Phương phá p Jacobi tìm trị riêng và vector củ a mộ t ma trậ n vuô ng đố i xứ ng

bấ t kì

Ý tưở ng:

Chú ý: mộ t ma trậ n vuô ng đố i xứ ng (n×n) bấ t kì sẽ luô n luô n có n trị riêng

thự c hay nó i cá ch khá c ma trậ n đó luô n chéo hó a đượ c.

Để tìm trị riêng và vector riêng củ a 1 ma trậ n vuô ng đố i xứ ng chú ng ta sẽ

biến đổ i ( chính xá c là chéo hó a ma trậ n A. chú ng ta dự a trên tính chấ t củ a
ma trậ n. Đó là : Hai ma trậ n tương đương thì có cù ng PTĐT và trị riêng, ma
trậ n đườ ng chéo sẽ có trị riêng là cá c phầ n tử đườ ng chéo cò n ma trậ n là m
chéo hó a ma trậ n lú c đầ u sẽ là ma trậ n cộ t cá c vector riêng

Như vậ y, mụ c tiêu củ a chú ng ta là : tìm ma trậ n O sao cho có đẳ ng thứ c ma

trậ n:

D = OTAO = diag( λ 1 , λ2 , … . λ n)

Khi đó , cá c trị riêng củ a ma trậ n A là λ 1 , λ2 , … . λ nvà các vector cộ t củ a ma trậ n

O là cá c vector riêng

Phương phá p Jacobi dự a và o việc xây dự ng mộ t dã y các ma trậ n (Ωk )k≥1 cá c

ma trậ n trự c giao sao cho:

Ak+1=ΩTk A k Ω k= (Ω1 Ω2 …Ω k )T A (Ω1 Ω 2 … Ωk ) k≥1

Chú ng ta trô ng đợ i Dã y ma trậ n nà y sẽ hộ i tụ về 1 ma trậ n đườ ng chéo Diag

( λ1, λ2, ….λn)

Đặ t Ok = Ω1 Ω2 …Ω k là 1 ma trậ n trự c giao có cá c cộ t là cá c vector hộ i tụ về

vector riêng củ a ma trậ n A

Nguyên tắ c biến đổ i:

Ak  Ak+1 = ΩTk A k Ω k k≥1

Triệt tiêu hết cá c phầ n tử aij (i≠j) hay chính là triệt tiêu từ ng cặ p 2 phầ n tử
nằ m ngoà i đườ ng chéo chính củ a ma trậ n .

Để đơn giả n về kí hiệu, chú ng ta sẽ đặ t:

Ak=A=(aij )

Ak+1=B=(bij), Ωk = Ω
Cô ng việc củ a chú ng ta cầ n dự a và o định lí sau để thự c hiện cá c việc quay
cá c phầ n tử củ a ma trậ n A

Định lí : cho p, q là cá c số nguyên thỏ a mã n: 1≤p<q≤n và θ là mộ t số thự c.

chú ng ta xâ y dự ng mộ t ma trậ n trự c giao như sau:

1. Nếu A=(aij) là mộ t ma trậ n đố i xứ ng thì ma trậ n:

B=ΩTAΩ= ( bij)
Cũ ng là mộ t ma trậ n đố i xứ ng, hơn nữ a ta có  :
n n

∑ b2ij= ∑ a2ij
i , j=1 i , j=1

−π π
2. Nếu apq ≠ 0, tồ n tạ i mộ t và chỉ mộ t giá trị củ a θ ∈ ( 4 , 0)∪ (0 , 4 ) là m
cho bpq = 0. Giá trị θ đượ c xá c định như sau :
aqq−a pp
cotan 2θ = 2 a
pq

Và vớ i giá trị θ trên thì bpq = 0 nên ta có  :

n n

∑ b2ii=∑ a2i +2 a2pq

i=1 i=1

Đó là định lí mà chú ng ta sẽ á p dụ ng để thự c hiện việc quay Jacobi

Sau đâ y là mộ t và i chú ý củ a phương phá p cũ ng như việc thự c hiện :

1. Cá c cô ng thứ c tính giá trị cá c phầ n tử củ a ma trậ n Ak+1 ( ma trậ n B)

theo Ak ( triệt tiêu phầ n tử thuộ c hà ng p cộ t q – apq)
 bij =a ij nếu i≠ p , q và j≠ p , q

{
b pj =a pi cos θ−aqi sinθ nếu i ≠ p , q
b qi =a pi sin θ+ aqi cos θ nếu i≠ p ,q
b pp=a pp cos 2 θ+ aqq sin2 θ−a pq sin 2 θ
bqq=a pp sin2 θ+a qq cos 2 θ+ a pq sin 2θ
a pp −aqq
b pq=bqp=a pq cos 2 θ+ sin 2 θ
2
Nhìn vào những công thức trên ta thấy : chúng ta không cần phải đi
tính rõ góc θ mà chỉ cần tính giá trị tan θ rồi tính các hàm còn lại qua
tan θ. Việc này sẽ làm giảm đi sai số và thật thuận lợi nếu chúng ta
không có máy tính hay bảng số trong tay. Có nhiều cách thực hiện
phương pháp này nhưng sau đây mình sẽ nên ra một phương pháp
trong số đó.
Từ công thức cơ bản của định lí :
aqq−a pp
cotan 2θ = 2 a
pq

aqq−a pp
Đặt : m = cotan 2θ = 2 a
pq

1−tan 2 a 1−t 2
Ta có : cotan 2θ = = =m
2 tan a 2t
 t = tan θ là nghiệm củ a phương trình bậ c 2 :
π
t2 +2mt – 1= 0 ( chú ý |θ| ≤ 4 để chọ n nghiệm t cho đú ng )
và khi đó ta sẽ dễ dà ng tính đượ c cá c hà m lượ ng giá c cò n lạ i củ a θ như sau :
¿
Tức là ta có dạng gọn hơn của công thức quay như sau :

b pi=c a pi −s a qi i≠ p , q

{ b qi =c aqi +s a pi i ≠ p , q
b pp=a pp−t a pq
bqq =aqq +t a pq
a −a
b pq=bqp=a pq cos 2 θ+ pp qq sin 2 θ
2

Vấn đề tiếp theo chính là việc chọ n cá c giá trị p, q như thế nà o. Ngườ i ta
phâ n biệt thà nh 3 cá ch chon như sau :

1. Phương phá p Jacobi cổ điển : chú ng ta sẽ chon lự a giá trị p, q sao cho
|a kpq|=max
i≠ j
akij
Phương phá p nà y nếu lậ p trình chú ng ta sẽ mấ t rấ t nhiều thờ i gian và cô ng
sứ c trong cô ng đoạ n tìm ra phầ n tử lớ n nhấ t và sau mỗ i lầ n quay, chú ng ta
lạ i phả i tìm kiếm lạ i trong ma trậ n mớ i

2. Phương phá p Jacobi vò ng : nguyên tắ c phương phá p nà y là chú ng ta

sẽ triệt tiêu lầ n lượ t từ ng phầ n tử khô ng nằ m trên đườ ng chéo chính
củ a ma trậ n A theo thứ tự nhấ t định ( có thể là  : (1, 2) (1, 3)  (1,
4) …. (2, 3 ) ,………………….). như vậ y cá c phầ n tử củ a A khô ng nằ m
trên đườ ng chéo chính sẽ hộ i tụ về 0 hết và chú ng ta có ma trậ n
đườ ng chéo.
3. Phương phá p Jacobi ngưỡ ng ( seuil) : chú ng ta cũ ng bắ t đầ u như
trườ ng hợ p Jacobi xoay nhưng nhưng chú ng ta sẽ bỏ qua nhữ ng
phầ n tử củ a ma trậ n có giá trị nhỏ hơn mộ t giá trị là m ngưỡ ng cho
trướ c. việc nà y sẽ giú p chú ng ta tiết kiệm thờ i gian hơn, tính toá n ít
hơn. Phương phá p nà y cà ng hữ u hiệu nếu cá c giá trị cá c phầ n tử củ a
ma trậ n khá nhỏ về giá trị tuyệt đố i.