæåíng nãn quan hãû giæîa thãø têch vaì aïp suáút , nhiãût âäü coìn theo âuïng caïc phæång
trçnh khê lyï tæåíng : K
P.V=n.R.T (3-4)
Trong træåìng håüp aïp suáút quaï cao (trãn 3 atm) caïc tênh cháút cuía khê bàõt âaìu thãø
hiãûn sæû sai lãûch phæång trçnh khê lyï tæåíng noïi trãn vaì phaíi âæa vaìo mäüt hãû säú âiãöu
chènh, âoï laì hãû säú eïp μ :
P.V= μ *n*R*T (3-5)
4. Âäü nhåït :
Âäü nhåït cuía mäüt phán dáöu moí laì mäüt âaûi læåüng váût lyï âàûc træng cho tråí læûc do
ma saït näüi taûi cuía noï sinh ra khi chuyãùn âäüng. Vç váûy, âäü nhåït cuía mäüt phán âoaûn dáöu
moí coï liãn quan âãún khaí nàng thæûc hiãûn caïc quaï trçnh båm, váûn chuyãùn cuía chuïng
trong caïc hãû âæåìng äúng, khaí nàng thæûc hiãûn caïc quaï trçnh phun vaì taûo caïc haût nhiãn
liãûu coï kêch thæåïc beï qua caïc miãûng phun vaì âäöng thåìi khaí nàng bäi trån cuía caïc phán
âoaûn khi sæí duûng laìm dáöu nhåìn.
Âäü nhåït âæåüc phán biãût laìm caïc loaûi sau :
- Âäü nhåït tuyãût âäúi (hay âäü nhåït âäüng læûc), tênh bàòng poa (Po) hay centipoa
(Cpo)
- Âäü nhåït âäüng hoüc, laì tè säú giæîa âäü nhåït âäüng læûc vaì troüng læåüng riãng cuía noï
âæåüc tênh bàòng Stäúc (St) hay sentistäúc (CSt):
μ
v=
d
Trong âoï : v- âäü nhåït âäüng hoüc ,St
μ -âäü nhåït âäüng læûc ,Po
d- troüng læåüng riãng g/cm3
Âäü nhåït thæåìng âæåüc xaïc âënh trong caïc nhåït kãú mao quaín, åí âáy cháút loíng
chaíy qua caïc äúng mao quaín coï âæåìng kênh khaïc nhau. Ghi nháûn thåìi gian chaíy cuía
chuïng qua mao quaín, coï thãø tênh âæåüc âäü nhåït cuía chuïng. Poaseil âaî âæa ra cäng thæïc
xaïc âënh âäü nhåït âäüng læûc nhæ sau :
π.P.r 4
μ= τ
8.L.V

Trong âoï : p - aïp suáút khi cháút loíng chaíy qua mao dáùn
r - baïn kênh mao quaín
L - chiãöu daìi mao quaín
τ - thåìi gian chaíy cuía cháút loíng coï thãø têch V qua mao quaín
Khi xaïc âënh âäü nhåït âäüng hoüc, cháút loíng chaíy qua mao quaín dæåïi aïp suáút cuía
baín thán troüng læåüng cuía noï, phuû thuäüc vaìo chiãöu cao cäüt cháút loíng (h) vaì troüng læåüng
riãng cuía noï (d).
P = g.h .d
Våïi g laì gia täúc troüng træåìng .
Thay giaï trë cuía p åí phæång trçnh (3-8) vaìo cäng thæïc poaseil (3-7) seî coï :
μ μ.g * h * r 4
v= = .τ (3-9)
d 8.LV
Caïc giaï trë h, r, L vaì V laì khäng âäøi âäúi våïi tæìng nhåït kãú, vç váûy táûp håüp:
μ.g * h * r 4
8.LV
Âæåüc xem laì hàòng säú cuía nhåït kãú, noï khäng phuû thuäüc vaìo nhiãût âäü æmaì chè phuû
thuäüc vaìo kêch thæåïc hçnh hoüc cuía nhåït kãú. Vç váûy, nãúu biãút âæåüc thåìi gian chaíy cuìng
hàòng säú cuía nhåït kãú coï thãø xaïc âënh âæåüc âäü nhåït âäüng hoüc, vaì tæì âoï cuîng coï thãø dãù
daìng xaïc âënh âæåüc âäü nhåït âäüng læûc cuía noï. Mäüt trong nhæîng daûng nhåït kãú âo âäü
nhåït phán âoaûn dáöu moí nhæ sau (hçnh 3).
Hçnh 3: Nhåït kãú mao quaín kiãøu Pinkãvich.
M1-Mæïc cháút loíng træåïc khi chaíy qua mao quaín.
M1-Mæïc cháút loíng sau khi chaíy qua mao quaín, giåïi haûn giæîa M1M2 laì thãø têch
cháút loíng chaíy qua mao quaín (V).
1) Báöu chæïa cháút loíng
2) Mao quaín coï baïn kênh r vaì chiãöu daìi L.
Ngoaìi hai loaûi âäü nhåït tuyãût âäúi vaì âäü nhåït âäüng hoüc, trong thæûc tãú coìn sæí duûng
mäüt loaûi âäü nhåït coï tênh cháút quy æåïc, goüi laì âäü nhåït quy æåïc. ÅÍ Liãn Xä, âäü nhåït qui
æåïc ( viãút tàõt BY ) laì âäü nhåït âæåüc tênh bàòng tyí säú thåìi gian chaíy cuía cháút loíng åí mäüt
nhiãût âäü naìo âoï coï thãø têch 200ml qua mäüt tiãút diãûn nháút âënh cuía mäüt nhåït kãú tiãu
chuáøn ( nhåït kãú Engler) so våïi thåìi gian chaíy ( tênh bàòng giáy ) trong caïc nhåït kãú tiãu
chuáøn, vaì âæåüc goüi laì âäü nhåït Saybolt nãúu âo åí nhåït kãú Saybolt vaì âæåüc goüi laì âäü nhåït
Redwood nãúu âo åí nhåït kãú Redwood.
Biãút âæåüc caïc giaï trë âäü nhåït qui æåïc, coï thãø chuyãøn âäøi sang caïc giaï trë âäü nhåït
âäüng hoüc theo nhæîng cäng thæïc tæång quan .

Thê duû:
6,25
Khi v tæì 1-120Cst := 7,24BYt , CS t (3-10)
BYt
Khi v >120 Cst: v=7,4BYt,CSt (3-11)
Trong âoï :
vt - âäü nhåït âäüng hoüc cuía cháút loíng åí nhiãût âäü t
BYt- âäü nhåït qui æåïc (Engler) åí nhiãût âäü t
Noïi chung, sæû chuyãøn âäøi nhæ trãn chè coï tênh cháút gáön âuïng, vç váûy khi cáön âãø
so saïnh vaì âaïnh giaï, coï thãø tæì âäü nhåït âäüng hoüc chuyãøn sang âäü nhåït qui æåïc, nhæng tæì
âäü nhåït qui æåïc chuyãøn sang âäü nhåït âäüng hoüc âãø tênh toaïn caïc quaï trçnh cäng nghãû,
thç khäng nãn vç âäü nhåït qui æåïc xaïc âënh êt chênh xaïc, vaì khäng phaín aïnh âáöy âuí âàûc
tênh âäü nhåït cuía cháút loíng.
Âäü nhåït caïc phán âoaûn dáöu moí phuû thuäüc vaìo troüng læåüng caïc phán tæí vaì cáúu
truïc hoïa hoüc cuía phán âoaûn âoï. Vç thãú âäü nhåït cuía phán âoaûn dáöu moí coìn coï thãø xaïc
âënh âæåüc dæûa vaìo tè troüng vaì hãû säú âàûc træng K. Tuy nhiãn, caïc giaï trë tçm âæåüc chè coï
tênh cháút gáön âuïng, nháút laì âäúi våïi nhæîng phán âoaûn quaï nhåït. Täút hån caí laì nãn xaïc
âënh bàòng caïc nhåït kãú .
Âäü nhåït caïc phán âoaûn dáöu moí tàng theo âäü tàng aïp suáút vaì âæåüc âàûc træng
bàòng hãû thæïc dæåïi âáy :
μ p = μ o .a p (3-12)
trong âoï : μ p vaìμ o - âäü nhåït åí aïp suáút p vaì åí aïp suáút thæåìng .
a- hàòng säú âäúi våïi tæìng phán âoaûn dáöu mo. Phán âoaûn coï âäü nhåït caìng låïn åí aïp
suáút thæåìng thç âäü nhåït chëu aính hæåíng cuía aïp suáút caìng låïn. Phán âoaûn
caìng mang âàûc tênh parafinic thç aính hæåíng cuía aïp suáút âãún âäü nhåït caìng êt
Âäü xaïc âënh âäü nhåït åí dæåïi caïc aïp suáút cao, coï thãø sæí duûng coï thãø sæí duûng cäng
thæïc thæûc nghiãûm cuía Mapston dæåïi âáy:
νp
lg = 0,0142P(0,0239 + 0,01438ν o 0,278 ) (3-13)
νo
Trong âoï, νp vaì νo: âäü nhåït âäüng hoüc åí aïp suáút p vaì aïp suáút thæåìng, cts
P : aïp suáút, atm.
Dæåïi aính hæåíng cuía nhiãût âäü, âäü nhåït cuía caïc phán âoaûn dáöu moí cuîng thay âäøi
ráút nhiãöu. Valter âaî âæa ra hãû thæïc kinh nghiãûm dæåïi âáy âàûc træng cho mäi quan hãû
giæîa âäü nhåït vaì nhiãût âäü âoï:
(100νp + 0,8)Tm = K
trong âoï : νp : âäü nhåït âäüng hoüc, cts.
T : nhiãût âäü tuyãût âäúi, oK
K, m: hàòng säú.

Mäüt tênh cháút quan troüng âaïng chuï yï cuía âäü nhåït gäöm mäüt häùn håüp nhiãöu thaình,
laì khäng mang tênh cäüng tênh. Âáy laì mäüt tênh cháút cáön quan tám khi tiãún haình pha
träün nhiãöu phán âoaûn coï âäü nhåït khaïc nhau, vç khi pha träün âäü nhåït cuía häùn håüp thæûc
tãú bao giåì cuîng tháúp hån âäü nhåït nãúu tênh toaïn bàòng caïch theo trung bçnh thãø têch cuía
caïc thaình pháön häùn håüp. Âäü nhåït cuía häùn håüp gäöm hai thaình pháön coï thãø têch tênh gáön
âuïng nhæ sau:
( m + n )ν1ν 2
ν= (3-15)
m ν 2 + n ν1
Trong âoï:
ν1, ν2: laì âäü nhåït cuía caïc thaình pháön; n,m troüng læåüng cuía caïc thaình pháön tæång
æïng.
5. Nhiãût âäü chåïp chaïy vaì tênh nguy hiãùm âäúi våïi hiãûn tæåüng näø.
Nhiãût âäü chåïp chaïy laì mäüt âaûi læåüng âàûc træng cho haìm læåüng caïc saín pháøm
chæïa trong phán âoaûn, vaì cuîng do âoï nãúu trong phán âoaûn chæïa nhiãöu saín pháøm nheû,
dãù bay håi, khi chuïng âæåüc chæïa trong caïc bãø chæïa thuìng chæïa, trong pha håi cuía
chuïng coï mäüt læåüng hydrocacbon laûi nàòm giæîa giåïi haûn näø thç chuïng seî ráút nguy hiãùm,
dãù xaíy ra hiãûn tæåüng näø khi coï tia læía. Do âoï, nhiãût âäü chåïp chaïy coï liãn quan âãún tênh
cháút an toaìn våïi näø khi baío quaín. Nhiãût âäü chåïp chaïy âæåüc xaïc âënh trong nhæîng duûng
cuû tiãu chuáøn, åí âoï phán âoaûn dáöu moí âæåüc âäút noïng våïi mäüt täúc âäü quy âënh, báúy giåì
håi hydrocacbon seî thoaït ra taûo thaình våïi khäng khê xung quanh mäüt häùn håüp maì âãún
mäüt giåïi haûn naìo âoï, nãúu âæa mäüt ngoün læía nhoí âãún gáön chuïng seî phuût chaïy räöi tàõt dæåïi
daûng mäüt aïnh chåïp. Nhiãût âäü cuía phán âoaûn æïng våïi thåìi âiãøm âoï goüi laì nhiãût âäü chåïp
chaïy. Coï hai loaûi nhiãût âäü chåïp chaïy : Nhiãût âäü chåïp chaïy cäúc kên vaì Nhiãût âäü chåïp
chaïy cäúc håí. Nhiãût âäü chåïp chaïy cäúc kên laì nhiãût âäü khi xaïc âënh trong duûng cuû âæåüc
âáûy kên seî cao hån våïi træåìng håüp xaïc âënh nhiãût âäü chåïp chaïy cäúc håí nãúu coï cuìng mäüt
nhiãût âäü âäút noïng cháút loíng nhæ nhau. Do âoï, nhiãût âäü chåïp chaïy cäúc kên seî tháúp hån
vaì sæû chãnh lãûch giæîa hai nhiãût âäü naìy caìng låïn, nãúu nhiãût âäü chåïp chaïy noïi chung cuía
phán âoaûn caìng cao.
Phán âoaûn caìng nheû nhiãût âäü chåïp chaïy caìng tháúp. Phán âoaûn xàng coï nhiãût âäü
chåïp chaïy -40oC phán âoaûn kerosen coï nhiãût âäü chåïp chaïy 28-60oC, phán âoaûn dáöu
nhåìn coï nhiãût âäü chåïp chaïy 120-325oC.
Nhæ váûy, nhiãût âäü chåïp chaïy cuía kerosen vaì mäüt säú saín pháøm coï nhiãût âäü säi
trung bçnh (nhæ gasoil nheû) nàòm trong khoaíng thay âäøi cuía nhiãût âäü baío quaín bçnh
thæåìng trong caïc buäöng chæïa ngoaìi tråìi. Cho nãn, roî raìng chuïng ráút dãù xaíy ra hiãûn
tæåüng näø nháút nãúu vä yï coï phaït sinh nguäön læía gáön. Âäúi våïi caïc phán âoaûn nheû hån,
nhæ xàng, åí nhiãût âäü baío quaín bçnh thæåìng laûi êt nguy hiãøm âäúi våïi näø, vç nhiãût âäü
chåïp chaïy cuía chuïng ráút tháúp coï nghéa åí nhiãût âäü baío quaín bçnh thæåìng hydrocacbon
cuía noï trong pha håi ráút cao nãn âaî væåüt quaï xa giåïi haûn näø maì hiãûn tæåüng näø chè xaíy
ra khi näöng âäü hydrocacbon nàòm trong giåïi haûn näø maì thäi. Ngæåüc laûi, âäúi våïi phán
âoaûn quaï nàûng nhæ phán âoaûn dáöu nhåìn nhiãût âäü chåïp chaïy laûi ráút cao coï nghéa åí nhiãût
âäü ráút cao caïc håi hydrocacbon bay ra måïi âuí näöng âäü nàòm trong giåïi haûn näø. Vç váûy,
åí nhiãût âäü baío quaín bçnh thæåìng håi hydrocacbon cuía chuïng bay ra ráút êt, näöng âäü cuía
chuïng trong pha håi coìn nàòm tháúp quaï so våïi giåïi haûn näø, nãn chuïng khäng coï nguy
hiãùm gç khi baío quaín bçnh thæåìng.
Näöng âäü hydrocacbon trong khäng khê coï thãø gáy näø åí mäüt säú håüp cháút vaì phán
âoaûn coï thãø tháúy trong baíng 9 dæåïi âáy:
Baíng 9: Giåïi haûn näø cuía mäüt säú hydrocacbon vaì phán âoaûn dáöu moí
Hydrocacbon vaì phán âoaûn
Giåïi haûn näø, % thãø têch hydrocacbon trong khäng khê
dáöu moí
Giåïi haûn dæåïi Giåïi haûn dæåïi
Mãtan 5,3 13,9

Ãtan 3,12 15,0
Propan 2,37 9,5
i-butan 1,8 8,4
n-butan 1,6 8,5
pentan 1,4 8,0
hexan 1,25 6,9
Octan 0,84 3,2
Nonan 0,74 2,9
Decan 0,67 2,6
Khê thiãn nhiãn 4,8 13,5
Ether petro 1,4 5,9
Xàng 1,3 6,0
Kerosen 1,16 6,0
Nhiãût âäü chåïp chaïy cuía mäüt häùn håüp nhiãöu phán âoaûn, nhiãöu thaình pháön cuîng
khäng mang tênh cháút cäüng tênh tuyãön tênh do âoï khäng thãø xuáút phaït tæì nhiãût âäü chåïp
chaïy cuía tæìng thaình pháön trong phán âoaûn maì tênh ra nhiãût âäü chåïp chaïy cuía häùn håüp
bàòng caïch tênh trung bçnh theo haìm læåüng cuía chuïng âæåüc- Täút nháút laì xaïc âënh nhiãût
âäü chåïp chaïy cuía häùn håüp trong caïc duûng cuû xaïc âënh nhiãût âäü chåïp chaïy.
6.Nhiãût âäü âäng âàûc.

Nhiãût âäü âäng âàûc laì nhiãût âäü maì khi âoï caïc phán âoaûn dáöu moí trong âiãöu kiãûn
thæí nghiãûm qui âënh máút hàón tênh linh âäüng vaì vç váûy nhiãût âäü âäng âàûc laì âaûi læåüng
duìng âãø âàûc træng cho tênh linh âäüng cuía caïc phán âoaûn dáöu moí åí nhiãût âäü tháúp.

Hiãûn tæåüng máút tênh linh âäüng naìy coï thãø vç haû nhiãût âäü tháúp, âäü nhåït cuía phán
âoaûn dáöu moí giaím theo vaì âàûc laûi dæåïi daûng caïc cháút thuì hçnh, âäöng thåìi coìn coï thãø do
taûo ra nhiãöu tinh thãø parafin ràõn, caïc tinh thãø naìy hçnh thaình dæåïi daûng læåïi (khung tinh
thãø) vaì nhæîng pháön coìn laûi cuía phán âoaûn khäng kãút tinh chui vaìo trong caïc khung tinh
thãø âoï, nãn laìm caí hãû thäúng bë âäng âàûc laûi. Hçnh daûng caïc tinh thãø taïch ra phuû thuäüc
vaìo thaình pháön hoïa hoüc cuía hydrocacbon, coìn täúc âäü phaït triãøn caïc tinh thãø phuû thuäüc
vaìo âäü nhåït cuía mäi træåìng, vaìo haìm læåüng vaì âäü hoìa tan cuía parafin åí nhiãût âäü âoï,
cuîng nhe täúc âäü laìm laûnh cuía noï. Mäüt säú cháút nhæ nhæûa laûi dãù bë háúp phuû trãn bãö màût
tinh thãø parafin nãn ngàn caïch khäng cho caïc tinh thãø naìy phaït triãøn, vç váûy phán âoaûn
dáöu moí âæåüc laìm saûch caïc cháút naìy, nhiãût âäü âäng âàûc laûi lãn cao. Nhæ váûy, nhiãût âäü
âäng âàûc phuû thuäüc vaìo thaình pháön hoïa hoüc cuía phán âoaûn, vaì chuí yãúu nháút laì phuû
thuäüc vaìo haìm læåüng parafin ràõn åí trong âoï. Thê duû, trong caïc phán âoaûn dáöu nhåìn mäúi
quan hãû giæîa nhiãût âäü âäng âàûc vaì haìm læåüng parafin ràõn âæåüc thãø hiãûn qua cäng thæïc
sau:
tââ= (k1+k2)%gC (3-16)
Trong âoï: tââ: laì nhiãût âäü âäng âàûc cuía phán âoaûn dáöu nhåìn oC.
C: haìm læåüng parafin ràõn trong dáöu nhåìn, % troüng læåüng.
k1, k2 :hàòng säú âàûc træng cho tæìng loaûi dáöu nhåìn.
Nhiãût âäü âäng âàûc cuía mäüt häùn håüp nhiãöu phán âoaûn cuîng khäng mang tênh
cäüng tênh. Noïi chung, âiãøm âäng âàûc cuía häùn håüp thæåìng cao hån nhiãöu so våïi giaï trë
thu âæåüc bàòng caïch tênh theo trung bçnh thãø têch. Tuy nhiãn, nãúu häùn håüp hai phán
âoaûn, maì mäüt trong säú âoï laûi chæïa caïc cháút nhæûa-asphalten, hoàûc mäüt trong säú âoï laûi coï
âàûc tênh naphtenic maûnh, thç nhiãût âäü âäng âàûc cuía häùn håüp trong thæûc tã úlaûi tháúp hån
so våïi khi tênh theo trung bçnh thãø têch.
7.Caïc tênh cháút nhiãût

7.1.Nhiãût dung.
Âoï laì nhiãût læåüng caìn thiãút âãø cung cáúp cho mäüt âån vë troüng læåüng tàng lãn
1 C. Nhiãût dung âo bàòng kcal/kgoC.
o
Nhiãût dung cuía phán âoaûn dáöu moí, phuû thuäüc vaìo tyí troüng vaì nhiãût âäü. Tyí troüng
cuía phán âoaûn caìng låïn, nhiãût dung caìng beï. Quan hãû naìy thãø hiãûn qua hãû thæïc Kereg
dæåïi âáy âæåüc sæí duûng âãø tênh nhiãût dung cuía phán âoaûn dáöu moí.
1
C1 = (0,403 + 0,00081t ) (3-17).
15,6
d15,6
Trong âoï: C1-nhiãût dung cuía phán âoaûn dáöu moí åí toC, kcal/kgoC.
d15,615,6-tyí troüng cuía phán âoaûn dáöu moí
t: nhiãût âäü oC.

Chênh xaïc hån, nhiãût dung cáön phaíi âæåüc tênh âãún aính hæåíng cuía thaình pháön
hoïa hoüc cuía phán âoaûn, tæïc aính hæåíng cuía hãû säú âàûc træng K. Vç váûy cäng thæïc dæåïi
âáy âæåüc xem laì cäng thæïc chênh xaïc hån caí khi duìng âãø tênh nhiãût dung cuía phán
âoaûn dáöu moí:
C1= 0,7072-0,318d15,615,6 + t(0,00147-0,0005d15,615,6) (0,067K + 0,35) (3-18).
Trong âoï: K-hãû säú âàûc træng cuía phán âoaûn.
Nhiãût dung riãng cuía phán âoaûn dáöu moí åí pha håi phuû thuäüc ráút nhiãöu vaìo aïp
suáút. ÅÍ aïp suáút 1atm, nhiãût dung cuía khê vaì håi hydrocacbon coï thãø tênh nhæ sau:
4,0 − d15,615,6
C= (18t + 702 )(0,146K − 0,41) (3-19).
6450
Trong âoï: d15,615,6-tyí troüng cuía phán âoaûn dáöu moí pha loíng
K-hãû säú âàûc træng cuía phán âoaûn.
7.2.Nhiãût hoïa håi.

Nhiãût hoïa håi laì nhiãût âäü cung cáúp cho 1 âån vë troüng læåüng biãún thaình håi åí
mäüt nhiãût âäü vaì aïp suáút naìo âoï. Âäúi våïi caïc hydrocacbon riãng leî, sæû biãún âäøi naìy âæåüc
thæûc hiãûn åí nhiãût âäü vaì aïp suáút khäng âäøi, nhæng âäúi våïi mäüt phán âoaûn dáöu moí gäöm
nhiãöu hydrocacbon khaïc nhau, sæû hoïa håi coï thãø thæûc hiãûn bàòng hai caïch: hoàûc åí aïp
suáút khäng âäøi nhæng nhiãût âäü thay âäøi âáy laì træåìng håüp thæåìng xaíy ra nháút, hoàûc åí
nhiãût âäü khäng âäøi nhæng aïp suáút thay âäøi. Nhiãût hoïa håi âæåüc âo bàòng kcal/kg hay
kcal/mol.
Nhiãût hoïa håi cuía caïc phán âoaûn dáöu moí coï thãø tênh theo cäng thæïc Truton nhæ
sau:
T
l = k.
M
Trong âoï : l :nhiãût hoïa håi, kcal/kg.
T :nhiãût âäü säi trung bçnh phán tæí cuía phán âoaûn dáöu moí, oK.
M: troüng læåüng phán tæí.
K: hãû säú, åí aïp suáút thæåìng k=20+22. Coï thãø tênh chênh xaïc k
theo nhiãût âäü säi trung bçnh phán tæí cuía phán âoaûn nhæ sau:
K= 8,75 +4,571lgT.
Noïi chung nhiãût hoïa håi åí aïp suáút thæåìng cuía caïc phán âoaûn saín pháøm tràõng coï
thãø xem gáön âuïng nhæ sau:
Phán âoaûn xàng: 70-75 kcal/kg
Phán âoaûn kerosen: 60-65 kcal/kg
Phán âoaûn gasoil: 45-55 kcal/kg.

7.3.Haìm nhiãût (Entalpi).

Haìm nhiãût cuía mäüt hydrocacbon riãng leî hoàûc cuía mäüt phán âoaûn dáöu moí laì âaûi
læåüng nhiãût chæïa trong toaìn bäü hydrocacbon hoàûc phán âoaûn dáöu moí coï åí mäüt traûng
thaïi nhiãût âäü âäüng âaî xaïc âënh.
Thäng thæåìng, traûng thaïi tiãu chuáøn láúy åí 0oC, cho nãn haìm nhiãût åí traûng thaïi
nhiãût âäü t naìo âoï, laì täøng nhiãût læåüng coï trong phán âoaûn, âæåüc nháûn vaìo âãø laìm noïng
1kg phán âoaûn âoï tæì 0oC lãn 1oC. Haìm nhiãût âæåüc tênh bàòng kcal/kg.
Haìm nhiãût cuía mäüt phán âoaûn dáöu moí åí mäüt nhiãût âäü t naìo âoï váùn coìn åí traûng
thaïi loíng âæåüc tênh gáön âuïng theo cäng thæïc:
1
H1g = 15,6
(0,403t + 0,000405t 2 ) (3-20).
d15,6
Trong âoï: H1g:haìm nhiãût phán âoaûn loíng åí nhiãût âäü toC, kcal/kg.
d15,615,6-tyí troüng cuía phán âoaûn dáöu moí pha loíng
Haìm nhiãût cuía mäüt phá âoaûn dáöu moí åí traûng thaïi håi coï thãø âæåüctênh theo cäng
thæïc gáön âuïng sau:
Hhåi= (50,2 +0,109t + 0,00014t2)(4-d15,615,6-73,8). (3-21).
Trong âoï: Hhåi :haìm nhiãût phán âoaûn loíng åí traûng thaïi håi, kcal/kg.
d15,615,6-tyí troüng cuía phán âoaûn dáöu moí pha loíng
Nhæ âaî noïi trãn, haìm nhiãût cuía mäüt phán âoaûn dáöu moí âaî chuyãøn sang traûng
thaïi håi åí nhiãût âäü toC laì täøng læåüng nhiãût bao gäöm nhiãût cáön thiãút âãø laìm noïng phán
âoaûn âoï lãn nhiãût âäü säi, cäüng våïi nhiãût hoïa håi åí nhiãût âäü âoï, vaì cäüng våïi nhiãût laìm
noïng håi hydrocacbon cuía phán âoaûn âãún nhiãût âäü t.
Âäúi våïi caïc khê lyï tæåíng, aïp suáút khäng aính hæåíng âãún haìm nhiãût, nhæng håi
hydrocacbon åí aïp suáút cao, coï chëu aính hæåíng cuía aïp suáút, vaì noïi chung haìm nhiãût
thæåìng bë giaím tháúp.
Âäúi våïi mäüt häùn håüp gäöm nhiãöu phán âoaûn hay nhiãöu cáúu tæí, haìm nhiãût phán tæí
cuía noï bàòng täøng haìm nhiãût phán tæí cuía caïc thaình pháön nhán cho näüng âäü pháøn tæí cuía
chuïng. Quy tàõc naìy cuîng âuïng åí traûng thaïi gáön âiãøm tåïi haûn.
7.4.Nhiãût chaïy.
Nhiãût chaïy laì læåüng nhiãût âæåüc giaíi phoïng khi âäút chaïy mäüt âån vë thãø têch hay
troüng læåüng nhiãn liãûu. Vç trong saín pháøm chaïy coï taûo ra håi næåïc, cho nãn, nãúu cáön
bàòng nhiãût âäü âæåüc xaïc âënh cho nhiãn liãûu åí 15oC vaì caïc saín pháøm chaïy åí thãø khê,
cuîng åí nhiãût âäü âoï âæåüc cäüng thãm cho læåüng nhiãût do håi næåïc ngæng tuû trong khoïi åí
nhiãût âäü 15oC, seî âæåüc mäüt âaûi læåüng nhiãût chaïy coï trë säú cao, âæåüc goüi laì nhiãût chaïy
cao cuía nhiãn liãûu. Nãúu khäng kãø læåüng nhiãût do håi næåïc ngæng tuû trong saín pháøm

chaïy, seî âæåüc mäüt âaûi læåüng nhiãût chaïy coï trë säú tháúp, âæåüc goüi laì nhiãût chaïy tháúp cuía
nhiãn liãûu. Trong tênh toaïn cäng nghãû, chè sæí duûng âëa læåüng nhiãût chaïy tháúp maì thäi.
Nhiãût ngæng tuû håi næåïc åí 15oC laì 588kcal/kg næåïc hoàûc 473kcal/m3 åí 0oC tæïc
477 lcal/m3 åí 15oC. Cán bàòng nhiãût âæåüc choün åí 15oC (60oF) thêch håüp hån khi choün åí
0oC, vç 15oC tæång æïng våïi nhiãût âäü bçnh thæåìng.
Âäúi våïi nhiãn liãûu khê, bao gäöm nhiãöu cáúu tæí chuí yãúu laì hydrocacbon parafinic,
nhiãût chaïy cuía noï coï thãø âæåüc tênh qua troüng læåüng phán tæí trung bçnh M cuía chuïng
theo cäng thæïc gáön âuïng sau:
Qcao= 0,5M + 1,57 th/m3 khê åí 0oC.
Qtháúp= 0,47M + 1,03 th/m3 khê åí 0oC.
7.5. Âäü dáøn nhiãût.

Âäü dáøn nhiãût λ âàûc træng cho læåüng nhiãût chuyãøn qua mäi træåìng doìng thãø têch
cho mäüt âåün vë thåìi gian qua mäüt âån vë bãö màû thàóng goïc so våïi phæång truyãön vaì våïi
mäüt gradien nhiãût âäü giæîa bãö màût vaìo vaì ra laì 1oC/m. âån vë âo laì kcal/m2.hoC/m tæïc
kcal/mhoC.
Âäúi våïi caïc khê hydrocacbon, khê caìng nàûng âäü dáøn nhiãût caìng tháúp.
Âäúi våïi caïc phán âoaûn loíng coï troüng læåüng phán tæí caìng låïn, âäü dáøn nhiãût caìng
cao. Thê duû, åí 50oC âäü dáøn nhiãût cuía xàng laì 0,095, nhiãn liãûu phaín læûc laì 0,0968
kcal/m2.h.oC. Khi tàng nhiãût âäü thç âäü dáøn nhiãût cuía caïc phán âoaûn loíng âãöu giaím
xuäúng, theo quy luáût sau:
λ1= λ20[1-α(t-20)] (3-22)
Trong âoï: λ1: âäü dáøn nhiãût åí nhiãût âäü toC.
λ20: âäü dáøn nhiãût åí nhiãût âäü 20oC.
α:hãû säú, coï giaï trë tæì 0,00078 âãún 0,00120.
Khi aïp suáút tàng, âäü dáøn nhiãût cuía caïc phán âoaûn dáöu moí cuîng tàng lãn, nhæng
noïi chung âãöu khäng daïng kãø so våïi khê vaì håi. Thê duû, phán âoaûn dáöu nhåìn, âäü dáøn
nhiãût åí 680 atm tàng lãn khäng quaï 20% so våïi âäü dáøn nhiãût åí aïp suáút thæåìng.
8.Âäü hoìa tan cuía næåïc trong caïc phán âoaûn dáöu moí.
Màûc duì âäü hoìa tan cuía næåïc trong caïc phán âoaûn dáöu moí ráút êt nhæng trong mäüt
säú træåìng håüp laûi laì mäüt váún âãö cáön phaíi quan tám, thê duû trong træåìng håüp nhiãn liãûu
phaín læûc, khê hoïa loíng, dáöu nhåìn âãø caïch âiãûn. Khi trong nhiãn liãûu phaín læûc coï mäüt
læåüng nhoí næåïc hoìa tan luïc âäüng cå laìm viãûc åí caïc âäü cao låïn, nhiãût âäü haû tháúp, læåüng
næåïc naìy seî taïch ra vaì luïc báúy giåì seî xuáút hiãûn caïc tinh thãø næåïc âaï åí caïc van giaím aïp.
Trong dáöu nhåìn, nãúu coï màût næåïc duì êt, cuîng laìm giaím tênh caïch âiãûn cuía noï. Noïi
chung âäü baío hoìa cuía næåïc trong caïc phán âoaûn dáöu moí tàng lãn theo nhiãût âäü vaì ráút êt
phuû thuäüc vaìo troüng læåüng phán tæí cuía phán âoaûn.

Giao Trinh Hoa Hoc Dau Mo

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Giao Trinh Hoa Hoc Dau Mo

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Giaïo Trçnh Hoïa Hoüc Dáöu Moí

1.Nguäön gäúc cuía dáöu moí vaì khê

1.2. Nhæîng giai âoaûn taûo thaình dáöu khê

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 4

1.3 Næåïc trong caïc táöng chæïa dáöu khê

1.3.1 Khæí læu huyình caïc muäúi sunfat

CaSO4 + CH4 = CaS + CO2 + H2O

1.3.2 Laìm giaìu thãm caïc muäúi cacbonat

CaCO3 + CO2 + H2O = Ca(HCO3)2

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 7

1.3.3 Thay âäøi âäü khoaïng vaì thaình pháön khoaïng

2.Thaình pháön hoaï hoüc cuía dáöu moí vaì khê

2.1. Thaình pháön cuía dáöu moí

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 10

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 11

2.1.1.1. Caïc hydrocacbon n- parafin cuía dáöu moí

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 12

2.1.1.2. Caïc hydrocacbon i-parafin cuía dáöu moí

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 13

2.1.1.3 Caïc hydrocacbon naphtenic (cycloparafin) cuía dáöu moí

2.1.1.4. Caïc hydrocacbon thåm cuía dáöu moí

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 14

2.1.1.5 Caïc hydrocacbon loaûi häùn håüp naphten-thåm

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 16

2C3H7SH +1/2 O2 C3H7SS C3H7 + H2O

2C3H7SH HNO3 C3H7SO2OH

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 17

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 18

2.1.2.2 Caïc håüp cháút cuía Nitå trong dáöu moí

2.1.2.3 Caïc håüp cháút cuía Oxy trong dáöu moí

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 20

2.1.4. Caïc cháút nhæûa vaì asphalten cuía dáöu moí.

2.1.4.1. Asphalten cuía dáöu moí

2.1.4.2. Caïc cháút nhæûa cuía dáöu moí

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 22

2.1.4.3. Axit asphaltic

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 24

2.2 Thaình pháön cuía khê

2.2.1. Pháön caïc håüp cháút hydrocacbon trong khê

3. Phán loaûi dáöu moí

3.1.1. Phán loaûi dáöu moí theo hoü hydrocacbon

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 26

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 28

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 29

3.2. Phán loaûi dáöu moí theo tyí troüng.

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 30

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 31

1.Thaình pháön hoaï hoüc caïc phán âoaûn dáöu moí.

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 32

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 33

1.2.Phán âoaûn Kerosen vaì gas-oil

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 34

1.3.Phán âoaûn dáöu nhåìn.

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 35

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 36

1.4 Càûn Goudron

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 37

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 38

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 39

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 41

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 42

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 44

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 45

Thaûc syî:Træång Hæîu Trç Trang 47