Câu 1: Quan điểm chính trị xã hội của Nho gia.
Nhận xét mặt tích -Chính danh: Coi chính danh là điều cơ bản để trị nước. Một trong
cực và hạn chế. So sánh đường lối chính trị của Nho gia, Đạo gia và
Pháp gia.
a.Quan điểm chính trị xã hội của Nho gia:
Phái Nho gia do Khổng Tử sáng lập; Mạnh Tử phát triển về phía duy
tâm tiên nghiệm; Tuân Tử phát triển về phía duy vật.
*Khổng Tử:
¤ng coi xã hội là tổng hợp các mối quan hệ giữa người và người như:
vua-tôi, cha-con, chồng vợ, anh em, bạn bè. Coi 5 mối quan hệ đó là ngũ
luân trong đó 3 mối quan hệ vua tôi, cha con, vợ chồng là mối quan hệ cơ
bản nhất, gọi là Tam cương.
Ông muốn thiết lập một trật tự xã hội có đẳng cấp, có tôn ti trật tự, từ
vua tôi đến thứ dân phải lấy nhân, nghĩa, lễ, chính danh làm chuẩn mực. Ông
coi trọng giáo dục, phản đối bạo lực và chiến tranh. Đường lối này gọi là
đường lối “đức trị” hay “nhân trị”.
Phạm trù cơ bản trong học thuyết chính trị- đạo đức của Khổng Tử là
Nhân- Nghĩa, Lễ, Chính danh
-Nhân: là lòng thương người. Người có nhân là người có đạo đức hoàn
toàn. Trung và thứ là hai khía cạnh của nhân. Trung là tính ngay thẳng với
người, điều gì mình muốn thì hãy làm cho người. Thứ là lòng vị tha, điều gì
mình không muốn thì đừng làm cho người. Người nhân biết thương người
nhưng cũng biết ghét người. Nhân có tính đẳng cấp thể hiện trong các mối
quan hệ cụ thể. Trong đạo nhân, hiếu là gốc. Hiếu không chỉ thể hiện ở việc
nuôi nấng cha mẹ mà quan trọng là lòng thành kính.
-Nghĩa: là hành vi đạo đức biểu hiện đức nhân. Người làm việc nghĩa
thì hy sinh lợi ích của mình, vì người khác. Nghĩa và lợi không thể dung hợp
nhau.
-Lễ: bao gồm nhiều mối quan hệ rộng lớn từ quan hệ với thần linh đến
quan hệ ứng xử giữa người với người, quan hệ đạo đức, phong tục tập quán,
quan hệ nhà nước, luật pháp,... Trong quan hệ với nhân, lễ là hình thức để
thể hiện lòng nhân. Tuân theo lễ là điều kiện thực hiện nhân đức. Người
quân tử không bao giờ làm trái với lễ. Cùng với lễ, nhạc cũng có vai trò quan
trọng. Nhạc mà chính trực, trang nghiêm, hoà nhã có tác dụng nuôi dưỡng
tâm tính, cảm hoá lòng người, hướng cái tâm con người tới chân, thiện, mỹ.
1
những nguyên nhân loạn lạc của xã hội là do danh thực không phù hợp nhau,
vì theo ông nếu danh thực không phù hợp nhau; mà ngôn không thuận thì sự
việc không thành; sự việc không thành thì lễ nhạc không hưng thịnh. Danh là
tên, khái niệm, bản chất. Chính danh có nghĩa là người ở cương vị nào thì
phải xứng đáng với cương vị đó, phải làm đúng danh phận, chức trách của
mình.
Nhân, nghĩa, lễ, chính danh không chỉ đạo làm người, mà còn là đạo trị
nước. Để cai trị đất nước, người cầm quyền trước hết phải có đạo đức.
Để cho đất nước thịnh trị, phải biết thượng hiền. Phải thực hiện 3 điều
là thực túc, binh cường, dân tín. Nếu bất đắc dĩ phải bỏ bớt những điều trên,
thì trước hết bỏ bỏ binh cường, sau đó bỏ thực túc, nhưng không bỏ lòng tin
của dân được, nếu không chính quyền sẽ sụp đổ.
Đường lối nhân trị của Khổng Tử có tính chất điều hoà mâu thuẫn giai
cấp, phản đối đấu tranh. Khuyên giai cấp thống trị phải biết yêu thương, tôn
trọng, chăm lo nhân dân. Dân phải an phận, lấy nghèo làm vui, coi việc oán
trách cảnh nghèo hèn, ưa dùng bạo lực là mầm móng của loạn.
*Mạnh Tử:
Một trong những quan điểm quan trọng nhất của học thuyết Mạnh Tử
là thuyết tính thiện. Mạnh tử đưa ra 3 căn cứ để lý giải bản tính của con
người là bản tính thiện: Tính thiện của con người biểu hiện ở bốn đức tính
lớn: nhân, nghĩa, lễ, trí. Bốn đức lớn đó bắt nguồn ở tứ đoan (4 đầu mối của
thiện) đó là lòng trắc ẩn (biết thương xót) lòng u tố (biết thẹn ghét) lòng từ
nhượng (biết cung kính) và lòng thị phi (biết phải trái). Bản tính thiện của
con người còn xuất phát từ cái chung của loài người. Tính thiện của con
người đều bắt nguồn từ cái “tâm” của mỗi con người. Tâm là do trời phú cho
ta, nhờ có cái tâm mà phân biệt điều phải trái, thiện ác.
Ông phát triển học thuyết nhân của Khổng Tử thành học thuyết nhân
chính, chủ trương lấy đức để thu phục lòng người, phản đối việc cai trị bằng
bạo lực. Phân biệt vương chính (cai trị bằng nhân nghĩa) với bá chính (cai trị
bằng bạo lực). Coi dân là quan trọng nhất, kế đến là giang sơn xã tắc, vua là
thường. Quan hệ vua tôi là quan hệ hai chiều, tôn trọng lẫn nhau. Nếu vua
coi bề tôi như cỏ rác thì bề tôi coi vua như kẻ thù. Nếu vua không có đạo đức
thì không còn xứng đáng là vua nữa và nhân dân có quyền lật đỗ ngôi vua.
 Do chế độ công hữu tan rã, chế độ tư hữu ra đời do đó chủ trương để
cho dân có hằng sản mới có hằng tâm tức dân có tư liệu sản xuất ổn định thì
mới có cái tâm ổn định.
* Tuân Tử:
Ông cho rằng, con người phải hành động phù hợp với lẽ tự nhiên, con
người có thể cải tạo tự nhiên và xã hội để làm cho cuộc sống tốt đẹp hơn.
Phê phán việc tôn thờ trời, ỉ lại ở trời, khuyên con người nên tin sức mình, ra
sức phát triển sản xuất, thực hành tiết kiệm, ăn ở điều độ, giữ gìn sức khoẻ
thì trời sẽ không để cho nghèo khó, bệnh tật. Chủ trương sửa trị việc nước,
giáo dục đạo đức, lễ nghĩa làm cho xã hội tiến bộ văn minh hơn. Đó là chức
năng sánh ngang với trời. Phân chia đẳng cấp xã hội theo nghề nghiệp: sĩ,
nông, công, thương. Nghi thức cúng lễ nếu lấy làm văn minh thì tốt.
Tóm lại, quan điểm chính trị- xã hội của Phái Nho gia là lấy nhân,
nghĩa, lễ, chính danh làm phạm trù cơ bản trong học thuyết chính trị- đạo
đức. Đặc biệt với Khổng Tử coi chính danh là điều cơ bản để trị nước; để cai
trị đất nước người cầm quyền trước hết phải có đạo đức. Không những thế
để đất nước thịnh trị phải biết thượng hiền và thực hiện 3 điều: thực túc, binh
cường, dân tín. Đường lối nhân trị của Khổng Tử có tính chất điều hoà mâu
thuẫn giai cấp, phản đối chiến tranh. Mạnh Tử thì phát triển học thuyết nhân
của Khổng Tử thành học thuyết nhân chính, chủ trương lấy đức để thu phục
lòng người, phản đối việc cai trị bằng bạo lực. Phan biệt vương chính với bá
chính, coi dân là quan trọng nhất và quan hệ vua tôi là quan hệ hai chiều, tôn
trọng lẫn nhau. Còn Tuân Tử phê phán việc tôn thờ trời, ỉ lại ở trời và
khuyên con người nên tin ở sức mình. Chủ trương sửa trị việc nước, giáo dục
đạo đức, lễ nghĩa làm cho xã hội tiến bộ, văn minh hơn.
Tuân Tử đề cao lễ trị. Ông cho rằng lễ là do người quân tử đặt ra để
điều lý vạn sự và giữ cái mối trị trong thiên hạ: trời đất là cái đầu sự sinh, lễ
nghĩa là cái đầu sự trị, quân tử là cái đầu lễ nghĩa. Lễ là cốt để phân biệt ra
trật tự và định giới hạn cho minh bạch, khiến việc hành động của nhân dân
không rối loạn, ông tin rằng dùng lễ có hiệu quả rất lớn về việc xã hội và
quốc gia trọng lễ quý nghĩa thì nước trị, giản lễ rẻ nghĩa thì quốc loạn. Theo
ông, lễ có ảnh hưởng đến sự linh hoạt của người ta ở trong xã hội mà việc trị
loạn đều bởi đó mà ra. Ông cho rằng làm vua muốn được dân yêu dân quý
thì phải có nhân có nghĩa hết nhân với thiên hạ thì ai cũng yên, hết nghĩa với
thiên hạ thì ai cũng quý. Vậy lấy nhân nghĩa mà trị thiên hạ thì thiên hạ cho
2
ngôi vua là gốc chung của thiên hạ. Nguời dân tuy phải phục tùng theo vua
nhưng khi vua là kẻ tàn ác thì dân có quyền được trừ bỏ đi. Phạt người có tội
là để khiến những kẻ gian ác đừng làm những điều phi pháp và sự thưởng
phạt của vua bao giờ cũng phải công minh và xứng đáng.
b.Nhận xét mặt tích cực và hạn chế:
* Ưu điểm:
-Đề cập đến tất cả các vấn đề của triết học, nhưng tập trung vào vấn đề
chính trị xã hội, đạo đức;
-Có nhiều yếu tố duy vật, vô thần và tư tưởng biện chứng tự phát;
-Có ảnh hưởng sâu rộng trong lịch sử Trung Hoa và nhiều dân tộc xung
quanh;
-Có đóng góp to lớn vào kho tàng tư tưởng của nhân loại.
* Nhược điểm:
- Nặng về giáo dục chính trị đạo đức không coi trọng việc giáo dục tri
thức khoa học, kỹ thuật. Khổng Tử coi sản xuất là công việc của kẻ tiểu
nhân, không phải là trách nhiệm của người quân tử;
- Chủ trương theo khuôn mẫu cũ, không khuyến khích việc sáng tạo ra
cái mới;
- Trong thời kỳ trung đại chịu ảnh hưởng nặng nề của hệ tư tuởng chính
trị và đạo đức phong kiến;
- Tư tuởng triết học và đường lối giáo dục không gắn khoa học với kỹ
thuật và sản xuất;
- Sự thống trị của hệ tư tuởng Nho gia trong suốt thời kỳ phong kiến đã
làm mất đi tính sáng tạo và tự do tư tưởng trong thời cổ đại.
c. Đường lối chính trị xã hội của phái Đạo gia
Nếu đường lối chính trị xã hội của phái Nho gia là chủ trương theo
đường lối đức trị, chú tâm đến việc trị dân, giáo dục dân theo Nhân, Nghĩa,
Lễ, Chính danh thì đường lối chính trị xã hội của phái Pháp gia lại chủ
truơng trị dân theo quan niệm thuyết vô vi của Lão Tử. vô vi là sống hoạt
động theo lẽ tự nhiên thuần phác, không làm trái với tự nhiên không can
thiệp vào trật tự tự nhiên. Vô vi cũng có nghĩa là giữ gìn bản tính tự nhiên
của mình, của vạn vật. Có nghĩa là chỉ cần làm cho dân no bụng, xương cốt
mạnh mà lòng hư tĩnh, khiến cho dân không biết không muốn. Không dùng
luật pháp không cần giáo dục nhân nghĩa lễ trí theo chính sách vô vi thì mọi
việc đều trị.
Theo Lão Tử, người có nhân nghĩa lễ trí thì họ ắt hành động một cách
tự nhiên chứ không có chủ ý làm. Ông viết: Lễ là biểu hiện sự suy vi của sự
trung hậu thành tín, là đầu mối cảu sự hỗn loạn. Dùng trí để tính tóan trước
thì chỉ là cái lòe loẹt của đạo mà là nguồn gốc của sự ngu muội. Thời xưa
người khéo dùng đạo trị nước thì không làm cho dân khôn lanh cơ xảo mà
làm cho dân đôn hậu, chất phác. Dân sở dĩ khó trị là vì nhiều trí mưu. Cho
nên dùng trí mưu trị nước là cái họa cho nước, không dùng trí mưu để trị
nước là cấi phúc cho nước. ông chủ trương hạn chế quyền lực của Nhà nước
và hoạt động của dân đến mức tối đa. Để cho dân theo lối sống chất phác
thời nguyên thủy không dùng công cụ thay sức người, không dùng thuyền
xe, binh khí, duy trì tình trạng nước nhỏ dân ít, dân các nước sống bên cạnh
nhau nhưng không qua lại với nhau, không đi ra khỏi nước, chỉ dùng lối thắt
gút. Ông chủ trương dứt thánh bỏ trí, dứt bỏ nhân nghĩa, xảo lợi, không có
trộm, giặc. Không trọng người hiền để dân không tranh
Về quan hệ giữa nước lớn và nước nhỏ: Ông chủ trương khiêm hạ,
nước lớn mà khiêm hạ với nước nhỏ thì được nuớc nhỏ xưng thần, nước nhỏ
mà khiêm hạ với nước lớn thì được nước lớn che chở.
d. Đường lối chính trị của phái Pháp gia:
Khác với đường lối đức trị của phái Nho gia và đường lối vô vi của
phái Đạo gia, phái Pháp gia chủ trương trị dân theo đuờng lối pháp trị. Hàn
Phi là đại diện tiêu biểu cho phái Pháp gia với thuyết Pháp trị. Ông cho rằng
để cai trị xã hội cần phải có 3 yếu tố là Pháp, Thuật, Thế.
- Pháp là pháp luật. Hàn Phi cho rằng pháp luật phải được công bố cho
mọi người biết để tuân theo. Pháp luật phải thay đổi phù hợp với tình hình cụ
thể, không có một thứ pháp luật luôn luôn đúng với mọi thời đại. Phép trị
dân không cố định, chỉ dùng pháp luật để trị mà thôi, pháp luật mà biến
chuyển được theo với thời đại thì thiên hạ sẽ trị...Thời thế thay đổi mà phép
trị dân không thay đổi thì loạn. Hàn Phi đưa ra lý luận tham nghiêm để làm
tiêu chuẩn cho đường lối pháp trị. Ông cho rằng bất cứ lý luận nào cũng cần
phải thông qua thực tế và thí nghiệm khách quan mới có thể đánh giá chính
xác được. Hàn Phi phê phán chủ trương phục cổ, sùng bái các vua đời xưa
của Nho gia, Đạo gia.
3
Hàn Phi cũng dựa vào thuyết tính ác của Tuân Tử để khẳng định tính
đúng đắn của chủ trương pháp trị, Hàn Phi cho rằng con người có bản tính
ích kỷ, thích tìm điều lợi, tránh điều hại. Vì thế người ta luôn chỉ lo mưu lợi
cho bản thân mình. Do đó phải căn cứ vào tâm lý tránh hại và cầu lợi của
con người để đặt pháp luật trọng thưởng nghiêm phạt để duy trì trật tự xã
hội.
Hàn Phi phê phán ảo tưởng và sự có hại trong đường lối đức trị của
Nho gia. Ngoài ra ông còn lập luận rằng người thiện trong xã hội rất ít,
người bất thiện thì nhiều. Do đó trị nước phải căn cứ vào số đông mà dùng
pháp trị.
- Thế, theo quan niệm Hàn Phi là địa vị, thế lực quyền uy của người
cầm đầu. Kiệt làm thiên tử, chế ngự được thiên hạ không phải vì hiền mà vì
có quyền thế. Nghiêu thất phu không trị nổi ba nhà không phải vì hiền, mà vì
địa vị thấp
- Thuật, phương pháp mưu lược thủ đoạn trong việc trị dân. Nếu pháp
được công bố rộng rãi thì thuật là cơ trí, thủ đoạn ngấm ngầm của vua không
để ai biết. Chính vì thế Hàn Phi nói vua dùng luật như trời, dùng thuật như
quỷ.
Thuật của Pháp gia có kế thừa yếu tố chính danh của Nho gia. Vua cứ
theo thuật “lấy danh mà trách thực” để thưởng phạt. Thưởng phát được ví
như hai tay của vua hay hai cái cán của thuật. Vua cần thường xuyên kiểm
tra bề tôi bằng cách tự mình trực tiếp hay thông qua nguời được vua giao.
Vua phải luôn luôn giữ kín sở thích, tâm ý của mình, không cho người khác
biết được để lợi dụng gièm pha, xu nịnh hoặc làm hại vua.
e. So sánh đường lối chính trị của Phái Nho gia, Đạo gia và Pháp
gia:
* Gièng nhau:
- Đề cập đến tất cả các vấn đề của triết học, nhưng tập trung vào vấn đề
chính trị xã hội, đạo đức; Có nhiều yếu tố duy vật, vô thần và tư tưởng biện
chứng tự phát; Có ảnh hưởng sâu rộng trong lịch sử Trung Hoa và nhiều dân
tộc xung quanh; Có đóng góp to lớn vào kho tàng tư tưởng của nhân loại.
- Nặng về giáo dục chính trị đạo đức không coi trọng việc giáo dục tri
thức khoa học, kỹ thuật; Chủ trương theo khuôn mẫu cũ, không khuyến
khích việc sáng tạo ra cái mới; Trong thời kỳ trung đại chịu ảnh hưởng nặng
nề của hệ tư tuởng chính trị và đạo đức phong kiến; Tư tuởng triết học và
đường lối giáo dục không gắn khoa học với kỹ thuật và sản xuất; Sự thống Phái Nho gia Phái Đạo gia Phái Pháp gia
trị của hệ tư tuởng Nho gia trong suốt thời kỳ phong kiến đã làm mất đi tính
-Phản đối cai trị nước nhỏ, dân ít, quyền thừa và địa
sáng tạo và tự do tư tưởng trong thời cổ đại.
bằng bạo lực, phân không qua lại lẫn vị cao
- Đối với phái Nho gia và Pháp gia đều sử dụng Chính danh làm điều biệt vương chính nhau -Đường lối pháp
cơ bản để trị nước và phê phán mê tín dị đoan. với bá chính. Coi -Chủ trương dứt trị là tư tưởng của
* Khác nhau: dân quan trọng thánh bỏ trí giai cấp quý tộc
Phái Nho gia Phái Đạo gia Phái Pháp gia nhất mới.
-Quan hệ nước
1, Điều cơ -Nhân, nghĩa, lễ, -Không làm cho -Kế thừa yếu tố lớn, nhỏ thì dùng
bản trị chính danh trong dân khôn ngoan, Chính danh của chủ trương
nước đó chính danh là cơ xảo mà làm cho Nho gia nhưng “Khiêm hạ”
điều cơ bản trị dân đôn hậu, chất thường xuyên Tóm lại mỗi trường phái triết học trên đều có những ưu điểm riêng
nước. phát kiểm tra bề tôi nhưng bên cạnh đó cũng tồn tại những nhược điểm của nó nhưng nhìn chung
2, Điều -Nhân, nghĩa, lễ, Người cầm quyền Vua dùng luật như các trường pháp này đã có những đóp góp to lớn vào kho tàng tư tưởng của
quan chính danh là đạo mà dùng mưu trị trời, dùng thuật nhân loại.
trọng của làm người và đạo nước là cái hoạ như quỷ. Vua
người cầm trị nước. Để cai trị cho nước thường xuyên
quyền đất nước, người kiểm tra bề tôi và
cầm quyền phải có luôn giữ kín sở
đạo đức thích và tâm ý của
mình
3, Đường -Đường lối nhân -Dân chỉ cần “no -Để cai trị xã hội
lối cai trị trị có tính chất bụng”, không cần 3 yếu tố: Pháp,
nước điều hoà mâu dùng luật pháp, Thuật và Thế.
thuẫn giai cấp, không cần giáo -Pháp luật được
phản đối chiến dục Nhân, nghĩa, công bố rộng rãi
tranh. Khuyên giai lễ, trí. cho mọi người biết
cấp thống trị yêu -Chủ trương từ bỏ và tuân theo. Có
thương, chăm lo nghệ thuật, hạn thay đổi cho phù
cho nhân dân và chế quyền lực nhà hợp tình hình cụ
dân phải an phận nước và nhân dân thể. Đưa ra lý luận
-Thực hiện 3 điều: tối đa. Để cho dân “tham nghiêm” để
Thực túc, binh sống theo lối chất làm tiêu chuẩn cho
cường và dân tín. phát thời nguyên đường lối pháp trị.
Dân tín là quan thuỷ -Chế ngự được
trọng nhất -Duy trì tình trạng thiên hạ là do có
4
 Câu 2: Bản thể luận và nhân sinh quan của Phật giáo trong triết
học ấn Độ cổ đại. Nhận xét mặt tích cực và hạn chế.
Phật giáo là một trường phái triết học tôn giáo xuất hiện sớm, ra đời
trong làn sóng đấu tranh chống lại sự thống trị của đạo Bàlamôn, chống lại
phân biệt đẳng cấp và đòi bình đẳng xã hội; do Tất Đạt Đa sáng lập, ông xuất
gia đi tìm con đường giải thoát, sau khi tu luyện giác ngộ ông lấy hiệu
Buddha, thu nhận đồ đệ và đi khắp nước ấn Độ để truyền bá học thuyết của
mình.
*Quan điểm bản thể luận:
Là trường phái triết học vô thần (không triệt để), có một số yếu tố duy
vật, biện chứng. Nhưng nhìn cung là một trào lưu triết học duy tâm chủ
quan.
-Về nguồn gốc thế giới:
Thế giới tồn tại khách quan không phụ thuộc vào thần thánh, không do
thần thánh sáng tạo ra. Phật giáo không thừa nhận Brahma- sáng tạo thế giới
và atman- linh hồn bất tử. Thừa nhận có thần tiên là đẳng cấp cao hơn con
người, nhưng không có vai trò đặc biệt, không sáng tạo ra thế giới. Vũ trụ vô
cùng vô tận với hàng nghìn thế giới chia thành tiểu thiên, trung thiên và đại
thiên thế giới. Thế giới do các yếu tố vật chất và tinh thần kết hợp với nhau
tạo nên. Vật chất gồm: sắc- là những yếu tố có hình thù như đất, nước, lửa,
gió và không- là những yếu tố không có hình thù. Các yếu tố tinh thần gọi là
danh, thụ, thưởng, hành, thức. Con người do 5 yếu tố tạo nên (ngũ uẩn: sắc,
thụ, tưởng, hành, thức). Dùng thuyết nhân quả để giải thích nguồn gốc của
tất cả các sự vật, hiện tượng. Mọi sự vật, hiện tượng đều có nguyên nhân,
nhân kết hợp với duyên thì sinh ra quả. Quả kết hợp với duyên lại biến thành
nhân và sinh ra quả khác.
-Về sự biến đổi của thế giới: Phật giáo đưa ra thuyết vô thường, vô ngã
+Vô thường: không có gì ổn định, bất biến. Thế giới biến đổi không
ngừng, sự biến đổi diễn ra trong khoảng khắc gọi là niệm vô thường và sự
biến đổi diễn ra theo những chu kỳ nhất định gọi là nhất kỳ vô thường.
+Vô ngã: không có atman tức không có bản chất bất biến, nằm ngoài sự
vật. Sự vật mất đi thì bản chất cũng không còn; con người chết đi thì linh
hồn cũng không còn. Tuy nhiên thừa nhận sự tái sinh ở kiếp sau, sự luân hồi
qua 6 kiếp.
5
*Nhân sinh quan Phật giáo:
-Thuyết luân hồi, nghiệp báo:
Phật giáo tuy bác bỏ Brahma và atman nhưng lại kế thừa thuyết luân
hồi, nghiệp báo trong đạo Bàlamôn. Con người chịu sự luận hồi qua 6 kiếp:
địa ngục, ác quỷ, atula, súc vật, người và thần tiên. Sự luận hồi và cuộc sống
ở kiếp này phụ thuộc vào cái nghiệp mà con người gây ra ở kiếp trước.
-Thuyết tứ diệu đế:
+Khổ đế: cái gì làm cho ta khó chịu đựng, gồm 8 cái khổ: sinh, lão,
bệnh, tử, thụ biệt ly, oán tăng hội, sở cầu bắt đắc, thủ ngũ uẩn.
+Tập đế hay nhân đế: gồm 12 nguyên nhân: vô minh, hành, thức, danh
sắc, lục căn, xúc, thụ, ái, thủ, hữu, sinh, lão tử.
+Diệt đế: cho rằng cái khổ có thể tiêu diệt được bằng cách tiêu diệt mọi
ham muốn dục vọng.
+Đạo đế: con đường tu luyện để tiêu diệt cái khổ, gồm có Bát chính
đạo với 8 phương hướng:
Chính kiến: thấy, xem xét sự vật một cách đúng đắn hoặc hiểu biết
đúng đắn; Chính tư duy: suy nghĩ đúng đắn; Chính ngữ: lời nói đúng đắn;
Chính nghiệp: hành vi đúng đắn; Chính mệnh: mưu sinh đúng đắn; Chính
tinh tiến: cố gắng, nỗ lực phấn đấu một cách đúng đắn; Chính niệm: ghi nhớ,
tâm niệm đúng đắn; Chính định: tập trung tư tưởng một cách đúng đắn.
Tám điều này được gộp thành 3 điều: Giới gồm chính ngữ, chính
nghiệp, chính mệnh; Định gồm chính tinh tiến, chính niệm, chính định và
Tuệ gồm chính kiến, chính tư duy.
*Mục đích cao nhất của Đạo Phật là sự giải thoát, bằng cách tu luyện
để từ bỏ mọi ham muốn dục vọng đời thường, tiêu diệt vô minh, đạt đến sự
sáng suốt, khi đó con người sẽ thoát khỏi vòng luân hồi, nghiệp báo hoà
nhập với cõi vĩnh hằng (nhập Niết bàn). Niết bàn theo phái Thiền tông, là
một trạng thái tư duy hoàn toàn thanh thản, hạnh phúc khi đã dứt bỏ mọi đau
khổ do tham sân si, khi đã hoàn toàn thoát khỏi sinh lão bệnh tử, luân hồi,
nghiệp báo. Theo Tịnh độ tông, Niết bàn là cõi bồng lai cực lạc, ở về phía
Tây, nơi ở của các Phật tổ, Bồ tát và những người đã tu luyện đắc đạo.
* Nhận xét mặt tích cực và hạn chế:
Ưu điểm:
 -Là trường phát triết học vô thần (không triệt để), có yếu tố duy vật,
biện chứng
-Chống lại sự phân biệt đẳng cấp, chủ trương bình đẳng xã hội
-Khinh ghét những ham muốn dục vọng vật chất tầm thường
-Có tính nhân đạo cao, khuyên con người làm điều thiện, tránh xa điều
ác, thương yêu, cứu giúp mọi người. Không dùng bạo lực trong quan hệ giữa
các giáo phái khác nhau cũng như với các tôn giáo khác
Nhược điểm:
-Phật giáo là trường phái duy tâm chủ quan, cho rằng nguyên nhân cơ
bản của cái khổ là vô minh; và sự sáng suốt, giác ngộ của con người là yếu
tố quyết định sự giải thoát con người khỏi cái khổ.
-Cuộc đời là giả, ảo; mọi ham muốn đời thường đều tội lỗi. Trái lại Niết
bàn, cái mà Phật cho là thực tại thì hoá ra chỉ là điều tưởng tượng thuần tuý,
không có gì làm bằng chứng.
-Nhận thức luận duy tâm. Theo Phật giáo, nhận thức chỉ thực hiện bằng
sự tu luyện, thiền định. Không nhận thức vai trò của nhận thức cảm tính và
tư duy cũng như vai trò của hoạt động thực tiễn đối với nhận thức
-Xa lánh cuộc đời, phủ nhận sự biến đổi, cải tạo xã hội bằng thực tiễn
cách mạng.
6
Câu 4: Sự đối lập giữa quan điểm duy tâm và duy vật, biện chứng
và siêu hình trong triết học Hy Lạp cổ đại.
Triết học Hy Lạp ra đời trong điều kiện chế độ chiếm hữu nô lệ đang
cực thịnh, cuộc đấu tranh giữa giai cấp nô lệ và chủ nô rất gay gắt. Sự phân
công lao động trí óc và chân tay dẫn đến hình thành một tầng lớp trí óc
chuyên nghiên cứu triết học và khoa học. Sự phát triển thủ công nghiệp,
nông nghiệp, thương nghiệp và hàng hải dẫn đến sự ra đời hành loạt đô thị
và tạo điều kiện cho sự phát triển triết học, khoa học, văn hoá, nghệ thuật.
Các trường phái triết học Hy Lạp là thế giới quan của giai cấp chủ nô. Các
nhà triết học cho rằng chế độ nô lệ là hợp lý.
* Lênin coi cuộc đấu tranh giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa
duy tâm ở Hy Lạp cổ đại là cuộc đấu tranh giữa hai đường lối: đường
lối Democrit và đường lối Platon
- Về nguồn gốc của vũ trụ:
Democrit cho rằng cơ sở đầu tiên tạo nên vũ trụ là nguyên tử (atom:
không thể phân chia được). Nguyên tử là hạt vật chất nhỏ nhất không thể
phân chia đuợc nữa. Nguyên tử đồng nhất về chất, chỉ khác nhau về hình
dáng, kích thước, tư thế, trật tự sắp xếp, tạo nên những vật thể khác nhau.
Nguyên tử luôn luôn vận động trong chân không (không gian) Vũ trụ hình
thành do sự va chạm của nguyên tử trong cơn lốc nguyên tử. Ông chỉ thừa
nhận tất nhiên, phủ nhận ngẫu nhiên cho ngẫu nhiên chỉ là hiện tượng chưa
rõ nguyên nhân.
Platon cho rằng thế giới ý niệm có trước thế giới sự vật cảm tính. Sự
vật cảm tính luôn luôn biến đổi, chỉ là cái bóng của ý niệm, nên là tồn tại
không chân thực, ý niệm tồn tại vĩnh cửu, bất biến là tồn tại chân thực, ý
niệm bao gồm nhiều loại: ý niệm đạo đức, ý niệm thẩm mỹ, ý niệm khoa
học…Trong đó ý niệm phúc lợi là cao nhất, ý niệm là bản chất chung của
mọi sự vật, hiện tượng, là cơ sở thống nhất của thế giới, là linh hồn của vũ
trụ, ý niệm thông qua các quan hệ toán học, biểu thị bằng con số, tạo nên sự
vật cảm tính.
-Về con người.
Democrit bác bỏ quan niệm cho rằng thần thánh sinh ra con người. ông
cho rằng con người xuất hiện trên trái đất như là kết quả của sự tiến hoá tự
nhiên. Linh hồn con người được cấu tạo từ nguyên tử có hình cầu, nóng rực
và linh động.
 Platon thì cho rằng con người gồm thể xác và linh hồn tồn tại độc lập
với nhau. Thể xác được tạo thành từ đất, nước, lửa, không khí. Linh hồn là
một bộ phận của linh hồn vũ trụ do Thượng đế sinh ra, do đó nó bất tử, tồn
tại vĩnh hằng. Khi có thể chết nó bay lên cư ngụ ở một vì sao.
-Về nhận thức:
Democrit cho rằng nhận thức bắt nguồn từ cảm giác. Nhưng nhận thức
cảm tính là sự nhận thức mờ tối, chỉ có nhận thức lý tính mới phát hiện ra
nguyên tử.
Platon cho rằng nhận thức là sự hồi tưởng của linh hồn về thế giới ý
niệm có trước thế giới vật chất. Platon coi nhận cảm tính chỉ là sự nhận thức
cái bóng của ý niệm, chỉ cho ta những quan niệm, chứ không phải là tri thức
chân thực. Chỉ có nhận thức lý tính, tức nhận thức khái niệm mới đạt đến tri
thức chân thực, ông đưa ra câu chuyện về hang động để chứng minh luận
điểm đó.
-Về chính trị:
Democrit đứng trên lập trường của phái chủ nô dân chủ, chống lại
đuờng lối Platon. Tuy nhiên ông vẫn coi chế độ nô lệ là hợp lý.
Platon chủ trương xây dựng một nhà nước lý tưởng. Đó là nhà nước
cộng hoà bao gồm 3 đẳng cấp: Nhà triết học làm vua, vệ binh bảo vệ đất
nước, người lao động sản xuất. Đây là nhà nước độc tài do giai cấp chủ nô
thống trị.
Tóm lại, Lênin coi cuộc đấu tranh giữa CNDV và CNDT ở Hy Lạp cổ
đại là cuộc đấu tranh giữa 2 đường lối: đường lối Đêmôcrit và đường lối
Platôn. Về bản thể luận, Đêmôcrit cho rằng cơ sở đầu tiên tạo nên vũ trụ là
nguyên tử, vũ trụ hình thành do sự va chạm nguyên tử, còn Platôn cho rằng
thế giới ý niệm có trước thế giới sự vật cảm tính, ý niệm là linh hồn của vũ
trụ. Về vấn đề nhận thức luận, Đêmôcrit cho rằng nhận thức bắt nguồn từ
cảm giác. Nhưng nhận thức cảm tính là sự nhận thức mờ tối, chỉ có nhận
thức lý tính mới phát hiện ra nguyên tử, còn Platôn cho rằng nhận thức là sự
hồi tưởng của linh hồn về thế giới ý niệm có trước thế giới vật chất. Nhận
thức cảm tính chỉ là sự nhận thức cái bóng của ý niệm, chỉ cho ta những
quan niệm, chứ không phải là tri thức chân thực. Chỉ có nhận thức lý tính,
tức nhận thức khái niệm mới đạt đến tri thức chân thực. Đặc biệt hơn thế về
đường lối chính trị, Đêmôcrit đứng trên lập trường của phái chủ nô dân chủ,
chống lại đường lối Platôn. Tuy nhiên ông vẫn coi chế độ nô lệ là hợp lý,
7
còn Platôn đưa ra Nhà nước lý tưởng là nhà nước cộng hoà gồm 3 đẳng cấp:
Nhà nước triết học làm vua, Vệ binh bảo vệ đất nước, Người lao động sản
xuất. Đây là Nhà nước độc tài do giai cấp chủ nô thống trị.
* Sự đối lập giữa siêu hình và biện chứng trong triết học Hy Lạp cổ
đại được biểu hiện rõ nhất qua hai trường phái triết học Hêraclit và
trường phái Elê
-Hêraclit:
Ông là người sáng lập ra phép biện chứng duy vật cổ đại. Tư tưởng
biện chứng của ông được thể hiện trong những câu châm ngôn nổi tiếng.
Ông cho rằng vạn vật không ngừng biến đổi như một dòng chảy. Theo ông:
“Mọi vật đều trôi đi, mọi vật đều biến đổi”, “Người ta không thể tắm hai lần
trong cùng một dòng sông”.
Hêraclit nêu ra tư tưởng về sự tồn tại phổ biến của mâu thuẩn, trong sự
vật hiện tượng. Bất cứ sự vật, hiện tượng nào cũng bao hàm những mặt đối
lập, ông nói: “Cùng một cái ở trong chúng ta sống và chết, thức và ngủ, trẻ
và già”.
Các mặt đối lập làm tiền đề cho nhau, có mặt này mới có mặt kia.
“Bệnh tật làm cho sức khoẻ quý hơn, cái ác làm cho cái thiện cao cả hơn, cái
đói làm cho cái no dễ chịu hơn”. Các mặt đối lập có thể chuyển hoá lẫn
nhau: ông nói: “Cái nóng lạnh đi, cái lạnh nóng lên, cái ướt khô đi, cái khô
ướt lại”
-Trường phái Elê: không thừa nhận sự vận động của thế giới
Xênôphan cho rằng thế giới là một khối duy nhất bất động, không do
thần thánh sinh ra. Con người sáng tạo ra thần thánh theo trí tưởng tượng của
mình.
Pacmênit và Dênôn cũng cho rằng tồn tại là duy nhất, không thể phân
chia được, không vận động, không biến đổi. Tồn tại là bất biến, Nó không
sinh ra, cũng không mất đi, nó hoàn chỉnh, duy nhất, bất động và vô hạn”.
Dênôn đưa ra những nghịch lý để phủ nhận sự vận động như: nghịch lý phân
đôi, nghịch lý Asin không đuổi kịp con rùa, nghịch lý mũi tên đang bay mà
bất động.
 Câu 5: Quan điểm của các nhà triết học Tây Âu trung cổ (về quan
hệ giữa triết học với tôn giáo, về vấn đề bản thể luận, nhận thức luận,
con người và xã hội).
Xã hội Tây Âu trung cổ là xã hội phong kiến. Đế quốc La Mã tan rã,
các vương quốc phong kiến được thành lập. Hai giai cấp cơ bản trong xã hội
được hình thành là giai cấp địa chủ quý tộc và giai cấp nông nô. Thiên chúa
giáo trở thành tôn giáo chính thống và cùng với thế lực phong kiến trở thành
lực lượng thống trị xã hội. Thế quyền và thần quyền dựa vào nhau, cấu kết
nhau. Giáo triều La Mã, các giáo hội địa phương và tầng lớp giáo sĩ có
quyền lực rất lớn trong xã hội. Thần học chi phối và bao trùm toàn bộ đời
sống chính trị và tinh thần của xã hội. Do sự độc quyền của giao hội, sự ngự
trị của chủ nghĩa giáo điều và chủ nghĩa kinh viện trong đời sống xã hội, con
người không còn có tự do tư tưởng. Văn hoá, khoa học vì thế chậm phát
triển. Triết học bị thống trị bởi thần học, trở thành tôi tớ của tôn giáo.
* Triết học Tây Âu từ thế kỷ II - IV:
- Tectuliêng: Ông cho rằng Thượng đế là vị chúa duy nhất, thiêng liêng
và cao cả. Ngài ở khắp mọi nơi nhưng không nhìn thấy được. Lý trí con
người thì thấp kém, chỉ nhận được giới tự nhiên. Còn niềm tin vượt ra ngoài
cái trần tục, hướng tới nhận thức Thượng đế.
- Ôguytxtanh:
+Về bản thể luận: ông cho rằng toàn bộ thế giới là do Thượng đế sáng
tạo ra và được nhận thức bởi Thượng đế. Thượng đế có sức mạnh vạn năng,
quyền lực tuyệt đối. Tuy nhiên Thượng đế không có mặt trong thế giới cảm
tính.
+ Về nhận thức: ông cho rằng nhận thức của con người là nhận thức
Thượng đế. Chân lý chỉ có thể đạt được bằng niền tin tôn giáo. Thượng đế ở
trong mỗi người nên nhận thức cũng chính là sự tự nhận thức. Thượng đế là
chân lý tối cao, là chân lý của mọi chân lý.
+Về xã hội: Nhà nước là vương quốc điều ác. Nhà thờ là vương quốc
của sự thánh thiện. Do đó, quyền lực nhà thờ phải được đặt trên quyền lực
của nhà vua. Ông tích cực bảo vệ sự bất bình đẳng xã hội. Thượng đế ban
thưởng cho người này sung sướng và bắt người kia phải chịu đoạ đày khốn
khổ. Người nghèo không nên yêu của cải, mà chỉ nên yêu Thượng đế vì cuộc
sống trần gian chỉ là tạm bợ.
8
+Về con người: Con người do Thượng đế sáng tạo ra. Con người có tự
do trong giới hạn sự tiền định của Thượng đế. Con người là “kẻ bộ hành tạm
thời trên trái đất” là “cây nến trước gió mạnh”. Cuộc sống trần gian là tội lỗi,
tạm thời và chỉ là sự chuẩn bị cho cuộc sống vĩnh cửu ở thế giới bên kia.
Giới tự nhiên vật chất là đáng nguyền rũa, người ta càng chóng thoát khỏi
xiềng xích của nó thì càng chóng đạt tới hạnh phúc.
*Chủ nghĩa kinh viện Tây Âu trung cổ. Cuộc đấu tranh giữa hai
trường phái triết học là phái duy danh và phái duy thực
-Chủ nghĩa kinh viện là triết học chính thống của giai cấp phong kiến
Tây Âu trung cổ, được chính thức giảng dạy trong nhà trường. Về bản chất,
nó là thứ triết lý viễn vông, xa rời hiện thực, không quan tâm đến nội dung
mà chỉ chú trọng đến sách vở kinh điển, tranh cãi với nhau những vấn đề vô
bổ.
-Cuộc đấu tranh giữa phái duy danh và phái duy thực về vấn đề giữa cái
chung và cái riêng; giữa khái niệm và sự vật. Phái duy thực: cho rằng cái
chung, cái phổ biến, khái niệm là thực tại, có trước thế giới vật chất. Nó là
thực thể tinh thần không phụ thuộc vào sự vật cụ thể. Phái duy danh: cho
rằng cái chung, cái phổ biến, khái niệm không có tính thực tại. Nó chỉ là tên
gọi mà con người đặt ra cho các sự vật, hiện tượng. Không có cái nhà, con
người nói chung mà chỉ có cái nhà và con người cụ thể.
-Tômat Đacanh: Triết học của ông được Nhà thờ coi là học thuyết duy
nhất đúng đắn và lấy làm hệ tư tưởng của mình.
+Về quan hệ giữa triết học và thần học: ông cho rằng, đối tượng của
triết học là chân lý của lý trí, đối tượng của thần học là chân lý của niềm tin.
Niềm tin cao hơn lý trí, do đó triết học phải phục tùng tôn giáo. Triết học là
tôi tớ của tôn giáo.
+Về bản thể luận: ông cho rằng, giới tự nhiên là do Thượng đế sáng tạo
ra. Mọi trật tự trong tự nhiên, từ sự vật không có linh hồn đến con người rồi
đến thần thánh và sau cùng là Chúa trời đều do Thượng đế sắp xếp. Mọi
đẳng cấp trong xã hội, quyền lực của nhà vua đều do Thượng đế quy định.
Mọi cái trong tự nhiên và xã hội đều có mục đích do Thượng đế an bày. Ông
chứng minh sự tồn tại của Thượng đế bằng lập luận dựa trên 5 yếu tố:
Thượng đế là động lực đầu tiên; Thượng đế là nguyên nhân đầu tiên;
Thượng đế là cái tất nhiên tuyệt đối; Thượng đế là cái hoàn thiện tuyệt đối;
Thượng đế là lý trí tối cao điều chỉnh thế giới.
 +Về mối quan hệ giữa cái riêng và cái chung: Ông đứng trên lập trường
duy thực ôn hoà. Ông cho rằng cái chung tồn tại trên 3 phương diện: tồn tại
trước sự vật trong trí tuệ của Thượng đế; tồn tại trong sự vật với tư cách là
tạo vật của Thượng đế; tồn tại sau sự vật trong trí tuệ của con người bằng
con đường trừu tượng hoá.
+Về nhận thức: áp dụng học thuyết về hình dạng của Arixtôt, ông coi
hình dạng là bản chất của sự vật. Ông chia hình dạng thành hình dạng cảm
tính và hình dạng lý tính. Hình dạng lý tính cao hơn hình dạng cảm tính.
Nhận thức chính là nhận thức hình dạng. Thượng đế là hình dạng cua mọi
hình dạng.
-Đơnxcôt: nhà duy danh
+Về quan hệ giữa triết học và thần học: ông cho rằng đối tượng của
thần học là Thượng đế, đối tượng của triết học là tự nhiên. Ông đề cao vai
trò của niềm tin tôn giáo so với lý trí.
+Về con người: ông cho rằng linh hồn là hình thức của cơ thể con
người và do Thượng đế ban cho khi mới sinh ra.
+Về quan hệ giữa cái chung và cái riêng: ông cho rằng cái chung vừa
tồn tại trong sự vật với tính cách là bản chất của sự vật, vừa tồn tại sau sự vật
với tính cách là những khái niệm được lý trí con người trừu tượng hoá khỏi
sự vật.
Tóm lại: Chịu sự chi phối và thống trị của tôn giáo và thần học. Triết
học trở thành tôi tớ của tôn giáo; Tìm cách chứng minh Thượng đế sáng tạo
thế giới và quyết định mọi trật tự trong tự nhiên và xã hội, là cơ sở của tri
thức và đạo đức con người; Một số nhà Triết học có yếu tố duy vật, núp dưới
hình thức duy danh, thần luận, nhưng không dám công khai bác bỏ sự tồn tại
của Thượng đế; Thần học đặt niềm tin lên trên hết. Niềm tin cao hơn lý trí.
Khoa học phải phục tùng tôn giáo; Theo quan điểm thần học, con người là
thực yếu đuối. Cuộc sống vật chất là tạm bợ, tội lỗi. Mục đích tối cao là
Thiên đường;
9
Câu 6: Những thành tích và những hạn chế của chủ nghĩa duy vật
Tây Âu thế kỷ XVII-XVIII
Triết học duy vật phương Tây thế kỷ XVII-XVIII là thế giới quan của
giai cấp tư sản đang lên, có chức năng chuẩn bị về mặt tư tưởng cho cuộc
cách mạng tư sản.
-Về vai trò của triết học và khoa học: các nhà triết học duy vật đề cao
vai trò của triết học và khoa học trong việc nhận thức quy luật và sức mạnh
tự nhiên, giúp con người làm chủ tự nhiên.
-Về bản thể luận: các nhà triết học đứng trên lập trường duy vật vô
thần, chống lại thế giới quan duy tâm, tôn giáo của Nhà thờ. Họ khẳng định
vật chất tự nhiên là thực thể duy nhất. Vật chất luôn luôn vận động. Vận
động do nguyên nhân bên trong của vật chất. Tuy nhiên thế giới quan của họ
nhìn chung là siêu hình và máy móc.
-Về con người: con nguời là sản phẩm của tự nhiên, là thể thống nhất
giữa cơ thể và ý thức. Họ bác bỏ linh hồn bất tử, linh hồn tách rời cơ thể.
Theo họ nhân cách con người là sản phẩm của hoàn cảnh và giáo dục. Tuy
nhiên họ chưa thoát khỏi cách nhìn nhận máy móc về con người.
-Về nhận thức: các nhà triết học duy vật đề cao vai trò nhận thức cảm
tính, của tư duy và thực nghiệm khoa học.
-Về chính trị xã hội: Họ chống lại tư tưởng và trật tự phong kiến, tuyên
truyền tư tuởng chính trị của giai cấp tư sản. Họ đưa ra thuyết kết ước xã hội.
Theo họ nhà nước là do sự thoả thuận giữa các tầng lớp nhân dân lập ra. Họ
đề cao hình thức nhà nước dân chủ, chống lại quyền lực phong kiến và nhà
thờ. Nhà nước là kết quả của sự thoả thuận chung theo kết ước của xã hội,
không hề có nguồn gốc thần thánh. Tuy nhiên họ chưa thấy được tính giai
cấp của nhà nước.
-Về vấn đề tôn giáo: họ vạch trần bản chất tôn giáo và tính phản động,
phản tiến bộ của nó. Theo họ, tôn giáo là do con người sáng tạo ra. Tuy
nhiên họ chỉ thấy nguồn gốc nhận thức, chưa thấy nguồn gốc xã hội của tôn
giáo. Họ chủ trương xoá bỏ tôn giáo bằng cách giáo dục quần chúng và tiêu
diệt giới tu hành.
 Câu 7: những luận điểm cơ bản của Chủ nghĩa hiện sinh. Mặt tích
cực và ảnh hưởng tiêu cực của nó.
a- Nguồn gốc ra đời
Chủ nghĩa hiện sinh có nguồn gốc từ nhà triết học kiêm thần học Đan
Mạch tên là Kiêckêgô.
Chủ nghĩa hiện sinh ra đời do hai nguồn gốc:
- Sự khủng hoảng của chủ nghĩa tư bản đã đẩy con người vào tình trạng
tha hoá cùng cực. Hai cuộc chiến tranh thế giới do chủ nghĩa đế quốc gây ra
đã đem lại sự tàn phá, đau thương chết chóc khủng khiếp, gây ra tình trạng
khủng hoảng sâu sắc trong đời sống tinh thần của con người.
- Sự bất lực của các hệ thống triết học duy lý và khoa học kỹ thuật
trong việc giải quyết những mâu thuẫn xã hội. Con người bị bỏ rơi, họ không
còn tin tưởng vào lý trí, vào khoa học kỹ thuật, vào xã hội và nhà nước, vào
tương lai.
Những nguyên nhân trên dẫn đến tâm trạng bi quan, tuyệt vọng của con
người, cho rằng tất cả mọi cái đều phi lý. Con người không còn tin vào bất
cứ cái gì bên ngoài có thể cứu giúp được họ. Mỗi cá nhân chỉ còn cách dựa
vào chính bản thân mình, tự cứu mình, tự lựa chọn con đường riêng cho
mình.
Kierkegaard là người đầu tiên đã gọi mình là hiện sinh. Theo ông mỗi
người phải chọn con đường riêng cho mình mà không cần sự trợ giúp của
những tiêu chuẩn khách quan, phổ biến, "Tôi phải tìm một chân lý cho chính
tôi... cái lý tưởng mà tôi có thể sống hay chết vì nó". Chống lại quan điểm
truyền thống cho rằng sự lựa chọn về đạo đức có liên quan đến sự phán xét
khách quan cho điều thiện và điều ác, những nhà hiện sinh lập luận rằng
những quyết định đạo đức không hề có một cơ sở khách quan, hợp lý nào.
Xét về nguồn gốc xa xưa nhất của chủ nghĩa hiện sinh, người ta nói
đến Xôcrat, Ôguytxtanh. Đặc biệt là B. Patxcan. Những ông tổ của chủ nghĩa
hiện sinh: Ph. Nitsơ, E. Hutxéc.
Chủ nghĩa hiện sinh chia làm hai nhánh: Chủ nghĩa hiện sinh hữu thần
(tôn giáo) và chủ nghĩa hiện sinh vô thần.
Chủ nghĩa hiện sinh tôn giáo có S. Kierkegaard, K. Jaspers, G. Marcel.
Chủ nghĩa hiện sinh vô thần có M. Heidegger, J.P. Sartre, A. Camus.
b- Những luận điểm cơ bản của Chủ nghĩa hiện sinh
10
Chủ nghĩa hiện sinh có nhiều đại biểu với những quan điểm khác nhau,
nhưng nhìn chung họ nhấn mạnh sự hiện hữu của cá nhân cụ thể, và do đó
nhấn mạnh tính chủ quan, tự do cá nhân và sự lựa chọn của cá nhân.
Những chủ đề chính của chủ nghĩa hiện sinh.
+ Về vấn đề tồn tại: Chủ nghĩa hiện sinh không phủ nhận tồn tại khách
quan của thế giới, nhưng theo họ tồn tại tự nó không là cái gì cả. Sartre chia
tồn tại thành hai miền: tồn tại trong nó và tồn tại cho nó.
Tồn tại trong nó, tức tồn tại tự nó chỉ đơn thuần là sự có mặt ở đó, như
viên sỏi, như cái rễ cây hạt dẻ kia. Tồn tại tự nó thì dày đặc, không có ý thức
về chính nó và về thế giới chung quanh. Nó là đồng nhất với chính nó, không
có quan hệ gì với cái khác, không cần bất cứ một cái gì khác làm nguyên
nhân, cứu cánh cho nó. Nó chẳng là cái gì cả. Nó là tồn tại hổn độn, thừa
thải, phi lý và gây ra sự buồn nôn.
Tồn tại cho nó là tồn tại có ý thức, ý thức về đối tượng và về chính
mình. Tồn tại ch nó không phải là ý thức thuần tuý, và ý thức về một đối
tượng. Đó là sự sáng suốt mà nhờ đó đối tượng được nhận thức. Tồn tại cho
nó cũng là tự ý thức, nghĩa là biết được là mình đang có ý thức về đối tượng.
Con người là một tồn tại cho nó, một tồn tại có ý thức.
Các nhà phân tích chủ nghĩa hiện sinh thường phân biệt khái niệm tồn
tại với khái niệm hiện sinh hay hiện hữu. Chỉ có tồn tại có ý thức mới là sự
hiện hữu, sự hiện sinh, và như vậy chỉ con người mới có hiện hữu, hiện sinh,
còn đồ vật chỉ đơn giản tồn tại mà thôi. Đồ vật chỉ hiện hữu khi con người có
những cảm xúc về nó; sự hiện hữu của đồ vật là do con người đem lại.
Rõ ràng quan điểm của chủ nghĩa hiện sinh về tồn tại và con người là
một quan điểm duy tâm chủ quan, siêu hình. Tồn tại tự nó là những đồ vật
không có quan hệ với nhau, không thể nhận thức được. Còn tồn tại của con
người là tồn tại có ý thức. Tồn tại của con người bị đồng nhất với ý thức.
Con người trong chủ nghĩa hiện sinh là một cá nhân đơn nhất, với những tâm
lý, những xúc cảm, những đau khổ, những trăn trở riêng tư của nó; con
người bị chia cắt khỏi mặt sinh học của nó, khỏi những quan hệ xã hội và
hoạt động thực tiễn của xã hội.
+ Về quan hệ giữa hiện sinh và bản chất
Các nhà hiện sinh cho rằng hiện sinh có trước bản chất, hiện sinh là
tính thứ nhất so với bản chất. Con người không có một bản chất vốn có nào
cả, nó không giống như cái tên của nó, nó không phải là cái mà người định
nghĩa về nó, không phải là bản chất mà triết học, khoa học gán cho nó. Mỗi
cá nhân trở thành cái gì là do sự hiện sinh của nó, do ý thức của nó. Giữa cá
nhân này với cá nhân khác không có một bản chất chung nào cả. Đồ vật cũng
vậy, nó không phải là cái tên mà người ta đặt cho nó, cái bản chất mà người
ta gán cho nó ngay từ đầu, một cái bản chất có sẳn, có trước nào.
Trong tác phẩm Buồn nôn của Sartre, nhân vật Roquentin đang ngồi
trên một cái ghế trên chiếc xe buýt. Anh ta phát hiện ra sự hiện sinh của nó,
nó không phải là cái ghế mà người ta đã đặt tên cho nó như vậy. Roquentin
phát hiện ra rằng những đồ vật, trong sự hiện sinh đích thực của chúng,
không có liên quan gì đến những cái tên mà chúng ta đặt cho chúng, không
có liên hệ gì với bản chất mà chúng ta gán cho chúng. Nghĩa là, sự hiện sinh
của đồ vật là hoàn toàn do cảm xúc của ta đem lại cho chúng.
+ Sự trăn trở hay sự đau khổ cũng là một chủ đề của chủ nghĩa hiện
sinh. Đó là trạng thái không thoả mái, lo sợ khủng khiếp nói chung, không
gắn một cách trực tiếp với một đối tượng cụ thể nào cả. Các nhà hiện sinh có
một cái nhìn đen tối, bi quan về cuộc sống, họ phủ nhận tư tưởng về hạnh
phúc, chủ nghĩa lạc quan của các nhà khai sáng. Họ khai thác triệt để khía
cạnh của bi kịch, đau khổ, tuyệt vọng trong sự hiện hữu của con người.
Kierkegaard viết: Nghe tiếng la thét của người mẹ khi sinh ra đứa con, thấy
sự vật lộn của người đang chết trong giờ phút hấp hối cuối cùng, rồi hãy nói,
cái mở đầu và cái kết cục như vậy liệu có thể coi là sung sướng chăng?
+ Sự phi lý của cuộc đời
Triết học hiện sinh là một trào lưu triết học phi duy lý. Nó không thừa
nhận chủ nghĩa duy lý trong triết học và khoa học, không thừa nhận sự giải
thích sự vật, hiện tượng bằng lý luận, bằng khoa học. Nó không thừa nhận
bất kỳ mối liên hệ khách quan nào, bất kỳ bản chất và quy luật khách quan
nào.
Cái phi lý là cái không có bản chất, không có tính tất yếu, không có quy
luật, không có nguyên nhân, mục đích, nói chung là không thể giải thích
bằng lý trí. Ngay sự hiện diện của con người đã là điều phi lý. Mỗi chúng ta
chỉ đơn giản bị ném vào thế giới trong lúc này, chỗ này. Thế nhưng như
Kierkegaard hỏi, tại sao lại là chỗ này? tại sao lại vào lúc này? Không có
một lý do nào cả, không có mối liên hệ tất yếu nào cả, chỉ là ngẫu nhiên, và
như thế đời tôi chỉ là một sự kiện ngẫu nhiên, phi lý.
11
B. Pascal diễn đạt sự phi lý bằng những lời như sau: Khi tôi nghĩ về
khoảng khắc ngắn ngủi của đời tôi trong sự vĩnh cửu của thời gian trước và
sau tôi, về khoảng không nhỏ bé của tôi và tôi có thể nhìn thấy trong sự
mênh mông vô tận của không gian mà tôi không biết và nó cũng không biết
tôi, tôi sợ hãi, tôi kinh ngạc, tự hỏi tại sao tôi sinh ra ở đây mà không phải là
ở một nơi nào khác, lúc này mà không phải là lúc khác.
+ Hư vô
Chủ nghĩa hiện sinh phủ nhận mọi bản chất, kết cấu. Con người hiện
sinh không một bản chất, một kết cấu tri thức, một giá trị đạo đức, một mối
quan hệ xã hội nào cả. Nói tóm lại, nó chỉ đơn thuần là một sự trống rỗng, hư
vô. Nó sống trong sự đau khổ, lo âu, tuyệt vọng, đang đứng bên bờ vực
thẳm.
+ Cái chết
Đối với con người hiện sinh, cái chết là vấn đề quan trọng nhất. Con
người hiện sinh là con người luôn sợ hãi trước cái chết, vì sự sống là sự tồn
tại dẫn đến cái chết. Cái chết treo lơ lửng trên đầu, trong mỗi giây phút của
cuộc sống. Theo Sartre, cái chết cũng phi lý như sự sinh ra. Nó không là cái
gì khác hơn là chỉ xoá đi sự hiện hữu của tôi. Cái chết cũng là một bằng
chứng khác về sự phi lý của cuộc đời.
+ Sự tha hoá
Khái niệm tha hoá được Hêghen, Phoiơbăc, Mác và một số nhà triết
học dùng trong những bối cảnh nhất định. Thí dụ, Phoiơbăc nói về sự tha
hoá của con người trong niềm tin tôn giáo, con người đánh mất bản chất
sáng tạo của mình trong sự tôn thờ thần thánh; anh ta càng hiến dâng cho
thần thánh nhiều bao nhiêu thì cái anh ta giữ lại cho mình càng ít bấy nhiêu.
C. Mác nói về sự tha hoá của con người lao động trong phương thức sản xuất
tư bản chủ nghĩa. Lao động của người công nhân không còn là cái thuộc về
anh ta; sản phẩm lao động của anh ta cũgn không thuộc về anh ta.
Chủ nghĩa hiện sinh phát triển khái niệm tha hoá đến cực đoan, không
thể chấp nhận được. Con người hiện sinh là những người bị tha hoá, tách rời,
trờ thành xa lạ với tất cả: với thế giới đồ vật, với xã hội, trong lao động, tỏng
quan hệ với người khác, kể cả trong quan hệ giữa cha mẹ và con cái, giữa vợ
chồng, giữa con cái với nhau, và kể cả sự tha hoá ngay cả trong tình yêu.
Sartre cho rằng: "địa ngục là những người khác" (L. Trong quan hệ với
người khác bao giờ cũng là quan hệ mâu thuẫn. quan hệ người chủ- người nô
lệ. Người khác nhìn tôi, xâm phạm tự do của tôi, biến tôi trở thành đối tượng
của nó, thành đồ vật. Tôi cũng vậy, khi tôi tìm cách nô dịch người khác thì
người khác cũng tìm cách nô dịch tôi, khi tôi cố gắng giải thoát tôi khỏi
người khác thì người khác cũng tìm cách giải thoát họ ra khỏi tôi).
+ Tự do và trách nhiệm
Các nhà hiện sinh, đặc biệt là Sartre nói đến tự do với một ý nghĩa đặc
biệt đến mức đôi khi họ gọi triết học của mình là "triết học về tự do". Tự do
là thuộc về con người. Con người - đó là tự do. Ông nói, con người "bị kết
án tự do". Các nhà hiện sinh giải thích tự do một cách chủ quan: tự do là sự
tự lựa chọn cái gì phù hợp với xúc cảm nội tâm, cái gì mà cá nhân coi là
đúng đắn.
Tự do theo quan điểm của chủ nghĩa hiện sinh là tự do tuyệt đối. Tự do
là sự lựa chọn một cách hoàn toàn chủ quan, không do bất kỳ sự quy định
nào bên ngoài, không có bất kỳ tính tất yếu nào, không bị ràng buộc bởi bất
kỳ cái gì có sẵn, kể cả phong tục, tập quán, giá trị đạo đức, giá trị thẩm mỹ,
luật pháp, tôn giáo v.v...
Tự do chỉ là sự lựa chọn thuần tuý trong ý thức, không cần đếm xỉa đến
hiệu quả thực tế của sự lựa chọn đó. Do đó, trong bất cứ trường hợp nào con
người cũng có tự do. Tuy nhiên, vì tự do kiểu như vậy không đem lại một kết
quả gì cả, cho nên như nhận xét của một nhà triết học Pháp, tự do của Sartre
là tự do không để làm gì cả.
Sartre gắn liền tự do với trách nhiệm cá nhân. Người hiện sinh hoàn
toàn chịu trách nhiệm về sự lựa chọn và hành vi của mình. Sự tự do không bị
quy định bởi bất kỳ cái gì khác ngoài trách nhiệm cá nhân.
Hạn chế trong quan niệm tự do của các nhà hiện sinh là xem xét tự do
trong sự tách rời với cái tất yếu, định nghĩa tự do là không bị quy định bởi
bất kỳ cái tất yếu khách quan nào. Nếu như vậy, con người chẳng có một
chút tự do nào, vì những sự lựa chọn tuỳ ý trái với quy luật khách quan
chẳng đem lại một kết quả nào. Tự do theo quan điểm của triết học Mác là
nhận thức được cái tất yếu và quy luật khách quan, vận dụng chúng một cách
có kế hoạch, phục vụ cho cuộc sống con người. Con người càng nhận thức
và vận dụng được quy luật thì càng có tự do. Như vậy, tự do không chỉ là
vấn đề ý thức, mà suy cho cùng, là vấn đề thực tiễn có tính lịch sử. Không
thể có tự do tuyệt đối, bởi vì tự do bị quy định bởi cái tất yếu. Chỉ có tự do
12
tương đối mỗi ngày phát triển cao hơn cùng với sự phát triển của nhận thức
và thực tiễn mà thôi.
Ngoài ra, trách nhiệm cá nhân mà chủ nghĩa hiện sinh nói đến do đâu
mà có. Trách nhiệm cá nhân bao giờ cũng liên quan đến tự ý thức và lương
tâm của mỗi cá nhân. Tuy nhiên nó không phải là cái vốn có trong mỗi
người. Trách nhiệm cá nhân là kết quả của sự phản ánh của cá nhân về cái tất
yếu khách quan trong tồn tại xã hội, là sự đáp ứng của cá nhân đối với những
yêu cầu của đạo đức, nghĩa vụ xã hội. Nếu không có nhận thức đúng đắn về
tính tất yếu và quy luật khách quan, không được giáo dục một cách đầy đủ,
thì cá nhân không thể có ý thức trách nhiệm được.
Nhận xét chung:
- Chủ nghĩa hiện sinh là sự phản ứng của con người trước tình trạng
con người bị hạ thấp, bị bỏ rơi, bị tha hoá cùng cực trong thời kỳ tổng khủng
hoảng của chủ nghĩa tư bản. Chủ nghĩa hiện sinh vô thần nêu cao vấn đề tự
do của con người chống lại niềm tin mù quáng và ràng buộc của đạo đức, tôn
giáo.
- Tuy nhiên chủ nghĩa hiện sinh là trào lưu triết học duy tâm, phủ nhận
thực tại khách quan và quy luật khách quan, phủ nhận khả năng nhận thức
của con người nên không thể tìm ra con đường đúng đắn để giải phóng con
người.
- là trào lưu triết học bi quan về cuộc sống, tuyệt đối hoá tự do cá nhân
đối lập với xã hội nên hậu quả tiêu cực của nó đối với lớp trẻ là điều không
thể tránh khỏi.
 Câu 8: Thực chất của cuộc cách mạng trong triết học do các Mác
và ăngghen thực hiện, V. I. Lê nin phát triển
* Thực chất của cuộc cách mạng trong triết học do các Mác và
ăngghen thực hiện.
Triết học Mác lênin là sự kế thừa có phê phán và chọn lọc những tư
tưởng triết học của nhân loại trong quảtình lịch sử. đông thời sự ra đời của
triết hoc Mác lênin là một bước ngoặc vĩ đại rong sự phát triển tư tưởng triết
học của nhân loại. triết học mác có những cái mới về chất so với các hệ
thống triết học trước đó.
+ Mác và angghen đã phát triển chủ nghĩa duy vật lên hình thức cao
của nó là chủ nghĩa duy ật biện chứng và phát triển phép biện chứng lên hình
thức cao là phép biện chứng duy vật. nếu trước đây, chủ nghĩa duy vật và
phép biện chứng tách rời nhau, chủ nghĩa duy ật thì siêu hình còn phép biện
chứng là duy tâm, thì sau khi triết học mác ra đời, chủ nghĩa duy vật và phép
biện chứng kết hợp với nhau thành một thể thống nhất.
+ Việc sáng lập ra chủ nghĩa duy vật lịch sử là biểu hiện quan trọng
nhất của bước ngặc cách mạng trong triết học do mác và angghen thưc hiện.
trước mác, các nhà triết học đều không tách khỏi duy tâm khi giảỉ thích các
hiện tượng xã hội. họ đều cho rằng tinh thần, tư tưởng là yếu tố quyết định
trong lịch sử. mác và angghen đã vận dụng chủ nghĩa duy vật biện chứng
vào đời sống xã hội. vạch ra những quy luật khách quan của sự phát triển xã
hội không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của con người. chính vì thế triết
học mác và chủ nghĩa duy vật cân đối hoàn chỉnh và triệt để.nó bao quát cả
tự nhiên xh và tư duy.
+ Triết học mác –lênin không chỉ giải thích thế giới mà vấn đề quan
trọng là cải tạo thế giới. mác viết “các nhà triết học đã chỉ giải thích thế giới
bằng nhiều cách khác nhau, vấn đề là cải tạo thế giới”.
+ Triết học mác lênin co sự thống nhất giữa tính cách mạng và tính
khoa học.
Với sự ra đời của riết học mác lênin, giai cấp vô sản và nhân dân lao
động có một lý luận triết học khoa học để gải thích đúng đắn các hiện tượng
tự nhiên và xã hội. triết học mác lênin là vũ khí lý luận cách mạng của giai
cấp vô sản và nhân dân lao động để đấu tranh xoá bỏ áp bức bất công, xây
dựng xh khong có giai cấp, không có người bóc lột.
13
những quan điểm trong triết học mác, nhất là quan diểm CNXH và
chủ nghĩa cộng sản không phải là những hoài bảochủ quan loài người, mà
trái lại chúng có cơ sở khoa học vững chắc, dựa trên sự nghiên cứu nghiên
túc và lô gíc chặt chẽ của triết học và các khoa học xã hội.
+ Triết học mác có sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn. lần đầu
trong lịch sử triết học mác và angghen đã vạch ra một cách đầy đủ và chính
xác vai trò của hoạt động thực tiễn với tính cách là hoạt động vật chất cải tạo
tự nhiên và xã hội dối với quá trình nhận thức, tiêu chuẩn của chân lý. sự
thống nhất giữa lý luận và thực tiễn là một nguyên tắc của triết học mác
lênin.
+ triết học mác đã đem lại một quan niệm đúng dắn về đối tượng của
triết học.một mặt nó chấm dứt quan niệm coi triết học là khoa học của các
khoa học. mặt khác nó bác bỏ những quan niệm sai trái phủ nhận hay hạ thấp
vai trò của triết học.
* Lênin phát triển triết học mác
Triết học mác được lê nin phát triển và vận dụng trong cách mạng vô
sản nên được gọi là
triết học mác lênin.
Vlađimir Ilich Lênin (1870-1924), sih ở Simbirsh. lênin là người vận
dụng và phát triển chủ nghĩa mác nói chung và triết học mác nói riêng.
Lênin phát triển chủ nghĩa duy vật và phép biện chứng lý luận nhận
thức, lý luận về giai cấp, lý luận về nhà nước và cách mạng vô sản, về
chuyên chính vô sản, về đảng kiểu mới của giai cấp vô sản.
1) Điều kiện lịch sử
+ Cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX củ nghĩa tư bản đã bước sang một
giai đoạn mới, CNTB dộc quyền, CN đế quốc, là giai đoạn cao nhất của chủ
nghĩa tư bản, là CNTB đang chết. các nước TB chia nhau thị trường thế giới
và gây ra cuộc chiến tranh thế giới 1914-1918.
+ Cách mạng vô sản đã trở thành nhiệm vụ trực tiếp.
+ Sau khi angghen qua đời, các phần tử cơ hội trong quốc tế II xuyên
tạc CN mác. tình hình đó đòi hỏi lênin phải tiến hành dấu tranh để bảo vệ và
phát triển chủ nghĩa mác.
+ Cuối thế kỷ XIX, trong khoa học tự nhiên nhất là trong vật lý, một
loại phát minh khoa học làm đảo lộn quan niệm siêu hình vật chất và vận
động, gây ra cuộc khủng hoảng về thế giới quan trong vật lý học. chủ nghĩa
duy tâm lợi dụng tình trạng khủng hoảng này để tấn công và bác bỏ chủ
nghĩa duy vật. lênin phải tiến hành đấu tranh chống lại chủ nghĩa duy tâm,
bảo vệ và phát triển chủ nghĩa duy vật.
2) Sự phát triển của lênin dối với triết học mác
Trước năm 1907, lênin lãnh đạo phong trào công nhân nga, tiến hành
đấu tranh chống phái dân tuý. lênin viết các tác phẩm như: những người bạn
dân thế nào và hộ đấu tranh chống những người dân chủ - xã hội ra sao
(1894); nội dung kinh tế của chủ nghĩa dân tuý và sự phê phán trong cuốn
sách của storuvê về nội dung đó (1894); làm gì (1902); hai sách lược của
đảng dân chủ - xã hội trong cách mạng dân chủ (1905).
Sau thất bại của cuộc cách mạng 1905-1907, lênin viết tác phẩm chủ
nghĩa duy vật và chr nghĩa kinh nghiệm phê phán (1908); bút ký riết học
(1914-1915). ba bộ phận cấu thành chủ nghĩa mác; tác phẩm các mác; chủ
nghĩa cứu quốc; giai đoạn tột cùng của chủ nghĩa tư bản (1916); nhà nước và
cách mạng (1917); trong tác phẩm chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh
nghiệm phê phán lênin phê phán chủ nghĩa duy tâm chủ quan và phảt triển
chủ nghĩa duy vật, phát triển lý luận chủ nghĩa duy vật biện chứng trong tác
phẩm bút ký triết học lênin tổng kết và phát triển phép biện chứng duy vật.
Lênin dã vận dụng sáng tạo hủ nghĩa mác vào hoàn cảnh cụ thể của
nước Nga và lãnh đạo thành công cuộc cách mạng vô sản thàng 10 Nga, mở
ra cho nhân loại một thời đại mới: thời đại quá độ từ CNTB lên CNXH trong
phạm vi toàn thế giới.
Sau cách mang tháng 10, lênin nghiên cứu giải quyết các vấn đề cách
mạng vô sản, xây dựng cương lĩnh xây dựng CNXH trong thời kỳ quá độ,
vấn đề xây dựng đảng và nhừ nước. những tác phẩm trong thưòi kỳ này là:
những nhiệm vụ trước mắt của chính quyền xô viết (1918); bệnh ấu trỉ tả
khuynh trong phong trào cộng sản (1920); về chính sách kinh tế mới (1921);
về tác dụng của chủ nghĩa duy vật... đặt biệt trong chính sách kinh tế mới.
lênin nêu lên tư tưởng về kinh tế nhiều thành phần trong thời kỳ quá độ lên
chủ nghĩa xã hội.
14
Câu 9: Bản chất thế giới quan duy vật biện chứng. các nguyên tắc
phương pháp luận của nó và sự vận dụng trong thực tiễn cách mạng
XHCN ở Việt Nam.
² Cách 1
Thế giới quan đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong cuộc sống của
con người và xã hội loài người. Tồn tại trong thế giới dù muốn hay không
con người cũng phải nhận thức thế giới và nhận thức bản thân mình, những
tri thức này dần dần hình thành nên thế giới quan. Khi đã hình thành, thế giới
quan lại trở thành nhân tố định hướng cho quá trình con người tiếp tục nhận
thức thế giới.
Chủ nghĩa duy vật biện chứng ra đời với tính cách là sự tổng hợp về
mặt mặt triết học bao trùm lên cả những hiện tượng của tự nhiên, của xã hội
loài người và tư duy bằng một quan niệm thống nhất, kết hợp một cách hữu
cơ trong mình nó phương pháp giải thích về mặt triết học và phân tích hiện
thực với tư tưởng về sự biến đổi thế giới bằng thực tiễn cách mạng. Nét đặc
trưng nhất của CNDVBC khác với triết học cũ tự hạn chế mình về cơ bản
trong việc giải thích thế giới. Ở đây thể hiện nguồn gốc giai cấp của triết học
Mác với tính cách là thế giới quan của giai cấp công nhân, giai cấp cách
mạng nhất có sứ mệnh xoá bỏ chế độ xã hội dựa trên chế độ người bóc lột
người và xây dựng một xã hội không giai cấp (xã hội CSCN).
Vì vậy phép biện chứng duy vật được xây dựng trên cơ sở một hệ
thống những nguyên lý, những phạm trù cơ bản, những qui luật phổ biến
phản ánh đúng hiện thực. Do đó, bản chất của thế giới quan DVBC là sự
nghiên cứu những qui luật chung nhất về sự phát triển của tự nhiên, xã hội
và tư duy; là những nguyên tắc và cơ sở chung của thế giới khách quan và sự
phản ánh thế giới khách quan trong ý thức con người. Những việc đó đem lại
cho ta một quan niệm khoa học đúng đắn về những hiện tượng và những quá
trình, một phương pháp giải thích, nhận thức và cải tạo thực tế hiện thực.
Từ đó ta thấy rằng bất cứ sự vật, hiện tượng nào trong thế giới đều
tồn tại trong mối liên hệ với các sự vật hiện tượng khác và là mối liên hệ rất
đa dạng và phong phú; do đó khi nhận thức về sự vật, hiện tượng chúng ta
phải có quan điểm toàn diện, tránh quan điểm phiến diện chỉ xét sự vật, hiện
tượng ở một mối liên hệ đã vội vàng kết luận về bản chất hay về tính quy
luật của chúng. Quan điểm toàn diện đòi hỏi chúng ta nhận thức về sự vật
trong mối liên hệ qua lại giữa các bộ phận, giữa các yếu tố, giữa các mặt của
chính sự vật và trong sự tác động qua lại giữa sự vật đó với các sự vật khác,
kể cả mối liên hệ trực tiếp và gián tiếp; chỉ trên cơ sở đó mới nhận thức đúng
sự vật. Đồng thời quan điểm toàn diện đòi hỏi chúng ta phải biết phân biệt
từng mối liên hệ; phải biết chú ý tới mối liên hệ bên trong, mối liên hệ bản
chất, mối liên hệ chủ yếu, mối liên hệ tất nhiên... để hiểu rõ bản chất của sự
vật và có phương pháp tác động phù hợp nhằm đem lại hiệu quả cao nhất
trong hoạt động của bản thân nhưng chúng ta cũng cần lưu ý tới sự chuyển
hoá lẫn nhau giữa các mối liên hệ ở những điều kiện xác định.
Trong hoạt động thực tiễn theo quan điểm toàn diện, khi tác động vào
sự vật, chúng ta không những phải chú ý tới những mối liên hệ nội tại của nó
mà còn phải chú ý tới những mối liên hệ giữa sự vật này với sự vật khác; và
phải biết sử dụng đồng bộ các biện pháp các phương tiện khác nhau để tác
động. Và mọi sự vật hiện tượng đều nằm trong quá trình vận động và phát
triển, nên trong nhận thức và hoạt động của bản thân, chúng ta phải có quan
điểm phát triển; có nghiã là khi xem xét bất kỳ sự vật hiện tượng nào cũng
phải đặt chúng trong sự vận động, sự phát triển, vạch ra xu hướng biến đổi
chuyển hoá của chúng, phải thấy rõ các hiện tượng đang tồn tại ở sự vật và
khuynh hướng phát triển trong tương lai của chúng; thấy được cái biến đổi đi
lên, cũng như biến đổi có tính thụt lùi và còn phải biết phân chia quá trình
phát triển của sự vật ấy thành những giai đoạn. Quan điểm phát triển góp
phần khắc phục tư tưởng bảo thủ, trì trệ, định kiến trong hoạt động nhận thức
và hoạt động thực tiễn của chúng ta.
Với tư cách là những nguyên tắc phương pháp luận, ngoài quan điểm
toàn diện, quan điểm phát triển, quan điểm lịch sử cụ thể còn đòi hỏi chúng
ta khi nhận thức về sự và tác động vào sự vật phải chú ý điều kiện hoàn cảnh
lịch sử cụ thể, môi trường cụ thể trong đó sự vật sinh ra, tồn tại và phát triển
như thế nào; qua đó với tính chất của mình ba quan điểm sẽ góp phần định
hướng, chỉ đạo hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn cải tạo hiện thực,
cải tạo chính bản thân chúng ta.
wSự vận dụng của Đảng ta trong thực tiễn cách mạng Việt Nam
Đẩy mạnh công tác nghiên cứu, học tập lý luận Mác - Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh. Đây là hệ tư tưởng và là kim chỉ nam cho mọi hoạt
động của chúng ta. Học tập lý luận Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh,
không phải là học thuộc lòng từng câu, từng chữ, mà cái chính là phải nắm
bắt được, hiểu được thực chất tinh thần của nó. Phải nắm được, hiểu được
15
thực chất tinh thần phép biện chứng duy vật với cả một hệ thống phạm trù,
nguyên lý, qui luật... Biết vận dụng nó vào đời sống, giải quyết những vấn đề
mà thực tiễn đặt ra một cách đúng đắn, sáng tạo.
-Biết kế thừa và phát triển những di sản tư tưởng, lý luận của chủ tịch
Hồ Chí Minh và các vị lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, coi đó là những
thành quả giá trị về sự vận dụng sáng tạo của CN Mác - Lênin vào thực tiễn
cách mạng Việt Nam.
-Tiếp thu có chọn lọc những thành tựu lý luận, những kinh nghiệm
thành công và không thành công của các Đảng, ở các nước anh em, những
giá trị văn hoá, những tri thức khoa học, những tinh hoa của loài người và
thời đại.
-Thường xuyên tổng kết những kinh nghiệm thực tiễn của dân tộc và
cách mạng nước ta. Nhất là kinh nghiệm thực tiễn bước đầu, của những năm
thực hiện công cuộc đổi mới.
-Tạo mọi điều kiện thuận lợi cho việc đổi mới nhận thức, như tạo ra
bầu không khí dân chủ trong đời sống tinh thần, tôn trọng sự thật, động viên
khích lệ sự tranh luận khoa học để đi đến chân lý, mở rộng thông tin nhiều
chiều, phong phú, chính xác, kịp thời...
-Kiên quyết đấu tranh chống khuynh hướng tư tưởng bảo thủ trì trệ,
nhận thức suy nghĩ thủ cực đã trở thành lực cản sự phát triển xã hội. Đồng
thời cũng đấu tranh chống mọi sự nôn nóng vội vàng, cực đoan, thiếu thận
trọng, thiếu trách nhiệm trông nhận thức và thực tiễn.
-Đổi mới nhận thức để có nhận thức đúng đắn, khoa học, làm cơ sở
hướng dẫn thực tiễn, thúc đẩy xã hội ta vận động, phát triển đúng hướng,
phù hợp với điều kiện hoàn cảnh lịch sử, phù hợp với thời đại và trung thành
với lý tưởng XHCN của chúng ta.
² Cách 2:
wBản chất của thế giới quan DVBC:
Trước Mác, CNDV thường bị tách rời với phép biện chứng. Tuy vậy
trong các học thuyết duy vật trước Mác cũng có chứa đựng một số tư tưởng
biện chứng nhất định. Nhưng do hạn chế về trình độ phát triển khoa học và
về lịch sử nên nói chung nên quan điểm siêu hình là một thiếu sót lớn chi
phối CNDV trước Mác. Đặc biệt là CNDV thế kỷ XVII-XVIII ở Tây Âu.
 Trong khi đó, phép biện chứng lại được quan tâm nghiên cứu và phát
triển trong một số hệ thống triết học duy tâm, nhất là trong triết học Hêghen.
Hêghen là người có công lao to lớn trong việc khôi phục và phát triển phép
biện chứng, nhưng dưới cái vỏ duy tâm thần bí. Vì vậy, để xây dựng triết học
DVBC, Mác đã phải cải tạo cả CNDV cũ, siêu hình và cả phép biện chứng
duy tâm. Giải thoát CNDV khỏi tính hạn chế siêu hình và phép biện chứng
khỏi CNDT, Mác đã tạo nên sự thống nhất hữu cơ giữa thê giới quan duy vật
và phuơng pháp biện chứng. Như vậy, CNDV macxít là CNDV biện chứng,
còn phép biện chứng macxít là phép biện chứng duy vật. Duy vật và biện
chứng là hai yếu tố khăng khít, là hai đặc trưng triết học macxít.
Triết học macxít là thế giới quan của giai cấp công nhân - giai cấp
tiến bộ và cách mạng của thời đại. Đó là thế giới quan khoa học và cách
mạng, là vũ khí tư tưởng trong cuộc đấu tranh giải phóng giai cấp công nhân,
nhân dân lao động và toàn thể nhân loại khỏi áp bức và bóc lột.
Chủ nghĩa Mác nói chung, triết học Mác nói riêng mang đặc tính bản
chất bên trong là sự thống nhất giữa tính khoa học và tính cách mạng. Triết
học Mác là hệ tư tưởng của giai cấp công nhân, một hệ tư tưởng đã được
luận chứng bằng lý luận khoa học, phản ánh những qui luật phát triển khách
quan của lịch sử.
16
Câu 10: Những nội dung cơ bản của phép biện chứng duy vật (hai
nguyên lí, ba qui luật và 6 cặp phạm trù) và ý nghĩa PPL của nó (các
nguyên tắc:toàn diện, phát triển và lịch sử cụ thể).
Phép biện chứng duy vật (PBCDV) là sự thống nhất hữu cơ giữa lý
luận và phương pháp. Hệ thống các quy luật, phạm trù của nó không chỉ
phản ánh đúng đắn thế giới khách quan mà còn chỉ ra những cách thức để
định hướng cho con người trong nhận thức và cải tạo thế giới.
PBCDV bao gồm 2 nguyên lý cơ bản, những cặp phạm trù và những
quy luật cơ bản vừa là lý luận DVBC vừa là lý luận nhận thức khoa học, vừa
là lôgic học của CN Mác.
+ Nguyên lý về mối liên hệ phổ biến
Liên hệ là sự ràng buộc, phụ thuộc lẫn nhau, ảnh hưởng, quy định lẫn
nhau, tác động chuyển hoá lẫn nhau…giữa các mặt bên trong sự vật (mối
liên hệ bên trong) hoặc giữa các sự vật khác nhau (mối liên hệ bên ngoài).
Nội dung nguyên lý về mối liên hệ phổ biến: PBCDV khẳng định rằng
trong tự nhiên, XH và tư duy, không có SVHT nào tồn tại một cách riêng lẻ,
cô lập tuyệt đối mà trái lại chúng tồn tại trong sự liên hệ ràng buộc, phụ
thuộc, tác động, chuyển hoá lẫn nhau.
+ Nguyên lý về sự phát triển:
Nếu vận động là mọi biến đổi nói chung, chưa nói lên khuynh hướng cụ
thể: đi lên hay đi xuống, tiến bộ hay lạc hậu thì phát triển là sự vận động
theo hướng đi lên, từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ chưa hoàn
thiện đến hoàn thiện.
Nội dung nguyên lý về sự phát triển: PBCDV khẳng định rằng mọi lĩnh
vực trong thế giới (vô cơ-hữu cơ; tự nhiên-XH và tư duy) đều nằm trong quá
trình phát triển không ngừng từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ
chưa hoàn thiện đến hoàn thiện.
Phát triển là khuynh hướng chung và là khuynh hướng chủ đạo của thế
giới, phát triển không loại trừ sự thụt lùi, tức là sự thoái hoá, sự diệt vong
của cái cũ, cái lạc hậu, lỗi thời. Thụt lùi là khuynh hướng không chủ đạo,
chẳng những không ngăn cản sự phát triển mà là tiền đề, điều kiện cho sự
phát triển.
Lý luận về các cặp phạm trù và quy luật của phép biện chứng duy vật là
sự cụ thể hoá nguyên lý về mối liên hệ phổ biến và về sự phát triển. Nguyên
lý của PBCDV là quan niệm bao quát những tính chất biện chứng chung
nhất của thế giới còn các phạm trù và quy luật là lý luận nghiên cứu các mối
liên hệ và khuynh hướng phát triển trong thế giới của các SVHT, quá trình
cụ thể.
(*) Các cặp phạm trù cái chung và cái riêng, tất nhiên và ngẫu nhiên,
bản chất và hiện tượng giải thích toàn bộ các mối liên hệ theo một hệ thống
nhất định; các cặp phạm trù nguyên nhân và kết quả, khả năng và hiện thực
chỉ rõ trình tự kế tiếp nhau của các mối liên hệ và sự phát triển là một quá
trình tự nhiên; cặp phạm trù nội dung và hình thức phản ánh tính đa dạng của
các phương pháp, nhận thức và hoạt động thực tiễn.
(*) Ba quy luật cơ bản của phép biện chứng duy vật có ý nghĩa
phương pháp luận chỉ đạo mọi hoạt động của con người để thực hiện quan
điểm toàn diện, quan điểm phát triển và quan điểm lịch sử. Qui luật được
hiểu là mlh bản chất, lặp lại giữa các mặt trong sự vật hay giữa các sự vật với
nhau. Qui luật có tính khách quan, tính tất yếu và phổ biến. Căn cứ vào đặc
trưng và tính chất, có thể phân thành quy luật tự nhiên, quy luật XH, quy luật
tư duy; căn cứ vào phạm vi ảnh hưởng có thể phân thành quy luật riêng, quy
luật chung, quy luật phổ biến; căn cứ vào phép biện chứng, có thể phân
thành quy luật cơ bản (quy luật mâu thuẩn, quy luật lượng chất, quy luật phủ
định cái phủ định) và quy luật không cơ bản (cặp phạm trù riêng chung, nhân
quả, nội dung-hình thức, tất nhiên- ngẫu nhiên, bản chất - hiện tượng, khả
năng - hiện thực) trong đó:
! Quy luật chuyển hoá từ sự thay đổi về lượng thành sự thay đổi về
chất và ngược lại (Quy luật lượng - chất).
Chất là tính quy định bên trong sự vật, nói lên sự vật đó là cái gì,
phân biệt nó với sự vật khác. VD: Sắt khác với Đồng
Chất là một phạm trù triết học bao quát tất cả những khái niệm về
chất của các nhà khoa học.
Lượng là tính quy định về quy mô, cường độ, trình độ, tốc độ.
Người ta nhận thức chất của sự vật thông qua thuộc tính của nó. Xuất
phát từ cấu trúc bên trong dẫn đến thuộc tính khác nhau. Lượng có thể đo
bằng con số.
Quan hệ biện chứng giữa chất và lượng: Chất và lượng gắn bó không
tách rời nhau (Bằng tư duy trừu tượng có thể tách lượng và chất), phù hợp
17
với nhau trong một giới hạn gọi là “độ”. Lượng đổi dẫn đến chất đổi (chiều
thuận), chất đổi dẫn đến lượng đổi (chiều ngược)
Ý nghĩa: Từ quy luật này giúp chúng ta hiểu được cách thức, cơ chế
của quá trình phát triển là đi từ những biến đổi nhỏ nhặt, dần dần về lượng
đến giới hạn của “độ” thì gây ra biến đổi cơ bản về chất thông qua bước
nhảy vọt và ngược lại, chống lại quan điểm duy tâm siêu hình. Muốn có sự
thay đổi về chất thì phải có quá trình tích luỹ về lượng, chống bảo thủ, trì trệ,
chủ quan, nóng vội.
! Quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập hay còn gọi
là quy luật mâu thuẫn. Lênin gọi quy luật này là “hạt nhân của phép biện
chứng”:
Mâu thuẫn là sự liên hệ, tác động lẫn nhau giữa các mặt đối lập.
Mặt đối lập là những mặt có thuộc tính, khuynh hướng vận động biến
đổi ngược chiều nhau nhưng tồn tại gắn bó với nhau tạo nên mâu thuẫn.
Khác với mâu thuẫn logic là lời nói trái ngược nhau thì Mâu thuẫn
biện chứng là hai mặt trái ngược nhau nhưng tồn tại gắn bó với nhau. VD:
điện tích (-) và (+); giai cấp bóc lột và giai cấp bị bóc lột. Mâu thuẫn là hiện
tượng khách quan phổ biến.
Thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập: hai mặt đối lập trong
mâu thuẫn vừa thống nhất vừa đấu tranh với nhau. Chính đấu tranh là mặt cơ
bản của mâu thuẫn. Mâu thuẫn là nguồn gốc, là động lực của sự vận động,
phát triển.
Nhìn chung, Quy luật này vạch ra nguồn gốc, động lực của sự phát
triển; phản ánh quá trình đấu tranh giải quyết mâu thuẫn bên trong sự vật.
Bởi mâu thuẫn là sự tác động giữa các mặt đối lập, luôn loại trừ lẫn nhau
nhưng tạo tiền đề cho nhau, không thể thiếu nhau trong sự vật. Cũng vậy đối
lập có xu hướng ngược nhau nhưng nương tựa và tạo tiền đề cho nhau.
! Quy luật phủ định của phủ định khái quát khuynh hướng phát triển
tiến lên theo hình thức xoáy ốc, thể hiện tính chất chu kỳ trong quá trình
phát triển.
Ý nghĩa của phép biện chứng duy vật: mỗi nguyên lý, phạm trù và quy
luật của phép BCDV cung cấp cho ta phương pháp và phương pháp luận để
nhận thức và cải tạo hiện thực, nhận thức đánh giá sự vật hiện tượng trong
trạng thái vận động, thay thế, chuyển hoá giữa các mặt trong sự vật hiện
tượng, hoặc giữa các SVHT có MLH với nhau, tức nhìn SVHT trong một quá
trình phát triển của nó.
Các nguyên tắc phương pháp luận cơ bản của phép BCDV:
- Nguyên tắc toàn diện: nguyên lý về MLH phổ biến là cơ sở lý luận
của nguyên tắc toàn diện. Nguyên tắc toàn diện đòi hỏi chúng ta phải xem
xét SVHT với tất cả các mặt, các MLH đồng thời phải đánh giá đúng vai trò,
vị trí của từng mặt, từng MLH, nắm được mối liên hệ chủ yếu có vai trò
quyết định.
- Nguyên tắc lịch sử cụ thể: nguyên tắc lịch sử cụ thể đòi hỏi chúng ta
khi xem xét SVHT phải gắn nó với quá trình vận động, phát triển từ lúc ra
đời đến hiện tại. Ở mỗi giai đoạn lịch sử cụ thể, nó có tính tất yếu và đặc
điểm riêng của nó.
- Nguyên tắc phát triển: đòi hỏi chúng ta khi xem xét SVHT phải
nhìn thấy xu thế biến đổi, phát triển trong tương lai của nó. Cái lỗi thời sẽ
mất đi, cái mới cái tiến bộ sẽ chiến thắng cái cũ cái lạc hậu. Vd: Xem xét nhà
nước: Ở XH PK Trung Hoa lạc hậu, không thể thống nhất đất nước đuợc.
Sau này Tần Thuỷ Hoàng phải dùng bạo lực để thống nhất đất nước và đòi
hỏi phải có chế độ chuyên chế, độc đoán để quản lý nhà nước. Nhà nước
TBCN cho phép nhiều Đảng phái cùng tồn tại, đối lập nhau do đại diện cho
nhiều giai cấp khác nhau. Nhà nước XHCN: trong XH không còn giai cấp,
ko còn đối kháng nhau. Đảng cộng sản là đại diện cho người vô sản nên ko
tất yếu phải có đa Đảng. Đảng có tính chất tham mưu để quản lý nhà nước.
18
Câu 11: Nguyên tắc thống nhất giữa lí luận và thực tiễn. Quan hệ
giữa lý luận và thực tiễn, ý nghĩa phương pháp luận của nó:
* Khái niệm:
Kế thừa những yếu tố hợp lý và khắc phục những thiếu sót của các
nhà triết học trước, Mác và Ăngghen đã đem đến một quan niệm đúng đắn,
khoa học về thực tiễn và vai trò của nó đối với nhận thức cũng như sự tồn tại
và phát triển của xã hội loài người.
- Thực tiễn là phạm trù triết học, là những hoạt động vật chất "cảm
tính" có mục đích, có tính lịch sử xã hội của con người nhằm cải tạo tự nhiên
và xã hội.
Bản chất của hoật động thực tiễn đó là sự tác động qua lại của chủ
thể và khách thể.
Hoạt động thực tiễn đa dạng, song có thể chia thanh ba hình thức cơ
bản: hoạt động sản xuất vật chất, hoạt động biến đổi chính trị xã hội và hoạt
động thực nghiệm khoa học, rong đó hoạt động sản xuất vật chất là hoạt
dộng có í nghĩa quyết định các hình thức khác, hoạt động biến đổi chính trị
xã hội hình thức cao nhất và hoạt động thưch nghiệm khoa học là hình thức
đặt biệt nhằm thu nhận những tri thức về thực nghiệm khách quan.
- Lý luận là kết quả của hoạt động nhận thức, là hệ thống của tri thức
con người về mối quan hệ bản chất, những quy luật của tự nhiên và xã hội đã
được thực tiễn kiểm nghiệm.
* Mối quan hệ biện chứng giữa lí luận và thực tiễn.
Mối quan hệ giữa lý luận và thực tiễn là một trong những vẫn đề cơ bản
của chủ nghĩa Mác - lênin nói chung và lý luận nhận thức mácxít nói riêng.
Quán triệt mối quan hệ đó có ý nghĩa quan trọng đối với nhận thức khoa học
và hoạt động thực tiễn cách mạng.
1. Trong quan hệ với lí luận, thực tiễn có vai trò quyết định, vì thực
tiễn là hoạt động vật chất, còn lí luận là sản phẩm của hoạt động thực tiển.
vai trò quyết định của thực tiễn đối với lí luận thể hiện ở chỗ.
Giữa lý lu?n và thực tiễn có mối quan hệ biện chứng với nhau, tác động
qua lại nhau, trong đó thực tiễn giữ vai trò quyết định. Vai trò của thực tiễn
được biểu hiện trước hết thực tiễn là cơ sở, mục đích và động lực chủ yếu và
trức tiếp của nhận thức nói chung trong đó có lý luận. Con người quan hệ với
thế giới bắt đầu không phải bằng lý luận mà bằng thực tiễn. Chính từ trong
qúa trình hoạt động thực tiễn, cải tạo thế giới mà nhận thức, lý luận ở con hình thành và phát triển của nó. Lý luận Mác - lênnin là khái quát thực tiễn
người mới được hình thành và phát triển. Thực tiễn cung cấp tài liệu cho cách mạng, lịch sử xã hội, là sự đúc kết những tri thức kinh nghiệm và tri
nhận thức, cho lý luận. Không có thực tiễn sẽ không có nhận thức, không có thức lý luận trên các lĩnh vực cụ thể để xây dựng nên hệ thống lý luận khoa
lý luận. học hoàn chỉnh. Sức mạnh của nó là ở chỗ nó gắn bó hữu cơ với thực tiễn xã
Thực tiễn còn đề ra yêu cầu, nhiệm vụ và phương hướng phát triển hội. Đáng tiếc sau Lênnin, do những nguyên nhân khách quan và sai lầm chủ
của nhận thức, lý luận. Nhu cầu, thực tiễn đòi hởi phải có tri thức mới, phải quan, ở nhiều nước XHCN đã có sự vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc thống
tổng kết kinh nghiệm, khái quát lý luận, thúc đay sự ra đời phát triển của các nhất giữa lý luận và thực tiễn, từ đó làm cho lý luận bị lạc hậu, giáo điều,
ngành khoa học. dẫn đến sự khủng hoảng về lý luận của chúng ta hiện nay. Ngày nay, trong
công cuộc đổi mới xã hội theo định hướng XHCN ở nước ta đặt ra nhiều vấn
Thực tiễn là mục đích của nhận thức và lý luận. Nhận thức và lý luận
đề mới mẽ và phức tạp đòi hỏi lý luận phải đi sâu nghiên cứu để đáp ứng
sau khi ra đời phải quay về phục vụ thực tiễn, hướng dẫn, chỉ đạo thực tiễn,
được những yêu cầu đó. Đó là những vấn đề lý luận về CNXH và con đường
phải biến thành hành động thực tiễn của quần chúng. Lý luận, khoa học chỉ
đi lên ở nước ta, về kinh tế thị trường, về hoàn chỉnh hệ thống quan điểm đổi
có ý nghĩa thực sự khi chúng được vận dụng vào thực tiễn, cải tạo thực tiễn
mới... Qua việc làm sáng tỏ những vấn đề trên, chắc chắn lý luận sẽ góp
phục vụ mục tiêu phát triển nói chung.
phần đắc lực vào sự nghiệp đổi mới ở nước ta.
Vai trò thực tiễn đối với nhận thức, lý luận còn thể hiện ở chỗ thực
tiễn là tiêu chuẩn của chân lý. Chỉ có lấy thực tiễn kiểm nghiệm mới xác
nhận tri thực đạt được là đúng hay sai, là chân lý hay sai lầm.
2. Thực tiễn có vai trò quyết định đối với lí luận, song theo chủ nghĩa
duy vật biện chứng lí luận có sự tác động trở lại đối với thực tiễn.
- Lí luận có vai trò trong việc xác định mục tiêu, khuynh hướng cho
hoạt động thực tiễn, vì thế có thể nói lí luận là kim chỉ nam cho hoạt động
thực tiễn.
- Lí luận có vai trò điều chỉnh hoạt động thực tiễn, làm cho hoạt động
thực tiễn có hiệu quả hơn.
- Lí luận cách mạng có vai trò to lớn trong thực tiễn cách mạng. lênin
viết “không có lí luận cách mạng thì không thể có phong trào cách mạng”.
3. Giưã lí luận và thực tiễn có sự liên hệ, tác động qua lại tạo điều
kiện cho nhau cùng phát triển. bởi vậy sự thống nhất giua lí luận và thực tiển
là nguyên lí cao nhất và căn bản nhất của triết học Mác lênin.
* í nghĩa phương pháp luận
Nhận thức phải xuất phát từ thực tiễn, dựa trên cơ sở thực tiễn, đi sâu,
đi sát thực tiễn, coi trọng việc tổng kết thực tiễn, nghiên cứa lý luận phải liên
hệ với thực tiễn. Nếu xa rời sẽ dẫn đến các sai lầm của bệnh chủ quan, giáo
điều, máy móc, bệnh quan liêu, chủ nghĩa xét lại. Chủ nghĩa Mác - lênnin là
tiêu biểu cho sự gắn bó mật thiết giữa lý luận và thực tiễn trong quá trình

19
 Câu 12: Khái niệm, cấu trúc của hình thái kinh tế xã hội. Phép biện
chứng của sự vận động, phát triển các hình thái KT-XH. Con đường đi
lên CNXH ở VN:
Hình thái kinh tế xã hội là phạm trù chỉ một kiểu hệ thống xã hội ở 1
giai đoạn phát triển lịch sử nhất định, có tính xác định về chất, là sự thống
nhất của các yếu tố, một cơ cấu hoàn chỉnh luôn vận động thông qua sự tác
động biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, giữa cơ sở hạ
tầng và kiến trúc thượng tầng.
CN duy vật lịch sử xem xét xã hội với tính cách là một hệ thống bao
gồm 04 lĩnh vực cơ bản:
-Lĩnh vực kinh tế của đời sống xã hội, tức quan hệ sản xuất, quan hệ
kinh tế giữ vai trò là quan hệ ban đầu, cơ bản và quyết định tất cả các quan
hệ xã hội khác.
-Lĩnh vực xã hội tức là các quan hệ gia đình, tầng lớp xã hội, giai cấp,
dân tộc trong đó quan hệ giai cấp đóng vai trò chi phối.
-Lĩnh vực chính trị của đời sống xã hội tức các tổ chức và thiết chế
quyền lực, hệ thống luật pháp và tư tưởng chính trị.
-Lĩnh vực tinh thần của đời sống xã hội.
Theo Mác: “Toàn bộ quan hệ sản xuất ấy hợp thành cơ cấu kinh tế
của xã hội tức là cơ sở hiện thực mà trên đó xây dựng một kiến trúc thượng
tầng pháp lý và chính trị & tương ứng với cơ sở thực tại đó thì có hình thái ý
thức xã hội nhất định. Phương thức sản xuất đời sống vật chất quyết định
các quá trình sinh hoạt xã hội, chính trị và tinh thần nói chung.” Sd d, tr637.
Quan niệm tổng quát đó được triển khai, phân tích bằng hệ thống
phạm trù, quy luật của CNDV lịch sử.
-Lĩnh vực kinh tế của đời sống xã hội có các phạm trù phươngthức sản
xuất, lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất và quy luật quan hệ sx phù hợp
với tính chất vảtình độ phát triển của llsx.
-Mối quan hệ giữa lĩnh vực kinh tế và lĩnh vực chính trị được khái quát
trong phạm trù cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng và quy luật cơ sở hạ
tầng quyết định kiến trúc thượng tầng và sự tác động trở lại của kiến trúc
thượng tầng đến cơ sở hạ tầng.
-Lĩnh vực xã hội có các phạm trù giai cấp, đấu tranh giai cấp và kết cấu
giai cấp. Sự phân chia giai cấp do vị trí các tập đoàn người trong hệ thống sx
20
xhội quy định và đến lượt nó giai cấp giữ vị trí thống trị lại quy định lĩnh vực
chính trị. Đấu tranh giai cấp trong XH có đối kháng là một trong những động
lực phát triển của XH.
-Lĩnh vực tinh thần của đời sông XH được nghiên cứu trong mối quan
hệ giữa tồn tại XH và ý thức XH, tính độc lập tương đối của ý thức XH, các
cấp độ các hình thái của ý thức XH và vai trò ngày càng to lớn của ý thức
XH trong qúa trình phát triển XH.
Trong quá trình tiến triển của các hình thái kinh tế XH, hình thái mới
không xoá bỏ mọi yếu tố của hình thái cũ mà lại bảo tồn, kế thừa và đổi mới
những yếu tố của nó vừa bảo đảm tính liên tục vừa tạo ra bước phát triển.
Ý nghĩa: Hình thái kinh tế xã hội đặt cơ sở nguyên tắc phương pháp
luận khoa học để nghiên cứu xã hội, loại bỏ đi cái bề ngoài, cái ngẫu nhiên
nhiên, không đi vào các chi tiết, vượt ra khỏi tri thức kinh nghiệm hoặc xã
hội học mô tả, đi sâu vạch ra cái bản chất ổn định từ cái phong phú của hiện
tượng, vạch ra cái logic bên trong của tính nhiều vẻ của lịch sử.
-Là công cụ lý luận giúp ta nhận thức quy luật phổ biến đang tác động
và chi phối vận động của xã hội.
-Là cơ sở lý luận của việc hoạch định các đường lối CM của các đảng
cộng sản.
Sự vận dụng của Đảng ta:
-Nhận thức lại về chủ nghĩa xhội và thời kỳ quá độ
Lịch sử đã chứng minh không phải bất kỳ nước nào cũng phải tuần tự
trải qua các hình thái kinh tế xã hội đã từng có trong lịch sử. Việc bỏ qua
một hình thái kinh tế xã hội nào đó do những yếu tố bên trong quyết định
song đồng thời còn tuỳ thuộc ở sự tác động của các nhân tố bên ngoài. Ở
nước ta đã có những tiền và điều kiện cho phép chúng ta lựa chọn con đường
xã hội chủ nghĩa, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại để quá độ
lên chủ nghĩa xã hội, nhanh chóng thoát khỏi nghèo nàn lạc hậu, làm cho đất
nước ngày càng phồn vinh.
Nhưng cần đặc biệt chú ý là có thể bỏ qua chế độ tư bản nhưng
không thể bỏ qua việc chuẩn bị những tiền đề cần thiết nấht là tiền đề về
kinh tế cho sự quá độ ấy. Do đó cần có sự phát triển nhất định nhân tố tư bản
chủ nghĩa trong thời kỳ quá độ là một yêu cầu khách quan.
-Quan điểm phương pháp luận xuất phát để xây dựng CNXH ở nước ta:
 Coi trọng vai trò và bản chất của nhà nước, thể hiện đầy đủ quyền lực
và nguyện vọng của nhân dân. Thiết lập nền dân chủ XHCN, quyền lực của
nhân dân được khẳng định và thực hiện bằng pháp luật mang tính công khai,
bình đẳng dân chủ và tiến bộ.
Thực hiện biến đổi mang tính CM trên cả 3 lĩnh vực: llsx, quan hệ sx
và kiến trúc thượng tầng. Trong đó phải ra sức phát triển llsx, tạo tiền đề
kinh tế vững chắc cho sự ra đời của phương thức sx XHCN. Phải lựa chọn
những ngành công nghệ thích hợp, xây dựng kết cấu hạ tầng, cơ sở vật chất
kỹ thuật, hệ thông thông tin, tạo tiềm năng nhanh chóng ứng dụng công nghệ
mới. Giải phóng và khai thác nhanh mọi khả năng của llsx, phát triển nền
kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, tao ra nguồn sản phẩm và nguồn tích luỹ.
Đó là nhiệm vụ hàng đầu hiện nay.
Phù hợp với sự phát triển của llsx, thiết lập từng bước quan hệ sx
XHCN từ thấp đến cao với đa dạng về hình thức sở hữu. Thực hiện nhiều
hình thức phân phối, lấy phân phối theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế
là chủ yếu.
Tiến hành cuộc CM XHCN trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá. Phát
huy nhân tố con người, con người vừa là mục tiêu vừa là động lực để xây
dựng một xã hội văn minh.
Đảng ta coi trọng vai trò và bản chất Nhà nước, thể hiện quyền lực và
nguyện vọng của nhân dân. Đảng thực hiện những biến đổi mang tính cách
mạng trên cả ba lĩnh vực: LLSX, QHSX và kiến trúc thượng tầng. Trong đó
phải ra sức phát triển llsx, coi phát triển llsx là nhiệm vụ trung tâm hàng đầu,
tạo tiền đề kinh tế vững chắc cho sự r a đời của phương thức sản xuất
XHCN. Bên cạnh đó, Đảng ta thiết lập từng bước quan hệ sản xuất XHCN từ
thấp đến cao với sự đang dạng về hình thưc sở hữu phù hợp với sự phát triển
của llsx. Đồng thời, Đảng lãnh đạo tiến hành cuộc cách màng xã hội trên lĩnh
vực tư tưởng văn hoá, phát huy nhân tố con người, con người là mục tiêu,
vừa là động lực để xây dựng một xã hội văn minh.
Những nguyên tắc, phương pháp luận trên là tổng hợp các quan điểm
cơ bản nhằm xây dựng mô hình CNXH ở nước ta. Trong đó, cần chú trọng
cả ba mặt: llsx, qhsx và kiến trúc thượng tầng, những bộ phận cấu thành của
hình thái kinh tế xã hội mới.
21
Câu 13: Quan điểm mác xít về giai cấp, đấu tranh giai cấp và quan
hệ giữa giai cấp, dân tộc và nhân loại. Sự vận dụng trong đấu tranh giai
cấp ở nước ta hiện nay:
Trước Mác đã có nhiều cách giải thích khác nhau về sự phân chia
giai cấp trong xã hội nhưng các quan điểm đó vẫn chưa giải thích được sự
khác nhau về bản chất giữa các tập đoàn người trong xã hội tức là thực chất
của sự phân biệt giai cấp.
Chủ nghĩa Mác - lênnin tìm ra nguyên nhân của sự khác nhau về giai
cấp từ trong kinh tế, gắn với chế độ kinh tế, quan niệm mácxít về giai cấp
được thể hiện tập trung ở định nghĩa giai cấp của lênnin. Định nghĩa về giai
cấp của lênnin là một định nghĩa hoàn chỉnh và khoa học: "Người ta gọi là
giai cấp, những tập đoàn người to lớn gồm những người khác nhau về địa vị
của họ trong một hệ thống sản xuất xã hội nhất định trong lịch sử, khác nhau
về quan hệ của họ, đối với những tư liệu sản xuất, về vai trò của họ trong tổ
chức lao động xã hội, và như vậy là khác nhau về cách thức hưởng thụ và về
phần của cải ít nhiều mà họ được hưởng. Giai cấp là những tập đoàn người
mà tập đoàn này chỉ có thể chiếm đoạt lao động của tập đoàn khác do chỗ
các tập đoàn có địa vị khác nhau trong một chế độ kinh tế xã hội nhất định".
Như vậy, theo lênnin, giai cấp là những tập đoàn to lớn khác nhau về
địa vị trong hệ thống sản xuất nhất định. Địa vị này bao gồm hàng loạt các
mối quan hệ xã hội giữa người và người trong sản xuất, cụ thể là quan hệ
giữa người và người trong sử hữu tư liệu sản xuất, quan hệ giữa người và
người trong tổ chức lao động xã hội, quan hệ giữa người và người khác nhau
về phương thức và quy mô thu nhập, trong đó quan hệ sở hữu tư liệu sản
xuất là quan trọng nhất, quyết định các quan hệ khác, quyết định địa vị các
giai cấp trong một hệ thống sản xuất nhất định. Định nghĩa này cho đến nay
vẫn là một định nghĩa khoa học có giá trị cả về lý luận lẫn thực tiễn. Tuy
nhiên, giai cấp không phải là một phạm trù kinh tế thuần tuý. Giai cấp là một
phạm trù xã hội học, cho nên ngoài những sự hiểu biết về những yếu tố vật
chất như đã nêu trên các giai cấp còn khác nhau về lối sống, tâm lý và tư
tưởng... Đây là những yếu tố thứ hai phụ thuộc vào yếu tố kinh tế xã hội
Lênnin cũng giải thích về đấu tranh giai cấp. Theo lênnin, đấu tranh
giai cấp là cuộc đấu tranh giữa các giai cấp được cấu tạo theo một quan hệ
nhất định của nền kinh tế hay chế độ kinh tế. Thực tế đấu tranh giai cấp là
cuộc đấu tranh giữa các giai cấp có lợi ích căn bản đối lập nhau, không thể
điều hoà được. Trong xã hội có các giai cấp đối kháng, đấu tranh của cá bóc lột đã bị đánh đổ nhưng vẫn còn sức mạnh về nhiều mặt và vẫn luôn
nhân thuộc giai cấp này chống cá nhân thuộc giai cấp khác mới chỉ là mầm luôn muốn phục hồi lại địa vị đã mất; các thế lực trong và ngoài nước đang
mống của đấu tranh giai cấp. Nó chỉ thực sự trở thành đấu tranh giai cấp khi tìm mọi cách cấu kết với nhau nhằm thực hiện âm mưu "diễn biến hoà bình";
cá nhân đó nhận thấy một cách tự giác hoạt động của mình góp phần lật đổ trong nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa hiện nay vẫn tồn tại các thành
giai cấp thống trị, bảo vệ lợi ích của giai cấp mình. Quan điểm mác xít cho phần kinh tế bóc lột, vẫn có hình thưc thuê mướn lao động dưới các hình
rằng đấu tranh giai cấp là động lực phát triển của lịch sử, bởi vì những cuộc thức khác nhau; hiện nay tư tưởng lạc hậu vẫn còn tồn tại. Vì vậy, trong đấu
đấu tranh đó đã tạo nên sự vận động của lịch sử từ thấp đến cao. Những cuộc tranh giai cấp ở Việt Nam, chúng ta cần chú ý những điểm sau: Cuộc đấu
đấu tranh giai cấp là những cuộc đấu tranh có ý nghĩa cách mạng nhằm xoá tranh giai cấp ở Việt Nam diễn ra trong tình hình phức tạp là sự biến động
bỏ những chế độ xã hội, những giai cấp đã lỗi thời, thay đổi quan hệ sản xuất của thế giới cùng với khủng hoảng ở các nước xã hội chủ nghĩa và Liên xô
để tạo điều kiện cho lực lượng xản xuất phát triển. Tuy nhiên, theo quan tan rã; nhiều nước TBCN đang phục hồi một số mặt kinh tế; chủ nghĩa đế
điểm mác xít thì gia cấp không tồn tại mãi mãi bởi vì nếu do nguyên nhân quốc, các thế lực thù địch chống phá CNXH với quy mô toàn diện, tinh vi,
kinh tế mà nảy sinh giai cấp thì đến một lúc nào đó sự phát triển hết sức cao đặc biệt là diễn biến hoà bình ở Mỹ; ở trong nước chưa thoát khỏi kinh tế xã
của sản xuất sẽ thủ tiêu giai cấp. hội, tồn tại cơ cấu kinh tế nhiều thành phần; những phần tử cực đoan của
Trên quan điểm mác xít về giai cấp và đấu tranh giai cấp, Lênnin cho chính quyền cũ vẫn ngấm ngầm hoạt động. Vì vậy, chúng ta phải chủ động
rằng lợi ích dân tộc là lợi ích của mọi giai cấp và tầng lớp xã hội trong một và tự giác kế thừa và sử dụng CNTB như là một khâu trung gian để xây
dân tộc. Một dân tộc bao giờ cũng gồm các giai cấp khác nhau. Giai cấp đại dựng CNXH, chủ trương phát triển kinh tế nhiều thành phần, đấu tranh dưới
diện cho phương thức sản xuất thống trị và do đó thống trị các giai cấp khác hình thức cạnh tranh thi đua trong kinh tế, giải quyết lợi ích kinh tế. Chúng
trong cộng đồng dân tộc thì đó là giai cấp đại biểu của dân tộc. Giai cấp ấy ta phải quản lý nền kinh tế bằng pháp luật, đấu tranh trên ba lĩnh vực: kinh
cũng tạo nên đặc trưng cơ bản của dân tộc, tạo nên tính chất của dân tộc, xu tế, chính trị, văn hoá tư tưởng. Cuối cùng chúng ta phải kiên định tinh thần
hướng phát triển của dân tộc và mối quan hệ cơ bản giữa các dân tộc. cách mạng, nắm vững định hướng chiến lược, mềm dẻo linh hoạt trong sách
lược đấu tranh.
Tuy nhiên, lợi ích dân tộc và lợi ích của các giai cấp thống trị không
bao giời thống nhất tuyệt đối. Mỗi dân tộc đều có bản sắc riêng của mình do
lịch sử tạo lập nên. Các giai cấp và các tầng lớp xã hội không đi theo giai cấp
thống trị một cách mù quáng. Vì vậy khi giai cấp thống trị đã trở thành phản
động, nó thường đi ngược lại với lợi ích dân tộc, phản lại lợi ích dân tộc.
CN mác cũng không quna niệm giản đơn là giai cấp bị xoá bỏ dân tộc
cũng mất đi. Ngược lại chủ nghĩa Mác cho rằng vấn đề dân tộc sẽ còn tồn tại
lâu dài nhưng chừng nào còn các giai cấp đối kháng trong xã hội thì vấn đề
dân tộc đều được giải quyết thông qua lăng kính giai cấp.
Nhiều quan niệm cho rằng trong điều kiện nền kinh tế hàng hoá nhiều
thành phần thì không nên đặt vấn đề đấu tranh giai cấp vì nó sẽ dẫn đến sự
phân tán lực lượng, chia rẽ lực lượng. Quan điểm này không đúng vì sự tồn
ở nước ta hiện nay vẫn còn đấu trang giai cấp. tại các thành phần
kinh tế không loại bỏ đấu tranh giai cấp, thậm chí chính nó tạo nên tiền đề
đấu tranh giai cấp. đấu tranh giai cấp là tất yếu khách quan bởi vì giai cấp

22
 Câu 14: Quan điểm Maxit về bản chất, nguồn gốc, chức năng của
nhà nước. Vấn đề XD nhà nước pháp quyền XHCN ở VN.
+ Bản chất Nhà nước:
Nhà nước là công cụ bạo lực của giai cấp thống trị trong kinh tế nhằm
bảo vệ địa vị và lợi ích (trước hết là lợi ích kinh tế) của giai cấp đó.
Nhà nước là bộ phận quan trọng nhất trong KTTT có chức năng bảo vệ,
duy trì quan hệ sản xuất thống trị.
Nhà nước là một tổ chức cai trị thông qua đó giai cấp thống trị thực
hiện quyền thống trị của mình trên tất cả các lĩnh vực của đời sống XH.
Tóm lại: Nhà nước là công cụ chuyên chính của giai cấp thống trị.
+ Nguồn gốc của nhà nước:
Nhà nước ra đời là 1 phạm trù lịch sử. Nhà nước ra đời và tồn tại trong
những điều kiện lịch sử nhất định. Thời kỳ cộng đồng nguyên thuỷ chưa có
giai cấp nên chưa có nhà nước, đến thời kỳ chủ nghĩa cộng sản nhà nước sẽ
tiêu vong.
Nhà nước ra đời do 2 nguyên nhân:
* Nguyên nhân kinh tế: Sự phát triển của llsx dẫn đến sự thay thế chế
độ công hữu thành chế độ tư hữu.
* Nguyên nhân giai cấp: Sự phân chia XH thành các giai cấp đối
kháng.
Vì vậy XH cần phải có 1 tổ chức bạo lực để giữ cho cuộc đấu tranh
giữa các giai cấp có quyền lực kinh tế đối lập nhau nằm “trong vòng trật tự”.
Nhà nước do giai cấp có thế mạnh nhất trong xã hội, tức giai cấp thống trị về
kinh tế lập ra, trước hết là để bảo vệ lợi ích và địa vị thống trị của giai cấp
đó.
+ Chức năng cơ bản của Nhà nước:
• Chức năng thống trị chính trị của giai cấp và chức năng xã hội:
* Chức năng thống trị chính trị của giai cấp: Nhà nước là bộ máy cai trị
của 1 giai cấp, nó sẵn sàng sử dụng bạo lực để bảo vệ lợi ích và sự thống trị
của giai cấp đó. Vd như Nhà nước Mỹ và các Nhà nước phương Tây tuyên
bố là nhà nước dân chủ nhất, tuy nhiên đấy không phải là Nhà nước của nhân
dân mà chỉ là bộ máy cai trị của giai cấp tư sản mà thôi.
23
* Chức năng xã hội: Nhà nước thực hiện một số nghĩa vụ vì nhu cầu và
lợi ích chung của cộng đồng dân cư trong sự quản lý của Nhà nước. Chức
năng thống trị giai cấp là chức năng chính quy quy định nội dung, phương
hướng, mức độ thực hiện chức năng XH của Nhà nước. Chức năng XH
nhằm phục vụ chức năng thống trị của giai cấp. Thực vậy, Nhà nước muốn
thống trị XH phải thực hiện một số lợi ích chung của cộng đồng để cộng
đồng dân cư thừa nhận đó là Nhà nước của họ, hạn chế nổi dậy, chống đối,
bạo loạn.
• Chức năng đối nội và chức năng đối ngoại:
* Chức năng đối nội: Thực hiện những nhiệm vụ trong phạm vị lãnh
thổ quốc gia nhằm bảo vệ sự thống trị của giai cấp thống trị, quản lý XH
* Chức năng đối ngoại: Thực hiện những nhiệm vụ trong quan hệ với
các Nhà nước khác nhằm bảo vệ độc lập quốc gia hoặc mở rộng sự thống trị
đến các dân tộc khác.
Chức năng đối nội giữ vai trò quyết định chức năng đối ngoại. Chức
năng đối ngoại nhằm mục đích phục vụ chức năng đối nội.
Vấn đề xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam:
Bản chất Nhà nước pháp quyền XHCN Việt nam:
+Là Nhà nước của dân, do dân và vì dân;
+Là công cụ chủ yếu để thực hiện quyền làm chủ của nhân dân (đại bộ
phận là nhân dân lao động nên Nhà nước vẫn mang tính giai cấp)
+Quyền lực Nhà nước là thống nhất, có sự phân công và phối hợp giữa
các cơ quan Nhà nước trong việc thực hiện các quyền hành pháp, lập pháp
và tư pháp.
+ Nhà nước quản lý XH bằng pháp luật.
Xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam:
+ Mở rộng dân chủ XHCN, phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong
xây dựng và quản lý Nhà nước.
+ Nâng cao chất lượng hoạt động và kiện toàn tổ chức Quốc hội
+ Tiếp tục cải cách nền hành hành chính Nhà nước (xây dựng Chính
phủ điện tử: e-government)
+ Cải cách tư pháp (cải cách toà án)
 + Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước (Đảng chỉ tham
mưu, không làm thay cho Nhà nước). Trong XH tư bản, Đảng là đại diện cho
1 bộ phận của XH. Tuy nhiên Đảng Cộng Sản là đại diện lợi ích cho đại bộ
phận nhân dân lao động, lợi ích của toàn XH, không đứng về 1 bè phái nào
vì vậy cần thiết phải có sự lãnh đạo của Đảng.
24
Câu 15: Quan điểm macxit và tư tưởng HCM về bản chất của con
người và ý nghĩa của nó.
Con người là điểm xuất phát và sự giảp phóng con người là mục đích
cao nhất của triết học Mác. Triết học Mác xuất phát từ con người, vượt qua
quan niệm trừu tượng về con người để nhận thức con người hiện thực và
vạch ra vai trò quan hệ xã hội trong những yêu tố cấu thành bản chất con
người. Đây là sự tiếp thu có phê phán và phát triển những giá trị trong lịch
sử tư tưởng nhân loại. Mac đã loại bỏ những yếu tố sai lầm. vượt qua những
hạn chế lịch sử, khắc phục thiết sót của các quan niẹm trước kia về bản chất
con người.
Với quan điểm duy vật triệt để và phương pháp biện chứng, triết học
Mác đã chỉ ra bản chất con người với những biểu hiện thực sinh động của
nó. Mác đã tìm thấy bản chất con người ở lao động và cắt nghĩa sự tha hóa
bản chất con người từ lao động bị tha hóa. Chỉ có xem xét con người trong
đời sống xã hội hiện thực mới hiểu đúng bản chất của nó không phải là cái
trừu tượng cố hũu của cá thể người. Mác đã đưa ra luận đề: “Trong tính hiện
thựuc của nó bản chất con người là tổng hòa những mối quan hệ xã hội”
Mác không hề phủ nhận mặt tự nhiên gạt bỏ cái sinh vật khi xem xét
con người. Tuy nhiên không nên hiểu mặt tự nhiên của con người trong hoạt
động thực tiễn, thông qua hoạt động thực tiễn con người làm biến đổi đời
sống xã hội đồng thời cũng biến đổi chính bản thân mình. Đây là phát hiện
có giá trị to lớn của Mác về bản chất con người.
Theo quan niệm duy vật lịch sử, quan hệ sản xuất là cơ sở của các mối
quan hệ xã hội khác, nhưng các quan hệ xã hội khác lại có tính độc lập tương
đối. Bản thân quan hệ sản xuất là quan hệ xã hội của con người trong sản
xuất cũng hình thành và biến đổi quan hệ giữa con người với tự nhiên. Điều
đó có nghĩa là các quan hệ xã hội quy định bản chất con người được triết học
Mác xem xét không tách rời cô lập với quan hệ giữa con người với tự nhiên.
Mặt khác quan hệ xã hội cấu thành bản chất con người trong sự liên hệ tổng
hòa của chúng. Đây không chỉ là sự tổng hòa các quan hệ kinh tế với với
chính trị, văn hóa, đạo đức và pháp quyền mà còn của mặt vật chất tinh thần,
mặt không gian và thời gian của các quan hệ xã hội...Trong sự tổng hòa đó
đặc biệt cần thấy sự thống nhất cái chung tòan nhân loại với cái đặc thù giai
cấp, dân tộc trong cái riêng của mỗi cá nhân con người.
 Tha hóa là thuạt ngữ được nhiều triết gia cổ điển Đức sử dụng. Mác Sự nghiệp giải phóng con nguời và loài người là sự nghiệp tự giải
cũng bắt đầu xây dựng lý luận của mình bằng cách sử dụng khái niệm tha phóng, cách mạng là sự nghiệp của quần chúng. Chính vì thế chủ tịch Hồ
hóa, cắt nghĩa tình trạng tha hóa của con nguời và vạch ra con đường khắc Chí Minh đã nhấn mạnh: “Muốn có chủ nghĩa xã hội, trước hết cần phải có
phục sự tha hóa. Lao động bị tha hóa làm cho con người tha hóa khỏi con con người xã hội chủ nghĩa”
người, mỗi cá thể trở thành xa lạ với với cá thể khác trong tộc loại của mình,
đời sống có tính loài và đời sống cá nhân xa lạ với nhau. Thực tế xã hội ngày
nay đã xác nhận tính đúng đắn luận điểm của Mác về sự tha hóa con nguời
trong chủ nghĩa tư bản. Sự tha hóa của con người là một thực tế xã hội càn
được lý giải bằng lý luận chứu không phải là một công cụ, một phương pháp
xây dựng hệ thống lý luận. Do đó, lý luận của Mác về sựt ha hóa của lao
động vẫn có giá trị đối với chúng ta ngày nay.
Sự giải phóng con người của chủ nghĩa xã hội là một thành quả vĩ đại
khôgn thể phủ nhận được. Đó không chỉ là những thành quả xây dựng chủ
nghĩa xã hội trogn nhiều nước mà còn là ảnh hưởng tích cực của nó đối với
sự nghiệp đấu tranh cho hòa bình, độc lập dân tộc dân chủ và tiến bộ xã hội
trên phạm vi tòan thế giới
Tuy nhiên trong chủ nghĩa xã hội đang được xay dựng, tình trạng tha
hóa chưa phải đã được khắc phục, thậm chí những sai lầm chúng ta đã mắc
phải còn là nguyên nhân làm tha hóa con người. Vì vậy, trước hết phải thấm
nhuần sâu sắc quan niệm duy vật lịch sử, xem sự phát triển lực lượng sản
xuất là nguyên nhân sâu xa của sự phát triển toàn bộ đời sống xã hội, do đó
sự phát triển rất cao của lực lượng sản xuất là tiền đề thực tiễn tuyệt đối cần
thiết để khắc phục sựt ha hóa con người. Hai là phải nhận thức đầy đủ quan
hệ giữa vấn đề xóa bỏ chế độ tư hữu với việc khắc phục sự tha hóa.
Mặt khác, có những vấn đề mà chỉ có thực tiễn xây dựng CNXH mới
có thể giải quyết được. Vì vậy muốn chủ nghĩa xã hội được thiết lập thật sự
phải giải quyết tốt những vấn đề chính trị-xã hội cực kỳ phức tạp. Khắc phục
sự tha hóa của con nguời cũng có nghĩa là thực hiện mục tiêu lý tưởsng của
CNXH.
Ý nghĩa thực tiễn lớn nhất của nghiên cứu những vấn đề triết học về
con người là quán triệt mục tiêu xây dựng con người mới, một trong những
mục tiêu chiến lược của sự nghiệp cách mạng XHCN và xây dựng CNXH.
Mọi biện pháp về kinh tế, chính trị chỉ nhằm xây dựng một xã hội trong đó
sự phát triển tự do và tòan diện của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển
tự do và tòan diện của mọi người

25