VU TRU G HOC CHUYE NGH ~P - DI:\ Y NGHE

•

SACH DUNG CHO cAc TRUONG DAa T~O H~ TRUNG HQC CHUYEN NGH1~P

CH

NHA XUAT BAN GlAD DUC

TS. NGUY~N THUC HA - TS. BUI VAN H~NH - TH.S. vO VAN PHONG

GIAo TRINH

CONG NGHE HAN

•

u THuvtr vA ONG DIING

Sdcb dung cho cdc truang dao t170 h4 Trung h9C chuyen nghi4p . ( Tai ban Ja'n thiT til)

NHA XUAT BAN GIAo Dl)C

Vi?c to' chiic bien sog,n va xuat bdn mgt so giao trinh phuc V{L cho dao tao cac chuyen nganh fJi¢n - fJi?n ta, Co khi - Dgng lile d cac truang THCN - DN La m(U s~ co' gang lan cua VIf Trung hoc ehuyen nghi~p - Dg,y nghi vd Nha xua't biin Giao due nhdm timg bztac thong nhdt n(ji dung dg,y va hQC a cdc truang THCN tren. toan. quoe.

N(ji dung cua gUio trinh dti dztt;IC roy dl,lng tren. ca sa ke'thita nhftng n(ji dung dztr:je gicing dg,y a cdc truimg, ktt hop vm nhftng n(ji dung mdi nhdm c1dp ling yeu cdu nang cao chat luang dao tao phuc V7,l sl! nghi~p cong nghiep hoa, hi~n d{li hoa. fJi cuang cua gicio trinh eta duac Vlf Trung hoc chuyen nghi¢p -D9-Y nghi tham. khdo y kitn eua mot so'truClng nhu " Truong Cao c1cing Cong nghi¢p Ha Ntji, TrliiJng TH V* =Hung, Truimg TH Gong nghi?p II, Trztlmg TH Gong nghiQp III v. v ... va da nh~n dztf/e nhiiu y kitn thiet thuc, giup cho tac gid bien s~g,n phil hap han,

Gitio trinli do cdc nha guio co nhiiu kinh nghi~m giang dt;Ly d ccic trltimg fJg,i hoc, Cao ddng, THCN bien sO{ln. Gido trinh dzt{Jc bien sog,n ng&n gon, de hidu, bo'sung nhie'u kiln thuc mdi va bien s~n thea quan c1ie"m md,nghia la, di e"p nhiing nl,'ii dung co bcin, cdt yelt c1t tuy thea ttnh. cMt coo cdc nganh ngM 000 t~ ma nha truang t1/ diiu chinh cho thich hflp va kh6ng trtii vm quy 4jnh eua

chztdng trinh-khung c1do too THGN. "

Tuy cac tac gid dii co nhiiu crr gdng khi bien' 8~n, nhl41l1 gU:io trinh cMc kh6ng trdnb: khoi nhflngkhi(m khuy(t. V{L Trung hoc ehuy~n,' nghiep r:

Dg,y nghi eli nght cdc truilng sri dlfng nhUng gi6.0, trinh: xudt ban ldn nay d.tbd sung cho ngudn gUio trinh cfarig .rat thi{u hifn nay" nhd'!l' ph{Lc v{' C?,,"o vi~c dfLy va hoc cua cdc trlil!ng ~t e1u1t'lrt<!",{ca9 hem. cae gJaotrinh fll!y eung, rttt btl tch. dOl vm. aqi ngU ki thu~t vibi, cfmgnhdn' ki tiiu~tal ndhg eao kiln thuc va

tay nghi cho mtnh, '

Hi uong nh4n t1rJ<;Je 81/ g6p i coo -Cdc triiilng va' bpn d;qc'd'l nhi1ng gido trinh. dllt/CbiensO(lR titp ho?iC ldn tdi bdnsciu c6 chdt llbJniJ tdt han, -MQi gop y %in giii vi NXB Gido dye - 81 Trdn HlIng f}lJC - Hd Npi.

Vl)~CN-D~

3

Mdddu

Gido trinli CONG NGH~ HAN dllCjc bi€n soan. theo d€ cuang do v¥ THeNDN, B(j Guio due & Biro tao xay dl/ng va thong qua. N(j{ dung dlllJC bien SOr;Ln thea tinh thdn ngdn gon, di hie'u. Cac kiln thtic trong toan bi} guio trinli co m6i lien h? l6gtc chq.t che. Tuy v{iy, giao trinh ciing chilo' mi}t phdn trong n(ji dung cua chuyen nganh dew tao cho nen nguiti dr;Ly, nguai h9C cdn tham khao them cdc gitio trinh c6 lien quan d6i vm nganh. h9C de'vi¢c stl dung gido trinli c6 hi¢u qua han:

Khi bien sOr;Ln guio trinh, chung tOi eta c(fgilng cg..p nh(it nhiing kiln thuc mai co lien quan den mon hoe va phil hlJp um et6i tll(jng sa dung ciing nhu co' gdng gdn nhiing ni}i dung U thuyet um nhi1ng van eM thuc te' thuimg gq.p trong San xuat, dili song de' gino trinh co tinh thllc tdn cao.

Ni}i (lung cua giao trinh dll(jc bien sOr;Ln viti. dung lll(jng 90 tiet, g6m :

Ch uang 1. Khai niem chung ve han ; Chlldng 2. Han he Quang tay; Chlldng 3. Han he quang dudi ldp thudc va trong moi truong khi bao v~ ; Chlldng 4. Han di~n tiep xuc ; Chlldng 5. Han khi ; Chlldng 6. c.it kim loai va

hop kim ; Chlldng 7. Ung suAt va bien dang han ; Chlldng 8. Khuye't tittt han va cac phtrong phap ki@m tra ; Chlidng 9. Ki thu~t an toan ve han trong san xuflt

Trong qua trinh sa d1;tng, tuy thea yeu cdu C1;t thi co the'di€u chinh so'tiet trong m6i Chlidng. Trong giao trinh, chung tOi kh6ng dl ra ni}i dung thuc t(ip Clla timg chltdng vi trang 'thift bi ph¥c u1;t cho thllc t(ip cua cac truimg khong d6ng nhat. Vi u(iy, cein cll liao trang thiM bi dli co eua tling tndmg va khd nar._g t6 ehuc cho h9C sinh thllC t(ip dcac xi nghi?p ben ngodi ma truitng xCiy dl/ng thai lll{lng va ni}i dung thl,lc t(ip c1;t the' - ThiJi lll{lng thuc t(ip tol thie'u noi chung cilng khfmg it hon thili lll{lng hoe li thuye't clla m6i man.

Giao trinh dlll/c bien soan. cho do'i tll{lng La h9C sinh THeN, Cong nluin. lanh. ngh! b(ic 3/7 va no cung La tai li~u tham khdo bo'ich cho sinh oien. Cao ddng ki thu(tt cung nhu: Ki thu(it oien dang lam ui~c a cdc ca Sd kinh tt nhie'u linh. vl/c khac nhau.

Mq.c diL dii c6' g&ng nhung chilc chdn khiJng trdnh. khoi htt khitm khuyet. Rfit mong nh(tn dll(jc y kie'n dOng gop cua nglii'Ji sa d1;tng de'ldn ttii ban sau dlllJC hoan chinh han. M9i gop y xin dzir!: gid vJ Nha XBGD - 81 Tritn H ling Dao, Ha Ni}i.

TACGIA

4

CHUaNG 1.

KHAI NI~M CHUNG V~ HAN

1.1. THVC CHAT, D!C DlfM vA PHA.N LOJ).I cAc PHUONG PHAp HAN

1.1.1. Thl}'c chat va d,c.di~m

1. Thuc chat. Han la qua trlnh cong nghe n6i hai hoac nhieu phan til (chi tilt. bo phan) thanh mot kh6i ben virng bang each dung ngu6n nhiet de nung n6ng ch6 can n6i den trang thai han. Sau d6, kim Ioai long u.r klt tinh (trng voi trang thai long) hoac dung them ngoai hrc ep chiing lai voi nhau (ling voi trang thai nguoi, deo) d6 tao thanh m6i ban.

Chuj:

1. Trang thai han co the la trang thai long, deo va tham chi la nguoi blnh thuong, 2. Khi han neu kim loai d~t tai trang thai long. thl trong phan len cac

tnrong hill'. m6i han tl! hlnh thanh rna khOng dn luc ep. Viec tao ra m6i han co hlnh dang va kich thiroc cho tnroc co tilt can hose khOng dn kim loai b6 sung (thong qua v~t lieu han).

3. Neu kim loai chc can n6i khi han co nhiet d¢ thap, hoac chi dat tai trang thai dec thl d6 tao ra m6i han dn thiet PQ,H co ngoai Il!C tac dung,

4. V~ ban chat han dap, han vay va dan kim loai cung nrong tl! nhu han.

Vi the trong ky thuat chung cfing duoc coi la nhfrng Iinh vue rieng cua han.

1. EJi!c dilm

1. Lien ket han duoc d~c tnrng hili tfnh lien tI)C va nguyen kh6i. D6 Ia lien ket "cirng" va khong thao rei duoc,

2. Voi cung kha nang lam viec, so vru cac phuong phap n6i ghep khac (bang bulong, dinh tan ... ) ket cau han eho phep titt kiern til 10 + 20 % kh6i hrong kim loai,

3. So voi diic, han co tM tiet kiem duoc too 50% kh6i Iuong kim loai.

4. Han cho phep che tao cac ket cau philc tap, sieu tnrong, sieu trong, til nhirng v~t lieu cung loai hoac til nhtrng vat lieu co tfnh cha:t ra:t khac nhau phil hop v6i cac dieu kien va moi tnrong lam viec khac nhau.

5

5. Han tao fa cac lien klt c6 d~ ben va d~ kin cao dap trng vOi cac yeu ciu lam viec cua cac klt cau quan trong nhu vo tau, bon ~, n6i hoi, thi€t hi ap h;rc ....

6. Han co tinh linh dong va nang suat cao so vci cac cOng nghe khac, de "co khi hoa, 11;1 dong h6a qua trlnh san xuat,

7. Mli'c d() dAu tu cho san xuat han khOng cao.

Tuy v,"y. do trong qua trlnh han, v4-t lieu chiu lac dong cua nguon nhiet c6 cOng suat Ion, t~p trung va trong mot tboigian ngsn, nen k€t Call han tlnrong c6 nhtrng nmroc diem sau day:

1. TO chuc va tinh chat ciia kim loai tai vung m6i han va khu V1,1'C Ian can c6 th~ thay ddt thea chieu huang xau (dac biet d6i vci nhung vat lieu "kho han"), lam giam kha nang chiu luc cua k€t cau. d~c biet khi lam viec duoi tac dung cua tiii trong d()ng, tai trong bien d6i thea chu kY ...

2. Trong ktt cau han thuong t6n tai 6ng suat va bien dang du, anh huong dang ke dln hlnh dang, kich thuac, doh tnam my va kha nang lam viec cua san pham,

M~c dil van con nhiing han ch€ nhat dinh, nhung vai tfnh kinh t6 - kI thuat cao; cong nghe han ngay cang dugc quan tam nghien crru, phat tri~n hoan thien va ducc trog dung r!,)ng rai trong hliu h€t cac Iinh vue cOng nghiep cua nen kinh t6 qu6c dan,

1.1.2.Phin lo,i cae phU'dng phap hare

C6 nhi~u ~ach phan lo~ phuong phap han. Tuy nbien thong dung nhat 18. each phan loai theo dang nang hrgng sU: dung va thea trang thai kim Ioai m6i han tai thai di~m han.

Can cu vao dang nang il1(111g su dung, c6 cac nh6m phuong phap han nhu san: 1. Cac phuongphap han dien : Bao g6m cac phuong phap dung dien nang bien thanh nhiet nang de cung cap cho qua trlnh han. Vi du : han dien h6 quang, ban dien tiep xnc, .. ,

2. Cac phuong phap han co hQC : Bao g6m cac phuong phap sir dung co nang de lam bien dang kim loai tai khu vue cAn han va tao ra lien k€t han. Vi du : him nguoi, han rna sat, han sieu am, .. ,

3. Cac phuong phap ban hoa hoc: Baa g6m cac phuong phap sir dung 'nang luong do cac phan ung h6a hoc tao ra de cung ca::p cho qua trinh han. Vi du : han khi, ban hoa nhiet, ...

4. Cac phuong phllpk€t hop : Sir dung ke't hop cac dang nang hrong neu tren.

Thea tr{lng thai ella kim IO(Ji m{/i JUJII toi thai dilm han nguoi ta chi a cac phuong phap han thanh 2 nhom : han n6ng chay va han ap luc (H. I-I)

Him kim IO<1-i

.!:l 0
.....
s:: ,=' s::
.~. ~
0lJ ..... '«;I
s:: "0 ~. ~ ...
-~ «;I «;I .s .a E ..... ..c: s::
=' a s:: «<;I ..... ..... '«;I ~ '«<;I Q.
00· ..... ''lJ
s:: a' 'lJ v: ,§ ::l s:: <Il
' .... .'1,). N rtI (II .~ ::I ,'1,)' (II ::l 0 s:: ,_
..c: :.a '00 ..::! 0.. '0 "0 0lJ ;.; a ..c: «;I ,'1,) ..c:
~ ..c: U ..c: <Il s:: s:: .::.: 0 ..... ~
s:: s:: c = = ~ s:: s:: s:: c s:: s:: s:: = s:: s::
,(II ,(II ,(II ,«;I ,(II ,«;I ,(II ,(II ,(II ,«;I ,«;I ,«;I ,«;I ,(II ,(II
::t:: ::c ::t:: ::c ::c ::c ::t:: ::c ::t:: ::t:: ::t:: ::t:: ::c ::c ::t:: 0lJ gf ..... ..... ..g
= .(11 .«;1
'0 '0 ..c: ..c: ::I
s:: s:: 0 0 .l::::
~ .
0 00 00 00 ..... >
::So C = = l§ 0
0 ~ '0 '0 ;,Q
= s:: .(11 0lJ
s:: '0 ~ a a s::
~. g. 0 0 ..g ,0
:.r5..g g. 0 ::so ..c: s:: Q. '<t\.l ::s
o b u o s:: ,(II = '<Il ;.; "0
,_ ..c: ..s 'Sh
00= S::'_ s:: = -
0 0
s::..c: <t\.l.~ <t\.l. .~.~. ..... § 0 '::l '::::I
,>(II - ._ 0 "0 0 <<<;I '::l ~ ~
~ -0 :.000 "Ob ..c: "0 ~
> 00= gf,_ OO,_ 00 ~6 ~ ~ ,Q.
c-, '0 C 0 ,,(II :fa "~~ "~ .<~
5 0 ,«<;I ..... :::J ..... .....
~ .... ~0lJ ~Q.() .0 "0 .....
~ .1;- =i' ~ s:: s::
c:: = = s:: ~ ~ ,«:j ,(II
• ..c: ,(II ,«;I 0 ,(II a ::c ::t::
::t:: 0 ::Co ::t::b ::t:= Hinh 1-1. PhulI/Qgi cae phuang phap hall theo trqng thai hall.

D6i voi cac phuong phap han nong chay, yell cau cac nguon nhiet phai c6 cong suat du Ion (h6 Quang ban. ngon lira khf chay, plasma, ... ) dam bao nung n6ng cue bo kim loai co ban va vat lieu han toi trang thai n6ng chay, Trong nhorn nay, cac phuong phap nhu han h6 Quang tay, han khi, han h6 Quang duoi lop thu6e va trong rnoi tnrong khi bao ve ducc irng dung pho bien nhat a nuoc tao

D6i voi cac phirong phap ban ap luc, da s6 cac qua trlnh han kim loai duoc thuc hien a trang thai ran, mac du a mot s6 tnrong hop mot phan kim loai ch6 can n6i e6 th~ duoc nung n6ng den trang thai chay long nhung m6i han duoc hlnh thanh bang luc ep la chu yeu (khi ep nhir vay, co th~ roan bo kim loai

7

long dircc dAy ra xung quanh tao thanh bavia va m6i han duoc tao nen tren be mat tiep xiic cua cac chi tiet a the ran, hoac phan kim loai long d6 k€t tinh hlnh thanh m6i han cling voi 11!c ep). Cac phircng phap han ap luc nhu han ti~p xiic giap m6i, han tiep xuc ditm va ban tiep xuc dirong ducc l'rog dung rong rai trong nhieu Iinh vue ch€ tao thi€t bi va may m6c.

1.2. cAc QuA TRINH V!T LV

V A LUV~N KIM KHI HAN N6NG CHAv

1.2.1. Khal nl,m vi vung han va moi han

Khi han n6ng chay, duai rae dung cua ngu6n nhiet han mot phan kim hi~ co ban tai vi tri mep ban cung vai kim loai bO sung til v~t lieu han (que har day han, thu6c han.c.) b] n6ng chay tao ra met khu vue kim loai long thuog goi Ia viing hall (H.1-2). Theo quy u('Jc, vtlng han c6 the chia lam 2 phan: Nfl nhu a phan d~u A cha y€u xAy ra cac qua trlnh nong chay cua kim loai co bli va kim loai bO sung thi a phan duOi B dien ra qua trlnh k€t tinh va hlnh tham m6i han.

<II

Hinh 1-2. Sa do I'iillg hall

A. B - pndn ddu va phdn duoi clio vUllg hall ;

h. b va 0 - chie« sau. chiiu r¢lIg va clldu dtli clia vUllg hiw S - chitu day clia chi tiet hall.

8

Trong vfing han. kim loai long luon 0 trong trang thai chuyen dong va xao tron khOng ngirng : Kim loai long 0 phan d~u hi dAy lui ve phia duoi mot each tmin hoan diroi tac dung cua ap su1ft dong khf len M mi),t kim loai vung han. VI vay, be mat m6i ban sau khi hlnh thanh khong phang va co dang song hlnh vay ca xep chong.

Hlnh dang va kich thuoc cua vung han phu thuoc van r1ft nhieu y€u t6 nhu cong suat cua nguon nhiet, phuong phap va ch€ dQ han, loai dong dien va kieu n6i day. tinh chat ly nhiet ella vat lieu •...

Khi ngu6n nhiet chuyen dong doc thea mep han, vilng him cnng chuyen dong theo M lai phan kim loai phia sau n6, goi la mili han.

Nhu vay, m6i han nong chay co the hieu la phan kim loai long duoc k€t tinh trong qua trlnh han.

Theo hlnh dang m~t cat ngang, ngiroi ta phan hi¢t cac m6i han thanh hai loai : m6i han giap m6i (giap mep, d6i dau) va m6i han g6c. (hlnh 1-3) .

...

Phan Ilh6

a)

clunh

Hlnh 1-1. M{;j JUll! giap mefi (a) va me'-; hall g6c (b)

9

1. M oi han giap moi (H .1- 3 a) duqe d~e trung bang cac kieh thiroc : chieu r¢ng b, chieu eao h (trong tnrong hop han met luot, h chfnh 18. chieu sau ngau cua m6i han), chieu eao ph lin nho e. Hinh dang cua m6i han giap rn6i duqc coi

lA hqp 19 khi ti s6 ~ (h~ s6 ngau) c6 gia tr] tu 0,8 + 4, con ti s6 : (h~ s6 hlnh d~ng) dao d(mg trong khoang 7 + 10.

2. Moi han goc (H.1-3b) thireng diroc coi la rn6i han rna ti€t dien ngang c6 dang la mot tam giac vuong can canh 1ft K. Do nhieu y€u t6 cOng nghe va ky thuat thuc hien rna rn6i han g6c c6 tht c6 cac dang be rn~t khac nhau (H.1-4).

a)

b)

c)

d)

K,> K

Hlnh 1-1. Cac loai mJ'j han g6c.

a) MIJI han g6c binh thilbng c6 hi Jnt!.t pMng .. b) M61 han goc binh thlLling c6 hi Jnt!.t !&i ..

c) MOl han goc binh thullng c6 hi m{it 16m .. d) Mol han g6c kMng dl., crpih co hi 11141 phdng.

Cac m6i han n6ng chay c6 the g6m m"t lap hay nhieu lap, lien lye hay gian doan, m¢t phfa hay hai phfa (H.1-5).

a)

b)

-

d)

Hinh 1-5. Cae loai mlJ'j han

a) MIJI han m¢t phia (m¢t ldp, m¢t IU{1t) .. b) Mii han hai phia nhU., ldp (4 tifp, 6 tiff/I) ; c) Moi hall lien tuc .. d) MlJ'i han gian do~n blfue L.

10

" Tren co sam6i han giap m6i va m6i han g6c nguc: ta c6 the tao ra cac loai lien kl!t ban khac nhau (H.1-6).

b)

c)

1 d)

2

2

e)

Htnh 1..fi. Mdt StJ/ie11 U1 hall dillihillh

a) Lilli tet hdnl giapmtfi ; 6i Lillt Ut Iulll goc .. c) Liell ktt hall chi! T .. d} Li~/1 Ut han eMitS; e) Litll.lcit hall chllt.

1- M6'i hJn .. 2 - VUlIg dllh' hUUng .nhift.

" ,

Nhuvay, lien kl!t han duqc hiell lA mot bQ ph~ ella kl!tcB:u- g6m kim loai, m6i han va vung Anh huang nhiet (se de C.P l:J muc sau).

SI! phan bi~t khai niem m6i han va Iien kl!t him cho phep hieu mot each r5 rang han V~ to chile kim loai cling nhu tinh chB:t cua m6i han va vung anh haOng nhiet lam co sa M c6 cac gial phap cOng nghe hop ly nhat nham nang cao chAt hrong va dt') tin c~y khi lam viec cho ke't cB:u han.

1.2.2. Qua trinh luy,n kim khi han n6ng chiy

Trong han nong chay, vung han e6 nhiet dt') cao han nhieu so voi nhiet dQ chay cua kim loai co ban va kim loai bO sung ttl v~t lieu ban, Tai day cac qua trlnh hoa ly xay fa mot each wang tl,l' nhu trong luyen kim (qua trinh 6xi hoa > khir, hop kim hoa, ... ). Tuy nhien, do vilng han c6 kich thiroc be, kim loai long

ton tai chi trong m¢t thoi gian ngan, nhiet d¢ a cac dit~m cua vilng han khong deu va t6c d¢ nguoi nhanh cho nen cac qua trinh h6a 19 thtrong thuc hien me)t each khong triet dt, anh huang a cac rrnrc dQ khac nhau de'n chat hrong ciia m6i han. Thanh phan h6a hQC cjia kim loai m6i han thl khac voi thanh phan h6a hQC cua kim loai co ban va kim loai bO sung do c6 su nrong tac qua lai gitta cac pha khf - kim loai - xi trong qua trlnh hlnh thanh m6i han.

Trong viing han, a nhlrng giai doan nhAt dinh c6 the xiy ra cac qua trlnh

Iy h6a sau day :

- SI,l tuong tac giifa kim loai long va xi long.

- Tac dong bao v¢ ciia rnoi tnrong khi va xi.

- Qua trinh Oxi h6a - khir va hop kim hoa kim loai m6i han,

- Qua trlnh hoa tao khf •...

- SI! ket tinh va hlnh thanh m6i han.

1.2.2.1. Xi haD

Trong han ho quang cung voi su nong chay cjia kim 10l;1i ca ban va v~t lieu him (que han, thu6c han, ... ) thireng tao ra mt'?t pha long co d~c tfnh phi kim duoc goi la xi ban. Trong xi han co chua cac loai oxit mang tfnh axit (Si02• Ti02, P20S) hoac bazo (CaO, MnO, FeO, BaO, ... ). Xi bao boc xung quanh giot hoac tia kim 10l;1i long khi no dich chuyen tit d~u di¢n cue han (que han, day han) qua cot h6 quang vao viing han. Xi tao fa lap vo mong tren viing han co tac dung bao v¢ kim 10l;1i long khoi rae dung xau cua mOi tnrong khong khi, Tuong tac giua xi va kim loai long co tic dung bgp kim boa kim loai m6i han, khir va thu cac bop chAt co hili vao xi, giu nhiet va lam giim tOe dQ nguoi sau khi han, d~u co tac dung cai thien t6 chec va. cac tfnh chAt cua kim loai m6i han. Tuy nhien, yeu du xi phai de nOi len' ~ m~t vilng han va de bong khoi ~ m~t m6i han sau khi nguei, '

1.2.2.2. M6i truang khi bio v~

Nhu chung ta bi€t, moi tnreng khong khl xung quanh h6 quang va vfing han g6m nhieu loai khf, trong do oxi va nita co anh huang nn xAu den chat . hrong C116i han.

Oxi (02) xam nhap vao viing han se tao nen cac oxit (FeO, CuO, AI203, ... ) nAm quanh tinh gi6i hat ho~c hoa tan a dang hOn hop co hoc, Vi the d¢ ben, d¢ deo, de) dai va d~p, ... va nhieu tfnh chat khac cua kim 10l;1i m6i han se giam dang kt.

Nita (N2) tit moi tnrong khong khi hoa tan vao kim loai long va tao thanh cac nitrit lam giarn manh d¢ deo va tang kha nang gion nguoi cua kim IOl;1i m6i han.

12

-,

Cac bien phap d~ ngan eh~n hoac han ch~ cac tac d(lng x«u cua moi tnrong khong khi r«t da dang : han trong moi tnrong chan khong, han bang dien cue c6 thu6c boc (que ban) ho~c bang di¢n CI!C c6 15i thu6c (day han bot), han dlloi Iflp thu6c hoac trong moi tnrong xi, khf bao v¢ ... Thu6c boc que ban, 15i thu6c cjia day han, b(lt va thu6c han khi chay se tao ra moi truong xi va khi bao v~ va d6ng thc,i ciing la nhUng eh«t tro dung t61 cho cac qua trlnh luyen kim cua m6i han. Khi han bang dien cue trl1n (vi du dien cucvolfram, day han d~c, ... ), con chu d(lng dira cac loai khi nhu acgon (Ar), heli (He),

cacbonic (C02), ... vao viing ban d~ dAy khong khf ra khoi vung han ngan can lac hai ciia n6. Phu thuoc vao kha nang nrong tac ciia khi bao v¢ vai kim Ioai trong khi han, nguoi ta phan biet ra hai loai khi bao v¢ :

- Khf tro : Ar, He, va hOn hop cua chung.

- Khi hoat tinh : CO2, 02' CO, va hOn hop cua chung,

1.2.2.3. Oxi hoa kim loal moi haR

M~c du da c6 nhirng bien phap cong nghe nhu da neu lJ rnuc tren de ngan ngira tac dong cua khong khf, song nhieu khi cling khong th~ giai quyet duqe triet d~ sl! xam nhap cua oxi dirci nhieu hlnh thirc vao kim loai m6i han. Ke't

qua 13. xAy ra su hoa tan cua oxi vao sAt, tao ra cac oxit sAt (FeO, Fe304, Fe203) va cac oxit kim loai khac,

51! oxi hoa c6 the do moi tnrong khf xnng quanh kim loai n6ng chay c6 chua nhieu hoi mroc, khi am (cac yeu t6 nay di vao vung han thong qua que han, thu6c han. khf chay •... ), co the do xi han (chua nhieu FeO, CaC03 ••.. ) ho~c cling co the do sl! t6n tai cua nhfrng lop gi chua khong khl Am tren M m~t v~t han.

Vi du, khi han h6 quang tay (d~c biet ta khi h6 quang d(lt ng(lt hi keo dai) 81! oxi hoa sAt do oxi cua khOng khi se xiy ra theo phan U'ng sau :

2Fe + 02 = 2FeO.

Con neu tren be m~t v~t han co gi sAt (Fe304)' khi nnng nong se xAy ra qua trlnh :

1 3

2Fe304 + "2°2 = 6FeO + "2 02'

FeO va 02 se hoa tan vao trong sAt va lam anh huang manh _de'n cac tinh ch«t cjia kim loai m6i him.

De ~ th«p ham hrong cua 02 trong kim loai dAp, nguai ta phai tien hanh cac bien phap khir oxi khi han nong chay. Thong dung nh«"t la bien phap khli oxi bang xi han va khir oxi bAng cac ch«t khir manh,

. ...

1. KhJt oxi bdng xi hiln. Khi trong vfing han c6 xi mang doh axit, s\l' khir oxi se xay ra thea cac phan 4'11g sau day :

FeO + Si02 = FeO.Si02 2FeO + Si02 = 2FeO.Si02

Cac silicat diroc tao thanh se khong hoa tan vao kim loai rna di van xi, vi the' ham hrong FeO trong m6i han se giarn dang ke.

2. Khu oxi bdng cae chtft khrr manh, Thong dung nhat lit dua cac nguyen t6 khir oxi rnanh nhu C, Si, Mn va AI, ... van trong day han. thuocboc que han ho~c thu6c han.

- Khir bang cacbon :

FeO + C = Fe + CO

CO hau nhu khong hoa tan trong thep, nOi len M mat va thoat ra ngoai, Tuy nhien kha nang r6 khf ra:t Ian neu sir dung cacbon lam chat khir.

- Khir bang mangan :

FeO + Mn = Fe + MnO

MnO It hoa tan trong sAt. nhirng FeO lai co the hoa tan rllt manh vao MnO

(toi 60%). Vi vay, MnO se di vao xi va mang thea mot hrong dang ke FeO.

- Khir bang silic :

D!u tien : 2FeO + Si = 2Fe + Si02 Tiep thea: FeO + Si02 = FeO.Si02. Si02 va FeO.Si02 di VaG xi.

- Khir bAng nhom thuong din t6'i mh n6ng. Vi v~y phuong phapnay rAt it duoc su dung.

1.2.2.4. Hqp klm b6a kim lo~ mOl, ban '

Qwi trinh,khir oxi trong kim lo,j d.p thOng tb~ dim bao cho kim loai m6i han co thanh pMn h6a hQC va de) Mn nrong dirong v6'i kim loai co ban. Mu6D d;;tt ducc yeu cfu nay. trong quli trlnh han phiii ti€n hanh hgp kim h6a kim loai m6i han nhAm bu lai cac nguyen t6 hopkim ella kim Ioai co ban dii mlft di do qua trlnh chay hay b6c hoi, hoac la hcp kim h6a kim loai m6i han bAng cac nguyen t6 hop kim khac khong co trong thanh phan ella kim lo,i co ban.

Thong thuong, cac nguyen t6 hop kim nhu Cr. Mo. W, V, Ti •.. duoc dua van m6i han thong qua day han. thu6e boc que han va thu6c han. trong do viec hop kim h6a m6i han bang day han l3. c6 hieu quacao nhlft.

14

1.2.2.5. Tap chit xi trong m6i han

Thanh phan tap cha't xi c6 trong kim loai m6i han chu yeu phu thuoc VaG loai que han va thu6c han. Khi han thep, tap chat xi hlnh thanh Ia do cac thanh

phan nhu SiOz va Al203 co trong va bee que han va trong thu6c han bi ket lai tac dung voi cac loai exit san co trong kim loai m6i han (MnO. FeO •... ) tao ra cac tap chat phirc hop de nong chay co kich thuoc khac nhau. Khi han thep, trong kim loai m6i han ciing co the xuilt hien mot hronglon cac tap chat chua luu huynh tu vat lieu han. Trong vtlng han. luu huynh ton tai a dang FeS va c6 tac dung him tang kha nang xuat hien cac vet nm b nhiet dQ cao.

Mot trong nhttng loai tap chat xi trong m6i han Ia cac nitrit, Chung la hop chat hoa hoc cua nita voi cac nguyen t6 kim loai khac, Dang chii y la nitrit sat, loai nay c6 lac dung lam cho d() cimg tang, nhung lai tam giam manh tfnh dec cua lien ket han. Kich co va s6 luong tap chat xi trong m6i han phu thuoc vao t6c d() nlSi len be mat cua chung, kha nang tich hop thanh mang Ion, d() nhot, ti trong va cac qua trlnh dong hoc trong kim loai long. Hat c6 kich thuoc cang 160 thl nlSi len cang nhanh. S\!, t6n tai tap chat xi se c6 anh huang xau den chat lucng m6i him, lam cho kim loai m6i han khOng dong nhat. ThOng thirong, tap chat xi c6 nhiet dl) chay kha cao, dO ben thap va rAt gion. Vci thanh phan hoa hoc khac xa so vai kim loai CO' ban, tap chill xi thuc day qua trlnh An mon.:'VJ V,"Y. khi han c4n ph8i di'mg··cae bien phap ngan ngh s\!, xuat

hien cua-cae'~p ch4t xi. nhu: ' "

- Urn sach be! m~t kim loai a khu \'11C c4n han khoi cac t!.LP eha't bAn, gi, ...

- Khi' hA~_nhi~u 16-P chpbai g6 xi a t~g 16p mQt. "

, . ~ . : ,. . .

- Giam t6c dl) nguoi cuakim loai dip (bing each tao ra cac 16p xi day, che dl) han hop Iy .... ).

- Dua VaG vo boc que han cac thanh ph'" co kha nang giam nhi¢i dl) n6ng chay ~ua cac oxit va tao ra cac hop chit de bong khoi M m*-t kim loai sau khi nguoi,

1.2.2.6. Ro khi trong moi han

Su xuat hien trong m6i han cac 16 tr6ng va bot khi ta ke't qua cua su thoat khi khong trier dt khei kim loai long vOng ban. RO khf co th~ :r.ulit hien trong kim loai m6i han ding nhu ngay tren be mat m6i han. Theo hinh dang, r6 khi c6 the co dang cau don Ie hoac dang chu6i keo dai. DOi khi e6 nhting vung tich tu mot s6 hrong rA':t 16'n r6 khi voi cachlnh dang khac nhau. Cac nguyen nhan chu yeu dan den sl! xuat hien r6 khi trong kim loai m6i han 18 :

15

- Su thoat khf 6 at khi kim loai mol han klt tinh,

- V~t lieu han (day han, que han, thuoc han •... ) bi Am.

- Be mat chi tie't chua ducc lam sach truce khi han.

- Mtrc dl) khi'r oxi chua trier d~.

- Ham luong FeD trong kimloai mol han Wang d6i cao.

R6 khi va bot khf tily thuoc vao kich thucc, hlnh dang va su phan b6 cu tM trong kim loai dap co the lam giarn co tfnh cua mci han mot each dang ke. SI! t6n tai cua chung trong m6i han gay nen hien nrong t~p trung ling suat va co anh huong Ion den su pha huy lien ke't han. lam tang d¢ cling. d¢ gion va giam tioh dec cua kim loai dAp.

1.2.2.7. S\l' ket tinh ciia kim loal moi him

Chat lUQ'Og cua m6i han phu thuec nhieu vao su ket tinh, tuc 18 qua trlnh chuyen bien ttl' trang thai long sang trang thai dac, Kim loai nang chay a vting han ke't tinh trong nhUng dieu kien rA"t khac voi sl! ke't tinh cua kim loai b v*t due do cac nguyen nhan co ban sau day:

1. Qua trlnh ke't tinh xay ra kai.co ngu6n nhiet tac d(mg di chuyen, Toe d¢ ke't tinh trung blnh ella m6i him bang t6c d¢ dich chuyencua vilng han, tue 18. toc dQ han.

2. Khi a pMn dAu cua viing han dang dien ra SI! nung n6ng thl b phdn duoi lai xay ra qua trinh ke't tinh de hinh thanh m6i han. Kim loai long trong vung han di chuyen manh tlt ph4n db sang phan duOi cua viing han.

3. Viing han c6 the tfch ra':t nho duqe baa boc bang kim loai co ban b trang thai ran nen nguoi ra:t nhanh. 0 vung tam cua vilng han kim IOi1-i bi qua nhiet, o vung bien nang chay (H.1-7) noi co sl! tan nhiet nhanh, xuA"t hien cac marn k€t tinh va phat trien dan thanh cac hi1-t tinh the. Cac hat tinh tM thirong co dang hinh kim va dang nhanh cay phtic tap, phat trien thea phirong thing goc voi cac mat ding nhiet, Cang vao phia tam mci ban. hat tinh the cang 16n va co xu the' chuyen tit dang hlnh nhanh cay sang dang hinh cau, vi a tam vung han nguoi cham nhat.

Trong qua trtnh ke't tinh, cac tap cha:t xi va bot khf hi dAy va n6i len tren, Neu bi ket lai vl mot Iy do nao d6 thi chung se thanh cac khuyet q.t trong m6i han.

16

Vung kim 1000f k6t tinh c6 19 hat IOn

Tap cJiat xl va b9t khf

Vr~n chay

(""CiN-f}:j~- Vung kim 1000i chSy kMng holm toan

.~ ,

Vung kim IO{Ii k't tinh c6 O'Q hat nho

Hinh 1-7. sa do Ut tinh eua kim loat mrfi him 1.2.2.8. Til chuc kim loal ella m6i han

Kim loai long cua viing han sau khi kt!'t tinh se tao thanh m6i him. Tren mat cAt ngang cua m~t lien k€t him giap m6i chang ta c6 th~ phan biet dlI<JC cac vung nhu tren

hlnhl-8.

Trong d6 vung anh hUOng nhiet u.. phin kim 10C;l.i co han bao boc xung quanh m6i han c6 nhiing thay d6i vt tfnh ch~t va to chrtc do qua tnnh nung n6ng va Hun nguoi khi han gay nen,

Tren hlnh 1-9, gioi thieu cu the! han d'u tao cua cac vung rieng biet.

1. M(li han. Bao gom kim loai bO sung tit v~t Iieu han (day han, que han, que han phu, ... ) va m~t phan kim loai co ban. Sao khi ket tinh, thanh phan va t6 chirc kim loai m6i ban c6 the! r~t khac so v6'i kim loai bO sung va kim loai co ban.

2·GTCNH~m

3

3

2

Hinh 1-8. Cae vllng quy Kite tren mi!t celt ngang Clla tie» U; han giop m6i.

1. m6i han : 2. vling anh IuIdng nhif-t ; 3,· v Ung kim /oq.i Cd bdn.

17

Kim lo~i n6ng chay

ViJng qua: nhi~t

1400 1300 1200

- - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - ~ 1-QG.

Vung thuang h6a

1000

-- - - - - -- - S8G-

:6 Vung

r-""7""-r,.,'='::c=::-:r---r""T"" ....... -r-I. glon 400

xanh 300

Vung k~t tlnh lill 800

khOng hean toan

----------------1e6-~~~r_--.---~ I 5

: Vimg kat tlnh I~ 600

I I

200 100

2. 3 4

5

6

o

Bin" 1-9. Cd'IIIt!O clio cac IlllUg In!1I lien kei Irall giap /Il{fj l!rip CaCbOl1 'hap-

2. Vung dnh huang n"i~t. Vung <lab hucng nhiet co kicb thuoe phu thunc vao phuong phap han, chI! dQ han, thanh phan hoa hoc cilng nhu rinh chat ly nhiet cua kim loai ca ban. Co th~ chia vung anh huang nhiet thanh cae pb~n sau dAy (H.I-9):

~ \ 'Un duly J: Co klch lhl1'oC ra't be, la yang giap ranh gitta vting han va kim loai co ban. Kim loai 0 day ducc nung nong den nbi~l de> xap xi nhiet d¢ nong chay cua v~H lieu co ban va nAm trong If<;U1g thai ra..D - long Ian lQo. Kfch lhuoe hat kim lcai sau khi han kM min va co co tlnh Tilt cao.

- VlIng qlla IIhi¢l 2 : La khu VL!C kim loai co ban bi nung nong til uoo?c den xip xi nhiet d¢ nang chay. d day lhuang xay ra qua trlnh ket tinh lai (bi€n dcii tha blnh). Do hien tuong qua nhiet nan hat tinh th~ co ·k1ch ihuoc Jan, d¢ dai va dap va dQ deo th!p, de nut nong va nCrt nguoi, Co tM noi, day Hi vung yeu nhlll cua Iien kel ban.

- VUI/g thlf('mg bon 3: lA khu VI,lC kim loai b] nung nong tt:r nhiet d~ 900 + 1 LOO°C. TO chuc g6m nhiing hat ferit nho va peclit, VI the co co tinh [6ng hop urong d6i cao.

18

- Vung ket tinh lai khong JlOan toan 4 : (j day kim loai co ban bi nung n6ng trong khoang nhiet d() 720 + 900°C. Kim loai c6 S1,1' k€t tinh lai tirng phan, do d6 ben canh nhimg tinh the kim loai co ban chua bi thay d6i trong qua trinh nung n6ng con co nbiing tinh the moi duoc hlnh thanh do hien tuong k€t tinn lai, TO chuc gem cac hat ferit thO va ostenit nho, VI tb€ co tinh cua

vung nay kern han. '

- Vung kit tinh lai 5 (con goi 18. vung h6a gia) : Kim loai co ban bj nung nong den 500°C + 700°C. xAy ra qua trmh k€t tinh lai voi S1,1' phat sinh va phat trien cac tinh the moi.

- VUlig gion xanh 6 : Khi han kim loai chill mc dung nhiet tit 100 + 500°C.

Vung nay khOng co su thay d6i ro ret v~ to chuc kim loai, nhirng do anh huong cua nhiet han nen thuong tOn tai mot trang' thai irng suar du, d() den va do dai va dap giam, d() hen tang.

Dang chti 9 Ill. trong phan Ion cac tnrong hop S1,1' thay d6i t6 chirc cua vung anh hucng nhiet deu lam giam co tinh tOng hQP cua lien ket han. Dieu nay cAn phai tfnh den khi thiet ke quy trlnh cong nghe han de c6 nhnng bien phap cong nghe can thiet nham han che nhirng thay dOi xau co the xay ra d vimg anh huong nhiet. Cac bien phap do co the la nung n6ng so bo, xir 19 nhiet sau khi han, ... Trong dieu kien cho phep, phai c6 gang han ch€ kfch thuoc cua vung anh huang nhiet va co cac bien phap ngan ngira va giam trng suat du do ban than qua trinh han gay ra.

Cong suat cua h6 quang hoac ngon liia khi cang 16'n thl kich thuoc vung anh huang nhiet cang tang. Nguoc lai, tang v~n t6c han (gill nguyen cong suat nhiet) thl kicb thuoc vung anh huang nhiet se giam. V~t lieu co ban c6 nhiet " dung cang cao va.do dan nhiet cang ,thA:p thl kich thirdc vung anh huang nhiet

cang nho, '

1.3. TINH HAN eVA KIM LO~I V A HQP KIM

1.3.1. Khat ni,m ve tinh han cua kim lo,i va hqp kim 1.3.1.1. Khai nlem

Nguoi ta dung khai niem tfnh han de chi rmrc do de han hay kb6 han d6i vai mot vat lieu co him nao do. noi each khac tfnh han 13. t6 hop cac tinb chA:t cua kim loai hay hop kim cho phep nhan dircc lien k€t han thea man cae yeu cau va chat lirong cAn thi€t.

1.3.l.2. Phan lopi tfnh han

Theo truyen th6ng tinh han ciia v~ lieu duqc quy lI6'c chia thanh 4 nh6m nhu sao:

19

1. V ~t ·li~u co dnh han t6t. Bao g6m cac loai v~t lieu cho phep ban diroc bAng nhieu phuong phap han khac nhau, ch€ dl) han co th~ di~u chinh dUQ'c trong mQt pham vi rong, khOng can su dung cac bien phap cong nghe phrrc tap (nhu nung nong so bl), nung nong kern theo, nhietluyen sau khi han, ... ) rna vin dam bao nhan duoc Iien k€t han co chat hrong mong muon. Thep cacbon th~p va phan Ion thep hop kim th~p d~u thuoc nhom nay.

2. V~t li~u co tinh han thoa mdn (hay con goi Ia co tinh han trung hlnh).

So v6i nhom tren, nhorn nay chi thich hop vci mot s6" phuong phap han nh~t dinh, cac thong s6" cua che d(l han chi co th~ dao dong trong mot pham vi hep, yeu cau v~ vat lieu han chat che hon. M(lt s6" bien phap cOng nghe nhu nung nong sa bQ, giarn t6c d¢ nguoi va xu Iy nhiet sau khi han, ... co th~ duoc su dung,

M¢t s6 mac thep hop kim thap, thep cacbon va hop kim trung binh thuoc nhorn nay.

3. V~t li~u co tfnh han han ch~: G6m nhtrng loai v~t li¢u cho phep nhan duoc cac lien ket han voi chat IUQ'Dg mong muon trong cac dieu kien khat khe ve cong nghe va v~t lieu han. Thuong phai su dung cac bien phap xu If nhiet hoac han trong nhtmg moi truong bao v¢ d~c biet (khf tro, chan khong, ... ) ; ch€ dl) han nam trong mot pham vi r~t hep, Tuy vay, lien ket han vAn co khuynh huang bi nut va d~ xuat hien cac loai khuyet t~t khac lam giarn chat IUQ'Dg sir dung cua kt't cau han.

Phan Ian cac loai thep cacbon cao, thep hop kim cao thuoc nhorn nay.

4. V~t li~u co dnh han xdu. Th1100g phai han bang cac cOng nghe d~c biet, phirc tap va t6n kern. TO chnc kim loai m6i han t6i, d~ bi mrt nong va nut ngu(li. Co tinh va kha nang lam viec cua lien k€t han thirong th~p han so v6i v~t lieu co ban. Vi du phan Urn cac loai gang va mQt s6 hop kim d~c biet.

Tr110c day, ng11m ta nghi ra.ng co met s6 v~t lieu khong c6 tfnh han, nic Hi. khong th~ han duoc. Tuy nhien, voi su phat tri'!n cua khoa hoc cong nghe han, ngay nay cluing ta co th~ khAng dinh dng Uit ea v~t lieu d~u co tinh han du chat luong co th~ dat ducc rtft khac nhau. Sl,l xu:ft hien cac v~t lieu moi, nhirng loai lien kt't han moi doi hbi chung ta phai thuO'ng xuyen c~p nhat kiln thuc, nghien CUn va hoan thien cac cong nghe thich hop d~ tao ra nhtmg kt't ca:u han co chat luong can thiet.

1.3.2. eanh gla tinh han cua kim lo,i va hqp kim

Tinh han cua kim loai va hop kim diroc danh gia thong qua cac chi tieu nlnr la :

'If\

- CO' tinh va thanh phdn h6a hoc cua kim 10~i m6i han, ciia vung anh huang nhiet va cua lien ket n6i chung.

- Kha nang ch6ng nUt n6ng, mit nguoi va an mon tinh gioi hat,

Xac dinh cac chi tieu danh gia tinh hanbang cac mau thir duqc chuan bi, ch€ tao (han) va thir nghiem tren cac thiet b] chuyen dung phu hop vei cac tieu chuan va quy pham hien hanh,

De danh gia SO' bl') tinh han cua thep theo thanh phan hoa hoc cua no co the dua vao mot s6 thong s6 sau day.

1. Thong s6 v~ ham hrong cacbon nrong duong CE :

Ham hrong cacbon nrong dirong duoc tinh theo ham luong cua cac bon va cac nguyen t6 hop kim khac (Mn, Cr, Mo, ... ) co trong thep, Vi du d6i vui thep cacbon va thep hop kim thap :

C C Mn Cr + Mo + V Ni + Cu

E = + 6 + 5 + 15

Thong qua gia tri CE c6 the danh gia tinh han cua thep thuoc loai nao. Theo kinh nghiem san xuat nguoi ta ding c6 the danh gia gan dung tfnh han cua thep theo thanh phan h6a hoc bang each so sanh t6ng hrong cac nguyen t6 hop kim LH.K(%) vai ham htgng cua cacbon c6 trong thep C(%) nhu bang 1-1.

Bdng 1-1

I:H.K(%) Tfnh han cua thep theo %C
(Mn, Si, Cr, T6t Thoa min H~n eM xt{u
Ni, ... )
< 1,0 <0,25 0,25 + 0,35 0.35 ... 0,45 >0,45
1,0.;. 3,0 < 0,20 0,20 + 0,30 0,30.;. 0,40 >0,4
>·3,0 < 0,18 0,18+0,28 0,28.;. 0,38 >0,38 2. Thong s6 danh gia net n6ng Hes :

Si Ni

C [P + S + 25 + 100]·103

Hes = --3Mn---+---Cr.:::::!.+-:M~0~+~V:--

Khi Hes;:::>: 4, thep c6 thien hirong mrt n6ng khi han.

21

Dt dang nhan thay hru huynh diroc coi la nguyen nhan chinh gAy ra nut nong, Cacbon va photpho cung voi luu huynh se lam tang manh kha nang rnrt nong. Trong luc do mangan, crom, molipden va vanadi co tac dung can tro lai SI! nut nong.

3. Thong s6 daub gia nut nguoi PL :

Ho 8

PL=PCM+ -+-

60 600

Trong do : PCM - thong s6 bi~u thi sl! bien gion cua vung anh huang nhiet. D6i voi thep hop kim thap :

Si Mn + Cr + Cu Ni V Mo

PCM = C + 30 + 20 + 60 + 10 + 5B + 15

8 - chieu day vat lieu (mm) ;

Ho - ham Iuong hydro (H2) co trong kim loai m6i han (mIlIOOg).

Khi PL ~ 0,286 thi thep co thien huang mrt nguoi,

De han che hien nrong nut nguoi dn phai giam ham hrong cac bon va ham lucng hydro trong kim loai m6i han (vi du dung que han, thu6c han

khong Am co chua it H2).

4. Nhiet dQ nung nang so bo Tp :

D6i voi thep cac bon trung binh va cao, ding nhu cac loai thep hqp kim thirong phiii nung n6ng so bQ tnrdc khi han. Nhiet dQ nung n6ng so bo T p c6 the xac djnh theo eOng thue sau :

T p = 350 ~CE - 0,25 (Oq.

Trong do, CE - hamhrcng cacbon nrong duong cua thep,

1.4. cAu nor ON T!P v A KI~M TRA

1. Neu thirc char va d~c diem cua ban kim loai va hop kim.

2. Phan loai cac phuong phap han theo dang nang hrong cung cap cho qua trinh han,

3. Phan loai cac phirong phap han theo trang thai kim loai m6i han tai thoi diem han.

22

4. Neu dinh nghia va vi! sa d6 bi~u dien vting han, m6i han va lien ket him.

S'-Vai tre ella pha xi trong qua trlnh han n6ng chay,

6. Anh hlIlmg ena moi truong kh6ng khf t6i eh~t IlIqng m6i han va cac

bien phap ngan ngira ?

7. Qua trlnh oxi h6a va khi'r oxi trong kim loai m6i han.

8. Muc dich cua viec hop kim h6a kim loai m6i han. Bien phap th\le hien,

9. Nguyen nhan t6n tai tap eh~t xi trong kim loai m6i han. Bien phap phong ngira.

10. Nguyen nhan xu!"t hien va anh hulmg cua rO khi d€n chat hrong

m6i han.

11. S" ket tinh cua kim loai m6i han.

12. TO chuc kim loai cua m6i han va d~e di~m ella vung Anh hmmg nhiet,

13. Tinh han ella kim loai va hop kim la g1 ? Phan loai v~t lieu theo tinh han.

14. Danh gia tfnh han theo thanh phdn h6a hQC ena v.t lieu,

-.

23

CHUaNG 2

HAN HO QUANG TAY

2.1. THtjC CHAT, D!C IlIfM CVA HAN H6 QUANG TAY

1. Thuc chtfl. Han he Quang tay Ia mot trong nhtrng phuong phap han n6ng chay dung nang hrong cua h6 Quang dien nung nong kim loai eh6 dn ban den trang thai n6ng chay, sau khi ket tinh se tao thanh m6i han n6i cac chi uet thanh mot lien ker ben vtrng, SO'd6 nguyen ly cua qua trlnh ban h6 Quang

tay duoc gioi thieu tren hlnh 2-1. ,

5

8

9

Hinh 2-1. SlY d6 nguyen If cua qua trlnh hall 116 quang lay 1. IIgu611 dien IIali .. 2. cap hall .. 3. kim hall .. 4. que hall

5. vgt lieu CIY Mil (chi tilt hall) ; 6. h6" quang han .. 7.moi truong khi .. 8. vilng hall ; 9. giot kim loai long.

24

.'

Trong qua trlnh han, moi thao tac nhir : gay hel quang, dich chuyen que han de duy tri chieu dai hel quang, dao dQng de tao chieu rong c~n thi€t cho m6i han cling nhu chuyen dong dQC de hoan thanh chieu dai m6i han deu do nguoi tho han thuc hien bang tay. Chlnh VI vay, no co ten goi rat gian di : ban hel quang tay.

2. IJijc diim. Cho den nay han hel quang tay va.n duqc sir dung rflt ph6 bien a t4t d cac mroc ke ca 0 nhirng nuoc co nen cong nghiep phat trien boi tinh Iinh dQng, tien 19i va da nang cua no. Phuong phap nay cho phep thuc hien cac m6i han 0 moi V! trf trong khong gian. Thiet bi han h6 quang tay d6 v~n hanh, sira chua, bao dirong va rmrc d¢ d!u nr thap. Tuy nhien, do moi chuyen dong co ban deu thirc hien bang tay, nen chat hrong va nang suat han hoan toan phu thuoc vao trlnh d¢ tay nghe va kinh nghiern cua nguoi tho han. Neu trong qua trlnh thao -tac ngiroi tho thuc hien cac chuyen dong khOng hop ly, goc nghieng que han va chien dai h6 quang thay d6i ... thl thanh phan hoa hoc, kich thiroc va hlnh dang m6i han sf: khong dong deu, kha nang xuat hien cac khuyet t~t han tang len lam giam chat luong cua san pham. Ben canh d6, nang suat han hel quang tay nrong d6i thftp (do phai sa dung dong han han cM) va dieu kien lam viec cua tho han khong t6t (chiu tac d¢ng tnrc tiep cua mei tnrong kh6i, anh sang va nhiet cua ho quang).

2.2. H6 QUANG HAN V A TINH CHAT CUA NO

2.2.1. Ho Quang v8cac phut1ng phap gay ho Quang

H 6 quang Iii hien tirong ph6ng di¢n cl,lc manh va lien U,lC qua mOi tnrong khi dii bi ion hoa giua cac di¢n cue, H6 quang han phat ra m(}t ngu~n anh sang va cung c4p met ngu6n nhiet ra:t 16'n. Nguon nhiet co de.) t~p trung cao dung de lam n6ng chay v~t lieu him va kim loai co ban. Anh sang manh cua h6 quang d~ gay ra viem mAt va bong da. Do v~y, khi han ngum thq han me.)t m~t phai dec mat na, gang tay va mac quan ao bao v¢ ; m~t khac phai c6 bien phap che chan hoac canh bao d6i voi nhirng ngiroi xung quanh.

Cac phuong phap tao h6 quang

De gay h6 quang nguoi tho han c6 the thuc hien bAng hai each sau day, 1. Phuong phap m6 thang (H. 2 - 2a). Cho que han tiep xiic voi vat han

theo phuong vuong g6c (V! tri 1). Nhac que han len khoi v~t han (3 + 5 mm) se hmh thanh h6 quang (vi tri 2). Duy trl cho h6 quang chay lJ mot khoang each c6 cam giac la 6n dinh nhat (vi trf 3 voi khoang each I).

25

®

1= 2+4(mm)

CD

a)

Hinb 2-2. elic phuang pluip gay h6 quang han a) Phuong p/uip mo' thdng : b) Phuong pillip ma sat

2. Phuong phdp rna Slit (i-l. 2 - 2b). D~t nghieng que han so vci M mat vat han mot g6e nao do (vi trf 1), cho dau que han quet nhe len be mat vat han va dua v~ vi tn thang goc voi n6 M hlnh thanh h6 quang (vi tri 2) va gift cho h6 quang chay 6n dinh (j mot khoang each I (vi trf 3). Phuong phap nay c6 dong tac luang tI! nhu khi ta danh diem.

Dei voi nguoi moi hoc nghe phuong phap rna sat de thuc hien han nhung n6 rtlt de lam hong be mat cua chi ti€t ban va ftlt kh6 thao tac trong nhiing dieu kien khong gian chat hypo Phuong phap roO thang ga.y h6 quang gon, em nhung de bi tat va chap mach. Dieu quan trong la nguoi tho phai c6 thao tic

cO tay dec va chfnh xac, -

Sau khi hlnh thanh, sJ;[ chay cua h6 quang phu thuoc vao nhieu y€u t6 : di~n ap va cuong dO dong dien han, que han va chieu dai cOt h6 quang (Ihq). Vi v~y, de cho h6 quang chay 6n dinh trong su6t qua trlnh han can phai giiI cho chieu dai cot h6 quang luon khong d6i, dieu nay. phu thuoc rtlt nhieu vao trlnh dO tay nghe cua nguoi thg ban.

2.2.2. Hi~n tt.rqng thai I,ch ho quang va bi,n phap khac phuc

H6 Quang ban duoc hinh thanh trong moi trucng khi gitra cac dien Cl)'C (mot dien cue c6 th~ la v~t han), cho nen co th~ coi no nhu mot day dan mem va diroi tac dung cua mot s6 yeu t6 khac n6 co the hi keo dai va dich chuyen khoi vi trf blnh thuong rna ta goi 13. hien nrong thdi lech h6 quang va gay hau qua xau cho qua trinh ban.

2.2.2.1. Mi)t 56 yeu t6 anh huang den hien nreng th6i l~ch ho quang

1. Anh huang cua til truong (H.2-3). Khi han, xung quanh cot h6 quang, dien C1:IC han, v~t han, ... se sinh ra mot tit tnrong. Neu tit twang xung quanh cot h6 quang phan b6 d6i ximg thi n6 se khong co hien nrong thdi lech

26

(H. 2-3b). Neu tit tnrong phan b6 khong d6i xirng thi n6 se b] thdi lech

v~ phia tit tnrong yeu hon, Vi du tren hlnh 2-3 a, e, c¢t h6 quang se bi thOi lech v~ phia c6 luc tit truong

yeu hon, tuy thea

V! trf n6i day van

v~t ban.

2. Anh hllung cua v~t li¢u sat til (H. 2 - 4). Khi d~t gan h6 quang m¢t v*t lieu slit tir giffa chung se sinh ra met hrc dien tit c6 tac dung keo lech c¢t h6 quang v~ phfa vat sAt tit d6. Di~u nay gay kh6 khan khi han m6i han g6c (H. 2-4a) hay khi han dln glin cu6i m6i han (H. 2-4c).

+

1

a)

a)

1

1

b)

c)

Hinh 2-3. rae dung clia til truang len h6 Quang

b)

~

c)

Hinh 2-4. Allh hlldng clia slit til dell h6 quang

a) Khi lulll mtfi hall g6c ; b) Khi 110/1 mci; Mil giap mrfi .. c) Khi han de'" cutfj mci; han.

3. Anh hllting cua g6c nghilng di~n cue han (H. 2-5). Goc nghieng ella di~n c~ han cilng anh hllang dln s,! phan b6 dllO'ng suc tit xung quanh h6 quang. BCri v.y ChQD goc nghieng di~n cl1c han (que han) thfch hop co th~ thay dOi duoc tfnh ch&:t phan b6 duong sue tit va c6 the tao ra dien tnrong d6ng deu, khAe phuc hien tuong thOi lech h6 quang khi han.

Hien nrong thOi lech h6 Hinh 2-5. Anh hllallg g6c nghiellg di¢n cue han

quang ding c6 the do m¢t den sl! I¢ch clia h6 quang,

s6 nguyen nhan khac gay nen : tac dung true tiep cua cac lu6ng khi, gio manh hoac do loi que han va vo thu6c boc kh6ng d6ng tam, Tuy nhien, nguyen nhan chu yeu van la do anh huang cira tit tnrong phan b6 khong d6ng d~u xung quanh c¢t h6 quang.

27

Khi co hien tuong thOi lech h6 quang thl nguai tho han kho dieu khien h6 quang vao dung vi tri dn han d~ t~p trung nhiet nang Ion nha':t cho qua trlnh han, bao v¢ vung han cilng nhu chat lucng m6i han n6i chung.

2.2.2.2. Cac bien phap khac phuc

De kha.c phuc va han che anh hulmg CUll hien tirong th6i lech h6 quang,

cluing ta c6 th~ sit dung mot trong nhUng bien phap sau day :

- Thay d6i V! trf n6i day voi v~t han de tao ra til' tnrong d6i xtrng (H. 2-3b) ;

- Chon goc nghieng dien CI,TC han mot each hop 1y ;

- Giam chieu dai h6 quang t6'i mire co the (han bang h6 quang ngan) ;

- Neu co the, thay ngu6n ban mOt chieu bang ngu6n him xoay chieu, bOi

VI hien tuong th6i lech h6 quang dy ra khOng dang kt d6i voi ngu6n han xoay chieu ;

- D~t them v~t lieu sAt tu (sAt, thep) glin h6 quang M keo h6 quang lech ve phia do, han ch€ duoc anh huang cua hien tuong th6i lech h6 quang do cac nguyen nhan khac gay ra ;

- C6 bien phap che chan gi6 hoac cac dong khi tac dOng len h6 quang khi han ngoai troi,

2.2.3. Phin lo,i him ho quang tay va die dlim cua chung C6 3 each phan loai han h6 quang tay nhu sau.

2.2.3.L Philo 10,,1 theo di~n cue him

Loai nay phan ra :

- Han h6 quang tay b§.ng di¢n cue n6ng chay ;

- Han h6 quang tay bang dien CI,TC khOng nong chay,

Khi han bang dien cue nong chay (di¢n cue n6ng chay co vb thu6c va khOng co vo thu6c), h6 quang hlnh thanh true ti~p gifta dien cue va v~t han (H. 2 - 6a). Han bang dien cue tT!n chat luong m6i han ra':t xa':u nen ngay nay It duoc sit dung. Han h6 quang tay bang dien cue nang chay co vb thu6c duoc dung ph6 bien hon ca. Loai nay tieng Anh goi la Shielded Metal Arc Welding (vi~t tit Ia SMA W). De dan gian, trong tai lieu nay chung tOi dung thuat ngir que han la de chi dien cue kim loai n6ng chay c6 vo tbu6c dung trong ban h6 quang tay. M6i han hlnh thanh trong tnrong hop nay la do kim loai ella que han v a v~t han tao nen.

28

//\\

t·

a)

c)

Hinh 2 -6. Sa d6 phdll loai hall h6 quang fay

Khi han bang dien cue khOng nong chay (dien cue than, grafit, vonfram, ... ) viec nung chiiy khu VI,I'C can ban c6 th~ do h6 Quang chay tJ1!C tiep gitra dien cue ban va vat han nhir tren hlnh 2---6a, hoac chay gian tiep giila 2 dien cue ban bang ngu6n dien 2 pha hoac ngu6n ba pha (H. 2---6b, c). Trong tnrong hop nay m6i han hlnh thanh c6 the chi do kim loai CO ban cua him than v~t han hoac c6 them kim loai b6 sung tir que han phu, (Que han phu dl1qc hi~u vm nghia la chi c6 chili: nang b6 sung kim loai cho vung han, chir khong tham gia dan dien, gay va duy trl h6 Quang chay).

2.2.3.2. Phan loal thea loai dong dien Theo loai dongdien han, chia ra :

- Han h6 quang tay bang dong xoay chieu AC (Alternating Current),

- Han h6 quang tay bang dong mot chieu DC (Direct Current).

Han bang dong xoay chieu c6 au di~m : Thiet bi don gian, d~ -bilo quan, SUa chua, gia thanh nrong d6i thap, thuan tien cho nhtrng noi gan hroi dien, khong gay hien tirong theli lech h6 quang. Nhirng ben canh d6 n6 c6 nhfrng diem yeu ve mat cong nghe : Kho gay h6 quang va h6 quang chay khong On dinh, do do kh6 dat duqc cha:t hrong m6i han cao ; khOng dung dugc voi ta:t ca cac loai que him.

Han bang dong m¢t chien co nhfrng d~c di~m ngiroc lai, Chfnh VI the, hien nay ca hai phirong phap nay cung t6n tai va bel tro cho nhau.

2.2.3.3. Phan loal theo each n6'i dAy .

Thee each n6i day khi han h6 quang tay co the phan fa n6i day true tiep, n6i day gian tiep va n6i day h6n hop.

1. Noi ddy true tilp 13. each n6i m¢t CI,Tc caa ngu6n han voi v~t han, con cue kia n6i voi dien eire han (H. 2-6a). Khi han bang dong dien met chieu, nguoi ta c6 th~ n6i day true tiep theo 2 each (H. 2 - 7) :

- N6i thuan : N6i cue ducmg cua ngu6n dien han veti v~t han va cue Am voi dien cue han. Trong cac tai lieu tieng Anh n6i thuan ky hieu la DC-, DCSP (Direct Current Straight Polarity) hoac la DCEN (D.C. Electrode Negative).

- N6i nghich : Cue duong cua ngu6n dien han n6i v6i dien cue ban, cue Am n6i voi vat han. Ky hieu 1a oc', DCRP (D.C. Reverse Polarity) hay DCEP (D.C. Electrode Positive).

29

I------L._ 1

2

a)

1

b)

Hinh 2-7. Phuong phap n6'/ thuan (a) va noi nghieh (b) 1, ngu6n di¢nluin .. 2. cap han .. 3. vgl han.

Di6u dang chii y HI. S\I phan b6 nhiet b cac khu vue khac nhau cua h6 quang han rl'lt khac nhau phu thuoc vao loai dien cue, tinh chat cua kim lo .... i co ban va ban chat cira phl1C111g phap han.

Khi han bang dien eire n6ng chay voi dong DC nm thuan, di¢n cue (cathode) c6 nhiet luong 100 han so voi vat han (anode) do v~y dien cue n6ng chay voi t6c d(> nhanh, nhung chieu sau ngau cua m6i han be. Ngl1tJC lai, trong truong hop han h6 quang voi dong DC n6i nghich, t6c d(> n6ng chay (va t6c d(> han) se be han, nhung chien sau ngau ella m6i han. 100 hon, VOi han bAng dong AC t6c Ii(> n6n.g chay cua di¢n c\IC va chieu sau nga:u cua mOi han se c6 gili tri trung binh so vOi hai each n6i thuan va nghich cua dong OC (H. 2-Ba). Vi tht. ngtrCri ta thUOng dUng each n6i thuan de ban cac ~ mOng v6i v~ li~u co ban co nhiet d(t n6rig duly IMp, dung han clap, ban gang, ...

a)

t)

AC

Rinh 2-8. Anh hudng eua elfe tlnh' den bien dtlng eua moi han

a) Han bdng di~/1 cue nang cluiy .. b) Han bang difn e/fC kMng lIong ehdy trong rob; trut'tng khi tra.

30

Trong tnrong hop han h6 quang trong moi tnrong khf tro bang dien cue

"

khong nong chay thl S\f phan b6 nhiet lai hoan toan khac. Nhiet hrong tap

trung a anode IOn han so vOi 0 cathode. Hinh 2-8b gioi thieu anh huang cua cue tfnh d6i voi bien dang cua m6i ban. VOi 19 do do, khi han bang dien cue . khong nong chay nguoi ta thuong sir dung phuong phap n6i thuan nharn tiing

·.j,tuOi tho cho di~n cue,

2. Nlli day gian tilp la n6i hai C\l'C cua ngu6n dien han voi dien eire han chu kh6ng n6i voi v~t han (H. 2-6b).

Do h6 quang chay gifra hai dien eire, nen each n6i nay chi dung d6i voi tnrong hop han bang di¢n qJC khong nong chay ; boi vi trong qua trmh han cac dien CI,I'C khong nong chay mon rAt cham, nen viec dieu chinh va duy trt h6 quang de dang thuc hien han. So voi n6i tnrc tiep, n6i gian ti€p co uu ditim han 0 chO co thti dieu chinh duoc luong nhiet dn thi€t dua vao kim loai co han bang each dieu chinh khoang each giua h6 quang va vat han. Do d6 each n6i day nay thirong dung de han cac v~t mong hay cac kim loai va hop kim c6 nhiet d¢ n6ng chay thap,

3. No'i day hdn hf!p diroc su dung voi tnrong hop han h6 quang tay bang dong dien ba pha. Khi d6 hai cue ciia ngu6n dien han duoc n6i voi di¢n cue khong nong chay, con cue thu ba diroc n6i voi v~t han (H. 2-6c). Cach n6i nay co uu diem 13. nhiet d¢ t~p trung a vung han cao han so v6i hai each n6i tren, kim loai co ban cling nhu kim 10~i b6 sung chiiy manh han, do do nang sua:t han cao han. Tuy nhien n6 chi thich hop khi han cac. v~t day, kim loai va hop kim co nhiet d¢ nong chay cao, con d6i v6i cac chi tilt rnong hoac cac v~t lieu , c6 nhiet d¢ n6ng chay thap d~ xay ra hien nrong chay thung.

2.3. CHUAN BJ PHOI vA KY THU!T KHAI TRItN M<)T 86 M! T HiNH HQC CO BAN

COng viec chuan hi phOi tnroc khi han bao g6m : - Khai tri~n phoi,

- CAt va tao blnh.

- Chuan bi mephan,

- Han dinh va ga lAp.

- Lam sach.

2.3.1. Ky thu,t khai triin m9t so mijlt hin h hQC ce ban

Khai trien phoi la "trai" chi tilt tit dang hlnh khong gian ra hlnh phang, sau do tinh roan, xac dinh cac yeu t6 cong nghe nhu : hrong du gia cong, dung

31

2. Chia doi goa xOy (H. 2-10)

- Dung duong tron tam 0, ban kfnh R, d.t Ox tai A, Oy tai B.

- Dung duong tron tam A va B, ban kinh R, ciit nhau tai 1.

- 01 13. phan giac cua goc xOy.

3. Dung m"t goe a' bdng goe a cho trllbe (H. 2 - 11)

- DJ!I1g dU<mg tron tam 0, ban kfnh R, d.t Ox va Oy U.n lugt tai N va. M.

- Dung duoug tron tam I, han kfnh R, cat Iy tai B.

- Dung duong tron tam B, ban kinh MN, cAt Ix tai A.

- N6i IA duoc goc (1' = (1.

4. Xac d#nh tam dllilng tron (H. 2-12). A

sai, dO bien dang cua kim loai sau khi han, .. , r6i d.t ra cdc phoi co kich thuoc va hlnh dang d.o thiet tuc la cac phoi han (chi tiet han).

2.3.1.1. Cac phep dung hlnh co ban 1. Chia doi doan thtlng AB (H. 2-9) - Dung duong tron ban kinh R tam A

va B v~ hai phia d6i voi AB ; cluing dt nhau tai eva D.

- N6i C - D dt AB tai I.

- I 13. trung di~m cua doan AB,

- AI = IB

- Ke day cung bat ki AB va Be.

- D1!ng dl1.Cmg trung true cua AB va

Be, chang ciit ~hau tai tarn 0",

32

B

Hlnh 2-9. Chia d6i doan theing

y

Hinh 2-10. Chia d6i goc

o~:

Hinh 2-11. DI!ng m~t goc bang goc a.

Hinh 2-12. MC dinh tdm duong trim

5. n""g cdc 411bng vu6ng g6c (H. 2-13)

I. DJ!l1g dllOng vuong g6c vOi dUOng tUng d di qua I thuoc d (H. 2-13a) :

- Dung duong tron tam I cilt d tai Ava B,

- Dung cac cung tron tam A va B, ban kinh R, cM nhau tai K.

- Duong th!ng qua K va I se vuong g6c voi d.

2. D\fI1g dllang vuong g6c voi dirong tha.ng d di qua di~m I khong thuoc d (H.2-13b).

6. Chia deu dllO'ng tron

(H. 2-14).

1. Chia 3 (H. 2-14a) : - Dung dU<mg kfnh AB.

- Dung duong trim tam B

ban kinh R cit dUOng tron tam o ban kfnh R tai 1 va 2.

- A, 1, 2 la ba di~m chia d~u dUOng tron thanh 3 phdn bang nhau.

2.Chia 6 (H. 2-14b) :' - Lam tueng tu nhu chia 3, rOi dung them dUOng tron tim C.

- Duong tron tim 0 diroc chia lam 6 phan bang nhau boi cac di~m I, C, 2, 4, B,3.

3. Chia 4 (H. 2-14c) : - DJ!I1g dUOng kinh AB.

- Dl,I'Dg dtrong vong g6c

voi AB qua 0 dt duong tron tarn 0 tai 1 va 2.

- Duong tron tam 0 dugc chia thanh 4 phan bang nhau bO"i cac diem 1, B, 2, A.

3-GTCNHan

d

b)

Hinh 2-13. Dung dUrJlIg vuong g6c.

A A

~1

A

. 2 )I(

c)

B b)

B

·D )I(

d)

e)

Hinh 2-14. Chia diu durJng tron

33

4. Chia 8 (H. 2-14d) :

- Chia duong tron thanh 4 phan bang nhau boi A, B, C, D.

- Dung phan giac g6c COB va CO A c iit duong trim tai 3, 4, 1, 2.

5. Chia n phan bang nhau (H_ 2-14e) :

- Tfnh d¢ dai day cung an'

. 180° an = D.sm-n

- Dung cac day cung lien ti~p c6 d¢ dai an ta se dtroc cac di6m chia d~u duong tron.

7. Dung drliJng elip (H2-15a la cac yeu t6 cua hinh elip)

1. Khi bi~t hai true (H.2-15b) : - Dung hai duong tron dong HI.m

o c6 duong kinh la hai true cua elip, a)

- Chia deu hai duong tron thanh

cac ~hlin bang nhau.

- Dung cac duong song song vai hai true qua cac dh~m chiao N6i esc giaodiem cua cluing nhu hlnh ve ta diroc dirong elip,

2. Khi bi~t hai duong kinh lien hop (H. 2-l5c) :

- Chia EF thanh 8 phan bang nhau danh s6 nhu hinh ve. Chia OP thanh 4 phan bang nhau,

., Til: M dung 'cac duong th~ng qua 1, 2, 3. Til N dung cac duong

th~ng qua 1°, 2°, 3°. Giao di6m cua chung tao thanh duong elip,

- La:y d6i xirng qua MN r6i qua OP se diroc dirong elip can dung.

34

b)

8'

F

G H

0)

Hinn2-15. Dif1I8 dl/iJng dip.

8. Dung duung sin (H. 2-16)

- Dung duong tron tam 0 ban kinh bang chien cao dinh blnh sin. Chia thanh 12 phan bang nhau danh s6 tir 1 - 12.

- Dung duong thang qua tam 0 va chia d~u thanh 12 doan bing nhau danh s6 1 - 12.

- Dung cac duang gi6ng tir cac die:m chia noi tren ta duoc cac giao diem 1° - 12°. N6i cac di!m do lai dugc duong sin.

6

Hinh 2-16. Dl!ng duong sin 2.3.1.2. Khai tri~n mQt so mat hlnh hoc co ban 1. Khai triln htnh trl!tron (H. 2-17)

Khai trien hlnh tru tron c6:


d,
I t
i l-
i
!
i
Dn L - 1[ d

- Ib

H ~ - duang kfnh trong Dn - duemg kinh ngoai

t - chien day thanh hlnh

tru (chien day tam v~t lieu)

H - chien cao hlnh tru xac dinh :

c.\t, - duiJng kinh trung blnh

dtb = dt + t = Dn - t

L - chieu dai t«m v~t lieu khai trien

L = 1t.dtb

Khai tril~n cua blnh tru la hlnh chit nhat c6 kich thuoc L x H.

Hinh 2-17. Khai triln hlnh trl! Iron

35

2. Khai triln hinh n6n (H. 2-18) Khai tritn hinh

n6n c6:

D - duong kinh day. H - chieu cao. Xac dinh R va 13 :

_ r

hoac R =--.

. cos a.

'D

Hlnh chieu dtJng

Hlnh khai tridn

Hinh 2-18. Khai trit" hinh' 11011

r

13 = - x 3600 R

Dira vao R, 13 dung ducc hlnh khai trien,

3. Khai triln hinh n6n cl;lt diu (H. 2-19) Khai trien hlnh n6n cut d~u c6 cac thOng s6 sau ;

D = dU<mg kfnh

day 16'n.

Dl = dOOng kfnh day nha.

H = chieu cao. Xac dinh D-D}

b = 2 '

b n,

tga = H ' rl ="'2

e =_rl_

. ,

sm c

D

Hlnh kha/ trlln

c == .JH2 + b2 }' R = c + e,

r

13 = R x 360°.

Dua vao 3 thong s6 R, e va 13 dung hlnh khai trie:n nhu hlnh ve.

36

Hinh 2-19. Kha! trit" non cut diu.

4. Khai trUn hinh non cl.lt 41u ghep til nhidu ttJ'm (H. 2-20) n= sohrong tam ghep

~ xac dinh cac thong s6 sau :

_ D-Dl

b - 2 '

D1

f1 ==-

2

b tgc =lJ

e =_f1_ sino:

R.« c +e

D x 1t x 57,296

'Y = 2Rn

X == R. sirry + t Y = R.tg'Y + 2.t Z == e.sin 'Y

V = e. cosy

z

M~t ph4n cua hlnh khai tri6n

L

,...
~ X Z • Y .. '-<- X
..,...
~ 1
I+--- 1
[00
, B6 tIf esc ph4n khsi triln trim Mm chCl nh~t 8 x L

t == 8 + 12 (mm) Chieu r~ng tAm phoi :

B=R - V + 2t Chieu dai tAm phoi L khi :

n == 2 thl L = 2X + Y + Z

n = 3 thi L = 2X + 2Y + 2Z n == 4 thl L = 2X + 3Y + 3Z n == 6 thl L == 2X + 5Y + 5Z

5. Khai triln hinh non cut l~ch tam (H. 2-21) 1. Dung 1/2 dirong tron day duong kinh 11 - 71.

Hinh 2-20. Khai trilll hinh. lion cut deu ghep ta nhUu tam.

2. Chia d~u thanh 6 phan bang nhau boi cac di~m 1 \ 21, 3 \ 41, 51, 61, 71.

1 111 t 1,1 1.0 ° °

3. Dung cac cung tam 1 qua 2 , 3 , 4 , 5 ,6 cat 1 - 7 tar 2 , 3 , 4 ,

5°,6°.

37

4. Dung cac cung trim tam 0 qua 11,2°, 3°,4°,5°,6°,71.

5. Tren cung tam o qua 11 Illy di~m 1 bllt kY. Dung eung tron tarn 1 ban kinh

11 21, ,

- cat cung tron

tam ° qua 2° tai 2. Ttrong nr, ta xac dinh duqc cac dj~m 3,4,5, 6 va 7. N6i cac ditim 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ta ducc 1/2 duong khai tridn day duoi hinh non cut,

6. Dti dung dirong khai trien ella day tren hmh non cut, l~p lai cac buoc 1 d€n 5 tuong tmg voi duiJng tron day tren,

112 tdm khai triln

0>

.§

'6

~ ~

.c

~ 11~--~~~~F-~ff

Hinh,2-2I. Khai triln hlnh non c(lt lfch tam.

7.Lliy d6i xung qua dUOng 0-7 ta duqc toan b¢ hlnh khai tri!n ella hmh

non cut lech .tAm.

6. Khai triin kinh ch6p cdn c6 hai 4/Jy chit nh(it (H. 2-22)

1. VS hinh chieu dUng va hinh chieu bAng, vCri h Ia chieu cao blnh ch6p.

2. Dung cac d11<mg cheo nhu tren hlnh chieu bAng.

3. Xac dinh kfch thuoc th1!c cua dD, De, bC. Dung tam giac vuong co mot canh goo vuong dOl = h, canh goc vuong con lai dD co kfch th110C do tren hlnh chieu bang. Canh huyen tam giac vuong 0tdD chfnh la kich th110C thuc cua dO.

4. Tuong nr, xac dinh kich thuoc thuc cua De va bC.

5. Khai trien : DJ!I1g canh dD theo kieh thuoc thuc. Dung dirong tron tam D ban kinh De = D02 dt duong tron tarn d ban kinh de tai c. Nhu vay ta dung duoc tam giac deD. Tuong tu dung duoc cac tamgiac con lai va ducc hinh khai trien nhu hlnh ve.

38

0,

/-'''-.-\ ~111 21 ~

o d pCb

Hlnh chilfu d(Jng

A

c

B

D

o c

Hlnh chieu Mng

B

o

Hlnh khai triin

Hinh 2-22. Khal trlin hinh chop can c6 hai day chitll/ujl i~

C6 th~ ap dung phuong phap nay de dung hlnh khai tri~n cua hlnh ch6p hai day chit nhat lech tam.

7. Khai triln hinh chop can m~t 4ay tron va m~4dy chu nh~t (H. 2-23)

1. Ve hlnh chieu dUng, hlnh chieu bang va hlnh chieu canh,

2. Chia eMu duong tron day tren cua hlnh chop a hlnh chieu bfing thanh 12 phan bang nhau danh s6 0 - 11.

3. xse dinh kfch thucc tlurc cua BO,

o

E

E

Hinh 2-23. Khai (riin hinh ch6p' call mot day troll 39

va m¢t day chit nhgt. .

B1, B2, B3 ba.ng each dung tam giac vuong c6 m"t canh g6c vueng la chien cao h cua ch6p va canh g6c vuong con lai c6 d" dai do tren hlnh chieu bAng nrong trng,

4. Dl,IDg hlnh khai trien : Dung tam giac EBO theo duong kich thuoc thuc, Dung dirong trim tarn 0 ban kinh bang day cung 01 do tren hlnh chieu bA.ng. n6 d.t duong tron Urn B ban kinh B1 (kfch thuoc thuc) tai 1. Tuong tu dung diroc cac diem 2, 3 ... 11.

8. Khai triln hinh cdu ban kinh R (H.2-24)

1. Ve hlnh chieu dung va chien bang cua hlnh cau. Chia duong tron 16n 2nR lam 12 phan bang nhau, dung 6 dirong kinh.

2. Tren 1/4 duong tron ban kinh R chia lam 4 phan bang nhau danh s6 nhu hlnh ve. Qua cac diem nay dung cac duemg chieu cAt AB va. CD

tai l' - 5' va 1°- 5°.

3. Dung hlnb khai trien cua'l/S hlnh cau : Ve nita hlnh khai trien, nira con lai lay d6i xung qua 1°1'. Chieu dai cua nica hlnh khai trien bAng nR/2. Chia d~u thanh 4 phan bAng nhau 1 - 5. Tir cac giao diem co duoc a buoc 2 chieu sang ta duoc cac diem tao nen hlnh khai trien cua 1/8 hlnh cau.

9. Khai triln 6ng khuju vuong goc (H. 2-25)

A

c

4

5

Hinh 2-24. Khai triln hinh cdu.

1. Dung hinh chieu dirng va duong tron duong kinh d cua 6ng. Chia nira duong tron thanh 6 phan bang nhau, danh s6 1 - 7. Dung cac duong chien sang hlnh chieu dung elit giao tuyen tai cac diem 1° - 7° tuong irng.

2. Khai trieD 6ng A (6ng B lam nrong ty') : Chieu dai khai trien bang 1td duoc chia thanh 12 phan bang nhau danh s6 nhu hlnh ve. Tir cac ditm 1° - 7° tren hlnh chieu dung dung cac duong chien xu6ng hlnh khai trien nhir tren hinh "Ve duoc cac diem l' - 7'.

40

3. N6i cac di~m l ' - 7' theo duong cong ta diroc 1/2 hlnh khai tri~n. Lay d6i xirng qua 11' duoc toan bi) hlnh khai trit!n.

o

I 1

7 fl'

o

/

/

Hillh 2-25. Khai triiJr 6'ng khuju vu6ng goc.

10. Khai trien ong ghep chit T ding 411qng kinh (H.2-26)

1. Dung hlnh chieu dU'ng va 1/2 duong tron duemg kinh 6ng d. Chia duemg tron nay thanh 6 phan bang nhau danh s6 1 - 7. Qua cac di~m nay dung cac dUCmg chieu vao hinh chieu dd'ng, chung cit giao tuyen cua hai 6ng tai cac di~m 10 - 7°.

2. Chia hinh khai trit~n cua 6ng A thanh 12 phfut bang nhau. Chi cAn xac dinh hlnh khai trit!n cua 1/4 6ng. Diplg cac duong chieu tit cac dit!m 10 - 40 a hlnh chieu dU'ng xu6ng ta duqc cac di~m 10 - 40 b hlnh khai trien 6ng A. N6i cac dit!mdO theo duong cong va ltfy d6i xirng nhu tren hlnh vi!: se duqc toan b¢ hlnh khai tritn cua 6ng A.

3. DI,Tng hinh khai trien 6ng B : Dung 1/2 khai tri~n Clla 16 ; 1/2 nita con lai Itfy d6i xirng qua dirong tam. Chia 1/2 16 thanh 3 phan bang nhau. Dung cac duong chieu tit cac diem tren giao tuyen b hinh chieu dung sang elit cac

41

duong song song qua 1, 2, 3,4 tai 1° - 7°. N6i cac diem nay thea dU'Ong cong va lA:y d6i xjrng qua dU'o-ng tam duoc toan b¢ hmh khai trien cua 16 tren 6ng B.

1 ~
0 i
1
1 B.
1
! 10 l-,o i 0(> ,1 2
L/ r-, I_~ . :P/ , ~3 1
. _.-. ~ - _.!- . .-~ !~-.-. ~-.-.-.-.-.-.- _._\<. -·-·~·7<-·-·-·-j-·-·I1 "0
,
I'.. fA ,.;0 ,- §< I' \1 .-1;5
j7° : 7° '7
,
, ,
, ~
,
rL I
,
I
, ~
, 1
dJ2 ! 3017- -- 2
4':}- TA1 3 ~
1f..d ., <:» 4
! 5°'\ 5 Id
! f1" "
'_0 ~
, 6'J "0
- i50/ " Id
.rlY 5
'" 4
3°, 3
2° 2
1 mllh 2-26. Khai triln dngghep chi T co cung tllIung kinh

11. Khai triln ling ghep chil T ~ch tdm va kh6c 4-ahng kinh (H. 2-27) 1. Dung hlnh chieu dling nhu d H.l

Dung giao tuyen caa hai 6ng : Ve hinh cnieu bAng va m¢t nira m~t cAt cua 6ng nho, chia nira hinh mat cAt 6ng nbb thanh 6 phan bang nhau (H.5). Chieu cac di~m nay sang H.4 cAt mat cat 6ng A tai cac di~m nhu tren H.4.

Chieu cac diem vira neu leo hinh chieu dung,

Tuong tv, ta dung H.2. Chieu cac dh~m nay sang hlnh chien dung. Hai h¢ th6ng duong chieu tren dt nhau tai cac di~m nhu a H.1.

2. Khai trien 6ng B : Tuong t\1' nhu khai trii!n khuyu vuong g6c (H.6, H.7).

3. Khai trien 10 tren 6ng A : Dung cac duong thiing song song c6 khoang each a, b, c, d, e, f bang d¢ dai cac day cung do duoc tren HA. Chieu cac diem giao tuyen tren hlnh chien dung sang, cluing dt cac duong song song vira

42

dung tai cac diem nhu tren H.3. N6i cac diem nay theo dlIffilg eong se duoc hlnh khai trit~n 16 tren 6n_g A.

o

a

bed e f

H1

I 1 1 1

f' 2'

~ "~3'+f- -I/. 2 i 1

H5

H4

, I --..
1 J lB)
I /
1
. /
,
./
ro:....· ~_._._~_r_._._._~_._._._._ -1- ""0
~
ZO <, 2
:P \ 3
4
.(' 5
I ff' 6
1 6 i.,.
I
1 7° H6
1
1
1
1
! l' r. 7..2 i'
I I?~.-
--~.--.-~
\'5 ;
'fi .
17 . 7

Hlnh 2-27. Khai tritn '{fig ghep chit T l¢ch tam va khdc dllqng kint:

43

12. Khai min ghep

xi~n hai ong cung 4ltiing Mnh (H. 2-28)

1. Dung hinh chieu dung va nira dirong tron duong kinh d ciia 6og. Chia thanh 6 ph~o bang nhau, danh s6 1 ---+- 7 va 0

10 ---+- 70 nrong U"ng. N6i

cac di!m I' ---+- 7' duoc giao tuyen cua hai 6og.

2. Khai tri!n 6ng A :

Dung cac dirong thing song song (voi true cua 6ng a hlnh chieu dung) va each deu nhau, danh

s6 1 ---+- 7. Chieu cac di!m l ' ---+- 7' len, chung se giao voi cac duoog song song v~a d ung tai l' ---+- 7'. N6i Iai thea duong cong diroc 1/2 hlnh khai tridn, Ni'ra con lai Iffy d6i xirng qua 77'.

3. Tao _IO tren hlnh Hlnh 2-28. Khai triin ghep xiin hai ong cung duang kinh.

khai trien cua 6ng B :

Tuong tl,1' nhu l:J biroc 2.

@'

1r-----~+_--+__+~--_4+.~ 2r-----#rr---r--r~--~ 3r-----#r~--~~4_--~ 4r-~--ffr.~--r--r'_--~ 5~~~~r-~~-r4---~ 6~~r-~--~~~~--~ 7r-~~~------~~---+~ 6r---~~------~~--~ 5r-~--~--~~------~ 4r-----~~----~----~ 3r-------------~~--~ 2r-------------~----~

13. Khai triln ghep xi~n hai on~ khac dlthng Jdnh (H. 2-29)

1. Dung hinh chieu dUng: Ve hlnh chieu dilng eua hai 6ng va nita cbu vi cua 6ng dU'oog kfnh d, chia thanh 6 phan bang nhau (1 - 7) (HI).

DJ!Ilg hai duong tron c6 duong kfnh D va d nhu a (H.2). Chia nira duoog tron dirong kfnh d thanh 6 phan bang nhau, danh s6.' Chieu cac diem d6 len duong tron duoc kinh D duoc cac diem 4',5',6', 7'.

Dung cac dirong chieu t\1' 4', 5', 6', 7' sang H.I, chung dt cac duong sonff song vol true cua 6ng dirong klnh d qua 1,2,3,4,5,6, 7 tai cac di!m 1°,2 , ... ,7°. N6i cac diem d6 lai thea dirong cong dugc giao tuyen cua hai 6ng.

44

2. Dung khai

tri~n cua 6ng A :

Tirong nr nhu a phan khai tri~n ghep xien hai 6ng c6 cung dU'Ung kinh.

3. DJ!Dg khai tri~n cua 16 tren 6ng B :

Thong W nhu l:J ph&l khai trien ghep xien hai 6ng cimg dUCmg kinh, nhung khoang each cac dl10ng song song 13. khac nhau. Cac khoang each d6 la d¢ dai day cung do a H.2, C1,l th~ :

a=4'-5'

b=5'-6'

c=6'-7'

14. Khai triln ghip noi vuong g6c hinh non vdo hinh trl} tron (H.2-30)

1. Dung giao tuyen tren hlnh chieu dUng;

H2

H1

Q

B

H3

Hlnh 1-29. Khai (Tiln ghep xien ha! ling khac dllcfIlg kinh.

- Ve hlnh chieu

dUng H.I va chieu canh H.3.

- Ve vachia d~u nita duang tron duang kfnh 13. mieng non d thanh 6 phan bang nhau.

- Chi€u cac di~m 1,2,3,4 a H.2 va H.4 xu6ng H.I va H.3. CAt mieng

o - ° 2° -3° 4°

n n tar 1, , , .

- Dung cac duong sinh cua n6n a H.3 cat duong trim tam I tai 1, 2, 3,4_ Chi€u cac ji~m nay sang H.I elit dirong sinh tai 1',2',3',4'. N6i cac diem nay thea duong cong diroc giao tuyen n6n - tru,

2. Khai trien non: D1,Tng quat LOI ban kfnh 01 do tren H.I. Day cung LI

c6 chieu dai LI:::: 1t4d . Chia LI thanh 3 pMn bing nhau danh s6 I, 2, 3, 4.

45

Dung cac cung tron tarn 0 qua cac diem l' , 2', 3', 4' thuec giao tuyen tren H.1. Chung cAt cac dllCmg sinh I, 2, 3. 4 a H.5 tai I', 2' , 3' , 4'. N6i cac diem nay lai thea dirong cong va Illy d6i xting qua OH va OK diroc htnh khai trien cua n6n.

H.2

A

H.1

H.4 d

K

H.3

Hlnh 2-30. Khai tdln ghep ndi vubng goc hi/lh non vao hfllh tr~ tron.

3. Khai tridn tru tron : Theo each thong thmmg nhir d cac phan tren. 15. Khai triln ghep nifi hinh trl} tron )'ao hinh n6n (H.2-31)

1. D1p1g giao tuyen non - tT\l tren hmh chieu dUng H.l :

- Ve hinh chieu dung va chieu bAng.ciia non va tru (HI va H2).

- TIt cac diem chia den duong tron duemg kfnh d1 chilu xu6ng HI cit AB tai

H, c, b, a, d, elit IJ tai cac diem H, c. b, a, D nreng Ung. Dung cac dU'Cmg tron tam A (H.3) qua cac diem c, b, a cit d1 tai f, e, d. Chieu ca~ dil~m f. e, d ltn H.1 elit cac duemg song song voi day BC qua a, b, c tai d, e, f (] H' l , dt d2 tai m, 1, k. N6i D, d, e, f, H b H.1 theo duong cong dUI;fC giao tuyen non - tru,

2. Khai trien hlnh tru tron : .Theo each thong thuong (H.4).

46

H.

Gf e d d e

c

A

c

Hlnh 2-31. Khai tr;ln Ship noi hlnh tru tron vao hlnh non 3. Khai trien hlnh non e6 tao 16 :

Dung quat ban kfnh R I = AB do tren 1800

H.I. G6e quat ex = ~.d2'

Quay cac eung tron ban klnh AH, Ae, Ab, Aa, AD do tren H.2.

Lay cac eung Bm' = 1m ; bl' = II; Bk' = Ik, n6i Am', AI', Ak' dt cac eung tarn A qua a, b, e tai d, e, f.

N6i D, d, e, f, H theo duong eong diroc mot nira hlnh khai trien

ella 16, la:y d6i xirng qua AB diroc toan bi> khai tri'!n 16.

16. Khai triin ghep noi tru trim vao nap ban cdu (H. 2-32)

1. Ve hlnh chieu dung, chieu bang va chieu canh nhu a H.I, H.2 va H.3.

Chia dirong tron duong kinh d thanh 12 phan bang nhau. Chieu cac duong d6

47

len H.l. OI,Tng cac duong tb!ng song song each nhau cac khoang 1. b, e. d. e. f do diroc 0 blnh H.2. Chieu cac di!m 1.2,3 •... 12 a H.l sang H.3 dugc giao tuyen ella tru va nip ban cau.

2. Khai trien tru : Tit giao tuyen tren H.3 thirc hien cac buoc thong thuong M khai tri~n hinh tru se duoc nhu 0 hlnh H.4.

.. .

!:!J.

H3

~ - 1tld+t)_
D I J l' . '_r," fl'Iil2
~a t I
I
21 I I ... 1. .... .1 .....
;1§-1 ~) 4~ I
r 111 i~ \ f\ 5 15 18 9/\ I
a '!:Y.
-I:-t -, \\ / :1 I: -, / I
AI: ,'\\ .:1 LI . a e L
O~
02
i"I
~ ._
34 5 ""
M irr>; ,~ ~ ....
7" lZ: ..
\\0LJ lK'./~ t:~ ..
/ til
- l'

Hinh 2-32. Ghep nt/i crt' tro« VQO ",jp Mn cdu.

2.3.2. Cit va tao hinh

Sau khi khai tritin xong can chu y b6 trl phoi tren thep U!m de cit hop lY. tuc 13. phai b6 tri th€ nao d6 M dam bdo h~ sf/ sa dung v{it li~u lim nhat rna khong anh huang den chat luong ella phoi dt fa. Di~u nay co y nghia kinh tt rat IOn trong san xuat, d~e biet la d6i voi dang san xuat loat 100 bay hang kh6i. De danh gia mire dt) sir dung v~t lieu ngum ta thirong si'r dung h¢ s6 11, thee d6

Trong d6 : f va F 0 - dien tieh cua m6i phoi va t6ng dien tfch cua tA't ca cac phoi b6 trf tren t~m cit ;

F - dien tfch cua t~m cKt.

48

H¢ s6 11 cang cao chung to v~t lieu duoc sit dung cang hieu qua. Trong thuc t~ san xuat de chon phrrong an cAt hop ly ngirei ta dung cac tong, bla, ._. d.t thanh cac hinh nhu da khi khai trien r6i xep cac mAu len til"m thep dt dt. So sanh cac phuong an xep va chon phuong an t6i uu, tuc la phirong an c6 h¢ s6 sit dung vat lieu IOn nh!"t. Khi xep mAu can chu y tci mach n6i (khoang each giua cac phoi va mep phoi va canh U:m), sao cho khi dt khOng c6 hien tuong ga':p thea phOi de tranh hien nrong ket dao, vo khuon hay hut kich thuoc do mach cit gay ra, ... Cac ta':m thep tnrdc hie cit co the can nan phdng tren cac may nin van nang hoac chuyen dung. VO'i cac tam thep cacbon c6 chien day S :s: 10 mm co the nin a trang thai nguei, con d6i voi cac tarn thep cacbon co chieu dayS> 10 mm va cac tam thep hop kim phai tien hanh nan 0 trang thai nong.

Sau khi nan phang, xep man phoi va chon diroc phirong an t6i iru thi tien hanh ldy ddu va dimh ddu phoi. La':y dau 13. viec lam can thiet vi khong nhirng cAn dt dam bao d¢ chinh xac va kfch thuac va hlnh dang cua phoi khi cat rna con tao dieu kien d! dang cho qua trlnh clit. Khi 14'y da':u dn chu y m¢t diem co ban la phai tinh de'n hrong du gia cong co tiep thea va d¢ co (bien dang) cua kim loai sau khi han.

Cat phoi tit v~t l~u ta':m ph6 bien nh!"t la dung cac phirong phap co khi, cAt bang ngon lita khf chay, ngon lita plasma, ... Ca.t bAng co khi co the ti~n hanh tren cac may dt tarn, may phay, may bao, ... Phuong phap nay c6 uu diem la phoi cAt ra co d¢ chmh xac cao, mep cit pha.ng, it bi anh hubng nhiet, ... nhung flit kh6 ap dung cho cac H(m co chieu day IOn hoac cac duong cat co quy dao phiic tap, Cit bang nhiet c6 uu di!m la c6 thti cat duoc cac ta':m mong va cac H(m rift day, cAt dllgc cac dirong cong phirc tap, rhiet bi don gian va gia thanh cat thap, tuy nhien mep d.t thtrong khong phang, vung anh huang nhiet urong d6i IOn, ...

V i4c tao hinh cdc chi tiet han (neu can) c6 the thuc hien tren cac loai thiet bi khac nhau (can, u6n, d~p, ... ) atr~ng thai nguoi haytrang thai n6ng tuy thuoc VlW tfnh chat v~t lieu, chieu day va hinh dang cua chi tilt.

2.3.3. ChuAn b! mep him

Cong viec chuan bi mep han phai duqc tien hanh thea ban ve ky thuat hoac theo m¢t tieu chuan nh~t dinh phu thuoc van ki~u lien ket, chieu day chi tilt han, phuong phap va kha nang cong nghe han. Nhiing yeu t6 co ban khi vat mep la g6c vat c, kfch thuoc chan mep la b (la phan con lai khong bi vat) hoac chieu cao gap mep. Mot s6 ki~u mep tren duoc gioi thieu tren hlnh 2-33.

4-GTCNHim

49

Kitu chuan bi g~p mep Hlnh vi: vat mep mdi han K£Ch thiroc (mm)
R~~ S=I+3
G~p mep ~ ~~ a=O+l
b=S+2
R=S
.~~~ ,.., S=3+8
KhOng vat rnep
a = 1+ 2
{gp# S = 4 + 26
Vat mep nua chtr V a=2±2
b=2±1
a = SOH ± 5°
a S = 4 + 26
~:I ~I: a=2±2
Vat mep chu V
b = 2 ± 1
-- ~ a = 60° ± 5°
~~ ~ S = 20 + 60
Vat mep chfr U a=2±2
b=2±1
It = 5± 1 a = 10" ± 3()
;j ,-: 0 S = 20 + 50
-;, a=2±2
Vat mep nira chu U
b=2±1
.' R = 5± 1 a = lOll ± 3()
is- ~ S = 12 + 40
~;, a=2±2
Vat mep chu K ~l
a_l&7 b=2±1
I, a = 50° ± 5°
a S = 12 + 80
Vat mep chu X -;, ~iH a=2±2
h=2±1
a = 60° ± 5°
L
Vat rnep khi chien day {r==lE? 11
khac nhau L:= 5(S, - S)
. {r==le
S, - S> 7mm Iu;I
Hiuh 2-33. C de kilu cluuin hi mep /lUll

50

2.3.4. Lam sach, han dinh va ga I~p 2.3.4.1. LaID sach

Sau khi vat mep vat han, phai tien hanh lam sach cac mep khoi san, gi, diu rna va cac chat bAn khac bam tren d6 a ca v~ 2 phia ranh han voi mot chien rong nhat dinh (20 + 30 mm) (H. 2 - 34).

Viec lam sach co the tien hanh Hinh 2-34. Khu vue mep chi tief hdn cdn lasn

bang phuong phap co' khf (giay rap, sacb truac khi Itdl! (duimg d(!mJ

ban chili sat, phun cat, ... ) hoac bang

phuong phap h6a h9C (nra bang cac hoa chAt phu hop).

2.3.4.2. Han dinh va ga Hip

1. Gd ldp, Xac dinh V! trf wang d6i cua cac chi tiGt can han trong khong gian tren d6 ga chuyen dung hay van nang, tuy thea yeu cau ky thuat,

2. Han dinh. Han dfnh phai tien hanh voi so hrong va kich thuoc nhat dinh tuy thuoc vao chieu day cua chi tiet, chieu dai cua m6i han. Vi du, cac chi tiet mong can han dinh day han so voi cac chi ti€t day. S6 hrong rnoi han dinh phai bao dam diroc vi tri tuong d6i cua cac chi tiGt trong khi ban (d¢ phang, d¢ dong tam, khe hb him, ... ) thong thuong klch thuoc cac m6i han dinh lity nhu sau :

- Chieu dai m6i han dlnh bang 3 + 4 lfin chieu day vat han nhirng khong len han 30 + 40 mm.

- Chieu cao m6i han dfnh bing 0,5 + 0,7 chieu day v~t han.

- Khoang each gitra cac m6i ban dinh bAng 40 + 50 Mn chien day v~t han,

nhung khong qua 300 mm.

Mac du m6i han dfnh chi c6 chtrc nang chinh l~ dinh vi cac chi ti€t d~ chung khong bi bien dang tu do khi han. Song va.n phai coi n6 lit mot phan quan trong cua m6i han sau nay. VI vay, n6 cling can thuc hien voi chat hrong t6t, C\1 the cac m6i han dinh phai duoc thuc hien bang chfnh loai que han, chG do han (dac biet neu co yeu cau nung nong SO' bo) nhu d6i voi m6i him chfnh thirc va cling phai do chinh ngiroi tho se han chfnh thirc m6i han d6 thuc hien.

2.4. V!T LItU vA THItT Bl HAN H6 QUANG TAY

2.4.1. V,t Ii~u han ho quang tay

Trang han h6 quang tay, vat lieu han chu y€u la que han. Que han c6 chirc nang vira dan dien, gay va duy tri h6 quang chay (nhu dien cue khong nring

51

chay), vita b6 sung kim loai cho m6i him (nhu que ban phu), vita tham gia vao cac qua trlnh h6a Iy va luyen kim khi han de hinh thanh m6i han dat chat

hrong mong mu6n. .

2.4.1.1. Call tao, yeo call va phan loal que han 1. Cau t~o que han gam 2 phan chinh (H. 2 - 35) :

1. Phdn 16i IiI nhtrng doan day kim loai co chieu dai tit 250 + 450mm tuong ling voi dirong kfnh tit 1,6 + 6,0 mm, Theo TCVN 3734 - 89 quy uoc duong kinh que han diroc goi theo duong kinh cua phan 16i que d.

2

1+2

Hinh 2-35. Cd'u tao que han 1. loj que .. 2. va thutic.

2. Phon vo thuoc bao gom h6n hop cac h6a chat, khoang chat, fero hop

kim va chat dinh k€t.

2. re« cd'u

1. Vi vo thuoc; que him phai thoa man cac yeu cau sau day :

- Tao ra moi tnrong ion h6a t6t M dam bao de gay h6 quang va h6 quang chay 6n dinh, Thuong dung cac nguyen t6 cua nh6m kimloai kiem,

- Tao ra mOi truong khi bao v¢ vung han, khong cho n6 tiep xuc voi oxi va nita cua moi tnreng xung quanh, Thirong dung cac chat huu co (tinh bot, xenlulo .... ). cac chat khoang (manhezit, da earn thach, ... ).

- Tao lOp xi long phil. deu len be mat kim loai m6i han, bao ve khong cho khong khi xarn nhap true tiep vao vting han va tao dieu kien cho moi han nguoi cham. LOp xi nay phai de bong sau khi moi han nguoi, Thuong dung cac

loai nhu Ti02• CaF2• MnO. Si02 ....

- C6 kha nang khir oxi, hop kim h6a rnci han •. " nham nang cao hoac cai thien thanh phan h6a hQC va co tfnh cua kim loai moi han. Trang vo thuoc, cac fero hop kim thuong duoc dua vao de thuc hien chuc nang nay.

- Dam bao d¢ bam chac cua vo thuoc len 16i que, baa v¢ loi que khong bi oxi h6a. Thuong dung DUaC thuy tinh, dextrin ....

52

- Nhiet d¢ n6ng chay ciia hOo hop vo thuec phai 100 hem nhiet d¢ n6ng chay cua loi que d~ khi han vo thu6c tao ra hlnh pheu huOOg kim loai que han n6ng chay di VaG viing han thuan lei. Vo thu6c phai chay deu va khong roi thanh cue,

•

2. Ve tdng thl, que han phai dat duoc cac yeu du chinh sau day :

- Dam bao yeu du ve co doh ciia kim loai m6i han.

- Dam bao thanh phan h6a hoc cAn thiet cho kim loai m6i han.

- C6 tfnh cong nghe t6t, the hien b cac chi tieu :

+ D~ gay h6 quang, h6 quang chay 6n dinh khi han voi dong dien va

ch€ d¢ han quy dinh tren nhan mac.

+ N6ng chay deu, khong v6n cue gay kh6 khan cho cong viec han. + C6 kha nang han duqc m6i han iJ nhieu vi trf trong khong gian. + Kim loai m6i han it bi khuyet t~t : mit, rO, xL.

+ Xi han dt! neli, phii deu, de tach khoi m6i han khi nguoi,

+ Trong qua trlnh han kim loai long it bi ban toe ra xung quanh. + C6 nang sufit han cao (c6 he s6 d&p cao).

+ Khong tao ra cac loai khi d¢c anh hubng den suc khoe ciia con

nguaL

- Gia thanh san ph lim thap.

3. Phdn loai. C6 nhieu each phan loai que ban.

1. Theo ct5ng dung, que han duoc chia thanh cac nh6m sau : - Que han de han thep cacbon va thep hop kim ke't c{fu.

- Que han de han thep hop kim chiu nhiet,

- Que han de han thep hop kim cao va c6 tfnh ch~t d~c bi¢t.

- Que han dap.

- Que han gang, ...

2. Theo chieu dely lap va boc, can cli VaG ty s6 Old (H. 2-35) quy uoc :

- Loai va thu6c mong : ~ :5 1,2 ;

- Loai vi» thu6c trung blnh : 1,2 < Old :5 1,45 ;

- Loai va thu6c day: 1,45 < Old :5 1,8 ;

- Loai va thu6c dac biet day Old> 1,8.

53

3.Theo tinh. chat chtl yeu cua vd thudc nguoi ta phan biet :

, - Que han loai vd thuoc h~ axit (ky hieu Hi A) : Thu6c lam vo boc loai que han nay dtroc che tao tit cac loai oxit (sat, mangan, silk), feromangan, ... Que han vo thu6c loai nay co t6c do chay Ion. cho phep h~LD bang ca hai loai dong dien xoay chieu va mot chieu, han (j hau het cac vi tri khac nhau trong khOng gian cua m6i han. Nhuoc di~m cua no HI. moi han de co khuynh huang mft nong, nen rflt it dung de han cac loai thep co ham luong luu huynh va cacbon cao.

•

- Que han loai va thuoc h~ baza (B) : Trang vo thu6c chii yeu la cac thanh phan nhu canxi cacbonat, manhe cacbonat, huynh thach, feromangan,

silic, titan •... Khi han se tao ra khi baa v~ la CO va CO2 do phan Ung phan Iy ciia cacbonat. Que han thuoc h~ bazo thuong chi si'r dung voi dong dien han mot chieu n6i nghich. M6i han it bi nirt ket tinh, nhung rat de bi r6 khf. Co tM: sir dung que ban loai nay de han cac loai thep c6 d¢ ben cao, cac loai ket cau han quan trong,

- Que han IO{1i va thuoc h¢ Itilu co (ky hieu la 0 hay C) : Loai que han nay co chua nhieu tinh bot, xenlulo, '" M tao ra moi tnrong khi bao ve cho qua trinh han. Mu6n tao xi t6t thuong cho them vao h6n hop thu6c mot s6 tinh quang titan. mangan, silic va mot s6 fero hop kim. Dac diem cua loai que him nay la t6c d¢ dong d~c cua vOng han nhanh nen co tM sir dung M ban dirng tir tren xu6ng, thich hop de han vci dong mot chieu cilng nhu xoay chieu.

- Que han IO{1i vo thudc h~ rutin (ky hieu la R) : Trang thuoc boc co cac thanh phan nhu : oxit titan, graphit, mica, tnrong thach, canxi va rnanhe cacbonat, ferO hop kim', ... Que ban loai nay sir dung duoc d6i voi d dong dien mot chien va xoay chieu, h6 quang 'ibay 6n dinh, m6i han hlnh thanh t6t, it ban toe, nhung de bi TO khi va mh k~t tinh trong m6i han.

Ngoai ra, a mot s6 mroc con c6 mot so loai que han khac voi thanh phan vb boc dlj.c biet hoac ta hOn hop ciia 4 h¢ neu tren.

~.4.1.2. Mt)t so tieu chuan va phueng phap ky hieu que han

1. Tong quan vi cdc tieu ch,ulfn que han. Nhu cau v~ mot he thong tieu chuan va phuong phap ky hieu que han h6 quang tay dang tr6 thanh biic xuc trong b6i canh hien nay khi rna cac m6i quan h¢ hop tac kinh te, khoa hoc, trao d6i cong nghe va thuong mai giira cac qu6c gia ngay cang phat trien manh, T6 chirc Tieu chuan Qu6c t€ ISO (International Standardization Organization) ducc thanh l~p nham t~p hop cac co quan tieu chuan cua cac mrcc M xac lap cac tieu chuan chung ve moi mat, trong do co ca v~t lieu han. Tuy nhien cac tieu chuan v~ que han rna ISO dua ra chua co tfnh chat phap Iy d6i voi cac mrcc, nrc la dang chi duoc coi nhu la cac khuyen nghi cho cac

54

n11(1c tham khao d~ bien soan cac tieu chuan moi hoac si'ra d6i va b6 sung cac bl? tieu chuan da c6 cua rninh, Hien nay hang loat cac qu6c gia dang c6 chu truong tiep can dan voi cac tieu chuan cua ISO va dua vao danh muc que him phirong phap ky hieu khong chi ph6 bien trong nei b¢ cua mot mrcc san xu~t que han rna ci't voi nhtrng mroc c6 quan b¢ voi ho, Sl;I' lien ket chat che gina cac mroc Chau Au trong Iinh Vr!C tieu chuan hoa da dAn toi viec thanh lap T6 chiic Tieu chuan Chan Au (CEN) va.a thanh vien cua ISO. Phuong phap ky hieu que han gJin gi6ng voi h~ th6ng ISO phai kt den cac tieu chuan cua Vuong qu6c Anh (BS), ciia Cong hoa Lien bang DU'c (DIN), cua Nga (GOST), Thai Lan (TIS) ... Khac biet Ion v~ ky hieu que han so v(1i ISO phai kt den cac tieu chuan do Hiep hoi Han Hoa Ky (AWS) so .... n thao, Mac db vay, cac tieu chudn cua My lai rllt ph6 bien tren the gioi, khong nhfrng trong cac tai lieu ky thuat ciia nuoc nay rna ca 0 cac nuoc khac, trong do c6 Vi~t Narn. De g iai rna diroc each ky hieu cac loai que han dang thinh hanh 0 Viet Nam, do hieu duoc rn~t s6 tieu chuan que han cua Vi¢t Nam (TCVN) cua TiS chirc Tieu chuan Qu6c te' (ISO) va cua Hiep hoi Han Hoa Ky (A WS).

2. Kj hi~u que han thea tieu chudn Vi~t Nam

1. Que han thep cae bon va hap kim thdp TCV N 3734 - 89

ellu true chung cua ky hieu que han co d .... ng nhu san (H. 2-36).

~-~ ~~

Que han n6i

[J J

Chi giai han ben keo t6i thieu (kG/mm2) va cac chi tieu khac v~ CCi tinh cua kim loai m6i han (theo bang 2-1)

1 cM cai

in hoa

L Chi h~ vo bye cua que hM A (Axu), B(Bazo), R(Rutin) ...

Chi 1000i dOng di~ va C\l'C tfoh cua dOng ml)t chi!u "6" - que han chi han bAng dong m¢t chi!u n6i nghich (OC+)

Hinh 2-36. Sa do cdu true kj hi¢u que han thip cacbon va hqp kim IMp thea TCVN 3734 -89

V{ d~ : N50 - 6B co nghia 130 : Que han dung d~ han thep cacbon va hop kim thap, vo thu6c thuoc h¢ bazo thich hop vOi han dong 1 chieu n6i nghich, Kim lo .... i m6i han c6 gi6i han ben keo t6i thieu la 50 kG/mm2 (hay 490 MPa) ; d¢ dai va d~p khong be hon 1,3 MJ/m2 ; d¢ dan dai nrong d6i 55 2!:: 20% ; goc uon a 2!:: 150°.

55

Bang 2-1 .

Co tfnh cua kim l~i m6i han theo TCVN 3223 - 89

Cac chi tieu ve co tfnh
DQ din dAi G6c
Loai que Gioi han ben keo Gb D¢ dai va d*p ak urong d6i 05 u6n a.
han
N/mm 2 kG/mm 2 2 kGm/cm 2 % dQ
MJ/m
KhOng nho han
N42 410 42 0,8 8 18 150
N46 450 46 08 8 18 150
N50 490 50 0,7 7 16 120
N42 - 68 410 42 1,5 15 22 180
N46 - 68 450 46 1,4 14 22 180
N50 - 68 490 50 1,3 13 20 150
N55 - 68 540 55 1,2 12 20 150
N60- 68 590 60 1,0 10 18 120 TCVN 3223 - 89 quy dinh cac chi tieu v~ thanh ph.4n h6a hoc cua kim Ioai dAp nhu giOi thieu trong bang 2 - 2.

Bang 2 -2

Thanh pMn h6a hQC (%)
Loai que p S
C Si Mn
han I 2 3 1 2 3
KhOng Urn han KhOng nhe
han
N42 0,12 0,25 0,38
N46 0,12 0,25 0,04 0,045 0,05 0,035 0,04 0,045 0,40
N50 0,12 0,25 0,40
N42 - 68 0,12 0,30 0,50
N46 - 68 0,12 0,30 0,03 0,03 0,60
N50 - 68 0,12 0,35 0,70
N55 - 68 0.15 0,50
N60- 68 0,15 0,60 0,03 0,03 1,00 56

2. Que him thep chju nhiet

!In.:. CrXX. MoXX. VXX.

-xxx X

1l Nh6m vO bee (A.B, R···I Nhiet di) lam viec Ian n hat COC)

Nguyen 16 hgp kim khac va ham hrong cua n6 (ntu c6)

MoJipden va ham IUQ'ng cua n6 tfnh theo phful nghln

Vanadi va ham Itn;mg CUll n6 tlnh theo phSn nghln

Crom va ham \lIQ'Ilg cua no t(nh theo phan nghln

Que han thep hop kim chiu nhiet,

Vi dl.l : Hn.Cr05. MoIO.V04 - 450R co nghia HI.: Que han thep chiu nhiet lam viec a nhiet d¢ t6i da la 450°C co vo thu6c boc thuoc h¢ rutin; kim loai m6i han co thanh phan h6a hoc la : O,5%Cr; 1 % Mo ; 0,4% V.

3. Que han IMp bell nhi¢t va khong gi

as, CrXX. NiXX. MnXX .•.

Que han IMp b~n nhiet va khOng gi·

-xxx x

L L Nhem vb bee (A. 8.··1

Nhi~t d¢ lam. v* 6n dinh eua m6i han(C)

Ky hieu cac nguyen t6 hQ'P kim Cr, Ni, Mn va eae nguyen 16 khac (n~u c6) ding ham hsmg nrong Ihlg cila chl1ng tfnh theo pb4n tram. (N~u khOng e6 cac chit sO kern theo thl ham IUQIlS cUa nguyen t6 d6 la xap xi 1%).

Vi dl.l : Hb.Cr18.Ni8. Mn - 600B c6 nghia la ..Que han thep hop kim ben nhiet va kh6ng gi co thanh phan kim IO,!i dAp : 18%Cr; 8% Ni ; 1 % Mn. Nhiet

d¢ lam viec 6n dinh cira m6i han la 600°C. VO thu6c boc que han thuoc h¢ bazc,

57

4. Que han thep hap kim c6 d9 b!n cao

Que thtp

!& XX. CrXX. MnXX. WXX ...•

... J

hqp

kim cao

Giai han ben keo J t6i thi~u (tfnh thea

kG/mm~

Ky hieu cac nguyen t6 hop kim Cr, Mn, W va de nguyen t6 khac (neu c6) voi ham luong luang crng ciia cluing tinh theo phan tram (neu khong c6 cac chiI s6 kern thea thl ham hrong cua nguyen 16 d6 xa:p xi 1 %).

Vi du : Hc.60. CrIS. V. W. Mo - B c6 nghia 13. : Que han hop kim d(> ben cao, kim loai diip c6 gioi han ben keo t6i thic!u 60 kG/mm2 (hay 590 MPa) va thanh pharr hoa hoc g6m : 18%Cr; 1% V ; 1% W va 1% Mo. Vo thu6c boc que han thuoc he bazo.

3. Kj hi~u que han theo ti~a chain Quoc te ISO

1. Que han thep cacbon va thep hap kim thdp ISO. 2560

Cautruc ky hieu (H. 2-37): G6m 8 loai thong tin khac nhau, trong d6 4 loai cr phAn dj_u 1a bAt buoc con 4 loai cr phan cu6i chi cung ca:p them thong tin (neu c6, chu khong bilt buoc).

2chUs6 I eM s6 1+2
.. chiIcai
E 43 hay 51 0, 1,2, .. ,5 A,AR, ...
Que Gim han D¢<i§nctru Loai M.
hAn ben koo vb thu6c
cua kim - 8~(%)vi - boc que -
loai m6i ~d¢("C) han
han tMpnMtkhi Htnb 2-37. Cau true eua kj hiru que hall theo [SO 2560.

58

3 chlls6 1 chtr s6
110.120 ... 1,2, .. ,5
Hi¢u Vi tri
suA"tdAp m6i han
cua que - trong
han K., khOng
(%) gian 1 chirs6

0, I, ... 9 ~ nguOn

di~, CI!C tinh, di¢n ap khOng tRi. U,

ChUciiH

H

Ham luqug H2 nho han - 15cmJ/l00g kim loai dsp

Vi du loai que han E 51 5 B 120 26 H ducc trlnh bay tren hlnh 2-38. Theo ISO 2560 ky hieu E 51 5 B 12026 H co nghia la que han h6 quang tay cho thep cacbon hoac thep hop kim thap dam bao gi6i han ben keo cua kim loai m6i ban trong khoang 510 + 650 MPa, do gian dai nrong d6i t6i thieu

Os == 20% ; dq dai va dap KeV == 28 J/cm 2 dat duoc & nhiet d¢ T == -40°C. Que han co vo thu6c thuoc he bazo, hieu SU!lt dap K, == 115 + 125%. thich hop M han cac lien ket a moi vi trf trong kh6ng gian, trir vi trf han dung tit tren xuong. Khi han, dung nguon mot chieu n6i nghich hoac ngu6n xoay chieu c6 dien ap khong tai t6i thieu 18. 70 von (xem hlnh 2-38).

Chu j : Hieu suat dap K, cua que han duoc hieu Hl ti s6 ve kh6i luong giila kim loai dap cua m6i ban va kim loai nong chay tir 16i que han, tinh bang phan tram. Thong tin nay chi duoc cung C!lP trong ky hieu que han khi

2. Que han thep hap kim chiu nhiet theo tieu chudn ISO 3580

Cac nguyen t6 hop kim chu yeu quyet dinh tfnh chiu nhiet cua thep Ia crom, molipden va vanadi. Tuong iing voi cac kim loai nay. nguoi ta chia thep thanh cac loai : thep molipden, thep crorn - molipden, thep crom - molipden - vanadi. Ham luong cac nguyen to hop kim trong thep cang cao thl tfnh chiu nhiet ciia kim loai CC1 ban va kim loai dap cang cao. VI the, cau true ky hieu que han theo ISO 3580 duoc quy dinh nhu tren (hlnh 2-39). Cac ky hieu tirong tnrng cho M thu6c boc que him, vi tri m6i han trong khong gian, loai va CI,TC tioh cua dong dien cling duoc quy dinh nhu trong tieu chuan ISO 2560. Ve thanh phan hoa hoc cjia kim loai dAp diroc quy dinh nhu trong bang 2-3.

59

Co tfnh cua kim loai m6i han
Que han Gici han ben D(ldan Nhiet dl), "c, khi
k60 ai", MPa daios'% KCV = 281/em2
E 43 0 430 + 510 - -
E43 1 430+510 20 +20
E43 2 430 + 510 22 0
E 43 3 430+510 24 -20
E43 4 430 + 510 24 -30
E43 5 430 + 510 24 -40
E51 0 510 + 610 - -
E 51 1 510 + 610 18 +20
E 51 2 510 + 610 18 0
E 51 3 510+610 20 -20
E 51 4 510+610 20 -30
E 51 5 510+610 20 -40
'" Gi6i han tren : +40MP
Que han
l
- Ky H¢ vo thu6c
hieu
A Axft (oxit sat)
AR Ax it (rutin)
B Kiem (baZCJ)
C Xenlulo
0 Oxi hoa
R Rutin (vo trung blnh)
RR Rutin (vo day)
s Cac he vo thu6e
khac Hi¢u suM dip
ella que hAn
Oti ~,%
s6
ItO lOS + 115
120 1\5 + 125
.. ...
200 195+205 E.. a ~ B 120 2. 6

"'--_,Tt 1

Chi Yi trl m6i han trong
s6 khOng gian
,
1 MQi vi tri
2 MQi vi tri, tri1 han
dd"ng tren xu6ng
Ph ling ngang vA
3 dimg duOi len (leo)
4 . Phang (giap m6i va
goc)
5 Nhu "3" vA dUng
tren xu6ng H

Chi D!c tfnh Di¢nlip
s6 cUangu6n khongtRi
"mQtchieu (U",V)
0 Nghich (+) -
1 Ba"t ky (+/- 50
2 Thu~H 50
3 + 50
4 +/- 70
5 - 70
6 + 70
7 +/- 90
8 - 90
9 + 90 Hinh 2 -38. Ca Sd dil" li¢u di hlni: thallh rna hi¢u que han theo ISO 2560

60

HAmluqng hydro trong kim loai dap

thap hon 15 em3/1OO

Chit cai

E

Ham hrong (neu han
1 %) va kf hieu
nguyen t6 hop kim
Cr Mo V 1+2
chit 1 chtt s6 1 chii' s6
cai
H¢ vo Vi trf m6i Loai dong dien,
thu6c him trong cue tfnh va Uo
khong gian Hinh 2-39. Cdu true kj hi¢u que han thep chiu nhi?t theo ISO 3580.

o

Bang 2-3

Ky hleu bii!u th] thanh phan htia hoc eua kim 101;11 dap bAng que han thep chin nhi~t

Ham hrong cac nguyen t6, %
Ky hieu C'" Si Mn Cac nguyen t6
Cr Mo khac
KhOng Idn h011
Mo 0,12 0,8 1,5 - 0,4 ... 0,7 -
05CrMo 0,12 0,8 1,5 0,3 ... 0,8 0,4 ... 0,7 -
05CrMoV 0,12 0,8 1,5 0,3 ... 0,6 0,8 + 1,2 V 0,25 -i- 0,60
ICrMo 0,12 0,8 1,5 0,8 + 1,5 0,4 + 0,7 -
lCrMoV 0,12 0,8 1,5 0,9 ... 1,3 0,4 ... 0,7 V 0,10 ... 0,35
2CrMo 0,12 0,8 1,5 2,0 ... 2,6 0,9 ... 1,3 -
SCrMoV 0,12 0,9 1,5 4,0 ... 6,0 0,4 ... 0,7 -
5CrMoV 0,12 0,9 1,5 4,0 + 6,0 0,4 ... 0,7 V 0,1 + 0,35
9CrMo 0,12 0,9 1,5 8,0 -i- 10,0 0,9+ 1,2 -
12CrMoV 0,5 + 0,22 0,8 1,5 11,0+13,0 0,8 + 1.2 V =0 0,2 ... 0,4
W = 0,4 ... 0,6 '" N~u ham lircng cacbon trong kim IOlJ.i dip thlip han 0,05% Ihi trong ley hieu c6 them chit cHi "L".

Vi dl;l : E 5Cr MoV B 2 0 thee ISO 3580 c6 nghia la : Que han h6 quang tay thep hop kim chiu nhiet, Khi han bao dam nhan dU'qc kim loai d&p c6 thanh phan h6a hoc la : 5%Cr ; 1 %Mo va 1 % V. Que han c6 vb thu6c thuoc h~ bazo, thfch hop d~ thuc hien cac m6i han phan b6 lJ cac V! trf kh6ng gian khac nhau, trir vi trf han dUng tu tren xu6ng. Loai que han nay chi dung voi ngu6n han mot chieu n6i nghjch,

61

3. Que him thep khong gi va thep hap kim cao/SO 3581

Cac nguyen t6 hop kim chii yeu trong thep khong gl va trong cac loai thep hop kim cao urong tv 13. crom, niken va mOlipden. Vi vay, d~ don gUm trong ky hieu thep va kim loai dip cira m6i han, ngtroi ta chi su dung cac con s6 d~ chi ham luong trung blnh wong ung voi cac nguyen t6 Cr - Ni - Mo. Vi du, kim loai dJip co ham luong Cr va Ni trung bloh la 19% va 12% duoc ky hieu 13. "19.12". Neu co them 2% Mo thi ky hieu trd thanh "19.12.2".

Ngoai cac nguyen t6 hop kim dii neu, neu trong thep hay trong kim loai dap con cac nguyen t6 hop kim khac (Nb, V, Si, Mn, ... ) thi sau chi s6 chi ham hrong trung binh con phai c6 ky hieu h6a hoc ciia chung. Vi du : cling thanh phan kim loai dip d tren, nhirng neu c6 them ~ 3% Nb, ky hieu moi se Iii. "19.12.2.3Nb" .

Thep hay kim loai dip c6 ham hrong cacbon nft thap « 0,04%) duqc ghi them chit "L" ngay sau ky hieu d6. Vi du thep "19.9L". Cau true ky hieu que han thea ISO 3581 gioi thieu tren hinh 2 - 40.

Ky hieu thanh phan h6a hoc ella kim loai m6i han gim thieu trong bang 2-4.

2 chit 1 + 2 Gie
s6 chit s6 1 chfr s6 nguyen
t6 khac
Chi Chi Chi Nb, V, ..
ham ham hilm
hrong IUQng luqng
Cr Ni Mo E

1 + 2 3 chit 1 chu s6 1 chit s6
eM cai s6
_ H~ vo _ Hi~u - Vi tri _ Loai dong
thu6c sdt m6i han di~n, CI,l'C
dip Kc trong tfnh u,
khOng
gian Hinh 2-40. cs« true k.y hj~u que han theo ISO 3581

Cac ky hieu v~ vo thu6e que han, hieu su~t dip, vi trf m6i han trong khong gian, loai dong di¢n, cue tinh cua dong m()t chieu, di¢n ap khong tai t6i thieu, ... cling quy dinh gi6ng nhir trong ISO 2560 (xem hinh 2 - 38).

Vi d", : Que han E 199 R 120 1 6 e6 nghia lil : Que han h6 quang tay dt! han thep hop kim cao. Que han e6 vo boc thuec h¢ rutin va kim loai m6i han e6 thanh phan h6a hoc nhu sau : C S 0,8% ; Cr = 18 + 21 % ; Ni = 8 + 11 %. C6 the han duoc d moi V! tri trong khOng gian, thieh hop voi dong han mot chieu n6i nghich. Khi han b~ng dong xoay chieu thl nguon dien phiii e6 dien ap

khong tai t6i thit!u la 70V. Hieu qua dip cua que han 13 Ke = 120%.

62

Bang 2--4 Ky hl~u tUQng trung thanh phl'in hoa h9C cua kim 101:'1 dAp theo ISO 3581

Ky hieu tinmg Cmax Cr Ni Mo Cac nguyen t6
tnrng khlic
13 0.12 11-14
13.1 0.07 12-15 0.&-1.5
13.4 0.07 12-15 3-6 LOmax
17 0.10 15-16
17.01 0.25 15-18 1-1.5
30 0.10 27-30
19.9 0.08 18-21 S-ll
19.9L 0.04 IS-21 8-11
19.9Nb 0.08 IS-21 8-11 -Nb
19.9LNb 0.04 18-21 8-11 Nb
19.12.2 0.08 17-20 11-14 2-2.5
12.2.2.L 0.04 17-20 11-14 2-2.5
19.12.2 Nb O.OS 17-20 11-14 2-2.5 Nb
19.12.3 0.08 17-20 10-14 2.5-3.5
19.12.3L 0.04 17-20 10-14 2.5-3.5
19.12.3Nb 0.08 17-20 10-14 2.5-3.5 Nb
19.13.4 O.OS 17-21 11-15 3.5-5.5
19.13.4L 0.04 17-21 11-15 3.5-5.5
19.13.4 Nb 0.08 17-21 11-15 3.5-5.5 Nb
22.12 0.15 20-23 10-13
23.12 0.15 22-26 11-15
23.12.L 0.04 22-26 11-15
23.12.Nb 0.12 22-25 11-15 Nb
23.12W 0.20 22-25 11-15 W2-4
23.12.2 0.12 22-25 11-15 2-3
16.8.2 0.10 14.5-16.5 7.5-9.5 1-2
17.8.2 0.10 16.5-18.5 8-9.5 1.5-2.5
18.8Mn 0.20 17-20 7-10 Mn5-S
IS.15.3L 0.04 16.5-18.5 13-16 2.5-3.5
25.20 0.20 24-28
25.20L 0.04 24-28 18-22 Nb
25.20Nb 0.12 24-28 IS-22 2-3
25.20.2 0.12 25-28 20-22
25.20.C 0.25/45 24-28 18-22 2-2.5 Nb
25.25.2Nbo- 0.10 24-27 1'4-26 2-2.5 CuI.8-2.2,Nb
18.20.2CuNb 0.10 17-20 19-22 4-6 Cu 1.3
20.25.5LCu 0.04 19_;20 24-26 2.5-4.3 Cu2.5-3.5Nb
23.27.3CCuNb 0.04 21-25 25-29 Mn5-8
25.16C Mn 0.25/46 23-26 14.5-17 0.35-0.65 Nb
20.9Nb 0.13 18-21 8-10 2-4
20.9.3 0.10 18.5-21 8-10
25.4 0.15 24-27 4-6
29.9 0.15 28-32 8-12
18.6 0.25 14-19 33-36
17.12 Si 0.15 17-19 \1-13 Si 3.8-4.8
24.14 Si 0.12 22-25 13-15 Si 3.8-4.8
16.25.6 0.12 14-17 23-25 5-7 Si 1,5-2.2 63

4. Kj hieu que han thea tieu chudn eua Hi~p h9i Him Boa Ky AWS (American Welding Society)

1) Que /1(111 thep cdcbon theo A WS A5.1

H¢ thong ky hieu que han thep cacbon theo tieu chuan AWS AS.1 duoc gioi thieu cu th~ tren hlnh 2 - 41 va cac bang 2 - 5, .2- 6 va 2 - 7.

Ky hieu que han bAt dau bang chtr cai "En bieu th] do HI. que han, tiep thea la 2 chfr s6 60 hoac 70 chi gioi han ben keo t6i thitu cua kim loai dap la 60 ksi hay 70 ksi. Day la don vi do ung suat dung ph6 bien 6 My. C6 the quy dOi

sang cac M dan V! khac nhu sau : 1 ksi = 6,9.106 Pa = 6,9 MPa = 0,703 kG/mm2

Phan lcai Gi6'i han ben kco, min Gidl han chay, min DQ dan dai
AWS L~4d{%)
Que han E60
ksi MPa ksi MPa
E6010 62 430 50 340 22
E6011 62 430 50 340 22
E6012 67 460 55 380 17
E6013 67 460 55 380 17
E6020 62 430 50 340 22
E6022 67 460 Kh6ng chi,d!nh ~h6ng chi dinh
E6027 62 430 50 340 22
Que ban E70
E7014 17
E7015 22
E7016 22
E7018 72 500 60 420 22
E7024 17
E7027 22
E7028 22
E7048 22
_l
_j_ E 70 1 8

"E" - que han h6 quang ta~ •
I
Chi Vi trf m6i han trong kh6ng gian LOII-i vo thu6c, dong dien, qIC tinh,
·so hieu suat dap
•
I a rnoi vi tri 0 1 I '1 2 1 3 1 4 1 sf 6 1 8

2 Bang va ngang ~ 0 I 4 I 7 ! 8
4 a moi vi tri ; ban dling a tren xu6ng I Giiii ma t6 hqp ky hi¢u thea hang 2 - 5 ~ Hlnh 2~1. H¢ tho'/Ig kjo hifu que IIdII IMp cdc ball thea AWS AS,}

64

Con 56 thu ba trong ky hieu chi vj tri m6i han trong khOng gian e6 the . thirc hien bang loai que han d6. To hop cua con 56 thu ba va thtr tu (10, 11, ... , 16, 18 : 20, 24, 27, 28 ; 48) dung d8 chi loai thu6c boc que han, 10~i dong dien, cue tfnh, hieu suat dip, ...

Bang 2-5
Loai vi) thuoc, dong di~n, cue Hnh va v] tri han
cua cac 10,1 que han theo A WS AS.l
Phan loai LOlJ,i vi) thu6c Vi Irl han Loai dong dien,
AWS Cl,IC tlnh
Que han E60
E6010 Natri, xenlulo cao (C) F, V, OH, H DC+
E601l Kali, xenlulo cao (C) F, V, OH, H DC+, AC
E6012 Natri, titan cao (R) F, V, OH, H DC±,AC
E6013 Kali, tian cao (RR) F, V, OH, H DC ,AC
E6020 Oxit sal cao (A) H,F DC±, AC
DC ,AC
E6022 Oxit sil cao (A) F,H DC ,AC
E6027 Oxit sil cao, bl)t sal (A) H, F
Que him E70
B¢I sat, titan (RR) ±
E7014 F, v, OH, H DC ,AC
E7015 Natri, hydro thap (8) F,V,OH,H DC+
E7016 Kali, hydro Ihap (8) F, v; OH, H DC+, AC
+
E7018 Kali, hydro thap bot sal (B) F, V, OH, H DC±, AC
E7024 Bc)t sat, titan (RR) H,F DC ,AC
Oxit sAt cao, b¢1 sat (A) -
E7027 H,F DC ,AC
E7028 Kali, hydro IMp, b(lt sat (8) H, F DC ,AC
E7048 Kali hydro IMp, b(lt sAl (B) F, OH, H, V DC+,AC Ghi chu : F : Han bang; V : Him dung; OH : Han trAn ; H : Han ngang ; DC" : Dong 1 chieu nOi nghjch ; DC- : Dong 1 chieu n6i Ihu'.n

AC : Dong xoay chieu,

Bang 21

Ytu diu ve dO dai va d$,p thea AWS AS.l

Phan loa] A WS

27 J 6 -290C 27 J iJ -18oC

D¢ dai va d$p Cbarpy - V, min

E6010, E 6011 E6027, E 7015 E7016, E 7018 E7027, E 7048 E7028

E6012, E 6013 E6020, E 6022 E7014, E 7024

Khong yeu Call

5·GTCNHan

65

Bang 2-7

Gilfl han thanh phAn hOa hoe cua kim 10,1 meSi him theo A WS AS.l

Ph.D.n loai A WS Thanh phan h6a hoc %, max
Mn Si Ni Cr Mo V
E6010, E 6011
E6012, E 6013 Khong quy djnh gioihan C\I tM
56020, E 6022
E6027
E 7018, E7027 1.60 0.75 0.30 0.20 0.30 0.08
E7014, E 7015
E7016, ~ 7024 1.25 0.90 0,30 0.20 0.30 0.08
E7028, E 7048 Met sO diem can chu y trong tieu chuan que han cua 'A WS :

- H~ thong dan vi do luang ella My vAn dua vao h~ don vi foot - pound.

- Khong quy dinh gia tri gioi han tren cua gidi han ben keo,

- KhOng co loai que han vo thu6c h~ rutin axit (AR), oxi h6a (0) va cac

h~ hOn hop khac (S).

- KhOng dinh hrong v~ hieu su!"t diip Kc va ham lUQ'Og hydro thap cua kim loai diip.

- Khi dung dong xoay chieu (AC), khong chi ro gia tr] cua dien lip khong tai Uo'

. 2) Que han hb Quang thep cdcbon thdp thea AWS A5.5

each ky hieu que han theo tieu chuan AWS AS.5 efing tuong t\! nhu a tieu chudn A WS. 5.1 : BAt dAu bang chit E de chi dAy Ia que han hel quang tay, hai s6 tiep theo trong day 4 chtt s6 (hoac 3 s6 tiep theo trong day S chit s6) bieu th] gim han ben keo t6i thieu cua kim loai m6i han (don vi cfing la ksi ) ; chi! s6 thu 3 trong day 4 chit s6 (hoac chit s6 thO- 4 trong day S chit s6) dung de chi cac v] trf han eho phep, TO hQ'P 2 chit s6 cuei trong ky hieu (cac chit s6 thir 3 va thu 4 trong day 4 chit s6, hoac chii' s6 thir 4 va thu Strong day S chii s6) ta yeu cau v~ loai dong dien, eve tfnh.Toai vb thu6e ... So voi AWS AS.1, trong tieu chuan nay a phan eu6i cung co the co cac ky tv AI, ... B1, bieu th] ham hrong trung blnh ella cac nguyen t6 hop kim co trong kim loai dip.

Tieu chuan nay chia que han thanh 6 nh6rn chfnh nhu sau :

NhOm 1 : Que han tnep C - Mo (loai 0,5 Mo)

Ph.D.n loai : E70XX-Al, XX thuong la 10, 11, IS, 16,18,20,27 tily theo loai vo tnuec boc (tieu chudn A WS AS. 1)

C - 0,12, Mn - 0,6 Mn 1,0, Si - 0,4 Mn 0,8, Mo - 0,4 Mn 0,65

Thanh ph4n h6a hoc m6i han (%)

Tlnh cha:t m6i han

Giai han ben keo 480 MPa, gi6i han chay 390 MPa, dOc dan dai 22 - 25%

66

Nh6m 2 : Que han thep Cr - Mo g6m 5 ph(ln nh6m

i. PMn nh6m 1 : E8016 - 81, E8018-81, (0,5 Cr - 0,5 Mo)

Tfnh c hlft m6i han Gioi han ben keo 550 MPa, gioi han chliy 460 MPa, dO dhl dai 19%

ii. PMn nhom 2 E80XX - B2 ho~c 82L (tCr - 0,5Mo) vai XX lil 15, 16, 18.

Tmh chat m6i han: Gici han ben keo 550 MPa, giOi han chay 460 MPa, d¢ dan dai 19%

iii. PMn nh6m 3 E90XX - B3 hoac B3L (2Cr - IMo) vai XX la 15, 16, 18.

Tfnh chat m6i han: Gioi han ben ke~ 620 MPa, siai han chay 530 MPa, dO din dili 17%

IV. Phan nhorn 4 E8015 - 84L (2Cr - 0,5 Mo)

Tfnh ch5t m6i han: Gioi han b~n keo 550 MPa, gi6i han chay 460 MPa, d¢ dan dai 19%

v . Phan nhorn 5 E8016-85 (0,5Cr - 1 Mo- V)

Tfnh chat m6i han : Gi6i han ben keo 550 MPa, gi6i han chay 460 MPa. d¢ dan dai 19%

Nh6m 3 : Que han thep Ni g6m 5 phan nh6m

i. Phan nh6m 1 E8016 - Cl, E8018 - CI (2,5 Ni)

Tinh chat moi him Gi6i han ben keo 550 MPa, gi6i han chay 460 MPa, d<> dan dai 19%, dO dai va d~p 27 1 l:J -59DC

Ii. Phan nhorn 2 E7015 - CIL, E7016 - CIL, 87018 - CIL

Tfnh chilt m6i han : Gi6i han ben keo 550 MPa, gi6i han ehAy 460 MPa, d¢ din dai 19%, d¢ dai va d~p 271 l:J -HOC

iii. Phan nh6m 3 8ROI6-C2, E8018 - C2 (3,5 Ni)

Tfnh cUt m6i han: Gioi han ben keo 550 MPa, gioi h~n chay 460 MPa, dO din dai 19% dO.dai va d$.p 271 l:J -73°C

iv. Phan nhorn 4 87015 - C2L, E7016 - C2L, B7018 - C2L

Tinh chat m6i him: Gi6i han ben keo 550 MPa, gi6i han ebliy 460 MPa, dO din dai 19% d¢ dai va d~p 271 l:J -10IDC

v. Phan nh6m 5 E8016 - C3, E8018 - C3, (INi)

Tfnh ch51 moi him: Gioi han ben keo 550 MPa, gioi han chay 460 MPa, d¢ dan dai 24%, d¢ dai va d~p 271 a -40°C

Nh6m 4 : Di~n cue thep Ni - Mo

Pha.n loai 88018 NM

Tinh chit m6i han: Gi6i han ben keo 550 MPa, gi6i han chAy 470 MPa, d<) dan dai 24%, dO dai va d.p 271 l:J -40DC

Nh6m 5 : Que han M1:J. - Mo g6m ba phan nnom

i. Ph8.n nh6m 1 89015 - 01,89018 - 01 (1,5 Mn, 0,3 Mo)

Tfnh cMt m6i ban : Oi6i h~ ben keo 620 MPa, gi6i h .. n chiy 530 MPa, dO din dai 17% dO dai va~.p271 b -si-c

88Q16 - D3, 88018 - D3, (I,5Mn, 0;5Mo)

Oi6i h .. n b~n keo 550 MFa, giOi h,n cbay 460 MPa, d¢ din dili 24%, dQ dai va dtp 27J b -51oC

8100XX-D2, (1,75 Mn, 0,3 Mo), XX Ii IS, 16, 18

Gi6i han Mn keo 690 MPa, gi6i h .. n chAy 600 MPa, d¢ din dai 16%, d¢ dai va d~p 27J CJ -51 DC

Nh6m 6 : Tift ca cac loai que han thep hQp kim tMp khac (khoang cac nguyen t6 hop kim kh9. rong), g6m hai phan nhorn, phfa cu6i c6 chu G cho phsn nh6m tM nMt, chii M hoac w cho phan nh6m thu hai,

i, PMn nh6m 1

ii. PhA.n nh6m 2

Tfnh chA"t m6i han :

iii. PhAn nMm 3 Tfnh eMt m6i hin :

Tinh cMt m6i han :

8XXIO - G, 8XXII-G, 8X13 - G, EXX 15 - G, EXX 16- G, EXX18 - G, XX IA 70, 80,90, 100, ItO, 120

Khi XX U. 70, 80,90, 100, cac tfnb cMt tuong tt! cac rmrc dQ ben urong duong neu rren, Khi XX Ii 110 vi 120, cac tinh cMt nhu sau,

67

Gi6i han ben keo Gi6i han chay D¢ gHin dai DO dai va d.p

EI101S-G 760MPa 670MPa 15 KhOng yeu cau

E1201S-G S30MPa 740MPa 14 Khong yeu cau

ii, Phan nhorn 2 (Mn - Ni - Cr - Mo - V) g6m bay 10000i, thanh phan h6a hQC mOi han dUl;1C neu tren bang 2-S, tinh chat co hQC trong bang 2-9.

Bang 2-8

Yeu cau thanh phan hoa hoc ella que him cAp M va W

Thanh phdn kim loai han (%)
Ph!n loai
C Mn Si Ni Cr Mo V
E901S-M 0,10 0,60-1,25 o.so 1,40-1,SO 0,15 0,35 0,05
E10018-M 0,10 0,75-1,70 0,60 1,40-2,10 0,35 0,25-0,50 0,05
Ell01S-M 0,10 1,30-1,80 0,60 1,25-2,50 0,40 0,25-0,50 0,05
E12018-M 0,10 1,30-2,25 0,60 1,75-2,50 0,30-0,15 0,30-0,15 0,05
E12018-MI 0,10 0,80-1,60 0,65 3,00-3,80 0,65 0,20-0,30 0,05
E701S-W'" 0,12 0,40-0,70 0,4-0,70 0,20-0,40 0,15-0,30 - 0,08
E8018-W* 0,12 0,50-1,30 0,35-0,SO 0,40-0,80 0,45-0,70 - - Bdng 2-9

Cac yh cAu ve co tinh ella que him cap M va W

,
Phan loai eo tfnh cua kim loai mOi him
Gi6i han btn Giai han chay D¢ dan dai % D¢ dai va d~p
keo (MPa) min (MPa) min min
620 • 24 27 J (} _sloe
E9018 - M 540-620
E9019-M 625 540-625 24 27 J (} -51 °e
EIOOI8-M 690 605-690 20 27Ja-51oC
EII018-M 760 670-760 20 27 J (} _SlOe
E12018-M 830 740-830 18 27 J (} _SlOe
E7018-W Tuong t\f E70XX-Al 27Ja-18ue
E801S-W Tuong t'1 E8016-Bl 27 Ja-18oC 3) Que him thep khong gl va thep crom - niken theo AWS A5.4

Tieu chuan nay co toi 38 loai que han voi ham luong Cr trong kim Ioai m6i han tit 4,0 d€n 32% va Ni co the d€n 37%. Que han duoc phan Ioai dua vao thanh phan hoa hoc, cac yeu du vt co tinh cua m6i han va loai dong dien han. Ky hieu biit dAu bAng chit "E" chi que han, tiep thee t6 hop cac chit s6 va cac ky tl,l bi~u th] thanh phan h6a hoc cua kim loai m6i han (Bang 2-10) ; hai chli s6 15 hoac 16 dung de ky hieu vi tri cua m6i han trong khOng gian, loai dong dien, cue tfnh cua dong mot chieu nhu da gi6'i thieu b hinh 2-41.

Yeu eliu vt eo tfnh cua kim loai m6i han duoc neu trong bang 2-11.

68

r, 0 0 v~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ ~ ~ .-~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ 0 0

000000000000000000000000 ~ ~

8 .,f

'f)v)V")"Anv)V1.n..,...W'1 ~~~f'~~Nr-~

odoooo~do

-

g

,0

M

u8u8u~ u8-7

x""; x""; xo x....;~

,'" VlOO Vloo VI • ,ao VIO

E '" :;;1-

cu :~

"B P

u

jri----------------------------------------------------------------_,

g

o .;,

-

,C I

~~.,.,

MNN 00';' _;,..;o

~~Zi~~a~~~

000000000

~

"'! O""!

~ .~ ~ooooorq~o d~"";_;_';_;do~

C!O:C!

.... ~--N

000

-.i.,fai>

---

~~8~~~aES: 000000000

69

Yeo d.ll co tinh cua kim 10,1 mol him theo A WS AS.4

Phan loai Git'Ji han b~n keo min D!) dan dai Nhiet luyen
ksi MPa (%)
E209 100 690 15 KhOng
E219 90 620 15 KhOng
E240 100 690 15 KhOng
E307 85 590 30 KhOng
E308 80 550 35 KhOng
E308H 80 550 35 Khong
E308L 75 520 35 KhOng
E308Mo 80 550 35 KhOng
E30SMoL 75 520 35 KhOng
E309 SO 550 30 KhOng
E309L 75 520 30 KhOng
E309Cb SO 550 30 KhOng
E309Mo 80 550 30 KhOng
E310 SO 550 30 KhOng
E310H 90 620 10 KhOng
E310Cb SO 550 25 KhOng
E31OMo SO 550 30 Khong
E312 95 660 22 KhOng
E316 75 520 30 KhOng
E316H 75 520 30 KhOng
E316L 70 490 30 KhOng
E317 80 550 30 KhOng
E317L 75 520 30 KhOng
E318 SO 550 25 KhOng
. E32()' 80 550 30 KhOng
.. B320LR 75 520 30 KMng
B330 75 520 25 KMng
B330H 90 620 10 KhOng
E347 75 520 30 KhOng
E349 100 690 25 KhOng
8410 65 450 20 a
E4toNiMo 110 760 15 b
8430 65 450 20 c
E502 60 420 20 a
E505 60 420 20 a
8630 135 930 7 d
816-S':"'2 SO 550 35 Knong
E7Cr 60 420 20 a a. Nung n6ng 840 - S70°C, gill' nhiet 2h, lam ngu\)i ding 10 (:S 65°C/h) Mn 600°C, lam

ngu\)i bAng khOng khf tinh.

b. Nung nong 600 - 620°C, gilt nhiet 1 h, lam nguei bang khOng khf.

c. Nung n6ng 760 - 790°C, giG' nhiet 2h, lam nguoi cung 10 ($ 55°CIh).

d. Nung n6ng 1020 - 1050°C, giG' nhiet 1 h, lam nguoi b~g khOng khl Mn 20°C, bi€n CUng tiel pha a 610-630°C, gill' nhi¢t 4h, va lam nguoi bang khOng khf.

70

2.4.1.3 chon que han hd quang tay

C6 tM can cd' vao cac y€u t6 chu y€u sau day d~ chon que ban :

1. Que han phai cho phep 1<;\0 ra duoc kim loai m6i han co cac d~c tfnh hen va thanh phan h6a hQC luang ling voi kim loai co ban.

2. Que ban c6 the tiog dung d~ him cac vi tei trong khOng gian cho truce cua m6i han.

3. Que han phai thich hop voi ngu6n dien han: ve pham vi dieu chinh dong dien han, loai dong dien (AC hay DC) dien lip khOng tai Do, cue tfnh cua ngu6n, ...

4. Phu thuoc vao ki~u lien ket va cac yeu du ve m6i n6i : dac diem ngau (sau, trung blnh hay n6ng), kieu vat mep, chieu day, s6 lop ...

5. Phil hop voi dieu kien lam viec cua ket cau : can xac dinh dieu kien su dung cua san pharn nhu nhier d¢ ap suat, tiii trong moi trucng lam viec,

6. Phai phu hop voi quy trlnh cOng nghe han hoac cac yeu cau ky thuat cho truce.

7. Co nang suat han cao nhat : vi du de tang h~ s6 dap cling nhu nang suat ban b vi tri han sap co the sir dung cac loai que han co ham luong bot sAt cao va duong kinh Ion.

Trong thuc til~n san xuat, khi can thay th€ mot loai que han nao d6 chung ta cting phai can nhac cac yeu t6 neu tren M chon v~t lieu urong duong phil hop thea cac tieu chuan khac nhau, Bang 2-12 gioi thieu su so sinh wang duong cua mot s6 ky hieu que han hop kim cao cua ISO voi mot s6 nuoc khac,

2.4.2. Thiet b] him ho quang tay

2.4.2.1. Yeo cAn doi voi may han btl Quang tay

Cac tbiet bi dung de cung cA'p nang Iucng cho qua trlnh han h6 quang lay duoc goi la may han h6 quang. May han hO quang rAt da dang, diroc thi€t k€ thich hop voi cac phuong phap han ho quang khae nhau. Tuy nhien, chung deu phai thoa man mot s6 yeu cau co ban sau dAy:

1. Dien ap khOng tai cua may Do phai du dt ga.y h6 quang, nhung khOng gay nguy hitm cho ngiroi sir dung (t6i da la 90V). Dien ap khOng tai Do Ia dien ap a cac dau ra cua may han trong dieu kien khOng c6 ta.i. Thong thuCmg. d6i voi ngu6n dien xoay chieu Uo == 55 + 80 V, d6i voi ngu6n m¢t chieu Uo == 30 + 55 V. Luu y, khi han dien ap h6 quang Uhq cua ngu6n xoay cbieu thuong nam trong khoang 25 + 45 V, va cua ngu6n mot chieu la 16 + 35 V.

2. Quan he giua dien ap ra cua ngu6n dien han voi cuong d¢ dong dien ban diroc goi la dac tlnh ngoai, Mot s6 duong dac tfnh ngoai cua ngu6n han va dac tinh tinh cua h6 quang duoc gioi thieu tren hlnh 2-42.

71

Bting 2-12

So sinh cae ky hl~u ISO, A WS, US, DIN

Ky hieu ISO Ky hieu nrong U'ng theo tieu chuan quoc gia
AWS BS DIN
13 410 13 13
13.1
13.4 13.4
17 430 17 17
17.0.1
30
19.9 308 19.9 19.9
19.9L 308L 19.9L 19.9nC
19.9Nb 347 19.9Nb 19.9Nb
19.9LNb
19.12.3 316
19.12.3L 316L
19.12.2Nb 318
19.12.3 19.12.3 19.12.3
19.12.3L t9.12.3L 19.12.3nC
19.12.3Nb 19.12.3Nb 19.12.3Nb
19.13.4 317 19.13.4 19.13.4
19.13.4L 19.13.4L
19.13.4Nb 19.13.4Nb
22.12 22.12
23.12 309 23.12
23.12L 23.12nC
23.12Nb 309Cb 23.12Nb 23.12Nb
23.12W 23.12W
23.12.2 209Mo 23.12.2
16.8.2 16.8.2
17.8.2 17.8.2
IS.SMn 18.8Mn6
IS.5.3L IS.5.3nC
25.20 310 25.20 25.20
25.20L
205.20Nb 310Cb 205.20Nb
25.20.2 310Mo
25.20C 25.20H
25.25.2Nb 205.25.2Nb
lS.20.2CuNb 18.20.2 CuNb
20.25.5LCu
23.27.3CuNb
205.16CMn
20.9Nb 349
20.9.3 20.9.3
205.4 25.4
29.9 312
18.36 330 18.36
17.12Si
24.12Si
16.25.6 72

Uhq (V)

H inh 2 -42. Cae duCtng dr!e tinh ngoai eua ngu6/l (I. 2. 3, 4) va dI{Je tinh tlnh eua h6 Quang (5) viii cae chieu dai h6 Quang khae nhau (lhq2 > ihQ > lhql)'

Tuy thea phuong phap han cu th.! de chon loai ngu6n han co d~c tfnh phu hop, Khi han h6 quang tay nen si'r dung loai may han c6 dirong d~c tfnh "doc" (dirong 1 hlnh 2-42). BOi Ie, thao tac Clla ngiroi the khOng On dinh se lam chieu dai h6 quang va dien ap h6 quang thtrong xuyen tbay dOi. Neu ngu6n han co d~c tfnh "doc", thi voi s\l thay dOi chieu dai h6 quang (tit vi trf 0 too vi tri 0t vOO h6 quang ngAn hon lhql < Ihq ; ho~c tll' vi trf 0 too vi trf 02 vo'i h6 qua{lg dai hon Ihq2 > Ihq) s\l thay d6i ve dong han la khOng dang k~, nha vay chat hrong m6i han vAn dam M.o. May han co duaog d~c tfnh ngoai "d6c"

. thuong dUQ'c goi may han kieu dong dien khOng dOi (CC) vOO y nghia \a neu co bien thien di~n ap nha xay ra do s\l thay dOi chieu dai h6 quang trong khi han thi dong dien ban thay dOi kh6ng dang ke.

3. Khi han h6 quang tay, hien nrong ngAn mach xay ra thuong xuyen, hie Day cirong d¢ dong han r«"t 16n c6 the lam hang may. Do do may han phai c6 dong dien ngan mach 10 khOng qua 1611, thuong 10 :::;; (1,3 + 1,4)Ih ; (Ih - dong di¢n han).

4. May han h6 quang tay phai dieu chinh duoc v6i nhieu loai che dl;l ban khac nhau.

5. D6i voi may han dung dong dien xoay chieu, d! cho qua trinh han On dinh thl gitra dien ap va dong dien han phai c6 su lech pha nhau, tuc Ia chang kh6ng co cung tri sOla 0 tai cung met thoi di.!m.

73

6. May han h6 quang tay pbai c6 kich thiroc va kh6i hrong cang nM cang t6t, h~ s6 cOng suat hiiU fch cao, gia thanh thap, d~ dang su dung, baa hanh va sua chua.

2.4.2.2. May han ho quang xoay chieu

1. May him xoay chieu chU yeu la cac loai bien ap han dung dong dien mot pha hose ba pha. May ban dung dong dien ba pha co nhieu uu diem hem may ban dung dong dien mot pha, boi vi h6 quang han ba pha chay On dinh han, mang dien cung cap cho may chiu tai dong deu, nang suat cao han 20 - 40%, ti€t kiern nang luong dien tir 10 + 20%. May bien tip ban h6 quang tay chu yeu III Ioai giam tip, chuyen tir dien tip cao (dong dien be) cua luoi dien cong nghiep mot pba hoac 3 pba thanh dien ap thap (dong dien cao) phu hop voi qua trinh him, nen s6 vong day a cuon so' cap thuong 10n han s6 vong day CI cuon tbtl cap. Quan he giUa dien tip, dong dien va s6 vong day nhu sau :

Di¢n lip so' c~p U I _ DOng di¢n thO- c~p 12 _ 56 yang day so' cap n1 Dien ap thtr cap U2 - DOng dien so' cap II - 56 yang day thu cap n2

2. May bUn ap him h6 quang trong cong nghiep thuong c6 dong dinh rmrc 200 + SODA vdi h¢ s6 lam viec lien tuc PR = 60% va dien ap ngu6n Hi 380V. can chu y, he s6 PR III ti l¢ pMn tram giua thoi gian may hoar dong co tai voi dong dien da xac l~p tren khoang thai gian co' sa (tuy thea quy dinh c6 the la 5 hay 10 phut). Nhu v*y, nell PR = 60% (voi thai gian Co' SCI lit 5 phut) c6 nghia III : h6 quang chay Iien tuc trong 3 phut, ti€p thea Hi 2 phut may chay khOng tai (H.2 - 43). C4n phan bi¢t rang, h6 quang chay lien tuc 36 phut trong 1 gib' khOng co nghia lit ~R = 60%.

H¢ s6 PR 1 2 3 4 5 6 7 s 9 }O phut
100%
60%
...
40%
20% f---.. r--t" Hinb 2-43. H¢ s(/ Jam virc lien tlJC clio mdy (Thch gian ca sa la 5 philt)

Trang truong hop can thiet phai han voi h¢ s6 PR khac thi phai xac dinh dong dien van hanh an toan theo cong tlntc sau :

I - I ~PRdm

h - dm PR

Vi du may co h~ so lain viec lien tuc PRdm = 60% tai dong dinh mire Idm = 25DA, khi can v~n hanh lien tuc (PR = 100%) thi dong dien t6i da cho phep Ia : Ih = 0,1.250 . .J6O = 0,78. 250 = 195A.

74

Nguoc lai, may c6 th~ sit dung an toan voi dong dien Ih = 300A neu M s6 lam viec lien t1,1C se ta :

12 (250)2

PR = ~ .PRdm = - .60% ~ 40%

Ih 300

3. Cac bl) phf!.n cua may bien tip him. May bien lip han thirong cocac bt)

phan chu yeu sau da.y :

- Bo bien ap chlnh,

- Khung,

- Co ca:u di~u khi~n dong,

- H¢ th6ng Him mat (t1,1 nhien, cuong birc, ... ).

4. Cdu tao va phuang phap dii'u khiln dong di¢n u m~t so loai may han ho quang xoay chUu th6ng dung (H. 2-44)

a)

86 \1,1 earn

/

loi bien ap

d)

loi bien ap

Vit dieu chlnh

e)

loi bien ap

Hinh 2-44. Cae loai bi/II ap hall va phuang phap diiu khifll dong hall

0) Billl dp co b(5 II! cam rieng ," b) Bi(1I ap co cae cU91l ddy di d911g .- c) Bi/II dp co liii til di d911g .- d) Bien ap Co lOi til di d(5l1g trong cu911 cam .- e) Biell dp co bl} tl! cam bao hoa.

75

1. Bien dp co bq tlf cam rieng : Bi? tl! cam U.p n6i tiep a mach thu c«p muc dfch d! tao fa S1! lech pha ciiadong di~n va di~n ap. Tao fa duong d~c tfnh d6e lien tuc va thay d6i cuong di? dong dien han. Loai may nay thirong c6ng kenh vi c6 2 bi? phan rieng reo

2. Bitn ap co cdc cuon day di dt)ng .' Dua tren nguyen ly thay d6i vi tri tuong d6i cua cac cuon day voi nhau se lam thay d6i khoang ha tit thong giiia chiing, ttic ta se lam thay d6i tra khang giiia cac cuon day va lam thay d6i dong dien han theo y mu6n. SI! thay d6i v] tri giiia cac cuon day du'lc thuc hien bang co' Cllll vit dAn cho phep dieu chinh v6 clip dong han.

3. Bien dp co foi tit di dqng : Giira khoang 2 cuon day So' clip va thu clip dij.t met lei tit di di?ng de tao ra su phan nhanh tir thong sinh ra trong loi cua may. Nell dieu chinh loi A di sau vao khung loi bien ap thi tr] s6 tit thong re qua A cang "lan, phan tir thong di qua loi cuon thu clip cang nho va dong di~n sinh ra trong mach han cang nho. Nguoc lai, nell dieu chinh loi A chay ra va tao nen khoang tr6ng kh6ng khi Ian thl tir thong re qua A cang be va dong dien trong mach han se Ian. Vi vay loai bien lip nay c6 the dieu chinh v6 CIlP dong dien han va e6 kha nang dieu chinh rllt chinh xac.

4. Bien ap co liii tit di dqng trong cuon cam.' La S1! ket hop cua 2 phuong phap dieu khien dong han a tren - l5i tir di di?ng trong cuon cam lam thay d6i khe ha kh6ng khi va trb khang cua mach han; khe ha khong khi cang Ion, cam khang cang nho thi dong dien han cang cao.

415V

380 V

Blnh thuOng

S;:=Afl==O C~A o==f)G:::;-----;::::====:::=:;--~~ -

BlJ 0 D B 0 WD Gao

X y X Y Thap

000 0

380/415v 1;1 50-

Hlnh 2-45. S(746 difll cua bien ap hall co toi til di dljllg

76

5. Bien rip co bi} (If cam baa haa : Sir dung cllu chlnh hru va bien trlt de di~u khidn dong di~n m¢t chien trong phan di~u khi!n. Kill khong co dong dil}n m¢t chleu di qua cuon day diell khien, cam khang Hi eve dai va dong di~n ban cang be. Nguoc lai, khi eo dong di¢D mot chieu eve dai di qua dong dien han se d~t gia tr] cue dai. May lam viec ern VI khang co cac eo ca.'u chuyen dQog va co th~ d~ dang dieu khi~n III xa.

Tren hlnh 2-45, gi6i thieu sa do diea cua mot bien up han dung 15i tu di d¢ng d~ dieu khien dong han.

2.4.2.3. May han bo Quang mc)t chleu

Gdrn 2 loai chu yeu 13. may phat dien han va may chinb hru ban.

1. May ph tit di~n han. May duoc tTUY~Il dong bing m¢t dong co dien hay d¢ng co d6l trong (xang hay diesel) nen thuong goi Iii t6 hop may han mQt chieu. Hlnh 2-46 gial thieu hlnh dang ben ngoai ella may phat dien han rruyerr dong b[ng dQng co dit?-n (a) va truyen d(?ng bing d¢ng eo d6t trong (b). Hinh 2-47 13. ca'u L<;tO ben trong cua n1c}t may phat di~n han dien hinh,

a)

b)

Hlnh 2--16. Car loqi may phdr di~1I hi"m

77

Cac loai may phat di¢n han thuong c6 kich thtrcc va kh6i luQ'ng len, gia thanh cao, khi SU dung e6 d¢ 60 100, k.h6 bao hanh sua chua •... vi the hl~n nay fl su dung, trir nhfrng noi khong co dien hrci,

" rna dieu khh~n Cang tac

Chat kh6a ktH'Ji d(ing

tac phan eve

Nul khOi dong an roan

Dieu khi~n dong di~n Hgp crfeu khi~n an to an

Qu;;!tgio

ce gop

Thong glo

Thisl b] bao II~

Khung gam nhlEiu lop

Blnll 2-/7. C/fu tao c.U(l may pluit di~1I /11m fruydll dqllg bdng d¢1I8 cO'di¢/I

2. May chinh luu han. Tuong tJ! nhir may phat di~n han, chinh hru han bO quang cung c~p ngu6n dien m¢t chieu cho qua trtnh ban. oru tao ciia n6 g6m m¢t may bi6n ap han va mQl mach ehlnh Iuu dong xoay chien thanh dong met chieu. Phuong phap dieu khit!n dong han thl!oog l:J phia AC, giiia bien ap va mach chlnh hru, May chlnh lrru dung trong han h6 quang tay tlnrong thuec kieu c6 dong dien kheng doi (eC) v6i dong di¢n dinh muc ti'r 200 + 600A. Trang kiiu nay dong dien dUQ'c dil!u khi8n thOng qua ciim khang hoac t6ng tra bien thien. Hinh 2 - 48 18. sa dO b(\ chlnh hru ba pha dung cuon cam khang bao hoa d~ dieu khieo dong dien, M~c diI may chinh hru han. tlnreng Iii may

78

DC, nhung co the vira la AC vira 1a DC. May AC/DC e6 co' cau n6i va ngat bo chinh luu ra khoi mach han d~ e6 dien mot chieu hay xoay chieu i1 diu ra dap tmg yeu cau cua quy trinh cong nghe han. Kitu AC/DC ph6i hop voi may bien ap mot pha thuong dung cac cuon day di dong hoac cuon cam khang bao hoa de dieu khien dong dien han. Dong dien DC 6n dinh tit bo chinh luu phu thuoc

Oi~n vao AC -f Bien apl H :1---",",'" [ [lieu khiEli1J : .. I Chln~ luu t--Oi$n ra U(,

I I

CUQn th(r cap I cuen tai CUQrl dieu khiElrl 1

I I

I---+---I-----or-----.

--- B6 d11nh IlJU 6ieu khiEln

O;~n 3 pha

~~ :fI..J:~~~--r-~

Bierl ap dieu khi~rl /'

Hinh 2-48. Sa do b¢ chill" luu hdn ba pha

VaG mach chinh luu va mach IQC. Hlnh 2-49 minh hoa h~ thong chinh luu 1 pha va 3 pha. D~ dang thity rAng SI! chinh hru c.ii s6ng ba pha co dong DC 6n dinh cao han. Dong dien han cling c6 th~ dugc di~u chinh bang cac cuon dim va cac tu mac (1 mach ra.

Khi chon thiet b] han h6 Quang tay, dieu quan trong 1a. phai nAm duoc uu, khuy€t diem cua tirng loai, can ea vao yeu cau cong nghe cu the nham sir dung cac loai may han mot each <:6 hieu qua, dat cha:t luong yeu eau va chi phi d!iu tu i1 mae thap nhat,

79

+ o

f\ f\ I Vv

M(ltpha

t__.f\,---+-+-!\-+-+-I _

VV

M('JI pha

1 2 3 1 2 3 1

~~

Ba pha

1 2 3 1 23 1

~~

Ba pha

Mach chinh luu

DC

:1L..-L-!\~{\~.

Chinh luu nUa s6ng

+ +

Chinh luu ca s6ng

Hinh 2-49. Cac h¢ th6ng chlnh. luu

2.5. CONG NGHE: HAN H6 QUANG TAY

2.5.1. Phsn 10\11 moi him theo vi tri khong gian

Trong m¢t k~t cau han, tat ca cac m6i han phan b6 thea cac V! trf khong

gian khac nhau. Co th~ quy uoc chia thanh 4 loai (H. 2-50) :

- M6i han bang,

- M6i han dung,

- M6i han ngang,

- M6i han tr~ (ngira).

1. Cdc mOl han bang (con goi 1a han sap, han phdng) de thuc hien va cho nang suat cao nhat, VI th€ khi him, neu c6 th~ xoay l~t k€t cau direc, nen c6 gang dua m6i han v~ vi trf han bAng la t6t nhat.

2. Cae mtfi han trdn, khi thuc hien ngiroi cong nhan phai ngira mat len tren nen con goi la han nglia. Loai nay kho thuc hien, kh6 dat chat luong cao, nang suat han thap va thuong doi hOi tho phai co tay nghe cao.

80

3. Cae moi han dung, khi co huang han di len goi la han leo, huang ban di xu6ng con goi la him tut .

B~ng

R6 rang la voi cac vi trf han khac nhau, dieu kien hlnh thanh m6i han va chat hrong ella cluing cling ra:t khac nhau, VOi yeu cau cao v~ ehtft luong, nhieu khi can ph iii co mot su phan biet ti mi va ehfnh xac han v~ vi trf m6i han trong khong gian nham dua ra nhirng giai phap cong nghe thieh hop d~ dat duoc chat hrong

Hinh 2-50. Phdn loai mai han thea vi tri trong khOfig gian,

va nang suat mong mu6n (H. 2-51, H.2-52, H.2-53).

De danh gia eha:t IUQ'Ilg quy trlnh cong ngh~ had. hoac trinh d(l tho han, tieu chudn A WS ella Hiep hl)i Han Hoa Ky da: dua ra cac vi tri han ki~m tra chii y€u eho cac lien k€t giap mep, lien k!'t g6c tren chi ti!'t dang ta:m va 6ng (H.2-54).

6-GTCNHim

81

--

--

~-....

.... ........

O"X·

....

---

.....

r----------

1 ----- ___

1 ------

1 800 90° -- ..........

1 . Gioih~n ! ---,

vbi E -. 1

1 I :

1 1 1 1 1

"'I

~I

",I

.::sl =1 <0-1

~I

I I I I I 1 1 I

___ 1

---.J

--

--

---

_--

Loai m6i han Vi6t tAt ti6ng Anh Kj" hieu hieu d:6 DQ nghieng G6c quay bl!
true m~t
Bang (sa:p) f(FLAT) A 0°+15° 150° + 210°
Ngang H (HORIZONTAL) B 0° + 150 1250 + 150°
210° + 235°
Tran (ngira) O.H(OVERHEAD) C 0°+ 80° 0° .;. 125°
235° .;. 3600
DUng V(VERTICAL) D 15°+800 125° .;. 2350
E 80°.;. 900 0° + 3600 H inh 2 -51. Sa d6 phdn loai m6'i han g6c trong lj~n kit t4m thea ANSI lAWS

82

,-. -.

I -.., '- ....

I .....

1 ...........

80. 90" "

1 G--"""nJ -I

1m" ...

~oi E • I

I I

• I

I i

,

I I 011

.gl ~I 1!1 ~I ::;;;,

1 I I I I I j

Loai rndi Vilt til (16ng Anh Kj hien "BI) nghieng Goc quay M
ban bi~u d6 true m~l
BAng (si!p) F(FLAT) A 0° + ] SO 1500 +210°
Ngang H (HORIZONTAL) B 0°+ 15° 80°.,;- 1500
2100.;- 2800
Trea D.B(DVERHEAD) C 0°+800 0° + 800
(ngica) 2800 .,;- 36{)o
Du--ng V(VERTICAL) D 15°.,;- 800 80° + 2800
E 80°.,;- 90° 0° + 3600 Hinh 2 -52. S" dO phdll /09i mtil IIdn gidp m(Ji trong lien /elt ulm theo ANSJIAWS

83

15°

10·

40"

(5G) 45"

5"

(5G) 0"

~ MDitJilnb~mg ~. M6i han ngang • MSi h;n diing ~ Mlli him Iran

Hint: 2-53. Pliall loq.i mrj'j /Ull1 gidp 11I6-j trong lien kIt 0118 thea ANSJlAWS

84

aj)-- .~-- Q!_~'5.

, / \
BAng (1G) I fJUng (5G) Nghit§ng45~ (6G) Nghieng45~ (6GR)
Ngan'g (2G)
6ng c6 b(ch
~ [ill
BAng (1G) Ngang (2G) fJtmg (3G)
Tim 9 --Qo. e --Qo

, I

2F 2FR _.:iF 4F

6ng

BAng (1G)

Ngang (2G)

fJtmg (3G)

C6ttMp

U{}n ket han giap n6i

1F

1F

2F

ram

3F

Lien ket Mn goo

Tr,in (4 G)

4F

Hinh 2'-54. Phan loai mo'j han dung trong k,iim Ira, danh gi6 cheft lllqng quy trinh cong IIgh~ hcill va lay IIghi thq hall (* chi lill quay rrong khi han).

85

2.5.2. Chi" dq han ho quang tay

Ch~ d¢ han 1a 16 hop cac thong s6 co ban cua qua trlnh han de dam bao nhan diroc m6i han c6 hlnh dang kich thuoc mong muon. D~c trung cho ch€ d¢ him h6 quang tay la cac thong s6 chinh sau.

1. Dubng kinh que han d. Trong thuc t~ hay dung nhat IA lo .... i que han c6 duong kfnh til 2,0 + Smm. Day la mot thong s6 quan trong ducc xac dinh chi! yeu dua vao chieu day cua lien ket giap m6i tG:m va 6ng, hose kich thuoc cua canh m6i han (Bang 2-13).

Bang 2 -13

Chon d1t~ng kinh que him

Duong kinh que him \,6+ 2 3 4 4+5 5 5+6 6 + 10
d,mm
Chieu day Ii~n k~1 ::;;2 3 4+8 9 + 12 13+ 15 16+ 20 > 20
giap mol, mm
CJ1.nh eua moi han 3 4+6 r,6.;. 8 - - -
-
g6e, mm ~ 2. Cuong diJ dong han lh' (Tng vdi m6i duong kinh cua loai que han cu the c6 cac khoang dong dien han phil. hop. Tren nhan, mac cua que han thucng ghi ro cuong dl) dong han yeu cdu, M~t khac ta e6 the chon ctrong d¢ dong dien han thea cong thirc ga.n dung sau day:

Ih = (35 + 50)d

(ampe)

Trong d6 : d - duong kfnh que han (mm),

Chu j: - Khi han cac v$t rnong, han cac m6i han ngang, han dimg va han tr40 nen ls:'y'gia tri Ib be nhat tfnh thea cOng thuc tren.

- Tang Ih se lam tang chieu sau ngG:u cua m6i han, nhung neu lh qua IOn se lam que han qua n6ng va anh huang du den chat hrong han. Nguoc l a i, neu

Ih th11p thi h6 quang se yeu va chieu sau ngG:u r11t he.

- Que han duoc quy dinh de han bang dong DC c6 the kh6ng dung duoc voi may han AC.

3.' Chida dai h6 qaang 'hq' D6 Ia khoang each tit dau rmit que han den

mat thoang cua vung han. N guoi ta phan biet :

- He) quang brnh thtrong neu lhq = 1, l d (d - duong kinh que han).

- H6 quang ngan, neu lhq < Ll d.

- H6 quang dai, neu ihq> 1,ld.

86

Chuy:

- Neu chieu dai hO Quang cang Ian thi Quang duong dich chuyen cua cac giot kim loai long tir que han vao vung han cang dai, do do chung de hi tac dong xau cua moi tnrong khong khi. Mat khac, han vai h6 Quang dai, dien ap h6 Quang se tang, chieu sau ngau giam, su m&t mat kim loai do bAn toe, bay hoi trong qua trlnh han tang len, be mat m6i han gO ghe va de bi khuy~t t~t lern chan.

- Neu chieu dai h6 quang qua be thi. su chay cua n6 khong On djnh, dong dien co hien nrcng chap mach thuong xuyen, dien ap h6 quang giam, clfi~u rong m6i han giam, be mat m6i han khong min. nhung khi han bang dong DC h6 quang it bi th6i lech han.

4. Toe 41) han V h' T6e d() han la t6e d¢ dich chuyen que han doc thee true m6i ban. Neu t6e dQ ban qua IOn m6i ban se hep, chieu sau ngau giam. khong phang va c6 th~ bi gian doan, Nguoc lai, neu t6e d¢ han qua nho se de b] hien nrong chay chan, kim loai co han hi nung n6ng qua rmrc, vung anh huang nhiet len, chieu rong va chieu sau ngau cua m6i han tang, ...

T6e d¢ han h6 quang tay phu thuoc vao loai que han (he s6 d~p), cuong d¢ dong han va tiet dien ngang cua m6i han. Vi the, M tang nang suat lao dong e6 the sir dung que han co he s6 dap Ian, han voi dong dien eao a roue cho phep, hoac chon kieu vat mep chi tiet thich hop de tiet dien m6i han Ia be nhat, •

2.5.3. Cae ehuy6n d9n9 ce ban khi him ho 'quang tay

Trong qua trinh han h6 quang tay, nguai tho han phai clang mot hie thuc hien ba chuyen dong co ban ella que han : chuyen dong thee huang true que han. chuyen dong doc thee true m6i han va

dao d<mg ngang (H.2-55).

1. Chuyln dl)ng theo true que han (1) " De dieu chinh chieu dai h6 quang, Chuyen dOng nay phai c6 t6c dQ bang t6e dQ chay cua que ban thl moi c6 the duy trl duoc h6 quang chay 6n dinh.

2. Chuyin d{Jng doc theo true mlJ'i han (2) : De

han het chieu dai m6i han.

Hinh 2-55. Sa d6 cdc chuyill dgllg cua que hall khi hall

87

Chuyen dong nay c6 anh huang kha 16'n den chat hrong m6i han va nang suat lao dong.

3. Dao d~ng ngang (3) : m bao dam chieu reng cua m6i han.

Neu khi han khong c6 dao dong ngang (phuong phap keo thAng) tht chieu rong cua m6i han chi d!)t diroc khoang (0,8 - 1,5)d. Chieu rong nay chi phil hop khi han cac chi tilt mong khong vat rnep hay ban lap thu nhat cua m6i han nhieu lap. Da s6 cac tnrong hop khac, chieu rong cua m6i han yeu call bang (3 - 5)d (d ~ dirong kfnh que han). Do d6, trong qua trlnh han, que him can phai co chuyen dong dao dong ngang.

Ph6i hop ba chuyen dong tren lai ta co cac ki~u chuyen d¢ng co ban cua que ban nhu hlnh 2-56. Ki~u 1, 2,3 va 4 dung ph6 bi€n nhat, ki~u 5 dung khi can nung n6ng nhieu phan gitta m6i han ; kieu 6 va 7 dung khi can nung n6ng nhieu phan mep han,

2

4

5

. Hinh 2-56. M~t s6' kilu chuyin d~ng cua que him

7

2.5.4. K9 thuit thVc hitn mol han Cl' eae vi tri khong gian khac nhau

1. Han moi han bdng. Han bang 18. v] tri han de nhat, bao dam nhan diroc m6i han c6 chat hrong cao nhar, bai vi dieu kien thoar khi va xi nlii len de .nhat, d6ng thai suhmh thanh m6i han cfing t6t nhat so voi ta:t ca cac vi trf ban khac,

Khi ban m6i han giap m6i, vi tri cua que han dircc d~t nhir hlnh 2-57, va tuy thea chi ti€t c6 vat mep hay khong vat mep rna que han se c6 hay khong c6 chuyen dong dao dong ngang.

88

Khi han m6i han g6c c6 the thuc hien bang hai phirong phap : 'N~u c6 the diroc thl t6t nhat nen dira lien k€t han ve V! tri him bang de! ban nhu khi han

m6i ban giap m6i c6 vat mep v6i g6c vat ex = 90° (H.2-58a) ; con neu khong tbe

Vh

-

a)

b)

2

c)

Hinh 2-57. GDe d¢ eua que hall va kitu dao d~ng thOng d",ng khi hein liill kit giap m6'i. .. a) Mij.1 cdt ngang ; b) Mi!l edt doc " e) su« ehuylll d¢ng (1, lop 161, 2. lOp Ii/p' theo)

- daqc thl khi him, vj trf cua que han va quy dao chuyen d¢ng cua n6 se tien hanh nhu hlnh 2-58b, c. Clio chu y la khi han bao gio cling gay h6 Quang l:J Him du6i chu khong gay l:J tarn tren, Diem gay h6 Quang each dinh m6i han khoang 3 - 4mm.

a)

b)

c)

Hinh 2-58. Han mo',. heln goe

D6i voi cac m6i han c6 chieu dai ngan (L < 500mm) cho phep han lien tuc tit dAu den cu6i (H. 2 - 59a) ; cac m6i han c6 chieu dai trung blnh (L = 500 - 1000mm) nen han tit gifra ra hai dAu (H.2-59b), con cac m6i han c6 chieu dai 1(10 (L > 1000 rom) nen dung phuong phap phan doan nghich de

89

han, titc la chia chieu dai m6i han ra thanh cac do~n ngAn (150 - 250 mm) va han tung doan theo huang nguoc lai vci huang han chung, nhjim tninh img sua':t t*p trung, do d6 giarn diroc bien dang sau khi han (H. 2-59c, d).

Khi han cac m6i han giap m6i nhieu lap, thir tl! thuc hien cac lap han nen tien hanh nhu hinh 2-60a, cac m6i han Ian hrot phil len nhau nhung nguoc chieu nhau M han che bien dang ; con khi han cac m6i han g6c nen tien hanh thii nr cac lap han nhu hlnh 2 - 60b. Cac m6i han e6 vat mep d6i xung thi phai thuc hien theo tlnr t\1' d6i xung d~ giam bien dang cue bl.) (H2-60e).

-

>to 5 6,

2 3

1

a)

HllOng han

L <500

a)

HlIOng han
1 1 •
I~ L = 500 .. 1000
b)
HllfJng han chung
1 2 3 ·1

4

L> 1000

.1

c)

Hlnh 2-59. Han cdc mOl hiin c6 chi!u diii khQc nhau.

,-

Hinh 2-60. Thu II! thuc hif/! ma'i han nhUu l&p.

b)

Voi nhirng vl_l.t lieu e6 tinh han x~u e6 th~ sir dung phuong phap han phan doan ki~u bac thang hoac ha d6c (H. 2-61 a, b).

90

£)~n 1

£Jo~2

£)o~3

Doan 4

a)

Doan 1

£)o~2

Doan 3

£)o~n 4

Dean 5

b)

Hinh 2-61. Phuong phap hall phdn doan bt)c thang (a) va phdll doan h(l d(/c (b) 1,1', 2, 2 ' ... - tll« tl! hall .. I, II, [[[ -- cac lup hall

2. Han mt/i han dung. Kh6 khan chu y€u khi ban dung la kim loai long 0 viing han va kimloai long 0 dau que ban de chay xu6ng phia d110i. Do d6 phai gift chieu dai h6 quang ngan, Khi ban c6 the han tir d110i len hay ttr tren xu6ng, trong d6 ban tir d110i len (con goi la han leo) c6 nhieu thuan lei han ; hoi vi ngoai sue cang be. mat ra, kim loai long con diroc gin lai a viing han nho phan m6i han a d110i dii ket tinh (H. 2-62a). Khi gay h6 quang, que han d~t a vi tri vuong goc vci chi tiet him, sau khi he Quang hinh thanh thl nghieng que

han xu6ng duci mot g6c 45 - 50° va dich chuyen dan len phia tren.

Han tlr tren xu6ng (con goi la han tut) m6i ban hlnh thanh kho han vi kim loai long de chay xu6ng phia duoi. Khi gay he quang vi tri cua que han ciing

d~t nghieng xu6ng phia duoi mot goc tir 10 - 15° (H.2-62b).

De giam bot the tfch cua vung han, khi han dung can giam bOt cuong d¢ dong dien xu6ng 10 -- 15% so voi han bang va nen dung que han co duong kfnh d < 5 mm. Truong hop que han dn co chuyen dong dao dong ngang thi bien d¢ dao dong c ua no chi cho phep trong khoang (1,5 - 2) d.

Thirc te clnrng to rang each han tir du6'i len dieu kien truyen nhiet vao vat han t6t han, nen thuong diroc dung khi han cac v~t day: con each ban tu tren xuong, dieu kien truyen nhiet vao v~t han kern hon, nen thuong duoc dung de han cac v~t mongo

a)

c)

b)

d)

mnh 2-62. Hlln mdi hlln dl1ng

a, b) Goe nghieng que hlln : e, d) M~t s6' kitu r;huyin dqng que hlln

3. Him moi han ngang (H.2-63). Han m6i han ngang kh6 hon han m6i han dUng vi kim loai Umg thuong chay xu6ng mep cua chi ti~"t 0 phfa duoi. Do d6 yeu cau trlnh d¢ cua nguci thq han phai cao hon. Khi him lien k€t giap m6i c6 chieu day 16'0 thl c6 th~ chi vat mep chi ti~t phfa tren, con phfa duoi d~ nguyen de n6 gift kim loai long cua vung him. Duong kfnh que han va cuong d¢ dong di~n han cilng ChQD gi6ng nhir han m6i han dUng ; c6 dieu can chu y la khi gay h6 quang bao gia cting gay 0 mep chi ti€t duoi, sau d6 tien hanh him blnh thirong.

92

Hinh 2-63. Him m(fi han ngang,

4. Han mdi han tran (H. 2-64). Han tnin la vi trf han kh6 nhat trong ttft ca cac v] tri khong gian clla m6i han; boi VI dum hie dung ciia trong hrc, kim loai long rtft d~ chay ra khei vfing han;

d6ng thai cac giot kim loai long ttf dliu

que him kh6 chuyen vao viing han hon, Vi vay khi him can phai gin h6 quang that ngan va giam bat cuong d(l dong dien hanxu6ng 15 - 20% hoac 25% so voi han bang de giam bat the tich viing han. Que han nen dung loai co duong kinh d < 4 mm va loai que han c6 VQ thu6c bQC day hay d~c biet day de khi han n6 tao thanh cai "ph~u" da kim loai long.

2.6. cAc BI~N PHAp NANG CAO NANG SUAT HAN H6 QUANG TAY

1. Han bling b6 que han (H. 2-65) Thuc chtft cua bien phap nay la nguoi ta chap hai, ba hay b6n que han lai thanh mot b6 de han. Theo chieu dai cua que han, dung day thep nhi> buoc hai, ba ch6 va han dfnh chung lai voi nbau 0 chb kep vao kim han de khi han

dong dien chay qua Hft ca cac que han. R6 rang la trong tnrong hop nay cho phep tang cU<mg d¢ dong dien han len kha

IOn so voi khi han b!ng mot Han dfnh

que. Thuc t€ xac nhan rang, b!ng bien phap nay c6 the tang nang suat ban len 30% so v6i tnrong hcp han blnh thirong.

2 .. Han bOng M quang ba pha (H. 2-66). Khac v6i cac que

han c6 thu6c boc blnh thU'Cmg

(chi cO rnQt loi), trong tntang Hlllh 2-65. Han lxing b6 que han

hqp nay ngU'Cri ta dung que han

* bi~t c6 hai loi que. Khi han, hai pha cua' ngu6n di¢n dugc n6i v6i que han, con pha thu ba nO. v6i v~t han. Nhu v~y trong qua trlnh han c6 ba h6 quang chay d6ng thoi (hai h6 quang chay giii'a que han v6i v~t han, con m(lt h6 quang chay gitra hai loi que han v6i. nhau). Vl th€ nang su"t han co the tang ti:r 2 - 2,5 IAn va ti€t kiem dU'<;1C 20 - 25% nang hrong dien. Thy vay bien phap nay c6 nhiroc dil~m la che tao que han kh6 va chi thfch hop khi han cac m6i han 0 V! tri han sA"p rna thoi.

Hinh 2-64. Hall m61 hall trail 1. lap JOt .- 2. cae lap tiep theo

93

A

---+(-----------~ 1------------1 i ==========1 t==========F,

L -1 t:-----------r-_j

A-A

H inh 2 -66. Hsn bting h/J quen g be pha

3. Han bang que han co dlltJng kinh Ibn. Sir dung que han c6 duong kinh

, d > 6 mm d~ han cling la mot bien phap nang cao nang suat han, vi cho phep han voi cuong do dong dien han Ian. Tuy nhien bien phap nay bi han che, VI dung que han c6 duong kinh Ion yeu cau phai tang kich thuoc cua kim han. Dieu nay se lam cho ngiroi tho han ch6ng met moi,

4. Su dung que han co h~ so'diip cao. Vi du dung que han c6 thanh phan bot s~t cao, ...

2.7. CAU HOI ON T!P V A KI£M TRA

1. Trinh bay thvc chat, d*c diem cua han h6 quang tay.

2. Cac pmrcng phap gay h6 quang.

3. Cac yeu t6 gay ra hien tuong thOi lech h6 quang va bien phap khac phuc,

4. Cac phircng phap phan loai ban h6 Quang tay.

5. N¢i dung cac cong viec cnudn hi phOi truce khi han,

6. Cau tao vA clnrc nang cua que han h6 quang tay.

7. Cac yeu cAu d6i v6i. que ban h6 quang tay.

8. Cac phuong phap phan loai que ban h6 quang tay.

9. Giai thfch cac ky hieu que han N46 - 6B va E 6013.

10. Cac yeu cAu co bin d6i v6i may han h6 quang tay.

11. Th€ nao lA h¢ s611m vi~c lien t1)C cua may han 7

12. Cac phuong phap di~u khien dOng han thOng dung trong ngu6n han

h6 quang xoay chieu,

13. Cac loai ngu6n me:)t chi~u.

14. Phan loai m6i han theo vi ttl khOng gian va d*c di~m cua cluing.

15. Cach xac dinh cac thOng s6 cua ch€ de:) han h6 quang tay.

16. Khi han h6 quang tay c6 nhftng chuyeu dQng CO' ban nao 7 Y nghia cua

cac chuyen dong d6. -

17. Ky thuat thuc hien cac m6i han bAng.

18. Ky thuat thuc bien cac m6i han d11ng.

19. Ky thuat thuc hien cac m6i han ngang.

20. Ky thuat thuc hien cac m6i han tran.

21. Cac bien phap nAng cao nang su«"t han h6 quang tay.

94

CHUONG3

HAN HO QUANG ollal LaP THU6c vA TRONG MOl TRlIONG KHI BAo ve

3.1. HAN H6 QUANG DUOI LOP THU6c BAo v~

3.1.1. Thl}t:: chat, dfC dii'm vii pham vi U'ng dlJng 3.1.1.1. Thuc chat va d4c di~m

Him h6 quang duoi lap thu6c bao v¢ con gQi la han h6 quang chlm, tieng Anh vi€t tM Ia SAW (Submerged Arc Welding) ta qua trlnh han n6ng chay rna h6 quang chay giira day han (dien cue han) va v~t han diroi mot lap thu6e bao ve.

DU{1i tac dung nhiet cua h6 quang, mep han, day him va met phan thu6c han sat h6 quang bi n6ng chay tao thanh viing han. Day han duqe d:iy vao vG.ng han bang met co cau d4e biet vm t6e dj) phil hop vei t6e dt) chay cua n6 (H.3-1a).

Theo d¢ehuy~n dich cua ngu6n nhiet (h6 quang) rna kim loai viing han se nguoi vii k€ttinh tao thanh m6i han (H. 3-1b). Tren m4t viing han va phan m6i han da dOng d~e blnb thanh mt)t lap xi e6 rae dung tham gia vao cacqua trlnh Iuyen kim khi han, bao v~ va gill nhiet cho mol han. va se tach khoi m6i han sau khi han. Phdn thuec han chua hi n6ng chay c6~h~ sir dung lai.

Han h6 quang dum lap thu6'e baa v~ c6 the duqc t1,1 dt)ng co. hai khau ea:p day vao vung h6 quang va ehuyenc!¢ng h6 quang thea true mo'i han. Tnrong hop nay dugc gei la "han h6 quang t1,1 d¢ng dum lap thu6'e bao ve". Neu chi t1,1 d¢ng b6a khau ca:p day han vao vimg h6 quang con khau chuydn d¢ng h6 quang doc thea true m6i han duqe thao tac bAng tay thl goi HI. "han h6 quang ban nr dong dum lap thu6c bao ve",

Han h6 quang du6'i lap thu6e bao v¢ c6 cac d~e ditim sau :

- Nhiet luong h6 quang rtt t~p trung va nhiet dQ ra:t eao, eho phep han voi t6e d¢ Ian. VI v~y phirong phap han nay co th~ han nhfrng chi ti€t co chieu day len rna khong dn phai vat mep,

95

Tiep dUm

+

Nguol1 di$n han ACIDC

Kim loti co bim

a)

Duong dip thuoc han

HlIimg him

-

Xi lang

Kim lo~1 mei han

Kim IOt;Li n6ng cMy (\lung hl'u1)

b)

Hinh 3 -1. Sa d6 h0/1 dlfi1i litp tlwfic bdo I'i

a) S(I do IIgllyel! ly .. b) Ceil d/?c thea true m6i Jlll'l

- Chat lugng lien ke"t han cao do bac v? leit kim leal m6i han khbi tac dung cua oxi va nita trong khong Imi xung quanh. Kim loai m6i him ddng Dhat vi thanh phfin h6a hoc, LOp thu6c va xi han lam lien klt nguoi cham Den It b] thien tich. M6i han co hinh dang t6t, dell d~n, it bi cac khuyet tJ!.t nhu khOng nga'u, I6 khf, nut Va b!n toe.

- Giam tieu hao V~l lieu ban (day han).

96

- H6 Quang duqc baa boc kin boi thu6c ban nen khong lam hai mM va da ella tho him. Lueng khoi (khf d~c) sinh ra trong qua trlnh han rtft it so v6'i han h6 Quang tay.

-::. D6 co khf h6a va tt! dong h6a qua trinh han.

3.1.1.2. Pham vi uog dung

Han h6 quang du6'i lap thu6c bao v~ co ling dung rong dii trong nhieu Iinh vt!c co khf che tao, nhu trong san xutft :

- Cac ket ctfu thep dang tam vo kich thiroc lon, cac dam thep c6 khau d~ va chieu cao, cac 6ng thep c6 dirong kinh len, cac bOn, b~ chua., blnh chiu ap lire, va trong cong nghiep dong litu, v.v ..

Tuy nhien, phuong phap nay chii yeu du,!c ung dung d~ han cac m6i him a vi trf han bang, cac m6i him c6 chieu dai Ian va c6 quy dao khong phirc tap,

Phuong phap han h6 Quang duoi lap thu6c baa v~ co th~ han duqc cac chi tiet c6 chieu day tir vai mm cho den hang tram mm. Bang 3-1 chi ra cac chieu day chi tiet han nrong irng voi han met lap va nhieu lap. c6 vat mep va khong vat mep bang phirong phap han tt! dong du6'i lap thu6e.

Bdng 3 -1

Chleu day chi tlet han IU011g li'ng vOi cae 10.1 m61 hin

~ (mm)
1,3 1,4 1,6 3,2 4,8 6,4 10 12,7 19 25 51 102aB.
t
n
Him m¢t 16'p khong val mep

Him m(H lop co val mep
\
Han nhieu lap 3.1.2. V,t Ii,u, thlet b] han ho quang til d9n9 va ban til dQng dlJ'O:i lap thuOc bao v~

3.1.2.1. V$t li~u him

Chat hrcng cua lien ket han du6i lap thu6c duoc xac dinh bang tac d(lng t6ng hep cua day han (dien cue han) va thu6c han. Day han va thu6c han duoc lua chon thee loai v~t lieu co ban, cac yeu du v~ co ly tinh d6i voi lien ket han, cling nlnr dieu kien lam viec ella n6.

Ddy han. Trong han h6 Quang nr d¢ng va ban tt! dong duoi lap thu6c bao ve, day han la phan kim loai b6 sung vao m6i han, dong thai dong vai tro dien cue dAn dien, gay h6 quang va duy trl sl,I chay h6 quang. DAy han thirong c6

7-GTCNHtm

97

ham hrong cacbon khong qua 0,12%. Neu ham hrong cacbori cao, de lam giarn tinh deo va tang kha nang xuat hien nirt trong m6i han. Duong kinh day han h6 quang' tl! dQng du6i lop thuoc tir 1,6 + 6 mm, con d6i voi han h6 quang ban nr d¢ng la tir 0,8 + 2 mm.

Thuo'c han c6 tac dung bao v¢ viing han, 6n dinh h6 quang, khir oxi, hop kim h6a kim loai m6i han va dam bao lien k€t han c6 hlnh dang tot, xi de bong.

3.1.2.2. Thiet bl han h6 quang duai lap thu6c bao v~ Thier bi han h6 quang

dum lap thu6c bao v¢ tift da dang, song Mu het cluing lai rAi gi6ng nhau ve nguyen 19 clfu tao va mot s6 co ca'u b¢ phan ehinh, cu th6 la :

I. Co cau cap day han va h¢ dieu khien d6 gay h6 Quang va 6n dinh h6 Quang (dau han).

2. Co cau dich chuyen dgu han dQC thea true m6i

Thung thuoc han

Nguon cr.<i!n han

V~than

Diiy nOi mat

Hinh 3-2. Thief hi han h6 quang tu d¢/lg dubl /Up thu6c bdo v¢.

han hay tao ra cac chuyen dQng nrong d6i cua chi ti€t han so voi dgu han.

3. B(l phan ca'p va thu thu6c han.

4. Ngu6n dien han va cac thiet hi dieu khien qua trlnh han.

Tuy thea tirng loai thi€t hi cu thf, cac co cau nay c6 th6 h6 trf thanh mot kh6i hoac thanh cac kh6i d(lc lap, Vi du trong loai xe han hlnh 3-2 thl dliu ban va ca co ctfu dich chuyen deiu han, cuon day han, co ca'u cung cap thu6c han va ell h¢ th6ng dieu khi.!n qua trion han dUQ'c b6 tri thanh mot kh6i. Nho vay xe han c6 the: chuyen d¢ng true tiep theo mep rtft linh d(log, n6 c6 the chuyen dong thea cac quy dao khac nhau tren k€t ctfu dang tarn, tham chi c6.th~ thuc hien duge cac m6i ban vong tren cac m~t tron va dirong 6ng c6 dirong

kinh IOn. .

D6i v6i may han han tl! d¢ng dum lap thu6c bao v¢ thi deiu han diroc thay bang mo han hay sung han nha gon, d~ di~u khien bang tay. Co ctfu clip "dAy c6 the: b6 tri rUi hoac cling kh6i trong ngudn han vai cac co ctfu khac.

Ngu6n dien han h6 quang duai lap thu6c bao v¢ phai e6 h¢ so Iam viec lien tuc 100% va c6 pharn vi ditu khien dong dien rong tit vai tram den vai ngan ampe.

98

TIeD hlnh 3-3 la hlnh anh ella

IDQl 101;1.1 xe han h6 quang tq dong dirdi lap ihuoc bao v~.

3 .. 1.3. Cong ngh~ han ho quang dlJdi lap thuoc bao v,

3.1.3.1. Chudn b] lien kEt trurrc khi han

Chuan bj vat mep va ga. lAp V~l han cho han h6 Quang duai lop thu6c baa v~ yeu cau can th~ han nhieu so v6i han he) Quang lay.

Mep han phii.i bang phang, khe hd han deu de cho m6i han deu dan,

kh6ng bj cong ven h, r6... .

Voi han h6 Quang duai lap thu6c bao v~, nhung lien ket h~LD c6 chreu day nho han 20 mm khong phai vat rnep khi han hai phia.

Nheng lien kel han co chieu day 16n c6 the Veil rnep bang rob eeit khi, may cit plasma boac gia cong rren may cal got, .

Trude khi han phai lam sach mep han tren mot chieu rong 50 +- 60mm v~ ca. hai phia ella mei han, sau d6 ban dfnh bang que han. eh!t luoug cao.

3.1.3.2. ChE dQ han

1. Dongdi~1l han. Chieu sau ng:i'u ciia lien kel ban ty l¢ thuan voi dong dien han. Tuy nhien khi Lang dong di~n han, hrong day ban ndng chay tung thea, h6 'luang chlm sau vao kim loai co' ban nen chi6u rong cua m6i han kheng tang ra r~t rna chi tang chieu sau ng:lU va chien cao phdn nho cua m6i han, tao ra 81,1' t~p trung l1'og suat, giam chat hrong be m~t mel him, xi kh6 bong. N€u dong dien qua nhe th1 chieu sau ngau se giarn, khOng diip ung yeu ca.u (H. 3 - 4)

Hlnh 3-3. Xe hall r{1 dgllg

Dong d1&n qua. nhe kh6ng au ng4u

Dong dien hQp "

DOng di~n qua lan, ch'eu cao moi han 13ng

Hinh 3 -4. An/! lutdng clJa dcmg di¢1I him tfJi /lillll dang mtfj him

99

2. Di¢n tip h6 quang. H6 quang dai thl dien ap h6 quang cao, ap luc cua n6 len kim loai long giam, do d6 chien sau ngau giam va tang chieu rong m6i han.

Dieu chinh toe d¢ cap day.co the lam thay d6i dien ap cua cot ho quang : tang tOc d¢ cap day thl dien ap c¢t ho quang se [hap va nguoc lai.

3. Toe d~ han. T6c d¢ han tang, nhiet hrong ho quang mot dan vi chieu dai cua m6i han se giarn, do do d¢ sau ngau giarn, dong thai chieu rong cua moi han cung giarn.

4. DUi1ng kinl» day han. Khi duong kinh day han tang rna dong dien khong deli thl chieu sau ngau giam nrong irng. Duong kfnh day han giam thi h6 quang an sau han vao kim loai co han, do d6 moi han se hep va chieu sau ngau Ion.

5. Cac ye'u to cong ngh¢ khac (d¢ dai phan nho cua day han, loai va cue tinh dong dien han v.v ... )

D¢ dai phan nho cua day han tang len thi tac dung nung n6ng ciia kim loai dien cue truce khi vao vung ho quang tang len, Day han chay nhanh, dong thai dien tra a phan nho tang len. dong dien han giarn xu6ng, dac biet la khi han bang day han c6 duang kfnh be hien urong nay cang r6 rer han.

Khi han h6 quang tu dong va ban t1/ dong duoi lop thu6c bao v¢ c6 the dung dong dien mot chieu hoac xoay chieu. Thong thuong khi han nhtrng tarn thep day thl dung dien xoay chieu, con khi han nhG'ng tam thep mong thi dung dien mot chieu de giG' duoc h6 quang On dinhhon. Vai cac loai thu6c ban dang dung hien nay, khi dOi til n6i thuan sang n6i nghjch chieu sau ngau se tang len. Han bang dong xoay chieu cc. chieu sau ngau a rmrc trung blnh so voi khi han bang dong met chieu n6i .thu~n va n6i nghich,

Co cu~ hatthuoc han c6 anh huang nhat dinh den d¢ ngau cua m6i han.

Thu6c han c6 co hat nha se lam giam bot tinh Iinh hoat cua ho quang va lam tangchieu sau ngau,

3.1.3.3. Kg thuat him

Khi han giap m6i mot lop, de tranh chay thung, de c6 d(> ngau hoan toan va s1/ tao hlnh t6t a mat trai cua m6i him ta c6 the ap dung cac bien phap nhu : han 16t phfa duoi, dung d~m thep, dem thu6c, dern dong, dem gorn hoac dung khoa chan.

Neu chieu day vat han tU(1Og d6i len, c6 th~ han l6t bang cac phucng phap, r6i sau d6 mol han chinh thuc (H. 3-5a).

Trong tnrong hop khong th~ han lop lot duoc, c6 the dung dern thep c6 dinh de c6 the han ngau hoan toan (H. 3-5b).

Kh6a chan (H. 3-5c) tuong tl,l' nhu han vci dern thep. Kh6a chan hay dung cho moi han cua cac v~t hlnh tru nhu 6ng, bon chua. v.v ..

100