HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN

TRIÏËT HOÅC MAÁC – LÏNIN

“ Ca? Nha` Xem Xong Nho’ Thank Peo’ 1 Ca^u Nho’ “

MUÅC LUÅC

I - LÕCH SÛÃ TRIÏËT

HOÅC .............................................................................................................. 9
CÊU 1: Triïët hoåc laâ gò? Vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc.
Phûúng phaáp nhêån thûác thïë giúái cuãa triïët hoåc........................... 10
CÊU 2: Nhûäng neát cú baãn cuãa triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi xung
quanh caác vêën àïì: khúãi nguyïn cuãa thïë giúái, con ngûúâi vaâ nhêån
thûác. ............................................................................................. 13
CÊU 3: Nhûäng àùåc àiïím cú baãn cuãa triïët hoåc Trung Hoa cöí
àaåi vïì caác vêën àïì: khúãi nguyïn cuãa thïë giúái, vêën àïì cú baãn cuãa
triïët hoåc, con ngûúâi vaâ nhêån thûác. .............................................. 16
CÊU 4: Phên tñch cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghôa duy vêåt
vaâ chuã nghôa duy têm trong triïët hoåc cöí àaåi Hy Laåp thöng qua
hai àûúâng löëi triïët hoåc: Àïmöcrit vaâ Platön. Nhûäng giaá trõ triïët
hoåc nöíi bêåt cuãa Arixtöët. ............................................................... 20
CÊU 5: Cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghòn duy vêåt vaâ chuã
nghôa duy têm tûâ thïë kyã XVII àïën thïë kyã XVIII thöng qua caác
triïët gia tiïu biïíu nhû Bïcún, Höëpbú, Àïcaáctú, Xpinöda, Löccú,
Beáceli, Hium. ............................................................................... 22
CÊU 6: Trònh baây nhûäng tû tûúãng cú baãn trong pheáp biïån
chûáng duy têm cuãa Hïghen vaâ chuã nghôa duy vêåt nhên baãn cuãa
Phoiúbùæc. Sûå aãnh hûúãng cuãa nhûäng hïå thöëng triïët hoåc trïn àöëi
vúái sûå hònh thaânh triïët hoåc Maác.................................................. 26
CÊU 7: Triïët hoåc Maác - Lïnin ra àúâi laâ möåt têët yïëu lõch sûã
vaâ laâ möåt bûúác ngoùåt caách maång trong triïët hoåc. ....................... 30
II- CHUÃ NGHÔA DUY VÊÅT BIÏÅN CHÛÁNG VÏÌ THÏË
GIÚÁI ...................................................... 34
CÊU 8: Phên tñch nöåi dung vaâ yá nghôa àõnh nghôa vêåt chêët
cuãa V.I.Lïnin. .............................................................................. 35
PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 4
http://ebooks.vdcmedia.com
CÊU 9: Quan àiïím cuãa chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vïì
nguöìn göëc vaâ baãn chêët cuãa yá thûác. YÁ nghôa cuãa viïåc nùæm vûäng
vêën àïì naây.................................................................................... 37
CÊU 10: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác.
YÁ nghôa phûúng phaáp luêån cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây trong
nhêån thûác vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn............................................... 40
CÊU 11: Trònh baây hai nguyïn lyá cú baãn cuãa pheáp biïån
chûáng duy vêåt vaâ yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa vêën àïì àoá. .... 42
CÊU 12: Nöåi dung vaâ yá nghôa cuãa quy luêåt thöëng nhêët vaâ
àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp..................................................... 45
CÊU 13: Phên tñch mêu thuêîn bïn trong vaâ mêu thuêîn
bïn ngoaâi, mêu thuêîn cú baãn vaâ khöng cú baãn. YÁ nghôa thûåc tiïîn
cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây.................................................... 48
CÊU 14: Phên tñch mêu thuêîn chuã yïëu vaâ mêu thuêîn
khöng chuã yïëu, mêu thuêîn àöëi khaáng vaâ mêu thuêîn khöng àöëi
khaáng. YÁ nghôa cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây.......................... 50
CÊU 15: Nöåi dung vaâ yá nghôa cuãa quy luêåt tûâ nhûäng thay
àöíi vïì lûúång dêîn àïën nhûäng thay àöíi vïì chêët vaâ ngûúåc laåi........ 52
CÊU 16: Nöåi dung vaâ yá nghôa cuãa quy luêåt phuã àõnh cuãa
phuã àõnh....................................................................................... 55
CÊU 17: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa caái chung vaâ caái
riïng, yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa noá.................................... 58
CÊU 18: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa nöåi dung vaâ hònh
thûác, yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa vêën àïì. ............................. 60
CÊU 19: Sûå thöëng nhêët biïån chûáng giûäa baãn chêët vaâ hiïån
tûúång, yá nghôa phûúng phaáp luêån............................................... 61
CÊU 20: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa nguyïn nhên vaâ kïët
quaã, yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa noá. ..................................... 63
CÊU 21: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa têët nhiïn vaâ ngêîu
nhiïn, yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa vêën àïì àoá. ...................... 65
CÊU 22: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa khaã nùng vaâ hiïån
thûåc, yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa vêën àïì naây. ...................... 67
CÊU 23: Con àûúâng biïån chûáng cuãa quaá trònh nhêån thûác
chên lyá, nhêån thûác hiïån thûåc khaách quan.................................. 69
CÊU 24 : Quan àiïím cuãa chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vïì
möëi quan hïå biïån chûáng giûäa lyá luêån vaâ thûåc tiïîn..................... 72
CÊU 25: Chên lyá theo quan àiïím cuãa chuã nghôa duy vêåt
biïån chûáng.................................................................................... 74
III- CHUÃ NGHÔA DUY VÊÅT BIÏÅN CHÛÁNG VÏÌ XAÄ
HÖÅI ......................................................... 77
CÊU 26: Saãn xuêët cuãa caãi vêåt chêët laâ cú súã cuãa àúâi söëng xaä
höåi vaâ vai troâ cuãa phûúng thûác saãn xuêët àöëi vúái sûå töìn taåi vaâ
phaát triïín xaä höåi. ......................................................................... 78
CÊU 27: Nöåi dung quy luêåt vïì sûå phuâ húåp cuãa quan hïå saãn
xuêët vúái tñnh chêët vaâ trònh àöå cuãa lûåc lûúång saãn xuêët. Sûå vêån
duång quy luêåt naây úã nûúác ta........................................................ 81
CÊU 28: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa cú súã haå têìng vaâ
kiïën truác thûúång têìng; cú súã haå têìng vaâ kiïën truác thûúång têìng úã
nûúác ta trong thúâi kyâ quaá àöå. ...................................................... 85
CÊU 29: Hònh thaái kinh tïë - xaä höåi. Sûå phaát triïín cuãa caác
hònh thaái kinh tïë - xaä höåi laâ möåt quaá trònh lõch sûã tûå nhiïn. .... 89
CÊU 30: Giai cêëp laâ gò? Vai troâ cuãa àêëu tranh giai cêëp
trong xaä höåi coá giai cêëp. Tñnh têët yïëu cuãa cuöåc àêëu tranh giai
cêëp trong thúâi kyâ quaá àöå tûâ chuã nghôa tû baãn lïn chuã nghôa xaä
höåi................................................................................................. 91
CÊU 31: Nguöìn göëc vaâ baãn chêët cuãa nhaâ nûúác. Tñnh têët
yïëu vaâ àùåc àiïím cuãa nhaâ nûúác xaä höåi chuã nghôa........................ 94
CÊU 32: Tiïën böå xaä höåi; nhûäng tiïu chuêín khaách quan vaâ
àöång lûåc cuãa sûå tiïën böå xaä höåi. .................................................... 97
CÊU 33: Baãn chêët con ngûúâi. Möëi quan hïå giûäa caá nhên vaâ
têåp thïí; giûäa caá nhên vaâ xaä höåi................................................... 99
CÊU 34: Vai troâ cuãa quêìn chuáng nhên dên vaâ vô nhên - laänh tuå àöëi vúái sûå phaát
triïín cuãa xaä höåi. ........................................................................................................103
CÊU 35: Möëi quan hïå giûäa töìn taåi xaä höåi vaâ yá thûác xaä höåi. ..............................106

I - LÕCH SÛÃ TRIÏËT HOÅC

CÊU 1: Triïët hoåc laâ gò? Vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc. Phûúng phaáp
nhêån thûác thïë giúái cuãa triïët hoåc.

1. Khaái niïåm triïët hoåc

- Triïët hoåc laâ möåt trong nhûäng hònh thaái yá thûác xaä höåi, xeát
cho cuâng, àïìu bõ caác quan hïå kinh tïë cuãa xaä höåi quy àõnh. Duâ úã xaä
höåi naâo, triïët hoåc bao giúâ cuäng göìm hai yïëu töë: 1) Yïëu töë nhêån thûác
- sûå hiïíu biïët vïì thïë giúái xung quanh, trong àoá coá con ngûúâi; 2) Yïëu
töë nhêån àõnh - àaánh giaá vïì mùåt àaåo lyá.
- Triïët hoåc àaä ra àúâi trong xaä höåi chiïëm hûäu nö lïå (úã phûúng
Têy) vaâ trong thúâi kyâ chuyïín tûâ xaä höåi chiïëm hûäu nö lïå sang xaä höåi
phong kiïën (phûúng Àöng), gùæn liïìn vúái sûå phên cöng lao àöång xaä
höåi - taách lao àöång trñ oác ra khoãi lao àöång chên tay.
- Phuâ húåp vúái trònh àöå phaát triïín thêëp úã caác giai àoaån àêìu
tiïn cuãa lõch sûã loaâi ngûúâi, triïët hoåc ra àúâi vúái tñnh caách laâ möåt
khoa hoåc töíng húåp caác tri thûác cuãa con ngûúâi vïì hiïån thûåc xung
quanh vaâ baãn thên mònh. Sau àoá, do sûå phaát triïín cuãa thûåc tiïîn xaä
höåi vaâ cuãa quaá trònh tñch luyä tri thûác, àaä diïîn ra quaá trònh taách caác
khoa hoåc ra khoãi triïët hoåc thaânh caác khoa hoåc àöåc lêåp. Triïët hoåc vúái
tñnh caách laâ khoa hoåc, nïn noá coá àöëi tûúång vaâ nhiïåm vuå nhêån thûác
riïng cuãa mònh, noá laâ hïå thöëng nhûäng quan niïåm, quan àiïím coá
tñnh chêët chónh thïí vïì thïë giúái, vïì caác quaá trònh vêåt chêët vaâ tinh
thêìn vaâ möëi liïn hïå giûäa chuáng, vïì nhêån thûác vaâ caãi biïën thïë giúái.
2. Vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc
- Theo Ùngghen, vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc laâ vêën àïì vïì möëi
quan hïå cuãa tû duy vúái töìn taåi, cuãa yá thûác àöëi vúái vêåt chêët. Viïåc
giaãi quyïët vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc laâ cú súã vaâ àiïím xuêët phaát
àïí giaãi quyïët caác vêën àïì khaác cuãa triïët hoåc.
- Vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc göìm hai mùåt:
+ Mùåt thûá nhêët traã lúâi cêu hoãi: giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác caái
naâo coá trûúác, caái naâo coá sau, caái naâo quyïët àõnh caái naâo? Noái caách
khaác, giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác caái naâo laâ tñnh thûá nhêët, caái naâo laâ
tñnh thûá hai. Coá hai caách traã lúâi khaác nhau dêîn àïën hònh thaânh
hai khuynh hûúáng triïët hoåc àöëi lêåp nhau:
* Nhûäng quan àiïím triïët hoåc cho vêåt chêët laâ tñnh thûá nhêët, yá
thûác laâ tñnh thûá hai hoåp thaânh chuã nghôa duy vêåt. Trong lõch sûã tû
tûúãng triïët hoåc coá ba hònh thûác cú baãn cuãa chuã nghôa duy vêåt: 1)
Chuã nghôa duy vêåt chêët phaác, ngêy thú thúâi cöí àaåi; 2) Chuã nghôa
duy vêåt maáy moác, siïu hònh thïë kyã XVII-XVIII; 3) Chuã nghôa duy
vêåt biïån chûáng.
* Ngûúåc laåi, nhûäng quan àiïím triïët hoåc cho yá thûác laâ tñnh thûá
nhêët, vêåt chêët laâ tñnh thûá hai, hoåp thaânh chuã nghôa duy têm. Chuã
nghôa duy têm laåi àûúåc thïí hiïån qua hai traâo lûu chñnh: chuã nghôa
duy têm khaách quan (Platön; Hïghen...) vaâ chuã nghôa duy têm chuã
quan (Beccli, Hium...).
+ Mùåt thûá hai traã lúâi cêu hoãi: con ngûúâi coá khaã nùng nhêån
thûác àûúåc thïë giúái hay khöng?
* Caác nhaâ triïët hoåc duy vêåt cho rùçng, con ngûúâi coá khaã nùng
nhêån thûác thïë giúái. Song, do mùåt thûá nhêët quy àõnh, nïn sûå nhêån
thûác àoá laâ sûå phaãn aánh thïë giúái vêåt chêët vaâo oác con ngûúâi.
* Möåt söë nhaâ triïët hoåc duy têm cuäng thûâa nhêån con ngûúâi coá
khaã nùng nhêån thûác thïë giúái nhûng sûå nhêån thûác àoá laâ sûå tûå nhêån
thûác cuãa tinh thêìn, tû duy.
* Möåt söë nhaâ triïët hoåc duy têm khaác nhû Hium, Cantú laåi
phuã nhêån khaã nùng nhêån thûác thïë giúái cuãa con ngûúâi. Àêy laâ
nhûäng ngûúâi theo "bêët khaã tri luêån" (thuyïët khöng thïí biïët).
Khuynh hûúáng naây khöng thûâa nhêån vai troâ cuãa nhêån thûác khoa
hoåc trong àúâi söëng xaä höåi.
Àöëi vúái caác hïå thöëng triïët hoåc, vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc
khöng chó àûúåc thïí hiïån trong caác quan niïåm coá tñnh chêët baãn thïí
luêån, maâ coân àûúåc thïí hiïån trong caác quan niïåm chñnh trõ - xaä höåi,
àaåo àûác vaâ tön giaáo, têët nhiïn coá thïí laâ nhêët quaán hoùåc laâ khöng
nhêët quaán.
Cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghôa duy vêåt vaâ chuã nghôa duy
têm xuyïn suöët lõch sûã phaát triïín cuãa tû tûúãng triïët hoåc vaâ thïí
hiïån tñnh àaãng trong triïët hoåc.
3. Phûúng phaáp nhêån thûác thïë giúái cuãa triïët hoåc
Triïët hoåc nghiïn cûáu nhûäng quy luêåt chung nhêët cuãa töìn taåi
vaâ tû duy, giuáp cho viïåc nhêån thûác vaâ hoaåt àöång caãi taåo thïë giúái.
Triïët hoåc Maác dûåa vaâo nhûäng thaânh quaã cuãa caác khoa hoåc cuå thïí,
nhûng noá khöng lêëy phûúng phaáp cuãa caác ngaânh khoa hoåc cuå thïí
àïí laâm phûúng phaáp cuãa mònh. Phûúng phaáp nhêån thûác chung
nhêët, àuáng àùæn nhêët cuãa triïët hoåc laâ phûúng phaáp biïån chûáng duy
vêåt. Phûúng phaáp biïån chûáng duy vêåt àöëi lêåp vúái phûúng phaáp siïu
hònh.
Phûúng phaáp biïån chûáng vaâ siïu hònh xuêët hiïån rêët súám, tûâ
thúâi cöí àaåi. Phûúng phaáp biïån chûáng laâ phûúng phaáp nhêån thûác sûå
vêåt vaâ hiïån tûúång trong sûå liïn hïå, taác àöång qua laåi, vêån àöång vaâ
phaát triïín. Ngûúåc laåi, phûúng phaáp siïu hònh xem xeát sûå vêåt, hiïån
tûúång trong sûå taách rúâi, khöng vêån àöång vaâ khöng phaát triïín. Cuöåc
àêëu tranh giûäa phûúng phaáp biïån chûáng vaâ phûúng phaáp siïu
hònh cuäng laâ möåt nöåi dung cú baãn cuãa lõch sûã triïët hoåc.
Phûúng phaáp biïån chûáng duy vêåt xuêët hiïån tûâ thúâi kyâ cöí àaåi
(biïån chûáng duy vêåt thö sú, möåc maåc tûå phaát). Chó àïën khi triïët
hoåc Maác ra àúâi, phûúng phaáp naây múái thûåc sûå trúã thaânh phûúng
phaáp triïët hoåc khoa hoåc. Phûúng phaáp naây giuáp cho con ngûúâi khaã
nùng nhêån thûác möåt caách àuáng àùæn, khaách quan vïì giúái tûå nhiïn,
xaä höåi vaâ tû duy vaâ giuáp con ngûúâi àaåt àûúåc hiïåu quaã trong hoaåt
àöång thûåc tiïîn.

CÊU 2: Nhûäng neát cú baãn cuãa triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi xung quanh
caác vêën àïì: khúãi nguyïn cuãa thïë giúái, con ngûúâi vaâ nhêån thûác.
1. Vêën àïì khúãi nguyïn cuãa thïë giúái
Theo caách phên chia truyïìn thöëng, triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi coá
9 hïå thöëng thuöåc hai loaåi:
- Chñnh thöëng coá 6 hïå thöëng Mimaânsaâ, Vedaânta, Saâmkhuya,
Yoga, Nyaâya, Vaiseâsika.
Phaái khöng chñnh thöëng hay Taâ giaáo (naâstika) coá
3 hïå thöëng: Buddha (Phêåt giaáo), Jaina giaáo, Lökaâyata.
(Tiïu chuêín cuãa chñnh thöëng laâ thûâa nhêån vaâ baão vïå tñnh
àuáng àùæn tuyïåt àöëi cuãa kinh Veâda. Coân taâ giaáo thò ngûúåc laåi).
Caác trûúâng phaái trïn àïìu ñt nhiïìu baân àïën vêën àïì khúãi
nguyïn cuãa thïë giúái.
Nhûäng trûúâng phaái coá tñnh chêët duy têm tön giaáo cho rùçng,
khúãi nguyïn cuãa thïë giúái laâ Braâhman - laâ thûåc taåi duy nhêët cuãa vuä
truå, laâ caái maâ do àoá, moåi vêåt sinh trûúãng, caái trong àoá, moåi vêåt
nhêåp vaâo khi bõ huyã diïåt. Braâhman töìn taåi vônh viïîn, vaâ coá khi coân
àûúåc coi laâ möåt võ thêìn saáng taåo. Con ngûúâi laâ möåt böå phêån cuãa
Braâhman, tûác laâ Atman; muöën trúã vïì vúái caái vônh hùçng, con ngûúâi
phaãi tu luyïån, phaãi thoaát tuåc àïí Atman trúã vïì vúái Braâhman.
Nhûäng trûúâng phaái coá tñnh chêët duy vêåt cho rùçng, thïë giúái
naây (kïí caã con ngûúâi) àûúåc taåo thaânh tûâ nhûäng yïëu töë vêåt chêët, tuyâ
theo quan niïåm khaác nhau cuãa caác phaái maâ caác yïëu töë àoá laâ: nûúác,
àêët, khöng khñ,... hoùåc trûâu tûúång hún laâ nguyïn tûã. Àöìng thúâi vúái
quan niïåm naây, ngûúâi ta coân cho rùçng, linh höìn cuäng àûúåc sinh ra
tûâ nhûäng yïëu töë vêåt chêët, noá mêët ài khi vêåt chêët (thïí xaác) bõ tiïu
huyã.
2. Vêën àïì con ngûúâi
Nhiïìu trûúâng phaái triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi cho rùçng, con ngûúâi
göìm hai phêìn: höìn vaâ xaác. Phêìn xaác coá thïí bõ huyã diïåt, coân phêìn
höìn laâ töìn taåi vônh viïîn, tuyâ theo "nghiïåp" hay do tu luyïån, do laâm
àiïìu thiïån hay aác..., maâ höìn coá thïí trúã vïì vúái coäi "vônh hùçng" hoùåc
di chuyïín sang thên xaác khaác (luên höìi).
Ngûúåc laåi, möåt söë trûúâng phaái coá tñnh chêët duy vêåt cho rùçng,
linh höìn hay tû tûúãng, yá thûác cuãa con ngûúâi àûúåc naãy sinh tûâ vêåt
chêët vaâ noá liïn quan àïën thïí xaác cuãa möîi con ngûúâi. Vêåt chêët sinh
ra yá thûác cuäng nhû gaåo nêëu thaânh rûúåu (phaái Lökaâyata). YÁ thûác,
tû tûúãng con ngûúâi seä mêët ài khi ngûúâi ta chïët.
Do coá nhûäng quan niïåm khaác nhau vïì con ngûúâi, nïn trong
caác trûúâng phaái triïët hoåc ÊËn Àöå cuäng coá nhûäng quan niïåm khaác
nhau vïì yá nghôa cuãa cuöåc söëng vaâ vai troâ cuãa con ngûúâi trong thïë
giúái. Nhûng nhòn chung, triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi (kïí caã caác trûúâng
phaái duy vêåt) àïìu ñt nhiïìu coá quan niïåm duy têm tön giaáo vïì
nhûäng vêën àïì trïn.
3. Vïì nhêån thûác
Noái àïën nhêån thûác, trûúác hïët phaãi noái àïën pheáp biïån luêån
cuãa phaái Nyaâya, Vaiseâsika, pheáp biïån luêån naây coân àûúåc goåi laâ
"nguä àoaån luêån". Trong "nguä àoaån luêån", àïí chûáng minh möåt àiïìu
gò àoá laâ chên thûåc hay giaã döëi, phaãi qua 5 bûúác sau: luêån àïì, nhên
àïì, vñ duå, suy àoaán, kïët luêån. Thñ duå cuå thïí nhû:
1. Àöìi coá lûãa chaáy.
2. Vò àöìi böëc khoái.
3. Têët caã nhûäng caái böëc khoái àïìu coá lûãa chaáy, thñ
duå bïëp loâ.
4. Àöìi böëc khoái thò khöng thïí khöng coá lûãa chaáy.
5. Do àoá, àöìi coá lûãa chaáy.
Trong triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi cuäng coá nhûäng phaái àaä àïì cêåp
túái pheáp biïån chûáng, têët nhiïn àoá múái laâ pheáp biïån chûáng möåc maåc,
tûå phaát. Nhûäng nhaâ triïët hoåc coá tû tûúãng biïån chûáng cho rùçng, thïë
giúái coá sinh, coá diïåt, vêån àöång biïën àöíi khöng ngûâng. Sûå vêån àöång
biïën àöíi êëy diïîn ra trong khöng gian vaâ trong tûâng khoaãnh khùæc
thúâi gian hïët sûác ngùæn (saátna - cuãa Phêåt giaáo). Hoå coân cho rùçng, sûå
vêån àöång àoá laâ do nhûäng lûåc bïn trong cuãa noá. Chñnh Maác vaâ
Ùngghen àaä àaánh giaá cao nhûäng tû tûúãng biïån chûáng naây trong tñn
àiïìu Phêåt giaáo sú kyâ.
Triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi coá sûå pha tröån, hoaâ nhêåp vúái nhûäng tû
tûúãng coá tñnh chêët duy linh tön giaáo, trong àoá, coá nhiïìu vêën àïì maâ
ngaây nay chuáng ta cêìn phaãi xem xeát; diïîn giaãi nhû: luyïån yoga;
luên höìi,...

CÊU 3: Nhûäng àùåc àiïím cú baãn cuãa triïët hoåc Trung Hoa cöí àaåi vïì
caác vêën àïì: khúãi nguyïn cuãa thïë giúái, vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc, con
ngûúâi vaâ nhêån thûác.
Trung Hoa laâ möåt nûúác coá nïìn vùn minh lúán vaâ súám. Khoaãng
tûâ 1.700 nùm àïën 1.000 nùm trûúác cöng nguyïn, ngûúâi Trung Hoa
àaä coá böën phaát minh lúán: chïë taåo ra la baân, kyä thuêåt chïë taåo giêëy,
chïë taåo thuöëc suáng, phûúng phaáp in chûä.
Xaä höåi Trung Hoa thúâi kyâ triïët hoåc cöí àaåi ra àúâi (khoaãng thïë
kyã VI trûúác cöng nguyïn) laâ thúâi kyâ àang chuyïín tûâ xaä höåi nö lïå
sang xaä höåi phong kiïën. Àêy cuäng laâ thúâi kyâ coá nhiïìu biïën àöång
sêu sùæc vaâ röång lúán, do vêåy, úã àoá, àaä naãy sinh nhiïìu hoåc thuyïët
chñnh trõ — xaä höåi, triïët hoåc, tön giaáo phong phuá vaâ khöng ngûâng
àêëu tranh vúái nhau. Trong àoá, coá hai trûúâng phaái lúán vaâ coá aãnh
hûúãng lêu daâi, àoá laâ phaái Khöíng do Khöíng Tûã (551 - 479 trûúác
cöng nguyïn) saáng lêåp vaâ phaái Laäo, do Laäo Tûã (khoaãng thïë kyã VI-V
trûúác cöng nguyïn) saáng lêåp.
Dûúái àêy laâ möåt söë vêën àïì chuã yïëu cuãa triïët hoåc Trung Hoa
cöí àaåi:
1. Vêën àïì khúãi nguyïn cuãa thïë giúái vaâ vêën àïì cú baãn cuãa triïët
hoåc
Trûúác hïët, triïët hoåc Trung Hoa noái riïng vaâ triïët hoåc phûúng
Àöng noái chung ñt baân àïën vêën àïì vïì giúái tûå nhiïn, nhûng khi kiïën
giaãi nhûäng vêën àïì xaä höåi loaâi ngûúâi, ñt nhiïìu hoå coá àïì cêåp àïën vêën
àïì khúãi nguyïn cuãa thïë giúái, vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc.
Laäo Tûã cho rùçng, khúãi nguyïn cuãa thïë giúái laâ "Àaåo". Àaåo" laâ
möåt tïn goåi khiïn cûúäng, vò theo öng "Àaåo" laâ caái lúán nhêët, caái
möng lung múâ aão. Nhûng "Àaåo" cuäng laâ caái coá trûúác vaån vêåt, caái
maâ moåi vêåt àûúåc sinh ra vaâ àûúåc nhêåp vaâo sau khi bõ huyã diïåt.
"Àaåo" cuäng laâ caái maâ moåi vêåt vaâ caã con ngûúâi phaãi tuên theo. Öng
cho rùçng: "Ngûúâi theo quy luêåt cuãa àêët, àêët theo quy luêåt cuãa trúâi,
trúâi theo quy luêåt cuãa àaåo..." vaâ "àaåo theo quy luêåt cuãa tûå nhiïn".
Vúái Laäo Tûã, "Àaåo" coá tñnh duy vêåt, song trong àoá, coá chûáa àûång
mêìm möëng duy têm. Do vêåy, sau naây, möåt söë nhaâ triïët hoåc kïë tuåc
öng àaä khai thaác yïëu töë duy têm naây vaâ biïën "Àaåo" thaânh caái coá
tñnh chêët nhû möåt tinh thêìn tuyïåt àöëi, caái maâ con ngûúâi khöng thïí
nhêån thûác àûúåc.
Vúái Khöíng Tûã, tuy khöng trûåc tiïëp baân àïën vêën àïì baãn thïí,
tûå nhiïn, nhûng öng laåi coá quan niïåm vïì "Trúâi", "mïånh trúâi". Sau
naây, möåt söë ngûúâi kïë tuåc öng biïën caác quan niïåm àoá thaânh nhûäng
thûåc thïí thêìn thaánh, vúái hoå "Trúâi" laâ võ thêìn coá nhên caách, coá
quyïìn thûúãng phaåt..., vaâ laâ keã saáng taåo ra thïë giúái.
Khaác vúái nhûäng quan àiïím trïn, möåt söë nhaâ triïët hoåc duy vêåt
úã Trung Hoa cöí àaåi cho rùçng vaån vêåt do "nguä haânh" (kim, möåc,
thuyã, hoaã, thöí) tûúng sinh tûúng khùæc taåo thaânh. Hoùåc möåt söë khaác
cho rùçng, do êm dûúng giao caãm maâ taåo nïn trúâi, àêët, vaån vêåt vaâ
con ngûúâi.
Triïët hoåc Trung Hoa cöí àaåi giaãi quyïët vêën àïì cú baãn cuãa triïët
hoåc thöng qua viïåc luêån giaãi caái phaåm truâ: Têm - Vêåt, Lyá - Khñ,
Thêìn - Hònh. Caác nhaâ duy têm cho rùçng, Têm, Lyá, Thêìn laâ coá
trûúác, laâ caái chuã àöång; coân Vêåt, Khñ, Hònh laâ coá sau, laâ caái lïå thuöåc.
Caác nhaâ duy vêåt àaä phaãn baác laåi quan niïåm duy têm trïn vaâ cho
rùçng, caái tinh thêìn, caái têm lyá, caái tû tûúãng luön gùæn vúái caái thên
thïí vaâ noá mêët ài khi thên thïí bõ huyã diïåt.
2. Vêën àïì con ngûúâi
Triïët hoåc Trung Hoa rêët chuá yá àïën vêën àïì con ngûúâi, nhiïìu
vêën àïì "ngoaâi con ngûúâi" coá àûúåc àïì cêåp túái, cuöëi cuâng cuäng chó àïí
giaãi quyïët vêën àïì con ngûúâi trong caác möëi quan hïå gia àònh vaâ xaä
höåi.
Möåt söë quan niïåm coá tñnh chêët duy vêåt cho rùçng, con ngûúâi laâ
saãn phêím cuãa sûå vêån àöång, phaát triïín cuãa caác yïëu töë coá tñnh vêåt
chêët nhû quan niïåm "nguä haânh", "êm dûúng", hay coi con ngûúâi laâ
möåt böå phêån cuãa sûå phaát triïín cuãa caái goåi laâ "Àaåo" hay "tûå nhiïn".
Nhûng ngay trong nhûäng quan niïåm trïn cuäng ñt nhiïìu coá biïíu
hiïån cuãa yïëu töë duy têm, nhêët laâ trong viïåc giaãi thñch vêën àïì "tñnh
ngûúâi". Trong caác quan niïåm naây, "tñnh ngûúâi" àûúåc hiïíu laâ nhûäng
phêím chêët, nùng lûåc, yá thûác, tû tûúãng,... Quan niïåm coá tñnh duy
têm cho rùçng, tñnh ngûúâi laâ caái coá sùén (tñnh baãn thiïån, tñnh baãn aác,
tñnh ngûúâi do trúâi phuá...,). Cuäng coá nhaâ triïët hoåc cho rùçng tñnh
ngûúâi khöng thiïån, khöng aác, vöën dô gêìn nhau (giöëng nhau) vaâ do
"têåp, nhiïîm" maâ thaânh thiïån hay aác. Hoå cho rùçng caái àaáng súå
khöng phaãi laâ "mïånh trúâi", maâ laâ "nhên hoaå".
Vêën àïì vai troâ cuãa con ngûúâi àaä àûúåc caác nhaâ triïët hoåc Trung
Hoa cöí àaåi àïì cêåp khaá nhiïìu. Àiïìu àùåc biïåt lûu yá úã àêy laâ, trong
nhûäng biïën àöíi sêu sùæc cuãa àúâi söëng xaä höåi àûúng thúâi, möåt söë nhaâ
triïët hoåc àaä thêëy àûúåc vai troâ to lúán cuãa con ngûúâi, cuãa nhên dên.
Nhû quan niïåm: "dên laâ göëc, xaä tùæc laâ quyá, vua quan laâ thûúâng",
hay "dên coá sûác maånh nhû nûúác, lêåt thuyïìn cuäng laâ dên...". Nhûng
do sûå phaát triïín trò trïå cuãa xaä höåi Trung Hoa vaâ do haån chïë lõch sûã
cuãa chñnh caác nhaâ triïët hoåc maâ cuöëi cuâng hêìu hïët hoå àïìu coá quan
niïåm vïì tñnh chêët àùèng cêëp, àõnh mïånh trong vêën àïì con ngûúâi.
3. Vêën àïì nhêån thûác
Triïët hoåc Trung Hoa cöí àaåi ñt baân àïën vêën àïì nhêån thûác giúái
tûå nhiïn, vaâ nïëu coá thò nhêån thûác êëy cuöëi cuâng cuäng àïí quay vïì
nhêån thûác xaä höåi (thñ duå: vêën àïì "Àaåo" vaâ nhêån thûác "Àaåo" cuãa Laäo
Tûã,...). Khi baân nhiïìu àïën khaã nùng nhêån thûác cuãa con ngûúâi,
Khöíng Tûã cho rùçng thaánh nhên khöng hoåc cuäng biïët, quên tûã hoåc
thò biïët, coân tiïíu nhên hoåc cuäng khöng biïët. Möåt söë nhaâ triïët hoåc
khaác thò cho rùçng, duâ keã trñ hay ngu cuäng phaãi qua hoåc múái biïët.
Nhûng nhiïìu nhaâ triïët hoåc cho rùçng, caái hoåc, biïët êëy laâ nhùçm àïí
laâm theo "danh", "phêån" cuãa mònh.
Pheáp biïån chûáng cuäng laâ vêën àïì àaä àûúåc àùåt ra trong triïët
hoåc Trung Hoa cöí àaåi, thïí hiïån trong kiïën giaãi vïì "Àaåo", vïì "Biïën
dõch". Trong àoá, hoå thûâa nhêån rùçng: Thïë giúái vêån àöång biïën àöíi laâ
töìn taåi vônh viïîn, coá tñnh quy luêåt vaâ nhúâ nhûäng mêu thuêîn vöën coá
cuãa noá. Nhûng do haån chïë lõch sûã, sûå vêån àöång, biïën àöíi àoá laåi àûúåc
coi laâ möåt chu trònh kheáp kñn, khöng coá phaát triïín, khöng
coá sûå àöíi múái vïì chêët.
Do nhûäng àiïìu kiïån lõch sûã cuå thïí maâ Viïåt Nam coá sûå tiïëp
thuå vaâ caãi biïën nhûäng tû tûúãng triïët hoåc cuãa Trung Hoa, àoá laâ möåt
têët yïëu lõch sûã. Do vêåy, khi nghiïn cûáu tû tûúãng triïët hoåc Viïåt
Nam khöng thïí khöng tñnh àïën sûå tiïëp thuå vaâ caãi biïën êëy.

CÊU 4: Phên tñch cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghôa duy vêåt vaâ chuã
nghôa duy têm trong triïët hoåc cöí àaåi Hy Laåp thöng qua hai àûúâng löëi
triïët hoåc: Àïmöcrit vaâ Platön. Nhûäng giaá trõ triïët hoåc nöíi bêåt cuãa
Arixtöët.
1. Cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghôa duy vêåt vaâ chuã nghôa duy
têm trong triïët hoåc cöí àaåi Hy Laåp
- Àïmöcrit (460-370 TCN) laâ àaåi biïíu xuêët sùæc nhêët cuãa chuã
nghôa duy vêåt Hy Laåp cöí àaåi. Chuã nghôa duy vêåt cuãa Àïmöcrit laâ
thïë giúái quan cuãa böå phêån giai cêëp chuã nö dên chuã tiïën böå. Triïët
hoåc cuãa Platön (427-347 TCN) laâ chuã nghôa duy têm khaách quan,
thïë giúái quan cuãa böå phêån giai cêëp chuã nö quyá töåc phaãn àöång.
- Vïì vêën àïì khúãi nguyïn cuãa thïë giúái, Àïmöcrit coi nguyïn tûã
vaâ khoaãng tröëng laâ cú súã àêìu tiïn cuãa thïë giúái, trong àoá, nguyïn tûã
laâ haåt vêåt chêët khöng thïí phên chia àûúåc luön vêån àöång. Nhûäng
nguyïn tûã àöìng nhêët vïì chêët lûúång, vö têån vïì söë lûúång; khaác nhau
vïì hònh thûác, kñch thûúác, võ trñ vaâ trêåt tûå. Nhiïìu nguyïn tûã kïët húåp
thaânh vêåt thïí, khi vêåt thïí phên raä laåi trúã vïì nguyïn tûã. Nguyïn tûã
laâ töìn taåi, vò tûâ caác nguyïn tûã sinh ra caác sûå vêåt; khoaãng tröëng do
khöng sinh ra caái gò caã, chó laâ khöng gian àïí caác nguyïn tûã vêån
àöång, kïët húåp vaâ phên raä, cho nïn khoaãng tröëng khöng töìn taåi.
Ngûúåc laåi, Platön coi "yá niïåm" laâ töìn taåi chên thûåc vaâ vônh cûãu, coân
vêåt chêët laâ khöng töìn taåi. Trong quan hïå vúái caác sûå vêåt caãm tñnh,
"yá niïåm" vûâa laâ nguyïn nhên, vûâa laâ hònh mêîu, muåc àñch cuãa caán
sûå vêåt caãm tñnh.
- Vïì vêën àïì linh höìn, Àïmöcrit coi linh höìn àûúåc cêëu taåo tûâ
möåt loaåi nguyïn tûã àùåc biïåt - hònh cêìu, giöëng nguyïn tûã lûãa. Linh
höìn khöng bêët tûã. Traái laåi, Platön coi linh höìn laâ bêët tûã, linh höìn
bõ giam haäm trong thïí xaác vaâ coá thïí nhêåp vaâo thïí xaác khaác.
- Vïì vêën àïì nhêån thûác, Àïmöcrit coi caãm giaác laâ nguöìn göëc
cuãa nhêån thûác. Song, tri thûác dûåa trïn caãm giaác laâ tri thûác múâ töëi.
Coân tri thûác dûåa trïn lyá tñnh cho chuáng ta tri thûác xaác thûåc, àaåt
àïën hiïíu biïët vïì baãn chêët cuãa thïë giúái laâ nguyïn tûã vaâ khoaãng
tröëng. Àïmöcrit coân àùåt ra vêën àïì vïì möëi quan hïå giûäa caãm giaác vaâ
lyá tñnh trong nhêån thûác. Ngûúåc laåi, Platön coi nhêån thûác vïì sûå vêåt
laâ khöng xaác thûåc, "múâ töëi", chó coá nhêån thûác vïì nhûäng yá niïåm laâ
xaác thûåc vaâ àaåt àûúåc bùçng "sûå höìi tûúãng" cuãa linh höìn bêët tûã
nhûäng gò maâ noá àaä thêëy úã thïë giúái yá niïåm trûúác àoá.
- Vïì quan àiïím chñnh trõ, Àïmöcrit uãng höå chïë àöå dên chuã,
coân Platön laåi àïì cao chïë àöå quyá töåc, chöëng laåi chïë àöå dên chuã tiïën
böå.
2. Arixtöët (384-322 TCN). - Triïët hoåc cuãa öng phaãn aánh chïë
àöå chiïëm hûäu nö lïå Hy Laåp thúâi suy taân. Cöng lao lúán cuãa Arixtöët
laâ úã chöî: Öng àaä chöëng laåi chuã nghôa duy têm khaách quan cuãa
Platön. Trong hoåc thuyïët vïì töìn taåi, öng àaä thûâa nhêån vêåt chêët laâ
vônh viïîn. Song öng laåi taách rúâi hònh thûác ra khoãi vêåt chêët, coi
hònh thûác khöng coá tñnh vêåt chêët, nhûng coá tñnh tñch cûåc, laâ
nguyïn nhên sinh ra caác sûå vêåt cuå thïí. Coân vêåt chêët laâ thuå àöång,
noá chó coá thïí biïën thaânh sûå vêåt cuå thïí nhúâ nguyïn nhên hònh thûác.
Bêåc thang hònh thûác àaä dêîn öng àïën tû tûúãng duy têm vïì hònh
thûác cao nhêët (àöång lûåc àêìu tiïn) úã bïn ngoaâi thïë giúái.
- Trong hoåc thuyïët vïì linh höìn, öng àaä coi linh höìn phuå thuöåc
vaâo traång thaái cú thïí vaâ khöng bêët tûã. Khöng chó cú thïí con ngûúâi,
maâ caã thûåc vêåt, àöång vêåt cuäng coá linh höìn.
- Trong hoåc thuyïët vïì nhêån thûác, öng àaä phï phaán thuyïët
"höìi tûúãng" cuãa linh höìn vïì thïë giúái yá niïåm cuãa Platön. Öng coi
caãm giaác laâ cú súã cuãa nhêån thûác vaâ öng chöëng laåi viïåc taách rúâi nhêån
thûác caãm tñnh vúái nhêån thûác lyá tñnh. Öng coá nhiïìu àoáng goáp vïì
lögic hoåc. Öng àaä àûa ra caác quy luêåt cú baãn cuãa lögic hònh thûác.
Ngoaâi ra, öng coân coá nhûäng tû tûúãng quyá baáu vïì möëi quan hïå biïån
chûáng giûäa caái chung vaâ caái riïng, giûäa quy naåp vaâ diïîn dõch, v.v..

CÊU 5: Cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghòn duy vêåt vaâ chuã nghôa duy
têm tûâ thïë kyã XVII àïën thïë kyã XVIII thöng qua caác triïët gia tiïu
biïíu nhû Bïcún, Höëpbú, Àïcaáctú, Xpinöda, Löccú, Beáceli, Hium.

- Cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghôa duy vêåt vaâ chuã nghôa duy
têm thïë kyã XVII, XVIII phaãn aánh hoaân caãnh lõch sûã múái: thúâi kyâ
phûúng thûác saãn xuêët tû baãn chuã nghôa ra àúâi vaâ phaát triïín trong
loâng xaä höåi phong kiïën; mêu thuêîn giai cêëp, àêëu tranh giai cêëp
ngaây caâng trúã nïn gay gùæt, laâ thúâi kyâ cuãa caác cuöåc caách maång tû
saãn; khoa hoåc (àùåc biïåt laâ cú hoåc) àaä phaát triïín. Luác naây, chuã nghôa
duy vêåt laâ thïë giúái quan cuãa giai cêëp tû saãn, giai cêëp tiïën böå, caách
maång àêëu tranh maånh meä vúái chuã nghôa duy têm, tön giaáo - thïë
giúái quan cuãa giai cêëp quyá töåc phong kiïën, giai cêëp laåc hêåu, phaãn
àöång.
- Ngûúâi coá cöng lao to lúán chöëng laåi chuã nghôa kinh viïån, khöi
phuåc vaâ phaát triïín truyïìn thöëng duy vêåt cöí àaåi trong thúâi kyâ múái
laâ Bïcún.
+ Bïcún àaä coi chuã nghôa kinh viïån laâ vö ñch, chó laâ nhûäng lêåp
luêån trûâu tûúång, khöng coá nöåi dung. Khoa hoåc múái (phûúng phaáp
luêån cuãa khoa hoåc tûå nhiïn thûåc nghiïåm) seä àem laåi cho con ngûúâi
sûác maånh trong cuöåc chinh phuåc giúái tûå nhiïn. Àïí àaåt àûúåc àiïìu
àoá, nhêån thûác khoa hoåc phaãi dûåa trïn caác sûå kiïån vaâ tûâ àoá khaái
quaát thaânh lyá luêån. Phûúng phaáp quy naåp dûåa trïn quan saát phên
tñch, so saánh, thûåc nghiïåm laâ phûúng phaáp chuã yïëu àïí nhêån thûác
chên lyá. Song, àïí coá àûúåc phûúng phaáp trûúác hïët phaãi gaåt boã
nhûäng "lêìm lêîn" caãn trúã con àûúâng nhêån thûác nhû: "lêìm lêîn cuãa
chuãng töåc", "lêìm lêîn cuãa hang àöång", "lêìm lêîn cuãa núi cöng cöång"
vaâ "lêìm lêîn cuãa raåp haát".
+ Bïcún àaä àûa ra nhûäng quan àiïím duy vêåt, coi vêåt chêët laâ
töíng húåp caác haåt, coi giúái tûå nhiïn laâ töíng húåp caác vêåt thïí àa daång
vïì chêët. Vêån àöång cuäng àa daång vaâ laâ thuöåc tñnh khöng taách rúâi
vêåt chêët... Nhûäng tû tûúãng duy vêåt cuãa Bïcún coá yá nghôa lúán chöëng
laåi chuã nghôa duy têm tön giaáo..
Song chuã nghôa duy vêåt cuãa Bïcún laâ siïu hònh vaâ khöng
triïåt àïí. Öng quaá nhêën maånh àïën phûúng phaáp quy naåp, àïì cao
phên tñch. Tuy chöëng laåi chuã nghôa kinh viïån, nhûng laåi thûâa nhêån
sûå töìn taåi cuãa Thûúång àïë, thûâa nhêån lyá luêån vïì "chên lyá hai mùåt"...
- Höëpxú àaä tiïëp tuåc phaát triïín tû tûúãng duy vêåt cuãa Bï cún.
+ Öng àaä khùèng àõnh chó coá caác vêåt thïí laâ taåm thúâi, coân vêåt
chêët laâ töìn taåi vônh viïîn. Do thïë giúái quan siïu hònh nïn öng àaä
phuã nhêån sûå àa daång vïì chêët cuãa thïë giúái, coi sûå vêån àöång cuãa thïë
giúái vêåt chêët chó laâ sûå di chuyïín võ trñ àún giaãn trong khöng gian.
+ Àiïím tiïën böå hún so vúái Bïcún laâ Höëpxú àaä kiïn quyïët
chöëng laåi chuã nghôa kinh viïån vaâ tön giaáo, öng khöng thûâa nhêån
"chên lyá hai mùåt". Öng phï phaán hoåc thuyïët duy têm cuãa Àïcaáctú
vïì "yá niïåm bêím sinh" vaâ phaát triïín caãm giaác luêån duy vêåt trong lyá
luêån nhêån thûác. Öng coi caãm giaác, kinh nghiïåm laâ nguöìn göëc cuãa
moåi tri thûác, song öng cuäng khöng coi nheå vai troâ cuãa lyá tñnh.
- Nïëu nhû Bïcún, Höëpxú chó ra phûúng phaáp cú baãn cuãa nhêån
thûác khoa hoåc laâ phûúng phaáp kinh nghiïåm, thûåc nghiïåm vïì giúái
tûå nhiïn, thò ngûúåc laåi, Àïcaáctú laåi àïì cao vai troâ cuãa lyá tñnh.
+ Triïët hoåc cuãa Àïcaáctú laâ nhõ nguyïn luêån àiïín hònh, vò öng
thûâa nhêån coá hai thûåc thïí àêìu tiïn cuâng töìn taåi, àöåc lêåp vúái nhau:
thûåc thïí vêåt chêët coá quaãng tñnh, hònh thaânh nïn thïë giúái vêåt chêët,
coân thûåc thïí tinh thêìn coá tû duy taåo nïn thïë giúái tinh thêìn. Quan
àiïím àoá biïíu hiïån roä trong hoåc thuyïët vïì thïí xaác vaâ linh höìn cuãa
con ngûúâi laâm cho triïët hoåc cuãa Àïcaáctú lêîn löån giûäa chuã nghôa duy
vêåt vaâ chuã nghôa duy têm.
+ Chuã nghôa duy vêåt cuãa Àïcaáctú àûúåc thïí hiïån trong vuä truå
hoåc, vêåt lyá hoåc, sinh lyá hoåc; chuã nghôa duy têm thïí hiïån trong têm
lyá hoåc, hoåc thuyïët vïì töìn taåi, lyá luêån nhêån thûác.
+ Cuäng nhû Bïcún, Àïcaáctú àïì cao vai troâ cuãa tri thûác trong
viïåc thöëng trõ giúái tûå nhiïn, trong sûå hoaân thiïån baãn thên con
ngûúâi. Àïí àaåt àûúåc àiïìu àoá, trûúác hïët phaãi hoaâi nghi têët caã.
Àïcaáctú àaä àûa ra möåt nguyïn lyá duy têm nöíi tiïëng: "Töi suy nghô,
do àoá töi töìn taåi" vaâ coi àêy laâ cú súã cho moåi tri thûác.
+ Phûúng phaáp nhêån thûác cuãa Àïcaáctú, vïì cú baãn laâ phûúng
phaáp phên tñch, duy lyá. Noá àoâi hoãi úã tñnh roä raâng vaâ khöng mêu
thuêîn trong caác thao taác tû duy, úã viïåc phên chia khaách thïí tû duy
thaânh caác böå phêån àún giaãn nhêët vaâ bùæt àêìu nghiïn cûáu tûâ caái àún
giaãn àïën caái phûác taåp.
- Xpinöda àaä chöëng laåi nhõ nguyïn luêån cuãa Àïcaáctú, phaát
triïín chuã nghôa duy vêåt vaâ chuã nghôa duy lyá cuãa triïët hoåc Àïcaáctú.
+ Xpinöda coi giúái tûå nhiïn laâ thûåc thïí saáng taåo duy nhêët,
hay laâ Chuáa. Giúái tûå nhiïn laâ nguyïn nhên cuãa chñnh noá
(Causasui), noá khöng cêìn möåt nguyïn nhên naâo khaác. Ngoaâi tû
tûúãng duy vêåt biïån chûáng trïn, vïì cú baãn, thïë giúái quan cuãa
Xpinöda laâ siïu hònh. Öng coi: thûåc thïí duy nhêët coá hai thuöåc tñnh
khöng taách rúâi nhau àoá laâ tû duy vaâ quaãng tñnh; vêån àöång khöng
phaãi laâ thuöåc tñnh chung cuãa thûåc thïí; sûå tûúng xûáng giûäa möàuxú
tû duy vaâ möàuxú quaãng tñnh (thïí xaác) trong con ngûúâi...
+ Ngoaâi quan àiïím vïì thûåc thïí, hoåc thuyïët cuãa Xpinöda vïì
möëi quan giûäa tûå do vaâ têët yïëu coá yá nghôa chöëng laåi quan àiïím duy
têm, tön giaáo vïì tûå do yá chñ. Xpinöda coi yá chñ bao giúâ cuäng phuå
thuöåc vaâo àöång cú vaâ chó coá thïí coá tûå do khi haânh vi cuãa chuáng ta
dûåa trïn sûå nhêån thûác tñnh têët yïëu.
- Löëccú àaä phaát triïín hún nûäa caãm giaác luêån duy vêåt cuãa
Bïcún, Höëpbú, phï phaán hoåc thuyïët duy têm cuãa Àïcaáctú vïì "yá
niïåm bêím sinh". Löëccú coi kinh nghiïåm laâ nguöìn göëc duy nhêët cuãa
yá niïåm. Öng àaä phên chia yá niïåm ra thaânh "YÁ niïåm cuãa caãm giaác"
vaâ "yá niïåm cuãa phaãn tû". Song, úã vêën àïì naây chuã nghôa duy vêåt cuãa
Löëccú khöng triïåt àïí khi öng cho rùçng, nhúâ yá niïåm cuãa caãm giaác,
chuáng ta tri giaác àûúåc chêët thûá nhêët (àùåc tñnh coá trûúác) vaâ chêët thûá
hai (àùåc tñnh coá sau). Ngoaâi ra, öng coân coi nhûäng chêët thûá hai:
muâi võ, maâu sùæc, êm thanh, khöng coá yá nghôa khaách quan maâ chó
laâ nhûäng caãm giaác chuã quan dûåa trïn cú súã kïët húåp nhûäng chêët thûá
nhêët theo caác caách khaác nhau.
- Beáccli àaä lúåi duång sûå dao àöång trïn cuãa Löëccú àïí chöëng laåi
chuã nghôa duy vêåt, baão vïå chuã nghôa duy têm, tön giaáo.
+ Dûåa trïn duy danh luêån cûåc àoan cuãa Tömaát, Àacanh,
Beáccli àaä phï phaán thûåc thïí vêåt chêët cuãa chuã nghôa duy vêåt, coi
àêy laâ möåt sûå trûâu tûúång tröëng röîng, àêìy mêu thuêîn, vò chó coá
nhûäng thuöåc tñnh riïng leã cuãa sûå vêåt (tû tûúãng") laâ töìn taåi thöi, chûá
chuáng ta khöng thïí tri giaác àûúåc vêåt chêët noái chung. Con ngûúâi chó
tri giaác trûåc tiïëp àûúåc nhûäng "tû tûúãng" (caãm giaác) cuãa mònh. Tûâ
àoá Beáccli ài àïën kïët luêån rùçng, sûå töìn taåi cuãa sûå vêåt laâ úã tñnh coá
thïí tri giaác àûúåc (töìn taåi coá nghôa laâ àûúåc tri giaác), sûå vêåt chùèng
qua chó laâ "phûác húåp" caác caãm giaác, caác biïíu tûúång, caác tû tûúãng
cuãa Töi maâ thöi. Song, khi lyá giaãi vïì tñnh liïn tuåc trong sûå töìn taåi
cuãa sûå vêåt vaâ àïí traánh chuã nghôa duy ngaä cûåc àoan, Beáccli àaä
chuyïín tûâ chuã nghôa duy têm chuã quan sang chuã nghôa duy têm
khaách quan úã sûå thûâa nhêån sûå töìn taåi cuãa caác "tinh thêìn khaác" vaâ
cuöëi cuâng laâ "tinh thêìn vö haån" cuãa Thûúång àïë.
- Nïëu nhû baãn chêët triïët hoåc cuãa Beáccli laâ chuã nghôa duy têm
chuã quan thò triïët hoåc cuãa Hium hûúáng chuã nghôa duy têm chuã
quan àoá àïën bêët khaã tri luêån. Khi traã lúâi vêën àïì thïë giúái coá töìn taåi
hay khöng? Hium cho rùçng: "Töi khöng biïët", vò chñnh con ngûúâi
khöng vûúåt ra khoãi giúái haån nhûäng caãm giaác riïng cuãa mònh àïí
nhêån thûác nhûäng caái gò bïn ngoaâi mònh. Öng coân coi kinh nghiïåm
chó laâ doâng caác êën tûúång vaâ vïì nguyïn nhên chuáng ta khöng thïí
biïët.
+ Hium cuäng phï phaán hoåc thuyïët vïì thûåc thïí vêåt chêët vaâ
thûåc thïí tinh thêìn, coi àêy laâ nhûäng trûâu tûúång giaã döëi, hònh
thaânh trïn cú súã cuãa thoái quen têm lyá giaãn àún. Öng phuã nhêån
tñnh khaách quan cuãa möëi liïn hïå nhên quaã, coi àêy chó laâ möëi liïn
hïå chuã quan, thuöåc têm lyá.
+ Ngoaâi ra, Hium coân phï phaán tön giaáo, song àiïìu àoá cuäng
khöng thïí thay thïë àûúåc baãn chêët cuãa triïët hoåc Hium laâ chuã nghôa
duy têm chuã quan vaâ bêët khaã tri luêån.
- Cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghôa duy vêåt vaâ chuã nghôa duy
têm thïë kyã XVII-XVIII laâ sûå thïí hiïån tñnh àaãng trong triïët hoåc.
Cuöåc àêëu tranh naây vêîn tiïëp tuåc cho àïën giai àoaån ngaây nay trong
lõch sûã triïët hoåc vúái nhûäng hònh thûác àa daång hún vaâ nöåi dung,
tñnh chêët sêu sùæc hún.

CÊU 6: Trònh baây nhûäng tû tûúãng cú baãn trong pheáp biïån chûáng
duy têm cuãa Hïghen vaâ chuã nghôa duy vêåt nhên baãn cuãa Phoiúbùæc.
Sûå aãnh hûúãng cuãa nhûäng hïå thöëng triïët hoåc trïn àöëi vúái sûå hònh
thaânh triïët hoåc Maác.

1. Nhûäng tû tûúãng cú baãn trong pheáp biïån chûáng duy têm

cuãa Hïghen
- Pheáp biïån chûáng duy têm cuãa Hïghen laâ möåt trong nhûäng
hònh thûác cú baãn, laâ àónh cao trong sûå phaát triïín cuãa pheáp biïån
chûáng trûúác Maác, phaãn aánh hoaân caãnh lõch sûã àùåc biïåt, àêìy mêu
thuêîn cuãa xaä höåi Àûác vaâ tñnh chêët hai mùåt cuãa giai cêëp tû saãn Àûác
trûúác caách maång tû saãn.
- Quan àiïím phaát triïín laâ tû tûúãng cú baãn, xuyïn suöët triïët
hoåc cuãa Hïghen. Hïghen àaä coi sûå àöìng nhêët giûäa tû duy vaâ töìn
taåi dûúái nhûäng tïn goåi nhû: "yá niïåm tuyïåt àöëi", "lyá tñnh thïë giúái",
"tinh thêìn thïë giúái" laâ baãn nguyïn cuãa moåi hiïån tûúång trong giúái tûå
nhiïn vaâ xaä höåi. Sûå àöìng nhêët giûäa tû duy vaâ töìn taåi theo Hïghen
khöng phaãi laâ sûå àöìng nhêët tuyïåt àöëi, siïu hònh, maâ laâ sûå àöìng
nhêët bao haâm sûå khaác biïåt. Chñnh mêu thuêîn giûäa àöìng nhêët vaâ
khaác biïåt àaä laâm cho baãn nguyïn cuãa thïë giúái — "yá niïåm tuyïåt àöëi"
coá tñnh tñnh cûåc vaâ hoaåt àöång. Sûå hoaåt àöång cuãa "yá niïåm tuyïåt àöëi"
thïí hiïån qua ba giai àoaån phaát triïín: 1) "yá niïåm tuyïåt àöëi phaát
triïín úã trong loâng noá vaâ vò noá. Àêy laâ àöëi tûúång nghiïn cûáu cuãa
lögñc hoåc; 2) "yá niïåm tuyïåt àöëi" phaát triïín dûúái hònh thûác "töìn taåi
khaác" - hònh thûác giúái tûå nhiïn. Àêy laâ àöëi tûúång nghiïn cûáu cuãa
triïët hoåc tûå nhiïn. Song, Hïghen coi giúái tûå nhiïn khöng coá sûå phaát
triïín, maâ noá chó laâ thïí hiïån (triïín khai) sûå tûå phaát triïín cuãa caác
phaåm truâ lögñc. Caác phaåm truâ lögñc àûúåc coi laâ baãn chêët tinh thêìn
cuãa giúái tûå nhiïn. Cuöëi cuâng, "yá niïåm tuyïåt àöëi" phaát triïín trong tû
duy laâ lõch sûã nhên loaåi — triïët hoåc tinh thêìn. ÚÃ giai àoaån naây, "yá
niïåm tuyïåt àöëi" laåi trúã vïì baãn thên mònh, tûå nhêån thûác mònh vúái tû
caách laâ tinh thêìn tuyïåt àöëi", thïí hiïån qua yá thûác vaâ tûå yá thûác cuãa
nhên loaåi.
- Àiïìu nöíi bêåt cuäng laâ haåt nhên húåp lyá trong triïët hoåc
Hïghen laâ pheáp biïån chûáng, trong àoá bao göìm caã ba quy luêåt cú
baãn cuãa pheáp biïån chûáng. Phaát triïín khöng phaãi laâ möåt voâng troân
kheáp kñn, maâ laâ möåt quaá trònh chuyïín tûâ hònh thûác thêëp lïn hònh
thûác cao do sûå chuyïín hoaá tûâ nhûäng thay àöíi vïì lûúång dêîn àïën
nhûäng thay àöíi vïì chêët, do cuöån àêëu tranh giûäa caác mùåt àöëi lêåp
trong baãn thên hònh thûác, do sûå phuã àõnh biïån chûáng (loåc boã) cuãa
nhûäng hònh thûác múái àöëi vúái nhûäng hònh thûác cuä. Tû tûúãng cuãa
Hïghen vïì viïåc moåi caái àïìu têët yïëu dêîn àïën sûå phuã àõnh baãn thên
mònh coá yá nghôa caách maång trong cuöåc söëng vaâ tû tûúãng.
- Trïn cú súã chuã nghôa duy têm khaách quan, ngoaâi viïåc phaát
triïín hoåc thuyïët vïì caác quy luêåt vaâ caác phaåm truâ cú baãn cuãa pheáp
biïån chûáng, lêìn àêìu tiïn Hïghen àaä nghiïn cûáu caác nguyïn tùæc cú
baãn cuãa lögñc biïån chûáng. Chñnh Hïghen àaä àùåt ra vêën àïì vïì sûå
thöëng nhêët giûäa pheáp biïån chûáng, lögñc hoåc vaâ lyá luêån nhêån thûác.
+ Hïghen coi lögñc hoåc laâ khoa hoåc vïì möëi liïn hïå biïån chûáng
cuãa caác khaái niïåm, laâ khoa hoåc "mö taã lônh vûåc tû tûúãng... trong sûå
hoaåt àöång nöåi taåi cuãa baãn thên noá, hay noái möåt caách khaác, trong sûå
phaát triïín têët yïëu cuãa noá". Theo Hïghen, sûå vêån àöång vaâ phaát
triïín cuãa caác khaái niïåm chõu sûå quy àõnh búãi nhûäng möëi liïn hïå têët
yïëu giûäa caác khaái niïåm vaâ búãi nhûäng mêu thuêîn naãy sinh trong
baãn thên khaái niïåm àoá.
+ Hïghen coân àem laåi cho lyá luêån nhêån thûác nhûäng tû tûúãng
biïån chûáng. Ngoaâi viïåc phï phaán tñnh trûåc quan, nhõ nguyïn luêån
cuãa Cantú vïì "vêåt tûå noá" vaâ hiïån tûúång, Hïghen laâ ngûúâi àêìu tiïn
àaä phaát hiïån ra àùåc àiïím quan troång nhêët trong quaá trònh vêån
àöång cuãa tû duy lyá thuyïët laâ ài tûâ tri thûác trûâu tûúång àïën tri thûác
cuå thïí. Hïghen àaä àùåt ra vêën àïì vïì möëi quan hïå biïån chûáng giûäa
nhêån thûác lyá thuyïët vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn. Theo öng, quaá trònh
biïën àöíi hiïån thûåc vaâ quaá trònh nhêån thûác laâ möåt quaá trònh duy
nhêët. Song, úã Hïghen, hoaåt àöång thûåc tiïîn chó laâ hoaåt àöång tinh
thêìn.
- Hïghen cuäng thûâa nhêån xaä höåi phaát triïín tiïën böå vaâ mang
tñnh quy luêåt. Mêu thuêîn giûäa caái hoaân thiïån vaâ khöng hoaân thiïån
laâ àöång lûåc cuãa tiïën böå xaä höåi. Sûå phaát triïín tiïën böå cuãa xaä höåi
àûúåc Hïghen trònh baây möåt caách duy têm, laâ "úã sûå yá thûác vïì tûå do",
vaâ nhû laâ quaá trònh tûå phaát triïín cuãa "yá niïåm tuyïåt àöëi".
- Pheáp biïån chûáng laâ haåt nhên húåp lyá, laâ mùåt tiïën böå cuãa triïët
hoåc Hïghen. Ngûúåc laåi, hïå thöëng triïët hoåc cuãa Hïghen laâ duy têm,
siïu hònh. Chñnh hïå thöëng àoá àaä dêîn Hïghen àïën thûâa nhêån àiïím
cuöëi cuâng trong sûå phaát triïín cuãa thïë giúái laâ nhêån thûác. Vïì thûåc
chêët, Hïghen aáp duång nguyïn lyá phaát triïín chó àöëi vúái hiïån tûúång
tinh thêìn. Tuy thûâa nhêån mêu thuêîn laâ nguöìn göëc, àöång lûåc cuãa
sûå phaát triïín, nhûng khöng phaãi laâ mêu thuêîn thûåc sûå cuãa giúái tûå
nhiïn vaâ xaä höåi, maâ chó laâ mêu thuêîn trong sûå phaát triïín cuãa tinh
thêìn. Mêu thuêîn khöng phaãi àûúåc giaãi quyïët bùçng caách maång, maâ
bùçng con àûúâng hoaâ bònh: caái múái thoaã hiïåp vúái caái cuä.
2. Chuã nghôa duy vêåt nhên baãn cuãa Phoiúbùæc
Phoiúbùæc laâ àaåi diïån vô àaåi cuöëi cuâng cuãa triïët hoåc cöí àiïín
Àûác. Ngûúâi coá cöng lao to lúán àêëu tranh chöëng laåi chuã nghôa duy
têm, tön giaáo, phuåc höìi vaâ phaát triïín chuã nghôa duy vêåt trong thúâi
kyâ chuêín bõ caách maång tû saãn Àûác (1848).
- Phoiúbùæc laâ nhaâ triïët hoåc duy vêåt vò öng khùèng àõnh vêåt
chêët laâ tñnh thûá nhêët; yá thûác, tû duy laâ tñnh thûá hai. Song laâ nhaâ
duy vêåt nhên baãn, öng coi con ngûúâi laâ saãn phêím cao nhêët cuãa giúái
tûå nhiïn, vêën àïì quan hïå giûäa tû duy vaâ töìn taåi laâ vêën àïì baãn chêët
cuãa con ngûúâi, vò thïë, àêy laâ àöëi tûúång duy nhêët, phöí biïën vaâ cao
nhêët cuãa triïët hoåc. Chuã nghôa duy vêåt nhên baãn cuãa Phoiúbùæc laâ
àoáng goáp to lúán vaâo cuöåc àêëu tranh chöëng laåi viïåc giaãi thñch duy
têm, nhõ nguyïn luêån, thêåm chñ caã chuã nghôa duy têm têìm thûúâng
vïì vêën àïì con ngûúâi. Song, nguyïn lyá nhên baãn hoåc cuãa Phoiúbùæc
khöng triïåt àïí, vò öng hiïíu con ngûúâi chó laâ nhûäng caá nhên trûâu
tûúång, laâ thûåc thïí thuêìn tuyá tûå nhiïn - sinh vêåt. Öng khöng thêëy
àûúåc mùåt xaä höåi cuãa con ngûúâi trong hoaåt àöång biïën àöíi hiïån thûåc.
- Trong quan hïå àöëi vúái triïët hoåc cuãa Hïghen, öng coá thaái àöå
phuã àõnh saåch trún, khöng thêëy àûúåc thaânh tûåu quyá giaá cuãa
Hïghen laâ pheáp biïån chûáng àïí kïë thûâa vaâ phaát triïín. Öng hiïíu
tñnh quy luêåt, tñnh têët yïëu, tñnh nhên quaã... möåt caách siïu hònh.
Cho nïn chuã nghôa duy vêåt nhên baãn cuãa öng coân mang nùång tñnh
siïu hònh.
- Trong lyá luêån nhêån thûác, Phoiúbùæc àaä tiïëp tuåc truyïìn thöëng
caãm giaác luêån duy vêåt, chöëng laåi thuyïët khöng thïí biïët vaâ löëi tû
biïån trûâu tûúång. Öng khöng phuã nhêån vai troâ cuãa tû duy trong
nhêån thûác, nhûng öng khöng thêëy àûúåc vai troâ cuãa thûåc tiïîn trong
nhêån thûác, nïn chuã nghôa duy vêåt nhên baãn cuãa Phoiúbùæc chûa
thoaát khoãi tñnh trûåc quan cuãa chuã nghôa duy vêåt trûúác Maác.
- Nhûäng haån chïë cuãa nguyïn tùæc nhên baãn trong thïë giúái
quan cuãa Phoiúbùæc coân thïí hiïån roä trong viïåc nghiïn cûáu tön giaáo
vaâ àaåo àûác. ÚÃ lônh vûåc naây, öng laåi rúi vaâo lêåp trûúâng duy têm thïí
hiïån trong viïåc giaãi quyïët vêën àïì tön giaáo vaâ yá àõnh àûa ra nhûäng
nguyïn tùæc àaåo àûác chung cho moåi dên töåc, moåi thúâi àaåi lõch sûã.
3. Sûå aãnh hûúãng cuãa triïët hoåc Hïghen vaâ triïët hoåc Phoiúbùæc
àöëi vúái sûå hònh thaânh triïët hoåc Maác
Triïët hoåc cuãa Hïghen vaâ triïët hoåc cuãa Phoiúbùæc laâ hai nguöìn
göëc trûåc tiïëp vïì lyá luêån cuãa triïët hoåc Maác.
Caác nhaâ saáng lêåp chuã nghôa Maác àaä kïë thûâa haåt nhên húåp lyá
trong triïët hoåc Hïghen laâ pheáp biïån chûáng, caãi taåo noá trïn tinh
thêìn cuãa chuã nghôa duy vêåt, biïën noá thaânh pheáp biïån chûáng duy
vêåt nhû laâ hoåc thuyïët khoa hoåc vïì caác quy luêåt chung nhêët cuãa tûå
nhiïn, xaä höåi vaâ tû duy. Cuäng chñnh nhúâ chuã nghôa duy vêåt cuãa
Phoiúbùæc àaä giuáp Maác vaâ Ùngghen àoaån tuyïåt vúái chuã nghôa duy
têm cuãa Hïghen vaâ phaái Hïghen treã. Maác vaâ Ùngghen àaä caãi taåo
chuã nghôa duy vêåt cuãa Phoiúbùæc phaát triïín lïn möåt hònh thûác múái
cao nhêët àoá laâ chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vaâ chuã nghôa duy vêåt
lõch sûã.

CÊU 7: Triïët hoåc Maác - Lïnin ra àúâi laâ möåt têët yïëu lõch sûã vaâ laâ
möåt bûúác ngoùåt caách maång trong triïët hoåc.

1. Tñnh têët yïëu lõch sûã cuãa sûå ra àúâi triïët hoåc Maác
Triïët hoåc Maác khöng phaãi laâ möåt saãn phêím coá tñnh chêët chuã
quan, àöìng thúâi noá cuäng khöng phaãi tûâ trïn trúâi rúi xuöëng. Triïët
hoåc àoá laâ saãn phêím têët yïëu cuãa lõch sûã.
- Triïët hoåc Maác àaä kïë thûâa coá phï phaán toaân böå triïët hoåc
trûúác àoá nhêët laâ triïët hoåc duy vêåt vaâ pheáp biïån chûáng. Àoá laâ nhûäng
tiïìn àïì lyá luêån khöng thïí thiïëu àûúåc cuãa triïët hoåc Maác.
- Triïët hoåc Maác ra àúâi coân gùæn liïìn vúái nhûäng àiïìu kiïån
khaách quan cuãa sûå phaát triïín kinh tïë - xaä höåi vaâ sûå phaát triïín cuãa
khoa hoåc àûúng thúâi. Trong khoa hoåc tûå nhiïn thïë kyã XIX àaä coá ba
phaát minh lúán: àõnh luêåt baão toaân vaâ chuyïín hoaá nùng lûúång; hoåc
thuyïët tïë baâo; hoåc thuyïët tiïën hoaá. Àöìng thúâi vïì mùåt xaä höåi thïë kyã
XIX cuäng laâ thúâi kyâ chuã nghôa tû baãn àaä böåc löå nhûäng mêu thuêîn
xaä höåi sêu sùæc. Àùåc biïåt laâ mêu thuêîn giûäa giai cêëp tû saãn vaâ giai
cêëp vö saãn. Mêu thuêîn êëy àûúåc biïíu hiïån thöng qua caác cuöåc àêëu
tranh giai cêëp hïët sûác söi àöång vaâ quyïët liïåt úã chêu Êu.
Trûúác tònh hònh trïn, cêìn phaãi coá möåt sûå kiïën giaãi múái vïì sûå
phaát triïín cuãa tûå nhiïn, xaä höåi vaâ tû duy. Vaâ têët yïëu xuêët hiïån
möåt hoåc thuyïët múái àoá laâ hoåc thuyïët triïët hoåc khoa hoåc, do Maác vaâ
Ùngghen àïì xûúáng, sau naây àûúåc Lïnin phaát triïín.
2. Sûå ra àúâi cuãa triïët hoåc Maác - Lïnin laâ möåt bûúác ngoùåt caách
maång trong triïët hoåc
Cú súã cuãa chuã nghôa Maác laâ chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vaâ
chuã nghôa duy vêåt lõch sûã. Vúái cú súã naây, lêìn àêìu tiïn giai cêëp vö
saãn vaâ nhên dên lao àöång àaä coá möåt vuä khñ tinh thêìn àïí àêëu tranh
giaãi phoáng giai cêëp mònh vaâ caã xaä höåi ra khoãi sûå aáp bûác boác löåt.
Nhû vêåy, triïët hoåc Maác laâ vuä khñ tinh thêìn cuãa giai cêëp vö saãn, coân
giai cêëp vö saãn laâ lûåc lûúång "vêåt chêët" cuãa triïët hoåc Maác. Sûå thöëng
nhêët chùåt cheä giûäa triïët hoåc Maác vúái giai cêëp vö saãn, laâm cho triïët
hoåc Maác thûåc sûå thïí hiïån tñnh caách maång cuãa mònh vaâ giai cêëp vö
saãn múái thûåc hiïån àûúåc sûá mïånh lõch sûã laâ lêåt àöí xaä höåi cuä, tûâng
bûúác xêy dûång möåt xaä höåi múái.
- Khaác vúái têët caã caác hïå thöëng triïët hoåc trûúác àoá, triïët hoåc
Maác àaä chó ra vai troâ quyïët àõnh cuãa hoaåt àöång thûåc tiïîn trong sûå
töìn taåi, phaát triïín cuãa xaä höåi vaâ trong nhêån thûác. Nïëu khöng hiïíu
àuáng vai troâ cuãa thûåc tiïîn, nhêët laâ thûåc tiïîn saãn xuêët xaä höåi, thò
têët yïëu dêîn àïën chuã nghôa duy têm. Trong nhêån thûác, thûåc tiïîn laâ
cú súã, àöång lûåc, muåc àñch cuãa nhêån thûác, laâ núi maâ lyá luêån hûúáng
àïën àïí giaãi thñch vaâ caãi taåo thïë giúái. Maác àaä cho rùçng: "Caác nhaâ
triïët hoåc trûúác kia chó giaãi thñch thïë giúái bùçng nhiïìu caách khaác
nhau, song vêën àïì laâ úã chöî caãi taåo thïë giúái". Têët nhiïn, khi nhêën
maånh àïën vai troâ cuãa hoaåt àöång thûåc tiïîn, Maác vaâ Ùngghen khöng
coi nheå vai troâ cuãa lyá luêån. Caác öng cho rùçng, lyá luêån khi àaä thêm
nhêåp vaâo quêìn chuáng, seä trúã thaânh lûåc lûúång vêåt chêët vö cuâng to
lúán.
- Bûúác ngoùåt caách maång vô àaåi nhêët maâ chuã nghôa Maác thûåc
hiïån laâ àaä àûa ra quan àiïím duy vêåt vïì lõch sûã. Trûúác Maác, caác
nhaâ triïët hoåc hiïíu sûå phaát triïín cuãa xaä höåi möåt caách duy têm - coi
àöång lûåc phaát triïín cuãa xaä höåi laâ úã trong yá thûác, tinh thêìn cuãa con
ngûúâi. Àöëi lêåp vúái quan àiïím trïn, Maác, Ùngghen àaä giaãi quyïët
àuáng àùæn vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc trong àúâi söëng xaä höåi; khöng
phaãi yá thûác xaä höåi quyïët àõnh töìn taåi xaä höåi, maâ ngûúåc laåi töìn taåi
xaä höåi quyïët àõnh yá thûác xaä höåi; sûå phaát triïín cuãa xaä höåi phuå thuöåc
vaâo nguyïn nhên vêåt chêët, chûá khöng phuå thuöåc vaâo yá thûác cuãa
con ngûúâi; sûå phaát triïín cuãa xaä höåi mang tñnh quy luêåt, laâ quaá
trònh lõch sûã tûå nhiïn. Do sûå taác àöång cuãa caác quy luêåt vöën coá cuãa
xaä höåi, caác hònh thaái kinh tïë - xaä höåi thay thïë nhau möåt caách
khaách quan àöåc lêåp vúái yá chñ vaâ yá thûác cuãa con ngûúâi; trong sûå
phaát triïín êëy, quêìn chuáng nhên dên laâ lûåc lûúång quyïët àõnh saáng
taåo ra lõch sûã...
Vúái chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vaâ chuã nghôa duy vêåt lõch
sûã, Maác vaâ Ùngghen àaä biïën àöíi cùn baãn tñnh chêët cuãa triïët hoåc,
àöëi tûúång nghiïn cûáu vaâ möëi liïn hïå cuãa noá vúái caác khoa hoåc khaác.
Triïët hoåc Maác àoáng vai troâ laâ thïë giúái quan vaâ phûúng phaáp luêån
cuãa caác khoa hoåc cuå thïí. Caác tri thûác cuãa caác khoa hoåc cuå thïí laâ cú
súã àïí cuå thïí hoaá vaâ phaát triïín triïët hoåc Maác.
Lïnin àaä baão vïå vaâ tiïëp tuåc phaát triïín triïët hoåc Maác trong
thúâi kyâ chuã nghôa tû baãn chuyïín sang giai àoaån àïë quöëc chuã nghôa.
Öng cho rùçng, àêy laâ thúâi kyâ caách maång xaä höåi xaä höåi chuã nghôa vaâ
cöång saãn chuã nghôa, vaâ öng àaä trûåc tiïëp laänh àaåo, thûåc hiïån cuöåc
Caách maång Thaáng Mûúâi Nga. Luác naây, khoa hoåc coá nhiïìu phaát
minh lúán, nhêët laâ trong vêåt lyá hoåc, Lïnin àaä khaái quaát nhûäng
thaânh tûåu cuãa khoa hoåc, phaát triïín hún nûäa chuã nghôa duy vêåt
biïån chûáng vaâ chuã nghôa duy vêåt lõch sûã.

II- CHUÃ NGHÔA DUY VÊÅT BIÏÅN CHÛÁNG

VÏÌ THÏË GIÚÁI

CÊU 8: Phên tñch nöåi dung vaâ yá nghôa àõnh nghôa vêåt chêët cuãa
V.I.Lïnin.

Lïnin àaä àõnh nghôa: "Vêåt chêët laâ möåt phaåm truâ triïët hoåc
duâng àïí chó thûåc taåi khaách quan àûúåc àem laåi cho con ngûúâi trong
caãm giaác, àûúåc caãm giaác cuãa chuáng ta cheáp laåi, chuåp laåi, phaãn aánh
vaâ töìn taåi khöng lïå thuöåc vaâo caãm giaác" (V.I.Lïnin: Toaân têåp, t.18,
Nxb. Tiïën böå, M., 1980, tr.151).
Trong àõnh nghôa naây, Lïnin àaä chó roä:
+ "Vêåt chêët laâ möåt phaåm truâ triïët hoåc". Àoá laâ möåt phaåm truâ
röång vaâ khaái quaát nhêët, khöng thïí hiïíu theo nghôa heåp nhû caác
khaái niïåm vêåt chêët thûúâng duâng trong caác lônh vûåc khoa hoåc cuå thïí
hoùåc àúâi söëng haâng ngaây.
+ Thuöåc tñnh cú baãn cuãa vêåt chêët laâ "thûåc taåi khaách quan",
"töìn taåi khöng lïå thuöåc vaâo caãm giaác". Àoá cuäng chñnh laâ tiïu chuêín
àïí phên biïåt caái gò laâ vêåt chêët vaâ caái gò khöng phaãi laâ vêåt chêët.
+ "Thûåc taåi khaách quan àûúåc àem laåi cho con ngûúâi trong
caãm giaác", "töìn taåi khöng lïå thuöåc vaâo caãm giaác". Àiïìu àoá khùèng
àõnh "thûåc taåi khaách quan" (vêåt chêët) laâ caái coá trûúác (tñnh thûá
nhêët), coân "caãm giaác" (yá thûác) laâ caái coá sau (tñnh thûá hai). Vêåt chêët
töìn taåi khöng lïå thuöåc vaâo yá thûác.
+ "Thûåc taåi khaách quan àûúåc àem laåi cho con ngûúâi trong
caãm giaác, àûúåc caãm giaác cuãa chuáng ta cheáp laåi, chuåp laåi, phaãn
aánh". Àiïìu àoá noái lïn "thûåc taåi khaách quan" (vêåt chêët) àûúåc biïíu
hiïån thöng qua caác daång cuå thïí, bùçng "caãm giaác" (yá thûác) con ngûúâi
coá thïí nhêån thûác àûúåc Vaâ "thûåc taåi khaách quan" (vêåt chêët) chñnh laâ
nguöìn göëc, nöåi dung khaách quan cuãa "caãm giaác" (yá thûác).
Àõnh nghôa cuãa Lïnin vïì vêåt chêët àaä giaãi quyïët àûúåc caã hai
mùåt cuãa vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc theo lêåp trûúâng cuãa chuã nghôa
duy vêåt biïån chûáng.
Àõnh nghôa vêåt chêët cuãa Lïnin coá yá nghôa:
1. Chöëng laåi têët caã caác loaåi quan àiïím cuãa chuã nghôa duy têm
vïì phaåm truâ vêåt chêët
(Àöëi chiïëu vúái caác quan àiïím duy têm úã hoåc phêìn I).
2. Àêëu tranh khùæc phuåc triïåt àïí tñnh chêët trûåc quan, siïu
hònh, maáy moác vaâ nhûäng biïën tûúáng cuãa noá trong quan niïåm vïì
vêåt chêët cuãa caác nhaâ triïët hoåc tû saãn hiïån àaåi. Do àoá, àõnh nghôa
naây cuäng àaä giaãi quyïët àûúåc sûå khuãng hoaãng trong quan àiïím vïì
vêåt chêët cuãa caác nhaâ triïët hoåc vaâ khoa hoåc theo quan àiïím cuãa chuã
nghôa duy vêåt siïu hònh.
3. Khùèng àõnh thïë giúái vêåt chêët khaách quan laâ vö cuâng, vö
têån, luön vêån àöång vaâ phaát triïín khöng ngûâng, nïn àaä coá taác àöång
cöí vuä, àöång viïn caác nhaâ khoa hoåc ài sêu nghiïn cûáu thïë giúái vêåt
chêët, tòm ra nhûäng kïët cêëu múái, nhûäng thuöåc tñnh múái vaâ nhûäng
quy, luêåt vêån àöång cuãa vêåt chêët àïí laâm phong phuá thïm kho taâng
tri thûác cuãa nhên loaåi.

CÊU 9: Quan àiïím cuãa chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vïì nguöìn
göëc vaâ baãn chêët cuãa yá thûác. YÁ nghôa cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây.
Chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng khùèng àõnh: yá thûác cuãa con
ngûúâi laâ saãn phêím cuãa quaá trònh phaát triïín tûå nhiïn vaâ lõch sûã -
xaä höåi. Àïí hiïíu àûúåc nguöìn göëc vaâ baãn chêët cuãa yá thûác cêìn phaãi
xem xeát trïn caã hai mùåt tûå nhiïn vaâ xaä höåi.
I. Nguöìn göëc cuãa yá thûác
1. Thuöåc tñnh phaãn aánh cuãa vêåt chêët vaâ sûå ra àúâi cuãa yá thûác
- Phaãn aánh laâ thuöåc tñnh chung cuãa moåi daång vêåt chêët. Àoá laâ
nùng lûåc giûä laåi, taái hiïån cuãa hïå thöëng vêåt chêët naây nhûäng àùåc
àiïím cuãa hïå thöëng vêåt chêët khaác trong quaá trònh taác àöång qua laåi.
- Cuâng vúái sûå tiïën hoaá cuãa thïë giúái vêåt chêët, thuöåc tñnh phaãn
aánh cuãa noá cuäng phaát triïín tûâ thêëp àïën cao, tûâ àún giaãn àïën phûác
taåp. Trong àoá yá thûác laâ hònh thûác phaãn aánh cao nhêët cuãa thïë giúái
vêåt chêët.
- YÁ thûác laâ möåt thuöåc tñnh cuãa möåt daång vêåt chêët coá töí chûác
cao cuãa böå naäo ngûúâi, laâ sûå phaãn aánh thïë giúái khaách quan vaâo böå oác
con ngûúâi.
2. Vai troâ cuãa lao àöång vaâ ngön ngûä trong sûå hònh thaânh vaâ
phaát triïín cuãa yá thûác
- Lao àöång laâ hoaåt àöång àùåc thuâ cuãa con ngûúâi, laâm cho con
ngûúâi khaác vúái têët caã caác àöång vêåt khaác.
+ Trong lao àöång, con ngûúâi àaä biïët chïë taåo ra caác cöng cuå vaâ
sûã duång caác cöng cuå àïí taåo ra cuãa caãi vêåt chêët.
+ Lao àöång cuãa con ngûúâi laâ haânh àöång coá muåc àñch - taác
àöång vaâo thïë giúái vêåt chêët khaách quan laâm biïën àöíi thïë giúái nhùçm
thoaã maän nhu cêìu cuãa con ngûúâi.
+ Trong quaá trònh lao àöång, böå naäo ngûúâi àûúåc phaát triïín vaâ
ngaây caâng hoaân thiïån, laâm cho khaã nùng tû duy trûâu tûúång cuãa
con ngûúâi cuäng ngaây caâng phaát triïín.
- Lao àöång saãn xuêët coân laâ cú súã cuãa sûå hònh thaânh vaâ phaát
triïín ngön ngûä.
+ Trong lao àöång, con ngûúâi têët yïëu coá nhûäng quan hïå vúái
nhau vaâ coá nhu cêìu cêìn trao àöíi kinh nghiïåm. Tûâ àoá naãy sinh sûå
"cêìn thiïët phaãi noái vúái nhau möåt caái gò àêëy". Vò vêåy, ngön ngûä ra
àúâi vaâ phaát triïín cuâng vúái lao àöång.
+ Ngön ngûä laâ hïå thöëng tñn hiïåu thûá hai, laâ caái "voã vêåt chêët"
cuãa tû duy, laâ phûúng tiïån àïí con ngûúâi giao tiïëp trong xaä höåi,
phaãn aánh möåt caách khaái quaát sûå vêåt, töíng kïët kinh nghiïåm thûåc
tiïîn vaâ trao àöíi chuáng giûäa caác thïë hïå. Chñnh vò vêåy Ùngghen coi:
lao àöång vaâ ngön ngûä laâ "hai sûác kñch thñch chuã yïëu biïën" böå naäo
con vêåt thaânh böå naäo con ngûúâi, phaãn aánh têm lyá àöång vêåt thaânh
phaãn aánh yá thûác.
Lao àöång vaâ ngön ngûä, àoá chñnh laâ nguöìn göëc xaä höåi quyïët
àõnh sûå hònh thaânh vaâ phaát triïín yá thûác.
II. Baãn chêët cuãa yá thûác
Chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng cho yá thûác laâ sûå phaãn aánh thïë
giúái khaách quan vaâo böå naäo ngûúâi thöng qua hoaåt àöång thûåc tiïîn,
nïn baãn chêët cuãa yá thûác laâ hònh aãnh chuã quan cuãa thïë giúái khaách
quan, laâ sûå phaãn aánh saáng taåo thïë giúái vêåt chêët.
- YÁ thûác laâ hònh aãnh chuã quan cuãa thïë giúái khaách quan. Àiïìu
àoá coá nghôa laâ nöåi dung cuãa yá thûác laâ do thïë giúái khaách quan quy
àõnh, nhûng yá thûác laâ hònh aãnh chuã quan, laâ hònh aãnh tinh thêìn
chûá khöng phaãi laâ hònh aãnh vêåt lyá, vêåt chêët nhû chuã nghôa duy vêåt
têìm thûúâng quan niïåm.
- Khi noái yá thûác laâ hònh aãnh chuã quan cuãa thïë giúái khaách
quan, cuäng coá nghôa laâ yá thûác laâ sûå phaãn aánh tûå giaác, saáng taåo thïë
giúái.
+ Phaãn aánh yá thûác laâ saáng taåo, vò noá bao giúâ cuäng do nhu cêìu
thûåc tiïîn quy àõnh. Nhu cêìu àoá àoâi hoãi chuã thïí phaãn aánh phaãi hiïíu
àûúåc caái àûúåc phaãn aánh. Trïn cú súã àoá hònh thaânh nïn hònh aãnh
tinh thêìn vaâ nhûäng hònh aãnh àoá ngaây caâng phaãn aánh àuáng àùæn
hún hiïån thûåc khaách quan. Song, sûå saáng taåo cuãa yá thûác laâ sûå saáng
taåo cuãa phaãn aánh, dûåa trïn cú súã phaãn aánh.
+ Phaãn aánh yá thûác laâ saáng taåo, vò phaãn aánh àoá bao giúâ cuäng
dûåa trïn hoaåt àöång thûåc tiïîn vaâ laâ saãn phêím cuãa caác quan hïå xaä
höåi. Laâ saãn phêím cuãa caác quan hïå xaä höåi, baãn chêët cuãa yá thûác coá
tñnh xaä höåi.
Quan àiïím trïn cuãa triïët hoåc Maác vïì nguöìn göëc vaâ baãn chêët
cuãa yá thûác hoaân toaân àöëi lêåp vúái chuã nghôa duy têm coi yá thûác, tû
duy laâ caái coá trûúác, sinh ra vêåt chêët vaâ chuã nghôa duy vêåt têìm
thûúâng coi yá thûác laâ möåt daång vêåt chêët hoùåc coi yá thûác laâ sûå phaãn
aánh giaãn àún, thuå àöång thïë giúái vêåt chêët.
III- YÁ nghôa phûúng phaáp luêån
1. Do yá thûác chó laâ hònh aãnh chuã quan cuãa thïë giúái khaách
quan nïn trong nhêån thûác vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn phaãi xuêët phaát
tûâ thûåc tïë khaách quan. Cêìn phaãi chöëng bïånh chuã quan duy yá chñ.
2. Do yá thûác laâ sûå phaãn aánh tûå giaác, saáng taåo hiïån thûåc, nïn
cêìn chöëng tû tûúãng thuå àöång vaâ chuã nghôa giaáo àiïìu xa rúâi thûåc
tiïîn.

CÊU 10: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác. YÁ nghôa
phûúng phaáp luêån cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây trong nhêån thûác vaâ
hoaåt àöång thûåc tiïîn.

1. Phaåm truâ vêåt chêët (xem cêu 8) vaâ phaåm truâ yá thûác (xem
cêu 9).
2. Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác.
a) Vêåt chêët quyïët àõnh yá thûác:
- Vêåt chêët coá trûúác, yá thûác coá sau. Vêåt chêët sinh ra yá thûác, yá
thûác laâ chûác nùng cuãa oác ngûúâi - daång vêåt chêët coá töí chûác cao nhêët
cuãa thïë giúái vêåt chêët.
- YÁ thûác laâ sûå phaãn aánh thïë giúái vêåt chêët vaâo oác con ngûúâi.
Thïë giúái vêåt chêët laâ nguöìn göëc khaách quan cuãa yá thûác.
b) YÁ thûác coá tñnh àöåc lêåp tûúng àöëi, taác àöång trúã laåi vêåt chêët:
- YÁ thûác coá thïí thuác àêíy hoùåc kòm haäm vúái möåt mûác àöå nhêët
àõnh sûå biïën àöíi cuãa nhûäng àiïìu kiïån vêåt chêët.
- Sûå taác àöång cuãa yá thûác àöëi vúái vêåt chêët phaãi thöng qua hoaåt
àöång cuãa con ngûúâi. Con ngûúâi dûåa trïn caác tri thûác vïì nhûäng quy
luêåt khaách quan maâ àïì ra muåc tiïu, phûúng hûúáng thûåc hiïån; xaác
àõnh caác phûúng phaáp vaâ bùçng yá chñ thûåc hiïån muåc tiïu êëy.
Sûå taác àöång cuãa yá thûác àöëi vúái vêåt chêët duâ coá àïën mûác àöå naâo
ài chùng nûäa thò noá vêîn phaãi dûåa trïn sûå phaãn aánh thïë giúái vêåt
chêët.
c) Biïíu hiïån cuãa möëi quan hïå giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác trong
àúâi söëng xaä höåi laâ quan hïå giûäa töìn taåi xaä höåi vaâ yá thûác xaä höåi,
trong àoá töìn taåi xaä höåi quyïët àõnh yá thûác xaä höåi vaâ yá thûác xaä höåi coá
tñnh àöåc lêåp tûúng àöëi taác àöång trúã laåi töìn taåi xaä höåi. Ngoaâi ra, möëi
quan hïå giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác coân laâ cú súã àïí xem xeát caác möëi
quan hïå khaác nhû: chuã thïí vaâ khaách thïí, lyá luêån vaâ thûåc tiïîn, àiïìu
kiïån khaách quan vaâ nhên töë chuã quan v.v..
3. YÁ thûác phûúng phaáp luêån
- Vêåt chêët quyïët àõnh yá thûác, yá thûác laâ.sûå phaãn aánh vêåt chêët,
cho nïn trong nhêån thûác phaãi baão àaãm nguyïn tùæc "tñnh khaách
quan cuãa sûå xem xeát" vaâ trong hoaåt àöång thûåc tiïîn phaãi luön luön
xuêët phaát tûâ thûåc tïë, tön troång vaâ haânh àöång theo caác quy luêåt
khaách quan.
- YÁ thûác coá tñnh àöåc lêåp tûúng àöëi, taác àöång trúã laåi vêåt chêët
thöng qua hoaåt àöång cuãa con ngûúâi, cho nïn cêìn phaãi phaát huy
tñnh tñch cûåc cuãa yá thûác àöëi vúái vêåt chêët bùçng caách nêng cao nùng
lûåc nhêån thûác caác quy luêåt khaách quan vaâ vêån duång chuáng vaâo
trong hoaåt àöång thûåc tiïîn cuãa con ngûúâi.
- Cêìn phaãi chöëng laåi bïånh chuã quan duy yá chñ cuäng nhû thaái
àöå thuå àöång, chúâ àúåi vaâo àiïìu kiïån vêåt chêët, hoaân caãnh khaách
quan...

CÊU 11: Trònh baây hai nguyïn lyá cú baãn cuãa pheáp biïån chûáng duy
vêåt vaâ yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa vêën àïì àoá.

I. Nguyïn lyá vïì möëi liïn hïå phöí biïën cuãa caác sûå vêåt vaâ hiïån
tûúång
1. Khaái niïåm möëi liïn hïå phöí biïën laâ khaái niïåm duâng àïí chó
sûå taác àöång vaâ raâng buöåc lêîn nhau, quy àõnh vaâ chuyïín hoaá lêîn
nhau giûäa caác mùåt, caác yïëu töë, caác böå phêån trong möåt sûå vêåt hoùåc
giûäa caác sûå vêåt, hiïån tûúång vúái nhau.
2. Nöåi dung vaâ tñnh chêët cuãa möëi liïn hïå
- Tñnh khaách quan vaâ phöí biïën cuãa möëi liïn hïå: Nhúâ coá möëi
liïn hïå maâ coá sûå vêån àöång, maâ vêån àöång laåi laâ phûúng thûác töìn taåi
cuãa vêåt chêët, laâ möåt têët yïëu khaách quan, do àoá möëi liïn hïå cuäng laâ
möåt têët yïëu khaách quan.
Möëi liïn hïå töìn taåi trong têët caã moåi sûå vêåt, hiïån tûúång úã têët
caã lônh vûåc tûå nhiïn, xaä höåi vaâ tû duy.
Möëi liïn hïå phöí biïën laâ hiïån thûåc, laâ caái vöën coá cuãa moåi sûå
vêåt, hiïån tûúång, noá thïí hiïån tñnh thöëng nhêët vêåt chêët cuãa thïë giúái.
- Do möëi liïn hïå laâ phöí biïën, nïn noá coá tñnh àa daång: Caác sûå
vêåt; hiïån tûúång trong thïë giúái vêåt chêët laâ àa daång nïn möëi liïn hïå
giûäa chuáng cuäng àa daång, vò thïë, khi nghiïn cûáu caác sûå vêåt, hiïån
tûúång cêìn phaãi phên loaåi möëi liïn hïå möåt caách cuå thïí.
Cùn cûá vaâo tñnh chêët, phaåm vi, trònh àöå, coá thïí coá nhûäng loaåi
möëi liïn hïå sau: chung vaâ riïng, cú baãn vaâ khöng cú baãn, bïn trong
vaâ bïn ngoaâi, chuã yïëu vaâ thûá yïëu, khöng gian vaâ thúâi gian, v.v.. Sûå
phên loaåi naây laâ tûúng àöëi, vò möëi liïn hïå chó laâ möåt böå phêån, möåt
mùåt trong toaân böå möëi liïn hïå phöí biïën noái chung.
- Pheáp biïån chûáng duy vêåt nghiïn cûáu nhûäng möëi liïn hïå
chung nhêët vaâ phöí biïën nhêët cuãa thïë giúái khaách quan. Coân nhûäng
hònh thûác cuå thïí cuãa möëi liïn hïå laâ àöëi tûúång nghiïn cûáu cuãa caác
ngaânh khoa hoåc cuå thïí.
II. Nguyïn lyá vïì sûå phaát triïín
1. Khaái niïåm phaát triïín
- Phaát triïín laâ sûå vêån àöång tiïën lïn (tûâ thêëp àïën cao, tûâ àún
giaãn àïën phûác taåp, tûâ keám hoaân thiïån àïën hoaân thiïån hún).
- Tûâ khaái niïåm trïn cho thêëy:
+ Nguyïn lyá vïì möëi liïn hïå phöí biïën vaâ nguyïn lyá vïì sûå phaát
triïín coá möëi quan hïå biïån chûáng vúái nhau, vò nhúâ coá möëi liïn hïå thò
sûå vêåt múái coá sûå vêån àöång vaâ phaát triïín.
+ Cêìn phên biïåt khaái niïåm vêån àöång vúái khaái niïåm phaát
triïín. Vêån àöång laâ moåi biïën àöíi noái chung, coân phaát triïín laâ sûå vêån
àöång coá khuynh hûúáng vaâ gùæn liïìn vúái sûå ra àúâi cuãa caái múái húåp
quy luêåt.
2. Nöåi dung vaâ tñnh chêët cuãa sûå phaát triïín
- Phaát triïín laâ thuöåc tñnh vöën coá cuãa moåi sûå vêåt, hiïån tûúång,
laâ khuynh hûúáng chung cuãa thïë giúái.
- Sûå phaát triïín coá tñnh chêët tiïën lïn, kïë thûâa, liïn tuåc.
- Sûå phaát triïín thûúâng diïîn ra quanh co, phûác taåp, phaãi traãi
qua nhûäng khêu trung gian, thêåm chñ coá luác coá sûå thuåt luâi taåm
thúâi.
- Phaát triïín laâ sûå thay àöíi vïì chêët cuãa sûå vêåt. Nguöìn göëc cuãa
sûå phaát triïín laâ do sûå àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp trong baãn
thên sûå vêåt.
3. Phên biïåt quan àiïím biïån chûáng vaâ siïu hònh vïì sûå phaát
triïín
- Quan àiïím biïån chûáng xem sûå phaát triïín laâ möåt quaá trònh
vêån àöång tiïën lïn thöng qua nhûäng bûúác nhaãy voåt vïì chêët. Nguöìn
göëc cuãa sûå phaát triïín laâ cuöåc àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp úã trong
sûå vêåt.
- Quan àiïím siïu hònh noái chung laâ phuã àõnh sûå phaát triïín,
vò hoå thûúâng tuyïåt àöëi hoaá mùåt öín àõnh cuãa sûå vêåt, hiïån tûúång.
Sau naây, khi khoa hoåc àaä chûáng minh cho quan àiïím vïì sûå phaát
triïín cuãa sûå vêåt, buöåc hoå phaãi noái àïën sûå phaát triïín, song vúái hoå
phaát triïín chó laâ sûå tùng hay giaãm àún thuêìn vïì lûúång khöng coá sûå
thay àöíi vïì chêët vaâ nguöìn göëc cuãa noá úã bïn ngoaâi sûå vêåt, hiïån
tûúång.
III. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån cuãa viïåc nùæm vûäng hai
nguyïn lyá naây
Nguyïn lyá vïì liïn hïå phöí biïën àoâi hoãi trong nhêån thûác sûå vêåt
cêìn phaãi coá quan àiïím toaân diïån. Vúái quan àiïím naây, khi nghiïn
cûáu sûå vêåt phaãi xem xeát têët caã caác möëi liïn hïå cuãa baãn thên sûå vêåt
vaâ vúái caác sûå vêåt vaâ hiïån tûúång khaác.
+ Phaãi phên loaåi caác möëi liïn hïå àïí hiïíu roä võ trñ, vai troâ cuãa
tûâng möëi liïn hïå àöëi vúái sûå vêån àöång vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt.
Nïëu khuynh hûúáng cuãa caác sûå vêåt, hiïån tûúång trong thïë giúái
khaách quan laâ vêån àöång ài lïn thò trong nhêån thûác vaâ thûåc tiïîn
cêìn phaãi coá quan àiïím phaát triïín. Quan àiïím phaát triïín àoâi hoãi:
phaãi phên tñch sûå vêåt trong sûå phaát triïín, cêìn phaát hiïån àûúåc caái
múái, uãng höå caái múái, cêìn phaãi tòm nguöìn göëc cuãa sûå phaát triïín
trong baãn thên sûå vêåt.
Toám laåi: Hai nguyïn lyá cú baãn cuãa pheáp biïån chûáng duy vêåt
laâ cú súã lyá luêån cuãa quan àiïím toaân diïån, lõch sûã cuå thïí vaâ phaát
triïín. Vúái caách xem xeát, nghiïn cûáu theo quan àiïím toaân diïån vaâ
phaát triïín seä giuáp ta hiïíu àûúåc baãn chêët sûå vêåt, laâm cho nhêån thûác
phaãn aánh àuáng àùæn vïì sûå vêåt vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn coá hiïåu quaã
cao.

CÊU 12: Nöåi dung vaâ yá nghôa cuãa quy luêåt thöëng nhêët vaâ àêëu
tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp.

Trong ba quy luêåt cú baãn cuãa pheáp biïån chûáng duy vêåt,
V.I.Lïnin àaä coi quy luêåt thöëng nhêët vaâ àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi
lêåp laâ "haåt nhên cuãa pheáp biïån chûáng", búãi vò quy luêåt naây àaä chó
roä nguöìn göëc, àöång lûåc bïn trong cuãa sûå vêån àöång vaâ phaát triïín
cuãa sûå vêåt; vaâ laâ "chòa khoaá" giuáp chuáng ta nùæm vûäng thûåc chêët
cuãa caác quy luêåt cú baãn vaâ caác cùåp phaåm truâ cuãa chuã nghôa duy vêåt
biïån chûáng.
I. Nöåi dung cuãa quy luêåt thöëng nhêët vaâ àêëu tranh cuãa caác
mùåt àöëi lêåp (quy luêåt mêu thuêîn)
1. Mêu thuêîn laâ möåt hiïån tûúång khaách quan vaâ phöí biïën
- Mêu thuêîn laâ möåt khaái niïåm àïí chó sûå liïn hïå vaâ taác àöång
lêîn nhau cuãa caác mùåt àöëi lêåp. Àoá laâ nhûäng mùåt coá khuynh hûúáng
phaát triïín traái ngûúåc nhau cuâng töìn taåi trong möåt sûå vêåt. Mêu
thuêîn laâ sûå thöëng nhêët cuãa hai mùåt àöëi lêåp.
- Mêu thuêîn coá tñnh khaách quan, vò laâ caái vöën coá trong caác sûå
vêåt hiïån tûúång vaâ tñnh phöí biïën - töìn taåi trong têët caã caác lônh vûåc
(tûå nhiïn, xaä höåi vaâ tû duy).
- Do mêu thuêîn coá tñnh khaách quan vaâ phöí biïën, nïn mêu
thuêîn coá tñnh àa daång vaâ phûác taåp. Mêu thuêîn trong möîi sûå vêåt vaâ
trong caác lônh vûåc khaác nhau cuäng khaác nhau. Trong möîi sûå vêåt,
hiïån tûúång khöng phaãi chó coá möåt mêu thuêîn, maâ coá nhiïìu mêu
thuêîn. Möîi mêu thuêîn vaâ möîi mùåt cuãa mêu thuêîn laåi coá àùåc àiïím,
coá vai troâ taác àöång khaác nhau àöëi vúái sûå vêån àöång vaâ phaát triïín
cuãa sûå vêåt. Vò vêåy, cêìn phaãi coá phûúng phaáp phên tñch vaâ giaãi
quyïët mêu thuêîn möåt caách cuå thïí.
2. Mêu thuêîn laâ möåt chónh thïí, trong àoá, hai mùåt àöëi lêåp vûâa
thöëng nhêët, vûâa àêëu tranh vúái nhau
- Sûå thöëng nhêët cuãa caác mùåt àöëi lêåp laâ sûå liïn hïå, quy àõnh,
raâng buöåc lêîn nhau cuãa caác mùåt àöëi lêåp, mùåt naây lêëy mùåt kia laâm
tiïìn àïì töìn taåi cho mònh.
Chuá yá: Trong quy luêåt mêu thuêîn, khaái niïåm "thöëng nhêët"
vaâ "àöìng nhêët" thûúâng àûúåc duâng cuâng möåt nghôa. Nhûng cuäng coá
luác, khaái niïåm "àöìng nhêët" àûúåc hiïíu theo nghôa laâ sûå chuyïín hoaá
lêîn nhau giûäa caác mùåt àöëi lêåp.
- Sûå àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp laâ sûå xung àöåt, baâi trûâ vaâ
phuã àõnh lêîn nhau cuãa caác mùåt àöëi lêåp.
Trong möåt mêu thuêîn, sûå thöëng nhêët cuãa caác mùåt àöëi lêåp
khöng taách rúâi vúái sûå àêëu tranh giûäa chuáng, búãi vò trong quy àõnh,
raâng buöåc lêîn nhau, hai mùåt àöëi lêåp vêîn luön coá xu hûúáng phaát
triïín traái ngûúåc nhau, àêëu tranh vúái nhau.
- Phaát triïín laâ möåt sûå àêëu tranh giûäa caác mùåt àöëi lêåp:
+ Quaá trònh hònh thaânh vaâ phaát triïín cuãa möåt mêu thuêîn:
luác àêìu múái xuêët hiïån, mêu thuêîn thïí hiïån úã sûå khaác biïåt; sau àoá
phaát triïín lïn thaânh hai mùåt àöëi lêåp; khi hai mùåt àöëi lêåp cuãa mêu
thuêîn xung àöåt vúái nhau gay gùæt vaâ coá àiïìu kiïån thò giûäa chuáng coá
sûå chuyïín hoaá - mêu thuêîn àûúåc giaãi quyïët. Mêu thuêîn cuä mêët ài,
mêu thuêîn múái àûúåc hònh thaânh vaâ laåi möåt quaá trònh múái laâm cho
sûå vêåt khöng ngûâng vêån àöång vaâ phaát triïín.
+ Nïëu mêu thuêîn khöng àûúåc giaãi quyïët (caác mùåt àöëi lêåp
khöng chuyïín hoaá), thò khöng coá sûå phaát triïín. Chuyïín hoaá cuãa
caác mùåt àöëi lêåp laâ têët yïëu, laâ kïët quaã cuãa sûå àêëu tranh giûäa caác
mùåt àöëi lêåp. Do sûå àa daång cuãa thïë giúái, nïn caác hònh thûác chuyïín
hoaá cuäng rêët àa daång: coá thïí hai mùåt àöëi lêåp chuyïín hoaá lêîn nhau
vaâ cuäng coá thïí chuyïín hoaá lïn hònh thûác cao hún...
Sûå vêån àöång vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt thïí hiïån trong sûå thöëng
nhêët biïån chûáng giûäa hai mùåt: thöëng nhêët cuãa caác mùåt àöëi lêåp vaâ
àêëu tranh cuãa hai mùåt àöëi lêåp, trong àoá: thöëng nhêët cuãa caác mùåt
àöëi lêåp laâ taåm thúâi, tûúng àöëi; coân àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp laâ
tuyïåt àöëi. Tñnh tuyïåt àöëi cuãa àêëu tranh giûäa caác mùåt àöëi lêåp laâm
cho sûå vêån àöång vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt laâ sûå tûå thên vaâ diïîn ra
liïn tuåc. Tñnh tûúng àöëi cuãa thöëng nhêët giûäa caác mùåt àöëi lêåp laâm
cho thïë giúái vêåt chêët phên hoaá thaânh caác böå phêån, caác sûå vêåt àa
daång, phûác taåp, giaán àoaån.
Toám laåi: moåi sûå vêåt vaâ hiïån tûúång trong thïë giúái khaách quan
àïìu laâ thïí thöëng nhêët cuãa caác mùåt àöëi lêåp, chñnh sûå àêëu tranh cuãa
caác mùåt àöëi lêåp vaâ sûå chuyïín hoaá giûäa chuáng laâ nguöìn göëc, àöång
lûåc cuãa sûå phaát triïín.
II. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån
- Mêu thuêîn laâ khaách quan, laâ nguöìn göëc, àöång lûåc cuãa sûå
phaát triïín, nïn muöën nùæm àûúåc baãn chêët cuãa sûå vêåt cêìn phaãi phên
àöi caái thöëng nhêët vaâ nhêån thûác caác böå phêån àöëi lêåp cuãa chuáng.
- Mêu thuêîn laâ phöí biïën, àa daång, do àoá trong nhêån thûác vaâ
hoaåt àöång thûåc tiïîn, phaãi coá phûúng phaáp phên tñch mêu thuêîn vaâ
giaãi quyïët mêu thuêîn möåt caách cuå thïí. Viïåc giaãi quyïët mêu thuêîn
chó bùçng con àûúâng àêëu tranh giûäa caác mùåt àöëi lêåp vaâ vúái nhûäng
àiïìu kiïån chñn muöìi.

CÊU 13: Phên tñch mêu thuêîn bïn trong vaâ mêu thuêîn bïn ngoaâi,
mêu thuêîn cú baãn vaâ khöng cú baãn. YÁ nghôa thûåc tiïîn cuãa viïåc nùæm
vûäng vêën àïì naây.

Mêu thuêîn mang tñnh khaách quan, phöí biïën vaâ àa daång. Caác
sûå vêåt, quaá trònh khaác nhau mêu thuêîn coá khaác nhau. Möîi sûå vêåt,
quaá trònh laåi coá nhiïìu mêu thuêîn, möîi möåt mêu thuêîn coá àùåc àiïím
riïng; vaâ ngay caã quaá trònh phaát triïín cuãa möåt mêu thuêîn, úã möîi
giai àoaån, tûâng mùåt àöëi lêåp cuãa noá laåi coá vai troâ riïng. Cho nïn,
cêìn phaãi coá phûúng phaáp phên tñch mêu thuêîn vaâ giaãi quyïët mêu
thuêîn möåt caách cuå thïí.
I. Mêu thuêîn bïn trong vaâ mêu thuêîn bïn ngoaâi
1. Khaái niïåm
Mêu thuêîn bïn trong laâ sûå taác àöång qua laåi cuãa caác mùåt, caác
khuynh hûúáng àöëi lêåp cuãa cuâng möåt sûå vêåt. Mêu thuêîn bïn ngoaâi
laâ sûå taác àöång qua laåi giûäa nhûäng mùåt àöëi lêåp thuöåc caác sûå vêåt
khaác nhau. Song, sûå phên biïåt hai mêu thuêîn naây coá tñnh tûúng
àöëi, phuå thuöåc vaâo phaåm vi quan hïå àûúåc xem xeát.
2. Vai troâ cuãa hai loaåi mêu thuêîn àöëi vúái sûå vêån àöång vaâ phaát
triïín cuãa sûå vêåt
- Mêu thuêîn bïn trong coá vai troâ quyïët àõnh sûå vêån àöång,
phaát triïín cuãa sûå vêåt vò noá laâ nguyïn nhên cuãa sûå "tûå thên vêån
àöång". Noá khöng taách rúâi vúái mêu thuêîn bïn ngoaâi.
- Mêu thuêîn bïn ngoaâi coá aãnh hûúãng àïën sûå vêån àöång, phaát
triïín cuãa sûå vêåt. Mêu thuêîn bïn ngoaâi phaãi thöng qua mêu thuêîn
bïn trong múái phaát huy àûúåc taác duång.
3. YÁ nghôa cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây
- Nïëu mêu thuêîn bïn trong quyïët àõnh sûå vêån àöång phaát
triïín cuãa sûå vêåt thò trong thûåc tiïîn muöën taác àöång laâm cho sûå vêåt
vêån àöång, phaát triïín, trûúác hïët cêìn phaát hiïån, taåo àiïìu kiïån giaãi
quyïët mêu thuêîn bïn trong. Mùåt khaác, cuäng khöng nïn coi nheå
nhûäng aãnh hûúãng cuãa mêu thuêîn bïn ngoaâi, vò giaãi quyïët mêu
thuêîn bïn ngoaâi, cuäng coá taác duång rêët quan troång àöëi vúái sûå phaát
triïín cuãa sûå vêåt.
Trong quaá trònh hoåc têåp vaâ cöng taác cuãa baãn thên cêìn phaát
huy tñnh àöåc lêåp, tûå chuã, phaát hiïån vaâ giaãi quyïët nhûäng mêu
thuêîn cuãa baãn thên, àöìng thúâi cêìn chuã àöång tranh thuã sûå giuáp àúä
cuãa baån beâ, vúái tinh thêìn thûåc sûå cêìu thõ vaâ saáng taåo.
II. Mêu thuêîn cú baãn vaâ mêu thuêîn khöng cú baãn
1. Khaái niïåm
- Mêu thuêîn cú baãn laâ mêu thuêîn xuêët phaát tûâ baãn chêët cuãa
sûå vêåt, noá quy àõnh quaá trònh töìn taåi vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt vaâ laâ
cú súã naãy sinh caác mêu thuêîn khaác.
- Mêu thuêîn khöng cú baãn laâ mêu thuêîn àùåc trûng cho möåt
phûúng diïån naâo àoá cuãa sûå vêåt, coá aãnh hûúãng àïën quaá trònh vêån
àöång, phaát triïín cuãa sûå vêåt.
Trong caác sûå vêåt phûác taåp coá thïí coá nhiïìu mêu thuêîn cú baãn.
2. Vai troâ cuãa hai loaåi mêu thuêîn naây àöëi vúái sûå vêån àöång,
phaát triïín cuãa sûå vêåt
Mêu thuêîn cú baãn xuêët phaát tûâ baãn chêët cuãa sûå vêåt, quy
àõnh sûå töìn taåi cuãa sûå vêåt vaâ coá taác duång chi phöëi vaâ laâm naãy sinh
nhûäng mêu thuêîn khöng cú baãn.
- Mêu thuêîn khöng cú baãn tuy àoáng vai troâ phuå thuöåc nhûng
cuäng coá aãnh hûúãng nhêët àõnh àöëi vúái sûå phaát triïín cuãa sûå vêåt.
3. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån cuãa viïåc nùæm vûäng hai loaåi
mêu thuêîn naây.
- Trong nhêån thûác cêìn phaãi xaác àõnh àuáng mêu thuêîn cú
baãn, thò múái hiïíu àuáng àûúåc baãn chêët cuãa sûå vêåt. Trong thûåc tiïîn
xaä höåi, coá xaác àõnh àuáng mêu thuêîn cú baãn, thò múái xaác àõnh àûúåc
àûúâng löëi chiïën lûúåc cuãa caách maång möåt caách khoa hoåc.
CÊU 14: Phên tñch mêu thuêîn chuã yïëu vaâ mêu thuêîn khöng chuã
yïëu, mêu thuêîn àöëi khaáng vaâ mêu thuêîn khöng àöëi khaáng. YÁ nghôa
cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây.

I. Mêu thuêîn chuã yïëu vaâ mêu thuêîn khöng chuã yïëu
1. Khaái niïåm
- Mêu thuêîn chuã yïëu laâ mêu thuêîn nöíi lïn haâng àêìu úã möîi
giai àoaån nhêët àõnh cuãa quaá trònh phaát triïín cuãa sûå vêåt. Noá coá taác
duång quyïët àõnh àöëi vúái nhûäng mêu thuêîn khaác trong cuâng möåt
giai àoaån cuãa quaá trònh àoá.
- Mêu thuêîn khöng chuã yïëu laâ nhûäng mêu thuêîn khöng àoáng
vai troâ quyïët àõnh.
Cêìn chuá yá:
+ Viïåc phên ranh giúái giûäa mêu thuêîn chuã yïëu vaâ mêu thuêîn
khöng chuã yïëu laâ coá yá nghôa tûúng àöëi. Búãi vò, tuyâ theo hoaân caãnh
cuå thïí, coá nhûäng mêu thuêîn trong àiïìu kiïån naây laâ chuã yïëu, nhûng
trong àiïìu kiïån khaác laåi àûúåc coi laâ khöng chuã yïëu vaâ ngûúåc laåi.
+ Mêu thuêîn chuã yïëu thûúâng laâ hònh thûác biïíu hiïån cuãa mêu
thuêîn cú baãn trong tûâng giai àoaån. Do àoá, viïåc giaãi quyïët mêu
thuêîn chuã yïëu cuäng laâ quaá trònh giaãi quyïët dêìn dêìn mêu thuêîn cú
baãn.
2. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån
- Trong caách maång, viïåc xaác àõnh mêu thuêîn chuã yïëu rêët
quan troång. Noá giuáp cho caách maång xaác àõnh àûúåc keã thuâ trûúác
mùæt, àïì ra nhiïåm vuå trung têm cêìn giaãi quyïët vaâ coá saách lûúåc phuâ
húåp àïí àûa cuöåc caách maång tiïën lïn.
- Trong hoaåt àöång thûåc tiïîn, möîi ngûúâi, möîi ngaânh cuäng cêìn
tòm ra mêu thuêîn chuã yïëu cuãa baãn thên, cuãa ngaânh mònh àïí coá
hûúáng têåp trung vaâo cöng viïåc chñnh, trûúác mùæt àïí giaãi quyïët kõp
thúâi.
II. Mêu thuêîn àöëi khaáng vaâ mêu thuêîn khöng àöëi khaáng
Àêy laâ loaåi mêu thuêîn àùåc thuâ, chó töìn taåi trong nhûäng xaä
höåi coá giai cêëp àöëi khaáng.
1. Khaái niïåm
- Mêu thuêîn àöëi khaáng laâ mêu thuêîn giûäa nhûäng giai cêëp,
têåp àoaân ngûúâi coá khuynh hûúáng àöëi lêåp nhau vïì lúåi ñch cú baãn.
- Mêu thuêîn khöng àöëi khaáng laâ mêu thuêîn giûäa nhûäng lûåc
lûúång coá khuynh hûúáng àöëi lêåp nhau vïì lúåi ñch khöng cú baãn.
2. Tñnh chêët vaâ phûúng phaáp giaãi quyïët hai loaåi mêu thuêîn
naây laâ khaác nhau.
- Tñnh chêët: Mêu thuêîn àöëi khaáng coá xu hûúáng phaát triïín
ngaây caâng gay gùæt lïn, coân mêu thuêîn khöng àöëi khaáng coá xu
hûúáng ngaây caâng dõu ài.
- Phûúng phaáp vaâ biïån phaáp giaãi quyïët:
+ Mêu thuêîn àöëi khaáng nhòn chung thûúâng àûúåc giaãi quyïët
bùçng baåo lûåc caách maång.
+ Mêu thuêîn khöng àöëi khaáng thûúâng àûúåc giaãi quyïët bùçng
phûúng phaáp giaáo duåc, thuyïët phuåc, phï bònh vaâ tûå phï bònh.
Song, duâ tiïën haânh bùçng phûúng phaáp naâo thò caã hai loaåi
mêu thuêîn àoá àïìu phaãi giaãi quyïët bùçng àêëu tranh, chûá khöng thïí
bùçng caách dung hoaâ, àiïìu hoaâ giûäa caác mùåt àöëi lêåp.
3. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån
Trong thûåc tiïîn caách maång khöng àûúåc lêîn loan hai loaåi mêu
thuêîn naây àïí traánh phaåm phaãi sai lêìm nghiïm troång. Nïëu mêu
thuêîn àöëi khaáng maâ xaác àõnh thaânh mêu thuêîn khöng àöëi khaáng
thò seä dêîn àïën "hûäu khuynh". Ngûúåc laåi, mêu thuêîn khöng àöëi
khaáng — thaânh mêu thuêîn àöëi khaáng thò seä dêîn àïën "taã khuynh"
trong viïåc giaãi quyïët mêu thuêîn. Do àoá, cêìn phaãi phên tñch vaâ giaãi
quyïët möåt caách khoa hoåc hai loaåi mêu thuêîn naây.

CÊU 15: Nöåi dung vaâ yá nghôa cuãa quy luêåt tûâ nhûäng thay àöíi vïì
lûúång dêîn àïën nhûäng thay àöíi vïì chêët vaâ ngûúåc laåi.

Quy luêåt tûâ nhûäng thay àöíi vïì lûúång dêîn àïën nhûäng thay àöíi
vïì chêët vaâ ngûúåc laåi laâ möåt trong ba quy luêåt cú baãn cuãa pheáp biïån
chûáng duy vêåt. Quy luêåt naây chó roä caách thûác cuãa sûå phaát triïín cuãa
sûå vêåt, hiïån tûúång.
I. Nöåi dung cuãa quy luêåt lûúång - chêët
Möîi sûå vêåt, hiïån tûúång àïìu laâ möåt thïí thöëng nhêët cuãa hai
mùåt chêët vaâ lûúång. Àïí hiïíu àûúåc möëi quan hïå biïån chûáng giûäa hai
mùåt naây, trûúác hïët cêìn phaãi nùæm vûäng caác khaái niïåm chêët vaâ
lûúång.
1. Cùåp phaåm truâ chêët vaâ lûúång
- Chêët: laâ möåt phaåm truâ triïët hoåc duâng àïí chó tñnh quy àõnh
vöën coá cuãa caác sûå vêåt vaâ hiïån tûúång, laâ sûå thöëng nhêët hûäu cú cuãa
nhûäng thuöåc tñnh, laâm cho noá laâ noá vaâ phên biïåt noá vúái caái khaác.
Tûâ quan niïåm trïn chuáng ta khöng nïn àöìng nhêët khaái niïåm
chêët vúái khaái niïåm thuöåc tñnh.
+ Möîi sûå vêåt, hiïån tûúång coá nhiïìu thuöåc tñnh. Nhûng nhûäng
thuöåc tñnh naây khöng tham gia vaâo viïåc quy àõnh chêët nhû nhau,
maâ chó coá nhûäng thuöåc tñnh cú baãn múái quy àõnh chêët cuãa sûå vêåt.
Vò thïë, chó khi naâo thuöåc tñnh cú baãn thay àöíi thò chêët cuãa sûå vêåt
múái thay àöíi. Khi caác thuöåc tñnh khöng cú baãn coá thïí thay àöíi,
nhûng khöng laâm cho chêët cuãa sûå vêåt thay àöíi.
+ Mùåt khaác, caác thuöåc tñnh cuäng nhû chêët cuãa sûå vêåt chó böåc
löå qua nhûäng möëi liïn hïå cuå thïí. Do àoá, viïåc phên biïåt thuöåc tñnh
cú baãn vaâ khöng cú baãn, chêët vaâ thuöåc tñnh cuäng chó laâ tûúng àöëi.
Vaâ nhû vêåy, möîi sûå vêåt, hiïån tûúång khöng chó coá möåt chêët, maâ coá
nhiïìu chêët tuyâ theo nhûäng möëi quan hïå cuå thïí cuãa noá vúái nhûäng
caái khaác.
+ Chêët biïíu hiïån tñnh öín àõnh tûúng àöëi cuãa sûå vêåt, laâ caái vöën
coá vaâ khöng taách rúâi sûå vêåt. Do àoá, khöng thïí coá chêët töìn taåi
"thuêìn tuyá" hoùåc phuå thuöåc vaâo caãm giaác chuã quan cuãa con ngûúâi
nhû caác nhaâ triïët hoåc duy têm chuã quan quan niïåm.
- Lûúång: laâ phaåm truâ triïët hoåc duâng àïí chó tñnh quy àõnh vöën
coá cuãa sûå vêåt, vïì mùåt quy möå, trònh àöå phaát triïín cuãa sûå vêåt, biïíu
thõ söë lûúång caác thuöåc tñnh, caác yïëu töë... cêëu thaânh sûå vêåt.
+ Àùåc trûng cuãa lûúång àûúåc biïíu thõ bùçng con söë hoùåc caác àaåi
lûúång chó kñch thûúác daâi hay ngùæn, quy mö to hay nhoã, töíng söë
nhiïìu hay ñt, trònh àöå cao hay thêëp, töëc àöå nhanh hay chêåm v.v..
Nhûng àöëi vúái caác sûå vêåt phûác taåp, khöng thïí chó diïîn taã bùçng
nhûäng con söë chñnh xaác, maâ coân phaãi àûúåc nhêån thûác bùçng khaã
nùng trûâu tûúång hoaá.
+ Cuäng giöëng nhû chêët, lûúång laâ caái khaách quan vöën coá bïn
trong cuãa sûå vêåt.
+ Sûå phên biïåt giûäa chêët vaâ lûúång cuäng laâ tûúng àöëi, nghôa
laâ, coá caái úã trong quan hïå naây laâ chêët, nhûng úã trong quan hïå khaác
laåi laâ lûúång vaâ ngûúåc laåi. Do àoá, cêìn chöëng quan àiïím siïu hònh
tuyïåt àöëi hoaá ranh giúái giûäa chêët vaâ lûúång.
2. Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa chêët vaâ lûúång
- Chêët vaâ lûúång laâ hai mùåt àöëi lêåp: chêët tûúng àöëi öín àõnh,
coân lûúång thûúâng xuyïn biïën àöíi. Song, hai mùåt àoá khöng taách rúâi
nhau, maâ taác àöång lêîn nhau möåt caách biïån chûáng. Sûå thöëng nhêët
giûäa chêët vaâ lûúång úã trong möåt àöå nhêët àõnh, khi sûå vêåt àang töìn
taåi.
Àöå laâ möåt phaåm truâ triïët hoåc duâng àïí chó sûå thöëng nhêët giûäa
lûúång vaâ chêët, laâ khoaãng giúái haån, maâ trong àoá sûå thay àöíi vïì
lûúång chûa laâm thay àöíi cùn baãn vïì chêët cuãa sûå vêåt. Àiïím giúái haån
khi maâ lûúång àaåt túái seä laâm thay àöíi chêët cuãa sûå vêåt thò goåi laâ
àiïím nuát.
- Sûå thay àöíi vïì chêët qua àiïím nuát àûúåc goåi laâ bûúác nhaãy. Àoá
laâ bûúác ngoùåt cùn baãn kïët thuác möåt giai àoaån trong sûå biïën àöíi vïì
lûúång, laâ sûå giaán àoaån trong quaá trònh biïën àöíi liïn tuåc cuãa caác sûå
vêåt. Do vêåy coá thïí noái phaát triïín laâ sûå "àûát àoaån" trong liïn tuåc, laâ
traång thaái liïn húåp cuãa caác àiïím nuát.
- Khi sûå vêåt múái ra àúâi vúái chêët múái laåi coá möåt lûúång múái phuâ
húåp, taåo nïn sûå thöëng nhêët múái giûäa chêët vaâ lûúång. Sûå taác àöång
cuãa chêët múái àöëi vúái lûúång múái àûúåc biïíu hiïån úã quy mö, nhõp àiïåu
phaát triïín múái cuãa lûúång.
Toám laåi: Quy luêåt lûúång - chêët àaä chó roä caách thûác biïën àöíi
cuãa sûå vêåt vaâ hiïån tûúång. Trûúác hïët, lûúång biïën àöíi dêìn dêìn vaâ liïn
tuåc vaâ khi àaåt àïën àiïím nuát (giúái haån cuãa sûå thöëng nhêët giûäa chêët
vaâ lûúång) seä dêîn àïën bûúác nhaãy vïì chêët; chêët múái ra àúâi laåi taåo nïn
sûå thöëng nhêët múái giûäa chêët vaâ lûúång.
Têët nhiïn, thïë giúái sûå vêåt, hiïån tûúång laâ àa daång, phong phuá,
do àoá hònh thûác cuãa caác bûúác nhaãy cuäng rêët àa daång vaâ phong phuá.
II - YÁ nghôa phûúng phaáp luêån
1. Quy luêåt lûúång chêët coá yá nghôa phûúng phaáp luêån quan
troång trong nhêån thûác vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn. Do sûå vêån àöång vaâ
phaát triïín cuãa sûå vêåt, trûúác hïët, laâ sûå tñch luyä vïì lûúång vaâ khi sûå
tñch luyä vïì lûúång vûúåt quaá giúái haån àöå, thò têët yïëu coá bûúác nhaãy vïì
chêët, nïn trong nhêån thûác vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn cêìn chöëng caã hai
khuynh hûúáng: thûá nhêët, "taã khuynh" - tû tûúãng nön noáng, chuã
quan duy yá chñ, thïí hiïån úã chöî khi chûa coá sûå tñch luyä vïì lûúång àaä
muöën thûåc hiïån bûúác nhaãy vïì chêët; thûá hai, "hûäu khuynh" - tû
tûúãng baão thuã, chúâ àúåi, khöng daám thûåc hiïån bûúác nhaãy vïì chêët,
khi àaä coá sûå tñch luyä àêìy àuã vïì lûúång hoùåc chó nhêën maånh àïën sûå
biïën àöíi dêìn dêìn vïì lûúång.
2. Cêìn coá thaái àöå khaách quan khoa hoåc vaâ coá quyïët têm thûåc
hiïån caác bûúác nhaãy khi coá caác àiïìu kiïån àêìy àuã.

CÊU 16: Nöåi dung vaâ yá nghôa cuãa quy luêåt phuã àõnh cuãa phuã àõnh.

Quy luêåt phuã àõnh cuãa phuã àõnh laâ möåt trong ba quy luêåt cú
baãn cuãa pheáp biïån chûáng duy vêåt, chó roä khuynh hûúáng cuãa sûå vêån
àöång, phaát triïín cuãa sûå vêåt vaâ sûå liïn hïå giûäa caái múái vaâ caái cuä. Àïí
hiïíu àûúåc baãn chêët cuãa quy luêåt, trûúác hïët cêìn nùæm àûúåc khaái
niïåm phuã àõnh vaâ phuã àõnh biïån chûáng.
I - Phuã àõnh vaâ phuã àõnh biïån chûáng
1. Khaái niïåm phuã àõnh
Trong thïë giúái vêåt chêët, caác sûå vêåt àïìu coá quaá trònh sinh ra,
töìn taåi, mêët ài vaâ àûúåc thay thïë bùçng sûå vêåt khaác. Sûå thay thïë caái
cuä bùçng caái múái laâ sûå phuã àõnh. Nhû vêåy, phuã àõnh laâ thuöåc tñnh
khaách quan cuãa thïë giúái vêåt chêët.
2. Khaái niïåm phuã àõnh biïån chûáng
Nïëu quan àiïím siïu hònh coi phuã àõnh laâ sûå xoaá boã hoaân toaân
caái cuä, thò triïët hoåc Maác - Lïnin coi phuã àõnh laâ sûå phuã àõnh biïån
chûáng - sûå phuã àõnh coá kïë thûâa, taåo àiïìu kiïån cho sûå phaát triïín.
- Quan niïåm vïì sûå phuã àõnh biïån chûáng nhû trïn têët yïëu seä
gùæn vúái sûå giaãi quyïët mêu thuêîn vaâ thûåc hiïån bûúác nhaãy. Chñnh sûå
ra àúâi cuãa sûå vêåt múái vïì chêët phaãi thöng qua viïåc giaãi quyïët mêu
thuêîn (àoá cuäng chñnh laâ bûúác nhaãy vïì chêët).
3. Nhûäng àùåc àiïím cuãa phuã àõnh biïån chûáng
- Tñnh khaách quan thïí hiïån úã chöî nguyïn nhên cuãa phuã àõnh
nùçm ngay trong baãn thên sûå vêåt. Àoá laâ kïët quaã cuãa viïåc giaãi quyïët
mêu thuêîn bïn trong cuãa sûå vêåt vaâ cuãa quaá trònh tûâ nhûäng tñch
luyä vïì lûúång dêîn àïën sûå nhaãy voåt vïì chêët.
- Tñnh kïë thûâa: Caái múái ra àúâi trïn cú súã cuãa caái cuä àoá laâ sûå
phuã àõnh coá kïë thûâa. Phuã àõnh coá kïë thûâa - sûå loaåi boã nhûäng yïëu töë
àaä löîi thúâi, laåc hêåu, gêy caãn trúã cho sûå phaát triïín; àöìng thúâi cuäng
choån loåc, giûä laåi nhûäng yïëu töë tñch cûåc vaâ caãi biïën ài cho phuâ húåp
vúåi caái múái.
II - Nöåi dung cuãa quy luêåt phuã àõnh cuãa phuã àõnh
- Thïë giúái vêåt chêët vêån àöång vaâ phaát triïín diïîn ra thöng qua
quaá trònh phuã àõnh biïån chûáng vö têån. Sûå phaát triïín cuãa caác sûå vêåt
diïîn ra qua nhiïìu lêìn phuã àõnh, taåo ra möåt khuynh hûúáng ài tûâ
thêëp àïën cao coá tñnh chu kyâ. Tñnh chu kyâ cuãa sûå phuã àõnh biïån
chûáng biïíu hiïån úã chöî thöng qua möåt söë lêìn phuã àõnh, caái múái xuêët
hiïån dûúâng nhû lùåp laåi caái cuä nhûng trïn cú súã cao hún. Thñ duå:
Haåt luáa Cêy luáa Böng luáa
(khùèng àõnh) (1) (phuã àõnh) (2) (phuã àõnh
cuãa phuã àõnh)
+ Qua sûå phuã àõnh lêìn thûá nhêët, sûå vêåt chuyïín thaânh mùåt
àöëi lêåp vúái chñnh mònh (cêy luáa phuã àõnh haåt luáa).
+ Qua sûå phuã àõnh lêìn thûá hai, sûå vêåt múái naây laåi chuyïín
thaânh mùåt àöëi lêåp vúái noá vaâ dûúâng nhû trúã laåi daång ban àêìu nhûng
trïn cú súã cao hún (böng luáa phuã àõnh cêy luáa).
Nhû vêåy, kïët quaã cuãa sûå phuã àõnh cuãa phuã àõnh laâ caái töíng
húåp têët caã nhûäng yïëu töë tñch cûåc àaä àûúåc phaát triïín tûâ trûúác, trong
caái khùèng àõnh ban àêìu vaâ caái phuã àõnh lêìn thûá nhêët. Àoá laâ sûå "loåc
boã" biïån chûáng nhûäng giai àoaån àaä qua àïí àaåt àïën caái múái vïì chêët
cao hún. Àoá chñnh laâ quaá trònh "loåc boã" biïån chûáng.
ÚÃ thñ duå trïn, qua hai lêìn phuã àõnh sûå vêåt traãi qua möåt chu
kyâ phaát triïín. Roä raâng, úã sûå vêåt àún giaãn, ñt ra cuäng phaãi thöng
qua hai lêìn phuã àõnh múái coá àûúåc sûå phaát triïín, úã caác sûå vêåt phûác
taåp söë lêìn phuã àõnh coá thïí nhiïìu hún.
Sûå phuã àõnh cuãa phuã àõnh laâ sûå kïët thuác cuãa möåt chu kyâ
phaát triïín, àöìng thúâi laåi laâ àiïím xuêët phaát cuãa möåt chu kyâ múái vaâ
cûá nhû thïë tiïëp tuåc maäi maäi, taåo nïn hònh thaái "xoaáy trön öëc" cuãa
sûå phaát triïín.
III - YÁ nghôa phûúng phaáp luêån
1. Quy luêåt phuã àõnh cuãa phuã àõnh àaä chó roä sûå phaát triïín laâ
khuynh hûúáng chung, laâ têët yïëu cuãa caác sûå vêåt, hiïån tûúång trong
thïë giúái khaách quan. Song, quaá trònh phaát triïín khöng diïîn ra theo
àûúâng thùèng maâ quanh co phûác taåp, phaãi traãi qua nhiïìu lêìn phuã
àõnh, nhiïìu khêu trung gian. Àiïìu àoá giuáp chuáng ta traánh àûúåc
caách nhòn phiïën diïån, giaãn àún trong viïåc nhêån thûác caác sûå vêåt,
hiïån tûúång, àùåc biïåt laâ caác hiïån tûúång xaä höåi.
2. Quy luêåt phuã àõnh cuãa phuã àõnh cuäng khùèng àõnh tñnh têët
thùæng cuãa caái múái, vò caái múái, laâ caái ra àúâi phuâ húåp vúái quy luêåt
phaát triïín cuãa sûå vêåt. Mùåc duâ khi múái ra àúâi, caái múái coá thïí coân
non yïëu, song noá laâ caái tiïën böå hún, laâ giai àoaån phaát triïín cao hún
vïì chêët so vúái caái cuä. Vò vêåy, trong nhêån thûác vaâ hoaåt àöång thûåc
tiïîn cêìn coá yá thûác phaát hiïån ra caái múái, taåo àiïìu kiïån cho caái múái
phaát triïín.
3. Trong khi phï phaán caái cuä, cêìn phaãi biïët saâng loåc, kïë thûâa
nhûäng yïëu töë húåp lyá cuãa caái cuä, traánh thaái àöå "hû vö chuã nghôa",
"phuã àõnh saåch trún".

CÊU 17: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa caái chung vaâ caái riïng, yá
nghôa phûúng phaáp luêån cuãa noá.

I. Khaái niïåm caái chung, caái riïng vaâ caái àún nhêët
1. Caái chung laâ phaåm truâ triïët hoåc duâng àïí chó nhûäng mùåt,
nhûäng thuöåc tñnh, nhûäng möëi quan hïå giöëng nhau úã nhiïìu sûå vêåt,
hiïån tûúång hay quaá trònh riïng leã.
2. Caái riïng laâ phaåm truâ triïët hoåc duâng àïí chó möåt sûå vêåt,
möåt hiïån tûúång, möåt quaá trònh riïng leã nhêët àõnh.
3. Caái àún nhêët laâ phaåm truâ triïët hoåc duâng àïí chó nhûäng
mùåt, thuöåc tñnh chó coá úã möåt kïët cêëu vêåt chêët nhêët àõnh, maâ khöng
lùæp laåi úã kïët cêëu khaác.
II. Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa caái chung, caái riïng vaâ caái
àún nhêët
Pheáp biïån chûáng duy vêåt cho rùçng, caái riïng vaâ caái chung
àïìu töìn taåi khaách quan vaâ giûäa chuáng coá sûå thöëng nhêët biïån
chûáng. Cuå thïí:
1. Caái chung chó töìn taåi trong caái riïng, thöng qua caái riïng.
Àiïìu àoá coá nghôa laâ khöng coá caái chung thuêìn tuyá, trûâu tûúång töìn
taåi bïn ngoaâi caái riïng.
Thñ duå: Thuöåc tñnh cú baãn cuãa vêåt chêët laâ vêån àöång. Vêån
àöång laåi töìn taåi dûúái caác hònh thûác riïng biïåt nhû vêån àöång vêåt lyá,
vêån àöång hoaá hoåc, vêån àöång xaä höåi v.v..
2. Caái riïng chó töìn taåi trong möëi liïn hïå vúái caái chung. Àiïìu
àoá coá nghôa laâ khöng coá caái riïng àöåc lêåp thuêìn tuyá khöng coá caái
chung vúái nhûäng caái riïng khaác. Thñ duå: Caác chïë àöå kinh tïë - chñnh
trõ riïng biïåt àïìu bõ chi phöëi búãi caác quy luêåt chung cuãa xaä höåi
nhû: quy luêåt quan hïå saãn xuêët phuâ húåp vúái lûåc lûúång saãn xuêët.
3. Caái chung laâ böå phêån cuãa caái riïng, coân caái riïng khöng gia
nhêåp hïët vaâo caái chung.
Caái riïng phong phuá hún caái chung, vò ngoaâi nhûäng àùåc àiïím
gia nhêåp vaâo caái chung, caái riïng coân coá nhûäng àùåc àiïím riïng biïåt
maâ chó riïng noá coá.
Caái chung laâ caái sêu sùæc hún caái riïng búãi vò noá phaãn aánh
nhûäng mùåt, nhûäng thuöåc tñnh, nhûäng möëi liïn hïå bïn trong, têët
nhiïn, öín àõnh, phöí biïën töìn taåi trong caái riïng cuâng loaåi. Caái
chung gùæn liïn hïå vúái caái baãn chêët, quy àõnh sûå töìn taåi vaâ phaát
triïín cuãa sûå vêåt.
4. Caái àún nhêët vaâ caái chung coá thïí chuyïín hoaá lêîn nhau; coá
thïí coi àêy laâ sûå chuyïín hoaá giûäa hai mùåt àöëi lêåp. Sûå chuyïín hoaá
giûäa caái àún nhêët vaâ caái chung diïîn ra theo hai hûúáng: caái àún
nhêët biïën thaânh caái chung, laâm sûå vêåt phaát triïín vaâ ngûúåc laåi, caái
chung biïën thaânh caái àún nhêët, laâm cho sûå vêåt dêìn dêìn mêët ài.
III. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån
1. Caái chung vaâ caái riïng thöëng nhêët vúái nhau, nïn trong
nhêån thûác vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn, chuáng ta phaãi biïët phaát hiïån caái
chung vaâ caá biïåt hoaá caái chung, khi aáp duång vaâo caái riïng.
2. Giûäa caái chung vaâ caái àún nhêët coá sûå chuyïín hoaá lêîn nhau.
Cêìn phaãi taåo àiïìu kiïån cho sûå chuyïín hoaá caái àún nhêët tiïën böå
thaânh caái chung vaâ biïën caái chung laåc hêåu thaânh caái àún nhêët.

CÊU 18: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa nöåi dung vaâ hònh thûác, yá
nghôa phûúng phaáp luêån cuãa vêën àïì.

I. Khaái niïåm nöåi dung vaâ hònh thûác

1. Nöåi dung laâ phaåm truâ chó toaân böå nhûäng yïëu töë, nhûäng
mùåt vaâ nhûäng quaá trònh taåo nïn sûå vêåt.
2. Hònh thûác laâ phaåm truâ chó phûúng thûác töìn taåi
vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt, laâ hïå thöëng caác möëi liïn hïå tûúng àöëi öín
àõnh giûäa caác yïëu töë cuãa noá.
II. Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa nöåi dung vaâ hònh thûác
1. Nöåi dung vaâ hònh thûác gùæn boá chùåt cheä vúái nhau. Khöng coá
möåt hònh thûác naâo laåi khöng chûáa nöåi dung vaâ khöng coá möåt nöåi
dung naâo laåi khöng töìn taåi trong möåt hònh thûác nhêët àõnh.
2. Nöåi dung giûä vai troâ quyïët àõnh. Sûå biïën àöíi vaâ phaát triïín
cuãa sûå vêåt bao giúâ cuäng bùæt àêìu tûâ nöåi dung. Coân hònh thûác cuäng
biïën àöíi nhûng biïën àöíi chêåm hún. Nöåi dung biïën àöíi buöåc hònh
thûác biïën àöíi theo cho phuâ húåp vúái noá. Tuy nhiïn khöng phaãi luác
naâo cuäng coá sûå phuâ húåp tuyïåt àöëi giûäa nöåi dung vaâ hònh thûác.
3. Hònh thûác do nöåi dung quyïët àõnh nhûng hònh thûác luön
luön coá tñnh àöåc lêåp tûúng àöëi vaâ taác àöång trúã laåi nöåi dung. Hònh
thûác phuâ húåp vúái nöåi dung seä thuác àêíy sûå phaát triïín cuãa nöåi dung,
ngûúåc laåi, seä kòm haäm sûå phaát triïín êëy.
III- YÁ nghôa phûúng phaáp luêån
1. Nöåi dung vaâ hònh thûác luön luön gùæn boá hûäu cú vúái nhau,
do àoá trong hoaåt àöång thûåc tiïîn cêìn traánh sûå taách rúâi hoùåc tuyïåt
àöëi hoaá möåt trong hai mùåt àoá.
2. Vò nöåi dung quyïët àõnh hònh thûác cho nïn khi xeát àoaán sûå
vêåt, trûúác hïët phaãi cùn cûá vaâo nöåi dung, àöìng thúâi thêëy àûúåc sûå taác
àöång cuãa hònh thûác àöëi vúái nöåi dung. Do àoá trong hoaåt àöång thûåc
tiïîn cêìn nùæm vûäng möëi quan hïå giûäa nöåi dung vaâ hònh thûác àïí coá
sûå àiïìu chónh, aáp duång möåt caách linh hoaåt.

CÊU 19: Sûå thöëng nhêët biïån chûáng giûäa baãn chêët vaâ hiïån tûúång, yá
nghôa phûúng phaáp luêån.

I. Khaái niïåm baãn chêët vaâ hiïån tûúång

1. Baãn chêët laâ phaåm truâ chó sûå töíng húåp têët caã nhûäng mùåt,
nhûäng möëi liïn hïå têët nhiïn taåo thaânh möåt thïí thöëng nhêët hûäu cú
bïn trong quy àõnh sûå vêån àöång vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt.
2. Hiïån tûúång laâ phaåm truâ duâng àïí chó sûå biïíu hiïån ra bïn
ngoaâi nhûäng mùåt, nhûäng möëi liïn hïå àoá.
II. Sûå thöëng nhêët biïån chûáng giûäa baãn chêët vaâ hiïån tûúång
Baãn chêët vaâ hiïån tûúång àïìu töìn taåi khaách quan, laâ hai mùåt
vûâa thöëng nhêët vûâa àöëi lêåp vúái nhau.
Sûå thöëng nhêët àoá àûúåc thïí hiïån úã chöî:
- Baãn chêët bao giúâ cuäng böåc löå ra qua hiïån tûúång; coân hiïån
tûúång bao giúâ cuäng laâ sûå biïíu hiïån cuãa baãn chêët. Khöng coá baãn
chêët töìn taåi möåt caách thuêìn tuyá, ngûúåc laåi khöng coá hiïån tûúång
khöng phaãi laâ sûå biïíu hiïån cuãa möåt baãn chêët naâo àoá.
- Baãn chêët vaâ hiïån tûúång tûúng ûáng vúái nhau. Baãn chêët bõ
tiïu diïåt thò hiïån tûúång do noá sinh ra súám muöån cuäng bõ mêët theo.
Baãn chêët múái ra àúâi thò seä coá caác hiïån tûúång múái gùæn liïìn vúái noá
xuêët hiïån.
Sûå àöëi lêåp giûäa baãn chêët vaâ hiïån tûúång àûúåc thïí hiïån úã chöî:
- Baãn chêët laâ caái bïn trong, hiïån tûúång laâ caái bïn ngoaâi. Caác
hiïån tûúång àïìu biïíu hiïån baãn chêët, nhûng biïíu hiïån möåt caách
khaác nhau, dûúái hònh thûác caãi biïën, àöi khi xuyïn taåc baãn chêët.
- Àêy laâ sûå àöëi lêåp giûäa caái tûúng àöëi öín àõnh vúái caái thûúâng
xuyïn biïën àöíi. Baãn chêët cuãa sûå vêåt töìn taåi trong suöët quaá trònh
töìn taåi cuãa sûå vêåt. Chó khi sûå vêåt mêët ài thò baãn chêët thay àöíi vaâ
nhûäng hiïån tûúång cuãa noá cuäng thay àöíi theo.
- Baãn chêët sêu sùæc hún hiïån tûúång, vò baãn chêët phaãn aánh caái
bïn trong, caái têët yïëu cuãa sûå vêåt; coân hiïån tûúång phaãn aánh caái caá
biïåt, nïn noá phong phuá hún baãn chêët.
III. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån
- Muöën hiïíu àûúåc sûå vêåt, nhêån thûác khöng dûâng laåi úã hiïån
tûúång, maâ phaãi ài tûâ hiïån tûúång àïën baãn chêët.
- Trong hoaåt àöång thûåc tiïîn khöng thïí dûåa trïn tri thûác vïì
hiïån tûúång maâ phaãi dûåa trïn tri thûác vïì baãn chêët cuãa sûå vêåt.

CÊU 20: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa nguyïn nhên vaâ kïët quaã, yá
nghôa phûúng phaáp luêån cuãa noá.

I. Khaái niïåm nguyïn nhên vaâ kïët quaã

1. Nguyïn nhên laâ sûå taác àöång lêîn nhau giûäa caác mùåt trong
möåt sûå vêåt hoùåc giûäa caác sûå vêåt vúái nhau gêy ra möåt sûå biïën àöíi
nhêët àõnh.
2. Kïët quaã laâ nhûäng biïën àöíi xuêët hiïån do sûå taác àöång lêîn
nhau cuãa caác mùåt trong möåt sûå vêåt hoùåc giûäa caác sûå vêåt vúái nhau.
- Khaác vúái nguyïn nhên, nguyïn cúá cuäng laâ möåt sûå kiïån naâo
àoá trûåc tiïëp xaãy ra trûúác kïët quaã, nhûng khöng sinh ra kïët quaã, coá
liïn hïå vúái kïët quaã nhûng laâ möëi liïn hïå bïn ngoaâi khöng baãn chêët.
Thñ duå: "Sûå kiïån Võnh Bùæc Böå", vaâo thaáng 8-1964, tûâ àoá Myä
neám bom miïìn Bùæc laâ nguyïn cúá, coân nguyïn nhên thûåc sûå laâ do
baãn chêët xêm lûúåc cuãa àïë quöëc Myä.
- Àiïìu kiïån laâ töíng húåp nhûäng hiïån tûúång khöng phuå thuöåc
vaâo nguyïn nhên, nhûng coá taác duång àöëi vúái sûå naãy sinh kïët quaã.
Thñ duå: Nhiïåt àöå, aáp suêët, chêët xuác taác laâ nhûäng àiïìu kiïån khöng
thïí thiïëu àûúåc cuãa möåt söë phaãn aánh hoaá hoåc.
II. Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa nguyïn nhên vaâ kïët quaã
1. Nguyïn nhên sinh ra kïët quaã, vò vêåy nguyïn nhên bao giúâ
cuäng coá trûúác kïët quaã. Coân kïët quaã bao giúâ cuäng xuêët hiïån sau
nguyïn nhên. Tuy nhiïn, khöng phaãi moåi quan hïå nöëi tiïëp naâo
cuäng laâ möëi liïn hïå nhên quaã. Chó nhûäng möëi liïn hïå trûúác sau vïì
mùåt thúâi gian coá quan hïå saãn sinh múái laâ möëi liïn hïå nhên quaã.
2. Trong hiïån thûåc, möëi liïn hïå nhên quaã biïíu hiïån rêët phûác
taåp: möåt kïët quaã coá thïí do nhiïìu nguyïn nhên vaâ möåt nguyïn
nhên coá thïí sinh ra nhiïìu kïët quaã.
- Nïëu caác nguyïn nhên taác àöång cuâng chiïìu thò coá xu hûúáng
dêîn àïën kïët quaã nhanh hún.
- Nïëu caác nguyïn nhên taác àöång ngûúåc chiïìu thò laâm cho tiïën
trònh hònh thaânh kïët quaã chêåm hún. Thêåm chñ triïåt tiïu taác duång
cuãa nhau.
3. Giûäa nguyïn nhên vaâ kïët quaã coá tñnh tûúng àöëi, coá sûå
chuyïín hoaá, taác àöång qua laåi taåo thaânh chuöîi liïn hïå nhên - quaã vö
cuâng vö têån.
III — YÁ nghôa phûúng phaáp luêån
- Cêìn tòm nguyïn nhên cuãa caác hiïån tûúång trong baãn thên
thïë giúái hiïån thûåc, möëi quan hïå nhên quaã coá tñnh khaách quan.
- Vò möëi liïn hïå nhên quaã laâ àa daång, cêìn phên biïåt caác loaåi
nguyïn nhên àïí coá biïn phaáp xûã lyá àuáng àùæn.
- Kïët quaã do nguyïn nhên sinh ra nhûng khöng töìn taåi möåt
caách thuå àöång, vò vêåy phaãi biïët khai thaác, vêån duång caác kïët quaã àaä
àaåt àûúåc àïí nêng cao nhêån thûác vaâ tiïëp tuåc thuác àêíy sûå vêåt phaát
triïín.

CÊU 21: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa têët nhiïn vaâ ngêîu nhiïn, yá
nghôa phûúng phaáp luêån cuãa vêën àïì àoá.

I — Khaái niïåm
1. Têët nhiïn laâ caái do nhûäng nguyïn nhên cú baãn bïn trong
cuãa sûå vêåt quyïët àõnh vaâ trong nhûäng àiïìu kiïån nhêët àõnh noá phaãi
xaãy ra nhû thïë, chûá khöng thïí khaác.
2. Ngêîu nhiïn laâ caái khöng do möëi liïn hïå bïn trong maâ do
caác nguyïn nhên bïn ngoaâi quyïët àõnh, do àoá noá coá thïí xuêët hiïån
hoùåc khöng xuêët hiïån, coá thïí xuêët hiïån nhû thïë naây hoùåc nhû thïë
khaác.
II — Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa têët nhiïn vaâ ngêîu nhiïn
Theo chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng:
- Möëi liïn hïå giûäa têët nhiïn vaâ ngêîu nhiïn laâ khaách quan
khöng phuå thuöåc vaâo yá thûác cuãa con ngûúâi.
- Têët nhiïn vaâ ngêîu nhiïn laâ hai mùåt thöëng nhêët vaâ àöëi lêåp.
Khöng coá têët nhiïn thuêìn tuáy vaâ ngêîu nhiïn thuêìn tuáy. Caái têët
nhiïn bao giúâ cuäng vaåch àûúâng ài cho mònh xuyïn qua vö söë ngêîu
nhiïn. Coân ngêîu nhiïn laâ hònh thûác biïíu hiïån cuãa têët nhiïn, böí
sung cho têët nhiïn.
- Ranh giúái giûäa caái têët nhiïn vaâ ngêîu nhiïn coá tñnh chêët
tûúng àöëi, giûäa chuáng coá sûå chuyïín hoáa qua laåi: ngêîu nhiïn
chuyïín thaânh têët nhiïn vaâ ngûúåc laåi.
III. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån
1. Nïëu têët nhiïn laâ caái nhêët àõnh phaãi xuêët hiïån theo quy
luêåt nöåi taåi cuãa noá, coân ngêîu nhiïn coá thïí xuêët hiïån vaâ cuäng coá thïí
khöng xuêët hiïån, thò trong nhêån thûác phaãi àaåt àïën caái têët nhiïn vaâ
trong hoaåt àöång thûåc tiïîn phaãi dûåa vaâo caái têët nhiïn.
2. Khi nhêën maånh caái têët nhiïn, chuáng ta khöng thïí quïn caái
ngêîu nhiïn, khöng taách rúâi caái têët nhiïn ra khoãi caái ngêîu nhiïn.
Phaãi xuêët phaát tûâ caái ngêîu nhiïn àïí àaåt àïën caái têët nhiïn vaâ khi
dûåa vaâo caái têët nhiïn, phaãi chuá yá àïën nhûäng caái ngêîu nhiïn.
3. Têët nhiïn vaâ ngêîu nhiïn coá thïí chuyïín hoaá qua laåi, nïn
phaãi taåo ra àiïìu kiïån àïí caãn trúã hay chuyïín hoaá giûäa chuáng do yïu
cêìu cuå thïí cuãa thûåc tiïîn.

CÊU 22: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa khaã nùng vaâ hiïån thûåc, yá
nghôa phûúng phaáp luêån cuãa vêën àïì naây.

I. Khaái niïåm khaã nùng vaâ hiïån thûåc

1. Khaã nùng laâ caái hiïån chûa coá, chûa túái nhûng seä túái, noá seä
xuêët hiïån khi coá caác àiïìu kiïån thñch húåp.
2. Hiïån thûåc laâ têët caã nhûäng caái gò hiïån coá, hiïån àang töìn taåi
thûåc sûå.
3. Phên loaåi caác khaã nùng
- Khaã nùng thûåc tïë laâ nhûäng khaã nùng do möëi liïn hïå vaâ
quan hïå têët nhiïn quyïët àõnh, xuêët hiïån tûâ baãn chêët bïn trong cuãa
sûå vêåt vaâ khi coá àêìy àuã àiïìu kiïån seä trúã thaânh hiïån thûåc.
- Khaã nùng hònh thûác laâ nhûäng khaã nùng do nhûäng möëi liïn
hïå vaâ quan hïå ngêîu nhiïn, do sûå kïët húåp cuãa nhûäng hoaân caãnh
bïn ngoaâi quyïët àõnh vaâ chûa coá àuã àiïìu kiïån cêìn thiïët àïí chuyïín
thaânh hiïån thûåc.
Ngoaâi ra, tuyâ theo tñnh chêët coá thïí phên caác khaã nùng thaânh:
khaã nùng têët nhiïn - khaã nùng ngêîu nhiïn, khaã nùng gêìn - khaã
nùng xa, khaã nùng chuã quan - khaã nùng khaách quan v.v..
II. Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa khaã nùng vaâ hiïån thûåc
1. Khaã nùng vaâ hiïån thûåc khöng taách rúâi nhau trong sûå phaát
triïín cuãa thïë giúái khaách quan, vaâ giûäa chuáng coá sûå chuyïín hoaá cho
nhau:
+ Khaã nùng biïën haânh hiïån thûåc. Trong tûå nhiïn, khaã nùng
biïën thaânh hiïån thûåc möåt caách tûå àöång. Coân trong xaä höåi sûå
chuyïín hoaá àoá phaãi thöng qua hoaåt àöång cuãa con ngûúâi coá yá thûác.
+ Hiïån thûåc biïën thaânh khaã nùng. Hiïån thûåc cuãa quaá trònh
naây coá thïí laâ khaã nùng cuãa quaá trònh khaác, taåo nïn quaá trònh phaát
triïín vö têån cuãa thïë giúái.
2. Àïí khaã nùng biïën thaânh hiïån thûåc cêìn coá nhûäng àiïìu kiïån
nhêët àõnh. Cuâng möåt àiïìu kiïån nhêët àõnh, möåt sûå vêåt coá thïí coá
nhiïìu khaã nùng.
III. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån
1. Trong thûåc tïë phaãi cùn cûá vaâo hiïån thûåc, chûá khöng thïí
cùn cûá vaâo khaã nùng àïí àaánh giaá tònh hònh.
2. Phaãi phaán àoaán àuáng tñnh chêët vaâ xu hûúáng cuãa khaã nùng
coá thïí xaãy ra àïí coá sûå ûáng xûã àuáng àùæn trong hoaåt àöång thûåc tiïîn.
3. Phaãi phaát huy töëi àa tñnh nùng àöång chuã quan àïí biïën khaã
nùng thaânh hiïån thûåc khi cêìn thiïët, traánh tû tûúãng chúâ àúåi, thuå
àöång.

CÊU 23: Con àûúâng biïån chûáng cuãa quaá trònh nhêån thûác chên lyá,
nhêån thûác hiïån thûåc khaách quan.

Chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng coi nhêån thûác khöng phaãi laâ
sûå phaãn aánh giaãn àún, thuå àöång, maâ laâ möåt quaá trònh gùæn liïìn vúái
hoaåt àöång thûåc tiïîn. Quaá trònh àoá àaä àûúåc Lïnin chó ra nhû sau:
"Tûâ trûåc quan sinh àöång àïën tû duy trûâu tûúång, tûâ tû duy trûâu
tûúång àïën thûåc tiïîn - àoá laâ con àûúâng biïån chûáng cuãa sûå nhêån thûác
chên lyá, cuãa sûå nhêån thûác hiïån thûåc khaách quan" (V.I.Lïnin: Toaân
têåp, t.29, Nxb. Tiïën böå, M.1981, tr.179).
Theo Lïnin, quaá trònh nhêån thûác traãi qua hai khêu:
1. Tûâ trûåc quan sinh àöång àïën tû duy trûâu tûúång
a) Trûåc quan sinh àöång (hay nhêån thûác caãm tñnh) laâ giai
àoaån àêìu tiïn, gùæn liïìn vúái thûåc tiïîn vaâ thöng qua caác giaác quan
trong àoá:
+ Caãm giaác laâ hònh thûác àêìu tiïn cuãa sûå phaãn aánh hiïån thûåc
khaách quan. Sûå vêåt, hiïån tûúång taác àöång vaâo caác giaác quan, gêy
nïn sûå kñch thñch cuãa caác tïë baâo thêìn kinh laâm xuêët hiïån caác caãm
giaác. Caãm giaác laâ hònh aãnh phaãn aánh tûâng thuöåc tñnh riïng leã cuãa
sûå vêåt, hiïån tûúång nhû maâu sùæc, muâi, võ, àöå rùæn...
+ Tri giaác laâ hònh thûác kïë tiïëp sau caãm giaác. Tri giaác khöng
phaãn aánh tûâng thuöåc tñnh riïng leã, maâ phaãn aánh nhiïìu thuöåc tñnh
cuãa sûå vêåt, hiïån tûúång trong sûå liïn hïå giûäa chuáng vúái nhau: tri
giaác àûúåc hònh thaânh tûâ nhiïìu caãm giaác kïët húåp laåi. Cuäng giöëng
nhû caãm giaác, tri giaác phaãn aánh sûå vêåt, hiïån tûúång möåt caánh trûåc
tiïëp thöng qua caác giaác quan.
+ Biïíu tûúång laâ hònh thûác cao nhêët cuãa trûåc quan sinh àöång.
Biïíu tûúång xuêët hiïån trïn cú súã nhûäng hiïíu biïët vïì sûå vêåt do tri
giaác àem laåi. Biïíu tûúång laâ hònh aãnh vïì sûå vêåt àûúåc lûu giûä trong
chuã thïí nhêån thûác khi sûå vêåt khöng coân hiïån diïån trûåc tiïëp trûúác
chuã thïí. Con ngûúâi khöng cêìn quan saát trûåc tiïëp sûå vêåt maâ vêîn
hònh dung ra chuáng dûåa trïn sûå tiïëp xuác nhiïìu lêìn trûúác àoá. Do àoá
úã biïíu tûúång, nhêån thûác àaä ñt nhiïìu mang tñnh chêët giaán tiïëp. Biïíu
tûúång laâ khêu trung gian giûäa trûåc quan sinh àöång vaâ tû duy trûâu
tûúång.
b) Tû duy trûâu tûúång (hay nhêån thûác lyá tñnh) laâ giai àoaån cao
cuãa quaá trònh nhêån thûác göìm caác hònh thûác khaái niïåm, phaán àoaán,
suy lyá:
+ Khaái niïåm laâ hònh thûác cú baãn nhêët cuãa tû duy trûâu tûúång.
Noá phaãn aánh, khaái quaát nhûäng àùåc tñnh cú baãn vaâ phöí biïën cuãa
möåt lúáp caác sûå vêåt, hiïån tûúång nhêët àõnh.
Khaái niïåm àûúåc hònh thaânh trïn cú súã hoaåt àöång thûåc tiïîn, laâ
kïët quaã cuãa sûå khaái quaát nhûäng tri thûác do trûåc quan sinh àöång
àem laåi.
+ Phaán àoaán laâ sûå vêån duång caác khaái niïåm trong yá thûác con
ngûúâi àïí phaãn aánh möëi liïn hïå giûäa caác sûå vêåt, hiïån tûúång cuäng
nhû caác thuöåc tñnh, tñnh chêët cuãa chuáng.
Coá rêët nhiïìu loaåi phaán àoaán khaác nhau: phaán àoaán khùèng
àõnh, phaán àoaán phuã àõnh, phaán àoaán phöí biïën, phaán àoaán àùåc thuâ
vaâ phaán àoaán àún nhêët.
+ Suy lyá laâ quaá trònh lögñc cuãa tû duy tuên theo quy luêåt
nhêët àõnh àïí taåo ra möåt phaán àoaán múái tûâ nhûäng phaán àoaán tiïìn
àïì.
Tñnh chên thûåc cuãa phaán àoaán kïët luêån phuå thuöåc vaâo tñnh
chên thûåc cuãa phaán àoaán tiïìn àïì cuäng nhû tñnh húåp quy luêåt cuãa
quaá trònh suy luêån.
c) Sûå thöëng nhêët giûäa nhêån thûác caãm tñnh vaâ nhêån thûác lyá
tñnh.
- Nhêån thûác caãm tñnh khaác nhêån thûác lyá tñnh úã chöî: nhêån
thûác caãm tñnh laâ giai àoaån thêëp, phaãn aánh khaách thïí möåt caách
trûåc tiïëp, àem laåi nhûäng tri thûác caãm tñnh. Ngûúåc laåi, nhêån thûác lyá
tñnh laâ giai àoaån cao, phaãn aánh khaách thïí möåt caách giaán tiïëp, khaái
quaát àem laåi nhûäng tri thûác vïì baãn chêët vaâ quy luêåt cuãa khaách
thïí.
- Nhêån thûác caãm tñnh vaâ nhêån thûác lyá tñnh laâ hai giai àoaån
cuãa möåt quaá trònh nhêån thûác, dûåa trïn cú súã thûåc tiïîn vaâ hoaåt
àöång thêìn kinh cao cêëp. Giûäa chuáng coá sûå taác àöång qua laåi: nhêån
thûác caãm tñnh cung cêëp taâi liïåu cho nhêån thûác lyá tñnh, nhêån thûác
lyá tñnh taác àöång trúã laåi nhêån thûác caãm tñnh laâm cho noá chñnh xaác
hún, nhaåy beán hún.
- Quan àiïím cuãa chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vïì sûå thöëng
nhêët giûäa nhêån thûác caãm tñnh vaâ nhêån thûác lyá tñnh hoaân toaân àöëi
lêåp vúái chuã nghôa duy caãm (àïì cao vai troâ cuãa nhêån thûác caãm tñnh)
vaâ chuã nghôa duy lyá (àïì cao vai troâ cuãa nhêån thûác lyá tñnh).
2. Tûâ tû duy trûâu tûúång àïën thûåc tiïîn
- Nhêån thûác phaãi trúã vïì thûåc tiïîn àïí kiïím tra, khùèng àõnh
chên lyá hay laâ sai lêìm. Ngoaâi ra, muåc àñch cuãa nhêån thûác laâ àïí
àõnh hûúáng cho hoaåt àöång thûåc tiïîn caãi taåo thïë giúái.
- Quay trúã vïì thûåc tiïîn, nhêån thûác hoaân thaânh möåt chu trònh
biïån chûáng cuãa noá. Trïn cú súã hoaåt àöång thûåc tiïîn múái möåt chu
trònh nhêån thûác tiïëp theo laåi bùæt àêìu vaâ cûá nhû thïë maäi maäi.

CÊU 24 : Quan àiïím cuãa chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vïì möëi
quan hïå biïån chûáng giûäa lyá luêån vaâ thûåc tiïîn.

I. Khaái niïåm thûåc tiïîn vaâ khaái niïåm lyá luêån

1. Thûåc tiïîn laâ phaåm truâ triïët hoåc chó toaân böå hoaåt àöång vêåt
chêët coá tñnh chêët lõch sûã - xaä höåi cuãa con ngûúâi laâm biïën àöíi tûå
nhiïn vaâ xaä höåi.
- Baãn chêët cuãa hoaåt àöång thûåc tiïîn àoá laâ sûå taác àöång qua laåi
cuãa chuã thïí vaâ khaách thïí.
- Hoaåt àöång thûåc tiïîn àa daång, song coá thïí chia thaânh ba
hònh thûác cú baãn: hoaåt àöång saãn xuêët vêåt chêët, hoaåt àöång biïën àöíi
chñnh trõ - xaä höåi vaâ hoaåt àöång thûåc nghiïåm khoa hoåc, trong àoá
hoaåt àöång saãn xuêët vêåt chêët laâ hoaåt àöång coá yá nghôa quyïët àõnh caác
hònh thûác khaác, hoaåt àöång biïën àöíi chñnh trõ - xaä höåi hònh thûác cao
nhêët vaâ hoaåt àöång thûåc nghiïåm khoa hoåc laâ hònh thûác àùåc biïåt -
nhùçm thu nhêån nhûäng tri thûác vïì hiïån thûåc khaách quan.
2. Lyá luêån vúái nghôa chung nhêët laâ sûå khaái quaát nhûäng kinh
nghiïåm thûåc tiïîn, laâ töíng húåp caác tri thûác vïì tûå nhiïn, xaä höåi àaä
àûúåc tñch luyä trong quaá trònh lõch sûã cuãa con ngûúâi.
- Nhû vêåy lyá luêån laâ saãn phêím cao cuãa nhêån thûác, laâ nhûäng
tri thûác vïì baãn chêët, quy luêåt cuãa hiïån thûåc.
- Laâ saãn phêím cuãa quaá trònh nhêån thûác nïn baãn chêët cuãa lyá
luêån laâ hònh aãnh chuã quan cuãa thïë giúái khaách quan.
II. Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa thûåc tiïîn vaâ lyá luêån
1. Trong quan hïå vúái lyá luêån, thûåc tiïîn coá vai troâ quyïët àõnh,
vò thûåc tiïîn laâ hoaåt àöång vêåt chêët, coân lyá luêån laâ saãn phêím cuãa
hoaåt àöång tinh thêìn. Vai troâ quyïët àõnh cuãa thûåc tiïîn àöëi vúái lyá
luêån thïí hiïån úã chöî:
- Thûåc tiïîn laâ cú súã, àöång lûåc vaâ muåc àñch cuãa nhêån thûác (lyá
luêån). Thûåc tiïîn coân laâ tiïu chuêín cuãa lyá luêån.
- Thöng qua hoaåt àöång thûåc tiïîn, lyá luêån múái àûúåc vêåt chêët
hoaá, hiïån thûåc hoaá, múái coá sûác maånh caãi taåo hiïån thûåc.
2. Thûåc tiïîn coá vai troâ quyïët àõnh àöëi vúái lyá luêån, song theo
chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng, lyá luêån coá sûå taác àöång trúã laåi àöëi vúái
thûåc tiïîn.
- Lyá luêån coá vai troâ trong viïåc xaác àõnh muåc tiïu, khuynh
hûúáng cho hoaåt àöång thûåc tiïîn, vò thïë, coá thïí noái, lyá luêån laâ kim chó
nam cho hoaåt àöång thûåc tiïîn.
- Lyá luêån coá vai troâ àiïìu chónh hoaåt àöång thûåc tiïîn, laâm cho
hoaåt àöång thûåc tiïîn coá hiïåu quaã hún.
- Lyá luêån caách maång coá vai troâ to lúán trong thûåc tiïîn caách
maång. Lïnin viïët: "Khöng coá lyá luêån caách maång thò khöng thïí coá
phong traâo caách maång".
3. Giûäa lyá luêån vaâ thûåc tiïîn coá sûå liïn hïå, taác àöång qua laåi
taåo àiïìu kiïån cho nhau cuâng phaát triïín. Búãi vêåy, sûå thöëng nhêët
giûäa lyá luêån vaâ thûåc tiïîn laâ nguyïn lyá cao nhêët vaâ cùn baãn nhêët
cuãa triïët hoåc Maác - Lïnin.
III- YÁ nghôa phûúng phaáp luêån
- Khöng àûúåc àïì cao thûåc tiïîn, haå thêëp vai troâ cuãa lyá luêån àïí
rúi vaâo chuã nghôa thûåc duång, chuã nghôa kinh nghiïåm.
- Vaâ ngûúåc laåi, khöng àûúåc àïì cao lyá luêån àïën mûác xa rúâi thûåc
tiïîn, rúi vaâo bïånh chuã quan duy yá chñ.
- Àöíi múái tû duy trong sûå gùæn liïìn vúái hoaåt àöång thûåc tiïîn laâ
möåt trong nhûäng chuã trûúng lúán hiïån nay cuãa Àaãng ta. Chó coá àöíi
múái tû duy lyá luêån, gùæn lyá luêån vúái thûåc tiïîn thò múái coá thïí nhêån
thûác àûúåc caác quy luêåt khaách quan vaâ trïn cú súã àoá, àïì ra àûúåc
àûúâng löëi caách maång àuáng àùæn trong cöng cuöåc xêy dûång chuã nghôa
xaä höåi úã nûúác ta hiïån nay.

CÊU 25: Chên lyá theo quan àiïím cuãa chuã nghôa duy vêåt biïån
chûáng.

I- Chên lyá laâ gò?

- Chên lyá laâ nhûäng tri thûác phuâ húåp vúái hiïån thûåc khaách
quan vaâ àûúåc thûåc tiïîn kiïím nghiïåm.
Khaác vúái chuã nghôa duy têm coi chên lyá laâ chuã quan, chuã
nghôa duy vêåt biïån chûáng coi:
- Chên lyá bao giúâ cuäng laâ chên lyá khaách quan. Chên lyá khaách
quan laâ nhûäng tri thûác maâ nöåi dung cuãa noá khöng phuå thuöåc vaâo
con ngûúâi.
- Chên lyá laâ möåt quaá trònh, vò nhêån thûác cuãa con ngûúâi laâ möåt
quaá trònh.
II- Chên lyá tuyïåt àöëi vaâ chên lyá tûúng àöëi
1. Chên lyá tuyïåt àöëi laâ tri thûác coá nöåi dung phuâ húåp hoaân
toaân vúái thïë giúái hiïån thûåc maâ noá phaãn aánh. Coá chên lyá tuyïåt àöëi,
vò con ngûúâi hoaân toaân coá khaã nùng nhêån thûác àuáng àùæn vïì thïë
giúái khi noá coá àêìy àuã caác àiïìu kiïån.
2. Chên lyá tûúng àöëi laâ tri thûác phaãn aánh àuáng hiïån thûåc
khaách quan nhûng chûa hoaân toaân, chûa àêìy àuã. Sûå phuâ húåp giûäa
nöåi dung cuãa noá àöëi vúái khaách thïí àûúåc phaãn aánh laâ sûå phuâ húåp böå
phêån, úã möåt söë mùåt nhêët àõnh.
- Tñnh tûúng àöëi cuãa chên lyá biïíu hiïån úã chöî noá phaãn aánh sûå
vêåt töìn taåi trong möåt phaåm vi coá giúái haån, trong nhûäng àiïìu kiïån
xaác àõnh vïì khöng gian vaâ thúâi gian, vò con ngûúâi hoaân toaân coá khaã
nùng nhêån thûác àûúåc thïë giúái, nhûng khöng phaãi nhêån thûác diïîn
ra möåt lêìn laâ xong maâ laâ quaá trònh ài tûâ chûa biïët àêìy àuã àïën biïët
àêìy àuã hún vïì sûå vêåt vaâ hiïån tûúång.
3. Quan hïå biïån chûáng giûäa chên lyá tuyïåt àöëi vaâ chên lyá
tûúng àöëi
Chên lyá tûúng àöëi vaâ chên lyá tuyïåt àöëi àïìu laâ chên lyá khaách
quan.
- Chên lyá tûúng àöëi bao giúâ cuäng coá nhûäng yïëu töë laâ chên lyá
tuyïåt àöëi.
- Chên lyá tuyïåt àöëi àûúåc hònh thaânh tûâ caác chên lyá tûúng àöëi,
coá sûå böí sung caác chên lyá tûúng àöëi.
- Sûå khaác biïåt giûäa chên lyá tuyïåt àöëi vaâ chên lyá tûúng àöëi
khöng thuöåc vïì baãn chêët maâ úã mûác àöå phuâ húåp giûäa chuáng vúái
khaách thïí phaãn aánh. Mûác àöå hay ranh giúái giûäa chuáng bao giúâ
cuäng töìn taåi nhûng khöng ngûâng àûúåc xoaá boã vaâ àûúåc xaác lêåp.
- Khi thûâa nhêån chên lyá laâ khaách quan, laâ sûå thöëng nhêët
giûäa hai trònh àöå - chên lyá tuyïåt àöëi vaâ chên lyá tûúng àöëi, thò àiïìu
àoá cuäng coá nghôa: chên lyá laâ cuå thïí. Chên lyá laâ cuå thïí vò caác sûå vêåt,
hiïån tûúång luön luön töìn taåi dûúái daång cuå thïí. Khöng coá sûå vêåt
chung, trûâu tûúång, do àoá khöng coá chên lyá trûâu tûúång.
III- Tiïu chuêín cuãa chêùn lyá vaâ thûåc tiïîn
- Thûåc tiïîn laâ tiïu chuêín duy nhêët cuãa chên lyá. Nhúâ thûåc
tiïîn, chuáng ta phên biïåt àûúåc chên lyá vaâ sai lêìm.
- Thûåc tiïîn coá vai troâ nhû vêåy, vò noá coá ûu àiïím cuãa "tñnh phöí
biïën" vaâ laâ "hiïån thûåc trûåc tiïëp", nhúâ àoá thûåc tiïîn coá thïí "vêåt chêët
hoaá" àûúåc tri thûác, biïën tri thûác thaânh caác khaách thïí vêåt chêët coá
tñnh xaác thûåc caãm tñnh.
- Tiïu chuêín thûåc tiïîn vûâa mang tñnh tuyïåt àöëi vûâa mang
tñnh tûúng àöëi. Tuyïåt àöëi vò noá laâ tiïu chuêín khaách quan duy nhêët;
tûúng àöëi laâ vò baãn thên thûåc tiïîn luön luön biïën àöíi, phaát triïín.
Sûå biïën àöíi naây dêîn àïën chöî tiïëp tuåc böí sung, phaát triïín nhûäng tri
thûác àaä coá trûúác àoá.

III- CHUÃ NGHÔA DUY VÊÅT BIÏÅN CHÛÁNG

VÏÌ XAÄ HÖÅI

CÊU 26: Saãn xuêët cuãa caãi vêåt chêët laâ cú súã cuãa àúâi söëng xaä höåi vaâ
vai troâ cuãa phûúng thûác saãn xuêët àöëi vúái sûå töìn taåi vaâ phaát triïín xaä
höåi.

I. Saãn xuêët cuãa caãi vêåt chêët laâ cú súã àúâi söëng xaä höåi
1. Saãn xuêët vêåt chêët
Saãn xuêët vêåt chêët, vúái nghôa chung nhêët, laâ quaá trònh con
ngûúâi sûã duång cöng cuå lao àöång taác àöång vaâo tûå nhiïn nhùçm caãi
biïën caác daång vêåt chêët cuãa tûå nhiïn àïí taåo ra cuãa caãi vêåt chêët cêìn
thiïët cho àúâi söëng con ngûúâi vaâ cho xaä höåi.
Chñnh nhúâ coá hoaåt àöång lao àöång baãn thên con ngûúâi vaâ xaä
höåi loaâi ngûúâi töìn taåi, phaát triïín; àem laåi nhûäng sûå biïën àöíi to lúán
vaâ coá tñnh chêët quyïët àõnh: cú thïí con ngûúâi khöng ngûâng hoaân
thiïån vïì phaát triïín, coá daáng ài àûáng thùèng, phên hoaá roä chûác nùng
tay vaâ chên, oác vaâ caác giaác quan phaát triïín - thoaát khoãi loaâi àöång
vêåt; ngön ngûä, phûúng tiïån giao tiïëp, trao àöíi, tñch luyä, truyïìn àaåt
kinh nghiïåm lao àöång xaä höåi xuêët hiïån vaâ phaát triïín; hònh thaânh
nïn nhûäng quan hïå xaä höåi vïì vêåt chêët vaâ tinh thêìn, tûác laâ hònh
thaânh xaä höåi. Trïn yá nghôa àoá maâ Ùngghen àaä noái: lao àöång saáng
taåo ra con ngûúâi vaâ xaä höåi loaâi ngûúâi.
2. Saãn xuêët vêåt chêët laâ cú súã töìn taåi vaâ phaát triïín cuãa xaä höåi
- Saãn xuêët vêåt chêët laâ yïu cêìu khaách quan cuãa sûå sinh töìn
cuãa xaä höåi. Moåi ngûúâi trong xaä höåi àïìu coá nhu cêìu tiïu duâng (thûác
ùn, quêìn aáo, nhaâ úã vaâ caác àöì duâng khaác). Muöën vêåy thò phaãi saãn
xuêët. Búãi vò, saãn xuêët laâ àiïìu kiïån cuãa tiïu duâng, saãn xuêët vêåt chêët
caâng phaát triïín thò mûác tiïu duâng cuãa con ngûúâi vaâ xaä höåi caâng
cao; vaâ ngûúåc laåi. Bêët cûá xaä höåi naâo cuäng khöng thïí töìn taåi àûúåc
nïëu khöng tiïën haânh saãn xuêët ra cuãa caãi vêåt chêët.
- Saãn xuêët vêåt chêët laâ cú súã hònh thaânh têët caã caác quan hïå xaä
höåi khaác nhû: chñnh trõ, phaáp quyïìn, àaåo àûác, nghïå thuêåt v.v..
- Saãn xuêët vêåt chêët coân laâ cú súã cho sûå tiïën böå xaä höåi. Saãn
xuêët vêåt chêët cuãa xaä höåi noái chung khöng ngûâng tiïën lïn tûâ thêëp
lïn cao. Möîi khi saãn xuêët phaát triïín àïën möåt giai àoaån múái, caách
thûác saãn xuêët cuãa con ngûúâi thay àöíi, kyä thuêåt àûúåc caãi tiïën, nùng
suêët lao àöång nêng cao, quan hïå giûäa ngûúâi vúái ngûúâi trong quaá
trònh saãn xuêët thay àöíi thò moåi mùåt cuãa àúâi söëng xaä höåi cuäng thay
àöíi theo.
II. Vai troâ cuãa phûúng thûác saãn xuêët àöëi vúái sûå töìn taåi vaâ
phaát triïín cuãa xaä höåi
1. Phûúng thûác saãn xuêët laâ gò?
- Saãn xuêët vêåt chêët àûúåc tiïën haânh trong nhûäng àiïìu kiïån têët
yïëu nhêët àõnh:
+ Àiïìu kiïån àõa lyá.
+ Àiïìu kiïån dên söë.
+ Phûúng thûác saãn xuêët.
Trong ba nhên töë àoá thò phûúng thûác saãn xuêët laâ nhên töë
quyïët àõnh sûå töìn taåi vaâ phaát triïín cuãa xaä höåi.
- Phûúng thûác saãn xuêët laâ caách thûác tiïën haânh saãn xuêët ra
cuãa caãi vêåt chêët trong möåt giai àoaån nhêët àõnh cuãa lõch sûã.
2. Phûúng thûác saãn xuêët vaâ nhên töë quyïët àõnh tñnh chêët, kïët
cêëu cuãa xaä höåi, quyïët àõnh sûå vêån àöång, phaát triïín cuãa xaä höåi
- Trong möîi xaä höåi, phûúng thûác saãn xuêët thöëng trõ nhû thïë
naâo thò tñnh chêët cuãa chïë àöå xaä höåi nhû thïë êëy; kïët cêëu giai cêëp vaâ
tñnh chêët cuãa caác möëi quan hïå giûäa caác giai cêëp, cuäng nhû caác
quan àiïím vïì chñnh trõ, phaáp quyïìn, àaåo àûác, triïët hoåc v.v, àïìu do
phûúng thûác saãn xuêët quyïët àõnh.
- Phûúng thûác saãn xuêët quyïët àõnh sûå chuyïín biïën cuãa xaä höåi
loaâi ngûúâi qua caác giai àoaån lõch sûã. Khi möåt phûúng thûác saãn xuêët
múái ra àúâi, thay thïë phûúng thûác saãn xuêët cuä àaä löîi thúâi thò moåi
mùåt cuãa àúâi söëng xaä höåi cuäng coá sûå thay àöíi cùn baãn tûâ kïët cêëu
kinh tïë àïën kïët cêëu giai cêëp, tûâ caác quan àiïím tû tûúãng xaä höåi àïën
caác töí chûác xaä höåi. Lõch sûã xaä höåi loaâi ngûúâi àaä biïët àïën nùm
phûúng thûác saãn xuêët kïë tiïëp nhau tûâ thêëp lïn cao, tûúng ûáng vúái
noá coá nùm xaä höåi cuå thïí: cöång saãn nguyïn thuyã, nö lïå, phong kiïën,
tû baãn chuã nghôa vaâ cöång saãn chuã nghôa (maâ chuã nghôa xaä höåi laâ
giai àoaån thêëp). Do àoá, lõch sûã xaä höåi loaâi ngûúâi trûúác hïët laâ lõch sûã
cuãa saãn xuêët, lõch sûã cuãa caác phûúng thûác saãn xuêët kïë tiïëp nhau
trong quaá trònh phaát triïín. Viïåc thay thïë phûúng thûác saãn xuêët cuä
bùçng phûúng thûác saãn xuêët múái diïîn ra khöng àún giaãn, dïî daâng.
Àoá laâ quaá trònh caãi biïën caách maång. Phûúng thûác saãn xuêët múái
muöën trúã thaânh phûúng thûác saãn xuêët thöëng trõ thò phaãi traãi qua
caách maång xaä höåi vaâ gùæn liïìn vúái chïë àöå chñnh trõ.
Tûâ àoá coá thïí ruát ra kïët luêån: Caái chòa khoaá àïí nghiïn cûáu
nhûäng quy luêåt cuãa lõch sûã xaä höåi khöng phaãi tòm thêëy úã trong oác
ngûúâi, trong tû tûúãng vaâ yá niïåm cuãa xaä höåi, maâ laâ úã trong phûúng
thûác saãn xuêët cuãa xaä höåi, trong möîi giai àoaån nhêët àõnh cuãa lõch
sûã.

CÊU 27: Nöåi dung quy luêåt vïì sûå phuâ húåp cuãa quan hïå saãn xuêët
vúái tñnh chêët vaâ trònh àöå cuãa lûåc lûúång saãn xuêët. Sûå vêån duång quy
luêåt naây úã nûúác ta.

I- Phûúng thûác saãn xuêët laâ sûå thöëng nhêët giûäa lûåc lûúång saãn
xuêët vaâ quan hïå saãn xuêët
1. Lûåc lûúång saãn xuêët
Lûåc lûúång saãn xuêët biïíu hiïån möëi quan hïå giûäa con ngûúâi vúái
tûå nhiïn, thïí hiïån trònh àöå chinh phuåc tûå nhiïn cuãa con ngûúâi. Àoá
laâ kïët quaã cuãa nùng lûåc thûåc tiïîn cuãa con ngûúâi trong quaá trònh taác
àöång vaâo tûå nhiïn taåo ra cuãa caãi vêåt chêët baão àaãm cho sûå töìn taåi
vaâ phaát triïín cuãa loaâi ngûúâi. Lûåc lûúång saãn xuêët bao göìm tû liïåu
saãn xuêët (tû liïåu lao àöång vaâ àöëi tûúång lao àöång) vaâ ngûúâi lao àöång
vúái kinh nghiïåm saãn xuêët vaâ thoái quen lao àöång.
Caác yïëu töë cuãa lûåc lûúång saãn xuêët coá quan hïå vúái nhau. Sûå
phaát triïín cuãa lûåc lûúång saãn xuêët laâ sûå phaát triïín cuãa tû liïåu lao
àöång thñch ûáng vúái baãn thên ngûúâi lao àöång, vúái trònh àöå vùn hoaá,
khoa hoåc, kyä thuêåt cuãa hoå.
Nùng suêët lao àöång laâ thûúác ào trònh àöå phaát triïín cuãa lûåc
lûúång saãn xuêët. Àöìng thúâi, xeát àïën cuâng, àoá laâ nhên töë quan troång
nhêët cho sûå thùæng lúåi cuãa möåt trêåt tûå xaä höåi múái.
Ngaây nay, khoa hoåc trúã thaânh lûåc lûúång saãn xuêët trûåc tiïëp.
Nhûäng thaânh tûåu cuãa khoa hoåc àûúåc vêån duång nhanh choáng vaâ
röång raäi vaâo saãn xuêët, coá taác duång thuác àêíy maånh meä saãn xuêët
phaát triïín; nhûäng tû liïåu saãn xuêët, nhûäng tiïën böå cuãa cöng nghïå
vaâ phûúng phaáp saãn xuêët laâ kïët quaã vêåt chêët cuãa nhêån thûác khoa
hoåc. Thúâi àaåi ngaây nay tri thûác khoa hoåc trúã thaânh möåt böå phêån
cêìn thiïët cuãa kinh nghiïåm vaâ tri thûác cuãa ngûúâi saãn xuêët v.v. vaâ
àûúåc phaát triïín maånh meä. Àoá laâ lûåc lûúång saãn xuêët to lúán thuác àêíy
quaá trònh phaát triïín tiïën böå xaä höåi trïn thïë giúái.
2. Quan hïå saãn xuêët
Quan hïå giûäa ngûúâi vaâ ngûúâi trong quaá trònh saãn xuêët àûúåc
goåi laâ quan hïå saãn xuêët. Cuäng nhû lûåc lûúång saãn xuêët, quan hïå
saãn xuêët thuöåc lônh vûåc àúâi söëng vêåt chêët cuãa xaä höåi. Tñnh vêåt chêët
cuãa quan hïå saãn xuêët thïí hiïån úã chöî chuáng töìn taåi khaách quan àöåc
lêåp vúái yá thûác con ngûúâi.
Quan hïå saãn xuêët bao göìm: quan hïå súã hûäu vïì tû liïåu saãn
xuêët; quan hïå vïì töí chûác quaãn lyá trong saãn xuêët; quan hïå phên
phöëi saãn phêím. Ba mùåt trïn coá quan hïå hûäu cú vúái nhau, trong àoá
quan hïå súã hûäu vïì tû liïåu saãn xuêët giûä vai troâ quyïët àõnh. Baãn
chêët cuãa bêët cûá kiïíu quan hïå saãn xuêët naâo trûúác hïët do quan hïå
chiïëm hûäu tû liïåu saãn xuêët quyïët àõnh.
II. Quy luêåt vïì sûå phuâ húåp cuãa quan hïå saãn xuêët vúái tñnh
chêët vaâ trònh àöå cuãa lûåc lûúång saãn xuêët
1. Quan hïå saãn xuêët àûúåc hònh thaânh, biïën àöíi, phaát triïín
dûúái aãnh hûúãng quyïët àõnh cuãa lûåc lûúång saãn xuêët
- Lûåc lûúång saãn xuêët laâ yïëu töë àöång nhêët vaâ caách maång nhêët,
laâ nöåi dung cuãa phûúng thûác saãn xuêët, coân quan hïå saãn xuêët laâ
yïëu töë tûúng àöëi öín àõnh, laâ hònh thûác xaä höåi cuãa phûúng thûác saãn
xuêët. Trong möëi quan hïå giûäa nöåi dung vaâ hònh thûác thò nöåi dung
quyïët àõnh hònh thûác.
- Lûåc lûúång saãn xuêët phaát triïín thò quan hïå saãn xuêët biïën àöíi
theo phuâ húåp vúái tñnh chêët vaâ trònh àöå cuãa lûåc lûúång saãn xuêët. Sûå
phuâ húåp àoá laâm cho lûåc lûúång saãn xuêët tiïëp tuåc phaát triïín. Khi
tñnh chêët vaâ trònh àöå cuãa lûåc lûúång saãn xuêët phaát triïín àïën mûác
naâo àoá seä mêu thuêîn vúái quan hïå saãn xuêët hiïån coá, àoâi hoãi xoaá boã
quan hïå saãn xuêët cuä àïí hònh thaânh quan hïå saãn xuêët múái phuâ húåp
vúái lûåc lûúång saãn xuêët àang phaát triïín, laâm phûúng thûác saãn xuêët
cuä mêët ài, phûúng thûác saãn xuêët múái xuêët hiïån...
- Sûå phaát triïín cuãa lûåc lûúång saãn xuêët tûâ thêëp àïën cao qua
caác thúâi kyâ lõch sûã khaác nhau àaä quyïët àõnh sûå thay thïë quan hïå
saãn xuêët cuä bùçng quan hïå saãn xuêët múái cao hún, àûa loaâi ngûúâi
traãi qua nhiïìu hònh thaái kinh tïë - xaä höåi khaác nhau tûâ thêëp lïn
cao, vúái nhûäng kiïíu quan hïå saãn xuêët khaác nhau.
2. Sûå taác àöång trúã laåi cuãa quan hïå saãn xuêët vúái lûåc lûúång saãn
xuêët
- Quan hïå saãn xuêët phuâ húåp vúái tñnh chêët vaâ trònh àöå cuãa lûåc
lûúång saãn xuêët seä taåo àõa baân röång lúán cho sûå phaát triïín cuãa lûåc
lûúång saãn xuêët, trúã thaânh àöång lûåc cú baãn thuác àêíy, taåo àiïìu kiïån
cho lûåc lûúång saãn xuêët phaát triïín.
- Khi quan hïå saãn xuêët àaä löîi thúâi, laåc hêåu khöng coân phuâ
húåp vúái tñnh chêët vaâ trònh àöå cuãa lûåc lûúång saãn xuêët thò noá trúã
thaânh xiïìng xñch troái buöåc, kòm haäm sûå phaát triïín cuãa lûåc lûúång
saãn xuêët.
- Quan hïå saãn xuêët, súã dô coá thïí taác àöång (thuác àêíy hoùåc kòm
haäm) sûå phaát triïín cuãa lûåc lûúång saãn xuêët, vò noá quy àõnh muåc
àñch cuãa saãn xuêët; aãnh hûúãng àïën thaái àöå lao àöång cuãa quaãng àaåi
quêìn chuáng; kñch thñch hoùåc haån chïë viïåc caãi tiïën cöng cuå, viïåc aáp
duång thaânh tûåu khoa hoåc - kyä thuêåt vaâo saãn xuêët, viïåc húåp taác vaâ
phên cöng lao àöång, v.v..
- Trong xaä höåi coá giai cêëp àöëi khaáng mêu thuêîn giûäa lûåc
lûúång saãn xuêët vaâ quan hïå saãn xuêët biïíu hiïån thaânh mêu thuêîn
giai cêëp vaâ chó thöng qua àêëu tranh giai cêëp múái giaãi quyïët àûúåc
mêu thuêîn àoá àïí àûa xaä höåi tiïën lïn.
Quy luêåt vïì sûå phuâ húåp cuãa quan hïå saãn xuêët vúái tñnh chêët
vaâ trònh àöå cuãa lûåc lûúång saãn xuêët biïíu hiïån sûå vêån àöång nöåi taåi
cuãa phûúng thûác saãn xuêët vaâ biïíu hiïån tñnh têët yïëu cuãa sûå thay
thïë phûúng thûác saãn xuêët naây bùçng phûúng thûác saãn xuêët khaác
cao hún. Quy luêåt naây laâ quy luêåt phöí biïën taác àöång trong moåi xaä
höåi, laâm cho xaä höåi loaâi ngûúâi phaát triïín tûâ thêëp àïën cao.
3. Sûå vêån duång quy luêåt vïì sûå phuâ húåp cuãa quan hïå saãn xuêët
vúái tñnh chêët vaâ trònh àöå cuãa lûåc lûúång saãn xuêët úã nûúác ta.
Nûúác ta lûåa choån con àûúâng xaä höåi chuã nghôa boã qua chïë àöå
tû baãn chuã nghôa tûâ möåt nûúác nöng nghiïåp laåc hêåu, do àoá xêy dûång
phûúng thûác saãn xuêët xaä höåi chuã nghôa laâ möåt quaá trònh lêu daâi vaâ
àêìy khoá khùn, phûác taåp. Kinh nghiïåm thûåc tïë chó roä, lûåc lûúång saãn
xuêët bõ kòm haäm khöng chó trong trûúâng húåp quan hïå saãn xuêët laåc
hêåu, maâ caã khi quan hïå saãn xuêët phaát triïín khöng àöìng böå vaâ coá
nhûäng yïëu töë ài quaá xa so vúái trònh àöå phaát triïín cuãa lûåc lûúång saãn
xuêët.
Tònh hònh thûåc tïë cuãa nûúác ta àoâi hoãi phaãi coi troång nhûäng
hònh thûác kinh tïë trung gian, quaá àöå tûâ thêëp àïën cao, tûâ quy mö
nhoã lïn quy mö lúán. Àïí xêy dûång phûúng thûác saãn xuêët xaä höåi chuã
nghôa, chuáng ta chuã trûúng xêy dûång möåt nïìn kinh tïë haâng hoaá
nhiïìu thaânh phêìn vúái cú chïë thõ trûúâng coá sûå quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác
nhùçm phaát huy moåi tiïìm nùng cuãa caác thaânh phêìn kinh tïë, phaát
triïín maånh meä lûåc lûúång saãn xuêët àïí xêy dûång cú súã kinh tïë cuãa
chuã nghôa xaä höåi. Tûâng bûúác xaä höåi hoaá xaä höåi chuã nghôa, quaá
trònh àoá àûúåc thûåc hiïån khöng phaãi bùçng goâ eáp maâ àûúåc thûåc hiïån
tûâng bûúác thöng qua sûå höîn húåp caác hònh thûác súã hûäu nhû cöng ty
cöí phêìn, chuã nghôa tû baãn nhaâ nûúác, caác hònh thûác húåp taác xaä v.v.
àïí dêìn dêìn hònh thaânh caác têåp àoaân kinh doanh lúán, trong àoá caác
àún võ kinh tïë quöëc doanh vaâ têåp thïí laâ noâng cöët. Chuáng ta chó boã
qua nhûäng gò cuãa xaä höåi cuä khöng coân phuâ húåp vúái xaä höåi múái thay
thïë vaâ khöng àem laåi hiïåu quaã kinh tïë - xaä höåi cao hún; chuáng ta
chuã trûúng thûåc hiïån sûå chuyïín hoaá caái cuä thaânh caái múái theo àõnh
hûúáng xaä höåi chuã nghôa.

CÊU 28: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa cú súã haå têìng vaâ kiïën truác
thûúång têìng; cú súã haå têìng vaâ kiïën truác thûúång têìng úã nûúác ta trong
thúâi kyâ quaá àöå.
I- Cú súã haå têìng vaâ kiïën truác thûúång têìng
1. Cú súã haå têìng
- Cú súã haå têìng laâ toaân böå nhûäng quan hïå saãn xuêët húåp thaânh
cú cêëu kinh tïë cuãa möåt xaä höåi nhêët àõnh. Khaái niïåm cú súã haå têìng
phaãn aánh chûác nùng xaä höåi cuãa caác quan hïå saãn xuêët vúái tû caách laâ
cú súã kinh tïë cuãa caác hiïån tûúång xaä höåi.
- Cú súã haå têìng bao göìm quan hïå saãn xuêët thöëng trõ, nhûäng
quan hïå saãn xuêët laâ taân dû cuãa xaä höåi trûúác vaâ nhûäng quan hïå saãn
xuêët laâ mêìm möëng cuãa xaä höåi sau. Àùåc trûng cho tñnh chêët cuãa
möåt cú súã haå têìng do quan hïå saãn xuêët thöëng trõ quy àõnh.
- Trong xaä höåi coá àöëi khaáng giai cêëp thò tñnh chêët cuãa sûå àöëi
khaáng giai cêëp vaâ sûå xung àöåt giai cêëp bùæt nguöìn tûâ trong cú súã haå
têìng.
2. Kiïën truác thûúång têìng
- Kiïën truác thûúång têìng laâ toaân böå nhûäng quan àiïím tû
tûúãng xaä höåi, nhûäng thiïët chïë tûúng ûáng vaâ nhûäng quan hïå nöåi taåi
cuãa thûúång têìng hònh thaânh trïn möåt cú súã haå têìng nhêët àõnh.
- Möîi yïëu töë cuãa kiïën truác thûúång têìng coá àùåc àiïím riïng, coá
quy luêåt phaát triïín riïng, nhûng coá liïn hïå taác àöång lêîn nhau vaâ
àïìu naãy sinh trïn cú súã haå têìng, phaãn aánh cú súã haå têìng, trong àoá
nhaâ nûúác laâ böå phêån coá quyïìn lûåc maånh meä nhêët cuãa kiïën truác
thûúång têìng. Chñnh nhúâ coá nhaâ nûúác maâ tû tûúãng cuãa giai cêëp
thöëng trõ múái thöëng trõ àûúåc toaân böå àúâi söëng xaä höåi.
- Kiïën truác thûúång têìng cuãa xaä höåi coá àöëi khaáng giai cêëp bao
göìm hïå tû tûúãng vaâ thïí chïë cuãa giai cêëp thöëng trõ, taân dû cuãa caác
quan àiïím cuãa xaä höåi trûúác, caác quan àiïím vaâ töí chûác cuãa caác giai
cêëp múái ra àúâi, quan àiïím tû tûúãng cuãa caác têìng lúáp trung gian.
Hïå tû tûúãng cuãa giai cêëp thöëng trõ quyïët àõnh tñnh chêët cú baãn cuãa
kiïën truác thûúång têìng trong möåt hònh thaái xaä höåi nhêët àõnh. Tñnh
chêët àöëi khaáng vïì quan àiïím tû tûúãng vaâ cuöåc àêëu tranh tû tûúãng
cuãa caác giai cêëp àöëi khaáng phaãn aánh tñnh chêët àöëi khaáng cuãa cú súã
haå têìng.
II- Quan hïå biïån chûáng giûäa cú súã haå têìng vaâ kiïën truác
thûúång têìng
Möîi hònh thaái kinh tïë - xaä höåi coá cú súã haå têìng vaâ kiïën truác
thûúång têìng cuãa noá, giûäa chuáng coá möëi quan hïå biïån chûáng vúái
nhau, trong àoá cú súã haå têìng quyïët àõnh kiïën truác thûúång têìng vaâ
kiïën truác thûúång têìng taác àöång trúã laåi cú súã haå têìng.
1. Cú súã haå têìng quyïët àõnh kiïën truác thûúång têìng
- Cú súã haå têìng sinh ra kiïën truác thûúång têìng. Cú súã haå têìng
cuãa möåt xaä höåi nhêët àõnh nhû thïë naâo, tñnh chêët cuãa noá ra sao, giai
cêëp àaåi diïån cho noá thïë naâo thò hïå thöëng tû tûúãng chñnh trõ, phaáp
quyïìn, àaåo àûác, triïët hoåc, v.v. vaâ caác quan hïå; caác thïí chïë tûúng
ûáng vúái nhûäng tû tûúãng êëy cuäng nhû vêåy.
- Cú súã haå têìng quyïët àõnh sûå biïën àöíi cuãa kiïën truác thûúång
têìng. Sûå biïën àöíi àoá xaãy ra trong möîi hònh thaái kinh tïë - xaä höåi,
cuäng nhû tûâ hònh thaái kinh tïë — xaä höåi naây sang hònh thaái kinh tïë -
xaä höåi khaác. Trong xaä höåi coá àöëi khaáng giai cêëp, sûå biïën àöíi àoá diïîn
ra thöng qua cuöåc àêëu tranh giai cêëp gay go, phûác taåp.
- Cú súã haå têìng quyïët àõnh kiïën truác thûúång têìng laâ quy luêåt
phöí biïën cuãa möîi hònh thaái kinh tïë - xaä höåi.
2. Sûå taác àöång trúã laåi cuãa kiïën truác thûúång têìng àöëi vúái cú súã
haå têìng
- Sûå taác àöång tñch cûåc cuãa kiïën truác thûúång têìng àöëi vúái cú súã
haå têìng thïí hiïån trûúác hïët úã chûác nùng chñnh trõ - xaä höåi cuãa kiïën
truác thûúång têìng nhùçm baão vïå, duy trò, cuãng cöë vaâ phaát triïín cú súã
haå têìng sinh ra noá; àêëu tranh xoaá boã cú súã haå têìng vaâ kiïën truác
thûúång têìng cuä.
- Caác böå phêån khaác nhau cuãa kiïën truác thûúång têìng àïìu taác
àöång àïën cú súã haå têìng bùçng nhiïìu hònh thûác khaác nhau, trong àoá
nhaâ nûúác giûä vai troâ àùåc biïåt quan troång coá taác àöång to lúán nhêët vaâ
trûåc tiïëp àöëi vúái cú súã haå têìng.
- Trong möîi hònh thaái kinh tïë - xaä höåi, kiïën truác thûúång têìng
coá nhûäng quaá trònh biïën àöíi nhêët àõnh. Quaá trònh àoá caâng phuâ húåp
vúái cú súã haå têìng thò sûå taác àöång cuãa noá àöëi vúái cú súã haå têìng caâng
coá hiïåu quaã; ngûúåc laåi, quaá trònh àoá khöng theo cuâng chiïìu vúái quy
luêåt vêån àöång cuãa cú súã haå têìng thò noá seä caãn trúã sûå phaát triïín cuãa
cú súã haå têìng.
- Trong thúâi àaåi ngaây nay, vai troâ cuãa kiïën truác thûúång têìng
tùng lïn roä rïåt, caâng thïí hiïån vúái tû caách laâ möåt yïëu töë taác àöång
maånh meä àïën tiïën trònh lõch sûã. Song nïëu quaá nhêën maånh hoùåc
thöíi phöìng vai troâ cuãa kiïën truác thûúång têìng àïën mûác phuã àõnh
tñnh têët yïëu kinh tïë cuãa xaä höåi, thò seä rúi vaâo chuã nghôa duy têm
chuã quan, duy y chñ.
3. Cú súã haå têìng vaâ kiïën truác thûúång têìng trong thúâi kyâ quaá
àöå úã nûúác ta
- Cú súã haå têìng trong thúâi kyâ quaá àöå úã nûúác ta bao göìm caác
kiïíu quan hïå saãn xuêët gùæn liïìn vúái caác hònh thûác súã hûäu tûúng ûáng
vúái caác thaânh phêìn kinh tïë khaác nhau, thêåm chñ àöëi lêåp nhau,
cuâng töìn taåi trong möåt cú cêëu kinh tïë thöëng nhêët theo àõnh hûúáng
xaä höåi chuã nghôa.
- Vïì xêy dûång kiïën truác thûúång têìng xaä höåi chuã nghôa úã nûúác
ta, Àaãng ta àaä khùèng àõnh: lêëy chuã nghôa Maác - Lïnin vaâ tû tûúãng
Höì Chñ Minh laâm nïìn taãng tû tûúãng cho moåi hoaåt àöång tinh thêìn
cuãa xaä höåi. Xêy dûång hïå thöëng chñnh trõ xaä höåi xaä höåi chuã nghôa
mang tñnh chêët giai cêëp cöng nhên, do àöåi tiïn phong cuãa noá laâ
Àaãng Cöång saãn Viïåt Nam laänh àaåo, baão àaãm cho nhên dên thûåc sûå
laâ ngûúâi chuã cuãa xaä höåi. Caác töí chûác, böå maáy taåo thaânh hïå thöëng
chñnh trõ - xaä höåi khöng töìn taåi nhû möåt muåc àñch tûå thên maâ vò
phuåc vuå con ngûúâi, thûåc hiïån cho àûúåc lúåi ñch vaâ quyïìn lûåc thuöåc vïì
nhên dên lao àöång.
- Möîi bûúác phaát triïín cuãa cú súã haå têìng hoùåc kiïën truác thûúång
têìng laâ möåt bûúác giaãi quyïët mêu thuêîn giûäa chuáng. Viïåc phaát triïín
vaâ cuãng cöë cú súã haå têìng, àiïìu chónh vaâ cuãng cöë caác böå phêån cuãa
kiïën truác thûúång têìng laâ möåt quaá trònh diïîn ra trong suöët thúâi kyâ
quaá àöå.
- Sûå àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa nïìn kinh tïë haâng hoaá
nhiïìu thaânh phêìn thò hoaåt àöång àõnh hûúáng cuãa kiïën truác thûúång
têìng chñnh trõ khöng chó boá heåp trong kinh tïë quöëc doanh maâ phaãi
hoaåt àöång bao quaát caã trong nhûäng thaânh phêìn kinh tïë ngoaâi quöëc
doanh nhùçm tûâng bûúác xaä höåi hoaá nïìn saãn xuêët vúái nhûäng hònh
thûác vaâ bûúác ài thñch húåp theo hûúáng: kinh tïë quöëc doanh àûúåc
cuãng cöë vaâ phaát triïín úã nhûäng võ trñ chuã àaåo, kinh tïë têåp thïí dûúái
hònh thûác thu huát phêìn lúán nhûäng ngûúâi saãn xuêët nhoã trong caác
ngaânh nghïì, caác hònh thûác xñ nghiïåp, cöng ty cöí phêìn phaát triïín
maånh, kinh tïë tû nhên vaâ gia àònh phaát huy àûúåc moåi tiïìm nùng,
caác têåp àoaân kinh doanh lúán coá sûác chi phöëi trong nïìn kinh tïë àûúåc
hònh thaânh.

CÊU 29: Hònh thaái kinh tïë - xaä höåi. Sûå phaát triïín cuãa caác hònh
thaái kinh tïë - xaä höåi laâ möåt quaá trònh lõch sûã tûå nhiïn.

I. Khaái niïåm vaâ cêëu truác cuãa hònh thaái kinh tïë -
xaä höåi
1. Khaái niïåm hònh thaái kinh tïë - xaä höåi
Hònh thaái kinh tïë - xaä höåi laâ möåt phaåm truâ cuãa chuã nghôa
duy vêåt lõch sûã, duâng àïí chó xaä höåi úã tûâng giai àoaån phaát triïín lõch
sûã nhêët àõnh, vúái möåt kiïíu quan hïå saãn xuêët àùåc trûng cho xaä höåi
àoá phuâ húåp vúái lûåc lûúång saãn xuêët úã möåt trònh àöå nhêët àõnh vaâ vúái
möåt kiïën truác thûúång têìng àûúåc xêy dûång lïn trïn nhûäng quan hïå
saãn xuêët àoá.
2. Kïët cêëu cuãa hònh thaái kinh tïë - xaä höåi.
Hònh thaái kinh tïë - xaä höåi laâ möåt xaä höåi cuå thïí coá kïët cêëu
phûác taåp, göìm nhûäng yïëu töë cú baãn nhêët laâ lûåc lûúång saãn xuêët,
quan hïå saãn xuêët vaâ kiïën truác thûúång têìng trong sûå liïn hïå taác
àöång qua laåi.
- Lûåc lûúång saãn xuêët laâ nïìn taãng vêåt chêët - kyä thuêåt cuãa möîi
hònh thaái kinh tïë - xaä höåi. Sûå phaát triïín cuãa hònh thaái kinh tïë - xaä
höåi xeát àïën cuâng laâ do lûåc lûúång saãn xuêët quyïët àõnh.
- Quan hïå saãn xuêët laâ quan hïå kinh tïë cú baãn, quyïët àõnh têët
caã moåi quan hïå xaä höåi khaác, laâ tiïu chuêín khaách quan àïí phên
biïåt chïë àöå xaä höåi naây vúái chïë àöå xaä höåi khaác. Möîi hònh thaái kinh tïë
- xaä höåi coá möåt kiïíu quan hïå saãn xuêët tûúng ûáng vúái möåt trònh àöå
nhêët àõnh cuãa lûåc lûúång saãn xuêët.
- Nhûäng quan hïå saãn xuêët cuãa möåt xaä höåi cuå thïí húåp thaânh
cú súã haå têìng, trïn àoá hònh thaânh nïn kiïën truác thûúång têìng xaä
höåi, maâ chûác nùng xaä höåi cuãa noá laâ baão vïå, duy trò vaâ phaát triïín cú
súã haå têìng àaä sinh ra noá.
Ngoaâi nhûäng yïëu töë cú baãn cuãa xaä höåi trïn coân coá nhûäng
quan hïå khaác nhû quan hïå dên töåc, quan hïå gia àònh v.v..
II. Sûå phaát triïín cuãa caác hònh thaái kinh tïë - xaä höåi laâ möåt quaá
trònh lõch sûã tûå nhiïn
1. Sûå vêån àöång, phaát triïín vaâ thay thïë nhau cuãa caác hònh
thaái kinh tïë - xaä höåi trong lõch sûã do sûå taác àöång cuãa caác quy luêåt
khaách quan chi phöëi
Caác yïëu töë cú baãn húåp thaânh möåt hònh thaái kinh tïë - xaä höåi coá
quan hïå biïån chûáng vúái nhau hònh thaânh nïn nhûäng quy luêåt phöí
biïën cuãa xaä höåi: quy luêåt vïì sûå phuâ húåp cuãa quan hïå saãn xuêët vúái
tñnh chêët vaâ trònh àöå cuãa lûåc lûúång saãn xuêët, quy luêåt cú súã haå
têìng quyïët àõnh kiïën truác thûúång têìng v.v.. Chñnh do sûå taác àöång
cuãa caác quy luêåt àoá, maâ caác hònh thaái kinh tïë - xaä höåi vêån àöång
phaát triïín vaâ thay thïë nhau tûâ thêëp lïn cao nhû möåt quaá trònh lõch
sûã tûå nhiïn.
2. Trong caác quy luêåt khaách quan chi phöëi sûå vêån àöång vaâ
phaát triïín cuãa caác hònh thaái kinh tïë - xaä höåi thò quy luêåt vïì sûå phuâ
húåp cuãa quan hïå saãn xuêët vúái tñnh chêët vaâ trònh àöå cuãa lûåc lûúång
saãn xuêët coá vai troâ quyïët àõnh nhêët. Noá vûâa baão àaãm tñnh kïë thûâa
trong sûå phaát triïín tiïën lïn cuãa xaá höåi, vûâa biïíu hiïån tñnh giaán
àoaån trong sûå phaát triïín cuãa lõch sûã.
3. Quaá trònh phaát triïín lõch sûã tûå nhiïn àûúåc quy àõnh búãi
nhûäng quy luêåt chung cho chuáng ta nhòn thêëy lögñc cuãa lõch sûã thïë
giúái. Nhûng quaá trònh lõch sûã cuå thïí vö cuâng phong phuá, coá haâng
loaåt nhûäng yïëu töë laâm cho quaá trònh lõch sûã àa daång vaâ thûúâng
xuyïn biïën àöíi.
III. YÁ nghôa cuãa hoåc thuyïët Maác - Lïnin vïì hònh thaái kñnh tïë
- xaä höåi
1. Viïåc vaåch ra nguöìn göëc, àöång lûåc bïn trong cuãa sûå phaát
triïín xaä höåi, nhûäng nguyïn nhên vaâ cú súã cuãa sûå xuêët hiïån vaâ biïën
àöíi cuãa caác hiïån tûúång xaä höåi àaä biïën xaä höåi hoåc thaânh möåt khoa
hoåc thêåt sûå, khùæc phuåc moåi quan àiïím duy têm vïì lõch sûã.
2. Laâ cöng cuå lyá luêån giuáp chuáng ta nhêån thûác nhûäng quy
luêåt phöí biïën àang taác àöång vaâ chi phöëi sûå vêån àöång cuãa xaä höåi. Vuä
trang cho chuáng ta phûúng phaáp khoa hoåc àïí nghiïn cûáu xaä höåi.
3. Laâ cú súã lyá luêån cuãa viïåc hoaåch àõnh caác àûúâng löëi caách
maång cuãa caác àaãng cöång saãn.

CÊU 30: Giai cêëp laâ gò? Vai troâ cuãa àêëu tranh giai cêëp trong xaä höåi
coá giai cêëp. Tñnh têët yïëu cuãa cuöåc àêëu tranh giai cêëp trong thúâi kyâ
quaá àöå tûâ chuã nghôa tû baãn lïn chuã nghôa xaä höåi.

I. Giai cêëp laâ gò?

1. Àõnh nghôa giai cêëp cuãa Lïnin:
"Giai cêëp laâ nhûäng têåp àoaân ngûúâi to lúán khaác nhau vïì àõa võ
cuãa hoå trong möåt hïå thöëng saãn xuêët xaä höåi nhêët àõnh trong lõch sûã,
khaác nhau vïì quan hïå cuãa hoå (thûúâng thò nhûäng quan hïå naây àûúåc
phaáp luêåt quy àõnh vaâ thûâa nhêån) àöëi vúái tû liïåu saãn xuêët, vïì vai
troâ cuãa hoå trong töí chûác lao àöång xaä höåi, vaâ nhû vêåy laâ khaác nhau
vïì caách thûác hûúãng thuå vaâ vïì phêìn cuãa caãi xaä höåi ñt hoùåc nhiïìu maâ
hoå àûúåc hûúãng. Giai cêëp laâ nhûäng têåp àoaân ngûúâi maâ têåp àoaân naây
coá thïí chiïëm àoaåt lao àöång cuãa têåp àoaân khaác do chöî caác têåp àoaân
coá àõa võ khaác nhau trong möåt chïë àöå kinh tïë - xaä höåi nhêët àõnh".
2. Nhûäng àùåc trûng cú baãn cuãa giai cêëp
Caác giai cêëp coá àõa võ khaác nhau trong möåt hïå thöëng saãn xuêët
xaä höåi nhêët àõnh; coá quan hïå khaác nhau àöëi vúái tû liïåu saãn xuêët; coá
vai troâ khaác nhau trong töí chûác lao àöång xaä höåi; coá phûúng thûác vaâ
quy mö khaác nhau trong thu nhêåp cuãa caãi xaä höåi.
3. YÁ nghôa, àõnh nghôa giai cêëp cuãa Lïnin
Àõnh nghôa giai cêëp cuãa Lïnin laâ cú súã àuáng àùæn àïí phên
àõnh giai cêëp; phên tñch caác quan hïå giai cêëp trong àêëu tranh giai
cêëp vaâ liïn minh giai cêëp; baác boã moåi quan àiïím sai lêìm trong viïåc
phên chia giai cêëp trong xaä höåi nhû quan àiïím phên chia giai cêëp
theo taâi nùng, theo ngaânh nghïì, theo mûác thu nhêåp, theo maâu da,
v.v..
II. Vai troâ cuãa àêëu tranh giai cêëp trong xaä höåi coá giai cêëp vaâ
tñnh têët yïëu cuãa àêëu tranh giai cêëp trong thúâi kyâ quaá àöå
1. Nguyïn nhên cuãa àêëu tranh giai cêëp
- Àêëu tranh giai cêëp naãy sinh do sûå àöëi lêåp vïì lúåi ñch vaâ àõa võ
cuãa caác giai cêëp khaác nhau trong möåt hïå thöëng saãn xuêët xaä höåi
nhêët àõnh. Caác giai cêëp boác löåt cuãa caác hònh thaái xaä höåi khaác nhau
cuäng coá thïí àöëi khaáng vïì lúåi ñch, nhû giûäa giai cêëp tû saãn vaâ giai
cêëp phong kiïën. Nhûng trûúác sûå phaãn khaáng cuãa giai cêëp bõ boác
löåt, chuáng dïî daâng liïn kïët vúái nhau. Do àoá thûåc chêët cuãa àöëi
khaáng giai cêëp laâ àöëi khaáng lúåi ñch giûäa giai cêëp bõ boác löåt vaâ giai
cêëp boác löåt.
2. Àêëu tranh giai cêëp laâ àöång lûåc phaát triïín cuãa xaä höåi coá giai
cêëp
- Thöng qua cuöåc àêëu tranh giai cêëp, sûå xung àöåt giûäa lûåc
lûúång saãn xuêët múái vaâ quan hïå saãn xuêët laåc hêåu àûúåc giaãi quyïët,
thûåc hiïån bûúác quaá àöå tûâ möåt chïë àöå xaä höåi löîi thúâi sang chïë àöå múái
cao hún.
- Àêëu tranh giai cêëp laâ àöång lûåc phaát triïín cuãa xaä höåi coá giai
cêëp khöng chó thïí hiïån trong thúâi kyâ caách maång xaä höåi, maâ coân
trong thúâi kyâ hoaâ bònh. Nhûng coá nhûäng nöåi dung hònh thûác biïíu
hiïån vaâ àùåc àiïím khaác nhau.
- Khi àêëu tranh giai cêëp phaát triïín thaânh caách maång xaä höåi
thò moåi mùåt cuãa àúâi söëng xaä höåi phaát triïín vúái möåt nhõp àöå chûa
tûâng thêëy - nhõp àöå "möåt ngaây bùçng hai mûúi nùm".
- Àêëu tranh giai cêëp laâ quy luêåt chung cuãa moåi xaä höåi coá giai
cêëp, song quy luêåt êëy coá nhûäng biïíu hiïån àùåc thuâ trong tûâng xaä höåi
cuå thïí. Àiïìu àoá do kïët cêëu giai cêëp, do àõa võ lõch sûã cuãa möîi giai
cêëp trong tûâng phûúng thûác saãn xuêët, do tûúng quan lûåc lûúång giai
cêëp trong tûâng giai àoaån quyïët àõnh.
3. Tñnh têët yïëu cuãa àêëu tranh giai cêëp trong thúâi kyâ quaá àöå
lïn chuã nghôa xaä höåi
ÚÃ nhûäng nûúác giai cêëp vö saãn àaä giaânh àûúåc chñnh quyïìn,
cuöåc àêëu tranh giai cêëp vêîn tiïëp tuåc, búãi vò:
- Sûå chöëng àöëi cuãa giai cêëp boác löåt sau khi àaä mêët chñnh
quyïìn vêîn trúã nïn àùåc biïåt gay gùæt àïí hoâng giaânh laåi chñnh quyïìn
vaâ cuãa caãi àaä mêët.
- Trong möåt thúâi gian daâi sau khi giai cêëp vö saãn giaânh àûúåc
chñnh quyïìn, nhûäng cú súã vêåt chêët àïí naãy sinh giai cêëp boác löåt vaâ
sûå phên chia giai cêëp noái chung vêîn töìn taåi. Vò vêåy, giai cêëp cöng
nhên phaãi tiïën haânh töí chûác, xêy dûång möåt hïå thöëng quan hïå xaä
höåi múái theo yïu cêìu phaát triïín cuãa lûåc lûúång saãn xuêët hiïån àaåi;
àõnh hûúáng caác thaânh phêìn kinh tïë ài lïn xaä höåi chuã nghôa. Ngoaâi
ra, giai cêëp vö saãn coân phaãi tûâng bûúác khùæc phuåc nhûäng tû tûúãng,
têm lyá, têåp quaán, vùn hoaá laåc hêåu cuãa xaä höåi cuä coân in sêu vaâo àúâi
söëng tinh thêìn cuãa xaä höåi.
- Boån àïë quöëc vaâ caác lûåc lûúång phaãn àöång bïn ngoaâi phöëi húåp
cuâng caác lûåc lûúång chöëng àöëi thuâ àõch bïn trong haâng ngaây haâng
giúâ thûåc hiïån êm mûu phaá hoaåi, can thiïåp nhùçm xoaá boã thaânh quaã
caách maång xaä höåi chuã nghôa.

CÊU 31: Nguöìn göëc vaâ baãn chêët cuãa nhaâ nûúác. Tñnh têët yïëu vaâ àùåc
àiïím cuãa nhaâ nûúác xaä höåi chuã nghôa.

I- Nguöìn göëc vaâ baãn chêët nhaâ nûúác

1. Nguöìn göëc nhaâ nûúác
- Nhaâ nûúác laâ möåt phaåm truâ lõch sûã. Nhaâ nûúác khöng àöìng
nghôa vúái xaä höåi, khöng phaãi xaä höåi loaâi ngûúâi hònh thaânh laâ àaä coá
nhaâ nûúác. Lõch sûã xaä höåi àaä coá möåt thúâi kyâ chûa coá nhaâ nûúác - thúâi
kyâ xaä höåi cöång saãn nguyïn thuyã; chó àïën khi xaä höåi phên chia
thaânh giai cêëp nhaâ nûúác múái ra àúâi.
- Chïë àöå tû hûäu ra àúâi, xaä höåi phên chia thaânh nhûäng giai
cêëp àöëi khaáng - chuã nö vaâ nö lïå. Mêu thuêîn giûäa caác giai cêëp, cuöåc
àêëu tranh giûäa giai cêëp àoá khöng ngûâng diïîn ra vaâ ngaây caâng
quyïët liïåt khöng thïí àiïìu hoaâ àûúåc. Àïí baão vïå lúåi ñch cuãa mònh,
giai cêëp chuã nö àaä lêåp ra möåt böå maáy baåo lûåc, trêën aáp. Böå maáy àoá
laâ nhaâ nûúác.
- Nhaâ nûúác àêìu tiïn trong lõch sûã laâ nhaâ nûúác chiïëm hûäu nö
lïå, tiïëp àoá laâ nhaâ nûúác phong kiïën, nhaâ nûúác tû baãn àïìu xuêët hiïån
tûâ mêu thuêîn àöëi khaáng giai cêëp vöën coá cuãa möîi xaä höåi àoá. Nhû
vêåy, nhaâ nûúác laâ saãn phêím vaâ biïíu hiïån cuãa nhûäng mêu thuêîn
giai cêëp khöng thïí àiïìu hoaâ àûúåc. ÚÃ àêu coá mêu thuêîn giai cêëp
khöng thïí àiïìu hoaâ thò úã àoá nhaâ nûúác xuêët hiïån.
2. Baãn chêët nhaâ nûúác
- Baãn chêët nhaâ nûúác laâ nïìn chuyïn chñnh cuãa möåt giai cêëp
naây àöëi vúái giai cêëp khaác vaâ àöëi vúái toaân xaä höåi. Nhúâ coá böå maáy nhaâ
nûúác, giai cêëp thöëng trõ chiïëm söë ñt trong dên cû duy trò àûúåc sûå aáp
bûác, boác löåt cuãa mònh àöëi vúái giai cêëp bõ trõ bao giúâ cuäng chiïëm söë
àöng. Baãn chêët àoá àûúåc thïí hiïån úã chûác nùng vaâ àùåc trûng cuãa nhaâ
nûúác.
- Vúái tñnh caách laâ nïìn chuyïn chñnh cuãa möåt giai cêëp àöëi vúái
giai cêëp khaác, nhaâ nûúác cuãa giai cêëp boác löåt khöng thïí laâ keã "cöng
bùçng" baão vïå lúåi ñch cho caác giai cêëp trong xaä höåi.
- Theo baãn chêët àoá, nhaâ nûúác, laâ möåt böå phêån quan troång
nhêët cuãa kiïën truác thûúång têìng cuãa xaä höåi coá giai cêëp. Do àoá, "Nhaâ
nûúác noái chung chó laâ sûå phaãn aánh, dûúái hònh thûác têåp trung cuãa
nhûäng nhu cêìu kinh tïë cuãa giai cêëp thöëng trõ trong saãn xuêët".
(Maác -Ph.Ùngghen: Tuyïín têåp, t.VI, Nxb. Sûå thêåt, HN, 1984,
tr.413).
II. Tñnh têët yïëu vaâ àùåc àiïím cuãa nhaâ nûúác xaä höåi chuã nghôa
1. Tñnh têët yïëu
Sûå töìn taåi cuãa nhaâ nûúác xaä höåi chuã nghôa laâ möåt têët yïëu lõch
sûã, bùæt nguöìn tûâ baãn chêët cuãa cuöåc caách maång xaä höåi chuã nghôa -
möåt cuöåc caách maång sêu sùæc vaâ triïåt àïí nhêët trong lõch sûá xaä höåi.
Giai cêëp cöng nhên vaâ nhên dên lao àöång cêìn phaãi thiïët lêåp
nhaâ nûúác cuãa mònh àïí:
- Àeâ beåp sûå phaãn khaáng cuãa giai cêëp boác löåt vaâ caác lûåc lûúång
phaãn àöång.
- Xêy dûång nïìn kinh tïë xaä höåi chuã nghôa - tiïìn àïì vêåt chêët xaä
höåi coá tñnh têët yïëu baão àaãm cho nhên dên lao àöång nùæm àûúåc
quyïìn lûåc xaä höåi, laâm cho ngûúâi lao àöång trúã thaânh ngûúâi chuã xaä
höåi.
- Phaát triïín vaâ khöng ngûâng hoaân thiïån nïìn dên chuã xaä höåi
chuã nghôa, phaát huy tñnh tñch cûåc saáng taåo cuãa nhên dên lao àöång.
- Xêy dûång vaâ cuãng cöë lûåc lûúång quöëc phoâng àïí chöëng laåi moåi
êm mûu xêm lûúåc cuãa boån àïë quöëc vaâ caác lûåc lûúång phaãn àöång
quöëc tïë bïn ngoaâi.
- Múã röång giao lûu quöëc tïë, tiïëp cêån vaâ vêån duång nhûäng giaá
trõ cuãa nïìn vùn minh nhên loaåi phuåc vuå cho sûå nghiïåp xêy dûång
chuã nghôa xaä höåi vaâ àúâi söëng haånh phuác cuãa nhên dên.
2. Nhûäng àùåc àiïím cú baãn cuãa nhaâ nûúác xaä höåi chuã nghôa
- Nhaâ nûúác xaä höåi chuã nghôa laâ nhaâ nûúác cuãa dên, do dên vaâ
vò dên, laâ möåt töí chûác thûåc hiïån quyïìn laâm chuã cuãa nhên dên lao
àöång do àaãng cöång saãn laänh àaåo. Àêy laâ àùåc àiïím chuã yïëu nhêët
cuãa nhaâ nûúác xaä höåi chuã nghôa.
- Nhaâ nûúác xaä höåi chuã nghôa vûâa laâ möåt böå maáy chñnh trõ -
haânh chñnh, möåt cú quan cûúäng chïë, vûâa laâ möåt töí chûác quaãn lyá
kinh tïë - vùn hoaá xaä höåi cuãa nhên dên lao àöång. Àoá laâ sûå kïët húåp
giûäa hai chûác nùng trêën aáp vaâ töí chûác xêy dûång, trong àoá töí chûác
xêy dûång laâ mùåt chuã yïëu.
- Sûå thöëng nhêët giûäa tñnh chêët dên töåc vaâ tñnh chêët quöëc tïë laâ
möåt àùåc àiïím cuãa nhaâ nûúác xaä höåi chuã nghôa.
- Nhaâ nûúác xaä höåi chuã nghôa laâ töí chûác, thöng qua àoá àaãng
cuãa giai cêëp cöng nhên thûåc hiïån vai troâ laänh àaåo cuãa mònh àöëi vúái
tiïën trònh phaát triïín cuãa xaä höåi. Sûå laänh àaåo cuãa àaãng cöång saãn
quyïët àõnh baãn chêët giai cêëp cöng nhên cuãa böå maáy nhaâ nûúác, laâ
àiïìu kiïån quyïët àõnh àïí baão àaãm thûåc hiïån quyïìn laâm chuã têåp thïí
cuãa nhên dên lao àöång, baão àaãm laâ nhaâ nûúác cuãa dên, do dên vaâ vò
dên.
Nhûäng àùåc àiïím chuã yïëu àaä noái úã trïn cuãa nhaâ nûúác xaä höåi
chuã nghôa xaác àõnh roä laâ nhaâ nûúác kiïíu múái trong lõch sûã.

CÊU 32: Tiïën böå xaä höåi; nhûäng tiïu chuêín khaách quan vaâ àöång lûåc
cuãa sûå tiïën böå xaä höåi.

I- Khaái niïåm tiïën böå xaä höåi

1. Tiïën böå xaä höåi laâ möåt khaái niïåm phaãn aánh con àûúâng tiïën
lïn cuãa xaä höåi àûúåc xem nhû möåt hïå thöëng toaân veån, hoaân chónh tûâ
möåt hònh thaái thêëp lïn möåt hònh thaái cao hún, àem laåi nhûäng giaá
trõ vêåt chêët vaâ tinh thêìn töët àeåp hún cho sûå hoaân thiïån baãn chêët
con ngûúâi.
2. "Khöng thïí hiïíu khaái niïåm tiïën böå xaä höåi vúái möåt sûå trûâu
tûúång hoaá têìm thûúâng" (Caác Maác). Sûå tiïën böå xaä höåi trong möåt thúâi
kyâ lõch sûã naây seä trúã thaânh löîi thúâi trong möåt thúâi kyâ lõch sûã khaác
vaâ noá khöng phaãi laâ con àûúâng thùèng tùæp, maâ quanh co, phûác taåp.
3. Tiïën böå xaä höåi laâ do caác quy luêåt khaách quan chi phöëi vaâ
àûúåc thûåc hiïån thöng qua hoaåt àöång cuãa con ngûúâi coá yá thûác.
4. Xaä höåi loaâi ngûúâi laâ möåt hïå thöëng rêët phûác taåp bao göìm
nhiïìu hïå thöëng nhoã nhû nhaâ nûúác, gia àònh, nghïå thuêåt, khoa hoåc
v.v.. Caác hïå thöëng nhoã thûúâng phaát triïín khöng àïìu, nïëu chó dûåa
vaâo möåt hïå thöëng nhoã thò khöng thïí àaánh giaá xaä höåi àoá laâ tiïën böå
hay suy thoaái àûúåc. Vò vêåy, phaãi xem xeát sûå tiïën böå xaä höåi möåt
caách toaân veån vúái nhûäng tiïu chuêín khaách quan cuãa noá.
II. Tiïu chuêín chung, khaách quan cuãa sûå tiïën böå xaä höåi
1. Tiïu chuêín chung vaâ thêåt sûå cuãa sûå tiïën böå xaä höåi laâ dûåa
vaâo phûúng thûác saãn xuêët vêåt chêët cuãa xaä höåi. Phûúng thûác saãn
xuêët laâ sûå thöëng nhêët biïån chûáng cuãa lûåc lûúång saãn xuêët vaâ quan
hïå saãn xuêët. Do àoá, khi àaánh giaá sûå tiïën böå hay sûå laåc hêåu cuãa möåt
chïë àöå xaä höåi thò khöng thïí chó dûåa vaâo nhõp àöå phaát triïín cuãa lûåc
lûúång saãn xuêët möåt caách biïåt lêåp vúái quan hïå saãn xuêët.
2. Tiïu chuêín cuãa sûå tiïën böå xaä höåi coân àûúåc thïí hiïån úã caác
thaânh tûåu khoa hoåc, traång thaái chñnh trõ - xaä höåi, trònh àöå hoåc vêën,
baão vïå sûác khoeã, löëi söëng, yá thûác àaåo àûác, thïë giúái quan, kyã luêåt lao
àöång, vùn hoaá lao àöång, qua àoá aãnh hûúãng àïën hiïåu quaã saãn xuêët.
Xaä höåi naâo àem laåi nhiïìu khaã nùng hún cho sûå phaát huy sûác maånh
vaâ nùng lûåc saáng taåo cuãa con ngûúâi, hoaân thiïån baãn chêët con ngûúâi
thò xaä höåi àoá àûúåc coi laâ tiïën böå.
III- Àöång lûåc cuãa sûå tiïën böå xaä höåi
1. Àöång lûåc chuã yïëu cuãa sûå tiïën böå xaä höåi laâ lûåc lûúång saãn
xuêët. Lûåc lûúång saãn xuêët phaát triïín seä thuác àêíy nïìn saãn xuêët phaát
triïín, tûâ àoá thuác àêíy tiïën böå xaä höåi. Trong lûåc lûúång saãn xuêët, con
ngûúâi laâ yïëu töë quan troång nhêët, cho nïn xeát àïën cuâng, bêët kyâ sûå
tiïën böå xaä höåi naâo cuäng laâ do nhên dên lao àöång trûåc tiïëp thûåc
hiïån vaâ do àoá nhên dên lao àöång laâ àöång lûåc chñnh cuãa moåi sûå tiïën
böå xaä höåi.
2. Khoa hoåc, nhûäng tû tûúãng tiïën böå àoáng vai troâ quan troång
taác àöång maånh meä àïën sûå tiïën böå xaä höåi.
3. Lúåi ñch, trûúác hïët laâ lúåi ñch kinh tïë laâ möåt àöång lûåc quan
troång àöëi vúái sûå phaát triïín saãn xuêët thuác àêíy tiïën böå xaä höåi.
4. Trong xaä höåi coá giai cêëp, àêëu tranh giai cêëp cuãa caác giai
cêëp tiïn tiïën chöëng laåi giai cêëp löîi thúâi àaä vaâ àang trúã thaânh möåt
àöång lûåc maånh meä thuác àêíy sûå tiïën böå xaä höåi.

CÊU 33: Baãn chêët con ngûúâi. Möëi quan hïå giûäa caá nhên vaâ têåp
thïí; giûäa caá nhên vaâ xaä höåi.

I- Baãn chêët con ngûúâi

Trûúác Maác, caác nhaâ triïët hoåc coi baãn chêët con ngûúâi hoùåc laâ úã
nguöìn göëc thêìn thaánh cuãa noá (chuã nghôa duy têm tön giaáo) hoùåc laâ
möåt böå phêån vaâ laâ sûå thïí hiïån cao nhêët cuãa giúái tûå nhiïn (chuã
nghôa duy vêåt siïu hònh). Ngûúåc laåi, triïët hoåc Maác coi "baãn chêët
con ngûúâi laâ töíng hoaâ caác quan hïå xaä höåi" vaâ baãn chêët àoá cuäng biïën
àöíi cuâng vúái sûå phaát triïín cuãa xaä höåi.
- Khi khùèng àõnh baãn chêët con ngûúâi laâ töíng hoaâ caác quan hïå
xaä höåi, triïët hoåc Maác khöng tuyïåt àöëi hoaá mùåt xaä höåi trong con
ngûúâi, maâ cho rùçng con ngûúâi laâ thûåc thïí thöëng nhêët cuãa caái sinh
vêåt vaâ caái xaä höåi.
- Caái sinh vêåt laâ toaân böå caác quaá trònh sinh vêåt diïîn ra trong
con ngûúâi vaâ caã cêëu taåo giaãi phêîu cuãa noá. Coân caái xaä höåi laâ caác
phêím chêët xaä höåi cuãa con ngûúâi do caác quan hïå xaä höåi taåo ra nhû
biïët lao àöång, coá ngön ngûä, yá thûác vaâ tû duy.
+ Cú súã àïí xem xeát sûå thöëng nhêët giûäa caái sinh vêåt vaâ caái xaä
höåi laâ hoåc thuyïët cuãa Ùngghen vïì caác hònh thûác vêån àöång cú baãn
cuãa vêåt chêët. Theo hoåc thuyïët nay, caác hònh thûác vêån àöång cuãa vêåt
chêët khaác nhau vïì chêët, nïn khöng thïí quy hònh thûác cao vaâo hònh
thûác thêëp, vaâ ngûúåc laåi. Trong nhûäng hïå thöëng vêåt chêët phûác taåp
nhû cú thïí söëng chùèng haån, hònh thûác vêån àöång cao (sinh vêåt)
quyïët àõnh caác hònh thûác thêëp (hoaá hoåc vaâ vêåt lyá), coân caác hònh
thûác thêëp cuâng töìn taåi vúái hònh thûác cao, nhûng bõ "loåc voã" búãi hònh
thûác cao.
+ Vúái cú súã nhû vêåy, trong con ngûúâi, caái sinh vêåt laâ tiïìn àïì,
àiïìu kiïån cuãa caái xaä höåi. Thiïëu caái sinh vêåt, caái xaä höåi khöng thïí
töìn taåi vaâ biïíu hiïån ra àûúåc. Song, caái sinh vêåt trong con ngûúâi bõ
biïën àöíi búãi caác xaä höåi vaâ mang tñnh xaä höåi. Ngûúåc laåi, khi ra àúâi,
caái xaä höåi coá vai troâ quyïët àõnh, chïë ûúác caái sinh vêåt vaâ quy àõnh
baãn chêët xaä höåi cuãa con ngûúâi.
- Vúái quan àiïím nhêët nguyïn luêån coi con ngûúâi laâ möåt thûåc
thïí sinh vêåt - xaä höåi, triïët hoåc Maác àaä khùæc phuåc caã hai quan àiïím
sai lêìm trong vêën àïì con ngûúâi: hoùåc laâ tûå nhiïn hoaá (sinh vêåt hoaá)
con ngûúâi, tûác laâ tuyïåt àöëi hoaá caái sinh vêåt, khöng thêëy vai troâ
quyïët àõnh laâ caái xaä höåi; hoùåc laâ xaä höåi hoaá giaãn àún con ngûúâi, tûác
laâ tuyïåt àöëi hoaá caái xaä höåi, khöng thêëy àûúåc tiïìn àïì tûå nhiïn, sinh
vêåt trong con ngûúâi.
II- Quan hïå giûäa caá nhên vaâ têåp thïí
1. Caá nhên - caá thïí ngûúâi vúái tñnh caách laâ saãn phêím cuãa sûå
phaát triïín xaä höåi, laâ chuã thïí cuãa lao àöång, cuãa moåi quan hïå xaä höåi
vaâ cuãa nhêån thûác. Caá nhên laâ möåt con ngûúâi hoaân chónh trong sûå
thöëng nhêët giûäa khaã nùng riïng coá cuãa ngûúâi àoá vúái chûác nùng xaä
höåi do ngûúâi àoá thûåc hiïån. Trong möëi quan hïå vúái têåp thïí, caá nhên
nhû laâ "böå phêån" cuãa caái toaân thïí, thïí hiïån baãn sùæc cuãa mònh
thöng qua têåp thïí nhûng khöng "hoaâ tan" vaâo têåp thïí.
2. Têåp thïí laâ hònh thûác liïn hïå caác caá nhên thaânh tûâng nhoám
coá tñnh chêët xaä höåi xuêët phaát tûâ lúåi ñch, nhu cêìu vïì kinh tïë, chñnh
trõ, àaåo àûác, thêím myä, quan àiïím khoa hoåc, tû tûúãng, nghïì nghiïåp
v.v.. Do àoá, trong xaä höåi coá nhiïìu têåp thïí khaác nhau.
3. Quan hïå giûäa caá nhên vaâ têåp thïí laâ möëi quan hïå biïån
chûáng coá mêu thuêîn.
- Baãn chêët cuãa quan hïå giûäa caá nhên vaâ têåp thïí laâ quan hïå
lúåi ñch - caái moác nöëi, liïn kïët hoùåc chia reä caác thaânh viïn. Trong têåp
thïí coá bao nhiïu thaânh viïn (caá nhên) laâ bêëy nhiïu lúåi ñch. Lúåi ñch
laåi àûúåc thïí hiïån úã nhu cêìu - nhu cêìu vêåt chêët vaâ vùn hoaá tinh
thêìn. Nhu cêìu cuãa möîi caá nhên trong têåp thïí laâ khöng hoaân toaân
nhû nhau. Mùåt khaác, khaã nùng cuãa têåp thïí thoaã maän nhu cêìu caá
nhên thûúâng thêëp hún yïu cêìu vïì nhu cêìu cuãa möîi caá nhên xeát vïì
söë lûúång, chêët lûúång vaâ tñnh àa daång cuãa noá.
Baãn chêët cuãa möîi caá nhên laåi khöng thïí töìn taåi vaâ phaát triïín
möåt caách cö lêåp, àöåc lêåp hoaân toaân vúái nhûäng caá nhên khaác vaâ vúái
têåp thïí. Àoá laâ cú súã hònh thaânh tñnh têåp thïí, tñnh cöång àöìng, tñnh
nhên àaåo cuãa nhên caách.
- Tuyâ theo tñnh chêët cuãa mêu thuêîn vaâ khaã nùng giaãi quyïët
nhûäng mêu thuêîn àoá, maâ quan hïå giûäa têåp thïí vaâ caá nhên coá thïí
àûúåc duy trò, phaát triïín hoùåc tan raä.
- Nhûäng têåp thïí baão àaãm sûå öín àõnh vïì töí chûác vaâ phaát triïín
cuãa caá nhên thò têåp thïí àoá seä àûúåc cuãng cöë vaâ phaát triïín. Têåp thïí
bïìn vûäng laâ têåp thïí àûúåc xêy dûång trïn nguyïn tùæc: Kïët húåp haâi
hoaâ lúåi ñch, nhu cêìu caá nhên vúái lúåi ñch, nhu cêìu têåp thïí; sûå tûúng
trúå theo tinh thêìn hûäu aái; hiïíu roä vaâ thûåc hiïån nghôa vuå àöëi vúái têåp
thïí; bònh àùèng trong têåp thïí; tön troång têåp thïí vaâ caác quyïët àõnh
cuãa têåp thïí, coá yá thûác traách nhiïåm trûúác têåp thïí vïì haânh vi cuãa
mònh; têåp thïí luön luön quan têm àïën caá nhên, àïën viïåc thoaã maän
lúåi ñch vaâ nhu cêìu chñnh àaáng cuãa caá nhên, àïën sûå phaát triïín taâi
nùng vaâ phêím chêët cuãa caá nhên v.v.. Xêy dûång möëi quan hïå àuáng
àùæn giûäa caá nhên vaâ têåp thïí cêìn phaãi chöëng hai khuynh hûúáng:
tuyïåt àöëi hoaá têåp thïí, bùæt caá nhên phaãi hy sinh möåt chiïìu; vaâ
khuynh hûúáng tuyïåt àöëi hoaá lúåi ñch caá nhên möåt caách cûåc àoan
theo chuã nghôa caá nhên.
III. Quan hïå giûäa caá nhên vaâ xaä höåi
1. Xaä höåi laâ saãn phêím cuãa möëi quan hïå giûäa ngûúâi vúái ngûúâi
vaâ noá àûúåc xaác àõnh trïn bònh diïån röång, heåp khaác nhau. Nghôa
röång laâ xaä höåi loaâi ngûúâi (toaân nhên loaåi); nghôa heåp laâ nhûäng hïå
thöëng xaä höåi nhû quöëc gia, dên töåc, giai cêëp, chuãng töåc v.v...
2. Möëi quan hïå giûäa caá nhên vaâ xaä höåi laâ möëi quan hïå biïån
chûáng, maâ nïìn taãng cuãa möëi quan hïå naây laâ quan hïå lúåi ñch. Xaä höåi
laâ àiïìu kiïån, laâ möi trûúâng, laâ phûúng thûác àïí lúåi ñch caá nhên àûúåc
thûåc hiïån. Xaä höåi caâng phaát triïín thò möîi caá nhên tiïëp nhêån àûúåc
ngaây caâng nhiïìu nhûäng giaá trõ vêåt chêët vaâ tinh thêìn do xaä höåi àoá
àaáp ûáng. Thoaã maän nhu cêìu chñnh àaáng cuãa caá nhên laâ àöång lûåc
liïn kïët moåi thaânh viïn xaä höåi vaâ laâ muåc àñch cuãa sûå liïn kïët àoá.
Àöìng thúâi, möîi caá nhên trong xaä höåi caâng phaát triïín vïì thïí lûåc vaâ
taâi nùng thò caâng coá àiïìu kiïån goáp phêìn mònh thuác àêíy xaä höåi phaát
triïín. Vai troâ cuãa caá nhên aãnh hûúãng túái xaä höåi tuyâ thuöåc vaâo trònh
àöå phaát triïín nhên caách. Nhûäng caá nhên coá nhên caách lúán, nhiïìu
taâi nùng, coá traách nhiïåm cao vúái xaä höåi, thûåc hiïån töët nghôa vuå àöëi
vúái xaä höåi thò coá taác duång tñch cûåc àïën xaä höåi. Nhûäng caá nhên bõ
thoaái hoaá, biïën chêët vïì nhên caách thò gêy hêåu quaã xêëu àïën xaä höåi,
trúã thaânh möåt gaánh nùång cho xaä höåi. Caá nhên laâ vô nhên thò sûå taác
àöång àöëi vúái xaä höåi rêët to lúán.
3. Möëi quan hïå giûäa lúåi ñch caá nhên vaâ lúåi ñch xaä höåi, coá mùåt
khaách quan vaâ chuã quan. Mùåt khaách quan biïíu hiïån úã trònh àöå cuãa
nïìn saãn xuêët xaä höåi, úã mûác àöå tùng nùng suêët lao àöång xaä höåi, cho
pheáp àaáp ûáng nhu cêìu ngaây caâng cao cuãa möîi thaânh viïn xaä höåi.
Mùåt chuã quan thïí hiïån úã khaã nùng nhêån thûác vaâ vêån duång quy
luêåt vïì sûå kïët húåp giûäa lúåi ñch caá nhên vaâ lúåi ñch xaä höåi.
4. Baão àaãm cöng bùçng vïì quyïìn lúåi vaâ nghôa vuå àöëi vúái moåi
cöng dên; chöëng àùåc quyïìn, àùåc lúåi; phaát huy nhên töë con ngûúâi vaâ
lêëy viïåc phuåc vuå lúåi ñch con ngûúâi laâ muåc àñch cao caã cuãa moåi hoaåt
àöång kinh tïë, vùn hoaá, xaä höåi laâ möåt nhiïåm vuå quan troång vaâ laâ
yïu cêìu bûác thiïët trong viïåc giaãi quyïët möëi quan hïå giûäa caá nhên
vaâ xaä höåi úã nûúác ta hiïån nay, taåo àiïìu kiïån cho xaä höåi ta töìn taåi vaâ
khöng ngûâng phaát triïín theo sûå tiïën böå xaä höåi.

CÊU 34: Vai troâ cuãa quêìn chuáng nhên dên vaâ vô nhên - laänh tuå
àöëi vúái sûå phaát triïín cuãa xaä höåi.

I. Khaái niïåm quêìn chuáng nhên dên, vô nhên, laänh tuå

1. Quêìn chuáng nhên dên
Khaái niïåm quêìn chuáng nhên dên coá sûå thay àöíi vaâ phaát triïín
gùæn liïìn vúái nhûäng hònh thaái kinh tïë — xaä höåi nhêët àõnh. Nhûng
trong bêët cûá giai àoaån naâo cuãa lõch sûã, khaái niïåm quêìn chuáng
nhên dên cuäng àûúåc xaác àõnh búãi: 1) Nhûäng ngûúâi lao àöång saãn
xuêët ra cuãa caãi vêåt chêët vaâ cuãa caãi tinh thêìn cuãa xaä höåi - lûåc lûúång
cú baãn cuãa quêìn chuáng nhên dên; 2) Nhûäng böå phêån dên cû chöëng
laåi nhûäng lûåc lûúång xaä höåi phaãn àöång ngùn caãn sûå tiïën böå xaä höåi;
3) Nhûäng giai cêëp, nhûäng têìng lúáp xaä höåi thuác àêíy sûå tiïën böå xaä
höåi.
2. Vô nhên - laänh tuå
Vô nhên laâ nhûäng caá nhên kiïåt xuêët coá khaã nùng nùæm bùæt
àûúåc nhûäng vêën àïì cùn baãn nhêët vaâ àaåt àûúåc nhûäng thaânh tûåu
trong möåt lônh vûåc nhêët àõnh cuãa hoaåt àöång khoa hoåc vaâ thûåc tiïîn.
Nhûäng vô nhên thûúâng xuêët hiïån trong caác lônh vûåc hoaåt àöång
chñnh trõ, quên sûå, kinh tïë, triïët hoåc, vùn hoåc, nghïå thuêåt, khoa
hoåc v.v..
Laänh tuå trûúác hïët laâ vô nhên, song khöng phaãi bêët cûá vô nhên
naâo cuäng laâ laänh tuå. Trong möëi quan hïå vúái quêìn chuáng nhên dên,
laänh tuå laâ nhûäng vô nhên kiïåt xuêët àoáng vai troâ àõnh hûúáng vaâ dêîn
dùæt hoaåt àöång cuãa quêìn chuáng nhên dên. Laänh tuå coá nhûäng phêím
chêët cú baãn nhû: coá tri thûác khoa hoåc uyïn baác, nùæm bùæt àûúåc xu
hûúáng vêån àöång cuãa dên töåc vaâ thúâi àaåi; àõnh ra àûúâng löëi àuáng
àùæn àïí àûa sûå nghiïåp caách maång cuãa quêìn chuáng àïën thùæng lúåi; coá
khaã nùng têåp húåp quêìn chuáng nhên dên, thöëng nhêët yá chñ vaâ haânh
àöång cuãa hoå hûúáng vaâo möåt nhiïåm vuå cuå thïí cuãa dên töåc hay thúâi
àaåi; hiïën mònh cho lúåi ñch cuãa dên töåc, quöëc tïë vaâ thúâi àaåi.
II- Vai troâ cuãa quêìn chuáng nhên dên vaâ vô nhên - laänh tuå
1. Quêìn chuáng nhên dên laâ ngûúâi saáng taåo chên chñnh ra lõch
sûã, laâ chuã thïí cuãa lõch sûã
- Hoå laâ ngûúâi trûåc tiïëp saãn xuêët ra cuãa caãi vêåt chêët vaâ cuãa caãi
tinh thêìn cuãa xaä höåi - nhên töë quyïët àõnh sûå töìn taåi vaâ phaát triïín
cuãa xaä höåi loaâi ngûúâi.
- Hoå laâ chuã thïí cuãa hoaåt àöång caãi taåo caác quaá trònh kinh tïë,
chñnh trõ, xaä höåi.
- Lúåi ñch cuãa quêìn chuáng nhên dên vûâa laâ àiïím khúãi àêìu vûâa
laâ muåc àñch cuöëi cuâng cuãa caác haânh àöång caách maång.
- Trong bêët kyâ thúâi àaåi naâo, quêìn chuáng nhên dên cuäng laâ
ngûúâi saáng taåo ra lõch sûã. Nhûng trònh àöå saáng taåo cuãa quêìn chuáng
nhên dên àïën mûác naâo laâ tuyâ thuöåc vaâo tñnh tñch cûåc, vaâo tri thûác
cuãa quêìn chuáng vïì tûå nhiïn vaâ xaä höåi, vaâo trònh àöå töí chûác cuãa
quêìn chuáng v.v... Têët caã nhûäng caái àoá laâ phuå thuöåc vaâo phûúng
thûác saãn xuêët, vaâo chïë àöå xaä höåi. Vai troâ saáng taåo cuãa quêìn chuáng
nhên dên ngaây caâng tùng cuâng vúái sûå phaát triïín cuãa xaä höåi. Àoá
cuäng laâ möåt quy luêåt phaát triïín cuãa xaä höåi.
Trong sûå nghiïåp xêy dûång chuã nghôa xaä höåi úã nûúác ta, àïí
phaát huy maånh meä vai troâ tñch cûåc, saáng taåo cuãa quêìn chuáng nhên
dên, Àaãng ta chuã trûúng àöíi múái toaân diïån, xêy dûång möåt hïå thöëng
quan hïå giûäa ngûúâi vaâ ngûúâi thïí hiïån quyïìn laâm chuã cuãa nhên dên
trïn têët caã caác mùåt cuãa àúâi söëng xaä höåi; àöìng thúâi àïì ra nhûäng biïån
phaáp coá hiïåu lûåc àïí àöång viïn nhên dên tñch cûåc tham gia cuöåc àêëu
tranh xoaá boã moåi hiïån tûúång quan liïu, tham nhuäng, vi phaåm
quyïìn laâm chuã cuãa nhên dên cuãa nhûäng phêìn tûã thoaái hoaá, biïën
chêët trong böå maáy Àaãng vaâ Nhaâ nûúác, lêëy laåi loâng tin trong nhên
dên, laâm cho nhên dên gùæn boá vúái Àaãng vaâ Nhaâ nûúác.
2. Vai troâ cuãa vô nhên - laänh tuå
Trong möëi quan hïå vúái quêìn chuáng nhên dên, laänh tuå coá
nhûäng chûác nùng chuã yïëu: àõnh hûúáng chiïën lûúåc, saách lûúåc trïn cú
súã nùæm bùæt nhûäng quy luêåt khaách quan cuãa caác quaá trònh kinh tïë,
chñnh trõ, xaä höåi cuãa àêët nûúác vaâ thúâi àaåi; töí chûác lûåc lûúång, giaáo
duåc, thuyïët phuåc quêìn chuáng nhên dên hûúáng vaâo giaãi quyïët
nhûäng vêën àïì then chöët nhêët, tûâ àoá, coá khaã nùng giaãi quyïët coá hiïåu
quaã nhûäng vêën àïì phûác húåp, töíng thïí caác nhiïåm vuå cuãa àêët nûúác
vaâ thúâi àaåi; àaåi biïíu cho nguyïån voång vaâ lúåi ñch cuãa dên töåc vaâ
quêìn chuáng nhên dên.
Tûâ chûác nùng trïn àêy cho thêëy vai troâ cuãa laänh tuå:
- Laänh tuå laâ ngûúâi thuác àêíy nhanh tiïën trònh caách maång,
mang laåi hiïåu quaã cao nhêët cho hoaåt àöång cuãa quêìn chuáng nïëu
laänh tuå coá taâi, àûác cao, gùæn boá mêåt thiïët vúái quêìn chuáng vaâ àem laåi
lúåi ñch thiïët thûåc cho quêìn chuáng.
- Laänh tuå thûúâng laâ ngûúâi saáng lêåp ra caác töí chûác chñnh trõ,
xaä höåi, têåp húåp àûúåc nhên taâi vaâ laâ linh höìn cuãa caác töí chûác àoá.
- Laänh tuå cuãa möîi thúâi àaåi chó coá thïí hoaân thaânh nhiïåm vuå
cuãa thúâi àaåi hoå. Khöng coá laänh tuå chung cho moåi thúâi àaåi. Sau khi
hoaân thaânh chûác nùng laänh àaåo quêìn chuáng nhên dên, laänh tuå ài
vaâo lõch sûã nhû nhûäng vô nhên vaâ söëng maäi trong têm tûúãng cuãa
caác thúâi àaåi sau.

CÊU 35: Möëi quan hïå giûäa töìn taåi xaä höåi vaâ yá thûác xaä höåi
.
I- Töìn taåi xaä höåi vaâ yá thûác xaä höåi
1. Töìn taåi xaä höåi laâ toaân böå nhûäng àiïìu kiïån sinh hoaåt vêåt
chêët cuãa xaä höåi, bao göìm:
- Hoaân caãnh àõa lyá.
- Àiïìu kiïån dên söë.
- Phûúng thûác saãn xuêët ra cuãa caãi vêåt chêët.
Trong ba nhên töë àoá thò phûúng thûác saãn xuêët ra cuãa caãi vêåt
chêët laâ nhên töë quyïët àõnh àöëi vúái töìn taåi xaä höåi.
2. YÁ thûác xaä höåi laâ toaân böå àúâi söëng tinh thêìn cuãa xaä höåi, bao
göìm nhûäng tû tûúãng, quan àiïím, lyá luêån, tònh caãm, têm traång, têåp
quaán, truyïìn thöëng v.v. phaãn aánh töìn taåi xaä höåi trong nhûäng giai
àoaån phaát triïín khaác nhau cuãa lõch sûã.
YÁ thûác xaä höåi bao göìm têm lyá xaä höåi vaâ hïå tû tûúãng. Àoá laâ hai
trònh àöå, hai phûúng thûác phaãn aánh khaác nhau cuãa yá thûác xaä höåi.
Noá coá chung möåt nguöìn göëc laâ phaãn aánh töìn taåi xaä höåi vaâ giûäa
chuáng coá quan hïå taác àöång lêîn nhau. Nhûng hïå tû tûúãng xaä höåi
khöng naãy sinh tûå phaát tûâ têm lyá xaä höåi vaâ khöng phaãi laâ sûå biïíu
hiïån trûåc tiïëp cuãa têm lyá xaä höåi. Trong xaä höåi coá giai cêëp yá thûác xaä
höåi coá tñnh giai cêëp.
II- Quan hïå biïån chûáng giûäa töìn taåi xaä höåi vaâ yá thûác xaä höåi
1. Töìn taåi xaä höåi quyïët àõnh yá thûác xaä höåi
- Vai troâ quyïët àõnh cuãa töìn taåi xaä höåi àöëi vúái yá thûác xaä höåi
thïí hiïån: töìn taåi xaä höåi sinh ra yá thûác xaä höåi, coân yá thûác xaä höåi laâ
sûå phaãn aánh cuãa töìn taåi xaä höåi; töìn taåi xaä höåi nhû thïë naâo thò yá
thûác xaä höåi nhû thïë êëy; möîi khi töìn taåi biïën àöíi, nhêët laâ phûúng
thûác saãn xuêët biïën àöíi thò nhûäng tû tûúãng vaâ lyá luêån xaä höåi, nhûäng
quan àiïím vïì chñnh trõ, phaáp quyïìn, triïët hoåc, àaåo àûác, vùn hoåc,
nghïå thuêåt v.v. súám muöån seä biïën àöíi theo.
- Töìn taåi xaä höåi quyïët àõnh yá thûác xaä höåi, yá thûác xaä höåi laâ
phaãn aánh töìn taåi xaä höåi, nhûng khöng phaãi bêët cûá tû tûúãng, quan
àiïím lyá luêån xaä höåi naâo, taác phêím vùn hoåc nghïå thuêåt naâo cuäng
nhêët thiïët trûåc tiïëp phaãn aánh nhûäng quan hïå kinh tïë cuãa thúâi àaåi,
maâ chó xeát àïën cuâng thò caác quan hïå kinh tïë múái àûúåc phaãn aánh
bùçng caách nay hay caách khaác vaâo trong nhûäng tû tûúãng àoá. Búãi vò
yá thûác xaä höåi trong sûå phaát triïín cuãa mònh coá tñnh àöåc lêåp tûúng
àöëi.
2. Tñnh àöåc lêåp tûúng àöëi vaâ vai troâ cuãa yá thûác xaä höåi
Tñnh àöåc lêåp tûúng àöëi vaâ vai troâ cuãa yá thûác xaä höåi biïíu hiïån
úã nhûäng mùåt dûúái àêy:
- YÁ thûác xaä höåi thûúâng laåc hêåu hún so vúái töìn taåi xaä höåi.
- YÁ thûác xaä höåi coá tñnh vûúåt trûúác töìn taåi xaä höåi. Àoá laâ nhûäng
tû tûúãng tiïën böå, khoa hoåc.
- YÁ thûác xaä höåi coá nhiïìu hònh thaái khaác nhau, giûäa chuáng coá
sûå taác àöång qua laåi lêîn nhau trong sûå phaát triïín cuãa chuáng.
- Sûå taác àöång trúã laåi cuãa yá thûác xaä höåi àöëi vúái töìn taåi xaä höåi laâ
biïíu hiïån quan troång nhêët cuãa tñnh àöåc lêåp tûúng àöëi cuãa yá thûác xaä
höåi, biïíu hiïån têåp trung vai troâ cuãa yá thûác xaä höåi àöëi vúái töìn taåi xaä
höåi.
Mûác àöå aãnh hûúãng cuãa tû tûúãng xaä höåi àöëi vúái sûå phaát triïín
xaä höåi phuå thuöåc vaâo tñnh chêët cuãa caác möëi quan hïå kinh tïë maâ
trïn àoá naãy sinh nhûäng tû tûúãng nhêët àõnh; phuå thuöåc vaâo vai troâ
lõch sûã cuãa giai cêëp giûúng cao ngoån cúâ tû tûúãng àoá; phuå thuöåc vaâo
mûác àöå phaãn aánh àuáng àùæn cuãa tû tûúãng àoá àöëi vúái caác nhu cêìu
phaát triïín cuãa xaä höåi, phuå thuöåc vaâo mûác àöå xêm nhêåp cuãa tû
tûúãng àoá vaâo quêìn chuáng àöng àaão.