Lêi nãi ®Çu

Trong cuéc sèng hµng ngµy, con ngêi kh«ng chØ tiªu thô vµ sö dông mét
sè lîng lín c¸c nguyªn liÖu, s¶n phÈm tõ thiªn nhiªn, tõ s¶n xuÊt ®Ó tån t¹i vµ
ph¸t triÓn mµ ®ång thêi còng vøt th¶i l¹i cho thiªn nhiªn vµ m«i trêng sèng c¸c
phÕ th¶i, r¸c th¶i. NÒn kinh tÕ - x· héi cµng ph¸t triÓn, d©n sè t¹i c¸c vïng ®«
thÞ, trung t©m c«ng nghiÖp cµng t¨ng nhanh th× phÕ th¶i vµ r¸c th¶i cµng
nhiÒu vµ ¶nh hëng trùc tiÕp trë l¹i ®êi sèng cña con ngêi: g©y « nhiÔm m«i tr-
êng, g©y bÖnh tËt, lµm gi¶m søc kháe céng ®ång, chiÕm ®Êt ®ai ®Ó ch«n
lÊp, lµm b·i r¸c, lµm mÊt c¶nh quan c¸c khu d©n c, ®« thÞ, v.v..

§· tõ l©u, ë c¸c níc ph¸t triÓn, nhµ níc vµ céng ®ång ®· cã nh÷ng biÖn
ph¸p xö lý r¸c th¶i, phÕ th¶i ®a vµo quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi: x©y
dùng hÖ thèng cèng ngÇm tho¸t níc, quy ®Þnh nh÷ng n¬i ch«n r¸c sinh ho¹t,
b·i r¸c phÕ th¶i c¸ch xa khu d©n c, nh÷ng quy chÕ, ph¬ng ph¸p thu gom, ph©n
lo¹i r¸c t¹i n¬i c«ng céng vµ ®Õn tËn ngêi d©n. ChÝnh v× vËy, nh÷ng khu d©n
c tËp trung vµ c¶ ®Õn tËn c¸c th«n xãm vïng n«ng th«n cña c¸c níc nµy ®Òu cã
mét c¶nh quan ®« thÞ, lµng x· s¹ch, ®Ñp, v¨n minh, con ngêi kháe m¹nh, cã ý
thøc gi÷ g×n vÖ sinh chung, ®Æc biÖt lµ vÒ vÊn ®Ò vøt r¸c, thu gom r¸c.

Tõ nh÷ng kÕt qu¶ thu gom phÕ liÖu, r¸c th¶i, con ngêi nhËn thÊy hä cã
thÓ t¸i chÕ c¸c nguyªn liÖu phÕ th¶i (kim lo¹i, nhùa, gç, giÊy v.v..) thµnh c¸c
s¶n phÈm tiªu dïng míi (t¸i s¶n xuÊt) võa tiÕt kiÖm b·i r¸c, võa t¨ng ®îc s¶n
phÈm x· héi. Riªng ®èi víi r¸c sinh ho¹t th× vÉn ph¶i ch«n v× ®ã lµ chÊt th¶i
hçn hîp v« c¬, h÷u c¬ cña mçi gia ®×nh. ChØ ®Õn sau chiÕn tranh thÕ giíi
lÇn thø 2, c¸c thµnh phè lín cña c¸c níc ph¸t triÓn t×m ra biÖn ph¸p xö lý nguån
r¸c th¶i nµy b»ng c¸ch thu gom ®ång thêi víi ph©n lo¹i r¸c t¹i n¬i chÕ biÕn, n¬i
c«ng céng vµ ngay t¹i gia ®×nh th× r¸c th¶i sinh ho¹t míi thùc sù tham gia vµo
"nÒn kinh tÕ r¸c th¶i" cña mçi quèc gia. Tõ c¸ch thøc thu gom, ph©n lo¹i r¸c
th¶i sinh ho¹t nµy, ngêi ta ®· tËn dông ®îc c¸c phÕ th¶i, r¸c th¶i kh¸c nhau ®Ó
t¸i chÕ ra s¶n phÈm míi, ®Æc biÖt ®· chÕ biÕn nh÷ng r¸c th¶i h÷u c¬ thµnh

1
c¸c lo¹i ph©n h÷u c¬ cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Cã thÓ nãi "nÒn kinh tÕ r¸c
th¶i" bao gåm tõ thu gom, ph©n lo¹i vµ xö lý, t¸i chÕ hoÆc chÕ biÕn c¸c
nguyªn/vËt liÖu r¸c thµnh c¸c s¶n phÈm sö dông l¹i ®îc cho ®êi sèng vµ s¶n
xuÊt cña con ngêi thùc sù ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ x·
héi cho c¸c quèc gia trªn toµn cÇu: m«i trêng sèng kh«ng bÞ « nhiÔm, gi¶m
diÖn tÝch ch«n/chøa r¸c, ®em l¹i nguån lîi kinh tÕ, thu nhËp cho lao ®éng xö
lý r¸c. ViÖc tËn dông r¸c th¶i sinh ho¹t h÷u c¬ lµm nguyªn liÖu s¶n xuÊt ph©n
h÷u c¬ cã ý nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nãi chung vµ n«ng
nghiÖp h÷u c¬ nãi riªng, ®©y lµ nguån ph©n h÷u c¬ an toµn bæ sung vµo ®Êt
gãp phÇn vµo ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng vµ an toµn ®ang
lµ nh÷ng môc tiªu phÊn ®Êu ë níc ta.

I. Mét sè kh¸i niÖm khoa häc liªn quan ®Õn ®Ò tµi nghiªn cøu

1. R¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t

Nh chóng ta ®· biÕt, trong ho¹t ®éng sinh ho¹t thêng ngµy cña con ngêi, dï
ë bÊt kú ®©u: t¹i nhµ, t¹i c«ng së, trªn ®êng ®i, t¹i n¬i c«ng céng, v.v.. hä ®Òu
ph¶i th¶i mét lîng r¸c sinh ho¹t ®¸ng kÓ, trong ®ã r¸c th¶i h÷u c¬ chiÕm mét tû
lÖ lín vµ dÔ g©y « nhiÔm trë l¹i cho cuéc sèng nhÊt. ViÖc thu gom vµ xö lý r¸c
sinh ho¹t hçn hîp ®· vµ ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n cho c¸c c«ng ty qu¶n lý
m«i trêng ®« thÞ còng lµ do sù cã mÆt ®¸ng kÓ cña r¸c th¶i h÷u c¬ nµy.

1.1. R¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t lµ g×?

- Nãi mét c¸ch kh¸i qu¸t, dÔ hiÓu th× ®ã lµ c¸c chÊt r¸c tõ nguyªn liÖu
thùc phÈm, thøc ¨n thõa, vá vµ hoa qu¶, b¸nh kÑo, hoa l¸ trang trÝ trong nhµ ®·
bÞ hÐo…mµ con ngêi kh«ng dïng ®îc n÷a, vøt bá vµo m«i trêng sèng.

- Theo ®Þnh nghÜa khoa häc th× ®ã lµ nh÷ng thµnh phÇn tµn tÝch h÷u c¬
cña c¸c chÊt h÷u c¬ phôc vô sinh ho¹t sèng cña con ngêi. Chóng kh«ng ®îc con ngêi
sö dông n÷a vµ vøt th¶i trë l¹i m«i trêng sèng, gäi lµ r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t.

2
 Nh vËy, ®Þnh nghÜa vÒ r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t ph¶i tháa m·n b¶n chÊt
cña vËt liÖu nµy:

+ Lµ c¸c lo¹i r¸c th¶i cã thµnh phÇn h÷u c¬.

+ Lµ c¸c lo¹i r¸c th¶i tõ sinh ho¹t hµng ngµy cña mçi con ngêi, mçi gia
®×nh vµ mçi céng ®ång.

Trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña con ngêi, cã 2 lÜnh vùc s¶n xuÊt còng t¹o
ra hay s¶n sinh ra nhiÒu lo¹i phÕ/r¸c th¶i h÷u c¬ nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, s¶n
xuÊt chÕ biÕn n«ng s¶n. Tuy nhiªn, trong ®Ò tµi nghiªn cøu nµy chóng t«i chØ
xin giíi h¹n ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t vµ
r¸c th¶i sinh ho¹t h÷u c¬.

1.2. §Æc ®iÓm cña r¸c th¶i sinh ho¹t h÷u c¬

Tõ ®Þnh nghÜa vÒ r¸c th¶i sinh ho¹t h÷u c¬ ë trªn, chóng t«i xin nªu lªn mét
sè ®Æc ®iÓm quan träng cña lo¹i r¸c th¶i nµy, nh»m gióp cho nh÷ng ch¬ng tr×nh,
®Ò ¸n m«i trêng quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy cã nh÷ng biÖn ph¸p tuyªn truyÒn,
khuyÕn c¸o vµ tæ chøc thu gom, ph©n lo¹i vµ xö lý r¸c th¶i sinh ho¹t h÷u c¬ hiÖu
qu¶ h¬n.

- R¸c th¶i h÷u c¬ trong sinh ho¹t hµng ngµy chiÕm mét khèi lîng vµ tû lÖ
r¸c th¶i rÊt lín so víi c¸c lo¹i r¸c th¶i v« c¬ kh¸c.

+ §Ó nÊu c¸c thøc ¨n, c¸c gia ®×nh, c¸c bÕp nÊu nhµ hµng, kh¸ch s¹n
ph¶i vøt bá c¸c lo¹i l¸, vá, h¹t cña c¸c lo¹i rau, qu¶, cñ; c¸c phÕ th¶i thÞt, c¸
trøng…

+ Khi ¨n xong th× bá ®i thøc ¨n thõa, vá hoa qu¶, l¸ gãi b¸nh, x¬ng xÈu…
Thøc ¨n thõa thêng lÉn c¶ c¸i lÉn níc vµ nhiÒu khi ®îc vøt, ®æ chung vµo
thïng/tói chøa r¸c.

+ Ngoµi sinh ho¹t ¨n uèng, c¸c gia ®×nh, ho¹t ®éng céng ®ång, th¬ng m¹i
cßn th¶i ra mét lîng lín r¸c h÷u c¬ sinh ho¹t kh¸c nh: b· chÌ, hoa trang trÝ, thùc
phÈm, hoa qu¶ thõa thèi hÐo, b¸nh, kÑo v.v…

3
 NÕu chóng ta thu gom, tËn dông ®îc mét khèi lîng lín r¸c th¶i h÷u c¬
nµy th× sÏ chÕ biÕn ®îc mét lîng ph©n h÷u c¬ lín phôc vô s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp hoÆc sö dông cho vên hoa c©y c¶nh cña c¸c ®« thÞ.

- R¸c h÷u c¬ sinh ho¹t lµ nh÷ng vËt liÖu dÔ ph©n hñy, thèi r÷a

§©y lµ c¸c chÊt h÷u c¬ bÞ th¶i lo¹i tõ c¸c thµnh phÇn h÷u c¬ lµm thùc
phÈm lµ chÝnh vµ tõ thùc vËt/®éng vËt ®· nÊu chÝn hoÆc ®ñ chÝn lµ
nhiÒu nªn chóng rÊt dÔ bÞ ph©n hñy thèi r÷a thµnh c¸c hîp chÊt h÷u c¬ vµ v«
c¬ kh¸c. V× vËy, c¸c lo¹i r¸c th¶i h÷u c¬ nµy ph¶i ®îc thu gom vµ vËn chuyÓn
®i khái n¬i sinh ho¹t hµng ngµy, nÕu kh«ng chóng sÏ g©y « nhiÔm m«i trêng
cho c¸c gia ®×nh vµ khu d©n c: g©y mïi h«i thèi, ruåi nhÆng, vi khuÈn, vi
trïng g©y bÖnh v.v…MÆt kh¸c, nÕu chóng ta tiÕn hµnh thu gom, t¸ch riªng ®-
îc lo¹i r¸c th¶i nµy th× viÖc tiÕn hµnh ñ r¸c thµnh ph©n h÷u c¬ rÊt dÔ dµng vµ
nhanh chãng do chóng dÔ ph©n hñy vµ t¹o mïn míi.

- R¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t khã ®îc thu gom ph©n lo¹i riªng t¹i nguån,
g©y khã kh¨n cho viÖc xö lý r¸c

Trong thùc tÕ sinh ho¹t ¨n uèng cña con ngêi, c¸c thùc phÈm ®Ó
nÊu/chÕ biÕn hoÆc thøc ¨n thõa, vá hoa qu¶ khi bÞ vøt lµm r¸c th¶i th× ®Òu
®îc ®ùng vµo nh÷ng hép/tói nhùa cøng, ni l«ng, thËm chÝ lµ nh÷ng hép s¾t,
thñy tinh v.v…. D©n chóng ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi vµ c¶ ë ViÖt Nam chóng
ta ®Òu cã thãi quen vøt r¸c th¶i sinh ho¹t ®æ chung vµo mét thïng r¸c, mét hè
r¸c. NhÊt lµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c«ng nghÖ Polyme ph¸t triÓn ngêi ta
thêng ®ùng r¸c ®i ®æ vµo tói ni l«ng lµ mét vËt liÖu hãa häc rÊt khã bÞ ph©n
gi¶i. Mét khi r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t bÞ ®æ lÉn vµo víi r¸c v« c¬ kh¸c trong tói
ni l«ng, chØ sau vµi giê, vµi ngµy, mïi h«i thèi vµ chÊt bÈn cña r¸c h÷u c¬
ph©n gi¶i khiÕn ngêi ta kh«ng thÓ ph©n lo¹i tiÕp ®îc vµ thÕ lµ ph¶i ®em
ch«n tÊt c¶ xuèng ®Êt. ViÖc ch«n nµy ®· g©y t¸c h¹i ®¸ng kÓ cho m«i trêng
sèng cña céng ®ång:

4
 + Tèn diÖn tÝch ®Êt rÊt lín ®Ó ch«n r¸c.

+ G©y mïi h«i thèi, « nhiÔm m«i trêng sèng cho d©n chóng sèng c¹nh hè ch«n r¸c.

+ Níc th¶i tõ c¸c ®èng r¸c chøa nhiÒu chÊt ®éc h¹i, kim lo¹i n¨ng g©y «
nhiÔm ®Êt vµ « nhiÔm m«i trêng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.

+ Nh÷ng b·i ch«n r¸c h÷u c¬ thêng ë xa c¸c ®« thÞ nªn tèn kÐm cho c«ng
®o¹n chuyªn chë r¸c.

+ C¸c lo¹i tói ni l«ng ®ùng r¸c khi ch«n kh«ng bÞ ph©n hñy, tån t¹i rÊt
l©u trong ®Êt lµ vÊn ®Ò nan gi¶i cho viÖc xö lý r¸c b»ng c¸ch ch«n.

Tõ ®Æc ®iÓm nµy cho thÊy muèn tËn dông c¸c chÊt th¶i h÷u c¬ sinh
ho¹t dïng lµm ph©n bãn, cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c
h÷u c¬ ngay tõ ®Çu. Muèn vËy, cÇn tæ chøc vµ ®Çu t thÝch ®¸ng còng nh
tiÕn hµnh gi¸o dôc ý thøc cho tõng ngêi d©n vµ céng ®ång hiÓu vµ ®ång t×nh
hëng øng viÖc ph©n lo¹i r¸c h÷u c¬ t¹i nhµ vµ ë nh÷ng n¬i c«ng céng. §©y lµ
viÖc lµm quan träng nhÊt, quyÕt ®Þnh sù thµng c«ng cña ®Ò tµi v× chØ mét
khi ngêi d©n t×nh nguyÖn vµ tù gi¸c ph©n lo¹i r¸c t¹i nguån th× míi hy väng
tËn dông ®îc nguån r¸c nµy chÕ biÕn thµnh nguyªn liÖu ph©n bãn h÷u c¬.

- R¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t cÇn ph¶i ®îc thu gom ph©n lo¹i riªng trong
nh÷ng tói chÊt liÖu ®Æc biÖt, dÔ ph©n hñy.

Nh ë phÇn trªn ®· nªu, r¸c th¶i h÷u c¬ thêng ë tr¹ng th¸i ít Èm cao hoÆc
chÊt r¾n vµ láng trén lÉn nhau. V× vËy, muèn thu gom, chÕ biÕn lo¹i r¸c nµy
cÇn ph¶i cung cÊp cho c¸c gia ®×nh, c¸c n¬i c«ng céng nh÷ng tói ®ùng r¸c
®Æc biÖt vµ ph¶i chuyÓn vÒ bÓ ñ hµng ngµy. C¸c tói ®ùng r¸c nµy ph¶i lµm
tõ c¸c chÊt liÖu võa bÒn lóc ban ®Çu khi ®ùng r¸c nhng l¹i dÔ ph©n hñy khi
tói r¸c ®îc ®a vµo bÓ chÕ biÕn thµnh ph©n. Nh vËy lµ sÏ rÊt thuËn lîi cho ng-
êi sö dông ®ùng r¸c h÷u c¬ vµ c¶ cho ngêi thu gom vµ ngêi t¸i chÕ r¸c thµnh
ph©n h÷u c¬. ë c¸c níc ph¸t triÓn ngêi ta cã thÓ dïng tói ®ùng r¸c tõ:

5
 +Tói giÊy xi m¨ng dai, bÒn, chÞu ®îc ®é Èm cña r¸c th¶i h÷u c¬ tõ 2-3
ngµy, tríc khi ®îc thu gom vµ chë ra chæ chÕ biÕn.

+ Tói chÊt dÎo chÕ biÕn tõ c¸c lo¹i tinh bét c©y cã cñ nh bét khoai t©y,
bét s¾n, bét dong v.v…. Tói chÊt dÎo nµy tho¸ng tr«ng th× gièng nh tói ni l«ng,
song chóng còng chØ cã ®é bÒn c¬ häc ®Ó ®ùng r¸c th¶i h÷u c¬ vµi ba ngµy
råi sau ®ã sÏ cïng bÞ ph©n gi¶i víi r¸c khi ch«n hoÆc ñ lµm ph©n. §©y lµ gi¶i
ph¸p tèt nhÊt ®Ò thu gom r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t thay cho tói ni l«ng chÊt dÎo
plastic hiÖn vÉn ®ang ®îc dïng phæ biÕn ë nhiÒu níc vµ ë ViÖt Nam. Tuy
nhiªn, ®Ó s¶n xuÊt lo¹i tói chÊt dÎo ®Æc biÖt nµy lµ kh«ng ®¬n gi¶n, cÇn cã
c«ng nghÖ, kü thuËt s¶n xuÊt tói riªng, gi¸ thµnh cao, kh«ng thÝch hîp cho
nh÷ng ngêi d©n cã møc sèng thÊp.

ë ViÖt Nam hiÖn t¹i cha cã c¬ së s¶n xuÊt tói, bao b× nµo s¶n xuÊt lo¹i
tói chÊt dÎo dÔ ph©n hñy nµy. V× vËy, ®Ó thu gom vµ ®ùng r¸c th¶i h÷u c¬
sinh ho¹t ngêi ta vÉn dïng phæ biÕn tói ni l«ng; mét sè n¬i ®ang thö nghiÖm
ch¬ng tr×nh thu gom r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t th× hä ®ùng r¸c th¶i nµy vµo c¸c
x«, thïng nhùa riªng. C¶ hai ph¬ng thøc nµy ®Òu gÆp khã kh¨n cho c¶ ngêi thu
gom vµ ngêi t¸i chÕ chÊt th¶i, lý do lµ:

+ NÕu ®ùng r¸c th¶i vµo tói ni l«ng sÏ rÊt thuËn lîi cho ngêi thu gom, vøt
r¸c, song ngêi chÕ biÕn/ñ r¸c th× l¹i ph¶i nhÆt bá tói ni l«ng.

+ NÕu ®ùng r¸c th¶i trong x« thïng nhùa th× khi ñ r¸c rÊt dÔ dµng,
kh«ng ph¶i nhÆt ni l«ng. Tuy nhiªn, ngêi thu gom, vøt r¸c l¹i thÊy bÊt tiÖn v×
sau khi ®æ r¸c hä l¹i ph¶i röa x«, thïng, g©y mÊt vÖ sinh t¹i nhµ hoÆc « nhiÔm
m«i trêng nÕu c¸c thïng r¸c kh«ng ®îc röa ngay.

- R¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t sÏ rÊt khã ®îc tËn dông t¸i chÕ thµnh ph©n
h÷u c¬ nÕu kh«ng ®îc ph©n lo¹i t¹i nguån

HiÖn nay ë mét sè níc, ngay c¶ ë níc ta ®· vµ ®ang chó träng ®Çu t
nh÷ng nhµ m¸y hoÆc xÝ nghiÖp xö lý vµ t¸i chÕ r¸c th¶i sinh ho¹t nh»m t¹o ra

6
®îc mét lîng ph©n h÷u c¬ ®ång thêi gi¶m thiÓu diÖn tÝch ch«n r¸c vµ «
nhiÔm m«i trêng. Tuy nhiªn, hiÖu qu¶ xö lý vµ chÕ biÕn ph©n h÷u c¬ tõ r¸c
th¶i sinh ho¹t hçn hîp nh vËy rÊt thÊp v× nh÷ng nguyªn nh©n sau:

+ §Çu t nhµ m¸y vµ thiÕt bÞ xö lý, chÕ biÕn r¸c th¶i qu¸ lín. C¸c r¸c th¶i
hçn hîp ®îc chuyªn chë c¶ vÒ nhµ m¸y, ph¶i qua thiÕt bÞ d©y truyÒn chän,
nhÆt c¸c chÊt th¶i v« c¬, nhùa, giÊy ni l«ng; sµng läc c¸c lo¹i than xØ, ®Êt, c¸t.
Sau khi ñ l¹i tiÕp tôc sµng läc chÊt v« c¬ cßn l¹i. Mét nhµ m¸y víi c¸c thiÕt bÞ
nh vËy rÊt ®¾t tiÒn (vµi ba triÖu ®« la).

+ ViÖc tuyÓn chän c¸c chÊt v« c¬ tõ r¸c th¶i hçn hîp kh«ng triÖt ®Ó,
®Æc biÖt cßn l¹i rÊt nhiÒu c¸c chÊt ®éc tè, kim lo¹i nÆng ¶nh hëng ®Õn chÊt
lîng ph©n h÷u c¬ sau t¸i chÕ.

+ Tèn kÐm hai lÇn chuyªn chë c¸c chÊt v« c¬: cïng r¸c th¶i h÷u c¬ tõ n¬i
thu gom ®Õn nhµ m¸y vµ tõ nhµ m¸y ®Õn n¬i ch«n r¸c.

+ NÕu chÕ biÕn ph©n h÷u c¬ tõ r¸c th¶i sinh ho¹t hçn hîp ë quy m« nhá
t¹i gia hoÆc theo côm d©n c th«n/xãm th× l¹i cµng khã v× kh«ng cã c«ng nhÆt
c¸c chÊt v« c¬; nÕu ñ c¶ r¸c th¶i hçn hîp th× kh«ng ®¶m b¶o c«ng nghÖ ñ
ph©n h÷u c¬. §©y còng lµ lý do hiÖn nay ë nhiÒu n¬i d©n c vÉn tån t¹i nh÷ng
b·i r¸c, ®èng r¸c kh«ng thÓ t¸i chÕ ®îc thµnh ph©n h÷u c¬, ngîc l¹i chóng g©y
h«i thèi, « nhiÔm m«i trêng sèng cña céng ®ång vµ lµm ¶nh hëng ®Õn c¶nh
quan c¸c khu d©n c.

1.3. Môc ®Ých cña viÖc thu gom ph©n lo¹i vµ tËn dông r¸c th¶i h÷u
c¬ sinh ho¹t lµm ph©n h÷u c¬

- Thu gom, ph©n lo¹i riªng r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t nh»m gãp phÇn c¶i
thiÖn m«i trêng sèng cña céng ®ång: s¹ch, vÖ sinh, v¨n minh.

- R¸c th¶i h÷u c¬ ®îc ph©n lo¹i riªng t¹i nguån nh»m thuËn lîi vµ n©ng
cao chÊt lîng s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ cã tõ nguån r¸c th¶i nµy.

7
 - ViÖc tËn dông ®îc r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t nh»m gi¶m c«ng vËn
chuyÓn r¸c vµ gi¶m diÖn tÝch ch«n r¸c, hiÖn ®ang lµ vÊn ®Ò kinh tÕ vµ x·
héi næi cém cña nhiÒu quèc gia.

- Ph©n h÷u c¬ ®îc chÕ biÕn tõ nguån r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t gãp phÇn
cung cÊp thªm mét lîng ph©n h÷u c¬ an toµn, cã chÊt lîng cho s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp, ®Æc biÖt cho rau qu¶ vµ c©y hoa c¶nh vïng ven ®« thÞ, thiÕt thùc
®ãng gãp vµo xu thÕ x©y dùng nÒn "kinh tÕ r¸c th¶i" cña nhµ níc.

1.4. Kh¸i qu¸t quy tr×nh thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i vµ t¸i chÕ r¸c th¶i
h÷u c¬ sinh ho¹t thµnh ph©n h÷u c¬

Vai trß nhµ n­íc: Vai trß céng ®ång:

Qu¶n lý + c«ng nghÖ Gi¸o dôc vµ tuyªn truyÒn

Thu gom, ph©n lo¹i r¸c t¹i nguån

- LuËt m«i trêng - Tham gia c¸c líp tËp huÊn

- Quy chÕ vÖ sinh m«i trêng - Ph¸t ®éng céng ®ång thu gom, ph©n lo¹i r¸c t¹i
nguån
- Dông cô vËt liÖu ®Ó thu gom r¸c - Thùc hiÖn tuyªn truyÒn, gi¸m s¸t viÖc thu gom,
ph©n lo¹i r¸c
- Nh©n c«ng thu gom r¸c vËn chuyÓn - §ãng gãp kinh phÝ dÞch vô thu gom chuyªn
chë r¸c
- HÖ thèng truyÒn th«ng
Tµi liÖu tuyªn truyÒn, tËp huÊn
T¸i chÕ/ñ r¸c th¶i h÷u c¬ thµnh ph©n h÷u c¬ b»ng c«ng nghÖ sinh häc

 §Çu t c¬ së h¹ tÇng phôc vô t¸i chÕ/ñ:
Nhµ m¸y, nhµ xëng
 §Çu t thiÕt bÞ, m¸y mãc, c«ng nghÖ
xö lý, ñ ph©n
 Tham gia x©y dùng nhµ xëng ñ ph©n t¹i
céng ®ång
 TiÕp thu quy tr×nh xö lý/ñ ph©n vµ thùc
hiÖn s¶n xuÊt ph©n tõ chuyªn gia/tËp
huÊn

8
 §Çu t ®Ò tµi nghiªn cøu, x©y dùng
c«ng nghÖ t¸i chÕ, ñ
 Thùc hiÖn/kiÓm tra gi¸m s¸t qu¸ tr×nh
thùc hiÖn
 KiÓm tra, ®¸nh gi¸ chÊt lîng s¶n
phÈm
 §Çu t c¸c thiÕt bÞ, dông cô vµ c«ng
nghÖ t¹i xëng chÕ biÕn/ñ ph©n cña céng
®ång
 KiÓm tra, gi¸m s¸t viÖc ñ ph©n
 Tæ chøc dÞch vô cung cÊp ph©n cho ng-
êi sö dông

R¸c h÷u c¬ Bïn xÝ

1 3
+ VMS m¸y
EM + VMS
EM

Ph©n lo¹i Trén ®Òu

2 4

2. C«ng nghÖ ñ, chÕ biÕn r¸c th¶i h÷u c¬ - Composting organic

5
waste
(xin ®îc gäi t¾t lµ c«ng nghÖ§¶o trén
Composting)
C¸c lo¹i r¸c th¶i h÷u c¬ nãi chung vµ r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t nãi riªng
muèn ®îc tËn dông theo híng chÕ biÕn thµnh ph©n h÷u c¬ th× ph¶i tr¶i qua mét
6 ñ h¶o khÝ
qu¸ tr×nh ñ b»ng kü thuËt ®Æc biÖt gäi lµ c«ng nghÖ Composting.

ñ chÝn
7

Sµng thñ
8
c«ng

M¸y ph©n
9
lo¹i

NhËp mïn
10 h÷u c¬

ChÕ biÕn
11 ph©n bãn

9
12 Tiªu thô
 C«ng nghÖ nµy ®îc thùc hiÖn theo nhiÒu ph¬ng ph¸p cæ truyÒn vµ hiÖn
®¹i kh¸c nhau nhng ®Òu ph¶i tu©n theo mét nguyªn lý r¸c h÷u c¬ ®îc chÕ biÕn
thµnh ph©n h÷u c¬ nhê nhiÖt ®é vµ hÖ sinh vËt ph©n gi¶i vµ tæng hîp chÊt h÷u
c¬, ®ã lµ mét qu¸ tr×nh chuyÓn hãa c¸c chÊt h÷u c¬ cña tµn tÝch/x¸c h÷u c¬
thµnh chÊt h÷u c¬ míi gäi lµ h÷u c¬ mïn chøa ®ùng c¸c chÊt dinh dìng cÇn thiÕt
cho c©y trång vµ cung cÊp cho c©y trång mét c¸ch tõ tõ khi bãn chÊt mïn nµy
vµo ®Êt. Qu¸ tr×nh ph©n gi¶i vµ tæng hîp chÊt h÷u c¬ tõ nh÷ng r¸c th¶i h÷u c¬
cã thÓ tãm t¾t nh sau:

ñ ph©n Sµng
R¸c h÷u c¬ sinh ho¹t ChÊt h÷u c¬ míi
N­íc + t0 + vi sinh vËt

Nguyªn liÖu h÷u c¬ th« §ãng bao Dïng lµm gi¸ thÓ h÷u c¬
kÝch th­íc lín trång c©y chËu hoÆc bãn
c¶i t¹o ®Êt

§ãng gãi
Nguyªn liÖu h÷u c¬ mÞn, h¹t Nguyªn liÖu h÷u c¬ mÞn, h¹t
nhá nhá
+ 10 - 20% ph©n
NPK
+ ChÕ phÈm vi sinh
10
vËt
 HiÖn nay trªn thÕ giíi còng nh ViÖt Nam vÉn ¸p dông 2 kiÓu c«ng nghÖ
Composting ®èi víi ñ ph©n r¸c h÷u c¬:

- C«ng nghÖ truyÒn thèng/b¶n ®Þa: ®¬n gi¶n, dÔ lµm song khèi lîng
Ýt, chÊt lîng ph©n kh«ng cao vµ thêi gian ñ l©u.

+ R¸c th¶i h÷u c¬ ®îc thu gom l¹i, tËp trung vµo hè hoÆc bÔ chøa gãc v-
ên nhµ, ñ h¶o khÝ tù nhiªn. ë c¸c níc l¹nh, kh« hanh nhiÒu th× hä kh«ng cÇn
ph¶i tr¸t kÝn hoÆc lµm m¸i che, sù ph©n gi¶i chÊt h÷u c¬ tõ tõ, kh«ng bèc mïi
h«i thèi hoÆc rß rØ níc ph©n ra ngoµi. Tuy nhiªn, ë c¸c níc khÝ hËu nãng, ma
nhiÒu nh níc ta, hè/bÓ ñ ph¶i ®îc nÐn chÆt, x©y xi m¨ng vµ cã líp phñ hoÆc
tr¸t bïn bÒ mÆt, nÕu kh«ng, tèc ®é ph©n gi¶i c¸c chÊt th¶i h÷u c¬ sÏ rÊt
nhanh, gÆp ma xuèng c¸c chÊt bÞ ph©n gi¶i sÏ bÞ r÷a tr«i hoÆc nÕu n¾ng
kh«, chóng sÏ bÞ bèc h¬i lµm gi¶m chÊt lîng ph©n h÷u c¬.

+ R¸c th¶i h÷u c¬ ®îc thu gom l¹i víi khèi lîng lín thµnh nhµ ñ ph©n. C¸c
líp r¸c ®îc xÕp thø tù, nÐn chÆt, sau mét thêi gian ñ h¸o khÝ sÏ ®¶o/khuÊy
®Òu lªn råi l¹i ñ yÕm khÝ tiÕp cho ®Õn khi t¹o ®îc ph©n h÷u c¬ mµu ®en,
t¬i mÞn. Nhµ ñ ph©n ph¶i cã m¸i che, hè phô chøa níc ch¶y tõ ®èng ph©n ñ
®Ó thØnh tho¶ng l¹i tíi lªn.

- C«ng nghÖ tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i - c«ng nghiÖp hãa: §ßi hái kü thuËt míi,
®Çu t c«ng nghÖ vµ thay thiÕt bÞ ®¾t tiÒn nhng s¶n xuÊt ®îc khèi lîng lín,
chÊt lîng ph©n h÷u c¬ s¶n xuÊt cao, an toµn cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.

+ C«ng nghÖ Composting theo c«ng nghÖ c«ng nghiÖp:

Quy m« s¶n xuÊt lµ nhµ m¸y c«ng nghiÖp; tù ®éng/b¸n tù ®éng

TiÕp nhËn r¸c B¨ng B¨ng t¶i chuyÒn vµ B¨ng t¶i R¸c h÷u c¬ ñ + vi sinh
t¶i tuyÓn lùa r¸c, ph©n vËt
lo¹i r¸c

Nguyªn liÖu h÷u

GiÊy vôn ChÊt dÎo ChÊt tr¬ c¬
Sµng + ph©n v«
c¬

Ðp, ®ãng ®ãng bao 11 ®em ch«n

kiÖn
Ph©n h÷u c¬
 C«ng nghÖ Composting theo c«ng nghiÖp nµy cã thÓ s¶n xuÊt ph©n
h÷u c¬ tõ r¸c th¶i hçp hîp v× c¸c nhµ m¸y xö lý vµ chÕ biÕn r¸c th¶i nµy cã
nh÷ng trang thiÕt bÞ vµ m¸y mãc tuyÓn lùa vµ ph©n lo¹i tù ®éng c¸c lo¹i r¸c
th¶i v« c¬ kh¸c nhau ®Ó råi ®a vµo bÓ ñ chØ cßn lµ c¸c chÊt th¶i h÷u c¬.

ë miÒn B¾c ViÖt Nam hiÖn cã nhµ m¸y s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ CÇu
DiÔn - Hµ Néi ®îc tµi trî d©y chuyÒn s¶n xuÊt cña T©y Ban Nha cã c«ng
nghÖ Composting tõ r¸c th¶i sinh ho¹t hçn hîp nh s¬ ®å trªn.

(Mét sè h×nh ¶nh cña c«ng nghÖ Composting theo d©y chuyÒn c«ng
nghÖ cña nhµ m¸y CÇu DiÔn vµ cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn)

12
 * C«ng nghÖ Composting theo quy m« nhµ xëng nhá víi sù tham gia
tÝch cùc cña hÖ sinh vËt ph©n gi¶i vµ tæng hîp chÊt h÷u c¬ - C«ng nghÖ
Composting vi sinh - ph¬ng ph¸p ñ hçn hîp

- X©y dùng nhµ ñ ph©n víi c¸c bÓ ñ liÒn nhau cã m¸i che vµ hå chøa níc
ch¶y ra tõ ph©n r¸c ñ.

- §æ r¸c h÷u c¬ sinh ho¹t (®· ph©n lo¹i t¹i nguån) vµo bÓ ñ, ®a vµo chÕ
phÈm vi sinh vËt ®Ó xóc tiÕn qu¸ tr×nh ñ.

- Tíi níc thêng xuyªn hoÆc ®æ níc rß rÜ tõ bÓ ñ vµo hè ñ ®Ó t¹o ®iÒu

kiÖn h¶o khÝ, ®a vµo bÓ mét sè èng nhùa ®ôc lç, nh vËy sÏ xóc tiÕn qu¸ tr×nh
ph©n gi¶i r¸c nhanh h¬n.

- Cho chÕ phÈm vi sinh vËt vµo bÓ ñ r¸c nh»m t¨ng tèc ®é ph©n gi¶i vµ
t¹o ra ph©n h÷u c¬; phñ hoÆc tr¸t bïn trªn bÒ mÆt bÓ ñ.

- Sau kho¶ng 45 ngµy lµ hoµn thµnh qu¸ tr×nh ñ r¸c th¶i h÷u c¬ thµnh
ph©n h÷u c¬. Xóc ph©n, r¶i ph¬i vµ ®a vµo sµng sÏ t¹o ra ®îc ph©n h÷u c¬.

(Mét sè h×nh ¶nh vÒ c«ng nghÖ Composting vi sinh - ph¬ng ph¸p ñ

ph©n hçn hîp)

13
 3. Ph©n h÷u c¬

3.1. §Þnh nghÜa

Ph©n h÷u c¬ lµ mét thÓ lo¹i ph©n bãn bao gåm c¸c hîp chÊt h÷u c¬:
Ph©n ®éng vËt (cßn gäi lµ ph©n chuång), ph©n xanh, ph©n b¾c, ph©n níc
gi¶i, ph©n r¸c vµ ph©n ñ/chÕ biÕn tõ c¸c lo¹i ph©n h÷u c¬ t¬i.

Tïy theo lµm lîng chÊt h÷u c¬ kh¸c nhau mµ ph©n h÷u c¬ cã chÊt lîng
kh¸c nhau. VÝ dô trong c¸c lo¹i ph©n h÷u c¬ nguyªn chÊt kh«ng qua ñ vµ chÕ
biÕn th× ph©n b¾c, ph©n chuång cã chÊt lîng cao h¬n ph©n xanh, ph©n r¸c.

C¸c lo¹i ph©n ñ (Composting) th× bãn cho c©y trång nhanh cã t¸c dông
h¬n ph©n nguyªn chÊt cha ñ. Cßn trong c¸c lo¹i ph©n ñ th× ph©n chuång,
ph©n ñ b»ng c«ng nghÖ vi sinh cã chÊt lîng h¬n lµ ph©n ñ tõ r¸c th¶i h÷u c¬,
hoÆc lµ tõ ph©n xanh theo ph¬ng ph¸p truyÒn thèng.

3.2. T¸c dông cña ph©n h÷u c¬ ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp

Sö dông ph©n h÷u c¬ cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vèn lµ tËp qu¸n truyÒn
thèng l©u ®êi cña nÒn n«ng nghiÖp h÷u c¬ ViÖt Nam. §Æc biÖt trong trång
lóa níc vµ s¶n xuÊt c©y thùc phÈm - rau, ngêi n«ng d©n ViÖt Nam ®· sö dông
ph©n bãn h÷u c¬ tõ rÊt l©u tríc khi cã c¸c lo¹i ph©n v« c¬ nh: ®¹m, l©n, kali,
canxi, vi lîng. Cho ®Õn nay, mÆc dï s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®· vµ ®ang sö
dông mét lîng ph©n v« c¬ rÊt lín nhng ph©n h÷u c¬ vÉn ®îc träng dông ®Ó
bãn lãt cho hÇu hÕt c¸c lo¹i c©y trång vµ ®Æc biÖt cho c¸c lo¹i ®Êt ®· bÞ
tho¸i hãa, nghÌo mïn nh ®Êt b¹c mµu, ®Êt c¸t, ®Êt phï sa chua v.v…

+ Ph©n h÷u c¬, ®Æc biÖt lµ phÇn ®îc chÕ biÕn tõ c«ng nghÖ
Composting khi bãn vµo ®Êt lµm t¨ng ®é ph× nhiªu ®Êt: t¨ng hµm lîng chÊt
h÷u c¬, c¶i thiÖn cÊu tróc ®Êt, ®é Èm ®Êt, t¹o m«i trêng sèng thuËn lîi cho
hÖ sinh vËt ®Êt.

14
 + Bãn ph©n h÷u c¬ cho c©y trång sÏ æn ®Þnh n¨ng suÊt, t¨ng chÊt lîng s¶n
phÈm, t¨ng søc kháe céng ®ång khi sö dông s¶n phÈm n«ng nghiÖp bãn ph©n h÷u
c¬.

+ Ph©n h÷u c¬ nguyªn chÊt nh ph©n gia sóc, ph©n xanh, ph©n b¾c ®îc
xö lý (ñ) sÏ cho chÊt lîng cao, ®¶m b¶o vÖ sinh, an toµn søc kháe cho ngêi sö
dông ph©n vµ cho c¶ céng ®ång.

+ S¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ nãi chung ®¬n gi¶n vµ rÎ tiÒn h¬n ph©n h÷u
c¬.

3.3. Nh÷ng ®iÒu cÇn chó ý khi ñ ph©n h÷u c¬ vµ sö dông ph©n h÷u
c¬

+ C¸c lo¹i ph©n h÷u c¬ nguyªn chÊt, "t¬i" cÇn ph¶i ®îc ñ (Composting)
míi nªn dïng, nÕu kh«ng sÏ dÉn ®Õn nhiÒu t¸c h¹i cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp
vµ cho søc kháe céng ®ång v× trong ph©n h÷u c¬ t¬i cã rÊt nhiÒu mÇm bÖnh
dÔ g©y « nhiÔm, bÈn. H¬n n÷a nhiÒu lo¹i ph©n h÷u c¬ t¬i cã chÊt lîng thÊp
l¹i ph©n gi¶i chËm.

+ Tïy ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi vµ s¶n xuÊt cña tõng n¬i mµ chóng ta cã
nh÷ng quy tr×nh kü thuËt vµ quy m« s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ kh¸c nhau theo
c«ng nghÖ Composting. Nh÷ng quèc gia, ®Þa ph¬ng cã tiÒm lùc kinh tÕ, cã
tr×nh ®é khoa häc kü thuËt cao th× c«ng nghÖ Composting ®îc thùc hiÖn víi
quy m« hiÖn ®¹i, tù ®éng hãa: Nhµ m¸y chÕ biÕn, s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬. N¬i
nµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ khã kh¨n, tr×nh ®é thÊp h¬n th× ¸p dông quy tr×nh kü
thuËt ñ ph©n ®¬n gi¶n, thñ c«ng víi quy m« nhá.

+ C¸c chÊt h÷u c¬/r¸c th¶i h÷u c¬/phÕ th¶i n«ng nghiÖp sau khi thu gom
ph¶i ®îc ®a vµo ñ/chÕ biÕn ngay v× nÕu ®Ó l©u ë tr¹ng th¸i tù nhiªn, tù
chóng sÏ bÞ ph©n gi¶i g©y « nhiÔm m«i trêng sèng xung quanh.

+ §Ó t¨ng tèc ®é mµ vÉn ®¶m b¶o chÊt lîng ñ ph©n, cÇn ®a vµo c«ng
nghÖ ñ c¸c lo¹i vi sinh vËt ph©n gi¶i tæng hîp chÊt h÷u c¬ lµm chÊt xóc t¸c qu¸
tr×nh ñ.

15
 + Víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu nãng Èm nh ViÖt Nam, qu¸ tr×nh ñ ph¶i ®îc
che kÝn hoÆc tr¸t kÝn sau khi ®· ñ nãng.

+ Ph©n h÷u c¬ sau khi ®îc chÕ biÕn thêng ®îc sö dông nh sau:

- Bãn th¼ng ra ruéng - ph©n bãn lãt cho c¸c c©y trång hµng n¨m hoÆc
bãn quanh gèc cho c©y ¨n qu¶…

- Nguyªn liÖu h÷u c¬ tõ r¸c th¶i hoÆc phÕ th¶i n«ng nghiÖp (l¸, cµnh cñi
kh«, r¬m r¹…) thêng chÊt lîng kÐm, ph¶i trén thªm mét tû lÖ ph©n v« c¬ hoÆc
ph©n h÷u c¬ tæng hîp.

3.4. C¸c lo¹i ph©n h÷u c¬ chÝnh sö dông cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp

+ Ph©n gia sóc: tr©u, bß, lîn, gia cÇm, dª, thá…

+ Ph©n chuång: - Ph©n gia sóc cã ®én r¬m r¹, cá, l¸ c©y, trÊu ngay
trong chuång gia sóc.

+ Ph©n gia sóc dïng ®Ó nu«i giun ®Êt, sau khi giun ph©n gi¶i thµnh ph©n
hoai.

+ Ph©n b¾c, níc tiÓu: ë nhiÒu vïng n«ng th«n vÉn cßn dïng ph©n B¾c,
níc tiÓu ®Ó bãn cho mét sè c©y hoa mµu. Ph©n B¾c ®îc ñ theo ph¬ng thøc hè
xÝ hai ng¨n.

+ Ph©n xanh: lµ ph©n h÷u c¬ tõ c¸c thùc vËt xanh: c¸c lo¹i c©y hä ®Ëu,
bÌo hoa d©u, l¸ xanh, phÕ th¶i n«ng nghiÖp sau thu ho¹ch. Ph©n xanh cã thÓ
®îc dïng bãn vïi ngay vµo ®Êt hoÆc dïng lµm chÊt ®én chuång ®Ó cã ph©n
chuång. C¸c lo¹i c©y ph©n xanh hä ®Ëu ®îc trång xen víi c©y hoa mµu cßn cã
t¸c dông c¶i t¹o ®Êt, chèng xãi mßn, c©y che bãng v.v….l¸, h¹t mét sè lo¹i c©y
ph©n xanh cßn dïng lµm thøc ¨n cho ngêi, gia sóc.

+ Ph©n r¸c th¶i h÷u c¬: bao gåm c¸c nguån r¸c th¶i kh¸c nhau

- R¸c quÐt l¸ kh«, r¬m r¹ r¬i v·i vïng lµng quª n«ng th«n ®îc sö dông tõ
l©u ®Ó lµm chÊt ®én chuång, ®én ñ ph©n gia sóc. "S¹ch lµng tèt ruéng"

16
 - R¸c th¶i h÷u c¬ tõ s¶n xuÊt: c¸c phÕ th¶i h÷u c¬ tõ c«ng nghiÖp vµ ho¹t
®éng chÕ biÕn n«ng, h¶i s¶n. §©y lµ mét lîng chÊt h÷u c¬ rÊt lín cÇn ®îc chÕ
biÕn thµnh nguyªn liÖu h÷u c¬ võa ®¶m b¶o m«i trêng s¹ch võa t¨ng lîng ph©n
h÷u c¬.

- R¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t: ®©y lµ lîng chÊt h÷u c¬ rÊt lín tõ c¸c khu ®«
thÞ vµ d©n c. Tuy nhiªn, lîng r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t ®îc sö dông lµm ph©n h÷u
c¬ cßn rÊt Ýt, chØ míi phæ biÕn ë c¸c níc cã nÒn kinh tÕ x· héi ph¸t triÓn, lý do
lµ:

 NhiÒu quèc gia cha coi träng, chó ý ®Õn lÜnh vùc nµy, céng ®ång,
d©n chóng vÉn quan niÖm r»ng r¸c th¶i sinh ho¹t lµ chÊt vøt bá ra
khái nhµ hµng ngµy cßn vøt bá ®i ®©u th× kh«ng cÇn quan t©m
(vøt ra ®êng, ra cèng r·nh, b·i r¸c ®Çu nhµ, ®Çu lµng v.v….)

 R¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t nÕu kh«ng ®îc thu gom ph©n lo¹i th× khã
chÕ biÕn/ñ thµnh ph©n h÷u c¬. VÊn ®Ò thu gom, ph©n lo¹i r¸c t¹i
nguån thùc chÊt lµ vÊn ®Ò x· héi, cÇn ph¶i kÕt hîp c¶ chÝnh s¸ch, c¬
chÕ tæ chøc, tuyªn truyÒn gi¸o dôc ý thøc ngêi d©n, thãi quen cña mçi
ngêi d©n.

§Ó cã ®îc ph©n h÷u c¬ r¸c th¶i tèt cÇn:

 TËp trung x©y dùng c«ng nghÖ chÕ biÕn ph©n h÷u c¬ r¸c th¶i
(Composting) hoµn thiÖn, n©ng cao chÊt lîng ph©n h÷u c¬ v× thµnh
phÇn r¸c th¶i h÷u c¬ rÊt phøc t¹p vµ chÊt lîng thÊp h¬n c¸c lo¹i ph©n
h÷u c¬ kh¸c.

 X©y dùng c¸c nhµ xëng chÕ biÕn r¸c th¶i h÷u c¬ gÇn khu ®« thÞ
d©n c, quy m« nhá ®Ó gi¶m c«ng chuyªn chë vµ gi¶m diÖn tÝch
chÕ biÕn.

4. C«ng t¸c gi¸o dôc tuyªn truyÒn céng ®ång thu gom, ph©n lo¹i r¸c
th¶i h÷u c¬

17
 Nh ë phÇn trªn ®· tr×nh bµy, r¸c th¶i sinh ho¹t muèn ®îc tËn dông ®Ó t¸i
chÕ gãp phÇn ph¸t triÓn "nÒn kinh tÕ r¸c th¶i" th× ph¶i ®îc thu gom vµ ph©n
lo¹i ngay t¹i nguån. §Æc biÖt ®èi víi r¸c th¶i h÷u c¬ sinh vËt cÇn ph¶i ®îc
ph©n lo¹i riªng th× míi t¸i chÕ b»ng c«ng nghÖ Composting ®îc. Tuy nhiªn,
trong thùc tÕ viÖc nµy kh«ng ®¬n gi¶n v× nh ë ViÖt Nam, nh©n d©n ta kh«ng
cã tËp qu¸n hoÆc thãi quen ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t. Trong khi ®ã, ë nhiÒu
níc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi, viÖc thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t ®· vµ
®ang lµ thãi quen vµ lµ trËt tù x· héi céng ®ång. T¹i sao hä l¹i t¹o dùng ®îc cho
ngêi d©n vµ céng ®ång cã ý thøc vµ thãi quen ®ã? Theo kinh nghiÖm cña c¸c
chuyªn gia x· héi häc vµ gi¸o dôc häc ë c¸c níc ph¸t triÓn nh: CHLB §øc, ¸o,
Ph¸p, Thôy §iÓn...th× ®Ó cã ®îc thãi quen thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i
nguån cho toµn x· héi; hä ph¶i x©y dùng mét ch¬ng tr×nh gi¸o dôc, tuyªn
truyÒn l©u dµi hµng vµi chôc n¨m vµ ®èi víi vµi thÕ hÖ.

+ Ch¬ng tr×nh gi¸o dôc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ý thøc gi÷ g×n vÖ sinh
c«ng céng, gia ®×nh b»ng thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t ®îc ®a vµo
nhµ trêng tõ cÊp 1 - cÊp 3 cho trÎ em.

+ HÖ thèng tuyªn truyÒn gi¸o dôc céng ®ång th«n qua ¸p phÝch, tê d¬i,
héi th¶o, héi nghÞ thêng xuyªn vµ víi h×nh thøc hÊp dÉn l«i cuèn sù chó ý cña
mäi ngêi d©n.

+ HÖ thèng thiÕt bÞ, c«ng cô, dông cô, nh©n c«ng trong thu gom ph©n
lo¹i r¸c th¶i, ®Æc biÖt c¸c thïng ®æ r¸c c«ng céng cho c¸c lo¹i r¸c th¶i kh¸c nhau
®îc t« mµu, ghi ký hiÖu râ rÖt.

+ ChÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, c¸c c«ng ty m«i trêng ®a ra nh÷ng ®iÒu luËt
m«i trêng còng nh nh÷ng quy ®Þnh ph¸p lý cho viÖc thu gom ph©n lo¹i r¸c th¶i
gãp phÇn gi÷ g×n vÖ sinh c«ng céng vµ ®¶m b¶o vÖ sinh søc kháe cho mçi c«ng
d©n.

Nh vËy cã thÓ nãi r»ng c«ng t¸c gi¸o dôc, tuyªn truyÒn n©ng cao ý thøc
vµ thãi quen cña ngêi d©n trong viÖc thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c th¶i h÷u c¬ sinh

18
ho¹t lµ mét yÕu tè quan träng nhÊt. Mét khi ngêi d©n cã ®îc sù hiÓu biÕt vµ ý
thøc tù nguyÖn còng nh thãi quen vÒ vÊn ®Ò nµy th× míi mong gi¶i quyÕt ®-
îc vÊn ®Ò r¸c th¶i ë ®« thÞ vµ khu d©n c.

C¸c ch¬ng tr×nh gi¸o dôc, tuyªn truyÒn d©n chóng cÇn ph¶i ®îc x©y
dùng, thiÕt kÕ theo nguyªn t¾c: Râ, gän, hÊp dÉn ®Ó thu hót ®îc sù chÊp
nhËn vµ kh¬i dËy ý thøc v× lîi Ých céng ®ång, v× lîi Ých chÝnh b¶n th©n
m×nh. V× vËy, tïy thuéc vµo kh¶ n¨ng ®Çu t cña nhµ níc, ®iÒu kiÖn sèng,
møc sèng, tËp qu¸n v¨n hãa, d©n trÝ cña céng ®ång mµ ë mçi quèc gia, mçi
®Þa ph¬ng ngêi ta cã nh÷ng ch¬ng tr×nh, ph¬ng ph¸p vµ h×nh thøc gi¸o dôc,
tuyªn truyÒn vËn ®éng d©n chóng. VÝ dô nh:

+ ë c¸c níc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn cã møc sèng vµ ®iÒu kiÖn sèng
cña céng ®ång cao th× cã sù kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a gi¸o dôc, tuyªn truyÒn vµ ph¸p
chÕ.

 C¸c ch¬ng tr×nh gi¸o dôc ®îc x©y dùng theo tuæi häc: ë bËc mÉu
gi¸o, cÊp I th× ch¬ng tr×nh gi¸o dôc gåm nhiÒu h×nh vÏ, c©u chuyÖn
®¬n gi¶n, bµi h¸t, vë kÞch vui khiÕn trÎ em dÔ nhí vµ dÔ thùc hµnh
ë gia ®×nh vµ n¬i c«ng céng. ë bËc trung häc - ®¹i häc th× ch¬ng
tr×nh gi¸o dôc mang tÝnh ®¹o ®øc, nh©n v¨n vµ ph¸p lý ®Ó c¸c
thanh niªn trë thµnh nh÷ng c«ng d©n cã ý thøc vµ nghÜa vô thùc
hiÖn viÖc thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c, ®ång thêi tham gia c«ng t¸c
tuyªn truyÒn, cæ ®éng d©n chóng quanh m×nh.

 C¸c h×nh thøc cæ ®éng, tuyªn truyÒn ®¹i chóng rÊt phong phó vµ ®a
d¹ng: ¸p phÝch, truyÒn h×nh, t¹p chÝ, t¹p kû v¨n nghÖ, héi th¶o
v.v….

 C¸c ph¬ng tiÖn c«ng cô thu gom, ph©n lo¹i r¸c n¬i c«ng céng vµ t¹i
gia ®×nh lu«n ®îc c¶i tiÕn gióp d©n chóng thuËn lîi trong viÖc thi
hµnh nh÷ng quy chÕ vµ duy tr× thãi quen hµng ngµy: c¸c thïng r¸c
®îc s¬n, ký hiÖu, cã h×nh d¸ng kh¸c nhau ®èi víi c¸c lo¹i r¸c th¶i kh¸c

19
 nhau. §Ó ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i gia, c¸c tói ni l«ng còng ®îc quy ®Þnh
mµu s¾c kh¸c nhau vµ cã lÞch thu gom c¸c lo¹i r¸c trong tuÇn. §Æc
biÖt hiÖn nay t¹i nhiÒu níc ®· s¶n xuÊt ®îc tói ni l«ng h÷u c¬ tù ho¹i
®Ó phôc vô cho c¸c gia ®×nh ®ùng r¸c h÷u c¬ sinh ho¹t, t¹o thuËn lîi
cho ngêi vøt r¸c vµ c«ng ®o¹n xö lý chÕ biÕn r¸c b»ng Composting.

+ ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, c¸c ®« thÞ thµnh phè ph¸t triÓn m¹nh, d©n
sè ®«ng, d©n trÝ míi ®ang dÇn ®îc ph¸t triÓn th× cÇn chó ý ®Õn c«ng t¸c
tuyªn truyÒn, vËn ®éng vµ nh÷ng quy ®Þnh hµnh chÝnh, ph¸p chÕ.

ViÖc gi¸o dôc phæ cËp t¹i c¸c trêng häc hiÖn cha thÓ thùc hiÖn ®îc nhng
sÏ dÇn dÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Néi dung vµ h×nh thøc tuyªn truyÒn vËn
®éng d©n chóng ph¶i phï hîp víi phong tôc tËp qu¸n truyÒn thèng kÕt hîp víi lèi
sèng v¨n minh hiÖn ®¹i ngµy nay. VÝ dô ë c¸c khu ®« thÞ vµ d©n c ven ®« th×:

 H×nh thøc tuyªn truyÒn: Häp, ph¸t ®éng phong trµo thu gom, ph©n
lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t. In Ên ¸p phÝch, tê r¬i, giÊy cam kÕt thùc hiÖn
®óng nh÷ng quy chÕ cña viÖc thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i nguån
(gia ®×nh, n¬i c«ng céng).

 Hç trî c¸c gia ®×nh ph¬ng tiÖn thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c th¶i cã hiÖu
qu¶: thïng ®ùng r¸c/tói ni l«ng ®ùng r¸c víi ký hiÖu riªng.

 Cö c¸n bé phong trµo (phô n÷ hoÆc sinh viªn/thanh niªn t×nh

nguyÖn) ®i gi¸m s¸t, nh¾c nhì, ®éng viªn ngêi d©n tham gia chÊp
hµnh nghiªm chØnh viÖc thu gom, ph©n lo¹i r¸c, khuyÕn khÝch ngêi
d©n cã ý thøc vµ dÇn dÇn cã thãi quen vÒ c«ng viÖc nµy.

 Hç trî kü thuËt vµ ®éng viªn c¸c côm d©n c, x· th«n cïng ch¬ng tr×nh
m«i trêng x©y dùng c¸c côm xëng chÕ biÕn/ñ r¸c th¶i h÷u c¬ theo
c«ng nghÖ Composting ®Ó võa gi¶i quyÕt ®îc vÊn ®Ò s¹ch m«i tr-
êng sèng, gi¶m phÝ tæn chuyªn chë r¸c, ch«n r¸c, võa t¹o ra s¶n phÈm
ph©n h÷u c¬ gióp Ých cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong vïng.

20
  NÕu céng ®ång/c¸ nh©n kh«ng tu©n theo quy ®Þnh hµnh chÝnh,
ph¸p chÕ b¶o vÖ m«i trêng sinh sèng tõ viÖc tù nguyÖn thu gom
ph©n lo¹i r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t ®Æc biÖt t¹i nh÷ng n¬i c«ng céng
th× sÏ bÞ xö lý ph¹t hµnh chÝnh cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng.
II. Xu thÕ chung cña thÕ giíi vÒ tËn dông r¸c th¶i sinh ho¹t h÷u c¬ ®Ó s¶n xuÊt
ph©n h÷u c¬

1. Kh¸i niÖm chung

- Tõ tríc nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû 20, viÖc gi¶i quyÕt thu gom r¸c th¶i
sinh ho¹t còng nh phÕ th¶i h÷u c¬ tõ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ s¶n xuÊt chÕ
biÕn, c«ng nghiÖp chØ nh»m môc ®Ých dän vÖ sinh, lµm s¹ch n¬i ë vµ lµm
viÖc cña d©n chóng. R¸c ®îc thu gom tõ c¸c gia ®×nh, tõ n¬i c«ng céng hoÆc
c«ng së, nhµ m¸y vµ ®Ó mÆc cho ma, giã, n¾ng ph©n gi¶i, chuyÓn t¶i theo
dßng ch¶y ®i chç kh¸c. ë mét sè thµnh phè lín trªn thÕ giíi còng ®· h×nh thµnh
nh÷ng b·i r¸c lín gÇn ®« thÞ nhng còng kh«ng hÒ ®îc xö lý, chÕ biÕn.

- DÇn dÇn, mét sè ngêi nghÌo khæ, thÊt nghiÖp ®· b¾t ®Çu tiÕp cËn víi
nh÷ng ®èng r¸c ®Ó kiÕm ¨n (thøc ¨n thõa th·i vøt ®i) råi nhÆt nh÷ng thø vËt
liÖu, dông cô phÕ th¶i cã thÓ dïng l¹i ®îc hoÆc söa ch÷a, chÕ t¹o l¹i vµ b¸n rÎ
cho ngêi tiªu dïng. Cuéc sèng c«ng nghiÖp, hiÖn ®¹i ph¸t triÓn th× nh÷ng r¸c
th¶i c«ng nghiÖp vµ sinh ho¹t ngµy cµng nhiÒu dÉn ®Õn t×nh tr¹ng:

 NghÒ tËn dông, khai th¸c phÕ liÖu tõ r¸c th¶i ngµy cµng ph¸t triÓn,
mµ ë ta gäi lµ nghÒ "®ång n¸t", thu gom, mua b¸n ngay t¹i n¬i th¶i
r¸c.

 NghÒ bíi r¸c, thu gom nh÷ng phÕ liÖu t¹i ®èng r¸c còng ®em l¹i lîi
nhuËn kinh tÕ nhÊt ®Þnh cho mét sè ngêi nghÌo.

 DiÖn tÝch r¸c th¶i ph¶i thu gom, ch«n lÊp ngµy cµng nhiÒu, g©y «
nhiÔm m«i trêng níc vµ kh«ng khÝ nghiªm träng cho c¸c khu d©n c
gÇn b·i r¸c.

21
 - Sau nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû 20, kh¸i niÖm n«ng nghiÖp h÷u c¬ ®îc
®Æc biÖt quan t©m trªn tÇm quèc tÕ. Ngoµi viÖc nghiªn cøu, khai th¸c c¸c
nguån nguyªn liÖu h÷u c¬ tù nhiªn, tõ s¶n xuÊt trång trät, ch¨n nu«i ®Ó s¶n xuÊt
ph©n h÷u c¬, ngêi ta chît nhËn thÊy trong r¸c th¶i cã mét lîng r¸c h÷u c¬ sinh
ho¹t vµ phÕ th¶i h÷u c¬ chÕ biÕn n«ng s¶n rÊt lín, nÕu ®îc thu gom, t¸ch ra
khái c¸c phÕ th¶i r¸c v« c¬ th× th× cã thÓ chÕ biÕn thµnh ph©n h÷u c¬. Tuy
nhiªn, trong thùc tÕ r¸c th¶i sinh ho¹t lµ mét lo¹i r¸c hçn hîp v« c¬ vµ h÷u c¬,
kh«ng thÓ thu gom nh vËy mµ dïng c«ng nghÖ Composting ®Ó chÕ biÕn thµnh
ph©n h÷u c¬ ®îc.

- Tríc t×nh tr¹ng « nhiÔm r¸c th¶i ngµy cµng trÇm träng vµ nhu cÇu
ph©n h÷u c¬ cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp an toµn ngµy cµng lín, mét sè nhµ
khoa häc m«i trêng vµ sinh häc ®· ®Ò ra viÖc ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t
thµnh r¸c th¶i v« c¬ vµ h÷u c¬. Nh÷ng r¸c th¶i v« c¬ ®îc ®em ®i ch«n hoÆc
®em ®èt, cßn r¸c th¶i h÷u c¬ sÏ ®îc chÕ biÕn thµnh nguyªn liÖu h÷u c¬ ®Ó
s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ cho n«ng nghiÖp.

- Tõ nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû 20 ®Õn nay xu híng tËn dông r¸c th¶i h÷u
c¬ sinh ho¹t lµm ph©n h÷u c¬ ngµy cµng ph¸t triÓn vµ ®îc më réng trªn toµn
cÇu víi møc ®é kh¸c nhau. Cã thÓ nãi r»ng ®©y lµ xu híng tÝch cùc, h÷u hiÖu
nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò bøc xóc nhÊt cña m«i trêng sèng, ®ã lµ sù « nhiÔm
cña r¸c th¶i sinh ho¹t ë c¸c khu ®« thÞ vµ d©n c lín. ë nhiÒu níc c«ng nghiÖp
ph¸t triÓn, viÖc thu gom, ph©n lo¹i vµ chÕ biÕn r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t ®·
®em l¹i nh÷ng lîi Ých lín lao cho quèc gia vµ c«ng ®ång:

+ Gi¶i quyÕt ®îc sù « nhiÔm m«i trêng do r¸c th¶i g©y ra hµng ngµy.

+ TiÕt kiÖm ®îc diÖn tÝch ch«n r¸c tËp trung.

+ §em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ râ rµng cho nh÷ng c«ng ty, ngêi tham gia thu
gom, ph©n lo¹i vµ chÕ biÕn r¸c th¶i. ChÝnh v× vËy, gÇn ®©y kh¸i niÖm
"nÒn kinh tÕ r¸c th¶i" ®· ®îc ra ®êi vµ t¹o ®îc mét khèi lîng ph©n h÷u c¬ chÕ
biÕn an toµn cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.

22
 2. C¸c xu thÕ ph¸t triÓn c«ng nghÖ xö lý r¸c th¶i hiÖn nay, ®Æc
biÖt lµ c«ng nghÖ Composting

Nh×n chung, khi nghiªn cøu c¸c tµi liÖu còng nh tham gia c¸c cuéc héi
th¶o khoa häc, tham quan trùc tiÕp c¸c xÝ nghiÖp, nhµ xëng xö lý vµ chÕ biÕn
r¸c th¶i cña níc ngoµi vµ trong níc ta, chóng t«i ®Òu nhËn thÊy r»ng ®Ó xö lý
lîng r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t ë c¸c khu ®« thÞ vµ d©n c lín, ngêi ta ph¶i ph¸t
triÓn c«ng nghÖ Composting ®Ó biÕn chóng thµnh ph©n h÷u c¬.

Xu thÕ ph¸t triÓn c«ng nghÖ Composting trong xö lý r¸c th¶i lµ nh»m
gi¶i quyÕt vÖ sinh m«i trêng vµ t¹o ra nguån ph©n h÷u c¬ an toµn phôc vô s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp. Cã thÓ tãm t¾t xu thÕ ph¸t triÓn vµ c«ng nghÖ nµy theo s¬
®å cña néi dung dù ¸n hîp t¸c nghiªn cøu khoa häc vÒ c«ng nghÖ Composting
gi÷a trêng §¹i häc Udine - Italia vµ Trung t©m Nghiªn cøu vµ Ph¸t triÓn n«ng
nghiÖp bÒn v÷ng - §¹i häc N«ng nghiÖp I (2001 - 2003) nh sau:

§Þa ®iÓm thu gom, ph©n lo¹i vµ xö lý r¸c h÷u c¬ sinh ho¹t

Thµnh phè Nªng th«n

Gia ®×nh C«ng ty thu X· N«ng d©n

gom r¸c th¶i

C«ng nghÖ Composting - Quy tr×nh thu gom, ph©n lo¹i vµ xö lý

R¸c h÷u Thu N¬i ñ PhÕ th¶i n«ng

gom
c¬ Chuyªn chë
Composti nghiÖp, ph©n gia
Ph©n
ng sóc
R¸c sinh +
lo¹i VSV,
ho¹t t0, n­íc
Thu
gom Ph©n h÷u
R¸c v« c¬
c¬
23
S¶n phÈm n«ng nghiÖp
 Tõ s¬ ®å nµy chóng ta cã thÓ tãm t¾t néi dung chÝnh cña qu¸ tr×nh thùc
hiÖn c«ng nghÖ Composting nh sau:

1. C¸c gia ®×nh thµnh phè thu gom r¸c h÷u c¬ sinh ho¹t ®· ®îc ph©n lo¹i
t¹i gia vµ c¸c c«ng ty r¸c th¶i thµnh phè thu håi chóng vµ chuyªn chë ®Õn ®Þa
®iÓm chÕ biÕn/ñ Composting.

Nh vËy ë bíc nµy kh©u ph©n lo¹i t¹i nguån r¸c th¶i sinh ho¹t thµnh r¸c
h÷u c¬ riªng biÖt lµ quan träng nhÊt v× nh vËy míi tiÕt kiÖm ®îc kh©u chuyªn
chë r¸c vµ chÊt lîng ñ míi ®¶m b¶o. NÕu kh«ng ph©n lo¹i ngay t¹i nguån th× tr-
íc khi ñ còng ph¶i ph©n lo¹i. Thùc tÕ t¹i nhµ m¸y xö lý r¸c th¶i vµ s¶n xuÊt
ph©n h÷u c¬ CÇu DiÔn - Hµ Néi, quy m« nhµ m¸y, trang thiÕt bÞ m¸y mãc rÊt
hiÖn ®¹i nhng tiªu tèn vµo kh©u ph©n lo¹i r¸c rÊt lín. ChØ 1/3 lîng r¸c h÷u c¬
sau khi ph©n lo¹i ®îc ®a vµo ñ lµm ph©n, cßn l¹i, hµng ngµy nhµ m¸y ph¶i
huy ®éng 10-15 xe chë r¸c to ®a chÊt v« c¬ lªn b·i r¸c Sãc S¬n, cã nghÜa lµ tèn
kÐm chi phÝ vµ thêi gian chë r¸c gÊp 2 lÇn.

2. §ång thêi t¹i vïng n«ng th«n c¸c x· vËn ®éng bµ con n«ng d©n thu gom
r¸c th¶i vµ phÕ th¶i n«ng nghiÖp, ph©n gia sóc vµ ®a chung vµo bÓ ñ ph©n r¸c
thµnh phè ë trªn. Víi c«ng nghÖ Composting cã sù tham gia thªm cña vi sinh vËt,
sÏ t¹o ra mét lo¹i ph©n h÷u c¬ an toµn, cã chÊt lîng cao. ë néi dung nµy kü thuËt
ñ vµ gièng lo¹i vi sinh vËt ®a vµo bÓ ñ ph©n lµ quan träng h¬n c¶, nã quyÕt
®Þnh thêi gian ñ vµ chÊt lîng ph©n h÷u c¬. HiÖn cã nhiÒu ph¬ng ph¸p vµ quy

24
tr×nh kh¸c nhau nhng ®Òu theo nguyªn t¾c chung lµ bíc ®Çu ñ nãng råi sau ñ
nguéi.

3. C¸c n«ng d©n sö dông ph©n h÷u c¬ nµy ®Ó s¶n xuÊt c©y l¬ng thùc,
rau. C¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp l¹i ®îc ®em b¸n cung cÊp thùc phÈm cho gia
®×nh. Ngêi ta nÊu ¨n, ¨n t¬i sèng vµ l¹i ®Ó l¹i trong bÕp r¸c th¶i sinh ho¹t.

Xu thÕ ph¸t triÓn c«ng nghÖ Composting nµy ®· cã tõ trªn 20 n¨m nay ë
c¸c níc ch©u ¢u vµ c¸c níc ph¸t triÓn kh¸c vµ ®· ®îc nhiÒu ®Þa ph¬ng ¸p dông
cã kÕt qu¶. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã còng ph¶i nhËn râ r»ng ®Ó duy tr× xu thÕ ph¸t
triÓn c«ng nghÖ Composting nµy chóng ta cÇn ph¶i chó ý c¶ 3 lÜnh vùc t¸c
®éng: kü thuËt, x· héi vµ nghiªn cøu, trong ®ã lÜnh vùc x· héi lµ nh÷ng quy
chÕ, kû c¬ng, ph¸p chÕ, lµ viÖc gi¸o dôc, tuyªn truyÒn, khuyÕn c¸o céng
®ång… ®ãng vai trß quan träng vµ quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña xu thÕ ph¸t
triÓn nµy.

Chóng ta còng cã thÓ thÊy râ xu thÕ chung cña thÕ giíi vÒ tËn dông r¸c
th¶i sinh ho¹t h÷u c¬ ®Ó s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ qua hµng lo¹t c¸c b¸o c¸o khoa
häc kh¸c nhau cña c¸c viÖn nghiªn cøu vµ trêng ®¹i häc trªn thÕ giíi.

- VÊn ®Ò qu¶n lý chÊt th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã
hiÖu qu¶ nhÊt lµ chuyÓn giao kü thuËt xö lý r¸c th¶i thµnh ph©n h÷u c¬ - B¸o
c¸o cña W. Bideingmaier, Bé m«n xö lý r¸c th¶i, trêng §¹i häc Waimar, CHLB
§øc.

- HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c«ng nghÖ Composting ®èi víi r¸c th¶i h÷u c¬,
nghiªn cøu ë bang Mahara Shata, Ên ®é.

- Nh÷ng u ®iÓm cña c«ng nghÖ Composting cã chÕ phÈm vi sinh vËt ®Ó
xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ - B¸o c¸o cña Marco de Bertoldi, trêng §¹i häc Udine, Italia.

- Qu¶n lý qu¸ tr×nh diÔn biÕn nhiÖt cña c«ng nghÖ Composting ñ chÊt r¸c
th¶i h÷u c¬ vµ s¶n phÈm ph©n h÷u c¬ - B¸o c¸o cña ViÖn nghiªn cøu Roma,
Italia.

25
 - Ph©n h÷u c¬ chÕ biÕn tõ r¸c th¶i h÷u c¬ ®« thÞ t¸c ®éng tèt ®Õn m«i
trêng vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp - B¸o c¸o cña Phßng ThÝ nghiÖm ®Êt, ViÖn
INRA, Ph¸p.

- T¨ng cêng c«ng nghÖ Composting ®Ó xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t -
B¸o c¸o cña tËp thÓ c¸c nhµ nghiªn cøu Trung t©m khoa häc ®Êt vµ m«i tr êng
Ljubljana, Slovenia.

- Tæ hîp vi sinh vËt vµ chøc n¨ng cña chóng trong c«ng nghÖ
Composting xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ - B¸o c¸o cña tËp thÓ c¸c nhµ khoa häc, ViÖn
Nghiªn cøu khoa häc ®Êt - níc vµ m«i trêng Israel.

- HÖ thèng kiÓm tra thµnh phÇn r¸c th¶i ®Ó ®¶m b¶o chÊt lîng ph©n
h÷u c¬ chÕ biÕn (Composting) ë Viªn - B¸o c¸o cña ViÖn Nghiªn cøu sinh häc
vµ sinh th¸i - Viªn, ¸o.

- T¸c dông cña vi sinh vËt trong c«ng nghÖ Composting c¸c r¸c th¶i h÷u
c¬ sinh ho¹t díi c¸c ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é ñ kh¸c nhau- B¸o c¸o cña I. Sundh,
Srönn - Bé m«n Vi sinh vËt, trêng §¹i häc Uppsala, Thôy §iÓn.

- Ph©n h÷u c¬ chÕ biÕn tõ r¸c th¶i h÷u c¬ thµnh phè dïng cho c¸c vên
rau/qu¶ ë néi ngo¹i thµnh ®« thÞ - B¸o c¸o cña c¸c nhµ khoa häc ViÖn Khoa häc
rau TW, Munik, CHLB §øc vµ Dù ¸n s¶n xuÊt rau ven ®« cña ViÖn Nghiªn cøu
tØnh Cagayan ®Êt ®ai Oro, Philippin.

- Tæ hîp vi sinh vËt - Thµnh phÇn vµ ®é chua cña chóng trong qu¸ tr×nh
ñ/chÕ biÕn chÊt th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t - B¸o c¸o cña tËp thÓ c¸c nhµ nghiªn cøu
Khoa N«ng häc, Trung t©m Khoa häc ®Êt vµ m«i trêng, Ljubljana, Slovenia.

- §Æc tÝnh cña chÊt h÷u c¬ trong c¸c ph©n ñ (Composting) tõ r¸c th¶i
h÷u c¬ sinh ho¹t - B¸o c¸o cña A. Zach, E. Smidt - Khoa Qu¶n lý chÊt th¶i, trêng
§¹i häc Khoa häc N«ng nghiÖp, Viªn, ¸o.

26
 - S¶n xuÊt vµ sö dông ph©n ñ h÷u c¬ (Compost) trong nÒn n«ng nghiÖp
h÷u c¬ - B¸o c¸o cña C.W. Ward, Trung t©m n«ng nghiÖp h÷u c¬, trêng §¹i häc
Aberdeen, V¬ng quèc Anh.
III. C¬ héi vµ kh¶ n¨ng ¸p dông ë ViÖt Nam ch¬ng tr×nh thu gom, ph©n lo¹i vµ
s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬

1. Víi xu thÕ chung cña thÕ giíi hiÖn nay lµ tËn dông r¸c th¶i h÷u c¬
sinh ho¹t ®Ó s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ViÖt Nam
®· vµ ®ang bíc ®Çu lµm quen vµ ¸p dông xu thÕ tÝch cùc nµy.

- C¸c th«ng tin khoa häc vµ kinh tÕ vÒ c«ng nghÖ Composting r¸c th¶i
h÷u c¬ ®« thÞ/sinh ho¹t ®· ®îc phæ biÕn trao ®æi trong nhiÒu cuéc héi th¶o
héi nghÞ khoa häc, ®îc cËp nhËt qua hÖ thèng truyÒn th«ng nghe nh×n ngµy
cµng nhiÒu.

- C¸c dù ¸n liªn doanh, hîp t¸c nghiªn cøu gi÷a c¸c c«ng ty m«i trêng ®«
thÞ, c¸c viÖn nghiªn cøu trêng ®¹i häc, níc ngoµi víi ViÖt Nam ®· t¹o dùng cho
nhiÒu thµnh phè, tØnh, vïng cña ®Êt níc ta c¬ së (nhµ m¸y, xëng, tr¹m) s¶n
xuÊt ph©n h÷u c¬ tõ r¸c th¶i. §iÓn h×nh nhÊt ë phÝa B¾c lµ nhµ m¸y s¶n xuÊt
ph©n h÷u c¬ tõ r¸c th¶i thµnh phè Hµ Néi t¹i CÇu DiÔn - Hµ Néi do T©y Ban
Nha tµi trî, trÞ gi¸ 4 triÖu §« la Mü.

- So víi nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi, ViÖt Nam míi b¾t ®Çu øng dông
ch¬ng tr×nh nµy víi quy m« nhá. V× vËy, c¬ héi vµ kh¶ n¨ng ¸p dông ch¬ng
tr×nh nµy ë ViÖt Nam cßn rÊt lín. §iÒu quan träng lµ ®Ó triÓn khai, nh©n
réng ch¬ng tr×nh nµy cã hiÖu qu¶, cÇn ph¶i ¸p dông ®ång thêi c¸c biÖn ph¸p
gi¸o dôc, tuyªn truyÒn céng ®ång n©ng cao ý thøc, tr¸ch nhiÖm ®èi víi viÖc
nµy.

2. Mét sè kÕt qu¶ bíc ®Çu vÒ ¸p dông viÖc thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i
h÷u c¬ sinh ho¹t vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ Composting ë ViÖt Nam

+ VÊn ®Ò thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t

27
 - HiÖn nay ë níc ta ®· xuÊt hiÖn kh¸ nhiÒu ®iÓm s¸ng trong cuéc vËn
®éng thu gom ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t gãp phÇn s¹ch ®Ñp m«i trêng sèng
cña c¸c ®« thÞ vµ khu d©n c. ë nhiÒu tØnh huyÖn ®· thµnh lËp c¸c HTX,
c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n chÞu tr¸ch nhiÖm dÞch vô viÖc thu gom r¸c dän
vÖ sinh ®êng phè. §iÓn h×nh nhÊt cã thÓ nãi lµ tØnh Th¸i B×nh. Hä ®· triÓn
khai kh¸ thµnh c«ng ch¬ng tr×nh nµy trªn diÖn toµn thÞ x· Th¸i B×nh: võa thu
gom r¸c võa vËn ®éng, gi¸o dôc ngêi d©n ph©n lo¹i r¸c h÷u c¬ sinh ho¹t t¹i
nguån mét c¸ch cã kÕt qu¶. Mét sè c¸ nh©n ®· lµm kinh tÕ thµnh c«ng b»ng
thu gom ph©n lo¹i vµ t¸i chÕ r¸c th¶i, trong ®ã cã c¶ xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ thµnh
ph©n h÷u c¬ vi sinh nh ë Hng Yªn, H¶i Phßng, Th¸i B×nh.

T¹i c¸c thµnh phè lín nh Hµ Néi, Tp. Hå ChÝ Minh, H¶i Phßng, viÖc thu
gom r¸c th¶i sinh ho¹t do c«ng ty m«i trêng ®« thÞ ®¶m nhiÖm còng ®· cã nhiÒu
®æi míi, gi¶i quyÕt m«i trêng s¹ch ®Ñp. Tuy nhiªn, do vÊn ®Ò ph©n lo¹i r¸c t¹i
nguån (gia ®×nh vµ n¬i c«ng céng) cha gi¶i quyÕt ®îc nªn g©y khã kh¨n cho nhµ
m¸y s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ tõ r¸c th¶i còng nh vÊn ®Ò chuyªn chë r¸c vµ b·i ch«n
lÊp r¸c.

- N¨m 2002, Trung t©m Nghiªn cøu vµ Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng
cña trêng §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi ®· triÓn khai mét dù ¸n nhá thö nghiÖm
thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c h÷u c¬ t¹i nguån/t¹i gia ®×nh. KÕt qu¶ thö nghiÖm cho
thÊy c«ng t¸c tuyªn truyÒn vËn ®éng céng ®ång cã t¸c dông rÊt tèt ®Ó t¨ng sù
hiÓu biÕt vµ hëng øng cña d©n chóng, céng ®ång. Tuy nhiªn, ®Ó thay ®æi thãi
quen tõ chç cho r¸c hçn hîp vµo thïng r¸c ®Õn ph©n t¸ch r¸c h÷u c¬ riªng ra còng
kh«ng dÔ dµng thùc hiÖn; cÇn ph¶i cã sù hç trî nhÊt ®Þnh cña tæ chøc hoÆc
nhµ níc nh: cÊp thïng/tói ®ùng r¸c ®Ó ph©n lo¹i riªng r¸c h÷u c¬, thµnh lËp c¸c
®éi c¸n bé t×nh nguyÖn ®i tuyªn truyÒn, vËn ®éng vµ gi¸m s¸t viÖc ph©n lo¹i
r¸c; tæ chøc xe, ngêi thu gom chuyªn chë r¸c h÷u c¬ ®Õn n¬i chÕ biÕn v.v…. Sù
hç trî nµy ph¶i ®îc thùc hiÖn kiªn tr×, nhiÒu n¨m ®Õn vµi thÕ hÖ míi trë thµnh
thãi quen x· héi.

28
 + VÊn ®Ò ¸p dông c«ng nghÖ Composting ®Õ s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬

- C¸c nhµ m¸y s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ tõ r¸c th¶i h÷u c¬ thµnh phè ®ang
ngµy cµng ®îc ®Çu t x©y dùng ë c¸c khu ®« thÞ lín trong toµn quèc. C«ng
nghÖ Composting cña c¸c nhµ m¸y lu«n ®îc c¶i tiÕn hoµn thiÖn bëi c¸c trang
thiÕt bÞ ngµy cµng hiÖn ®¹i, quy tr×nh kü thuËt ngµy cµng tiªn tiÕn.

VÝ dô nhµ m¸y CÇu DiÔn - Hµ Néi, tõ n¨m 2002 ®Õn nay ®· ®îc nhµ
níc ®Çu t d©y chuyÒn c«ng nghÖ Composting hiÖn ®¹i cña T©y Ban Nha.
Quy tr×nh c«ng nghÖ Composting chñ yÕu theo ph¬ng ph¸p thæi khÝ cìng bøc
(Theo s¬ ®å c«ng nghÖ)

- Tõ kinh nghiÖm ñ ph©n truyÒn thèng kÕt hîp víi ñ kÕt qu¶ nghiªn cøu
c«ng nghÖ Composting tiªn tiÕn, c¸c ch¬ng tr×nh nghiªn cøu thö nghiÖm m«
h×nh xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t vµ phÕ th¶i n«ng nghiÖp theo quy m« côm
d©n c nhá vïng ngo¹i vi thµnh phè nh Tõ Liªm, Gia L©m ®· ®îc h×nh thµnh vµ
®ang ®¹t kÕt qu¶ kh¶ quan.

* Cã thÓ tãm t¾t c«ng nghÖ Composting kÕt hîp gi÷a truyÒn thèng vµ
kü thuËt thuËt tiªn tiÕn nh sau:

- X©y dùng nhµ s¶n xuÊt/ñ ph©n.

- Tæ chøc tuyªn truyÒn, khuyÕn c¸o céng ®ång n©ng cao ý thøc vµ hëng
øng c«ng viÖc thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i gia (ph¸t thanh, häp trao ®æi, cam
kÕt…).

- Thµnh lËp, khuyÕn khÝch c¸c c¸n bé vÒ hu, cùu chiÕn binh, phô n÷
lËp thµnh tõng tæ ®i kiÓm tra ®«n ®èc c¸c gia ®×nh ph©n lo¹i r¸c.

- Ph¸t c¸c ¸p phÝch, tê r¬i ®Õn tËn n¬i c«ng céng vµ gia ®×nh ®Ó gióp
vµ nh¾c nhë hä thùc hiÖn hµng ngµy.

- T¹i trêng §H NN I, thµnh lËp ®éi sinh viªn t×nh nguyÖn tham gia thu gom
ph©n lo¹i r¸c vµ kiÓm tra vËn ®éng c¸c gia ®×nh thu gom, ph©n lo¹i r¸c h÷u c¬.

29
 - S¶n xuÊt vµ nu«i cÊy c¸c lo¹i vi sinh vËt dïng ®Ó ñ ph©n r¸c h÷u c¬ t¹i
phßng thÝ nghiÖm vi sinh, trêng §¹i häc N«ng nghiÖp I.

- Tæ chøc xe vµ c«ng nh©n chuyªn chë r¸c h÷u c¬ ®· ®îc ph©n lo¹i ®Õn
nhµ ñ ph©n.

- Thö nghiÖm s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ theo c«ng nghÖ xö lý r¸c cã xóc t¸c
vi sinh vËt (c«ng nghÖ Composting vi sinh vËt) t¹i nhµ ñ ph©n.

- Sau khi ®· ñ xong ph©n, tiÕn hµnh sµng ph©n thµnh 2 nguyªn liÖu:
phÇn mÞn dïng lµm ph©n h÷u c¬ an toµn vµ phÇn th«: dïng lµm gi¸ thÓ c¶i t¹o
®Êt hoÆc cho vµo chËu trång hoa, c©y c¶nh.

- §Ó ®¸nh gi¸ chÊt lîng ph©n, lÊy mÉu ph©n tÝch c¸c hµm lîng dinh d-
ìng vµ c¸c chØ tiªu biÓu thÞ ®é an toµn cña ph©n.

- Khi ph©n ®· sµng, ®· ®îc ®¸nh gi¸ ®¶m b¶o chÊt lîng, ph©n sÏ ®îc
®ãng gãi vµo bao b× ®Ó chuyÓn ®Õn n¬i s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.

KÕt qu¶ thö nghiÖm c«ng nghÖ Composting nh trªn cña Trung t©m
Nghiªn cøu vµ Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng, trêng §H NNI ®· cho thÊy c¬
héi vµ kh¶ n¨ng øng dông c«ng nghÖ nµy ë quy m« nhá (theo côm d©n c, th«n,
x·) lµ kh¶ thi vµ ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo ch¬ng tr×nh xö lý r¸c th¶i sinh ho¹t,
c¶i thiÖn m«i trêng sèng mét c¸ch hiÖu qu¶.

(Mét sè h×nh ¶nh thùc hiÖn c«ng nghÖ Composting ë quy m« nhá,
côm d©n c)

30
 iv. kinh nghiÖm cña c¸c níc trªn thÕ giíi trong viÖc gi¸o dôc n©ng cao d©n trÝ
vµ vËn ®éng quÇn chóng thùc hiÖn ph©n lo¹i r¸c th¶i

1. Ch¬ng tr×nh gi¸o dôc phæ cËp

ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi, nhÊt lµ ë c¸c níc ph¸t triÓn cña ch©u ¢u, Mü, óc
v.v…. ®· ®a vµo ch¬ng tr×nh gi¸o dôc phæ th«ng kiÕn thøc m«i trêng vµ ®Æc
biÖt vÊn ®Ò thu gom ph©n lo¹i r¸c th¶i.

N¨m 2000, khi dù héi nghÞ khoa häc "Vi sinh vËt trong c«ng nghÖ
Composting tõ r¸c th¶i" t¹i ¸o, chóng t«i cã dÞp vµo th¨m vµ häc hái ph¬ng ph¸p
gi¸o dôc trÎ em thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t t¹i m«i trêng phæ th«ng cÊp
I. Bªn c¹nh ch¬ng tr×nh bµi gi¶ng, c¸c thÇy c« gi¸o cã rÊt nhiÒu tranh vÏ vµ
gi¸o cô trùc quan vÒ trÎ em tham gia thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t trªn
®êng phè, t¹i gia ®×nh. ChÝnh v× vËy, khi c¸c em lín, ra ®êi, viÖc gi÷ g×n vÖ
sinh, vøt r¸c ®óng chç, ®óng thïng ph©n lo¹i kh«ng chØ lµ ý thøc mµ cßn lµ
thãi quen hµng ngµy. C¸c chuyªn gia níc ngoµi ®Òu kh¼ng ®Þnh ®©y lµ mét
ch¬ng tr×nh gi¸o dôc tuyªn truyÒn hiÖu qu¶ nhÊt, bÒn v÷ng nhÊt vµ kh«ng
thÓ thiÕu ®îc trong c¸c trêng häc phæ th«ng.

2. X©y dùng mét ®éi ngò c¸n bé cã tr×nh ®é, cã nhiÖt t©m t×nh nguyÖn
khuyÕn c¸o, vËn ®éng céng ®ång thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i.

ë CHLB §øc, tÊt c¶ c¸c bang, c¸c khu ®« thÞ, d©n c ®Òu cã c¸c c¬ quan,
c«ng ty khuyÕn c¸o tuyªn truyÒn cho ch¬ng tr×nh b¶o vÖ m«i trêng sèng nãi
chung vµ ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò thu gom, ph©n lo¹i vµ xö lý r¸c th¶i sinh ho¹t
nãi riªng. VÝ dô t¹i c¬ quan t vÊn khuyÕn c¸o cho nÒn "kinh tÕ r¸c th¶i" bang
Tiroler cã 5 c¸n bé tuyªn truyÒn, khuyÕn c¸o. Hä x©y dùng nh÷ng tµi liÖu, t
liÖu gi¶ng bµi cho céng ®ång: 1) S¸ng t¹o ra nh÷ng thïng ph©n t¸ch r¸c víi
nh÷ng mµu s¾c, ký hiÖu râ rÖt, ®Ñp, hÊp dÉn, dÔ ph©n biÖt; 2) C¸c lo¹i r¸c
phÕ th¶i ®îc t¸ch ra theo c¸c s¬ ®å, h×nh ¶nh d©y chuyÒn rÊt dÔ hiÓu, dÔ
lµm theo, tõ ph©n lo¹i r¸c th¶i giÊy, thñy tinh, kim lo¹i, chÊt dÏo nh©n tao, v¶i

31
vµ ®Æc biÖt lµ r¸c th¶i h÷u c¬; 3) Ho¹t ®éng tuyªn truyÒn, khuyÕn c¸o cßn ®-
îc thÓ hiÖn b»ng c¸c ¸p phÝch tuyªn truyÒn phong phó, hÊp dÉn.

3. Tµi liÖu tuyªn truyÒn khuyÕn c¸o qu¶ng ®¹i d©n chóng

C¸c ¸p phÝch, tê r¬i, thïng, tói ®ùng c¸c lo¹i r¸c th¶i ®îc tr×nh bµy, trang
trÝ tïy thuéc vµo ®èi tîng ®îc tuyªn truyÒn khuyÕn c¸o vµ nhÊt lµ ph¶i sö
dông mµu s¾c vµ h×nh ¶nh dÔ hÊp dÉn, dÔ hiÓu.

4. VËt liÖu ®Ó chøa ®ùng r¸c th¶i thu gom, ph©n lo¹i

C¸c lo¹i vËt liÖu nµy ph¶i ®îc c¸c c«ng ty s¶n xuÊt theo mÉu m·, mµu
s¾c, in ch÷ ®ång nhÊt ë mçi quèc gia, vïng/®Þa ph¬ng.

VÝ dô: Thïng r¸c thu gom r¸c h÷u c¬ mµu xanh th× tói ®ùng còng mµu
xanh, ch÷ viÕt to, h×nh vÏ tîng trng dÔ nhËn biÕt. Gi¸ thµnh c¸c bao tói ph¶i rÎ,
phï hîp víi kh¶ n¨ng tr¶ tiÒn cña c«ng chóng. Mét sè quèc gia cßn ph¸t miÔn
phÝ tói ®ùng r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t cho ngêi d©n ®Ó hä thªm phÊn khëi
tham gia ch¬ng tr×nh.

ë mét sè níc ph¸t triÓn, chÊt liÖu tói ®ùng r¸c h÷u c¬ sinh ho¹t ®· ®îc
chÕ t¹o ®Æc biÖt: b»ng giÊy "xi m¨ng bao b×" hoÆc b»ng ni l«ng chÕ tõ bét
khoai t©y. Nh vËy, khi thu gom nh÷ng tói r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t ®em ®Õn
n¬i ñ, ngêi thu gom kh«ng ph¶i vøt bá l¹i tói ni l«ng n÷a mµ c¸c tói giÊy, chÊt
bét nµy sÏ cïng ph©n lo¹i víi r¸c.

(Mét sè h×nh ¶nh in Ên, qu¶ng c¸o tµi liÖu vµ mÉu tói tuyªn truyÒn
khuyÕn c¸o)

32
 V. thùc tiÔn c«ng t¸c vËn ®éng quÇn chóng hëng øng ho¹t ®éng thu gom vµ
ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i nguån ë ViÖt Nam

Cã thÓ chia qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng t¸c thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i
nguån ë níc ta thµnh 3 giai ®o¹n lín nh sau:

1. Giai ®o¹n tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8 vµ trong chiÕn tranh

- T¹i c¸c ®« thÞ lín, ngêi ta còng ®· cã nh÷ng quy ®Þnh thu gom r¸c th¶i
sinh ho¹t t¹i nguån (gia ®×nh, ®êng phè) ®Ó ®em c¸c b·i r¸c tËp trung. Tuy
nhiªn ph¬ng thøc thu gom nµy chØ ®îc chó träng tËp trung ë c¸c khu phè hµnh
chÝnh th¬ng m¹i vµ giµu sang. ë c¸c khu d©n phè nghÌo th× viÖc thu gom r¸c
th¶i sinh ho¹t tïy tiÖn, thËm chÝ d©n chóng vøt ®æ r¸c tõ nhµ ra ®êng, tõ ®-
êng ra nh÷ng ®èng r¸c xung quanh hoÆc vøt ®æ xuèng c¸c ao hå. Sau mét thêi
gian víi nh÷ng c¬n ma nhiÖt ®íi, c¸c chÊt bÈn, r¸c bÞ tr«i xuèng hå, ao, m¬ng,
cèng. §Æc biÖt trong c¸c giai ®o¹n chiÕn tranh th× Ýt ai quan t©m ®Õn vÊn
®Ò r¸c th¶i. Tuy nhiªn, sù « nhiÔm m«i trêng do r¸c th¶i sinh ho¹t g©y ra ë giai
®o¹n nµy kh«ng ph¶i lµ bøc xóc v× mËt ®é d©n sè ë c¸c ®« thÞ thÊp, quanh
thµnh phè cßn rÊt nhiÒu ao hå, b·i hoang ®Ó ®æ r¸c, c¸c phÕ th¶i cã khèi lîng
Ýt vµ thµnh phÇn ®¬n gi¶n, Ýt c¸c lîng chÊt ®éc cña c«ng nghiÖp.

- T¹i c¸c khu d©n c n«ng th«n th× r¸c th¶i sinh ho¹t l¹i ®îc thu gom ph©n
lo¹i rÊt tù nhiªn: thøc ¨n thõa, phÕ th¶i h÷u c¬ n«ng nghiÖp th× ®îc cho vµo nåi
c¸m lîn hoÆc vµo chuång gia sóc lµm thøc ¨n th« hoÆc ®én chuång. R¸c th¶i
giÊy, gç, tre nøa, l¸ kh« th× ®îc dïng lµm chÊt ®èt nÊu c¬m. Nh÷ng lo¹i r¸c th¶i
quÐt s©n, quÐt nhµ kh¸c th× ®æ ra vên, bôi tre quanh nhµ…R¸c th¶i kh«ng lµm
« nhiÔm lµng xãm v× thêi ®ã, ë n«ng th«n kh«ng cã nh÷ng phÕ th¶i sinh ho¹t
c«ng nghiÖp nh tói ni l«ng, lon, hép thøc ¨n kim lo¹i, than xØ, dông cô sinh ho¹t
nh«m, s¾t, nhùa vµ ®Æc biÖt cha sö dông nhiÒu chÊt hãa häc ®éc h¹i nh ph©n
bãn v« c¬, thuèc trõ s©u, thuèc kÝch thÝch sinh trëng v.v…. vµo s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp.

2. Giai ®o¹n sau gi¶i phãng ®Õn ®Çu thËp kû 90

33
 ChiÕn tranh kÕt thóc, c¸c thÓ chÕ míi cña níc ta ®îc thiÕt lËp ë kh¾p
c¸c lÜnh vùc kinh tÕ x· héi. NÒn kinh tÕ cña níc ta ph¸t triÓn nhanh, ®êi sèng
cña nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn vµ n©ng cÊp râ rÖt, nhÊt lµ ë c¸c thµnh phè lín.
M«i trêng sèng cña d©n ®îc n©ng cÊp nhng ®ång thêi víi chøc n¨ng cña m«i tr-
êng lµ chøa ®ùng c¸c phÕ th¶i/r¸c th¶i th× nã còng bÞ t¸c ®éng « nhiÔm m¹nh
mÏ qua « nhiÔm níc, kh«ng khÝ, ®Êt. Khèi lîng vµ thµnh phÇn r¸c th¶i sinh
ho¹t cña c¸c thµnh phè vµ khu d©n c t¨ng nhanh vît qu¸ kh¶ n¨ng qu¶n lý cña c¸c
c¬ quan vÖ sinh, m«i trêng cña nhµ níc vµ ®Þa ph¬ng. Tuy nhiªn, trong mét
thêi gian dµi, c¬ quan qu¶n lý vÊn ®Ò r¸c th¶i ë níc ta vÉn chØ do c¸c c¬ quan
nhµ níc bao cÊp ë c¸c khu ®« thÞ. ë c¸c khu d©n c n«ng th«n th× vÉn duy tr×
ph¬ng thøc xö lý r¸c th¶i tù do cña d©n. Ngêi d©n kh«ng hÒ cã ý thøc vµ tr¸ch
nhiÖm ®Õn vÊn ®Ò thu gom vµ xö lý r¸c th¶i, kh«ng quan t©m ®Õn sau khi
vøt r¸c ra ®êng phè th× r¸c ®Ó ë ®©u? §øng tríc thùc tr¹ng r¸c th¶i sinh ho¹t ë
c¸c khu ®« thÞ ®· trë thµnh ®iÓm nãng cña vÖ sinh m«i trêng sèng, nhµ níc
®· thµnh lËp c¸c c«ng ty m«i trêng ®« thÞ ®Ó n©ng cÊp qu¶n lý c«ng t¸c thu
gom vµ qu¶n lý r¸c th¶i. ViÖc ®Çu t vµo vÊn ®Ò nµy ®· ®îc quan t©m lín.

- X©y dùng mét hÖ thèng ph¬ng tiÖn vµ nh©n lùc thu gom r¸c th¶i trong
thµnh phè ®Ó ®¶m b¶o s¹ch ®êng phè.

- Quy ®Þnh cho c¸c gia ®×nh mçi khu phè: giê ®æ r¸c, dÞch vô phÝ thu
gom r¸c th¶i, kh«ng ®îc vøt r¸c ra ®êng phè v.v….

- Quy ho¹ch c¸c b·i r¸c ch«n t¹i c¸c ®Þa ®iÓm phô cËn thµnh phè.

- §Çu t mét sè nhµ m¸y xö lý r¸c th¶i sinh ho¹t theo quy m« c«ng nghiÖp
hiÖn ®¹i nh ë c¸c níc tiªn tiÕn.

Nh÷ng cè g¾ng ®Çu t lín cho viÖc thu gom vµ xö lý r¸c th¶i cña nhµ níc
®· gi¶i quyÕt ®îc mét phÇn vÖ sinh ®êng phè cña c¸c thµnh phè trong mét giai
®o¹n kh¸ dµi. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ vÊn ®Ò gi¶i quyÕt r¸c th¶i sinh ho¹t
nÕu chØ dõng ë biÖn ph¸p bao cÊp cña nhµ níc th× sÏ kh«ng bÒn v÷ng vµ sÏ
tiÕp tôc n·y sinh nh÷ng khã kh¨n kh¸c.

34
 + Khèi lîng r¸c th¶i qu¸ nhiÒu, vît qu¸ kh¶ n¨ng thu gom, vËn chuyÓn cña
c¸c c«ng ty m«i trêng ®« thÞ thµnh phè.

+ C¸c b·i r¸c gÇn ngo¹i vi thµnh phè kh«ng cßn ®ñ søc chøa r¸c th¶i n÷a.

+ Ngêi d©n kh«ng tham gia vµo viÖc thu gom xö lý r¸c, thËm chÝ ë
nhiÒu khu phè kh«ng tu©n thñ quy ®Þnh ®æ vøt r¸c cña c«ng ty m«i trêng ®«
thÞ, r¸c l¹i bÞ vøt ®Çy ra ®êng phè hoÆc chÊt trªn mét ®o¹n ®êng phè v¾ng,
bªn c¹nh chî v.v….

- ë n«ng th«n, khèi lîng vµ thµnh phÇn r¸c th¶i sinh ho¹t còng t¨ng nhanh
chãng, ®Æc biÖt lµ tói ni l«ng, chai lä thñy tinh hoÆc kim lo¹i. Nh÷ng b·i r¸c
®Çu lµng, ®Çu m¬ng, cèng níc ngµy cµng ø ®äng kh«ng nh÷ng g©y « nhiÔm
m«i trêng mµ cßn lµm mÊt c¶nh quan lµng x·.

3. Giai ®o¹n ®Çu thÕ kû 21

Tríc mét thùc tr¹ng rÊt bøc xóc vÒ lîng r¸c th¶i sinh ho¹t t¨ng nhanh nh
vËy, mét sè c¸c c¬ quan nghiªn cøu vÒ vÖ sinh m«i trêng vµ c¸n bé khoa häc
quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy ®· b¾t ®Çu cã nh÷ng dù ¸n, ®Ò tµi chuyªn s©u
nh»m gióp nhµ níc t×m ra ®îc nh÷ng gi¶i ph¸p xö lý r¸c th¶i vµ ®¶m b¶o vÖ
sinh m«i trêng. Mét ý tëng vµ ph¬ng ph¸p ®Æc biÖt míi vµ cã hiÖu qu¶ ®Ó
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò r¸c th¶i sinh ho¹t ë giai ®o¹n nµy lµ cã sù tham gia tÝch cùc
cña céng ®ång: C«ng ty m«i trêng ®« thÞ, héi b¶o vÖ thiªn nhiªn m«i trêng
ViÖt Nam, Côc b¶o vÖ m«i trêng, c¸c hîp t¸c x· dÞch vô thu gom, xö lý r¸c th¶i
sinh ho¹t thµnh phè/®« thÞ ®· cã nh÷ng ch¬ng tr×nh tuyªn truyÒn, vËn ®éng
ngêi d©n cïng tham gia qu¶n lý, gi¸m s¸t vµ thùc hiÖn viÖc thu gom r¸c th¶i ë
tõng ®Þa bµn khu d©n c. ý tëng vµ ph¬ng ph¸p ph¸t huy vai trß cña céng ®ång
tham gia cïng b¶o vÖ vµ thùc hiÖn vÖ sinh m«i trêng ®îc gäi lµ "x· héi hãa
c«ng t¸c b¶o vÖ m«i trêng" dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c: "Nhµ níc vµ nh©n d©n
cïng lµm", "D©n biÕt, d©n bµn, d©n lµm, d©n kiÓm tra", "C¬ chÕ ph¸t huy
d©n chñ ë c¬ së". Trong ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng 21 (Héi nghÞ Quèc tÕ Rio - 92
vÒ m«i trêng vµ ph¸t triÓn) còng ®· nhÊn m¹nh "c¸c vÊn ®Ò m«i trêng ®îc

35
gi¶i quyÕt tèt nhÊt víi sù tham gia cña d©n chóng cã liªn quan ë cÊp ®é thÝch
hîp", nh»m t¨ng quyÒn lµm chñ vµ tr¸ch nhiÖm céng ®ång trong viÖc b¶o vÖ
m«i trêng.

Trong b¸o c¸o kiÓm ®iÓm 4 n¨m thùc hiÖn ChØ thÞ 36 CT/TW cña Bé
chÝnh trÞ còng ®· nªu lªn nguyªn nh©n vµ tån t¹i cña c«ng t¸c vÖ sinh m«i tr-
êng ë níc ta, ®Æc biÖt lµ ë c¸c khu ®« thÞ lµ "tæ chøc qu¶n lý m«i trêng c¸c
cÊp cha kÕt hîp tèt gi÷a qu¶n lý nhµ níc víi viÖc x· héi hãa b¶o vÖ m«i trêng".
ViÖc huy ®éng céng ®ång d©n c tham gia qu¶n lý vµ b¶o vÖ m«i trêng lµ cÇn
thiÕt v× sÏ kÕt g¾n ®îc quyÒn lîi ®îc hëng víi tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô cña
hä ®èi víi m«i trêng sèng; ®ång thêi gióp nhµ níc t¨ng ®îc hiÖu lùc qu¶n lý vµ
hiÖu qu¶ kinh tÕ trong vÊn ®Ò vÖ sinh b¶o vÖ m«i trêng.

V× vËy, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c«ng t¸c thu gom, xö lý r¸c th¶i sinh
ho¹t ë c¸c thµnh phè vµ khu d©n c trªn toµn quèc ®· cã nh÷ng thay ®æi vµ tiÕn
triÓn râ rÖt vµ ®Æc biÖt lµ c«ng t¸c thu gom r¸c.

+ C«ng ty m«i trêng ®« thÞ ®· triÓn khai c¸c dù ¸n ®iÓm tuyªn truyÒn,
vËn ®éng ngêi d©n thu gom r¸c vµo tói ni l«ng, chuyÓn r¸c ra thïng ®ùng r¸c
c«ng céng hoÆc ra xe r¸c theo giê quy ®Þnh.

+ Héi b¶o vÖ thiªn nhiªn vµ m«i trêng Thñ ®« cã nh÷ng dù ¸n ®iÓm (ph-
êng, x·) phèi hîp víi héi phô n÷, héi cùu chiÕn binh, UBND phêng, x· tuyªn
truyÒn, vËn ®éng céng ®ång cïng tham gia qu¶n lý, gi¸m s¸t vµ thùc hiÖn viÖc
R¸c hé D©n tù Thïng r¸c
thu gom r¸c th¶i sinh
®æho¹t. Sau ®ã cïng phèi hîp víi c«ng ty dÞch vô t nh©n hoÆc
gia tæ d©n c­
xÝ nghiÖp
®×nh nhµ níc cña c«ng ty m«i trêng ®« thÞ Hµ Néi ®Ó xö lý r¸c th¶i.
Nhµ
S¬ ®å thu gom r¸c th¶i cã sùthÇ
tham gia cña céng ®ång
u
cña
x·

Hîp ®ång víi C«ng ty

Nhµ thÇu cña B·i r¸c Cæ ph©n r¸c - B·i ch«n lÊp
x·
toµn x· - Nhµ m¸y xö
lý

36
Tr¸ch nhiÖm cña c¸c hé vµ nhµ Tr¸ch nhiÖm cña C«ng ty Cæ phÇn r¸c
thÇu
 + Thµnh lËp c¸c tæ thu gom r¸c d©n lËp díi sù híng dÉn vÒ quy tr×nh
c«ng nghÖ thu gom, vËn chuyÓn r¸c cña C«ng ty m«i trêng ®« thÞ. C«ng ty
cßn hç trî cho c¸c tæ dÞch vô nµy ng©n s¸ch mua s¾m thiÕt bÞ, dông cô thu
gom, chuyªn chë r¸c ban ®Çu, c¬ chÕ ho¹t ®éng lÊy thu bï chi.

S¬ ®å ho¹t ®éng nh sau:

UBND quËn XÝ nghiÖp MT§T

(qu¶n lý nhµ n­íc) (qu¶n lý chuyªn m«n)

UBND ph­êng

- Ký hîp ®ång víi ®¬n vÞ bao

thÇu Thùc hiÖn hîp
- Qu¶n lý kh©u thu gom ®ång thu gom r¸c
- KiÓm tra, nghiÖm thu chÊt l­
îng thu gom
- Xö lý vi ph¹m
- Thu dÞch vô phÝ c¸c hé

Tæ dÞch vô m«i tr­êng ph­

êng

Thu gom r¸c

C¸c hé d©n, c¸c ®èi t­îng

kh¸c trong ph­êng

37
 + Thµnh lËp c¸c c«ng ty cæ phÇn dÞch vô m«i trêng:

ChÞu tr¸ch nhiÖm thu gom, chuyªn chë r¸c th¶i trªn ®Þa bµn 10 phêng
®Õn b·i ch«n lÊp; gãp phÇn quÐt dän, vÖ sinh ®êng phè ngâ xãm, nhµ vÖ
sinh c«ng céng vµ ®¶m b¶o tû lÖ thu phÝ dÞch vô cña d©n tõ 60% hé/th¸ng lªn
84,5% hé d©n/th¸ng.

+ KhuyÕn khÝch vËn ®éng c¸c tæ chøc x· héi trong céng ®ång tham gia
qu¶n lý vµ thùc hiÖn thu gom r¸c th¶i. VÝ du nh huyÖn §«ng Anh, héi phô n÷
®¶m nhiÖm viÖc tËp huÊn tuyªn truyÒn cho c¸c hé gia ®×nh quÐt dän, thu
gom vµ xö lý r¸c th¶i t¹i gia ®×nh "s¹ch lµng, tèt ruéng, ®Ñp quª h¬ng".

+ Thµnh lËp c¸c HTX dÞch vô thu gom, vËn chuyÓn r¸c th¶i ë c¸c thÞ
trÊn, khu d©n c. C¸c thµnh viªn HTX chÝnh lµ nh÷ng ngêi thêng xuyªn nh¾c
nhë, vËn ®éng ngêi d©n cïng tham gia thùc hiÖn vÖ sinh c«ng céng, gia ®×nh,
®æ r¸c ®óng chç, ®óng lÞch vµ nép lÖ phÝ dÞch vô ®Çy ®ñ.

+ Mét sè ®Ò tµi nghiªn cøu, dù ¸n thö nghiÖm cña c¸c c¬ quan, c«ng ty
®· thÝ ®iÓm x©y dùng m« h×nh: thu gom, ph©n lo¹i, xö lý r¸c th¶i sinh ho¹t
®Ó kh«ng nh÷ng ®¹t ®îc tiªu chÝ vÖ sinh b¶o vÖ m«i trêng sèng d©n c mµ
cßn ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cho ngêi d©n tõ tËn dông xö lý r¸c th¶i. §©y lµ
nh÷ng m« h×nh ®Çu tiªn x©y dùng nÒn "kinh tÕ r¸c th¶i" ë ViÖt Nam rÊt cÇn
®îc nhµ níc vµ céng ®ång khuyÕn khÝch, gióp ®ë. VÝ dô nh:

- Nhµ m¸y s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ tõ r¸c th¶i CÇu DiÔn - Hµ Néi cña
C«ng ty m«i trêng ®« thÞ ®· cung cÊp hµng ngh×n tÊn ph©n h÷u c¬ cho s¶n
xuÊt rau, hoa vïng ®ång b»ng s«ng Hång.

- C«ng ty Sederex ®· t¸i chÕ c¸c lo¹i r¸c th¶i h÷u c¬ kh¸c ®Ó t¹o ra nh÷ng
vËt liÖu x©y dùng, s¶n phÈm tiªu dïng, ph©n vi sinh phôc vô l¹i ®êi sèng vµ
s¶n xuÊt cho céng ®ång.

- Dù ¸n "Thu gom, ph©n lo¹i, xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t" thµnh ph©n
h÷u c¬ an toµn phôc vô s¶n xuÊt rau s¹ch ngo¹i vi Hµ Néi" cña Trung t©m
Nghiªn cøu vµ Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng, trêng §¹i häc N«ng nghiÖp I

38
®· vµ ®ang lµ m« h×nh xö lý r¸c th¶i cña c¸c côm d©n c ngo¹i thµnh thµnh phè
Hµ Néi cã hiÖu qu¶ ®¸ng kÓ vÒ kinh tÕ vµ x· héi ®èi víi b¶o vÖ m«i trêng vµ
s¶n xuÊt n«ng nghiÖp s¹ch.

Nh÷ng m« h×nh, c¬ së thÝ ®iÓm nhµ níc vµ céng ®ång cïng tham gia
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò r¸c th¶i sinh ho¹t ®· vµ ®ang ®îc xem xÐt, ®¸nh gi¸ ®Ó
hoµn thiÖn. Trong nh÷ng n¨m qua, nhµ níc vµ ®Þa ph¬ng cïng c¸c tæ chøc, c¬
quan thùc hiÖn c¸c ®Ò ¸n b¶o vÖ vµ vÖ sinh m«i trêng còng ®· tæ chøc rÊt
nhiÒu c¸c cuéc héi th¶o, héi nghÞ, trao ®æi khoa häc v.v…. nh»m ®óc rót
nh÷ng kinh nghiÖm, nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n trong c«ng t¸c vËn ®éng céng
®ång cïng tham gia. Trong b¸o c¸o nµy, chóng t«i chØ m¹nh d¹n nªu lªn mét sè
suy nghÜ trªn c¬ së ®· trùc tiÕp tham gia dù ¸n còng nh ®îc häc hái tham kh¶o
mét vµi ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc kh¸c ë c¸c tØnh phÝa B¾c níc ta.

* §¸nh gi¸ nh÷ng lîi thÕ vµ c¶n trë trong ho¹t ®éng thu gom, ph©n lo¹i
vµ xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t.

1.1. Nh÷ng lîi thÕ

R¸c th¶i sinh ho¹t ë thµnh phè vµ khu d©n c cã khèi lîng vµ thµnh phÇn
chÊt h÷u c¬ lín, lµ nguån nguyªn liÖu s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ phôc vô s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp.

+ HiÖn nay, c«ng nghÖ Composting ®èi víi sù tham gia cña vi sinh vËt
®· gãp phÇn xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t thµnh ph©n h÷u c¬ võa ®¶m b¶o
vÖ sinh an toµn, nhanh vµ chÊt lîng ph©n tèt.

+ Víi nh÷ng nç lùc cña c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng cã sù hç trî vÒ c¬ së
vËt chÊt, c¬ chÕ, chÝnh s¸ch cña nhµ níc ®èi víi b¶o vÖ m«i trêng th«ng qua
thu gom, ph©n lo¹i, xö lý r¸c th¶i, c«ng t¸c nµy nhÊt ®Þnh sÏ ®îc céng ®ång
®ång t×nh hëng øng vµ tÝch cùc tham gia. HiÖn nay c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n
còng ®· cã ®îc rÊt nhiÒu bµi häc, kinh nghiÖm vµ ph¬ng ph¸p tuyªn truyÒn,
gi¸o dôc céng ®ång n©ng cao ý thøc, nhiÖt t×nh, tù gi¸c tham gia c«ng t¸c nµy.
NÕu ®îc sù hç trî tÝch cùc h¬n n÷a cña nhµ níc vÒ ch¬ng tr×nh gi¸o dôc céng

39
®ång, x©y dùng ®iÓm/m« h×nh thö nghiÖm ®Ó, dù kiÕn kho¶ng 20-30 n¨m
n÷a céng ®ång ViÖt Nam còng sÏ cã ý thøc vµ thãi quen thu gom, ph©n lo¹i r¸c
th¶i ®Ó råi chuyÓn cho nh÷ng ®¬n vÞ xö lý t¸i chÕ r¸c cã hiÖu qu¶ kinh tÕ
nh c¸c níc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi ngµy nay.

+ §¶ng vµ Nhµ níc võa quy ®Þnh ®a ch¬ng tr×nh gi¸o dôc b¶o vÖ m«i
trêng vµo c¸c trêng phæ th«ng vµ ®¹i häc lµ mét thuËn lîi to lín cho chiÕn lîc x·
héi hãa b¶o vÖ m«i trêng.

+ C¸c tæ chøc quèc tÕ vµ trong níc còng ®· dµnh sù quan t©m, ®Çu t
®Æc biÖt cho c«ng t¸c gi¸o dôc, tuyªn truyÒn, vËn ®éng céng ®ång tham gia
b¶o vÖ m«i trêng nãi chung vµ ®Æc biÖt tham gia thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i
sinh ho¹t t¹i nguån ®Ó xö lý s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ nãi riªng.

+ §Ó cã thÓ s¶n xuÊt ®îc ph©n h÷u c¬ víi khèi lîng lín, chÊt lîng tèt vµ
gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, vÊn ®Ò gi¸o dôc vµ vËn ®éng céng ®ång thu gom vµ
ph©n lo¹i t¸ch r¸c th¶i h÷u c¬ ngay t¹i nguån lµ rÊt quan träng vµ lµ ®iÒu kiÖn
quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña ch¬ng tr×nh gi¶i quyÕt triÖt ®Ó r¸c th¶i h÷u
c¬. ViÖc ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i nguån hiÖn cßn khã kh¨n vµ phøc t¹p ë níc ta nh-
ng mét sè thö nghiÖm ban ®Çu cã kÕt qu¶ ®· chøng minh nÕu chóng ta cã
nh÷ng ph¬ng ph¸p vµ h×nh thøc tuyªn truyÒn, gi¸o dôc céng ®ång tÝch cùc vµ
hîp lý, cã nh÷ng biÖn ph¸p thu gom vµ ph©n lo¹i r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t
thÝch hîp víi mäi ngêi, mäi nhµ th× c«ng t¸c nµy sÏ thµnh c«ng.

1.2. Nh÷ng khã kh¨n

1. C«ng t¸c thu gom r¸c th¶i sinh ho¹t t¹i c¸c khu d©n c ®· ®îc nhµ níc
quan t©m nhng viÖc tæ chøc vµ ®Çu t cha ®ång bé. VÝ dô nh:

- T¹i c¸c phè/phêng ®· tæ chøc ®îc m¹ng líi xe vµ nh©n c«ng thu gom r¸c
theo giê quy ®Þnh, nhng l¹i cha tæ chøc tèt viÖc gi¸o dôc vµ quy ®Þnh cho ngêi
d©n ®æ r¸c vµo thïng, vµo xe r¸c. V× vËy, hä vÉn ®æ r¸c ®Çy ra ®êng, ra
cèng r¶nh vµo bÊt kú lóc nµo, rÊt mÊt vÖ sinh vµ mÊt c¶nh quan ®êng phè.

40
 - Nhµ níc vµ c¸c tæ chøc quÇn chóng cha phèi hîp chÆt chÏ c«ng t¸c gi¸o
dôc tuyªn truyÒn n©ng cao ý thøc b¶o vÖ m«i trêng sinh ho¹t cho mäi ngêi
d©n, v× vËy ý thøc th¶i/vøt r¸c n¬i c«ng céng/ nhµ hµng cña d©n chóng rÊt
kÐm. Sau mét ngµy cña cöa hµng ¨n uèng ë ®« thÞ ViÖt Nam th× s©n nhµ
hµng kh«ng kh¸c g× mét b·i r¸c.

Kinh nghiÖm cña c¸c níc lµ bªn c¹nh viÖc tuyªn truyÒn gi¸o dôc lµ ph¶i
cã nh÷ng quy ®Þnh ph¸p chÕ ®èi víi vÊn ®Ò vøt r¸c cña ngêi d©n, hoÆc ph¶i
thêng xuyªn cã nh÷ng ho¹t ®éng kÕt hîp cña quÇn chóng nh¾c nhë ngêi d©n
thùc hiÖn vÖ sinh c«ng céng.

- ë c¸c khu d©n c ven ®« thÞ th× viÖc tæ chøc thu gom r¸c cßn nhiÒu
bÊt cËp. NhiÒu n¬i kh«ng cã ph¬ng tiÖn chuyÓn ®i ®Õn b·i ch«n r¸c lín, thÕ
lµ khu d©n c nµy ®æ r¸c vµo ®Çu ®êng khu d©n c kh¸c, g©y « nhiÔm trÇm
träng vµ mÊt c¶nh quan m«i trêng.

2. C«ng t¸c ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t, trong ®ã ph©n lo¹i r¸c th¶i h÷u c¬
t¹i nguån ®Ó xö lý thµnh ph©n h÷u c¬ cha ®îc chó ý. HiÖn nay nhµ níc vµ mét
sè c«ng ty thu gom r¸c th¶i thµnh phè míi chØ chó träng thu gom r¸c ®Ó chë
®Õn b·i ch«n hoÆc ®Õn nhµ m¸y chÕ biÕn r¸c nhng kh«ng cã biÖn ph¸p
ph©n lo¹i, t¸ch r¸c t¹i nguån.

3. ViÖc tuyªn truyÒn, gi¸o dôc céng ®ång ®èi víi c«ng t¸c thu gom, ®æ
r¸c s¹ch ®êng phè, s¹ch lµng xãm ®· cã nhng cha chó ý ®Õn vÊn ®Ò ph©n lo¹i
r¸c t¹i nguån.

4. C«ng nghÖ Composting ®Ó t¸i chÕ r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t cha ®îc
phæ biÕn vµ ¸p dông réng r·i kh¾p n¬i. NhiÒu ®Þa ph¬ng vµ c¬ quan vÉn
cßn quan niÖm s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ tõ r¸c th¶i lµ ph¶i x©y dùng nhµ m¸y víi
vèn ®Çu t lín.

5. Ngêi d©n cha cã ý thøc vµ thãi quen gi÷ vÖ sinh c«ng céng b»ng ®æ,
vøt r¸c ®óng chç, ®óng lóc. §©y cã lÏ lµ tån t¹i vµ khã kh¨n nhÊt cho c«ng t¸c
gi¶i quyÕt r¸c th¶i sinh ho¹t, b¶o vÖ m«i trêng sèng céng ®ång.

41
42
 KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ

KÕt luËn

1. Thu gom, ph©n lo¹i vµ xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t hiÖn ®ang lµ xu
thÕ tÝch cùc vµ lµ ho¹t ®éng bøc thiÕt nh»m b¶o vÖ m«i trêng sèng cña c¸c
khu ®« thÞ vµ khu d©n c trªn toµn cÇu. ë c¸c níc tiªn tiÕn ph¸t triÓn cã nÒn
kinh tÕ m¹nh, vÊn ®Ò nµy ®· ®îc gi¶i quyÕt kh¸ æn ®Þnh víi sù kÕt hîp gi÷a
sù ®Çu t cña nhµ níc vµ ý thøc, thãi quen cña céng ®ång vµ tõng ngêi d©n.

2. ViÖc thu gom r¸c th¶i sinh ho¹t ë c¸c khu ®« thÞ vµ khu d©n c ë ViÖt
Nam ®· vµ ®ang ®îc xóc tiÕn vµ c¶i thiÖn râ rÖt víi sù ®Çu t nhÊt ®Þnh cña
Nhµ níc, sù tham gia cña céng ®ång vµ viÖc häc tËp tiÕp thu nh÷ng kinh
nghiÖm cña quèc tÕ.

3. C«ng t¸c tuyªn truyÒn gi¸o dôc céng ®ång vµ tõng ngêi d©n cã ý thøc
vµ thãi quen trong viÖc thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i nguån míi chØ khëi ®Çu,
cßn nhiÒu bÊt cËp vµ thiÕu ®ång bé. V× vËy, kÕt qu¶ cßn bÞ h¹n chÕ, nhÊt
lµ viÖc ph©n lo¹i r¸c th¶i sinh ho¹t vµ xö lý r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t ®Ó s¶n
xuÊt ph©n h÷u c¬ cha ®îc chó ý.

4. C«ng nghÖ s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬ tõ r¸c th¶i sinh ho¹t h÷u c¬ (c«ng
nghÖ Composting) ®· ®îc nhiÒu níc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi ¸p dông vµ ®· b¾t
®Çu ®îc ®a vµo ViÖt Nam. Tuy nhiªn hiÖu qu¶ kh«ng cao vµ cha ®îc phæ
biÕn réng v× ®Çu t x©y nhµ m¸y lín, c«ng suÊt thÊp do kh«ng ph©n lo¹i ®îc
r¸c th¶i tõ nguån, chi phÝ thu gom chuyªn chë r¸c qu¸ cao.

5. Nh÷ng kÕt qu¶ thö nghiÖm ®Çu tiªn cña mét sè dù ¸n nghiªn cøu thu
gom ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i nguån vµ ¸p dông c«ng nghÖ Composting theo quy
m« nhá - côm d©n c ®· cho kÕt qu¶ kh¶ quan:

- Tæ chøc tuyªn truyÒn, gi¸o dôc céng ®ång vµ ngêi d©n b»ng sù phèi
hîp gi÷a c¸c tæ chøc t×nh nguyÖn cña céng ®ång vµ d©n chóng.

43
 - X©y dùng nh÷ng h×nh thøc tuyªn truyÒn vËn ®éng hÊp dÉn, thÝch hîp
víi tr×nh ®é vµ tËp qu¸n sinh ho¹t cña céng ®ång, løa tuæi céng ®ång, bªn c¹nh
®ã chÝnh quyÒn ph¶i cã nh÷ng hç trî vÒ ph¬ng tiÖn, tµi liÖu vµ nh÷ng quy
®Þnh ph¸p chÕ nhÊt ®Þnh.

- Quy tr×nh, biÖn ph¸p thu gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i nguån ph¶i râ rµng,
dÔ thùc hiÖn vµ c¸c ph¬ng tiÖn ®ùng r¸c ph¶i ®Ñp, hÊp dÉn, tiÖn lîi cho ngêi
d©n.

- C«ng nghÖ Composting ph¶i do c¸c chuyªn gia, c¸n bé nghiªn cøu vµ
c¸n bé kü thuËt ®¶m nhiÖm, chuyÓn giao dÇn cho ®Þa ph¬ng (nhµ xëng chÕ
biÕn r¸c th¶i vµ c«ng nghÖ chÕ biÕn). C¸c ®Þa ph¬ng cÇn cã diÖn tÝch ®Êt
thÝch hîp ®Ó x©y dùng c¬ së xö lý r¸c th¶i ®¶m b¶o vÖ sinh m«i trêng vµ
chÊt lîng ph©n h÷u c¬.

6. Ph©n ®îc xö lý tõ r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t ®îc ®ãng gãi, cung cÊp
cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, phôc vô hoa c©y c¶nh cã chÊt lîng dinh dìng ®ång
thêi ®¶m b¶o vÖ sinh an toµn cho ngêi sö dông vµ c¸c lo¹i c©y trång ®îc bãn.

§Ò nghÞ

1. C«ng t¸c gi¸o dôc, tuyªn truyÒn vËn ®éng céng ®ång trong viÖc thu
gom, ph©n lo¹i r¸c th¶i h÷u c¬ sinh ho¹t t¹i nguån ph¶i ®îc ®Æt lªn hµng ®Çu
nh»m t¹o ý thøc vµ thãi quen cho ngêi d©n níc ta. Ch¬ng tr×nh gi¸o dôc cÇn ®a
vµo c¸c trêng phæ th«ng vµ ®¹i häc ®Ó gi¶ng d¹y cho thanh thiÕu niªn. C¸c néi
dung tuyªn truyÒn vËn ®éng céng ®ång cÇn ®a vµo ho¹t ®éng d©n phè, phêng
x· thêng xuyªn vµ cã sù gi¸m s¸t cña chÝnh quyÒn vµ c¸c tæ chøc x· héi.

2. Nhµ níc vµ c¸c dù ¸n nghiªn cøu cÇn ®Çu t cho c¸c nhµ khoa häc vµ tæ
chøc khuyÕn c¸o thö nghiÖm nh÷ng ch¬ng tr×nh:

- X©y dùng bµi gi¶ng vµ ph¬ng ph¸p, h×nh thøc gi¸o dôc, tuyªn truyÒn
céng ®ång.

44
 - Nghiªn cøu ¸p dông nh÷ng ph¬ng tiÖn thu gom, ph©n lo¹i r¸c thÝch hîp
t¹i c¸c khu d©n c.

- Nghiªn cøu quy tr×nh kü thuËt xö lý ph©n r¸c th¶i (c«ng nghÖ
Composting) thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn ViÖt Nam.

- M« h×nh s¶n xuÊt quy m« nhá theo côm d©n c sÏ cã hiÖu qu¶ h¬n:
trang thiÕt bÞ gän, nhÑ, rÏ tiÒn, ngêi d©n dÔ cïng tham gia, ®Ó kiÓm tra gi¸m
s¸t chÊt lîng ph©n.

3. §Ò nghÞ nhµ níc hç trî cho c¸c ®¬n vÞ nghiªn cøu thö nghiÖm ch¬ng
tr×nh nµy t¹i 1- 2 ®iÓm khu d©n c ®¹i diÖn ®Ó tõ ®ã cã thÓ nh©n réng ra
nh÷ng n¬i kh¸c.

4. Tæ chøc c¸c héi th¶o, héi nghÞ trao ®æi kinh nghiÖm

- Tuyªn truyÒn vËn ®éng céng ®ång

- Ph¬ng tiÖn, h×nh thøc thu gom, ph©n lo¹i r¸c

C«ng nghÖ Composting quy m« côm d©n c.

5. Sù hîp t¸c nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt víi c¸c c¬ së ®µo t¹o vµ nghiªn cøu
lµ rÊt cÇn thiÕt

- ThÝ nghiÖm c¸c ph¬ng ph¸p ñ, xö lý r¸c th¶i thÝch hîp, s¶n xuÊt gièng
vi sinh vËt cho vµo bÓ ñ, kiÓm ®Þnh chÊt lîng ph©n.

- Cö c¸n bé khoa häc, kü thuËt chuyªn ngµnh vµ sinh viªn gióp ®Þa ph-
¬ng x©y dùng vµ thùc hiÖn quy tr×nh: thu gom, ph©n lo¹i, xö lý r¸c cã hiÖu
qu¶ cao.

- Cïng c¬ së ®Þa ph¬ng tæ chøc c¸c héi th¶o trao ®æi khoa häc, kinh
nghiÖm víi céng ®ång, më ra c¸c líp tËp huÊn cho céng ®ång.

- X©y dùng nguån nh©n lùc míi cho c«ng t¸c tuyªn truyÒn khuyÕn c¸o
vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ s¶n xuÊt ph©n h÷u c¬.

45
46