You are on page 1of 428

-~-~ ----- ~-~-~----~-----

VS.GS. TRAN niNH LONG



? A

HAOVE



, A A' A

CAC HE THONG BIEN

• •

In Zfin thit 4 co saa chiia

, ,,' ? ,- "-

NHAXUAT BAN KHOA HQC VA KY THU..:\T

HA N(n -2007

rr~umIG-EI;~ [} L -·~yn~ i~' i

!,o,~t.~~~r!~N I

MlJC LlJC

Trang

LcnNOIDAU PHAN Md DAU

1

M-1 Khai niern chung 3

M-2 Nhirng yeu c:iu doi voi thiet bi bao v¢ h¢ thong dien 4

M-3 Co cau cua cac h¢ thong bao ve 7

M-4 Nhirng thong tin can thiet phuc vu viec lua chon va 9

tinh toan bao v¢ h¢ thong dien

PHAN I NHUNG VAN DE CHUNG VE BAO V~ 11 cAc H~ THONG DI~N

Chuong 1 TINH ToAN cAc CHE DO HlJ HONG VA LAM VI~C KHONG 13
SiNH THlJONG ClIA H~ THONG DI~N
1.1. Ngan mach 13
1.2. Ch arn dat trong Iudi dieri c6 trung di~m kh6ng noi 22
dat hoac noi qua cuon dap h6 quang
1.3. Dut day ( hoac hb mach ) mot pha 24
1.4. Cac vorig day trong may dien chap nhau 27
1.5. Qua tai 30
1.6. Mat can bang cong suat tac dung trong h¢ thong dien 31
1. 7. Dao d9ng dien va mat 6n dinh cua h¢ thong 33
1.8. Cac dang hu hong va che d9 lam viec khong binh 40
thucng khac
Chuong z cAc PHAN Til CHINH TRaNG H~ THONG sAo v~ RO LE 43
2.1. May bien dong dien 43
2.2. May bien dien ap 62
2.3. Cac b9 19C thanh phan doi xung 70
2.4. Cac b9 19C s6ng hai 76
2.5. N gudn dien thao tac 78
2.6. Role 83
2.7. Kenh truyen tin hieu 88 Chtidng 3 cAe NGUYEN LV DO LUONG vA PHAT HI~N HU HONG 99

TRONG H~ THONG DI~N

3.1. Cac nguyen ly do Iuong dung cho muc dich bao v~ 99

3.2. Qua dcngdien 102

3.3. So l~ch dong dien

3.4. So sanh pha cua dong d ieri

3.5. . Qua dong dien va thieu dien ap

105 108 109

3.6. Huang c6ng suat 110

3.7. Cac thanh phan doi xung cua dong va ap 113

3.8. T6ng trd . 113

3.9. Tfin so 116

3.10. Cac nguyen ly khac d~ phat hien su co va che' d9 117

lam viec khOng binh thuong

PHANII BAO v~ cAc PHAN rtr CHiNH 119

CVA H~ THONG DI~N

Chtidng 4 BAo v~ cAe DUONG DAy TRUYEN TAl vA PHAN PHOI DI~N 121

4.1. Nhung van de chung 121

4.2. Bao ve qua dong dien 122

4.3. Bao v~ sa lech dong dieri 132

4.4. Baa v~ khoang each 140

4.5. Bao v~ so sarih huang 156

4.6. Baa v~ chong cham dat trong ludi di~n co dong 158

cham da't be

4.7:.0 Tu dong dong 19-i

4.8. Baa v~ cac ducng day phan phci di~n

164 176

Chtidng 5 BAo v~ eAe MAy DI~N vA TRANG B! DI~N

187

5.1. Bao v~ may ph at di~n dorig b9 187

5.2. Bao v~ may bien ap va may bien ap tv ng~u 229

5.3. Bao v~ b9 may phat dien va may bien ap 239

5.4. Bao v~ cac h~ thong thanh gop va bao v~ du phong may 248

dt hong

5.5. Baa v~ cac dong co dien ba pha dien ap cao 260

PHAN III SU Dl)NG KY THU!T SO vA MAy TiNH TRONG 269

? A,"" ,,' ,..?.... "," "

BAO ve VA DIEU KHIEN H~ THONG DI~N

Chu'dng 6 NHaNG VAN OE CHUNG VE liNG DI,JNG KY THUAT SO 271

TRONG sAo v~ vA olEu KHIEN H~ THONG OI~N

6.1. Giai th ieu chung 271

6.2. Nguyen ly lam viec cua ro le so 272

6.3. Phan dip mang Ivai bao v$ va dieu khi~n dieu dQ h$ 274

thong dien

6.4. Nhung dirih huang ph at tri~n cua h$ thong dieu 276 khi~n va thong tin dien luc

Chu'dng 7 CHUYEN 001 Tl10NG TI,! - SO CUA cAc O~I Ll1QNG 287 OAU vAo vA LQC TIN HI~U SO

Chu'dng 8 8.1. 8.2. 8.3. 8.4. 8.5. 8.6. 8.7.

PHl} Ll)C

TAl LItU THAM KHAO

7.9. 7.10.

7.1. 7.2. 7.3. 7.4. 7.5. 7.6. 7.7. 7.8.

Khai riiern co ban

BQ 19C tin h ieu tuorig tu

Chuyen d6i tin hieu tucng tv: - so ( AID ) Hisu chinh

Xli ly tin hieu so

T6ng hop cac b9 19C voi xung dap ling vo han T6ng hop cac bo 19C vdi xung dap ling hiiu han Bi~u di~n bien d<lu vao bang cac th anh ph an tr uc giao cua n6

'I'ucng quan so

Cac bQ 19C th arih ph an doi xun g

cAc THUAT ToAN sAo v~ so

Gi di th ieu chung

Phe p do bien dQ cua tin h ieu hinh sin

Do cac th anh phan tac dung va ph an khang Phep do cong suat

Do khoarig each theo phucng phap so Do t<ln so bang phuorig ph ap so

Cau true 16 gich cua ro le so

287 288 289 291 294 297 301 315

318 319

323

323 324 333 338 341 354 359

369

421

Phon mo dou

LejI NOI DAU

Hie'u biet ve' nhiing hu hong va hien. tucng khOng binh thuang c6 the' xay ra trong h¢ thong dien. cung vdi nhiing phuong pluip va thiet bi bao v¢ nhiim. pluit hien. dung va nhanh ch6ng each. ly ph/in. tli hzt hong ra khoi h¢ thong, canh. bao va xli lj khiic phuc che'd9 khOng binh. thuang la truing hien. thuc quan trong cua ky su nganh. h¢ thOng dien.

So uoi gido trinh " Btio v¢ role trong h¢ thOng di¢n " cua cung tac gia dii duoc xu/it ban va uii ban nhieu. lan truac ddy, cuon sach. " Bao v¢ cdc h¢ thong di¢n t t dztcjC gidi thieu txti ban doc lan nay c6 n¢i dung va b6' cue thay do'i co ban.

Ngoai pluiti md dau, sach. g6m ba pluin. ldn:

Ph/in. thu nluit: Gun thieu nhiing van de' chung ve' bao v¢ cdc h¢ thOng dien, trong d6 t6m tcit phuang phap tinh toan cdc che'd¢ hu hong va lam vi¢c khOng binh thuang cua h¢ thong, mo ta nguyen lj lam vi¢c va chuc nang cdc ph/in. tli chinh trong sa d6 bao v¢, nguyen lj do luang va phat hien hu hong trong h¢ thoru: dien.

Ph/in. thii' hai: Xem xet vi¢c bao v¢ cdc pluin. tli chinh trong h¢ thOng di¢n bao go'rn: May phat di¢n dong b¢, may bien tip va may bien tip tV ngau, b¢ may phat di¢n - may bien tip, thanh g6p, d¢ng co dien. cao tip, cdc duang day truyen tai va pluin phOi dien.

Ph6n tlui ba: Gun thieu uiec sli dung ky thuai so'trong btio v¢ va die'u khie'n h¢ thong, dien, trong d6'xem xet vd'n de' chuye'n do'i tuong tv - so' cdc dai luang d&u oao, lex: tin hi¢u so'va cdcthuiit toan btu: V? so:

Stich. c6 the' dztcjc sli dung nhzt tai lieu gido khoa cho sinh vien. nganh.

H¢ thong dien. va tai lieu tham hluio cho dong dao ky su, can b9 nghien cuu, thie: ke'va V9-n luuih. cdc thiet bi btio v¢ trong h¢ thifng dien.

L6n d6u tien. stich. duac gici thieu. cung ban doc vdi n9i dung va b6' c/!-c hoan. toan. do'i mdi chiic hhong trtinli khoi thieu s6t. Ttic gia va Nha xtuit ban chit mong ua hoan nghenh. nhiing j kien dong g6p cua ban doc. Nluiti xet va g6p j xin glii ve': B9 mtm. H¢ thOng dien, Truimg dai hoc Bach Khoa Ha N9i, 49 duimg FJg,i cs Vi¢t - n« N9i.

Tac gid

M.1. KHAI NI~M CHUNG

Nhirng thanh tuu dat ducc trong lich sil phat tri€n nganh cong nghiep dien luc, dac biet trong nhimg narn gftn day, cho phep thiet ke va xay dung cac h.~ thong dien tin cay va kinh te nham dap ung mot each tot nhat nhu cau dien nang ngay cang tang cua xa hoi. Trong su phat tri€n cua cac h~ thong dien luc, cac thiet bi va h~ thong bao v~ dong mot vai tro cue ky quan trong, no dam bao cho cac thiet bi dien chu yeu nhu may phat dien, may bien ap, duong day dh dien tren khong va cap ngam, thanh gop va cac d(>ng co cd ldn ... va toan b(> M thong dien lam viec an toan, phat tri€n lien tuc va bgn virng.

Cac thiet bi bao v~ co nhiern vu phat hien va loai trir cang nhanh cang tot phan til bi s\l co ra khoi h~ thong. Nguyen nhan gay hu hong, su co doi vdi cac phan til trong h~ thong dien rflt da dang: Do cac hien tuong thien nhien nhu bien d<3i thoi tiet, giong bao, d(>ng dflt, lil lut, do may moe thiet bi bi hao man, gia c6i, do cac tai nan ngfiu nhien, do nharn lfin trong thao tac cua nhan vien van hanh V.v ...

Nhanh chong phat hien va each ly phan til hu hong khoi h~ thong c6 th~ ngan chan va han che den rmrc thap nhat nhiing hau qua tai hai cua su co, trong do phan IOn la cac dang ngan mach, Dong dien tang cao tai ch6 su co va trong cac phan til tren duong tu nguon den di€m ngan mach co th€ gay nhimg tac d(>ng nhiet va co nguy hi€m cho cac phan til no chay qua. H6 quang tai ch6 ngan mach neu d€ t6n tai lau co th€ dot chay thiet bi va gay hoa hoan. Ngan mach 12"U cho dien ap tai ch6 su co va khu vue luoi dien Ian can bi giam thap, anh hUdPg den su larn viec binh thucng cua cac hQ dung dien. T6i t~ hen, ngan mach co th€ dftn den mflt <3n dinh va tan ra M thong.

Thidt bi bao v~ don gian nhat duoc sil dung sam nhat trong h~ th~ng di~n la cac loai cau chi hay goi dung hen : cftu chay, Cftu chay la mot "ch6 yeu" dU<;1C tao ra m(>t each co chu dinh trong mach di~n d8 ng~t mach bang day chay khi co dong dien su co chay qua. Cho den ngay nay cftu chay vfin con duoc sil dung rong rai trong hrdi dien phan phoi ( den no kV ) do ket cilu don gian, re tien va lam viec kha chac chan.

Tuy nhien trong cac ludi dien hien dai, doi vdi cac phan til quan trong nhu cac may phat dien, may bien ap cong suat ldn, cac h~ thong thanh gop va duong day tai dien cao ap va sieu cao ap khong th€ dung cftu chay d€ bao v~ duoc vi nhirng nhuoc di€m rilt co ban cua no : Dong tac d(>ng ( chay ) khong chinh xac,

3

phu thuoc van vat lieu va cong nghe che tao day chay; kh6 phdi hop tac dong trong luoi dien c6 diu hinh phuc tap; chi' tac dong mot Ian: thoi gian thay day chay gay mat dien keo dai cho h9 tieu thu; khong th~ thuc hien viec ghep noi va lien dong voi cac thiet bi bao v~ va W dong khac trong M thong.

Thiet bi W dong' duoc dung ph6 bien nhat d~ bao v~ cac he thong dien hien dai la cac role. Role la phien am tU tieng nude ngoai ( RELAIS - Phap, RELAY - Anh, PEnE - N ga ) voi nghia ban d~u cua n6 la phan tv lam nhiern V1,l tu dong chuyen ( d6ng, cit) mach dien. Role aU<;1C dung rat ph6 bien trong nhieu Iinh vue va thiet bi khac nhau: trong bao v~ cac thiet bi dien, trong buu chinh vien thong, tren phuong tien giao thong va he thong dieu khi~n den duong, trong robot va hau nhu tat ca cac thiet bi tu dong, thiet bi dien va dien tv gia dung, trong cac day chuyen cong nghe lien hoan v.v ...

Ngay nay, khai niern role thucng dung d~ chi' mot t6 hop thiet bi thuc hien mdt hoac mot nh6m chuc nang bao v~ va tu dong h6a M thong dien, thoa man nhirng yeu cau ky thuat de ra doi vdi nhiern V1,l bao ve cho tung phan tv C1,l th~ cling nhu cho toan bl) he thong.

M.2. NHlfNG YEU CAU £)01 VOl THIET B! BAo V~ H~ THONG £)I~N

D~ thuc hien duoc cac chuc nang va nhiern V1,l quan trong aa de cap d tren, thiet bi bao v~ phai tho a man nhirng yeu cau co ban sau day: tin cay, chon 19C, tac dong nhanh, nhay va kinh teo

1. Tin c~y: la tinh nang dam bao cho thiet bi bao v~ lam viec dung, chac chan. Nguoi ta phan biet:

- D9 tin cay khi tac dong: ( dependability) duoc dinh nghia nhu " mire dQ chac chan ding role hoac M thong role se tac dQng dung" ( thea dinh nghia cua Hiep hQi ky su dien va dien tv - IEEE C 37. 2 - 1979) va

- DQ tin cay kh6ng tac dQng: ( security) " rnuc dQ chllc chan rang' role hoac M thong role se khong lam viec sai" (IEEE C 37. 2 - 1979).

N6i each khac, dQ tin cay khi tac dong la kha nang bao v~ lam viec dung khi c6 su co xay ra trong pharn vi aa duoc xac dinh trong nhiern vu bao v~, con dQ tin cay khong tac dl)ng la kha nang tranh lam viec nharn d che dl) van hanh binh thuong hoac su co xay ra ngoai pharn vi bao v~ aa dU<;1C quy dinh,

Tren thuc te d9 tin cay tac dong c6 th~ ki~m tra tuong doi d~ dang b:lng tinh to an va thuc nghiern, con d9 tin cay khong tac d9ng rat kh6 ki~m tra vi t$.p hop nhiing trang thai van hanh va tinh huong bat thucng c6 th~ dftn den tac dong sai cua bao v~ khong th~ luong trudc het duoc,

4

D~ nang cao d<) tin cay nen sli dung cac role va h~ thong role c6 ket diu don gian, chac chan, da ducc thir thach qua thuc te sli dung ciing nhu tang cucng mire d<) du phong trong h~ thong bao v~. SO'1i~u thong ke ve van hanh cho thay, h~ thong bao v~ trong cac h~ thO'ng dien hien dai c6 xac suat lam viec tin cay khoang 95 - 99%.

2. chon IQc: la kha nang cua bao v~ c6 th~ phat hien va loai trir dung phan tli bi su cO' ra khoi h~ thong. Cftu hinh cua h~ thong dien cang phuc tap viec dam bao tinh chon 19C cua bao v~ cang kh6 khan.

Theo nguyen ly lam viec, cac bao v~ duoc phan ra: bao v~ c6 d9 chon 19C tuyet dO'i va bao v~ c6 d9 chon 19c tuong dO'i. Bao v~ c6 dQ chon 19C tuyet dO'i la nhimg bao v~ chi lam viec khi su cO' xay ra trong mot pharn vi hoan toan xac dinh, khong lam nhiern vu du phong cho bao v~ dat d cac phan tli Ian can,

Bao v~ c6 dQ chon 19C tucng dO'i ngoai nhiern vu bao v~ chinh cho dO'i tuong ducc bao v~ con c6 th~ thuc hien chuc nang du phong cho bao v~ dlitt d cac phan . tli Ian can,

D~ thuc hien yeu du ve chon 19C dO'i vdi cac bao v~ c6 dQ chon 19C tucng dO'i, phai co su phdi hop gnra dac tinh lam viec cua cac bao v~ Ian can nhau trong toan h~ thong nham dam bao muc dQ lien tuc cung cap dien cao nhat, han che' Mn muc thap nhat thoi gian ngung cung cftp dien.

3. Tac dc?ng nhanh: Hi~n nhien bao v~ phat hien va each ly phan tli bi su cO' cang nhanh cang to't. Tuy nhien khi ket hop vdi yeu cau chon 19C d€ thea man yeu cftu tac dQng nhanh cftn phai sli dung nhung loai bao v~ phuc tap va diit tien.

Role hay bao v~ duoc goi la tac dorig nhanh ( hay con goi la c6 to'c d9 cao) neu thoi gian tac dong khong vuot qua 50 ms ( 2,5 chu ky cua dong cong nghiep 50 Hz ). Role hay bao v~ duoc goi la tac dQng tuc thoi neu khong thong qua khau tre ( tao thoi gian ) trong tac d(>ng cua role. Thong thuong hai khai niern tac dQng nhanh va tac dong tire thoi ducc dung thay the Iftn nhau d€ chi cac role hoac bao v~ co thdi gian tac dong khong qua 50 ms.

Ngoai thci gian tac d(>ng cua role hay bao v~, viec loai nhanh phan tli bi su cO' con phu thuoc VaG to'c d9 thao tac cua may c:lt dien, Cac may ciit dien to'c d9 cao hien dai c6 thoi gian thao tac tu 20 Mn 60 ms (tU 1 Mn 3 chu ky 50 Hz ); nhirng may ciit thong thucng ciing c6 thoi gian thao tac khong qua 5 chu ky (khoang 100 ms d 50 Hz). Nhu v~y thdi gian loai trir su cO' ( thdi gian lam viec

5

cua bao v~ cQng voi thoi gian thao tac may d.t ) khoang tU 2 den 8 chu ky (khoang 4 den 160 ms d 50 Hz ) d6i vdi cac bao v~ tac dong nhanh.

D6i vdi hrdi dien phan ph6i thuong slt dung cac bao v~ co dQ chon 19c tucng d6i va phai ph6i hop thoi gian tac dQng giira cac bao v~. Bao v~ chinh thong thuong co thoi gian khoang 0,2 Mn 1,5 giay, bao v~ du phong - khoang 1,5 den 2 giay.

4 . £><;> nhay: DQ nhay dac trung cho kha nang" cam nhan" su co' cua role hoac M thong' bao ve, no ducc bi~u dien bang M so' dQ nhay, tuc ti so' gifia tri so' cua dai luong vat ly d:ftt vao role khi co su c6voi ngudng tac dong cua no. Su sai khac giira tri so' cua dai luong vat ly dat vao role va ngudng khdi dong cua no cang len, role cang de cam nhan su xuat hien cua su co', hay nhu thuong noi role tac dQng cang nhay.

DQ nhay thuc te cua bao v~ phu thuoc vao nhieu yeu to', trong do quan trong nhat phai k~ Mn : Che dQ lam viec cua M thong ( mire dQ huy dong nguon ), cau hinh cua luoi dien, dang ngan mach va vi tri di~m ng:ln mach, nguyen ly lam viec cua role, d:ftc tinh cua qua trinh qua dQ trong h~ thong dien v.v ...

Tuy thea vai tro cua bao ve rna yeu cllu ve d9 nhay d6i vdi no cung khac nhau. Cac bao v~ chinh thuong yeu cau phai co h~ s6d9 nhay trong khoang tU 1,5 den 2, con cac bao v~ du phong - tU 1,2 Mn 1,5.

5. Tfnh kinh te: Cac thiet bi bao v~ ducc thiet ke va l:ip d?t trong h~ thong dien, khac vdi cac may moe va thiet bi khac, khong phai d~ lam viec thuong xuyen trong che d9 van hanh binh thuong. Nhiern vu chu yeu cua chung la phai luon Iuon s£n sang cho don nhirng bat thuong va su co' co th~ xay ra bat ky hie nao va co nhirng tac dQng chuan xac, D6i vdi cac trang thiet bi dien cao ap va sieu cao ap, chi phi d~ mua sam va l:lp dat thiet bi bao v~ thuong chi chiern m9t vai phan tram gia tri cua cong trinh, vi v~y thong thuong gia ca thiet bi bao v~ khong phai la yeu to' quyet dinh trong lua chon chung loai hoac nha cap hang cho thiet bi bao v~. 0 day b6n yeu c:iu kg thuat da neu tren day dong vai tro quyet dinh, vi neu khong thoa man duoc cac yeu c:1u nay se dftn den hau qua rat tai hai cho h~ th6ng dien,

D6i vdi ludi dien trung, ha ap, vi sO' luong cac phan til: c:1n duoc bao v~ rat Ion, va lai yeu c§.u d6i vdi thiet bi bao v~ khong cao bling thiet bi bao v~ d cac nha may dien IOn hoac ludi truyen tai cao ap va sieu cao ap do v~y can can nhac Mn tinh kinh te trong lua chon thiet bi bao v~ sao cho co th~ dam bao duoc cac yeu cllu ve kg thuat vdi chi phi thap nhat,

Cu6i cung cung c§.n noi them rling, narn yeu c§.u de ra tren day trong nhieu truong hop mau thuan nhau, chang han mu6n co ducc tinh chon 19C va d9 nhay

6

cao can phai sti dung nhiing lcai bao v~ phtrc tap, bao v~ cang phuc tap cang kh6 thoa man yeu cau ve d9 tin cay; hoac nhiing yeu cau cao ve ky thuat se lam tang chi phi cho thiet bi bao v~. Vi vay trong thuc te' can dung hoa d mire tot nhat cac yeu cflu neu tren trong qua trinh lua chon cac thie't bi rieng Ie cling nhu t6 hop toan b9 cac thiet bi bao ve, dieu khien va tu d9ng trong M thong dien,

M.3. co CAU CUA cAc H~ THONG BAo V~

Role lam viec thea tin hieu dien thuong duoc noi vdi h~ thong dien thong qua cac may bien dong dien ( BI ) va may bien dien ap (BU). Chung con duoc goi la cac may bien d6i dai luong dflu VaG hoac cac may bien d6i do luong, c6 nhiern V1,l each ly mach bao v~ khoi dien ap cao phia h~ thong va giarn bien d9 cua dien ap va dong dien cua M thong xuong de'n nhirng tri so chuan d phia thu cap, thuan tien cho viec che tao vasu dung cac thiet bi bao ve, do luong va dieu khien.

Tin hieu dong va ap dua VaG role se duoc so sanh vdi ngudng tac d9ng cua n6 "a neu vuot qua ngudng nay role se tac d9ng " tuc thoi " hoac c6 thoi gian gtii ti~·hi~u di d.t may c:lt dien cua phan tti duoc bao v~. D~ cung cap nang luong cho viec thao tac may dt dien, cho role va cac thie't bi phu tro khac, ngudi ta thuong sti dung ngudn dien thao tac rieng d9C lap vdi phan tti duoc bao ve. Cau true t6ng th~ cua m9y h~ thong bao ve duoc trinh bay tren hinh M.l. Tiep di~m phu MCF cua may cih dien ( hoac cua role phan anh vi tri cua may cat ) c6 kha nang dt dong Ion se ng:lt mach dong di~n cap cho cuon c:lt truce khi tiep di~m cua role trd ve, dam bao cho tie'p di~m cua role khoi bi chay vi phai ng:lt dong dien IOn ( c6 th~ Mn hang chuc ampe ).

Nguyen ly lam viec, chuc nang, nhiern V1,l cling nhu yeu cau va cac thong so ky thuat cua tung loai phan tti va thiet bi trong h~ thong nhu may bien dong dien, may bien dien ap, cac b9 19c thanh phan doi xung cua dong va ap, role va cac thiet bi phu tro, kenh truyen thong tin va nguon dien thao tac se dUQC de cap den trong chuang 2.

Nhirng nam truce day h~ thong hay so d5 bao v~ role thudng duoc t6 hop tir nhieu role va thiet bi rieng le, m6i phan tti hoac nh6m phan tti thuc hien mot chuc nang nhat dinh trong so d6 b8.0 v~.

Ngay nay nhieu nha che' tao role thea du6i muc tieu " m6i doi tuong can duoc bao v~ chi ciin dung m9t b9 bao ve", D~ tang cuong d9 tin cay c6 th~ d~t them met b9 thu hai vdi tinh nang tuong duong nhung heat d9ng thea m9t nguyen ly khac hoac do mot nha san xuat khac che tao.

Nguyen ly du phong nay con duoc ap dung cho mach may bien dong dien va dien ap, cho ngudn dien thao tac va cho cuon dt cua may dt dien (H. M. 2).

7

Thanh gop

May cat dien

Mach dien duoc bao ve

BI- May bien dong

di~n

BU- May bien di~n ap CCh- Cau chi

RL- Role

K- Khoa dieu khi~n

(cat) may eli! di~n MCr Tiep di~m phu ella may elit di~n

CC- Cuon elit ella maYelit.

N- Ngu6n di~n thao tac

CC

_ J

RL

BI, May cat dien
BI1 Mach dien ducc bao v~
.r»; f""" I I
\"./ \"r" I I I
.L MC'2
----0 I
~MC.,
I
I N2
:~ K
CC, .-----1 -
I .1 I + nt--n
I I 'I I I
1 ____ ..J I
N, I
~ - -,1-1 + I
: __ J_": --'--0--

BU .----. BYI 1
-CD-- CChl


~
BY2
,.----,
coo
8

Tin hieu dt Hinh M.1. So d6 eau true ella h~ thong b~1O v~.

Hlnh M.2. So d6 eau true cua h~ thong bao v~ co dl! phonq dli tllng ellang d9 tin cay,

M.4. NHO'NG THONG TIN CAN THIEl" PHl)C vu VI~C Ll,fA CHQN vA. TINH ToAN BAo V~ H~ THONG f>I~N

D~ co th~ lua chon, tinh toan thiet ke, lllp dat va van hanh dung h~ thong bao v~, cac ky su thiet ke, cac nha che' tao thiet bi, cac nha tu van ciing nhu ky su van hanh din biet nhirng thong tin t6i thi~u sau day:

1. Cau hinh cua h~ thong. Thuong dung so d6 mQt soi d~ dien giai cau true va nguyen ly lam viec cua thiet bi bao v~ va so do 3 ( hoac 4 ) soi trong cac chi d§.n lllp rap, dau day d thiet bi va bang dien, 6 sd d6 lllp rap, vi tri cua may cat dien, may bien dong dien va dien ap, bang dieu khi~n va vi tri cua tung role phai duoc chi r6 va danh sO'. Che dQ n6i dat cua trung di~m h~ th6ng cung phai ducc xac dinh.

2. Sa do dau noi cac thiet b] sa cap va t6ng tra cua chung, di~n ap, tan so va thtr nr pha thucng dVQC chi d§.n ngay tren cac han ve ve cau hinh h~ th6ng va cac ban ve Illp rap. Nhirng thong tin nay phuc vu cho viec tinh toan cac che' dQ su cO' cua h~ th6ng ciing nhu tri sO' dat cua role.

3. T6 dau day cua may bien ap luc, may bien dong dien va dien ap cung vdi ty sO' bien d6i cua chung din biet d~ tinh cac trj sO' thu cap cua dong, ap, t6ng trd khoi dong cua role,

4. Yeu cau VEl tlnh toan ng~n mach, D~ bao ve ch6ng su cO' nhieu pha can tinh toan ngan mach ba pha, d~ chong ngan mach cham dat can tinh toan nglln mach mot pha. Ngoai ra d6i vdi cac bao v~ phan ung thea cac thanh phan d6i xung clln tinh toan cac thanh phan dong va ap thu tu nghich va thu tt,i khong tai chi) bi 8t,i cO' va chO dat role bao v~. Tinh toan nglln mach duoc thuc hien cho ca hai che' dQ cue dai va cue ti~u cua h~ thong.

5. Xac djnh thai gian tac dQng toi da cho phep cua bao v~ thea dieu kien 6n dinh cua h~ thong, thea kha nang phat nong cho phep ella trang thiet bi. Thoi gian nay phu thuoc VaG tr] sO' cua dong dien su cO' trong tinh toan ngan mach,

6. Yeu cau ky thu~t doi vdi bao v~: Muc dQ du phong can thiet d~ dam bao dQ tin cay cua h~ thong bao v~, dQ nhay t6i thieu can dat duoc d6i vdi tung loai bao v~ cho tung tinh hu6ng st,i cO' khac nhau.

7. Thong tin va h~ thong bao v~ hi~n hiIu va yeu cau nang cap, rna rQng.

Thong thuong cac cong trinh dien luc ( nha may dien, tram bien ap, thiet bi phan phoi ... ) duoc phat tri~n, rna rQng va nang cap thea su tang truong cua nhu ctlu Slt dung dien va h~ th6ng bao v~ ciing duoc ma rQng va nang cap theo, d~ thiet ke nang cap va rnd rong phai co thong tin d:iy du ve h~ theng bao v~ hien hiiu va nhiing yeu cftu phai dat duoc sau khi nang cap va md rQng.

9

Phon 1

NHONG VAN DE CHUNG

At,....? ..... ., ..... 1'It.' .....

VE BAO VE CAC HE THONG OlEN

• • •

n

Cliuang 1

Tinh toari cac che dQ htr hong va lam vi~c khong binh thrrong cua h~ thong di~n

Nhirng hu hong va che Q9 lam viec khong binh thuong thucng gap trong h~ thong dien la nglln mach, cham Qat hoac cham vo (trong h~ th6ng co trung Qi~m khong noi dat true tiep) , dut day (hd mach) , cac vong day trong may dien chap nhau, qua tai, qua dien ap, mat can bling cong suat tac dung, dao Q9ng dien, mat kich ttl may phat dien, cac hu hong ve co khi trong may ph at v.v ...

1.1. NGAN M~CH

Cac dang nglln mach thuong g:;ip la ( H.1.1):

- N gan mach 3 pha, chiern khoang 2% sO' truong hop ngan mach trong h~

thong:

- Nglln mach 2 pha, khoang 5%;

- N glln mach 2 pha n6i Qat;

- Ngan mach 1 pha, khoang 90%;

- Cham Qat 2 pha tai 2 Qi~m khac nhau.

Phan thea dang thiet bi trong h~ thong dien, ty 1~ hu hong nhu sau:

• Duong day tai dien tren khOng chiern khoang 50% sO' truong hop hu

hong trong he thong:

• Duong day cap : 10%;

• May ciit dien : 15%;

• May bien ap : 12%;

• May bien dang dien, bien dien ap : 2%;

• Thiet bi do luong, Qieu khien, bao v~ : 3%;

• Cac Ioai khac : 8%.

13

Tri so ban dfiu ( sieu qua d9) cua dong ngan mach ((~ ) doi vdi cac dang ngiin mach khac nhau cho trong bang 1.1.

Hlnh 1.1. Cac dljlng ngan mach thlfong g~p :

a. Ngan mach 3 pha _N(3); b. Ngan mach 2 pha (B, C) - N ~2d ; c. Ngan mach 2 pha cham da:t (B, C) - N ~~) ; d. Ngan mach 1 pha (A) - N~); e. Ngan mach 2 pha cham da:t tal 2 di~m khac nhau.

014 ZRN @
m .:..tJ1< I mB
A~
u,
:lIA i1R R :lIRN :lIB
a) fA IV,. N~~~:r
EB
:l2Ai2R R ~2&N Z2B
b) r I V'R NI;:l
c) ZOA iOR R ZORN ZOB
r IVOR I i Nt~o(J

Hinh 1.2. sa do dtmg iii th(f tl! thu~n (a), ngh!ch (b), va khOng (c) d~ xac djnh cac thanh ph~n
doi xCmg c~a dong va ap tal ch6 ngan mach (N) va ch6 d~t I'dle (R). 14

Being 1.1. Cong thU'c tinh dong ngAn mach ban dftu deli voi cac dang ngAn mach khac nhau

Dlilng ngan mach C6ng thltc tinh
Sa pha 1"(3) = 1,1 Udd
fiz,
Hai pha (2) = 1,IUdd
Iii + i21
Hai pha cham dat "(I I) fi (1,1 Udd)
ID' = . . ZI z,
(dong qua d§t) ZI +Zo+-·-
Z2
M9t pha ((1)_ F(1,1Udd)
(dong qua d§t) D -IZ, +Z2 +Zol D~ phuc vu cho tinh toan bao v~ role can biet cac thanh phan dong dien va dien ap tai ch8 dat bao v~ (R) khi xay ra ngan mach trong h~ thong (H. 1. 2).

Cac thanh phan doi xung ( thuan ·1, nghich ·2, khong ·0) cua dong dien tai ch6 d?t role (R) so vdi dong dien tai cM ngiin mach (N) duoc xac dinh thea cong thuc sau:

( 1·1)

trong d6: ZA' ZB - tuong ung Ia tang trd diing tri cua cac h~ thong A va B; Z RN - tang trd doan duong day tit ch6 d?t role den ch6 ngan mach;

i pt - dong di~n phu t3.i chay qua cM d?t role tnrdc khi bi ngiin mach.

Cac thanh phan dOl xirng cua di~n ap tai cM d?t role duoc xac dinh thea cac cong thuc sau:

15

(1-2)

trong d6: U R - dien ap tai ch6 dat role trudc khi xay ra ngan mach,

Thanh phan dong dien thu tt;1 thuan (i'N)' nghich (i2N), va khong (iON) tai ch6 ngAn mach duoc tinh toan thea cac ding thirc trong bang 1. 2.

Bdng 1.2. Thanh phltn d6i xung ciia dong di~n tl,\i ch6 ngl'in mach d6i voi cac dang slj. c6khac nhau

Dang ThuIl!lhu~n Thir II! nghich Thir II! khong
ngan mach i'N i2N iON
Ba pha E
- 0 0
Z,
Hai pha (BC) E E
ZI +Z2 - Z, +Z2 0
Hai pha E(Zo +Z2) -E.Zo -E,Z2
cham dill (BC) ZIZ2 +Z2Z0 +ZOZI Z,Z2 +Z2Z0 +ZOZI ZIZ2 +Z2Z0 +ZOZI
M<)I pha (A) E E E
Zt +Z2 +ZO ZI +Z2 +ZO Z, +Z2 +ZO
o day:
. (ZIA + ZIRN }:lIB . (Z2A + Z2RN }:l2B . (ZOA + ZORN }:lOB
ZI = . . . Z2 = . . . . Zo = . . .
. ZIA +ZIRt-l -!-ZJB Z2A + Z2RN +Z2B ZOA + ZORN +ZOB Chu If: Quan h~ cua cac thanh phan doi Xltng lrong cac cong thuc (1-1) (1-2) va bang 1.2 viet cho pha d!3c bi~t (A). nghia la pha naffi trong dieu ki~n khac voi hai pha kia; chimg han neu ng(m mach mot pha hi pha A la pha b] ngan mach, neu ngan mach hai pha hoac hai pha cham dell lhi pha A la pha khong b] ngan mach,

16

Dong va ap toan phan ella cac pha tai eh6 dat role duoc xac dinh qua cac thanh phan d6i xung ella no nhu sau:

iAR = i1R +i2R +iOR;

U AR = U IR + u 2R + U OR;

. 2 . . .

USR = a U1R +aU2R + UOR;

. '2' .

UCR = aU1R +a U2R + UOR'

} }

( 1-3)

( 1-4)

I Doi vdi truong hop ngan mach ba pha true tie'p ( H.1.3 ) ta co quan h¢ thoi gian ella dong va ap tai eh6 di;it role nhu sau:

Sue dien dong ella nguon :

e(t) = Em.eos(wt + ~ )

trong do: ~ - goc pha ella sue dien d9ng ngudn tai thoi di~m ngan mach, Dong dien tai eh6 ngan mach :

iN ('lo+ T~ CO," -CO'(OO'+"l]

Em trong do: Im = r=====

JR 2 +(w L)2

(1-5 )

( 1-6 )

Vdi R, L la dien trd va dien cam ella mach vong ngan mach :

R = RH + RRN L=LH+LRN

TN - hang so thoi gian ella M thong: TN = ~

a = ~ - aretan[ w~ )

t

I III .e TN cos a - thanh phan m9t chieu cua dong nglln mach; khi a. = 0 thanh

phan nay dat tri so cue dai,

1m.eos( cit + a. ) - thanh phan xoay chieu ella dong ngan mach.

17

Khi a = 0, gia tri tire thoi cua dong ngan mach bang: iN(')=Im[e-';' -cosro,]

( 1·7 )

Tuy thea cap dien ap, t6ng trd cua mach vong ngan mach rna hfing so thci gian tiit dlin TN cua thanh phan mQt chieu co th8 nhanh hay cham. Doi vdi ludi trung ap, TN thuong khoang vai chuc mili giay. 8\1 co m~t cua di~n trd tai cM s1,1 co ( cua h6 Quang dien, di~n trd tiep xuc giua cac day d~n vdi nhau va day d~n vdi dilt ) lam giarn dang k8 TN va tang nhanh toc dQ tiit cua thanh phan mot chieu trong dong dien ngdn mach.

Dien ap d~t tai ch6 ngan mach:

u, (t) = V.[ K ,.e - ,~ cosu -cos«(O' + a+~) 1

trong do:

(COLRN 1

<p = arctan -- .

RRN

( 1·8 )

( 1·9 )

U m.K u.e TN cosa - thanh ph lin mQt chieu trong di~n ap ngan mach, Thanh L L

ph lin nay phu thuoc VaG h~ so KlI. Khi RH = RRN , KlI = ° va thanh phan mQt

H RN

chieu se bi triet tieu. Tren thuc te thanh phiin mQt chieu trong di~n ap ngiin mach chi chiem mQt ty l~ ra:t nho,

l1m.cos (cot + a + <p). thanh phan xoay chieu trong di~n ap ngiin mach, Tren thuc te do su co mat cua di~n dung duong day ( H.1.4 ) nen trong thanh phan xoay chieu cua ap va dong chay qua role, ngoai thanh phan xoay chieu song co ban con Xtla:t hien cac hai xoay chieu b~c cao do mach dao dQng RLC tao nen.

18

e(t)

Hinh 1.3. So do d~ng tr] cho trl1dng hop ngan mach ba pha true tiep.

Hinh 1.4. So do d~ng tri cho tnronq hop ngan mach ba pha tnrc tiep c6 xet den diem dung cua dl1dng day doi voi dat.

Hinh 1.5. So do d~ng tr] cho trl1dng hop ngtm mach ba pha true tiep tren dl1dng day c6 d~t tu di~n bu doc,

LH LRN ,;".A , , .A"

Gia thiet R = R; Ku = 0 va nguon dien ap co dang ( 1-5 ), dien ap qua

H RN

d9 tai cho d~t role c6 dang:

[ L L -f- ] (1 10)

u~(t)=Em IlN cos(rot+P)+ H .e 'cospcos(ro,t) -

LH + LRN LH + LRN

LRN ()

trong do: Em cos rot + ~

LH +LRN

ch6 dat role;

- thanh phan s6ng co ban trong di~n ap tai

19

__ L....:.I!....I -Erne Tp cos~.cos«(j)pt)- thanh phan hai bac cao trong LH + LRN

dien ap tai cho d~t role;

L

T =2~·

p R '

RN

W = p

LH + LRN C.LII·LRN

Gia thiet thanh phan dong dien phu tai truce khi ngan mach rilt be co th~ bo qua, ciing nhu anh huong cua dien trd qua d9 tai cho ng:ln mach len thanh phan xoay chieu cua dong su co la khong dang k~, ta co th~ xac dinh dong dien qua d9 chay qua role co dang:

; R (t) ~ I," [e - T~ 00'" =cosuot + a) - h.e - ;, sin a,i"(oop I)] ( '·11 )

Em

trong do: I =

m w(LH +LRN)

1m.e TN cosa - thanh phan rndt chieu trong dong dien qua d9 chay qua chO d~t role.

1m. cos(wt + a) - thanh phan song co ban trong dong dien chay qua chO

dat role.

Im.h.e Tp sina.sin(wpt)- thanh phan hai bac cao trong dong dien qua

- W

d9 chay qua chf d~t role, vdi h = - .

wp

Til ( 1-10) co th~ nhan thay r&ng, trong truong hop cue han khi ~ = 0, bien d9 cua hai bac cao tit d~n thea ham mil co th~ b&ng bien d9 cua song co ban trong dien ap qua d9 uR(t).

Doi vdi dong dien qua d9 iR(t) VI (0 < (Op nen bien d9 cac hai bac cao luon be hen bien d9 cua song co han.

Nhu tren da noi, khi a = ° tri so ban dau cua thanh phan mot chieu trong dong dien su co dat cue dai con bien d9 cua cac hai bac cao se tien den khOng.

20

Khi a = ~ ta c6 truong hop nguco lai, thanh phan mot chieu bang khong va cac hai bac cao c6 tri so ra't dang k~.

'I'uy thuoc VaG tuong quan giira dien cam L va dien trd R cua mach vong ngan mach rna tfin so cua cac thanh ph fin dao dong tcit dan c6 th~ khac nhau. Doi vdi hroi cao ap va sieu cao ap tfin so nay c6 th~ thay d6i tir vai tram Hz aen vai chuc kHz.

Doi voi cac duorig day c6 dat tu dien bu doc ( H.1.5 ), thay cho thanh phan mot chieu trong dong dien qua d9 chay qua ch6 dat role se c6 cac hai bac cao d.t dan thea ham mil :

;N (,) elm r ,",(w, +a)- N ,",(A' + ~), - T~ 1 0-12)

trong do:

~ = arctan( ~; }

, 2X1 TN =--; wRl

XI =XH +XC+XRN;

RI = RH + RRN

N = cos 2 a + ( ~ ) 2 sin 2 a

A=CDj¥ .

(1-13 )

De dang nhan thay rang, khi a = 0; N = 1 va khi a = 90° ; N = AjCD.

Tuy thea thong so cua h~ thong truyen tai ( mire d9 bu doc, vi trf di~m ngan mach, dien khang d!ing tri cua h~ thong (XH ), tfin so cua cac dao d9ng tiit dan bac cao co th~ bien d6i trong khoang tU 15 Hz den 150 Hz (cho M thong co t~n so danh dinh 50 Hz).

Harig so thoi gian T~ thuong c6 tri so trong khoang tU 100 aen 400 mili giay cho trucng hop ngan mach ba pha true tiep.

Doi vdi cac dang ngan mach cham dat, tfin so dao dong va hang so thdi gian T~ c6 tri so be han truong hop ngan mach ba pha true tiep,

21

1.2. CH~M DAT TRONG LlfOI DleN CO TRUNG DIEM KHONG NOI DAT HO~C NOI DAT QUA CUQN DAy D~P He QUANG

Cham dKt trong ludi dien co trung di~m khong noi dat hoac noi qua cuon dap h6 quang (hoac dien trd IOn) (H.l.6,a) h~u nhu khOng lam thay d6i h~ thong dien ap day cua hrdi dien ( H.l.6, b).

N

c

a)

r - -

B

A

;:;
I
77'lm D
A
/ VAN = VAD
b) / N \ D

c

B VCN = VCD VaN = VaD

.... '---~:r----"'_- V ac '"

ic

c)

Hinh 1.6. Cham dat 1 pha trang h.lOi di~n co trung tinh khong noi dat hoac noi qua cuon d~p ho quang. a) So d6 nguyen Iy; b) H~ thong di~n ap khi 1 pha cham det ; c) Dong di~n khi 1 pha cham dal.

22

HT B G 0 0
XIII' X~II XI))' XOI)
I ! II)
XII I
~XCIl
..,-
I
77n71
1
} ..
0) ,
X III
G liN 1 :
0) }~
X21J
G 12N 1 :
0 },. I
X~II I
~)D J
No
G
Hinh 1.7. M';lng phirc hop dung dEi tinh toan dong sJ,f co khi cham del m(>t pha. Khi cham dB:t m9t pha, trung di~m ( N ) cua luoi di~n se mang dien ap pha so vdi dB:t (D ), cac pha khOng hi cham se mang di~n ap day so vdi d~t.

Dong dien su c6 chu ye'u phu thuoc vao dien dung cua cac phan tu dAn di~n so vdi dB:t XeD ( H.1.6 va 1. 7 ). Gia tri xac l~p cua dong di~n cham dB:t h~ng:

ID == IA ==3IoN == .J3jroCDUdd (1-14)

trong do: Co - dien dung cua cac phan tu dAn dien 80 vdi dB:t.

Dong dien cham dB:t qua d9 co th~ chua cac thanh phan dao d9ng vdi t:in 86 khac nhau. Thanh phan co t:in s6 thB:p hen ( vdi h~ng 86 th(ji gian khoang 10.2 giay

23

va tan so kh6ng vuot qua 1 kHz) d:;ic trung cho qua trinh nap cua dien dung cac pha kh6ng hu hong thong qua cam khang cua nguon dien, Thanh phan co tan so cao hon (vdi hang so thoi gian khoang 10.3 giay va t§.n so trong khoang tu vai kHz Mn hang chuc kHz) d:;ic trung cho qua trinh phong dien cua dien dung pha bi cham dat. Bien dQ cua cac thanh phan dao dong nay co th~ cao hon mQt vai l§.n so vdi bien dQ cua thanh phan co ban trong che. dQ xac lap.

Dao dong cua dong dien cham dat co th~ gay qua dien ap qua dQ tren cac pha kh6ng bi cham ( co th~ dat Mn 3,5Uphn ) lam ph6ng dien tren cac pha nay va dan den ngan mach nhieu pha.

Doi vdi ludi dien co trung di~m noi dat qua cuon dap h6 quang ( Petersen) th6ng thuong nguoi ta chinh cho dien cam cua khang dien LK d che' d(> cong hudng, nghia la:

(1-15 )

Khi ay dong dien chay qua ch6 su co chi con lai thanh phan tac dung:

(1-16 )

trong do: Ra - dien trd tac dung cua cuon Petersen.

Thuong thi:

IRD '" (0,03"," 0,1 ) 1m

(1-17 )

va dong dien chay qua ch6 cham dat he hon tri so tl,t dap tih cua h6 quang nen h6 quang kh6ng phat sinh tai noi bi cham dat. Vi vay cuon Petersen ducc nhieu nude s11 dung trong ludi trung ap d~ han che' hau qua cua cham dat mot pha. Voi cac ludi trung ap co t6ng chieu dai duong day Ion hoac ludi cao ap, tri so dong dien thea (1,17) co th~ vuot qua ngudng tl,t dap t1it cua h6 quang ( khoang chirng 30 A) nen viec sU: dung cuon Petersen khOng con phat huy duoc tac dung.

1.3. OUT DAy ( HO~C HO M~CH ) MOT PHA

Thuc te'v?n hanh he thong dien cho thay, co th~ xay ra truong hop hd mach mot hoac hai pha do dut day (tl,lt leo ) hoac dau tie'p xiic cua may dt dien bi hd, gay nen che d(> van hanh kh6ng toan pha trong h~ thong. Thuong g:;ip nhat la che' d(> dirt day mot pha.

6 che' d(> van hanh kh6ng dll ca ba pha se xuat hien che d(> kh6ng can bang va thanh phan dong dien tlnr tu nghich chay vao cac may dien quay, tao nen tU

24

thong thu tu nghich quay nguoc chieu voi rotc voi toe dQ tucng dOi bang 2 l~n toe dQ dong bQ. V$.n toe cat rotc nlt IOn nay lam xuat hien trong than roto va cuon day roto dong dien cam ling rat IOn dot nang rotc va stato ella may dien quay.

Bien dQ ella thanh phan thu tu nghich trong dong dien stato ella may phat dien dong bQ phu thuoc VaG cau hinh ella h~ thong dien. Vdi trucng hop ducng day truyen tai don tren hinh 1.8,a, thanh phan dong thu tu nghich co th@ xac dinh thea so do phuc hop tren hinh 1.8,b. Khi dut pha A va may bien ap co t6 dau day Y/~-ll, ta co:

',' (.l;+.l~).(.l~+.l~)e-j300

I = -I " '" " '" " '" '. '" " '",

(Z1 + Z1 )(Z2 + Z2 + Zo + Zo) + (Z2 + Z2 )(Zo + Zo)

trong do:

. E' -E"

[= " '"

ZI +ZI

Z; =ZIP +ZJB +Z;o; Z~ = Z2P + Z2B + Z~o ; z, = .lOB + .l~D .

Z~ =Z~o +aZ1H;

z; =Z;o +aZ2H ;

Z~') =Z~'>D +aZOH'

( 1-19)

( 1-20 )

} }

( 1-21 )

( 1-22 )

Thanh phan dong thu tu nghich i~ chay VaG may phat dien ( H.1.8,b ) bang:

. , . . '300

" E Zoe-J

[1 = ", " " " ',',

- ZIZ2 + ZIZO + Z2Z0

MQt so truong hop dut day, d~u day dftn hi dut roi xufing dat gay nen su co phuc hop: vua dut day vua cham dat. So d6phlie hop di tim dong su c6 ducc ke't hop tU cac so d6 dung d@ tinh nglln mach va dung d@·tfnh dut day.

D@ lam vi du, tren ( H.1.9 ) trinh bay quan he giira thanh phan dong thir tu nghich (trong h~ don vi tuong d6i 12*=12/ Iddp) chay qua may phat dien vdi vi tri di@m su e6 tren duong day ( qua ty s6 flO / Z 1O - trong do flO - t6ng trd thu t\1

( 1-23 )

thuan tir d<lu duong day den di@m su c6).

Thong so cua cac phan tli cho vi du tren H.1.9: May phat dien cQ c6ng su;1't 400 MW, dudng day 400 kV co chieu dai 100 km, Xet 2 truong hop su c6:

2G

P 13 D HT
8~ I 1"1 a

.' ~U ." . ±
~ ::-'n
i I
E' t I
:: E" t
:l2P :l2B ., I ~U I .
~_2~
r-= i2
:los .' I ~U I '" .
r io ~-"=
10 a)

b)

Hlnh 1.8. E)(rt m(>1 pha tren du'ang day truyen lsi (a) va so do d~ng tr] phirc hop (b).

1,5

<, i'< - Dlit dft + ngan mach
r--

1 - D(rt da :l;
,/
ZI 1.0

0,5

o

0,2 0,4

0,6

0,8 1,0

Hinh 1.9. Dong Ih(f II! ngh!ch chay vao may phat di~n:

1) Khi d(rt 1 pha; 2) Khi veta d(rt day veta ngtm mach 1 pha ;

26

t.s
100
50

20

10
5

2 12
D
D 1 Idd
0,1 0,2 0,5 1 2 5 10 Hlnh 1.10. Thai gian qua lsi cho phep I~eo dong Ih(f II! ngh!ch va hang so qua lsi Kp .

1) Dut day 1 pha;

2) Vua dut day 1 pha vua ngiin mach 1 pha.

Trong truong hop dirt day 1 pha, tri so dong dien thir tu nghich khong phu thuoc vao di~m su co va be hen nhieu so vdi dong dien danh dinh cua may phat dien, Trong trucng hop nay thong so cua dudng day tai di~n khong anh huong dang k~ den tri so cua dong dien su co th.(t tl,1 nghich,

Nguoc lai, doi vdi truong hop vira dut day, vua ngan mach, thong so cua duong day tai dien va vi tri su co c6 anh huong IOn de'n tri so cua dong dien thir tu nghich (dudng 2 tren H.l.9).

Thoi gian qua tai cho phep thea dong dien thu tu nghich doi vdi may phat dien duoc xac dinh thea bi~u thuc:

(~)2 t = Kp;

iddP

trong d6: K, la mot h~ng duoc xac dinh thea cac thong so thie't ke' va h~ thong lam mat cua may phat di~n. Thong thuong Kp c6 tri so trong khoang tu 2,5 de'n 60 giay; gidi han dudi ap dung doi vdi cac may phat dien c6 cong suat Ion ( 600 . 1500 MW ).

(1·24 )

Tren H.l.10 trinh bay quan h~ giua thoi gian qua tai cho phep ( t, s ) thea tri so ( tucng doi) cua dong thu tl,1 nghich 02/ IddP) doi vdi may ph at nhiet dien c6 hang so Kp khac nhau ( 2,5 . 7 va 20 ). Thuong thi khi dang phat cong suat danh dinh, neu bi hd mach mot pha, dong thu tu nghich trong hai pha con lai c6 th~ tang de'n 57% dong dien danh dinh.

1.4. cAc VONG DAy TRONG MAy {)leN CH~P NHAU

Cac vong day trong may dien (may phat dien, may bien ap, dQng co dien ... ) c6 th~ bi chap nhau d mQt pha nao d6 hoac d cac cuon day song song trong cung mot pha. Nguyen nhan lam cho cac vong day chap nhau la each dien bi hong do tac dQng co gidi tir ben ngoai hoac set danh,

1.4.1. Doi vdi may phat di~n dong b9

Hu hOng each dien thuong lam cho cac vong day cham nhau hoac cham ra than may. Dong dien trong cac vong day bi chap c6 th~ dat tri so rat IOn lam hong cuon day. Trong may phat dien vdi cuon day stato c6 hai nhanh song song trong mot cuon day kep, khi c6 m9t so vong day chap nhau, suc dien dQng cam irng trong hai nhanh se khac nhau tao nen dong dien can bang chay quan trong cac mach vong su co, tlot n6ng cuon day va c6 th~ gay hu hong nghiern trong

27

(H.l.ll,b). Cac vong day chapnhau trong ranh than stato cua may phat dien thuong chi xay ra d6i vdi cac may phat co cong suat vua va nho, d cac may ph at nay trong mot ranh nguoi ta co th~ d~t nhieu thanh dftn thuoc cac yang day khac nhau. 0 nhfing may phat dien cong suat Ion trong moi ranh thuong chi d~.t mQt thanh dftn (r6ng, lam mat tU ben trong) vi va,y kha nang cac yang day bi chap nhau chi xay ra khi each dien bi hong d hai ranh khac nhau hoac cac yang day d phan ngoai than stato bi chap nhau (d vanh n6i giua cac thanh dfin vdi nhau).

Ve ly thuyet cling co th~ xay ra ngiin mach nhieu pha trong cuon day stato cua may phat dien d6ng bQ, tuy nhien th6ng ke thuc te' cho thay rat it xay ra trudng hopnay. Tinh toan dong dien su cO' cho truong hop cac vong day chap nhau hoac ngiin mach nhieu pha trong cuon day stato rat phirc tap.

6 cuon day roto (cuQn kich tir) cua may phat di~n d6ng bQ co th~ xay ra truong hop cham dat mQt di~m hoac hai di~m ( H.1.12 ). H~ th6ng kich tu cua may phat dien d6ng bQ thuong khong co di~m n6i dat nen khi co mQt di~m cham dat (cham than roto) (H.l.12,a) may phat di~n vfin co th~ tiep tuc lam viec, Tuy nhien khi xay ra cham dat di~m thu hai (H.1.12,b) mQt phan cUQn day kich tu bi n6i tiit, dong dien qua cM each di~n bi danh thung co th~ rat Ion lam hong cuon day va phan than roto ch6 bi su cO'. Ngoai ra co th~ dfin de'n mQt sO' hau qua xau khac nhu:

Dang dien trong mach kich thich tang cao ( do mQt phan cuon day roto bi ngan mach );

Tu trudng cua roto se bi mea lam cho song dien ap do may phat tao nen khong con dang hinh sin va may bi rung;

Tu thong khong d6i xirng lam cho true may bi tU hoa;

Dang di~n chay trong than roto co th~ khep mach qua 6 true va gOI da co th~ lam hong cac bQ phan nay va trong mQt s6trudng hop co th~ anh hUdng de'n ca tuabin.

1.4.2. eoi v~i may bien ap

Cham chap cac yang day trong may bien ap co th~ xay ra do qua di~n ap khi quyen hoac each dien bi gia coi. Dang di~n su cO' chay trong mach yang bi chap co th~ Ion gap nhieu llln dong di~n danh dinh cua may bie'n ap tuy thea sO' yang bi chap (H.l.l3 ). Dang dien nay tao ra nhirng xung luc Ion xo dfty cac yang day cua may bien ap va trong nhieu trudng hop co th~ lam hong cuon day. Bao v~ qua dang dien d~t d may bien ap thuong kh6 phat hien su cO' chap cac vong day, vi thea quan h~ can bang sue tU dQng, dong dien pha su cO' co th~ tang len khong dang k~ so voi tri sO' danh dinh, Tuy nhien su cO' cac yang day cham

·28

nhau co lien quan den thay d.3i ap suat ella dau ( do luc dien dong khi cac yang day bi xo d:'lY tao nen, do 110 quang tai eho cham chap lam dau boe hoi ... ) hoac lam eho nhiet dQ dau tang eao, khi ay role khi hoac role qua nhiet co tht tac dong cat may bien ap ra khoi h~ thong.

Cling tuong tu nhu vay doi voi cac st;l co cham chap yang day ella khang dien eao ap cong suat Ion ngarn trong dau.

a)

b)

B

rvVY'"V"I-- __ C :-WP~

Hinh 1.11. Cham chap cac vonq day trong mach state may ph at dien d6ng bo vai cuon day don (a) va cuon day kep (b) .

b)

+

A

B

Hinh 1.12. Cham dat 1 di~m (a) va 2 di~m (b) trong cuon day r6to may phat diEm d6ng be?

A

~a

,--WN-..J I I

rY"Y'YV\..___ b

B

c

rY"V'v'"V"\._ __ c :- Wp--:

Hinh 1.13. Cac vonq day chap nhau trang may bien ap .

29

1.5. QUA TAl

Cac thie't bi dien thuong bi phat n6ng qua muc cho phep do dong dien tang cao lau dai qua gidi han quy dinh, hoac h~ thong lam mat kern hieu qua hoac khong hoat dQng. D6i vdi cac may di~n quay, cfin dac biet quan tam de'n hien tuong qua nhiet dQ do anh hudng cua dong dien thu tu nghich xu{(t hien trong cac che' dQ tai khOng d6i xirng, nglln mach khong d6i xung hoac v~n hanh khong toan pha (dut day, xem muc 1·3).

May dien quay c6 cong suat cang IOn kha nang chiu qua tai theo dong dien thu tl,1 nghich (tinh trong h~ don vi tuong d6i) cang thap,

DQ tang nhiet 8 cua mot vat th~ d5ng nhat gay nen bdi nguon nhiet Q c6 th~ bi~u di~n bAng phuong trinh can bdng nhiet sau day:

( 1-25 )

trong d6: Q.dt - nhiet IUCJng phat ra bdi nguon nhiet; C)d8 - nhiet IUCJng tich tu - trong v~t th~; C28 dt - nhiet IUCJng tieu tan ra moi truong,

Tu (1-25) nhan duoc loi giai:

( 1-26 )

trong do:

Q

8ma)( =c 2

C1 T =t C

2

- nhiet dQ gidi han Ion nhat;

- hang s6thdi gian v~ nhiet cua vat th~;

- cac h~ sO' tinh de'n kha nang tich tu nhiet va toa nhiet cua v~t thl

DQ_tang nhiet 8 do dong dien tai I gay ra bang:

( 1-27 )

trong d6:

Scp - nhiet dQ lam viec hiu dai cho phep cua v~t th~; lcp - dong di~n tai lau dai eho phep,

Nhiet dq lam viec lau dai cho phep 8cp se dat duoc sau khoang thdi gian gidi

30

1·28 )

DQ tang nhiet t6'ng cho phep khi co xet den nhiet dQ rnoi truong 90:

H" ~eo +em.{_,- ;, 1

Thoi gian gidi han tgh d~ dat den nhiet dQ cho phep 9cp: 1

( 1·29 )

tgh =Tt,P.n 1_[1_~)[Icpl2

9cp I

So sanh dQ tang nhiet cua vat th~ d~n dien khi khong xet va co xet den nhiet dQ cua moi truong xung quanh 90 tren H.1.14 ta thay, thoi gian gidi han trong truong hop co xet den 90 he hon, Nhiet dQ moi truong 90 cang cao, thdi gian cho phep qua tai cang thap,

( 1·30 )

1.6. MAT CAN BANG CONG SUAT TAc DVNG TRONG H~ THONG DI~N

Trong che dQ van hanh binh thudng, neu bi) qua t6n that cong suat trong truyen tai va phan pho'i bao gid ta cling co can bang cong suat tac dung giua ngudn dien va phu tai, trong do cong suat cua ngudn bao g6m cac ngutin nQi tai va nguon tit ngoai h~ tho'ng vao (ho~c tiii ra khoi h~ thong ).

Ch£ng han do'i vdi ludi dien tren hinh 1.15 ta co:

. V{ji HTD A: PA - PT = PptA

. V{ji HTD B: PB + PT = PptB

trong do: P A, PB • tuong Ung la cong suat phat cua cac nguon nQi tai tirong img; PT· cong suat truyen tiii tit h~ tho'ng A den M tho'ng B;

P ptA, P ptB • tirong ling la cong suat phu tai cua h~ tho'ng A va M thong B.

Khi su co' duong day truyen tai, mat lien M giua 2 h~ thong A va B, ta co:

PT= 0

P A> P ptA: h~ tho'ng A thira cong suat tac dung. P A < P ptB: h~ tho'ng J3 thieu cong sua:'t tac dung.

31

D6i vdi he thong thua cong suat tac dung, t6c dQ quay cua tuabin va roto may phat dien se tang len keo thea viec tang tlin so' cua he thong, din tien hanh cac bien phap chong vuot t6c cua tuabin hoac d.t bdt cac may phat dien ra khoi h~ thong.

D6i vdi h~ thong thieu cong suat tac dung, t6c dQ quay cua tuabin va roto may phat dien se giam xuong keo thea viec giarn tfin so cua h~ thong, Mire dQ giarn tfin so' phu thuoc vao nhieu ye'u to:

1) LU<;1ng thieu hut cong suat ~p = P pt - P so vdi cong suat t6'ng P cua cac ngudn con dang hoat dQng trong h~ thong;

a)

8

b)

8

8cp-t---....,..."7"I I I I

I

I

I

I

~) --------+------------------

) ) )

t

Hinh 1.14. £>9 tllng nhiet cua vat th~ dan di~n khi khong xet (a) va co xet (b) den nhi~t d9 cua moLtrllang xung quanh 8 0 .

PB

-

Hinh 1.15. Can bang cong sufit tac dunq trong h~ thong di~n (be qua t6n that ):

PA-Pr=PPIA PB + Pr = PPIB

32

2) T6ng mornen quan tinh cua ta"t ca cac may dien quaycua h~ th6ng vua bi tach ra, mornen nay duoc dac trung bang hang sO' quan tinh H bi~u thi m6i tuong quan giua dong nang va cong' suat bi~u kien cua cac maydien quay. Tri so thuong gap cua H:

- Voi may phat thuy dien H = 1,5 - 5,5 giay;

- Voi may phat nhiet dien H = 2 - 10 giay:

- Vdi may phat nho (rihiet dien ) dung trong cong nghiep H = 3 - 4 giay,

Gidi han tren cua H ap dung cho cac may phat co cong suat be.

3) H~ sO' giam phu tai K, d(tc trung cho hieu ung tl,t giarn cong' sua"t tieu thu cua phu tai khi giarn tiin sO' dong dien, thuong xay ra d6i vdi cac loai d(\ng .cd keo born, quat v.v ...

4) Luong du phong quay (nong) cua cong suat nguon trong M thong va tac dong cua may dieu chinh t6c d(\ quay cua tuabin.

Hai yeu to' dllu tien xac dinh mire d(\ suy giarn ban dllu cua tlln sO' (hay thuong goi la gradient cua tlln s6tq_i t = 0):

d f(o) t.P

di=- 2H fdd

( 1-31)

trong do: fdd - tlln s6danh dinh cua h~ thong,

Cac yeu to' con lai ( h~ sO' giarn phu t8.i Ko , du phong quay va anh huong cua may dieu t6c) xac dinh rmrc d(\ (kha nang) duy tri tlln sO', tire di~n bien tiep thea cua tlln s6. Neu h~ thdng khong con du phong quay va rmrc d(\ thieu hut cong suat IOn co th~ d~n den hien tuong thdc tan s6' ( tlln sO' bi sup d6 do ph an ung day chuyen cua cac d(\ng co trong h~ th6ng dien tl,t dung lam suy giarn nang luc phat cua cac nguon dien con dang lam viec trong h~ thong, gay thieu cong suat tac dung tram trong them, lam cho qua trinh giarn tlln s6khOng th~ ngan chan duoe).

Hien tuong thac tlln sO' va tan rii h~ thong chi co th~ duoc ngan chan bang giai phap sa tluii phu tdi theo tan s6' d~ lap lai din bang cong suat d rmrc thap hen trong he thong.

.. A" A' _" .,.... A'

1.7. DAO DQNG DII;:N VA MAT ON D!NH CUA HI;: THONG

1.7.1. Van de c5n djnh cua hE} thong diE}n

On dinh la kha nang cua h~ thong khi co nhung nhieu loan nho hoac IOn co th~ giu duoc nhfing thong sO' binh thuong tai cac nut cua M thong, Phan biet 6n dinh. tinh. va 6n dinh. d(mg.

33

- On dinh tinh la kha nang cua h~ thong co th~ trd vg lai che di;> vdi cac thong so ban dllu khi xay ra nhiing nhieu loan be trong h~ thong. Vdi cac h~ thong dien phuc tap, viec danh gia kha nang dam bao fln dinh tinh chi co th~ duoc thuc hien tren cac mo hinh tinh toan: mo hinh so hoac mo hinh ghep (so + tuong tu ).

Gidi han fln dinh trnh cua cac duong day truyen tai hoac cua ca h~ thong khu vue duoc danh gia tuong ling vdi che' di;> tai cong suat cue dai vdi cac dieu kien bat lei vg thanh phan thiet bi, cau hinh cua h~ thong, dieu kien van hanh cua nha may dien v.v ... Gioi han fln dinh tlnh dude xac dinh bftng phuong phap lam nang dlln che di;> lam viec cua h~ thong de'n nhfing gidi han co th~ xay ra trong digu kien van hanh thuc te' bang each:

• Tang phu tai chung cua h~ thong tai cac nut ludi dien,

• Phan bol?i cong suat phat giiia cac nguon dien,

• Giarn thap dien ap d cac nut cua ludi di~n .

Cac giai phap chinh d~ nang cao gidi han 6n dinh tinh cua h~ thong bao g6m: stt dung cac bi;> tu di;>ng digu chinh dien ap tac di;>ng nhanh d cac may phat dien d6ng bi;>; han che kha nang tut dien ap tai cac nut chinh cua h~ thong; han che' goc lech pha giGa roto cac may phat dien lam viec song song; bu doc dien khang cua cac duong' day truyen tai; stt dung thie't bi tt,1 di;>ng sa thai phu tai thea tlln so; dam bao du luong du phong cong suat phan khang trong h~ thong; xay dung cac tram d.t trung gian tren nhiing duong day dai co hai hoac nhieu mach ...

- On dinh di;>ng cua che' di;> h~ thong di~n Ia kha nang cua h~ thong khi chiu tac di;>ng cua cac nhieu loan ngiin han, xay ra de)t nge)t vdi bien de) IOn co th~ trd ve lai che di;> xac l~p vdi nhirng thong so che' di;> d cac nut glln voi cac tri so binh thuong, Phan biet hai loai 6n dinh de)ng: 6n dinh. di)ng dc5ng bi) va o'n dinli di)ng to'ng hap.

Khi M thong giG duoc o'n dinh. di)ng dc5ng bi), roto cua cac may phat dien se co nhiing dao d9ng tiit dan, bien d9 cua goc lech tuong doi giG a cac true roto khong vuot qua 120 -150° dien, dien ap tai cac nut phu tai co th~ khoi phuc lai tri so binh thuong hoac glln binh thuong,

Khi h~ thong giG duoc o'n dinh. di)ng tong hcJp co th~ xay ra che'de) dao de)ng khcng d6ng be) ( dao d9ng di~n ) trong thdi gian ngiin sau do h~ thong lai tai a6ng b9 trd lai,

Trong qua trinh dao de)ng dien, cac phu taichu ye'u khOng bi mat 6n dinh, sau khi tai d6ng b9 dien ap tren phu tai khoi phuc lai tri so gAn binh thuong.

34

H~ thong tu dong dieu chinh kfch tu cua may phat dien va dieu chinh to'c dQ cua tuabin c6 anh hudng quan trong den 6n dinh dQng cua h~ thong.

DQ du tru ve 6n dinh dQng duoc xac dinh dO'i vdi nhitng loai su co' rna M thong con c6 th~ chiu dung duoc va khOng lam rna"t 6n dinh cua h~ thong. Trong cac loai ngan mach thi ngiin mach ba pha g~n nha may dien ldn, hoac cac trung tam phu tai IOn chua nhieu loai dong co d6ng bQ hoac khOng d6ng bQ duoc xern la loai su co' nguy hiem nhat, ke Mn la cac loai ngan mach hai pha cham da"t.

D~ tinh toan 6n dinh dQng, nguoi ta thuong dung phuang phdp dien. tich. hay phuong phap cdc hhodng thiti gian noi tie'p.

Trong phuang phap dien. ticli ngudi ta can bang dien tfch gia to'c 81 (H.1.16,b) (khi rno men co cua tuabin IOn hen mo men ham cua cong suat dien ) vdi dien tich ham to'c 82 (khi ngucc lai: mo men co be hon rno men dien ), tU d6 xac dinh g6c ciit gidi han. 0c.gh va qua do xac dinh thiti gian cdt gidi han dO'i vdi phan tlt su co' ( H.1.16 ).

G6c ciit gidi han Oc,gh va thdi gian tc,gh du(lC de djnh theo cac bi~u thuc sau:

( 1- 32 )

2Tj(OCgh -00) ISOO,Pa

(1- 33 )

trong do: Po - cong suat truyen tai;

P II pili, " dai di h h h'" d' ,',

Ill' III - cong suat cue ai xac In c 0 cne uo su co va sau su

cO' theo bi~u thuc:

EA·EB

P = sino,

X~

vdi EA, EB - tuong ung la sue dien dQng d~ng tri cua cac ngudn dien;

o - g6c lech pha giita cac vecto EA va EB;

x~ - t6ng trd giira cac ngu6n.

Cong suat dien cue dai duoc xac dinh ung vdi truong hop 0 = 900 (sin 0=1).

( 1- 34 )

P = _E_A_' E_B,m X

~

(1- 35 )

35

b)

E\

c)

p

S 1 : Dien tieh gia toe S2 : Di$n tich ham

P,~

pili _

'"

pll

m

8",

1t 8

Hinh 1.16. Tfnh toan 6n d!nh d9n9 biimg phU'dng phap di$n Uch:

a. So do mach tai di~n; b. So do thay the; c. £)~c tinh truyEin tai khi thay d6i che d9;

I. Sinh thuang; II. SI! co (ngan mach tren rnot duong day); III. Sau 51! co (cat met duong day)

Trong bi~u thuc ( 1- 32) don vi cua cac dai luong duoc tinh trong M c6 ten:

P(MW), 8 (radian); con trong (1-33) cac dai luong T, ; tva 8 trong h~ don vi c6 ten: Tj va t ( giay ); 8 ( radian dien ) con c6ng suat tinh trong h~ don vi tuong doi:

36

p{)* = Po (MW)/ Scb (MVA). Harig so quan tinh Tj ciing duoc quy d6i vg cong suat co ban Scb:

S

T. =Tdd ~

J J S

cb

Trong phuong phap cac hhoang thai gian n6'i tiep, toan he;> qua trinh qua de;> lam thay d6i g6e lech pha 8 duoc ehia ra thanh nhieu khoang thoi gian ~t, trong d6 luong thay d6i cong suat ~P duoc xem nhu khong thay d6i.·

Vdi tung khoang thoi gian ~t, tinh de;> thay d6i ella g6e lech pha rotc M va xay dung quan h~ 8(t). Khoang thoi gian ~t thuong chon khoang 0,02 - 0,1 giay, Neu 8(t) e6 xu huang giarn dan (hoac dao dong r6i tiit dan ) thi h~ thong se 6n dinh dong. Ne'u 8(t) tang vuot qua gidi han 3600 dien (thanh nhieu ehu ky 3600 dien) chung to h~ thong mat 6n dinh dong.

Doi vdi cac h~ thong dien phuc tap, viec nghien cuu 6n dinh de;>ng ciing nhu 6n dinh tinh dB. n6i tren, thuong duoc tien hanh tren rna hinh so hoac rna hinh ghep,

D~ tang kha nang 6n dinh de;>ng ella M thong e6 th~ dung nhieu bien phap nhu thay d6i ehe' de;> van hanh h~ thong ( tang Q d cac nha may dien xa h~ thong, giarn P d cac nha may dien xa h~ thong ... ); tang nhanh toe de;> 10l;1i trir ngan mach; tt;l de;>ng d6ng nhanh trd lai cac ngu6n dien ( TDL nhanh ); tang quan tinh co ella cac t6 may, sa thai nhanh phu tai, ham dien ...

1.7.2. Dao dQng di~n

Khi xay ra nhiing bien dong IOn ve cong suat trong M thong, cac vecto sue dien de;>ng e6 th~ e6 toe de;> quay khac nhau va khac vdi toe de;> d6ng he;> gay nen hien tucng dao d9ng ella dong dien va dien ap trong h~ thong, hien tuong nay duoc goi la dao dong dien ( Power Swings hay System Swings)

Doi vdi vi du tren hinh 1.16,a, gia su I E A I = I EB I = E.

-<:

Khi xay ra dao de;>ng (OA *" (OB *" (Odb ; g6e lech pha 8 = (E A ,EB) se bien d6i

thea thoi gian, khi 0 > 1200 thuong khong con kha nang giu d6ng b9 (out-of-step system swing), 0 se thay d6i thanh nhieu ehu ky 3600 •

Ne'u dung tren vecto E A nhin su chuyen de;>ng tuong doi ella vecto EB so vdi E A ta thay, mut vecto EB se ve nen quy dao hinh tron vdi tam d goe vecto EB va MnkinhlEBI (H.1.17a).

37

S\11~eh pha ella EA va EB tao nen dQ lech sue di~n dQng ~E I~EI=IEA -EBI=2ESin%.

( 1- 35 )

trong d6: 8 = ( WA - WB )t = wst

( 1- 36 )

vdi Ws = ( WA - WB) - t6c dQ truot.

Dien ap tai mdt di~m R bat ky tren duong day AB neu nhin tU EAse bang' (H.1.17,b):

( 1- 37 )

trong do: icb - dong dien can bang' ( hay dong dien dao dQng ) duoc xac dinh:

licbl=I~~I=~~ (1-38)

Dong can bang se dat dU<;IC tri so' cue dai khi 8 = 180° va bang 0 khi 8 = 0°. Tri I.SO ella dong can bang cue dai (Icbmax = ~:) co th~ VU<;It qua tri so' dong ng~n mach ba pha khi co su co tren duong day.

o di~m giua t6ng trd ella h~ thong khi 8 = 180° dien ap se bang 0, ta goi la tam dao a9ng T hoac tam ai~n ella h~ thong (H.1.17).

Tri so cue ti~u UminR ella dien ap tai me?t di~m bat ky tren dUdng day narn tren duong cheo n6i hai mut vecto EA va EB khi 8 = 180°.

Tu cac d6 thi tren hinh 1.17 ta nhan thay:

• Khi xay ra dao dQng tren duong day xuat hien dong can bdng xung de?ng. Tr] so cue dai xuat hien khi goc l~ch pha giua hai vecto sire di~n dQng 0 = 1800vaeo th~ Ion hen c8. dong ng~n mach ba pha.

• Di~n ap tren duong day khi c6 dao d(mg dien cung xung d9ng. Muc d9 dao de?ng ella dien ap tuy thuoc vao vi tri cua di~m quan sat tren dUdng day. Cang gftn tam dao de?ng rmrc xung de?ng cang Ion. Tai tam dao dQng khi 0 = 180° dien ap tut den tri so O.

• . Khi ~ph ra dao de?ng hoac lam viec khong d6ng be? cac be? phan dinh luning cong suat d hai dftu A, B cua dUdng day c6 th~ tac d9ng nharn (H. 1.18).

Xet truong hop khi 0 = 180°, ta co:

DftuA: UA=UT+i'X1L'=i'X1L (vlUT=O) Dftu B: UB =UT +i"XIL' =i"X1L'

38

a)

b)

Quy dao cua I",

C\"m-V\l\~

d) U 180" 360" 720 8

U,'01

180"

720"

Hinh 1.17. a) Dao d(mg dien trong h$ thong; b) 86 thi vee to : e) Bien thien cua dong dien ; d) Elien ap trong qua trinh dao d!)ng (thee g6e ieeh pha Ii ) ;

T

/

i"=-i7'b . 3=180"

'r> 0

UB

Hinh 1.18. Harth vi cua bao ve e6 huong (eong suat) khi e6 dao d!)ng di$n,

39

trong do:

o T - dien ap tai tam dao dQng, 0 T = 0;

X, - di~n khang cua mQt don vi dai duong day; L' - khoang each tit tam dien den dftu A.

L" - khoang each tit tam dien den dftu B.

Ta thfiy 0 A V\1<;1t trttac j' , cong suat dftu A co hudng duong so vdi chieu quy uoc.

o dftu B, 0 B nguoc pha vdi 0 A nhung t' cling ngiroc pha vdi t' (vi t' = - r = (b ).

Ket qua la 0 B cling vuot trudc r va cong sufit cling co huang duong so vdi chieu quy udc,

Nhu vay cac bao v~ co huang co th~ tac dQng cAt duong day, cAt nhu V?y khong dung vi dao dQng dien khong phai la truong hop su co, khong ducc cAt cac duong day co dong dao dong chay qua rna phai xii ly bang cac gi8.i' phap van hanh khac d~ loai tru dao dQng.

CAt cac duong day trong trudng hop nay lam cho sl,1 co tr~m trong them, co th~ dftn den mfit dang bQ va tan ra h~ thong.

• Tuong tu nhu V?y, bao v~ khoang each cling co th~ phan ling sai khi co dao dong dien, d~c biet la cac bao v~ d~t gftn tam dao dQng. Tai day khi o = 1800 dong dien qua bao v~ tang cao dat gia tri co th~ Ian hen 'dong ngan mach nhu tren dii noi, con di~n ap co th~ giarn xuong rfit thap, bao v~ co th~ cam nhan nhu co xay ra ngAn mach g~n ch6 d~t bao v~ va tac dQng cAt duong' day.

D~ ngan chan khong cho bao v~ khoang each tac dQng nham khi co dao dQng dien, nguoi ta dung phuong phap khoa bao v~ chong dao dQng ( xem chuong 4, muc 4.4.3).

1.8. cAc D~NG Hl1 HONG vA CHE DQ LAM VI~C KHONG SiNH TH110NG KHAc Ngoai cac dang hu hong va che dQ lam vi~c khOng binh thuong k~ tren con co th~ g~p nhirng hu hOng va hien tuong khong binh thuong sau day trong qua trinh van hanh h~ thong dien:

1) Thieu hoac mfit kich tu d cac may phat dien d6ng b(>.

2) Qua bao hoa d cac may bien ap luc,

3) Cac dQng co dang bQ lam viec d che dQ khong dang bQ.

4) Cac hu hOng vEl co khi khac: hu hong vEl co d cac bQ phan quay cua tuabin va may phat, hu hong bQ dieu ap dudi tai d may bien ap, chay d~u may bien ap ... Cac hu hong nay se duoc xem xet khi thuc hien bao v~ cho tUng dOl tu<;lng cu th~.

40

,.. ?,.. ,..

CAU HOI ON T~P

1.1. Tinh dong ngan mach ban dfiu cua cac dang ngan mach ba pha, hai pha, hai pha cham dfit va ffi{>t pha.

1.2. Tinh thanh phan d6i xung cua dong dien tai ch6 ngan mach khi ngan mach ba pha, hai pha, hai pha cham dfit va ffi{>t pha.

1.3. Dong va ap khi cham dfit ffi{>t pha trong ludi dien co trung di~ffi each dien.

1.4. Dong dien khi dirt day met pha va vita dirt day vita cham dfit ffi{>t

pha.

1.5. Cac vong day trong may dien chap nhau va hau qua cua no. 1.6. Tinh d{> tang nhiet khi qua tai.

1. 7. Thay d6i tfin so' cua h~ th6ng khi xay ra mat can bang cong sufit tac dung.

1.8. Xac dinh thdi gian d.t gidi han theo dieu kien 6n dinh d{>ng bang phuong phap dien tich.

1.9. Bien thien cua dong va ap khi co dao d{>ng di~n.

41

Chztdng 2

Cac phan tit ehinh trong h~ thong bao v~ rrrle

2.1. MAy BIEN D6~JG f)1~N (BI) 2.1.1. Gidi thieu chung

Dong dien cling nhu dien ap cua cac phan tli trong h~ thong dien thuong c6 tri so' rat 16n, kh6ng th~ dua true tiep vao dung cu do hoac role va cac thiet bi tu d(mg khac, vi vfJ.y cac dung cu va thiet bi nay thucng duoc dau n6i qua may bien dong va may bien dien ap.

May bien dong dien co cuon day so dip dau n6i tiep vao mach so cap, T6'ng trd cua may bien dong, k~ ca t6'ng trd cua phu tai d phia thu cap, rat be so vdi t6'ng trd phia so cap cua mach dien, Dieu nay c6 th~ minh hoa tren vi du sau day (H.2.1).

Duong day tai dien 11 kV vdi t6'ng trd mach so cap Z = 21,1 n tuong ling vdi dong dien so cap 300 A.

May bien dong c6 ty so' 300/5 A duoc sli dung d~ cap dien cho phu tai thu cap 10 VA (H. 2.1,a).

Tren hinh 2.1,b trinh bay so do d~ng tri cua mach dien vdi may bien dong "15' tudng", nghia la mot may bien dong kh6ng c6 t6'n hao kich tU va t6n hao trong cuon day, n6 chi lam nhiern vu chuyen d6'i tri so' dong dien tU 300 A xu6ng 5 A, cac t6'n hao kich tir va t6'n hao cuon day duoc dac trung bang t6'n hao tren cac t6'ng trd Z~t va Zm. Tren hinh 2.1,c trinh bay so do d£ng tri cua mach dien di'i. tinh d6i ve phia thu cap cua BI, trong d6 dien ap phia so cap duoc nhan vdi ty so' n, =(300/6) = 60, con t6ng trd phia so cap duoc nhan vdi ty so' n ~ = 3600. Tu

so do hinh 2.1,c ta thay t6'ng trd phia so cap ra't 16n so vdi phia thu cap, va cho

43

du c6 thay d6i phu tai phia thu cap trong mot gidi han rat rQng, (tharn chi d~ ho mach thu cap vdi Zpt = (0) cung khong anh hucng gi den tri so cua dong dien ben so cap. Vi vay may bien dong c6 th~ duoc xem nhu mot ngudn dong dien.

May bien dong lam nhiern V1,l each ly mach thu cap khoi dien ap cao phia so cap va dam bao dong dien thu cap tieu chuan (5 hay 1 A) khi dong dien so cap danh dinh c6 th~ rat khac nhau. Doi voi mot so thiet bi do lucng va bao v~ lam viec thea g6c pha cua dong dien Clln phai noi dung dfiu cac cuon day so cap va thu cap cua may bien dong.

a)

U = 6350 V

III = 300/5 A

s; = 10 VA

b)

z = n.2 n

ZllI = 0.2 o

Zp,=0,4Q

U = 6:350 V

B

"ly Illiing"

c)

U = 6350 III

= :lR1000 V

Zpt = O,~ n

Hinh 2.1. Mach d~ng tr] cua may bien dong.

44

Cac dau day ella cuon so cap duoc ky hieu 81 va 82, eon cac dtiu ella cuon thu cap TI va Tz. Cac dau day duoc xac dinh theo qui d.e sau: Chon dfiu SI ella cuon so cap vdi qui uoc la khigia tri We thoi ella dong dien so cap Is di tU.dfiu 81 den 82 dong dien thir cap IT se di tir Tz den TI (H.2.2,a).

Cac dau cung ten (thucng la 81 va T1) d6i khi nguoi ta danh dau sao (*) hoac neu tren hinh ve kh6ng ghi ky hieu thi duoc hi€u la dau cung ten (81 va TI hoac 8:! va T) narn canh nhau.

Cac dau day ella may bien dong e6 th€ ducc kiern tra bang thuc nghiern thea so do don gian gom mot miliampernet e6 thang do ve hai phia va b(> pin (hoac ~e quy) tren hinh 2.2, b.

Neu cac dau day dau dung nhu hinh ve thi khi an nut bam kim ella rnA lech ve phia cue ducng (+), eon khi nha nut ra kim se lech ve phia cue am (-).

Til so do d&ng tri ella mach may bien dong tren hinh 2.1,e ta e6 th~ neu cac nhan xet sau:

a) T6ng tr6 ella phu tai mach thu cap ella may bien dong hftu nhu kh6ng anh huong den tri so ella dong dien thu cap;

b) Khi phia sd cap e6 dong dien, kh6ng duoc d€ h6 mach thli cap ella BI vi khi ay toan b(> dong di~n so eap se chay qua mach kieh tU vdi t6ng tr6 Z,l kha len, e6 th€ gay nguy hiern eho nguoi va thiet bi ben phia thu cap;

e) Neu biet duoc tri so ella t6ng tr6 mach kieh til ZIl va t6ng tr6 phu tai Zpt thi e6 th€ xac dinh duoc sai so ve gia tri cung nhu g6e pha ella dong di~n phia thu cap ella may bien dong;

d) So do thay the dang tri ella may bien dong e6 th€ ve nhu tren hinh 2.3.

2.1.2. Sai so cua may bien dong

Til so do thay the d&ng tri ella BI tren hinh 2.3 ta eo th€ xay dung do thi vee to don gian hoa tren hinh 2.4. Til do thi vee to nay ta thay:

(2-1)

Chinh su e6 mat cua dong dien tu hoa I" dii. lam eho dong dien thu cap IT sai khac vci dong dien sd eap sau khi tinh d6i (i T = is / n I)' Dong dien tir hca I" cang lon sai so ella may bie'n dong cang eao. Nguci ta phan biet: sai so ve tri so dong dien, sai so g6e va sai so phuc hop.

45

a) Sai s6' ve' tri s6' dong dieti r;: Bang hieu so giua bien d(> dong dien sC1 dip sau khi tinh d6i ( 1 ~) vdi dong dien thu ea'p (IT), ve tri so, sai so nay g§.n bang'

thanh phan Ipa ella dong dien tir hoa chien len true (trung pha) cua dong dien thu dip IT'

b) Sai s6' goc 0/: Bang g6e lech pha 8 giira cac vecto dong dien sC1 cap va thu dip. Ve tri so, sai so g6e 81 ty 1~ vdi thanh ph fin I!lI ella dong dien tU hoa thang g6e vdi true ella dong dien thu cap IT .

c) Sai s6' phuc hop F;: Sai so phuc hop ella' may bien dong duoc dinh nghia nhu tri so hieu dung ella dong dien thu cap ly tuong vdi dong dien thu cap thuc te, no bao g6m ca sai so ve tri so Ifrn sai so ve g6e e6 xet Mn anh hudng ella cac hai bac eao trong dong dien tU hoa:

(2.2)

FJ = 100

trong d6: F; . sai so phuc hop tinh bang %;

T . ehu ky ella dong dien xoay chieu , s; nl . ty so bien d6i ella may bien dong;

iT' gia tri We thoi ella dong dien thu cap;

is va Is . tuong ling la gia tri We thoi va gia tri hieu dung ella dong dien sC1 ca'p.

a)

b)

ITI ZpI

\ I

L_

Hinh 2,2. Danh dau dau cac cuon day cua may bien dong: a) Sa db nguyen Iy ; b) Bang thirc nghi~m.

46

Hinh 2.3. So do thay the cua may bien dong.

Ghi cnu :

ET : sctc di$n d9n9 thCt dip.

UT : 8i$n ap thCt cap.

IT : Dong di$n thCt cap.

I'T : Dong di$n so cap (da tfnh d6i ).

Hinh 2.4. 80 tb] vee to cua may bien dong.

I>, Dong diem tLt hoa.

Rt , XT : 8i$n tra tac dl.Jng va

dien khang cua cuon thCt cap.

eD Tv thong.

SI : Sai 56 goc.

Cap ehinh xac cua may bien dong (va cii may bien dien ap) theo cac tieu chuan khac nhau eho trong hang 2.1.

Bang 2.1. Ca"p ehinh xac cua may bie'n dong di~n va may bie'n di~n ap ap dung eho cac dung ey. do hrong va thie't b] bao v~

Theo tieu chu~n
Linh vLlc ap dunq ·IEC VDC ANSI
(Chau Au) (8Ctc) (My)
· Lay chuan dunq cl,l do va dong ho mau 0,1 0,1 0,3
• 80 chinh xac 0,2 0,2 0,3
• 80 dem di$n nang 0,5 0,5 0,6
· 80 ILlang cong nghi$p cac dal ILlCJng U, I, P, Q ... 1 1 1,2
• Mach ampemet, vonmet, role qua dong, qua ap ... 3,5 3 1,2
• Lei tu dung cho bao v$. 5P,10P 5P,10P C,T 47

2.1.3. Hi~u chlnh (bu) sai so bang each thay d6i so vong day thcr cap cua may bien dong

Thuong d~ bu sai so cua may bien dong do dong dien tU hoa I~, gay nen, nguoi ta co th~ ~iam bat m(>t vai vong day cua cuon thu dip, khi fiy dong dien thu cap se duoc tang cao d6i chut nho vay sai so v~ dong dien co th~ duoc giarn thap,

Chang han, d vi du hinh 2.1, sai so se IOn nhat khi phu tai la thuan dien cam (khoang 1,2 %), neu so vong danh dinh la 2: 120 (n, = 60) thi khi giarn bdt 2 vong thir cap se lam tang dong dien thu cfip len 0,83% va sai so dong dien se giarn xuong . 0,37%.

2.1.4. Giai han sai so doi vai may bien dong

Vdi cac may bien dong dung cho do luong co dip chinh xac tU 0,1 den 1; gidi han sai so cho phep v~ tri so (f , %) va g6c (9 , phut) cho d bang 2.2.

Bang 2.2. Giai han sai sCi cua HI co dip chinh X8C 0,1 + 1

Cap fi (0/0) theo dong sa cap 01 (pMt) theo dong sa cap
chinh X8C 0,051dd 0,21dd Ide! 1,2 Ide! 0,05 Ide! 0,21dd Idd 1,21dd
0,1 0.4 0,2 0,1 0,1 15 8 5 5
0,2 0,75 0,35 0,2 0,2 30 15 10 10
0,5 1,5 0,75 0,5 0,5 90 45 30 30
1,0 3,0 {,5 1,0 1,0 180 90 60 60 Cac tr] so cho trong bang 2.2 tuong ung vdi dieu kien tfin so danh dinh va ph\! tai phia thu cap cua may bien dong thay d6i trong giai han tU 25 % de'n 100 % phu tai danh dinh.

Vai cac may bien dong co cap chinh xac 3 va 5, sai so cho phep ve tri so dong dien (f . %) cho trong bang 2.3 tuong ung vdi dieu kien tfin so danh dinh va phu tai phia thu cap cua BI thay d6i trong gidi han tu 50 -;. 100 % phu tai danh dinh,

Phu tai thu cap dung d~ ki~m tra d(> chinh xac cua may bien dong thuong co cosq>=0,8 (cam khang ), neu phu tai be han 5 VA co th~ sa dung coso = 1, kh6ng nen sa dung phu tai be han 1 VA d~ ki~m tra d(> chinh xac cua BI.

48

Bang 2.3. Gioi han sai s6 ella BI eo ea'p ehinh xac 3 va 5

f! (%}_ theo donq so cap
Cap chinh xac 0,5 I"" 1,2 I""
3 3 3
5 5 5 Doi vdi BI c6 dip chinh xac 3 va 5 kh6ng quy dinh gioi han sai so ve g6c 81,

2.1.5. Yeu cau va dQ chinh xae cua may bit3'n dong dung cho muc dich bao v~ role

Cac thiet bi bao v~ phai lam vi~c trong etieu kien su co vdi dong dien so cap vuot qua nhieu lfin so vdi dong. dien danh dinh, tuy vay viin phai darn bao etc? chinh xac cfin thiet. Tri so dong dien so dip d et6 BI con darn bao etU<;IC etc? chinh xac yeu cau duoc goi la dong dien gidi han thea etc? chinh xac, Ty so dong dien gidi han thea etc? chinh xac va dong dien danh dinh goi la h~ so gioi han theo etc? chinh xac.

Vdi cac may bien dong dung cho thiet bj bao v~ c6 dip chinh xac 5P va lOP, sai so cho phep ve tri so (f; , %) g6c pha 8( , phiit ) va sai so phuc hop (F; ,%) cho trong bang 2.4. Tirong ung voi etieu kien phu tai thu cap cua BI bang 100 % phu tai danh dinh, h~ so gioi han tieu chuan thea etc? chinh xac bang 5, 10, 15,20, va 30.

D~ ki~m tra may bien dong khi sai so ve dong dien va g6c pha eta duoc xac dinh, phu tai BI phai c6 coso = 0,8 ( cam khang ). Khi phu tai be hon 5 VA c6 th~ cho phep coso = 1, Khi M so gidi han thea etc? chinh xac cang ldn, coilg suat etflu ra cua BI cang cao. Chang han phu tai d che etc? danh dinh la 10 VA, vdi M so gidi han thea etc? chinh xac bang 30, d che' etc? ngan mach cong suat etflu ra phia thir cap cua BI c6 th~ dat 9000 VA.

May bien dong dien thuong duoc stt dung chung cho cac dung cu do luong va thiet bi bao v~, vi vay cap chinh xac cua n6 clln duoc chon phoi hop thea cac bang 2.3 va 2.4.

Bang 2.4. Gioi han sai s6 ella BI eo ea'p ehinh xac 5P va lOP

Cap chinh xac f;, % 8;, phut F;,%
5P ± 1 ± 60 5
10P ±3 10
--
H~ 56 gioi han thea do chinh xac 5, 10, 15,20 va 30.
- - - ... __ ... 49

Thong so cua BI dung cho do luong thuong ducc ky hieu thea phu tai danh dinh va cap chinh xac, chang han 15 VA, cap 0,5 ; con BI dung cho bao v~ duoc ky hieu theo phu tai danh dinh, cap chinh xac va M so gidi han thea d9 chinh xac, chang h~n 10 VA, cftp 10P10 ( so 10 sau cung la h~ so gidi han thea d9 chinh xac), Tren hinh 2.5, a minh hoa bftng d6 thi each ky hieu BI dung cho bao v~ thea cftp chinh xac va M so gidi han thea d9 chinh xac,

2.1.6. May bien dong cap X

Gioi han sai so cua BI cho trong bang 2.4 thuong duoc dung cho bao v~ qua dong dien, Doi vdi bao v~ chong cham dftt va nhieu loai bao v~ khac nguoi ta thuong quan tam de'n sue dien d9ng ET trong cuon thir cap cua may bien dong trong quan h~ vdi dong dien tU hoa III va di~m g~p (Knee - point) tren duong cong tir hoa (H.2.5,b). Di~m g~p (ETG, IIlG) la m9t di~m dac trung tren duorig cong tU hoa, tU do ne'u muon tang sire tU dong thu cap ella may bien dong len 10 % phai tang dong dien tU hoa len 50 %.

May bien dong duoc thiet ke'va che' tao vdi d~c tinh tit hoa co di~m g~p thoa man dieu kien vita neu co ten goi la may bien dong cap X.

a)

20

10

-----------7---l------

FjS5% r----

15 1 _

FS10'Y., '

, r-----

5

5

20

10

15

b)

E, -------o,i-E.~(~I-------------

ET(; ------------- ---- G

o

III

~(j

Hinh 2.5. Minh hoa bi'mg do th] ky hi~u cua BI dung eho bao v~ (a) va xac dinh di~m g<[ip G tren dLlong eong tCt hoa cua may bh~n dong (b).

50

2.1.7. Xac dlnh phu tai ella may bien dong

Phu tai cua may bien dong c6 th~ duoc d~c trung biing c6ng suat dllu ra phia thu cap Spl (VA) hoac t6ng trd phia thu cap Zpt (0). C6ng suat dllu ra phia thu cap thuong duoc tinh img vdi dong dien danh dinh phia thu cap cua BI.

T6ng trd phia thu cap cua may bien dong phu thuoc vao c6ng suat va dong dien danh dinh cua BI. Chang han, neu c6ng suat la 5 VA vdi may bien dong c6 dong dien thu cap 1 A, t6ng trd cua phu t8.i may bien dong:

Z =~=~=~=50.

pi I 12 12

T T

V{ji may bien dong c6 dong dien thu cap 5 A, t6ng trd cua phu tai BI bang:

Zpl = 5/52 = 0,2 n .

T6ng trd phu tai cua may bien dong bao gdm t6ng trd cua cac dung C1,1 do luong, thie't bi bao v~ duoc mac n6i tiep nhau cong vdi t6ng trd cua cac day d§.n phu, T6ng trd phu tai cang IOn c6ng sUllt tieu thu d phia thu cap cang cao va sai sO' cua may bien dong cang IOn.

Trong mQt sO' truong hop, d~ giarn sai sO' cua may bien dong nguoi ta giarn dien ap d dl1u ra cuon thu cap b~ng each dau n6i tie'p hai cuon thir cap cua may bien dong lai vdi nhau (H.2.6,a).

Khi cac cuon thu cap ducc mac n6i tiep, dien ap d dfiu ra m6i cucn thu cap se giarn xuong 2 lfin so vdi dien ap d~t tren phu t8.i Z:

u, IT·Z

UT =--=--,

2 2

va phu tai tinh to an d6i vdi m6i bien dong:

UT IT.z Z

Z =-=-- --=- ,

pi IT 2' IT 2

nghia la giarn xuong 2 lfin so vdi truong hop chi dung mQt BI.

Trong h~ thong 3 pha, d6i khi nguci ta dung so dd dau n6i cac cUQn thu cap cua BI theo hinh tam giac con role lai dau theo hinh sao ( H.2.6, b) khi ay phu tai tinh toan cua may bien dong se tang len 3 111n. Chang' han voi may bien dong pha A:

UTA = (iTA - iTe)Z - (im - iTA)Z tri sO' cua dien ap thu cap:

UTA = 3 ITA' Z

51

vii. phu tai tinh toan cua bien dong:

Zpt = UTA = 3.1TA .Z = 3Z.

ITA ITA

a)

b)
is) iss' ise' iTA - iTe
/
iTs - iTA
UIII Z iTe - iTs
\ Z z z A

B

c

Hlnh 2.S. Xac dinh phu tai tfnh toan cua may bien dong:

a) f)au noi tiep 2 cuon thu cap cua may bien dong; b) Cu¢n thu cap 3 may bien dong dau hinh tam giac - Phu tai 3 pha dau hinh sao.

May bien dong dien thuong duoc che tao vdi phu tai danh dinh phia thu: cap b~ng 2,5 - 5 - 7,5 - 10 - 15 va 30 VA.

May bien dong vdi dong dien danh dinh phia thu cap 1 A co nhieu uu di~m hen loai 5 A vi t6'n hao cong suat tren day dftn phu se be hen nhieu, do do cong suat doi hoi d dfiu ra phia thu cap cua BI cung se be hen nen co th~ che tao vdi kich thudc gon nhe hon.

Vi du, thong thuong khoang cachtir san phan phdi cao ap den phong di~u khi~n chirng 200 m, cap di~u khi~n du<;1c che tao vdi tiet di~ tieu chuan, vdi: khoang each nhu tren, t6'ng trd cua mach vong day dftn phu khoang 3 n. Voi may bien dong co dong thu cap danh dinh 5 A cong suat tieu ton tren mach vong day dftn phu la 52 . 3 = 75 VA cQng vdi cong suat hilu ich tieu thu tren dung C1,l do hoac thiet bi bao v~ la 10 VA doi hOi BI phai c6 cong suat danh dinh phia thu: cap la 85 VA. M{lt may bien dong voi cong' suat danh dinh phia thu cap Ion nhu v~y se rat c5ng k~nh va diit ti~n.

Neu dung BI vdi dong dien danh dinh thu cap 1 A thi cong suat tieu ton tren mach vong day dftn phu la 12 . 3 = 3 VA va cong suat doi hoi d phia thu cap trong truong hop nay chi bdng 13 VA, may bien dong se co kfch thudc be hen va gia re hen nhidu.

Quan M LN/RN cang Ion, hang so thci gian d.t d:ln cua thanh phan mot chieu trona done- dien cua do cane- cham co th~ e-:1n bline- hanz so thoi zian t~t dftn

2.1.8. Che de;; ha mach thu cap ella may bien dong

Khi mach thu cap cua may bien dong d€ hd, neu phia sci cap c6 dong dien thi toan bQ dong dien sci cap a'y se lam nhiern vu tit hoa, tit cam Bm tang len dQt ngQt gay bao hoa cho mach tit nen oac duong' cong bien thien thea thdi gian cua d(l tu cam B va tit thOng <I> co dang bang' dftu. Khi dong di~n sci cap qua trj so khong, sue dien dQng cam ung trong cuon thu cap cua may bien dong co dang dinh nhon vdi bien d(l ra't Ion (H.2.7), di).c biet trong che d(l su co khi dong dien sci cap dat bQi solOn, sue di~n dong cam ung phia thu cap co th€ den hang chuc kilovon, ra't nguy hi€m cho nguoi va thiet bi ben phia thu cap, Vi vf!.y khong duoc lam ha mach thu cap cua BI trong khi phia sci cap c6 dong dien chay qua. Truong hop can thuc hien d6i noi a phia thu cap khi co dong dien chay qua cuen sci ca'p thi viec dfiu tien la phai noi tiit cac cue thu cap cua BI trudc khi tien hanh d6i noi. Che d(l lam viec vdi cuon thu cap bj noi ng:1n mach dUQc xem la che d(l binh thuong cua may bien dong.

<I>,B

o

I~

a)

Hlnh 2.7. E)lIang cong tlt hoa (a) va quan h~ cua dong di~n sa cap is , tlt thOng <I> , tlt cam B va sU'c di~n d(mg thU' cap eT theo thai gian (b) .

2.1.9. Qua trlnh qua de;; trong may bien dong

Trong h~ thong dien, dac biet la trong ludi chuyen tai cao ap va sieu cao ap, cac phan ti'i c6 tflng tra vdi tuong quan LN/RN cang Ion (LN, RN tuong img Ia di~n cam va di~n trd tae dung cua mach vong ngan mach) cfin phid xet den anh huang ciia qua trinh qua de? trong may bien dong len su larn viec eua cac bao v~.

53

Quan h~ LN/RN cang ldn, hang so thoi gian tiit dlln cua thanh phan mot chieu trong dong dien qua dQ cang cham c6 th~ glln bang hang so thoi gian d.t dlln cua cac may phat dien IOn (khoang 400 ms).

Thanh phan mot chieu cua dong dien qua de? c6 th~ lam cho 16i tU cua BI bi bao hoa ngay ca trong truong hop dong so cap c6 bien dq kh6ng IOn lim, vi hau nhu to an bq thanh phan mQt chieu kh6ng chuyen sang duoc phia thir cap, n6 lam tang tU thong va gay bao hoa cho mach tir.

Dong so cap cua BI trong cM' dq su co:

[ t 1

. _ TN

I, -ImSN e -coscot,

( 2-3 )

trong d6: ImsN - bien dq cua dong ngan mach phia so cap,

TN = LN/RN - hang' so thoi gian cua mach vong ngan mach,

Tli so do thay the cua may bien dong tren hinh 2-3 ta c6 phuong trinh vi phan sau day:

(2-4)

vi i2 = i, - i~l nen ta c6:

di~ I. di, I. -+-1 =q-+-II

dt T ~ dt T

(2-5)

trong d6:

L~t + LT + Lpt

T = - hang so thoi gian cua BI c6 k~ de'n phu tai,

n , + Rp,

LT + Lpt

q = ----'----

L~ + LT + LpL

Vi Lpt+ LT"" 0 ; ( coT ? »1 va coT N » 1/( coT N) nen tli (2-3) va ( 2-5 ) ta co:

[ [ ttl 1

_ TN -1; -1' 1. •

i~l - imSN -- e -e --SlllCO r

TN -T coT

(2-6)

trong d6:

1m" [ T ,T ~ T [ e - ,~ - e - ~ l]- thanh phan mot chieu ella dong dien qua d(>;

ImsN [co\ sin COT] - thanh phan xoay chieu cua dong dien qua dQ.

54

Mat khac tU thong trong mach tucua bien dong lai ty l~ vdi dong di~n tU hoa ifl nen tU thong <1> cfing e6 qui luat bien thien tuong t1,1 nhu bi~u thuc (2-6) .

Tren hinh 2.8 trinh bay s1,1 bien thien ella cac thanh phan ella til thong <1> eho truong hop mach tU ella BI kh6ng bi bao hoa (a) va bao hoa (b). Til cac dudng eong tren hinh 2.8 e6 th~ nhan thay rang, thanh phan mot chieu <1> = IOn han nhieu so vdi thanh phan xoay chieu <1>_ , trong dieu kien bao hoa tir thong t6'ng e6 tri so be han tri so bao hoa <1>bh .

Hang so thoi gian ella mach vong ngan mach ella M thong TN khoang 50 den 300 ms va trong truong hop cue han, nhu tren da n6i, e6 th~ dat den 400 ms.

Vdi phu tai danh dinh, hang so thoi gian T ella may bien dong c6 th~ dat den mot vai giay,

a)

<I> bh

b)

Hlnh 2.8. Bien thien cua W thong <I> trong qua trinh qua d9 khi mach t(f cua BI khOng bao hoa (a) va bao hoa (b) .

Til hinh 2.8,a ta thay tU th6ng t6'ng dat tri so cue dai tai t<l>m khi thanh phan mot chieu dat trj so cue dai, thoi gian t<l>m e6 th~ duoc xac dinh vdi bi~u thuc sau (til 2-6):

t<l>m = TN·T In_2_

T-TN TN

Trong dieu kien ro'I' »1 phuong trinh (2-6) e6 th~ dung d~ tfnh til th6ng cue dai <1>m tai thoi di~m t<l>m' Tuong quan gifia tU thong cue dai <1>m va bien d9 ella thanh phan xoay chieu <1>_ m eho ta h~ so :

(2-7)

55

trong do:

(2-8)

K duoc goi la h~ s6' qua d9 hoac h~ s6' tang kich thudc ella may bien dong d~ khoi bi bao hoa,

Tren hinh 2.9 trinh bay tuong quan ella h~ so tang kieh thudc ella bien dong K thea hang so thoi gian TN ella mach vong ng:1n mach ella h~ thong va hang s6 thoi gian T ella may bien dong. Co th~ nhan thay rang, ngay ea vdi nhiing tri s6TN be, M s6 tang kieh thudc K ella BI co th~ dat tri s6 dang k~. Chang han khi TN = 100 ms va T = 1 s, K '" 25, nghia la d~ eho mach tu ella BI khong bi bao hoa trong qua trinh qua d(> phai ehe' tao vdi kieh thudc 25 IAn Ion hen so voi yeu eAu lam viec trong eM' di) binh thuong, di~u nay lam tang chi phi ehe' tao BI.

Chi phi ehe' tao can eao hen ne'u k~ them de'n h~ s6 du ella tu thong, K,. = <l>r I<l>bb (trong do <l>r la tir thong du ) - thong thuong vdi BI co mach tu b:lng tOn khep kin K,. = 0,8, vay h~ s6 tang kich thudc thuc te' d~ tranh bao hoa eho mach tu se la:

K' =_K_= WTNF+I ",5K I-K, I-K,

(2-9)

K

o

100

200

300

400

500 TN' ms

Hinh 2.9. H~ so tllng klch thlloe K ella may bien dong theo hang so thoi gian ella h~ thong TN va ella may bien dong T.

56

Thuc te khong th~ thoa man duoc h~ so tang kich thudc qua IOn nhu v~y. Vi vay thuong may bien dong duoc thiet ke sao cho vdi thoi gian lam viec thuc te cua bao v~ tbv, BI chua kip bao hoa, nghia la:

_ _!_ "[I_O,8n,(I-1,5Kr)Idd]

tbh - .., t<l>mf_n > tbv

_, K -I Is

(2-10)

trong d6: tbh - thoi gian tU hie bllt d§.u nglln mach Mn thoi di~m bllt dfiu bao hoa cua mach tU ( hinh 2-8 );

n, - h~ so qua dong th uc te cua BI.

Tu cac bi~u thuc (2-9), (2-10) c6 th~ nhan thay, lcai may bien dong vdi 16i thep khep kin thong thuong kh6 dam bao duoc digu kien tranh bao hoa, d~c biet trong cac h~ thong c6 dong ngan mach IOn va vdi cac bao v~ lam viec c6 thoi gian dai ( thuong la cac bao v~ du phong ). Khi xay ra bao hoa, dong dien thu cap cua BI se bien dang so vdi dong so cap, sai so vg bien d(> g6c pha cua dong thu cap c6 th~ vuot qua gidi han cho phep, co th~ dfin den cac bao v~ lam viec mat chon 19C. Khi bao hoa do dong thir cap bi bien dang se xuat hien cac hai bac cao lam anh huong den su larn viec dung dan cua bao v~.

Trong cac loai role so hien dai, nguoi ta ap dung nhirng giai phap d~ bao v~ co th~ lam viec dung khi xuat hien cac hai bac cao trong dong dien thu cap cua BI do bao hoa. Ngoai ra nguoi ta ciing che tao nhirng bien dong vdi mach tU co khe hd khOng khi d~ si't dung cho muc dich bao v~.

2.1.10. May bien dong di~n vai mach tLr co khe hd khong khl

May bien dong dien vdi mach tU c6 khe hd khong khi trong mach tU lam giarn dien cam cua mach tU hoa LJl do d6 lam giam hang' so thoi gian T cua BI, vi v~y cho phep giarn duoc h~ so tang kich thudc K (H.2.9), do d6 tiet dien cua 16i thep mach tU se duoc giarn nho so vdi BI thong thucng vdi mach tu khep kin.

Hien nay nguoi ta che' tao loai bien dong co khe hd be (thuong co 2 khe hd nho vdi t6'ng chieu rong cua khe khoang 0,12 mm) va loai c6 khe hd IOn (nhieu khe vdi t6'ng chieu r(>ng khoang 7,5 + 10 mm). May bien dong co khe hd d~ giarn tU thong du <Dr trong mach tU cua BI sau khi dong di~n su co da bi cllt. Trong may bien dong thong thuong vdi 16i tU khep kin, sau khi cllt dong dien so cap, tU thong du co th~ t6n tai " hang gio " tharn chi hang ngay va tuy thea dau cua tU thong khi d6ng lai dong dien so cap cua BI rna mach tir c6 th~ xay ra baa hoa hay khong. Trong truong hop tu thong d mra chu ky dfiu sau khi dong lai, dong dien cung dau vdi tU thong du thi mach tU cua BI co th~ bi baa hoa ngay l~p tuc,

57

I 1\
, "
I r ,
/ I , . , ' ,
I i . ,
, I , . l\
',/s , , ,
, ~
v , , ,
I , , ,
II ./ , J\ , /" I II
IT . , .
. I I ,
I I I t
\\ I I .
I I . I
I . I
~/ <: N <, NJ Hlnh 2.10. 51! bien d~ng cua dong th(( elip iT cua may bien dong do bao hoa .

May bien dong c6 khe hd c6 th~ giarn h~ so tU du K, xuong con khoang 0,1 (thay vi 0,8 vdi BI thong thuong) va hang so thoi gian cua BI xuong' con 0,1 + 1 s. Nhu v~y kich thudc cua BI se giarn ra"t dang k~.

D~ cai thien hen nfia d?c tinh lam viec cua BI trong qua trinh qua dQ nguci ta con che tao loai bien dong vdi mach tU c6 khe hd IOn. May bien dong c6 khe hd Ion d6i khi con duoc goi la may bien dong tuyen tinh,

Loai bien dong tuyen tinh nay c6 tiet dien loi thep be hen nhieu so vdi BI thong thuong va c6 khe hd be. Tli thong du trong l6i thep BI tuyen tinh c6 th~ giarn xuong g§.n den tri so khong vdi hling so thoi gian be hon 60 ms, Khong nen giarn hang so thoi gian xuong qua tri so nay vi khi a"y sai so g6c se vuot qua 3°. Nhuoc di~m chinh cua loai bien dong tuyen tinh la viec truyen thanh phan mQt chieu trong dong dien su co khong chinh xac va thanh phan roQt chieu trong dong dien thu ca"p c6 th~ con duoc duy tri sau khi da d.t dong so cap, nhuoc di~m nay c6 th~ anh huong den d?c tinh lam viec cua mot so loai bao v~. Vi v~y hhong nen dung loai Bl tuye'n tinh. cho cac bdo v~ du phbng chOng 811 co' may edt.

Cac may bien dong c6 khe hd nen dung cho cac so d6 bao v~ cac phan tu trong h~ thong dien c6 c6ng suat ldn, vi neu dung BI thOng thuong kha nang mach tli bi baa hoa se ra"t cao lam cho cac bao v~ tac dQng c6 thoi gian c6 th~ hoat dQng sai.

May bien dong tuyen tinh thuong duoc su dung cho bao v~ so l~ch cac phan tu c6 c6ng sua"t Ion va cho mQt so so d6 bao v~ so lech thanh g6p.

Cac may bien dong d6i khi con ducc phan loai thea kha nang dap ung doi vdi qua trinh qua dQ (Transient Performance: TP). Theo kha nang nay BI duoc phan thanh 3 loai:

58

TPX - bao g6m cac bien dong thong thuong e6 mach tu kin duoc thiet ke

tang cuong M so qua d9 ;

TPY - bao g6m cac bien dong e6 khe hd khong khi be;

TPZ - g6m cac bien dong e6 khe hd Ion hay eon goi la bien dong tuyen tinh. M9t so thong so quan trong ella 3 loai BI: TPX, TPY, TPZ eho trong hang 2.5.

Bang 2.5. M(>t s6 thong s6 vil di!-c tinh quan trong cua cac may bie"n dong dungcho m,!c dich bao v~ loai TPX, TPY, TPZ

Loai BI
Thong 50 va d~c tfnh TPZ
TPX TPY
Sai 50 ve bien do f; ± 1% ± 1% ± 1%
Sai 50 ve g6c pha 81 ± 60' ± 60' , 180' ± 20'
H$ 50 tCt du K, '" 0,8 '" 0,1 ",0
Hang 50 thoi gian T vai giay 0,1 + 15 60 ± 65
Chuy~n d6i thanh phan mot chleu Chfnh X8C Tltdng doi chfnh X8C kem 2.1.11. May bien dong "ki~u rndl"

Nhfing may bien dong e6 nguyen ly hoat dong khac vdi nguyen ly da trinh bay tren day duoc goi la may bien dong" ki~u mdi ". Nhirng may bien dong ki~u mdi nay thuong duoc ehe tao va ap dung eho cac ludi dien sieu eao ap nharn giarn phan ehi phi eho each dien doi vdi cac may bien dong thong thuong da trinh bay tren day. Cho den nay, trong so nhiing nguyen ly d~ ehe tao cac BI ki~u moi nay dang chu y Mn hai nguyen ly sau day: nguyen ly chuyen d6i dien quang va nguyen Iy tu - quang Faraday.

'I'ren hinh 2.1l,a trinh bay sd d6 nguyen ly ella may bien dong lam viec tren co sd chuyen d6i dien - quang. Dong dien so eap is duoc do qua rndt BI thong thuong (BIl) va dua qua b9 dieu bien (1) chuyen thanh dai luong dien ap ty l~.

Dien ap nay sau do duoc bien thanh cac xung roi rae eo d9 dai xung thay d6i (Pulse Width Modulation > PWM) hoac cac tin hieu xung co t§.n so thay d6i (Pulse Frequency Modulation - PFM). D9 dai xung hoac t§.n so xung cua tin hieu t6ng ty l~ voi tri so tire thoi ella dong so cap, Qua b9 khuech dai (2), tin hieu dieu khi~n diot phat Quang (3) d~ phat cac tin hieu quang tuong ung. Diot phat quang (3) cung vdi cap Quang (5) va di6t Quang dien (4) hop thanh M thong

59

60

a)

Bll

+ J __ ~---~~e-~~~-the' eao

t _____________ ~~----~~~~~~the'thap

b)

2

Mite di~n the' cao

Cap Quang

/' "-.

3B

5A

Hlnh 2.11. Nguyen Iy cac may bie'n dong· ki~u mol ",

a) Nguyen 19 cua may bien dong di~n - quang; b}Nguyen 19 cua may bien dong tlt - quang Faraday,

ghep noi quang dien d~ truyen tin hieu quang tU cac phan til: mang dien the cao den cac phan til: mang dien the thap, Tin hieu quang thuong c6 chieu dai budc s6ng khoang 900 nm ducc truyen qua cap quang den diot quang dien (4) d~ chuyen lai thanh tin hieu ap hinh sin. Qua trinh chuyen d6i tin hieu tao nen nhieu tfin so cao, vi vay tu b9 bien d6i (6) cac xung ap duoc dua qua b9 loc tfin so thap (7) d~ c6 th~ tao nen cac tin hieu ap c6 dang sin va bien d9 ty l~ vdi dong dien so cap , cac tin hieu nay sau khi qua khuech dai (8) c6 du c6ng suat d~ cung cap cho cac thiet bi do luong va bao v~. Bi) bien dong di~n BI (2) cung vdi thiet bi phu (9) d~ nap dien cho lic quy lam nguon nu6i cho h~ thong bien dong dien quang,

Tren hinh 2.1l,b trinh bay so d6 nguyen ly cua may bien dong lam viec tren co Sd ,chuy~n d6i tU - quang Faraday. Mi)t chum anh sang phat ra tU ngudn sang (1) duoc cap quang dftn den bi) phan cue (2), d dfiu ra cua b9 phan cue chum anh sang da ducc phan cue duoc dua qua lang kinh d~ dftn tdi tinh th~ quartz (3A), tai d6 dudi tac dung cua tU trudng do dong dien so cap Is tao ra, chum anh sang se bi phan cue quay, g6c quay duoc xac dinh:

o=V.H.L,

(2-11)

trong d6: V - hang so Verdet, vdi tinh th~ quartz V = 5,23.10,6 rad/Am; H - cuong di) tu truong trong tinh th~ quartz, A;

L - chieu dai cua thanh tinh th~, m.

Chum anh sang sau d6 lai duoc dua qua tinh th~ quartz ( 3B ) d mire dien the thap, tU truong trong tinh th~ quartz 3B nay duoc tao nen bdi dong dien thu cap IT, huang cua tu truong duoc chon sao cho bu lai ducc g6c quay phan cue d~ cho IsWs = ITWT trong d6 Ws va WT la so vong cua cac cuon day bao quanh tinh th~ quartz 3A va 3B. Ket qua la g6c quay 0, trong quartz 3A duoc bu lai bang g6c quay O2 = -0, trong quartz 3B. Muc anh sang nhan duoc bdi cac bi) phan quang cam bien (5A) va (5B) giong nhau nen hieu tin hieu VaG cua b9 khuech dai vi sai b&ng kh6ng. Khi mat phang phan cue bi quay, rmrc anh sang nhan duoc cua cac bQ cam bien (5A) va (5B) se khac nhau lam xuat hien tin hieu dfiu VaG cua bi) khuech dl;li vi sai lam xuat hien dong dien IT d dllu ra, dong dien nay phan anh dung dong so cap Is.

Dong dien thu cap chi xuat hien khi cac b9 quang cam bien cho tin hieu vi sai, nghia la chi khi Is W s :f ITW T'

61

Uu di~m cua nguyen ly bien dong nay la khong can nguon cung cap d phia sieu cao the. Nhu'<;IC di~m la loai bien dong nay nhay cam vdi cac chan dQng co va doi hoi cong nghe che' tao vdi dQ chinh xac rat cao.

2.2. MAy BIEN £)I~N Ap (BU) 2.2.1. Giai thi~u chung

May bien dien ap lam nhiern vu giarn dien ap cao phia so cap xu6ng dien ap thu cap tieu chuan 100 hoac 110 V va each ly mach thu cap khoi dien ap cao phia so cap, May bien dien ap lam viec gi6ng nhu cac may bien ap luc c6 c6ng suat be, chi khac d ch6 Ia duoc thiet ke sao cho dam bao duoc dQ chinh xac clln thiet khi phu tai phia thu cap cua BU c6 th~ thay d6i trong gidi han rQng. Dong dien kich tU trong BU tinh d dan V! tuong d6i danh dinh c6 th~ Ion han nhieu dong dien kich tir trong may bien ap thong thucng.

Phu tai cua BU cling nhu phu tai cua bien ap thong thuong duoc mac song song nhau, t6ng trd cua day n6i neu qua IOn se anh hudng Mn dQ chinh xac cua BU. Dllu cac cuon day cua may bien dien ap cling duoc danh dau tuong tl,i nhu dii xet d6i vdi may bien dong, dau dung dllu cuon day vdi cac dung cu do va thiet bi bao v~ c6 y nghia quan trong khi d.n xet Mn g6c lech pha cua cac dai luong dien.

2.2.2. Sai so cua may bien di~n ap

Sai so' v~ tri so' dien ap duoc tinh thea c6ng thuc sau:

fu = nuUr - Us x 100% Us

trong d6: nu - M so' bien d6i danh dinh cua BU, nu = Usdd fUtdd vdi Us va UT tuong ling la tri so' cua di~n ap do ducc tren cue cua cuon so cap va cuon thu cap BD.

( 2-12)

Neu fu > 0, dien ap tren cuon thu cap cao han dien ap danh dinh, D6i khi nguoi ta dung bien phap thay d6i s6vong day d~ di~u chinh sai so' cua BU sao cho dat duoc sai so' duong d phu tai thap va am d phu tai cao.

Sai so' g6c 8u Ia g6c lech pha giua dien ap so ca"p va dien ap thu cap, 8u > 0 neu vecto UT duoc dao chieu vuot truce vecto Us.

May bien dien ap duoc phan loai thea cap chinh xac, BU dung cho do luong cho trong bang 2.6; BU dung cho bao v~ cho trong bang 2.7.

62

Bang 2.6. Gi&i han sai s6 ella may bi~n di~n ap do luang

Cap chfnh xac fu(%) au (phut)
0,1 ± 0,1 ±5
0,2 ± 0,2 ±10
0,5 ± 0,5 ± 20
1,0 ± 1,0 ± 40
3,0 ± 3,0 KhOng qui dinh Ghi chu: 8i$n ap thay deli trong gioi han 0,8 + 1,2 Udd; phu tai thay deli tro!:,g gioi han 0,25 + 1 SPldd voi coso = 0,8.

Bang 2.7. GiUi han sai s6 cua may bien di~n ap dung cho bao v~

Cap chfnh xac fu{%) au (phut)
3P ± 3 ± 120
6P ± 6 ± 240 Ghi chu: 8i$n ap thay deli trong gioi han 0,05 Umcp + 1 Umcp ( qua ap Ion nhat cho phep ); phu tai thay deli trong gioi han 0,25 + 1 Spldd voi coso = 0,8.

Qua di~n ap IOn nhat cho phep Umc» d6i vdi BU lay bang .1,5 Udd trong mang co trung di~m n6i dat true tiep hoac n6i qua dien trd be, va b~ng 1,9 Udd trong cac mang con lai.

2.2.3. Baov~ cho may bien di~n ap

Phia so cap cua may bien dien ap co UScp ~ 66 kV thuong dU<;1C bao v~ bang cau chay, a cap dien ap cao cftu chay kh6ng dam bao dU<;1C dung IU<;1ng d.t ng~n mach, vi vay BU dU<;1C noi true tie'p vao dien ap sd cap. Phia thu cap cua BU thuong dU<;1C bao v~ b~ng cftu chay hoac 6t6mat d(tt sat phia dftu ra cua BU. Khi ngan mach d phia phu tai "thli cap, dong ngan mach co th~ VU<;1t gap nhieu lftn dong thu cap danh dinh va ne'u d mach thu cap cua BU khong dat thiet bi bao v~ BU co th~ bi hong. Ngay ca trong truong hop phia so cap co d(tt cau chay bao v~ thi ciing kh6ng th~ c~t BU ra khoi ludi, vi khi ngan mach co th~ dong dien phia so cap kh6ng dll lam n6 cau chay,

63

2.2.4. cac loal may bien di~n ap

Trong h~ thong dien hien nay co th€ gllip 3 loai may bien ap: loai cam ung dien tu, loai tv dien phan ap va cac BU ki€u mdi,

a) May bien di~n tip kie'u cam ling di~n tit

BU co th€ duoc che tao 3 pha (thuong cho cap dien ap U :$ 35 kV) hoac 1 pha (cho U 2 66 kV), vdi 1 hoac 2 cuon day thu cap, Tuy thea dien ap c~n thiet 0 phia thu cap ta co th€ sil dung cac loai BU khac nhau, dlfu n6i thea nhiing so d6 khac nhau (hinh 2.12).

So d6 hinh 2.12, a sil dung 3 BU 1 pha, 2 cuon day dlfu YjYo, 0 phia thu cap llfy duoc Uph" va Uduy•

So d6 hinh 2.12, b sil dung 2 BU 1 pha, mlii BU duoc n6i VaG dien ap day thea hinh V, phia thu cap noi dat 0 pha giua va co th~ llfy duoc Uday•

So d6 hinh 2.12,c sil dung 3 BU 1 pha hoac 1 BU 3 pha vdi 16i tU co 5 tru (2 tru ngoai.cung kh6ng quan day), 3 CU9n dlfu YoYj 6., 0 phia thu clfp co th~ llfy duoc Uphn, Udny va U, (0 d~u cuon day n6i tam giac hd Is ). L6i tir voi 5 tru d~ dam bao duong khep kin cho tU thong thu t\1 khOng 3<1>0 qua cac tru khOng duoc quan day. Phia cuon so cap BU trung di€m phai duoc n6i dlft tao duong di cho dong dien thu tu khOng 10 d~ tao nen tu thong <1>0 khi co cham dlft. Khi phia so cap khong n6i dat, phia thu cap 0 d~u cuon tam giac hd se nhan duoc dien ap ty l~ vdi hai bac 3.

So d6 0 hinh 2.12,d thuong' duoc sil dung d€ phat hien cham dlft trong mang co dong cham dlft be, so d6 sil dung ffi9t BU, cuon so cap dlfu vao giiia trung di€m cua may phat dien hoac may bien ap, 0 phia thu clfp co th~ llfy duoc U, khi co cham dlft a phia so cap.

C6ng suat danh dinh phia thu clfp cua BU thuong bang 25, 30, 50, 75, 100 va 200 VA.

Qua trinh qua d(> trong may bien dien ap ki~u cam ung dien tU thong thuong kh6ng c6 anh hudng gi Ion den su lam viec cua thiet bi bao v~.

Thanh phan met chieu cua dien ap qua d(> cling duoc phan anh d~ dang sang phia thu cap, hai bac cao cling vay, Trong m(>t s6trudng hop co th~ xay ra cong huang neu t~n sO' cua hai b~c cao trung vdi t~n sO' c9ng hudng ciia may bien dien ap, Kha nang c9ng huong se duoc giarn thap neu phu tai phia thu cap la gi~n tra tac dung hoac t6n thlft c6ng suat d phia thu clfp kha Ion.

64

A. B C

a)

b)
81 TI
a
*
b 82
b
C 81
0 82
C
A B C·
d)
a A B C
b
-- --, MPD
, ,- ...
/ ,
,
/ ,
I \
I I
, I
, 1
1 1
I ,
I I
I I
\ I
\ I
3Uo , /
, .-
... ---'
'--
81 Liu"
0
8,
irrmr T2 ABC

c)

Hlnh 2.12. Cac loai sa do dau n6i may bien di~n ap,

bJ. May bien di~n tip ghep tang ( Cascade ?T J

Khi di~n ap ella hroi dien IOn hon 110 kV, each dien cho cuon so cA"p ella may bien di~n ap loai cam ling dien tit vdi 16i thep se g(ip kh6 khan. D~ giiii quyet van eM nay nguoi ta chi a cuon day so eA"p ella BD ra nhieu tdng vdi nhieu 16i thep, Tr€m m6i 16i thep cuon so cap duoc ehia thanh hai phan quan tren hai

65

tru d6i dien nhau sao cho tU thong chung tao nen ducc cong vdi nhau trong mach tu, CUQn thu cap duoc quan tren 16i thep cuoi cling (phia n6i dat cua BU). CUQn lien ket (LK) lam nhiern vu lien h~ giua tung cap 16i tu, dam bao mach lien he co t6ng trd thap giira cac bing va dam bao phan phoi deu dien ap tren cac phan cuon day sd cap. Cach dien cua cac cuon day tren tung 16i thep duoc tinh toan d~ chiu duoc phan dien ap sd cap dat tren cuon day d6. SO' t:ing cang nhieu, dien ap nay cang thap (H.2.l3).

c) May bien dien tip kie'u tu ph/in. tip

Kich thuoc cua may bien dien ap ki~u dien tu ty l~ voi dien ap sd cap cua BU. Chi phi d~ che tao BU loai nay tang nhanh thea tri sO' cua dien ap danh dinh. vg mat nay, may bien dien ap ki~u tu phan ap c6 tinh kinh te t6t hon,

Phan ap ki~u tu ciing gi6ng nhu phan ap ki~u dien tlt, dien ap lay ra d mot vi tri phan ap nao d6 phu thuoc van vi tri phan ap va t6ng trd cua phu tai (H.2.l4, a) .

Trong bQ ph an ap ki~u tu, t6ng trd cua nguon mang tinh dung khang vi v~y c6 th~ duoc bu bang

mQt cam khang (H.2.l4,b) dau n6i tiep van mach phan ap, Neu tu dien va cuon dien khang kh6ng chua thanh phan dien trd tac dung thi ve nguyen ly c6 th~ bu hoan toan t6ng trd nguon va lay ra c6ng suat tuy y d phia thir cap.

LK

LK

'-----T2 '------T,

Hinh 2.13. May bien di~n ap ghep tang.

Thuc te cac cuon khang deu chua thanh phan dien trd tac dung nen cong suat dau ra cua bQ phan ap bi han che, Neu mu6n lay true tiep dien ap thu cap bang di~n ap thir cap danh dinh cua BU, chang han bang 100 V, thi d~ dat dU:<;JC cong suat phu tai danh dinh, tri sO' cua tu phan ap phai rat Ion. D~ giarn dung luong cua tu phan ap va dam bao duoc cong suat dllu ra cua BU, ngirci ta slt dung sd d6 c6 may bien di~n ap dien tu trung gian (H.2.14,c). May bien ap trung gian nay c6 cuon so cap duoc dau van rmrc di~n ap cao hon d bQ phan ap, nhO vay ma c6 th~ lay ra cong suat c:1n thiet d phia thu cap vdi dung IU:<;Jng doi hoi tu ph an ap thap hen va mire each dien d cuon so cap khong cao Him.

66

a) 81 b) 82 T1
.Tf77T1T T1T!TTT
811 IIC~:
T, C1 L
lI(]z, ~
L.'Lc CD,
T2
c) 81 d) D2
TTTT77T
82
TTTT77T
T,
C1+C1 L
e) • I~ OZ,
1 T2
OD,
u.. C1 ZpI
C1 +C2 BA
D2
82
Hinh 2.14. May bien di~n ap ki~u II,! phan ap. Tren hinh 2.14,d trinh bay so d6 nguyen ly cua cua may bien dien ap ki~u tu phan ap ket hop trong thiet bi tai ba (PLC) dung cho muc dich truyen tin trong h~ thong dien, Di~n khang LpLC 11\ m9t ph lin cua thiet bi PLC. Trong BU

67

lcai nay phia thu ca'p thuong c6 hai cuon day, mot cuon d~ cung cap dien ap thu cap danh dinh cho thiet bi do luong va bao v~ (dftu TI, T2) va mqt cuon lam nhiern vu can diu (Damping - dftu DI, D2) d~ chong cong hucng slit til va anh hudng cua qua trinh qua dq. Mach d~ng tri cua BU loai nay (H.2.14,e) cho tha""y tu phan ap cung vdi dien cam L, va dien cam cua may bien ap dien til c6 th~ tao nen mach vong cong huong slit til. Hien tuong cong hucng c6 th~ xay ra chang han khi mach thu cap cua BU bi n6 cftu chi. Khi xay ra cqng hudng, dien ap thu cap se bi bien dang vi xuat hien cac s6ng hai bac thap, D~ ngan ngira cqng hirong nguoi ta c6 th~ n6i mot dien tro tac dung vao cuon can diu. Dien trd nay ducc tinh toan sao cho cong suat tieu thu t6ng d mach thu cap khong vuot qua cong suat danh dinh cua BU.

Cac hai bac cao c6 th~ 19C ducc d~ dang, con cac hai bac thap vdi tftn sO' til

10 + 25Hz thi ra't kh6 19C he't, cho du c6 si1 dung nhirng bq 19C di;j.c biet.

2.2.5. May bi6"n di~n ap ki';u m~i

a) Pluui tip kie'u tu. co dung khue'ch dai

C6 th~ tranh hien tuong cong huong til trong may bien ap dien til bang' each khong si1 dung bien ap dien til sau khi phan ap rna cho qua mqt bi;> khuech dai (H.2.15) d~ khuech dai di~n ap va cong suat nhan duoc til bi;> tu phan ap, Bq tu phan ap vdi cac phan til d5ng nhat c6 g6c l~ch pha gi6ng nhau se chuyen d6i trung thanh tin hieu dien ap tir phia so cap sang phia thu cap. Ke't cau cua may bien dien ap loai nay kha don gian va su lam viec cua BU trong qua trinh qua dq tuong do'i t6t. Tuy nhien cong suat danh dinh d dftu ra phia thu ca'p tha'p hon

68

"'T"~ .... _Diiy dAn

5

I I 'if ~' /i/li

Hlnh 2.15. May bien di~n ap ki~u II,! phan ap co dung khuech dal,

loai BU dien tli thong thuong, vi the BU ki~u tu phan ap c6 dung khuech dai duoc sli dW:g chu yeu cho cac h~ thong bao v~ vdi role so hoac role tinh vi chung c6 cong suat tieu thu be han (role dien co thucng tieu thu khoang 5 + 10 VA, role tinh khoang tren dudi 1 VA, role so khoang 0,1 VA).

Trong so d6 nguyenly tren hinh 2.15, dien ap so cilp Us duoc bQ tu phan ap giarn thap den tri so Us/nu (nu la ty so phan ap) va dat vao dllu vao cua bQ tien khuech dai 1. Dien ap dllu ra U A cua bQ tien khuech dai duoc d§.n thea cap d6ng true 2 den bQ khuech dai cong suat 3. Dien ap dftu ra cua bQ khuech dai cong suat 3 ducc dat vao cuon so cap eua may bien ap each ly 5. May bien ap each ly thuong la loai bien ap dien tir vdi hai cuon thu cap d~ c6 th€ nhan duoc UT va UTO (tuong ling b:1ng 1001 J3 va 100/3 V).

Cong suat danh dinh dftu ra cua BU loai nay thuong bang vai chuc VA, cac hai bac thilp va eao han tlln so cong nghiep (tu vai Hz denvai tram kHz) a phia so cilp co th~ phan anh d~ dang sang phfa thu cap. Khi ngiin mach glln ch6 d~t BU, dien ap thu cilp trong yang khoang 1 ms c6 th€ giam xuong can khoang 1% tri so danh dinh, dl\ic tinh nay thfch hop vdi cac loai bao v¢ tac dQng nhanh.

BU ki€u tu phan ap c6 dung khuech dai da duoc che tao va liip dl\it van hanh nhieu nam trong ludi dien cao ap,

b) May bien ai~n tip lam vi~c theo hieu ung POCKELS

Khi cho hai s6ng anh sang chay qua mQt tinh th€ khuc xa kep dl\it dudi tac dung ella dien truong E, ta c6 th€ do duoc g6e lech pha () giua hai s6ng nay thea hi¢u ling di~n quang tuyen tinh POCKELS:

(2·12)

trong d6: I\uq • h~ so dien quang, doi vdi tinh th€ quartz Kdq = 8,12. 0.6 radN.m; E . cuong dQ dien truong trong tinh th€, V;

L . chieu dai ducng di cua anh sang trong tinh th€, m.

Tren hinh 2.16 trinh bay so d6 nguyen ly cua may bien dien ap dua tren hieu ling POCKELS. Bi? phan ap bao g6m tu C1 va phan tli POCKELS vdi dien dung C2 duoc dilu vao dien ap can do. Dien ap d?t len phan tli POCKELS tao nen trong tinh th€ mot dien truong E ty l¢ vdi dien ap can do.

69

T
Us .r

4 Hlnh 2.16. May bien di$n ap ki~u rnoi dua tren hieu ling POCKELS.

Chum anh sang tir ngudn 3 duoc dua qua b9 phan cue 4 d~ phan thanh hai song quang lech pha nhau 1[/2. Hai song quang nay duoc chieu qua phan tli POCKELS 2, dudi tac d9ng cua dien truong E2 song se co to'c d9 Ian truyen khac nhau lam tang goc lech pha 0 nhu da n6i d tren. Cac s6ng quang sau do duoc dua qua han cue 5 c6 M day bang' 114 budc s6ng (/",/4) d~ tie'p tuc lam lech pha them truce khi dua de'n b9 phan phan tich 6.

D9 sang d dfiu ra cua b9 phan tich ty l~ vdi g6c l~ch pha 0 va vi vay n6 cling ty l~ voi dien ap duoc do. Diot quang 7 lam nhiern vu bien dc5i cuong d9 anh sang nhan duoc thanh tin hieu dien ap, Tin hieu dien ap nay qua b9 khuech dai 8 trd thanh dien ap thu cap UT.

Loai may bien dien ap sli dung hieu ling POCKELS nay chua duoc san xuat hang loat va ling dung thuc te' trong h~ thong dien vi cau true tuong dO'i phuc tap,

2.3. cAc SO LQC THANH PHAN DOl XU'NG

o cac chB" d9 su cO' va lam viec kh6ng binh thuong kh6ng dO'i xirng trong cac dai luong dien nhu cong suat, dong dien, dien ap, ngoai thanh phan thu tl,t thuan c6 th~ xuat hien cac thanh phan dO'i xung thu tu nghich va thu tu khong, Cac bao v~ phan ung thea cac thanh phan chi xuat hien trong che' d9 su cO' va lam viec kh6ng binh thuong nay thuong c6 d9 nhay va di) chon 19c cao hon nhung bao v~ phan ling theo dai lucng toan phan hoac thea thanh ph fin thli tt;i thuan, Cac bao v~ lam viec thea thanh phan dO'i xung ducc nO'i vdi h~ thdng 3 pha thong qua cac b9 19C thanh phan dO'i xung,

70

2.3.1. Be;, IQc dong di~n thu tI,t nghjch (Ll2)

Bao v~ qua dong thu tu nghich thucng ducc sU: dung d~ bao v~ cac may phat dien deSng b9 co trung di~m kh6ng noi dat.

a) c) iA
I m I,
:: : : : Oz, r :\'
LI, URI
UR2 o., =0
Ie n b)

,- - - - - - - - - - - - ,

ABC

1 1

i.i,

UXR2

d)

1

Hinh 2.17. B9 19C dong di~n thCt tl! nqhlch L12

a, So do cau true: 'b) Mach di~n; c) 80 thi vec to d6i voi thanh phan thCt tl! thuan: d) 80 thi vec to d6i vai thanh phan thCt tl! nqhlch.

Tr en hinh 2.17 trinh bay so deS nguyen 1y cua b9 19C dong di~n thu tu nghich (LI2) dau VaG phia thu cap cua hai may bien dong dien d~t tren hai pha A va C cua M thong 3 pha. So d6 g6m hai dien trd tac dung R1, R2 va cam khang X. Dong dien thu cap cua BI pha A la ITA chay qua RI, dong dien thu cap cua BI pha C 1:'1 ITe chay qua Rz va x ml1c noi tiep nhau. Cac dong di~n nay gay

71

nen cac thanh phan dien ap giang tuong irng la URI' UR2 va Ux. d dfiu ra cua b9 19C L12 ta c6 (H.2.17,b):

U mn = URI + U XR2 ,

(2-13)

trong d6

Tri so cua cac dien trd RI , R2 va cam khang X duoc chon sao cho trong che' dQ doi xung ta c6 I URI I = I uxR21 va I Urnn I = 0 (hinh 2.17,c). Khi xuat hien thanh phan dong dien thir tu nghich, dien ap d dllu ra cua bQ 19C Urnn c6 tri so Ion (H. 2.17,d).

2.3.2. Be? IQc di~n ap that!! nqhjch (LU2)

Bao v~ qua dong dien c6 khoa dien ap thap d met s6 che' d9 su c6, d?c biet khi ngan mach khOng doi xung, xa noi d?t bao v~ c6 th~ khong du de? nhay ve dien ap, D~ tang dQ nhay cua phan khoa dien ap, thay vi viec sa dung role dien ap cue ti~u n6i true tie'p vao dien ap phia thu ca"p cua BU, co th~ sa dung role dien ap cue dai n6i d dfiu ra cua b919C di~n ap thu t1,1 nghich LU2•

'I'ren hinh 2.18,b trinh bay so d6 nguyen ly cua be? 19C dien ap thu t1,1 nghich sa dung cac dien trd tac dung RI, R2 va tv CI, C2 da"u vao h¢ th6ng di~n ap day d phia thu ca"p ella may bien dien ap. Thong so ella tv dien va dien trd duoc chon thea quan h~ sau:

}

(2-14)

Dien ap d dllu ra cua bQ 19C UDm= 0 doi vdi che' de? dien ap doi xirng binh thuong (chi e6 thanh phan dien ap thu tu thuan UI , hinh 2.18,e). Doi vdi h~ thong' dien ap 3 pha thu t1,1 nghich U2 (hinh 2. 18,d) di~n ap dfiu ra cua LU2 bang:

(2-15)

trong d6 UT la dien ap day phia thu ea"p cua BU.

72

a) m
U, ~-I I I o~
Ub LU, U,

UC
n
r - - - ----------------------------
, :
b) A~ ,
UA l..
:J :m
# t
UB B# Urn ..
:0 n ~
fr.
Uc c:
If :------------------------- 1

c)

B

d)

B

A C
/ m n\ C
UAm Unc
Umn=O Hinh 2,18, B(> loc di~n ap IhCt 11,1 nqhich LU2

a)Sd dei cau true; b)MC;lCh di~n; c) os th] vecto dei voi thanh phan IhCt 11,1 thuan: d) £>0 th] vecto dei voi thanh phan IhCt 11,1 nqhich.

2.3.3. Be} IQc dong di~n thu til khong (Llo)

D~ 19C dong dien thu t1;i khong, nguoi ta co th~ cong true tiep dong dien thu cap cua ba pha (so d6 dung ba may bien dong dien hinh 2,19,b) hoac cong tU thong cua ba pha dong dien xoay chieu (so d6 dung may bien dong thu tu khong hinh 2,19,c va 2.19,d).

73

a)

b)

:: :1=JL-,.-L_I_O _ ..... 1 :3~ -o~.

O ... ·--_...J

z'"

A

B

c

c)

d)

Z"

3<1>0

ABC

Hinh 2.19. B9 loc dong thu tl! khong Llo.

a) Sa do cau true: b) B9 19C dung 3 may bien dong (con 99i la mach HOLMGREN); c) B9 19C m9t may bien dong dung cho d110ng day tren khong;

d) B9 19c mot may bien dong dung cho d110ng day cap.

So d6 loc dong dien thu tu kh6ng dung ba may bien dong dien thuong dU9C dung trong ludi dien co dong cham dat Ion. Cac BI co th~ stt dung ke't h9P cho nhieu muc dich do luong va bao v~ khac nhau, Nhu9C di~m cua so d6 nay la dong kh6ng can bang b d§.u ra cua bi? lee trong cM'di? lam viec binh thuong kha ldn do dac tinh cua cac BI stt dung lam bi? loc co th~ khac nhau.

Vi the' d~ dung vao muc dich bao v~ chong cham dat trong ludi di~n CO dong cham dat he (ludi co trung di~m khong noi dat true tiep hoac noi dat qua dien khang hoac dien trb Ion), nguoi ta dung cac bien dong thu tu khong lam viec thea nguyen ly ci?ng tU thong cua 3 pha dong dien so cap (H.3.19,c). Doi vdi ludi cap, loai may bien dong thu tv khOng nay dU9C l~p dllit rat tien 19i (H.3.19,d).

74

Khi lap dat bien dong thu tu khong d dllu cap, clln chu y la day n6i da:t vo cap phai cho xuyen qua ben trong vong xuyen cua mach til d~ khir thanh phan til thong do dong dien phan b6 trong dat c6 th~ chay qua vo cap va day n6i dat gay nen,

2.3.4 . Be;, lee di~n ap thu tl! khong ( LUo)

D~ 19C dien ap thir tl,t kh6ng Do, thuong nguoi ta dung ba may bien dien ap 1 pha hoac mot may bien di~n ap 3 pha 5 tru vci cac cuon thu cap duoc dau thanh hinh tam giac hd (H.2.12,c va H.2.20,b). D6i khi ngtidi ta dung mot may bien dien ap mot pha c6 cuon so cap n6i vao trung di~m cua CU9n day bien ap luc hoac may phat dien trong h~ thong c6 trung di~m kh6ng n6i dat true tiep (H.2.12,d va H.2.20,c).

a)

b)

~;~L-_LU"T"0_...JI ~u" i)~,

c)

Hlnh 2.20. B9 loc di~n ap thCt nr khong LUo.

a) So do cau truc : b) B9 toe dung ba may bien di~n ap 1 pha hoac mot may bien di~n ap 3 pha 5 tru co cuon thCt cap dau tam giac hd; c) B9 loc dung BU 1 pha dau VBO trung di~m may phat di~n.

2.3.5. Be;, lee t6ng hop cac thanh phan doi XLrng

M9t so loai bao v~ c6 th~ phan ung thea t6 hop mot vai thanh phan d6i xung cua dong va ap. Dong dien va dien ap d dllu ra cua b9 19C t6 hop cac thanh'phan d6i xung trong truong hop chung bang :

i.onll =_K.' ~I. + K2.'.2 ~ KOI.o:,. }

U run - K 1 U 1 + K 2 U 2 + K ° U 0'

(2-17)

75

trong do: K"K2,Kova K'"K~,K;) tuong ung la cac h~ soty l~ cua cac thanh phan thu t'j thuan, nghich va kh6ng trong cac b9 IQc t6 hop dong dien va dien ap (H,2,21,a va b),

a) IA
BI IB K)
Ie K2
Iv Ko

LIL
A B C n

b)

BU UA
m
K'
UB )
K' Ullin
2
UC K'
0
n
LUL Hinh 2. 21. B(> IQc 16 hop cac thanh phan d6i xUng a) Dong di~n LlL ; b) Di~n ap LUL,

Cac b9 IQc tung thanh phan doi xung co th8 duoc xem la tnrong hop rieng cua b9 IQc t6 hop khi h~ so ty l~ cua cac thanh phan doi xung khac diroc !flY b~ng kh6ng.

D~ 19C cac thanh phan doi xung co th8 sa dung ky thuat so, se duoc trinh bay trong chuang 7.

2.4. cAc 89 LQC SONG HAl

B9 19C s6ng hai lam nhiern V\1 tach m9t thanh phan hai nao d6 ra khoi tin hieu tuong t1,1 d~u van d8 khuech dai n6 len dung van muc dich bao v~ hoac d?p t~t no d~ khoi anh huong den su lam viec cua bao v~. Ch~ng han trong bao v~ so lech co ham dung cho may bien ap, ngudi ta sa dung hili b~c hai cua dong dien d~ danh gia tac d9ng cua dong dien tu hoa va dung no d~ ham kh6ng cho bao v~ tac d9ng nharn dudi anh hudng cua dong tir hoa d9t bien. Trong mot so truong hop nguoi ta ciing Slt dung hili bac 5 d~ ham bao v~ so lech dudi tac d9ng

76

cua dong tU hoabao hoa c6 th~ xay ra d6i vdi may bien ap dat CJ cu6i duong day dai khi bi mat tai d9t ng9t.

Dac tinh t~n so' va so d6 cua b9 19C d~ lay ra hai bac 2 va bac 5 duoc trinh bay tren hinh 2.22. CU9n thu dip cua may bien ap d~u VaG B va tv dien C tao nen mach 19C c6 tfin so' cong huong CJ 100 Hz (hai bac 2) va 250 Hz (hai bac 5). Bien trCJ R d~ hieu chinh h~ so' khuech dai (ty so' giira tin hieu dfiu ra Sra vdi tin hieu d~u VaG Svno.)

a)

b)

1,2

0,8

-----~----------,-------I

1 1

1 1 1

- - - - - - - - - -1- I

1 1

1 1

1 1

-------1

1 1 1 1 1 1 1 1

0,4

B

J(ff.

a

Hinh 2.22. 89 19C hai bac 2 va bac 5 : a) f)~c tinh tan 56 ; b) So do nguyen Iy .

Loai 19C s6ng hai thu hai d~ loai tru hoac dap t:it tat ca cac hai ngoai s6ng co ban, hoac loai trir mot so' s6ng hai nao d6 duoc trinh bay tren hinh 2.23.

a) B

s~CE

Hlnh 2.23. 89 19C d~ d~p tat ca cac hai ngoai s6ng

co ban (a) hoac d~ d~p mot 56 hai cho tnrcc (b).

So d6 nguyen ly cua b9 19C chi cho qua t~n so' co ban (doi khi con goi la b9 19C cho qua t~n s6thap) tren hinh 2.23,a, cling tuong tl,t nhu so d6 hinh 2.22,b, chi khac nhau d ch6 dien cam cua cuon thu cap may bien ap d~u VaG va dien dung cua tv C tren hinh 2.23,a c6 t~n so' cong hucng CJ 50 Hz (tfin so' co ban cua dong

77

xoay chieu). Tren hinh 2.23,b trinh bay so d6 nguyen ly cua bi,) 19C cho qua mot song hai nao do co chua trong tin hieu d:lu vao.

Hien nay t6n tai nhieu ki~u bi,) 19C song hai khac nhau. Cac bi,) 19C t:ln so dung ky thuat so se duoc gidi thieu trong phan III, chucng 7.

2.5. NGUON DleN THAO TAc

Nguon dien thao tac cung cap nang luong cho cac thiet bi bao ve, dieu khien, dieu chinh va bao hieu d nha may dien, tram bien ap va cac trung tam dieu di,) M thong dien, Nguon dien thao tac c:ln thea man nhiing yeu cau ky thuat, kinh te chu yeu sau day:

- Di,)c lap doi vdi che di,) lam viec cua hroi dien xoay chieu;

- Co dung Iuong du len, dam bao cho cac thiet bi bao v~, dieu khi~n va tu

dong lam viec chac chan trong suot qua trinh thao tac;

- Mire dien ap cua nguon dam bao trong giai han dao dong cho phep;

- An toan, tin cay va sil dung thuan tien;

- Gia ca hop ly,

Nguon dien thao tac co th~ la xoay chieu hoac mot chieu, Nguon xoay chieu dung true tiep d cac tram nho d~ thao tac may cat dien vdi mach bao v~ va dieu khien don gian,

Nguon mot chieu thuong dung lic quy, tv dien ducc nap dien s~n hoac cac bi,) nan dong xoay chieu lay nguon tU cac M thong tu dung, tU may bien dong dien hoac dien ap.

Di~n ap cua nguon thao tac met chieu thuong la 220 V va 110 V dung cho role va thiet bi dieu khien; 60 V, 48 V va 24 V doi voi cac mach tin hieu va thong tin xa. Trong mot so h~ thong bao v~ va dieu khien d6i khi nguoi ta dung cac bi,) d6i dien d~ d6i tu di~n mot chieu cua lic quy da tich dien s~n thanh dien xoay chieu d~ cung cap cho cac phu tai xoay chieu quan trong (he may tinh, thiet bi thong tin ... ).

2.5.1. AC quy

Dien ap va dung Iuong cua bi,) lic quy duoc xac dinh thea dien ap danh dinh cua ngucn thao tac co xet Mn rmrc dao di,)ng cua dien ap tren tung binh lic quy trong qua trinh nap - ph6ng cung nhu dien ap lam viec tin cay doi vdi tung loai thiet bi bao v~ va tu di,)ng, cong suat tieu thu cua tung loai phu tai, thoi gian lam viec cua tung loai thiet bi V.v ...

78

Thuong dung hai loai ~c quy: ~c quy axit - chi va ~c quy niken - cadimi. Ac quy axit - chi duoc S11 dung r9ng rai d nha may dien, tram bien ap va thiet bi phan phoi vdi c6ng suit Ion va thoi gian sir dung keo dai. Trong nhieu truong hop ~c quy con duoc dung lam nguon chieu sang sl,i cO'.

Ac quy niken - cadimi thuong duoc dung cho cac thiet bi phan phoi c6 kich thuoc trung binh va nho vdi kh6ng gian bi han che. So vdi ~c quy axit - chi n6 c6 nhiing uu, nhuoc di~m chinh sau:

Uu die'm: D9 ben co cao hen, bao quan va van hanh d~ dang hen, tu6i tho dai hen, kich thudc va trong Iuong be hen.

Nhuoc die"m: Dien ap cua m6i binh thap hen (1,2 V thay vi 2 V ella ~e quy axit- chi); trong qua trinh nap dien ap tang eao hen (den 50%), trong qua trinh ph6ng dien ap giarn nhieu hen ( oen 20% ); hieu suat khoang 75% neu tinh thea arnpe-gic (Ah); va khoang 50 + 60% neu tinh theo oat-gin (Wh); luong nude ea't tieu thu nhieu hen, chat dien m6i phai duoc thay sau 2 narn do do to'n kern hen; nhay cam vdi su thay d6i nhiet d9.

Khi lua chon ~e quy d.n chu y nhirng dieu kien sau day:

Dien. up danh dinh, Di¢n ap danh dinh ella m6i binh lie quy la cO' dinh ( 2 V voi ~e quy axit - chi va 1,2 V dO'i vdi lie quy niken - cadimi nhu tren da n6i) Dien ap danhdinh cua b9 lie quy bftng tieh ella sO' binh lie quy mac nO'i tiep voi dien ap danh dinh cua m6i binh.

Dung luang danh dinh, Dung lucng danh dinh ella b9 lie quy Cdd la dien luong rna lic quy e6 th~ ph6ng duoc trong khoang thoi gian xac dinh ( thoi gian ph6ng danh dinh tdd ) vdi dong dien danh dinh Idd. Trong dieu kien dung dich dien giai e6 n6ng d9 va th~ tich danh dinh d nhiet d9 danh dinh va dien ap tren b9 ~e quy kh6ng giarn xudng thap hen gia tr] eho trudc Usdd ( U.dd duoc goi 1a dien ap ph6ng dien cudi cung danh dinh).

( 2-18)

Neu dong dien ph6ng khac vdi tri sO'tri sO'danh dinh, nguoi ta dung ky hieu Cn d~ chi dung luong ph6ng ella lie quy vdi n la sO' gid ph6ng dien, chang han C3: dung Iuong ph6ng ella lie quy trong 3 gid .

Dien up ph6ng di¢n cuol cung la dien ap to'i thi~u phai giu tren cue ella b9 ~e quy khi ph6ng dien vdi mot dong dien eho truce nao do, Dien ap ph6ng dien cudi cung danh dinh thuong ducc s11 dung d~ tfnh to an dung luong danh dinh ella ~e quy Cdd khi ph6ng dien vdi dong dien danh dinh Idd = Cdi tdd'

79

Di~n up sui bot Uc; la dien ap nap IOn nhat cho ~c quy sao cho chua xay ra hien tuong sui bot c6 th~ nhin thay duoc trong binh ~c quy ; D6i voi ~c quy axit - chi UG = 2,4 + 2,45 V; d6i voi lic quy niken - cadimi UG = 1,55 + 1,6 V cho m6i hinh.

H~ s6' nap la ty sO' giua dien luong d.n thie't d~ nap ~c quy vdi dien luong rna ~c quy da ph6ng ra (M sO' nap la sO' nghich dao cua hieu suat ~c quy).

Uu di~m chinh cua nguon ~c quy so vdi cac nguon thao tac khac la tinh d(>c l~p hoan toan so vdi trang thai cua ludi dien xoay chien, dung luong va rmrc dien ap c6 th~ chon tuy y, lam viec tin cay. Nhuoc di~m cua ~c quy la phai bao quan, cham s6c phuc tap (phu nap, thay dung dich ... ), d(>c hai (dac biet vdi ~c quy axit - chi).

2.5.2. Dung nang h.rqng tich sin trim tI,J di~n

Khi nap dien cho mot tu dien C, nang luong tich tren tu dien bang :

CU2 E=--

2

(2-9)

trong d6: C - dien dung cua tu dien; U - dien ap nap tren tu,

So d6 nap trinh hay tren hinh 2.24. Ngudn dien xoay chieu qua may bien ap B (hay bien dien ap BD) va di6t D nap cho tu C. Dien tr(j R d~ han che' dong dien nap va dong ph6ng nguoc khi di6t hi choc thung, tuy nhien dien tr(j nay lam tang thoi gian nap cua tu dien va c6 th~ gay tr(j ngai cho cac thie't hi tt;l d(>ng tac d(>ng nhieu hin lien tiep. Role dien ap RU vdi tie'p di~m thuong M c6 cuon day n6i vao dien ap nguon d~ ngan ngua dong dien nguoc qua diot D khi dien ap ngudn hi giam thap,

RU

Hlnh 2.24. Ngu6n thao tac dung n~ng h1(;,"g tich s~n tren tu di~n.

Dien dung C cua tu dien phai ducc tinh toan sao cho nang luong tich duoc (j dien ap U cua nguon thao tac c6 th~ du cho cac thiet hi bao v~ va tt;l dQng lam viec, Thong thuong nhfing h(> tu duoc nap dien s~n chi si'1. dung cho nhirng so d6 don gian vdi sO' it thiet hi, tieu thu cong suat va nang luong khong IOn va thoi gian lam viec kh6ng keo dai,

80

2.5.3. Cac be} niin dong

Dien ap mot chieu cua ngudn thao tac co th~ duoc nlln tu dien ap xoay chieu phia thu cap cua may bien dien ap (BU), may bien dong dien (BI) hoac may bien ap tu dung (BTD). Nguon m9t chieu nan tU dien ap thu cap cua BU hoac BI dat d phan ttl duoc bao v~ thuong co cong suflt han che' ($; 1000 VA) va dien ap dllu ra mot chieu c6 th~ phu thuoc VaG che d9 lam viec cua phan ttl ducc bao ve. Chang han dien ap dllu ra cua b9 nan dau vdi BU khi c6 ngan mach glln cho dat bao v~ c6 th~ bi giam thap hen mire cho phep, ngucc lai, trong che' d9 non tai hoac kh6ng tai, dien ap d d~u ra cua b9 nan dflu vdi BI se rflt thap hoac bang' khong, D~ khac phuc nhuoc di~m nay ngudi ta thuong sir dung cac b9 cung cap lien hop, ket hop gura ngudn ap vdi ngudn dong (H.2.25).

Th ~--r BI ______j

+

TU~ BU~

BUG

+

+

Hinh 2.25. Ngu6n cung cap lien hop tlt bien dong di~n va bien di~n ap.

Trong sd d6 cung cap lien hop d hinh 2.25, cac may bien ap trung gian BUG va BIG lam nhiern vu phoi hop thong sO' d~ tao dien ap xoay chieu d~u ra tuong ung vdi dien ap mot chieu can c6 cho nguon thao tac, ngoai ra chung con lam nhiern vu each ly giua mang dien met chieu vdi mang xoay chieu. Tu dien C n6i vdi phia thu cap cua BIG (thudng vdi dien ap cao hen dien ap xoay chieu duoc nan) d~ phoi hop vdi thong sO' cua BIG tao nen mach cong hucng slit tu, dam bao cho· dien ap nan tU ngudn dong dien duoc 6n dinh kbi dong dien phia so cflp cua phan ttl ducc bao v~ co th~ thay d6i trong gidi han r9ng (tli non tai den ngAn mach),

D6i vdi nhiing h~ thong quan trong c~n nguon thao tac c6 c6ng suat IOn va d9 tin cay cao, dien ap mot chieu co th~ duoc nlln tU di~n ap d cac ph an doan tl,1 dung khac nhau, k~ ca viec di[lt may phat.dien dl,1 phong cho M th6ng tl,1 dung (H.2.26).

81

Trong cac M thong nay, doi khi nguoi ta con slt dung cac thiet bi bien d6i tit dien mot chieu cua lic quy di'i duoc nap thanh dien xoay chieu (UPS) d€ cung cap cho mot so phu tai xoay chieu quan trong trong che' d(> su co.

A

B

Ac quy I

CL2

II

220V=

r - - - --,

,

, T ,

-------

, T ,

-------

Ac quy II

UPS 1

1

Hinh 2.26. Lien h~ gil1a h~ thong di~n m('Jt chieu va

h~ thong II! dung a cac cong trinh quan tronq.

2.5.4. Cac nguon di~n thao tac th(( cap (Auxiliary Supply Units)

Nhimg thiet bi bao v¢ hien dai dung ky thuat so d6i khi co nhiing doi hoi rieng doi vdi ngudn cung cap nhu: tinh an dinh va lien tuc cua di¢n ap ngudn, chong nhieu, nhieu mire dien ap khac nhau v.v ... Nhirng nguon thu cap nay nhan dien tit nguon thao tac chinh cua nha may dien hoac tram bien ap va c6 th~ duoc che tao slln trong thiet bi hoac tu bang bao v¢.

82

Tren hinh 2.26,a trinh bay so d6 nguyen ly cua nguon dien thao tac thu cfi'p dung cho thiet bi bao v~ g6m 2 khdi chfnh : Khoi tich nang luong (Res) va kho] bien d6i dien mot chieu DCIDC. Khoi tich nang luong c6 nhiern vu duy tri viec cap dien lien tuc cho bao ve trong khoang thoi gian khi di¢n ap cua ngudn thao tac chung c6 th~ bi dao dong do thao tac may d.t dien, ngan mach trong mach mot chieu v.v ... Khoang thoi gian nay c6 th~ keo dai den vai chuc mili giay. Khoi bien d6i dien mot chieu DCIDC lam nhiern vu each ly cac mach dien til khoi nguon thao tac mot chieu cua nha may dien hoac tram bien ap va tao nen muc dien ap mot chieu thu cap thich hop vdi thiet bi dien tu can su dung.

1------------------------ j---------------------------

, ,

o

,

---------------------- 1

t

,

+ '+

F

D

t

Khoi tich nang luong

Hinh 2.26,a. Sd do nguyen Iy ella nguon di$n thao tac th(J cap.

Khoi bien d6i DCIDC

i[~m;u.

, - ,

Khoi tich nang luong g6m b9 19c F d~ 19C cac nhieu cua dien ap nguon thao tac UN' Tu dien C voi dung Iuong kha ldn d~ duy tri dien ap 6n dinh cho thiet bi bao ve trong khoang thoi gian dao dong dien a p ngan han cua nguon thao tac, Tu C ducc nap qua dien trd R va ph6ng dien qua diot D.

Dien ap dflu ra cua khoi tich nang lucng duoc dua VaG khoi bien d6i mot chieu DCIDC, d day dien ap mot chieu duoc chuyen thanh chuoi cac xung chfi nhat vdi tfln so vai kHz va qua may bien ap B giarn xuong den muc dien ap tuong thich voi thiet bi su dung. Dien ap nay sau d6 se ducc nan va 19c. May bien ap B con lam nhiern vu each ly cac thiet bi dien tu d phia thu cap vdi mach so cap cua nguon thao tac. Trong cac thiet bi bao v¢ hien dai, nguon dien thao tac thu cap c6 th~ c6 cau true phuc tap hen nham bao dam nhieu cap dien ap mot chieu d dflu ra vdi chat luong dien ap tot hen,

2.6. ROLE

Role la phan tu chinh trong h¢ thong thiet bi bao v¢. Thuat ngu role thee y nghia ban dflu cua n6 dung d~ chi tac d9ng chuyen mach, chuyen trang thai.

83

Ph§.n tli role nhan met (X) hay mot so (X], X2" .Xn) tin hieu dllu vao thuong 1a nhirng tin hieu tuong ttj , bien d6i va so sanh tin hieu nay vdi ngudng tac dorig d~ cho tin hieu d§.u ra m dudi dang cac xung rdi rae voi hai trang thai doi lap: C6 xung (trang thai 1) va kh6ng c6 xung (trang thai 0) (hinh 2.27) .

a)

b)

x

~ ~

y y

r--+---- r---- ...... -l

,
, +
+
,
,
--. l __ ,._
0 - - - -- 0
XIV x., X x., x, X
e) g)
X Y X Y
X". ,X
x., X'd
X,V

, Y
,I
0 0 0 0 0 0 Hinh 2.27. Ky hi~u role lam vi~e voi m9t dai Iu'(;mg dau vao (a) va nhiau d~i Iu'(;mg dau vao (b). E>~e tfnh khai d9n9 va tra va ella role el,lC d~i (e,e) va role eve ti~u (d,g) voi met d?i Iu'(:mg dau vao,

84

Nhirng chiec role dllu tien duoc che' tao dua tren nguyen ly dien co va stl: dung cho dien bao vao nhfing narn 30 cua the ky 19. Ngay nay thuat ngij role dung d~ chi tap hop cac thiet bi tu d9ng d~ bao v~ h~ thong dien, d~ dieu khi~n va dieu chinh tu dong, d~ lam nhiern vu chuyen mach trong cac h~ thong thong tin v.v ...

Cuoi the ky 19 role duoc b:it dllu stl: dung d~ b8.0 v~ cac phan ttt trong h~ thong dien duoi dang cac co cau dien tu tac d9ng true tiep l:ip dat s§.n d may cat dien. Tuy nhien chi den the ky 20, khi cac M thong dien da phat tri€n, ky thuat bao v~ role mdi ducc ap dung rong rai. C6 th~ neu mot so moe thoi gian dang hru y:

- Narn 1901 - xuat hien role cam ung dong dien:

- Narn 1908 - b8.0 v~ so lech dong dien;

- Narn 1910 - role huang cong suat va b8.0 v$ qua dong c6 huang;

- Dllu nhiing nam 20 - b8.0 ve khoang each;

- Cuci nhiing nam 20 - bao v~ dung tin hieu tl1n so cao truyen thea day d~n

cua mach dien duoc b3.0 v~ (PLC);

- Nhung narn 60 - role tinh ( khong c6 tiep di~m dong ) dien tu: va ban dan;

- Nhfing nam 70 - role so, h~ thong b3.0 v~ dung ky thuat vi xU: ly va may tinh.

Ngay nay cac nha che tao va san xuat role tren the gidi deu da chuyen huang sang ky thuat so, tuy nhien so Iuong role dien co va role tinh con dang duoc su: dung kha nhieu trong h~ thong dien do dieu kien lich sU:. Doi vdi cac cong' trinh moi duoc xay dung, chu yeu nguoi ta su: dung role so do nhirng uu viet sau day:

- Chuc nang heat dong cua role duoc md r9ng ra rat nhieu so vdi cac the h~ role trudc day, de dang md rong kha nang do lucng, bien d6i tin hieu, so sanh va t6 hop 10 gich trong cau true cua role. C6 th€ ket hop nhieu nguyen ly phat hien su co va b8.0 v~ trong met h~ thong role.

- Ngoai chuc nang bao v~ va canh bao, role so hien dai con c6 th~ thuc hien nhieu nhiern V1,l quan trong khac nhu: Ghi chep cac thong so van hanh va su co, xac dinh vi tri su co, thuc hien lien d9ng vdi thiet bi b3.0 v~ va t\1 d9ng cua cac phan ttl: Ian can, dong trd lai may d.t ...

- De dang ghep noi vdi nhau va vdi cac thiet bi b8.0 v~, tu d9ng, thong tin va do hrong khac trong M thong; de ghep noi vdi h~ thong may tinh.

- Thong so cua bao v~ c6 th~ chinh dinh gian tien vdi d9 chinh xac cao va de dang thuc hien viec chinh dinh thong so tu xa hoac chinh dinh tu dong thea nguyen 1y tu thich nghi.

85

- Cong suat tieu thu be, kich thudc gon, nhe, d~ dang chuan hoa kich thudc.

- Gia thanh tuong doi tinh thea tucng quan giira chi phi va chuc nang cua

h~ thong bao v~ thi ky thuat so va may tinh re hen cac h~ thong role dien co thong thuong (H. 2.28) .

Chi phi dau tu

, , , , , ,

200 --~~-----

, ,

, ,

Chi phi dau tu

Tuong tu (RS)

Chuc nang

200
, , DS
'~ RS
100
.... _-- -------
1995 2005 narn 100

, , ,

: ,S6(DS)

" ,

" 'j_

" ,

-":'-t--t- ----

" ,

" ,

" ,

" ,

I I I I

Hi:

I I I I

I I I I

I" ~I I 'I

I I I ~ I

, ,

Turing quan vg chuc nang

Tuong quan chi phi DS/RS

DS
3 j,,'"
, "
,
, , 3
2 ", -L
"
RS 2
DS/RS
I 0 0,5 1 1,5 2 Tuong quan
1995 2005 nam chirc nang Hinh 2.28. So sanh tuong doi gil'ta h$ thong bao ve dung role thong thuang ( RS ) va ky thuat so ( OS ).

Ngoai each phan loai thea c6ng nghe che' tao, role con duoc phan loai thea:

- Nguyen tl'ic heat d9ng (doi vdi role dien co) : dien tU, cam ling, dien d9ng ...

- Dai hrong dilu vao: dong dien, dien ap, c6ng suat, t6ng trd (khoang each) ttln s6. ..

86

· Chuc nang trong sd d6 bao v~: do lucng, trung gian, thoi gian, tin hieu ... Tuy thea each bieu dien sd d6 (cau true, chuc nang, t6ng hop hoac khai tri~n) rna each bieu dien role co th~ khac nhau. Trong so d6 cau true hoac chuc nang role ducc bieu dien nhu hinh 2.27,a va b), tren do ghi r6 cac dai luong vat ly d:lu VaG cua role. Trong so d6 t6ng hop hoac so d6 l§.p rap, role duoc bi€u dien nhu mdt thiet bi thong nhat bao g6rn cac cue dau VaG va d:lu ra (doi vdi role dieri co : cuon day va tiep diern). Trong sd d6 khai tri~n hoac sd d6 16 gich, cac cue dau VaG va dau ra cua role co th~ ducc bi~u dien tach roi nhau tren cac mang so d6 hoac so d6 khac nhau.

Trang thai dftu ra cua role (dOi voi role dien co la cac tiep di~rn thuong hd hoac thuong kin) duoc bi~u dien voi quy udc cho truong hop dai hrong d:lu VaG b~ng kh6ng.

Ngoai cac role phan ling thea dai lucng dien d:lu vao, trong cac sd d6 bao v~ va tl,f dQng con dung nhieu loai role lam viec theo nhfing dai Iuong vat Iy khac nhau nhu nhiet dQ, van toc hoac gia toc chuyen dong, dQ di chuyen, n6ng dQ cua rn6i chat, cuong dQ cua anh sang v.v ...

Ky hieu cac loai thiet bi v,a role thudng dung trong sd d6 bao v~ cho trong bang 2.8.

Bang 2.8. Danh muc ky hi~u cac loai thie't b] thmrng dung trong so d6 bao v~ role

Ky hieu
Bang 56 (Theo IEEE Bang chLt t.oai thiet b]
C 37-2-1979)
2 I Role thoi gian. Role d6ng hoac me'! cham
3 KT Role khoa Hem d9n9 hoac ki~m Ira
4 C Cong uk to chfnh
21 Z< Rdle khoang each ( 16ng Ire'! )
25 S Role hoa hoac ki~m tra dong b9
27 U< Role thieu di$n ap
30 Th Rote Un hi$u
- -
P hcac W Role huang cong su~1 thuan
32 +- +-
P noac W Role huang cong su~1 nqhich
37 1< Role thieu dong di$n hoac thieu con9 suat
40 <!l Role sl! c6 di$n tlt Iruong
46 12 Role dong di$n Ih(( II! ngh!ch hoac can bang pha
49 eo Role nhi$1 87

Ky hieu
Bfing 56 (Theo IEEE Bang chii l.oai thiet bi
C 37-2-1979)
50 I» ROle dong di~n ciilt nhanh
51 I> Role qua dong co thci gian ( xoay chieu )
51N 10> hoac IE> Role qua dong di~n thCt tl! khOng co thoi gian
52 MC May cat di~n
52a MCa Tiep di~m phu thlJOng hd cua may cat di~n
52b MCb Tiep di~m phu thlJOng kin cua may cat di~n
55 cos<p Role coso
59 U> Role qua di~n ap
60 L'.U hoac L'.I Role din bfing ap hoac dong
64 10 Role bao v~ ch6ng cham dat
- Role qua dong (xoay chieu) co hlJang
67 I>
68 Lf) Role liem d¢ng
74 Sf) Role bao d¢ng (canh bao)
76 I => Role qua dong m¢t chieu
78 1) ROle I~ch pha hoac bao v~ mat dong b¢
79 TE>L (AR) Role tl! dong lal
81 f Role tan 56
,
85 PIT Role phat va nhan tin hi~u theo kenh truyen
(tin hi~u bao v~)
86 K Role khoa
87 SL (L'.I) ROle bao v~ so I~ch 2.7. KENH TRUYEN TIN HI~U

2.7.1. Cac loai kenh truyen tin hi~u

D~ phuc vu viec truyen dil lieu, thong tin lien lac, dieu khi~n, bao v~ va tt;l dong hoa HTD c6 th~ dung nhieu I09-i kenh truyen tin hieu khac nhau.

Hien nay nguoi ta thuong dung 4 I09-i kenh truyen tin hieu sau day:

1) Day d§.n phu hoac cap thong tin ella nganh dien hoac thue bao ella mang ludi buu ehinh vien thong.

2) Kenh tai ba (Power Lines Carrier: PLC): Tai tin hieu tfin so cao bang ehinh day d§.n ella duong day tai dien.

3) Kenh thong tin vo tuyen sieu eao tfin (vi ba).

4) Cap quang.

86

'I'uy tung truong hop c6 th~ lua chon va sa dung mot hoac mot so kenh tren day. Nhirng yeu to anh hucng Mn viec lua chon nay 18.: Khoang each gifia cac di~m cfln lien M, su ph at tri~n va nang luc cua mang buu chinh vi~n thong, luong thong tin can truyen, chi phi cho viec xay dung va sa dung kenh truyen.v.v ...

Doi vdi M thong bao v~ role, kenh truyen duoc sa dung trong cac so d6 bao v~ so lech hoac trong cac so d6 dieu khi~n lien dong cac bao v~ Ian can nhau.

Trong cac so d6 bao v~ so lech (so lech pha hoac so lech dong dien) tin hieu d hai dflu phan tli duoc bao v~ (g6c pha cua cac dong di~n hoac bien di? va g6c pha cua cac dong dien tuy thea loai bao ve) duoc truyen qua kenh d~n d~ tien hanh so sanh tai vi tri dat thiet bi bao v~ role,

Dieu khien viec lien d9ng giiia cac bao v~ (hoac giUa cac may cat) trong M thong nguoi ta cung dung cac kenh truyen tin hieu. Viec dieu khien nay nham nang cao d9 tin cay cua cac bao v~ trong khi loai tru su co, ngan chan tac d9ng nharn hoac giarn thci gian lam viec cua bao v~.

'I'huong sa dung ba loai tin hieu dieu khi~n sau day:

- Tin hieu c&t lien a9ng: D~ d.t d6ng thoi cac may d.t d cac phia khac nhau cua phan ta ducc bao v~ hoac may d.t Ian can vdi may d.t bi hu hong.

- Tin hiet: cho phep: May d.t chi c6 th~ duoc d.t ra khi nhan duoc tin hieu cho phep d6ng thoi vdi su tac dong cua thie't bi bao v~ role lam nhiern vu bao v~ chinh chong loai su co dang xet.

- Tin hiet: hhoa: May d.t chi c6 th~ d.t ra khi khOng c6 tin hieu khoa d6ng thoi vdi su tac dong cua thie't bi bao v~ role lam nhiern vu bao v~ chinh chong loai su co dang xet.

Lien h~ giira cac thie't bi lam viec vdi kenh truyen tin hieu ducc mo ta tren hinh 2.29.

2.7.2. Yeu cau doi vai kenh truyen tin hi~u

Thdi gian loai trir su co bao g6m thci gian tac d9ng cua role, thoi gian truyen tin hieu va thoi gian d.t cua may d.t dien, Thoi gian loai tru su co duoc xac dinh tir ke't qua nghien cuu M thong xuat phat tu dieu kien dam bao 6n dinh, han che hau qua cua ngan mach, nhanh ch6ng phuc h6i viec cap di~n cho cac hi? tieu thu v.v ...

Thong thuong thoi gian truyen tin hieu ciing gfln bang thoi gian lam viec cua bao v~ role, doi vdi cac ludi dien cao ap va sieu cao ap thoi gian nay khoang chung tU 15 den 40 ms tuy tung loai bao v~.

89

Cac kenh truyen tin hieu thuong bi anh hucng cua cac loai nhieu khac nhau tuy thea loai kenh truyen. Cac nhieu loai nay c6 th~ lam cho bao v~ tac dQng sai hoac mat tin hieu dieu khien hoan toan.

D~ dac trung cho tinh nang cua kenh truyen d6i vdi tung loai tin hieu dieu khien, nguoi ta thucng dung 3 thong so sau:

- Thoi gian lam viec cue dai Tar

- Xac suat xuat hien tin hieu la Puc

DQ an toan z ( 1 - Puc). 100%

- Xac suat mat tin hieu dieu khi~n PMC

DQ phu thuoc ;:; ( 1 - PMC). 100%

£)110ng day tai di~n

j--------------1

-+_~I Cat lien d(mg I Cat liem d(mg _-+!-_-I-_--I

-+ _ _...,I "'--C-ho-ph-e-p--'

i,__---~ i.------,

i Khoa

, L...- ---'

I'

I Tin hi~u £)K

I

: (phat)

L.. _'

Soda BVRL

r-------------l

I ,

I £)0 xa

1...-------.

: £)K xa

Thoai

Oli li~u L..------'i I

ThOng tin :

L J

Cho phep -

TRUYEN TiN HI~U

Khoa

L..- _' i

,

I

,

I ,

I I ,

L ._. .J

Tin hi~u £)K

(thu)

ThOng tin

1---------------

Hinh 2.29. Liem h~ gilia cac thiet b] lam vi~c vdi kenh truyen tin hi~u.

90

Chang han, khi kenh truyen chiu U1C d9ng cua nhieu, cac loai tin hieu dieu khien dung trong bao v~ role c6 th~ c6 cac thong so sau:

Cat lien dong:

Tae == 60 ms

Puc == 10.5 PMC == 10.3

Tin hieu cho phep: Tae == 40 ms Puc == 10.3 PMC == 10.2

Tin hieu khoa:

Tae == 20 ms

Puc == 10.1 PMC == 10.4.

2.7.3. M6i tnrang truyen tin hi~u va nhi~u 1) Day dan phu hoiic cap thong tin

Den gian nhat 18. sU: dung day dAn phu hoac cap thong tin dien luc rieng ella cac co sCi dien luc. Trong truong hop nay chiing c6 th~ ducc d~t cung ranh ~{ji cap cao ap, d~t trong ranh cap rieng hoac b~ng day trlln tren C9t.

Dien ap cam ung tlln so cong nghiep thuong duoc tinh toan sao cho cac thie't bi thir cap c6 th~ chiu dung ducc (khong qua 150 V). Dien ap cam ung nay c6 th~ duoc han che bang cac van chong qua ap d~ noi tiit cac day d§.n phu trong truong hop dien ap tang cao, tuy nhien phucng phap nay c6 th~ lam cho bao v~ khOng tac d9ng trong truong hop qua ap gay nen bdi sl,i co chinh rna bao v$ phai tac dong.

Doi khi ngLidi ta dung bien ap phan each d~ bao v$ mach thu cap trong truong hop the d di~m noi a:a't d nha may dien hoac tram bien ap tang qua cao khi su co, nhirrig bien ap phan each nay cling se lam nhiern vu bao v~ khi di~n ap cam ung trong day dAn phu hoac cap thong tin tang cao.

Cac thiet bi thu cap cling phai chiu dung n6i dien ap cam ung khi c6 set danh hoac khi c6 d6ng dt ben phia so cap cua h~ thong dien,

Day d§.n phu va cap thong tin dung cho bao v~ duoc stt dung tU d~u the ky 20, tuy nhien pharn vi sU: dung bj han che vi d9 tin cay thap va gia chi phi tuong doi cao. Tin hieu truyen c6 th~ a rmrc kha cao (+ 10 dBm), gidi han v~ mire tin hieu thuong han che' bai cac thiet bi khuech dai va thiet bi phu tro dau noi VaG cac di~m trung gian cua mach thong tin. Thong thuong tuong quan tin

91

hieu /nhieu khoang 40 dI? c6 th~ chap nhan duoc, Neu t6n that mach truyen tin cao thi c6 th~ dung rnuc tin hieu truyen cao hon,

Doi vdi cac M thong dien t~p trung, khoang each giiia cac dil.u phat va thu tin hieu khong len, c6 th~ dung day d§.n phu hoac cap thong tin rieng neu khong thue bao duoc cap thong tin cua nganh buu chinh vien thong hoac cap thong tin cua buu chinh vien thong khong thoa man duoc yeu cil.u ve d9 tin cay va d9 sAn sang doi vdi M thong b3.0 v~ va dieu khien cac cong trinh dien.

o nhieu nude cong nghiep phat tri~Ii voi mang luoi thong tin vi~n thong tien tien va day dac, cac cong ty dien luc c6 th~ thue bao mot so kenh thong tin (chang han trong khoang 20 - 25 narn) d~ dung riengcho h~ thong dien, Phuong an nay neu ve mat d9 tin cay va d9 sAn sang cho phep thuong c6 th~ re hon la xay dung mang ludi thong tin rieng cho nganh dien luc,

Thong thuong neu dung kenh truyen tin ella h~ vien thong thi kha nang qua ap d phia thu cap eo th~ thap hen vi 1(> trinh ella kenh truyen tin khac vdi 1(> trinh ella cac duong' day tai dien, Tuy nhien cac thiet bi thu cap cung phai c6 kha nang chiu mot muc qua ap nhat dinh.

Trong mot so truong hop su cochl;J.m dat, the d di~m noi dat ella nha may dien va tram bien ap e6 th~ kha eao, vi vay dn phai dung bien ap phan each d~ dam bao an toan eho nguoi va thiet bi cua h~ thong buu chinh vien thong. Cac bien ap phan each nay phai co dien ap chiu dung kha cao (e6 th~ den 15 kV).

Day dftn phu va cap thong tin lam viec vdi tin hieu truyen dftn tu mot chieu den 200 Hz xoay chieu, vdi ban kinh tir 11 km trd lai va c6 th~ thich hop vdi cac loai bao v~ so lech, Vdi hrdi dien 110 kV thuong khong yeu du thoi gian tac d9ng cua bao v~ that nhanh, cac kenh thue bao c6 th~ dung chung eho dien thoai, do luong va bao v~, nho v~y rna chi phi eho thue bao tuong doi thflp (tinh rieng cho muc dich bao ve). Vdi cap dien ap 220 - 500 kV, yeu cil.u ve thoi gian bao v~ phai nhanh hon va kenh truyen phai c6 d9 tin cay cao hen nen thong thuong phai thue bao rieng cac kenh truyen dung cho bao ve.

2) Cdc henh. tdi ba (PLC)

Doi voi nhirng duong day dai hoac di qua nhirng dia hinh phuc tap, viec lllp d~t day dan phu c6 th~ g~p kh6 khan va tan kern. Trong truong hop nay viec su dung day dftn cua chinh duong day tai dien d~ truyen tin hieu eao til.n dung cho bao v~ va thong tin lien lac e6 th~ eo nhiing uu viet nhu: day d§.n chac chan hon, t6n hao trong truyen tin hieu se thap hon, kenh truyen hoan toan narn duoi quyen ki~m so at cua cong ty dien luc.

C6 th~ gia cong m9t hay hai pha cua duong day tai dien bang each d~t cac b9 chan d hai dil.u duong day duoc bao v~, cac b9 chan nay c6 t6ng trd khOng dang k~ doi vdi dong dien til.n so cong nghiep va t6ng trd ra"t Ion doi vdi cac tin

92

hieu tiin so cao dung cho thong tin va bao v~, d~ cac tin hieu nay khong Ian truyen ra ngoai pham vi duong day duoc bao ve.

So d6 hai pha tuy ton kern hon so vdi so d6 pha . da't, tuy nhien rrnrc t5n hao khi truyen dftn tin hieu se thap hen va khOng phu thuoc vao di~n trd da't cung nhu noi dat.

Tin hieu cao tiin duoc dua vao kenh truyen qua tu phan each cao ap, tu nay phai chiu duoc ap pha va c6 dien dung khoang tU 2000 pF den 20000 pF. CUQn dien cam cua bQ chan cao tiin thuong c6 dien cam be, khoang 0,1 . 2 ml] va phai chiu dung duoc dong dien tai binh thuong va dong ng:ln' mach nhu cac day dftn pha cua ducng day tai dien, MQt yeu du khac doi vdi cuon cam la dien dung cua ban than cuon day phai hop vdi dien cam thanh mach cQng hudng d tftn so cao hon tiin so van hanh ldn nhat. Thuong tiin so dung d~ truyen tin hieu duoc chon trong khoang 70 . 500 kHz.

~ - - - - - - - - - - - - --I

De'n duong diiy

r--------------,

, ,

, ,

, ,

.----------+-------------------r----~'--~ rr.-'-----.

De'n tram

, ,

~ - - - - - - - - - - - - - _'

B9 di~u chinh noi tie'p

, ,

: T ~

, ,

,

,

....:

:1 .

-----, .Den BU

dien tu

De'n BU

,

1---------------

,

'-Y....,.....__.~'--

f--1 BUki~u

• tu di~n

B9 lqc song song

Hinh 2.30. Kenh tai ba theo so do hai pha .

93

B(> 19C duoc n6i vdi thiet bi cao tin bang cap cao tin vdi trd khang 75 Q. M(>t trong nhiing chi tieu quan trong cua cac kenh tai ba la muc d(> tit din tin hieu trong k€mh truyen, vi n6 xac dinh cong suat truyen tin hieu sao cho d dliu thu tin hieu c6 th~ vuot duoc mire nhieu va dien ap cam img. T6n hao tin hieu d m6i dliu nhan (qua b(> 19C, cap cao tlin va thiet bi phu tro) khoang 4,6 dB, d6i vdi day tai dien - khoang 0,02 + 0,2 dB/km, mire t6n hao thap nhat ling vdi dien ap tai dien cao nhat (400 -:- 500 kV) va tlin s6truyen thap nhat (50 kHz).

T6n hao tin hieu tren duong day it phu thuoc van mua :1m , nhung d cac nude c6 bang gia , khi ducng day bi tuyet phu hoac bi d6ng bang thi d9 tit din cua tin hieu c6 th~ tang gap 2 den 3 lin.

Cong suat dliu ra cua thiet bi phat cao tlin thuong tir 2 Mn 100 W (+50 dBm) tuy van tuong quan giua tin hieu/nhieu .

Mire tin hieu truyen cao nhat hoac thoi gian truyen tin hieu dai nhat do tieu chuan tung qu6c gia quy dinh d~ tranh anh hudng vdi h~ thong thong tin va truyen thong toan qu6c .

Khi c6 set danh van duong day hoac ducng' day bi su co' hoac thao tac d6ng cat, c6 th~ gay nhieu manh de'n kenh thong tin. Mac du nhiing nhieu nay chi xay ra trong thoi gian ngan, thuong chi keo dai vai mili giay nhung n6 c6 th~ lam cho thiet bi thu cao tlin bi qua tai, Cac thiet bi thuoc M th6ng cit lien d9ng can phai duoc chinh dinh sao cho khong xay ra tac d9ng nharn .

Clin dac biet chu y Mn truong hop dung nguyen ly truyen tin hieu cho phep, vi trong truong hop nay tin hieu cho phep duoc truyen qua doan duong day bi su co' . Mire d(> tit din cua tin hieu cao tlin truyen qua kenh d§.n phu thuoc van loai su co' , tuy nhien nguoi ta thuong chon trong gici han giiia 20 va 30 dB .

3) Cdc henh. va tuye'n uiba

Cac kenh viba cho phep truyen tin hieu trong m9t dai kha r9ng va s11 dung cac modem vdi nang luc truyen rat IOn.

Tin hieu bao v~ va dieu khien c6 th~ truyen noi tiep vdi d9 dai du IOn va d9 rna hoa phuc tap d~ dam bao d9 tin cay cua truyen tin nhung v§.n giu duoc tOc d9 truyen rat cao. Tren thuc te khong clin thiet ke va san xuat nhfing thiet bi viba chuyen dung cho h~ thong dien rna c6 th~ dung chung cac thie't bi vo tuyen tieu

94

You might also like