ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

MAI HUY TOÀN

NHÂN TỬ LAGRANGE VÀ ĐIỂM YÊN

NGỰA TRONG TỐI ƯU ĐA MỤC TIÊU
KHÔNG TRƠN

LUẬN VĂN THẠC SĨ TOÁN HỌC

THÁI NGUYÊN – 2009

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

MAI HUY TOÀN

NHÂN TỬ LAGRANGE VÀ ĐIỂM YÊN

NGỰA TRONG TỐI ƯU ĐA MỤC TIÊU
KHÔNG TRƠN

Chuyên ngành: Toán ứng dụng

Mã số: 60. 46. 36

LUẬN VĂN THẠC SĨ TOÁN HỌC

Người hướng dẫn khoa học:

PGS. TS ĐỖ VĂN LƯU

THÁI NGUYÊN - 2009

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
 none

1
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
Môc lôc

Ch­¬ng 1. §iÒu kiÖn tån t¹i nh©n tö Lagrange vµ ®iÓm

yªn ngùa 6

1.1. C¸c kiÕn thøc bæ trî . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

1.2. Sù tån t¹i nh©n tö Lagrange cho nghiÖm h÷u

hiÖu chÝnh th­êng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

1.3. C¸c ®Þnh lÝ ®iÓm Yªn ngùa vµ ®iÓm Yªn ngùa

yÕu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Ch­¬ng 2. C¸c ®Þnh lÝ lu©n phiªn kiÓu Motzkin vµ c¸c

®Þnh lÝ nh©n tö Lagrange 29

2.1. C¸c kh¸i niÖm vµ ®Þnh nghÜa . . . . . . . . . . . . 29

2.2. C¸c ®Þnh lÝ lu©n phiªn kiÓu Motzkin suy réng 31

2.3. C¸c ®Þnh lÝ nh©n tö Lagrange vµ ®iÓm yªn ngùa 44

2
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
 Më ®Çu

LÝ thuyÕt c¸c ®iÒu kiÖn tèi ­u lµ mét bé phËn quan träng cña lÝ thuyÕt

tèi ­u ho¸. §Ó dÉn c¸c ®iÒu kiÖn cÇn tèi ­u, ng­êi ta th­êng ph¸t triÓn

c¸c ®Þnh lÝ lu©n phiªn (theorems of the alternative) lµm c«ng cô. Cïng víi

c¸c quy t¾c nh©n tö Lagrange, c¸c ®Þnh lÝ ®iÓm yªn ngùa trong tèi ­u ®a

môc tiªu víi c¸c hµm låi vµ hµm låi suy réng ®­îc nhiÒu t¸c gi¶ quan t©m

nghiªn cøu.

Z. F. Li vµ S. Y. Wang [5] ®· nghiªn cøu c¸c ®iÒu kiÖn tån t¹i c¸c

nh©n tö Lagrange vµ c¸c ®iÓm yªn ngùa yÕu cho bµi to¸n tèi ­u ®a môc

tiªu víi rµng buéc nãn trong kh«ng gian h÷u h¹n chiÒu trªn c¬ së ph¸t triÓn

mét ®Þnh lÝ lu©n phiªn kiÓu Gordan. Mèi quan hÖ gi÷a nh©n tö Lagrange vµ

®iÓm yªn ngùa yÕu, vµ sù t­¬ng ®ång gi÷a nghiÖm h÷u hiÖu chÝnh th­êng

theo nghÜa Benson vµ nghiÖm h÷u hiÖu chÝnh th­êng theo nghÜa Borwein

còng ®­îc thiÕt lËp.

R. Zeng vµ R. J. Caron [10] ®· thiÕt lËp c¸c ®Þnh lÝ lu©n phiªn kiÓu

Motzkin víi c¸c hµm preconvexlike trong kh«ng gian t«p« tuyÕn tÝnh Haus-

dorff. Tõ ®ã c¸c t¸c gi¶ chøng minh c¸c ®Þnh lÝ nh©n tö Lagrange vµ c¸c

®Þnh lÝ ®iÓm yªn ngùa cho bµi to¸n tèi ­u ®a môc tiªu víi rµng buéc nãn.

LuËn v¨n tËp trung tr×nh bµy c¸c kÕt qu¶ vÒ c¸c ®Þnh lÝ nh©n tö La-

grange vµ ®iÓm yªn ngùa cña bµi to¸n tèi ­u ®a môc tiªu víi rµng buéc nãn,

mèi quan hÖ gi÷a nh©n tö Lagrange vµ ®iÓm yªn ngùa yÕu, trªn c¬ së ph¸t

triÓn cña c¸c ®Þnh lÝ lu©n phiªn kiÓu Gordan vµ Motzkin.

3
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
 LuËn v¨n bao gåm phÇn më ®Çu, hai ch­¬ng, kÕt luËn vµ danh môc

c¸c tµi liÖu tham kh¶o.

Ch­¬ng 1 tr×nh bµy c¸c kÕt qu¶ cña Z. F. Li vµ S. Y. Wang [5] vÒ c¸c

®iÒu kiÖn tån t¹i nh©n tö Lagrange vµ ®iÓm yªn ngùa yÕu cña hµm Lagrange

gi¸ trÞ vÐct¬ cña bµi to¸n tèi ­u ®a môc tiªu víi rµng buéc nãn, cïng víi

mèi quan hÖ gi÷a nh©n tö Lagrange vµ ®iÓm yªn ngùa yÕu. Mét ®iÒu kiÖn

®ñ cho sù t­¬ng ®­¬ng gi÷a c¸c nghiÖm h÷u hiÖu chÝnh th­êng Benson vµ

Borwein còng ®­îc tr×nh bµy trong ch­¬ng nµy.

Ch­¬ng 2 tr×nh bµy c¸c kÕt qu¶ cña R. Zeng vµ R. J. Caron [10] vÒ

c¸c ®Þnh lÝ lu©n phiªn kiÓu Motzkin vµ c¸c ®Þnh lÝ nh©n tö Lagrange cho

bµi to¸n tèi ­u ®a môc tiªu víi rµng buéc nãn trong kh«ng gian t«p« tuyÕn

tÝnh Hausdorff. C¸c ®Þnh lÝ ®iÓm yªn ngùa vµ ®Þnh lÝ v« h­íng ho¸ còng

®­îc tr×nh bµy trong ch­¬ng nµy.

Cuèi cïng em xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi thÇy gi¸o PGS. TS

§ç V¨n L­u, ng­êi ®· tËn t×nh h­íng dÉn, gióp ®ì em hoµn thµnh b¶n luËn

v¨n nµy.

Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy, c« ë ViÖn To¸n häc, ViÖn C«ng

nghÖ th«ng tin Hµ Néi, Khoa C«ng nghÖ th«ng tin, Khoa To¸n vµ Phßng

§µo t¹o sau ®¹i häc tr­êng §¹i häc Khoa häc - §¹i häc Th¸i Nguyªn ®·

hÕt lßng gi¶ng d¹y, truyÒn ®¹t cho em nhiÒu kiÕn thøc khoa häc trong suèt

thêi gian em häc tËp t¹i tr­êng.

Xin göi lêi c¶m ¬n gia ®×nh, b¹n bÌ ®ång nghiÖp vµ c¸c thµnh viªn

trong líp Cao häc To¸n K1 ®· lu«n quan t©m, ®éng viªn, gióp ®ì em trong

suèt thêi gian häc tËp vµ qu¸ tr×nh lµm luËn v¨n.

Do thêi gian cã h¹n nªn luËn v¨n nµy míi chØ dõng l¹i ë viÖc t×m hiÓu,

4
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
tËp hîp tµi liÖu, s¾p xÕp vµ tr×nh bµy c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· cã theo chñ

®Ò ®Æt ra. Trong qu¸ tr×nh viÕt luËn v¨n còng nh­ trong xö lý v¨n b¶n ch¾c

ch¾n kh«ng tr¸nh khái cã nh÷ng sai sãt nhÊt ®Þnh. Em rÊt mong nhËn ®­îc

sù gãp ý cña c¸c thÇy c« vµ c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®Ó luËn v¨n ®­îc hoµn

thiÖn h¬n.

Th¸i Nguyªn, th¸ng 9 n¨m 2009

Mai Huy Toµn

5
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
Ch­¬ng 1

§iÒu kiÖn tån t¹i nh©n tö Lagrange vµ ®iÓm yªn ngùa

Ch­¬ng nµy tr×nh bµy c¸c kÕt qu¶ vÒ sù tån t¹i nh©n tö Lagrange vµ

®iÓm yªn ngùa yÕu cña hµm Lagrange gi¸ trÞ vÐct¬ cña bµi to¸n quy ho¹ch

®a môc tiªu, cïng víi mèi quan hÖ gi÷a nghiÖm h÷u hiÖu yÕu (nghiÖm h÷u

hiÖu) vµ ®iÓm yªn ngùa yÕu (®iÓm yªn ngùa) cña hµm Lagrange. Sù t­¬ng

®­¬ng cña nghiÖm h÷u hiÖu Benson vµ nghiÖm h÷u hiÖu Borwein còng ®­îc

tr×nh bµy trong ch­¬ng nµy. KÕt qu¶ ch­¬ng 1 lµ cña Z. F. Li vµ S. Y. Wang

([5], 1994).

1.1. C¸c kiÕn thøc bæ trî

Gi¶ sö D lµ mét nãn trong Rm . KÝ hiÖu D0 = D ∪ {0} D . ®­îc gäi lµ

nhän nÕu

D0 ∩ (−D)0 = {0}.

D ®­îc gäi lµ s¾c nÕu bao ®ãng cña D lµ nhän.

Cho K lµ mét nãn låi nhän cña Rm víi int(K) 6= ∅ , vµ cho S lµ tËp

kh«ng rçng cña Rm . Víi y, z ∈ Rm , ta ®Þnh nghÜa ba quan hÖ thø tù theo

K nh­ sau:

y 5K z ⇔ z − y ∈ K;

y ≤K z ⇔ z − y ∈ K \ {0};

y <K z ⇔ z − y ∈ int(K).

6
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
TËp cña tÊt c¶ c¸c ®iÓm K - cùc tiÓu vµ K - cùc ®¹i ®­îc ®Þnh nghÜa t­¬ng

øng nh­ sau:

M inK S = {ȳ ∈ S | @y ∈ S sao cho y ≤K ȳ},

(1.1)

M axK S = {ȳ ∈ S | @y ∈ S sao cho ȳ ≤K y}.

T­¬ng tù, tËp cña tÊt c¶ c¸c ®iÓm K - cùc tiÓu yÕu vµ K - cùc ®¹i yÕu ®­îc

®Þnh nghÜa t­¬ng øng nh­ sau:

W − M inK S = {ȳ ∈ S | @y ∈ S sao cho y <K ȳ},

(1.2)

W − M axK S = {ȳ ∈ S | @y ∈ S sao cho ȳ <K y}.

Nãn ®èi ngÉu d­¬ng S0 , vµ nãn ®èi ngÉu d­¬ng chÆt S s0 cña S ®­îc ®Þnh

nghÜa nh­ sau:

S 0 = {y ∗ ∈ Rm | y T y ∗ ≥ 0, víi ∀y ∈ S}, (1.3)

S s0 = {y ∗ ∈ Rm | y T y ∗ > 0, víi ∀y ∈ S}. (1.4)

Gi¶ sö S×T lµ tÝch §Ò c¸c cña S ⊂ Rm vµ T ⊂ Rp . Ta cã kÕt qu¶

sau.

Bæ ®Ò 1.1 ([5])

(i) (S × T )0 = S 0 × T 0 , nÕu 0 ∈ S vµ 0 ∈ T;

(ii) S + int(S) ⊂ int(S), nÕu S lµ nãn víi int(S) 6= ∅;

(iii) NÕu S lµ mét nãn víi int(S) 6= ∅ th× yT y∗ > 0 víi bÊt k× y ∈
int(S) vµ y ∗ ∈ S 0 \{0};

(iv) int(S 0 ) = (clS)s0 , nÕu S lµ mét nãn s¾c;

(v) int(S × T ) = int(S) × int(T ).

7
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
 Bµi to¸n quy ho¹ch ®a môc tiªu ®­îc xÐt trong luËn v¨n nµy nh­ sau:

K − minf (x),

(V P ) g(x) 5Q 0, (1.5)

x ∈ M 0,
ë ®©y M0 lµ mét tËp con kh«ng rçng cña Rn , f : Rn → Rm , g : Rn → Rp ,
K lµ mét nãn låi ®ãng nhän trong Rm víi int(K) 6= ∅, vµ Q lµ mét nãn låi
trong Rp víi int(Q) 6= ∅.

KÝ hiÖu

M = {x ∈ M 0 | g(x) 5Q 0},

f (M ) = {f (x) | x ∈ M }.
§ã lµ tËp chÊp nhËn ®­îc vµ kh«ng gian môc tiªu, hoÆc kh«ng gian ®Çu ra.

Nh¾c l¹i ®Þnh nghÜa nghiÖm cña bµi to¸n (V P ).

§Þnh nghÜa 1.1

x̄ ∈ M ®­îc gäi lµ nghiÖm h÷u hiÖu yÕu cña bµi to¸n (VP) nÕu f (x̄) ∈
W − M inK f (M ); x̄ ∈ M ®­îc gäi lµ nghiÖm h÷u hiÖu cña bµi to¸n (VP)

nÕu f (x̄) ∈ M inK f (M ).

§Þnh nghÜa 1.2

x̄ ∈ M ®­îc gäi lµ nghiÖm h÷u hiÖu chÝnh th­êng cña bµi to¸n (VP)

theo nghÜa Borwein, nÕu

T (f (M ) + K, f (x̄)) ∩ (−K) = {0}; (1.6)

x̄ ∈ M ®­îc gäi lµ nghiÖm h÷u hiÖu chÝnh th­êng cña bµi to¸n (VP) theo

nghÜa Benson, nÕu

clP (f (M ) + K − f (x̄)) ∩ (−K) = {0}, (1.7)

8
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn