BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KYÕ THUAÄT COÂNG NGHEÄ TP.HCM

KHOA MOÂI TRÖÔØNG VAØ COÂNG NGHEÄ SINH HOÏC


KHOÙA LUAÄN TOÁT NGHIEÄP CÖÛ NHAÂN KHOA HOÏC

NGAØNH : COÂNG NGHEÄ SINH HOÏC
MAÕ NGAØNH : C73

GVHD : TS. NGUYỄN HOAØI HÖÔNG

CN. ÑOÃ THÒ TUYEÁN
SVTH : HỨA VOÕ THAØNH LONG
LỚP : 07CSH1
MSSV : 207111025

LÔØI CAÛM
TP.HCM ÔN
naêm 2010

1
 Ñeå hoaøn thaønh luaän vaên toát nghieäp naøy, em xin göûi lôøi caûm ôn
ñeán caùc thaày coâ khoa Moâi Tröôøng vaø Coâng Ngheä Sinh Hoïc ñaõ giaûng
daïy vaø truyeàn ñaït kieán thöùc cho em trong suoát nhöõng naêm vöøa qua ñeå em
laøm toát baøi luaän vaên naøy.
Em xin chaân thaønh caûm ôn vieän Sinh Hoïc Nhieät Ñôùi ñaõ giuùp vaø
taïo ñieàu kieän cho em ñöôïc hoïc hoûi, trao ñoài caùc kyõ naêng, thao taùc vaø tích
luõy nhieàu kinh nghieäm quyù baùu cho coâng vieäc sau naøy cuûa em.
Ñaëc bieät xinh chaân thaønh caûm ôn coâ Ñoã Thò Tuyeán vaø coâ Nguyeãn
Hoaøi Höông ñaõ heát loøng quan taâm, chæ baûo vaø höôùng daãn taän tình ñeå em
hoaøn thaønh toát luaän vaên.
Xin caûm ôn caùc anh chò vaø caùc baïn trong vieän Sinh Hoïc Nhieät Ñôùi
ñaõ giuùp ñôõ trong suoát quaù trình laøm luaän.
Cuoái cuøng xin caûm ôn gia ñình ñaõ ñoäng vieân, quan taâm, hoã trôï trong
quaù trình laøm luaän vaên toát nghieäp.
Trong suoát quaù trình laøm luaän vaên, em ñaõ ñöôïc tieáp caän vôùi moâi
tröôøng laøm vieäc môùi, coù theâm ñöôïc nhieàu kieán thöùc, ñöôïc aùp duïng thöïc
teá nhöõng gì em ñaõ hoïc, reøn luyeän theâm veà thao taùc, kyõ thuaät vaø kyõ
naêng laøm vieäc ñeå em coù theå thöïc hieän toát hôn trong coâng vieäc sau naøy.
Em xin chaân thaønh caûm
ôn.

MUÏC LUÏC
TRANG
LÔØI CAÛM ÔN 2

2
CHÖÔNG I : GIÔÙI THIEÄU 9
1.1 ÑAËT VAÁN ÑEÀ 10
1.2 MUÏC ÑÍCH CUÛA ÑEÀ TAØI 11
1.3 NOÄI DUNG NGHIEÂN CÖÙU 11
1.4 PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU CUÛA ÑEÀ TAØI 11

CHÖÔNG II : TOÅNG QUAN TAØI LIEÄU 12

2.1 KHAÙI NIEÄM KIEÅM SOAÙT SINH HOÏC 13
2.1.1 THUOÁC BAÛO VEÄ THÖÏC VAÄT 13
2.1.1.1THUOÁC TRÖØ SAÂU 13
2.1.1.2THUOÁC TRÖØ NAÁM 13
2.1.1.2.1 CÔ CHEÁ DIEÄT NAÁM 14
2.1.1.2.2 AÛNH HÖÔÛNG CUÛA THUOÁC TRÖØ NAÁM 14
2.1.1.3THUOÁC TRÖØ COÛ HOÙA HOÏC 14
2.1.1.3.1 SÖÏ XAÂM NHAÄP CUÛA THUOÁC VAØO COÛ 15
2.1.1.3.2 CÔ CHEÁ DIEÄT COÛ 15
2.1.1.3.3 AÛNH HÖÔÛNG CUÛA THUOÁC TRÖØ COÛ
16
2.1.2 KIEÅM SOAÙT SINH HOÏC 16
2.1.3 ÑOÁI TÖÔÏNG CUÛA KIEÅM SOAÙT SINH HOÏC 14
2.1.4 PHÖÔNG PHAÙP SINH HOÏC 31
2.1.4.1VIRUS 31
2.1.4.1.1 TRIEÄU CHÖÙNG NHIEÃM VIRUS 32
2.1.4.1.2 CÔ CHEÁ DIEÄT SAÂU 32
2.1.4.2VI KHUAÅN BACILLUS THURINGIENSIS (BT) 33
2.1.4.2.1 GIÔÙI THIEÄU
33
2.1.4.2.2 CÔ CHEÁ TAÙC ÑOÄNG 34
2.1.4.3VI NAÁM 34
2.1.4.3.1 HIEÄU LÖÏC TRUØ SAÂU CUÛA BEAUVERIA &

3
 METARHIZIUM 34
2.1.4.3.2 HOAÏT TÍNH DIEÄT SAÂU 34
2.1.4.4SINH VAÄT KHAÙC 35
2.1.4.4.1 ONG MAÉT ÑOÛ 35
2.1.4.4.2 ONG VAØNG 36
2.1.4.5 NGUYEÂN TAÉC CUÛA KIEÅM SOAÙT SINH HOÏC
37
2.2 TRÖØ NAÁM BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP SINH HOÏC 38
2.2.1 CAÙC BEÄNH CAÂY THÖÔØNG GAËP DO NAÁM GAÂY RA 38
2.2.2 TOÅNG QUAN VEÀ CHAÁT TRÖØ NAÁM SINH HOÏC 43
2.3 TOÅNG QUAN VEÀ TRICHODERMA SPP. LAØM
CHAÁT TRÖØ NAÁM SINH HOÏC 45
2.3.1 PHAÂN LOAÏI 45
2.3.2 ÑAËC ÑIEÅM GIOÁNG NAÁM TRICHODERMA SPP.
46
2.3.2.1 ÑAËC ÑIEÅM HÌNH THAÙI, SINH TRÖÔÛNG
CUÛA TRICHODERMA SPP. 46
2.3.2.2 SINH THAÙI HOÏC 48
2.3.3 CÔ CHEÁ HOAÏT ÑOÄNG CUÛA TRICHODERMA SPP. 50
2.3.3.1 HIEÄN TÖÔÏNG GIAO THOA 51
2.3.3.2 HOAÏT ÑOÄNG TIEÁT ENZYME 53
1 HEÄ ENZYME THUÛY PHAÂN CHITIN 53
2 HEÄ ENZYME THUÛY PHAÂN CELLULOSE 54
3 CAÙC HÔÏP CHAÁT KHAÙNG NAÁM 55
2.3.4 ÑIEÀU KIEÄN NUOÂI CAÁY CUÛA TRICHODERMA SPP.
56
2.3.4.1 NHIEÄT ÑOÄ 56
2.3.4.2 AÙNH SAÙNG 56
2.3.5 CAÙC NÔI SAÛN XUAÁT CHEÁ PHAÅM TRICHODERMA SPP. 56

CHÖÔNG III : THÖÏC NGHIEÄM 61

4
3.1 MUÏC ÑÍCH
3.2 VAÄT LIEÄU VAØ PHÖÔNG PHAÙP 62
3.2.1 VAÄT LIEÄU 62
3.2.1.1 CAÙC CHUÛNG VI SINH VAÄT DUØNG
TRONG NGHIEÂN CÖÙU 62
3.2.1.2 DUÏNG CUÏ, THIEÁT BÒ 62
3.2.1.3 MOÂI TRÖÔØNG NUOÂI CAÁY 62
3.2.1.3.1 MOÂI TRÖÔØNG PGA 63
3.2.1.3.2 MT KHAÛO SAÙT KHAÛ NAÊNG ÑOÁI KHAÙNG
GIÖÕA CHEÁ PHAÅM TRICHODERMA SPP.VAØ NAÁM BEÄNH
63
3.2.1.3.3 KHOAÙNG CRAPEK 64
3.2.1.3.4 MOÂI TRÖÔØNG LEÂN MEN XOÁP 64
3.2.1.3.5 MOÂI TRÖÔØNG NHAÂN GIOÁNG 64
3.2.2 PHÖÔNG PHAÙP 65
3.2.2.1 KHAÛO SAÙT KHAÛ NAÊNG ÑOÁI KHAÙNG GIÖÕA NAÁM

TRICHODERMA SPP. VÔÙI NAÁM BEÄNH 65

3.2.2.2 PHÖÔNG PHAÙP LEÂN MEN XOÁP 66
3.2.2.3 KHAÛO SAÙT KHAÛ NAÊNG ÑOÁI KHAÙNG GIÖÕA CHEÁ
PHAÅM TRICHODERMA SPP. VÔÙI NAÁM BEÄNH 67
3.3 KEÁT QUAÛ VAØ BIEÄN LUAÄN
68
3.3.1 KHAÛO SAÙT KHAÛ NAÊNG ÑOÁI KHAÙNG GIÖÕA NAÁM
TRICHODERMA SPP. VÔÙI NAÁM BEÄNH 68
3.3.2 KHAÛO SAÙT KHAÛ NAÊNG ÑOÁI KHAÙNG GIÖÕA CHEÁ
PHAÅM TRICHODERMA SPP. VÔÙI NAÁM BEÄNH 76
3.3.3 PHÖÔNG PHAÙP LEÂN MEN XOÁP 83
3.4 KEÁT LUAÄN VAØ ÑEÀ NGHÒ 85
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
86

5
 DANH MUÏC CAÙC HÌNH
Hình 2.1 : sô ñoà kieåm soaùt sinh hoïc 17
Hình 2.2 : vi khuaån Bacillus thuringiensis 33
Hình 2.3 : chu trình phaùt trieån cuûa ong maét ñoû 35
Hình 2.4 : chu trình phaùt trieån cuûa ong vaøng 36
Hình 2.5 : naám T. harzianum 45
Hình 2.6 : baøo töû cuûa T. reesei 47
Hình 2.7 : naám T.viridae 48
Hình 2.8 : naám T.reesei 49

6
Hình 2.9 : söï öùc cheá cuûa Trichoderma ñoái vôùi naám beänh Pythium 50
Hình 2.10 : T,harzianum quaán quanh Rhizoctonia solani 51
Hình 2.11 : Rhizoctonia aolani döôùi KHV sau khi
T. mycoparasitic ñöôïc gôõ boû 52
Hình 3.1 : phöông phaùp leân men xoáp 67
Hình 3.2 : söï öùc cheá cuûa T.harzianum ñoái vôùi naám beänh Fusarium 69
Hình 3.3 : söï öùc cheá cuûa T.harzianum ñoái vôùi naám beänh Phytophthora
70
Hình 3.4 : söï öùc cheá cuûa T.reesei ñoái vôùi naám beänh Phytophthora
72
Hình 3.5 : söï öùc cheá cuûa T. reesei ñoái vôùi naám beänh Fusarium
73
Hình 3.6 : söï öùc cheá cuûa cheá phaåm T.harzianum ñoái vôùi Fusarium
77
Hình 3.7 : söï öùc cheá cuûa cheá phaåm T.harzianum ñoái vôùi
naám beänh Phytophthora 78
Hình 3.8 : söï öùc cheá cuûa cheá phaåm T. reesei ñoái vôùi
naám beänh Fusarium
80
Hình 3.9 : söï öùc cheá cuûa cheá phaåm T. reesei ñoái vôùi
naám beänh Phytophthora 81
Hình 4.0 : cheá phaåm naám T.reesei 84
Hình 4.1 : cheá phaåm naám T.harzianum
84

DANH MUÏC CAÙC BAÛNG

Baûng 2.1 : Caùc taùc nhaân gaây haïi cuûa caây troàng
18
Baûng 2.2 : caùc beänh caây thöôøng gaëp do naám gaây ra 38
Baûng 2.3 : Hieäu löïc cuûa Saccharomyces vaø Zygosaccharomyces

7
öùc cheá caùc naám gaây beänh haïi caây troàng
44
Baûng 2.4 : caùc nôi saûn xuaát cheá phaåm Trichoderma spp. tröø
naám beänh haïi caây troàng 57
Baûng boá trí thí nghieäm 66
Baûng 3.1 : Ñöôøng kính khuaån laïc khi coù Trichoderma spp.
74
Baûng 3.2 : Ñöôøng kính khuaån laïc Fusarium sau khi raéc
cheá phaåm Trichoderma harzianum vaø Trichoderma reesei 82

DANH MUÏC CAÙC SÔ ÑOÀ

Sô ñoà 3.1 : Tieán haønh thí nghieäm ñoái khaùng tröïc tieáp 65
Sô ñoà quy trình thöïc hieän phöông phaùp leân men xoáp 66
Sô ñoà 3.2 : Tieán haønh khaûo saùt söï öùc cheá cuûa cheá phaåm vôùi naám beänh
68

8
 CHÖÔNG I
GIÔÙI THIEÄU

1.1 ÑAËT VAÁN ÑEÀ

Söï taêng tröôûng cuûa hoùa hoïc hoùa noâng nghieäp vaø thaâm canh saûn
xuaát ñang thay ñoåi raát nhieàu hoaøn caûnh sinh thaùi vaø moâi tröôøng chuùng ta
ñang soáng. noù ñang chuyeån dòch veà phía tieâu cöïc.
Soá löôïng thuoác hoùa hoïc tröø saâu coù ñoä ñoäc cao ngaøy caøng lôùn,
nhöng hieäu quaû laïi thaáp. Phaàn lôùn thuoác toûa roäng ra khoâng muïc ñích gaây
oâ nhieãm moâi tröôøng nghieâm troïng. trong baát cöù quaàn laïc noâng nghieäp
naøo.

9
 Chính vì theá, chieán löôïc môùi phoøng tröø caùc loaøi gaây haïi cho heä
sinh thaùi noâng nghieäp ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû toång hôïp, phoái hôïp caùc
hoaït ñoäng cuûa caùc quaàn theå kí sinh vaø caùc loaøi coù ích cho noâng nghieäp,
thuoác baûo veä thöïc vaät hieäu quaû cao vaø thuoác tröø saâu sinh hoïc treân neàn
moùng thaâm canh cao.
Moät trong nhöõng höôùng cô baûn cuûa phöông phaùp sinh hoïc laø taêng
cöôøng saûn xuaát caùc cheá phaåm sinh hoïc. Treân cô sôû sinh hoïc vaø di truyeàn
hoïc, seõ laøm cho caùc cheá phaåm sinh hoïc coù phoå taùc ñoäng roäng hôn baèng
con ñöôøng ñöa vaøo vi sinh vaät nhöõng gen boå sung, toå hôïp chuùng, khueách
ñaïi vaø taïo caùc doøng voâ tính ñoäc toá cao.
Hieän nay, phoøng tröø dòch haïi caây troàng baèng bieän phaùp sinh hoïc
ñöôïc ñaåy maïnh nghieân cöùu ôû nhieàu nöôùc, ñöôïc coi nhö laø moät lónh vöïc
quan troïng. Phoøng tröø baèng sinh hoïc ñoái vôùi beänh haïi chuû yeáu laø khai
thaùc vaø söû duïng khaû naêng ñoái khaùng cuûa moät soá loaïi naám ñoái vôùi
caùc loaïi naám gaây haïi caây troàng. Nhieàu coâng trình nghieân cöùu veà naám
Trichoderma vaø saûn xuaát cheá phaåm ñeå haïn cheá nhöõng naám gaây haïi cho
caây troàng nhö naám Rhizoctonia, Sclerotium, Fusarium, Pythium, Verticillium vaø
Botrytis gaây beänh treân luùa, ngoâ, vaø moät soá caây troàng khaùc ñaõ thu ñöôïc
nhöõng keát quaû raát khaû quan. Tuy nhieân, naám ñoái khaùng laø moät taùc
nhaân sinh hoïc, noù coù nhöõng ñieàu kieän soáng nhaát ñònh vaø chæ phaùt huy
ñöôïc hieäu quaû phoøng tröø beänh ôû nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh. Trong khi
ñoù, thöôøng do khaû naêng thích nghi vôùi moâi tröôøng soáng, caùc taùc nhaân
gaây beänh phaùt trieån maïnh meõ, soá löôïng caù theå taêng nhanh, khaû naêng
choáng chòu toát, laán löôùt caùc taùc nhaân ñoái khaùng laøm cho tính ñoái khaùng
maát caân baèng vaø keát quaû laø beänh boäc phaùt treân caây troàng. Ñeå khaéc
phuïc ñieàu naøy, vieäc choïn loïc, nhaân nhanh soá löôïng, taêng cöôøng söùc soáng
cho taùc nhaân ñoái khaùng vaø ñöa laïi trong moâi tröôøng töï nhieân laø heát söùc
caàn thieát.
Ñeå goùp phaàn vaøo vieäc ña daïng hoùa caùc cheá phaåm sinh hoïc, caûi
thieän vaø öùng duïng cheá phaåm naâm Trichoderma spp. vaøo lónh vöïc noâng

10
nghieäp, toâi ñaõ tieán haønh nghieân cöùu ñeà taøi : “ saûn xuaát baøo töû naám
Trichoderma spp. laøm thuoác tröø naám beänh caây troàng”.
1.2 Muïc ñích cuûa ñeà taøi
Tìm hieåu vieäc öùng duïng baøo töû Trichoderma tröø naám haïi caây troàng vaø
phöông phaùp saûn xuaát baøo töû baèng leân men theå raén.
1.3 Noäi dung nghieân cöùu
 Toång quan veà kieåm soaùt sinh hoïc vaø söû duïng baøo töû Trichoderma
tröø naám beänh caây troàng
 Thöïc nghieäm veà quy trình leân men theå raén saûn xuaát baøo töû
Trichoderma
 Khaûo saùt hoaït tính tröø naám beänh cuûa baøo töû Trichoderma invitro
1.4 Phaïm vi nghieân cöùu cuûa ñeà taøi
 Caùc chuûng naám ñoái khaùng Trichoderma spp.
 Caùc chuûng naám beänh gaây haïi caây troàng.

11
 CHÖÔNG II

TOÅNG QUAN TAØI LIEÄU

2.1 KHAÙI NIEÄM KIEÅM SOAÙT SINH HOÏC

2.1.1 THUOÁC BAÛO VEÄ THÖÏC VAÄT
2.1.1.1 THUOÁC TRÖØ SAÂU
Thuoác tröø saâu laø 1 loaïi thuoác tröø dòch haïi ñöôïc söû duïng choáng laïi
coân truøng ôû taát caû caùc giai ñoaïn bieán thaùi. Noù ñöôïc duøng ôû caû giai
ñoaïn bieán thaùi tröùng vaø aáu truøng. Thuoác tröø saâu ñöôïc duïng roäng raõi
nhaát trong noâng nghieäp tieáp ñoù laø hoä gia ñình, thaäm chí caû trong y khoa.
Söû duïng thuoác tröø saâu laø 1 nhaân laøm gia taêng saûn phaåm noâng nghieäp
trong theá kyû 20.
Thoáng keâ cho thaáy coù hôn nghìn loaøi coân truøng trong soá hôn 1 trieäu loaøi
ñöôïc bieát laø taùc nhaân gaây haïi caây troàng, vaät nuoâi vaø truyeàn beänh cho

12
ngöôøi. Phaù hoaïi moâi tröôøng soáng xung quanh. Chuùng laøm giaûm naêng
suaát, phaåm chaát noâng saûn.
Thuoác tröø saâu hoùa hoïc laø caùc loaïi hôïp chaát hoùa hoïc ñöôïc duøng
ñeå tieâu dieät caùc loaïi saâu beänh, coân truøng gaây haïi cho caây troàng. Thuoác
tröø saâu sinh hoïc laø loaïi thuoác tröû saâu döïa treân cô sôû vi khuaån, virus hay
vi naám ñeå dieät tröø saâu beänh, coân truøng gaây haïi cho caây troàng.
CÔ CHEÁ DIEÄT SAÂU HAÏI CUÛA THUOÁC
Thuoác tröø saâu hoùa hoïc hay sinh hoïc ñeàu coù chung côù cheá tröø daâu,
ñoù chính duøng chaát ñoäc dieät saâu.
 Thuoác tröø saâu hoaù hoïc söû duïng hôïp chaát hoùa hoïc vaø chaát ñoäc
chieát xuaát töø caùc loaïi caây ñoäc, khi saâu tieáp xuùc vôùi chaát ñoäc,
ñoäc toá seõ ngaám vaøo cô theå saâu ,coân truøng haïi vaø gieát cheát
chuùng.
 Thuoác tröø saâu sinh hoïc söû duïng caùc taùc nhaân sinh hoïc laø caùc vi
sinh vaät ( vi khuaån, virus hay vi naám ). Khi ñoäc toá do vi sinh vaät tieát ra
cuøng vôùi thöùc aên vaøo trong cô theå coân truøng gaây haïi, chaát ñoäc
taùc ñoäng vaøo moâ cuûa cô theå phaù vôõ caáu truùc da vaø cô theå gieát
cheát saâu.
2.1.1.2 THUOÁC TRÖØ NAÁM
Thuoác tröø naám laø 1 trong 3 phöông phaùp chính ñeå kieåm soaùt dòch
haïi – trong tröôøng hôïp naøy laø kieåm soaùt naám trong noâng nghieäp. Noù coù
theå laø thuoác tröø naám sinh hoïc treân cô sôû duøng vi naám dieät naám beänh,
hay noù coù theå laø caùc loïai hôïp chaát hoùa hoïc ñöôïc söû duïng ñeå ngaên
chaën söï phaùt trieån cuûa caùc loaïi naám beänh. Thuoác dieät naám cuõng ñöôïc
duøng ñeå choáng laïi caùc tröôøng hôïp nhieãm naám. Thuoác dieät naám coù 2
loaïi laø tieáp xuùc vaø haáp thuï. Thuoác dieät naám tieáp xuùc gieát cheát naám
khi ñöôïc phun treân beà maët bò nhieãm naám. Loaïi haáp thuï phìa ñöôïc naám
haáp thuï tröôùc khi coù taùc ñoäng laøm cheát naám.

2.1.1.2.1 CÔ CHEÁ DIEÄT NAÁM BEÄNH

13
  Thuoác dieät naám khi tieáp xuùc vôùi naám gaây beänh, noù phaù vôõ teá
baøo naám beänh, gieát cheát chuùng.
 Thuoác dieät naám ñöôïc naám beänh haáp thuï thì khi vaøo trong cô theå,
caùc ñoäc toá, khaùng sinh do vi sinh vaät trong thuoác tieát ra hay hoãn hôïp
chaát ñoäc vaø chaát hoùa hoïc coù saün trong thuoác dieät naám taùc ñoäng
gaây ñoäc cho naám beänh laøm chuùng cheát.
2.1.1.2.2 AÛNH HÖÔÛNG CUÛA THUOÁC TRÖØ NAÁM
Thuoác dieät naám coù theå giaùn tieáp gaây haïi cho söùc khoûe con ngöôøi
do caùc loaïi löông thöïc, rau quaû thu ñöôïc töø caùc loaïi caây troàng ñöôïc con
ngöôøi söû duïng vaø noù coù theå gaây ra dò öùng cuõng nhö nhieàu trieäu chöùng
khaùc nhö ñau ñaàu, tieâu chaûy, caùc toån haïi cho caùc cô quan cuõng nhö gaây ra
caùc roái loaïn nghieâm troïng vaø caùc loaïi beänh taät lieân quan ñeán heä thaàn
kinh. Noù cuõng coù theå laø nguy hieåm cho caùc heä sinh thaùi do noù coù theå
thoaùt ñi, gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc vaø ñaát cuõng nhö tích luõy sinh
hoïc vaø laøm gia taêng ñoäv tính ñoái vôùi caùc cô theå soáng trong heä sinh thaùi.
2.1.1.3 THUOÁC TRÖØ COÛ HOÙA HOÏC
Thuoác tröø coû coù vai troø quan troïng do coù nhieàu öu ñieåm noåi baät.
Ñoù laø 1 loaïi thuoác baûo veä thöïc vaät ñöôïc söû duïng ñeå dieät tröø taát caû
caùc loaïi coû maø khoâng laøm haïi ñeán caây troàng.
Thuoác tröø coû goùp phaàn giaûm chi phí vaø nhaân coâng lao ñoäng, aùp duïng
treân dieän tích lôùn trong thôøi gian ngaén. Ñieån hình nhö treân caùc ruoäng luùa,
thuoác tröø coû coù hieäu quaû cao, töông ñoái trieät ñeå, an toaøn cho luùa.
2.1.1.3.1 SÖÏ XAÂM NHAÄP CUÛA THUOÁC VAØO CAÂY COÛ
Haàu heát caùc loaïi thuoác tröø coû cho luùa ñeàu coù theà xaâm nhaäp vaøo
caây coû qua reã, maàm vaø laù. Ñoái vôùi thuoác tieàn naûy maàm ñöôïc phun leân
ruoäng khi haït coû chöa naûy maàm, thuoác xaâm nhaäp chuû yeáu qua reã hay
maàm khi haït naûy maàm tieáp xuùc vôùi lôùp thuoác treân maët ñaát.
Caùc thuoác haäu naûy maàm phun thuoác khi haït coû ñaõ moïc thaûnh caây
coù laø thì thuoác chuû yeáu xaâm nhaäp qua laù, 1 soá thuoác cuõng ñöôïc reã huùt
vaøo, thuoác coù theå thaám tröïc tieáp qua lôùp saùp cuûa laù vaøo beân trong gaây
haïi caây coû.

14
2.1.1.3.2 CÔ CHEÁ TAÙC ÑOÄNG CUÛA THUOÁC
Sau khi vaøo trong caây coû thuoác coù theå taùc ñoäng theo nhieàu caùch ñeå
dieät coû. Ñoái vôùi caùc loaïi thuoác dieät coû cho ruoäng luùa thì coù 1 soá caùch
sau :
 Kích thích söï phaùt trieån quaù möùc cuûa teá baøo, laùm bieán ñoåi caùc
phaûn öùng sinh hoïc trog caây coû, gaây ra hieän töôïng bieán daïng caây
vaø huûy dieät caùc ñieåm sinh tröôûng, caây coû seõ cheát.
 Öùc cheá quaù trình toång hôïp chaát dieäp luïc : chaát dieäp luïc taïo maøu
xanh cho caây, laø nôi haáp thuï aùnh saùng maët trôøi ñeå taïo naêng löôïng
cho caùc phaûn öùng toång hôïp vaät chaát trong caây. Do ñoù khoâng coù
chaát dieäp luïc caây coû seõ cheát.
 Öùc cheá toãng hôïp lipid : khoâng coù lipid seõ khoâng taïo thaønh teá baøo,
caây coû seõ cheát.
 Öc cheá toång hôïp amino acid : caùc acid amin laø thaønh phaàn caáu taïo
neân protid, trong ñoù coù 1 soá acid amin khoâng theå thieáu trong caây hay
khoâng theå thay theá ñöôïc.
 Ngoaøi ra coøn coù 1 soá tuoác dieät coû khaùc taùc ñoäng baèng caùch öùc
cheá quang hôïp, toång hôïp vitamin vaø nhieàu cô cheá khaùc.
2.1.1.3.3 AÛNH HÖÔÛNG CUÛA THUOÁC DIEÄT COÛ
Haàu heát caùc loaïi thuoác dieät coû daønh rieâng cho luùa hieän nay ñeàu coù
ñoä ñoäc thaáp ñoái vôùi moïi loaøi keå caû con ngöôøi. Lyù do chính laø do ñoái
töôïng cuûa thuoác laø thöïc vaät, coù chaát dieäp luïc, coù quang hôïp maø
ñoäng vaät khaùc vaø con ngöôøi khoâng coù neân ít chòu aûnh höôûng. Do
thuoác coù thôøi gian löu toàn trong ñaát vaø moâi tröôøng töông ñoái ngaén.
(Nguyeãn Maïnh Chính ).

2.1.2 KIEÅM SOAÙT SINH HOÏC ( KSSH )

Kieåm soaùt sinh hoïc laø vieäc söû duïng caùc sinh vaät höõu ích ñeå kieåm soaùt
caùc loaøi sinh vaät gaây haïi cho caây troàng thay vì söû duïng caùc loaïi thuoác
tröø saâu hoùa hoïc laøm aûnh höôûng tôùi moâi tröôøng.

15
KSSH được trình bày tóm tắt theo sơ đồ trên hình 2.1

Thuoác BVTV

Thuoác thuoác thuoác thuoác

tröø saâu tröø naám tröø coû tröø dòch
haïi khaùc

Thaûo sinh sinh sinh thaûo sinh

moäc hoïc hoïc hoïc moäc
hoïc

chaát vi virus vi vi vi vi naám chaát vi

ñoäc khuaån naám khuaån naám ñoäc
khuaån

16
haït Bt NPV, GV xaï naám naám haït cuû ñaäu…
Isachenko
cuû Metarhizium khuaån men moác Fusarium
ñaäu…

Streptomyces Candida sp. Trichoderma spp.

S. cerevisiae

Hình 2.1 : Sơ đồ kiểm soát sinh học

2.1.3 ÑOÁI TÖÔÏNG CUÛA KIEÅM SOAÙT SINH HOÏC

Ñoái töôïng cuûa kieåm soaùt sinh hoïc laø caùc loaïi naám beänh, saâu haïi vaø
caùc loaïi coû daïi gaây haïi cho caây troàng. Chuùng laøm giaûm naêng suaát caây
troàng bôûi vieäc gaây ra caùc beänh naám haïi caây, huùt chaát dinh döôõng cuûa
caây laøm caây cheát khoâ. Caùc taùc nhaân gaây haïi naøy ñöôïc trình baøy ôû
baûng 2.2. Baûng naøy moâ taû chi tieát ñaëc ñieåm hình thaùi, trieäu chöùng, ñieàu
kieän phaùt sinh vaø taùc ñoäng cuûa chuùng.

Baûng 2.1 : Caùc taùc nhaân gaây haïi cuûa caây troàng
Chuûng
Teân Ñaëc ñieåm Beänh caây
loaïi
Phytophthora sp. Giôùi : Chromista Thoái goác
Ngaønh : Eumycota chaûy muû
Lôùp : Oomycetes
Boä : Peronosporales
Hoï : Pythiaceae
N Gioáng:Phytophthorasp.
aá Naám hình thaønh phaân
m sinh baøo töû. Phaân sinh
baøo töû ñôn baøo khoâng
b maøu hình tröùng, coù 1

17
eä nuùm nhoû ôû ñaàu.
n Trong nöôùc phaân sinh
h baøo töû taïo thaønh caùc
du ñoäng baøo töû hoaëc
naûy maàm tröïc tieáp
xaâm nhieãm gaây beänh
Lôùp : baøo töû xoang, Khoâ heùo
Septoria
Boä : baøo töû caàu.
chrysanthemella
Voû baøo töû hình caàu
ñænh coù mieäng, ñöôøng
kính 70-130 µm, maøu
naâu ñeán ñen. Cuoáng
baøo töû ngaén, baøo töû
hình sôïi khoâng maøu
coù 4-9 vaùch ngaên. Sôïi
naám vaø baøo töû qua
ñoâng treân xaùc caây
beänh, muøa xuaân naêm
sau voû baøo töû môû
mieäng, caùc baøo töû bay
ra ngoaøi, laây lan nhôø
gioù.
Cercospora brunkii Cuoáng baøo töû moïc Ñoám naâu
chuøm maøu naâu nhaït, Beänh thöôøng
khoâng phaân nhaùnh, phaùt sinh vaøo
baøo töû daïng ñuoâi, thaùng 5-10.
khoâng mang nhieàu
vaùch ngaên. Naám beänh
qua ñoâng trong moâ
beänh baèng sôïi naám,
naêm sau baøo töû laây

18
 lan vaø xaâm nhieãm
Actinonema rosae Ñóa baøo töû moïc döôùi Ñoám ñen
bieåu bì laù, baøo töû hình Nhieät ñoä cao
baàu duïc hay tröùng, laù ruïng
khoâng maøu. nhieàu,beänh
Sôïi naám qua ñoâng quanh naêm ,
trong beï laù, caønh khoâ, naëng nhaát
laù ruïng naêm sau laây vaøo thaùng 9-
lan xaâm nhieãm. 11.

Cercosporarhododendri Cuoáng baøo töø moï Ñoám naâu

Ferraris treân ñoám beänh, treân Taùc haïi chuû
cuoáng laø baøo töû. Baøo yeáu laøm
töû hình ñuoâi khoâng ruïng laù.
maøu coù 1-4 vaùch Beänh naëng
ngaên. Naám qau ñoâng vaøo thaùng 4-
trong laù beänh, xaùc caây 7 haøng naêm.
beänh baèng sôïi naám.
Baøo töû naûy maàm
nhôø gioù, nöôùc möa,
xuyeân moâ laù,
Oidium chrysanthemi Naám kí sinh treân laø Phaán traéng
duøng voøi huùt chaát
dinh döôõng trong teá
baøo laø, sau ñoù moïc
cuoáng baøo töû vaø baøo
töû. Baøo töû hình baàu
duïc, hình tröùng, khoâng
maøu.
Fusarium oxysporum Giôùi : naám Thoái reã
Lôùp : naám baát toaøn vaøng laù
Boä : moniliales

19
 Hoï : Tuberculariaceae
Loaøi Fusarium
oxysporum
Laø naám sôïi ña baøo,
maøu traéng, sinh saûn
voâ tính, taïo ra 2 loaïi
baøo töû : lôùn vaø nhoû.
Baøo töû lôùn hình thaønh
töø caønh baøo töû phaân
nhieàu nhaùnh xeáp
thaønh taàng. Baøo töû
nhoû hình tröùng, baàu
duïc, daøi hay hình quaû
thaän, hình thaønh trong
boïc giaû treân caønh
baøo töû khoâng phaân
haùnh treân sôïi naám.
Naám phaùt trieån ôû
nhieät ñoä 25-300C, laø
loaïi naám soáng trong
ñaát. Loaøi naám naøy
goàm treân 100 chuûng
chuyeân hoùa khaùc nhau.
Rhizoctonia solani Giôùi : naám Chaùy laù cheát
Ngaønh : ascomycota ñoït
Lôùp : Deuterromycetes
Boä : naám trôn
Gioáng : Rhizoctonia
Loaøi : Rhizoctonia solani
Sôïi naám khoâng maøu,
khi tröôûng thaønh coù

20
 maøu naâu vaøng. Sôïi
naám ñöôïc chia thaønh
nhöõng teá baøo rieâng
reõ bôûi 1 vaùch ngaên,
treân vaùch coù loã daïng
haïch cho pheùp teá baøo
chaát, ti theå vaø nhaân ñi
qua.
Sôïi naám phaân haùnh
thaúng goùc. Moãi teá
baøo coù hôn 3 nhaân, 8-
13 µm.
R. solani laø naám baùn
hoaïi sinh, coù tính ña
thöïc, phaùt trieån toát
trong ñieàu kieän aåm
öôùt.
Pythium sp. Giôùi : Chromista Thoái goác,
Ngaønh : Eumycota heùo vaøng
Lôùp : Oomycetes
Boä : Peronosporales
Hoï : Pythiaceae
Gioáng : Pithium sp.
Sôïi naám maøu traéng
sinh saûn voâ tính, sinh ra
boïc baøo töû naøy maàm
tröïc tieáp thaønh oáng
maàm. Naám sinh saûn
höûu tính thì sinh baøo töû
tröøng hình caàu vaø baøo
töû ñöïc ôø döôùi bao

21
 tröùng. Baøo töû naûy
maàm gaây beänh cho
caây, hay xaâm nhaäp
tröïc tieáp vaøo caây.
Sclerotium rolfsii Giôùi : naám Heùo ruõ
Lôùp : naám trôn traéng goác
Gioáng : Sclerotium Thôøi tieát
Loaøi Sclerotium rolfsii noùng aåm
Sôïi naám maøu traéng, ña beänh phaùt
baøo, phaân nhaùnh trieån. Beänh
nhieàu, phaùt trieån theo thöôøng xuaát
kieåu ñaâm tia. Naám hieän vaøo
xaâm nhaäp vaøo goác thaùng 4, 5, 8,
caây con, caây tröôûng 9, 10.
thaønh, söû duïng chaát
höõu cô laøm nguoàn dinh
döôõng, saûn sinh acid
oxalic vaø men laøm
phaân huûy moâ caây
chuû.
Xeùn toùc ( Phytoecia Giôùi : ñoäng vaät Coân truøng
S rufiventris Gautier). Ngaønh : chaân ñoát gaây haïi treân
aâ Lôùp : coân truøng caây cuùc, ñuïc
u Boä : caùnh cöùng loã troøn treân
Hoï :xeùn toùc caây cuùc,
b Xeùn toùc thaân hình huùt nhöïa
eä oáng, ñen, coù loâng thöa, caây.
n ñaàu roäng, ngöïc coù
h ñoám troøn maøu ñoû
vaøng, buïng ch6n ñoû da
cam. Tröùng daøi, maøu
vaøng söõa, saâu non

22
 vaøng nhaït, cuoái buïng
coù nhieàu loâng tô,
nhoäng naâu vaøng.
Xeùn toùc sinh 1
löùa/ naêm, ñeû tröùng
gaàn ngoïn caây, saâu non
ñuïc vaøo thaân, thaùng 9-
10 hoùa nhoäng.
Boï tró ñaàu nhoû Giôùi : ñoäng vaät Gaây haïi treân
( Microcephalo Ngaønh : chaân ñoát caây cuùc, laøm
thrips abdominalis ) Lôùp : coân truøng caây khoâ heùo.
Boä : caùng loâng
Hoï : raày
Con caùi daøi hôn con
ñöïc 1 chuùt. Toaøn thaân
maøu naâu, raâu 7 ñoát,
ñaàu nhoû. Hoaït ñoäng
trong hoa cuùc, thôøi tieát
khoâ haïn phaùt sinh
nhieàu, thöôøng gaëp
vaøo thaùng 5-6.
Boï tró ngöïc vaøng Giôùi : ñoäng vaät Gaây thieät haïi
( Thrips hawaiiensis ) Ngaønh : chaân ñoát cho nhieàu
Lôùp : coân truøng loaøi caây trong
Boä : caùnh loâng ñoù coù caây
Hoï : raày hoa hoàng.
Saâu caùi ngöïc naâu
vaøng da cam, buïng naâu
ñen, saâu ñöïc thaân
vaøng, caùnh trong suoát.
Loaøi naøy chuû yeáu
huùt nhöïa hoa.

23
Boï hung xanh chaân ñoû Giôùi : ñoäng vaät Saâu non aên
( Anomala cupripes ) Ngaønh : chaân ñoát haïi reã caây,
Lôùp : coân truøng saâu tröôûng
Boä : caùnh cöùng thaønh aên haïi
Hoï : boï hung. laù, ngoaøi
Con tröôûng thaønh coù caây hoa hoàng
maøu xanh ñoàng, buïng chuùng coøn
ñoàng tím, boùng. Thaân gaây haïi caû
daøi, caùnh coù nhieàu caây noâng
chaám. Saâu non traéng laâm nghieäp
söõa, ñaàu naâu vaøng. khaùc nhö keo,
Nhoäng traàn, hình baàu cam, quyùt,
duïc.Moãi naêm 1 löùa, xoaøi…
ñeû tröùng trong ñaát, qua
ñoâng trong ñaát, muøa
xuaân hoùa nhoäng chui
leân khoûi maët ñaát. …
Saâu xanh aên laù Giôùi : ñoäng vaät Saâu aên laù
( Papilio sp. ) Ngaønh : chaân ñoát laøm caây coøi
Lôùp : coân truøng coïc phaùt
Boä : caùnh vaåy trieån keùm,
Hoï : böôùm phöôïng roài
Tröùng saâu nhoû, maøu cheát.ngoaøi
vaøng nhaït, saâu non coù quyùt ñöôøng
maøu naâu troâng nhö chuùng coøn
phaân chim, ít di chuyeån, gaây haïi treân
khi lôùn leân saâu coù nhieàu loaïi
maøu xanh luïc vieàn caây coù muùi
vaøng nhaït, sau 1 thôøi khaùc nhö cam,
gian thì hoùa nhoäng, chanh, böôûi,
nhoäng maøu xanh. Giai taéc….

24
 ñoïn tröôûng thaønh cuûa
loaøi saâu naøy laø 1 loøai
böôùm raát ñeïp. Khi vaøo
muøa sinh saûn, böôùm
caùi ñeû tröùng khaép
caây.
Ruoài ñuïc traùi Giôùi : ñoäng vaät Ruoài caùi ñeû
( Bactrocera dorsalis ) Ngaønh : chaân ñoát tröùng trong
Lôùp : coân truøng traùi, saâu non
Boä : 2 caùnh soáng baèng
Hoï : ruoài ñuïc dòch quaû laøm
traùi quaû thoái. Khi
Loaøi naøy nhoû hôn lôùn saâu chui
ruoài nhaø, maøu vaøng, ra ngoaøi chui
buïng troøn, nhieàu ñoát xuoáng ñaát
hung ñoû, con caùi coù hoùa nhoäng.
oáng ñeû tröùng khaù coù maët trong
daøi. Loaøi naøy sinh saûn vöôøn caây ra
khaù nhieàu moãi naêm traùi quanh
naêm, gaây haïi
nhieàu cho
vöôøn, laøm
giaûm naêng
suaát vaø chaát
löôïng quaû.
Boï xít xanh Giôùi : ñoäng vaät Loaøi naøy
(Rhynchocoris Ngaønh : chaân ñoát gaây haïi treân
humeralis) Lôùp : coân truøng caây cam,
Boä : caùnh nöûa quyùt. Chuùng
Hoï : boï xít chich huùt dòch
Con nhoû maøu vaøng quaø laøm quaø
naâu, coù chaám ñen ñoû, thoái vaø ruïng,

25
 con tröôøng thaønh maøu giaûm naêng
xanh luïc suaát vaø chaát
löôïng quaû…

Saâu veõ buøa Giôùi : ñoäng vaät Ngoaøi nhöõng

( Liriomyza spp. ) Ngaønh : chaân ñoát caây thuoäc hoï
Lôùp : coân truøng baàu bí, chuùng
Boä : 2 caùnh, coøn gaây haïi
Hoï : Agromyzidae. treân nhöõng
Con tröôûng thaønh laø 1 caây thuoäc hoï
loaïi ruoåi raát nhoû maøu ñaäu ñoã. Caùc
naâu ñen, con caùi ñeû loaïi caø chua,
haøng traêm tröùng vaøo caù phaùo,
trong nhu moâ laù. Saâu khoai taây…
non aên nhö moâ laù taïo Con tröôûng
thaønh ñöôøng ngoaèn thaønh laø 1
ngoeøo döôùi bieàu bì loaïi ruoåi raát
maët treân laù. nhoû maøu
naâu ñen, con
caùi ñeû haøng
traêm tröùng
vaøo trong nhu
moâ laù.
Saâu non aên
nhö moâ laù
taïo thaønh
ñöôøng ngoaèn

26
 ngoeøo döôùi
bieàu bì maët
treân laù.
Saâu xanh da laùng Giôùi : ñoäng vaät haønh, hoï ñaäu
( Spodoptera exigua ) Ngaønh : chaân ñoát ñoã, baàu bí,
Lôùp : coân truøng thaäp töï cho
Boä : caùnh vaåy ñeán hoï caø,
Hoï : ngaøi ñeâm boâng vaûi,
Con caùi ñeû thaønh baép, nho…,
töøng oà treân coïng Chuùng caén
haønh, saâu non sau khi phaù raát
nôû chui vaøo vaø aên maïnh, laøm
phaàn xanh cuûa laù ñeå coïng haønh bò
laïi maøng traéng beân khoâ heùo,
ngoaøi. Loaøi naøy cheát gaãy raïp,
khaùng thuoác raát nhanh. xô xaùc, vaøng
uùa, coøi coïc,
traéng xoùa,
taøn luïi.
Reäp Giôùi : ñoäng vaät Chuùng xuaát
Ngaønh : chaân ñoát hieän treân
Lôùp : coân truøng töôïc non, hoa,
Boä : caùnh ñeàu traùi non, chích
Hoï : reäp muoäi huùt nhöïa,
Reäp gaây haïi treân ñaäu laøm traùi
roàng laø ñoái töôïng khoâng phaùt
Rệp muội đen
nguy hieåm nhaát. Reäp trieån ñöôïc,
hình tröùng, raát nhoû, khoâ heùo,
Reäp sinh nhieàu löùa ruïng sôùm .
trong naêm. Ngoaøi ñaäu
roàng loaøi
Rệp bông
reäp naøy coøn

27
 gaây haïi treân
caùc loaïi rau
ñaäu, rau caûi
khaùc.
Boï haø ( Cylas spp.) Giôùi : ñoäng vaät Chuùng laøm
Ngaønh : chaân ñoát cuû khoai lang
Lôùp : coân truøng bò suøng,
Boä : caùnh cöùng ñaéng, muøi
Hoï : Curculionidae khoù chòu. Ñoù
laø do ñoäc toá
( terpenes ) maø
khoaøi lang
saûn sinh ra ñeå
choáng laïi söï
gaây haïi cuûa
boï haø. Boï
haø aên bieåu
bì thaân, laù
Coû loàng vöïc Laø coû haøng nieân ( chu Caïnh tranh
C kì soáng 1 naêm) moïc chaát dinh
Oû thaønh buïi. Thaân hôi döôõng, aùnh
deïp, laù vaø beï khoâng saùng vôùi caây
D loâng, hoa tím nhaït hay troàng.
Aï xanh luïc, sinh saûn baèng
I haït, thích hôïp nöôùc
noâng, ñuû aåm
Coû ñuoâi phuïng Coû haøng nieân, moïc
thaønh buïi, thaân cöùng,
hoa xanh nhaït, sinh saûn
baèng haït, thích hôïp
ruoäng ñaát aåm, moâ ñaát
cao trong ruoäng, ven bôø.

28
Coû baéc Ña nieân ( chu kì soáng
treân 1 naêm). Thaân boø,
laù heïp, nhoïn, sinh saûn
baèng haït vaø ñoát
thaân.thích hôïp ruoäng
coù möùc nöôùc noâng,
ven bôø ruoäng.
Coû tuùc Coû haøng nieân thaân
naèm, phaân nhaùnh
nhieàu vaø moïc reã ôû
caùc ñoát döôùi, beï laù
coù loâng, neùp laù
nhaùm. Sinh saûn baèng
haït, thích hôïp ruoäng
nöôùc noâng.
Coû chaùo Coû haøng nieân thaân
coù 3 caïnh, ñöùng, laùng,
chuøm hoa hình caàu, sinh
saûn baèng haït, thich hôïp
ruoäng nöôùc noâng.

Coû bôï Coû ña nieân. Thaân boø

ngaàm trong nöôùc, laù
coù cuoáng daøi, phieán
laù nhaün, moûng, xanh
nhaït, ngaøy xoøe, ñeâm
cuïp. Thích hôïp ruoäng
ngaäp nöôùc.
Coû ñoàng tieàn Coû haøng nieân. Thaân
boø vaø ñaâm nhaùnh
nhieàu trong nöôùc, laù
troøn nhaün, noåi treân
maët nöôùc. Sinh saûn

29
 baèng haït, thích hôïp
ruoäng ngaäp nöôùc saâu,
vuøng pheøn maën ven
bieån.

Coû möïc Coû haøng nieân. Thaân

cöùng coù loâng traèng
hôi nhaùm tay. Laù
khoâng cuoáng moïc ñoái.
Sinh saûn baèng haït.
Thích hôïp ruoäng nöôùc
noâng.
Luùa coû ( luùa hoang) Luùa coû phaùt sinh töø Khi moïc laãn
luùa troàng, coù theå laø trong ruoäng
toå tieân cuûa luùa troàng, luùa laøm
mang nhieàu tính chaát giaûm naêng
hoang daïi. suaát vaø chaát
Luùa coû toàn taïi vaø löôïng luùa.
phaùt trieån chuû yeáu Luùa coû
baèng haït. phoøng tröø
töông ñoái
khoù khaên.
( Nguyeãn Danh Vaøn )
2.1.4 PHÖÔNG PHAÙP SINH HOÏC
2.1.4.1 VIRUS ( virus coù ích NPV )
Cuûng nhö ñoái vôùi con ngöôøi vaø caùc ñoäng vaät khaùc trong thieân
nhieân coù taát nhieàu loaøi vi sinh vaät gaây beänh cho coân truøng.
Söû duïng nguoàn virus gaây beänh cho coân truøng ñeà haïn cheá saâu haïi
ñaõ ñöôïc nhieàu nöôùc treân theá giôùi chuù yù töø thaäp kyû 60.

30
 Lôùi duïng vaø boå sung nguoàn beänh virus dieät coân truøng saün coù trong
töï nhieân trong vieäc phoøng tröø saâu haïi, haïn cheá vieäc söû duïng thuoác hoùa
hoïc, giaûm ñoä ñoäc cho ngöôøi vaø moâi tröôøng.
2.1.4.1.1 Trieäu chöùng nhieãm virus cuûa saâu haïi
Saâu nhieãm virus thì toaøn thaân bò tröông phuø, caùc ñoát thaân giaõn ra da
raát moûng, deã vôõ khi taùc ñoäng cô giôùi. Khi da vôõ coù dòch traéng thoái
chaûy ra, chöùa caùc theå virus. Caø saâu non vaø nhoäng ñeàu coù theå nhieãm
virus.
Virus NPV chæ gaây ñoäc cho saâu haïi, an toaøn cho ngöôøi vaø ñoäng vaät.
2.1.4.1.2 cô chế diệt saâu
gồm caùc böôùc sau
1. Sâaâu bò beänh virus cheát treân caây
2. Cơ thể saâu bị vỡ tan, haøng tyû theå vuøi virus tung ra baùm treân caùc taùn
laù caây vaø moâi tröôøng
3. Sâaâu ăn laù vaø nuoát thöùc aên cuøng vôùi caùc theå vuøi virus
4. Caùc theå vuøi bò moâi tröôøng kieàm ôû khuùc ruoät giöõa hoa tan vaø giaûi
phoùng caùc tieåu theå virus gaây beänh.
5. Caùc tieåu theå virus xaâm nhaäp vaøo teá baøo bieåu moâ cuûa ruoät. Virus
ñöôïc nhaân leân haøng nghìn laàn trong nhaân cuûa caùc teá baøo cuûa caùc
moâ naøy vaø laây nhieãm caùc teá baøo vaø moâ khaùc.
6. Caùc tieåu theå vaø theå vuøi virus ñöôïc tích luõy soá löôïng lôùn vaø caùc
teá baøo bò tieâu tan. Caùc theå vuøi cuøng vôùi caùc tieåu theå virus laïi
ñöôïc giaûi phoùng vaø tung ra baùm treân caùc taùn laù caây vaø moâi
tröôøng.
7. Quaù trình phaùt trieån cuûa virus ñöôïc laäp laïi, baét ñaàu töø nhöõng con
saâu cheát nhuõn do beänh virus.
(GS.TS. Tröông Thanh Giaûn )

31
2.1.4.2 VI KHUAÅN BACILLUS THURINGIENSIS ( Bt )

Hình 2.2 : vi khuaån Bacillus thuringiensis

2.1.4.2.1 Giôùi thieäu
Bacillus thuringiensis laø tröïc khuaån gram döông, hình que, hình thoi hay
daïng chuoãi nhieàu phaân töû. Bt coù khaû naêng sinh nha baøo 1 caùch tuøy tieän
vaø soáng khaù beàn vöõng trong ñaát. Trong ñaát. Bt laø vi sinh vaät kí sinh trong
ñöôøng ruoät caùc loaøi aáu truøng cuûa caùc loaøi coân truøng khaùc. Ñaëc bieät
laø aáu truøng cuûa caùc loaïi aáu truøng cuûa coân truøng haïi caây nhö : saâu ñuïc
quaû ôû boâng, saâu ñuïc quaû vaø thaân ngoâ, saâu haïi luùa, moái, saâu böôùm….
B t coù khaû naêng saûn sinh caùc loaïi phaân töû protein coù tính ñoäc. Noù
coù tính ñaëc hieäu nhaát ñònh vôùi caùc loaøi coân truøng khaùc nhau. Vì theá maø
Bt ñaõ trôû thaønh thuoác tröø saâu haïi caây thaân thieän vôùi moâi tröôøng.
Vi khuaãn Bt ñöôïc saûn xuaát döïa treân khaû naêng gaây beänh ñoái vôùi
coân truøng. Cheá phaåm Bt dieät ñöôïc hôn 200 loaøi saâu haïi, nhöng khoâng gaây
ñoäc haïi cho ngöôøi vaø ñoäng vaät, moâi tröôøng. Thuoác taùc ñoäng leân nhieàu
loaøi saâu haïi ñaõ khaùng laïi thuoác tröø saâu hoùa hoïc. Tinh theå ñoäc cuûa vi
khuaån coù theå laøm saâu ngöøng aên trong vaøi phuùt roài cheát. Noù taùc ñoäng
vaøo ñöôøng ruoät cuûa coân truøng khi coân truøng aên phaûi tinh theå ñoäc.

2.1.4.2.2 cô cheá taùc ñoäng cuûa Bt

A. Caùc ñoäc toá do Bt sinh ra vaø taùc ñoäng cuûa noù leân coân truøng.

32
 Noäi ñoäc toá ( delta endotoxin) : trong quaù trình hình thaønh baøo töû cuûa
vi khuaån thì tinh theå ñoäc ñöôïc hình thaønh khi teá baøo vôõ ra ñoäc toá vaø baøo
töû töï do trong moâi tröôøng. Noäi ñoäc toá delta khoâng beàn vöõng ôû nhieät ñoä
cao, khoâng hoøa tan trong nöôùc, hoøa tan torng moâi tröôøng kieàm. Tinh theå
ñoäc toá khoâng ñoäc neáu chöa ñöôïc hoøa tan.
B. Cô cheá taùc ñoäng noäi ñoäc toá leân coân truøng
Khi tinh theå ñoäc cuøng vôùi thöùc aên vaøo trong cô theå coân truøng, noù taùc
ñoäng chính vaøo caùc bieåu moâ ruoät cuûa coân truøng. Ngoaøi tinh theå ñoäc
delta, Bt coøn tieát vaøo moâi tröôøng 1 soá ngoaïi ñoäc toá alpha vaø beta cuøng
vôùi 1 soá enzyme coù ñaëc tính dieät saâu nhö Loxitilnase, C-kitinase vaø Protease.
( TS. Nguyeãn Vaên Tuaát )
2.1.4.3 VI NAÁM
Hieän nay ñaõ phaùt hieän hôn 750 loaøi naám gaây beänh coân truøng. Phoå
bieán nhaát laø caùc daïng thuoác tröø saâu töø naám Beauveria sp. , naám
Metarhizium sp. … vaø nhieàu loaïi naám khaùc ñeå dieät tröø coân truøng haïi.
2.1.4.3.1 hieäu löïc tröø saâu cuûa Beauveria vaø Metarhizium
 Tröø raàu naâu ñaït 58,7% - 67, 3% sau 10 ngaøy söû duïng
 Tröû saâu ño xanh haïi ñay ñaït 74 – 76,7% sau 20 ngaøy söû duïng
 Dieät caøo caøo ñaït 72% sau 2 tuaàn vaø 91,2% sau 1 thaùng
 Tröø saâu roùm ñaït 79%
 Tröø moái ñaït 85% - 100% sau 6 thaùng
2.1.4.3.2 Hoaït tính dieät saâu haïi
Qua caùc nghieân cöùu ñaõ döôùi aûnh höôûng hoaït tính kyù sinh cuûa naám
ñaõ daãn tôùi phaù huûy saâu saéc caùc chöùc naêng, bieán ñoåi caùc moâ vaø cô
quan cuûa vaät chuû.
Töø nhöõng hieän töôïng naám phaù huûy chöùc naêng sinh lyù cuûa coân
truøng, ñoäc toá cuûa naám laøm ñình chæ söï dinh döôõng cuûa coân truøng, laøm
giaûm ñoä maén ñeû, phaù huûy quaù trình hoâ haáp, ñaøn aùp cô hoïc söï tuaàn
hoaøn maùu, phaùt trieån vaø sinh saûn caùc theå sôïi naám trong xoang thaân coân
truøng. Söï bieán ñoåi sinh hoùa vaø laøm giaûm löïc oxy hoùa khöû daãn tôùi hieän

33
töôïng hoùa melanin trong huyeát töông, laøm bieán ñoåi ñoä nhôùt cuûa huyeát
töông.
Caùc aáu truøng bò nhieãm naám khoâng loät xaùc ñöôïc vaø ñaëc bieät bò phaù
huûy quaù trình bieán thaùi phaùt trieån cuûa chuùng. Ñieàu ñoù öùc cheá söï taïo
thaønh giao töû.
( TS. Nguyeãn Vaên Tuaát )

2.1.4.4 SINH VAÄT KHAÙC

2.1.4.4.1 ong mắt ñoû ( Trichogramma sp. )

Hình 2.3 : Chu trình phaùt trieån cuûa ong maét ñoû
Ong maét ñoû laø loaøi coân truøng thuoäc hoï Trichogrammatidae, boä
Hymenopters. Hôn 40 loaøi ong maét ñoû ñöôïc phaùt hieän. Ong maét ñoû laø loaøi
kí sinh tröùng coù phoå kí sinh raát roäng. Moãi loaøi ong maét ñoû coù khaû naêng
kí sinh tröùng treân 100 loaøi saâu.
Chu trình phaùt trieån cuûa ong maét ñoû ñeàu dieãn ra trong tröùng saâu.

34
 Cô cheá dieät saâu goàm caùc böôùc sau :
1. Ong maét ñoû tìm kieám vaø ñeû tröùng vaøo tröùng saâu haïi
2. Ong non nôû vaø sinh soáng trong tröùng saâu haïi
3. Ong non lôùn leân baèng chaát dinh döôõng cuûa tröùng saâu haïi
4. Ong non aên heát chaát dinh döôõng vaø hoùa thaønh nhoäng.
5. Nhoäng hoùa thaønh ong tröôûng thaønh vaø ñuïc voû tröùng saâu bay ra.
2.1.4.4.2 ong vaøng ( Habrobracon hebetor Say.)

Hình 2.4 : chu trình phaùt trieån cuûa ong vaøng

Cô cheá dieät saâu haïi cuûa ong vaøng goàm caùc böôùc sau :
1. Ong vaøng ñaùng teâ lieät saâu kí chuû
2. Sau khi ñaùnh teâ lieät, ong vaøng ñeû tröùng leân mình saâu
3. Ong non nôû vaø huùt chaát dinh döôõng trong saâu
4. Ong tieáp tuïc phaùt trieån beân ngoaøi da saâu
5. Ong keùo keùn hoùa nhoäng
6. Ong tröôûng thaønh keùo keùn bay ra.

35
 ( GS.TS Tröông Thanh Giaûn )

2.1.4.5 NGUYEÂN TAÉC KIEÅM SOAÙT SINH HOÏC

Sinh vaät laø nhöõng nhaân toá sinh hoïc laøm giaûm soá löôïng hay hoaït ñoäng
gaây ra trieäu chöùng beänh hay nguoàn beänh qua caùc cô cheá sau :
 Khaùng sinh ( antibiosis ) : khi nguoàn beänh bò ngaên chaën hay bò tieâu
dieät bôûi saûn phaåm trao ñoåi chaát cuûa vi sinh vaät. Nhöõng saûn phaåm
naøy bao goàm hoäp chaát bay hôi vaø caùc chaát ñoäc. Vieäc saûn xuaát
caùc hôïp chaát khaùng sinh laø 1 ñaëc tính cuûa raát nhieàu loaïi naám
kieåm soaùt sinh hoïc höõu hieäu. Nhieàu loaøi naám coù theå taïo ra raát
nhieàu loaïi saûn phaåm trao ñoåi chaát baäc vôùi hoaït tính treân phoå kyù
chuû roäng.
 Caïnh tranh ( competition ) : xaûy ra khi vi sinh vaät laøm giaûm hoaït
ñoäng cuûa nguoàn beänh do söï giôùi haïn veà nguoàn dinh döôõng, nhaân
toá sinh döôõng, oxy, khoâng gian soáng.
 Sieâu kyù sinh ( hyperparasitism ) : vi sinh vaät kyù sinh leân kyù chuû laø
nguoàn beänh. Vi kyù sinh xuaát hieän khi naám toàn taïi gaàn vôùi naám
khaùc caïnh tranh nguoàn dinh döôõng. Naám kyù sinh coù 1 söï tieáp xuùc
hay chieám giuõ beàn chaët ñoái vôùi teá baøo soáng. Naám kyù sinh tieâu
dieät teá baøo chuû chuû yeáu laø tieát enzyme phaù huûy caùc thaønh phaàn
vaùch teá baøo kyù chuû nhö : chitinase, cellulase, protease…keát hôïp vôùi
caùc chaát coù khaû naêng öùc cheá söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa
naám beänh.
( Thanh Huyeàn )
2.2 TRÖØ NAÁM BEÄNH BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP SINH
HOÏC
2.2.1 CAÙC BEÄNH CAÂY THÖÔØNG GAËP DO NAÁM GAÂY RA
Ñaây laø 1 soá beänh phoå bieán treân caùc loaïi caây troàng bôûi caùc taùc nhaân
gaây beänh, trong ñoù neâu leân trieäu chöùng vaø caùch chöõa trò vaø nhaø vöôøn
coù theå aùp duïng ñeå lam saïch beänh cho vöôøn caây cuûa mình
Baûng 2.2 : caùc beänh caây thöôøng gaëp do naám gaây ra

36
 Ñoái
Ñaëc ñieåm Taùc
Beänh caây Töôïng
vaø caùch chöõa trò nhaân
Ñoám boà Beänh chí xuaát hieän ôû maët döôùi laù Naám Caây
hoùng giaø. Veát beänh hình troøn coù ñöôøng Meliola coù
kính teân döôùi 3 mm, maøu ñen, beà citri muùi
maët goà leân cao ñoù chính laø lôùp teá nhö
baøo naám mòn nhö nhung, coøn moâ cam
laù ôû döôùi maøu thaâm ñen. Beänh saønh,
coøn xuaát hieän treân voû traùi vôùi böôûi,
nhöõng ñoám ñen 1 mm naèm trong chanh,
caùc loõm khuyeát tinh daàu treân beà taéc,
maët voû traùi. quyùt. .
Beänh phaùt trieån quanh naêm, maïnh .
nhaát vaøo cuoái vuï. Beänh naëng thì
caây phaùt trieån keùm, traùi nhôû,
giaûm naêng suaát vaø myõ quan.
Chöõa trò : troàng thöa, thoâng
thoaùng, dinh döôõng, chaêm soùc kyõ.
Phun thuoác nhö COC85WP, BTN,
Score 250EC…
Thoái reã vaøng Caây bò beänh gaân laù vaøng traéng, Naám Caây
laù phieán laù vaøng xanh sau ñoù ruïng ñi, Fusarium quyùt
beänh deã laây lan. Caây ra nhieàu solani tieàu
choài, ngaén, nhoû, nhieàu boâng traùi,
traùi bò chua, cuoái cuøng caøy cheát
hoaøn toaøn.
Khi caây chôùm beänh thì chæ vaøi
nhaùnh reå bò thoái, coù soïc naâu treân
reã chaïy töø choùp reã vaøo trong vaø
ôû reã lôùn thì voû reã tuoät khôûi phaàn

37
 goã. Beänh naëng thì toaøn boä reã
thoái.
Chöõa trò : thoaùt nöôùc toát, bôø cao,
dinh döôõng caây, kieåm tra vöôøn,
phun thuoác, hoùa chaát kích thích ra
traùi…
Beänh chaùy laù Treân laù ban ñaàu chæ laø nhöõng Naám Caây
cheát ñoït ñoám nhoû suõng nöôùc, sau ñoù lan Rhizoctoni saàu
roäng daàn laøm laù phaùt trieån keùm, a solani rieâng
co laïi, khoâ vaø ruïng.
Treân caây con beänh laøm laù ngoïn bò
chaùy, khoâ daàn, beänh naëng laøm
ñoït cheát. Treân caây tröôûng thaønh
beänh laøm laù khoâ, ngoïn cheát, laù
beänh thöôøng dính laïi do tô vaøng
naâu, ñoâi khi coù haïch troøn naâu
nhaït. Ñoä aåm cao thì veát beänh
chuyeån sang ñen vaø thoái nhuõn ra.
Beänh laù thí caû taùn caây truïi laù,
giaûm quang hôïp vaø naêng suaát, chaát
löôïng traùi.
Chöõa trò : troàng thöa, töôùi ít, veä
sinh, kieåm tra vöôøn, phun thuoác
Phaán traéng Beänh gaây haïi treân quaû, ñoït non, laù Naám Choâm
non, chuøm boâng. Beänh naøy lieân Oidium sp choâm
quan chaët cheõ vôùi ñoä aåm khoâng
khí, luùc caây ra hoa keát traùi. Treân
chuøm hoa beänh coù phuû lôùp naám
traéng xaùm, naëng thì chuyeån naâu,
khoâ chaùy. Beänh laøm traùi phaùt
trieån keùm, thaâm ñen, khoâ. Traùi
lôùn khi maéc beänh thöôøng keùm

38
 phaùt trieån, khoâng côm hoaët ít, traùi
coù maøu naâu ñen, vì theá ngöôøi daân
coøn goïi beänh naøy laø beänh raâu
keõm.
Chöõa trò : troàng thöa, thoâng
thoaùng, chaêm soùc, kieåm tra vöôøn
kyõ vaø thöôøng xuyeân, phun thuoác
Thoái goác Loaøi naám naøy löu toàn trong Naám Saàu
chaûy muû ñaát vaø nöôùc. Beänh thöôøng phaùt Phytophtho rieâng
sinh caø maïnh trong muøa möa. Beänh ra vaø
gaây thoái goác, chaûy muû, laøm cheát palmivora treân
caây. 100
Treân laù : veát beänh laù nhöõng veát loaïi
nhoû suõng nöôùc, maát maøu, sau ñoù caây
lan roäng laøm ruïng heát laù. troàng
Treân traùi : beänh laø nhöõng veát aåm khaùc
öôùt maøu naâu ñen, aåm ñoä cao thì
xuaát hieän tô naám, beänh lan roäng
laøm thoái traùi.
Treân goác thaân, caønh lôùn : choã bò
beänh chaûy nhöïa ñoû, voû vaø vuøng
goã phía döôùi chuyeån sang hoàng lôït
vaân tím, vieàn gôïn soùng. Naëng laøm
cheát caây.
Chöõa trò : caét tæa caønh laù giaø,
beänh, thoaùt nöôùc toát, giaûm phaân
ñaïm taêng phaân laân, kali, höõu cô,
töôùi ít, khieåm tra vaø chaêm soùc
thöôøng xuyeân, kyõ caøng, phun thuoác
Thaùn thö Quaû bò naám xaâm nhieãm töø khi Naám Caø
coøn xanh, veát beänh nhoû, deït, hôi Colletotric chua
saùng, beänh ôùn daàn ( 12mm) thì beà hum

39
 maët loõm, coù voøng troøn ñoàng taâm, coccodes
raùm naâu.
Treân laù veát beänh thöôøng nhoû,
troøn, maøu naâu, quaàng vaøng.
Treân reã veát beänh naâu, reã giaø, coù
chaám ñen nhoû, reã to troùc voû, reã
phuï caèn coãi, thoái muïc. Naám beänh
lan truyeàn nhôø gioù, nöôùc…
Chöõa trò : troàng luaân canh, chaêm
soùc, veä sinh kieåm tra thöôøng
xuyeân, kyõ caøng ñeå haïn cheá beänh,
phun thuoác nhö : Topsin M 70WP,
Benlate 50WP…
Heùo vaøng Beänh gaây haïi döa töø khi coøn nhoû Naám Caây
ñeán luùc thu hoaïch traùi trôû ñi. Loaïi Fusarium döa leo
naám naøy öa ñieàu kieäng noùng aåm sp. ,
neân khi giaøn döa leo kín, gaëp thôøi naám
tieát noùng aåm trong muøa möa, aåm Pythium
ñoä taêng cao laøm naám beänh gaây vaø vaøi
haïi nhieàu. loaïi naám
Naám beänh taïo veát thaâm treân döa khaùc
roài lan roäng daàn laøm caây döa heùo
nheï luùc tröa, naéng noùng, chieàu toái
vaø saùng hoâm sau caây döa töôi trôø
laïi. Beänh naëng laøm laù döa vaøng
daàn, heùo ruõ khoâng theå töôi trôû laïi.
Chöõa trò : thoaùt nöôùc toát, thoâng
thoaùng, troàng thöa, caét tæa laù giaø,
boùn phaân caân ñoái, phun thuoác
Heùo ruõ traéng Moâ beänh phaân huûy daàn. Laù vaøng Naám Nhieàu
goác daàn daàn töø goác ñeán ngoïn. Treân Sclerotium loaïi
veát beänh ôû goác xuaát hieän lôùp rolfsii caây

40
 hieän lôùp naám traéng, lan daán ra maët nhö caø
ñaát xung quanh goác caây. Naám beänh chua,
laøm cheát caây con vaø caây tröôûng ñaäu,
thaønh, reã caây vaø quaû bò thoái, ôùt,
caây cheát khoâ, hoùa naâu. baàu bí,
Sôïi naám maøu traéng, ña baøo, phaân khoai
nhaùnh nhieàu, phaùt trieån theo kieåu taây,
ñaâm tia. Naám xaâm nhaäp vaøo goác rau…
caây con, caây tröôûng thaønh, söû
duïng chaát höõu cô laøm nguoàn dinh
döôõng, saûn sinh acid oxalic vaø men
laøm phaân huûy moâ caây chuû. Thôøi
tieát noùng aåm phuø hôïp beänh phaùt
trieån. Beänh thöôøng xuaát hieän vaøo
thaùng 4,5,8,9,10.
Chöõa trò : veä sinh vöôøn, boùn phaân
caân ñoái, coù theå phun thuoác vaø
troàng luaân canh
Khoâ heùo Naám xaâm nhieãm vaøo veát thöông Naám löôõi Caây
reã, laøm noù thoái khoâ, maøu naâu, lieàm ( caåm
laù maát maøu saùng meám daàn, khoâ Fusarium chöôùn
heùo. Beänh phaùt sinh vaøo thaùng 4-6, dianthi ) g
naám beänh soáng hoaïi sinh trong ñaát.
Laây lan nhôø gioù, beänh caùng naëng
khi coù möa phuøn.
Chöa trò :caét tæa caønh laù, nhoå caây,
thay chaäu, boû haït trong muøa beänh,
phun thuoác
Ñoám than Beänh xuaát hieän ôû caùc vöôøn hoa Naám ñóa Caåm
caåm chöôùng, tyû leä beänh treân 50%. gai chöôùn
Beänh xaâm nhieãm vaøo ngoïn laù, (Colletrich g
luùc ñaàu laø caùc ñoám vaøng khoâ, um sp. )

41
 daàn daàn lan roäng ra. Treân ñoám
xuaát hieän caùc ñoám ñen, ñoù laø
baøo töû naám.
Chöõa trò : chaêm soùc kyõ, tieâu huûy
caønh laù caây beänh, phun thuoác
( Nguyeãn Danh Vaøn )
2.2.2 CHAÁT TRÖØ NAÁM SINH HOÏC (BIOFUNGICIDE )
Coù toång coäng 586 chuûng naám men töï nhieân thuoäc caùc chi khaùc nhau ñaõ
ñöôïc thöû nghieäm khaû naêng ñoái khaùng cuûa chuùng vôù1 caùc chuûng naám
beänh gaây haïi cho caây troàng. Khaû naêng ñoái khaùng cuûa caùc chuûng naám
laø 1 ñaëc tính quan troïng vaø noù khoâng phuï tuoäc vaøo caùc loaïi hay chi.
Troïng caùc ñoái khaùng, 2 chuûng Saccharomyces cerevisiae vaø
Zygosaccharomyces cho thaáy 1 phoå roäng veà hoaït ñoäng ñoái khaùng vôùi caùc
taùc nhaân gaây beänh caây troàng.

Baûng 2.3 : Hieäu löïc cuûa Saccharomyces vaø Zygosaccharomyces öùc cheá caùc
naám gaây beänh haïi caây troàng
Ñoái Öùc cheá naám beänh
khaùn COLLEOT
CLADOSPO RHIZOCT PHOMO SCLERO PENICI MACROP BOTYT
RI A.
g RIUM ONIA SIS TINIA LLIUM HOMINA IS
CHUM NI
FRAGA LONGICO SDEROTI DIGITA PHASEOL SQUA
naám VARIABILE RIAE LLA
ACUTATU GER
ORUM TUM INA
DE
MOSA
M
men
Saccharo
myces
(S)
S.84 ++ + ++ - + + + + + +
S.108 ++ + ++ - - + + + + +
S.207 ++ + ++ - - + ++ ++ + +
S.244 ++ + ++ - - + + + + +
S.605 ++ + ++ - - - + + + +
S.652 ++ + ++ + - + + + ++ +
S.826 ++ + ++ - + ++ ++ ++ + +
S.831 ++ + ++ - ++ + + + + +
S.888 ++ + ++ - - - - + + +
S.900 ++ + ++ - - + + + - +
S.946 ++ + ++ - - + + + + +
S.7138 ++ + ++ - - + + + + +
Zygo
Saccharo
myces

42
 (Z)
Z. F30 ++ + ++ + + ++ ++ ++ ++ +
Z.F33 ++ + ++ - - + + ++ ++ +
Z.F42 ++ + ++ - - ++ ++ + + +
Z.F48 ++ + ++ - - + + - + +
++ : hieäu löïc ñoái khaùng cao. + : coù hieäu löïc ñoái khaùng. - : khoâng coù hieäu
löïc ñoái khaùng
2.3. TOÅNG QUAN VEÀ TRICHODERMA SPP. LAØM CHAÁT
TRÖØ NAÁM SINH HOÏC
2.3.1. PHAÂN LOAÏI
Trichoderma spp. laø gioáng naám khaù phoå bieán trong töï nhieân, tuy
nhieân heä thoáng phaân loaïi cuûa chuùng chöa roõ raøng vaø khaù phöùc taïp, do
ñoù coù nhieàu yù kieán khaùc nhau ñöa ra khi phaân loaïi gioáng naám naøy.

Hình 2.5 : naám Trichoderma

harzianum
Ngaønh : Ascomycota
Lôùp : Deuteromycetes ( nhoùm naám baát toaøn)
Boä : Moniliates
Hoï : Moniliaceae
Gioáng : Trichoderma spp.
Phöông phaùp phaân loaïi truyeàn thoáng laø döïa treân söï khaùc nhau veà
hình thaùi chuû yeáu laø ôû boä phaän hình thaønh baøo töû voâ tính. Gaàn ñaây
nhieàu phöông phaùp phaân loaïi döïa treân caáu truùc phaân töû ñöôïc söû duïng.
Hieän nay naám Trichoderma coù ít nhaát 33 loaøi.

43
 Theo 2 nhaø khoa hoïc Brazil laø Esposito vaø Manuela da Silva thì
Trichoderma ñöôïc phaân thaønh 5 nhoùm : Trichoderma, Longibrachiatum,
Satutnisporum, Pachibarium vaø Hypocrenum.
2.3.2 ÑAËC ÑIEÅM NAÁM TRICHODERMA SPP.
2.3.2.1 Ñaëc ñieåm hình thaùi, sinh tröôûng vaø hình thaønh baøo töû
cuûa Trichoderma
- Ñaëc ñieåm hình thaùi: Trichoderma laø moät gioáng naám ñaát, phaùt trieån
toát treân caùc loaïi ñaát giaøu dinh döôõng hoaëc treân taøn dö thöïc vaät. Ñaëc
ñieåm hình thaùi cuûa naám naøy laø caønh baøo töû khoâng maøu, sôïi naám
khoâng maøu, coù vaùch ngaên, coù khaû naêng phaân nhaùnh nhieàu vaø cho
löôïng baøo töû raát lôùn. Baøo töû thöôøng coù maøu xanh, ñôn baøo hình tröùng,
troøn, elip hoaëc hình oval tuøy theo töøng loaøi. Baøo töû ñính ôû ñænh cuûa
caønh.
- Söï sinh tröôûng cuûa Trichoderma: laø moät gioáng naám hoaïi sinh trong
ñaát neân Trichoderma coù khaû naêng söû duïng nguoàn hoãn hôïp carbon vaø
nitrogen. Nguoàn cacbon vaø naêng löôïng Trichoderma söû duïng ñöôïc laø
Monosaceharides vaø Disaccharides, cuøng vôùi hoãn hôïp Polysaccgarides,
puriness, pyrinidines, acideamin, tanmins vaø caechins coâ ñoïng; Aldehydes vaø
acide höõu cô. Ñaëc bieät laø acide beùo (E.B.Nelson, G.E. Harman), methanol
methylamine, formate vaø NH3 laø nguoàn ñaïm baét buoäc phaûi coù trong moâi
tröôøng nuoâi troàng Trichoderma. Nhöõng nguoàn nitrogen naøo cuõng hoã trôï
cho moâi tröôøng coù nhieàu dinh döôõng. Muoái, caùc nguoàn sulfur vaø caùc hoãn
hôïp nhö vitamin cuõng coù aûnh höôûng lôùn ñeán khaû naêng sinh tröôûng cuûa
Trichoderma. Nhöng muoái sodium chloride seõ laøm giaûm söï sinh tröôûng vaø
phaùt trieån cuûa moät soá loaøi Trichoderma. Do ñoù trong moâi tröôøng nuoâi
troàng khoâng ñöôïc coù maët cuûa muoái naøy. Noàng ñoä CO 2 trong moâi tröôøng
nuoâi troàng cuõng aûnh höôûng ñeán söï sinh tröôûng cuûa naám ñoái khaùng trong
ñaát. Tuy nhieân aûnh höôûng cuûa CO2 ñeán khaû naêng sinh tröôûng vaø saûn
xuaát cuûa Trichoderma phuï thuoäc vaøo noàng ñoä pH cuûa moâi tröôøng ñaát.
CO2 noàng ñoä 10% khoâng aûnh höôûng ñeán toác ñoä sinh tröôûng cuûa
Trichoderma. Toác ñoä moïc nhanh cuûa Trichoderma ôû noàng ñoä CO2 cao trong

44
moâi tröôøng kieàm, coù theå giaûi thích taïi sao Trichoderma thöôøng soáng trong
moâi tröôøng ñaát pheøn, aåm öôùt, ít hieän dieän treân ñaát kieàm. Vì theá CO 2 coù
aûnh höôûng ñeán sinh tröôûng cuûa Trichoderma taïi ñoä pH coù giaù trò cao.

Hình 2.6 : baøo töû cuûa

Trichoderma reesei
- Söï hình thaønh baøo töû treân moâi tröôøng : Phaàn lôùn caùc loaøi
Trichoderma coù caûm quang, deã naûy maàm ôû nhieàu ñieàu kieän moâi tröôøng
töï nhieân vaø nhaân taïo döôùi ñieàu kieän toái saùng laãn loän, hay baøo töû coù
theå xuaát hieän trong ñieàu kieän saùng. Moâi tröôøng agar trong khoaûng 20-30
giaây aùnh saùng 85 Lux laøm taêng hieäu quaû naûy maàm. Theå baøo töû
phialoconidio caûm öùng vôùi aùnh saùng nhaát seõ xuaát hieän nhieàu döôùi aùnh
saùng ban ngaøy chæ trong khoaûng 3 phuùt hoaëc gaàn tia cöïc tím (böôùc soùng
366nm) trong khoaûng 10 – 30 giaây. Caùc taùc giaû ñaõ coâng boá Trichoderma
khoâng hình thaønh baøo töû ôû böôùc soùng döôùi 254nm hoaëc treân 1.100nm vaø
hình thaønh baøo töû nhieàu nhaát ôû böôùc soùng 380nm ñeán 440nm. Caùc baøo
töû caûm quang haïn cheá phaùt trieån döôùi aûnh höôûng cuûa caùc hoùa chaát.
Caùc hoãn hôïp nhö azaguanine, 5-fluorouracil, actiomycin D, Cycloheximide,
phenethyl alcohol vaø ethidium bromide ngaên caûn söï hình thaønh caùc haäu moâ
baøo töû, ñaây laø 1 caáu truùc ñaëc bieät cuûa cô theå raát quan troïng trong hình
thaùi hoïc, laøm taêng tieàm naêng trong phoøng tröø sinh hoïc. T. hamatum,
T.hazianum, T.viride vaø T. virens ôû trong caû moâi tröôøng loûng vaø raén coù
acide thích hôïp cho baøo töû naûy maàm hôn laø moâi tröôøng trung tính.
2.3.2.2 Sinh thaùi hoïc cuûa Trichoderma

45
Sinh thaùi hoïc cho bieát söï phaân boá cuûa Trichoderma trong ñieàu kieän cô hoïc
cuûa baøo töû naám Trichoderma trong ñaát.
- Ñaát khaùng naám: Ñaát töï nhieân coù khaû naêng khaùng naám vaø khaû
naêng naøy seõ maát daàn. Ñieàu naøy coù lieân quan ñeán söï xuaát hieän vaø maät
ñoä phaân boá cô hoïc cuûa Trichoderma. Baøo töû phaân sinh cuûa Trichoderma
coù khaû naêng khaùng naám cao vaø lieân quan ñeán hieän töôïng giaûm khaû
naêng khaùng naám trong ñaát. Ñoä nhaïy cuûa ñaát khaùng naám ñöôïc coâng boá
treân ñaát trung tính, ñaát kieàm chua vaø ñaát acide. Caùc baøo töû phaân sinh
khaùng naám nhieàu hôn haäu moâ baøo töû, sôïi naám ít khaùng naám hôn baøo töû
phaân sinh.

Hình 2.7 : naám Trichoderma

viridae
- Thieát laäp quaàn theå vaø hieän töôïng naûy maàm trong ñaát: Vi sinh
vaät trong ñaát khoâng vaø hoaït ñoäng phuï thuoäc vaøo nhieàu loaïi chaát neàn
trong ñaát, coù nhieàu phöông phaùp xaùc ñònh khaùc nhau. Trong nhieàu tröôøng
hôïp cho thaáy vaán ñeà naøy khoâng thích hôïp vôùi Trichoderma vaø taêng leân
nhieàu trong nhieàu loaïi ñaát khaùc nhau. Khi caáy sôïi naám non (chöa coù baøo
töû) vaøo ñaát ñeàu lieân quan maät thieát vôùi tình traïng thaønh phaàn moâi
tröôøng ñaát. Baøo töû sinh soâi naûy nôû (maät ñoä 10 0) vaø thieát laäp quaàn theå
caân baèng trong ñaát (maät ñoä duy trì caân baèng trong ñaát töø 9 – 36 tuaàn sau
khi caáy naám vaøo ñaát). Ñieàu naøy phuï thuoäc vaøo tuoåi naám vaø nhö vaäy
coù lieân quan ñeán thaønh phaàn thöùc aên, vaø vieäc hình thaønh quaàn theå sôïi
naám Trichoderma töø thaønh phaàn nuoâi troàng khoâng lieân quan ñeán loaïi ñaát.

46
Vieân Alginate chöùa baøo töû phaân sinh ñöôïc saûn xuaát baèng phöông phaùp
leân men taïo quaàn theå baøo töû ít hôn so vôùi phöông phaùp nhaân sinh khoái
baèng ñaát (chuû yeáu laø haäu moâ baøo töû). Theâm vaøo ñoù, vieäc leân men ñaát
ñöôïc theâm vaøo ñaát chaát Pyrax khoâ giuùp laøm taêng quaàn theå töø 5.10 3 leân
6-7.106 baøo töû / gram ñaát.

Hình 2.8 : naám Trichoderma reesei

- Thieát laäp quaàn theå taïi vuøng reã caây: Trichoderma ñaõ ñöôïc phaân
laäp töø reã caây vaø coù kha naêng duøng vaøo vieäc phoøng tröø sinh hoïc taïi
vuøng reã caây bò beänh. Hieäu quaû cuûa Trichoderma khoâng chæ xöû lyù haït
maø coøn tieáp tuïc thieát laäp quaàn theå döôùi vuøng reã caây sau khi xöû lyù haït.
Trichoderma xöû lyù haït phaùt trieån nhanh xung quanh heä reã taïo caùc baøo töû
ngaên caûn beänh xaâm nhieãm caây troàng. Neáu Trichoderma ñöôïc caáy vaøo
ñaát vôùi taùc duïng choáng beänh cho caây baét buoäc phaûi caáy doïc theo beà
maët reã nhöng caùch xa laù maàm. Trichoderma coù khaû naêng dieät tröø beänh
thoái reã, haït vaø beänh cheát caây con. Nhöõng nghieân cöùu gaàn ñaây cho thaáy
T.hazzianum khoâng thieát laäp quaàn theå xung quanh heä reã caây hoï ñaäu vaø
caây ñaäu Hoøa Lan con. Quan saùt baøo töû treân vuøng reã caây goàm reã, voû,
haït bò thoái vaø laù maàm, soá löôïng baøo töû treân moãi gram ñaát xung quanh
heä reã luoân luoân ít. W.L.Chao, G.E. Harma vaø E.B.Nelson treân soá lieäu
khoâng coâng boá, cho raèng baøo töû cuûa Trichoderma ít thieát laäp quaàn theå
hay ít di chuyeån vaøo vuøng reã caây. Vôùi T. hazzianum vaøi baøo töû ñöôïc tìm
thaáy caùch xung quanh heä reã caây 10 cm, treân caây
ñöôïc xöû lyù haït. Ngöôïc laïi, soá löôïng baøo töû tìm thaáy nhieàu treân laø maàm
ñaäu Høoøa Lan bò thoái vaø voû haït gioáng keå caû maãu beänh xung quanh

47
reã.Coù nhieàu giaûi thích veà vieäc soá löôïng baøo töû Trichoderma taêng hoaëc
giaûm trong ñaát vaø Trichoderma khoâng coù khaû naêng thieát laäp quaàn theå ôû
vuøng reã caây, do coù nhieàu lyù do bao goàm: thieáu dinh döôõng, hieän dieän
chaát ñoäc trong reã caây hay hieän dieän cuûa chaát khaùng hoaëc söï hieän dieän
cuûa vi sinh vaät ñoái laäp vôùi Trichoderma (W.L. Chao, G.E. Hazman, E.B.
Nelson treân soá lieäu khoâng coâng boá) taïi vuøng reã hay möùc ñoä reã cuûa
caây. Ví duï: Pseudomonas ñoái laäp vôùi taùc nhaân phoøng tröø sinh hoïc nhöng
khi coù hieän dieän cuûa chaát saét trong vuøng reã cuûa caây hay Pseudomonas
saûn xuaát chaát ñoäc chuyeån ñoåi gaây aûnh höôûng ñeán baøo töû cuûa
Trichoderma.
2.3.3 Cô cheá hoaït ñoäng cuûa naám Trichoderma spp.

Hình 2.9 : söï öùc cheá cuûa

Trichoderma ñoái vôùi naám beänh caây
Pythium treân beà maët haït ñaäu. Caùc chuûng Trichoderma ñöôïc nhuoäm
maøu vôùi thuoác nhuoäm huyønh quang maøu da cam trong khi Pythium ñöôïc
nhuoäm maøu xanh laù caây

Naám ñoái khaùng laø nhöõng thaønh vieân phoå bieán cuûa heä vi sinh vaät ñaát
(Pomsch vaø coäng taùc vieân 1920). Chuùng thöôøng tieát ra caùc men, khaùng
sinh gaây ñoäc cho naám gaây beänh hoaëc naám khaùng caïnh tranh ñieàu kieän
soáng vôùi naám gaây beänh. Söï phaân bieät cuûa chuùng phuï thuoäc vaøo vuøng
ñòa lyù, loaïi ñaát, ñieàu kieän khí haäu, vaø thaûm thöïc vaät ôû töøng khu vöïc.

48
Naám ñoái khaùng coù theå kìm haõm söï sinh tröôûng, phaùt trieån cuûa naám gaây
beänh, giuùp caây hoài phuïc, sinh tröôûng vaø phaùt trieån, moät soá loaøi naám
ñoái khaùng ñaõ ñöôïc tìm thaáy: Penicillium axalicum. P. frequetans.
P. Vermiculata, P. nigricans, P. chregsogetum laø ñoái khaùng cuûa naám pythium
spp, phizoctotia solani, Sclerotium Cepivorum, Verticillium alboatrum (Martin vaø
coäng taùc vieân 1995). Naám Aspergillus niger ñoái khaùng vôùi naám Fusaium
sokeni, Rhizoctonia solani, Aeteraria alternata. Naám Aureobasidium, pollulans vaø
Kikuchii laø ñoái khaùng cuûa naám Diaporthe phaseolorum var. sojage
(Egurazdova et at, 1979).
Ñoái vôùi naám Trichoderma, cuõng laø moät trong nhöõng gioáng naám coù khaû
naêng öùc cheá moät soá naám gaây beänh khaùc nhö: Sclerotium rolfsii,
phytopthora, Fusarium Pythium, Rhizoctonia gaây beänh treân nhieàu loaøi caây
troàng: Caây hoï ñaäu, caây aên traùi, hoøa thaûo, caây coâng nghieäp vaø caây hoa
kieång.
2.3.3.1 HIEÄN TÖÔÏNG GIAO THOA

Hình 2.10 : naám ñoái khaùng

Trichoderma harzianum quaán quanh naám beänh
Rhizoctonia solani
Söï ñoái khaùng cuûa naám Trichoderma thoâng qua nhieàu cô cheá. Vaøo naêm
1932 Weinding ñaõ moâ taû hieän töôïng naám Trichoderma kyù sinh naám gaây
beänh vaø ñaët teân cho hieän töôïng ñoù laø” Giao thoa sôïi naám” (Cnyder, 1976).
Hieän töôïng giao thoa goàm ba giai ñoaïn nhö sau:
(1) Sôïi naám Trichoderma vaây quanh sôïi naám gaây beänh.

49
(2) Sau söï vaây quanh, sôïi naám Trichoderma thaét chaët laáy caùc sôïi naám gaây
beänh caây.
(3) Cuoái cuøng laø sôïi naám Trichoderma ñaâm xuyeân laøm thuûng lôùp teá baøo
cuûa naám gaây beänh, laøm cho chaát nguyeân sinh trong naám gaây beänh bò
phaân huûy vaø daãn ñeán naám beänh bò cheát.

Hình 2.11 : hình aûnh cuûa

Rhizoctonia solani döôùi kính hieån vi sau khi Trichoderma mycoparasitic ñöôïc
gôõ boû. Enxyme do Trichoderma mycoparasitic tieát ra laøm thuûng teá baøo
naám beänh caây
Sau naøy quan saùt döôùi kính hieån vi, hieän töôïng kyù sinh cuûa naám
Trichoderma ñöôïc moâ taû nhö sau: Taïi nhöõng ñieåm naám Trichoderma tieáp
xuùc vôùi naám gaây beänh ñaõ laøm cho naám gaây beänh teo laïi vaø cheát
(Dubey, 1995; Rousscu vaø coäng taùc vieân, 1996). Ngöôïc laïi ôû nhöõng ñieåm
khoâng coù söï tieáp xuùc cuûa naám Trichoderma vôùi naám gaây beänh vaãn cheát
thì caùc nhaø nghieân cöùu cho laø taùc ñoäng cuûa chaát khaùng sinh töø naám
Trichoderma sinh ra gaây ñoäc cho naám gaây beänh (Agrowcal vaø coäng taùc
vieân, 1979; Michrina vaø coäng taùc vieân 1996).

2.3.3.2 HOAÏT ÑOÄNG TIEÁT ENZYME

1. Heä enzyme thuûy phaân chitin
Chitin laø 1 trong nhöõng polymer phong phuù nhaát trong sinh hoïc, enzyme
phaân giaûi chitin ñöôïc tìm thaáy ôû taát caû moïi giôùi : nguyeân sinh, vi khuaån
,naám, thöïc vaät, ñoäng vaät coù xöông soáng vaø khoâng xöông soáng keå caû con

50
ngöôøi. Söï thuûy phaân chitin baèng enzyme coù lieân quan ñeán raát nhieàu quaù
trình sinh hoïc nhö : söï töï phaân giaûi, söï taïo hình, dinh döôõng. Theâm vaøo ñoù,
söï vi kyù sinh ñoùng vai troø quan troïng trong moái quan heä giöõa naám vaø caùc
sinh vaät khaùc.
Chitinase xuùc taùc söï phaân caét giöõa noái C1 vaø C4 cuûa 2 ñôn vò N-
acetyl-ß-D-glucosamin (GlcNAc) lieàn nhau. Chuùng ñöôïc chia ra laøm 3 nhoùm :
1,4-ß-N-acetylglucosaminidase, coù theå caét chitin ôû daïng exo thaønh nhöõng ñôn
phaân GlcNAc, endochitinase, thöôøng caét ôû nhöõng vò trí beân trong doïc theo
sôïi chitin vaø exochitinase hay citobiosidase ( Sahai vaø Manocha, 1993). Theo
Harman vaø caùc coäng söï (1993) thì exochitinase hay chitobiosidase chæ cho ra
caùc ñôn vò diacetylchitobiose theo con ñöôøng khoâng taïo caùc phaân töû
saccharide ñôn hay ña.
Ngöôøi ta ñaõ tinh cheá ñöôïc raát nhieàu enzyme chitinase, trong ñoù phoå
bieán nhaát laø endochitinase coù kích thöôùc laø 42 kDa, sau ñoù laø N-acetyl-ß-D-
glucosaminidase coù kích thöôùc 70-73 kDa. Ngoaøi ra coøn coù endochitinase37
kDa vaø 33 kDa (Cruz vaø coäng söï, 1992), chitobiosidase 40 kDa ( enzyme naøy
coù theà hoaït ñoäng 1 mình hay keát hôïp vôùi enzyme endochitinase 42 kDa )
(Harman vaø caùc coäng söï 1993), enxochitinase 28 kDa ( Deane vaø coäng söï,
1998) vaø N-acetyl-ß-D-glucosaminidase 102 kDa coù vai tor2 duy nhaát trong vieäc
gaây ra söï bieàu hieän cuûa caùc enzyme thuûy phaân chitin khaùc nhöng chöa tinh
cheá ñöôïc (Haran vaø coäng söï, 1995).
Hoaït ñoäng khaùng naám cuûa chitinase ñöôïc taêng cöôøng bôûi söï trôï löïc
cuûa khaùng sinh. Enzyme chitinase cuûa Trichoderma ñöôïc xem laø enzyme coù
hoaït tính khaùng khuaån maïnh nhaát. Hoaït ñoäng cuûa chitinase phoái hôïp maïnh
meõ nôùi caùc enzyme chitinase vaø caùc hôïp chaát coù lieân quan ñeán vieäc
kieåm soaùt sinh hoïc nhö khaùng sinh. Söï phoái hôïp vôùi caùc enzyme phaân
giaûi chitin vaø glucan khaùc ñaõ daãn ñeán söï taêng cöôøng lyø laï cuûa hoaït
ñoäng thuûy phaân vaø öùc cheá ngay caû trong caùc tröôøng hôïp caùc enzyme
naøy coù hoaït tính thaáp hay khoâng coù hoaït tính khi chuùng ñöôïc söû duïng
rieâng leû (de la Cruz et al., 1992; Lorito et al.,1993; 1994 a,b, 1996 c). tuy nhieân
quan troïng hôn nöõa laø khaû naêng chitinase laøm taêng hieäu quaû khaùng naám

51
cuûa caùc hôïp chaát khoâng coù baûn chaát enzyme hay caùc vi sinh vaät khaùc
Lorito et al.,1993;1994 b).Chaúng haïn, Lorito vaø caùc coäng söï ñaõ cho thaáy söï
phoái hôïp hoaït ñoäng giöõa caùc enzyme thuûy phaân chitin vôùi caùc hôïp chaát
töï nhieân cuõng nhö toång hôïp coù aûnh höôûng leân maøng teá baøo.
2. Heä enzyme thuûy phaân cellulose
Cellulose laø chaát truøng hôïp cuûa ß-1,4-glucan ñöôïc söû duïng nhö 1
nguoàn naêng löôïng bôûi raát nhieàu vi sinh vaät tieát ra cellulase. Heä enzyme
thuûy phaân cellulose cuûa Trichoderma bao goàm 3 lôùp enzyme : enzyme thuûy
giaûi 1,4 –ß-D-glucan, caét caùc sôïi cellulose thaønh caùc ñôn vò cellobiose; endo-
1,4-D-glucanase,caét caùc noái glucoside vaø 1,4-ß-D-glucosidase phaân caét caùc
cello-oligosaccharide ñeå taïo glucose. T.reesei RUT C30 ñöôïc bieát laø chuûng coù
khaû naêng taïo cellulase maïnh nhaát vaø heä enzyme cellulase cuûa noù cuõng
maïnh nhaát. Coù söï phoái hôïp cuûa ít nhaát laø 2 enzyme cellobiohydrolase, 2
enzyme endoglucanase vaø 1 enzyme ß-glucosidase trong quaù trình thuûy phaân
cellulose ( Hui et at. 2001 ). T.harzianum T3 cuõng laù 1 chuûng raát hieäu quaû khi
söû duïng ñeå kieåm soaùt ñoái vôùi Pithium sp., chuûng naøy ñöôïc bieát cuõng taïo
ra raát nhieàu loaïi enzyme cellulase.
Beân caïnh söï taùc ñoäng qua laïi trong quaàn theå giöõa naám ñoái khaùng
vaø naám beänh, naám Trichoderma spp. coøn coù taùc ñoäng tröïc tieáp leän söï
phaùt trieån cuûa caây troàng, do trong hoaït ñoäng soáng, naám naøy saûn sinh ra
caùc men phaân huûy glucose, cellulose. Nhôø caùc men naøy maø caùc chaát höõu
cô coù trong ñaát ñöôïc phaân huûy nhanh hôn, laøm taêng chaát dinh döôõng döôùi
daïng deã haáp thuï cho caây troàng, taïo ñieàu kieän cho caây troàng sinh tröôûng
vaø phaùt trieån toát.

3. Caùc hôïp chaát khaùng naám töø Trichoderma spp.

Theo Dennis vaø Webster, T.viride vaø T.polysporum coù khaû naêng tieát
ñoäc toá trichodermin, T.hamatum taïo ra caùc polypeptide coù baûn chaát khaùng
sinh.
Okuda cho raèng nhieàu loaøi Trichoderma tieát isonitrite coù baûn chaát khaùng
sinh.

52
 Trichozianine laø khaùng sinh peptaibol coù hoaït tính khaùng naám ñöôïc
phaùt hieän nhieàu ôû loaøi T. harzianum. Trichozianine B (TB) laø khaùng sinh
coù baûn chaát acid, trichozianine A (TA) laø khaùng sinh trung hoøa. Rebuffat S
vaø Hajji M ñaõ taùch chieát vaø xaùc ñònh ñöôïc trình töï acid amin cuûa 7 loaïi TB
chính, Hennig P, Davoust D, Bodo B cuõng taùch chieát ñöôïc 9 loaïi TA.
Trichozianine keát hôïp vôùi nhöõng enzyme thuûy phaân vaùch trong quaù trình
öùc cheá söï naûy maàm vaø keùo daøi tô naám trong quaù trình kyù sinh naám.
Trichothecene töø T.harzianum coù hoaït tính khaùng naám thaáp nhaát.
Trichotoxin A laø khaùng sinh thuoäc nhoùm peptaibol ñöôïc taùch chieát töø
T.viride
Viridin laø 1 protein khaùng naám coù kích thöôùc 65 kDa ñöôïc taùch chieát töø
T.viride
Ergokonin A laø 1 chaát coù hoaït tính khaùng naám coù khaû naêng öùc cheá söï
sinh toång hôïp glucan ñöôïc taùch chieát töø T. longibrachiatum
1 loaïi trichothecene môùi ñöôïc taùch chieát töø T.harzianum laø harzianum
A coù khaû naêng khaùng naám ôû noàng ñoä 100µg/ml.
Harzianin HA V saturnisporin SA IV laø 2 peptide thuoäc nhoùm peptaibol
chöùa - aminoisobutyric coù khaû naêng bieán ñoåi tính chaát maøng ñöôïc tach
chieát töø nhieàu loaøi Trichoderma.Tricholin laø protein baát hoaït ribosome do
T.viride tieát ra chuùng laøm giaûm söï hình thaønh chuoãi polysome. ( Thanh
Tuyeàn )
2.3.4 ÑIEÀU KIEÄN NUOÂI CAÁY NAÁM TRICHODERMA SPP.
2.3.4.1 Nhieät ñoä
Trichoderma spp. phaùt trieån ôû vuøng nhieät ñoä khaù roäng 15-350C
 15-200C : Trichoderma spp. phaùt trieån chaäm , hình thaùi ít baøo töû, thôøi
gian hình thaønh baøo töû chaäm.
 25-300C : Trichoderma spp. sinh tröôûng phaùt trieån nhanh hôn, löôïng
baøo töû nhieàu, thôøi gian taïo baøo töû sôùm.
 350C : phaùt trieån yeáu, khaû naêng sinh baøo töû yeáu.
2.3.4.2 Aùnh saùng
 Chieáu saùng lieân tuïc : phaùt trieån hanh, maät ñoä thöa, baøo töû ít.

53
  Toái lieân tuïc : sôïi naám phaùt trieån chaäm, maät ñoä thöa, sôïi naám chöa
hình thaønh xong sau ñoù hình thaønh theo töøng ñôït raát roõ.
 Saùng toái xem keõ : sôïi naám hình thaønh nhieàu ( chæ sau 2 ngaøy ), maät
ñoä daøy, xuaát hieän nhieàu baøo töû.
( Höõu Phöôùc )
2.3.5 CAÙC DAÏNG THUOÁC CUÛA CHEÁ PHAÅM
TRICHODERMA SPP. TRÖØ NAÁM BEÄNH
Vôùi söï ra ñôøi cuûa thuoác tröø saâu sinh hoïc, vieäc oâ nhieãm vaø thay
ñoåi moâi tröôøng ñaõ ñöôïc caûi thieän. Caùc cheá phaåm sinh hoïc coù ñoä ñoäc
cao ñoái vôùi caùc loaïi gaây haïi cho caây troàng vaø an toaøn ñoái vôi nhöõng
loaøi khaùc keå caû con ngöôøi, hieäu quaû söû duïng cao neân ñöôïc öùng duïng
raát nhieàu trong noâng nghieäp.
Trong ñoù cheá phaåm sinh hoïc Trichoderma spp. ñöôïc chuù yù nhieàu
nhaát vì hieäu quaû cao vaø nhieàu coâng duïng ñaõ trôû thaønh ñoái töôïng nhieân
cöùu vaø saûn xuaát cuûa nhieàu nôi nhö tröôøng ñaïi hoïc, vieän nghieân cöùu,
trung taâm khoa hoïc, coâng ty …. Ñeå ñaùp öùng yeâu caàu böùc thieát cuûa nhaø
noâng vaø ngöôøi troàng. Caùc nôi saûn xuaát cheá phaåm Trichoderma spp. ñöôïc
trình baøy ôû baûng 2.4.
Baûng 2.4 : Caùc nôi saûn xuaát cheá phaåm Trichoderma spp.
tröø naám beänh haïi caây troàng.
Teân Daïng
Nôi saûn
saûn thuoá Thaønh phaàn Coâng duïng
xuaát
phaåm c
NOLAT Daïng Baøo töû Taùc duïng chính : tieâu dieät
Coâng ty RI boät Trichoderma vaø khoáng cheá caùc loaïi
TNHH spp. naám beänh haïi caây troàng.
coâng Taùc duïng phuï : taïo ñieàu
ngheä kieän toát cho vi sinh vaät coá
Noâng ñònh ñaïm phaùt trieån trong
Laâm ñaát, kích thích söï taêng
tröôûng vaø phuïc hoài boä reã,

54
 ñoàng thôøi coù khaû naêng
phaân giaûi caùc chaát trong
caùc pheá thaûi höõu cô thaønh
caùc ñôn chaát dinh döôõng…
NOLAT Daïng Baøo töû Taùc duïng chính : coù khaû
RI W boät Trichoderma naêng tieâu dieät vaø khoáng
spp. cheá caùc loaïi naám gaây
beänh haïi caây troàng
Taùc duïng phuï : taïo ñieàu
kieän toát cho vi sinh vaät coá
ñònh ñaïm phaùt trieån trong
ñaát, kích thích söï taêng
tröôûng vaø phuïc hoài boä reã,
ñoàng thôøi coù khaû naêng
phaân giaûi caùc chaát trong
caùc pheá thaûi höõu cô thaønh
caùc ñôn chaát dinh döôõng,
taïo ñieàu kieän cho caây troàng
haáp thu deã daøng, ñaát tôi
xoáp hôn, taêng haøm löôïng
chaát muøn vaø maät ñoä coân
truøng coù ích, giöõ ñöôïc ñoä
phì cuûa ñaát…
NOLAB Daïng Vi khuaån Taïo ñieàu kieän toát cho vi sinh
A nöôùc phaân giaûi vaät coù ích phaùt trieån trong
laân, coá ñònh ñaát, kích thích söï taêng
nitô, phaân tröôûng vaø phuïc hoài boä reã,
giaûi cellulose ñoàng thôøi coù khaê naêng
phaân giaûi caùc chaát xô,
chitin, hemicellulose, phosphor
voâ cô, höõu cô trong ñaát,
phaân höõu cô thaønh caùc ñôn

55
 chaát dinh döôõng taïo ñieàu
kieän cho caây troàng haáp thu
deã daøng….
NOLAS Daïng Vi khuaån UÛ phaân gia suùc, gia caàm,
UB nöôùc Bacillus sp. Vi xaùc baõ thöïc vaät raùc thaûi
naám höõu cô coù taùc duïng laøm
Trichoderma maát muøi hoâi nhanh sau 10
spp., xaï ngaøy, laøm phaân gia suùc, gia
khuaån caàm, xaùc baõ thöïc vaät mau
Streptomyces hoai muïc sau 1 thaùng,
spp. Cheá phaåm taïo ñieàu kieän
toát cho vi sinh vaät coù ích
phaùt trieån trong ñaát, kích
thích söï taêng tröôûng vaø
phuïc hoài boä reã, ñoàng thôøi
coù khaê naêng phaân giaû caùc
chaát xô, chitin, hemicellulose,
phosphor voâ cô, höõu cô trong
ñaát, phaân höõu cô thaønh caùc
ñôn chaát dinh döôõng taïo
ñieàu kieän cho caây troàng
haáp thu deã daøng.
Trung BIMA Daïng Caùc chuûng Taùc duïng chính : tieâu dieät,
Taâm nöôùc naám khoáng cheá vaø ngaên ngöøa
Coâng Trichoderma caùc loaïi naám gaây beänh haïi
Ngheä Sinh spp. 5.106 caây troàâng
Hoïc baøo töû/g Taùc duïng phuï :taïo ñieàu
TP.HCM Höõu cô 50%, kieän toát cho vi sinh vaät coá
ñoä aåm 30% ñònh ñaïm phaùt trieån soáng
( 176, hai trong ñaát troàng. Kích thích
baø Tröng, taêng tröôûng vaø phuïc hoài
Q.1, boä reã caây troàng. Phaân giaûi

56
tp.HCM ) chaát xô, chitin, lignin, pectin…
trong pheá thaûi höõu cô thaønh
caùc ñôn chaát dinh döôõng
giuùp caây haáp thu deã daøng,
ñaát xoáp hôn, nhieàu muøn,
taêng coân truøng coù ích, giöõ
ñoä phì cuûa ñaát.
Vieän TRI- Daïng Trichoderma Taùc duïng chính :tieâu dieät,
nghieân CAB boät spp., caùc khoáng cheá vaø ngaên ngöøa
cöùu enzyme thuûy caùc loaïi naám beänh haïi caây
Coâng phaân nhö troàâng
Ngheä Sinh cellulase, Taùc duïng phuï : taïo ñieàu
Hoïc vaø chitinase, kieän toát cho vi sinh vaät coá
Moâi xylanase, ñònh ñaïm phaùt trieån soáng
Tröôøng- hemicellulase, trong ñaát troàng. Kích thích
ÑH Noâng taêng tröôûng vaø phuïc hoài
Laâm boä reã caây troàng. Phaân giaûi
TP.HCM chaát xô, chitin, lignin, pectin…
(tröôøng trong pheá thaûi höõu cô thaønh
ÑH Noâng caùc ñôn chaát dinh döôõng
Laâm giuùp caây haáp thu deã daøng.
TP.HCM, Keát hôïp vôùi phaân höõu cô
KP6,P.Linh ñeå caûi taïo ñaát xoáp hôn,
Trung, Q. nhieàu muøn, taêng coân truøng
Thuû Ñöùc, coù ích, giöõ ñoä phì cuûa ñaát.
tp.HCM)
Coâng ty Tam Daïng Xaï khuaån Taùc duïng chính :Ñoái
TNHH noâng boät MB, M31, khaùng naám khuaån soáng
Tam Trichode Trichoderma trong vuøng reã, gaây beänh
Noâng rma konigii. Caùc haïi caây.
(D7 Khu chuûng naám Taùc duïng phuï : Phaân giaûi
DC Hoøa Trichoderma chaát höõu cô thaønh chaát

57
An, Bieân spp. muøn.
Hoøa,
Ñoàng Nai )
Coâng ty Cheá Daïng Caùc chuûng Taêng cöôøng heä vi sinh vaät
TNHH phaåm vi boät naám coù ích cho ñaát.Phuïc hoài vaø

Ñieàn sinh Trichoderma baûo veä boä reã caây troàng.

Trang Trichode spp. Phaân giaûi nhanh caùc chaát

rma höõu cô, cung caáp dinh döôõng
( 41
cho caây.
ñöôøng
Taêng söùc ñeà khaùng cho
soá 1-KP1-
caây troàng choáng laïi caùc vi
P.Caùt
sinh vaät haïi.
Laùi-Q.2-
TP.HCM )

CHÖÔNG III
THÖÏC NGHIEÄM

58
3.1. Muïc ñích
 Khaûo saùt hoaït tính ñoái khaùng cuûa Trichoderma spp. gioáng goác
 Saûn xuaát baøo töû baèng phöông phaùp leân men theå raén
 Khaûo saùt hoaït tính ñoái khaùng cuûa baûo töû Trichoderma saûn xuaát
baèng phöông phaùp leân men theå raén

3.2 Vaät lieäu vaø phöông phaùp

3.2.1 Vaät lieäu
3.2.1.1 Caùc chuûng vi sinh vaät duøng trong nghieân cöùu
3.2.1.1.1 Caùc chuûng naám moác Trichoderma
@ Trichoderma harzianum
@ Trichoderma reesei
3.2.1.1.2 Caùc chuûng naám beänh caây
@ Fusarium spp.
@ Phytophthora sp.
Caùc chuûng naám do vieän sinh hoïc nhieät ñôùi cung caáp
3.2.1.2 Duïng cuï vaø thieát bò
3.2.1.2.1 Duïng cuï
Caùc duïng cuï thuûy tinh thöôøng söû duïng trong phaân tích cuûa phoøng thí
nghieäm
3.2.1.2.2 Thieát bò

59
Noài haáp Tommy-SS-325-, Nhaät Baûn
Tuû saáy Binder, Ñöùc
Tuû caáy Telstar AV30/70
Tuû aám
3.2.1.3 Moâi tröôøng nuoâi caáy
3.2.1.3.1 Moâi tröôøng nuoâi caáy naám beänh, Trichoderma vaø khaûo saùt
khaû naêng ñoái khaùng giöõa naám Trichoderma vôùi naám gaây beänh : moâi
tröôøng PGA ( Potatoes Giucose Agar )
a. Thaønh phaàn moâi tröôøng
Khoai taây 200g
Glucose 20g
Agar 20g
Nöôùc caát 1000ml
b. Caùch tieán haønh
Khoai taây goït voû, caét nhoû, naáu chín. Chieát dòch khoai taây vaø loïc
boû tinh boät. Sau ñoù cho glucose vaøo dòch khoai taây töø töø vaø khuaáy lieân
tuïc treân beáp cho mau tan, sau ñoù cho agar vaøo vaø tieáp tuïc khuaáy. Khöû
truøng ôû 1210C trong 15 phuùt.
3.2.1.3.2 Moâi tröôøng khaûo saùt khaû naêng ñoái khaùng giöõa cheá phaåm
Trichoderma vaø naám beänh
a. Thaønh phaàn moâi tröôøng
Giaù ñoã 200g
Saccharose 30g
Pepton 2g
MgSO4 0.5g
KH2PO4 1g
Nöôùc caát 1000ml
Agar 20g
pH 5-5.5
b. Caùch tieán haønh

60
 Giaù ñoã röûa saïch, naáu trong nöôùc caát 30 phuùt, loïc laát nöôùc. Cho
saccharose vaø caùc thaønh phaàn khaùc vaøo vaø khuaáy ñeàu treân beáp cho tan
heát. Tieáp tuïc cho agar vaøo khuaáy ñeàu. Ñem khöû truøng ôû 1210C trong 15
phuùt.
3.2.1.3.3 Khoaùng Crapek
NaNO3 3.5g
K2HPO4 1.5g
MgSO4.7H20 0.5g
FeSO4 0.01g
Saccharose 30g
KCI 0.5g
Nöôùc caát 1000 ml
3.2.1.3.4 Moâi tröôøng leân men xoáp
(thaønh phaàn cho 1 bình moâi tröôøng leân men xoáp )
caùm gaïo 10g
traáu 5g
caùm mì 5g
khoaùng Crapek 10ml
ñoä aåm 55%
haáp khöû truøng ôû 1210C trong 15 phuùt
3.2.1.3.5 moâi tröôøng nhaân gioáng
a.thaønh phaàn moâi tröôøng
Thoùc 20g
Khoaùng crapek 20ml
Ñoä aåm 55%
haáp khöû truøng ôû 1210C trong 15 phuùt
b.caùch tieán haønh
Cho thoùc vaøo bình tam giaùc 250 ml, theâm khoaùng crapek vaøo vaø ñem haáp
khöû truøng ôû 1210C trong 15 phuùt. Sau ñoù caáy Trichoderma vaøo vaø nuoâi ôû
nhieät ñoä 30-320C trong 5-7 ngaøy.

61
3.2.2 PHƯƠNG PHÁP

3.2.2.1 KHAÛO SAÙT KHAÛ NAÊNG ÑOÁI KHAÙNG CUÛA NAÁM

TRICHODERMA SPP. GIOÁNG GOÁC VÔÙI NAÁM BEÄNH

a. Nguyeân taéc

Taùc ñoäng ñoái khaùng cuûa Trichoderma spp. vôùi taùc nhaân gaây beänh nhôø cô
cheá caïnh tranh dinh döôõng, cô cheá kyù sinh hay taïo chaát khaùng sinh do
chuùng tieát ra trong quaù trình sinh tröôûng vaø phaùt trieån.

b. Caùch tieán haønh

Chuaån bò moâi tröôøng PGA ñaõ haáp khöû truøng roài ñoà vaøo caùc ñóa
petri voâ truøng coù kích thöôùc baèng nhau. Caáy ñieåm naám Trichoderma spp.
leân thaïch ñóa petri, sau ñoù caùch khoaûng 3 cm caáy ñieåm naám beänh leân ñóa
vöøa caáy Trichoderma spp. Uû ôû nhieät ñoä phoøng trong 8 ngaøy, quan saùt
ghi nhaän söï phaùt trieån veà kích thöôùc ( ñöôøng kính khuaån laïc, thôøi gian
tieáp xuùc, öùc cheá). Moãi thí nghieäm laëp laïi 3 laàn, vaø soá lieäu keát quaû
cuoái cuøng laø trung bình coäng cuûa 3 laàn, theo coâng thöùc :

KT = ( a+b+c)/3

Trong ñoù : KT kích thöôùc ñöôøng kính khuaån laïc trung bình.

a,b,c : ñöôøng kính khuaån laïc cuûa 3 laàn thí nghieäm

3 cm

Sô ñoà 3.1 : thöïc hieän tieán haønh ñoái khaùng tröïc tieáp
c. Boá trí thí nghieäm
ÑOÁI CHÖÙNG ÑOÁI KHAÙNG
Fusarium spp. T. harzianum – Fusarium spp.

62
 Phytophthora sp. T. harzianum – Phytophthora sp.
T. ressei – Fusarium spp.
T. ressei – Phytophthora sp.

3.2.2.2 phöông phaùp leân men xoáp

a. Sô ñoà quy trình coâng ngheä
oáng gioáng

Moâi tröôøng nhaân gioáng
( trong bình tam giaùc )

Moâi tröôøng leân men
( coù boå sung moâi tröôøng xoáp,
nuoâi 5-8 ngaøy, nhieät ñoä 29-32 0C )

Saáy khoâ
( ôû 50-600C )

Xay mòn, raây

Cheá phaåm Trichoderma spp. daïng boät

Thuyeát minh :
Caùc chuûng cuûa gioáng naám Trichoderma spp. töø oáng gioáng ñöôïc caáy
vaøo caùc bình coù moâi tröôøng nhaân gioáng ñaõ voâ truøng, sau ñoù ñem
ñi nuoâi ôû nhieät ñoä 30-32 0C cho ñeán khi naám leân traéng ñeàu. Sau ñoù
chuyeån gioáng töø caùc bình nhaân gioáng vaøo caùc bình leân men coù
saün moâi tröôøng voâ truøng roài ñem nuoâi töø 5-8 ngaøy, ôû nhieät ñoä
30-32 0C cho ñeán khi baøo töû leân traéng ñeàu khaép bình. Roài ñem ñi

63
 phôi hay saáy khoâ, xay nhuyeãn vaø raây ñeå thu cheá phaåm vaø baûo
quaûn.
Tieán haønh khaûo saùt khaû naêng ñoái khaùng cuûa cheá phaåm
Trichoderma spp. vôùi caùc chuûng naám gaây beänh caây troàng.

Hình 3.1 : phöông phaùp leân men xoáp

3.2.2.3 Khaûo saùt khaû naêng ñoái khaùng cuûa cheá phaåm
Trichoderma spp. ñoái vôùi naám beänh caây troàng
1. nguyeân taéc
Leân men xoáp thu nhaän cheá phaåm daïng baøo töû ñính coù khaû naêng choáng
laïi caùc loaïi naám beänh haïi caây troàng. Sau ñoù thöû nghieäm khaû naêng
choáng caùc loaïi naám beänh treân moâi tröôøng toát nhaát.
2. caùch tieán haønh
Chuaån bò moâi tröôøng ñoái khaùng ( thaïch giaù ), haáp khöû truøng 1210C trong
15 phuùt, ñeå nguoäi 50-600C roài ñoå 20 ml moâi tröôøng treân vaøo moåi ñóa petri
voâ truøng coù kích thöôùc baèng nhau.
Caùc ñóa ñoái chöùng ñöôïc caáy 1 ñieåm ôõ giöõa ñóa petri vôùi chuûng naám
beänh.
Caùc ñóa thí nghieäm : naám beänh ñöôïc caáy 1 chaám ôû giöõa ñóa petri. Sau 1
ngaøy, laáy cheá phaåm Trichoderma spp. raéc ñeàu xung quanh naám beänh, caùch
naám beänh khoaûng 0.5 cm.
Caùc ñóa ñoái chöùng vaø thí nghieäm ñöôïc nuoâi ôû 300C. caùch 2 ngaøy laáy ra
quan saùt vaø ño döôøng kính khuaån laïc naám beänh.

64
Sô ñoà 3.2 : khaûo saùt söï öùc cheá cuûa cheá phaåm ñoái vôùi naám beänh

3.3. KEÁT QUAÛ VAØ BIEÄN LUAÄN

3.3.1. KHAÛO SAÙT KHAÛ NAÊNG ÑOÁI KHAÙNG CUÛA NAÁM

TRICHODERMA SPP. VÔÙI NAÁM BEÄNH CAÂY TROÀNG
Trichoderma dieät naám beänh baèng cô cheá caïnh tranh dinh döôõng, cô cheá kyù
sinh cuûa noù treân naám beänh vaø khaû naêng tieát ra 1 soá chaát khaùng sinh öùc
cheá söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa naám beänh. Loaïi Trichoderma ñöôïc
söû duïng trong phoøng thí nghieäm ñoái khaùng laø T.harzianum vaø T.reesei vôùi
2 ñoái töôïng naám beänh laø Fusarium spp. Vaø Phytophthora sp.

3.3.1.1 Khaû naêng ñoái khaùng cuûa naám T.harzianum

Thí nghiệm ñoái khaùng thöïc trieáp cuûa T. harzianum vôùi naám beänh Fusarium
được trình bày trong hình 5.1, 5.2.

Hình 3.2 : söï öùc cheá cuûa chuûng T.harzianum ñoái vôùi naám Fusarium

Ngaø
Ñoái chöùng Thí nghieäm
y

65
4

Hình 3.3 : söï öùc cheá cuûa chuûng T.harzianum ñoái vôùi naám
Phytophthora

Ngaø
Ñoái chöùng Thí nghieäm
y

66
 4

Trong thí nghieäm treân naám beänh vaø Tricho derma harzianum ñöôïc caáy chung
trong 1 ñóa petri.

Neáu Trichoderma coù hoaït tính ñoái khaùng vôùi naám beänh thì söï phaùt trieån
cuûa naám beänh seõ bò haïn cheá , theå hieän qua ñöôøng kính khuaån laïc naám
beänh.

Ñöôøng kính khuaån laïc naám beänh phaùt trieån trong thôøi gian caáy chung vôùi
Trichoderma spp. ñöôïc trình baøy trong baûng 5.1

67
Keát quaû cho thaáy T.harzianum coù khaû naêng ñoái khaùng Fusarium toát hôn,
theå hieän qua ñöôøng kính khuaån laïc naám beänh Fusarium ñaõ nhoû daàn,
khoâng taêng theâm.

3.3.1.2 Khaû naêng ñoái khaùng cuûa T.reesei

Hình 3.4, 3.5 vaø baûng 3.1 trình baøy keát quaû thí nghieäm ñoái khaùng cuûa
T.reesei vaø 2 naám beänh Fusarium vaø Phytophthora

Hình 3.4 : söï öùc cheá cuûa chuûng T.reesei ñoái vôùi naám
Phytophthora

Ngaø
Ñoái chöùng Thí nghieäm
y

68
4

Hình 3.5 : söï öùc cheá cuûa chuûng T.reesei ñoái vôùi naám Fusarium

Ngaø
Ñoái chöùng Thí nghieäm
y

69
4

Baûng 3.1 : ñöôøng kính khuaån laïc naám beänh khi coù Trichoderma
spp.

Naám Ngaø
Ñöôøng kính khuaån laïc naám beänh ( mm )
Trichoder y
ma nuoâi Fusarium Phytophthora
Ñoái chöùng Thí nghieäm Ñoái chöùng Thí nghieäm
T. 2 23 12 40 40
Tieáp xuùc Tieáp xuùc
harzianu
m
4 50 14 Moïc 2/3 ñóa 60
Bò vaây kín, Bò vaây kín

70
 Kyù sinh Kyù sinh
13 55
6 85 Moïc
Bò vaây kín, Bò vaây kín,
Kín ñóa
Kyù sinh Kyù sinh
13 55
8 Moïc Moïc
Bò vaây kín, Bò vaây kín,
kín ñóa kín ñóa
Kyù sinh Kyù sinh

2 23 9 40 40
Tieáp xuùc Chöa t. xuùc

4 50 10 Moïc 2/3 ñóa 1/2 ñóa thaïch

T. Bò vaây kín, Bò kyù sinh
Kyù sinh
reesei
6 85 Bò vaây kín, Moïc Bò kyù sinh.
Kyù sinh Kín ñóa Thöa daàn
8 Moïc Bò vaây kín, Moïc Bò kyù sinh.
Kín ñóa Kyù sinh Kín ñóa Thöa daàn

Keát quaû cho thaáy so vôùi ñoái chöùng ( khoâng caáy Trichoderma spp.) ñöôøng
kính khuaån laïc naám beänh treân ñóa thí nghieäm khoâng taêng, chöùng toû khaû
naêng ñoái khaùng cuûa Trichoderma ñoái vôùi naám beänh ñaït hieäu quaû cao,
naám beänh bò öùc cheá do khaû naêng tieát enzyme ( peptaibol, chitinase..) phaù
huûy teá baøo naám beänh.

A. NAÁM BEÄNH PHYTOPHTHORA SP.

Ngaøy ñaàu tieân naám beänh Phytophthora chöa tieáp xuùc vôùi naám
Trichoderma, ñeán ngaøy thöù 2 thì naám beänh ñaõ tieáp xuùc vôùi Trichoderma,
tuøy theo caùc chuûng naám ñoái khaùng khaùc nhau maø naám beänh tieáp xuùc
nhieàu hay ít, nhö vôùi T. reesei thì naám beänh tieáp xuùc ít hôn vaø chaäm hôn so
vôùi T. harzianum.

71
 Naám Phytophthora phaùt trieån khaù nhanh, moïc ôû phaàn thaïch maø
Trichoderma khoâng moïc. Sang ngaøy thöù 4 thì Phytophthora bò Trichoderma
vaây kín vaø kyù sinh laøm naám beänh thu nhoû laïi, thöa daàn, tô naám luïi daàn,
laø tröôøng hôïp khaûo saùt vôùi T. harzianum.
Coøn vôùi T. reesei thì naám beänh ít bò öùc cheá hôn nhöng cuõng bò thu
nhoû laïi, kyù sinh vaø thöa daàn, nhaát laø ôû phía coù söï hieän dieän cuûa
Trichoderma. Nhöõng ngaøy tieáp theo thì Phytophthora bò kyù sinh nhieàu hôn vaø
thöa hôn, daàn daàn bò tieâu dieät.

B. NAÁM BEÄNH FUSARIUM SPP.

Ngaøy ñaàu tieân naám beänh chöa tieáp xuùc vôùi naám Trichoderma, ñeán
ngaøy thöù 2 thì Trichoderma ñaõ tieáp xuùc vôùi 1/2 naám beänh. T. harzianum
phaùt trieån nhanh hôn T. reesei. Ngaøy thöù 4 naám beänh bò bao quanh vaø bò
Trichoderma kyù sinh, moïc daàn leân treân. nhöõng ngaøy tieáp theo naám
Fusarium bò naám Trichoderma öùc cheá neân nhoû daàn, thöa hôn, tô naám luïi
daàn vaø bò kyù sinh nhieàu hôn.

So vôùi naám Phytophthora thì Fusarium phaùt trieån chaäm hôn , quaù trình
ñoái khaùng dieãn ra theo trình töï sau : ñaàu tieân laø caïnh tranh, Trichoderma seõ
caïnh tranh chaát dinh döôõng treân moâi tröôøng thaïch. Tieáp theo laø kyù sinh,
Trichoderma seõ xaâm

nhaäp vaøo naám beänh, phaùt trieån vaø kyù sinh treân naám beänh vaø cuoái
cuøng naám beänh bò tieâu dieät. Trong 2 tröôøng hôïp thì ôû Fusarium,
Trichoderma ít phaûi caïnh tranh hôn laø ôû Phytophthora.

3.3.2 KHAÛO SAÙT KHAÛ NAÊNG ÑOÁI KHAÙNG GIÖÕA CHEÁ

PHAÅM TRICHODERMA VAØ NAÁM BEÄNH CAÂY.

72
 Baèng phöông phaùp leân men xoáp trong moâi tröôøng coù thaønh phaàn laø
caùm vaø traáu, thu nhaän cheá phaåm vaø thöïc hieän thí nghieäm khaûo saùt khaû
naêng ñoái khaùng cuûa cheá phaåm Trichoderma harzianum, Trichoderma reesei
vaø 2 naám beänh Fusarium vaø Phytophthora

3.3.2.1 khaû naêng ñoái khaùng cuûa cheá phaåm T. harzianum

Keát quaû thí nghieäm saùt khaû naêng ñoái khaùng cuûa T.harzianum vôùi
Fusarium vaø Phytophthora ñöôïc trình baøy ôû hình 3.6, 3.7 vaø baûng 3.2

Hình 3.6: söï öùc cheá cuûa cheá phaåm T. harzianum ñoái vôùi Fusarium
Ngaøy
Ñoái chöùng Thí nghieäm
nuoâi

73
 6

Hình 3.7 : söï öùc cheá cuûa cheá phaåm T. harzianum ñoái vôùi
Phytophthora
Ngaøy
Ñoái chöùng Thí nghieäm
nuoâi

74
 6

Trong thí nghieäm treân naám beänh vaø cheá phaåm Trichoderma harzianum ñöôïc
caáy chung trong 1 ñóa petri. Neáu cheá phaåm Trichoderma coù hoaït tính ñoái
khaùng vôùi naám beänh thì söï phaùt trieån cuûa naám beänh seõ bò haïn cheá , theå
hieän qua ñöôøng kính khuaån laïc naám beänh.

Ñöôøng kính khuaån laïc naám beänh phaùt trieån trong thôøi gian caáy chung vôùi
Trichoderma spp. ñöôïc trình baøy trong baûng 3.2

Keát quaû cho thaáy T.harzianum coù khaû naêng ñoái khaùng Fusarium toát hôn,
theå hieän qua ñöôøng kính khuaån laïc naám beänh Fusarium khoâng taêng theâm.

3.3.2.2 Khaû naêng ñoái khaùng cuûa cheá phaåm T. reesei

Keát quaû thí nghieäm khaûo saùt khaû naêng ñoái khaùng cuûa T.reesei vôùi
Fusarium vaø Phytophthora ñöôïc trình baøy ôû hình 3.8, 3.9 vaø baûng 3.2

75
Hình 3.8 : söï öùc cheá cuûa cheá phaåm T. reesei ñoái vôùi Fusarium
Ngaøy
Ñoái chöùng Thí nghieäm
nuoâi

76
 6

Hình 3.9 : söï öùc cheá cuûa cheá phaåm T. reesei ñoái vôùi Phytophthora
Ngaøy
Ñoái chöùng Thí nghieäm
nuoâi

77
 6

Baûng 3.2 : ñöôøng kính khuaån laïc naám Fusarium vaø Phytophthora sau khi
raéc cheá phaåm Trichoderma harzianum vaø Trichoderma reesei

Cheá
phaåm Ñöôøng kính khuaån laïc naám beänh ( mm )
Ngaøy
Naám
nuoâi Fusarium spp. Phytophthora sp.
Trichoder Ñoái Thí
Ñoái chöùng Thí nghieäm
ma chöùng nghieäm

2 15 10 10 9
Cheá
phaåm 4 20 10 23 12
T.
harzianum 6 25 10 27 12

8 31 9 30 11

78
 2 15 7 10 8
Cheá
4 20 10 23 11
phaåm
T. reesei
6 25 10 27 12

8 31 8 30 11

Keát quaû cho thaáy so vôùi ñoái chöùng ( khoâng raéc cheá phaåm Trichoderma
spp.) ñöôøng kính khuaån laïc naám beänh treân ñóa thí nghieäm khoâng taêng,
chöùng toû khaû naêng ñoái khaùng cuûa cheá phaåm Trichoderma ñoái vôùi naám
beänh ñaït hieäu quaû cao, kìm haõm ñöôïc söï phaùt trieån cuûa naám beänh, daàn
daàn tieâu dieät chuùng baèng chaát khaùng sinh vaø enzyme.
A. NAÁM BEÄNH FUSARIUM SPP.
Ôû ngaøy ñaàu tieân vaø ngaøy thöù 2, naám beänh Fusarium vaø cheá phaåm
Trichoderma spp. phaùt trieån chaäm, baøo töû cheá phaåm moïc raûi raùc khaép
ñóa thaïch.
Sang ngaøy thöù 4, ñaõ thaáy daáu hieäu cuûa söï öùc cheá naám beänh Fusarium
bôûi cheá phaåm Trichoderma spp. Naám beänh phaùt trieån chaäm laïi, tô naám co
laïi, cheá phaåm thì moïc nhieåu hôn.
Nhöõng ngaøy tieáp theo, Fusarium khoâng coøn phaùt trieån nöõa, tô naám luïi
daàn, thöa daàn, chæ coøn laïi söï phaùt trieån cuûa cheá phaåm Trichoderma spp.

B. NAÁM BEÄNH PHYTOPHTHORA SP.

Ngaøy thöù 2, naám beänh moïc phaùt trieån toát nhöng chaäm, baøo töû cheá
phaåm Trichoderma spp. cuõng ñaõ moïc tuy hôi chaäm.

79
Ngaøy thöù 4, ñaõ thaáy cheá phaåm öùc cheá naám beänh, laøm naám beänh moïc
chaäm laïi, tô naám co laïi, veå phaàn cheá phaåm thì ñaõ moïc raûi raùc khaép ñóa
thaïch.
Nhöõng ngaøy tieáp theo thì naám beänh Phytophthora sp. Khoâng coøn phaùt trieån
nöõa, tô naám luïi daàn, thöa thôùt daàn, teá baøo naám beänh bò phaân huûy daàn,
coøn cheá phaåm thì vaãn ñang phaùt trieån.

3. 3.3 PHÖÔNG PHAÙP LEÂN MEN XOÁP

Qua quaù trình leân men naám Trichoderma spp. trong moâi tröôøng coù thaønh
phaàn laø caùm vaø traáu, ta nhaän thaáy raèng chuûng T.reesei phaùt trieån chaäm
hôn T.harzianum khaù nhieàu. Sau 2 ngaøy, naám Trichoderma ñaõ moïc vaø sang
ngaøy thöù 5 thì moïc traéng bao phuû khaép nôi.
Cheá phaåm Trichoderma daïng boät saûn xuaát baèng phöông phaùp leân men theå
raén ñöôïc trình baøy ôû hình 4.0 vaø 4.1.

Hình 4.0 : cheá phaåm naám T.reesei

Hình 4.1 : cheá phaåm naám T.harzianum

80
kết luận
 Chuûng Trichoderma khaûo saùt ñeàu coù khaû naêng öùc cheá vaø tieâu
dieät naám beänh trong thôøi gian ngaén
 Khaû naêng tieâu dieät naám beänh tuøy vaøo caùc chuûng naám beänh :
tieâu dieät naám Fusarium thì nhanh choùng vaø hieäu quaû, tieâu dieät
Phytophthora chaäm.
 Chuûng T.harzianum phaùt trieån vaø phaân boá nhieàu hôn chuûng T. reesei
 Ñieàu kieän ngoaïi caûnh ( nhieät ñoä, aùnh saùng… ) cuõng aûnh höôûng
toác ñoä dieät naám beänh cuûa caùc chuûng naám Trichoderma spp.
 Cheá phaåm Trichoderma spp. dieät naám beänh ñaït hieäu quaû trong thôøi
gian ngaén.

3.4 KEÁT LUAÄN VAØ ÑEÀ NGHÒ

3.4.1 KEÁT LUAÄN
Qua nhieàu thí nghieäm vaø caùc keát quaû thu ñöôïc, ta coù theå ruùt ra 1 soá keát
luaän nhö sau :
 Kieåm soaùt sinh hoïc laø bieän phaùp söû duïng naám ñoái khaùng
Trichoderma spp. ñeå kieåm soaùt caùc loaøi naám beänh haïi caây troàng.
 Trichoderma laø loaïi naám ñöôïc öùng duïng kieåm soaùt naám beänh caây
troàng nhôø khaû naêng tieát caùc enzyme, chaát khaùng sinh tieâu dieät
naám beänh haïi caây troàng
 Leân men theå raén thu baøo töû Trichoderma höùa heïn laø phöông phaùp
saûn xuaát cheá phaåm tröø naám beänh quy moâ lôùn
3.4.2 ÑEÀ NGHÒ
 Nghieân cöùu vaø thöû nghieäm nhieàu chuûng naám Trichoderma vôùi
nhieàu loaïi naám beänh khaùc.
 Khaûo saùt khaû naêng ñoái khaùng vaø caùc hoaït tính cuûa Trichoderma
theo caùc ñieàu kieän ngoaïi caûnh khaùc ñeå Trichoderma coù phoå hoaït
ñoäng vaø phaùt trieån roäng hôn.

81
 Aùp duïng söï öùc cheá vaø ñoái khaùng naøy treân nhieàu loaïi caây troàng
khaùc nhau ñeå khaûo saùt hieäu quaû thöïc teá.
 Tieán haønh keát hôïp giöõa cheá phaåm Trichoderma vôùi caùc chaát dinh
döôõng, phaân boùn ñeå taïo ra saûn phaåm ña chöùc naêng giuùp cho söï
phaùt trieån vaø taêng tröôûng cuûa caây troàng.
 Trieån khai quy trình leân men theå raén saûn xuaát baøo töû Trichoderma

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

1. Nguyeãn Maïnh Chính, Mai Thaønh Phuïng, 2008. Coû daïi trong ruoäng
luùa vaø bieän phaùp phoøng tröø. NXB Noâng nghieäp, Haø Noäi.
2. GS.TS. Traàn Vaên Maõo, TS. Nguyeãn Theá Nhaõ, 2008. Phoøng tröø
saâu beänh haøi caây caûnh. NXB Noâng nghieäp Haø Noäi.
3. Nguyeãn Danh Ñaøn, 2008. Hoûi ñaùp veà phoøng tröø dòch haïi caây aên
traùi, NXB toång hôïp, TP.HCM.
4. Nguyeãn Danh Vaøn, 2008. Hoûi ñaùp veà phoøng tröø dòch haïi caây rau
maøu, NXB toång hôïp, TP.HCM.
5. TS. Nguyeãn Vaên Tuaát, PGS. TS. Leâ Vaên Thuyeát, 2001. Saûn xuaát,
cheá bieán, söû duïng thuoác Baûo Veä Thöïc Vaät Thaûo moäc vaø Sinh
hoïc, NXB Noâng nghieäp Haø Noäi.
6. Döông Thò Höõu Phöôùc, 2008. nghieân cöùu öùng duïng 2 chuûng
Trichoderma harzianum vaø Trichoderma viride duøng phoøng choáng
naám beänh haïi caây troàng, khoùa luaän cöû nhaân khoa hoïc, ngaønh
Sinh Hoïc, Ñaïi hoïc Môû TP.HCM
7. Traàn Thò Thanh Tuyeàn, 2004. Khaûo saùt quaù trình ñoái khaùng naám
gaây beänh caây cuûa cuûa naám moác Trichoderma harzianum, khoùa
luaän cöû nhaân khoa hoïc, ngaønh sinh hoïc, Ñaïi hoïc Khoa Hoïc Töï
Nhieân TP.HCM.

82
8. TS.Nguyeãn Vaên Vieân, TS.Ñoã Taán Duõng, 2008. Beänh haïi caø chua
do naám, vi khuaån vaø bieän phaùp phoøng choáng, NXB Noâng nghieäp
Haø Noäi.
9. Nguyeãn Ngoïc Tuù, Nguyeãn Thò Cöûu Höông Giang, 1997. Baûo veä
caây troàng baèng caùc cheá phaåm töø vi naám, NXB noâng nghieäp Haø
Noäi.
10. GS.TS. Tröông Thanh Giaûn, 1998. Coâng ngheä Sinh Hoïc trong Baûo veä
Thöïc vaät, TP.HCM.

83