ky thuật mạch điện tử P I-Trương Văn Cập -Điện tử tương tự

HäC VIÖN Kü THuËT QU¢N Sù
Bé M¤N C¬ Së Kü THUËT V¤ TUYÕN - KHOA V« TUYÕn §IÖN Tö
Pgs . ts tr−¬ng v¨n cËp (chñ biªn)
Ths. NguyÔn Duy chuyªn - ts. trÇn h÷u vþ
Ths. LuyÖn quang minh - ts. nguyÔn huy hoµng - ts. T¹ chÝ hiÕu
Kü thuËt m¹ch ®iÖn tö

PhÇn mét
Hµ néi - 2008
2
Môc lôc
Trang
Lêi nãi ®Çu....................................................................................................... 9
TU UT
Ch−¬ng 1 Nh÷ng kh¸i niÖm chung vµ çc vÊn ®Ò c¬ së cña

TU
m¹ch ®iÖn tö ................................................................................................11

UT
1.1 Kh¸i niÖm vÒ m¹ch ®iÖn tö vµ nhiÖm vô cña nã ...............11

TU UT
1.2. Håi tiÕp trong bé khuÕch ®¹i ...................................................12

TU UT
1.2.1. §Þnh nghÜa vµ ph©n lo¹i ......................................................................12

TU UT
1.2.2. Ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña m¹ng bèn cùc cã håi tiÕp. ...........................13
TU UT
1.2.3. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp ..............................14
TU UT
1.3. ¶nh h−ëng cña håi tiÕp ©m ®Õn çc tÝnh chÊt cña bé
TU
khuÕch ®¹i. ................................................................................................18

UT
1.3.1. ¶nh h−ëng cña håi tiÕp ©m ®Õn ®é æn ®Þnh cña hÖ sè khuÕch ®¹i .....18
TU UT
1.3.2. ¶nh h−ëng cña håi tiÕp ©m ®Õn trë kh¸ng vµo. ..................................19
TU UT
1.3.3. ¶nh h−ëng cña håi tiÕp ©m ®Õn trë kh¸ng ra .....................................20
TU UT
1.3.4. ¶nh h−ëng cña håi tiÕp ©m ®Õn d¶i ®éng vµ mÐo phi tuyÕn cña bé
TU
khuÕch ®¹i. ....................................................................................................22

UT
1.3.5. ¶nh h−ëng cña håi tiÕp ©m ®Õn ®Æc tÝnh tÇn sè vµ ®Æc tÝnh ®éng cña
TU
bé khuÕch ®¹i. ...............................................................................................23

UT
1.4. æn ®Þnh chÕ ®é c«ng t¸c cho çc tÇng dïng

TU
tranzistor l−ìng cùc. .........................................................................29

UT
1.4.1. §Æt vÊn ®Ò ...........................................................................................29

TU UT
1.4.2. HiÖn t−îng tr«i ®iÓm lµm viÖc ............................................................30

TU UT
1.4.3. Çc s¬ ®å æn ®Þnh tuyÕn tÝnh. .............................................................32

TU UT
1.4.4. Çc s¬ ®å æn ®Þnh phi tuyÕn ...............................................................36

TU UT
1.4.5. æn ®Þnh ®iÓm lµm viÖc trong çc m¹ch tæ hîp t−¬ng tù. ....................37
TU UT

TU
tranzistor hiÖu øng tr−êng. ...........................................................39 UT
1.5.1. ChÕ ®é tÜnh .........................................................................................39

TU UT
1.5.2. Çc s¬ ®å æn ®Þnh ®iÓm lµm viÖc. .......................................................39

TU UT
Ch−¬ng 2 çc s¬ ®å c¬ b¶n cña tÇng khuÕch ®¹i tÝn hiÖu

TU
nhá dïng tranzistor .............................................................................42

UT
2.1. çc tham sè c¬ b¶n cña bé khuÕch ®¹i. .............................43

TU UT
3
2.2. çc s¬ ®å c¬ b¶n dïng mét tranzistor l−ìng cùc ......45
TU UT
2.2.1. M¹ch ®iÖn çc bé khuÕch ®¹i .............................................................45

TU UT
2.2.2. Çc tham sè c¬ b¶n cña tõng s¬ ®å: ...................................................47

TU UT
2.2.3. Çc c«ng thøc ®¬n gi¶n th«ng dông ...................................................52

TU UT
2.2.4. NhËn xÐt chung: ..................................................................................53

TU UT
2.3. Çc s¬ ®å bé khuÕch ®¹i dïng tranzistor hiÖu øng

TU
tr−êng (FET) ...............................................................................................53

UT
2.4. çc bé khuÕch ®¹i dïng nhiÒu tranzistor.......................56

TU UT
2.4.1. S¬ ®å Dalington: .................................................................................56

TU UT
2.4.2. S¬ ®å tranzistor bï ..............................................................................59

TU UT
2.4.3. S¬ ®å Kaskode ....................................................................................60

TU UT
2.4.4. M¹ch kÕt hîp FET - tranzistor l−ìng cùc. ..........................................61

TU UT
2.5. bé khuÕch ®¹i vi sai. ......................................................................62

TU UT
2.5.1. S¬ ®å vµ nguyªn lý lµm viÖc: ..............................................................63

TU UT
2.5.2 Çc tham sè c¬ b¶n cña bé khuÕch ®¹i vi sai: .....................................65

TU UT
2.5.3. HiÖn t−îng tr«i. ...................................................................................69

TU UT
2.5.4. Mét sè s¬ ®å bé khuÕch ®¹i vi sai. .....................................................70

TU UT
Ch−¬ng 3 Bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n vµ øng dông ..................75

TU UT
3.1 Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n ......75

TU UT
3.1.1 Çc tÝnh chÊt vµ tham sè c¬ b¶n cña bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n. ..........75
TU UT
3.1.2. Çc s¬ ®å c¬ b¶n cña bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n ..................................81

TU UT
3.1.3. ¶nh h−ëng cña dßng ®iÖn tÜnh, cña ®iÖn ¸p lÖch kh«ng, cña hiÖn
TU
t−îng tr«i ®iÓm c«ng t¸c cña bé K§TT vµ çc biÖn ph¸p bï. ......................86 UT
3.1.4. æn ®Þnh c«ng t¸c cña bé K§TT vµ çc biÖn ph¸p bï tÇn sè. .............89
TU UT
3.1.5. CÊu tróc bªn trong cña bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n. ..............................97
TU UT
3.2 Çc m¹ch tÝnh to¸n vµ ®iÒu khiÓn tuyÕn tÝnh dïng
TU
khuÕch ®¹i thuËt to¸n .....................................................................103

UT
3.2.1 Kh¸i niÖm ..........................................................................................103

TU UT
3.2.2 M¹ch céng vµ m¹ch trõ .....................................................................104

TU UT
3.2.3 M¹ch biÕn ®æi trë kh¸ng ....................................................................109

TU UT
3.2.4 M¹ch tÝch ph©n ..................................................................................123

TU UT
3.2.5 M¹ch PI (Propotional - Integrated) ........................................................2

TU UT
3.2.6 M¹ch vi ph©n .....................................................................................129

TU UT
3.2.7 M¹ch PID (Propotional – Integrated - Differential) ..........................130

TU UT
4
3.3 Çc m¹ch khuÕch ®¹i vµ t¹o hµm phi tuyÕn dïng
TU
khuÕch ®¹i thuËt to¸n .....................................................................132

UT
3.3.1 Kh¸i niÖm ..........................................................................................132

TU UT
3.3.2 Çc m¹ch khuÕch ®¹i vµ tÝnh to¸n phi tuyÕn liªn tôc ........................133
TU UT
3.3.3 Çc m¹ch phi tuyÕn kh«ng liªn tôc. ..................................................148

TU UT
Ch−¬ng 4 KhuÕch ®¹i chuyªn dông .................................................163

TU UT
4.1. KhuÕch ®¹i chän läc ...................................................................163

TU UT
4.1.1. Kh¸i niÖm. ........................................................................................163

TU UT
4.1.2. Yªu cÇu vÒ chØ tiªu kü thuËt c¬ b¶n cña bé khuÕch ®¹i chän läc. ....163
TU UT
4.1.3. VÊn ®Ò æn ®Þnh cña bé khuÕch ®¹i. ..................................................165

TU UT
4.1.4. Bé khuÕch ®¹i chän läc t¶i céng h−ëng ............................................168

TU UT
4.1.5. Bé khuÕch ®¹i chän läc ®¬n ®iÒu chuÈn: ..........................................170

TU UT
4.1.6. Bé khuÕch ®¹i chän läc m¾c so le ....................................................172

TU UT
4.1.7 Bé khuÕch ®¹i chän läc ®«i ®iÒu chuÈn: ...........................................174

TU UT
4.1.8. Bé khuÕch ®¹i chän läc tËp trung: ....................................................177

TU UT
4.2. Bé khuÕch ®¹i d¶i réng .............................................................177

TU UT
4.2.1. Mét sè ®Æc ®iÓm chung.....................................................................177

TU UT
4.2.2. Çc biÖn ph¸p më réng d¶i tÇn cña bé khuÕch ®¹i. ..........................178
TU UT
4.2.3. Bé khuÕch ®¹i cã t¶i kh«ng céng h−ëng:..........................................180

TU UT
4.3 m¹ch läc tÝch cùc ..........................................................................183

TU UT
4.3.1 Kh¸i niÖm ..........................................................................................183

TU UT
4.3.2 M¹ch läc th«ng thÊp vµ th«ng cao bËc hai ........................................186
TU UT
4.3.3 M¹ch läc th«ng thÊp vµ th«ng cao bËc cao (n > 2) ............................191
TU UT
4.3.4 M¹ch läc chän läc vµ m¹ch läc th«ng d¶i. ........................................193
TU UT
4.3.5 M¹ch nÐn chän läc.............................................................................198

TU UT
Ch−¬ng 5 KHUÕCH ®¹I C«NG SUÊT........................................................202

TU UT
5.1 NHIÖM Vô, YªU CÇU Vµ PH©N LO¹I TÇNG KHUÕCH ®¹I C¤NG
TU
SUÊT (K®CS). ...............................................................................................202

UT
5.1.1. NhiÖm vô ..........................................................................................202

TU UT
5.1.2. Çc yªu cÇu vÒ chØ tiªu kü thuËt cña tÇng K§CS .............................202
TU UT
5.1.3. Ph©n lo¹i ...........................................................................................203

TU UT
5.2. PH¦¥NG PH¸P PH¢N TÝCH TÇNG K§CS .......................................203

TU UT
5.2.1. ChÕ ®é c«ng t¸c vµ x¸c ®Þnh ®iÓm lµm viÖc cho tÇng K§CS ...........203
TU UT
5.2.2. Ph©n tÝch ®iÒu hßa xung dßng colecto ..............................................206

TU UT
5.2.3. Quan hÖ n¨ng l−îng trong m¹ch colecto ..........................................208

TU UT
5.2.4. §Æc tuyÕn t¶i cña tÇng K§CS ...........................................................210

TU UT
5
5.3. TÇNG K§CS TÇN Sè THÊP D¶I RéNG ...........................................212
TU UT
5.3.1. TÇng K§CS ®¬n ................................................................................212

TU UT
5.3.2. TÇng K§CS m¾c ®Èy kÐo..................................................................214

TU UT
5.4. TÇNG K§CS CAO TÇN D¶I RéNG ...................................................218

TU UT
5.4.1. S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña tÇng K§CS cao tÇn d¶i réng.....................218
TU UT
5.4.2. Mét sè ®Æc ®iÓm cña tÇng K§CS cao tÇn d¶i réng ...........................219
TU UT
5.5. TÇNG K§CS T¶I CéNG H¦ëNG. ......................................................221

TU UT
5.5.1. S¬ ®å vµ nguyªn lý lµm viÖc. ............................................................221

TU UT
5.5.2. Quan hÖ n¨ng l−îng trong tÇng K§CS .............................................222

TU UT
Ch−¬ng 6 Çc bé t¹o dao ®éng ..........................................................226

TU UT
TU 6.1 çc vÊn ®Ò chung vÒ t¹o dao ®éng ....................................226 UT
6.1.1 NhiÖm vô, yªu cÇu vµ ph©n lo¹i. ........................................................226

TU UT
6.1.2 §iÒu kiÖn t¹o dao ®éng vµ ®Æc ®iÓm cña m¹ch t¹o dao ®éng............227
TU UT
6.1.3 æn ®Þnh biªn ®é vµ tÇn sè dao ®éng. ..................................................231

TU UT
6.2 Bé t¹o dao ®éng RC. ......................................................................232

TU UT
6.2.1 §Æc ®iÓm chung cña çc bé t¹o dao ®éng RC ...................................232
TU UT
6.2.2 Bé t¹o dao ®éng dïng m¹ch di pha trong kh©u håi tiÕp. ...................232
TU UT
6.2.3 Bé t¹o dao ®éng dïng m¹ch läc T vµ T- kÐp trong kh©u håi tiÕp. .....234
TU UT
6.2.4 Bé t¹o dao ®éng dïng m¹ch cÇu Viªn trong kh©u håi tiÕp. ...............236
TU UT
6.3 Bé t¹o dao ®éng LC .......................................................................238

TU UT
6.3.1 Çc lo¹i m¹ch t¹o dao ®éng LC .........................................................238

TU UT
6.3.2 VÊn ®Ò æn ®Þnh biªn ®é trong çc bé t¹o dao ®éng LC. ....................241
TU UT
6.3.3 VÊn ®Ò æn ®Þnh tÇn sè trong çc bé dao ®éng LC: ............................242
TU UT
6.4. Bé t¹o dao ®éng th¹ch anh...................................................246

TU UT
6.4.1 TÝnh chÊt vËt lý cña vµ s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng cña th¹ch anh. ...............246
TU UT
6.4.2 Nh÷ng t¸c ®éng ¶nh h−ëng tíi ®é æn ®Þnh tÇn sè cña bé dao ®éng
TU
th¹ch anh vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc. .............................................................250

UT
6.4.3 M¹ch ®iÖn bé t¹o dao ®éng th¹ch anh ...............................................251

TU UT
6.5 T¹o dao ®éng b»ng ph−¬ng ph¸p tæ hîp tÇn sè. ...........255
TU UT
6.5.1 §Æt vÊn ®Ò. .........................................................................................255

TU UT
6.5.2 Tæ hîp tÇn sè b»ng ph−¬ng ph¸p kÕt hîp. .........................................255

TU UT
6.5.3 Tæ hîp tÇn sè theo ph−¬ng ph¸p tù ®éng ®iÒu chØnh tÇn sè. .............260
TU UT
6.5.4 Tù ®éng ®iÒu chØnh theo tÇn sè (T§T). .............................................261

TU UT
6.5.5. Tù ®éng ®iÒu chØnh tÇn sè theo pha (T§F) .......................................266

TU UT
6.5.6 T¹o m¹ng tÇn sè æn ®Þnh b»ng vßng kho¸ pha PLL. .........................277
TU UT
Ch−¬ng 7 §iÒu chÕ dao ®éng cao tÇn ............................................278

TU UT
6
7.1. Kh¸i niÖm chung:............................................................................278
TU UT
7.2. §iÒu chÕ biªn ®é .............................................................................278

TU UT
7.2.1. Kh¸i niÖm vÒ ®iÒu chÕ biªn ®é .........................................................278

TU UT
7.2.2. §iÒu chÕ l−íi mét vµ ®iÒu chÕ baz¬ (cùc gèc ) ...............................283
TU UT
7.2.3. §iÒu chÕ An«t vµ ®iÒu chÕ colect¬ (cùc gãp) ..................................285
TU UT
7.2.4. §iÒu chÕ biªn ®é sö dông m¹ch nh©n t−¬ng tù.................................288

TU UT
7.2.5. §iÒu biªn c©n b»ng. ..........................................................................289

TU UT
7.3. §iÒu chÕ tÇn sè .............................................................................291

TU UT
7.3.1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n. .............................................................................291

TU UT
7.3.2. BiÖn ph¸p kü thuËt thùc hiÖn ®iÒu chÕ tÇn sè. ..................................293
TU UT
7.4. §iÒu chÕ ®¬n biªn...........................................................................298

TU UT
7.4.1. B¶n chÊt cña ®iÒu chÕ ®¬n biªn ........................................................299

TU UT
7.4.2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña th«ng tin ®¬n biªn .............................301
TU UT
7.4.3. Çc ph−¬ng ph¸p truyÒn tin tøc khi ®iÒu chÕ ®¬n biªn. ...................302
TU UT
7.4.4. Çc ph−¬ng ph¸p t¹o tÝn hiÖu ®¬n biªn. ..........................................303
TU UT
Ch−¬ng 8 t¸ch sãng tÝn hiÖu v« tuyÕn .........................................310

TU UT
8.1. Kh¸i niÖm chung .............................................................................310

TU UT
8.2. T¸ch sãng biªn ®é (TSB§) ...........................................................310

TU UT
8.2.1. Çc chØ tiªu chÊt l−îng cña TSB§: ...................................................311

TU UT
8.2.2. Ph©n tÝch chÕ ®é cña bé t¸ch sãng dïng ®i«t. ..................................312
TU UT
8.2.3. T¸ch sãng ®ång bé............................................................................321

TU UT
8.2.4. HiÖn t−îng ph¸ch vµ hiÖn t−îng chÌn Ðp tÝn hiÖu trong bé t¸ch sãng
TU
®iÒu biªn. ....................................................................................................322

UT
8.3. T¸ch sãng tÝn hiÖu xung. ..........................................................324

TU UT
8.3.1. T¸ch sãng xung v« tuyÕn. .................................................................324

TU UT
8.3.2. T¸ch sãng xung thÞ tÇn (T¸ch sãng ®Ønh). ........................................326
TU UT
8.4. t¸ch sãng pha .................................................................................327

TU UT
8.4.1. C«ng dông, nguyªn lý t¸ch sãng pha. ...............................................327

TU UT
8.4.2. Çc d¹ng s¬ ®å t¸ch sãng pha. ..........................................................328

TU UT
8.5. Bé t¸ch sãng tÇn sè ....................................................................330

TU UT
8.5.1. C«ng dông, nguyªn lý t¸ch sãng tÇn sè ............................................330

TU UT
8.5.2. Çc d¹ng s¬ ®å bé t¸ch sãng tÇn sè. .................................................330

TU UT
Ch−¬ng 9 Trén tÇn......................................................................................338

TU UT
9.1. Lý thuyÕt chung vÒ trén tÇn ................................................338

TU UT
9.1.1. §Þnh nghÜa: .......................................................................................338

TU UT
7
9.1.2. Nguyªn lý trén tÇn ............................................................................338
TU UT
9.1.3. Ph©n lo¹i ...........................................................................................339

TU UT
9.1.4. øng dông ...........................................................................................340

TU UT
9.2. HÖ ph−¬ng tr×nh ®Æc tr−ng vµ çc tham sè c¬ b¶n. .340

TU UT
9.3. M¹ch trén tÇn. ...............................................................................344

TU UT
9.3.1. M¹ch trén tÇn dïng ®i«t. ..................................................................344

TU UT
9.3.2. M¹ch trén tÇn dïng phÇn tö khuÕch ®¹i ...........................................347

TU UT
9.4. NhiÔu trong m¹ch trén tÇn. ...................................................355

TU UT
9.5. Trén tÇn ë siªu cao tÇn.............................................................357

TU UT
9.5.1. Trén tÇn trªn ®Ìn th¸p 3 cùc. ............................................................357

TU UT
9.5.2. Bé trén tÇn dïng ®Ìn th¸p 2 cùc. ......................................................358

TU UT
9.5.3. Bé trén tÇn dïng ®i«t b¸n dÉn...........................................................361

TU UT
9.5.4. Chän chÕ ®é c«ng t¸c cho bé biÕn tÇn dïng ®i«t b¸n dÉn. ...............367
TU UT
9.5.5. S¬ ®å cÊu tróc cña bé trén tÇn dïng ®i«t b¸n dÉn.............................369
TU UT
9.5.6. Bé trén tÇn c©n b»ng dïng ®i«t b¸n dÉn ...........................................374
TU UT
Ch−¬ng 10 M¹ch cung cÊp nguån ......................................................379

TU UT
10.1. Kh¸i niÖm ..........................................................................................379

TU UT
10.2. BiÕn ¸p nguån vµ chØnh l−u ...................................................380

TU UT
10.2.1. M¹ch chØnh l−u nöa sãng................................................................382

TU UT
10.2.2. M¹ch chØnh l−u toµn sãng...............................................................385

TU UT
10.2.3. T¶i cña bé chØnh l−u. ......................................................................388

TU UT
10.2.4. M¹ch béi ¸p. ...................................................................................390

TU UT
10.2.5. Kh©u läc trong çc bé chØnh l−u. ....................................................390

TU UT
10.3. æn ¸p ...................................................................................................393
TU UT
10.3.1. M¹ch æn ¸p dïng ®i«t Zener. ..........................................................393

TU UT
10.3.2. M¹ch æn ¸p dïng ®i«t Zener víi m¹ch lÆp emito ë ®Çu ra. ............395
TU UT
10.3.3. M¹ch æn ¸p cã håi tiÕp. ..................................................................397

TU UT
10.3.4. æn ¸p xung. ....................................................................................404

TU UT
10.4 ChØnh l−u ®¶o. ................................................................................405

TU UT
10.5. BiÕn ®æi ®iÖn ¸p mét chiÒu vµ bé nguån kh«ng dïng

TU
biÕn ¸p nguån. ........................................................................................407

UT
10.5.1. BiÕn ®æi ®iÖn ¸p mét chiÒu .............................................................407

TU UT
10.5.2. Bé nguån kh«ng dïng biÕn ¸p nguån. ............................................408

TU UT
Tµi liÖu tham kh¶o ..................................................................................410

TU UT
8
Lêi nãi ®Çu
Bé s¸ch “Kü THUËT M¹CH §IÖN Tö” bao gåm hai phÇn ®−îc dïng lµm
tµi liÖu gi¶ng d¹y m«n häc cïng tªn sö dông ë Häc ViÖn Kü thuËt Qu©n Sù. PhÇn
I bao gåm çc néi dung më réng dïng chung cho nhiÒu chuyªn ngµnh cã liªn
quan. PhÇn II gåm çc néi dung chuyªn s©u, sö dông riªng cho hai lÜnh vùc víi
®Æc thï kh¸c nhau cña çc chuyªn ngµnh ®iÖn tö viÔn th«ng vµ Ra®a, Tªn löa,
T¸c chiÕn ®iÖn tö.
Ngoµi viÖc dïng lµm tµi liÖu häc tËp vµ tham kh¶o cho çc häc viªn chuyªn
ngµnh V« tuyÕn ®iÖn tö, bé s¸ch còng cã thÓ dïng lµm tµi liÖu tham kh¶o bæ Ých
cho çc kü s−, çn bé kü thuËt cña çc ngµnh cã liªn quan ®Õn kü thuËt ®iÖn vµ
®iÖn tö.
Tham gia biªn so¹n bé s¸ch cã çc gi¶ng viªn thuéc Bé m«n c¬ së kü thuËt
v« tuyÕn - Khoa v« tuyÕn ®iÖn tö .
Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n chóng t«i ®· nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp rÊt
bæ Ých. Chóng t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh vÒ sù gióp ®ì quý b¸u ®ã.
MÆc dï ®· cã nhiÒu cè g¾ng, nh−ng v× xuÊt b¶n lÇn ®Çu nªn ch¾c ch¾n sÏ
cßn nhiÒu h¹n chÕ vµ thiÕu sãt. Chóng t«i rÊt mong nhËn ®−îc çc ý kiÕn ®ãng
gãp quý b¸u göi vÒ Khoa VT§T – Häc ViÖn KTQS.
9
10
Ch−¬ng 1
Nh÷ng kh¸i niÖm chung vµ çc vÊn ®Ò c¬ së
cña m¹ch ®iÖn tö
1.1 Kh¸i niÖm vÒ m¹ch ®iÖn tö vµ nhiÖm vô cña nã
Çc m¹ch ®iÖn tö cã nhiÖm vô gia c«ng tÝn hiÖu theo çc thuËt to¸n kh¸c
nhau. VÝ dô: tÝn hiÖu cã thÓ ®−îc khuÕch ®¹i, ®iÒu chÕ, t¸ch sãng, chØnh l−u, nhí,
®o, truyÒn ®¹t, ®iÒu khiÓn, biÕn d¹ng, tÝnh to¸n…
Trªn quan ®iÓm kü thuËt, ng−êi ta ph©n biÖt hai lo¹i tÝn hiÖu: tÝn hiÖu t−¬ng
tù vµ tÝn hiÖu sè. §Ó gia c«ng chóng, cã hai lo¹i m¹ch ®iÖn tö c¬ b¶n t−¬ng øng:
M¹ch t−¬ng tù vµ m¹ch sè. Trong thêi gian gÇn ®©y, kü thuËt xö lý tÝn hiÖu sè ®·
ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ ®ãng vai trß rÊt quan träng trong viÖc gia c«ng tÝn hiÖu.
Tuy vËy m¹ch sè còng kh«ng thÓ thay thÕ hoµn toµn m¹ch t−¬ng tù v× trong thùc
tÕ cã nhiÒu thuËt to¸n kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc b»ng çc m¹ch sè hoÆc nÕu thùc
hiÖn b»ng m¹ch t−¬ng tù th× tiÖn lîi h¬n. Ngay c¶ trong hÖ thèng sè, còng cã
nhiÒu phÇn tö chøc n¨ng t−¬ng tù ë mét sè kh©u nµo ®ã.
M¹ch sè ®−îc nghiªn cøu trong m«n häc kü thuËt sè, cßn ®èi t−îng cña
m«n häc kü thuËt m¹ch ®iÖn tö chñ yÕu chØ nghiªn cøu çc m¹ch t−¬ng tù. Trong
thêi gian gÇn ®©y, çc m¹ch tæ hîp t−¬ng tù ®· ®ãng vai trß rÊt quan träng trong
kü thuËt m¹ch ®iÖn tö. Chóng kh«ng nh÷ng ®¶m b¶o tèt viÖc tho¶ m·n çc chØ
tiªu kü thuËt mµ cßn cã ®é tin cËy cao vµ gi¸ thµnh h¹. Trong ®ã, sù ra ®êi cña bé
khuÕch ®¹i thuËt to¸n ®¸nh dÊu mét b−íc ngoÆt quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn cña kü thuËt m¹ch ®iÖn tö. Tr−íc ®©y, ®Ó gia c«ng tÝn hiÖu theo nhiÒu thuËt
to¸n, ®· cã v« sè çc m¹ch chøc n¨ng kh¸c nhau. Ngµy nay, cã thÓ dïng mét sè
l−îng h¹n chÕ çc m¹ch chøc n¨ng dïng khuÕch ®¹i thuËt to¸n ®Ó thùc hiÖn nhiÒu
thuËt to¸n kh¸c nhau nhê m¾c m¹ch håi tiÕp ngoµi thÝch hîp.
Xu h−íng ph¸t triÓn cña kü thuËt m¹ch t−¬ng tù lµ n©ng cao ®é tÝch hîp cña
m¹ch (gi¶m sè chñng lo¹i nh−ng l¹i t¨ng kh¶ n¨ng sö dông cña tõng chñng lo¹i).
Khi ®é tÝch hîp t¨ng th× cã thÓ chÕ t¹o nh÷ng hÖ thèng cã chøc n¨ng ngµy cµng
hoµn thiÖn h¬n trªn mét chÝp. Tãm l¹i, cã hai h−íng ph¸t triÓn cña kü thuËt m¹ch
t−¬ng tù, ®ã lµ: Gi¶m nhá kÝch th−íc bªn trong cña m¹ch trong chÕ t¹o vµ t¨ng
tÝnh phæ biÕn cña m¹ch trong øng dông.
11
1.2. Håi tiÕp trong bé khuÕch ®¹i
1.2.1. §Þnh nghÜa vµ ph©n lo¹i:
Håi tiÕp lµ qu¸ tr×nh ghÐp mét phÇn tÝn hiÖu ra cña m¹ng 4 cùc tÝch cùc vÒ
®Çu vµo th«ng qua mét m¹ng 4 cùc kh¸c gäi lµ m¹ng håi tiÕp (h×nh 1.1). Håi tiÕp
®ãng vai trß rÊt quan träng trong kü thuËt m¹ch t−¬ng tù. Nã cã kh¶ n¨ng lµm
thay ®æi thuËt to¸n khi gia c«ng tÝn hiÖu ®ång thêi cho phÐp c¶i thiÖn çc tÝnh
chÊt cña bé khuÕch ®¹i.
Xv Xh Xr
K
X ht
K ht
H×nh 1.1: S¬ ®å khèi bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp.

K: Kh©u khuÕch ®¹i; Kht: kh©u håi tiÕp; Xv: tÝn hiÖu vµo; Xr tÝn hiÖu ra; Xh : tÝn
B B B B B B B B
hiÖu hiÖu (hoÆc tæng); Xht: tÝn hiÖu håi tiÕp.

B B
Cã thÓ ph©n lo¹i håi tiÕp theo mét sè c¨n cø nh− sau:
a) Theo pha gi÷a X ht vµ X v ta cã hai lo¹i:
- Håi tiÕp ©m: X ht ng−îc pha víi X v . Khi ®ã X h lµ tÝn hiÖu hiÖu, nhá h¬n
X v vµ hÖ sè khuÕch ®¹i cña m¹ch gi¶m.
Håi tiÕp ©m cã thÓ c¶i thiÖn ®−îc çc tÝnh chÊt cña bé khuÕch ®¹i.
- Håi tiÕp d−¬ng: X ht ®ång pha víi X v lµm cho hÖ sè khuÕch ®¹i cña m¹ch
B
B
t¨ng. Håi tiÕp d−¬ng ®−îc sö dông ®Ó t¹o dao ®éng vµ sÏ ®−îc xÐt ®Õn trong
ch−¬ng 6 cña tµi liÖu nµy.
b) C¨n cø vµo tÝn hiÖu håi tiÕp ta cã hai lo¹i håi tiÕp mét chiÒu vµ håi tiÕp
xoay chiÒu.
- Håi tiÕp ©m mét chiÒu ®−îc dïng ®Ó æn ®Þnh chÕ ®é c«ng t¸c.
- Håi tiÕp ©m xoay chiÒu ®−îc dïng ®Ó æn ®Þnh çc tham sè cña bé khuÕch
®¹i.
c) M¹ch ®iÖn cña bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp ®−îc ph©n thµnh 4 lo¹i:
- Håi tiÕp nèi tiÕp - ®iÖn ¸p: tÝn hiÖu håi tiÕp ®−a vÒ ®Çu vµo nèi tiÕp víi
nguån tÝn hiÖu ban ®Çu vµ tû lÖ víi ®iÖn ¸p ra .
12
- Håi tiÕp song song - ®iÖn ¸p: TÝn hiÖu håi tiÕp ®−a vÒ ®Çu vµo song song
víi nguån tÝn hiÖu ban ®Çu vµ tû lÖ víi ®iÖn ¸p ra.
- Håi tiÕp nèi tiÕp - dßng ®iÖn: tÝn hiÖu håi tiÕp ®−a vÒ ®Çu vµo nèi tiÕp víi
nguån tÝn hiÖu ban ®Çu vµ tû lÖ víi dßng ®iÖn ra.
- Håi tiÕp song song - dßng ®iÖn: tÝn hiÖu håi tiÕp ®−a vÒ ®Çu vµo song song
víi nguån tÝn hiÖu ban ®Çu vµ tû lÖ víi dßng ®iÖn ra.
1.2.2. Ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña m¹ng bèn cùc cã håi tiÕp.
S¬ ®å khèi toµn phÇn cña bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp chØ ra trªn h×nh 1.2.
Xn Xv Xh Xr
Kn K
+ −
X ht
K ht
H×nh 1.2. S¬ ®å khèi toµn phÇn cña bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp
Kn: Kh©u ghÐp víi nguån tÝn hiÖu
B B
Xn: tÝn hiÖu nguån ®−a ®Õn bé khuÕch ®¹i

B B
Gi¶ thiÕt çc khèi ®Òu lµ çc hÖ tuyÕn tÝnh vµ tÝn hiÖu chØ ch¹y theo chiÒu
mòi tªn. Tõ s¬ ®å h×nh 1.2 ta rót ra çc quan hÖ sau:
X v = X n . K n ; X γ = X h . K ; X ht = X γ .K ht vµ X h = X v − X ht (ë ch−¬ng nµy chñ
yÕu xÐt håi tiÕp ©m). Tõ çc quan hÖ nµy, ta cã thÓ rót ra ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña
m¹ng bèn cùc cã håi tiÕp:
Xr K
K′ = = (1.1)
X V 1 + KK ht
Xr Kn K
K tp = = Kn K ′ = (1.2)
Xn 1 + KK ht
Trong ®ã: K ′- Hµm truyÒn ®¹t cña m¹ng bèn cùc tÝch cùc cã håi tiÕp, vµ:
K tp - Hµm truyÒn ®¹t toµn phÇn
Gäi: K V = K .K ht lµ hµm sè truyÒn ®¹t vßng, vµ:
g = 1 + K .K ht = 1 + K V lµ ®é s©u håi tiÕp.
13
Nh− vËy cã thÓ x¶y ra hai tr−êng hîp:
* g = 1 + KK ht < 1 khi ®ã theo (1.1) K′> K , ta cã håi tiÕp d−¬ng vµ hÖ sè
khuÕch ®¹i cña m¹ch t¨ng so víi khi kh«ng cã håi tiÕp.
* g = 1 + KK ht > 1, K ′ < K , t−¬ng øng ta cã håi tiÕp ©m.
Tr−êng hîp ®Æc biÖt, khi hµm sè truyÒn ®¹t vßng K V >> 1 tøc lµ
g = 1 + K V ≈ K V , tõ (1.1) vµ (1.2) suy ra:
Xr 1 X r Kn
K′= ≈ vµ: K tp = ≈ (1.3)
X V K ht X n K ht
Tr−êng hîp ®Æc biÖt nµy ®−îc gäi lµ håi tiÕp ©m s©u.
Nh− vËy, trong mét hÖ thèng khÐp kÝn víi håi tiÕp ©m s©u, khi hµm sè
truyÒn ®¹t vßng cã gi¸ trÞ rÊt lín, th× hµm truyÒn ®¹t cña nã hÇu nh− kh«ng phô
thuéc vµo çc tÝnh chÊt cña bé khuÕch ®¹i mµ chØ phô thuéc vµo tÝnh chÊt cña
kh©u håi tiÕp. Sù thay ®æi çc tham sè cña phÇn tö tÝch cùc vµ ®é t¹p t¸n cña nã
kh«ng ¶nh h−ëng tíi çc tÝnh chÊt cña bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp. V× vËy cã thÓ
lùa chän kh©u håi tiÕp mét çch thÝch hîp ®Ó thay ®æi thuËt to¸n khi gia c«ng tÝn
hiÖu. §©y chÝnh lµ mét øng dông rÊt quan träng cña håi tiÕp ©m.
1.2.3. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp:
§Ó nhËn biÕt ®−îc nguyªn t¾c lµm viÖc cña çc m¹ch ®iÖn tö mét çch
thuËn tiÖn vµ nhanh chãng, còng nh− cã thÓ dÔ dµng chuyÓn tÊt c¶ çc m¹ch cã
håi tiÕp vÒ d¹ng “cÊu tróc chuÈn” (thÓ hiÖn trªn h×nh 1.2), trong môc nµy sÏ tr×nh
bµy ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch khèi (th−êng dïng trong kü thuËt ®iÒu khiÓn) ®Ó ph©n
tÝch bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp. L−u ®å thuËt to¸n ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh ph©n tÝch
bao gåm 6 b−íc nh− chØ ra ë b¶ng 1.1.
* B−íc 1: X¸c ®Þnh X γ .
14
- Chän ®¹i l−îng ra lµ ®iÖn ¸p nÕu m¹ch cã håi tiÕp ®iÖn ¸p hoÆc lµ dßng
®iÖn nÕu m¹ch cã håi tiÕp dßng ®iÖn.
* B−íc 2: Chän X n , X V , X h .
- Víi håi tiÕp nèi tiÕp: chän X n lµ ®iÖn ¸p kh«ng t¶i cña nguån tÝn hiÖu.
BiÓu diÔn nguån tÝn hiÖu b»ng s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng ®iÖn ¸p vµ chän X h , X V lµ ®iÖn
¸p.
- Víi håi tiÕp song song: chän X n lµ dßng ®iÖn ng¾n m¹ch ®Çu ra cña
nguån tÝn hiÖu. BiÓu diÔn nguån tÝn hiÖu b»ng s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng dßng ®iÖn..
Chän X h , X V lµ dßng ®iÖn.
Th−êng chän X h cïng thø nguyªn víi X n (kh«ng b¾t buéc).
* B−íc 3: X©y dùng hÖ hai ph−¬ng tr×nh m« t¶ qu¸ tr×nh xö lý tÝn hiÖu trong
çc kh©u cña bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp.
X γ = f1 ( X h ) vµ X h = f2 (X n , X γ )
Riªng ph−¬ng tr×nh f 2 nÕu ¸p dông nguyªn lý xÕp chång ®Ó x©y dùng th×
cã thÓ thùc hiÖn ®¬n gi¶n h¬n.

* B−íc 4: VÏ s¬ ®å khèi theo cÊu tróc chuÈn (h×nh 1.2).
* B−íc 5: X¸c ®Þnh çc hÖ sè truyÒn ®¹t K , K ht , K n vµ ®é s©u håi tiÕp
g = 1 + KK ht .
* B−íc 6: X¸c ®Þnh çc th«ng sè cÇn thiÕt kh¸c.
15
B¶ng 1.1: L−u ®å thuËt to¸n ph©n tÝch bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp.
B¾t ®Çu
X¸c ®Þnh Xr
Chän Xn, Xv, Xh
Xây dựng hệ phương trình

Xr = f1(Xh)
Xh = f2(Xn, Xr)
VÏ s¬ ®å cÊu tróc chuÈn

(H×nh 1.2)
X¸c ®Þnh çc hÖ sè K, Kht, Kn, g
X¸c ®Þnh çc th«ng sè cÇn thiÕt kh¸c
KÕt thóc
XÐt mét vÝ dô ®¬n gi¶n ®Ó minh ho¹ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®· xÐt. Trªn
h×nh 1.3a tr×nh bµy mét bé khuÕch ®¹i dïng tranzistor l−ìng cùc m¾c E chung, cã
®iÖn trë RE ®ãng vai trß håi tiÕp ©m dßng ®iÖn; h×nh 1.3b lµ s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng
cña nã.
16
+U CC B C
IB IC
IC RC Rn rbe
β IB
IB Ur
E
Rn IE IE RE RC
RE Un
Un
a) b)
IV IB IC
Un 1
Rn + rbe + RE K =β
Iht
RE
C) Rn + rbe + RE
H×nh 1.3: a) Bé K§ m¾c E chung cã håi tiÕp ©m dßng ®iÖn.

b) S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng.
c) CÊu tróc chuÈn m« t¶ theo l−u ®å thuËt to¸n.
B−íc 1: Chän X r = I C v× m¹ch cã håi tiÕp ©m dßng ®iÖn.
B−íc 2: Chän X n = U n v× m¹ch cã håi tiÕp nèi tiÕp.
Chän X h = I B sÏ thuËn lîi h¬n cho viÖc ph©n tÝch .
U n − I C RE
B−íc 3: I C = βI B vµ I B = (Dïng nguyªn lý xÕp chång)
R n + R E + rbe
B−íc 4: VÏ h×nh 1.3c.
1 RE
B−íc 5: K = β ; Kn = ; K ht =
RE + rbe + Rn RE + rbe + Rn
βR E
B−íc 6: NÕu chän RE ®ñ lín th×: K .K ht = >> 1 do β >> 1 .
Rn + rbe + R E
Kn X n U n
Nh− vËy: g >> 1 vµ X r = I C ≈ =
K ht RE
Vµ hÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p cña m¹ch:
U r I C RC RC
Ku = = ≈ (1.4)
Un Un RE
17
1.3. ¶nh h−ëng cña håi tiÕp ©m ®Õn çc tÝnh chÊt cña
bé khuÕch ®¹i.
1.3.1. ¶nh h−ëng cña håi tiÕp ©m ®Õn ®é æn ®Þnh cña hÖ sè khuÕch ®¹i:
Trong thùc tÕ, hÖ sè khuÕch ®¹i lµ mét ®¹i l−îng phô thuéc vµo nhiÖt ®é,
vµo sù thay ®æi cña ®iÖn ¸p nguån cung cÊp, vµo thêi gian sö dông còng nh− vµo
®é t¹p t¸n cña tranzistor. B»ng tÝnh to¸n sau ®©y ta cã thÓ chøng minh r»ng: Sö
dông håi tiÕp ©m cã thÓ kh¾c phôc ®−îc çc ¶nh h−ëng trªn vµ ®¶m b¶o hÖ sè
khuÕch ®¹i æn ®Þnh h¬n.
Tr−íc hÕt, lÊy vi ph©n toµn phÇn hai vÕ biÓu thøc (1.2) vµ bá qua çc thµnh
phÇn v« cïng bÐ bËc cao, ta nhËn ®−îc biÓu thøc:
K ( −1) K Kn
dK tp ≈ dK n + K n K dK ht + dK
1 + KK ht (1 + KK ht ) 2
(1 + KK ht ) 2
Víi sai sè nhá ta cã biÓu thøc gÇn ®óng ®èi víi ®é kh«ng æn ®Þnh t−¬ng ®èi
cña hµm sè truyÒn ®¹t:
∆K tp ∆K n KK ht ∆K ht 1 ∆K
≈ − + (1.5)
K tp K n 1 + KK ht K ht 1 + KK ht K
Tõ (1.5) ta rót ra kÕt luËn: Sai sè t−¬ng ®èi cña hÖ sè khuÕch ®¹i khi cã håi
tiÕp ©m nhá h¬n g lÇn ( g = 1 + K .K ht ) so víi sai sè t−¬ng ®èi cña nã khi kh«ng cã
håi tiÕp. Tuy vËy, kÕt luËn nµy chØ cã ý nghÜa khi çc hÖ sè K n vµ K ht æn ®Þnh. Do
vËy, khi cÇn hÖ sè khuÕch ®¹i æn ®Þnh, ph¶i lùa chän çc phÇn tö cña çc m¹ch
håi tiÕp vµ m¹ch ghÐp víi nguån tÝn hiÖu cã ®é chÝnh x¸c cao.
Tõ ®ã, kÕt hîp víi biÓu thøc (1.3) suy ra: Håi tiÕp ©m gi÷ cho quan hÖ
Xv Xγ
Xγ ≈ æn ®Þnh (tøc lµ ≈ h»ng sè). §¹i l−îng X γ ; X v cã thÓ lµ ®iÖn ¸p
K ht Xv
18
hoÆc dßng ®iÖn. Nh− vËy, tuú thuéc vµo lo¹i m¹ch håi tiÕp, ta cã çc øng dông
kh¸c nhau nh− chØ ra ë b¶ng 1.2.
B¶ng 1.2: øng dông håi tiÕp ©m ®Ó æn ®Þnh çc tham sè cña bé khuÕch ®¹i
Lo¹i m¹ch håi tiÕp §¹i l−îng ®−îc æn Lo¹i m¹ch øng
®Þnh dông
Håi tiÕp nèi tiÕp - ®iÖn ¸p HÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn KhuÕch ®¹i ®iÖn ¸p
¸p U r U V
Håi tiÕp nèi tiÕp - dßng ®iÖn §iÖn dÉn truyÒn ®¹t BiÕn ®æi U →I
I r UV
Håi tiÕp song song - ®iÖn ¸p §iÖn trë truyÒn ®¹t BiÕn ®æi tõ I → U
U r IV
Håi tiÕp song song - dßng HÖ sè khuÕch ®¹i dßng KhuÕch ®¹i dßng
®iÖn ®iÖn I r I V ®iÖn
1.3.2. ¶nh h−ëng cña håi tiÕp ©m ®Õn trë kh¸ng vµo.
Håi tiÕp ©m lµm thay ®æi trë kh¸ng vµo toµn phÇn cña bé khuÕch ®¹i. Sù
thay ®æi nµy chØ phô thuéc vµo ph−¬ng ph¸p m¾c m¹ch håi tiÕp vÒ ®Çu vµo (nèi
tiÕp hoÆc song song). V× vËy ta chØ cÇn ph©n biÖt hai tr−êng hîp nh− chØ ra trªn s¬
®å t−¬ng ®−¬ng ®Çu vµo. (H×nh 1.4.)
a) Trë kh¸ng vµo cña bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp ©m nèi tiÕp (h×nh 1.4a) .
Coi néi trë cña s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng ®iÖn ¸p cña kh©u håi tiÕp cã gi¸ trÞ kh¸
nhá (víi sai sè cã thÓ chÊp nhËn ®−îc): rrht << rh , ta cã thÓ tÝnh trë kh¸ng vµo khi
cã håi tiÕp ©m:
U V U h + K ht X r U h (1 + K .K ht )
Z V′ = ≈ = = gZ V (1.6)
IV IV IV
19
Iv Ih K
Iv
K
1 1
Uh rrh
h
Uh rh
Uv Uv
rr h t
rrht
Kht Xr
K ht X r
1′ 1′ Kht
a) Kht b)
H×nh 1.4. S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng ®Çu vµo bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp
a) Håi tiÕp nèi tiÕp; b) Håi tiÕp song song.
b) Trë kh¸ng vµo cña bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp ©m song song ( h×nh 1.4b.)
Coi néi trë cña s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng dßng ®iÖn cña kh©u håi tiÕp cã gi¸ trÞ kh¸
lín: rrht >> rh , ta cã thÓ tÝnh ®−îc dÉn n¹p vµo toµn phÇn khi cã håi tiÕp ©m:
IV I + K ht X r I h (1 + K ht K )
YV′ = ≈ h = = gYV
UV UV Uv
1 Zv
ZV′ = ≈ (1.7)
Yv′ g
Tõ (1.6) vµ (1.7) ta nhËn thÊy: Håi tiÕp ©m nèi tiÕp lµm t¨ng trë kh¸ng vµo
cña phÇn m¹ch n»m trong vßng håi tiÕp g lÇn vµ håi tiÕp ©m song song lµm gi¶m
trë kh¸ng vµo còng bÊy nhiªu lÇn.
1.3.3. ¶nh h−ëng cña håi tiÕp ©m ®Õn trë kh¸ng ra:
Håi tiÕp ©m còng lµm thay ®æi trë kh¸ng ra. Ng−îc l¹i víi trë kh¸ng vµo, sù
thay ®æi nµy chØ phô thuéc vµo ph−¬ng ph¸p m¾c ®Çu ra cña kh©u khuÕch ®¹i víi
®Çu vµo cña kh©u håi tiÕp (håi tiÕp ®iÖn ¸p hay håi tiÕp dßng ®iÖn). Nh− vËy, ta
còng chØ cÇn ph©n biÖt hai tr−êng hîp nh− chØ ra trªn s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng ®Çu ra.
(H×nh 1.5.)
20
K K
2 2
rr KX h rr t
KX h
Ur Rt
Rt Ur
rvht rvht
2 2
Kht Kht
a) b)
Hình 1.5. Sơ đồ tương đương đầu ra của bộ khuếch đại có hồi tiếp
a) Hồi tiếp điện áp; b) Hồi tiếp dòng điện.
Để tính trở kháng ra, ta cần xác định các đại lượng: Điện áp ra hở mạch U rh
và dòng điện ra ngắn mạch I rng :
U rh
Zr = (1.8)
I rng
a) Trở kháng ra của bộ khuếch đại có hồi tiếp âm điện áp (hình 1.5a).
Ta có nhận xét: Khi ngắn mạch đầu ra 2 − 2′ ở sơ đồ hình 1.5a, sẽ không có
điện áp đưa về đầu vào khâu hồi tiếp - mạch hồi tiếp không có tác dụng và
X h = X v , như vậy:
KX h KX V rVht KX v
I rng = = và U rh = KX h ≈
rr rr rr + rvht 1 + KK ht
Với giả thiết nội trở của sơ đồ tương đương điện áp của khâu khuếch đại có
giá trị nhỏ ( rr << rv ht ) . Như vậy:
U rh rr Z
Z r′ = ≈ ≈ r (1.9)
I rng 1 + KK ht g
Trong đó Z r = rr // rvht ≈ rr
21
b) Trë kh¸ng ra cña bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp ©m dßng ®iÖn (h×nh 1.5b).
Ta còng nhËn xÐt: Khi hë m¹ch 2 − 2 ′ ( Rt = ∞ ) ë s¬ ®å h×nh 1.5b sÏ kh«ng cã
dßng ®iÖn ®−a vÒ ®Çu vµo kh©u håi tiÕp - tøc lµ m¹ch håi tiÕp kh«ng cã t¸c dông
vµ X h = X v ; Nh− vËy:
U rh = KX h .rr = KX v rr
vµ: rr KX v
I rng = KX h ≈
rr + rvht 1 + KK ht
Víi gi¶ thiÕt néi trë cña s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng dßng ®iÖn cña kh©u khuÕch ®¹i
cã gi¸ trÞ lín (rr >> r vht ) . Nh− vËy:
U rh
Z r′ = ≈ (1 + KK ht )rr ≈ gZ r (1.10)
I r ng
Trong ®ã: Z r = rr + rvht ≈ rr
Nh− vËy, håi tiÕp ©m ®iÖn ¸p lµm gi¶m trë kh¸ng ra cña bé khuÕch ®¹i g
lÇn, trong khi håi tiÕp ©m dßng ®iÖn lµm t¨ng trë kh¸ng ra cña bé khuÕch ®¹i
còng bÊy nhiªu lÇn.
1.3.4. ¶nh h−ëng cña håi tiÕp ©m ®Õn d¶i ®éng vµ mÐo phi tuyÕn cña bé
khuÕch ®¹i.
Khi kh«ng cã håi tiÕp ©m, toµn bé tÝn hiÖu X v ®−îc ®−a ®Õn ®Çu vµo bé
khuÕch ®¹i X h = X v ; ng−îc l¹i, khi cã håi tiÕp ©m, chØ cã mét phÇn tÝn hiÖu X v
®−îc ®Æt vµo ®Çu vµo bé khuÕch ®¹i:

X h = X v − K ht X r = X v − KK ht X h
Xv X
Nh− vËy: Xh = = v (1.11)
1 + KK ht g
§iÒu ®ã chøng tá: Nhê håi tiÕp ©m, d¶i ®éng cña bé khuÕch ®¹i ®−îc më
réng ra. Còng tõ (1.11), mÐo phi tuyÕn do ®é cong ®−êng ®Æc tuyÕn truyÒn ®¹t
cña bé khuÕch ®¹i g©y ra, t−¬ng øng còng gi¶m ®i. §ã lµ mét −u ®iÓm lín cña håi
tiÕp ©m nh»m n©ng cao chÊt l−îng cho bé khuÕch ®¹i.
22
1.3.5. ¶nh h−ëng cña håi tiÕp ©m ®Õn ®Æc tÝnh tÇn sè vµ ®Æc tÝnh ®éng
cña bé khuÕch ®¹i.
1.3.5.1. §Æc tÝnh tÇn sè vµ ®Æc tÝnh ®éng cña bé khuÕch ®¹i:
a) §Æc tÝnh tÇn sè:
§Æc tÝnh tÇn sè lµ ®Æc tÝnh biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a m«®un vµ gãc pha
cña hµm sè truyÒn ®¹t phøc cña bé khuÕch ®¹i theo tÇn sè.
§Ó minh ho¹, ta xÐt mét vÝ dô ®¬n gi¶n khi kh¶o s¸t bé khuÕch ®¹i d¶i réng
tr×nh bµy trªn h×nh 1.6, víi gi¶ thiÕt hÖ sè khuÕch ®¹i lý t−ëng cña nã kh«ng phô
thuéc vµo tÇn sè vµ lµ h»ng sè:
U2
Ku ( f ) = Ku 0 = = const
U1
1 1′ 2′ 2
C1 U1 Kuo U2
Uv Ur
R′1 1′ 2′ R′2 C2
2
1
a) R2
1 2
C1
Uv R1 U1
KuoU1 C2 Ur
1 2
b)
H×nh 1.6. Bé khuÕch ®¹i d¶i réng

a) S¬ ®å khèi; b) S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng R1 = R1′ // Rv ; R2 = R2′ // Rr
Trong thùc tÕ, ®Ó bé khuÕch ®¹i lµm viÖc, cÇn cã m¹ch ghÐp víi nguån tÝn
hiÖu ë ®Çu vµo vµ ë ®Çu ra m¾c víi t¶i. Hµm sè truyÒn ®¹t cña çc m¹ch nµy phô
thuéc vµo tÇn sè do sù cã mÆt cña çc phÇn tö ®iÖn kh¸ng (ë h×nh 1.6 lµ çc tô
®iÖn C1 ,C2 ). Do vËy c¨n cø vµo s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng h×nh 1.6b, ta x¸c ®Þnh ®−îc
hµm sè truyÒn ®¹t phøc:
Ur U r U1 K uo PTd
K ( jω ) = K ( P ) = = = (1.12)
U v U1 U v (1 + PTt ) (1 + PTd )
Trong ®ã:
23
1 1
Td = = = R1 C1
ωd 2π f d
1 1
Tt = = = R2C2
ωt 2π f t
Tõ (1.12) ta x¸c ®Þnh ®−îc m«®un cña hµm sè truyÒn ®¹t:
K uo ωTd K uo f / fd
K u = K ( jω ) = (1.13)
1 + (ωTt ) 1 + (ωTd )
2 2
1 + ( f / ft ) 1 + ( f / fd ) 2
2
Vµ gãc pha cña hµm truyÒn ®¹t:

π
ϕ = − arctgωTt − arctg ωTd (1.14)
2
Theo (1.13) vµ (1.14) ta x©y dùng çc ®Æc tuyÕn biªn ®é tÇn sè vµ ®Æc tuyÕn
pha tÇn sè cña bé khuÕch ®¹i nh− chØ ra trªn h×nh 1.7.
Trªn h×nh 1.7, ta gäi:
ω 1
ft = t = (1.15)
2π 2πR2 C 2
ω 1
lµ tÇn sè giíi h¹n trªn, vµ: f d = d = (1.16)
2π 2πR1C1
lµ tÇn sè giíi h¹n d−íi.
Th−êng cã: R1C1 >> R2 C 2 nªn f d << f t
ft vµ f d ®−îc x¸c ®Þnh ë çc tÇn sè, t¹i ®ã K u gi¶m 2 lÇn (3db) so víi
gi¸ trÞ K uo (gi¸ trÞ cùc ®¹i). Kho¶ng tÇn sè tõ f d ®Õn ft ®−îc gäi lµ d¶i th«ng (d¶i
tÇn lµm viÖc) cña bé khuÕch ®¹i.
Nh− vËy, do tÝnh chÊt tÇn sè cña çc thµnh phÇn ®iÖn kh¸ng trong m¹ch
®iÖn, dÉn ®Õn hÖ sè truyÒn ®¹t cña bé khuÕch ®¹i phô thuéc vµo tÇn sè. HiÖn
t−îng ®ã g©y mÐo d¹ng tÝn hiÖu khi truyÒn qua bé khuÕch ®¹i. Lo¹i mÐo nµy
®−îc gäi lµ mÐo tuyÕn tÝnh. Trong ®ã mÐo do mo®un hÖ sè khuÕch ®¹i g©y ra gäi
lµ mÐo tÇn sè, cßn mÐo do sù lÖch pha cña tÝn hiÖu khi truyÒn qua bé khuÕch ®¹i
gäi lµ mÐo pha. Th«ng th−êng trong d¶i th«ng mÐo pha kh¸ nhá vµ Ýt ¶nh h−ëng.
Do vËy ta chØ quan t©m tíi ®Æc tuyÕn pha khi cÇn x¸c ®Þnh tÝnh æn ®Þnh cña bé
khuÕch ®¹i.
24
Ku
K uo
0,7 K uo
fd ft
f
900
fd ft
00 f
− 900
H×nh 1.7. §Æc tuyÕn biªn ®é (a) vµ ®Æc tuyÕn pha (b) cña bé khuÕch ®¹i
b) §Æc tÝnh ®éng cña bé khuÕch ®¹i.
Cho t¸c dông vµo ®Çu vµo bé khuÕch ®¹i mét xung ch÷ nhËt lý t−ëng, th× ë
®Çu ra ta nhËn ®−îc d¹ng xung nh− chØ ra ë h×nh 1.8.
Uv
a)
U ra
A = KuoUv A
b)
t
ttr1
ttr2
tX
H×nh 1.8 D¹ng xung vµo (a) vµ ra (b) cña bé khuÕch ®¹i d¶i réng.
§Æc tÝnh ®éng cña bé khuÕch ®¹i ®−îc ®¸nh gi¸ qua çc tham sè sau cña
xung ra:
- Thêi gian x¸c lËp t x
- §é xôt ®Ønh xung ∆ A
- Thêi gian trÔ (tr−íc vµ sau) t tr1 ; t tr 2
25
§Æc tÝnh tÇn sè vµ ®Æc tÝnh ®éng cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. ThËt vËy,
gi÷a çc tham sè cña ®Æc tÝnh ®éng ®· nªu vµ çc tham sè cña ®Æc tÝnh tÇn sè
( f t ; f d ) cã mèi liªn quan rµng buéc.
Gi¶ thiÕt ®−a vµo ®Çu vµo bé khuÕch ®¹i h×nh 1.6 hµm ®¬n vÞ 1(t).
Tõ biÓu thøc (1.12), ta x¸c ®Þnh ®−îc hµm qu¸ ®é h( P )
1 K uo T d
h( P ) = K (P) . =
P (1 + PTt )(1 + PTd )
BiÕn ®æi ng−îc Laplas ta cã:
K uo (e − t / Td − e − t / Tt )
h( t ) = (1.17)
(1 − Tt / Td )
Víi bé khuÕch ®¹i d¶i réng Td >> Tt .
* Khi xÐt qu¸ tr×nh qu¸ ®é ®Ó x¸c ®Þnh t x , cã thÓ coi t << Td vµ biÓu thøc
gÇn ®óng cña (1.17) cã d¹ng:
h( t ) ≈ K uo (1 − e − t / T ) t
(1.18)
NÕu coi t X lµ kho¶ng thêi gian mµ xung ra h(t ) t¨ng tõ gi¸ trÞ h t = t = 0,1K uo 1
®Õn gi¸ trÞ h t = t = 0,9 K uo , th×:

2
2,2 0,35
t x = t 2 − t1 = Tt (ln 0,9 − ln 0,1) ≈ 2,2Tt = ≈
2πf t f (t )
V× d¶i th«ng B = f t − f d ≈ f t ( do f t >> f d )
Nªn: t x .B ≈ 0,35 (1.19)
Nh− vËy, thêi gian t X cña qu¸ tr×nh qu¸ ®é cña mét bé khuÕch ®¹i d¶i réng
tû lÖ nghÞch víi tÇn sè giíi h¹n trªn cña bé khuÕch ®¹i ®ã.
* §Ó quan s¸t ®é xôt ®Ønh xung, ta xÐt ®Æc tÝnh xung trong kho¶ng thêi gian
t−¬ng ®èi dµi, v× qu¸ tr×nh xôt ®Ønh diÔn biÕn chËm. Nh− vËy biÓu thøc (1.17) víi
t >> Tt cã thÓ viÕt gÇn ®óng:
h(t ) ≈ K uo e − t / Td (1.20)
Víi ®é réng xung τ kh«ng qu¸ lín τ << Td biÓu thøc (1.20) cã thÓ viÕt gän
h¬n:
h( t ) ≈ K u 0 (1 − t / Td )
Tøc lµ, ®é xôt ®Ønh xung cã gi¸ trÞ phô thuéc vµo τ vµ cã gi¸ trÞ:
τ τ
∆A = h t =0 −h t =τ = K uo =A ; Trong ®ã A = K uo lµ biªn ®é xung ë chÕ ®é x¸c
Td Td
lËp.
26
∆Α τ
= = 2πf d τ
Α Td
Nh− vËy, ®é xôt ®Ønh xung tû lÖ thuËn víi tÇn sè giíi h¹n d−íi cña bé
khuÕch ®¹i.
1.3.5.2. ¶nh h−ëng cña håi tiÕp ©m ®Õn çc ®Æc tÝnh tÇn sè vµ ®Æc tÝnh
®éng.
a) Tr−êng hîp víi bé khuÕch ®¹i d¶i réng.
Trong tr−êng hîp nµy, hµm sè truyÒn ®¹t (1.12) cã chøa 2 ®iÓm cùc: mét
®iÓm cùc ë tÇn sè thÊp P1 = − 1/ Td vµ mét ®iÓm cùc ë tÇn sè cao P2 = − 1 / Tt , víi
çc tÇn sè nµy çch kh¸ xa nhau ( f t >> f d ) . §å thÞ Bode cña bé khuÕch ®¹i ®ã
®−îc biÓu diÔn bëi ®−êng liÒn nÐt trªn h×nh 1.9 (a: §Æc tuyÕn biªn ®é; b: §Æc
tuyÕn pha).
Thay biÓu thøc (1.12) vµo (1.1) ta nhËn ®−îc hµm sè truyÒn ®¹t cña bé
khuÕch ®¹i cã håi tiÕp:
K uo PTd
K ′p = (1.21)
(1 + PTd )(1 + PTt ) + K uo K ht PTd
LÇn l−ît xÐt hai tr−êng hîp:
* ë tÇn sè t−¬ng ®èi thÊp ( f << f t ) khi ®ã ωTt = f / f t << 1 , nh− vËy:
K uo PTd K ′ PT ′
K′ ≈ = uo d (1.22)
1 + PTd (1 + K uo K ht ) 1 + PTd′
K u ( db )
K uo
+20db / D −20db / D
a)
′
K uo
f1 lg f
f d′ fd ft ft ′
900
lg f
0
− 900
H×nh 1.9 §å thÞ Bode lý t−ëng ho¸ cña bé khuÕch ®¹i d¶i réng
( Kh«ng cã håi tiÕp; -----: cã håi tiÕp)
27
K uo
Trong ®ã: K uo′ = ; Td′ = gTd ; g = 1 + K uo K ht
g
Nh− vËy: f ′d = fd / g (1.23)
Tøc lµ håi tiÕp ©m lµm gi¶m tÇn sè giíi h¹n d−íi g lÇn.
* ë tÇn sè t−¬ng ®èi cao ( f >> fd hay ωTd >> 1)
K uo PTd ′
K uo
Nh− vËy: K ′p ≈ = (1.24)
PTd (1 + PTt ) + K uo K ht PTd 1 + PTt ′
Víi Tt′ = Tt / g hay ft ′ = gf t (1.25)
Tøc lµ, håi tiÕp ©m lµm t¨ng tÇn sè giíi h¹n trªn g lÇn.
Tõ (1.23) vµ (1.25) ta kÕt luËn: håi tiÕp ©m cã t¸c dông më réng d¶i th«ng
cña bé khuÕch ®¹i. Víi khuÕch ®¹i d¶i réng B = f t − f d ≈ f t th× d¶i th«ng t¨ng lªn
g lÇn. T−¬ng øng mÐo tÇn sè vµ mÐo pha còng gi¶m. Tuy nhiªn khi cã håi tiÕp
©m, ph¶i chÊp nhËn hÖ sè khuÕch ®¹i trong d¶i th«ng gi¶m.
K uo K
′ =
K uo = uo (1.26)
1 + K uo K ht g
Nãi çch kh¸c, tõ (1.25) vµ (1.26) ta cã:
′ .B ′ = K uo .B = f 1
K uo (1.27)
ë ®©y f1 lµ tÇn sè t¹i ®ã K u = 1(0 db) , gäi lµ tÇn sè ®¬n vÞ.
NhËn xÐt: TÝch K uo B cña mét bé khuÕch ®¹i kh«ng phô thuéc vµo ®é s©u
håi tiÕp, nã lµ mét h»ng sè vµ b»ng tÇn sè ®¬n vÞ cña bé khuÕch ®¹i ®ã.
Víi quan hÖ gi÷a ®Æc tÝnh tÇn sè vµ ®Æc tÝnh ®éng nh− chØ ra ë trªn, ta nhËn
thÊy khi cã håi tiÕp ©m, thêi gian x¸c lËp t x vµ ®é sôt ®Ønh xung sÏ cïng gi¶m g
lÇn so víi khi kh«ng cã håi tiÕp.
b) Tr−êng hîp víi bé khuÕch ®¹i tæng qu¸t.
Ta xÐt tr−êng hîp khi hµm sè truyÒn ®¹t cña bé khuÕch ®¹i viÕt d−íi d¹ng:
K0
K= (1.28)
(1 + PT1 )(1 + PT2 ) ... (1 + PTn )
Tøc lµ cã thÓ cã n ®iÓm cùc Pi = − 1 víi i = 1,2,3..., n) .

Ti
Tr−êng hîp nµy cã ý nghÜa thùc tÕ lín, v× hÇu nh− tÊt c¶ çc bé khuÕch ®¹i
®Òu cã hµm sè truyÒn ®¹t gÇn víi d¹ng (1.28). TiÕn hµnh ®¸nh gi¸ ¶nh h−ëng cña
håi tiÕp ©m ®Õn çc tÝnh chÊt cña bé khuÕch ®¹i còng ®−îc thùc hiÖn theo ph−¬ng
28
ph¸p ®· nªu ë trªn (xem [1]). Trong môc nµy ta kh«ng nghiªn cøu chi tiÕt, chØ nªu
mét vµi nhËn xÐt sau:
* Tr−êng hîp hµm sè(1.28) cã hai ®iÓm cùc:
Khi t¨ng dÇn ®é s©u håi tiÕp g , hÖ sè phÈm chÊt Q cña bé khuÕch ®¹i t¨ng,
t−¬ng øng hÖ sè suy gi¶m D = 1 / 2Q sÏ gi¶m, çc ®iÓm cùc P1 ; P2 cã thÓ chuyÓn tõ
gi¸ trÞ thùc thµnh gi¸ trÞ phøc, ®Æc tÝnh xung cã thêi gian x¸c lËp ng¾n, nh−ng thay
vµo ®ã cã hiÖn t−îng dao ®éng (h×nh 1.10 vµ 1.11).
H×nh1.10 §å thÞ Bode cña H×nh1.11. §Æc tuyÕn qu¸ ®é

hÖ thèng tuyÕn tÝnh bËc 2. cña hÖ thèng tuyÕn tÝnh bËc 2.
* Tr−êng hîp nhiÒu ®iÓm cùc:

Víi hÖ thèng tuyÕn tÝnh bËc 2, çc nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh ®Æc tr−ng ®Òu
n»m bªn tr¸i mÆt ph¼ng phøc víi mäi gi¸ trÞ cña D nªn hÖ thèng lu«n æn ®Þnh. Tuy
nhiªn khi D nhá, møc an toµn cña hÖ thèng kh«ng cao.
Ng−îc l¹i ë çc hÖ thèng tuyÕn tÝnh bËc cao ( n > 2) , quü tÝch nghiÖm cña ph-
−¬ng tr×nh ®Æc tr−ng cã thÓ c¾t trôc tung trong mÆt ph¼ng phøc lµm cho hÖ thèng
mÊt æn ®Þnh vµ cÇn ph¶i sö dông çc biÖn ph¸p ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh cña hÖ thèng.
tranzistor l−ìng cùc.
1.4.1. §Æt vÊn ®Ò:
Trong çc tÇng khuÕch ®¹i tÝn hiÖu nhá, ®iÓm lµm viÖc n»m trong miÒn tÝch cùc
cña Tranzistor l−ìng cùc (víi çc tÇng khuÕch ®¹i tÝn hiÖu lín ta xÐt riªng trong
ch−¬ng khuÕch ®¹i c«ng suÊt). ë chÕ ®é tÜnh , nghÜa lµ khi ch−a cã tÝn hiÖu
29
vµo, trªn çc cùc cña Tranzistor cã çc dßng ®iÖn tÜnh : I C 0 ; I B 0 ; I E 0 còng nh− ®iÖn
¸p mét chiÒu gi÷a çc cùc: U BE 0 ;U CE 0 . §iÓm lµm viÖc øng víi chÕ ®é nµy gäi lµ
®iÓm lµm viÖc tÜnh .
Khi cã tÝn hiÖu vµo th× çc ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn thay ®æi xung quanh gi¸ trÞ
tÜnh . §Ó ®¶m b¶o cho çc tÇng lµm viÖc b×nh th−êng trong çc ®iÒu kiÖn kh¸c
nhau, ngoµi viÖc cung cÊp ®iÖn ¸p thÝch hîp cho çc cùc, cßn cÇn ph¶i æn ®Þnh
®iÓm lµm viÖc tÜnh ®· chän. Trong tr−êng hîp ng−îc l¹i, khi ®iÓm lµm viÖc tÜnh
kh«ng æn ®Þnh, chØ tiªu chÊt l−îng (®é mÐo, hÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p vµ dßng
®iÖn, c«ng suÊt ra...) cña tÇng sÏ bÞ gi¶m.
Thùc chÊt cña vÊn ®Ò æn ®Þnh lµ lµm cho ®iÓm c«ng t¸c tÜnh Ýt phô thuéc
vµo ®é t¹p t¸n tham sè cña tranzistor, vµo nhiÖt ®é, vµo ®iÖn ¸p nguån cung cÊp.
Cô thÓ lµ ¸p dông çc ph−¬ng ph¸p gi÷ cho dßng colecto I C 0 kh«ng ®æi.
1.4.2. HiÖn t−îng tr«i ®iÓm lµm viÖc:
Tõ s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng cña tranzistor lµm viÖc trong miÒn tÝch cùc, ta nhËn
thÊy ®Æc tÝnh cña tranzistor ®−îc ®Æc tr−ng chñ yÕu bëi çc tham sè: HÖ sè truyÒn
®¹t dßng ®iÖn β hoÆc α ; Dßng ®iÖn ng−îc I CB0 ( hoÆc I CE 0 = βI CB 0 ) vµ ®iÖn ¸p
U BE . Sù thay ®æi çc tham sè nµy lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù thay ®æi ®iÓm lµm
viÖc tÜnh , tøc lµ khi cã sù thay ®æi cña nhiÖt ®é, ®iÖn ¸p nguån, ®é t¹p t¸n cña
tranzistor vµ cña çc linh kiÖn kh¸c th× sÏ dÉn tíi hiÖn t−îng tr«i ®iÓm lµm viÖc
tÜnh .
§Ó ®¸nh gi¸ ¶nh h−ëng cña çc tham sè ®Æc tr−ng ®· nªu ë trªn tíi sù thay
®æi cña dßng ®iÖn colecto I C , ta x¸c ®Þnh l−îng biÕn ®æi ∆Ic qua biÓu thøc vi
ph©n toµn phÇn:
∂Ic ∂Ι c ∂Ι c
∆Ι c ≈ ∆U BE + ∆Ι CB 0 + ∆β (1.29)
∂U BE ∂Ι CB 0 ∂β
Trong (1.29), çc l−îng biÕn ®æi ∆U BE , ∆Ι CB 0 , ∆β gäi lµ çc ®¹i l−îng tr«i,
∂Ic ∂Ic ∂Ic
cßn çc ®¹o hµm riªng , , lµ çc hÖ sè, ®Æc tr−ng cho kh¶ n¨ng æn
∂U BE ∂I CB 0 ∂β
®Þnh cña m¹ch.
30
HiÖn t−îng tr«i cã t¸c h¹i nhÊt lµ tr«i nhiÖt.
B¶ng (1.3) cho vÝ dô ®Ó minh ho¹ hiÖn t−îng nµy.
B¶ng (1.3): Sù phô thuéc çc tham sè cña tranzistor vµo nhiÖt ®é
NhiÖt ®é (0c)
P P
Tham Lo¹i
sè Tranzistor -65 +25 +70 +150
Silic <0,01 0,03 30

ICB0(nA) Gecmani
B B
2 103
P P 30.103 P P
Silic 0,78 0,6 0,3

UBE(V) B B
Giecmani 0,38 0,2 0,1

Silic 25 55 100
β Giecmani 20 55 90
Qua b¶ng 1.3, ta cã nhËn xÐt: ®èi víi tranzistor giecmani, sù phô thuéc cña
®iÓm lµm viÖc vµo nhiÖt ®é chñ yÕu ®−îc quyÕt ®Þnh bëi dßng ®iÖn ng−îc I CB 0 .
§èi víi tranzistor silic, dßng ®iÖn ng−îc t¨ng nhanh theo nhiÖt ®é, nh−ng gi¸ trÞ
cña dßng nµy kh¸ nhá vµ cã thÓ bá qua ¶nh h−ëng cña nã. V× vËy, tranzistor silic
th−êng ®−îc dïng ë nhiÖt ®é cao cã kh¶ n¨ng æn ®Þnh h¬n. Khi ®ã cÇn quan t©m
®Õn ¶nh h−ëng cña sù thay ®æi ®iÖn ¸p U BE theo nhiÖt ®é.
§Ó tÝnh to¸n ¶nh h−ëng cña ®iÖn ¸p tr«i U BE ta dïng s¬ ®å h×nh 1.12, trong
®ã:
U BE = U BE 0 + ∆U BE (1.30)
Víi ®iÖn ¸p tr«i ∆U BE , sù thay ®æi cña nhiÖt ®é (tr«i nhiÖt) cã thÓ tÝnh to¸n
gÇn ®óng cho c¶ hai lo¹i tranzistor theo biÓu thøc:
∆U BE
≈ ± 2,5 mv / 0 C
∆t 0
Víi dÊu + cho tranzistor p-n-p vµ dÊu - cho tranzistor n-p-n
31
C Ic t2 t1
∆U BE
∆UBE
B ∆Ic
UBEO
E
a) 0
b) UBE
H×nh 1.12. a) S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng cña tranzistor do tr«i nhiÖt ∆U BE ;

b) Sù thay ®æi ®iÓm lµm viÖc do tr«i nhiÖt
¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é ®Õn chÕ ®é c«ng t¸c cña tranzistor qua h×nh 1.12b,
cã thÓ ®−îc gi¶i thÝch nh− sau: muèn cho dßng I c æn ®Þnh, th× khi nhiÖt ®é thay
®æi mét l−îng ∆t 0 , U BE còng ph¶i thay ®æi t−¬ng øng theo biÓu thøc:
⎛ mv ⎞
∆U BE = ± 2, 5 ⎜ 0 ⎟ × ∆t 0
⎝ C⎠
Ng−îc l¹i, nÕu gi÷ U BE cè ®Þnh th× dßng colecto sÏ thay ®æi mét l−îng:
⎛ ∆U BE ⎞
∆Ι C ≈ Ι E 0 ⎜ exp − 1⎟ (1.31)
⎝ UT ⎠
Trong ®ã, I Eo lµ dßng emito khi ∆U BE = 0 .
§Ó ®¸nh gi¸ møc ®é ¶nh h−ëng cña ®iÖn ¸p tr«i ®Õn ®iÖn ¸p ra, ta dïng hÖ
sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p tr«i K tr , x¸c ®Þnh theo biÓu thøc:
∆U CO
K tr = (1.32)
∆U BE
Víi ∆U CO lµ l−îng biÕn ®æi ®iÖn ¸p mét chiÒu ë ®Çu ra.

1.4.3. Çc s¬ ®å æn ®Þnh tuyÕn tÝnh.
Çc s¬ ®å æn ®Þnh tuyÕn tÝnh ®−îc dïng phæ biÕn nhÊt hiÖn nay lµ s¬ ®å håi
tiÕp ©m mét chiÒu nh»m biÕn ®æi thiªn ¸p cña tranzistor sao cho cã thÓ h¹n chÕ sù
di chuyÓn ®iÓm lµm viÖc tÜnh trªn ®Æc tuyÕn ra, g©y nªn bëi çc yÕu tè mÊt æn
®Þnh.
a) æn ®Þnh ®iÓm lµm viÖc b»ng håi tiÕp ©m ®iÖn ¸p mét chiÒu (h×nh 1.13).
32
H×nh 1.13.
Cung cÊp vµ æn ®Þnh ®iÓm lµm viÖc b»ng håi tiÕp ©m ®iÖn ¸p mét chiÒu
a) M¹ch E chung; b) M¹ch b chung; c) S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng.
Trªn çc s¬ ®å 1.13a vµ b, viÖc cung cÊp thiªn ¸p cho baz¬ còng ®−îc lÊy tõ
nguån chung víi m¹ch cung cÊp ®iÖn ¸p mét chiÒu cho colecto ( U CC ), tuy nhiªn
®iÖn trë R1 lµm nhiÖm vô ®−a thiªn ¸p vÒ baz¬ ®−îc nèi víi colecto chø kh«ng ph¶i
víi nguån cung cÊp, ®Ó dÉn ®iÖn ¸p håi tiÕp vÒ ®Çu vµo.
Nguyªn t¾c æn ®Þnh cã thÓ ®−îc gi¶i thÝch nh− sau: Khi dßng ®iÖn mét chiÒu
I CO t¨ng (hoÆc gi¶m) do çc nh©n tè kh«ng æn ®Þnh g©y ra, th× ®iÖn ¸p U CEO gi¶m
(hoÆc t¨ng), dÉn tíi thiªn ¸p U BEO gi¶m (hoÆc t¨ng) theo vµ ®iÒu ®ã ng¨n c¶n sù
biÕn ®æi cña I CO . Nh− vËy ®iÓm lµm viÖc tÜnh æn ®Þnh h¬n.
Sö dông nguån ®iÖn ¸p t−¬ng ®−¬ng thay cho m¹ch cung cÊp thiªn ¸p mét
chiÒu, ta cã s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng h×nh 1.13c. Khi bá qua dßng ®iÖn ng−îc I CBO cã
gi¸ trÞ kh¸ nhá, ta tÝnh ®−îc:
R2 R2 R1 R2
U BEo = U CEo − I Bo = (U CC − I Co RC − I Bo R1 )
R1 + R2 R1 + R2 R1 + R2
Thay I Bo = I Co β , ta x¸c ®Þnh ®−îc dßng colecto:
β [U CC − U BEo (1 + R1 R2 )]
I Co = (1.33)
βRC + R1
Theo (1.33), ®Ó m¹ch lµm viÖc æn ®Þnh khi sö dông håi tiÕp ©m ®iÖn ¸p mét
chiÒu, cÇn ph¶i ®¶m b¶o çc ®iÒu kiÖn sau:
33
- Chän tranzistor cã β lín, sao cho:
β Rc >> R1 vµ I co Ýt phô thuéc vµo β .
- Chän 1 + R1 R2 cã gi¸ trÞ nhá ( R2 chän lín).
Víi çc ®iÒu kiÖn trªn, hÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p tr«i ®−îc x¸c ®Þnh gÇn
®óng theo biÓu thøc:
∆U C R
K tr = ≈1 + 1 (1.34)
∆U BE R2
S¬ ®å nµy cã −u ®iÓm: R1 vµ R2 lín nªn c«ng suÊt tæn hao nhá, Khi R2 = ∞
th×:
U BEo = U CEo − I Bo .R1 (1.35)
b) æn ®Þnh lµm viÖc nhê håi tiÕp ©m dßng ®iÖn mét chiÒu. (H×nh 1.14).
§iÖn trë RE m¾c trªn emito ®ãng vai trß phÇn tö håi tiÕp ©m dßng ®iÖn.
Nguyªn t¾c æn ®Þnh ®−îc gi¶i thÝch nh− sau:
Khi I Co t¨ng (hoÆc gi¶m) do hiÖn t−îng tr«i, th× ®iÖn ¸p h¹ trªn ®iÖn trë RE
(U Eo = I Eo .R E ) t¨ng (hoÆc gi¶m), dÉn tíi thiªn ¸p gi÷a baz¬ vµ emito
(U BEo = U Bo − U Eo ) gi¶m (hoÆc t¨ng). §iÒu ®ã ng¨n c¶n sù thay ®æi cña dßng
colecto vµ nh− vËy ®iÓm lµm viÖc tÜnh æn ®Þnh h¬n.
Theo s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng h×nh 1.14d, ta x¸c ®Þnh ®−îc quan hÖ:
R2 RR
R E I Eo + I Bo Rn = U CC − U BEo Víi Rn = 1 2
R1 + R2 R1 + R2
Dßng ®iÖn baz¬ ë chÕ ®é tÜnh ®−îc x¸c ®Þnh tõ quan hÖ cña çc thµnh phÇn
dßng ®iÖn trong tranzistor:
I Bo = I Eo (1 − α ) − I CBo (1.36)
Nh− vËy:
R2 R2 RR
U CC − U BEo + I CBo Rn U CC − U BEo + I CBo 1 2
R1 + R2 R1 + R2 R1 + R2
I Co ≈ I Eo = =
RE + Rn (1 − α ) RE +
R1 R2
( R1 + R2 )(1 + β )
1
Víi: 1 − α = . (1.37)
1+ β
34
Hình 1.14. Cung cấp và ổn định điểm làm việc bằng hồi tiếp âm dòng điện một
chiều.
a) Mạch E chung; b) Mạch B chung; c) Mạch C chung;
d) Sơ đồ tương đương một chiều của mạch E chung.
Tương tự, theo (1.37), để mạch làm việc ổn định khi sử dụng hồi tiếp âm
dòng điện một chiều, cần phải đảm bảo các điều kiện sau:
- Chọn điện trở hồi tiếp RE có giá trị đủ lớn, khi đó R E >> Rn (1 + β ) . và I C ít
phụ thuộc vào β .
- Coi dòng điện dư I CBo đủ nhỏ thì chỉ có sự thay đổi của U BEo ảnh hưởng tới
dòng I Co . Ảnh hưởng này cũng nhỏ nếu ∆U BE nhỏ.
Hệ số khuếch đại điện áp trôi được xác định theo biểu thức:
∆U Co ∆I Co .RC RC
K tr = = ≈ (1.38)
∆U BE ∆U BE RE
Như vậy hệ số khuếch đại điện áp trôi bằng hệ số khuếch đại điện áp tín hiệu.
35
HiÖn nay, çc s¬ ®å æn ®Þnh ®iÓm lµm viÖc dïng håi tiÕp ©m dßng ®iÖn mét
chiÒu ®−îc øng dông réng r·i. Chóng cho phÐp c«ng t¸c æn ®Þnh khi hÖ sè khuÕch
®¹i dßng ®iÖn β thay ®æi kh¸ nhiÒu vµ nhiÖt ®é biÕn thiªn trong ph¹m vi tõ
30 0 c ÷ 100 0 c . Tuy nhiªn, nh−îc ®iÓm cña çc s¬ ®å nµy lµ hÖ sè khuÕch ®¹i gi¶m.
§Ó tr¸nh håi tiÕp ©m xoay chiÒu, th−êng m¾c song song víi RE mét tô ®iÖn C E cã
trÞ sè ®iÖn dung lín.
1.4.4. Çc s¬ ®å æn ®Þnh phi tuyÕn:
Trong çc s¬ ®å nµy, ng−êi ta dïng ph−¬ng ph¸p bï nhiÖt nhê çc phÇn tö
cã tham sè phô thuéc vµo nhiÖt ®é ®Ó chèng l¹i ngay hiÖn t−îng tr«i nhiÖt.
Ph−¬ng ph¸p nµy th−êng dïng trong çc m¹ch tæ hîp vµ trong çc tÇng khuÕch
®¹i c«ng suÊt. Çc phÇn tö cã tham sè phô thuéc vµo nhiÖt ®é nh− ®i«t, tranzistor,
®iÖn trë nhiÖt... dïng ®Ó æn ®Þnh ®iÓm lµm viÖc, ®−îc tr×nh bµy trªn h×nh 1.15.
Trªn h×nh 1.15a, nÕu ®i«t D vµ tranzistor T ®Òu ®−îc chÕ t¹o tõ cïng mét
lo¹i b¸n dÉn nh− nhau vµ nÕu nhiÖt ®é mÆt ghÐp cña chóng gièng nhau, th× ®Æc
tÝnh nhiÖt cña U BE vµ U D cã thÓ bï trõ lÉn nhau do chóng m¾c ng−îc chiÒu nhau.
§Ó ®i«t ®−îc ph©n cùc thuËn gièng nh− mÆt ghÐp B−E cña tranzistor, ta dïng
thªm mét nguån phô −E. S¬ ®å h×nh 1.15b còng lµm viÖc theo nguyªn t¾c t−¬ng
tù. Tuy nhiªn ë s¬ ®å nµy cßn æn ®Þnh ®−îc thiªn ¸p cho transistor, do m¹ch ph©n
¸p gåm R1 ; R2 vµ mét sè ®i«t m¾c nèi tiÕp ®−îc ph©n cùc thuËn. Khi R2 << R1 th×
®iÖn ¸p ®−a ®Õn baz¬ hÇu nh− kh«ng phô thuéc vµo nguån cung cÊp U CC .
S¬ ®å h×nh 1.15c dïng ®iÖn trë nhiÖt cã hÖ sè nhiÖt ®é ©m ®Ó bï. Khi nhiÖt
®é t¨ng th× Rt gi¶m, do vËy ®iÖn ¸p U E t¨ng lµm cho dßng I C cã xu h−íng gi¶m,
bï l¹i sù t¨ng cña nã theo nhiÖt ®é. T−¬ng tù, cã thÓ m¾c RT(− ) song song víi R2
hoÆc mét ®iÖn trë cã cã hÖ sè nhiÖt ®é ®−¬ng RT(+ ) song song víi R1 .
36
H×nh 1.15. Çc s¬ ®å æn ®Þnh phi tuyÕn
a) S¬ ®å bï ∆U BE
b) S¬ ®å bï ∆U BE vµ bï nguån cung cÊp; c) S¬ ®å bï dïng ®iÖn trë nhiÖt.
1.4.5. æn ®Þnh ®iÓm lµm viÖc trong çc m¹ch tæ hîp t−¬ng tù.
Trong çc m¹ch tæ hîp t−¬ng tù, ®Ó æn ®Þnh ®iÓm lµm viÖc, th−êng dïng çc
nguån dßng ®iÖn, v× ph−¬ng ph¸p nµy dÔ thùc hiÖn d−íi d¹ng m¹ch tæ hîp.
Nguån dßng ®iÖn dïng ®Ó æn ®Þnh ®iÓm lµm viÖc trong çc m¹ch tæ hîp
t−¬ng tù ®−îc tr×nh bµy trªn h×nh 1.16.
Gi¶ thiÕt çc tranzistor T1 ;T2 cña s¬ ®å h×nh 1.16a cã tham sè hoµn toµn
gièng nhau vµ ë cïng nhiÖt ®é, khi ®ã v× U BE1 =U BE 2 nªn I B1 = I B 2 vµ I C1 = I C 2 ; nh−
2I C 2
vËy: I 1 = I C 1 + I B1 + I B 2 = I C 2 + 2 I B 2 = I C 2 +
β
Tõ ®ã suy ra (víi β >> 1 )
I1
IC2 = ≈ I1 (1.39)
1+ 2 β
37
+ U cc
IC 2 I1 IC 2
I1
R
P
I C1 I C1
T1 T2 T1 T2
I B1 IB2 U BE 2
U BE1
RE
a) b)
H×nh 1.16 M¹ch ®iÖn dïng nguån dßng ®Ó æn ®Þnh I C 2

a) M¹ch ®¬n gi¶n; b). M¹ch dïng khi yªu cÇu dßng I C 2 nhá.
Nh− vËy, cã thÓ dïng I1 ®Ó ®iÒu khiÓn gi¸ trÞ cña dßng ®iÖn I C 2 . §Ó cã ®−îc
I1 æn ®Þnh, çch ®¬n gi¶n nhÊt lµ nèi ®iÓm P cña m¹ch tæ hîp t−¬ng tù víi nguån
®iÖn ¸p mét chiÒu æn ®Þnh ( +U CC ) qua ®iÖn trë R ( I 1 ≈ U CC R do U BE kh¸ nhá).
BiÓu thøc (1.39) ®−îc ¸p dông kh«ng nh÷ng cho thµnh phÇn mét chiÒu mµ
cßn cho c¶ thµnh phÇn tÝn hiÖu. Khi yªu cÇu cÇn cã nguån dßng bÐ th× yªu cÇu R
cÇn cã gi¸ trÞ lín (khi ®ã khã chÕ t¹o v× nã chiÕm thÓ tÝch lín), ta chuyÓn sang sö
dông s¬ ®å h×nh 1.16b. Lóc nµy, theo biÓu thøc gÇn ®óng ®èi víi ®Æc tuyÕn vµo
cña transistor ta cã:
U BE 2 U − RE 2 I C 2
I C 2 ≈ I Ebh exp = I Ebh exp BE1 =
UT UT
U BE1 R I I C1
= I Ebh exp / exp E 2 C 2 = (1.40)
UT UT R I
exp E 2 C 2
UT
I C1 I 1 R I
Nh− vËy ≈ = exp E 2 C 2 víi U T ≈ 26 mv lµ ®iÖn ¸p nhiÖt.
IC2 IC2 UT
Nh− vËy, Nhê m¾c thªm ®iÖn trë håi tiÕp RE 2 nªn I C 2 << I 1 vµ s¬ ®å h×nh
1.16b dïng ®Ó ®iÒu khiÓn mét dßng colecto æn ®Þnh, cã trÞ sè nhá h¬n trÞ sè cña
I1 nhiÒu.
38
tranzistor hiÖu øng tr−êng.
1.5.1. ChÕ ®é tÜnh .
VÒ nguyªn t¾c, viÖc cung cÊp vµ æn ®Þnh chÕ ®é c«ng t¸c ®èi víi çc tÇng
dïng tranzistor hiÖu øng tr−êng còng t−¬ng tù nh− ®èi víi tranzistor l−ìng cùc.
Trong tr−êng hîp khuÕch ®¹i tÝn hiÖu, FET lµm viÖc trong miÒn th¾t. ë chÕ ®é
tÜnh , trªn çc cùc cña FET cã çc dßng tÜnh I Do , I Go , I So vµ gi÷a çc cùc cã çc
®iÖn ¸p mét chiÒu U GSo vµ U DSo . Thùc chÊt cña vÊn ®Ò æn ®Þnh còng lµ ¸p dông
çc biÖn ph¸p gi÷ cho dßng ®iÖn m¸ng I Do Ýt biÕn ®æi theo nhiÖt ®é, theo thêi
gian, Ýt phô thuéc vµo ®é t¹p t¸n tham sè cña FET vµ sù biÕn ®æi cña nguån cung
cÊp.
So víi tranzistor l−ìng cùc, FET cã −u ®iÓm ®Æc biÖt lµ kh«ng yªu cÇu dßng
vµo lín (trë kh¸ng vµo cùc lín), do vËy nguån tÝn hiÖu chØ cÇn c«ng suÊt nhá, tøc
lµ hÖ sè khuÕch ®¹i c«ng suÊt cña tÇng dïng FET lín. Ngoµi ra, ®iÖn dung ghÐp
håi tiÕp nhá nªn lµm viÖc æn ®Þnh.
Nh−îc ®iÓm cña FET lµ hç dÉn nhá vµ çc tham sè: U P (®iÖn ¸p th¾t) vµ
I DSS (dßng m¸ng b·o hoµ) cã ®é t¹p t¸n lín.
1.5.2. Çc s¬ ®å æn ®Þnh ®iÓm lµm viÖc.
Çc s¬ ®å æn ®Þnh ®iÓm lµm viÖc khi dïng FET còng t−¬ng tù nh− khi dïng
tranzistor l−ìng cùc. Ta chØ tr×nh bµy ng¾n gän hai lo¹i s¬ ®å dïng håi tiÕp ©m.
a) æn ®Þnh ®iÓm lµm viÖc dïng håi tiÕp ©m dßng ®iÖn. (H×nh 1.17)
+ U DD + U DD + U DD
RD RD RD
R1 R1
R3
RG Rs CS R2 RS R2 RS CS
CS
a) b) c)
H×nh 1.17. Cung cÊp vµ æn ®Þnh cho çc tÇng dïng FET víi håi tiÕp ©m dßng
®iÖn. a) M¹ch dïng JFET ; b) M¹ch dïng MIS − FET kªnh cã s½n; c) M¹ch dïng
MIS − FET kªnh ch−a cã s½n.
39
§iÖn trë m¾c ë cùc nguån (Source) RS ®ãng vai trß phÇn tö håi tiÕp ©m
dßng ®iÖn. §Ó tr¸nh håi tiÕp ©m xoay chiÒu, cã thÓ m¾c song song víi RS mét tô
®iÖn C S cã ®iÖn dung lín. §èi víi FET tù ng¾t (kªnh ch−a cã s½n) (h×nh 1.17c),
thiªn ¸p ®−îc dÉn vµo cùc cöa (Gate) nhê m¹ch ph©n ¸p R1 ; R2 lÊy tõ nguån
cung cÊp ®iÖn ¸p mét chiÒu cho cùc m¸ng (Drain). §èi víi MIS − FET tù dÉn
(Kªnh cã s½n)( h×nh 1.17b), hoÆc JFET (h×nh 1.17a), cã thÓ bá R1 ( R1 = ∞ ), lóc
®ã ®iÖn ¸p cùc cöa so víi cùc nguån chÝnh lµ m¹ch thiªn ¸p tù cÊp, víi gi¸ trÞ:
U GS = − I D R S
§Ó trë kh¸ng vµo cña tÇng kh«ng bÞ gi¶m ®¸ng kÓ cÇn chän RG hoÆc R2 cã
gi¸ trÞ lín (cì M Ω ), hoÆc m¾c thªm R3 nh− s¬ ®å (h×nh 1.17c).
Çc s¬ ®å h×nh 1.17 ®Òu cã thÓ biÓu diÔn bëi s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng h×nh 1.18a.
ID
RD
JFET MOS FET
I DSS
RG Rs CS
U GS
U G′
UP α U G′
a) b)
H×nh 1.18. a) S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng cña m¹ch trªn h×nh 1.17

R2
b) §Æc tuyÕn truyÒn ®¹t I D = f (U ) víi U G′ = U DD .
GS
R1 + R2
NÕu coi dßng cùc cöa I G ≈ 0 , ta cã:
U GS = U G' − I D .R S (1.41)
BiÓu thøc (1.41) cho biÕt ®é dèc cña ®−êng ®iÖn trë RS trªn ®Æc tuyÕn
truyÒn ®¹t (h×nh 1.18b)
dI D 1
tgα = − = (1.42)
dU GS RS
40
Nh− vËy, thiªn ¸p vµ ®iÖn trë RS ph¶i ®−îc chän sao cho dßng m¸ng I D Ýt
thay ®æi khi thay FET , vµ ®iÓm lµm viÖc n»m trong ®o¹n th¼ng cña ®Æc tuyÕn
truyÒn ®¹t.
b) æn ®Þnh ®iÓm lµm viÖc dïng håi tiÕp ©m ®iÖn ¸p (h×nh 1.19).
H×nh 1.19. Cung cÊp vµ æn ®Þnh cho çc tÇng dïng MOS-FET víi håi tiÕp ©m
®iÖn ¸p.
Thiªn ¸p lÊy tõ cùc m¸ng qua bé ph©n ¸p ®iÖn trë, ®Ó tr¸nh håi tiÕp ©m xoay
chiÒu, m¾c thªm tô ®iÖn C′ cã gi¸ trÞ ®iÖn dung ®ñ lín.
41
Ch−¬ng 2
çc s¬ ®å c¬ b¶n cña tÇng khuÕch ®¹i tÝn
hiÖu nhá dïng tranzistor
KhuÕch ®¹i tÝn hiÖu lµ mét trong çc chøc n¨ng quan träng nhÊt cña m¹ch
®iÖn tö. Çc bé khuÕch ®¹i gåm phÇn tö khuÕch ®¹i (phÇn tö tÝch cùc) m¾c víi
mét sè phÇn tö thô ®éng kh¸c. ViÖc ph©n lo¹i çc bé khuÕch ®¹i cã thÓ dùa trªn
çc yÕu tè sau:
- Theo tham sè cña tÝn hiÖu cÇn khuÕch ®¹i: ta cã khuÕch ®¹i tÝn hiÖu nhá,
khuÕch ®¹i tÝn hiÖu lín, khuÕch ®¹i tÇn sè thÊp, tÇn sè cao; KhuÕch ®¹i tÝn hiÖu
liªn tôc, khuÕch ®¹i tÝn hiÖu xung.
- Theo d¹ng phÇn tö dïng ®Ó khuÕch ®¹i: theo çch ph©n lo¹i nµy ta cã çc
bé khuÕch ®¹i dïng ®Ìn ®iÖn tö ch©n kh«ng vµ dïng dông cô b¸n dÉn, vi m¹ch...
- Theo ph−¬ng ph¸p khuÕch ®¹i dïng ®Ó ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh biÕn ®æi n¨ng
l−îng thµnh tÝn hiÖu cã Ých ë ®Çu ra.
Trong ch−¬ng nµy chóng ta chØ xÐt çc bé khuÕch ®¹i tÝn hiÖu liªn tôc
(Analog) cã biªn ®é nhá dïng tranzistor l−ìng cùc hoÆc FET.
Çc bé khuÕch ®¹i tÝn hiÖu nhá dïng tranzistor lµ phÇn tö tÝch cùc (phÇn tö
khuÕch ®¹i) ®−îc m¾c víi mét sè phÇn tö thô ®éng kh¸c. Khi ®iÓm c«ng t¸c ®−îc
lùa chän phï hîp, çc phÇn tö nµy ®−îc biÓu diÔn b»ng mét m¹ng bèn cùc tuyÕn
tÝnh. Trong thùc tÕ ng−êi ta hay dïng s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng h×nh Π vµ çc tham sè
hçn hîp H , dÉn n¹p Y ®Ó ph©n tÝch tÝnh to¸n çc m¹ch khuÕch ®¹i dïng
tranzistor. ViÖc sö dông hÖ thèng tham sè nµo tuú thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c
nhau.
ë ®Çu vµo vµ ®Çu ra cña çc m¹ng bèn cùc bé khuÕch ®¹i, ®Òu ph¶i ghÐp víi
çc m¹ch phÝa tr−íc vµ phÝa sau. ë ®Çu vµo ghÐp víi nguån tÝn hiÖu (nguån dßng
I n hay nguån ®iÖn ¸p U n ) cã trë kh¸ng Z n (hoÆc dÉn n¹p Yn ). Çc m¹ch phÝa sau
®−îc m« t¶ b»ng mét phô t¶i cã trë kh¸ng Z t (Yt ) . Tuú thuéc vµo t−¬ng quan
gi÷a trë kh¸ng cña nguån tÝn hiÖu Z n víi trë kh¸ng vµo cña m¹ng bèn cùc Zv vµ
trë kh¸ng phô t¶i Z t víi trë kh¸ng ra cña m¹ng bèn cùc Z ra , ng−êi ta cã thÓ biÓu
diÔn phÇn tö tÝch cùc (khuÕch ®¹i) b»ng s¬ ®å nguån dßng hoÆc nguån ¸p. Trong
42
çc tÝnh to¸n sau nµy ta coi trë kh¸ng Z n vµ Z t chØ lµ thuÇn trë nghÜa lµ chØ cã Rn
vµ Rt .
2.1. çc tham sè c¬ b¶n cña bé khuÕch ®¹i.
Mét bé khuÕch ®¹i - mét m¹ng bèn cùc - cã thÓ ®−îc ®Æc tr−ng b»ng ph−¬ng
tr×nh tuyÕn tÝnh chØ mèi quan hÖ gi÷a çc ®¹i l−îng U1 , I1,U 2, I 2 h×nh 2.1a. Khi sö
dông tham sè h , ta cã hÖ ph−¬ng tr×nh :
U1 = h11I1 + h12U 2
(2.1)
I 2 = h21I1 + h22U 2
S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng cña tÇng khuÕch ®¹i tÝn hiÖu nhá khi ®ã cã d¹ng h×nh
2.1b.
H×nh 2.1. M¹ng 4 cùc khuÕch ®¹i (a) s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng (b)
§Ó x¸c ®Þnh çc tham sè theo ®Þnh luËt KiÕc Khèp:
U1 = h11 I1 + h12U 2
U2 (2.2)
0 = h21 I1 + h22U 2 +
Rt
Tõ (2.2) ta x¸c ®Þnh trë kh¸ng ®Çu vµo:
U1 h h ∆hRt + h11
Z vao = = h11 − 12 21 = (2.3)
I1 h22 +
1 Rt h22 + 1
Rt
Víi ∆h = h11h12 − h12 h21
Trë kh¸ng ®Çu ra ®−îc x¸c ®Þnh víi ®iÒu kiÖn cho U n = 0 .
43
Khi ®ã ta cã hÖ ph−¬ng tr×nh :
0 = h11 I 1 + h12U 2 + Rn I 1
(2.4)
I 2 = h21 I 1 + h22U 2
Suy ra:
U2 h11 + Rn
Z ra = U n =0 (2.5)
I2 ∆h.h22 + Rn
Tõ (2.2), thay U 2 = − I 2 Rt , ta cã hÖ sè khuÕch ®¹i dßng ®iÖn:
I2 h21
Z ra = = (2.6)
I1 1 + h22 + Rt
HÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p:
U2 h h21 R1 R
Ku = = − 11 = − = Ki t (2.7)
U1 h h11 + ∆h.Rt Zv
∆h. 11
Rt
Vµ hÖ sè khuÕch ®¹i c«ng suÊt:
Pra U 2 .I 2 h212 Rt
Kp = = Ku Ki =
Pvao U1.I1 (1 + h22 Rt ).(h11 + ∆h.Rt )
(2.8)
h212 Rt
=
(1 + h22 Rt ) 2 .Z v
§©y lµ nh÷ng tham sè ®Æc tr−ng c¬ b¶n nhÊt cña m¹ng bèn cùc, trong thùc
tÕ, nhÊt lµ khi lµm viÖc ë siªu cao tÇn, ng−êi ta ph¶i thùc hiÖn phèi hîp trë kh¸ng
ë ®Çu vµo vµ ®Çu ra. Tøc lµ thùc hiÖn ®iÒu kiÖn:
Rn = Rv = Z vao
Rt = Rra = Z ra
Khi phèi hîp trë kh¸ng:
h11∆h
Rnopt = Ropt = (2.9)
h22
h11
Rtopt = Ropt = (2.10)
∆h.h22
h212
Vµ: K P max = (2.11)
( ∆h + h11 h22 )
2
Theo ®Æc ®iÓm ng−êi ta cã thÓ sö dông ba çch m¾c: Emito chung, baz¬
chung vµ colecto chung. Sau ®©y ta sÏ ®−a ra çc tham sè cña çc bé khuÕch ®¹i
m¾c theo çc s¬ ®å nµy vµ nhËn xÐt chóng.
44
2.2. çc s¬ ®å c¬ b¶n dïng mét tranzistor l−ìng cùc
2.2.1. M¹ch ®iÖn çc bé khuÕch ®¹i
ë ch−¬ng trªn, khi ph©n tÝch çc m¹ch cung cÊp cho tranzistor, ta ®· ®−a ra
çc çch m¾c c¬ b¶n. Trong thùc tÕ, çc m¹ch khuÕch ®¹i dïng tranzistor cã t¶i
®iÖn trë ®−îc vÏ theo h×nh 2.2. Çc s¬ ®å nµy, kh«ng phô thuéc nhiÒu l¾m vµo
®Æc tÝnh phô t¶i lµ t¶i ®iÖn trë (phi chu kú) hay t¶i céng h−ëng.
+ Ucc C3 + Ucc
R1 R4 U1 C 1 U2 R1
C1 C3 U 2 R3 R 2 C 2 R1 C1
U1 R4 C2
U1
R2 R 3 + Ucc R2 U2
C2 b) R3
a) c)
H×nh 2.2. Ba s¬ ®å c¬ b¶n dïng tranzitor

Trong çc s¬ ®å trªn, viÖc tÝnh to¸n çc gi¸ trÞ ®iÖn trë, tô ®iÖn ®Ó ®¶m b¶o
®iÓm lµm viÖc cña tranzistor vµ ®¹t hÖ sè khuÕch ®¹i cao nhÊt th−êng dùa theo
çc chÕ ®é ®· ®−îc giíi thiÖu trong sæ tay linh kiÖn vµ theo kinh nghiÖm cña
ng−êi thiÕt kÕ.
Trong h×nh 2.2a, khi sö dông tô ®iÖn C2 ®Ó ng¾n m¹ch çc thµnh phÇn xoay
chiÒu th× kh©u R3C2 cã t¸c dông æn nhiÖt cho bé khuÕch ®¹i. Trong mét sè tr−êng
hîp, ®Ó sö dông tÝnh chÊt cña håi tiÕp ©m (®Æc biÖt lµ tÝnh æn ®Þnh) ng−êi ta
kh«ng m¾c tô C2 . Khi ®ã m¹ch cã håi tiÕp ©m dßng ®iÖn qua R3 . Çc tham sè cña
m¹ch håi tiÕp ©m ®· ®−îc nghiªn cøu ë ch−¬ng tr−íc.

ViÖc lùa chän chÝnh x¸c ®iÓm lµm viÖc ®¶m b¶o cho bé khuÕch ®¹i cã tham
sè ®Æc tr−ng tèt nhÊt vµ viÖc gi¶ ®Þnh coi phÇn tö khuÕch ®¹i lµ phÇn tö tuyÕn tÝnh
®−îc chÝnh x¸c h¬n. Tuy nhiªn trong thùc tÕ do ®Æc tuyÕn von-ampe cña
tranzistor phi tuyÕn nªn vÉn tån t¹i mÐo kh«ng ®−êng th¼ng trong qu¸ tr×nh
khuÕch ®¹i. Th«ng th−êng cã thÓ coi quan hÖ gi÷a dßng ®Çu vµo i1 (ib ) vµ dßng ra
45
i2 (ic ) lµ tuyÕn tÝnh nªn nguyªn nh©n g©y mÐo tÝn hiÖu chñ yÕu do quan hÖ phi
tuyÕn cña ®Æc tuyÕn vµo: ib = f (u be ) .
Gi¶ sö ®−a tíi ®Çu vµo ®iÖn ¸p ®iÒu hoµ, khi ®ã ®iÖn ¸p trªn cùc baz¬ -
emit¬:
u be = U BEo + U BE sin ωt (2.12)
ë ®©y: U BEo - §iÖn ¸p mét chiÒu trªn cùc baz¬, nh»m x¸c ®Þnh ®iÓm c«ng t¸c
cña tranzistor.
U BE - Biªn ®é ®iÖn ¸p xoay chiÒu ®Æt vµo.
Ph−¬ng tr×nh cña ®Æc tuyÕn vµo:

u be
ib ≈ I o exp (2.13)
UT
Thay u be vµo ta cã:
⎛U ⎞ ⎛U ⎞
ib = I o exp ⎜ BEo ⎟ exp ⎜ BE sin ω t ⎟ (2.14)
⎝ UT ⎠ ⎝ UT ⎠
U BEo
§Æt I Bo = I o exp
UT
Khai triÓn (2.14) theo hµm Taylor vµ chØ xÐt mÐo phi tuyÕn do hµi bËc hai
g©y ra, ta cã:
⎡ U BE 2
U BE ⎤
ib = I Bo ⎢1 + sin ω t + 2
( 1 − cos 2 ω t )⎥ (2.15a)
⎣ UT 4U T ⎦
VËy ngoµi thµnh phÇn tÇn sè c¬ b¶n ω , ë ®Çu ra cßn cã thµnh phÇn dßng
®iÖn cã tÇn sè lµ hµi bËc 2, chÝnh thµnh phÇn nµy do ®Æc tuyÕn ®Çu vµo phi tuyÕn
g©y ra vµ x¸c ®Þnh hÖ sè mÐo phi tuyÕn theo biÓu thøc:
U BE
km = 100% (2.15b)
4U T
VËy hÖ sè mÐo phi tuyÕn phô thuéc vµo biªn ®é ®iÖn ¸p ®Çu vµo U BE , ®Ó
k < 1% th× U BE ≤ 0,04U T ≈ 1.04mV .
46
Nh− vËy giíi h¹n cña ch−¬ng nµy chóng ta chØ xÐt çc bé khuÕch ®¹i tÝn
hiÖu nhá, khi ®ã ta cã thÓ coi çc bé khuÕch ®¹i lµm viÖc trong chÕ ®é tuyÕn tÝnh.
(Çc tham sè cña chóng kh«ng ®æi trong ph¹m vi lµm viÖc). Cßn khi ®iÖn ¸p vµo
lín h¬n mét chót ta ph¶i sö dông çc bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp ©m hay lµ çc bé
khuÕch ®¹i vi sai.
2.2.2. Çc tham sè c¬ b¶n cña tõng s¬ ®å:
Çc tham sè c¬ b¶n cña çc bé khuÕch ®¹i ®−îc tÝnh to¸n theo çc b¶ng
(2.1); (2.2); (2.3); (2.4). Çc b¶ng nµy cho phÐp tÝnh to¸n mét çch ®Çy ®ñ nhÊt
çc tham sè ®Æc tr−ng cña çc bé khuÕch ®¹i.
Trong çc c«ng thøc, ®Ó thèng nhÊt çc ký hiÖu, ta cÇn l−u ý:
UT
re = : §iÖn trë khuÕch t¸n emit¬ (®i«t emito- baz¬)
I Eo
I Eo : Dßng ®iÖn emit¬ t¹i ®iÓm c«ng t¸c
1 1
ω β = 2πf β = = (2.16)
⎡ C ⎤ τβ
re (1 + β ) C b′′e ⎢1 + b′e ⎥
⎣ C b′e′ ⎦
RE : §iÖn trë m¾c ë cùc emit¬ ®Ó thùc hiÖn håi tiÕp ©m dßng ®iÖn.
§èi víi m¹ch baz¬ chung, trong mét sè tr−êng hîp ®Ó c¶i thiÖn tham sè cña
s¬ ®å, ng−êi ta m¾c ®iÖn trë RB (cã t¸c dông víi c¶ thµnh phÇn xoay chiÒu) nh−
lµ mét m¹ch håi tiÕp tr×nh bµy trªn h×nh 2.3.
Rn
Un U vao U ra
RB Rt
H×nh 2.3. S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng xoay chiÒu

cña m¹ch baz¬ chung cã håi tiÕp
47
B¶ng 2.1 Çc tham sè cña s¬ ®å emit¬ chung.
M¹ch
Tham sè h Tham sè y
EC
h21 Rt
− ~ y 21 Rt
h11 + ∆hRt − ~
Ku 1 + y 22 Rt
h21 Rt
− − y 21 Rt
h11
h21 y 21 y
Ki ~ h21 ~ 21
1 + h22 Rt y11 + ∆yRt y11
h11 + ∆hRt 1 + y 22 Rt 1
ZV ~ h11 ~
1 + h22 Rt y11 + ∆yRt y11
h11 + Rn 1 + y11 R n
Z ra
∆h + h22 Rn y 22 + ∆y R n
Tham sè vËt lý
Rt 1
Ku ≈ − ;
re rbb′ ⎛ Cb′c Rt ⎞
1 + Sτ β ⎜1 + ⎟
rbb′ + (1 + β 0 ) re ⎝ Cb′e re ⎠
β0
Ki ≈
1 + Sτ β
rbb′ ⎛ Cb′c Rt ⎞
1 + Sτ β ⎜1 + ⎟
rbb′ + (1 + β 0 ) re
⎝ Cb′e re ⎠
Z V ≈ ⎡⎣ rbb′ + (1 + β 0 ) re ⎤⎦
⎛ C R ⎞
1 + Sτ β ⎜1 + b′c t ⎟
⎝ Cb′e re ⎠
rbb′ + Rn
1 + Sτ β
r r ′ + Rn + (1 + β 0 ) re rbb′ + Rn + (1 + β 0 ) re
Z R ≈ e bb
µ (1 + β 0 ) re + 2 Rn r rbb′ + Rn Cb′c
1 + Sτ β e
µ (1 + β 0 ) re + 2 Rn Cb′e
48
B¶ng 2.2 Tham sè bé khuÕch ®¹i m¾c
emit¬ chung cã håi tiÕp ©m dßng ®iÖn.
M¹ch
EC cã
håi Tham sè h Tham sè y
tiÕp
− h21 Rt y 21 RE
−
( ∆h + h22 R E ) Rt + h11 + (1 + h21 ) R E 1 + y 21 RE + y 22 Rt
Ku
− h21 Rt − y 21 Rt
~ ~
h11 + (1 + h21 ) R E 1 + y 21 RE
y 21
h21 y11 + ∆y ( Rt + R E )
Ki ~ h21
1 + h22 ( Rt + R E ) y 21
~
y11
1 + y 21 RE + y 22 Rt
(∆h + h22 RE ) Rt + h11 + (1 + h21 ) RE
y11 + ∆yRt
ZV 1 + h22 Rt
1 + y 21 RE
~ h11 + (1 + K i ) RE ~
y11
Tham sè vËt lý
Rt 1
Ku ≈ − ;
re + RE rbb′ + RE ⎛ Rt Cb′c ⎞
1 + Sτ β ⎜1 + ⎟
rbb′ + (1 + β 0 )( re + RE ) ⎝ re Cb′e ⎠
β0
Ki ≈ ;
1 + Sτ β
rbb′ + re ⎛ Rt Cb′c ⎞
1 + Sτ β ⎜1 +
(1 + β 0 )( re + RE ) ⎝ re Cb′e ⎟⎠
Z V ≈ ( re + RE )(1 + β 0 ) ;
⎛ Rt Cb′c ⎞
1 + Sτ β ⎜ 1 + ⎟
⎝ re Cb′e ⎠
49
B¶ng 2.3. Çc tham sè cña s¬ ®å bé khuÕch ®¹i m¾c colecto chung.
M¹ch
CC
(1 + h21 ) Rt ( y11 + y 21 ) Rt
~
(h11 + (1 + h21 + ∆h − h12 ) Rt 1 + ( y11 + y 21 Rt
Ku
(1 + h21 ) Rt − y 21 Rt
~ ~
h11 + (1 + h21 ) Rt 1 + y 21 RE
1 + h21 y11 + y 21 y
Ki ~ −(1 + h21 ) − ~ − (1 + 21 )
1 + h22 Rt y11 + ∆yRt y11
1 + ( y11 + y 21 ) Rt
h11 + (1 + h21∆h − h12 ) Rt ~
y11 + ∆yRt
ZV 1 + h22 Rt
1 y
~ h11 + (1 + h21 ) Rt ~ + 1 + 21 Rt
y11 y11
h11 + Rn
1 + h21 + ∆h + h12 + h22 Rn 1 + y11 Rn 1 + y11 Rn
Z ra ~
h11 + Rn y11 + y 21 + ∆yRn y11 + y 21
~
(1 + h21 ) + h22 Rn
Çc tham sè vËt lý:

τβ
1+ S
Rt 1+ β0
Ku ≈ ⋅
re + Rt rbb′ + Rt
1 + Sτ β ⋅
rbb′ + (1 + β 0 )(re + Rt )
τβ
1+ S
1+ β0
K i ≈ (1 + β 0 ) ⋅
⎛ C + Rt ⎞
1 + Sτ β ⎜⎜1 + b′c ⎟⎟
⎝ C b′e + re ⎠
rbb′ + Rt
1 + Sτ β
rbb′ + (1 + β 0 )(re + Rt )
Z V ≈ (1 + β 0 )(Rt + re ) ⋅
⎛ C R ⎞
1 + Sτ β ⋅ ⎜⎜1 + b′c ⋅ t ⎟⎟
⎝ C b′e re ⎠
rbb′ + Rn
1 + Sτ β
⎛ Rn ⎞ rbb′ + Rn (1 + β 0 )re
Z r ≈ ⎜⎜ re + ⎟⎟ ⋅
⎝ 1 + β0 ⎠ τ β ⎛ C b′c Rn ⎞
1+ S ⋅ ⎜1 + ⋅ ⎟⎟
1 + β 0 µ ⎜⎝ C b′e re ⎠
50
B¶ng 2.4 Çc tham sè cña s¬ ®å bé khuÕch ®¹i m¾c baz¬ chung.
M¹ch
BC
( h21 + h22 R B ) Rt h y 21 Rt
Ku ~ 21 Rt ~ y21 Rt
( h11 + R B ( ∆h + h22 R B ) Rt h11 1 + ( y 22 + ∆y + RB ) Rt
h21 − ∆h y 21 − y 22
~ −
1 + h21 − ∆h + h22 ( Rt + RB ) y11 + y 21 + ∆y ( Rt + R B )
Ki
h21 y 21
~ ~ )
1 + h21 y11 + y 21
(∆h + h22 )( Rt + h11 R B (1 − h22 ) ( y 22 + ∆yR B ) Rt + 1 + R B ( y11 + y12 )
~
[1 + h21 + ∆h + h22 ( RB + Rt )](1 + h12 ) [ y11 + y 21 − y 22 + ∆y ( R B + Rt )]( y11 − y12 )
ZV
h11 + R B 1 + y11 R B
~ ~
y11 + y 21
1 + h21
h11 + RB + Rn (1 + h21 ) 1 + y11 RB + Rn ( y11 + y 21 )
Z ra
∆h + h22 ( R B + Rn y 22 + ∆y ( RB + Rn )
Tham sè vËt lý:
Rt 1
Ku ≈ ;
re 1 + Sτ rbb′ + RB Cb′c Rt
rbb′ + (1 + β 0 ) re Cb′e re
β
β0 1
Ki ≈
1 + β0 τ ⎛ C R ⎞
1 + S β ⎜1 + b′c t ⎟
1 + β 0 ⎝ Cb′e re ⎠
rbb′ Cb′c Rt
1 + Sτ β
⎛ R ⎞ rbb′ + (1 + β 0 ) re Cb′e re
Z V ≈ ⎜ re + B ⎟
⎝ 1 + β0 ⎠ ⎛ C Rt ⎞
1 + Sτ β ⎜1 + b′c ⎟
⎝ Cb′e rbb′ + (1 + β 0 ) re ⎠
RB + Rn
1 + Sτ β
re rbb′ + RB + (1 + β 0 )( re + RE ) rbb′ + RB + (1 + β 0 )( re + RE )
ZR ≈
µ (1 + β 0 ) re + 2 ( Rn + RB ) ⎛ C ⎞
1 + Sτ β ⎜1 + b′c ⎟
⎝ 2µ Cb′e ⎠
51
2.2.3. Çc c«ng thøc ®¬n gi¶n th«ng dông
Trong thùc tÕ ngay c¶ khi thiÕt kÕ çc thiÕt bÞ ®iÖn tö vµ nhÊt lµ ®Ó ®¸nh gi¸
®Þnh tÝnh çc s¬ ®å, ng−êi ta sö dông çc c«ng thøc sau:
a) Víi m¹ch emit¬ chung
K u ≈ − y 21 R t = − SR t (2.17)
HÖ sè khuÕch ®¹i dßng ®iÖn:
y 21
Ki ≈ = βo (2.18)
y11
§iÖn trë vµo:
1
ZV ≈ ≈ rbe (2.19)
y 22
§iÖn trë ra:
1
Z ra ≈ = rce (2.20)
y 22
b) Víi m¹ch baz¬ chung:
K u ≈ y 21 R t = SR t (2.21)
y 21
Ki ≈ ≈1 (2.22)
y 21 + y11
§iÖn trë vµo:
1 + y11 R β 1 1
RV = ≈ ≈ (2.23)
y11 + y 21 y 21 S
§iÖn trë ra:
1
R ra =
y 22
c) Víi m¹ch emit¬ chung:
( y11 + y 21 ) Rt
Ku = = 1 (2.24)
1 + ( y11 + y 21 ) Rt
52
y 21
K i = −(1 + ) = − ( β o + 1) (2.25)
y11
§iÖn trë vµo cña m¹ch còng t−¬ng tù nh− ®iÖn trë vµo cña m¹ch emito
chung cã håi tiÕp ©m s©u.
§iÖn trë ra cña m¹ch rÊt nhá vµ phô thuéc vµo ®iÖn trë nguån tÝn hiÖu, çc
tham sè cña tranzistor.
2.2.4. NhËn xÐt chung:
Trong çc s¬ ®å bé khuÕch ®¹i dïng mét tranzistor l−ìng cùc, s¬ ®å m¾c
emito chung hay ®−îc sö dông nhÊt. Nhê cã hÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p, dßng ®iÖn
lín, ®iÖn trë ra vµ ®iÖn trë vµo ®¹t kh¸ cao. Tuy nhiªn do håi tiÕp qua y12 nªn ®é
æn ®Þnh cña s¬ ®å kh«ng cao, nhÊt lµ ë siªu cao tÇn.
S¬ ®å baz¬ chung cã hÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p, trë kh¸ng ra gÇn gièng s¬ ®å
emito chung nh−ng hÖ sè khuÕch ®¹i dßng (xÊp xØ b»ng 1) vµ trë kh¸ng vµo qu¸
nhá (dßng vµo chÝnh lµ dßng emito). Tuy vËy nã cã ®é æn ®Þnh cao.
S¬ ®å colecto chung cã hÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p nhá (coi nh− håi tiÕp ©m
toµn phÇn). §iÖn trë ra nhá nhÊt trong ba lo¹i s¬ ®å. Nã ®−îc sö dông ®Ó phèi hîp
víi çc phô t¶i cã trë kh¸ng nhá.
Tuú thuéc vµo yªu cÇu cña tõng m¹ch mµ ta sö dông lo¹i m¾c vµ lo¹i
tranzistor nµo. Tuy vËy, khi sö dông s¬ ®å dïng mét tranzistor kh«ng bao giê
tr¸nh ®−îc çc nh−îc ®iÓm. Ng−êi ta sö dông s¬ ®å bé khuÕch ®¹i dïng nhiÒu
tranzistor ®Ó kh¾c phôc çc nh−îc ®iÓm nµy.
2.3. Çc s¬ ®å bé khuÕch ®¹i dïng tranzistor hiÖu
øng tr−êng (FET)
HiÖn nay çc b¸n dÉn tr−êng (FET) ®−îc sö dông rÊt réng r·i. Ng−êi ta sö
dông chóng trong çc m¹ch ®éc lËp, hoÆc lµ çc tÇng ®Çu tiªn cña çc IC . S¬ ®å
m¾c th«ng dông nhÊt ®åi víi çc b¸n dÉn tr−êng lµ s¬ ®å cùc nguån (S) chung vµ
cùc m¸ng (D) chung. (H×nh 2.4).
53
R t
C1 C3 C1
U r C2
UV U V U r
R1 C2 R1 R2
R2
a) b)
H×nh 2.4. Bé khuÕch ®¹i dïng FET;a) S chung; b) D chung.

ChÕ ®é lµm viÖc cña b¸n dÉn tr−êng ®−îc x¸c ®Þnh tõ ®Æc ®iÓm cña b¸n dÉn
tr−êng cã dßng ®Çu vµo rÊt nhá (coi b»ng 0). Th«ng th−êng, ®iÖn ¸p ban ®Çu (®iÓm
lµm viÖc) U gs do ®iÖn trë m¾c t¹i cùc nguån x¸c ®Þnh. Trong mét sè tr−êng hîp
ng−êi ta cã thÓ sö dông m¹ch ph©n ¸p ë ®Çu vµo. ViÖc tÝnh to¸n çc tham sè cña s¬
®å trªn c¬ së ph©n tÝch çc s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng cña chóng.
H×nh 2.5a lµ s¬ ®å thay thÕ t−¬ng ®−¬ng cña bé khuÕch ®¹i dïng FET m¾c
theo s¬ ®å cùc nguån chung (SC). Trong s¬ ®å nµy chóng ta ph¶i l−u ý ¶nh h−ëng
®iÖn dung cña trë kh¸ng phô t¶i. V× hç dÉn cña tranzistor tr−êng rÊt nhá h¬n so víi
cña b¸n dÉn l−ìng cùc nªn ®iÖn trë phô t¶i Rt cña chóng lín h¬n nhiÒu vµ dÉn tíi
¶nh h−ëng cña ®iÖn dung phô t¶i còng t¨ng cao.
H×nh 2.5. S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng cña bé khuÕch ®¹i dïng FET;

a) S chung
b) D chung
54
U& K uo K uo
K& u = 2 ≈ = (2.26)
U 1 1 + jωRC L
& 1 + jω / ω t
Gi¸ trÞ hÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p ë vïng tÇn sè thÊp:

K uo = − Rt′ g m (2.27)
Víi: Rt′ = Rt // rds
TÇn sè giíi h¹n x¸c ®Þnh khi hÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p gi¶m 3 dB:
1
ωt = (2.28)
Rt C t′
′
Víi: C t′ = C t + C ds + C gd
(Gi¶ thiÕt r»ng K uo >> 1 ).
Víi s¬ ®å bé khuÕch ®¹i m¾c cùc m¸ng chung (t¶i ë cùc nguån) ta cã s¬ ®å
t−¬ng ®−¬ng trªn h×nh 2.5b.
ω
1+ j
U& ω1
K& u = 2 = K uo . (2.29)
U1 ω
1+ j
ω2
Víi gi¶ thiÕt Rt << rds
g m Rt
ë ®©y: K uo ≈ (2.30)
1 + g m Rt
gm
ω1 = (2.31a)
C gs
1+ g m RL
ω2 = (2.31b)
Rt (C gs + C ds )
Trë kh¸ng ®Çu ra:

1
Z ra = (2.32)
( g m + jω C gs )
55
1
ë vïng tÇn sè thÊp ( g m >> ωC gs ), R ra = .
gm
H×nh 2.6 giíi thiÖu mét s¬ ®å bé khuÕch ®¹i sö dông FET m¾c theo s¬ ®å
cùc m¸ng chung. M¹ch nµy ®−îc sö dông ë ®Çu vµo çc «xil«.
§iÖn trë R2 , tô ®iÖn C1 vµ çc ®i«t D1 , D2 ®Ó chèng qu¸ t¶i; R4 ; R5 ®Ó x¸c
®Þnh ®iÓm lµm viÖc. §iÖn trë R1 cã ¶nh h−ëng ®Õn ®iÖn trë vµo cña m¹ch.
M¹ch nµy cho dßng ®iÖn ®Çu vµo cì 10 −14 A vµ C vao = 0,4 PF .
+U cc
R5
C1 D2 C2
Vao
ra
R2 R3
D1 R4
R1
−U cc
H×nh 2.6. Bé khuÕch ®¹i sö dông ë ®Çu vµo çc «xil«.

2.4. çc bé khuÕch ®¹i dïng nhiÒu tranzistor.
Trong nhiÒu tr−êng hîp, ®Ó gi¶i quyÕt mét yªu cÇu cô thÓ nµo ®ã, vÝ dô t¨ng
hÖ sè khuÕch ®¹i dßng ®iÖn, t¨ng ®é æn ®Þnh s¬ ®å hoÆc t¨ng trë kh¸ng vµo, ng−êi
ta cã thÓ sö dông nhiÒu tranzistor trong mét tÇng khuÕch ®¹i hoÆc sö dông kÕt hîp
nhiÒu çch nèi tranzistor víi nhau. D−íi ®©y ta sÏ xÐt mét sè s¬ ®å cô thÓ.
2.4.1. S¬ ®å Dalington:
§Ó ®¹t ®−îc hÖ sè khuÕch ®¹i dßng lín vµ ®iÖn trë ®Çu vµo cao, ng−êi ta sö
dông hai tranzistor nèi víi nhau nh− h×nh 2.7. S¬ ®å nµy ®−îc gäi lµ s¬ ®å
Dalington. §Ó ®¬n gi¶n ta gi¶ thiÕt hÖ sè khuÕch ®¹i dßng mét chiÒu cña çc
tranzistor gièng nhau, còng t−¬ng tù nh− hÖ sè khuÕch ®¹i dßng xoay chiÒu tÝn
hiÖu nhá b»ng nhau. Trªn quan ®iÓm m¹ch ®iÖn, çc tranzistor nµy t−¬ng ®−¬ng
nh− mét tranzistor.
56
β1 Iβ I C = [β1 + (1 + β 1 )β 2 ]IB
I C
(1 + β 1 )β 2 I B
B
T 1 B
T
T2
(1 + β 1 )I B I E = (1 + β 1 )(1 + β 2 )I B
a)
E
rE
(1 + β1 )(1 + β )
µ1
2
B
rB B 1′ B 1′ Z B ′E
C
C B ′C1 r E (1 + β 2 ) r E / µ 2 (1 + β 2 )
C B ′E 1 α 1 U B ′E µ1
1
r E (1 + β ) C B 2′ C 2
2
rE (1 + β )(1 + β ) E 1 B2 r B 2 B 1′ α 1U B 2′ E 2 rE
1 2
C B 2′ E
rE (1 + β 1 ) rE µ2
2
E E
b)
H×nh 2.7. S¬ ®å Dalington vµ m¹ch t−¬ng ®−¬ng cña chóng.

Dßng emit¬ cña tranzistor t−¬ng ®−¬ng ®−îc ký hiÖu I E , cßn dßng emit¬
cña T1 :
IE
I E1 = (2.33)
1 + β2
Dßng Emito cña T2 :
I E2 = I E .
HÖ sè khuÕch ®¹i dßng ng¾n m¹ch ban ®Çu (tÜnh ):
h21 = β = β1 + (1 + β 1 ) β 2 ≈ β1 β 2 (2.34)
GÇn b»ng tÝch hai hÖ sè khuÕch ®¹i; Trong khi ®ã ®iÖn trë vµo tÜnh :
UT ⎡ UT ⎤
h // = r BB 1′ + ( 1 + β 2 ) + (1 + β 1 ) ⎢ r B 2 B 2′ + (1 + β 2 ) ⎥ ≈
I E1 ⎢⎣ TE 2 ⎥⎦
UT UT
≈ r BB 1′ + ( 1 + β 1 ) r B 2 B 2′ + 2 (1+ β ) ≈ 2 ( 1 + β ) = 2r E (1 + β )
IE IE
(2.35)
Nh− vËy ®iÖn trë vµo tÜnh t¨ng lªn hai lÇn.
Hç dÉn cña tranzistor t−¬ng ®−¬ng:
h β I α
y 21 = 21 = . E =
h11 1 + β 2U T 2rE
ChØ b»ng mét nöa hç dÉn cña tranzistor cã dßng emito lµ I E .
57
ë vïng tÇn sè cao (h×nh 2.7b), çc thµnh phÇn ®iÖn dung trong çc m¹ch
Z B′E1 vµ Z B ′E 2 t¹o ra sù phô thuéc tÇn sè cña hÖ sè khuÕch ®¹i. NÕu coi tÇn sè giíi
h¹n cña çc tranzistor gièng nhau, th× tÇn sè giíi h¹n cña tranzistor t−¬ng ®−¬ng
phô thuéc vµo tÇn sè giíi h¹n cña çc tranzistor riªng biÖt. Khi ta xÐt ë vïng tÇn
sè thÊp vµ tÝn hiÖu nhá ta ®· biÕt CB′E chñ yÕu do ®iÖn dung m¹ch ghÐp emito -
baz¬, ®iÖn dung nµy kh«ng phô thuéc vµo dßng emit¬. Do vËy tÇn sè giíi h¹n cña
tranzistor T1 f ( B ) nhá h¬n (1 + β 2 ) lÇn tÇn sè giíi h¹n cña T2 f ( B ) . TÇn sè giíi h¹n
1 2
cña m¹ch Dalington do tÇn sè giíi h¹n f B1 quyÕt ®Þnh.

Tuy vËy m¹ch Darlington còng cã mét sè nh−îc ®iÓm sau:
- S¬ ®å Darlington cã dßng ®iÖn d− lín h¬n s¬ ®å dïng mét tranzistor v×
dßng ®iÖn d− cña T1 ®−îc T2 khuÕch ®¹i lªn.
- Çc ®iÖn ¸p baz¬- emit¬ cña hai tranzistor trong m¹ch Darlington m¾c liªn
tiÕp nhau. V× vËy dßng emito cña T1 phô thuéc vµo hÖ sè khuÕch ®¹i dßng cña T2 ,
®iÖn thÕ mét chiÒu baz¬ - emito còng nh− møc tr«i cña ®iÖn ¸p nµy lín gÊp ®«i so
víi tr−êng hîp dïng mét tranzistor.
- HÖ sè t¹p ©m cña bé khuÕch ®¹i Darlington trong tr−êng hîp ®iÖn trë
nguån ®−îc chän ®Ó ®¶m b¶o hÖ sè t¹p ©m tèt nhÊt còng lín h¬n hÖ sè t¹p cña
mét tranzistor.
HÖ sè t¹p cña tÇng thø hai kh¸ lín, trong khi ®ã hÖ sè khuÕch ®¹i c«ng suÊt
cña tÇng ®Çu l¹i nhá. V× vËy hÖ sè t¹p cña nã kh¸ lín.
§Ó kh¾c phôc mét phÇn çc nh−îc ®iÓm nµy, ng−êi ta dïng çc s¬ ®å
Darlington theo s¬ ®å (2.8a;b). Trong s¬ ®å (2.8a), R1 cÇn lùa chän ®Ó ®iÖn thÕ
trªn baz¬ - emito kho¶ng (0,5 ÷ 0,7 )V vµ dßng ch¹y qua nã kho¶ng β 2 lÇn
nhá h¬n dßng baz¬ cña T2 . Khi ®ã dßng emit¬ cña T1 ®iÖn ¸p baz¬ - emito vµ sù
phô thuéc nhiÖt ®é cña nã gÇn nh− kh«ng phô thuéc vµo dßng emit¬ cña T2 . Ta
còng cã thÓ chän ®iÖn trë nguån cho T2 víi môc ®Ých gi¶m nhá t¹p ©m.
NÕu sö dông nguån dßng (kÕt hîp R1 ) th× ta sÏ cã hiÖu qu¶ lín h¬n
nhiÒu.(H×nh 2.8b).
58
C
C
T1 T1
B B
T 2 T 2
R1 R1
E
T3 E
a) b)
H×nh 2.8. Çc s¬ ®å Dalington nh»m kh¾c phôc hiÖn t−îng tr«i vµ hÖ sè
t¹p ©m lín.
2.4.2. S¬ ®å tranzistor bï
Trong mét sè m¹ch ®iÖn cÇn cã hÖ sè khuÕch ®¹i dßng vµ dßng ®iÖn lín,
®ång thêi sö dông çch m¾c nèi çc tranzistor t−¬ng ®−¬ng kh¸c lo¹i n-p-n vµ p-
n-p. VÝ dô nh− ë çc m¹ch khuÕch ®¹i c«ng suÊt, ng−êi ta sö dông çc m¹ch
tranzistor bï. (H×nh 2.9 a;b).
NÕu coi T1 cã çc dßng ®iÖn: I B ,(1 + β1 ) I B , β1 I B th× T2 cã çc dßng t−¬ng
øng:
I B 2 = β1 I B
I C 2 = β1 β 2 I B
I E 2 = (1 + β 2 ) β 1 I B
C C C
C
B B B B
a) E b) E
E
E
H×nh 2.9. S¬ ®å Dalington bï

Çc dßng ®iÖn cña tranzistor t−¬ng ®−¬ng:
I B = I B1 (2.36)
I C = (1 + β 2 ) β 1 I B (2.37)
I E = I E1 + I C 2 = [1 + (1 + β 2 ) β1 ].I B (2.38)
Çc tham sè t−¬ng ®−¬ng cña chóng:
- HÖ sè khuÕch ®¹i dßng cña tranzistor t−¬ng ®−¬ng:
h21 = β = (1 + β 2 ) β1 (2.39)
59
- Hç dÉn cña tranzistor t−¬ng ®−¬ng:
α
y 21 ≈ (2.40)
rE
- §iÖn dÉn ra:
µ1
h22 ≈ 2 (2.41)
rE
- §iÖn trë vµo:
h11 = rBB1′ + rE (1 + β ) (2.42)
2.4.3. S¬ ®å Kaskode
§Ó kÕt hîp −u ®iÓm cña hai lo¹i s¬ ®å m¾c emito chung vµ baz¬ chung
ng−êi ta sö dông s¬ ®å Kaskode. TÇng khuÕch ®¹i nµy dïng hai tranzistor:
tranzistor ®Çu m¾c EC, çi sau m¾c BC theo s¬ ®å h×nh 2.10.
+U cc
+U cc
RC
R1 R4
R1
T2 U ra
T2 U ra
T1
R5
CB U vao
R2
R7
C1 C2
U ra′ R3 R6
T1 R2
U vao
a) b)
H×nh 2.10. S¬ ®å Kaskode- a)Dïng tranzitorcïng lo¹i; b) Dïng tranzitor bï

Khi dïng s¬ ®å Kaskode bï víi tranzitor kh¸c lo¹i (h×nh 2.10b), cã thÓ h¹
thÊp gi¸ trÞ cña nguån Ucc so víi s¬ ®å dïng tranzitor cïng lo¹i (h×nh 2.10a)
B B
V× b¸n dÉn T2 m¾c theo s¬ ®å baz¬ chung, do vËy theo c«ng thøc (2.23) ta
cã:
1
RV (T2 ) =
S2
Phô t¶i cña tranzistor thø nhÊt bao gåm ®iÖn trë ra cña b¶n th©n T1 vµ ®iÖn
trë RV (T2 ) vµ çc phÇn tö kh¸c m¾c ngoµi (nÕu cã). Gi¸ trÞ RV (T2 ) rÊt nhá so víi
60
çc gi¸ trÞ kh¸c, do vËy nã quyÕt ®Þnh ®iÖn trë phô t¶i cña T1 . HÖ sè khuÕch ®¹i
®iÖn ¸p cña tÇng thø nhÊt:

1
K 01 = S 1 RV (T2 ) = S 1 . ≈1 (2.43)
S2
§iÒu nµy cã nghÜa lµ tÇng thø nhÊt kh«ng khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p. Nã chØ khuÕch
®¹i dßng ®iÖn vµ ®¶m b¶o ®iÖn trë vµo lín nh− m¹ch emito chung th«ng th−êng.
Cßn T2 lµm nhiÖm vô khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p:
K 02 ≈ S 2 R7 (2.44)
Vµ tÊt nhiªn nã kh«ng khuÕch ®¹i dßng ®iÖn. HÖ sè t¹p ©m cña m¹ch t−¬ng
®−¬ng nh− cña mét tranzistor.
VÒ tÝnh chÊt æn ®Þnh, ta thÊy m¹ch Kaskode cã ®iÖn dung Miller trong m¹ch
vµo T1 nhá (v× K 01 ≈ 1 ). Do vËy tÇn sè giíi h¹n trªn cña nã (khi Rn nhá) cïng bËc
víi tÇn sè giíi h¹n trªn cña m¹ch baz¬ chung, trong khi ®ã trë kh¸ng vµo l¹i lín
h¬n trë kh¸ng vµo cña m¹ch baz¬ chung. §ã lµ −u ®iÓm c¬ b¶n cña m¹ch
Kaskode, cã nghÜa lµ nã cho phÐp lµm viÖc ë tÇn sè cao víi ®é æn ®Þnh lín.
2.4.4. M¹ch kÕt hîp FET - tranzistor l−ìng cùc.
§Ó tËn dông tÝnh chÊt −u viÖt cña FET lµ trë kh¸ng vµo rÊt lín (Dßng ®iÖn
vµo rÊt nhá) ng−êi ta th−êng sö dông chóng trong çc m¹ch ë ®Çu vµo, theo s¬ ®å
cùc nguån (Source) chung hoÆc cùc m¸ng (Drain) chung.
+U cc
R4 C4
R3
+U cc
R5 R6 R7
R1 R3 C2
R5
C2 T2
C1 C1
R2
R4 C3 C3
R1 R2 R6
a) b)
H×nh 2.11. S¬ ®å khuÕch ®¹i dïng tranzitor kÕt hîp.
61
§Ó bï vµo hÖ sè khuÕch ®¹i cña FET nhá, ta m¾c tranzistor l−ìng cùc cã hç
dÉn lín ë ®Çu ra cña FET. Çc s¬ ®å (2.11) giíi thiÖu mét sè s¬ ®å kÕt hîp nµy.
Trªn s¬ ®å (2.11a) nÕu tÇng ®Çu vµo sö dông tranzistor tr−êng kªnh n th×
®ièt cöa - kªnh nhËn ®iÖn thÕ kho¶ng − 1V . §iÖn thÕ nµy cã thÓ ®−îc h×nh thµnh
nh− sau: Dßng cùc m¸ng I D t¹o ra trªn ®iÖn trë R4 ®iÖn ¸p 5V . Nhê bé chia ¸p
R1 ; R2 vµ qua R3 ®−a vµo cæng ®iÖn thÕ 4V . Do ®iÖn trë ®Çu vµo cña FET rÊt lín
nªn thùc tÕ kh«ng cã dßng ch¹y qua R3 .

HÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p cña tÇng FET:
g m Rt1
K 01 ≈ (2.45)
1 + g m Z S1
Rt1 = R5 // rds // RBE 2

ë ®©y:
Z S 1 = R4 //(− jX C 3 )
S¬ ®å (2.11b) cã sö dông håi tiÕp ©m s©u qua çc m¹ch R5 ; R2 ; R6 . Nhê
m¹ch R4 C4 cã thÓ t¨ng ®iÖn ¸p h¹ trªn ®iÖn trë R3 vµ nh− vËy lµm cho hÖ sè
khuÕch ®¹i cña tranzistor tr−êng ®¹t ®−îc lín h¬n. Cã thÓ tÝnh hÖ sè khuÕch ®¹i
theo biÓu thøc:
R5
K0 = 1+ (2.46)
R6 // R2
2.5. bé khuÕch ®¹i vi sai.
Trong çc bé khuÕch ®¹i tÝn hiÖu xoay chiÒu, ng−êi ta kh«ng quan t©m ®Õn
hiÖn t−îng tr«i, v× qua phÇn tö ghÐp ®iÖn dung, tr«i kh«ng ®−îc ®−a ®Õn ®Çu ra.
Tr«i chØ lµm thay ®æi hÖ sè khuÕch ®¹i cña m¹ch. ¶nh h−ëng nµy cã thÓ kh¾c
phôc ®−îc b»ng håi tiÕp ©m.

Ng−îc l¹i, trong çc bé khuÕch ®¹i tÝn hiÖu mét chiÒu, tr«i còng ®−îc
khuÕch ®¹i vµ ®−a ®Õn ®Çu ra nh− tÝn hiÖu. V× vËy trong tr−êng hîp nµy ph¶i t×m
çch gi¶m tr«i. Trong thùc tÕ kh«ng thÓ t¸c ®éng trùc tiÕp vµo tranzistor ®Ó gi¶m
tr«i ®−îc, nªn ng−êi ta dïng bé khuÕch ®¹i vi sai. Bé khuÕch ®¹i vi sai khuÕch ®¹i
62
hiÖu hai ®iÖn ¸p vµo cña tranzitor. Do ®ã bé khuÕch ®¹i vi sai cã møc tr«i rÊt thÊp.
Tr−êng hîp m¹ch hoµn toµn ®èi xøng th× tr«i ®−îc khö hoµn toµn. §Ó ph¸t huy −u
®iÓm ®ã ng−êi ta kh«ng nh÷ng dïng bé khuÕch ®¹i vi sai ®Ó khuÕch ®¹i hiÖu hai
®iÖn ¸p mµ cßn dïng ®Ó khuÕch ®¹i mét ®iÖn ¸p. §iÖn ¸p ®ã ®−îc ®−a ®Õn mét ®Çu
vµo, ®Çu vµo thø hai ®−îc nèi ®Êt.
2.5.1. S¬ ®å vµ nguyªn lý lµm viÖc:
S¬ ®å bé khuÕch ®¹i vi sai dïng tranzitor l−ìng cùc vµ FET ®−îc tr×nh bµy
trªn h×nh2.12.
H×nh 2.12. Bé khuÕch ®¹i vi sai dïng tranzitor l−ìng cùc (a) vµ
tranzitor tr−êng FET (b)
Bé khuÕch vi sai lµ mét bé khuÕch ®¹i tÝn hiÖu mét chiÒu ®èi xøng, cã hai
®Çu vµo vµ hai ®Çu ra. §iÒu ®Æc biÖt ®¸ng chó ý lµ ë bé khuÕch ®¹i nµy, nÕu ®iÖn
¸p vµo hiÖu Ud= Uv1-U v2 ®−îc khuÕch ®¹i lªn Kud lÇn th× çc ®iÖn ¸p gièng nhau ë
B B B B B B B B
hai ®Çu vµo, gäi lµ ®iÖn ¸p vµo ®ång pha Ucm, chØ ®−îc khuÕch ®¹i lªn Kcm lÇn, víi
B B B B
Kcm<<Kud.
B B B B
ThËt vËy, nÕu biÓu ®iÔn çc thµnh phÇn ®iÖn ¸p vµo theo çc biÓu thøc :
U d = U v1 − U v 2 (2.47)
U v1 + U v 2
U cm = (2.48)
2
Th× trªn hai ®Çu vµo cña hai tranzitor, ta cã:
63
U v1 = U cm + U d
2
U v 2 = U cm − U d
2
a) XÐt tr−êng hîp khi chØ cã ®iÖn ¸p hiÖu hai ®Çu vµo
ud ≠ 0 vµ Ucm= 0; khi ®ã U v1 = −U v 2 = U d .
B B
V× gi¶ thiÕt m¹ch hoµn toµn ®èi xøng nªn ®iÖn thÕ emit¬ (®iÓm P h×nh 2.12)
lu«n lu«n kh«ng ®æi. Khi ®ã cã thÓ quy vÒ s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng h×nh 2.13b lµ s¬ ®å
emit¬ chung hoÆc nguån chung cã ®iÖn ¸p vµo trªn mçi tranzitor lµ ±U d / 2 . §Ó
tÝnh hÖ sè khuÕch ®¹i Ku,Ki vµ trë kh¸ng vµo Zv, trë kh¸ng ra Zr cã thÓ ¸p dông
B B B B B B B B
çc biÓu thøc cña s¬ ®å emit¬ chung vµ Source chung ®· biÕt (xem b¶ng 2.5)
Riªng ®èi víi hÖ sè khuÕch ®¹i hiÖu:
U r 2 − U r1 U rd
K ud = = (2.49)
Ud Ud
víi gi¶ thiÕt Ucm =0 B B
ë tÇn sè thÊp còng nh− ë tÇn sè cao Kud ®Òu cã gi¸ trÞ gièng nh− m¹ch emit¬
B B
chung hoÆc Source chung. Tr−êng hîp cÇn lÊy tÝn hiÖu trªn mét ®Çu ra so víi ®Êt,
ta cã hÖ sè khuÕch ®¹i ®èi víi mét ®Çu ra:
U r1 U rd K
K ud 1 = K ud 2 = = = ud b»ng mét nöa so víi khi lÊy ®iÖn ¸p ra ®èi
U d 2U d 2
xøng.
b) XÐt tr−êng hîp ng−îc l¹i: U cm ≠ 0 vµ U d = 0 :
Khi ®ã chØ cã ®iÖn ¸p vµo ®ång pha Ucm= Uv1=U v2, th× m¹ch lµm viÖc ë chÕ
B B B B B B
®é khuÕch ®¹i tÝn hiÖu ®ång pha. Lóc nµy c¶ hai tranzitor ®Òu ®−îc ®iÒu khiÓn bëi
mét ®iÖn ¸p cã biªn ®é vµ pha nh− nhau. Do m¹ch ®èi xøng, nªn dßng ®iÖn trªn
çc cùc t−¬ng øng cña tranzitor b»ng nhau. Vµ cã thÓ quy vÒ s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng
h×nh 2.13a. V× ®iÖn thÕ emit¬ cña tranzitor b»ng nhau, nªn trong s¬ ®å t−¬ng
®−¬ng kh«ng vÏ d©y nèi hai emit¬. T¸ch s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng thµnh hai nöa ®èi
xøng, mçi nöa t−¬ng øng víi mét m¹ch emit¬ chung cã ®iÖn trë emit¬ lµ 2RE B B
64
hoÆc mét m¹ch source chung cã ®iÖn trë nguån lµ 2Rs vµ cã håi tiÕp ©m dßng B B
®iÖn.
+Ucc
+Ucc
RC RC RC RC
Ur1 Ur 2
Ur1 Ur2
U v1 Uv2 Uv2 Uv2
2RE 2RE
−UCC + I0RE
−UCC
a)
Ucm b) Ud
H×nh 2.13. S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng cña bé khuÕch ®¹i vi sai dïng tranzistor l−ìng cùc.
a) ®èi víi ®iÖn ¸p vµo ®ång pha; b) ®èi víi ®iÖn ¸p vµo hiÖu
HÖ sè khuÕch ®¹i tÝn hiÖu ®ång pha Kcm cã thÓ suy ra tõ biÓu thøc ®· cã ®èi
B B
víi s¬ ®å emit¬ chung vµ source chung cã håi tiÕp ©m dßng ®iÖn. §iÖn trë håi
tiÕp 2RE hoÆc 2RS cµng lín th× Kcm cµng nhá. NÕu çc ®iÖn trë nµy rÊt lín (t−¬ng
B B B B B B
øng UEE còng rÊt ©m) th× dßng emit¬ cña hai tranzistor hÇu nh− kh«ng ®æi trong
B B
qu¸ tr×nh lµm viÖc, nghÜa lµ trªn ®Çu ra ®iÖn ¸p hÇu nh− kh«ng ®æi, do ®ã Kcm tiÕn B B
tíi kh«ng.
Tãm l¹i sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a chÕ ®é khuÕch ®¹i tÝn hiÖu hiÖu vµ chÕ ®é
khuÕch ®¹i tÝn hiÖu ®ång pha lµ ë chç: ë chÕ ®é khuÕch ®¹i tÝn hiÖu hiÖu, RE vµ RS B B B B
kh«ng cã t¸c dông håi tiÕp ©m; ng−îc l¹i ë chÕ ®é khuÕch ®¹i tÝn hiÖu ®ång pha
chóng cã t¸c dông håi tiÕp ©m lín lµm cho hÖ sè khuÕch ®¹i tÝn hiÖu ®ång pha
gi¶m .
2.5.2 Çc tham sè c¬ b¶n cña bé khuÕch ®¹i vi sai:
Çc tham sè c¬ b¶n cña bé khuÕch ®¹i vi sai ®−îc chØ ra theo b¶ng 2.5
65
B¶ng 2.5. Çc tham sè c¬ b¶n cña bé khuÕch ®¹i vi sai
Tham Tranzistor l−ìng Tranzistor tr−êng (FET) VÝ dô b»ng sè

sè cùc L−ìng FET
cùc
β ( RC // rce(1) )
Kud (1) S(RD// rds) 180 9
Rn + rbe
B B B B B B
−β RC − SRD 1 1
Kcm − −
Rn + rbe + 2(1 + β ) RE 1 + 2 SRs 4 4
B B
CMMR 1⎡ RE ⎤ 1
[1 + 2SRs ] ≈ SRs
(3)
⎢1 + 2β ⎥ (2) 400 20
2⎣ Rn + rbe ⎦ 2
rd B B 2rbe
B B 2rgs B B 5kΩ ∞
1⎡ 2 SRs rds ⎤
1 ⎢ rgs (1 + ) + 2 Rs ⎥
rcm [ rbe + 2(1 + β RE )] 2⎣ rds + RD + 2 Rs ⎦ 1M Ω ∞
2
B B
Cbc Cgd
CV(4) ≈ Si ( RC // rce ) ≈ S ( RD // rds ) 450pF 22,5pF
2 2
rrd B B 2rce B B 2rds B B 100kΩ 100kΩ
Trong b¶ng 2.5: cho Rc= RD= 5kΩ ; B B B B
RE = Rs = 10 k Ω ; Rn = 0; rce = rds = 50 k Ω ; β = 100; rbe = 2, 5k Ω ; rgs = ∞ ; S (T ) = 40 mA ; S ( FET ) = 2 mA

V V
(1) NÕu β >> 1; Rc << rce ; rbe ≈ βU T / I E th× K ud ≈ Rc I E / U T ;
(2) rce → ∞ vµ β 0 >> 1 ;
(3) rds → ∞ ;
(4) Bá qua Cbe hoÆc Cgs; B B B B
Trong bé khuÕch ®¹i vi sai, ng−êi ta cßn ®−a ra kh¸i niÖm vÒ hÖ sè nÐn tÝn
hiÖu ®ång pha G (CMRR) lµ tû sè gi÷a hÖ sè khuÕch ®¹i hiÖu vµ hÖ sè khuÕch ®¹i
®ång pha:
K ud 1
G (CMRR ) = (dB ) (2.50)
K cm
66
§Ó cã hÖ sè nÐn tÝn hiÖu ®ång pha lín, chän RE hoÆc RS lín. Tuy nhiªn B B B B
kh«ng thÓ chän RE, RS qu¸ lín sao cho IE. RE hoÆc IS. RS nhá h¬n ( 10 ÷ 15 )V ®Ó
B B B B B B B B B B B B
®¶m b¶o ®iÒu khiÖn vÒ c«ng suÊt tæn hao trªn ®iÖn trë vµ ®iÒu kiÖn vÒ nguån cung
cÊp - UEE. V× vËy trong thùc tÕ, thay cho RE vµ RS ng−êi ta dïng mét nguån dßng
B B B B B B
cã ®iÖn trë trong lín vµ h¹ ¸p trªn nã nhá (h×nh 2.14). Trªn s¬ ®å h×nh 2.14 ta cã
I C ≈ I E , trÞ sè cña nã thay ®æi ®−îc nhê thay ®æi UB,UCC vµ RE′ . B»ng s¬ ®å nµy B B B B
G cã thÓ ®¹t tíi gi¸ trÞ ( 60 ÷ 80 )dB.

Trong thùc tÕ th−êng hay gÆp tr−êng hîp ®iÖn ¸p ®Æt vµo bé khuÕch ®¹i vi
sai gåm c¶ hai thµnh phÇn U d vµ U cm , lóc ®ã ®iÖn ¸p ra
U r 2 = K ud 1U d + K cmU cm (2.51)
Trong bé khuÕch ®¹i vi sai, ng−êi ta ph©n biÖt trë kh¸ng vµo hiÖu:
Z d = U d / IV
vµ trë kh¸ng vµo ®ång pha: +Ucc

Z cm = U cm / I cm
RC RC
Tõ s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng h×nh
2.13 ta thÊy r»ng ë chÕ ®é khuÕch
®¹i hiÖu, nguån tÝn hiÖu m¾c nèi P IE2
IE1
tiÕp víi çc ®Çu vµo cña tranzistor,
UB IC rco
do ®ã trë kh¸ng vµo hiÖu t¨ng lªn
hai lÇn so víi trë kh¸ng vµo cña a) RE′
b)
m¹ch emit¬ chung hoÆc Source
chung ®¬n gi¶n. Ng−îc l¹i, trë −UCC
kh¸ng vµo ®ång pha gi¶m ®i hai lÇn
H×nh 2.14. Bé khuÕch ®¹i vi sai dïng
so víi trë kh¸ng vµo cña m¹ch nguån dßng trong m¹ch emit¬:
emit¬ chung hoÆc source chung cã a) s¬ ®å; b) s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng , rco ®−îc
x¸c ®Þnh theo h×nh 2.14a
trë kh¸ng håi tiÕp lµ 2RE hoÆc 2RS. B B B B
Th−êng trë kh¸ng vµo ®ång pha Z cm > 100 Z d .
67
§iÖn trë ra cña m¹ch chÝnh lµ ®iÖn trë rCO n»m gi÷a colect¬ T3 vµ ®Êt, nã cã B B B B
trÞ sè ®óng b»ng trÞ sè rCO cña s¬ ®å emit¬ chung hoÆc source chung cã ®iÖn trë B B
håi tiÕp RE// rd1, trong ®ã rd1 lµ ®iÖn trë ra khuÕch t¸n emit¬ cña T3; rr1 ≈ U T / I E1
B B B B B B B B
(®èi víi tranzistor l−ìng cùc) vµ rd 1 ≈ 1/ S (®èi víi fet).

§Ó ®¸nh gi¸ d¶i ®éng cña tÝn hiÖu vµo bé khuÕch ®¹i vi sai, ta xÐt ®Æc tuyÕn
truyÒn ®¹t tÜnh I c = f (UV 1 − UV 2 ) cña nã.
Khi gi¶ thiÕt exp (UBE/UT) >>1, ta cã biÓu thøc gÇn ®óng biÓu diÔn quan hÖ B B B B
gi÷a dßng colect¬ Ic vµ ®iÖn ¸p baz¬ emit¬ UBE cña tranzitor T1 vµ T2 nh− sau: B B B B B B B B
I c1 ≈ I E1 = I Ebh1eU BUB1/UT (2.52)
I c 2 ≈ I E 2 = I Ebh 2 eU BUB 2 /UT (2.53)
Trong ®ã : IE1, IE2 - dßng emit¬ cña transzitor T1 vµ T2;

B B B B B B B B
IEbh1, IEbh2 - dßng b·o hoµ emit¬ cña T1 vµ T2;

B B B B B B B B
UT - ®iÖn ¸p nhiÖt tranzistor.

B B
Gi¶ thiÕt c¶ hai tranzistor cã ®Æc tuyÕn tÜnh nh− nhau vµ cã cïng nhiÖt ®é, ta
cã:
B IEbh1= IEbh2= IEbh
B B B B B B
ë chÕ ®é khuÕch ®¹i hiÖu, dßng qua RE kh«ng ®æi vµ cã trÞ sè: B B
IE tæng = IE1 + IE 2
B B B B B
Thay vµo biÓu thøc (2.53) ta nhËn ®−îc

IE tæng - IE1 = IE 2 = I Ebh eU
B B B B B B
BE 2 / UT
(2.54)
Thay IEbh trong (2.54) vµo (2.52), rót ra ®−îc biÓu thøc sau:
B B
I
E t æng
I C 1 ≈ I E1 = -(U BE1 -U BE2 ) / UT
(2.55)
1+ e
T−¬ng tù nh− vËy ta t×m ®−îc biÓu thøc ®èi víi dßng colect¬ T2: B B
E t æng I
IC 2 ≈ I E 2 = (U BE 1 −U BE 2 ) / UT
(2.56)
1+ e
68
Çc quan hÖ (2.55) vµ (2.56) ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 2.15
NhËn xÐt:
1) §Æc tuyÕn truyÒn ®¹t cã ®é dèc lín nhÊt khi
Ud= UBE1 - UBE2 = 0
B B B B B B
dI c1 I E tæng Sio Sio1

U d =0 = = =
d (U Be1 − U BE 2 ) 4U T 4 2
IC I c1
2) MiÒn khuÕch ®¹i tuyÕn tÝnh
IE ∑ IC 2 IE∑
giíi h¹n trong ph¹m vi - UT< Ud< B B B B 1, 0
IE∑
UT
B B (víi UT ≈ 30 mV).
B B
0,8
3) Bé khuÕch ®¹i vi sai trë 0, 6

MiÒn khuÕch
®¹i tuyÕn tÝnh
0, 4
thµnh m¹ch h¹n biªn khi
0, 2
U d > 4U T .
Cã thÓ nãi r»ng mÐo phi tuyÕn o −6 −4 −2 0 2 4 6 Ud
xuÊt hiÖn khi dïng bé khuÕch ®¹i

H×nh 2.15. §Æc tuyÕn truyÒn ®¹t tÜnh cña
vi sai nhá h¬n nhiÒu so víi tr−êng bé khuÕch ®¹ivi sai.
hîp dïng m¹ch emit¬ chung.
Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do sù bï trõ ®Æc tuyÕn vµo cña hai transistor.
Trong bé khuÕch ®¹i vi sai cßn ph¶i l−u ý ®Õn ®iÖn ¸p vµo ®ång pha cho
phÐp Ucmcf. §iÖn ¸p vµo ®ång pha cho phÐp lµ mét thµnh phÇn cña ®iÖn ¸p vµo.
B B
TrÞ sè cña nã kh«ng ®−îc phÐp v−ît qu¸ mét gi¸ trÞ nµo ®ã ®Ó ®¶m b¶o cho bé
khuÕch ®¹i lµm viÖc trong miÒn khuÕch ®¹i tuyÕn tÝnh cña tranzistor.
2.5.3. HiÖn t−îng tr«i.
Trong çc bé khuÕch ®¹i vi sai, çc lo¹i tr«i h×nh thµnh do nh÷ng nguyªn
nh©n kh¸c nhau (§iÖn ¸p nguån kh«ng æn ®Þnh, tham sè cña tranzistor vµ linh
kiÖn thay ®æi, tr«i nhiÖt…) cã trÞ sè nh− nhau vµ ®Æt vµo hai tranzistor ®ång pha
®Òu kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn tÝn hiÖu ®Çu ra, v× çc lo¹i tr«i nµy t¸c ®éng vµo m¹ch
gièng nhau nh− mét ®iÖn ¸p ®ång pha.
Trong thùc tÕ m¹ch kh«ng hoµn toµn ®èi xøng, do ®ã sù thay ®æi nhiÖt ®é
g©y ra mét ®iÖn ¸p hiÖu (tr«i ®iÖn ¸p lÖch 0).
69
∆ U 0 = ∆ u va o 1 − ∆ u va o 2
§iÖn ¸p nµy t¸c ®éng vµo m¹ch nh− mét ®iÖn ¸p hiÖu - Khi nhiÖt ®é thay ®æi
1o C , ∆U o ≈ 2 ... 2,5 mV . Thªm vµo ®ã nÕu dßng colecto cña tranzistor thay ®æi
10 % th× ®iÖn ¸p lÖch 0 ®¹t tíi: ∆U o ≈ 2,5 ... 3 m V . Ta chøng minh ®−îc quan hÖ
nµy.
Tõ biÓu thøc:
⎡ U ⎤
I c = αI E ≈ I E = I E bh ⎢exp BE − 1⎥
⎣ UT ⎦
Ta cã:
⎛ I ⎞
U BE1 = U T ln ⎜ c1 + 1⎟
⎝ I Ebh ⎠
⎛ I ⎞
U BE 2 = U T ln ⎜ c 2 + 1⎟
⎝ I Ebh ⎠
§iÖn ¸p lÖch kh«ng ®Çu vµo (do sù kh¸c nhau cña dßng colecto g©y ra)
chÝnh lµ hiÖu ®iÖn ¸p baz¬ - emito:
I c1
∆u va o = u va o1 − u va o 2 = U T l n
I c2
Khi kh«ng cã tÝn hiÖu ë çc ®Çu vµo cã dßng mét chiÒu. HiÖu çc dßng mét
chiÒu gäi lµ dßng lÖch kh«ng, trÞ sè trung b×nh cña chóng gäi lµ dßng tÜnh vµo:
I vao 1 + I vao 2
IT =
2
Dßng tÜnh nµy còng ch¹y qua çc ®iÖn trë ë hai cöa vµo vµ cïng víi sù
kh«ng ®èi xøng cña m¹ch g©y nªn ë ®Çu ra ®iÖn ¸p ®Çu ra lÖch kh«ng. §iÖn ¸p
lÖch kh«ng nµy cã thÓ ®−îc khö nhê ®−a vµo çc cöa bé khuÕch ®¹i vi sai mét
®iÖn ¸p phô cã chiÒu ng−îc l¹i chiÒu ®iÖn ¸p do t¸c ®éng cña dßng tÜnh .
2.5.4. Mét sè s¬ ®å bé khuÕch ®¹i vi sai.
a) Bé khuÕch ®¹i vi sai Darlington:
§Ó kh¾c phôc nh−îc ®iÓm cña bé khuÕch ®¹i vi sai th«ng th−êng lµ ®iÖn trë
vµo kh«ng lín l¾m, ng−êi ta sö dông s¬ ®å khuÕch ®¹i vi sai Darlington. (H×nh
2.16a).
70
Do dßng tÜnh cña s¬ ®å a rÊt nhá nªn ®iÖn trë vµo hiÖu cña chóng rÊt lín, cã
thÓ ®¹t ®−îc ( 10 ÷ 20 ) MΩ . Nh−îc ®iÓm cña m¹ch lµ ®iÖn ¸p lÖch kh«ng ®Çu vµo
vµ tr«i nhiÖt lín.
§Ó kh¾c phôc nh−îc ®iÓm nµy, ng−êi ta sö dông s¬ ®å (2.16b) lµ bé khuÕch ®¹i vi
sai Darlington - Bï. S¬ ®å nµy chØ cã sù tr«i hai tranzistor ®Çu mµ kh«ng ph¶i cña
c¶ 4 tranzistor ¶nh h−ëng ®Õn tr«i ®iÖn ¸p lÖch kh«ng. Tuy vËy ®iÖn trë vµo hiÖu
cña chóng còng nhá h¬n.
+ +
RC RC RC
RC
U r1
Ur 2 U r 1
Ur2
T4
T5
U vao1 T1 T2
T5
T4 T1 T2 Uvao2
T3
T3
− −
a)
− − b)
H×nh 2.16
a) Bé khuÕch ®¹i vi sai - Dalington
b) Bé khuÕch ®¹i vi sai Dalington - bï
b) Bé khuÕch ®¹i vi sai cã håi tiÕp ©m:
S¬ ®å m¹ch ®iÖn trªn h×nh 2.17.
+
RC RC
U r1
Ur 2
T1 T2
UVao1
UVao 2
2 RE
T3 T4
− − −
H×nh 2.17 Bé khuÕch ®¹i vi sai cã håi tiÕp ©m
71
Trªn h×nh 2.17 nÕu ta m¾c ®iÖn trë RE cã mét gi¸ trÞ vµi chôc Ω sÏ t¹o nªn
m¹ch håi tiÕp ©m trong bé khuÕch ®¹i. §iÒu nµy c¶i thiÖn mét sè tÝnh chÊt cña
chóng nh− ®iÖn trë vµo t¨ng, miÒn tuyÕn tÝnh cña ®Æc tuyÕn ®Çu vµo t¨ng, nh−ng
l¹i gi¶m hÖ sè khuÕch ®¹i cña tÇng. §Ó thay ®æi gi¸ trÞ hÖ sè khuÕch ®¹i mµ kh«ng
cÇn thay ®æi ®iÖn ¸p ®iÓm c«ng t¸c b»ng çch thay ®æi ®iÖn trë 2 RE trªn (h×nh
2.17).
c) Bé khuÕch ®¹i vi sai cã t¶i ®éng (H×nh 2.18)

Trong s¬ ®å nµy, phô t¶i cña bé khuÕch ®¹i vi sai lµ nguån dßng cã néi trë
trong rÊt lín (1 ÷ 10 MΩ ). T1 lµm viÖc trong miÒn khuÕch ®¹i, h¹ ¸p mét chiÒu
kho¶ng vµi v«n. S¬ ®å nµy cho phÐp ®¹t hÖ sè khuÕch ®¹i hiÖu hµng ngh×n lÇn.
H×nh 2.18. Bé khuÕch ®¹i vi sai cã t¶i ®éng
72
d) Bé khuÕch ®¹i vi sai cã dïng s¬ ®å Kaskod(H×nh 2.19)
Bé khuÕch ®¹i vi sai - Kaskod ®−îc sö dông rÊt nhiÒu. ¦u ®iÓm cña chóng lµ
trë kh¸ng vµo lín, dßng tÜnh nhá, hÖ sè nÐn tÝn hiÖu ®ång pha lín, ®iÖn dung vµo
nhá. Do ®ã nã cã thÓ lµm viÖc trong d¶i tÇn réng.
H×nh 2.19. Bé khuÕch ®¹i vi sai Kaskode
e) Bé khuÕch ®¹i vi sai dïng tranzistor tr−êng (H×nh 2.20)
+Ucc
Ura 1 Ura 2
Uvao1 T1 Uvao 2
T2
T3
a)
-U cc
H×nh 2.20 a. KhuÕch ®¹i vi sai dïng Tranzistor tr−êng.
73
TÊt c¶ çc lo¹i s¬ ®å trªn vÒ c¬ b¶n cã thÓ sö dông tranzistor tr−êng còng nh−
tranzistor l−ìng cùc. ¦u ®iÓm lµ dßng tÜnh cña chóng rÊt nhá, ®iÖn trë vµo rÊt lín.
(H×nh 2.20).
H×nh 2.20 b. KhuÕch ®¹i vi sai sö dông kÕt hîp tranzistor l−ìng cùc vµ FET.
74
Ch−¬ng 3
Bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n vµ øng dông
3.1 Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n
3.1.1 Çc tÝnh chÊt vµ tham sè c¬ b¶n cña bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n.
3.1.1.1 Çc tÝnh chÊt c¬ b¶n
M¹ch ®iÖn m« t¶ ë h×nh 3.1 +Ucc
®−îc gäi lµ m¹ch khuÕch ®¹i thuËt IP
+ Ir
to¸n (K§TT), nã ®−îc øng dông rÊt Ud
réng r·i trong nhiÒu lÜnh vùc kh¸c UP -
IN Ur
nhau cña kü thuËt ®iÖn tö. U N -U cc
M¹ch K§TT còng gièng nh−

çc m¹ch khuÕch ®¹i th«ng th−êng H×nh 3.1 Bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n
lµ ®Òu ®−îc dïng ®Ó khuÕch ®¹i
®iÖn ¸p, dßng ®iÖn hoÆc c«ng suÊt çc tÝn hiÖu. Nh−ng nã kh¸c m¹ch khuÕch ®¹i
th«ng th−êng c¬ b¶n lµ ë chç tÝnh chÊt cña m¹ch khuÕch ®¹i th«ng th−êng phô
thuéc trùc tiÕp vµo kÕt cÊu bªn trong cña m¹ch, cßn tÝnh chÊt cña m¹ch K§TT
hoµn toµn cã thÓ thay ®æi ®−îc vµ chØ phô thuéc vµo çc linh kiÖn m¾c ë m¹ch
ngoµi. ChÝnh v× lÏ ®ã m¹ch K§TT ®−îc chÕ t¹o hµng lo¹t cã tÝnh c«ng nghiÖp,
cßn trong thùc tÕ th× tuú yªu cÇu, chøc n¨ng mµ m¾c thªm çc linh kiÖn cho phï
hîp víi m¹ch ®iÖn cÇn thiÕt kÕ. §Ó thùc hiÖn ®−îc ý t−ëng trªn, bé K§TT ph¶i cã
hÖ sè khuÕch ®¹i (K) rÊt lín, trë kh¸ng vµo ( Zv ) lín vµ trë kh¸ng ra ( Z r ) rÊt nhá.
VÒ b¶n chÊt bé K§TT khuÕch ®¹i hiÖu ®iÖn ¸p gi÷a hai ®Çu vµo P vµ N
(xem h×nh 3.1).
Ta gäi ®iÖn ¸p hiÖu gi÷a hai ®Çu vµo P vµ N lµ U d , lóc ®ã:
Ud = U P −U N
Trong ®ã: U P lµ ®iÖn ¸p trªn ®Çu vµo P ®èi víi ®Êt.
U N lµ ®iÖn ¸p trªn ®Çu vµo N ®èi víi ®Êt.
Víi K 0 lµ hÖ sè khuÕch ®¹i cña bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n: ( K 0 > 0 ) th× ®iÖn
¸p ra ®−îc tÝnh:
U r = K 0 ⋅ U d = K 0 ⋅ (U P − U N ) (3.1)
Trong tr−êng hîp: U N = 0 th× U r = K 0 ⋅ U P
75
§iÖn ¸p ra ( U r ) ®ång pha víi ®iÖn ¸p vµo U P ta gäi cöa vµo P lµ cöa vµo
kh«ng ®¶o (hoÆc cöa vµo thuËn) cña bé K§TT vµ ký hiÖu b»ng dÊu (+).
Trong tr−êng hîp U P = 0 th× U r = − K 0 ⋅ U N
§iÖn ¸p ra U r ng−îc pha víi ®iÖn ¸p vµo U N , ta gäi cöa vµo N lµ cöa vµo
®¶o cña bé K§TT vµ ký hiÖu trªn s¬ ®å b»ng dÊu (−).
Ngoµi ra bé K§TT cßn cã hai ®Çu vµo ®Êu víi nguån cung cÊp ®èi xøng lµ
±Ucc , mét ®Çu ra ®−a tÝn hiÖu ra vµ çc cöa ®Ó chØnh lÖch kh«ng vµ bï tÇn sè.
Mét bé K§TT lý t−ëng cã nh÷ng tÝnh chÊt c¬ b¶n sau:
1. Trë kh¸ng vµo: Zv = ∞
2. Trë kh¸ng ra: Zr = 0 (3.2)
3. HÖ sè khuÕch ®¹i: K0 = ∞
Trong thùc tÕ chÕ t¹o kh«ng bao giê cã ®−îc bé K§TT lý t−ëng mµ chØ cã
çc bé K§TT gÇn lý t−ëng. §Ó
®¸nh gi¸ çc bé K§TT thùc so víi Ur
çc bé K§TT lý t−ëng chóng ta Ur max
cÇn c¨n cø vµo çc tham sè t−¬ng
øng cña chóng.
- Vµi mV
3.1.1.2. Çc tham sè c¬ b¶n
cña bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n 0 + Vµi Ud
mV
3.1.1.2.1. HÖ sè khuÕch ®¹i
hiÖu K§ vi
Ta gäi hÖ sè khuÕch ®¹i hiÖu sai
khi kh«ng t¶i lµ K 0 ®−îc x¸c ®Þnh H×nh 3.2. §Æc tuyÕn truyÒn ®¹t cña bé K§TT
theo biÓu thøc:
⎧ Ur
⎪ U khi U N = 0
U Ur ⎪ P
K0 = r = =⎨ (3.3)
Ud U P −U N ⎪ Ur
− khi U P = 0
⎪⎩ U N
ë kho¶ng tÇn sè thÊp K 0 gÇn nh− kh«ng thay ®æi, th−êng ký hiÖu K 0 = K 00 .
§èi víi çc bé K§TT th«ng dông, K 0 cã gi¸ trÞ tõ 103 ÷ 10 6 , vµ cã ®Æc tuyÕn
truyÒn ®¹t ®−îc m« t¶ trªn h×nh (3.2).
76
Râ rµng trªn ®Æc tuyÕn truyÒn ®¹t ®· chØ râ: §iÖn ¸p ra U r tû lÖ víi U d
trong d¶i ®iÖn ¸p U r max ®Õn U r min , d¶i ®iÖn ¸p nµy ®−îc gäi lµ d¶i biÕn ®æi ®iÖn
¸p ra cña bé K§TT. Ngoµi d¶i ®ã ®iÖn ¸p ra kh«ng thay ®æi vµ lóc ®ã kh«ng phô
thuéc vµo ®é lín cña ®iÖn ¸p vµo t−¬ng øng, bé K§TT lµm viÖc trong chÕ ®é b·o
hoµ.
§iÖn ¸p hiÖu ®Çu vµo lµ ®iÖn ¸p mét chiÒu vµ ®iÖn ¸p cã tÇn sè thÊp th× lóc
®ã hÖ sè khuÕch ®¹i K 0 sÏ kh«ng phô thuéc vµo tÇn sè vµ K 0 = K 00 . Khi tÇn sè
t¨ng ®Õn mét gi¸ trÞ nµo ®ã th× K 0 gi¶m, ë tÇn sè giíi h¹n:
K00
K0 =
2
Do tÇn sè giíi h¹n d−íi cña bé K§TT f d = 0 nªn ®é réng d¶i tÇn lµm viÖc
B cña bé K§TT ®óng b»ng tÇn sè giíi h¹n trªn cña nã. Khi hÖ sè khuÕch ®¹i K 0
gi¶m dÇn theo sù t¨ng cña tÇn sè th× gi÷a ®iÖn ¸p ra vµ ®iÖn ¸p vµo còng xuÊt hiÖn
mét gãc lÖch pha phô thuéc tÇn sè. Trong nh−ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, gãc lÖch
pha nµy sÏ g©y ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh æn ®Þnh cña bé K§TT.
3.1.1.2.2. §Æc tÝnh biªn ®é, tÇn sè cña bé K§TT.
+ R1 R2 R3
K 00 +1 +1 +1
− C1 C2 C3
H×nh 3.3. M« h×nh bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n.

Bé K§TT cã cÊu tróc bªn trong gåm nhiÒu tÇng khuÕch ®¹i vµ mçi tÇng cã
tÇn sè giíi h¹n kh¸c nhau. Çc bé K§TT ®Òu cã thÓ ®−a vÒ m« h×nh ®¬n gi¶n
®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 3.3.
§©y lµ bé K§TT bao gåm:
77
- Mét tÇng khuÕch ®¹i lý t−ëng cã K 0 = K 00 kh«ng phô thuéc vµo tÇn sè.
- nhiÒu kh©u läc th«ng thÊp riªng rÏ ®Æc tr−ng bëi çc ®iÖn trë vµ tô ®iÖn
t¹p t¸n cña m¹ch.
- Çc kh©u ghÐp kh«ng phô thuéc tÇn sè vµ cã hÖ sè truyÒn ®¹t b»ng 1.
C¨n cø vµo m« h×nh trªn, ®Æc tÝnh tÇn sè cña bé K§TT sÏ ®−îc x¸c ®Þnh qua
hµm sè truyÒn ®¹t:
1 1 1
K 0 = K 00 ⋅ ⋅ ⋅ (3. 4)
f f f
1+ j ⋅ 1+ j ⋅ 1+ j ⋅
f α1 fα 2 fα3
Trong ®ã:
fα1 lµ tÇn sè giíi h¹n cña kh©u läc th«ng thÊp R1C1
f α 2 lµ tÇn sè giíi h¹n cña kh©u läc th«ng thÊp R2C2
fα3 lµ tÇn sè giíi h¹n cña kh©u läc th«ng thÊp R3C3
K0 (dB)
K00
-20 dB/D
-40 dB/D
-60 dB/D
fα1 fα2 fα3 fT log f

ϕ
0
-450 log f
-900
-1350
-1800
-2250
-2700
H×nh 3.4. §Æc tÝnh biªn ®é - tÇn sè vµ ®Æc tÝnh pha -

tÇn sè cña bé K§TT
XÐt biÓu thøc (3.4), râ rµng K 0 gi¶m khi tÇn sè t¨ng vµ K0 = 1 khi tÇn sè
f = fT . Khi tÇn sè t¨ng, gãc lÖch pha gi÷a ®iÖn ¸p ra vµ ®iÖn ¸p vµo còng t¨ng vÒ
gi¸ trÞ tuyÖt ®èi. Lóc ®ã víi gi¶ thiÕt f α1 << f α 2 << f α 3 ta cã thÓ minh ho¹ ®Æc
78
tÝnh biªn ®é tÇn sè vµ ®Æc tÝnh pha tÇn sè cña bé K§TT biÓu thÞ d−íi d¹ng ®å thÞ
Bode nh− trªn h×nh 3.4.
XÐt trªn ®å thÞ:
- Khi f > fα1 th× K0 gi¶m víi ®é dèc – 20 dB/decade
B B
- Khi f > fα 2 th× K0 gi¶m víi ®é dèc – 40 dB/decade

B B
- Khi f > f α 3 th× K0 gi¶m víi ®é dèc – 60 dB/decade

B B
MÆt kh¸c, khi tÇn sè t¨ng lªn th× gãc lÖch pha ϕ gi¶m (t¨ng vÒ trÞ tuyÖt ®èi).
Khi gãc lÖch pha ϕ = − 180 0 th× ®iÖn ¸p ra U r vµ ®iÖn ¸p vµo U d ng−îc pha. Cöa
thuËn vµ cöa ®¶o cña bé K§TT thay ®æi t¸c dông, ®iÒu ®ã ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh æn
®Þnh khi lµm viÖc cña bé K§TT.
3.1.1.2.3. HÖ sè khuÕch ®¹i ®ång pha:
Khi ta ®Æt vµo cöa thuËn vµ cöa ®¶o çc ®iÖn ¸p b»ng nhau:
U P = U N = U cm ≠ 0 Ur
Trong ®ã: U cm cßn gäi lµ ®iÖn ¸p
®ång pha, lóc ®ã:
Ud = UP −U N = 0 U cm min
Theo biÓu thøc (3.1) ta cã: 0
U cm max U cm
U r = K 0 ⋅ U d = 0 nh−ng trong thùc tÕ U r
cña bé K§TT vÉn kh¸c kh«ng. Mèi quan
hÖ gi÷a ®iÖn ¸p ra U r vµ ®iÖn ¸p vµo
H×nh 3.5. Quan hÖ gi÷a ®iÖn ¸p
®ång pha ®−îc m« t¶ ë h×nh 3.5. ra vµ ®iÖn ¸p vµo ®ång pha
Râ rµng ®iÖn ¸p ra vµ ®iÖn ¸p vµo
®ång pha cã quan hÖ tû lÖ nµo ®ã. HÖ sè tû lÖ t−¬ng øng ®−îc gäi lµ hÖ sè khuÕch
®¹i ®ång pha ký hiÖu Kcm vµ x¸c ®Þnh theo biÓu thøc
B B
∆U r
K cm = (3.5)
∆U cm
HÖ sè khuÕch ®¹i ®ång pha hoµn toµn phô thuéc vµo ®iÖn ¸p vµo ®ång pha.
Trong bé K§TT lý t−ëng Kcm = 0 . Trong çc sæ tay vi m¹ch gi¸ trÞ cùc ®¹i cña
U cm cho biÕt giíi h¹n cña U cm ®Ó K cm kh«ng v−ît qu¸ gi¸ trÞ ®· cho. HÖ sè
khuÕch ®¹i ®ång pha K cm lu«n lu«n nhá h¬n hÖ sè khuÕch ®¹i hiÖu K00 .
3.1.1.2.4. HÖ sè nÐn ®ång pha:
HÖ sè nÐn ®ång pha ®−îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng lµm viÖc cña bé K§TT
thùc so víi bé K§TT lý t−ëng cã Kcm = 0 . HÖ sè nµy ®−îc ký hiÖu lµ G vµ ®−îc
®Þnh nghÜa b»ng biÓu thøc:
79
K0
G= (3.6)
K cm
Th−êng th× G = 103 ÷ 105 . V× K 0 > 0 , Kcm cã thÓ ©m hoÆc ®−¬ng nªn G còng
B B
cã thÓ ©m hoÆc d−¬ng. G cho trong çc tµi liÖu kü thuËt lµ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi. Khi
cÇn tÝnh to¸n, cÇn ph¶i x¸c ®Þnh dÊu cña nã.
Khi tÝnh to¸n ®iÖn ¸p ra cã kÓ ®Õn c¶ hiÖn t−îng khuÕch ®¹i ®ång pha ta cã:
∂u r ∂u r
∆U r = ∆U d + ∆U cm (3.7)
∂ud K cm = const ∂ucm K 0 = const
= K 0 ∆U d + K cm ∆U cm
cho ∆U r = 0 rót ra:
K0 ∆U cm
G= =− (3.8)
K cm ∆U d U r = const
BiÓu thøc nµy cho biÕt ph¶i ®Æt mét ®iÖn ¸p vµo hiÖu b»ng bao nhiªu ®Ó bï
®−îc hiÖn t−îng khuÕch ®¹i ®ång pha.
3.1.1.2.5. §iÖn trë vµo hiÖu, ®iÖn trë vµo ®ång pha vµ ®iÖn trë ra:
§iÖn trë vµo ®−îc ®Þnh nghÜa theo biÓu thøc sau:
⎧ ∆U P
⎪ ∆I Khi U N = 0
⎪ P
rd = ⎨ (3.9)
⎪ ∆U N Khi U P = 0
⎪⎩ ∆I N
§iÖn trë vµo ®ång pha:
∆U P ∆U N
rcm = = Khi U P = U N = U cm (3.10)
∆I P ∆I N
§iÖn trë ra rr cho phÐp ®¸nh gi¸ sù biÕn thiªn cña ®iÖn ¸p ra theo gi¸ trÞ cña
t¶i vµ ®−îc ®Þnh nghÜa theo biÓu thøc:
∆U r
rr = (3.11)
∆I r
3.1.1.2.6. Dßng vµo tÜnh , dßng vµo lÖch kh«ng, ®iÖn ¸p vµo lÖch kh«ng:
Dßng vµo tÜnh lµ gi¸ trÞ trung b×nh cña dßng vµo cöa thuËn vµ dßng vµo cöa
®¶o:
I + IN
It = P Víi U P = U N = 0 (3.12)
2
Dßng vµo lÖch kh«ng lµ hiÖu cña çc dßng vµo tÜnh ë hai cöa thuËn vµ cöa
®¶o cña bé K§TT.
80
I0 = I P − I N Víi U P = U N = 0 (3.13)
Th«ng th−êng: I 0 ≈ 0,1It
Dßng ®iÖn lÖch kh«ng phô thuéc vµo nhiÖt ®é, do ®ã khi nhiÖt ®é thay ®æi,
trÞ sè cña dßng ®iÖn lÖch kh«ng thay ®æi theo. HiÖn t−îng nµy gäi lµ tr«i dßng
lÖch kh«ng. §Ó ®¸nh gi¸ møc ®é tr«i dßng lÖch kh«ng, ng−êi ta dïng hÖ sè nhiÖt
∂I 0
cña dßng ®iÖn lÖch kh«ng o
cã thø nguyªn [nA/0C].
P P
∂t
Trong çc bé K§TT thùc, khi U P = U N = 0 th× ®iÖn ¸p ra vÉn kh¸c kh«ng.
§iÖn ¸p nµy lµ do ®iÖn ¸p lÖch kh«ng ë ®Çu vµo g©y nªn. §Ó ®iÖn ¸p ra b»ng
kh«ng, ta ph¶i ®Æt mét ®iÖn ¸p U 0 vµo ®Çu vµo:
U 0 = U P − U N Khi U r = 0 (3.14)
§iÖn ¸p nµy ®−îc gäi lµ ®iÖn ¸p lÖch kh«ng, nã phô thuéc vµo nhiÖt ®é. Do
vËy còng cã hiÖn t−îng tr«i ®iÖn ¸p lÖch kh«ng ®−îc ®Æc tr−ng bëi tham sè:
∂U 0
∂U 0 / ∂t 0 , th«ng th−êng ≈ (1 ÷ 100) µV 0 C
0
∂t
3.1.2. Çc s¬ ®å c¬ b¶n cña bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n
Khi dïng bé K§TT, ta th−êng dïng håi tiÕp ©m mµ kh«ng dïng håi tiÕp
®−¬ng, v× håi tiÕp d−¬ng lµm cho bé
K§TT lµm viÖc ë tr¹ng th¸i b·o hoµ lµ RN
tr¹ng th¸i chØ dïng trong chÕ ®é kho¸, R1
N
thùc vËy, víi K 0 ≈ ∞ , theo c«ng thøc
Uv Ud
(3.1) víi U r h÷u h¹n th× U d ≈ 0 . Do ®ã Ur
chØ cÇn ®−a mét ®iÖn ¸p hiÖu cã trÞ sè rÊt
nhá m¹ch ®· cã thÓ chuyÓn sang lµm
viÖc ë tr¹ng th¸i b·o hoµ. M¹ch håi tiÕp H×nh 3.6. Bé khuÕch ®¹i ®¶o, s¬ ®å
biÕn ®æi ®iÖn ¸p - ®iÖn ¸p
©m sÏ lµm gi¶m ®iÖn ¸p ra sao cho ®iÖn
¸p ®Çu vµo U d ≈ 0 . Trong mét sè tr−êng hîp cã thÓ dïng c¶ håi tiÕp ©m vµ håi
tiÕp d−¬ng nh−ng l−îng håi tiÕp ©m ph¶i lu«n lín h¬n l−îng håi tiÕp d−¬ng. §iÖn
¸p cÇn khuÕch ®¹i ®−îc ®−a vµo cöa thuËn hoÆc cöa ®¶o. Trong tr−êng hîp ®−a
vµo cöa ®¶o, ®iÖn ¸p ra ng−îc pha víi ®iÖn ¸p vµo, ta cã bé khuÕch ®¹i ®¶o. Trong
tr−êng hîp ®−a vµo cöa thuËn, ®iÖn ¸p ra ®ång pha víi ®iÖn ¸p vµo, ta cã bé
khuÕch ®¹i thuËn.
Sau ®©y ta xÐt mét sè s¬ ®å cña bé K§TT.
81
3.1.2.1. Çc s¬ ®å khuÕch ®¹i ®¶o.
3.1.2.1.1. S¬ ®å biÕn ®æi ®iÖn ¸p - ®iÖn ¸p: (h×nh 3.6)
a) Tr−êng hîp lý t−ëng: K 0 = ∞ ; rd = ∞
Theo s¬ ®å trªn h×nh 3.6 ta viÕt ®−îc:
Ur
UN = − (3.15)
K0
V× U r h÷u h¹n, K 0 = ∞ nªn U N = 0
ViÕt ph−¬ng tr×nh dßng ®iÖn nót cho nót N ta cã
Uv Ur
+ =0
R1 RN
RN
⇒ Ur = − ⋅U v (3.16)
R1
Do cã håi tiÕp ©m qua RN nªn trong qu¸ tr×nh lµm viÖc ®iÖn ¸p ra U r sÏ
biÕn thiªn sao cho U N ≈ 0 . ChÝnh v× thÕ, cöa ®¶o N trong s¬ ®å nµy cßn ®−îc gäi
lµ ®iÓm ®Êt ¶o. Theo c«ng thøc (3.16) hÖ sè khuÕch ®¹i khi cã håi tiÕp ©m ®−îc
x¸c ®Þnh b»ng:
R
K ′ = N < K0 (3.17)
R1
BiÓu thøc nµy cho thÊy râ rµng hÖ sè khuÕch ®¹i cña bé K§TT gi¶m khi cã
håi tiÕp ©m vµ chØ phô thuéc vµo çc linh kiÖn m¾c ë m¹ch ngoµi.
Trë kh¸ng vµo cña m¹ch ®−îc tÝnh:
Uv Uv
Zv = = = R1 (3.18)
I v U v R1
b/ Tr−êng hîp K 0 h÷u h¹n, rd = ∞
Lóc nµy ta cã:
Ur
UN = − ≠0
K0
MÆt kh¸c cã thÓ tÝnh U N nh− sau: (theo s¬ ®å h×nh 3.6)
R1
U N = Uv − (U v − U r )
R1 + RN
Cho hai ph−¬ng tr×nh trªn b»ng nhau vµ gi¶i ra ta cã:
⎡ 1 R ⎛ 1 ⎞⎤
U v = −U r ⎢ + 1 ⎜1 + ⎟⎥ (3.19)
⎣⎢ K 0 RN ⎝ K 0 ⎠ ⎦⎥
82
⎛ 1 ⎞
Th«ng th−êng K 0 >> 1 nªn ⎜ 1 + ⎟ ≈1
⎝ K0 ⎠
Do ®ã ta cã biÓu thøc tÝnh gÇn ®óng:
U 1 1 1
− v = = + (3.20)
U r K K0 K ′
Khi K 0 >> 1 th× (3.20) ®ång nhÊt víi (3.17) vµ lóc ®ã K kh«ng phô thuéc
vµo K 0 nghÜa lµ hÖ sè khuÕch ®¹i cña bé K§TT cã håi tiÕp kh«ng thay ®æi ngay
c¶ khi K 0 thay ®æi do mét nguyªn nh©n nµo ®ã.
TÝnh sai sè cña hÖ sè khuÕch ®¹i khi ¸p dông (3.17) so víi (3.20). Tõ biÓu
thøc (3.20) ta cã:
1 K
K′ = K ≈ K (1 + )
K K0
1−
K0
K2
Do ®ã sai sè tuyÖt ®èi: K ′ − K ≈
K0
Vµ sai sè t−¬ng ®èi:
K′− K K 1
= = (3.21)
K K0 g
K0 ⎛ 1 1 ⎞ K0
Víi: g = = K0 ⎜ + ⎟ = 1+
K ⎝ K0 K ′ ⎠ K′
1 R
thùc chÊt lµ hÖ sè håi tiÕp cña m¹ch håi tiÕp ©m, nghÜa lµ: 1 = 1 ≈ K ht , do
K′ K ′ RN
K
®ã g = 1 + 0 = 1 + K 0 K ht chÝnh lµ ®é s©u håi tiÕp cña bé khuÕch ®¹i. VËy g cµng
K′
lín th× sai sè gÆp ph¶i khi tÝnh theo biÓu thøc (3.17) cµng nhá.
3.1.2.1.2. S¬ ®å biÕn ®æi dßng ®iÖn - ®iÖn
RN
¸p (h×nh 3.7). I
v N
ë s¬ ®å nµy ®¹i l−îng dßng ®iÖn ë ®Çu vµo − Ur
®−îc biÕn ®æi thµnh ®¹i l−îng ®iÖn ¸p ë ®Çu ra. +
§©y lµ m¹ch håi tiÕp ©m song song ®iÖn ¸p. Cã
thÓ tÝnh gÇn ®óng hÖ sè truyÒn ®¹t nh− sau:
Ta cã: U d = U N = 0
H×nh 3.7. Bé khuÕch ®¹i ®¶o theo s¬
U d = RN ⋅ I v + U r = 0
®å biÕn ®æi dßng ®iÖn - ®iÖn ¸p
Do ®ã: - U r I v = RN (3.22)
83
Khi tÝnh biÓu thøc (3.22) ®· coi K 0 = ∞ , thùc tÕ th× K 0 lµ h÷u h¹n nh− tÝnh
to¸n theo (3.22) th× sai sè gÆp ph¶i còng kh«ng ®¸ng kÓ.
3.1.2.2. Çc s¬ ®å khuÕch ®¹i thuËn
3.1.2.2.1. S¬ ®å khuÕch ®¹i th«ng dông (h×nh 3.8)
§©y lµ s¬ ®å biÕn ®æi ®iÖn ¸p - ®iÖn ¸p RN
cã m¹ch håi tiÕp ©m nèi tiÕp ®iÖn ¸p.
a) Tr−êng hîp bé khuÕch ®¹i thuËt R1
to¸n lý t−ëng: K 0 = ∞ ; rd = ∞ .
V× K 0 = ∞ vµ U r h÷u h¹n nªn U d ≈ 0 + Ur
Uv
nghÜa lµ: U v = U N . MÆt kh¸c theo s¬ ®å ta
cã thÓ tÝnh ®−îc U N nh− sau: H×nh 3.8. Bé khuÕch ®¹i thuËn
R1
U N = Ur
R1 + RN
⎛ R ⎞
Suy ra U r = ⎜1 + N ⎟U v (3.23)
⎝ R1 ⎠
HÖ sè khuÕch ®¹i cña m¹ch ®−îc tÝnh:
R
K′ = 1+ N (3.24)
R1
V× ®iÖn ¸p vµo Uv ®−îc ®Æt trùc tiÕp vµo cöa thuËn nªn trë kh¸ng vµo trong
B B
tr−êng hîp nµy b»ng ®iÖn trë vµo hiÖu, nghÜa lµ:
Z v = rd = ∞
§©y lµ mét ®Æc ®iÓm rÊt quan träng cña s¬ ®å khuÕch ®¹i thuËn. Nã ®−îc sö
dông trong çc bé khuÕch ®¹i yªu cÇu trë kh¸ng vµo lín.
b) Tr−êng hîp bé khuÕch ®¹i thùc ( K 0 h÷u h¹n).
Theo s¬ ®å h×nh 3.8 ta cã:
R1
UN = ⋅U r
R1 + R N
Ur
Ud = = U v − U N ≠ 0 v× K 0 < ∞
K0
Tõ hai biÓu thøc trªn ta cã:

Ur R1
= Uv − ⋅U r
K0 R1 + R N
84
Uv 1 1 R1
= = + (3.25)
U r K K 0 R1 + R N
HoÆc:
Uv 1 1 1
= = + (3.26)
U r K K0 K ′
Râ rµng khi K 0 = ∞ th× biÓu thøc (3.24) ®ång nhÊt víi (3.26).
c/ ¶nh h−ëng cña ®iÖn ¸p ®ång pha:

Bé khuÕch ®¹i thuËn kh¸c c¬ b¶n bé khuÕch ®¹i ®¶o lµ cã ®iÖn ¸p vµo ®ång
pha: U N = U v ≠ 0 . Do hÖ sè nÐn tÝn hiÖu ®ång pha trong bé khuÕch ®¹i thùc lµ
h÷u h¹n nªn trong m¹ch cã thªm sai sè do ®iÖn ¸p ®ång pha g©y nªn. §Ó x¸c ®Þnh
R1
sai sè nµy, ta sö dông biÓu thøc (3.7) trong ®ã thay: U N = ⋅U r ;
R1 + R N
U d = U v − U N vµ U cm = U v . Ta cã:
1 R1
+
U v 1 K 0 R1 + RN ⎛ 1 R1 ⎞ ⎛ 1⎞
= = ≈⎜ + ⎟ ⋅ ⎜1 − ⎟ (3.27)
Ur K K ⎝ K 0 R1 + RN ⎠ ⎝ G⎠
1 + cm
K0
So víi (3.25) cã thÓ thÊy ®−îc ¶nh h−ëng cña hÖ sè nÐn ®ång pha ®Õn hÖ sè
khuÕch ®¹i cña m¹ch. Chóng ta cã thÓ minh ho¹ ¶nh h−ëng trªn b»ng biÓu thøc
(3.28) vµ s¬ ®å h×nh 3.9.
U r − K cmU cm U r U cm
Ud = = − (3.28)
K0 K0 G
U r K 0 U cm G
+
Ud A1
−
UP
UN Ur
A2
H×nh 3.9. ¶nh h−ëng cña ®iÖn ¸p ®ång pha ®Õn bé K§TT
A1 - Bé khuÕch ®¹i lý t−ëng; A2 - Bé khuÕch ®¹i thùc
B B B B
3.1.2.2.2. Çc s¬ ®å khuÕch ®¹i lÆp (h×nh 3.10)

XÐt tr−êng hîp lý t−ëng U d = 0 ; I P = I N = 0
85
Theo ®Þnh luËt ¤m ta viÕt ®−îc Uv + Ud = Ur
Do ®ã:
Ur
K′ = =1 (3.29)
Uv
Nh− vËy ®iÖn ¸p ra cïng pha víi ®iÖn ¸p vµo vµ hÖ sè khuÕch ®¹i b»ng 1.
Çc s¬ ®å nµy th−êng ®−îc dïng ®Ó phèi hîp trë kh¸ng.
RN
−
−
+ Ur
+ Ur Uv
Uv
H×nh 3.10. Çc s¬ ®å khuÕch ®¹i lÆp.

3.1.3. ¶nh h−ëng cña dßng ®iÖn tÜnh, cña ®iÖn ¸p lÖch kh«ng, cña hiÖn
t−îng tr«i ®iÓm c«ng t¸c cña bé K§TT vµ çc biÖn ph¸p bï.
Trong çc thiÕt bÞ ®iÖn tö, khi sö dông bé K§TT ®Ó khuÕch ®¹i tÝn hiÖu mét
chiÒu cã trÞ sè nhá th× çc sai sè chñ yÕu do dßng ®iÖn tÜnh, ®iÖn ¸p lÖch kh«ng,
vµ hiÖn t−îng tr«i g©y ra. §Ó ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ çc sai sè nµy, ta ®i s©u nghiªn cøu
cô thÓ tõng t¸c ®éng g©y ra vµ ®−a ra çc biÖn ph¸p bï cã hiÖu qu¶.
3.1.3.1. ¶nh h−ëng cña çc dßng ®iÖn tÜnh
Çc dßng ®iÖn tÜnh I P , I N ë ®Çu vµo cña bé K§TT thùc chÊt lµ dßng baz¬
cña çc transistor tÇng vµo cña bé K§TT. I P vµ I N th−êng gÇn b»ng nhau (trong
çc tµi liÖu kü thuËt lµ trÞ sè trung b×nh cña chóng). Çc dßng tÜnh I P vµ I N g©y
ra sôt ¸p trªn cöa vµo. Do cã sù kh¸c nhau cña çc ®iÖn trë cña cöa vµo P vµ cöa
N mµ sôt ¸p nµy còng kh¸c nhau. HiÖu ®iÖn thÕ cña chóng chÝnh lµ ®iÖn ¸p lÖch
kh«ng. §Ó gi÷ cho ®iÖn ¸p lÖch kh«ng nµy nhá, trong bé khuÕch ®¹i ®¶o kh«ng
®Êu trùc tiÕp cöa thuËn xuèng ®Êt mµ ®Êu qua ®iÖn trë R2 . §iÖn trë R2 cã trÞ sè
b»ng ®iÖn trë vµo cöa ®¶o.
R1 ⋅ RN
R2 = (3.30)
R1 + RN
Lóc ®ã dßng tÜnh g©y ra trªn hai ®Çu vµo çc sôt ¸p lµ I N ⋅ ( R1 // RN ) vµ
I P ⋅ ( R1 // RN ) . Th−êng I P ≈ I N nªn çc sôt ¸p ®ã gÇn b»ng nhau. Lóc nµy trªn
®Çu vµo cña bé K§TT cã thªm ®iÖn ¸p vµo ®ång pha U cm .
86
U cm = I t ⋅ ( R1 // RN )
3.1.3.2. Gi¶m ¶nh h−ëng cña ®iÖn ¸p lÖch kh«ng.

Trong thùc tÕ çc bé K§TT ®Òu cã I P ≠ I N nªn dßng vµo lÖch kh«ng
I 0 = I P − I N cßn g©y ra mét hiÖu ®iÖn ¸p ë ®Çu vµo ®−îc gäi lµ ®iÖn ¸p lÖch kh«ng
U 0 . Sai sè do nã g©y ra trªn ®Çu ra ®−îc tÝnh dùa trªn s¬ ®å h×nh 3.11.
H×nh 3.11 Mét çch m¾c bé khuÕch ®¹i ®¶o ®Ó gi¶m ®iÖn ¸p lÖch kh«ng
ViÕt ph−¬ng tr×nh dßng ®iÖn cho nót N :

Uv −U0 Ur −U0
+ =0
R1 RN
R ⎛ R ⎞
⇒ U r = − N ⋅U v + ⎜1 + N ⎟ ⋅U 0 (3.31)
R1 ⎝ R1 ⎠
So s¸nh (3.31) víi (3.16) ta rót ra sai sè do U 0 g©y ra:

⎛ R ⎞
U r 0 = ⎜1 + N ⎟ ⋅U 0 (3.32)
⎝ R1 ⎠
HÖ sè khuÕch ®¹i K′ cña m¹ch cµng lín th× sai sè nµy cµng lín. Víi bé
khuÕch ®¹i thuËn, sai sè còng ®−îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc (3.32). Chó ý U 0 cã
thÓ lÊy dÊu bÊt kú phô thuéc vµo quan hÖ lín nhá gi÷a I P vµ I N .
§Ó khö sai sè nµy ng−êi ta dïng çc m¹ch bï ®iÓn h×nh biÓu diÔn trªn h×nh
3.12. ViÖc bï ®iÖn ¸p lÖch kh«ng cho çc bé K§TT ®−îc thùc hiÖn theo nguyªn
t¾c m¾c thªm mét trong hai ®Çu vµo cña bé K§TT víi mét nguån ®iÖn ¸p biÕn ®æi
®−îc ®Ó cã mét ®iÖn ¸p ®Æt lªn cöa nµy cã trÞ sè b»ng ®iÖn ¸p lÖch kh«ng vµ cã dÊu
87
ng−îc víi dÊu cña ®iÖn ¸p lÖch kh«ng ( − U 0 ) (xem h×nh 3.12.a vµ b). Trong tr−êng
hîp cÇn thiÕt ph¶i ®Ó trèng c¶ hai cöa vµo cña bé K§TT th× m¾c m¹ch bï vµo mét
cöa kh¸c cã liªn quan ®Õn cöa vµo (h×nh 3.12.c). Trong çc s¬ ®å trªn ph¶i chän
R3 >> R2 ®Ó khái ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh lµm viÖc b×nh th−êng cña m¹ch. Th−êng
chän R2 kho¶ng vµi tr¨m Ω, R3 kho¶ng vµi tr¨m kΩ.
H×nh 3.12 Çc m¹ch bï lÖch kh«ng

3.1.3.3. Kh¾c phôc ¶nh h−ëng cña hiÖn t−îng tr«i:
Trong qu¸ tr×nh lµm viÖc, çc thiÕt bÞ ®iÖn tö ®Òu sinh nhiÖt, do ®ã khi nhiÖt
®é thay ®æi, dßng ®iÖn lÖch kh«ng vµ ®iÖn ¸p lÖch kh«ng còng thay ®æi theo, g©y
ra sai sè. Sai sè nµy x¸c ®Þnh theo biÓu thøc (3.33) trong ®ã thay U 0 vµ I0 trong
h×nh 3.11 b»ng ∆U 0 vµ ∆I0 ta cã:
⎛ R ⎞
∆U r 0 = ∆U 0 ⎜ 1 + N ⎟ − ∆I 0 RN (3.33)
⎝ R1 ⎠
Trong ®ã: ∆U 0 lµ l−îng tr«i ®iÖn ¸p lÖch kh«ng
∆I0 lµ l−îng tr«i dßng ®iÖn lÖch kh«ng.
BiÕn ®æi (3.33) ta cã:
88
R ⎛ R ⎞
∆U r 0 = 0 ⋅ ⎜ 1 + 1 ⎟ ⋅ [ ∆U 0 − ∆I 0 ( R1 // RN ) ] (3.34)
R1 ⎝ RN ⎠
Nh×n vµo biÓu thøc trªn thÊy r»ng: NÕu nguån tÝn hiÖu cã trë kh¸ng lín
( R1 // RN lín) th× ®iÖn ¸p sai sè ë ®Çu ra chñ yÕu do tr«i dßng lÖch kh«ng ®Çu vµo
sinh ra. Ng−îc l¹i, nÕu nguån tÝn hiÖu cã trë kh¸ng nhá ( R1 nhá) th× sai sè ®Çu ra
chñ yÕu do ®iÖn ¸p lÖch kh«ng ®Çu vµo g©y ra.
Do ®ã: - Khi cÇn khuÕch ®¹i dßng mét chiÒu nhá th× chän R1 // RN nhá.
- CÇn khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p mét chiÒu nhá th× chän R1 lín.
Trong khi dïng K§TT khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p xoay chiÒu kh«ng cÇn quan t©m
®Õn bï lÖch kh«ng v× nã sÏ bÞ khö khi qua çc tô nèi tÇng.
3.1.4. æn ®Þnh c«ng t¸c cña bé K§TT vµ çc biÖn ph¸p bï tÇn sè.
3.1.4.1. æn ®Þnh cña mét hÖ thèng cã håi tiÕp
Nh− ®· tr×nh bµy ë trªn, hÖ sè khuÕch ®¹i hiÖu cña bé K§TT gi¶m ë tÇn sè
cao. Nguyªn nh©n lµ do çc ®iÖn dung m¾c vµo m¹ch, ®iÖn dung kÝ sinh cña
tranzistor cïng víi çc ®iÖn trë cña m¹ch t¹o thµnh çc m¾t läc th«ng thÊp (xem
h×nh 3.3). ChÝnh v× vËy ®Æc tuyÕn biªn ®é - tÇn sè vµ ®Æc tuyÕn pha - tÇn sè cña
bé K§TT cã d¹ng nh− trªn h×nh 3.4. Khi f > fα1 th× kh©u läc R1C1 cã tÇn sè giíi
B B B B
h¹n thÊp nhÊt quyÕt ®Þnh d¹ng ®Æc tuyÕn tÇn sè cña bé K§TT.
HÖ sè truyÒn ®¹t cña mét kh©u läc th«ng thÊp bËc 1 ®−îc x¸c ®Þnh:
1
KL = (3.35)
f
1+ j
f max
1
Víi: f max = = fα
2πRC
M«®un vµ pha cña hÖ sè truyÒn ®¹t cña kh©u läc th«ng thÊp b»ng:
1
KL = (3.36)
2
1 + ( f f max )
ϕ L = − arctg ( f f max ) (3.37)
f max
Râ rµng khi : f >> f max th× K L ≈ , nghÜa lµ ®Æc tuyÕn tÇn sè gi¶m víi
f
®é dèc m = −20dB/Decade vµ ϕ L ≈ −900 = ϕ .
Do ®ã quan hÖ gi÷a ®é dèc cña ®Æc tuyÕn tÇn sè m vµ gãc lÖch pha ϕ trong
mét ph¹m vi tÇn sè nµo ®ã cã thÓ ®−îc biÓu diÔn gÇn ®óng nh− sau:
ϕ = − 4, 50 ⋅ m (dB/D) (3.38)
89
T−¬ng tù nh− vËy khi f > f α 2 bé läc th«ng thÊp thø hai ( R2C2 ) l¹i ¶nh h−ëng
®Õn ®Æc tuyÕn biªn ®é tÇn sè cña bé khuÕch ®¹i. Do ®ã ®Æc tuyÕn cã ®é dèc
m = − 40 dB/Decade vµ gãc pha x¸c ®Þnh theo (3.38): ϕ = − 180 0 . LËp luËn t−¬ng tù
cho d¶i tÇn sè cao h¬n, ta cã thÓ vÏ ®−îc ®Æc tuyÕn biªn ®é - tÇn sè nh− trªn h×nh
3.4.
Ta thÊy r»ng khi f >> f α 2 th× ϕ = − 180 0 , nghÜa lµ vai trß cña cöa thuËn P vµ
cöa ®¶o N ®æi lÉn cho nhau vµ håi tiÕp ©m trong m¹ch trë thµnh håi tiÕp d−¬ng
trong d¶i tÇn sè nµy.
Theo lý thuyÕt vÒ çc bé t¹o dao ®éng th× mét m¹ch sÏ cã dao ®éng t¹i tÇn sè
nµo ®ã nÕu m¹ch cã håi tiÕp d−¬ng ( ϕ = − 180 0 ) t¹i tÇn sè ®ã vµ çc tham sè cña
m¹ch tháa m·n ®iÒu kiÖn:
K 0 K ht ≥ 1 (3.39)
Nh− vËy ®iÒu kiÖn ®Ó m¹ch khuÕch ®¹i cã håi tiÕp lµm viÖc æn ®Þnh lµ:
K ht K 0 ( ϕ = − 180 0 ) < 1 (3.40)
NghÜa lµ mét hÖ thèng cã håi tiÕp gäi lµ æn ®Þnh nÕu hÖ sè khuÕch ®¹i vßng
K v = K 0 K ht < 1 tr−íc khi gãc lÖch pha ϕ = − 180 0 . Nãi çch kh¸c, mét hÖ thèng cã
håi tiÕp gäi lµ æn ®Þnh nÕu ®Æc tuyÕn biªn ®é - tÇn sè cña hÖ sè khuÕch ®¹i vßng cã
®é dèc lín h¬n (nhá h¬n vÒ trÞ tuyÖt ®èi) - 40 dB/D ( ϕ > − 180 0 ) khi qua ®iÓm 0 dB
( K 0 K ht = 1 ) øng víi tÇn sè c¾t. Trong thùc tÕ, ®Ó ®¶m b¶o an toµn th−êng chØ cho
phÐp m = −20 dB/D xung quanh tÇn sè c¾t fc. B B
90
3.1.4.2. Çc biÖn ph¸p bï ®Æc tuyÕn tÇn sè (bï pha)
1. Mét sè vÊn ®Ò vÒ bï tÇn sè.
§Ó ®¸nh gi¸ ®é æn ®Þnh cña hÖ thèng cã håi tiÕp, ng−êi ta dïng ®é dù tr÷ vÒ
biªn ®é AK hoÆc ®é dù tr÷ vÒ pha ϕK (h×nh 3.13)
B B B B
- §é dù tr÷ vÒ biªn ®é lµ gi¸ trÞ cña hÖ sè khuÕch ®¹i vßng tÝnh theo dB ë tÇn
sè mµ gãc pha cña hÖ sè khuÕch ®¹i vßng ϕv = −1800 . NÕu AK < 0 th× AK lµ gi¸
trÞ cÇn ph¶i bï thªm ®Ó cho tÝch K 0 K ht = 1 (tr−êng hîp giíi h¹n cña mÊt æn ®Þnh
lµm viÖc).
- §é dù tr÷ vÒ pha ϕK lµ hiÖu pha cña gãc pha ϕ = − 180 0 vµ gãc pha øng víi
B B
tÇn sè c¾t fc tøc øng víi K 0 K ht = 1 .

B B
§é dù tr÷ vÒ biªn ®é vµ vÒ pha cµng lín th× hÖ thèng cµng æn ®Þnh. Trong
thùc tÕ ta chØ cÇn dïng mét tham sè (th−êng lµ ϕK) v× çc ®é dù tr÷ nµy liªn quan
B B
rÊt chÆt chÏ víi nhau.

Víi bé khuÕch ®¹i cã m¹ch håi tiÕp ©m kh«ng phô thuéc tÇn sè (m¹ch håi
tiÕp kh«ng g©y ra mét gãc di pha phô nµo) th× ®é dù tr÷ vÒ pha ϕK = 450 lµ ®ñ ®Ó
bé khuÕch ®¹i lµm viÖc æn ®Þnh. Khi m¹ch håi tiÕp ©m g©y ra mét gãc di pha phô
nµo ®ã (m¹ch håi tiÕp kh«ng ph¶i lµ thuÇn trë) th× cÇn cã ®é dù tr÷ vÒ pha lín
h¬n, thËm chÝ ϕK = 900 .
H×nh 3.14 biÓn diÔn quan hÖ gi÷a ®é dù tr÷ vÒ pha vµ ®¸p øng xung còng
nh− ®Æc tÝnh tÇn sè cña bé khuÕch ®¹i. Ta thÊy khi ®é dù tr÷ vÒ pha ϕK gi¶m th×
håi tiÕp ©m trong bé khuÕch ®¹i dÇn dÇn chuyÓn thµnh håi tiÕp d−¬ng, lóc ®ã hÖ
sè khuÕch ®¹i cña bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp t¨ng lªn trong mét kho¶ng tÇn sè nµo
®ã, khi ϕk = 0 th× m¹ch cã thÓ tù kÝch, lóc ®ã K ′ = ∞ .
K′ ϕK = 300
Ur ϕK = 600
K 0′
ϕK = 00
(dB)
ϕK = 300
0 ϕK = 900
ϕK = 45
log f t
ϕK = 900
ϕK = 600
H×nh 3.14. a) §Æc tÝnh tÇn sè cña bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp
b) §¸p øng xung cña bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp
91
BiÕn ®æi Laplace cho thÊy quan hÖ chÆt chÏ gi÷a ®Æc tÝnh tÇn sè vµ ®¸p øng
xung cña mét hÖ thèng. H×nh 3.14b biÓu diÔn ®¸p øng xung cña bé khuÕch ®¹i cã
håi tiÕp víi gi¸ trÞ kh¸c nhau cña ϕK . Víi ϕK = 900 , qu¸ tr×nh qu¸ ®é kh«ng tuÇn
hoµn, khi ϕK gi¶m th× qu¸ tr×nh qu¸ ®é lµ mét qu¸ tr×nh dao ®éng t¾t dÇn vµ khi
ϕ K = 0 th× m¹ch cã dao ®éng h×nh sin. Trªn h×nh 3.13 ®· gi¶ thiÕt gãc pha ϕv cña
hÖ sè khuÕch ®¹i vßng b»ng gãc pha ϕ cña hÖ sè khuÕch ®¹i kh«ng t¶i. §iÒu nµy
hoµn toµn ®óng nÕu m¹ch håi tiÕp thuÇn trë. Lóc ®ã d¹ng cña K v còng gièng
d¹ng cña K 0 . §Ó ®¬n gi¶n ta vÉn tiÕp tôc dïng gi¶ thiÕt nµy ë phÇn sau. Ngoµi ra
cßn gi¶ thiÕt çc ®iÓm cùc øng víi f α1 , f α 2 , fα3 çch nhau kh¸ xa, nghÜa
lµ: f α1 << f α 2 << f α 3
B¶n chÊt cña viÖc bï tÇn sè lµ lµm thay ®æi ®Æc tÝnh tÇn sè cña hÖ sè khuÕch
®¹i vßng sao cho K v = K 0 K ht < 1 tr−íc khi ϕ = − 180 0 . §Ó thùc hiÖn ®iÒu ®ã, ta
cã thÓ thay ®æi K0 (m¹ch bï trong), thay ®æi Kht (m¹ch bï ngoµi) hoÆc thay ®æi
B B B B
®ång thêi c¶ K0 vµ Kht (m¹ch bï hçn hîp). Trªn thùc tÕ, m¹ch bï trong hay ®−îc
B B B B
dïng h¬n c¶ v× sù thay ®æi cña K0 Ýt ¶nh h−ëng ®Õn hµm truyÒn ®¹t K ′ cña bé
B B
khuÕch ®¹i cã håi tiÕp. Çc çch m¾c m¹ch bï ®−îc thÓ hiÖn trªn h×nh 3.15
2. Çc biÖn ph¸p bï

a) M¹ch bï víi mét ®iÓm cùc (m¹ch bï lag, h×nh 3.16)
Trong ph−¬ng ph¸p nµy, m¹ch bï sÏ t¹o thªm mét ®iÓm cùc ë vïng tÇn sè
thÊp cho hµm truyÒn ®¹t cña hÖ sè khuÕch ®¹i vßng cña bé khuÕch ®¹i. M¹ch bï
thùc chÊt lµ mét kh©u läc th«ng thÊp víi hµm truyÒn ®¹t cã d¹ng:
1
H ( P) = (3.41)
1 + PTP
1
trong ®ã TP = 1 ; fP = - tÇn sè giíi h¹n cña m¹ch bï
2 πf P 2πRC
92
Kv (dB)
R C
Kvo
H dB − 20 dB/ D
fp Kh«ng bï
logf
− 20dB/ D Cã bï
− 40dB / D a)
ϕH − 20dB/ D
− 60dB / D
logf
fc
−900 fα 2 fα 3
fp fα1 = fc′ logf
ϕ
logf
C −900 Kh«ng bï
c) ϕK
−1800 b)
C Cã bï
− 270 0
H×nh 3.16. Bï tÇn sè víi m¹ch bï cã mét ®iÓm cùc

a) S¬ ®å vµ ®Æc tÝnh tÇn sè cña m¹ch bï; b) §Æc tÝnh biªn ®é - tÇn sè vµ ®Æc
tÝnh pha - tÇn sè cña bé khuÕch ®¹i cã bï vµ kh«ng bï; c) Çc çch m¾c m¹ch
bï vµo bé khuÕch ®¹i
TÇn sè giíi h¹n cña m¹ch bï ®−îc chän sao cho tÇn sè c¾t cña bé khuÕch
®¹i cã bï fc′ tháa m·n ®iÒu kiÖn f c′ << fα 2 , fα 3 ,... nh»m ®¶m b¶o cho gãc pha
t−¬ng øng víi f α 2 , f α3 ,... kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn ®Æc tÝnh tÇn sè cña bé khuÕch ®¹i
cã bï.
Do vËy khi Kv ≥ 1 ta cã thÓ bá qua çc ®iÓm cùc f α 2 , f α3 ,... vµ tÝnh Kv theo B B
biÓu thøc:
Kv0
K v = K 0 K ht = (3.42)
1 + PTP
trong ®ã Kv0 - hÖ sè khuÕch ®¹i vßng ë tÇn sè thÊp ( f < f P )
B B
Khi chän f c′ = fα1 th× ϕK = 450 , nÕu muèn ϕK > 450 cÇn ph¶i chän fc′ < fα1 .
ViÕt l¹i (3.42) ta cã:
Kv0 Kv0
Kv = ⇒ Kv =
1+ j f fP 2
1+ ( f fP )
ë tÇn sè f >> f P th×
f
Kv ≈ Kv0 P (3.43)
f
T¹i f = f c′ th× Kv = 1 nªn ta cã thÓ viÕt
93
f c′
fP = (3.44)
Kv0
BiÓu thøc (3.46) x¸c ®Þnh mèi quan hÖ gi÷a tÇn sè giíi h¹n cña kh©u bï vµ
tÇn sè c¾t cña bé khuÕch ®¹i cã bï.
§é réng d¶i tÇn cña bé khuÕch ®¹i víi m¹ch bï mét ®iÓm cùc ®−îc x¸c
®Þnh:
B = f c′ ≤ f α1 (3.45)
Trong tr−êng hîp nµy B kh¸ nhá nªn chØ ®−îc sö dông khi khuÕch ®¹i tÝn
hiÖu ©m tÇn.
Trong thùc tÕ, ®iÖn trë R cña kh©u bï (h×nh 3.16a) lµ ®iÖn trë trong cña
m¹ch t¹i ®iÓm m¾c m¹ch bï. Do vËy kh©u bï chØ gåm mét tô ®iÖn ë m¹ch ngoµi
®−îc m¾c nh− h×nh 3.16c.
b) M¹ch bï cùc kh«ng (bï lag - lead)
S¬ ®å m¹ch bï ®−îc m« t¶ trªn h×nh 3.17.
Hµm truyÒn ®¹t phøc cña m¹ch bï cã d¹ng:
1 + P ⋅ TN
H (P) = (3.46)
1 + P ⋅ TP
1
Trong ®ã: TN = ; TP = 1 ; fN =
1
; fP =
1
2πf N 2 πf P 2πCR2 2 πC ( R1 + R2 )
M¹ch bï cã mét ®iÓm cùc t¹i f P vµ mét ®iÓm kh«ng t¹i f N , víi f P < f N .
Ta cÇn chän f N sao cho nã khö ®−îc ®iÓm cùc f α1 cña bé khuÕch ®¹i, nghÜa lµ:
f N = f α1
Hµm truyÒn ®¹t cña bé khuÕch ®¹i cã bï lµ tÝch hµm truyÒn ®¹t cña bé
khuÕch ®¹i ch−a bï víi hµm truyÒn ®¹t cña kh©u bï.
Kv0 (1 + PTN )
Kv = ×
(1 + PTα1 ) ⋅ (1 + PTα 2 ) ⋅ (1 + PTα 3 ) (1 + PTP )
Khi f α1 = f N th×:
Kv0
Kv = (3.47)
(1 + PTα 2 ) ⋅ (1 + PTα 3 ) ⋅ (1 + PTP )
Nh×n vµo biÓu thøc (3.47) râ rµng f α1 ®· bÞ ®iÓm kh«ng f N khö. NÕu chän
fc′ = fα 2 (h×nh 3.17.b) th× ϕK = 450 , gi¶m fc′ th× ϕK t¨ng. §é réng d¶i tÇn cña
bé khuÕch ®¹i cã bï:
B = f c′ ≤ f α 2 (3.48)
lµ kh¸ réng. Nãi çch kh¸c, m¹ch cã thÓ khuÕch ®¹i tÝn hiÖu cã tÇn sè t−¬ng ®èi
cao.
94
Kv (dB)
R1
R2 Kvo
H dB C Kh«ng bï
− 20 dB/D
Cã bï
− 20 dB / D
logf − 40dB/D
− 20 dB/ D −20 dB/D − 60dB/D

ϕH fp fN fc
logf
−90 0 0
fp fα1= fN fα 2 fα 3 log f
a) ϕ
0
Kh«ng bï log f
− 90 0
C
− 180
0 ϕK
Cã bï
0
− 270
C
c) b)
H×nh 3.17. Bï tÇn sè víi m¹ch bï cùc kh«ng

a) S¬ ®å vµ ®Æc tÝnh tÇn sè cña m¹ch bï; b) §Æc tÝnh biªn ®é - tÇn sè vµ ®Æc tÝnh
pha - tÇn sè cña bé khuÕch ®¹i cã bï vµ kh«ng bï; c) Çc çch m¾c m¹ch bï vµo
bé khuÕch ®¹i
Tõ ®Æc tuyÕn biªn ®é - tÇn sè trªn h×nh 3.17.b, ta cã thÓ dÔ dµng chøng minh
®−îc r»ng:
f c′ f
fP = = α2 (3.49)
Kv0 Kv0
M¹ch bï ®−îc m¾c nh− trªn h×nh 3.17.c. R1 th−êng lµ ®iÖn trë trong cña
m¹ch t¹i ®iÓm ®Êu m¹ch bï; R2 , C ®−îc x¸c ®Þnh phô thuéc vµo gi¸ trÞ f N vµ f P .
b) M¹ch bï cùc kh«ng hai kh©u:
Nguyªn t¾c c¬ b¶n lµ dïng hai kh©u bï cùc kh«ng (h×nh 3.18) cã cïng tÇn
sè ®iÓm cùc vµ tÇn sè ®iÓm kh«ng ®Ó thùc hiÖn bï.
Trªn ®å thÞ Bode, ®Æc tuyÕn tÇn sè cña m¹ch bï trong kho¶ng f N vµ f P cã
®é dèc - 40dB/D, Nhê vËy cã thÓ n©ng f P lªn ph¹m vi cao h¬n (h×nh 3.18b) víi
çch bï nµy B = f c′ ≤ f α 2 kh«ng lín h¬n ®é réng d¶i tÇn B cña m¹ch bï cùc
kh«ng mét kh©u, nh−ng f P t¨ng, do ®ã cã thÓ t¨ng ®−îc t¸c dông cña håi tiÕp
trong ph¹m vi tÇn sè réng h¬n.
95
H×nh 3.18. Bï tÇn sè víi m¹ch bï cùc-kh«ng hai kh©u
a) S¬ ®å vµ ®Æc tÝnh tÇn sè cña m¹ch bï; b) §Æc tÝnh biªn ®é - tÇn sè vµ ®Æc tÝnh
pha - tÇn sè cña bé khuÕch ®¹i cã bï vµ kh«ng bï; c) Çc çch m¾c m¹ch bï vµo
bé khuÕch ®¹i
§èi víi s¬ ®å nµy, ta còng cã thÓ dÔ dµng chøng minh ®−îc quan hÖ sau:
f c′ ⋅ f N
fP = (3.50)
Kv0
d) M¹ch bï víi mét ®iÓm kh«ng:
S¬ ®å m¹ch bï ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 3.19a. Hµm truyÒn ®¹t cña m¹ch cã
d¹ng:
R2 1 + PTN
H ( P) = ⋅ (3.51)
R1 + R2 1 + PTP
1 1
trong ®ã: TN = ; TP = 1 ; f N = 1 ; fP =
2πf N 2 πf P 2 πR1C RR
2πC 1 2
R1 + R2
M¹ch bï cã mét ®iÓm cùc f P vµ mét ®iÓm kh«ng f N víi f P > f N . Chän f P
vµ f N sao cho chØ cã ®iÓm kh«ng f N n»m trong d¶i tÇn c«ng t¸c vµ f P n»m
96
xa ra ngoµi d¶i tÇn. Nh− vËy chØ cã f N lµm thay ®æi ®Æc tÝnh tÇn sè cña bé
khuÕch ®¹i cã håi tiÕp.
C K v (dB )
− 20dB / D
Kv0
Kh«ng bï
− 20dB / D
R1 Cã bï
R2 K v′0
− 20dB / D
fc
a)
f α 1 fα 2 = f N fα 3 = f c′ log f
H (dB ) fP
fN
fN / fP log f
ϕH
90 0
0
ϕv log f
0
log f
− 900
Cã bï
ϕK
− 1800 Kh«ng bï
b)
H×nh 3.19. Bï tÇn sè víi ®iÓm mét kh«ng a) S¬ ®å m¹ch bï; b) §Æc tÝnh biªn ®é
- tÇn sè vµ ®Æc tÝnh pha - tÇn sè cña bé khuÕch ®¹i cã bï vµ kh«ng bï;
ChÝnh v× vËy m¹ch bï nµy ®−îc gäi lµ m¹ch bï cã mét ®iÓm kh«ng. TÝnh
hÖ sè truyÒn ®¹t vßng khi cã bï:
K v0 (1 + PTN ) R2
Kv = ⋅ ⋅ (3.52)
(1 + PTα1 ) ⋅ (1 + PTα 2 ) ⋅ (1 + PTα 3 ) (1 + PTP ) R1 + R2
Chän TN = Tα 2 nghÜa lµ f N = fα 2 do ®ã triÖt tiªu ®iÓm cùc f α 2 . T¹i f = 0
ta cã:
R2 f
H ( P) = = N
R1 + R2 fP
D¶i tÇn c«ng t¸c cña bé khuÕch ®¹i trong tr−êng hîp nµy lµ: B = f c′ ≤ f α 3
kh¸ réng, tuy nhiªn ë vïng tÇn sè thÊp hÖ sè khuÕch ®¹i K v 0 gi¶m mét l−îng
fN fP .
3.1.5. CÊu tróc bªn trong cña bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n.
CÊu tróc bªn trong cña çc bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n rÊt kh¸c nhau tuú vµo
môc ®Ých øng dông cña chóng, nh−ng chóng ®Òu cã çc yªu cÇu c¬ b¶n sau:
- HÖ sè khuÕch ®¹i ph¶i lín;
- §iÖn ¸p vµo vµ ®iÖn ¸p lÖch kh«ng nhá;
97
- Çc dßng tÜnh nhá;
- Trë kh¸ng vµo lín;
- Trë kh¸ng ra nhá;
- §Çu vµo ®èi xøng;
- §iÖn ¸p ra ë chÕ ®é tÜnh b»ng kh«ng.
S¬ ®å cÊu tróc tæng qu¸t cña bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n cã d¹ng nh− sau:
§Ó t¹o ra ®Çu vµo ®èi xøng, tÇng ®Çu lu«n lµ tÇng khuÕch ®¹i vi sai cã dßng
tÜnh nhá, trë kh¸ng vµo lín vµ cho phÐp m¾c thªm m¹ch bï tr«i ë ngoµi.
TÇng thø hai th−êng lµ tÇng khuÕch ®¹i vi sai chuyÓn tõ ®Çu vµo ®èi xøng
sang ®Çu ra kh«ng ®èi xøng.
Çc tÇng trung gian cã nhiÖm vô khuÕch ®¹i tÝn hiÖu ®ñ lín ®Ó kÝch thÝch cho
tÇng cuèi vµ lµm nhiÖm vô phèi hîp.
TÇng cuèi lµ tÇng khuÕch ®¹i ®Èy kÐo bï ®Ó ®¶m b¶o dßng ra lín, ®iÖn ¸p ra
lín vµ ®iÖn trë ra nhá. TÇng nµy th−êng cã thªm mét m¹ch h¹n dßng.
§Ó ®¶m b¶o yªu cÇu vÒ ®iÖn ¸p ra b»ng kh«ng ë chÕ ®é tÜnh ph¶i cã m¹ch
dÞch møc n»m trong mét phÇn m¹ch nµo ®ã cña bé K§TT. BiÕt r»ng, khi dïng çc
bé khuÕch ®¹i cã çc tranzistor npn th× ®iÖn thÕ tÜnh lÇn l−ît cña çc tÇng bÞ ®Èy
dÇn vÒ phÝa çc gi¸ trÞ d−¬ng. M¹ch dÞch møc cã nhiÖm vô ®Èy lïi ®iÓm tÜnh vÒ
phÝa ©m. Çc m¹ch ghÐp gi÷a çc tÇng lµm nhiÖm vô nµy. Sau ®©y ta ®i xÐt mét
vµi bé K§TT ®¬n gi¶n.
3.1.5.1. Çc s¬ ®å K§TT d¹ng ®¬n gi¶n:
XÐt s¬ ®å 3.21.a:
T1 vµ T2 lµ tÇng vµo khuÕch ®¹i vi sai nèi víi nguån dßng T3 . TÇng nµy lµm
viÖc víi dßng collector nhá ®Ó cã rd lín vµ dßng tÜnh nhá. Tuy vËy còng kh«ng
dïng dßng collector qu¸ nhá lµm cho hÖ sè khuÕch ®¹i dßng ®iÖn gi¶m vµ lµm t¨ng
t¹p ©m ®èi víi bé khuÕch ®¹i, th−êng chän Ic trong ph¹m vi 10 µ A ®Õn 1 mA . V×
98
chØ cÇn mét ®Çu ra, nªn ®iÖn trë Rc trªn collector cña T1 ®−îc bá bít ®i, v× dßng
collector hÇu nh− kh«ng phô thuéc vµo UCE .
H×nh 3.21. Çc s¬ ®å khuÕch ®¹i vi sai ®¬n gi¶n
Tuy nhiªn tæn hao trªn hai transistor sÏ kh¸c nhau lµm cho nhiÖt ®é cña
chóng kh¸c nhau g©y ra tr«i lín. T4 lµ m¹ch biÕn ®æi trë kh¸ng ®Ó cã trë kh¸ng ra
nhá. §Ó T2 kh«ng b·o hoµ, ph¶i chän ®iÖn thÕ colecto ®ñ lín ( 0, 5U cc ). Trong s¬
®å dïng ®i«t Zener ®Ó dÞch møc. §iÖn ¸p Zener cña ®i«t lµ ( 0, 5U cc − 0, 6V ). V×
®iÖn ¸p collector n»m trong ph¹m vi ( 0 ÷ U cc ) nªn ®iÖn ¸p ra n»m trong ph¹m vi
( −0, 5U cc ÷ +0, 5U cc ). Bé khuÕch ®¹i vi sai cã mét tÇng khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p nµy
th−êng ®−îc dïng theo kiÓu m¹ch lÆp ®iÖn ¸p (h×nh 3.10).
XÐt s¬ ®å h×nh 3.21.b:
Trong s¬ ®å nµy, cöa vµo ®¶o N ®−îc nèi víi ®Çu ra qua RK . Kh©u RK C K lµ
kh©u bï tÇn sè. ë ®©y dïng nguån dßng T5 vµ T6 thay cho ®iÖn trë Rc vµ R4 trong
s¬ ®å 3.21.a.
§iÖn thÕ emitter cña bé khuÕch ®¹i vi sai: U v − 0, 6V . Do m¹ch håi tiÕp qua RK ,
U r = U v ; chÝnh v× thÕ ®iÖn thÕ baz¬ cña T4 lµ U v + 0, 6V . Çc ®iÖn ¸p
99
U ce1 = 0, 6V vµ U ce 2 = 1, 2V kh«ng phô thuéc vµo ®iÖn ¸p vµo, do vËy kh«ng cÇn
m¹ch dÞch møc dïng ®i«t Zener.

3.1.5.2. Bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n cã hai tÇng khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p (h×nh
3.22)
§Æc ®iÓm cña s¬ ®å:
- TÇng khuÕch ®¹i vi sai ®Çu vµo T1 , T2 nèi víi nguån dßng T3 .
- TÇng hai lµ tÇng khuÕch ®¹i emitter chung T4 , chän ®iÖn thÕ tÜnh trªn
collecto cña T4 sao cho ®iÖn ¸p ra tÜnh b»ng 0.
- §iÖn trë RK vµ tô CK lµ kh©u bï tÇn sè.
- Dßng ®iÖn tÜnh Ic0 cña T4 x¸c ®Þnh bëi gi¸ trÞ R4 .
- §iÖn trë collecto Rc ®−îc chän sao cho U BE 4 = 0, 6V .
Nh−îc ®iÓm cña s¬ ®å nµy lµ h¹ ¸p trªn Rc qu¸ bÐ do ®ã hÖ sè khuÕch ®¹i
®iÖn ¸p trªn T2 bÐ (kho¶ng 5 lÇn), hiÖn t−îng tr«i cña toµn m¹ch sÏ do T4 g©y ra.
Do tÇng vµo cã hÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p nhá nªn tr«i do tÇng nµy sinh ra Ýt ¶nh
h−ëng ®Õn tr«i cña toµn m¹ch.
+ + +
Rc R5
+
T4
Ucc - 0.6V
CK
T1 T2
UP UN
RK Ur
T3 T5
R1 R2 R3 R4
- - - -
H×nh 3.22. Bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n cã hai tÇng khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p
3.1.5.3. Bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n dïng m¹ch ®iÖn cã dßng ®èi xøng:
100
M¹ch ®iÖn cã dßng ®èi xøng cßn ®−îc gäi lµ g−¬ng dßng ®iÖn. §Ó gi¶m tr«i
do T4 (xem h×nh 3.22) g©y ra, m¾c thªm ®i«t D (h×nh 3.23) ®Ó bï tr«i ®iÖn ¸p Baz¬
– Emitter cña T4 .
H×nh 3.23. Bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n dïng g−¬ng dßng ®iÖn
Nhê ®ã h¹ ¸p trªn hai ®iÖn trë Rc nh− nhau, do ®ã dßng ®iÖn collector cña T4
b»ng dßng collector cña T2 (g−¬ng dßng ®iÖn). M¹ch nµy còng cã t¸c dông dÞch
møc nh− s¬ ®å 3.22 nh−ng nhê cã bï tr«i nªn møc dÞch ®¹t ®−îc kh¸ chÝnh x¸c.
3.1.5.4. Bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n dïng khuÕch ®¹i vi sai bï:
§Æc ®iÓm cÊu tróc hoµn toµn gièng s¬ ®å h×nh 3.23, riªng T4 ®−îc thay b»ng
bé khuÕch ®¹i vi sai trªn T4 vµ T5 . Nhê vËy m¹ch cã thªm mét sè −u ®iÓm: lµ cã
thÓ t¨ng h¹ ¸p trªn Rc ®Ó cã hÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p cña tÇng vµo lín h¬n. Do cã
B B
nguån dßng T3 nªn ë ®Çu ra bé khuÕch ®¹i vµo kh«ng cã ®iÖn ¸p ®ång pha, v× vËy
kh«ng cÇn nguån dßng ë vÞ trÝ cña R4 . §iÖn thÕ emittor cña T4 , T5 cã gi¸ trÞ x¸c
B B
®Þnh; U E lín khi Rc nhá. Cho tr−íc U E ta sÏ tÝnh ®−îc:

U cc − U E U cc − 0, 6V
R4 = vµ R5 =
IE 0, 5 I E
®Ó sao cho ®iÖn ¸p ra tÜnh b»ng kh«ng.

ë tr¹ng th¸i c«ng t¸c b×nh th−êng, ®iÖn thÕ baz¬ vµ collector cña T1 ng−îc
pha. Khi ®iÖn ¸p vµo cöa N lín h¬n ®iÖn thÕ collector T1 th× ®i«t collector – baz¬
dÉn, do ®ã ®iÖn thÕ collector vµ baz¬ ®ång pha, cöa ®¶o biÕn thµnh cöa thuËn, håi
101
tiÕp ©m biÕn thµnh håi tiÕp d−¬ng, ®iÖn ¸p ra cã gi¸ trÞ øng víi møc b·o hoµ vµ bÞ
kÑt t¹i ®ã.
H×nh 3.24. Bé K§TT dïng m¹ch khuÕch ®¹i vi sai bï.

HiÖu øng nµy gäi lµ hiÖu øng “Latch up”, nã lµm cho hiÖu ®iÖn ¸p vµo v−ît
qu¸ trÞ sè cho phÐp vµ ph¸ huû çc tranzistor tÇng vµo. Trong nhiÒu tr−êng hîp
ng−êi ta m¾c mét ®i«t Zener vµo cöa ®¶o cña bé K§TT ®Ó lo¹i trõ hiÖn t−îng nµy.
3.1.5.5. Bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n th«ng dông µA709 (h×nh 3.2)
§Æc ®iÓm cÊu tróc:

- TÇng vµo lµ khuÕch ®¹i vi sai gåm T1 , T2 , R1 , R2 cã emitter nèi víi nguån
dßng T10 , T11 , R11 .
- Dßng ®iÖn collector cña T1 , I cT 1 ≈ 40 µA kh¸ nhá nh»m t¨ng trë kh¸ng vµo
vµ gi¶m dßng tÜnh ®Çu vµo.
- Bé khuÕch ®¹i vi sai thø hai m¾c theo kiÓu Darlington gåm T3 , T4 , T5 , T6 .
T9 , R7 t¹o thµnh mét m¹ch ®Þnh møc m¾c theo kiÓu baz¬ chung.
- M¹ch lÆp emit¬ T8 ®Ó phèi hîp trë kh¸ng.
- T9 vµ T12 m¾c theo kiÓu emit¬ chung cho hÖ sè khuÕch ®¹i lín kho¶ng 400
lÇn.
- TÇng ra gåm T13 vµ T14 m¾c theo kiÓu bï lµm viÖc ë chÕ ®é B. §Ó gi¶m
mÐo dïng håi tiÕp ©m qua ®iÖn trë R15 m¾c gi÷a ®Çu ra bé khuÕch ®¹i vµ emito
cña T9 .
102
H×nh 3.25. S¬ ®å cÊu tróc bé K§TT µA709
- Hµm truyÒn ®¹t cña µA709 cã ba ®iÓm cùc øng víi çc tÇn sè
f α1 ≈ 0, 2 MHz ; f α 2 ≈ 1 MHz vµ f α 3 ≈ 8 MHz . §Ó ®¶m b¶o æn ®Þnh, ta m¾c m¹ch bï
tÇn sè sao cho çc ®iÓm cùc cña hµm truyÒn ®¹t khi cã bï lµ: f α1 ≈ 10 kHz ;
f α 2 ≈ 1 MHz vµ f α 3 ≈ 1.5 MHz .
3.2 Çc m¹ch tÝnh to¸n vµ ®iÒu khiÓn tuyÕn tÝnh dïng
khuÕch ®¹i thuËt to¸n
3.2.1 Kh¸i niÖm
Trong çc m¹ch ®iÖn tö t−¬ng tù, çc m¹ch tÝnh to¸n vµ ®iÒu khiÓn ®−îc x©y
dùng chñ yÕu trªn bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n.
103
ViÖc t¹o ra çc m¹ch tÝnh to¸n vµ ®iÒu khiÓn kh¸c nhau ®−îc thùc hiÖn b»ng
çch thay ®æi çc linh kiÖn trong m¹ch håi tiÕp hoÆc m¹ch ngoµi.
Çc m¹ch tÝnh to¸n vµ ®iÒu khiÓn tuyÕn tÝnh chøa trong m¹ch håi tiÕp çc
linh kiÖn thô ®éng kh«ng phô thuéc tÇn sè (R) hoÆc phô thuéc tÇn sè (L, C)
(kh«ng qu¸n tÝnh hoÆc qu¸n tÝnh).
3.2.2 M¹ch céng vµ m¹ch trõ

3.2.2.1 M¹ch céng ®¶o.
S¬ ®å m¹ch céng ®¶o ®−îc cho trªn h×nh 3.26. T¹i nót N ta cã ph−¬ng tr×nh
dßng ®iÖn nót nh− sau:
U v1 U v 2 U U
+ + ..... + vn + r = 0
R1 R2 Rn RN
Tõ ®©y, ta cã thÓ rót ra quan hÖ gi÷a ®iÖn ¸p ra vµ çc ®iÖn ¸p vµo :
⎛R R R ⎞
U r = − ⎜ N U v1 + N U v 2 + .... + N U vn ⎟ (3.53)
⎝ R1 R2 Rn ⎠
R1 RN
Uv1
R2 Ur
Uv 2
Rn
Uvn
H×nh 3.26 M¹ch céng ®¶o
3.2.2.2 M¹ch khuÕch ®¹i ®¶o víi trë kh¸ng vµo lín (h×nh 3.27)
T¹i nót N ta cã ph−¬ng tr×nh dßng ®iÖn nót sau :
U v1 U 3
+ =0 (3.54.a)
R1 R N
R3
trong ®ã U 3 = U r víi ®iÒu kiÖn RN >> R3 .
R2 + R3
Thay vµo (3.54.a) vµ biÕn ®æi, ta cã:
RN ⎛ R2 ⎞
−U r = ⎜1 + ⎟U v
R1 ⎝ R3 ⎠
VËy m¹ch cã hÖ sè khuÕch ®¹i:
R ⎛ R ⎞
K = N ⎜1 + 2 ⎟ (3.54.b)
R1 ⎝ R3 ⎠
104
Nh− vËy ta thÊy, trong tr−êng hîp yªu cÇu hÖ sè khuÕch ®¹i lín th× ph¶i chän
R1 nhá, lóc ®ã trë kh¸ng vµo cña m¹ch Zv = R1 nhá. Cã thÓ kh¾c phôc nh−îc ®iÓm
B B B B B B
®ã b»ng çch chän R1 ®ñ lín. Lóc nµy hÖ sè khuÕch ®¹i chØ cßn phô thuéc vµo tû
B B
sè R2/R3 lµ tû sè mµ ta cã thÓ t¨ng tïy ý mµ kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn trë kh¸ng vµo
B B B B
cña m¹ch. Víi çch cÊu t¹o nh− vËy cã thÓ t¨ng thªm sè ®Çu vµo ®Ó thùc hiÖn çc
m¹ch céng hoÆc trõ cã trë kh¸ng vµo lín.
3.2.2.3 M¹ch trõ (h×nh 3.28.a)
Theo s¬ ®å ta cã ®iÖn ¸p vµo cöa thuËn:
RP
U P = U v2
RP + RP / α
vµ ®iÖn ¸p vµo cöa ®¶o:

RN
UN = (U v1 − U r ) + U r
RN + RN / α
V× Ud = 0 nªn UP = UN, do vËy

B B B B B B
U r = α (U v 2 − U v1 ) (3.55)
Tr−êng hîp hiÖu Uv2 – Uv1 nhá vµ hÖ sè nÐn tÝn hiÖu ®ång pha lµ h÷u h¹n th×
B B B B
kÕt qu¶ theo (3.55) cã sai sè ®¸ng kÓ. Chó ý r»ng chØ khi mét trong hai ®Çu vµo
®−îc nèi ®Êt th× ®iÖn ¸p ë ®Çu vµo t−¬ng øng míi b»ng kh«ng.
NÕu tû sè çc ®iÖn trë trªn cöa P vµ cöa N kh¸c nhau ( α P ≠ α N ) th× :
1+ αN
Ur = α PU v 2 − α N U v1 (3.56)
1+ αP
105
RN R
trong ®ã, α N = vµ α P = P
R1 R2
Víi m¹ch ®iÖn ®ang xÐt, ®iÖn ¸p vµo ®ång pha

U cm = U v1 = U v 2
HÖ sè khuÕch ®¹i tÝn hiÖu ®ång pha Kcm cã thÓ suy ra tõ (3.56) khi cho
B B
Uv1 = Uv2
B B B B
1+ αN
K cm = αP − αN (3.57)
1+ αP
§Æt α N = α ; α P = α + ∆α , ta cã thÓ viÕt l¹i c«ng thøc trªn d−íi d¹ng

1+ α ∆α
K cm = (α + ∆α ) − α ≈
1 + α + ∆α 1+ α
Nh− vËy hÖ sè nÐn tÝn hiÖu ®ång pha:
K' α
G= = (1 + α ) (3.58)
K cm ∆α
Tõ ®©y ta thÊy, G tû lÖ nghÞch víi ∆α lµ hiÖu sè çc tû sè ®iÖn trë cöa P vµ

cöa N. NÕu α P = α N ( ∆α = 0 ) th× G = ∞ . VËy ®Ó cã ®−îc hÖ sè nÐn tÝn hiÖu ®ång
pha lín th× cÇn chän kÕt cÊu m¹ch sao cho α P ≈ α N
3.2.2.4 M¹ch trõ nhiÒu thµnh phÇn (h×nh 3.28.b)

¸p dông qui t¾c dßng ®iÖn nót cho çc nót N vµ P ta cã :
T¹i nót N:
m
U vi − U N U r − U N
∑ + =0
i =1 RN α i RN
m
∑ αi (U vi − U N ) + U r − U N = 0
i =1
m ⎡m ⎤
∑ αiU vi − U N ⎢ ∑ αi + 1⎥ + U r =0
i =1 ⎣i =1 ⎦
T−¬ng tù nh− vËy, trªn cöa P ta cã:
106
n ⎡n ⎤
∑ i vi P ⎢ ∑ α′i + 1⎥ = 0
α ′U ′ − U
i =1 ⎣i =1 ⎦
RN / α1
U v1
RN RN / α 2 RN
R1 = RN
U v1
α U v2
N RN / α m
U vn −
− Ur
+ U v′1 +
Ur R p / α 1′
P U v′2
Uv2 R p / α 2′ RP
RP RP ′
Uvn
R2 =
α R p / α n′
H×nh 3.28 a) M¹ch trõ; b) M¹ch trõ nhiÒu thµnh phÇn
Cho UN = UP ta cã:
B B B B
n ⎡m ⎤
∑ α′iU vi′ ⎢ ∑ αi + 1⎥ m
U r = i =1 ⎣i =1 ⎦−
n ∑ αiU vi (3.59.a)
i =1
∑ α′i + 1
i =1
m n
NÕu gi¶ thiÕt ∑ αi = ∑ α′i (3.59.b)
i =1 i =1
n m
ta cã: Ur = ∑ α′iU vi′ − ∑ α iU vi (3.59.c)
i =1 i =1
Nh− vËy, nÕu ®iÒu kiÖn (3.59.b) tháa m·n, m¹ch sÏ cho phÐp céng hoÆc trõ
nhiÒu ®iÖn ¸p. §iÒu kiÖn (3.59.b) cßn gióp gi¶m ®iÖn ¸p vµo ®ång pha. Trong
tr−êng hîp m¹ch cô thÓ kh«ng ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn (3.59.b) ta cã thÓ m¾c thªm
mét sè nh¸nh vµo nh¸nh phô cã ®iÖn ¸p vµo b»ng kh«ng.
3.2.2.5 M¹ch trõ víi trë kh¸ng cöa vµo lín (h×nh 3.29)
M¹ch ®iÖn trªn h×nh 3.29.a lµ m¹ch trõ víi trë kh¸ng vµo cöa P lín. ViÕt
ph−¬ng tr×nh dßng ®iÖn cho nót N vµ cho UN = U2 ta cã : B B B B
U r = U 2 (1 + k + kn ) − kU1 (3.60)
107
Do hÖ sè cña U2 lu«n lín h¬n hÖ sè cña U1 nªn m¹ch kh«ng t¹o ®−îc ®iÖn
B B B B
¸p ra cã d¹ng k (U 2 − U1 ) . M¹ch trõ trªn h×nh 3.29.b cã trë kh¸ng vµo cña c¶ hai
cöa ®Òu lín. Trªn çc nót N1 vµ N2 ta cã: B B B B
U 3 − U1 U 2 − U1 U1
+ − =0
R3 R1 R2
U 3 − U 2 U r − U 2 U1 − U 2
+ + =0
R3 R2 R1
⎛ R1 + 2 R3 ⎞
Suy ra U r = ⎜ 1 + R2 ⎟ (U 2 − U1 ) (3.61.a)
⎝ R1R3 ⎠
+
U1 −
R3
U1
U2 R2 R1
+ R3
Ur
−
kR
U1 R2
R − Ur
n +
a) U2 b)
H×nh 3.29. M¹ch trõ cã trë kh¸ng vµo lín

Ta cã thÓ thay ®æi hÖ sè khuÕch ®¹i b»ng çch thay ®æi R1. HÖ sè khuÕch ®¹i B B
lµ nhá nhÊt khi R1 = ∞. Khi ®ã:

B B
⎛ R ⎞
U r = ⎜ 1 + 2 ⎟ (U 2 − U1 ) (3.61.b)
⎝ R3 ⎠
V× R2 ≠ 0 vµ R3 ≠ ∞ , nªn gi¸ trÞ nhá nhÊt cña hÖ sè khuÕch ®¹i lu«n lu«n lín
h¬n 1.
3.2.2.6 M¹ch t¹o ®iÖn ¸p ra cã cùc tÝnh thay ®æi (h×nh 3.30)
R1 R1
U1
R2 + Ur
qR2
H×nh 3.30 M¹ch t¹o ®iÖn ¸p ra cã cùc

tÝnh thay ®æi (0 q 1)
108
Ta cã ®iÖn ¸p trªn çc nót N vµ P lÇn l−ît lµ:
U r − U1
UN =
2
U P = qU1
Suy ra: U r = (2q − 1)U1 (3.62)
Nh− vËy, khi thay ®æi tiÕp ®iÓm trªn chiÕt ¸p R2, ta cã hÖ sè cña Ur lóc d−¬ng
B B B B
lóc ©m. Khi q = 1/2 th× Ur = 0. B B
3.2.3 M¹ch biÕn ®æi trë kh¸ng

3.2.3.1 M¹ch biÕn ®æi trë kh¸ng ©m (NIC)
M¹ch biÕn ®æi trë kh¸ng ©m cã t¸c dông biÕn ®æi mét ®iÖn trë thµnh mét ®iÖn
trë tr¸i dÊu víi nã. M¹ch nµy ®−îc dïng trong çc m¹ch cÇn sö dông trë kh¸ng ©m
hoÆc nguån ¸p cã néi trë ©m. VÒ b¶n chÊt, m¹ch biÕn ®æi trë kh¸ng ©m lµ m¹ch cã
quan hÖ gi÷a dßng ®iÖn vµ ®iÖn ¸p gièng nh− ®o¹n ®iÖn trë ©m trong ®Æc tÝnh V«n-
Ampe cña ®ièt Tunel. S¬ ®å cña m¹ch biÕn ®æi trë kh¸ng ©m ®−îc cho trªn h×nh
3.31.
T¹i çc nót N vµ P ta cã:

Ua −U N
−I N + =0
RN
Ua −U P
IP + =0
RP
v× UN = UP nªn
B B B B
R R
I N = − P I P hay I P = − N I N
RN RP
NÕu ta m¾c mét ®iÖn trë t¶i RT vµo nót N nh− h×nh vÏ th× lóc nµy trë kh¸ng
B B
gi÷a nót P vµ ®Êt sÏ lµ
109
UP U R R
Z in = = − N P = − P RT = −α RT (3.63)
IP I N RN RN
Nh− vËy râ rµng lµ ®iÖn trë t¶i RT ®· ®−îc biÕn ®æi thµnh mét ®iÖn trë ©m.
B B
Do trong m¹ch cã c¶ håi tiÕp d−¬ng vµ håi tiÕp ©m, ta cÇn xÐt tÝnh æn ®Þnh cña
nã. Gi¶ thiÕt R1 lµ ®iÖn trë trong cña nguån UP vµ R2 lµ ®iÖn trë trong cña nguån
B B B B B B
UN (h×nh 3.31.b) ta cã
B B
R1
U ht ( + ) = U a
R1 + RP
R2
U ht ( − ) = U a
R2 + R N
§Ó m¹ch lµm viÖc æn ®Þnh, cÇn ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn: U ht ( + ) < U ht ( −) , hay
R1 R2
Ua < Ua
R1 + RP R2 + R N
Suy ra
R1 RP
< =α (3.64)
R2 RN
M¹ch biÕn ®æi trë kh¸ng ©m cã thÓ ®−îc dïng ®Ó t¹o ®iÖn trë ©m trong s¬ ®å
nguån ¸p cã néi trë ©m (h×nh 3.32). §èi víi mét nguån ®iÖn ¸p th«ng th−êng víi
®iÖn ¸p kh«ng t¶i U0 vµ néi trë ri th× ®iÖn ¸p ra khi cã t¶i lµ:
B B B B
U = U 0 − Iri
Víi nguån th«ng th−êng do ri > 0 nªn U < U0. Víi nguån ¸p cã ri < 0 th×
B B B B B B
U > U0. B B
αR + _ R
R1
Ip IN
Up UN
U0
H×nh 3.32 m¹ch ®iÖn nguån ¸p néi trë ©m

Ta xÐt s¬ ®å 3.32.
110
U N = U P = U 0 − I P R1 (3.65.a)
MÆt kh¸c I N = −α I P , suy ra
R
U N = U0 + I N 1 (3.65.b)
α
Tõ ®©y ta cã néi trë
dU N R
ri = − =− 1 (3.66)
dI N α
R1
M¹ch æn ®Þnh khi R2 = = ri
α
3.2.3.2 Rotato
M¹ch rotato lµ m¹ch thùc hiÖn quay mét ®−êng ®Æc tÝnh hay mét hä ®−êng
®Æc tÝnh quanh hÖ trôc täa ®é. Ta qui −íc r»ng gãc quay θ > 0 khi chiÒu quay
cïng víi chiÒu kim ®ång hå. Trªn h×nh 3.33 ®−êng cong (1) ®−îc quay ®i mét
gãc θ vµ trë thµnh ®−êng cong (2). θ phô thuéc vµo hÖ sè tû lÖ trªn hai trôc. VÝ dô
cm cm
x = aU, y = bI. a vµ b cã thø nguyªn lÇn l−ît lµ vµ . Tû sè b/a cã thø
V A
nguyªn cña mét ®iÖn trë, v× vËy nã ®−îc gäi lµ RM. Tõ h×nh vÏ ta thÊy, khi quay
B B
®−êng cong (1) th× mét ®iÓm bÊt kú P1(x1, y1) trªn nã sÏ biÕn thµnh ®iÓm P2(x2,
B B B B B B B B B B
y2). Quan hÖ gi÷a çc täa ®é cò vµ míi ®−îc x¸c ®Þnh bëi hÖ ph−¬ng tr×nh
B B
⎧ x2 = R cos(ϕ − θ) = R (cos ϕ cos θ + sin ϕ sin θ) = x1 cos θ + y1 sin θ

⎨ (3.67.a)
⎩ y2 = R sin(ϕ − θ) = R (sin ϕ cos θ − cos ϕ sin θ) = y1 cos θ − x1 sin θ
Thay hÖ sè tû lÖ cña çc trôc vµo, ta cã:
111
⎧ aU 2 = aU1 cos θ + bI1 sin θ
⎨ (3.67.b)
⎩bI 2 = − aU1 sin θ + bI1 cos θ
Chia hai ph−¬ng tr×nh cña hÖ trªn lÇn l−ît cho a vµ b, ta cã:
⎧U 2 = U1 cos θ + I1RM sin θ
⎪
⎨ U1 (3.67.c)
⎪ I 2 = − sin θ + I1 cos θ
⎩ RM
§©y chÝnh lµ quan hÖ gi÷a ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn trªn ®Çu ra víi ®iÖn ¸p vµ
dßng ®iÖn trªn ®Çu vµo cña m¹ch rotato. S¬ ®å cña mét m¹ch nh− vËy cã d¹ng
nh− h×nh 3.34.
I2 R 3 R3
I1
U2 U1
R4
H×nh 3.34. S¬ ®å nguyªn lý cña rotato

¸p dông nguyªn lý xÕp chång, ta cã thÓ viÕt:
U 2 = AU1 + BI1
I 2 = CU1 + DI1
Khi I1 = 0
B B
R4 R
U1 = U2 ⇒ A = 1+ 3
R3 + R4 R4
U 1
I2 = 1 ⇒ C=
R4 R4
Khi U1 = 0 B B
( R3 // R4 )U 2 R2
I1 = ⇒ B = 3 + 2 R3
[ R3 + ( R3 // R4 )] R3 R4
R R
I 2 = I1 + I1 3 ⇒ D = 1+ 3
R4 R4
VËy ta cã thÓ viÕt l¹i hÖ ph−¬ng tr×nh truyÒn ®¹t nh− sau:
112
⎛ R3 ⎞ ⎛ R2 ⎞
U 2 = ⎜1 + 3 + 2R ⎟ I
⎟ U1 + ⎜⎜ 3⎟ 1 (3.68.a)
⎝ R4 ⎠ ⎝ R4 ⎠
1 ⎛ R3 ⎞
I2 = U1 + ⎜ 1 + ⎟ I1 (3.68.b)
R4 ⎝ R4 ⎠
So s¸nh hÖ sè cña çc ph−¬ng tr×nh cña (3.67.c) vµ (3.68.a), (3.68.b) ta cã:
R
cos θ = 1 + 3 (3.69.a)
R4
sin θ 1
− = (3.69.b)
RM R4
R2
RM sin θ = 3 + 2 R3 (3.69.c)
R4
Tõ (3.69.a) vµ (3.69.b) ta x¸c ®Þnh ®−îc

R
R4 = − M (3.70)
sin θ
1 − cos θ θ
R3 = RM = RM tg (3.71)
sin θ 2
Thay vµo (3.69.c) ta thÊy kÕt qu¶ trªn lµ phï hîp.
Nh− vËy cho tr−íc RM vµ θ, ta cã thÓ x©y dùng ®−îc m¹ch ®iÖn h×nh 3.34.
B B
RM lu«n lu«n d−¬ng. Ta thÊy r»ng khi 0 < θ < 1800 th× R4 ©m , cßn nÕu θ > 1800
B B P P B B P P
th× c¶ R3 còng ©m. §Ó t¹o ®iÖn trë ©m ng−êi ta dïng NIC. §Æc biÖt thay R4 b»ng
B B B B
NIC rÊt tiÖn lîi v× R4 cã mét ®Çu nèi ®Êt.

B B
I2 R3 R3 I1
U2 R U1
R4
H×nh 3.35. M¹ch rotato víi gãc quay 0 < θ < 1800 P P
113
H×nh 3.35 lµ m¹ch rotato víi gãc quay 0 < θ < 180 0 . Do tÝnh ®èi xøng cña
m¹ch ®iÖn nªn cã thÓ ®æi chç ®Çu ra víi ®Çu vµo mµ kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh
chÊt cña m¹ch. Chó ý r»ng R4 trong s¬ ®å 3.35 lµ mét ®iÖn trë th«ng th−êng, kh¸c
B B
víi R4 trong s¬ ®å 3.34 lµ ®iÖn trë cña c¶ nh¸nh.

B B
3.2.3.3 Gyrato
Gyrato lµ m¹ch biÕn ®æi trë kh¸ng tõ Z thµnh R2/Z , ph−¬ng tr×nh truyÒn ®¹t P P
cña gyrato cã d¹ng:

U2
I1 = (3.72.a)
RM
U1
I2 = (3.72.b)
RM
trong ®ã RM lµ hÖ sè biÕn ®æi.
B B
I2 I1
I2 RM I1
U1 U2
U1 I2 I1
U1
U2 U1 RM RM
H×nh. 3.36. Sơ đồ quy ước H×nh 3.37. Sơ đồ tương

của gyrato đương của gyrato
S¬ ®å qui −íc cña gyrato ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 3.36 vµ s¬ ®å t−¬ng
®−¬ng trªn h×nh 3.37. Ta thÊy r»ng dßng ®iÖn trªn ®Çu nµy tû lÖ víi ®iÖn ¸p trªn
®Çu kia cña gyrato, vËy m¹ch ®iÖn cña gyrato gåm hai nguån dßng ®iÒu khiÓn
b»ng ®iÖn ¸p. Mét trong nh−ng çch ®Ó thùc hiÖn m¹ch ®iÖn gyrato lµ dïng hai
NIC nh− h×nh 3.38. ViÕt ph−¬ng tr×nh dßng ®iÖn nót cho çc nót P vµ N, ta cã:
U3 − U 2 U 2
P1 : B B
− + I2 = 0
RM RM
U 3 − U 2 U1 − U 2
N1 :B B
− =0
RM RM
U 4 − U1 U 2 − U 1
P2 : B B
+ − I1 = 0
RM RM
114
U 4 − U1 U 1
N2 :
B B
− =0
RM RM
U3 U4
R4
RM RM
RM RM
− RM −
+
P1 N2
RM N1 P2 RM
I2 I1
U2 U1
H×nh 3.38. M¹ch gyrato gåm hai bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n (2 NIC)
RM U 5 RM I1
U1
RM N 2
RM N1 +
+
U4
− U3 −
kR
RM RM P
P1 2
U2 I2 RM
H×nh 3.39 Mét ph−¬ng ¸n thùc hiÖn m¹ch gyrato
Lo¹i U3 vµ U4 ra khái çc ph−¬ng tr×nh trªn, ta cã:

B B B B
U 2 = I1RM
U1
I2 =
RM
hay chÝnh lµ çc quan hÖ (3.72.a) vµ (3.72.b)

M¹ch gyrato còng cã thÓ m¾c nh− trªn h×nh 3.39. Ph−¬ng tr×nh dßng ®iÖn
nót trªn çc nót cña çc bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n cã d¹ng:
U4 −U2
P1:
B B
+ I2 = 0
RM
115
U 4 − U 2 U5 − U 2
N1: B B
+ =0
RM RM
U3 −U5 U5
P2:
B B
− =0
RM RM
U 2 − U5 U3 − U5
N2: B B
+ − I1 = 0
RM RM
Lo¹i U3, U4, U5 ta sÏ l¹i rót ra quan hÖ (3.72.a) vµ (3.72.b)
B B B B B B
B©y giê, gi¶ sö cã mét ®iÖn trë t¶i Rt m¾c vµo ®Çu U1, v× I1 vµ U1 cïng chiÒu
B B B B B B B B
nªn theo ®Þnh luËt ¤m ta cã:

U
I1 = 1
Rt
Thay vµo (3.72.a) vµ (3.72.b) ta cã:
R
U 2 = M U1
Rt
U1
I2 =
RM
2
U 2 RM
⇒ R2 = = (3.73)
I2 Rt
Nh− vËy nÕu m¾c mét ®iÖn trë thuÇn ë ®Çu bªn ph¶i th× nh×n tõ ®Çu bªn tr¸i
2
vµo ta còng cã mét ®iÖn trë víi gi¸ trÞ lµ RM Rt . B©y giê nÕu m¾c mét ®iÖn trë
thuÇn ë ®Çu bªn tr¸i th×
−U 2
I2 =
Rt
Lóc nµy biÓu thøc hµm truyÒn ®¹t cã d¹ng
U2
I1 =
RM
R U
U1 = I 2 RM = − M 2
Rt
Nh− vËy, trë kh¸ng cña m¹ch nh×n tõ bªn ph¶i sÏ lµ
U R2
R1 = − 1 = M
I1 Rt
T−¬ng tù nh− (3.73). §èi víi trë kh¸ng phøc ta còng cã kÕt qu¶ t−¬ng tù.
R2
Z2 = M (3.74)
Zt
Tõ kÕt qu¶ trªn, ta thÊy nÕu m¾c mét tô ®iÖn vµo mét ®Çu cña gyrator th×
trªn ®Çu kia ta sÏ nhËn ®−îc mét trë kh¸ng phøc cã gi¸ trÞ
2
Z 2 = jωCRM (3.75)
116
®©y lµ trë kh¸ng phøc cña mét ®iÖn c¶m L cã trÞ sè
2
L = RM C (3.76)
I2 I2
RM
U2 L = RM2 C U2 C
H×nh 3.40. S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng m¹ch t¹o ®iÖn c¶m kh«ng tæn hao
Nãi çch kh¸c, mét trong nh÷ng øng dông cña gyrato lµ ®Ó t¹o ra nh÷ng
®iÖn c¶m trÞ sè lín mµ kh«ng cã tæn hao. M¹ch t−¬ng ®−¬ng trong tr−êng hîp
nµy ®−îc thÓ hiÖn trªn h×nh 3.40. NÕu m¾c song song víi m¹ch nµy mét ®iÖn
dung, ta sÏ cã mét khung céng h−ëng kh«ng tæn hao. B»ng çch nµy cã thÓ t¹o ra
çc bé läc LC cã phÈm chÊt cao. PhÈm chÊt lóc ®ã phô thuéc vµo sai sè çc cÆp
®iÖn trë cña gyrato. Muèn thay ®æi trÞ sè ®iÖn c¶m gyrato th× ®èi víi s¬ ®å h×nh
3.38 ph¶i thay ®æi gi¸ trÞ cña tÊt c¶ çc ®iÖn trë RM . §iÒu nµy kh¸ phøc t¹p.
B B
Trong s¬ ®å trªn h×nh 3.39 viÖc thay ®æi L ®−îc thùc hiÖn b»ng çch thay ®æi mét
®iÖn trë duy nhÊt ®Æt t¹i cöa P1. Gi¶ thiÕt ®iÖn trë ®ã cã trÞ sè lµ αRM, viÕt l¹i çc
B B B B
ph−¬ng tr×nh dßng ®iÖn nót vµ biÕn ®æi ta cã çc ph−¬ng tr×nh truyÒn ®¹t nh− sau:
U 2 = I1RM
U1
I2 =
α RM
§iÖn trë biÕn ®æi sÏ lµ:
2
αRM
Z2 =
Zt
§iÖn c¶m gyrato:
2
L = αRM C
117
I1 RM 1 Za Zb RM 2 I2
U1
Zc U2
a)
I1 Z3 I2
U1 Z 1
Z2 U2
b)
H×nh 3.41. BiÕn ®æi nhÞ ph©n m¹ng bèn cùc

S¬ ®å 3.41.a m¾c hai gyrato vµo mét m¹ng bèn cùc h×nh T cã thÓ chuyÓn
thµnh s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng h×nh π trªn h×nh 3.41.b, gäi lµ biÕn ®æi nhÞ ph©n m¹ng
bèn cùc. HÖ ph−¬ng tr×nh truyÒn ®¹t tÝnh ®−îc b»ng çch nh©n ma trËn cña hai
gyrato víi ma trËn cña m¹ng bèn cùc h×nh T ®Ó cã ma trËn míi:
[ A] = [ Ag1 ][ AT ][ Ag 2 ]
trong ®ã,
Ag1, Ag2 – lÇn l−ît lµ ma trËn cña gyrato thø nhÊt vµ thø hai
B B B B
AT – ma trËn cña m¹ng bèn cùc T.

B B
Çc ma trËn Ag ®−îc rót ra tõ hÖ ph−¬ng tr×nh truyÒn ®¹t cña gyrato nh− sau:
B B
⎡U1 ⎤ ⎡ 0 RM ⎤ ⎡U 2 ⎤
⎢ I ⎥ = ⎢1/ R 0 ⎥⎦ ⎢⎣ I 2 ⎥⎦
⎣ 1⎦ ⎣ M
⎡ 0 RM ⎤
⎡ Ag ⎤ = ⎢
⎣ ⎦ 1/ R
⎣ M 0 ⎥⎦
R R
Z1 = M 1 M 2 (3.77.a)
Za
R R
Z2 = M 1 M 2 (3.77.b)
Zb
R R
Z3 = M 1 M 2 (3.77.c)
Zc
Cã thÓ ¸p dông çc quan hÖ nµy ®Ó x©y dùng mét m¹ch ®iÖn cã ba ®iÖn c¶m
b»ng m¹ch ®iÖn gåm gyrato ®Êu víi ba ®iÖn dung (h×nh 3.42)
118
I1 RM 1 Ca Cb RM 2 I2
U1 Cc U2
a)
I1 L3 I2
U1 L1 L2 U2
b)
H×nh 3.42. BiÕn ®æi nhÞ ph©n ®iÖn c¶m

M¾c thªm vµo m¹ch ngoµi çc ®iÖn dung song song víi L1 vµ L2 sÏ nhËn B B B B
®−îc m¹ch läc d¶i, ghÐp ®iÖn c¶m.

¸p dông çc ph−¬ng tr×nh (3.77) ta cã: L1 = RM 1RM 2Ca
L2 = RM 1RM 2Cb L3 = RM 1RM 2Cc
3.2.3.4 Xiecculato
Xiecculato lµ mét m¹ch ®iÖn cã Ýt nhÊt lµ ba cöa. S¬ ®å qui −íc cña
xiecculato ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 3.43.
RM
I1 I3
I2
U1 U2 U3
H×nh 3.43. S¬ ®å qui −íc cña xiecculato

§Æc ®iÓm c¬ b¶n cña xiecculato lµ:
- TÝn hiÖu ®Æt trªn mét cöa nµo ®ã ®−îc chuyÓn tiÕp theo chiÒu mòi tªn
- TÝn hiÖu kh«ng thay ®æi khi truyÒn qua cöa hë m¹ch
- TÝn hiÖu bÞ ®æi dÊu khi truyÒn qua cöa ng¾n m¹ch
- NÕu ®Êu mét ®iÓn trë R = RM gi÷a mét cöa nµo ®ã víi ®Êt th× cã ®iÖn ¸p tÝn
B B
hiÖu h¹ trªn ®iÖn trë ®ã vµ tÝn hiÖu kh«ng ®−îc truyÒn sang cöa tiÕp theo.
119
§èi víi kh©u nµy, ta cã ba tr−êng hîp nh− sau:
- Hë m¹ch ®Çu 1 th× I1 = 0 , do ®ã U P = U v = U N , kh«ng cã dßng qua nh¸nh
håi tiÕp nªn U r = U v .
- Ng¾n m¹ch ®iÓm 1, U1 = 0 , m¹ch trë thµnh m¹ch khuÕch ®¹i ®¶o víi hÖ sè
khuÕch ®¹i K’ = 1, tøc U r = −U v .
- M¾c vµo ®iÓm 1 mét ®iÖn trë RM th× m¹ch ®iÖn lµ mét m¹ch trõ víi ®iÖn
B B
¸p vµo b»ng nhau vµ b»ng Uv nªn U r = 0 .

B B
- Cho U v = 0 vµ ®Æt vµo ®iÓm 1 mét ®iÖn ¸p U1 th× m¹ch ®iÖn lµ mét m¹ch
B B
khuÕch ®¹i thuËn víi hÖ sè khuÕch ®¹i K’ = 2, do ®ã U r = 2U1

Tõ nh−ng tÝnh chÊt trªn ®©y, ta sÏ ph©n tÝch nguyªn lý ho¹t ®éng cña m¹ch
xiecculato trªn h×nh 3.44. Gi¶ thiÕt cã mét ®iÖn ¸p U1 ®Æt vµo ®Çu 1, ®Çu 2 cã ®Êu
B B
mét ®iÖn trë RM víi ®Êt vµ hë m¹ch ®Çu 3. Qua nh−ng tÝnh chÊt cña mét kh©u
B B
120
m¹ch ta thÊy: U5 = 0, bé khuÕch ®¹i thø 3 cã hÖ sè khuÕch ®¹i K3′ = 1 nªn ®iÖn ¸p
B B
trªn ®Çu ra cña nã U6 = 0. M¹ch khuÕch ®¹i ®Çu vµo cã hÖ sè khuÕch ®¹i K1′ = 2
B B
nªn ®iÖn ¸p trªn ®Çu ra cña nã U4 = 2U1. ë ®iÓm 2 (®iÓm ®Êu RM) cã h¹ ¸p
B B B B B B
U4
U2 = = U1 . Çc tr−êng hîp ®Æc biÖt kh¸c còng cã thÓ gi¶i thÝch t−¬ng tù.
2
Trong tr−êng hîp tæng qu¸t, ta cÇn t×m ph−¬ng tr×nh truyÒn ®¹t ®Ó m« t¶ çc
tÝnh chÊt cña xiecculato. ViÕt ph−¬ng tr×nh dßng ®iÖn nót cho çc nót P vµ N:
U 6 − U1
+ I1 = 0
RM
U4 −U2
+ I2 = 0
RM
U5 − U3
+ I3 = 0
RM
U 6 − U1 U 4 − U1
+ =0
RM RM
U 4 − U 2 U5 − U 2
+ =0
RM RM
U5 − U3 U6 − U3
+ =0
RM RM
Lo¹i U4, U5, U6 ra khái çc ph−¬ng tr×nh trªn, ta cã:

B B B B B B
1
I1 = (U 2 − U 3 ) (3.78.a)
RM
1
I2 = ( −U1 + U 3 ) (3.78.b)
RM
1
I3 = (U1 − U 2 ) (3.78.c)
RM
§©y chÝnh lµ hÖ ph−¬ng tr×nh truyÒn ®¹t cña xiecculato.

Céng ba ph−¬ng tr×nh trªn ta cã:
I1 + I 2 + I 3 = 0 (3.79)
M¹ch ®iÖn cña xiecculato cã thÓ ®−îc më réng b»ng çch m¾c thªm mét sè
kh©u m¹ch gièng nhau n÷a.
Mét øng dông quan träng cña xiecculato lµ dïng ®Ó t¹o ®iÖn c¶m kh«ng cã
®Çu nèi ®Êt. §Ó thùc hiÖn m¹ch ®ã, m¾c mét tô ®iÖn vµ gi÷a çc ®Çu 1 vµ 2, lóc
121
nµy gi÷a çc ®Çu 1 vµ 3 sÏ xuÊt hiÖn mét ®iÖn c¶m kh«ng cã ®Çu nèi ®Êt. Gi¸ trÞ
cña ®iÖn c¶m nµy ®−îc x¸c ®Þnh tõ trë kh¸ng phøc cña nã :
U 3 − U1
ZL =
I3
Theo ®Þnh luËt ¤m:

I 2 = (U 1 − U 2 ) j ω C
Thay vµo (3.78.b) vµ sau ®ã thay tiÕp (3.78.c) vµo ta cã:

1
( −U1 + U 3 ) = I 3 RM j ω C
RM
Do ®ã
2
Z L = RM jωC
2
⇒ L = RM C
RM
I3
I1 I3 L = RM2 C U3
I2 U 1
U2 U3
U1
H×nh 3.46. Dïng Xiecculato ®Ó t¹o ®iÖn c¶m kh«ng cã ®Çu nèi ®Êt
M¹ch xiecculato cßn ®−îc dïng lµm m¹ch ph©n çch tÝn hiÖu trong ®iÖn
tho¹i hai d©y (h×nh 3.47).
122
Ba cöa cña xiecculato ®Ò ®−îc nèi víi ba ®iÖn trë t¶i Rt. Nhê tÝnh chÊt cña
B B
m¹ch xiecculato mµ tÝn hiÖu tõ micro sÏ ®i ®Õn tæng ®µi mµ kh«ng vµo tai nghe vµ
tÝn hiÖu tõ tæng ®µi sÏ chØ ®Õn tai nghe mµ kh«ng ®i vµo micro.
3.2.4 M¹ch tÝch ph©n
3.2.4.1 M¹ch tÝch ph©n ®¶o
S¬ ®å m¹ch tÝch ph©n ®¶o ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 3.48.
C
iC
i1 R
u1
N ur
+
H×nh 3.48. M¹ch tÝch ph©n ®¶o

T¹i nót N ta cã:
u1 du
i1 + ic = 0 hay +C r = 0
R dt
1 1 T
⇒ ur = − ∫ 1
u ( t ) dt = − ∫ u1 (t ) dt + ur (t = 0) (3.80)
RC RC 0
Nh− vËy, ®iÖn ¸p ra lµ tÝch ph©n cña ®iÖn ¸p vµo.
Trong biÓu thøc (3.80), ur (t = 0) lµ ®iÒu kiÖn ®Çu.
NÕu u1 lµ ®iÖn ¸p xoay chiÒu h×nh sin ( u1 (t ) = Uˆ1 sin ωt ) th×
B B
1 T ˆ Uˆ
ur = − ∫ U1 sin ωtdt = 1 cos ωt
RC 0 ωRC
Ta thÊy, biªn ®é ®iÖn ¸p ra tØ lÖ nghÞch víi tÇn sè vµ ®Æc tuyÕn biªn ®é – tÇn
sè cña m¹ch tÝch ph©n
Uˆ r
= f (ω)
Uˆ1
cã ®é dèc -6dB/Octave (-20dB/Decade).
§©y lµ mét dÊu hiÖu ®Æc tr−ng cña m¹ch tÝch ph©n. Tõ ®Æc ®iÓm nµy ta cã
®Þnh nghÜa sau: Mét m¹ch ®−îc gäi lµ m¹ch tÝch ph©n trong ph¹m vi tÇn sè nµo
123
®ã nÕu trong ph¹m vi tÇn sè ®ã ®Æc tÝnh tÇn sè cña nã gi¶m víi ®é dèc -
6dB/Octave.
Trong bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n thùc th× dßng tÜnh It vµ ®iÖn ¸p lÖch kh«ng
B B
cã thÓ g©y ra sai sè ®¸ng kÓ trong m¹ch tÝch ph©n. Ta sÏ tÝnh sai sè nµy.
Gi¶ thiÕt U1 = 0, dßng qua tô ®iÖn sÏ lµ:
B B
U0 dur 1 ⎛ U 0 ⎞
+ I t do ®ã = ⎜ + It ⎟
R dt C⎝ R ⎠
dur
VËy nÕu dßng sai sè qua C lµ 1µA vµ C = 1µF th× = 1 V/s. §Ó gi¶m sai
dt
sè nµy cã thÓ t¨ng gi¸ trÞ cña C, tuy nhiªn C kh«ng thÓ lín tïy ý v× vËy cÇn dïng
s¬ ®å 3.49 ®Ó gi¶m ¶nh h−ëng cña dßng tÜnh . Trong s¬ ®å ®ã, chän R1 ≈ R, do ®ã B B
nÕu U1 = 0 th× dßng qua R:

B B
U N It R
I= = = It
R R
Do ®ã dßng sai sè qua C bÞ triÖt tiªu. Nhê thay ®æi R1 cã thÓ bï ®−îc mét
B B
phÇn dßng lÖch kh«ng vµ ®iÖn ¸p lÖch kh«ng. Tr«i dßng lÖch kh«ng vµ tr«i ¸p
lÖch kh«ng kh«ng thÓ bï ®−îc v× th−êng kh¸ lín.
3.2.4.2 §iÒu kiÖn ®Çu cña m¹ch tÝch ph©n.
M¹ch tÝch ph©n chØ cã ý nghÜa khi ®iÒu kiÖn ®Çu ur (t = 0) kh«ng phô thuéc
vµo ®iÖn ¸p vµo u1. §Ó ®Æt ®iÒu kiÖn ®Çu cho m¹ch, ta dïng s¬ ®å 3.50. NÕu K1 vµ
B B B B
K2 ®Òu ë vÞ trÝ 1 th× m¹ch lµm viÖc nh− mét m¹ch tÝch ph©n th«ng th−êng. NÕu
B B
chuyÓn K1 sang vÞ trÝ 2 th× dßng ®iÖn vµo I v = 0 vµ ®iÖn ¸p ra gi÷ nguyªn gi¸ trÞ
B B
cña nã t¹i thêi ®iÓm chuyÓn m¹ch.
124
1 K2 RK
2
c
1
u1 R K1 − ur
+
2
R1
H×nh 3.50. M¹ch tÝch ph©n cã ®Æt ®iÒu kiÖn ®Çu

Tr¹ng th¸i nµy ®−îc dïng trong tr−êng hîp cÇn ng¾t qu¸ tr×nh tÝnh to¸n ®Ó
®äc ®iÖn ¸p ra. NÕu K2 còng chuyÓn sang vÞ trÝ 2 th× U2 n¹p ®iÖn cho tô C ®Õn gi¸
B B B B
trÞ U2, do ®ã ®iÖn ¸p ra cã gi¸ trÞ ban ®Çu ur (t = 0) = U 2 . M¹ch cã nh−îc ®iÓm lµ
B B
ph¶i dïng nguån mét chiÒu (U2) kh«ng cã ®iÓm ®Êt. §Ó kh¾c phôc, dïng m¹ch
B B
®iÖn trªn h×nh 3.51. NÕu c¶ K1 vµ K2 ®Òu ë vÞ trÝ 2 th× ta cã m¹ch khuÕch ®¹i ®¶o
B B B B
®èi víi U2. §iÖn ¸p ban ®Çu ur (t = 0) chØ xuÊt hiÖn sau khi tô C ®· n¹p xong, thêi
B B
R
gian n¹p τn > CRN . Gi¸ trÞ cña ®iÖn ¸p ra t¹i t = 0 : ur (t = 0) = − N U 2
R2
R2 RK
u2 K2
1
2
c
1
u1 R K1 − ur
+
2
R1
H×nh 3.51. M¹ch tÝch ph©n cã ®iÒu kiÖn ®Çu dïng nguån ®iÖn ¸p nèi ®Êt.
3.2.4.3 M¹ch tÝch ph©n tæng vµ hiÖu

H×nh 3.52 biÓu diÔn m¹ch tÝch ph©n tæng. ViÕt ph−¬ng tr×nh dßng ®iÖn nót
cho nót N vµ biÕn ®æi, ta ®−îc:
125
1 ⌠ ⎛ U1 U 2 U ⎞
ur = − ⎮⎜ + + ... + n ⎟ dt (3.81)
⎮
C ⌡ ⎝ R1 R2 Rn ⎠
R1
u1
R2 c CN
u2
R1
− u r u1 − ur
un N
Rn +
u2 +
R2
CP
RP
H×nh 3.52. M¹ch tÝch ph©n tæng H×nh 3.53. M¹ch tÝch ph©n hiÖu
H×nh 3.53 lµ m¹ch tÝch ph©n hiÖu. T¹i çc nót N vµ P ta cã:
u1 − u N d (u r − u N )
+ CN =0
R1 dt
u2 − u P du
− CP P = 0
R2 dt
BiÕn ®æi vµ cho u N = uP , R1C N = R2C P = RC ta ®−îc
1
ur = −
C
∫ ( u2 − u1 ) dt (3.82)
3.2.4.4 M¹ch tÝch ph©n kh«ng ®¶o.

§èi víi m¹ch tÝch ph©n hiÖu trªn h×nh 3.53, nÕu ta cho u1 = 0 th× B B
1
ur = ∫ u2 dt , nãi çch kh¸c lóc nµy ta cã mét m¹ch tÝch ph©n kh«ng ®¶o.
C
R1
R 2 R 1
C 3
C
R1 u1
− ur R/2
2C
−
u1 + ur
R +
C R
H×nh 3.54. M¹ch tÝch ph©n kh«ng ®¶o H×nh 3.55. M¹ch tÝch ph©n kÐp
126
Mét çch kh¸c ®Ó thùc hiÖn m¹ch tÝch ph©n kh«ng ®¶o lµ m¾c theo s¬ ®å
nh− h×nh 3.54. §©y thùc chÊt lµ mét m¹ch tÝch ph©n ghÐp víi mét bé khuÕch ®¹i
thuËt to¸n lµm nhiÖm vô ®Öm. T¹i nót P ta cã ph−¬ng tr×nh dßng ®iÖn:
u1 − u P ur − u P du
+ −C P = 0
R R dt
mÆt kh¸c
1
uP = u N = ur
2
2
⇒ ur = ∫ u1dt (3.83)
RC
3.2.4.5 M¹ch tÝch ph©n kÐp
S¬ ®å cña m¹ch tÝch ph©n kÐp ®−îc cho trªn h×nh 3.55. ViÕt ph−¬ng tr×nh
dßng ®iÖn cho çc nót 1, 2 vµ 3 ta cã:
u2 du3
Nót 1: + =0
R dt
u −u u du
Nót 2: 1 2 − 2 − 2C 2 = 0
R R dt
Nót 3: −C 3 − 3 + C ⎛⎜ r − 3 ⎞⎟ = 0
du 2u du du
dt R ⎝ dt dt ⎠
Rót u2 ë ph−¬ng tr×nh thø nhÊt vµ thay vµo ph−¬ng tr×nh thø 2, ta cã
B B
2
du3 2 2 d u3
u1 + 2 RC + 2R C =0 (3.84.a)
dt dt 2
du du
RC r − 2u3 − 2 RC 3 = 0 (3.84.b)
dt dt
Vi ph©n (3.84.b) theo t vµ nh©n víi RC ta cã:
d 2u r du3 d 2u3
R 2C 2 − 2 RC − 2 R 2C 2 =0
dt 2 dt dt 2
Céng kÕt qu¶ trªn víi (3.84.a) ta cã:
d 2u r
u1 + R 2C 2 =0 (3.84.c)
dt 2
hay
1 2
ur = − ∫∫ u1dt (3.85)
2 2
R C
Râ rµng ®©y lµ m¹ch tÝch ph©n kÐp ®èi víi ®iÖn ¸p vµo.
3.2.5 M¹ch PI (Propotional - Integrated)
M¹ch PI th−êng ®−îc dïng trong kü thuËt ®iÒu khiÓn (H×nh 3.56).
127
RN C log K ′
6dB
R1 I −
octave
u1
− ur
RN P
+ log
R1
0 f log f
H×nh 3.56. M¹ch PI H×nh 3.57. §Æc tuyÕn biªn ®é - tÇn sè

cña m¹ch PI
M¹ch cã ®iÖn ¸p ra:
ur = Au1 + B ∫ u1dt
u1 R
BiÕt r»ng dßng vµo i1 = t¹o nªn trªn ®iÖn trë RN ®iÖn ¸p N u1 vµ trªn tô
R1
B B
R1
®iÖn C ®iÖn ¸p 1 ∫ u1dt , mÆt kh¸c do u N = 0 , nªn

RC 1
RN 1
−ur = u1 + ∫ u1dt (3.86)
R1 R1C
§Ó lµm râ h¬n nguyªn lý lµm viÖc cña m¹ch, ta sÏ xÐt tr−êng hîp
u1 = Uˆ1 cos ωt . Ta cã
R Uˆ
−ur = N Uˆ1 cos ωt + 1 sin ωt
R1 ωR1C
Uˆ r 1 2 1 1 ω2 R N
2 2
C +1
⇒ K′ = = RN + = (3.87)
ˆ
U1 R1 2
ω C 2 R1 ω2 C 2
1 1 ω2 ω02 + 1 1 1
§Æt ω0 = ; khi ω << ω 0 th× K ′ = ≈ ⋅ , lóc nµy ®Æc
RN C R1 ω2C 2 R1 ωC
tuyÕn biªn ®é – tÇn sè cña m¹ch cã ®é dèc -6dB/Octave, do ®ã trong vïng nµy
( ω << ω 0 ) m¹ch lµm viÖc nh− mét m¹ch tÝch ph©n vµ vïng nµy ®−îc gäi lµ vïng
RN
I. Khi ω >> ω0 th× K ′ ≈ , m¹ch mang tÝch chÊt khuÕch ®¹i vµ vïng nµy gäi lµ
R1
vïng P. Khu vùc trung gian ®−îc gäi lµ khu vùc chuyÓn tiÕp. §å thÞ Bode trªn
h×nh 3.57 minh häa çc quan hÖ võa nªu trªn.
128
3.2.6 M¹ch vi ph©n (h×nh 3.58)
ViÕt ph−¬ng tr×nh dßng ®iÖn nót cho nót N ta cã:
du1 ur
C1 + =0
dt RN
du
⇒ ur = − RN C1 1 (3.88)
dt
Gi¶ thiÕt u = Uˆ sin ωt , ta cã
1 1
ur = − RN C1ωUˆ1 cos ωt = −Uˆ r cos ωt
Do vËy hÖ sè khuÕch ®¹i cña m¹ch
Uˆ r
K′ = = ωRN C1 (3.89)
Uˆ1
Nh− vËy K’ tû lÖ víi tÇn sè vµ ®å thÞ Bode cã ®é dèc 6dB/Octave. Ta cã ®Þnh
nghÜa sau: M¹ch vi ph©n lµ m¹ch cã ®Æc tuyÕn tÇn sè t¨ng víi ®é dèc 6dB/Octave.
RN
RN
CN
C R1 C1
u1 u1 i1
N ur ur
+ +
Hình 3.59. Mạch vi phân

Hình 3.58. Mạch vi phân thường dùng trong thực tế
M¹ch ®iÖn trªn h×nh 3.58 cã çc nh−îc ®iÓm sau:
- Do hÖ sè khuÕch ®¹i cña m¹ch tû lÖ víi tÇn sè nªn t¹p ©m tÇn sè cao ë ®Çu
ra cña m¹ch lµ rÊt lín, cã thÓ lÊn ¸t tÝn hiÖu.
1
- Trë kh¸ng vµo cña m¹ch Z v = gi¶m khi tÇn sè t¨ng, do ®ã khi nguån
jωC1
tÝn hiÖu cã trë kh¸ng trong lín th× chØ cã mét phÇn tÝn hiÖu ®−îc vi ph©n, phÇn
cßn l¹i ®−îc khuÕch ®¹i. MÆt kh¸c ë tÇn sè cao hÖ sè håi tiÕp cña m¹ch gi¶m.
- M¹ch kÐm æn ®Þnh do b¶n th©n m¹ch håi tiÕp ®· g©y ra mét gãc di pha -
0
90 . §Ó bï tÇn sè ®¶m b¶o æn ®Þnh ph¶i tÝnh to¸n sao cho l−îng dù tr÷ vÒ pha
P P
ϕK = 900 .
Do çc nh−îc ®iÓm võa nªu, trong thùc tÕ ng−êi ta th−êng dïng m¹ch vi
ph©n trªn h×nh 3.58. §iÖn trë R1 ®−îc m¾c nèi tiÕp víi C1 ®Ó gi¶m t¹p ©m tÇn sè
B B B B
129
cao. Do vËy m¹ch chØ cã t¸c dông vi ph©n khi ω ω0 = 1 . ë tÇn sè ®ã cã thÓ
R1C1
coi CN lµ hë m¹ch, ë tÇn sè cao th× trë kh¸ng cña CN rÊt nhá nªn cã thÓ coi ®Çu ra
B B B B
ghÐp håi tiÕp ©m hoµn toµn víi ®Çu vµo, nhê vËy mµ gi¶m ®−îc t¹p ©m ë ®Çu ra
NÕu chän CN sao cho R1C1 = RN C N th× khi ω > ω0 hÖ sè khuÕch ®¹i gi¶m
B B
theo tÇn sè. Do ®ã ®å thÞ Bode (h×nh 3.60) cña m¹ch vi ph©n trªn h×nh 3.59 gåm
cã hai phÇn: phÇn D ( ω < ω0 ) lµ phÇn vi ph©n vµ phÇn I ( ω > ω0 ) lµ phÇn tÝch
ph©n. §iÖn ¸p ra khi ω < ω0 ®−îc biÓu diÔn bëi biÓu thøc:
du1
ur = − RN C1 (3.90)
dt
3.2.7 M¹ch PID (Propotional – Integrated - Differential)
M¹ch PID còng lµ mét m¹ch hay ®−îc sö dông trong kü thuËt ®iÒu khiÓn ®Ó
më réng ph¹m vi tÇn sè ®iÒu khiÓn vµ trong nhiÒu tr−êng hîp ®Ó t¨ng tÝnh æn ®Þnh
cña hÖ thèng ®iÒu khiÓn trong mét d¶i tÇn réng. XÐt m¹ch ®iÖn trªn h×nh 3.61 ta
cã ph−¬ng tr×nh dßng ®iÖn nót t¹i N nh− sau:
u1 du
+ C1 1 + iN = 0
R1 dt
Ph−¬ng tr×nh ®iÖn ¸p trªn nh¸nh ra:

1
ur = RN iN + ∫ iN dt
CN
Suy ra:
⎛u du ⎞ 1 ⌠⎛ u1 du ⎞
ur = − ⎜ 1 + C1 1 ⎟ RN − ⎮⎜ + C1 1 ⎟ dt
⎮
⎝ R1 dt ⎠ CN ⌡⎝ R1 dt ⎠
130
hay:
⎛R C ⎞ 1 du
−u r = ⎜ N + 1 ⎟ u1 + ∫ u1dt + RN C1 1 (3.91)
⎝ R1 C N ⎠ R1C N dt
1
Ta thÊy ë tÇn sè thÊp khi ω << ω N = th× thµnh phÇn tÝch ph©n trong
RN CN
biÓu thøc (3.91) chiÕm −u thÕ. ë tÇn sè cao khi ω ω1 = 1 th× thµnh phÇn vi
R1C1
ph©n l¹i chiÕm −u thÕ. Trong d¶i tÇn ω N < ω < ω1 th× thµnh phÇn tû lÖ víi ®iÖn ¸p
vµo (khuÕch ®¹i) chiÕm −u thÕ. Do vËy ®Æc tuyÕn tÇn sè cña m¹ch cã d¹ng nh−
trªn h×nh 3.62.
Nh−îc ®iÓm cña m¹ch võa xÐt lµ phÇn vi ph©n g©y t¹p ©m lín ë tÇn sè cao
cßn phÇn tÝch ph©n th× cã hÖ sè khuÕch ®¹i rÊt lín ë tÇn sè thÊp nªn m¹ch cã thÓ
tù kÝch khi l−îng dù tr÷ vÒ pha kh«ng ®ñ lín. §Ó kh¾c phôc, ng−êi ta h¹n chÕ hÖ
sè khuÕch ®¹i ë tÇn sè thÊp vµ tÇn sè cao trong mét d¶i nµo ®ã b»ng çc ®iÖn trë
R2 vµ R3 nh− trong s¬ ®å 3.63. ë ®©y R2 lµm nhiÖm vô h¹n chÕ hÖ sè khuÕch ®¹i
B B B B B B
ë tÇn sè cao, R3 h¹n chÕ hÖ sè khuÕch ®¹i ë tÇn sè thÊp.

B B
H×nh 3.63. M¹ch PID H×nh 3.64. §Æc tuyÕn biªn ®é - tÇn sè
dïng trong thùc tÕ cña PID thùc tÕ
131
Th−êng chän R3 >> R N vµ R2 << R1 . BiÓu thøc ®iÖn ¸p ra gièng nh− (3.91)
tuy nhiªn m¹ch chØ cã t¸c dông trong ph¹m vi tÇn sè:
f0 < f < f 2
1
víi f 0 = vµ f 2 = 1
2 πR3C N 2πR2C1
§Æc tuyÕn tÇn sè cña m¹ch ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 3.64
3.3 Çc m¹ch khuÕch ®¹i vµ t¹o hµm phi tuyÕn dïng
khuÕch ®¹i thuËt to¸n
3.3.1 Kh¸i niÖm
Çc m¹ch khuÕch ®¹i vµ t¹o hµm phi tuyÕn dïng khuÕch ®¹i thuËt to¸n lµ
çc m¹ch cã chøa çc linh kiÖn (thô ®éng hoÆc tÝch cùc) cã hµm truyÒn ®¹t phi
tuyÕn trong m¹ch håi tiÕp.
Theo ®Æc tÝnh truyÒn ®¹t cña cña m¹ch phi tuyÕn, cã thÓ ph©n thµnh hai lo¹i:
m¹ch phi tuyÕn liªn tôc vµ m¹ch phi tuyÕn kh«ng liªn tôc. Çc m¹ch phi tuyÕn
liªn tôc lµ çc m¹ch cã hµm truyÒn ®¹t phi tuyÕn tr¬n vµ tån t¹i ®¹o hµm t¹i mäi
®iÓm trong khu vùc lµm viÖc. Çc m¹ch phi tuyÕn kh«ng liªn tôc lµ çc m¹ch mµ
hµm truyÒn ®¹t cña chóng cã Ýt nhÊt mét ®iÓm gi¸n ®o¹n.
R
I
f
R
Uv f − Uv −
I Ur Ur
+ +
a) b)
H×nh 3.65. Nguyªn t¾c t¹o hµm ng−îc

Çc nguyªn t¾c t¹o hµm phi tuyÕn gåm cã:
- Dùa trªn quan hÖ phi tuyÕn cña ®Æc tuyÕn Volt-Amper cña mÆt ghÐp pn
cña ®ièt hoÆc tranzistor khi ph©n cùc thuËn (vÝ dô: m¹ch khuÕch ®¹i loga).
- Dùa trªn quan hÖ phi tuyÕn gi÷a ®é dèc cña ®Æc tuyÕn tranzistor l−ìng cùc
vµ dßng emito (vÝ dô: m¹ch nh©n t−¬ng tù).
- GÇn ®óng hãa ®Æc tuyÕn phi tuyÕn b»ng nh−ng ®o¹n th¼ng gÊp khóc (vÝ dô:
m¹ch t¹o hµm dïng ®ièt).
132
- Thay ®æi cùc tÝnh cña ®iÖn ¸p ®Æt vµo phÇn tö tÝch cùc lµm cho dßng ®iÖn
ra thay ®æi (khãa ®ièt, tranzistor).
Nguyªn t¾c t¹o hµm ng−îc: Ta cã thÓ t¹o ®−îc mét hµm ng−îc x = f −1 ( y )
tõ mét phÇn tö phi tuyÕn cã hµm truyÒn ®¹t y = f ( x ) b»ng çch thay ®æi vÞ trÝ cña
phÇn tö nµy trong m¹ch håi tiÕp (h×nh 3.65).
Trªn h×nh 3.65.a phÇn tö phi tuyÕn ®−îc m¾c ë nh¸nh vµo. Theo quan hÖ cña
phÇn tö phi tuyÕn ta cã:
I = f (U v )
Suy ra: U r = − RI = − Rf (U v )
VËy gi÷a Uv vµ Ur cã quan hÖ phô thuéc phi tuyÕn f.
B B B B
Trªn h×nh 3.65.b phÇn tö phi tuyÕn ®−îc ®æi vÞ trÝ vµ m¾c vµo nh¸nh håi
Uv
tiÕp. Lóc ®ã ta cã: I = f (−U r ) =
R
⇒ U r = f −1 ( − I ) = f −1 ( −U v / R )
VËy gi÷a Ur vµ Uv cã quan hÖ phi tuyÕn ng−îc f-1.
B B B B P P
Trong khi ph©n tÝch çc m¹ch d−íi ®©y, ta còng gi¶ thiÕt bé khuÕch ®¹i thuËt
to¸n lµ lý t−ëng, nghÜa lµ cã thÓ coi U d = 0 ; I P = I N = 0 mµ çc sai sè m¾c ph¶i
cã thÓ bá qua.
3.3.2 Çc m¹ch khuÕch ®¹i vµ tÝnh to¸n phi tuyÕn liªn tôc
3.3.2.1 M¹ch khuÕch ®¹i loga.
H×nh 3.66 lµ s¬ ®å m¹ch khuÕch ®¹i loga. M¹ch ®iÖn dïng ®ièt (h×nh 3.66.a)
cã thÓ lµm viÖc tèt víi dßng vµo trong kho¶ng nA ®Õn mA. M¹ch ®iÖn dïng
tranzistor (h×nh 3.66.b) cã thÓ lµm viÖc tèt víi dßng vµo trong kho¶ng pA ®Õn
mA.
ID UD IC IE
R
− Uv R Ur
Uv −
+
Ur +
a) b)
H×nh 3.66. M¹ch khuÕch ®¹i loga

a) Dïng ®ièt; b) Dïng tranzistor
Trong s¬ ®å 3.66.a ta cã:
133
I D = I 0 exp(U D U T )
trong ®ã:
ID, UD - dßng qua ®ièt vµ ®iÖn ¸p ®Æt lªn ®ièt.
B B B B
I0 – dßng ban ®Çu, cã trÞ sè b»ng dßng qua ®ièt øng víi ®iÖn ¸p ng−îc cho
B B
phÐp
UT ®iÖn ¸p nhiÖt, ë nhiÖt ®é b×nh th−êng UT = 26mV .
B B
Tõ quan hÖ trªn ta cã:

I U
U r ≈ −U D = −U T ln D = −U T ln v (3.92)
I0 RI 0
S¬ ®å h×nh 3.66.b sö dông quan hÖ gi÷a dßng colector vµ ®iÖn ¸p baz¬ -
emitor cña tranzisor l−ìng cùc ®Ó t¹o hµm loga. M¹ch chØ lµm viÖc víi ®iÖn ¸p
vµo d−¬ng. Khi ®iÖn ¸p vµo ©m, tranzistor sÏ ng¾t vµ m¹ch håi tiÕp kh«ng cßn t¸c
dông n÷a. Lóc nµy ®Ó m¹ch lµm viÖc cÇn thay tranzisor lo¹i npn trong h×nh 3.66.b
b»ng lo¹i pnp. §èi víi tranzistor ta cã:
I C = AN I E = AN I Ebh eU BE U T − 1 ( ) (3.93.a)
trong ®ã AN lµ hÖ sè khuÕch ®¹i dßng ®iÖn khi m¾c baz¬ chung; IEbh lµ dßng
B B B B
emitor ë tr¹ng th¸i b·o hßa.

Khi eU BE UT
>> 1 ta cã:
I C = AN I Ebh eU BE UT (3.93.b)
V× U r = −U BE nªn
I C = AN I Ebh e −U r UT (3.93.c)
IC Uv
hay U r = −U T ln = −U T ln (3.93.d)
AN I Ebh AN I Ebh R
Do dßng b·o hßa IEbh vµ ®iÖn ¸p nhiÖt UT thay ®æi theo nhiÖt ®é nªn ®Ó m¹ch
B B B B
lµm viÖc chÝnh x¸c cÇn ph¶i thùc hiÖn çc biÖn ph¸p bï nhiÖt. Mét sè s¬ ®å bé
khuÕch ®¹i loga cã bï nhiÖt ®−îc cho trªn h×nh 3.67. §Ó tÝnh ®iÖn ¸p ra theo ®iÖn
¸p vµo ®èi víi s¬ ®å 3.67.a ta dïng çc quan hÖ sau:
U A − U BE 2 + U BE1 = 0
I C1 = AN 1I Ebh1 eU BE1 UT
134
IC 2 = AN 2 I Ebh 2 eU BE 2 UT
I C1 A I
= N 1 Ebh1 e (U BE1 −U BE 2 ) U T
I C 2 AN 2 I Ebh 2
U v R2 A I
= N 1 Ebh1 e −U A U T (3.94.a)
U ch R1 AN 2 I Ebh 2
R4
V× U A = U r vµ gi¶ thiÕt I Ebh1 = I Ebh 2 ; AN 1 = AN 2 nªn tõ (3.94.a) ta
R3 + R4
cã:
⎛ R + R4 ⎞ ⎛ U v R2 ⎞
U r = −U T ⎜ 3 ⎟ ln ⎜ ⎟ (3.94.b)
⎝ R4 ⎠ ⎝ U ch R1 ⎠
§Ó m¹ch lµm viÖc tèt th× ®iÖn ¸p chuÈn ph¶i æn ®Þnh.
IC1 IC2
R1 T1 T2 R2
Uv − R5 −
R3 Uch
+ A +
Ur R4
a)
+ +
UBE1 -UBE2
I11 I12 − + −
1 − Ur
+
Ur
2 +
C R2
T1 T2 R2
R1
c)
R1
b)
H×nh 3.67. a), b) Çc m¹ch khuÕch ®¹i loga cã bï nhiÖt

c) S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng cña b) (khi bá qua ¶nh h−ëng cña ®iÖn ¸p ®ång pha)
135
Trong s¬ ®å 3.67.b, çc tÝn hiÖu vµo lµ çc dßng ®iÖn I11, I12 . Gi¶ thiÕt B B B B
r»ng dßng qua T2 lµ I2 ®ñ nhá sao cho sôt ¸p cña nã trªn R1 lµ cã thÓ bá qua th× ta
B B B B B B
sÏ vÏ ®−îc s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng nh− h×nh 3.67.c. Trong s¬ ®å nµy ®iÖn ¸p ®Æt vµo
cöa thuËn
U P = U BE1 − U BE 2
vµ ®iÖn ¸p ®Æt vµo cöa ®¶o

R1
UN = Ur
R1 + R2
Do ®ã ®iÖn ¸p ra
⎛ R ⎞
U r = ⎜ 1 + 2 ⎟ (U BE1 − U BE 2 )
⎝ R1 ⎠
Thay (3.93.b) vµo vµ gi¶ thiÕt AN ≈ 1 , ta cã:
⎛ R2 ⎞ ⎛ I11 I ⎞
U r = ⎜1 + ⎟ U T ⎜ ln − ln 12 ⎟ (3.95)
⎝ R1 ⎠ ⎝ I Ebh1 I Ebh 2 ⎠
NÕu çc tranzistor cã çc tham sè gièng nhau ( I Ebh1 = I Ebh 2 ) vµ cã cïng
nhiÖt ®é th× (3.95) cã thÓ viÕt gän l¹i thµnh:
⎛ R ⎞ I
U r = ⎜ 1 + 2 ⎟ U T ln 11 (3.96)
⎝ R1 ⎠ I12
Nh− vËy gi÷a Ur vµ I11 tån t¹i mét quan hÖ loga. Dßng I12 ë ®©y ®ãng vai trß
B B B B B B
nh− mét dßng ®iÖn chuÈn vµ cã trÞ sè cè ®Þnh.

Tõ (3.95) vµ (3.96) ta thÊy: b»ng çch x©y dùng m¹ch ®iÖn mµ trong ®ã tÝn
hiÖu ra phô thuéc vµo hiÖu cña 2 loga chøa tÝn hiÖu vµo, ta ®· lo¹i trõ ®−îc ¶nh
h−ëng cña nhiÖt ®é ®Õn dßng emitor b·o hßa.
Ngoµi ra cã thÓ lo¹i trõ ®−îc ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é ®Õn UT b»ng çch thay B B
R4 trong s¬ ®å 3.67.a vµ R1 trong s¬ ®å 3.67.b b»ng nh÷ng ®iÖn trë nhiÖt cã cïng
B B B B
nhiÖt ®é víi T1 vµ T2 vµ cã cïng hÖ sè nhiÖt ®é víi UT (-0,33%/0C) v× cã thÓ coi

B B B B B B P P
UT phô thuéc tuyÕn tÝnh vµo nhiÖt ®é.

B B
S¬ ®å 3.67.b chØ cã thÓ lµm viÖc víi dßng vµo lµ dßng cña mét nguån tÝn
hiÖu cã trë kh¸ng trong rÊt lín (nguån dßng).
136
3.3.2.2 M¹ch khuÕch ®¹i ®èi loga
§Ó t¹o hµm ®èi loga, ng−êi ta ®æi vÞ trÝ cña çc phÇn tö phi tuyÕn trong s¬
®å 3.66 nh− biÓu diÔn trªn s¬ ®å 3.68.
UD R R
IC
− Uv Ur
−
ID +
Ur +
a) b)
H×nh 3.68. M¹ch khuÕch ®¹i ®èi loga
a) Dïng ®ièt; b) Dïng tranzistor.
Trªn h×nh 3.68.a ta cã:
U r = − I D R = − RI 0eU D UT
mµ U D = U v nªn
U r = − RI 0eU v UT (3.97)
§èi víi s¬ ®å 3.68.b, khi ®Æt lªn ®Çu vµo mét ®iÖn ¸p ©m sÏ cã dßng colector
IC ch¹y qua tranzistor. Ta cã:
B B
I C = AN I Ebh eU BE UT = AN I Ebh e −U v UT
⇒ U r = I C R = RAN I Ebh e −U v U T
H×nh 3.69 lµ m¹ch khuÕch ®¹i ®èi loga cã bï nhiÖt. Theo (3.93.b) ta cã:
Ur
I C1 = = AN 1I Ebh1 eU BE1 U T
R1
U ch
IC 2 = = AN 2 I Ebh 2 eU BE 2 U T
R2
NÕu T1 vµ T2 gièng nhau th×:
B B B B
I C1 U r R2
= = e (U BE1 −U BE 2 ) U T (3.98)
I C 2 U ch R1
MÆt kh¸c theo s¬ ®å ta cã:
U A − U BE1 + U BE 2 = 0
R4
U A = Uv
R3 + R4
Thay vµo (3.98) vµ biÕn ®æi ta cã:
137
R4 Uv
U R
U r = ch 1 e R3 + R4 U T (3.99)
R2
Nh− vËy trong c«ng thøc cña Ur kh«ng chøa IEbh, nghÜa lµ m¹ch ®iÖn trªn
B B B B
h×nh 3.69 ®· bï ®−îc ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é th«ng qua dßng b·o hßa emitor.
§iÖn trë R5 cã t¸c dông h¹n chÕ dßng cña T1 vµ T2.
B B B B B B
M¹ch khuÕch ®¹i ®èi loga cßn cã thÓ dïng ®Ó thùc hiÖn çc phÐp tÝnh
y1 = b ax hoÆc y2 = x a
Cã thÓ dÔ dµng thÊy râ ®iÒu nµy khi viÕt l¹i y1 vµ y2 d−íi d¹ng: B B B B
( )
ax
y1 = e ln b = e ax ln b
y2 = ea ln x víi x > 0
R1 U ch
R2
− −
I C1 IC 2
Ur + +
R3
Uv UA
T1 T2
R4 R5
H×nh 3.69. M¹ch khuÕch ®¹i ®èi loga cã bï nhiÖt

3.3.2.3 M¹ch nh©n t−¬ng tù vµ m¹ch lòy thõa bËc 2
M¹ch nh©n t−¬ng tù cã
X x
s¬ ®å qui −íc trªn h×nh 3.70. K Z
M¹ch cã hai ®Çu vµo vµ mét Y y
®Çu ra. TÝn hiÖu trªn ®Çu ra
cña m¹ch tû lÖ víi tÝch çc H×nh 3.70. S¬ ®å qui −íc m¹ch nh©n t−¬ng tù
tÝn hiÖu ®Æt trªn ®Çu vµo.
Z = K . X .Y
Trong ®ã: X, Y : çc tÝn hiÖu vµo
Z : tÝn hiÖu ra
K : hÖ sè tû lÖ, cßn gäi lµ hÖ sè truyÒn ®¹t cña m¹ch nh©n, K ®−îc
x¸c ®Þnh øng víi mét ®iÖn ¸p chuÈn nµo ®ã.
H×nh 3.71 lµ s¬ ®å m¹ch nh©n ®iÖn ¸p vµ s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng cña nã.
138
Bé nh©n lý t−ëng cã trë kh¸ng vµo hai cöa Z vx , Z vy = ∞ , trë kh¸ng ra Z r = 0 .
HÖ sè truyÒn ®¹t cña m¹ch nh©n lý t−ëng kh«ng phô thuéc vµo tÇn sè còng
nh− vµo trÞ sè cña çc ®iÖn ¸p vµo.
x Zr
K
y
UZ KUxUy UZ
Ux Uy Ux Uy Zvy Zvx
H×nh 3.71. M¹ch nh©n ®iÖn ¸p vµ s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng
§iÖn ¸p ra cña bé nh©n lý t−ëng b»ng kh«ng khi mét trong hai ®iÖn ¸p vµo
b»ng kh«ng, nghÜa lµ bé nh©n lý t−ëng kh«ng cã t¹p ©m néi bé vµ çc tham sè
cña nã kh«ng chÞu ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é.
Trong bé nh©n thùc, ®iÖn ¸p lÖch kh«ng Uy, Iy
vµ t¹p ©m cña bé nh©n lµ kh¸c kh«ng nªn ®Ó
gi¶m nhá sai sè, ng−êi ta chän ®iÖn ¸p chuÈn II I
øng víi hÖ sè truyÒn ®¹t K t−¬ng ®èi lín (tõ
0
1 ÷ 10V). Ux, Ix
II IV
Çc bé nh©n th−êng ®−îc ph©n lo¹i theo
miÒn lµm viÖc cña chóng trong hÖ täa ®é §Ò
çc (h×nh 3.72). Theo çch nµy, cã çc bé nh©n H×nh 3.72. Minh häa çch ph©n
sau: lo¹i m¹ch nh©n, m¹ch chia
- Bé nh©n lµm viÖc trong c¶ 4 gãc phÇn t−
cña hÖ täa ®é, tøc c¶ hai tÝn hiÖu vµo ®Òu cã thÓ lÊy dÊu bÊt kú.
- Bé nh©n lµm viÖc trong 2 gãc phÇn t− lµ bé nh©n mµ mét trong hai tÝn hiÖu
vµo cã thÓ lÊy dÊu bÊt kú, tÝn hiÖu cßn l¹i lµ tÝn hiÖu cã mét cùc tÝnh.
- Bé nh©n lµm viÖc trong 1 gãc phÇn t−, çc tÝn hiÖu vµo chØ cã thÓ cã mét
cùc tÝnh.
Çc m¹ch nh©n ®−îc thùc hiÖn theo ph−¬ng ph¸p ph©n chia thêi gian hoÆc
dïng çc m¹ch khuÕch ®¹i loga vµ ®èi loga hoÆc b»ng çch thay ®æi hç dÉn trong
cña tranzistor.
a) M¹ch nh©n ®−îc thùc hiÖn bëi çc m¹ch khuÕch ®¹i loga vµ ®èi loga.
H×nh 3.73 lµ s¬ ®å khèi cña m¹ch. Gäi X = k xU x , Y = k yU y , Z = k zU z víi kx, B B
ky, kz lÇn l−ît lµ çc hÖ sè tû lÖ cña çc ®iÖn ¸p vµo Ux, Uy vµ ®iÖn ¸p ra Uz ta cã:
B B B B B B B B B B
139
(
U z = exp ln U x + ln U y )
Z ⎛ X Y ⎞ ⎛ XY ⎞
⇒ = exp ⎜ ln + ln ⎟ = exp ⎜ ln ⎟
kz ⎜ kx ky ⎟ ⎜ kxk y ⎟
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
kz
⇒ Z= XY (3.100)
kxk y
H×nh 3.73. S¬ ®å khèi m¹ch nh©n dïng m¹ch khuÕch ®¹i loga vµ ®èi loga
M¹ch nh©n lo¹i nµy cã sai sè kho¶ng 0,25% ®Õn 1% so víi gi¸ trÞ cùc ®¹i
cña tÝn hiÖu vµo. M¹ch chØ lµm viÖc ®−îc víi çc tÝn hiÖu vµo Ux, Uy > 0. B B B B
b) M¹ch nh©n lµm viÖc theo nguyªn t¾c biÕn ®æi hç dÉn trong cña
tranzistor.
Ta ®· biÕt r»ng hç dÉn cña ®Æc tuyÕn cña tranzistor l−ìng cùc tû lÖ víi dßng
colector cña nã theo biÓu thøc:
dI C
S= = IC UT (3.101)
dU BE
Quan hÖ nµy lµ tuyÕn tÝnh nÕu dßng IC kh«ng qu¸ lín (IC < 0,1 mA).
B B B B
Dùa trªn quan hÖ nµy, ta cã thÓ x©y dùng m¹ch nh©n theo nguyªn t¾c sau:
mét trong hai tÝn hiÖu vµo (vÝ dô X) ®−îc ®−a ®Õn ®Çu vµo cña bé khuÕch ®¹i vi
sai, ë ®Çu ra khuÕch ®¹i vi sai ta cã tÝn hiÖu:
Z = Kk X (3.102)
Víi Kk lµ hÖ sè khuÕch ®¹i cña m¹ch khuÕch ®¹i vi sai.
B B
TÝn hiÖu vµo thø hai (Y) ®−îc ®−a ®Õn ®iÒu khiÓn dßng tÜnh trªn collector
cña tranzistor (khuÕch ®¹i vi sai), dßng colector biÕn ®æi lµm cho hç dÉn cña
tranzistor thay ®æi do ®ã mµ hÖ sè khuÕch ®¹i K biÕn ®æi theo. Ta cã tÝn hiÖu ra:
Z = K k X = K .Y . X
Trong ®ã K lµ h»ng sè, chÝnh lµ hÖ sè truyÒn ®¹t cña bé nh©n.
Nh− vËy, tÝn hiÖu ra lµ tÝch cña çc tÝn hiÖu vµo.
140
+
IC1 IC2
R RC RC
ID1 4 5 ID2 UD2

UD
T1 T2
1 3 2
Ix1 Ix2
Iy
−
H×nh 3.74. M¹ch nh©n theo nguyªn t¾c biÕn ®æi hç dÉn trong
H×nh 3.74 lµ mét vÝ dô m¹ch ®iÖn bé nh©n cã bï nhiÖt. M¹ch cã ba ®Çu vµo
1, 2, 3 vµ hai ®Çu ra 4, 5. Çc ®Çu vµo 1 vµ 2 cã tÝn hiÖu vµo ∆I x = I x1 − I x 2 , t−¬ng
øng víi tÝn hiÖu vµo X. §Çu vµo 3 lµ ®Çu vµo kh«ng ®èi xøng víi tÝn hiÖu IY t−¬ng B B
®−¬ng víi tÝn hiÖu vµo Y. TÝn hiÖu ra Z lµ hiÖu çc dßng collector ∆I C = I C1 − I C 2
®−îc lÊy ra trªn çc ®Çu ra 4 vµ 5. M¹ch khuÕch ®¹i tÝn hiÖu ∆I x víi hÖ sè khuÕch
®¹i Kk mµ Kk l¹i ®−îc ®iÒu khiÓn bëi tÝn hiÖu IY sao cho tÝn hiÖu ra.
B B B B B B
∆I C = K k ∆I x = KIY ∆I x
Çc ®ièt D1 vµ D2 cã t¸c dông bï nhiÖt. Gi¶ sö D1, D2, T1, T2 cã dßng b·o
hßa vµ hÖ sè nhiÖt nh− nhau, ®ång thêi dßng baz¬ cña T1 vµ T2 rÊt nhá cã thÓ bá B B B B
qua ®−îc sao cho I D1 ≈ − I x1 vµ I D 2 ≈ − I x 2 ta cã thÓ tÝnh to¸n quan hÖ gi÷a çc
dßng ®iÖn ra vµ dßng ®iÖn vµo nh− sau:
I
U D1 = U T ln D1
I0
I
U D 2 = U T ln D 2
I0
Gi¶ thiÕt AN = 1 , ta cã:
I
U BE1 = U T ln C1
I Ebh
I
U BE 2 = U T ln C 2
I Ebh
141
I I
⇒ U D1 − U D 2 = U T ln D1 = U T ln x1 (3.103)
ID2 I x2
I
U BE1 − U BE 2 = U T ln C1 (3.104)
IC 2
MÆt kh¸c:
U D1 + U BE1 = U D 2 + U BE 2
⇒ U D1 − U D 2 = U BE 2 − U BE1
Thay (3.103) vµ (3.104) vµo ta cã:

I C1 I x1
= (3.105)
IC 2 I x 2
Nh− vËy, trong biÓu thøc quan hÖ gi÷a çc dßng ®iÖn ra vµ dßng ®iÖn vµo
trªn ®©y kh«ng cã çc th«ng sè liªn quan ®Õn nhiÖt ®é (UT), nghÜa lµ m¹ch ®·
B B
®−îc bï nhiÖt nhê çc ®ièt.
Iv IC
2Ix Ix2 IC1
Ix Iy/2
Ix1 IC2
UBE UBE1 - UBE2
H×nh 3.75. Minh häa nguyªn lý lµm viÖc cña bé khuÕch ®¹i vi sai dïng lµm
m¹ch nh©n t−¬ng tù
M¹ch nh©n trªn h×nh 3.74 ho¹t ®éng nh− sau:

Khi kh«ng cã tÝn hiÖu vµo X ( ∆I x = 0 ) th× trªn çc ®Çu vµo 1 vµ 2 cã çc
dßng vµo tÜnh .
I x = I x1 = I x 2
Iy
Lóc nµy dßng ch¹y qua collector cña mçi tranzistor lµ (gi¶ thiÕt AN = 1 )
2
víi Iy lu«n lu«n d−¬ng.
B B
Khi cã tÝn hiÖu vµo th× m¹ch nh©n sÏ lµm viÖc, lóc nµy ∆I x cã thÓ lÊy gi¸ trÞ
d−¬ng hoÆc ©m vµ dao ®éng trong kho¶ng
∆I x
−I x < < Ix
2
142
Nãi çch kh¸c, theo tÝnh chÊt cña bé khuÕch ®¹i vi sai, khi dßng vµo mét
cöa t¨ng th× dßng vµo cöa cßn l¹i sÏ gi¶m mét l−îng t−¬ng øng sao cho hiÖu cña
chóng cã trÞ tuyÖt ®èi
∆I x ≤ 2 I x
T−¬ng øng, dßng ®iÖn ra biÕn thiªn trong ph¹m vi
Iy ∆I C I y
− < <
2 2 2
NghÜa lµ dßng trªn hai collector còng biÕn thiªn ng−îc pha. Ta cã:
1
I C1 = ( I y + ∆I C )
2
1
I C 2 = ( I y − ∆I C )
2
∆I
I x2 = I x − x
2
∆I
I x1 = I x + x
2
Thay çc quan hÖ nµy vµo (3.105) ta cã:
I y + ∆IC 2 I x − ∆I x
=
I y − ∆IC 2 I x + ∆I x
− I y ∆I x
⇒ ∆IC = ⋅ (3.106)
2 Ix
Tõ kÕt qu¶ trªn ta thÊy: tÝn hiÖu ra tû lÖ víi çc tÝn hiÖu vµo vµ tû lÖ nghÞch
víi dßng vµo tÜnh Ix. Bé nh©n lµm viÖc trong hai gãc phÇn t− cña hÖ täa ®é v×
B B
∆I x cã thÓ lÊy dÊu bÊt kú, cßn IY lu«n ®−¬ng. B B
M¹ch ®iÖn trªn h×nh 3.74 cã thÓ chuyÓn thµnh m¹ch nh©n ¸p nh− trªn h×nh
3.76 b»ng çch m¾c thªm mét bé biÕn ®æi ®iÖn ¸p – dßng ®iÖn ë ®Çu vµo vµ mét
bé biÕn ®æi dßng ®iÖn - ®iÖn ¸p ë ®Çu ra.
M¹ch biÕn ®æi ®iÖn ¸p – dßng ®iÖn trªn h×nh 3.77 cã ph−¬ng tr×nh biÕn ®æi:
⎛I ⎞
U x = U T ln ⎜ x1 ⎟ + RE ( I x1 − I x 2 ) (3.107)
⎝ I x2 ⎠
hay
⎛ ∆Ix ⎞
⎜ 1+
Ux I 0 ⎟ RE I 0 ∆Ix
= ln ⎜ ⎟+ (3.108)
UT ⎜ 1 − ∆Ix ⎟ UT I 0
⎜ I 0 ⎟⎠
⎝
143
Quan hÖ trªn ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 3.77. Ta thÊy r»ng ®é mÐo phi tuyÕn
cµng nhá khi RE cµng lín. Víi RE lín vµ ∆I x < I 0 cã thÓ coi bé biÕn ®æi nµy lµ
B B B B
tuyÕn tÝnh. Lóc ®ã (3.108) cã thÓ viÕt l¹i thµnh:

∆I x Ux
≈ (3.109)
I0 RE I 0
+
R2
RC RC
R1
−
R1
+ Ur
Ix1
U T1 T2 R2
Ux Ix2
I
U Iy
Uy
I
H×nh 3.76. M¹ch nh©n ¸p t−¬ng tù
H×nh 3.77. M¹ch biÕn ®æi ®iÖn ¸p - dßng ®iÖn
144
∆I X
I0
RE 2
RE1
RE1 > RE 2
UX
0 UT
H×nh 3.78. Quan hÖ biÕn ®æi cña bé biÕn ®æi ®iÖn ¸p - dßng ®iÖn
Ph−¬ng tr×nh biÕn ®æi cña m¹ch biÕn ®æi dßng ®iÖn - ®iÖn ¸p trªn ®Çu ra cña
s¬ ®å 3.76 cã d¹ng:
R R2
U r = 2 ( I C 2 RC − I C1RC ) = RC ∆I C
R1 R1
c) M¹ch lòy thõa bËc hai
§Êu hai ®Çu vµo cña m¹ch nh©n víi nhau, ta sÏ cã m¹ch lòy thõa bËc hai
(h×nh 3.79). Lóc nµy U x = U y nªn
x
KU x2
Uz = (3.110)
y K
NÕu ®iÖn ¸p vµo cã d¹ng sin
Ux Uz = KUx2
U x = U cos ω t
H×nh 3.79. S¬ ®å qui − íc m¹ch
§iÖn ¸p ra sÏ cã d¹ng lòy thõa bËc hai
2 U2
U z = (U cos ωt ) = (1 + cos 2ωt ) (3.111)
2
Theo (3.111) cã thÓ dïng m¹ch lòy thõa bËc hai ®Ó nh©n tÇn.
3.3.2.4 M¹ch chia vµ m¹ch khai c¨n
Çc m¹ch chia còng ®−îc ph©n lo¹i thµnh çc m¹ch chia lµm viÖc trong mét,
hai hay trong bèn gãc phÇn t− cña hÖ täa ®é gièng nh− çc m¹ch nh©n. Th−êng
tÝn hiÖu ë mÉu sè sÏ lµ tÝn hiÖu ®¬n cùc v× khi tÝn hiÖu ®æi dÊu ®i qua ®iÓm kh«ng
th× vÒ lý thuyÕt tÝn hiÖu ra sÏ lµ lín v« cïng, tuy nhiªn trong thùc tÕ do m¹ch
kh«ng ph¶i lµ lý t−ëng nªn sÏ cã U r ≠ 0 t¹i ®iÓm nµy, nghÜa lµ t¹i ®ã m¹ch cã sai
sè lín.
VÒ nguyªn t¾c lµm viÖc cã çc m¹ch chia sau:
- M¹ch chia theo nguyªn t¾c nh©n ®¶o.
- M¹ch chia cã hç dÉn biÕn ®æi.
145
- M¹ch chia dïng m¹ch khuÕch ®¹i loga vµ ®èi loga.
1. M¹ch chia theo nguyªn t¾c nh©n ®¶o.
M¹ch ®−îc thùc hiÖn dùa theo nguyªn t¾c t¹o hµm ng−îc b»ng çch m¾c
trong m¹ch håi tiÕp cña bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n mét m¹ch nh©n. S¬ ®å cña m¹ch
®−îc cho trªn h×nh 3.80. Trong s¬ ®å 3.80.a
U N = KU xU y
UP = Uz
Uz
⇒ Ur = U y = (3.112)
KU x
Trong s¬ ®å 3.80.b
UP = 0
U z KU yU x
UN = +
2 2
Uz
⇒ Ur = U y = − (3.113)
KU x
K >0
Ux K >0 Ux
R
− R
− Uy
+ U z Uz
Uz Uy = +
KU x
a) b)
H×nh 3.80. a) M¹ch chia thuËn, b) M¹ch chia ®¶o.
Trong biÓu thøc (3.112) vµ (3.113) Uz cã thÓ lÊy dÊu tïy ý, cßn Ux ph¶i lu«n
B B B B
d−¬ng. NÕu U x < 0 th× håi tiÕp qua bé nh©n vÒ ®Çu vµo bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n
sÏ trë thµnh håi tiÕp d−¬ng lµm cho m¹ch bÞ b·o hßa, g©y mÐo lín. Chó ý r»ng
®iÒu kiÖn U x > 0 chØ ®óng víi m¹ch nh©n thuËn ( K > 0 ). §èi víi m¹ch nh©n ®¶o
( K < 0 ) th× ph¶i lµm viÖc víi U x < 0 ®Ó ®¶m b¶o håi tiÕp ©m cho bé khuÕch ®¹i
thuËt to¸n.
2. M¹ch chia cã hç dÉn biÕn ®æi
146
M¹ch nh©n trªn h×nh 3.74 cã thÓ ®−îc dïng lµm m¹ch chia. Lóc ®ã theo
(3.106) lÊy Ix vµ Iy lµ çc tÝn hiÖu vµo vµ ∆IC lµ tÝn hiÖu ra. M¹ch chia lo¹i nµy cã
B B B B B B
thÓ lµm viÖc trong d¶i tÇn tõ 0,5 – 5 MHz víi sai sè nhá h¬n 0,5 ÷ 1%.
3. M¹ch chia dïng m¹ch khuÕch ®¹i loga vµ ®èi loga.
S¬ ®å khèi cña m¹ch ®−îc cho trªn h×nh 3.81. Theo s¬ ®å ®ã
Uz
Uy =
Ux
ë ®©y Uz vµ Ux chØ lÊy çc gi¸ trÞ d−¬ng. M¹ch cã ®é chÝnh x¸c kh¸ cao,
B B B B
d¶i ®éng lín vµ sai sè phi tuyÕn nhá.
H×nh 3.81. M¹ch chia dïng m¹ch khuÕch ®¹i loga vµ ®èi loga
4. M¹ch khai c¨n.
M¹ch khai c¨n ®−îc thùc hiÖn b»ng çch m¾c mét m¹ch lòy thõa vµo m¹ch
håi tiÕp bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n (h×nh 3.82). M¹ch ®iÖn trªn h×nh 3.82.a cho
®iÖn ¸p ra:
1
Ur = U x = (−U z ) víi Uz < 0 ; (3.114)
K
M¹ch ®iÖn trªn h×nh 3.82.b cho ®iÖn ¸p ra

Uz
Ur = U x = , víi U z ≥ 0 (3.115)
K
M¹ch ®iÖn trªn h×nh 3.82.a chØ lµm viÖc víi U z < 0 vµ m¹ch 3.82.b chØ lµm
viÖc víi U z > 0 . Trong tr−êng hîp ng−îc l¹i m¹ch sÏ cã håi tiÕp d−¬ng lµm cho
m¹ch bÞ kÑt. Cã thÓ tr¸nh ®iÒu nµy b»ng çch m¾c nèi tiÕp víi ®Çu ra bé khuÕch
®¹i thuËt to¸n mét ®ièt sao cho m¹ch håi tiÕp bÞ ng¾t khi Uz kh«ng tháa m·n ®iÒu
B B
147
kiÖn vÒ dÊu. V× ®ièt n»m trong m¹ch håi tiÕp nªn h¹ ¸p trªn nã cã thÓ g©y ra sai
sè nh−ng kh«ng ®¸ng kÓ.
x x
K K
y y
R
R
− D Uz − D Uy
Uz + +
Ux =Uy Ux =Uy
a)
b)
H×nh 3.82. a) m¹ch khai c¨n ®¶o, b) m¹ch khai c¨n thuËn.
3.3.3 Çc m¹ch phi tuyÕn kh«ng liªn tôc.
3.3.3.1 Nguyªn t¾c thùc hiÖn m¹ch phi tuyÕn kh«ng liªn tôc vµ çc phÇn
tö c¬ b¶n cña nã.
Mét ®−êng ®Æc tÝnh phi tuyÕn cã thÓ ®−îc tiÖm cËn hãa b»ng mét ®−êng gÊp
khóc gåm nhiÒu ®o¹n th¼ng cã ®é dèc kh¸c nhau. §−êng gÊp khóc ®ã ®−îc thùc
hiÖn bëi mét m¹ch khuÕch ®¹i cã hÖ sè khuÕch ®¹i thay ®æi tõng nÊc phô thuéc
vµo biªn ®é tÝn hiÖu vµo vµ tÝn hiÖu ra. Çc phÇn tö c¬ b¶n ®Ó t¹o hµm phi tuyÕn
kh«ng liªn tôc lµ çc bé so s¸nh t−¬ng tù vµ çc ®ièt lý t−ëng. Trong phÇn nµy ta
sÏ xÐt çc ®ièt lý t−ëng tr−íc.
UD
UD
+
Uv Ur Rt Ur Rt
−
+ Ua
Uv
−
a) b)
H×nh 3.83. a) M¹ch ®iÖn dïng ®ièt thùc, b) M¹ch ®iÖn dïng ®ièt lý t−ëng.
§ièt lý t−ëng ®−îc cÊu t¹o b»ng çch m¾c mét ®ièt thùc vµo m¹ch håi tiÕp
cña bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n. §Ó so s¸nh nguyªn lý lµm viÖc cña ®ièt thùc vµ ®ièt
lý t−ëng ta xÐt çc m¹ch trªn h×nh 3.83.
148
Trªn h×nh 3.83.a
Ur = Uv −U D (3.116)
Khi ®iÖn ¸p vµo Uv cã trÞ sè lín h¬n ®iÖn ¸p ng−ìng Ung cña ®ièt th× cã dßng
B B B B
qua ®ièt vµ U r ≠ 0 . Quan hÖ ®ã ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 3.84.a. M¹ch ®iÖn dïng
®ièt thùc kh«ng thÓ chØnh l−u ®−îc çc ®iÖn ¸p nhá h¬n Ung. §ã lµ v× ®ièt thùc cã B B
®Æc tuyÕn cong xung quanh ®iÓm “kh«ng” vµ ®iÖn trë th«ng cña ®ièt lµ kh«ng thÓ
bá qua.
Víi ®ièt lý t−ëng (h×nh 3.83.b) ta cã:
U a = U DT + U r = K 0 (U v − U r )
Víi K 0 >> 1 ta cã
U DT
Ur ≈ Uv − (3.117)
K0
trong ®ã: UDT – ®iÖn ¸p th«ng cña ®ièt;
B B
K0 – hÖ sè khuÕch ®¹i cña bé K§TT.

B B
Ur Ur
U DT
Ur =Uv −UDT U r = Uv −
K0
0
Ung Uv 0 1
'
U ng = U ng Uv
K0
H×nh 3.84. §Æc tuyÕn truyÒn ®¹t:
a) cña m¹ch ®iÖn dïng ®ièt thùc , b) cña m¹ch ®iÖn dïng ®ièt lý t−ëng
Quan hÖ nµy ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 3.84.b. So s¸nh çc biÓu thøc (3.116)
vµ (3.117) ta thÊy ®iÖn ¸p th«ng UDT cña ®ièt lý t−ëng nhá h¬n cña cña ®ièt thùc
B B
K0 lÇn.
B B
M¹ch ®iÖn h×nh 3.83.b cã thÓ ®−îc coi nh− mét m¹ch lÆp ®iÖn ¸p cã ®iÖn ¸p
lÖch kh«ng lµ U DT K 0 , v× vËy nã ®−îc dïng lµm chuyÓn m¹ch ®iÖn ¸p lý t−ëng.
Víi K 0 ≈ 104 ÷ 105 , ®iÖn ¸p ng−ìng cña ®ièt U ng ≈ 0, 7V th× m¹ch ®iÖn nµy cã thÓ
chØnh l−u ®−îc çc ®iÖn ¸p cì mV. T−¬ng tù nh− vËy ta còng cã thÓ t¹o ®−îc
chuyÓn m¹ch dßng ®iÖn lý t−ëng nhê s¬ ®å 3.85.a. Dßng ®iÖn ra Ir ®−îc x¸c ®Þnh B B
theo biÓu thøc:
149
U
U v + GS − U r
K0
Ir = (3.118)
R
Trong s¬ ®å nµy mÆt ghÐp G-S cña FET ®ãng vai trß nh− ®ièt trªn h×nh
3.83.b. T−¬ng tù tr−êng hîp trªn, khi mÆt ghÐp G - S th«ng th× ®iÖn ¸p ra bé
khuÕch ®¹i thuËt to¸n Ur cã thÓ coi gÇn ®óng b»ng ®iÖn ¸p vµo Uv
B B B B
Ir Ir
R
0
UR UGS Uv
a)
UR
b) K0
H×nh 3.85. a) M¹ch ®iÖn cña mét chuyÓn m¹ch dßng ®iÖn lý t−ëng
b) §Æc tuyÕn truyÒn ®¹t cña a).
3.3.3.2 M¹ch h¹n chÕ chÝnh x¸c
Cã thÓ ph©n lo¹i çc m¹ch h¹n chÕ chÝnh x¸c nh− sau:
Theo c«ng dông:
- M¹ch h¹n chÕ trªn
- M¹ch h¹n chÕ d−íi
- M¹ch h¹n chÕ hai phÝa
Theo çch m¾c:
- M¹ch h¹n chÕ nèi tiÕp
- M¹ch h¹n chÕ song song
M¹ch h¹n chÕ chÝnh x¸c dïng ®ièt lý t−ëng ®−îc cho trªn h×nh 3.86.
Khi U v < 0 th× D1 th«ng, D2 t¾t. Gi¶ thiÕt bé K§TT lµ lý t−ëng, ta cã:
B B B B
R
U r = −U v 2 (3.119)
R1
Trªn thùc tÕ ®iÖn ¸p th«ng cña D1 cßn t¹o ra mét ®iÖn ¸p lÖch kh«ng phô
B B
trªn ®Çu vµo bé K§TT. Lóc nµy m¹ch cã s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng nh− h×nh 3.86c. Ta
cã (theo nguyªn lý xÕp chång):
R2 R1 U
U N = Uv +Ur − DT 1 (3.120)
R1 + R2 R1 + R2 K0
Do ®ã
150
R U ⎛ R + R2 ⎞
U r = −U v 2 + DT 1 ⎜ 1 ⎟ (3.121)
R1 K 0 ⎝ R1 ⎠
R1
Víi K ht = , cã thÓ viÕt l¹i (3.121) thµnh:
R1 + R2
R U
U r = −U v 2 + DT 1 (3.122)
R1 K 0 K ht
Nh− vËy trªn ®Çu ra, ®iÖn ¸p th«ng cña ®ièt gi¶m ®i K0Kht lÇn, lµm cho ®Æc B B B B
tuyÕn truyÒn ®¹t gÇn víi d¹ng lý t−ëng.

Ur
R2 Uv
0
b)
D2 D1 Ur
R2
Ur −
R1 R1 +
U DT 1
− −
Uv
+ +
Uz
a) C)
H×nh 3.86. a), b) M¹ch h¹n chÕ chÝnh x¸c vµ ®Æc tuyÕn truyÒn ®¹t cña nã.
c) S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng cña a) khi Uv < 0 vµ UDT1 ≠ 0 B B B B
Khi ®iÖn ¸p vµo U v > 0 th× D2 th«ng, D1 ng¾t, do ®ã

B B B B
U DT 2
Ur = − ≈0
K0
Nh− vËy ®©y lµ m¹ch h¹n chÕ d−íi, ®Æc tuyÕn truyÒn ®¹t cña m¹ch ®−îc thÓ
hiÖn trªn h×nh 3.86.b
3.3.3.3 M¹ch t¹o hµm dïng ®ièt
1. M¹ch t¹o hµm Parabol
M¹ch thùc hiÖn t¹o hµm parabol b»ng çch tiÖm cËn ®Æc tuyÕn parabol b»ng
mét ®−êng gÊp khóc. M¹ch ®−îc x©y dùng trªn c¬ së bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n
kÕt hîp víi mét m¹ng ®iÖn trë vµ ®ièt. S¬ ®å m¹ch ®−îc cho trªn h×nh 3.87.
M¹ch cã thÓ dïng cho çc ®iÖn ¸p vµo d−¬ng vµ ©m. Çc ®ièt ®−îc ph©n
cùc ng−îc bëi nguån mét chiÒu U0 qua m¹ng ®iÖn trë R, R1, ...R3 vµ R’, R’1, ...R’3.
B B B B B B B B B B
151
H×nh 3.87. a) M¹ch t¹o hµm parabol. b) §Æc tuyÕn truyÒn ®¹t cña m¹ch t¹o hµm
parabol.
Khi ®iÖn ¸p vµo U v = 0 th× tÊt c¶ çc ®ièt ®Òu ng¾t. Khi U v > 0 th× çc ®ièt D’
ng¾t, cßn D1, D2 vµ D3 lÇn l−ît th«ng lµm cho dßng ®iÖn vµo bé khuÕch ®¹i thuËt
B B B B B B
to¸n t¨ng theo ®iÖn ¸p vµo. Khi U v < 0 th× çc ®ièt D ng¾t, cßn D’1, D’2, D’3 lÇn
B B B B B B
l−ît th«ng vµ do vËy còng lµm cho dßng ®iÖn qua bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n t¨ng
theo quy luËt t−¬ng tù. §iÖn ¸p ra tû lÖ víi dßng ®iÖn theo biÓu thøc:
U r = − RN i (3.123)
NÕu chän ®−îc trÞ sè thÝch hîp cho çc ®iÖn trë th× sÏ t¹o ®−îc quan hÖ
parabol gi÷a dßng ®iÖn i vµ ®iÖn ¸p vµo Uv, do ®ã sÏ t¹o ®−îc quan hÖ parabol
B B
gi÷a Uv vµ Ur. §Ó râ h¬n, ta sÏ xÐt vÝ dô sau ®©y. Gi¶ sö m¹ch cÇn t¹o hµm
B B B B
parabol:
⎛ mA ⎞ 2
U r = − RN 0,1 ⎜ ⎟ U v = − RN i
⎝V2 ⎠
⎛ mA ⎞ 2
Ta cã: i = 0,1 ⎜ ⎟U v (3.124)
⎝V2 ⎠
152
Quan hÖ trªn ®−îc biÓu diÔn bëi ®−êng cong (1) ®èi víi U v > 0 . §−êng cong
nµy cã thÓ ®−îc tiÖm cËn hãa bëi mét ®−êng gÊp khóc gåm ba ®o¹n th¼ng (®−êng
sè 2):
mA
- §o¹n thø nhÊt øng víi U v = (0, 5 ÷ 1, 5)V cã ®é dèc lµ 0, 2
V
mA
- §o¹n thø hai øng víi U v = (1, 5 ÷ 2, 5)V cã ®é dèc lµ 0, 4
V
mA
- §o¹n thø ba øng víi U v = (2, 5 ÷ 3, 5)V cã ®é dèc lµ 0, 6
V
Tõ h×nh vÏ ta còng thÊy r»ng ba ®o¹n th¼ng trªn chÝnh lµ tæng cña çc ®−êng
th¼ng (3), (4) vµ (5). Do ®ã nÕu t¹o ®−îc çc dßng ®iÖn qua D1, D2 vµ D3 cã quan B B B B B B
hÖ nh− ®−îc biÓu diÔn bëi çc ®−êng (3), (4), (5) th× ë ®Çu ra ta sÏ nhËn ®−îc
®−êng ®Æc tÝnh parabol gÇn ®óng (2). Çc ®iÖn trë trong m¹ch ®−îc x¸c ®Þnh nhê
mA
®é dèc cña çc ®−êng (3), (4) vµ (5). Tõ h×nh vÏ ta thÊy ®é dèc nµy b»ng 0, 2 .
V
Gi¶ thiÕt r»ng ®iÖn ¸p th«ng cña çc ®ièt lµ U DT = 0,5V , ®iÖn ¸p nguån ph©n cùc
ban ®Çu U 0 = −9, 5V . Khi çc ®ièt th«ng th× dßng ®iÖn qua çc ®ièt chÝnh lµ dßng
qua çc ®iÖn trë R do ®ã ®é dèc cña çc ®−êng (3), (4), (5) sÏ lµ:
∆ iD 1 mA
= = 0, 2
∆U v R V
suy ra: R = 5kΩ .
MÆt kh¸c theo h×nh vÏ çc ®ièt D1, D2, D3 lÇn l−ît më t−¬ng øng víi çc
B B B B B B
®iÖn ¸p vµo U v1 = 0,5V , U v 2 = 1, 5V , U v 3 = 2, 5V , lóc nµy dßng qua ®ièt iD ≈ 0

nªn trong m¹ch chØ cã dßng qua çc nh¸nh ®iÖn trë RR1, RR2, vµ RR3 vµ do vËy B B B B B B
çc ®iÖn trë R1, R2 vµ R3 ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau:

B B B B B B
U R1 R (U DT 1 − U 0 )
R1 = R =
UR U v1 − U DT 1
mµ U v1 = U DT 1 = 0,5V suy ra R1 = ∞ .
R (U DT 2 − U 0 ) 5.103.10
R2 = = = 50kΩ
U v 2 − U DT 2 1, 5 − 0, 5
R (U DT 3 − U 0 ) 5.103.10
R3 = = = 25kΩ
U v 3 − U DT 3 2
Do tÝnh ®èi xøng qua trôc cña hµm parabol nªn çc ®iÖn trë R’, R’1,... R’3 ë B B B B
nöa d−íi cña m¹ng ®iÖn trë còng cã çc trÞ sè gièng nh− trÞ sè cña çc ®iÖn trë ë
nöa trªn cña m¹ng. §é chÝnh x¸c cña hµm parabol ®−îc t¹o ra nh− trªn phô thuéc
153
vµo sè l−îng çc ®ièt cã trong m¹ch. Víi m¹ch cã 6 ®ièt th× ®é chÝnh x¸c lµ
0,3%.
2. M¹ch t¹o hµm sin
§iÖn ¸p ra cña m¹ch t¹o hµm sin cã d¹ng:
π Uv
U r = Uˆ r sin (3.125.a)
2 Uˆ v
víi −Uˆ v ≤ U v ≤ Uˆ v (3.125.b)
Khi U v nhá, U r cã thÓ ®−îc viÕt mét çch gÇn ®óng nh− sau:
π Uv
U r ≈ Uˆ r (3.126)
2 Uˆ v
trong ®ã biªn ®é Uˆ r ®−îc chän theo biÓu thøc
2Uˆ v
Uˆ r = (3.127)
π
Do vËy khi U v nhá th× trÞ tøc thêi U r ≈ U v . VËy víi U v nhá, m¹ch cã hÖ sè
khuÕch ®¹i K′ ≈1. Khi ®iÖn ¸p vµo t¨ng th× K’ gi¶m dÇn vµ khi U v = ±Uˆ v tøc
π
U r = Uˆ r sin th× hÖ sè khuÕch ®¹i cña m¹ch b»ng kh«ng. M¹ch t¹o hµm sin theo
2
nguyªn t¾c võa nªu cã s¬ ®å nh− trªn h×nh 3.88.
+
U0 U 03 150Ω U02 270Ω U 01
D3 D2 D1
R2 R1
+
Uv
D 3′ D 2′ D1′ −
Ur
−
U0 − U 03 150Ω − U 02 270Ω
− U01
H×nh 3.88. M¹ch t¹o hµm sin
Khi ®iÖn ¸p vµo U v nhá, çc ®ièt ng¾t do ph©n cùc ng−îc. Lóc nµy hÖ sè
khuÕch ®¹i cña m¹ch K′ =1 nªn U r ≈ U v . Khi U v > U 01 th× D1 th«ng vµ R cïngB B
víi R1 sÏ t¹o thµnh m¹ch ph©n ¸p lµm cho hÖ sè khuÕch ®¹i cña toµn m¹ch gi¶m
B B
vµ U r t¨ng chËm h¬n U v . Khi U v > U 02 th× D2 l¹i th«ng, R1//R2 cïng víi R t¹o
B B B B B B
thµnh m¹ch ph©n ¸p víi hÖ sè ph©n ¸p nhá h¬n lµm cho tèc ®é t¨ng cña ®iÖn ¸p ra
cµng gi¶m. Khi D3 th«ng th× m¹ch cã hÖ sè ph©n ¸p nhá nhÊt t−¬ng øng víi ®iÓm
B B
154
cùc ®¹i cña hµm sin. Çc ®ièt D’1, D’2, D’3 ho¹t ®éng t−¬ng tù víi U v < 0 vµ t¹o
B B B B B B
nªn mét phÇn t− chu k× ©m cña ®iÖn ¸p h×nh sin.

§Ó tÝnh to¸n çc tham sè cña s¬ ®å, cÇn cho tr−íc täa ®é çc ®iÓm g·y cña
®−êng xÊp xØ. Ng−êi ta ®· chøng minh ®−îc r»ng n hµi lÎ ®Çu tiªn sÏ kh«ng cã
nÕu vÞ trÝ cña 2n ®iÓm g·y lu«n tháa m·n quan hÖ:
U vk = ± [2k /(2n + 1)]Uˆ v (3.128)
0<k ≤n
§é dèc cña çc ®o¹n th¼ng t−¬ng øng b»ng:
U r ( k +1) − U rk 2n + 1 ⎡ π(k + 1) πk ⎤
mk = = ⎢ sin − sin (3.129)
U v ( k +1) − U vk π ⎣ 2n + 1 2n + 1 ⎥⎦
HÖ sè m0 x¸c ®Þnh ®é dèc cña ®o¹n th¼ng ®Çu tiªn ®−îc chän b»ng 1. Do
B B
tÝnh ®èi xøng cña ®Æc tÝnh xÊp xØ nªn trong ®iÖn ¸p ra còng kh«ng cã hµi ch½n.
Do ®iÒu kiÖn (3.125.b) nªn m¹ch ®iÖn trªn chØ cho ra mét nöa chu kú ®iÖn
¸p h×nh sin. M¹ch nµy th−êng ®−îc dïng ®Ó biÕn ®æi ®iÖn ¸p vµo d¹ng tam gi¸c
thµnh ®iÖn ¸p ra h×nh sin.
3. M¹ch t¹o hµm biÕn ®æi
M¹ch t¹o hµm biÕn ®æi ®−îc dïng ®Ó t¹o hµm bÊt kú theo nguyªn t¾c xÊp xØ
®−êng ®Æc tÝnh phi tuyÕn b»ng mét ®−êng gÊp khóc. M¹ch nµy cho phÐp thay ®æi
®−îc täa ®é cña ®iÓm chuyÓn tiÕp gi÷a hai ®o¹n th¼ng vµ ®é dèc cña mçi ®o¹n
th¼ng mét çch tïy ý. S¬ ®å m¹ch ®iÖn ®−îc cho trªn h×nh 3.89.
Çc bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n A1, A2 lµm viÖc víi U v > 0 vµ A3, A4 lµm viÖc
B B B B B B B B
víi U v < 0 . Dßng ®iÖn ra cña c¶ ba nh¸nh ®−îc ®−a ®Õn m¹ch céng ®¶o A6. B B
Tr−íc hÕt ta xÐt tr−êng hîp U v > 0 . Khi U v < U 01 th× D1 ng¾t nªn U1 = 0 . B B
Lóc nµy chØ cã A5 lµm viÖc vµ do vËy

B B
U 4 = (2q4 − 1)U v (3.130)

trong ®ã q4 lµ hÖ sè ph©n ¸p cña chiÕt ¸p P4. §iÖn ¸p ra cña m¹ch: B B
U r = −10U 4 − U 3 = −10(2 q4 − 1)U v − U 3 (3.131)

Khi U v > U 01 th× D1 th«ng, do ®ã
B B
U1 = − (U v + U 01 ) víi U 01 < 0
U 2 = (2 q2 − 1)U1 = − (2 q2 − 1)(U v + U 01 ) (3.132)
155
u1
U 01 R R U1 R R
+
P1 D1
−
A1
−
U3
+
P2 A2 P3
R D2 + U 2
R R
10R
−
Uv R R
R
10R
− R
A5 −
P4 + U4 A6
R +
Ur
D3
−
A3
+ P6 − R
A4
R R D4 R +
R
P5
U02 U5 U6
+
H×nh 3.89. M¹ch t¹o hµm biÕn ®æi
Theo s¬ ®å ta cã:
U r = −10U 4 − 10U 2 − U 3 (3.133)
Thay (3.130) vµ (3.132) vµo (3.133) ta ®−îc biÓu thøc ®iÖn ¸p ra theo ®iÖn
¸p vµo khi U v > U 01 :
U r = −10(2 q4 − 1)U v + 10(2 q2 − 1)(U v + U 01 ) − U 3 (3.134)
Ur
B
q2
q4
C
-U02
0 -U01 Uv
-U3
D
q6
H×nh 3.90. §Æc tuyÕn truyÒn ®¹t cña

m¹ch t¹o hµm biÕn ®æi
156
§èi víi tr−êng hîp U v < 0 , b»ng çch lËp luËn t−¬ng tù ta còng t×m ®−îc
quan hÖ U r theo U v nh− sau:
U r = −10(2 q4 − 1)U v − U 3 víi −U 02 < U v < 0 (3.135)
U r = −10(2 q4 − 1)U v + 10(2 q6 − 1)(U v + U 02 ) − U 3 (3.136)
Dùa vµo çc kÕt qu¶ (3.131), (3.134), (3.135) vµ (3.136) ta vÏ ®−îc ®Æc
tuyÕn truyÒn ®¹t cña m¹ch nh− h×nh 3.90 vµ rót ra mét sè nhËn xÐt sau:
- Cã thÓ dÞch chuyÓn ®Æc tuyÕn theo trôc tung b»ng çch thay ®æi U3 tøc B B
thay ®æi vÞ trÝ cña chiÕt ¸p P3 . B B
- VÞ trÝ cña çc chiÕt ¸p P1 vµ P5 tøc gi¸ trÞ cña U01 vµ U02 x¸c ®Þnh täa ®é
B B B B B B B B
çc ®iÓm g·y A vµ B däc theo trôc hoµnh.

- §é dèc cña ®o¹n th¼ng AB phô thuéc vµo q4 tøc vÞ trÝ cña chiÕt ¸p P4, cßn B B B B
®é dèc cña çc ®o¹n th¼ng BC vµ AD lÇn l−ît phô thuéc vµo q2 vµ q6 tøc vÞ trÝ B B B B
cña çc chiÕt ¸p P2, P6. B B B B
Nh− vËy ta cã thÓ t¹o ®−îc mét hµm tïy ý b»ng çch thay ®æi vÞ trÝ cña çc
chiÕt ¸p tõ P1...P6. Cã thÓ dïng nhiÒu nh¸nh m¹ch nh− trªn ®Ó t¹o ra çc ®o¹n
B B B B
th¼ng kh¸c nhau vµ tõ ®ã x©y dùng ®−îc mét ®−êng ®Æc tÝnh hoµn chØnh.
3.3.3.4 M¹ch so s¸nh t−¬ng tù.
M¹ch so s¸nh thùc hiÖn so s¸nh ®iÖn ¸p vµo U v víi mét ®iÖn ¸p chuÈn
U ch . TÝn hiÖu ®Çu ra sÏ chØ nhËn mét trong hai møc lµ thÊp (L) vµ cao (H). Nãi
çch kh¸c, m¹ch so s¸nh thùc hiÖn biÕn tÝn hiÖu t−¬ng tù thµnh tÝn hiÖu m· nhÞ
ph©n. M¹ch so s¸nh t−¬ng tù thùc chÊt lµ mét bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n cã kÕt cÊu
®Æc biÖt ®Ó ®¶m b¶o nh÷ng yªu cÇu riªng cña qu¸ tr×nh so s¸nh. Sù kh¸c nhau c¬
b¶n gi÷a bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n vµ bé so s¸nh chuyªn dông lµ ë chç bé so s¸nh
ph¶i cã tèc ®é ®¸p øng cao h¬n bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n sao cho thêi gian x¸c lËp
vµ thêi gian håi phôc nhá. Khi lµm nhiÖm vô so s¸nh, bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n
lu«n lµm viÖc ë tr¹ng th¸i b·o hßa v× vËy møc ra thÊp vµ møc ra cao cña nã chÝnh
lµ møc ©m vµ møc d−¬ng cña nguån. Trong khi ®ã møc ra cña bé so s¸nh chuyªn
dông phï hîp víi møc logic.
1. §Æc tuyÕn truyÒn ®¹t tÜnh cña bé so s¸nh.
§èi víi mét bé so s¸nh lý t−ëng, tÝn hiÖu vµo vµ ra cã quan hÖ nh− sau:
U P − U N > 0 → U r = U rH
U P − U N < 0 → U r = U rL
157
U P −U N = 0 → Ur = 0
trong ®ã U rH - ®iÖn ¸p ra øng víi møc cao
U rL - ®iÖn ¸p ra øng víi møc thÊp.
Trong tr−êng hîp U P ≠ U N , bé so s¸nh lu«n lµm viÖc ë chÕ ®é b·o hßa vµ
®iÖn ¸p ra nhËn çc gi¸ trÞ b·o hßa d−¬ng U rH hoÆc b·o hßa ©m U rL .
§Æc tuyÕn truyÒn ®¹t lý t−ëng cña bé so s¸nh ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh
3.91.b.
Ur
Ur U rH
U rH
Cã bï lÖch Chưa bï lÖch
UP kh«ng kh«ng
+
0 UP −UN 0 U0 UP −UN
−
UN Ur
U rL
U rL ∆U
a) b) c)
H×nh 3.91. a) S¬ ®åqui −íc m¹ch so s¸nh; b) §Æc tuyÕn truyÒn ®¹t lý t−ëng;
c) §Æc tuyÕn truyÒn ®¹t thùc tÕ
M¹ch so s¸nh thùc tÕ cã hÖ Uv

sè truyÒn ®¹t h÷u h¹n trong miÒn
khuÕch ®¹i vµ cã ®iÖn ¸p lÖch
kh«ng ®Çu vµo cì mV, do ®ã ®Æc
tuyÕn truyÒn ®¹t tÜnh thùc cã 0 t
d¹ng nh− h×nh 3.91.c. Theo ®Æc Ur
tuyÕn nµy, U r = 0 khi Uˆ v = 20V
U P = U N + U 0 . Do vËy khi cÇn so
Uˆ v = 2mV
s¸nh víi ®é chÝnh x¸c cao cÇn cã
m¹ch bï lÖch kh«ng. ∆U lµ tham 0 tc
t
sè ®Æc tr−ng cho ®é nh¹y cña bé
so s¸nh. Th−êng çc møc U rH vµ
H×nh 3.92. §Æc tÝnh ®éng cña bé so s¸nh
U rL phï hîp víi møc logic cña çc
hä m¹ch sè ®Ó cã thÓ m¾c trùc tiÕp ®Çu ra m¹ch so s¸nh víi ®Çu vµo çc m¹ch sè.
158
2. §Æc tÝnh ®éng cña bé so s¸nh.
Mét yªu cÇu ®èi víi bé so s¸nh lµ ph¶i cã tèc ®é so s¸nh cao sao cho tÝn
hiÖu ra kh«ng bÞ trÔ so víi tÝn hiÖu vµo vµ khi tÝn hiÖu vµo biÕn thiªn nhá theo
thêi gian th× kh«ng bÞ so s¸nh sai.
Bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n kh«ng ®¶m b¶o ®−îc yªu cÇu nµy, v× vËy nã chØ
®−îc dïng ®Ó so s¸nh khi kh«ng cã yªu cÇu tèc ®é so s¸nh cao.
§Æc tuyÕn ®éng cña bé so s¸nh cã d¹ng nh− h×nh 3.92. Theo ®Æc tuyÕn nµy,
khi ®−a ®Õn ®Çu vµo cña bé so s¸nh mét xung ®¬n vÞ th× ®iÖn ¸p ra b¾t ®Çu thay
®æi sau mét kho¶ng thêi gian tc = 100ns , thêi gian nµy gäi lµ thêi gian “chÕt”. Bªn
c¹nh ®ã, thêi gian t¨ng vµ gi¶m cña ®iÖn ¸p ra tû lÖ nghÞch víi biªn ®é ®iÖn ¸p
vµo, do vËy cÇn cã U v ®ñ lín sao cho bé so s¸nh chuyÓn nhá vµo tr¹ng th¸i b·o
hßa th× sÏ cã lîi h¬n vÒ tèc ®é so s¸nh.
3. Bé so s¸nh kh«ng cã trÔ
Bé so s¸nh kh«ng cã trÔ cã ®Æc tuyÕn truyÒn ®¹t nh− h×nh 3.91. S¬ ®å cña nã
cã d¹ng nh− h×nh 3.93. Trªn s¬ ®å 3.93.a, ®iÖn ¸p cÇn so s¸nh U v vµ ®iÖn ¸p
chuÈn U ch ®−îc ®−a ®Õn hai cöa kh¸c nhau. Trªn s¬ ®å 3.93.b, çc ®iÖn ¸p nµy
®−îc ®−a ®Õn cïng mét cöa qua çc ®iÖn trë R1, R2 ®Ó t¹o nªn çc dßng ®iÖn ë
B B B B
cöa vµo. §iÖn ¸p vµo hiÖu b»ng kh«ng khi çc dßng ®iÖn b»ng nhau vµ ng−îc dÊu
víi nhau U v R1 = −U ch R2 . §iÖn ¸p vµo t−¬ng øng víi møc chuyÓn tr¹ng th¸i cña
bé so s¸nh lµ:
- S¬ ®å (a) : U v = U ch + U 0
U v − U 0 U ch − U 0
- S¬ ®å (b) : + = IN
R1 R2
− R1 ⎛ R1 ⎞
Do ®ã Uv = U ch + ⎜ 1 + ⎟ U 0 + I N R1
R2 ⎝ R2 ⎠
R1
Uv
Uv
Uch R2
Uch Ur Ur
U0 U0
H×nh 3.93. S¬ ®å so s¸nh kh«ng cã trÔ
159
4. Bé so s¸nh cã trÔ
Trªn ®Çu vµo cña bé so s¸nh ngoµi ®iÖn ¸p tÝn hiÖu cßn th−êng cã nhiÔu, do
vËy khi ®iÖn ¸p vµo cã trÞ sè gÇn víi møc chuyÓn tr¹ng th¸i cña bé so s¸nh th×
®iÖn ¸p nhiÔu cã thÓ lµm cho bé so s¸nh chuyÓn tr¹ng th¸i liªn tôc vµ do ®ã møc
tÝn hiÖu ra kh«ng x¸c ®Þnh. §Ó tr¸nh ¶nh h−ëng cña nhiÔu, ng−êi ta cè g¾ng ®Ó
t¹o ra mét kho¶ng trÔ trong ®Æc tuyÕn truyÒn ®¹t cña bé so s¸nh. §Ó lµm ®iÒu
nµy, ng−êi ta m¾c thªm mét m¹ch håi tiÕp d−¬ng, khi l−îng håi tiÕp ®ñ lín sao
cho hÖ sè khuÕch ®¹i vßng K v = K 0 .K ht > 1 th× m¹ch sÏ lµm viÖc nh− mét triger.
Cã hai s¬ ®å so s¸nh kiÓu nµy lµ s¬ ®å so s¸nh ®¶o (h×nh 3.94) vµ s¬ ®å so s¸nh
thuËn (h×nh 3.95).
H×nh 3.94. Bé so s¸nh cã trÔ: a) S¬ ®å ®¶o; b) §Æc tuyÕn truyÒn ®¹t cña a)
Trong s¬ ®å 3.94, khi U v cã trÞ sè ©m lín th× U r = U rmax = U rH , khi ®ã ®iÖn

¸p trªn cöa vµo thuËn lµ:
R2
U Pmax = U rmax (3.137)
R1 + R2
Khi U v t¨ng th× lóc ®Çu U r = const , nh−ng khi U v = U Pmax th× bé so s¸nh
chuyÓn tr¹ng th¸i vµ ®iÖn ¸p ra chuyÓn tõ U rmax sang U rmin .
U r = U rmin = U rL
Lóc nµy ®iÖn ¸p trªn cöa thuËn:
R2
U P = U Pmin = U rmin (3.138)
R1 + R2
NÕu U v tiÕp tôc t¨ng th× ®iÖn ¸p hiÖu U d = U P − U v cµng ©m, do ®ã ®iÖn ¸p
ra gi÷ nguyªn møc U rmin . B©y giê nÕu U v gi¶m xuèng th× do ®iÖn ¸p U P = U Pmin
nªn m¹ch so s¸nh sÏ chuyÓn tr¹ng th¸i t¹i U v = U Pmin . Ta cã ®Æc tuyÕn truyÒn ®¹t
tÜnh cã trÔ nh− h×nh 3.94.b. §iÖn ¸p vµo trÔ ®−îc x¸c ®Þnh bëi:
160
U tr = U Pmax − U Pmin
Thay U Pmax vµ U Pmin vµo ta cã:
R2
U tr = (U rmax − U rmin ) = K ht (U rmax − U rmin ) (3.139)
R1 + R2
Çc ®iÖn ¸p nhiÔu cã biªn ®é nhá h¬n ®iÖn ¸p trÔ nªn kh«ng lµm cho m¹ch
so s¸nh chuyÓn tr¹ng th¸i ®−îc.
Håi tiÕp d−¬ng ph¶i ®ñ lín ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn
K v = K 0 .K ht > 1
§Ó m¹ch cã thÓ lËt tr¹ng th¸i ®−îc. Khi ®ã m¹ch sÏ tù dao ®éng, sau khi
chuyÓn tr¹ng th¸i xong, m¹ch sÏ lµm viÖc ë chÕ ®é b·o hßa.
Ur
R2
lý t−ëng
R1
Uv thùc
0
Ur Uvmin Uvmax U
v
a) b)
H×nh 3.95. Bé so s¸nh cã trÔ: a) S¬ ®å thuËn; b) §Æc tuyÕn truyÒn ®¹t cña a)
§èi víi s¬ ®å so s¸nh thuËn trªn h×nh 3.95.a, khi U v > 0 th×
U r = U rmax = U rH , khi gi¶m U v ®iÖn ¸p ra gi÷ nguyªn gi¸ trÞ nµy cho ®Õn khi
U P = 0 (do cöa ®¶o nèi ®Êt), tøc lµ
R1 R2
U P = U rmax + Uv =0
R1 + R2 R1 + R2
Suy ra ®iÖn ¸p vµo øng víi ®iÓm lËt tr¹ng th¸i tõ møc cao sang møc thÊp lµ:
R
U v1 = U vmin = −U rmax 1 (3.140)
R2
NÕu tiÕp tôc gi¶m U v th× U r = U rmin = U rL gi÷ nguyªn kh«ng ®æi. Lóc nµy
®iÖn ¸p trªn cöa thuËn U P cã d¹ng:
R1 R2
U P = U rmin + Uv (3.141)
R1 + R2 R1 + R2
NÕu t¨ng U v th× m¹ch sÏ l¹i chuyÓn tr¹ng th¸i t¹i U P = 0 vµ b»ng çch cho
(3.141) b»ng kh«ng, ta cã thÓ suy ra ®iÖn ¸p vµo øng víi ®iÓm lËt tr¹ng th¸i tõ
møc thÊp lªn møc cao
161
R
U v 2 = U vmax = − 1 U rmin (3.142)
R2
Çc m¹ch so s¸nh cã trÔ th−êng ®−îc dïng ®Ó biÕn ®æi ®iÖn ¸p vµo h×nh sin
thµnh ®iÖn ¸p ra d¹ng xung cã biªn ®é x¸c ®Þnh. H×nh 3.96 minh häa øng dông
®ã.
U Ur
Uv
UPmax
a) 0 t
UPmin
U
Ur
Uvmax
b) 0 t
Uv
Uvmin
H×nh 3.96. Minh häa øng dông cña bé so s¸nh cã trÔ:

a) §å thÞ thêi gian cña ®iÖn ¸p vµo vµ ®iÖn ¸p ra trong s¬ ®å ®¶o
b)§å thÞ thêi gian cña ®iÖn ¸p vµo vµ ®iÖn ¸p ra trong s¬ ®å thuËn
162
Ch−¬ng 4
KhuÕch ®¹i chuyªn dông
4.1. KhuÕch ®¹i chän läc

4.1.1. Kh¸i niÖm.
Bé khuÕch ®¹i chän läc(K§CL) cã nhiÖm vô khuÕch ®¹i tÝn hiÖu trong mét
d¶i tÇn vµ nÐn tÝn hiÖu ngoµi d¶i tÇn ®ã.
Ph¹m vi øng dông cña bé K§CL rÊt réng r·i trong çc thiÕt bÞ ®iÖn tö. VÝ
dô, chóng th−êng ®−îc dïng trong çc tÇng cao tÇn vµ trung tÇn cña thiÕt bÞ thu
vµ thiÕt bÞ ph¸t; trong çc bé t¹o dao ®éng, thiÕt bÞ ®o l−êng vµ nhiÒu øng dông
kh¸c.
§Ó ®¶m b¶o tÝnh chÊt chän läc vÒ tÇn sè cña bé khuÕch ®¹i, cã thÓ thùc hiÖn
theo mét trong çc lo¹i s¬ ®å nh− chØ ra trªn h×nh 4.1.
- M¾c xen kÏ mét sè m¾t läc RLC víi mét sè tÇng khuÕch ®¹i (läc ph©n
bè).
- M¾c mét m¹ch läc tËp trung víi mét bé khuÕch ®¹i nhiÒu tÇng (läc tËp
trung).
- GhÐp håi tiÕp th«ng qua çc kh©u läc (läc tÝch cùc RC).
a)
b)
+
c)
H×nh 4.1. Çc d¹ng s¬ ®å khuÕch ®¹i chän läc.

a) Chän läc ph©n bè; b) Chän läc tËp trung; c) Läc tÝch cùc.
4.1.2. Yªu cÇu vÒ chØ tiªu kü thuËt c¬ b¶n cña bé khuÕch ®¹i chän läc.
ChØ tiªu chÊt l−îng cña bé K§CL ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng qua çc tham sè c¬
b¶n sau ®©y:
163
1. TÇn sè lµm viÖc danh ®Þnh f o : f o lµ tÇn sè trung t©m cña d¶i th«ng bé
khuÕch ®¹i. Tuú theo ph¹m vi øng dông, f o cã thÓ lµ cè ®Þnh hoÆc cã thÓ thay ®æi
®−îc trong mét d¶i tÇn nµo ®ã (tõ f min ÷ f max ).
2. HÖ sè khuÕch ®¹i K : Th−êng sö dông hÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p d−íi d¹ng
phøc:
Ur
K = = K . e jϕ (4.1)
Uv
Trong ®ã: K vµ ϕ lµ m«®un vµ gãc pha cña hÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p.
3. D¶i th«ng D: D¶i th«ng D chÝnh lµ d¶i truyÒn qua cña bé khuÕch ®¹i.
Trong tr−êng hîp ®Æc tuyÕn truyÒn ®¹t thùc tÕ cña bé khuÕch ®¹i kh¸c víi d¹ng
ch÷ nhËt lý t−ëng, nh− vÝ dô chØ ra trªn h×nh 4.2, th× d¶i th«ng ®−îc ®¸nh gi¸ ë
mét sè møc nhÊt ®Þnh:
- Th«ng dông nhÊt lµ d¶i th«ng ë møc nöa c«ng suÊt D0, 7 . Khi ®ã çc thµnh
phÇn n»m ngoµi d¶i th«ng cã hÖ sè suy gi¶m vÒ c«ng suÊt lín h¬n hai lÇn so víi
thµnh phÇn tÇn sè danh ®Þnh.
- Ngoµi ra cßn cã thÓ dïng çc kh¸i niÖm vÒ çc d¶i th«ng ë çc møc kh¸c
nhau D 0 ,1 ; D 0 , 01
K
y=
K max
1
0, 7
D0,7
D0,1
0,1
0
f0 f
H×nh 4.2. §Æc tuyÕn biªn ®é - tÇn sè chuÈn hãa cña bé khuÕch ®¹i
4. §é chän läc: §é chän läc ®−îc ®¸nh gi¸ qua hÖ sè ch÷ nhËt Kcn, thÓ hiÖn
sù kh¸c nhau gi÷a ®Æc tuyÕn biªn ®é – tÇn sè thùc tÕ so víi d¹ng ch÷ nhËt lý
t−ëng.
HÖ sè ch÷ nhËt ®−îc x¸c ®Þnh qua tû sè:
D0,1
K cn = ≥1 (4.2)
D
164
Víi D0,1 vµ D = D 0 , 7 lµ d¶i th«ng ë møc 0,1 vµ møc 0,7 . Nh− vËy Kcn cµng
B B
nhá th× ®é chän läc cña bé khuÕch ®¹i cµng cao.

5) HiÖu qu¶ khuÕch ®¹i H .
§−îc ®¸nh gi¸ qua tÝch cña d¶i th«ng D vµ hÖ sè khuÕch ®¹i cùc ®¹i trong d¶i
th«ng K o = K max :
H = K o .D (4.3)
§¹i l−îng H ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng khuÕch ®¹i cña tÇng, th−êng gi¸ trÞ cña nã
chñ yÕu chØ phô thuéc vµo tham sè cña phÇn tö khuÕch ®¹i. Khi d¶i th«ng cµng
réng th× hÖ sè khuÕch ®¹i trong d¶i th«ng cµng nhá vµ ng−îc l¹i.
Ngoµi çc tham sè c¬ b¶n trªn, chÊt l−îng cña bé khuÕch ®¹i chän läc cßn
®−îc ®¸nh gi¸ qua çc chØ tiªu vÒ ®é mÐo tÝn hiÖu, kh¶ n¨ng lµm viÖc æn ®Þnh
kh«ng bÞ tù kÝch, hÖ sè t¹p ©m nhá...
4.1.3. VÊn ®Ò æn ®Þnh cña bé khuÕch ®¹i.
Nh− ®· biÕt, ë ph¹m vi tÇn sè cao cÇn ph¶i xÐt tíi ¶nh h−ëng cña hiÖn t−îng
håi tiÕp tõ ®Çu ra vÒ ®Çu vµo cña bé khuÕch ®¹i th«ng qua ®iÖn dung ghÐp trùc
th«ng, ®Õn tÝnh lµm viÖc æn ®Þnh cña bé khuÕch ®¹i. §Æc biÖt trong bé khuÕch ®¹i
chän läc cã hÖ sè khuÕch ®¹i kh¸ lín, lµm t¨ng tÝn hiÖu håi tiÕp vÒ ®Çu vµo vµ cã
thÓ dÉn ®Õn hiÖn t−îng tù kÝch, lµm mÊt sù lµm viÖc æn ®Þnh cña bé khuÕch ®¹i.
Nh− ®· xÐt trong ch−¬ng 1, khi cã håi tiÕp d−¬ng th× hÖ sè khuÕch ®¹i cña m¹ch
sÏ t¨ng lªn. §iÒu kiÖn tù kÝch nh− sÏ chØ ra trong ch−¬ng 6, lµ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o
hÖ sè truyÒn ®¹t vßng K V lín h¬n 1:
K V = K . K ht ≥ 1 (4.4)
Ng−êi ta ®· chøng minh ®−îc r»ng: Giíi h¹n cña hÖ sè khuÕch ®¹i ®Ó ®¶m
b¶o lµm viÖc æn ®Þnh, cã thÓ x¸c ®Þnh theo ®iÒu kiÖn (4.5):
K s = ( 0, 45 ÷ 0, 63) S / ωC12 (4.5)
Trong ®ã: K S : HÖ sè khuÕch ®¹i æn ®Þnh.
S : Hç dÉn cña phÇn tö tÝch cùc.
ω : TÇn sè c«ng t¸c.
C12 : §iÖn dung trùc th«ng håi tiÕp tõ ®Çu ra vÒ ®Çu vµo.
165
§Ó m¹ch lµm viÖc æn ®Þnh, hÖ sè khuÕch ®¹i K cña nã ph¶i lu«n nhá h¬n
hoÆc b»ng hÖ sè khuÕch ®¹i æn ®Þnh K S .
Nh− vËy, khi tÇn sè lµm viÖc cµng cao th× cµng khã ®¹t ®−îc hÖ sè khuÕch
®¹i lín nÕu ®iÒu kiÖn æn ®Þnh (4.5) ®−îc thùc hiÖn.
H¹n chÕ hÖ sè khuÕch ®¹i kh«ng ph¶i lµ mét biÖn ph¸p tÝch cùc, nh−ng ®−îc
¸p dông réng r·i trong çc bé khuÕch ®¹i dïng ®Ìn ®iÖn tö. Tuy nhiªn , víi bé
khuÕch ®¹i dïng tranzistor, biÖn ph¸p nµy kh«ng cã lîi, v× C12 cña tranzistor lín,
do ®ã K S nhá vµ hÖ sè khuÕch ®¹i còng buéc ph¶i gi¶m nhá.
Mét biÖn ph¸p tÝch cùc ®Ó ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn æn ®Þnh lµ sö dông m¹ch trung
hoµ, mµ néi dung cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ sö dông mét m¹ch håi tiÕp bªn ngoµi
®−îc gäi lµ m¹ch trung hoµ ®Ó khö t¸c dông cña håi tiÕp bªn trong.
M¹ch trung hoµ lµ mét m¹ng bèn cùc m¾c tõ ®Çu ra vÒ ®Çu vµo vµ song
song víi bé khuÕch ®¹i, do ®ã dÉn n¹p cña bé khuÕch ®¹i cã trung hoµ ®−îc x¸c
®Þnh nh− sau:
Yij* = Yij + yij (4.6)
Trong ®ã: Yij* ; Yij ; yij lµ dÉn n¹p t−¬ng øng cña bé khuÕch ®¹i cã trung hoµ,
kh«ng cã trung hoµ vµ cña m¹ch trung hoµ.
KÕt qu¶ nghiªn cøu s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng vµ çc hÖ ph−¬ng tr×nh cña nã ®· chØ
ra r»ng: ChÝnh Y12 lµ thµnh phÇn g©y håi tiÕp tõ ®Çu ra vÒ ®Çu vµo cña bé khuÕch
®¹i. Do vËy, m¹ch trung hoµ cã nhiÖm vô lµm triÖt tiªu Y12 sao cho:
Y12* = Y12 + y12 = 0 (4.7)
Cã thÓ minh ho¹ hiÖn t−îng håi tiÕp g©y ra mÊt æn ®Þnh vµ qu¸ tr×nh trung
hoµ qua s¬ ®å h×nh 4.3.
Gäi Ybe ; Ybc ; Yce lµ çc dÉn n¹p gi÷a çc cùc cña tranzistor, vµ tõ h×nh 4.3b, ta
x¸c ®Þnh ®−îc:
I1 = I b = YbeU be + Ybc (U be − U ce ) =
= (Ybe + Ybc ) U be − YbcU ce = Y11U1 + Y12U 2
Tõ ®ã suy ra dÉn n¹p håi tiÕp:
⎛ 1 ⎞
Y12 = − Ybc = − ⎜⎜ + jωC bc ⎟⎟
⎝ rbc ⎠
166
rbc IB Ybc IC
Cbc
Ube rbe rce U ce Ube Ybe Yce Ube
Cbe S10Ube
b)
a) Cth
I V Yth 1: m I r
T3
Ur
UV U V′ Ur UV
c) d) +U cc
H×nh 4.3. Minh ho¹ vÊn ®Ò trung hoµ trong çc bé khuÕch ®¹i chän läc.
a) S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng cao tÇn cña bé khuÕch ®¹i; b) S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng cña a;
c) BiÕn ¸p ghÐp håi tiÕp; d) S¬ ®å bé khuÕch ®¹i dïng tranzistor cã trung hoµ.
Trong thùc tÕ, m¹ch trung hoµ ®−îc x©y dùng th«ng qua biÕn ¸p nh− h×nh
4.3c. NÕu coi biÕn ¸p lµ lý t−ëng, ta cã: U r = m U V′ , nh− vËy:
⎛ U ⎞
I 1 = Yth (U V − U V′ ) = Yth ⎜⎜U V − r ⎟⎟ = y11 U 1 + y12 U 2
⎝ m ⎠
Qua ®©y ta x¸c ®Þnh ®−îc dÉn n¹p håi tiÕp cña m¹ch trung hoµ:
Yth
y12 = −
m
Theo quan hÖ (4.7) ta cã:
Yth ⎛ 1 ⎞
Y12* = Y12 + y12 = − − ⎜ + jωCbc ⎟ = 0
m ⎝ rbc ⎠
Nh− vËy:
⎛ 1 ⎞
Yth = − m ⎜ + jωCbc ⎟ (4.8)
⎝ rbc ⎠
Tøc lµ ngoµi biÕn ¸p ®¶o pha (ng−îc chiÒu cuèn d©y) ®¶m b¶o m < 0 , m¹ch
rbc
trung hoµ gåm hai thµnh phÇn: Mét ®iÖn trë Rth = song song víi mét tô ®iÖn
m
trung hoµ cã ®iÖn dung C th = m C bc .
Trong thùc tÕ, ®iÖn trë Rth lµ ®iÖn trë t−¬ng ®−¬ng cña cuén d©y biÕn ¸p vµ
ta chØ cÇn m¾c thªm mét tô ®iÖn trung hoµ nh− chØ ra trªn h×nh 4.3d.
167
Trªn h×nh 4.4 lµ vÝ dô minh ho¹ biÖn ph¸p trung hoµ cho tÇng khuÕch ®¹i
c«ng suÊt cao tÇn baz¬ chung m¾c ®Èy kÐo. V× baz¬ ®−îc nèi ®Êt vÒ cao tÇn, nªn
nã ®ãng vai trß nh− mét mµn ng¨n tÜnh ®iÖn gi÷a colecto vµ emito; ®iÒu ®ã cho
phÐp bé khuÕch ®¹i lµm viÖc ë tÇn sè cao. ë ®©y tô ®iÖn trung hoµ C th ®−îc m¾c
tõ cuén s¬ cÊp biÕn ¸p ra vÒ ®Çu vµo.
+Ucc
Cth
Uv Ura
Cth
H×nh 4.4. S¬ ®å bé khuÕch ®¹i ®Èy kÐo céng h−ëng cã m¾c m¹ch trung hoµ.
4.1.4. Bé khuÕch ®¹i chän läc t¶i céng h−ëng

Çc bé khuÕch ®¹i chän läc t¶i céng h−ëng ®−îc øng dông réng r·i trong
thùc tÕ, trong ®ã thay cho kh©u chän läc tÇn sè ng−êi ta dïng m¹ch céng h−ëng
RLC , nh− chØ ra trªn h×nh 4.5.
H×nh 4.5. Bé khuÕch ®¹i chän läc céng h−ëng

a) S¬ ®å nguyªn lý; b) S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng.
R = R′ // Rrt // Rv s ; C = C ′ + Crt + Cvs
168
Sö dông s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng h×nh π cña tranzistor ta cã thÓ biÓu diÔn bé
khuÕch ®¹i nh− h×nh 4.5b. Trong ®ã çc tham sè ®iÖn dung vµo ra vµ ®iÖn trë vµo
ra (ra cña tÇng ®ang xÐt vµ vµo cña tÇng sau) cña tranzistor ®−îc tÝnh gép vµo çc
phÇn tö C vµ R cña m¹ch dao ®éng. Ta sÏ x¸c ®Þnh çc chØ tiªu c¬ b¶n cña bé
khuÕch ®¹i theo s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng h×nh 4.5b.
a) HÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p.
U r SU v Z td SR
K= = = SZ td = (4.9)
Uv Uv 1 + jα
Trong ®ã: Z td lµ trë kh¸ng t¶i t−¬ng ®−¬ng;
S lµ hç dÉn cña tranzistor;
2 ∆f
α = XQ = .Q víi Q lµ phÈm chÊt cña m¹ch dao ®éng; X lµ ®é lÖch
f0
céng h−ëng t−¬ng ®èi; ∆f = f − f 0 lµ ®é lÖch gi÷a tÇn sè lµm viÖc ®ang xÐt vµ
tÇn sè céng h−ëng f 0 .
Tõ (4.9), ta x¸c ®Þnh ®−îc m«®un K vµ gãc pha ϕ cña hÖ sè khuÕch ®¹i:
SR
K= (4.10a)
1+ α 2
ϕ = − arctg α (4.10b)
Nh− vËy hÖ sè khuÕch ®¹i cùc ®¹i x¶y ra t¹i tÇn sè céng h−ëng.
K o = K max = K f = fo = SR (4.11)
§¹i l−îng:
K 1
y= = (4.12)
Ko 1+α 2
®−îc gäi lµ hµm sè truyÒn ®¹t chuÈn ho¸ cña bé khuÕch ®¹i, biÓu diÔn trªn
h×nh 4.6.
y
1
0,7
−1 0 1
α
D
H×nh 4.6. §Æc tuyÕn truyÒn ®¹t chuÈn ho¸
169
b) D¶i th«ng cña bé khuÕch ®¹i:
1 1
§Ó x¸c ®Þnh d¶i th«ng (ë møc 0,7), ta cho: y = = tõ ®ã x¸c ®Þnh
1+ α 2 2
®−îc: α = 1 vµ:
f0
D = 2 ∆f = (4.13a)
Q
1 R R
Thay f 0 = vµ Q = = ta nhËn ®−îc:
2π LC ρ L
C
1
D= (4.13b)
2πRC
c) HiÖu qu¶ khuÕch ®¹i:

S
H = Ko D = (4.14)
2πC
Nh− vËy hiÖu qu¶ khuÕch ®¹i cña tÇng chØ phô thuéc vµo tham sè cña
S
tranzistor, ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ khuÕch ®¹i nªn chän tranzistor cã gi¸ trÞ
(C V + C r )
lín.
d) §é chän läc:
HÖ sè ch÷ nhËt K cn ®−îc x¸c ®Þnh qua biÓu thøc (4.2). D¶i th«ng ë møc
0,1 ( D 0 ,1 ) ®−îc x¸c ®Þnh t−¬ng tù nh− d¶i th«ng D ë møc 0,7 ®· xÐt ë trªn.
Trong môc nµy, ta míi chØ xÐt mét tÇng khuÕch ®¹i chän läc t¶i céng
h−ëng. §Ó ®¶m b¶o çc yªu cÇu: HÖ sè khuÕch ®¹i ®ñ lín, d¶i th«ng ®ñ réng vµ
®é chän läc cao, ng−êi ta sö dông bé khuÕch ®¹i nhiÒu tÇng. Trong çc môc tiÕp
theo, ta kh¶o s¸t ba lo¹i khuÕch ®¹i chän läc ph©n bè (h×nh 4.1a) th−êng øng
dông réng r·i trong thùc tÕ.
4.1.5. Bé khuÕch ®¹i chän läc ®¬n ®iÒu chuÈn:
H×nh 4.7 lµ s¬ ®å khèi bé khuÕch ®¹i gåm n tÇng m¾c nèi tiÕp. Çc tÇng
®Òu cã t¶i ®−îc ®iÒu chØnh céng h−ëng ë tÇn sè c«ng t¸c vµ gäi lµ bé khuÕch ®¹i
chän läc ®¬n ®iÒu chuÈn.
Uv 1 2 3 Ur
H×nh 4.7. Bé khuÕch ®¹i chän läc ®¬n ®iÒu chuÈn.
170
Gi¶ thiÕt, tham sè cña çc tÇng khuÕch ®¹i lµ nh− nhau, ta x¸c ®Þnh lÇn l−ît
çc ®¹i l−îng sau:
a) HÖ sè khuÕch ®¹i:
n
⎛ K 01 ⎞
Kn =⎜ ⎟ (4.15)
⎜ 2 ⎟
1+α ⎠
⎝
K o n = K 01n
b) D¶i th«ng
§Ó x¸c ®Þnh d¶i th«ng D, ta cho:
n
K ⎛ 1 ⎞
yn = n = ⎜ ⎟ = 1
K on ⎜ ⎟
⎝ 1+α 2
2
⎠
Vµ x¸c ®Þnh ®−îc:
1 1
f
Dn = o 2 − 1 = D1
n
2 −1
n (4.16)
Q
c) HiÖu qu¶ khuÕch ®¹i:
1
H n = K 0 ,1 . D = H 1 . 2 − 1 n
(4.17a)
Theo biÓu thøc (4.17a) nhËn thÊy, H n cã ý nghÜa lµ hiÖu qu¶ khuÕch ®¹i chØ
cña mét tÇng trong tr−êng hîp tÇng ®ã m¾c chung trong bé khuÕch ®¹i n tÇng.
Khi n lín, cã thÓ sö dông biÓu thøc gÇn ®óng sau:
0.83
H n ≈ H1 (4.17b)
n
d) §é chän läc
HÖ sè ch÷ nhËt thay ®æi theo sè tÇng n nh− chØ ra ë b¶ng 4.1.
B¶ng 4.1
n 1 2 3 4 6 8 10
Kcn 10 4,8 3,75 3,4 3,1 2,94 2,9
L−u ý r»ng trong çc môc tõ a ®Õn d, çc tham sè cã chØ sè 1 hoÆc n thÓ
hiÖn trong hai tr−êng hîp t−¬ng øng: HoÆc lµ xÐt riªng biÖt cho mét tÇng, hoÆc lµ
xÐt chung khi m¾c n tÇng.
Nh− vËy, trong bé khuÕch ®¹i chän läc ®¬n ®iÒu chuÈn, víi sù t¨ng lªn cña
sè tÇng n , d¶i th«ng hÑp ®i, hiÖu qu¶ khuÕch ®¹i cña tõng tÇng gi¶m vµ ®é chän
171
läc cña bé khuÕch ®¹i t¨ng kh«ng nhiÒu. V× vËy, biÖn ph¸p c¶i thiÖn chÊt l−îng
b»ng çch t¨ng sè tÇng n Ýt hiÖu qu¶. Trong thùc tÕ, th−êng chØ chän n ≤10 .
4.1.6. Bé khuÕch ®¹i chän läc m¾c so le
Kh¸c víi bé khuÕch ®¹i ®¬n ®iÒu chuÈn ®· xÐt ë trªn, bé khuÕch ®¹i so le
bao gåm mét hoÆc vµi nhãm. Mçi nhãm bao gåm mét sè tÇng khuÕch ®¹i ®iÒu
chØnh céng h−ëng ë çc tÇn sè lÖch víi nh÷ng kho¶ng çch nhÊt ®Þnh so víi tÇn
sè danh ®Þnh . XÐt tr−êng hîp ®¬n gi¶n nhÊt, mçi nhãm gåm hai tÇng céng h−ëng
ë çc tÇn sè f 01 vµ f 02 lÖch nh÷ng kho¶ng nh− nhau so víi tÇn sè c«ng t¸c:
f 01 = f 0 − ∆f1
f 02 = f 0 + ∆f 2
∆f1 = ∆f 2 = ∆f 0
Tr−êng hîp nµy, mçi nhãm lµ mét cÆp so le vµ gäi t¾t lµ bé khuÕch ®¹i so le
®«i. Theo (4.9) ta x¸c ®Þnh ®−îc hµm sè truyÒn ®¹t phøc cña tõng tÇng:
SR1 SR2
K1 = ; K2 =
1 + j (α + α 0 ) 1 + j (α − α 0 )
2∆f o
Trong ®ã α o = Q ; Gi¶ thiÕt:
fo
S1 = S 2 = S vµ Q1 = Q2 = Q
K c / K c max
α 0 =1 1
α0 > 1
α0 < 1
α
0
H×nh 4.8. §Æc tuyÕn truyÒn ®¹t cña mét cÆp so le ®«i.
Nh− vËy hµm sè truyÒn ®¹t phøc cña mét cÆp so le ®«i cã thÓ x¸c ®Þnh qua
biÓu thøc:
172
S 2 R1 R2
K C = K1 K 2 =
1 − α 2 + α 02 + j 2α
Vµ mo®un cña K C cã gi¸ trÞ:
S 2 R1 R2
KC = (4.18)
(1 − α 2 + α 02 ) 2 + 4 α 2
Sù phô thuéc cña K C vµo α víi çc gi¸ trÞ kh¸c nhau cña αo ®−îc tr×nh bµy
trªn h×nh 4.8.
Ta quan t©m tíi tr−êng hîp α 0 =1 (®−êng ®Ëm nÐt trªn h×nh 4.8).
§é lÖch céng h−ëng trong tr−êng hîp nµy ®−îc gäi lµ ®é lÖch céng h−ëng
tíi h¹n. NhËn thÊy, khi ®ã hÖ sè khuÕch ®¹i t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng trong d¶i th«ng
®ñ réng. Ta chØ xÐt tr−êng hîp nµy v× nã ®−îc øng dông réng r·i trong thùc tÕ.
Tr−êng hîp mét cÆp so le ®«i:
Khi cho α o =1 , tõ (4.18) ta nhËn ®−îc:
S 2 R1 R2 S 2 R1 R2
KC = ; K oc = (4.19a)
⎛ α ⎞
4 2
2 1+ ⎜ ⎟
⎝ 2⎠
Tr−êng hîp m cÆp so le ®«i (sè tÇng cña bé khuÕch ®¹i lµ n = 2 m ):
; K on = ( K oc )
m
K n = K Cm (4.19b)
b) D¶i th«ng:
KC 1
Mét cÆp so le ®«i, nÕu cho: y C = = ta nhËn ®−îc:
K 0C 2
f0
DC = 2 = 2 D1 (4.20a)
Q
Kn 1
Tr−êng hîp m cÆp so le, b»ng ph−¬ng ph¸p t−¬ng tù cho y n = = ta
K on 2
nhËn ®−îc:
1
fo 4 0,91 1,08
Dn = 2 2 m − 1 ≈ DC ≈ DC (4.20b)
Q 4
m 4
n
c) HiÖu qu¶ khuÕch ®¹i xÐt cho tõng tÇng khi chóng ®−îc m¾c sole trong bé
khuÕch ®¹i:
Mét cÆp sole ®«i:
S R1 R2 fo
H C = K oc .DC = × 2
2 Q
173
L−u ý ®Õn biÓu thøc (4.13b), ta nhËn ®−îc:
S
HC = (4.21a)
2πC
So s¸nh víi biÓu thøc (4.17) ta nhËn thÊy: Khi m¾c so le ®«i hiÖu qu¶
khuÕch ®¹i cña tõng tÇng t¨ng lªn kho¶ng 1,56 lÇn so víi khi m¾c ®¬n ®iÒu chuÈn.
Tr−êng hîp m cÆp so le ®«i, ta nhËn ®−îc:
1,08
Hn = K oc .Dn ≈ H C 4
(4.21b)
n
d) §é chän läc: HÖ sè ch÷ nhËt thay ®æi theo sè tÇng n nh− ®· chØ ra ë
b¶ng (4.2).
B¶ng 4.2.
m 1 2 3 4 5
Kcn 3,2 2,2 1,95 1,85 1,78
NhËn xÐt: Qua çc kÕt qu¶ trªn ta nhËn thÊy so víi bé khuÕch ®¹i ®¬n ®iÒu
chuÈn, bé khuÕch ®¹i so le cã d¶i th«ng réng h¬n, hÖ sè khuÕch ®¹i trong d¶i
th«ng b»ng ph¼ng h¬n, ®é chän läc cao h¬n vµ hiÖu qu¶ khuÕch ®¹i cña çc tÇng
còng lín h¬n.
4.1.7 Bé khuÕch ®¹i chän läc ®«i ®iÒu chuÈn:
Tr−êng hîp nµy, t¶i cña bé khuÕch ®¹i bao gåm mét sè m¹ch céng h−ëng
ghÐp víi nhau. Ta xÐt tr−êng hîp ®¬n gi¶n nhÊt, khi t¶i bao gåm hai m¹ch dao
®éng ghÐp ®−îc ®iÒu chØnh céng h−ëng ë tÇn sè c«ng t¸c vµ gäi lµ bé khuÕch ®¹i
®«i ®iÒu chuÈn. S¬ ®å nguyªn lý tr×nh bµy trªn h×nh 4.9a vµ çc s¬ ®å t−¬ng
®−¬ng cña nã chØ ra trªn h×nh 4.9.b,c.
SU v L L
E1 = ; r1 = 1 ; r2 = 2 ;
jωC1 C1 R1 C2 R2
⎛ 1 ⎞
§Æt: Z 1 = r1 + j ⎜⎜ ωL1 − ⎟ = r1 ( 1 + jα )
⎝ ωC ⎟ 1 ⎠
⎛ 1 ⎞
Z 2 = r2 + j ⎜⎜ ωL2 − ⎟⎟ = r2 (1 + jα )
⎝ ωC 2 ⎠
Tõ s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng h×nh 4.9c, ta viÕt ®−îc çc ph−¬ng tr×nh c©n b»ng
®iÖn ¸p t¹i çc m¹ch:
174
H×nh 4.9. Bé khuÕch ®¹i ®«i ®iÒu chuÈn.
a) S¬ ®å nguyªn lý; b) S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng dßng ®iÖn cña a;
c) S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng ®iÖn ¸p.
I 1 Z 1 + I 2 j ω M = E1
I1 j ω M + I 2 Z 2 = 0
Lo¹i bá I1 , ta t×m ®−îc I 2 :
− j ω M E1
I2 =
Z1 Z 2 + ω 2 M 2
I2
Thay U r = − ta x¸c ®Þnh ®−îc hÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p cña bé
j ω c2
khuÕch ®¹i:
Ur − jω M S jS β R
K = = 2 2 =
[ ]
(4.22a)
UV j ω C1 C 2 r1 r2 ( 1 + j α ) + ω M
2 2 2
(1 + jα ) 2 + β 2
ωM
Trong ®ã: β = lµ ®é ghÐp gi÷a hai m¹ch.
r1 r2
1
R= lµ ®iÖn trë céng h−ëng t−¬ng ®−¬ng.
ω C1 C 2 r1 r2
2
Nh− vËy, ta x¸c ®Þnh ®−îc m« ®un cña hÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p.
175
Sβ R
K= (4.22b)
(1− α 2
+β 2 2
) + 4α 2
BiÓu thøc (4.22b) cã d¹ng t−¬ng tù nh− biÓu thøc (4.18) khi xÐt mét cÆp hai
tÇng so le ®«i. Do vËy, cã thÓ sö dông çc kÕt qu¶ nhËn ®−îc ë môc 4.1.6.
Ta còng chØ quan t©m tíi tr−êng hîp β = 1 (gäi lµ ®é ghÐp tíi h¹n), khi ®ã
hÖ sè khuÕch ®¹i t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng trong d¶i th«ng ®ñ réng.
- Mét tÇng ®«i ®iÒu chuÈn:
SR
K1 = (4.23a)
α
2 1+ ( ) 4
2
- Tr−êng hîp n tÇng ®«i ®iÒu chuÈn:
K n = K 1n (4.23b)
b) D¶i th«ng:
1 1
- Mét tÇng: Cho y1 = = , ta nhËn ®−îc:
⎛ α ⎞
4
2
1+ ⎜ ⎟
⎝ 2⎠
f0
D1 = 2 (4.24a)
Q
1 1
- n tÇng: Cho y n = n
= , tõ ®ã ta nhËn ®−îc:
⎡ ⎤ 4 2
⎢ 1 + ⎛⎜ α ⎞⎟ ⎥
⎢ ⎝ 2 ⎠ ⎥⎦
⎣
f 0 4 1n f 0.91
Dn = 2 2 −1 ≈ 2 0 4 (4.24b)
Q Q n
c) HiÖu qu¶ khuÕch ®¹i vµ ®é chän läc:
L−u ý r»ng: §Æc tÝnh tÇn sè cña mét tÇng ®«i ®iÒu chuÈn: - Víi hÖ sè
khuÕch ®¹i thÓ hiÖn qua (4.22b) - vµ cña mét cÆp hai tÇng m¾c so le - víi hÖ sè
khuÕch ®¹i qua (4.18)- lµ t−¬ng ®−¬ng. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ, khi sö dông sè tÇng
n nh− nhau, th× bé khuÕch ®¹i ®«i ®iÒu chuÈn cã ®é chän läc cao nhÊt vµ hiÖu
qu¶ khuÕch ®¹i lín nhÊt. TiÕp theo lµ bé khuÕch ®¹i so le vµ thÊp nhÊt lµ bé
khuÕch ®¹i ®¬n ®iÒu chuÈn.
176
4.1.8. Bé khuÕch ®¹i chän läc tËp trung:
Trong thùc tÕ, ng−êi ta ®· chÕ t¹o mét sè vi m¹ch chuyªn dông dïng lµm bé
khuÕch ®¹i chän läc. Çc bé khuÕch ®¹i nµy th−êng thuéc lo¹i läc tËp trung (xem
h×nh 4.1b), chóng cã −u ®iÓm h¬n h¼n so víi çc bé khuÕch ®¹i ph©n bè mµ ta ®·
xÐt ë trªn: ThuËn tiÖn trong viÖc chÕ t¹o, l¾p r¸p, ®iÒu chØnh; DÔ dµng ®¶m b¶o
çc chØ tiªu kü thuËt cao h¬n; KÕt cÊu gän, ®¬n gi¶n vµ quan träng h¬n c¶ lµ
chóng cã thÓ sö dông ®a tÝnh n¨ng.
Trong çc bé khuÕch ®¹i läc tËp trung, kh©u läc cã thÓ ®Æt ë ®Çu vµo, ®Çu ra
hoÆc thËm chÝ ë gi÷a çc tÇng khuÕch ®¹i. Tuy vËy, th−êng cè g¾ng m¾c çc phÇn
tö läc ngay ë ®Çu vµo ®Ó tr¸nh hiÖn t−îng ®iÒu chÕ giao thoa vµ b·o hoµ hoÆc qu¸
t¶i ®èi víi çc tÇng cña bé khuÕch ®¹i. Çc s¬ ®å khuÕch ®¹i chän läc dïng vi
m¹ch, dïng tranzistor l−ìng cùc vµ tranzistor tr−êng ®−îc giíi thiÖu trong nhiÒu
tµi liÖu. ë ®©y chØ nªu ra mét sè ®Æc ®iÓm næi bËt nhÊt vÒ çc phÇn tö läc ta cÇn
l−u ý:
a) Víi çc bé khuÕch ®¹i lµm viÖc trong d¶i tÇn, ®Ó thay ®æi tÇn sè, thuËn
tiÖn nhÊt lµ sö dông m¹ch läc RLC. ë ph¹m vi tÇn sè thÊp, phï hîp h¬n lµ m¹ch
läc RC. §Ó t¨ng ®é chän läc, cÇn t¨ng sè m¾t läc. Tuy nhiªn kh«ng thÓ t¨ng sè
m¾t läc lªn qu¸ lín v× viÖc ®iÒu chØnh sÏ rÊt phøc t¹p.
b) Víi çc bé khuÕch ®¹i lµm viÖc ë tÇn sè cè ®Þnh, cã kh¶ n¨ng n©ng cao
®é chän läc b»ng çc bé läc chÊt l−îng cao nh− bé läc th¹ch anh, bé läc nhiÒu
kh©u. ë ph¹m vi tÇn sè kh«ng cao l¾m, cã thÓ sö dông çc bé läc c¬ ®iÖn cã ®Æc
tÝnh chän läc rÊt cao.
4.2. Bé khuÕch ®¹i d¶i réng
4.2.1. Mét sè ®Æc ®iÓm chung.
CÇn ph©n biÖt çc bé khuÕch ®¹i d¶i réng lµm viÖc ë çc ph¹m vi tÇn sè
kh¸c nhau. Çc bé khuÕch ®¹i tÇn sè thÊp nh−: Bé khuÕch ®¹i audio th−êng lµm
viÖc trong d¶i tÇn tõ vµi chôc Hz ®Õn vµi chôc KHz. Bé khuÕch ®¹i video lµm viÖc
trong d¶i tÇn réng h¬n, tõ 0Hz ®Õn hµng chôc MHz. §Æc ®iÓm cña çc bé khuÕch
f max
®¹i lo¹i nµy lµ hÖ sè bao tÇn (tû sè gi÷a tÇn sè cùc ®¹i vµ cùc tiÓu: kh¸ lín).
f min
Ng−îc l¹i, víi çc bé khuÕch ®¹i d¶i réng lµm viÖc ë tÇn sè cao, hÖ sè bao
tÇn th−êng kh«ng lín, thËm chÝ kh¸ nhá. Tuy nhiªn kho¶ng çch tÇn sè tuyÖt ®èi
(hiÖu gi÷a tÇn sè cùc ®¹i vµ cùc tiÓu: f max − f min ) l¹i kh¸ réng, mÆc dï bÒ réng
177
phæ cña tÝn hiÖu cÇn khuÕch ®¹i nhá h¬n rÊt nhiÒu. Chóng ®−îc dïng khi cÇn lµm
viÖc trong d¶i tÇn réng mµ kh«ng ph¶i thay ®æi çc tham sè vµ kh«ng cÇn ®iÒu
chØnh bé khuÕch ®¹i.
VÒ nguyªn t¾c, cã thÓ dïng çc s¬ ®å khuÕch ®¹i ®· xÐt ë ch−¬ng 2 ®Ó
khuÕch ®¹i d¶i réng. Tuy nhiªn , khi thiÕt kÕ cÇn ph¶i sö dông çc biÖn ph¸p kh¸c
nhau tuú theo yªu cÇu vµ c«ng dông cña chóng.
4.2.2. Çc biÖn ph¸p më réng d¶i tÇn cña bé khuÕch ®¹i.
§Ó më réng d¶i tÇn c«ng t¸c cña bé khuÕch ®¹i cã thÓ dïng nhiÒu biÖn ph¸p
nh− dïng m¹ch håi tiÕp ©m, dïng m¹ch Kaskode, m¾c m¹ch theo kiÓu baz¬
chung hoÆc dïng çc bé khuÕch ®¹i vi sai cã ®iÖn trë t¶i nhá. Ngoµi ra cßn cã
mét sè m¹ch ®Æc biÖt kh¸c. Sau ®©y sÏ xÐt mét sè m¹ch nh− vËy.
a) Çc biÖn ph¸p nh»m gi¶m tÇn sè giíi h¹n d−íi:
Trªn h×nh 4.10 lµ s¬ ®å mét bé khuÕch ®¹i ¸p dïng m¹ch bï nèi tiÕp nh»m
gi¶m tÇn sè giíi h¹n d−íi cña bé khuÕch ®¹i.
Trong m¹ch ®iÖn nµy, thµnh phÇn tÇn sè thÊp bÞ ph©n ¸p qua tô ®iÖn ghÐp
C1 vµ ®iÖn trë vµo R1 sÏ ®−îc bï l¹i nhê m¾c thªm m¹ch bï RC nèi tiÕp víi ®iÖn
trë R′ cña m¹ch. ë tÇn sè cao, ®iÖn trë ra cña m¹ch lµ R′ , ë tÇn sè thÊp ph¶i kÓ
®Õn c¶ phÇn trë kh¸ng do C ( R <<1 jω C ) t¹o nªn. §Ó ®¶m b¶o m¹ch bï lµm viÖc
hiÖu qu¶ trong d¶i tÇn c«ng t¸c , m¹ch ph¶i tho¶ m·n ®iÒu kiÖn (4.25) trong ®ã Ri
lµ ®iÖn trë trong cña phÇn tö khuÕch ®¹i; RVS lµ ®iÖn trë vµo tÇng sau:
1
R′ + << Ri , RVS (4.25)
jω C C1 C2
Víi ®iÒu kiÖn (4.25), ®iÖn trë ra cña
m¹ch kh«ng phô thuéc vµo ®iÖn trë trong R′
còng nh− kh«ng phô thuéc vµo ®iÖn trë
R1 C RVS
vµo tÇng sau. §iÒu kiÖn (4.26) lµ ®iÒu R
kiÖn ®Ó ®¶m b¶o bï hoµn toµn:
τ a = CR ′ = τ k = C1 R1 (4.26)
+UDD
Còng cã thÓ dïng m¹ch bï song
H×nh 4.10. M¹ch khuÕch ®¹i dïng
song trªn h×nh 4.11 ®Ó më réng d¶i tÇn m¹ch bï nèi tiÕp ®Ó gi¶m tÇn sè giíi
c«ng t¸c cña bé khuÕch ®¹i vÒ phÝa tÇn h¹n d−íi
sè thÊp. Do m¾c thªm phÇn m¹ch R ′C
song song víi ®iÖn trë ra R , nªn ë tÇn sè cao trë kh¸ng ra cña m¹ch gi¶m. Víi
178
m¹ch nµy, ®iÒu kiÖn ®Ó bï hoµn toµn
còng ®−îc x¸c ®Þnh bëi biÓu thøc C1
(4.26). Nguyªn t¾c bï cña çc m¹ch
trªn ®©y lµ dïng mét m¹ch läc th«ng
thÊp ( R ′C ) ®Ó bï l¹i hiÖu øng cña mét C
m¹ch läc th«ng cao ( R1 C1 ). R R′ R1
§Ó gi¶m tÇn sè giíi h¹n d−íi,
ng−êi ta cßn dïng m¹ch khuÕch ®¹i
cã hiÖu øng Bootstrap. Nhê hiÖu øng +U DD
nµy, trë kh¸ng vµo cña m¹ch t¨ng, do
H×nh 4.11.M¹ch khuÕch ®¹i dïng
®ã tÇn sè giíi h¹n d−íi x¸c ®Þnh theo
m¹ch bï song song ®Ó gi¶m tÇn sè
biÓu thøc (1.16) gi¶m. giíi h¹n d−íi
Ngoµi ra, çc vi m¹ch khuÕch ®¹i
mét chiÒu vµ çc m¹ch khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p mét chiÒu lµ nh÷ng s¬ ®å lý t−ëng cã
tÇn sè giíi h¹n d−íi f d = 0 H z .
b) Çc biÖn ph¸p nh»m t¨ng sè giíi h¹n trªn.
§Ó n©ng cao tÇn sè giíi h¹n trªn, ngoµi biÖn ph¸p dïng håi tiÕp ©m vµ çc
çch m¾c baz¬ chung, Kaskode, cßn cã thÓ dïng mét sè m¹ch kh¸c. H×nh 4.12
biÓu diÔn mét sè m¹ch nh− vËy.
Cã thÓ dïng ®iÖn c¶m L ®Ó bï ¶nh h−ëng cña C p ë ph¹m vi cao tÇn nh−
trªn h×nh 4.12a. Lóc nµy L, CP vµ R t¹o thµnh mét m¹ch céng h−ëng song song,
t¹i tÇn sè céng h−ëng, trë kh¸ng cña m¹ch Rtd = qR ; q th−êng lÊy gi¸ trÞ tõ 1 3
®Õn 1 2 , lóc ®ã:
L = q R 2C (4.27)
Mét biÖn ph¸p kh¸c th−êng ®−îc ¸p dông lµ dïng m¹ch håi tiÕp ©m phô
thuéc tÇn sè nh− trªn h×nh 4.12b. §iÖn dung C E m¾c song song víi ®iÖn trë håi
tiÕp RE cã t¸c dông n©ng cao tÇn sè giíi h¹n trªn cña m¹ch. §iÒu kiÖn bï cã
d¹ng nh− sau:
Rr R
C E RE = Cp (4.28)
Rr + R
§Ó t¨ng tÇn sè giíi h¹n trªn, ng−êi ta cßn m¾c m¹ch nh− trªn h×nh 4.12c. Tô
Cp ®−îc chia thµnh hai phÇn C1 vµ C2 bëi mét m¹ch ®Öm m¾c theo kiÓu m¹ch
179
l¾p emito. V× ®iÖn dung vµo cña tÇng t¶i emit¬ lín h¬n ®iÖn dung cña nã β lÇn,
h¬n n÷a C2 lu«n lu«n lín h¬n C1 , nªn do çch m¾c nµy tÇn sè giíi h¹n trªn cã
thÓ t¨ng lªn 2 ®Õn 3 lÇn.
Ra Vµo Ra
T1 R
Vµo
Cp
L CE RE R CP
a) UCC UCC b )
U CC
Ra
Vµo
T1 T2
T3
C1
C2
c)
H×nh 4.12. Çc s¬ ®å minh ho¹ çc biÖn ph¸p nh»m n©ng cao tÇn sè giíi h¹n trªn.
4.2.3. Bé khuÕch ®¹i cã t¶i kh«ng céng h−ëng:
Ngoµi nh÷ng biÖn ph¸p ®· nªu trong môc 4.2.2, nh»m kh¾c phôc ¶nh h−ëng
cña çc ®iÖn dung ghÐp víi tÇng tr−íc vµ ®iÖn dung vµo, ra cña tranzistor, cßn
cÇn ph¶i lµm cho phô t¶i cña tÇng khuÕch ®¹i d¶i réng Ýt thay ®æi trong d¶i tÇn
c«ng t¸c. Mét çch lý t−ëng nhÊt, nÕu t¶i cña tÇng khuÕch ®¹i lµ ®iÖn trë thuÇn th×
hÖ sè khuÕch ®¹i sÏ hoµn toµn kh«ng phô thuéc vµo tÇn sè. Tuy nhiªn, do sù tån
t¹i cña ®iÖn dung vµo vµ ra cña tranzistor, nªn hÖ sè khuÕch ®¹i vÉn biÕn thiªn
theo tÇn sè. Do vËy, trong thùc tÕ cã thÓ sö dông çc gi¶i ph¸p sau ®©y ®Ó lµm
gi¶m sù thay ®æi cña t¶i:
Sö dông biÕn ¸p d¶i réng lµm t¶i cho bé khuÕch ®¹i. §©y lµ gi¶i ph¸p ®−îc
øng dông réng r·i, ®Æc biÖt trong çc tÇng khuÕch ®¹i c«ng suÊt cao tÇn.
KhuÕch ®¹i sãng ch¹y víi t¶i phèi hîp. Gi¶i ph¸p nµy th−êng sö dông trong
d¶i siªu cao tÇn.
Sö dông t¶i kh«ng céng h−ëng, th−êng lµ mét khung dao ®éng, kh«ng ®iÒu
chØnh víi hÖ sè suy gi¶m rÊt lín, tøc lµ ®−êng cong céng h−ëng rÊt tï, tÝnh chÊt
céng h−ëng kh«ng râ rÖt.
180
Ta nghiªn cøu chi tiÕt gi¶i ph¸p cuèi. §Ó cã hÖ sè suy gi¶m lín, ta chØ cÇn
m¾c vµo khung dao ®éng mét ®iÖn trë thuÇn, nh− chØ ra trªn h×nh 4.13.
H×nh 4.14. §Æc tÝnh biªn ®é - tÇn sè cña bé khuÕch ®¹i t¶i kh«ng céng h−ëng
ë s¬ ®å (4.13a) víi sù t¨ng cña ®iÖn trë R , hÖ sè suy gi¶m t¨ng. V× ®iÖn trë
R m¾c trong m¹ch cã thµnh phÇn mét chiÒu ch¹y qua, cho nªn cÇn ph¶i t¨ng ®iÖn
¸p U CC cung cÊp cho colecto cña tranzi stor.
ë s¬ ®å (4.13b), víi sù t¨ng cña ®iÖn trë R, hÖ sè suy gi¶m sÏ gi¶m. D¹ng
®−êng cong céng h−ëng cã tÝnh ®èi xøng nh− h×nh 4.14. Trªn ®iÖn trë R kh«ng
tån t¹i ®iÖn ¸p mét chiÒu nªn kh«ng cÇn t¨ng gi¸ trÞ cña nguån cung cÊp.
¸p dông biÓu thøc (4.9) vµ s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng h×nh 4.5b ta x¸c ®Þnh ®−îc
hµm sè truyÒn ®¹t phøc cña hÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p:
S S
K = S Z td = =
Ytd 1 ⎛ 1 ⎞
+ j ⎜⎜ ωC − ⎟
R ⎝ ω L ⎟⎠
Trong ®ã: Ytd lµ dÉn n¹p t−¬ng ®−¬ng cña khung dao ®éng t¶i ë tÇn sè c«ng
t¸c. Nh− vËy:
SR
K = 2
(4.28)
⎛ R ⎞
1 + ⎜⎜ ω CR − ⎟
⎝ ω L ⎟⎠
181
1
T¹i tÇn sè céng h−ëng riªng ω o = th× hÖ sè khuÕch ®¹i ®¹t ®−îc gi¸ trÞ
LC
cùc ®¹i:
K max = S . R
ë çc tÇn sè kh¸c víi tÇn sè céng h−ëng, K sÏ nhá h¬n gi¸ trÞ K max . NÕu
trong d¶i tÇn c«ng t¸c tõ ω min ÷ ω max ta chän ω o tho¶ m·n ®iÒu kiÖn sau (h×nh
4.14):
K ω = ω Max = K ω = ω min = K min
Th× sÏ ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn tèi −u (Theo lý thuyÕt chebyscheff); Khi ®ã ®é
kh«ng b»ng ph¼ng cña hÖ sè khuÕch ®¹i trong toµn bé d¶i tÇn c«ng t¸c lµ nhá
nhÊt (kho¶ng thay ®æi K max − K min bÐ nhÊt). Muèn vËy, cÇn ph¶i thùc hiÖn ®iÒu
kiÖn:
1 ⎛ 1 ⎞
ω max C − = − ⎜⎜ ω min C − ⎟
ω max L ⎝ ω min L ⎟⎠
1 ⎛ 1 1 ⎞
Tøc lµ: C (ω max + ω min ) = ⎜⎜ + ⎟⎟
L ⎝ ω max ω min ⎠
1
Nh− vËy: ωmax .ωmin = = ω02
LC
Hay lµ: ω o = ω max .ω min (4.29)
Do vËy, nªn chän tÇn sè céng h−ëng riªng cña t¶i lµ trung b×nh nh©n cña çc
tÇn sè cùc ®¹i vµ cùc tiÓu. Khi tho¶ m·n ®iÒu kiÖn nµy, th× hÖ sè kh«ng b»ng
ph¼ng δ cña hÖ sè khuÕch ®¹i trong d¶i tÇn c«ng t¸c ®−îc ®¸nh gi¸ qua biÓu thøc
sau:
2
K max ⎛ 1 ⎞
−1 1 + R 2 ⎜ ωmax C − ⎟ −1
K max − K min K min ⎝ ωmax L ⎠
δ= = =
K max + K min K max 2
+1 2⎛ 1 ⎞
K min 1 + R ⎜ ωmax C − ⎟ +1
⎝ ωmax L ⎠
Tõ ®ã ta cã:
⎛ 1 ⎞ 2 δ
R⎜⎜ ω max C − ⎟⎟ =
⎝ ω max L ⎠ 1− δ
182
Nh− vËy, gi¸ trÞ ®iÖn trë R m¾c thªm vµo khung dao ®éng t¶i cña bé khuÕch
®¹i d¶i réng (h×nh 4.13b) ®Ó ®¶m b¶o ®é kh«ng b»ng ph¼ng δ cho tr−íc khi ®iÒu
kiÖn (4.29) ®−îc thùc hiÖn, sÏ lµ:
2 δ 1
R= . (4.30)
1− δ C (ω max − ω min )
Vµ hÖ sè khuÕch ®¹i cùc ®¹i cña tÇng cã gi¸ trÞ:
S 2 δ 1
K max ≈ SR = ⋅ ⋅ (4.31)
C 1 − δ (ωmax − ωmin )
Râ rµng, theo (4.31) hÖ sè khuÕch ®¹i cùc ®¹i tû lÖ nghÞch víi gi¸ trÞ ®iÖn
dung C cña t¶i vµ ®é réng d¶i tÇn c«ng t¸c. Do ®ã viÖc m¾c thªm ®iÖn dung bªn
ngoµi lµ kh«ng cÇn thiÕt. T¶i m¾c vµo chØ bao gåm ®iÖn c¶m vµ ®iÖn trë m¾c song
song víi nhau. §iÖn dung cña t¶i lµ tæng cña ®iÖn dung ra cña tÇng ®ang xÐt vµ
®iÖn dung vµo cña tÇng sau. Tranzistor cña bé khuÕch ®¹i d¶i réng cÇn ph¶i cã
tham sè tho¶ m·n ®iÒu kiÖn (4.32) sau:
S 1− δ
> (ωmax − ωmin ) (4.32)
Cv + Cr 2 δ
Khi ®ã, theo (4.31), K max > 1 vµ bé khuÕch ®¹i míi cã ý nghÜa.
4.3 m¹ch läc tÝch cùc

4.3.1 Kh¸i niÖm
Bé läc cho tÝn hiÖu ë mét d¶i tÇn sè nµo ®ã ®i qua vµ ng¨n kh«ng cho tÝn
hiÖu ë çc tÇn sè kh¸c ®i qua nã.
H×nh 4.15. §Æc tÝnh biªn ®é - tÇn sè cña çc m¹ch läc lý t−ëng
a) Läc th«ng thÊp; b) Läc th«ng cao; c) Läc th«ng d¶i; d) Läc ch¾n d¶i
Bé läc ®−îc øng dông kh¸ réng r·i trong çc m¹ch ®iÖn tö. Tïy theo d¶i tÇn
sè c«ng t¸c, bé läc cã thÓ ®−îc ph©n lo¹i thµnh bé läc th«ng thÊp, th«ng cao,
183
th«ng d¶i vµ ch¾n d¶i. §Æc tÝnh biªn ®é - tÇn sè cña çc m¹ch läc lý t−ëng ®−îc
thÓ hiÖn trªn h×nh 4.15.
ë çc tÇn sè cao, çc bé läc ®−îc x©y dùng trªn çc phÇn tö thô ®éng nh−
®iÖn c¶m (L), ®iÖn dung (C) vµ ®iÖn trë (R) vµ do vËy chóng ®−îc gäi lµ çc bé
läc LRC. Tuy nhiªn ë trong d¶i tÇn sè thÊp th× gi¸ trÞ cña ®iÖn c¶m trong çc bé
läc sÏ ph¶i rÊt lín vµ do ®ã lµm cho nã cång kÒnh vµ tèn kÐm, v× thÕ trong d¶i tÇn
nµy ng−êi ta th−êng dïng bé läc tÝch cùc RC thay cho bé läc LRC.
Bé läc tÝch cùc lµ çc m¹ch ®iÖn sö dông phÇn tö tÝch cùc, th«ng dông nhÊt
lµ bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n, cïng víi mét sè ®iÖn trë vµ ®iÖn dung ®Ó t¹o ra trªn
çc tÇn sè thÊp çc bé läc cã chÊt l−îng gièng nh− chÊt l−îng cña bé läc LRC.
M¹ch läc ®−îc ®Æc tr−ng bëi ba tham sè c¬ b¶n: tÇn sè giíi h¹n fg, bËc cña
B B
bé läc vµ lo¹i bé läc. Sau ®©y ta sÏ t×m hiÓu kü h¬n vÒ çc tham sè nµy. §Ó ®¬n
gi¶n, ta xÐt tr−êng hîp bé läc th«ng thÊp, çc tr−êng hîp cña kh¸c cã thÓ dÔ dµng
suy ra ®−îc tõ nh÷ng kÕt qu¶ cho bé läc th«ng thÊp. Tr−íc hÕt, ta xÐt bé läc thô
®éng trªn h×nh 4.16
Hµm truyÒn ®¹t cña bé läc nµy cã d¹ng: R
Uv Ur
Ur 1 1
Kd = = = C
U v 1 + jωRC 1 + pRC
1
Kd = H×nh 4.16. M¹ch läc thô ®éng RC
2 2 2
1+ ω R C
trong ®ã p = jω ®−îc gäi lµ tÇn sè phøc. §Ó thuËn tiÖn cho viÖc tÝnh to¸n,
ng−êi ta th−êng dïng tÇn sè phøc chuÈn hãa:

p jω f 1
P= = = j = jΩ ; trong ®ã ωg = .
ωg ωg fg RC
Khi ®ã ta cã thÓ viÕt:

1
K d ( P) =
1+ P
184
ë ®©y, f g ®−îc gäi lµ tÇn sè giíi h¹n cña bé läc, lµ tÇn sè mµ t¹i ®ã ®Æc
tuyÕn biªn ®é - tÇn sè cña hµm truyÒn ®¹t gi¶m 3 dB (1 2 lÇn) so víi gi¸ trÞ cña
nã t¹i tÇn sè trung t©m.

Suy réng ra, hµm truyÒn ®¹t tæng qu¸t cña bé läc th«ng thÊp cã d¹ng nh−
sau:
Kd 0
K d ( P) = (4.33)
1 + c1P + c2 P 2 + ... + cn P n
Víi c1, c2 ...cn lµ çc hÖ sè thùc, d−¬ng.
BËc cña bé läc lµ sè mò lín nhÊt cña P, nã quyÕt ®Þnh ®é dèc cña ®Æc tuyÕn
biªn ®é - tÇn sè khi chuyÓn tõ d¶i th«ng sang d¶i ch¾n.
Trong thùc tÕ, viÖc x©y dùng nh÷ng bé läc cã ®Æc tuyÕn lý t−ëng nh− h×nh
4.15. lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc. Ng−êi ta ®· ®−a ra mét sè ph−¬ng ¸n tèi −u
hãa ®Æc tuyÕn truyÒn ®¹t cña çc bé läc thùc tÕ theo mét trong çc tiªu chÝ sau:
- §é b»ng ph¼ng biªn ®é trong d¶i th«ng lµ lín nhÊt.
- §Æc tuyÕn biªn ®é - tÇn sè cã ®é dèc rÊt lín khi chuyÓn tõ d¶i th«ng sang
d¶i ch¾n.
- §Æc tÝnh pha - tÇn sè lµ tuyÕn tÝnh.
Theo çc tiªu chÝ trªn, ta cã ba lo¹i bé läc chÝnh lµ bé läc Butterworth, bé
läc chebyscheff vµ bé läc Bessel. §Æc tuyÕn biªn ®é - tÇn sè cña çc lo¹i m¹ch
läc ®−îc minh häa trªn h×nh 4.17. Víi ®Æc tÝnh ph¼ng kÐo dµi vµ gÊp khóc tr−íc
khi ®¹t ®Õn tÇn sè giíi h¹n f g , m¹ch läc Butterworth cã ®é ph¼ng trong d¶i th«ng
lµ lín nhÊt. M¹ch läc chebyscheff cã ®é dèc khi chuyÓn tõ d¶i th«ng sang d¶i
ch¾n lµ lín nhÊt, tuy nhiªn trong d¶i th«ng cña nã ®Æc tuyÕn kh«ng hoµn toµn
b»ng ph¼ng mµ cã ®é gîn sãng nhÊt ®Þnh. Bé läc Bessel cã ®Æc tuyÕn gi¶m ®Òu tõ
185
d¶i th«ng sang d¶i ch¾n vµ cã ®¸p øng xung gÇn nh− lý t−ëng, ®Æc tuyÕn pha-tÇn
sè cña bé läc lo¹i nµy tuyÕn tÝnh cho ®Õn tÇn sè f g .
|Kd| (dB)
a)
0 b)
-5
c)
-10
-15
-20
-2 -1 0
log Ω 1
H×nh 4.17. §Æc tÝnh tÇn sè chuÈn hãa cña çc m¹ch läc ®iÓn h×nh
a) Läc Butterworth; b) Läc chebyscheff; c) Läc Bessel
§Ó thuËn tiÖn cho viÖc thiÕt kÕ çc bé läc, ng−êi ta ph©n tÝch mÉu sè cña
(4.33) thµnh tÝch cña çc ®a thøc bËc hai. Ta cã:
Kd 0
K d ( P) =
( )
(4.34)
∏ 1 + ai P + bi P 2
i
trong ®ã: K d 0 lµ hÖ sè truyÒn ®¹t ë tÇn sè thÊp

ai, bi lµ çc hÖ sè thùc, d−¬ng.
B B B B
Víi bé läc bËc lÎ (n lÎ) th× sÏ cã mét hÖ sè cña bi = 0. Gi¸ trÞ cña ai, bi ®−îc
B B B B B B
x¸c ®Þnh tïy theo lo¹i bé läc, bËc cña bé läc vµ thø tù cña kh©u läc trong toµn bé
bé läc.
4.3.2 M¹ch läc th«ng thÊp vµ th«ng cao bËc hai
§Ó thùc hiÖn çc m¹ch läc th«ng thÊp vµ th«ng cao bËc hai, ng−êi ta th−êng
dïng ba s¬ ®å sau: s¬ ®å håi tiÕp ©m mét vßng, s¬ ®å håi tiÕp ©m nhiÒu vßng vµ
s¬ ®å håi tiÕp d−¬ng mét vßng (s¬ ®å Sallen - Key). C¶ ba s¬ ®å nµy ®Òu cã thÓ
186
dïng ®Ó thùc hiÖn tÊt c¶ çc lo¹i bé läc nh− Bessel, Butterworth vµ chebyscheff,
chóng chØ kh¸c nhau ë çc hÖ sè ai , bi . Çc linh kiÖn RC dïng trong m¹ch läc
cÇn cã sai sè nhá h¬n 1%.
4.3.2.1 M¹ch läc th«ng thÊp bËc hai
S¬ ®å m¹ch läc th«ng thÊp dïng håi tiÕp ©m mét vßng ®−îc thÓ hiÖn trªn
h×nh 4.18.a. Do U 2 = U N = U P = 0 , viÕt ph−¬ng tr×nh dßng ®iÖn nót cho çc nót 1,
2 vµ 3 ta cã:
U v − U1 U1 U1
− − =0
R R 1 jωC2
U1 U 3 Ur
+ + =0
R R 1 jωC1
U U − U3 U3
− 3+ r − =0
R R 1 jωC2
hay
U v − U1 (2 + jωC2 R) = 0 (4.35.a)
U1 + U 3 + jωC1RU r = 0 (4.35.b)
U r − U 3 (2 + jωC2 R) = 0 (4.35.c)
rót U1 ë (4.35.a) vµ U 3 ë (4.35.c) vµ thay vµo (4.35.c) råi biÕn ®æi ta ®−îc
hµm truyÒn ®¹t cña m¹ch läc dïng håi tiÕp ©m mét vßng nh− sau:
Ur 1 1
Kd = = = (4.36)
U v 1 + 2 pRC1 + p R C1C2 1 + 2 Pω g RC1 + P 2ω2g R 2C1C2
2 2
so s¸nh víi (4.34) ta t×m ®−îc:

Kd 0 = 1
a1 = 2ωg RC1 (4.37.a)
b1 = ω2g R 2C1C2 (4.37.b)
187
§Ó x©y dùng m¹ch läc, ta x¸c ®Þnh a1, b1 tïy theo lo¹i m¹ch läc vµ chän
B B B B
tr−íc mét phÇn tö R hoÆc C råi tÝnh hai phÇn tö cßn l¹i dùa theo quan hÖ (4.37).
VÝ dô nÕu chän tr−íc R ta sÏ cã:
a1 b1
C1 = vµ C2 =
4π f g R π f g Ra1
T−¬ng tù ®èi víi s¬ ®å m¹ch läc th«ng thÊp dïng håi tiÕp ©m nhiÒu vßng
trªn h×nh (4.18.b) ta còng lËp ph−¬ng tr×nh dßng ®iÖn nót cho çc nót 1 vµ 2 vµ
tÝnh ®−îc hµm truyÒn ®¹t cña m¹ch läc nh− sau:
R2
R1
Kd = (4.38)
⎛ R R ⎞
1 + Pωg C1 ⎜ R2 + R3 + 2 3 ⎟ + P 2ω2g C1C2 R2 R3
⎝ R1 ⎠
So s¸nh víi (4.34) suy ra:

R
Kd 0 = 2
R1
⎛ R R ⎞
a1 = ωg C1 ⎜ R2 + R3 + 2 3 ⎟
⎝ R1 ⎠
b1 = ω2g C1C2 R2 R3
cho tr−íc f g , K d 0 , C1 vµ C2 ta tÝnh ®−îc

B B B B
a1C2 − a12C22 − 4C1C2b1 (1 + K d 0 )

R2 =
4πf g C1C2
R2
R1 =
Kd 0
b1
R3 =
2 2
4π f g C1C2 R2
§Ó R2 cã gi¸ trÞ thùc, cÇn tháa m·n ®iÒu kiÖn

B B
C2 4b1 (1 + K d 0 )
≥
C1 a12
188
Hµm truyÒn ®¹t cña m¹ch läc dïng håi tiÕp d−¬ng mét vßng (cßn gäi lµ s¬
®å Sallen - Key) trªn h×nh (4.18.c) cã d¹ng
k
Kd = (4.39)
1 + Pω g [ R1C1 + R2C1 + (1 − k ) R1C2 ] + P 2ω2g R1R2C1C2
§Ó ®¬n gi¶n, chän k = 1 , lóc ®ã (1 − k ) R3 = 0 , (4.39) cã thÓ viÕt gän l¹i nh−
sau:
1
Kd = (4.40)
1 + Pωg C1 ( R1 + R2 ) + P 2ω2g R1R2C1C2
NÕu cho tr−íc f g , C1, C2, ta tÝnh ®−îc K d 0 , R1, R2:
B B B B B B B B
a1 = ωg C1 ( R1 + R2 ) ; b1 = ω2g R1R2C1C2
Kd 0 = 1
a C m a12C22 − 4b1C1C2
R1,2 = 1 2
4πf g C1C2
§Ó R1, R2 cã gi¸ trÞ thùc, cÇn tháa m·n ®iÒu kiÖn:
189
C2 4b1
≥
C1 a12
§èi víi s¬ ®å nµy, nÕu ta chän R1 = R2 = R vµ C1 = C2 = C th× lóc ®ã hµm
truyÒn ®¹t sÏ cã d¹ng:
k
Kd = (4.41)
1 + Pω g RC (3 − k ) + P 2ω2g R 2C 2
suy ra: a1 = ωg RC (3 − k ) ; b1 = ω2g R 2C 2
b1 a1
vµ RC = ; k = Kd 0 = 3 −
2πf g b1
Nh− vËy k chØ phô thuéc vµo a1, b1 hay nãi çch kh¸c lµ ®é lín cña k x¸c
B B B B
®Þnh lo¹i m¹ch läc. §èi víi mçi cÆp gi¸ trÞ a1, b1 øng víi tõng lo¹i bé läc, ta sÏ
B B B B
x¸c ®Þnh ®−îc gi¸ trÞ k t−¬ng øng víi m¹ch läc ®ã. Bé läc lo¹i nµy cã −u ®iÓm lµ
nã hoµn toµn ®−îc x¸c ®Þnh bëi k mµ kh«ng ph¶i bëi çc linh kiÖn RC, do ®ã cã
thÓ thay ®æi tÇn sè giíi h¹n f g b»ng çch thay ®æi RC mét çch dÔ dµng mµ
kh«ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh chÊt cña bé läc. Tuy nhiªn khi k = 3 ta cã a1 = 0 vµ
hµm truyÒn ®¹t cña bé läc cã d¹ng:
k k
Kd = =
1 + P 2ω2g R 2C 2 1 − Ω 2ω2g R 2C 2
Râ rµng lµ khi Ω = 1 hay f = f g th× K d = ∞ , nghÜa lµ m¹ch sÏ tù dao ®éng
1
t¹i tÇn sè f = . Do ®ã t¹i
2πRC
k = 3 rÊt khã thùc hiÖn m¹ch läc
R2
lo¹i nµy.
2
4.3.2.2 M¹ch läc th«ng Uv +
C1 1
r C2 U
cao bËc hai
(k-1)R3
Çc s¬ ®å m¹ch läc th«ng
R1
thÊp ®· xÐt trªn h×nh 4.18 ®Òu cã
R3
thÓ ¸p dông cho m¹ch läc th«ng
cao, tuy nhiªn ph¶i ®æi chç cña
R vµ C. VÝ dô m¹ch läc th«ng H×nh 4.19. M¹ch läc th«ng cao bËc hai dïng
cao dïng håi tiÕp d−¬ng mét håi tiÕp d−¬ng mét vßng
190
vßng cã d¹ng nh− h×nh 4.19.
§Ó t×m hµm truyÒn ®¹t, ta ¸p dông biÓu thøc cña hµm truyÒn ®¹t cña m¹ch
1 1 1
läc th«ng thÊp, trong ®ã thay P b»ng , ωg b»ng , C b»ng vµ R b»ng
P ωg R
1
. VÝ dô tõ (4.39) ta cã hµm truyÒn ®¹t cña m¹ch läc th«ng cao trªn h×nh 4.19
C
nh− sau:
k
Kd = (4.42)
1 R (C + C2 ) + R1C2 (1 − k ) 1 1
1+ ⋅ 2 1 + ⋅
P ωg R1R2C1C2 P 2 ω2g C1C2 R1R2
Cho k = 1 vµ C1 = C2 = C ta cã:
1
Kd =
1 2 1 1
1+ ⋅ + 2⋅ 2 2
P ωg R1C P ωg C R1R2
HÖ sè truyÒn ®¹t ë tÇn sè cao K d ∞ = 1

2 1
a1 = ⇒ R1 =
ωg R1C πf g Ca1
1 a1
b1 = ⇒ R2 =
ω2g C 2 R1R2 4πf g Cb1
NÕu cho R1 = R2 = R vµ C1 = C2 = C ta cã:

1
RC =
2πf g b1
a
k = Kd ∞ = 3 − 1
b1
4.3.3 M¹ch läc th«ng thÊp vµ th«ng cao bËc cao (n > 2)
§Ó t¹o ra ®Æc tÝnh biªn ®é - tÇn sè cã ®é dèc lín gÇn víi ®Æc tÝnh lý t−ëng,
ng−êi ta cÇn m¾c nèi tiÕp nhiÒu bé läc bËc mét vµ bËc hai víi nhau ®Ó t¹o ra çc
bé läc bËc cao h¬n hai. NÕu bËc cña bé läc lµ ch½n (n ch½n), bé läc sÏ bao gåm
n/2 m¾t läc bËc hai. NÕu bËc cña bé läc lµ lÎ, bé läc sÏ bao gåm (n-1)/2 bé läc
bËc hai vµ mét bé läc bËc mét. Nãi chung, çc kh©u läc bËc hai trong bé läc bËc
cao th−êng lµ kh«ng gièng nhau mµ mçi kh©u läc sÏ ®Æc tr−ng cho mét ®a thøc
bËc hai lµ thõa sè cña ®a thøc bËc n cña toµn bé bé läc (c«ng thøc 4.33 vµ 4.34).
191
çc gi¸ trÞ cña çc hÖ sè ai vµ bi cña çc kh©u läc trong çc bé läc bËc 1 ®Õn 10,
B B B B
®−îc tr×nh bµy trong tµi liÖu tham kh¶o [1].

Chó ý r»ng trong c«ng thøc 4.33 th× f g trong P lµ tÇn sè giíi h¹n cña toµn bé
bé läc, v× vËy trong c«ng thøc 4.34 vµ khi tÝnh to¸n çc gi¸ trÞ linh kiÖn cña tõng
m¾t läc còng ph¶i coi f g lµ tÇn sè giíi h¹n cña toµn bé bé läc chø kh«ng ph¶i lµ
tÇn sè giíi h¹n cña tõng kh©u läc riªng rÏ. Th«ng th−êng, çc tÇn sè giíi h¹n cña
tõng kh©u läc thµnh phÇn sÏ kh¸c víi tÇn sè giíi h¹n cña toµn bé bé läc.
VÒ mÆt lý thuyÕt, viÖc x¾p xÕp çc kh©u läc thµnh phÇn kh«ng lµm ¶nh
h−ëng ®Õn tÝnh chÊt cña toµn bé bé läc, tuy nhiªn ®Ó kh«ng mét kh©u läc nµo bÞ
b·o hßa ng−êi ta m¾c çc kh©u läc tõ ®Çu vµo ®Õn ®Çu ra theo thø tù ®é phÈm
chÊt Q t¨ng dÇn, (hoÆc theo thø tù tÇn sè giíi h¹n fgi t¨ng dÇn).
B B
H×nh 4.20. lµ ®Æc tuyÕn biªn ®é - tÇn sè cña bé läc Chebyscheff th«ng thÊp
bËc 10 bao gåm n¨m kh©u läc bËc 2. Râ rµng lµ nÕu çc m¾t läc ®−îc ghÐp theo
thø tù ng−îc l¹i th× t¹i f = f g , ®iÖn ¸p ra cña m¾t läc ®Çu vµo lµ lín nhÊt lµm cho
m¾t läc nµy cã thÓ lµm viÖc ë tr¹ng th¸i b·o hßa trong khi çc m¾t läc kh¸c vÉn
lµm viÖc trong miÒn khuÕch ®¹i.
|Kd| (dB)
40
30
20
10
Q5
0
Q4
-10
-20
Q1 Q2 Q3
-30
10
-2 -1
10
0
10
1
10 Ω
H×nh 4.20. §Æc tuyÕn biªn ®é - tÇn sè cña m¹ch läc chebyscheff bËc10 vµ
cña n¨m kh©u läc bËc hai t−¬ng øng
192
4.3.4 M¹ch läc chän läc vµ m¹ch läc th«ng d¶i.
VÒ mÆt to¸n häc, ®Æc tÝnh biªn ®é - tÇn sè cña m¹ch läc th«ng d¶i cã thÓ
®−îc suy ra tõ ®Æc tÝnh biªn ®é - tÇn sè cña m¹ch läc th«ng thÊp b»ng çch thay P
trong c«ng thøc (4.33) b»ng gi¸ trÞ
1 ⎛ 1⎞
⎜P+ ⎟
∆Ω ⎝ P⎠
Thùc chÊt lµ ë ®©y mét phÇn ®Æc tuyÕn cña bé läc th«ng thÊp ®−îc chuyÓn
thµnh mét nöa ®Æc tuyÕn trªn cña bé läc th«ng d¶i. PhÇn ®Æc tuyÕn nµy sau ®ã l¹i
®−îc lÊy ®èi xøng qua tÇn sè trung t©m f0 ( Ω = 1 ) ®Ó t¹o ra phÇn ®Æc tuyÕn bªn
d−íi cña bé läc th«ng d¶i (h×nh 4.21). TÇn sè giíi h¹n cña bé läc th«ng thÊp sÏ
®−îc chuyÓn thµnh çc tÇn sè giíi h¹n trªn ( Ω2 ) vµ d−íi ( Ω1 ) cña bé läc th«ng
d¶i. Kho¶ng çch gi÷a hai tÇn sè nµy ®−îc gäi lµ b¨ng th«ng chuÈn hãa ∆Ω .
∆Ω = Ω2 − Ω1
T−¬ng tù nh− ®èi víi m¹ch céng h−ëng, hÖ sè phÈm chÊt Q cña m¹ch läc
th«ng d¶i ®−îc ®Þnh nghÜa lµ:
f f0 1 1
Q= 0 = = =
D f 2 − f1 Ω 2 − Ω1 ∆Ω
H×nh 4.21. X©y dùng ®Æc tuyÕn tÇn sè cña m¹ch läc th«ng d¶i tõ ®Æc tuyÕn cña
m¹ch läc th«ng thÊp.
Çch ®¬n gi¶n nhÊt ®Ó thùc hiÖn bé läc th«ng d¶i lµ m¾c nèi tiÕp mét kh©u
läc th«ng cao víi mét kh©u läc th«ng thÊp. S¬ ®å nµy th−êng ®−îc dïng trong çc
øng dông bé läc b¨ng réng. §Æc tÝnh tÇn sè cña bé läc th«ng d¶i lo¹i nµy sÏ lµ
tÝch çc ®Æc tÝnh tÇn sè cña çc kh©u läc thµnh phÇn. Nh− vËy, nÕu m¾c nèi tiÕp
mét kh©u läc th«ng cao bËc 1 víi mét kh©u läc th«ng thÊp bËc 1 ta sÏ cã bé läc
th«ng d¶i bËc 2, nÕu m¾c nèi tiÕp mét kh©u läc th«ng cao bËc 2 víi mét kh©u läc
th«ng thÊp bËc 2 ta sÏ cã bé läc th«ng d¶i bËc 4. §é dèc cña ®Æc tuyÕn tÇn sè ë
193
f > f 2 ( f 2 : tÇn sè giíi h¹n trªn) vµ f < f1 ( f1 : tÇn sè giíi h¹n d−íi) phô thuéc
vµo bËc vµ lo¹i cña bé läc th«ng thÊp vµ th«ng cao ®−îc dïng. Tr−êng hîp m¹ch
läc th«ng d¶i cã f1 = f 2 = f0 th× ta cã m¹ch läc chän läc.
Sau ®©y ta xÐt vÝ dô cña bé läc th«ng d¶i ®−îc cÊu t¹o tõ m¹ch läc th«ng cao
tÝch cùc bËc 1 m¾c nèi tiÕp víi m¹ch läc th«ng thÊp tÝch cùc bËc 1. Gi¶ thiÕt r»ng
c¶ hai kh©u läc thµnh phÇn lµ cïng lo¹i, ta cã thÓ tÝnh hµm truyÒn ®¹t phøc cña bé
läc th«ng d¶i theo c¶ hai çch lµ suy ra tõ hµm truyÒn ®¹t cña m¹ch läc th«ng
thÊp bËc 1 hoÆc tÝnh b»ng tÝch çc hµm truyÒn ®¹t cña çc bé läc thµnh phÇn. Ta
cã hµm truyÒn ®¹t phøc cña m¹ch läc th«ng thÊp bËc 1 lµ:
Kd 0
K d ( P) =
1+ P
1 ⎛ 1⎞
Thay P b»ng ⎜ P + ⎟ vµ tÝnh ®Õn c¶ hÖ sè K d ∞ cña bé läc th«ng cao, ta
∆Ω ⎝ P⎠
t×m ®−îc hµm truyÒn ®¹t cña bé läc th«ng d¶i nh− sau:
K d 0 ⋅ K d ∞ ⋅ ∆Ω ⋅ P
K d ( P) = (4.43)
1 + ∆Ω ⋅ P + P 2
Khi thiÕt kÕ bé läc th«ng d¶i, cÇn quan t©m ®Õn hai tham sè c¬ b¶n lµ ®é
khuÕch ®¹i cña m¹ch t¹i tÇn sè trung t©m f0 vµ hÖ sè phÈm chÊt Q. Thay Ω = 1
( P = j ) vµo (4.43) ®Ó tÝnh hÖ sè khuÕch ®¹i t¹i f0 :
Kd f = f = Kd 0 ⋅ Kd ∞ = K0
0
1
Thay K 0 , ∆Ω = ta ®−îc
Q
biÓu thøc cña hµm truyÒn ®¹t
tæng qu¸t cña bé läc th«ng d¶i
bËc hai: 1
K0
⋅P 2
Q
K d ( P) = (4.44) 3
1
1 + ⋅ P + P2
Q
Modun cña hµm truyÒn H×nh 4.22. §Æc tuyÕn tÇn sè cña m¹ch läc th«ng
®¹t phøc cã d¹ng: d¶i víi Q1 < Q2 < Q3
194
K0
⋅Ω
Q
Kd =
⎛ 1 ⎞
1 + Ω2 ⎜ 2 − 2 ⎟ + Ω4
⎜Q ⎟
⎝ ⎠
BiÓu thøc (4.44) cho phÐp ®äc trùc tiÕp çc th«ng sè c¬ b¶n cña m¹ch läc
th«ng d¶i bËc hai trªn hµm truyÒn ®¹t phøc cña nã.
HÖ sè phÈm chÊt Q ®Æc tr−ng cho ®é dèc cña ®Æc tuyÕn tÇn sè xung quanh
tÇn sè trung t©m. H×nh 4.22 biÓu diÔn ®Æc tuyÕn tÇn sè cña bé läc th«ng d¶i bËc
hai víi çc gi¸ trÞ Q kh¸c nhau. §å thÞ cho thÊy ®Æc tuyÕn tÇn sè trë nªn dèc h¬n
khi gi¸ trÞ cña Q t¨ng, do ®ã lµm cho bé läc cã tÝnh chän läc cao h¬n.
Trong tr−êng hîp cÇn cã ®Æc tuyÕn tÇn sè víi ®é dèc cao nh−ng K d = const
xung quanh gi¸ trÞ f0 , ta m¾c nèi tiÕp hai bé läc chän läc cã tÇn sè céng h−ëng
f01 vµ f02 lÖch nhau mét chót. Khi ®ã ®Æc tÝnh tÇn sè cña toµn bé bé läc sÏ cã
d¹ng nh− h×nh 4.23. Trong tr−êng hîp nµy, tÇn sè giíi h¹n trªn cña bé läc thø
nhÊt trïng víi tÇn sè giíi h¹n d−íi cña bé läc thø hai t¹i f0 . §Æc tÝnh tÇn sè míi
(®−êng sè 3) cã d¹ng nh− mong muèn. Nh− vËy ta cã thÓ thùc hiÖn m¹ch läc
chän läc nhê m¾c nèi tiÕp çc m¹ch läc th«ng thÊp vµ th«ng cao. Tuy nhiªn çch
nµy phøc t¹p nªn ng−êi ta th−êng sö dông çc m¹ch läc chän läc vµ m¹ch läc
th«ng d¶i bËc hai m¾c theo s¬ ®å dïng håi tiÕp ©m mét vßng, håi tiÕp ©m nhiÒu
195
vßng vµ håi tiÕp d−¬ng mét vßng (còng ®−îc gäi lµ s¬ ®å Sallen-Key). Çc s¬ ®å
nµy ®−îc biÓn diÔn trªn h×nh 4.24. §èi víi çc m¹ch läc nµy, cã thÓ chän çc hÖ
sè cña biÓu thøc (4.44) mét çch tïy ý ®Ó dÔ dµng cã ®−îc hÖ sè phÈm chÊt
Q = 100 .
Trªn s¬ ®å 4.24.a, tô aC vµ ®iÖn trë R a t¹o thµnh mét kh©u läc th«ng cao,
bC vµ R b t¹o thµnh mét kh©u läc th«ng thÊp. M¹ch läc T kÐp m¾c trong m¹ch
håi tiÕp ®Ó c¶i thiÖn ®Æc tÝnh chän läc cho bé läc. ViÕt ph−¬ng tr×nh dßng ®iÖn
nót t¹i A, B vµ C ta cã thÓ t×m ®−îc hµm truyÒn ®¹t cña bé läc nh− sau:
−2aP
Kd = (4.45)
1 + 2bP + P 2
1 ω
trong ®ã: f0 = ; P= j
2πRC ω0
So s¸nh c«ng thøc trªn víi c«ng thøc (4.44) ta cã:
1 a
Q= vµ K 0 =
2b b
Nh− vËy, ®èi víi m¹ch nµy ta cã thÓ chän tÇn sè céng h−ëng f0 , hÖ sè phÈm
chÊt Q vµ hÖ sè khuÕch ®¹i K 0 mét çch tïy ý, kh«ng phô thuéc lÉn nhau.
196
Hµm truyÒn ®¹t cña m¹ch läc chän läc dïng håi tiÕp ©m nhiÒu vßng trªn
h×nh 4.24.b cã d¹ng:
R2 R3
− Pω0 C
R1 + R3
Kd = (4.46)
RR R1R2 R3 2
1 + 2 Pω0 1 3 C + P 2ω02 C
R1 + R3 R1 + R3
So s¸nh víi (4.44.) ta cã:
RR R 1 R1 + R3
ω02 1 2 3 C 2 = 1 ⇒ ω0 = (4.47.a)
R1 + R3 C R1R2 R3
R1R3 1 1 1 1
2ω0 C= ⇒ Q= = ω0 R2C (4.47.b)
R1 + R3 Q R
2ω C 1 3R 2
0
R1 + R3
R2 R3 K R2
ω0 C= 0 ⇒ K0 = (4.47.c)
R1 + R3 Q 2 R1
Çc tham sè ω0 , Q vµ K 0 cã thÓ chän tïy ý. Tõ (4.47) suy ra d¶i th«ng cña
m¹ch läc:
f 1
B= 0 = (4.48)
Q πR2C
Nh− vËy cã thÓ thay ®æi R3 ®Ó chän tÇn sè céng h−ëng mµ kh«ng lµm thay
B B
®æi d¶i th«ng B vµ hÖ sè khuÕch ®¹i K0. B B
M¹ch läc chän läc dïng håi tiÕp d−¬ng mét vßng (h×nh 4.24.c) cã hµm
truyÒn ®¹t nh− sau:
k ω0 RCP
Kd = (4.49)
1 + ω0 RC (3 − k ) P + ω02 R 2C 2 P 2
Tõ (4.44) vµ (4.49) rót ra:
1 k 1
Q= ; K0 = = kQ ; f0 =
3− k 3− k 2πRC
Q vµ K0 phô thuéc lÉn nhau nªn cã thÓ thay ®æi Q b»ng çch thay ®æi K0 mµ
B B B B
kh«ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn f0. Khi k = 3 th× K 0 = ∞ , m¹ch cã thÓ bÞ tù kÝch, do ®ã
B B
cÇn tr¸nh tr−êng hîp nµy.
197
4.3.5 M¹ch nÐn chän läc.
M¹ch nÐn chän läc ®−îc sö dông ®Ó nÐn tÝn hiÖu t¹i mét tÇn sè nµo ®ã.
m¹ch läc lo¹i nµy cã hÖ sè truyÒn ®¹t t¹i tÇn sè céng h−ëng b»ng kh«ng, cßn ë
tÇn sè thÊp vµ tÇn sè cao th× hÖ sè truyÒn ®¹t t¨ng lªn ®Õn mét gi¸ trÞ K d 0 nµo ®ã.
Hµm truyÒn ®¹t tæng qu¸t cña m¹ch nÐn chän läc còng cã thÓ suy ra ®−îc tõ hµm
∆Ω
truyÒn ®¹t cña bé läc th«ng thÊp b»ng çch thay P b»ng vµ cã d¹ng nh−
1
P+
P
sau:
K d ( P) =
(
Kd 0 1 + P2 ) =
(
Kd 0 1 + P2 ) (4.50)
1 + ∆Ω ⋅ P + P 2 1+
1
⋅ P + P2
Q
víi K d 0 lóc nµy lµ gi¸ trÞ cña hµm truyÒn ®¹t t¹i çc tÇn sè f >> f0 vµ
f << f0 , Q lµ hÖ sè phÈm chÊt cña m¹ch.
Hai lo¹i m¹ch nÐn chän läc phæ biÕn nhÊt lµ lo¹i m¹ch dïng cÇu T kÐp vµ
lo¹i dïng cÇu Viªn-Robinson (Wien-Robinson).
M¹ch cÇu T kÐp thô ®éng cã hµm truyÒn ®¹t nh− sau:
1 − Ω2 1 + P2
KT = = (4.51)
1 + 4 jΩ − Ω 2 1 + 4P + P2
trong ®ã: Ω = ωRC .
198
So s¸nh biÓu thøc (4.51) víi (4.50) ta cã:
K d 0 = 1 = KT 0
1
Q=
4
Nh− vËy ta thÊy hÖ sè phÈm chÊt cña m¹ch T kÐp kh¸ nhá, ng−êi ta t¨ng Q
b»ng çch m¾c m¹ch T kÐp vµo m¹ch håi tiÕp cña bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n ®Ó t¹o
thµnh m¹ch läc tÝch cùc nh− h×nh 4.25.a.
ë çc vïng tÇn sè thÊp vµ tÇn sè cao, hÖ sè truyÒn ®¹t cña m¹ch T kÐp b»ng
mét nªn ®iÖn ¸p ra:
U r = kU v
T¹i tÇn sè céng h−ëng U r = 0 , do vËy mét ®Çu cña R 2 coi nh− ®−îc nèi
®Êt, tÇn sè céng h−ëng f0 vÉn ®−îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc:
1
f0 =
2πRC
M¹ch ®iÖn trªn h×nh 4.25.a cã hµm truyÒn ®¹t lµ:
Kd =
(
k 1 + P2 ) (4.52)
1 + 2 ( 2 − k ) P + P2
suy ra: Kd 0 = k
1
Q=
2(2 − k )
Nh− vËy, khi k = 1 th× Q = 0, 6 . Khi k = 2 th× Q = ∞ .
−u ®iÓm cña m¹ch T kÐp lµ ta cã thÓ thay ®æi hÖ sè phÈm chÊt b»ng çch
thay ®æi hÖ sè khuÕch ®¹i k mµ kh«ng lµm thay ®æi tÇn sè céng h−ëng f0 .
T−¬ng tù nh− m¹ch T kÐp, m¹ch cÇu Viªn còng cã hÖ sè phÈm chÊt nhá vµ
®Ó t¨ng hÖ sè phÈm chÊt ng−êi ta còng m¾c m¹ch cÇu Viªn vµo m¹ch håi tiÕp cña
bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n ®Ó t¹o thµnh m¹ch läc tÝch cùc (h×nh 4.25.b)
§Çu ra cña m¹ch cÇu Viªn ®−îc nèi víi mét m¹ch khuÕch ®¹i hiÖu t¹o nªn
m¹ch läc cã hµm truyÒn ®¹t nh− sau:
199
U r k 1 + P2
K d′ = = (4.53)
U v 2 1 + 3P + P 2
1
TÇn sè céng h−ëng cña m¹ch cÇu Viªn-Robinson lµ: f0 =
2πR2C
So s¸nh (4.53) víi (4.50) ta cã

1
Q=
3
§Ó t¨ng ®Æc tÝnh chän läc, ng−êi ta dïng thªm bé khuÕch ®¹i ®Çu vµo.
ë ngoµi tÇn sè céng h−ëng ta cã:
Ur k
K d′ = =
U1 2
V× U1 = −U v nªn trong tr−êng hîp k ®ñ lín th× hÖ sè khuÕch ®¹i cña toµn
m¹ch sÏ lµ:
U R 1
Kd = − r = N =
Uv R1 α
T¹i f = f0 , do t¸c dông cña cÇu Viªn nªn U r = 0 vµ kh«ng phô thuéc vµo k
còng nh− biªn ®é cña U v . ¸p dông c«ng thøc tÝnh hÖ sè khuÕch ®¹i cho mét
m¹ch khuÕch ®¹i cã håi tiÕp, ta tÝnh ®−îc:

U K d′
Kd = − r = (4.54)
U v 1 + αK d′
Thay (4.53) vµo (4.54) ta ®−îc:

k
K d = 2 + αk
(
1 + P2 ) (4.55)
6
1+ P + P2
2 + αk
So s¸nh víi biÓu thøc (4.50) ta rót ra:
1
f0 =
2πR2C
200
k
Kd 0 =
2 + αk
2 + αk
Q=
6
Nh− vËy nÕu cho tr−íc çc tham sè f0 , K d 0 , Q vµ chän tr−íc gi¸ trÞ cña C
ta sÏ tÝnh ®−îc gi¸ trÞ cña çc linh kiÖn cßn l¹i theo çc c«ng thøc sau:
1
R2 =
2πf 0C
3Q − 1
α=
3 K d 0Q
k = 6 K d 0Q
201
Ch−¬ng 5
KHUÕCH ®¹I C«NG SUÊT.
5.1 NHIÖM Vô, YªU CÇU Vµ PH©N LO¹I TÇNG KHUÕCH ®¹I
C¤NG SUÊT (K®CS).
5.1.1. NhiÖm vô
TÇng K§CS cã nhiÖm vô khuÕch ®¹i tÝn hiÖu cã Ých ®Ó ®−a ra t¶i, ®¶m b¶o
c«ng suÊt tháa m·n yªu cÇu cho tr−íc trong toµn bé d¶i tÇn c«ng t¸c.
Nãi chung, K§CS th−êng lµ çc tÇng khuÕch ®¹i tÝn hiÖu lín, khi ®ã çc
tranzistor kh«ng chØ lµm viÖc trong miÒn tuyÕn tÝnh vµ s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng tÝn hiÖu
nhá ®· nªu trong ch−¬ng 2 kh«ng cßn thÝch hîp mµ ph¶i dïng ph−¬ng ph¸p ®å
thÞ ®Ó ph©n tÝch nguyªn lý lµm viÖc.
Néi dung cña ch−¬ng nµy lµ x©y dùng mét ph−¬ng ph¸p tæng qu¸t vµ t−¬ng
®èi ®¬n gi¶n ®Ó ph©n tÝch vµ tÝnh to¸n thiÕt kÕ çc tÇng khuÕch ®¹i tÝn hiÖu lín
nãi chung vµ tÇng K§CS nãi riªng.
5.1.2. Çc yªu cÇu vÒ chØ tiªu kü thuËt cña tÇng K§CS
ChØ tiªu chÊt l−îng cña çc tÇng K§CS ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng qua çc çc
tham sè kü thuËt nh− sau:
a) C«ng suÊt ra Pra : Lµ c«ng suÊt cña tÝn hiÖu cã Ých ®−a ra t¶i. §©y lµ mét
trong nh÷ng tham sè quan träng nhÊt cña tÇng K§CS.

b) HÖ sè khuÕch ®¹i c«ng suÊt K p : Lµ tû sè gi÷a c«ng suÊt ra vµ c«ng suÊt
vµo cña tÇng khuÕch ®¹i:

Pr
Kp = (5.1)
Pv
c) HiÖu suÊt η : Lµ tû sè gi÷a c«ng suÊt ra cã Ých Pr vµ c«ng suÊt cung cÊp
mét chiÒu P0 :
202
Pr
η= (5.2)
P0
HiÖu suÊt cµng lín th× tæn hao ®iÖn n¨ng cµng nhá vµ chÕ ®é nhiÖt cña
tranzistor cµng ®¶m b¶o tèt.
d) D¶i tÇn c«ng t¸c: ( f Min − f Max )
e) §é chän läc: TÇng K§CS cÇn ph¶i ®¶m b¶o ®é chän läc tèt trªn hai
ph−¬ng diÖn:
- Cã kh¶ n¨ng khuÕch ®¹i tÝn hiÖu cã Ých vµ lo¹i bá çc tÝn hiÖu kh«ng mong
muèn xuÊt hiÖn trªn ®Çu vµo cña tÇng khuÕch ®¹i.
- Cã kh¶ n¨ng lo¹i bá çc thµnh phÇn hµi bËc cao, mµ nguyªn nh©n lµ do
tranzistor lµm viÖc ë chÕ ®é phi tuyÕn víi tÝn hiÖu lín sinh ra lµm mÐo d¹ng tÝn
hiÖu.
f) Trë kh¸ng vµo vµ trë kh¸ng ra: §©y còng lµ nh÷ng tham sè cÇn quan t©m
nh»m x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn phèi hîp trë kh¸ng víi t¶i ë ®Çu ra vµ nguån tÝn hiÖu ë
®Çu vµo.
5.1.3. Ph©n lo¹i
TÇng K§CS cã thÓ ®−îc ph©n lo¹i dùa vµo çc c¨n cø sau:
a) Theo tÇn sè lµm viÖc: TÇng K§CS cã thÓ ®−îc x©y dùng ®Ó lµm viÖc ë çc
d¶i tÇn sè thÊp, d¶i tÇn sè trung gian (IF), d¶i tÇn sè cao (HF) vµ d¶i tÇn sè siªu
cao (VHF, UHF )
b) Theo c«ng suÊt: TÇng K§CS ®−îc ph©n thµnh çc lo¹i K§CS cã c«ng
suÊt rÊt nhá (vµi chôc mW), c«ng suÊt nhá (vµi W), c«ng suÊt trung b×nh (hµng
chôc ®Õn hµng tr¨m W) vµ c«ng suÊt rÊt lín (hµng chôc kW vµ lín h¬n).
c) Theo t¶i cña tÇng K§CS: Theo ®ã tÇng K§CS ®−îc ph©n thµnh çc lo¹i
K§CS t¶i kh«ng céng h−ëng vµ K§CS t¶i céng h−ëng (cã tÝnh chÊt chän läc).
d) Theo m¹ch ®iÖn: Ta cã çc tÇng K§CS m¾c theo s¬ ®å tÇng ®¬n vµ s¬ ®å
®Èy kÐo.
5.2. PH¦¥NG PH¸P PH¢N TÝCH TÇNG K§CS
5.2.1. ChÕ ®é c«ng t¸c vµ x¸c ®Þnh ®iÓm lµm viÖc cho tÇng K§CS
§Ó nghiªn cøu tÇng K§CS b»ng ph−¬ng ph¸p ®å thÞ, ta c¨n cø vµo hä ®Æc
tuyÕn tÜnh cña tranzistor vµ ®Æc tuyÕn ®éng cña tÇng khuÕch ®¹i. Tr−íc hÕt ta cÇn
ph©n biÖt çc lo¹i ®Æc tuyÕn nµy.
203
Trªn h×nh 5.1 tr×nh bµy mét lo¹i hä ®Æc tuyÕn tÜnh cña tranzistor lµ ®Æc tuyÕn
ra. Cã thÓ nhËn xÐt chung vÒ hä ®Æc tuyÕn nµy: Khi ®iÖn ¸p u BE nhá, dßng ®iÖn
iC chñ yÕu phô thuéc vµo ®iÖn ¸p u BE vµ Ýt phô thuéc vµo ®iÖn ¸p uCE . Ng−îc l¹i
ë khu vùc b·o hßa, tøc lµ khi ®iÖn ¸p u BE kh¸ lín vµ gi¸ trÞ cña nã cã thÓ so s¸nh
®−îc víi ®iÖn ¸p uCE th× iC l¹i hÇu nh− chØ phô thuéc vµo ®iÖn ¸p uCE . Së dÜ cã
sù thay ®æi nµy lµ do trong tranzistor cã dßng ®iÖn Baz¬ iB kh¸ lín, lµm gi¶m
®¸ng kÓ dßng ®iÖn iC theo quan hÖ: iC = iE − iB
iC
iC U BE1 > U BE 2 > U BE 3 > ... §uêng tíi h¹n
iB Qu¸ ¸p U BE1
U BE1
I Cm U BE 2
U BE 2
KÐm ¸p U BE 3
U BE 3
U BE 4
U BE 4
U BE 5
U BE 5
o o U CE
U CE
H×nh 5.1. Hä ®Æc tuyÕn tÜnh cña H×nh 5.2. Hä ®Æc tuyÕn ra ®· lý t−ëng
dßng iC (®−êng liÒn nÐt) hãa (®−êng nÐt ®øt) vµ ®Æc tuyÕn ®éng
vµ dßng iB (®−êng nÐt ®øt). cña tÇng khuÕch ®¹i (®−êng liÒn nÐt)
§Ó ®¬n gi¶n cho qu¸ tr×nh tÝnh to¸n, ta cã thÓ lý t−ëng hãa hä ®Æc tuyÕn tÜnh
b»ng çc ®o¹n th¼ng gÉy khóc nh− chØ ra trªn h×nh 5.2. Tïy theo gi¸ trÞ cña dßng
®iÖn iB , ®Æc tuyÕn tÜnh chia lµm hai khu vùc: kÐm ¸p (dßng iB nhá vµ cã thÓ bá
qua) vµ qu¸ ¸p (dßng iB lín). Ph©n chia hai khu vùc nµy lµ ®−êng tíi h¹n ®i qua
gèc täa ®é.
Kh¸c víi ®Æc tuyÕn tÜnh biÓu diÔn quan hÖ gi÷a çc thµnh phÇn dßng ®iÖn ( iC
hoÆc iB ) theo mét trong hai ®iÖn ¸p uCE hoÆc u BE (thµnh phÇn ®iÖn ¸p cßn l¹i
®ãng vai trß tham sè), th× ®Æc tuyÕn ®éng l¹i biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a çc
thµnh phÇn dßng ®iÖn theo sù thay ®æi ®ång thêi cña c¶ hai ®iÖn ¸p uCE vµ u BE .
Nh− vËy, trong khi ®Æc tuyÕn tÜnh chØ lµ ®Æc tr−ng riªng cña b¶n th©n tranzistor vµ
204
cã d¹ng lµ mét hä ®−êng ®Æc tuyÕn th× ®Æc tuyÕn ®éng l¹i chØ lµ mét ®−êng ®Æc
tuyÕn (do çc ®iÖn ¸p uCE vµ u BE kh«ng cßn lµ çc ®¹i l−îng ®éc lËp mµ chóng
phô thuéc lÉn nhau) vµ ®Æc tr−ng cho sù lµm viÖc cña c¶ tÇng khuÕch ®¹i (gåm c¶
tranzistor, t¶i, çc lo¹i nguån cung cÊp ).
§Ó x©y dùng ®Æc tuyÕn ®éng, cÇn ph¶i biÕt tÝnh chÊt cña t¶i vµ çc tham sè
cña bé khuÕch ®¹i trong tõng øng dông cô thÓ. Sau khi ®· t×m ®−îc sù phô thuéc
cña çc ®iÖn ¸p uCE vµ u BE , ta sÏ x¸c ®Þnh ®−îc trªn hä ®Æc tuyÕn tÜnh çc ®iÓm
lµm viÖc vµ vÏ nªn ®Æc tuyÕn ®éng. Trªn h×nh 5.2 ®ång thêi tr×nh bµy ®Æc tuyÕn
®éng (®−êng liÒn nÐt) trong mét tr−êng hîp ®Æc biÖt, khi ®iÓm cùc ®¹i cña dßng
colecto i CMax = iCm trïng víi ®iÓm gÉy khóc cña hä ®Æc tuyÕn tÜnh (v× ®iÓm nµy
n»m trªn ®−êng tíi h¹n nªn gäi lµ chÕ ®é c«ng t¸c tíi h¹n cña tÇng khuÕch ®¹i).
MÆt kh¸c tr−êng hîp nµy ®−îc xÐt khi t¶i lµ thuÇn trë (hoÆc t−¬ng ®−¬ng), khi ®ã
çc ®iÖn ¸p uCE vµ u BE biÕn thiªn ng−îc chiÒu nhau, vµ ®Æc tuyÕn ®éng lµ ®o¹n
th¼ng. §Ó ®¬n gi¶n h¬n, ta xÐt tr−êng hîp khi tÇng khuÕch ®¹i lµm viÖc ë chÕ ®é
kÐm ¸p hoÆc tíi h¹n víi dßng ®iÖn iB cã gi¸ trÞ kh¸ nhá, khi ®ã iC ≈ iE vµ ®Æc
tuyÕn truyÒn ®¹t cña tranzistor chØ ra trªn h×nh 5.3a.
iC
iC ≈ i E
IC m
U BEo
ωt
o 0 θ π 2π
U BEo
a) o
U BEo
ωt
iC iC iC iC
A AB B C
iT
b) iT
t t
t t
H×nh 5.3. Minh häa çc chÕ ®é c«ng t¸c cña tÇng K§CS: a) §Æc tuyÕn truyÒn ®¹t
cña tranzistor; b) D¹ng dßng ®iÖn ra cña tranzistor øng víi çc chÕ ®é c«ng t¸c
kh¸c nhau khi ®iÖn ¸p vµo lµ h×nh sin.
ViÖc ®Þnh ®iÓm c«ng t¸c cho tÇng K§CS ®−îc x¸c ®Þnh th«ng qua viÖc lùa
chän chÕ ®é mét chiÒu nhê m¹ch thiªn ¸p t¹o ra ®iÖn ¸p mét chiÒu u BE 0 phï hîp.
205
Tïy thuéc vµo viÖc lùa chän nµy, ng−êi ta ph©n çc chÕ ®é A, AB, B vµ C víi çc
gi¸ trÞ θ kh¸c nhau. Tham sè θ (nöa gãc th«ng cña tranzistor) ®−îc gäi lµ gãc
c¾t.
ChÕ ®é A: TÝn hiÖu ®−îc khuÕch ®¹i gÇn nh− tuyÕn tÝnh, gãc c¾t θ = 1800 ,
dßng tÜnh iT lu«n lín h¬n hoÆc b»ng biªn ®é dßng ®iÖn ra. V× vËy hiÖu suÊt cña
tÇng khuÕch ®¹i chÕ ®é A rÊt thÊp (η < 50%). Do vËy chÕ ®é A chØ ®−îc dïng
trong tr−êng hîp c«ng suÊt ra nhá.
ChÕ ®é AB: Lµ chÕ ®é øng víi gãc c¾t 900 < θ < 1800 . ë chÕ ®é nµy, hiÖu
suÊt cã thÓ ®¹t ®−îc cao h¬n ë chÕ ®é A v× dßng tÜnh iT lóc nµy nhá h¬n.
ChÕ ®é B: Lµ chÕ ®é øng víi gãc c¾t θ = 900 . §iÓm lµm viÖc tÜnh ®−îc x¸c
®Þnh t¹i u BE 0 ≈ 0 . Tranzistor chØ th«ng trong mét nöa chu k× cña ®iÖn ¸p vµo h×nh
sin, iT ≈ 0 .
ChÕ ®é C: Lµ chÕ ®é øng víi gãc c¾t θ < 900 . HiÖu suÊt ë chÕ ®é nµy kh¸
cao (η ≈ 78%).
Nh− vËy, ®Ó t¨ng hiÖu suÊt ph¶i chÊp nhËn chÕ ®é lµm viÖc kh«ng tuyÕn tÝnh
(AB, B, C) dÉn tíi mÐo tÝn hiÖu lín. Nã th−êng ®−îc dïng trong çc tÇng khuÕch
®¹i tÇn sè cao vµ cã t¶i céng h−ëng ®Ó cã thÓ läc ra ®−îc hµi bËc nhÊt nh− mong
muèn. ChÕ ®é C cßn ®−îc dïng trong m¹ch logic vµ m¹ch khãa.
5.2.2. Ph©n tÝch ®iÒu hßa xung dßng colecto
Khi lµm viÖc ë chÕ ®é tÝn hiÖu lín, dßng colecto bÞ c¾t vµ cã d¹ng xung ®−îc
®Æc tr−ng bëi hai tham sè I cm vµ θ nh− chØ ra trªn h×nh 5.4, trong ®ã:
- I cm ®−îc gäi lµ biªn ®é xung dßng ic : ic = ic max
- Gãc c¾t θ lµ mét nöa gãc th«ng dßng ®iÖn ic cña tranzistor.
iC
IC m
ωt
0 θ π 2π
H×nh 5.4. D¹ng xung dßng iC khi lµm viÖc ë chÕ ®é bÞ c¾t.
206
Víi d¹ng xung dßng iC nh− ®· chØ ra trªn h×nh 5.4, ta cã thÓ dïng biÓu thøc
sau ®©y ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ tøc thêi cña nã:
⎧ I Cm
⎪
iC ( t ) = ⎨1 − cosθ
( cos ωt − cosθ ) , víi − θ ≤ ωt ≤ θ (5.3)
⎪⎩0, víi ωt < −θ , ωt > θ
V× xung dßng ic lµ mét hµm tuÇn hoµn víi chu k× T (ωT = 2π ) , nªn ta cã
thÓ ph©n tÝch (5.3) thµnh chuçi Fourie nh− biÓu thøc (5.4):
ic ( t ) = I c 0 + I c1 cos ωt + I c 2 cos 2ωt + ... + I cn cos nωt + ... (5.4)
Trong ®ã çc hÖ sè cña chuçi ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau:
- I c 0 lµ thµnh phÇn mét chiÒu:
T /2 θ
1 1
Ic0 = ∫ ic ( t )dt = ∫ ic ( t )dωt = I cm .α 0 (θ ) (5.5)
T −T / 2 π0
θ
1 cos ωt − cosθ 1 sin θ − θ cosθ
Víi α 0 (θ ) = ∫ d ωt = (5.6)
π 0 1 − cosθ π 1 − cosθ
α 0 (θ ) ®−îc gäi lµ hÖ sè ph©n gi¶i cña xung ®èi víi thµnh phÇn mét chiÒu.
- I c1 lµ biªn ®é cña thµnh phÇn bËc nhÊt (thµnh phÇn c¬ b¶n) cña dßng
colecto:
θ
2
I c1 =
π ∫ i ( t ) cos ωtdωt = I
0
c cm .α1 (θ ) (5.7)
Víi α1 (θ ) lµ hÖ sè ph©n gi¶i cña xung ®èi víi thµnh phÇn bËc nhÊt:
1 2θ − sin 2θ
α1 (θ ) = (5.8)
2π 1 − cosθ
- Víi n = 2,3,... ta cã I cn lµ biªn ®é cña thµnh phÇn hµi bËc n cña dßng ®iÖn
colecto:
θ
2
I cn =
π ∫ i ( t ) cos nωtdωt = I
0
c cm .α n (θ ) (5.9)
207
Víi α n (θ ) lµ hÖ sè ph©n gi¶i ®èi víi thµnh phÇn hµi bËc n :
2 cosθ sin nθ − n sin θ cos nθ

α n (θ ) = (5.10)
π ( n 2 − 1) n 1 − cosθ
Trªn h×nh 5.5 biÓu diÔn qui luËt biÕn ®æi cña çc hÖ sè ph©n gi¶i theo çc
biÓu thøc (5.6), (5.8) vµ (5.10). Theo h×nh vÏ ta cã thÓ rót ra mét sè nhËn xÐt:
α
α1
αo
α1
0,5 2
α0
0,4
α1
0,3 αo
0,2 α2 1
0,1 α3
θ
0 90 0
1800
H×nh 5.5. HÖ sè ph©n gi¶i çc thµnh phÇn xung dßng ®iÖn
- α1 (θ ) = α1Max = 0,536
khi θ = 122,50 .
α1Max 1200
-Víi n ≥ 2 ta cã: α nMax ≈ t¹i gãc c¾t θ ≈ .
n n
α1 (θ )
- HÖ sè cµng t¨ng khi gãc c¾t θ gi¶m.
α 0 (θ )
5.2.3. Quan hÖ n¨ng l−îng trong m¹ch colecto
Trong m¹ch colecto cña tÇng K§CS x¶y ra qu¸ tr×nh biÕn ®æi n¨ng l−îng cña
nguån cung cÊp mét chiÒu U CC thµnh n¨ng l−îng cña tÝn hiÖu cã Ých ®−a ra t¶i.
§Ó nghiªn cøu qu¸ tr×nh nµy, ta xÐt tr−êng hîp th−êng dïng nhÊt khi t¶i cña tÇng
khuÕch ®¹i ®−îc qui t−¬ng ®−¬ng vÒ mét ®iÖn trë thuÇn Rtd nh− chØ ra trªn h×nh
5.6 (trong thùc tÕ, t¶i cña tÇng K§CS th−êng ®−îc m¾c trùc tiÕp vµo colecto hoÆc
emito cña tranzistor).
208
i ct
C Rtd L
Ucc
H×nh 5.6. M¹ch ®iÖn dïng ®Ó xÐt quan hÖ n¨ng l−îng

C«ng suÊt mµ nguån +U CC cung cÊp cho m¹ch colecto ®−îc x¸c ®Þnh theo
biÓu thøc:
T +θ
1 U
P0 = ∫ ic ( t )U CC dt = CC ∫ i ( t ) dω t = U .I c 0 (5.11)
2π
c CC
T0 −θ
Gi¶ thiÕt t¶i colecto cã tÝnh chÊt chän läc tÇn sè, vÝ dô nh− dïng mét m¹ch
céng h−ëng LC cã ®iÖn trë céng h−ëng Rtd t¹i tÇn sè c¬ b¶n (h×nh 5.6), th× khi
dßng ®iÖn ic ( t ) ®i qua, trªn t¶i chØ xuÊt hiÖn thµnh phÇn tÇn sè nµy:
ut ( t ) = U m cos ω t (5.12a)
Trong ®ã U m = I c1Rtd (5.12b)

Víi gi¶ thiÕt nµy, trªn t¶i t−¬ng ®−¬ng cña bé khuÕch ®¹i, c«ng suÊt cña tÝn
hiÖu cã Ých sÏ ®−îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc:
T θ
1 U 1
P = ∫ ic ( t )ut ( t ) dt = m ∫ ic ( t ) cos ω t dω t = I c1.U m (5.13)
T0 π 0 2
HiÖu suÊt η cña qu¸ tr×nh biÕn ®æi n¨ng l−îng trong m¹ch colecto ®−îc x¸c
®Þnh theo biÓu thøc:
P 1 I c1 U m 1 α1 ( θ )
η= = = ξ (5.14)
P0 2 I c 0 U CC 2 α 0 ( θ )
Um
Trong ®ã ξ = gäi lµ hÖ sè lîi dông ®iÖn ¸p colecto.
U CC
209
Theo (5.14) hiÖu suÊt cña m¹ch colecto t¨ng khi gãc c¾t θ cµng nhá vµ hÖ sè
ξ cµng lín.
C«ng suÊt tæn hao trong qu¸ tr×nh biÕn ®æi n¨ng l−îng ®−îc biÕn thµnh nhiÖt
n¨ng lµm nãng colecto cña tranzistor:
PC = P0 − P (5.15)
5.2.4. §Æc tuyÕn t¶i cña tÇng K§CS
§Æc tuyÕn phô t¶i biÓu diÔn mèi quan hÖ cña çc thµnh phÇn dßng ®iÖn, ®iÖn
¸p, c«ng suÊt vµ hiÖu suÊt cña tÇng K§CS theo sù biÕn thiªn cña gi¸ trÞ ®iÖn trë
t¶i t−¬ng ®−¬ng Rtd .
Khi Rtd t¨ng, ®é nghiªng cña ®−êng ®Æc tuyÕn ®éng trªn h×nh 5.2 gi¶m so
víi trôc hoµnh, lµm cho d¹ng xung dßng colecto còng thay ®æi theo. H×nh 5.7
tr×nh bµy çc sù thay ®æi nµy.
ic ic
I Cm U BEmax
2 1
1
3 3 2
4
4
5
5 5
U CE
−θ o θ ω to U CC
H×nh 5.7. Sù thay ®æi theo phô t¶i cña ®Æc tuyÕn ®éng vµ d¹ng xung.
Trªn h×nh 5.7, khi Rtd = 0 th× ®Æc tuyÕn ®éng song song víi trôc tung vµ c¾t
trôc hoµnh t¹i ®iÖn ¸p uCE = U CC (®−êng 1). Khi Rtd t¨ng (lÇn l−ît t−¬ng øng víi
çc ®−êng 2, 3, 4, 5) th× d¹ng xung biÕn d¹ng Ýt ë chÕ ®é kÐm ¸p (®−êng 2) vµ chÕ
®é tíi h¹n (®−êng 3), nhiÒu ë chÕ ®é qu¸ ¸p (trë thµnh lâm ®Çu ë ®−êng 4 vµ t¸ch
thµnh hai phÇn rêi nhau ë ®−êng 5).
Trªn c¬ së nh÷ng sù thay ®æi nµy, ta x©y dùng çc ®−êng ®Æc tuyÕn t¶i cña
tÇng K§CS nh− chØ ra trªn h×nh 5.8.
210
I c1 I c 0
I c1
a/
Ic0
Rth
0 Rtd
b/
Rth
0 Rtd
P P0
PC c/
P
Rth
0 Rtd
η
d/
Rth
H×nh 5.8. §Æc tuyÕn t¶i cña tÇng K§CS

§Æc tuyÕn t¶i chia lµm hai khu vùc: bªn tr¸i (kÐm ¸p) vµ bªn ph¶i (qu¸ ¸p).
T¹i Rtd = Rth , tÇng khuÕch ®¹i lµm viÖc ë chÕ ®é tíi h¹n.
ë h×nh 5.8a, do d¹ng xung Ýt biÕn ®æi nªn ë kÐm ¸p I C1 vµ I C 0 gi¶m Ýt.
Ng−îc l¹i ë qu¸ ¸p, d¹ng xung bÞ biÕn d¹ng nhiÒu nªn çc thµnh phÇn dßng ®iÖn
gi¶m nhanh. ë h×nh 5.8b, ®iÖn ¸p trªn t¶i U m = I C1.Rtd t¨ng ë kÐm ¸p ( I C1 Ýt biÕn
®æi) vµ Ýt t¨ng ë qu¸ ¸p (do I C1 gi¶m). ë h×nh 5.8c, c«ng suÊt P0 = I C 0 .U CC biÕn
®æi nh− d¹ng I C 0 vµ c«ng suÊt:
1 2 1 U m2
P = I C1Rtd = (5.16)
2 2 Rtd
211
P t¨ng theo Rtd ë kÐm ¸p ( I C1 Ýt biÕn ®æi) vµ gi¶m ë qu¸ ¸p ( U m Ýt biÕn
1 α1 (θ ) U
®æi). HiÖu suÊt η = ξ t¨ng ë kÐm ¸p theo sù t¨ng cña ξ = m . ë qu¸
2 α 0 (θ ) U CC
¸p, hiÖu suÊt tiÕp tôc t¨ng trong giai ®o¹n ®Çu do d¹ng xung ch−a biÕn ®æi nhiÒu.
α1 (θ )
ë giai ®o¹n sau, d¹ng xung biÕn ®æi nhiÒu nªn tû sè gi¶m nhanh vµ hiÖu
α 0 (θ )
suÊt gi¶m (h×nh 5.8d).
Nh− vËy qua viÖc nghiªn cøu ®Æc tuyÕn t¶i, ta rót ra mét sè nhËn xÐt sau:
- ë chÕ ®é tíi h¹n, c«ng suÊt ra cùc ®¹i, hiÖu suÊt cao nªn chÕ ®é nµy ®−îc
øng dông réng r¶i trong çc tÇng khuÕch ®¹i tÝn hiÖu lín.
- ë chÕ ®é kÐm ¸p, tæn hao nhiÖt PC trªn colecto cña tranzistor lín.
- ë chÕ ®é qu¸ ¸p, hiÖu suÊt η ®¹t cùc ®¹i, biªn ®é ®iÖn ¸p trªn t¶i U m Ýt
thay ®æi.
5.3. TÇNG K§CS TÇN Sè THÊP D¶I RéNG
Nãi chung, çc tÝn hiÖu tÇn sè thÊp th−êng lµ tÝn hiÖu d¶i réng, cã phæ chiÕm
mét kho¶ng tÇn sè tõ f Min ®Õn f Max , víi hÖ sè bao tÇn ( f Max / f Min ) kh¸ lín. Do
vËy, yªu cÇu ®èi víi t¶i ph¶i cã gi¸ trÞ t−¬ng ®èi ®ång ®Òu trong d¶i tÇn lµm viÖc,
®¶m b¶o ®iÒu kiÖn phèi hîp trë kh¸ng nh»m ®−a c«ng suÊt ra t¶i lµ lín nhÊt.
§ång thêi cÇn ph¶i lùa chän chÕ ®é c«ng t¸c phï hîp nh»m gi¶m ®é mÐo kh«ng
®−êng th¼ng.
5.3.1. TÇng K§CS ®¬n
TÇng khuÕch ®¹i ®¬n hay dïng s¬ ®å emito chung hoÆc s¬ ®å lÆp emito v×
çc s¬ ®å nµy cã hÖ sè khuÕch ®¹i dßng ®iÖn lín vµ mÐo phi tuyÕn nhá. MÆt kh¸c,
v× lµ tÇng khuÕch ®¹i d¶i réng, t¶i kh«ng (hoÆc Ýt) cã tÝnh chÊt chän läc tÇn sè,
nªn th−êng chän chÕ ®é c«ng t¸c lo¹i A, hiÖu suÊt thÊp.
a) S¬ ®å emit¬ chung:
212
H×nh 5.9 biÓu diÔn s¬ ®å emit¬ chung vµ minh häa nguyªn t¾c lµm viÖc cña
tÇng khuÕch ®¹i chÕ ®é A. T¶i cña tÇng khuÕch ®¹i d¶i réng trong tr−êng hîp ®¬n
gi¶n nhÊt lµ t¶i ®iÖn trë ( RC ). Khi ®ã ®Æc tuyÕn ®éng lµ ®o¹n th¼ng c¾t trôc tung
t¹i U CC / RC vµ trôc hoµnh t¹i U CC theo ph−¬ng tr×nh:
U CC − U CE
iC = (5.17)
RC
U cc ic
ic
Rc U cc
Rc ic
Un U CE
I c1
Ic0
0 uCEo U cc uCE 0 t
Um
a/ b/
H×nh 5.9. TÇng K§CS emit¬ chung: a/ S¬ ®å; b/ Minh ho¹ nguyªn t¾c lµm viÖc
Víi nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn, nh− ®· chØ ra trªn h×nh 5.9b, ta cã çc quan hÖ:
1
I C1 ≤ I C 0 vµ U m ≤ U CC vµ v× vËy hiÖu suÊt cña m¹ch rÊt thÊp:
2
1 I C1 U m
η= .100% ≤ 25% (5.18)
2 I C 0 U CC
C«ng suÊt ra cña tÇng khuÕch ®¹i sÏ ®¹t ®−îc cùc ®¹i nÕu khu vùc lµm viÖc
1 U CC
chiÕm phÇn lín ®o¹n th¼ng cña ®−êng ®Æc tuyÕn ®éng, khi ®ã I C1Max ≈ vµ
2 RC
1
U mMax ≈ U CC :
2
2
1 U CC .I C 0 U CC
PMax = U m .I C1 ≈ ≈ (5.19)
2 4 8 RC
213
U CC
Víi ®iÖn trë t¶i tèt nhÊt: RCopt = (5.20)
2IC 0
§Ó t¨ng hiÖu suÊt cña m¹ch, ta cã thÓ thay ®iÖn trë RC b»ng mét cuén c¶m
hoÆc dïng ghÐp biÕn ¸p. Khi ®ã ë chÕ ®é tÜnh U CE 0 = U CC , U mMax ≈ U CC , c«ng
suÊt ra t¨ng hai lÇn vµ hiÖu suÊt ®¹t xÊp xØ 50%.
b) S¬ ®å lÆp emito (colecto chung)
S¬ ®å lÆp emito ®Æc biÖt thÝch hîp víi tÇng K§CS v× dÔ phèi hîp trë kh¸ng
víi t¶i. H×nh (5.10) biÓu diÔn hai s¬ ®å lo¹i nµy.
U cc U cc
R1 R1
C C1
iE C2
Un Un
R2 uE Rt R2 RE ut Rt
a/ b/
H×nh 5.10. S¬ ®å lÆp emito: a) M¾c trùc tiÕp víi t¶i; b) GhÐp ®iÖn dung víi t¶i
ë s¬ ®å h×nh 5.10a, v× t¶i Rt vÉn m¾c gi÷a hai cùc emito vµ colecto (colecto
lµ ®iÓm chung) nªn nguyªn lý lµm viÖc t−¬ng tù nh− s¬ ®å h×nh 5.9a ®· ph©n tÝch
ë trªn (nÕu thay iC b»ng iE ). Do vËy vÉn cã thÓ sö dông çc biÓu thøc (5.18) vµ
(5.19). §iÓm kh¸c biÖt lín nhÊt lµ yªu cÇu ®iÖn ¸p nguån tÝn hiÖu vµo U n cã biªn
®é ®ñ lín, v× tÇng khuÕch ®¹i cã hÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p nhá h¬n 1.
Tr−êng hîp yªu cÇu dßng mét chiÒu kh«ng ®i qua t¶i, ta dïng s¬ ®å lÆp
emito ghÐp ®iÖn dung víi t¶i nh− h×nh 5.10b. Do t¶i t−¬ng ®−¬ng xoay chiÒu ë s¬
®å nµy gi¶m ®i, nªn c«ng suÊt ra cùc ®¹i vµ hiÖu suÊt cña m¹ch còng gi¶m theo.
§Ó kh¾c phôc, cã thÓ thay thÕ ®iÖn trë RE b»ng mét nguån dßng.
5.3.2. TÇng K§CS m¾c ®Èy kÐo
a) Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ tÇng khuÕch ®¹i ®Èy kÐo
214
§Ó t¨ng c«ng suÊt, hiÖu suÊt vµ gi¶m mÐo phi tuyÕn, ng−êi ta th−êng dïng
çch m¾c ®Èy kÐo. TÇng khuÕch ®¹i ®Èy kÐo lµ tÇng gåm cã hai phÇn tö tÝch cùc
m¾c chung t¶i, cã thÓ lµm viÖc ë chÕ ®é A, AB hoÆc B nh−ng th«ng th−êng hay
dïng chÕ ®é B ( θ = 900 ) ®Ó t¨ng hiÖu suÊt. ë chÕ ®é B, ®iÓm lµm viÖc ®−îc chän
sao cho dßng ®iÖn ra ë chÕ ®é tÜnh b»ng kh«ng vµ ®iÖn ¸p ra ë chÕ ®é tÜnh b»ng
®iÖn ¸p nguån cung cÊp (h×nh 5.11). Hai tranzistor lu©n phiªn lµm viÖc trong tõng
nöa chu k× (d−¬ng hoÆc ©m). Hai nöa tÝn hiÖu ra sÏ ®−îc tæng hîp l¹i thµnh tÝn
hiÖu hoµn chØnh it ë trªn t¶i chung.
iC1 it
I Cm
U cc U CE1
0 0
0 π 2π 3π ωt
U CE 2 U cc
0 iC 2
π Um
2π
H×nh 5.11. §Æc tuyÕn ra cña tÇng ®Èy kÐo chÕ ®é B

1 1
Nh− vËy trong chÕ ®é B víi θ = 900 ta cã α 0 (π 2 ) = vµ α1 (π 2 ) = ;
π 2
C«ng suÊt cã Ých mµ hai tranzistor ®−a ra t¶i chung ®−îc x¸c ®Þnh qua biÓu thøc:
1 1 U2
PMax = 2. I C1.U m = I Cm .α1 (π 2 ) .U m = U m .I Cm ≈ CC (5.21)
2 2 2 Rt
U CC
V× ë chÕ ®é cùc ®¹i U m ≈ U CC vµ I Cm ≈ (thÓ hiÖn trªn h×nh 5.11).
Rt
HiÖu suÊt cùc ®¹i cña m¹ch ®Èy kÐo:
1 α1 (θ ) U m 1 1 U m
η Max = ≈ × π (5.22a)
2 α 0 (θ ) U CC 2 2 U CC
Víi U m ≈ U CC ta cã:
215
π
η Max ≈ 100% ≈ 78,5% (5.22b)
4
So s¸nh çc c«ng thøc (5.21) vµ (5.22) víi (5.18) vµ (5.19) cña tÇng khuÕch
®¹i ®¬n, ta thÊy r»ng khi m¾c ®Èy kÐo th× c«ng suÊt ra vµ hiÖu suÊt lín h¬n kh¸
nhiÒu.
Còng cÇn l−u ý r»ng: Khi chän chÕ ®é c«ng t¸c lµ chÕ ®é B th× sÏ sinh ra mÐo
tÝn hiÖu lín khi khuÕch ®¹i çc tÝn hiÖu nhá v× tranzistor chØ th«ng khi
u BE = ( 0,3 − 0,6 ) V. §Ó kh¾c phôc, ta chän chÕ ®é AB víi dßng ®iÖn t¹i ®iÓm
tÜnh kh¸c kh«ng. Khi dßng ®iÖn tÜnh nhá, çc kÕt luËn ®· nªu trªn còng cã thÓ coi
lµ gÇn ®óng.
Cã thÓ ph©n çc tÇng khuÕch ®¹i ®Èy kÐo ra lµm hai lo¹i: §Èy kÐo song song
vµ ®Èy kÐo nèi tiÕp. S¬ ®å ®Èy kÐo song song cã çc phÇn tö tÝch cùc ®Êu song
song vÒ mÆt mét chiÒu. Ng−îc l¹i s¬ ®å ®Èy kÐo nèi tiÕp cã çc phÇn tö tÝch cùc
®Êu nèi tiÕp vÒ mÆt mét chiÒu. Ngoµi ra trong çc s¬ ®å trªn, cßn cã thÓ dïng çc
tranzistor cïng lo¹i hoÆc kh¸c lo¹i.
b) M¹ch ®iÖn cña tÇng K§CS ®Èy kÐo song song
Çc s¬ ®å ®Èy kÐo song song ®Òu dïng biÕn ¸p ra ®Ó phèi hîp gi÷a hai nöa
t¶i. M¹ch ®iÖn nguyªn lý cña mét tÇng K§CS dïng hai tranzistor cïng lo¹i m¾c
®Èy kÐo song song chØ ra trªn h×nh 5.12.
T1
R2
Rt
BA1 R1 BA2
T2
+ U cc
H×nh 5.12. TÇng K§CS ®Èy kÐo song song
216
§Ó hai tranzistor T1 vµ T2 lu©n phiªn lµm viÖc, cÇn ph¶i dïng mét biÕn ¸p
BA1 ®¶o pha ë ®Çu vµo ®Ó cung cÊp hai ®iÖn ¸p ng−îc pha cho hai tranzistor.
BiÕn ¸p BA2 lµm nhiÖm vô biÕn tõ ®èi xøng thµnh kh«ng ®èi xøng ë ®Çu ra.
M¹ch ph©n ¸p R1 , R2 lµm nhiÖm vô x¸c ®Þnh ®iÓm lµm viÖc tÜnh ë chÕ ®é AB.
Khi chän R2 = 0 th× tÇng khuÕch ®¹i sÏ lµm viÖc ë chÕ ®é B.

T−¬ng tù, ta cã thÓ xÐt ®èi víi çc s¬ ®å ®Èy kÐo song song dïng tranzistor
kh¸c lo¹i.
S¬ ®å ®Èy kÐo song song cã −u ®iÓm lµ hiÖu suÊt cao, nguån cung cÊp yªu
cÇu nhá, t¶i ®−îc çch ®iÖn vÒ ph−¬ng diÖn mét chiÒu. Tuy vËy, s¬ ®å nµy cã
nh−îc ®iÓm ®¸ng kÓ lµ biÕn ¸p cã kÝch th−íc lín, gi¸ thµnh cao, d¶i tÇn lµm viÖc
hÑp vµ khã cã thÓ thùc hiÖn ®−îc d−íi d¹ng m¹ch tæ hîp.
c) M¹ch ®iÖn cña tÇng K§CS ®Èy kÐo nèi tiÕp
Trªn h×nh 5.13 tr×nh bµy hai lo¹i s¬ ®å ®Èy kÐo nèi tiÕp dïng tranzistor cung
lo¹i vµ kh¸c lo¹i.
H×nh 5.13. TÇng K§CS ®Èy kÐo nèi tiÕp: a) Dïng tranzistor cïng lo¹i; b) Dïng
tranzistor bï (kh¸c lo¹i)
Trong s¬ ®å h×nh 5.13a, ®Ó t¹o tÝn hiÖu ng−îc pha ®−a vµo baz¬ hai tranzistor T1
vµ T2 ta dïng tÇng kÝch lµ tÇng khuÕch ®¹i ®¶o pha T3 . Thay cho nguån cung cÊp
cÇn cã ®iÓm gi÷a ®Êu ®Êt, ta dïng nguån ®èi xøng ±U CC . ë tÇng ra, T1 ®−îc
217
m¾c theo kiÓu colecto chung vµ T2 theo kiÓu emito chung. T3 ngoµi nhiÖm vô
khuÕch ®¹i ®¶o pha cßn lµm nhiÖm vô ®Þnh ®iÓm lµm viÖc cho T1 vµ T2 nhê ®iÖn
¸p tÜnh trªn colecto vµ emito cña nã. Çc ®iÖn trë RC vµ RE ®−îc chän theo yªu
cÇu ®Ó t¹o ra ®iÖn ¸p ®èi xøng vµ ng−îc pha.
Trong s¬ ®å h×nh 5.13b, T3 lµm nhiÖm vô khuÕch ®¹i kÝch. §iÖn ¸p ®Æt vµo
baz¬ cña hai tranzistor T1 , T2 lµ ®ång pha chØ kh¸c nhau mét gi¸ trÞ kh«ng ®æi
(hai lÇn ®iÖn ¸p th«ng cña ®ièt), nªn hai tranzistor nµy tháa m·n ®iÒu kiÖn lu©n
phiªn lµm viÖc (do chóng kh¸c lo¹i). §iÓm lµm viÖc cña T3 ®−îc chän sao cho
khi kh«ng cã tÝn hiÖu vµo, ®iÖn thÕ emito cña T1 , T2 b»ng kh«ng, lóc nµy ®iÖn ¸p
trªn t¶i còng b»ng kh«ng.
C¶ hai tranzistor T1 , T2 ®Òu m¾c theo s¬ ®å lÆp emito (colecto chung) vµ cã
chung t¶i Rt , hÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p cña m¹ch nµy K u ≈ 1 .
5.4. TÇNG K§CS CAO TÇN D¶I RéNG

Kh¸c víi çc tÝn hiÖu tÇn sè thÊp, phæ cña tÝn hiÖu cao tÇn nh− tÝn hiÖu IF
(tÇn sè trung gian) hoÆc RF (tÇn sè v« tuyÕn) cã ®é réng phæ t−¬ng ®èi hÑp
∆f
( 1 ), do vËy hîp lý nhÊt lµ dïng bé khuÕch ®¹i chän läc víi d¶i th«ng hÑp
f0
vµ thay ®æi ®−îc theo tÇn sè c«ng t¸c danh ®Þnh. Tuy vËy, nh÷ng nh−îc ®iÓm ®·
nªu trong ch−¬ng 4 vÒ khuÕch ®¹i chän läc: çc tham sè cña bé khuÕch ®¹i biÕn
®æi nhiÒu, lµm viÖc kÐm æn ®Þnh, s¬ ®å phøc t¹p vµ ph¶i ®iÒu chØnh khi cÇn thay
®æi tÇn sè lµm viÖc ®· h¹n chÕ ph¹m vi øng dông cña bé khuÕch ®¹i nµy. HiÖn
nay, çc bé khuÕch ®¹i cao tÇn d¶i réng ®· ®−îc sö dông nhiÒu h¬n, v× nã phï
hîp víi thùc tiÔn vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn vÒ c«ng nghÖ vµ kü thuËt, cho phÐp chÕ t¹o
çc m¹ch K§CS d−íi d¹ng m«®un.
5.4.1. S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña tÇng K§CS cao tÇn d¶i réng
218
Trªn h×nh 5.14 tr×nh bµy s¬ ®å khèi mét tÇng K§CS cao tÇn d¶i réng, cã thÓ
lµm viÖc ë bÊt k× mét tÇn sè nµo trong toµn bé d¶i tÇn c«ng t¸c ( f Min − f Max ) mµ
kh«ng cÇn bÊt cø mét sù ®iÒu chØnh nµo.
H×nh 5.14. S¬ ®å khèi tÇng K§CS cao tÇn d¶i réng

TÝn hiÖu cao tÇn cÇn khuÕch ®¹i qua m¹ch phèi hîp trë kh¸ng ®Çu vµo ®−a
®Õn tÇng K§CS. ë ®Çu ra, tÝn hiÖu ®· ®−îc khuÕch ®¹i còng qua m¹ch phèi hîp
trë kh¸ng ®Çu ra ®−a ®Õn t¶i. Vai trß cña bé läc tÇn thÊp dïng ®Ó lo¹i bá çc
thµnh phÇn hµi bËc cao, sinh ra do tÇng khuÕch ®¹i tÝn hiÖu lín lµm viÖc ë chÕ ®é
kh«ng ®−êng th¼ng víi dßng ®iÖn bÞ c¾t ®Ó ®¶m b¶o çc yªu cÇu vÒ c«ng suÊt ra
lín vµ hiÖu suÊt cao.
Nh− vËy, kh¸c víi çc tÝn hiÖu tÇn sè thÊp cã phæ rÊt réng, çc tÇng khuÕch
®¹i cÇn ph¶i lµm viÖc ë chÕ ®é tuyÕn tÝnh ®Ó Ýt mÐo, th× çc tÇng khuÕch ®¹i cao
tÇn cã thÓ chän chÕ ®é lµm viÖc ë ph¹m vi kh«ng ®−êng th¼ng (AB, B, C) mµ tÝn
hiÖu cã Ých trªn t¶i vÉn kh«ng bÞ mÐo nhê viÖc sö dông mét bé läc th«ng thÊp
thÝch hîp ®Ó chØ ®−a thµnh phÇn c¬ b¶n (bËc nhÊt) ra t¶i. §iÒu nµy cho phÐp x©y
dùng s¬ ®å ®¬n gi¶n, kh«ng cÇn sù ®iÒu chØnh trong d¶i tÇn ®· cho.
5.4.2. Mét sè ®Æc ®iÓm cña tÇng K§CS cao tÇn d¶i réng
VÒ c¬ b¶n, nh÷ng lý luËn nªu trong môc 5.2 nh− dïng ph−¬ng ph¸p ®å thÞ ®Ó
ph©n gi¶i xung dßng ®iÖn, vÒ quan hÖ n¨ng l−îng vµ ®Æc tuyÕn t¶i ®Òu cã thÓ ¸p
dông ®Ó ph©n tÝch tÇng K§CS cao tÇn.
Trong môc nµy, tr×nh bµy mét sè ®Æc ®iÓm riªng cÇn l−u ý trong qu¸ tr×nh
khai th¸c, sö dông vµ tÝnh to¸n tÇng K§CS cao tÇn d¶i réng.
a) Trong s¬ ®å khèi h×nh 5.14, phÇn tö tÝch cùc cña tÇng K§CS th−êng ®−îc
chän lµ çc tranzistor l−ìng cùc hoÆc tranzistor tr−êng c«ng suÊt lµm viÖc trong
d¶i tÇn c«ng t¸c theo yªu cÇu. Ngoµi çc tham sè vÒ c«ng suÊt vµ tÇn sè lµm viÖc,
219
çc tranzistor nµy cÇn cã hÖ sè khuÕch ®¹i c«ng suÊt lín, ®¶m b¶o chÕ ®é nhiÖt
víi c«ng suÊt tæn hao cho phÐp, hç dÉn lín vµ ®iÖn dung gi÷a çc cùc ®ñ nhá
b) TÇng K§CS cã thÓ m¾c theo s¬ ®å ®¬n hoÆc ®Èy kÐo. Víi çc tÇng K§CS
cuèi, th−êng dïng s¬ ®å ®Èy kÐo v× mÐo nhá, yªu cÇu ®èi víi bé läc hµi sÏ ®¬n
gi¶n h¬n do trªn ®Çu ra chØ tån t¹o çc thµnh phÇn hµi bËc lÎ. ThËt vËy, xuÊt ph¸t
tõ biÓu thøc (5.4), víi gi¶ thiÕt s¬ ®å hoµn toµn ®èi xøng, ta nhËn ®−îc hai thµnh
phÇn dßng ®iÖn i1 ( t ) vµ i2 ( t ) cña hai tranzistor nh− sau:
i1 ( t ) = I 0 + I1 cos ωt + I 2 cos 2ωt + I 3 cos3ωt + ...
i2 ( t ) = I 0 − I1 cos ωt + I 2 cos 2ωt − I 3 cos3ωt + ...

Hai thµnh phÇn nµy ng−îc chiÒu nhau trªn t¶i, do vËy ta nhËn ®−îc dßng ®iÖn
tæng céng:
it ( t ) = 2 I1 cos ωt + 2 I 3 cos3ωt + ...
Bé läc tÇn thÊp trªn s¬ ®å h×nh 5.4 sÏ dÔ dµng lo¹i bá çc thµnh phÇn hµi tõ
bËc 3 trë lªn.
c) §Ó t¨ng hiÖu suÊt, tÇng K§CS lín th−êng chän chÕ ®é c«ng t¸c AB, B
hoÆc C kÓ c¶ khi dïng çch m¾c theo s¬ ®å ®¬n mµ vÉn kh«ng sinh ra mÐo tÝn
hiÖu nh− trong çc tÇng khuÕch ®¹i tÇn thÊp nhê viÖc sö dông bé läc hµi ë ®Çu ra.
TÝnh chÊt −u viÖt nµy cã ®−îc do phæ cña tÝn hiÖu cao tÇn cã Ých cã ®é réng t−¬ng
®èi hÑp vµ nh− ®· ph©n tÝch ë trªn, cã thÓ dïng çc bé läc hµi. Ph−¬ng ph¸p nµy
kh«ng thÓ thùc hiÖn ë çc bé khuÕch ®¹i tÇn thÊp. Tuy nhiªn, trong tr−êng hîp
d¶i tÇn c«ng t¸c cã hÖ sè bao tÇn ( f Max / f Min ) kh¸ lín, th× cÇn ph¶i chia thµnh
nhiÒu b¨ng tÇn con víi hÖ sè bao tÇn cña tõng b¨ng con nhá kh«ng v−ît qu¸ 2
lÇn. Khi ®ã cÇn ph¶i cã çc m¹ch phèi hîp trë kh¸ng vµ bé läc tÇn thÊp riªng phï
hîp cho tõng b¨ng tÇn con ®ã.
d) Çc m¹ch phèi hîp trë kh¸ng ®Çu vµo vµ ®Çu ra cña tÇng K§CS cã mét
vai trß quan träng, dïng ®Ó lùa chän mét gi¸ trÞ t¶i tèi −u cho çc tÇng K§CS
nh»m truyÒn ®¹t c«ng suÊt ra t¶i lín nhÊt vµ gi¶m nhá nhÊt thµnh phÇn c«ng suÊt
ph¶n x¹ trë vÒ theo h−íng ng−îc l¹i. Trong thùc tÕ, çc biÕn ¸p cao tÇn d¶i réng
220
th−êng ®−îc dïng phæ biÕn ®Ó thùc hiÖn phèi hîp trë kh¸ng v× tham sè cña nã
t−¬ng ®èi ®ång ®Òu trong d¶i tÇn vµ dÔ dµng thay ®æi ®−îc hÖ sè ghÐp, ®ång thêi
biÕn ¸p cao tÇn th−êng cã kÝch th−íc nhá Ýt g©y ¶nh h−ëng tíi kÕt cÊu cña tÇng
khuÕch ®¹i.
Khi lµm viÖc ë d¶i siªu cao tÇn, çc m¹ch phèi hîp trë kh¸ng cã thÓ ®−îc x©y
dùng b»ng c«ng nghÖ m¹ch vi d¶i.
5.5. TÇNG K§CS T¶I CéNG H¦ëNG.
5.5.1. S¬ ®å vµ nguyªn lý lµm viÖc.
TÇng khuÕch ®¹i t¶i céng h−ëng ®· xÐt trong ch−¬ng 4 cã −u ®iÓm lµ hÖ sè
khuÕch ®¹i lín, ®é chän läc cao nªn trong nhiÒu tr−êng hîp thùc tÕ ®−îc øng
dông ®Ó khuÕch ®¹i c«ng suÊt. Trªn h×nh 5.15 tr×nh bµy mét s¬ ®å tÇng K§CS cao
tÇn dïng m¹ch céng h−ëng ghÐp ®Ó truyÒn n¨ng l−îng ra t¶i.
ict
Uv Cos( t) C1 iB
M
Z dc
Lch
C I L Lgh II Zt
CB RB
IBo
C2 UCC
H×nh 5.15. S¬ ®å minh häa mét tÇng K§CS cã t¶i lµ m¹ch céng h−ëng ghÐp
Trong m¹ch bazo ngoµi tÝn hiÖu cao tÇn cÇn khuÕch ®¹i U v cos ωt tõ tÇng
tr−íc ®−a sang, cßn cã ®iÖn ¸p mét chiÒu x¸c ®Þnh ®iÓm lµm viÖc tÜnh. §iÖn ¸p
nµy cã thÓ dïng m¹ch ph©n ¸p tõ nguån colecto +U CC nÕu chän chÕ ®é c«ng t¸c
AB hoÆc A (víi u BE 0 > 0 ) hoÆc dïng nguån riªng. Khi chän chÕ ®é c«ng t¸c B
hoÆc C ®Ó t¨ng hiÖu suÊt ( u BE 0 < 0 ) th× còng cã thÓ kh«ng dïng nguån ngoµi.
221
Trªn h×nh 5.15 dïng m¹ch thiªn ¸p tù cÊp RB , C B ( u BE 0 = − I BO RB ). Tô ®iÖn C1
dïng ®Ó ng¨n mét chiÒu vµ cuén chÆn Lch dïng ®Ó tho¸t dßng mét chiÒu vµ chÆn
cao tÇn kh«ng bÞ ng¾n m¹ch xuèng ®Êt qua CB .
Trong m¹ch colecto, nguån U CC cung cÊp n¨ng l−îng mét chiÒu ®Ó biÕn ®æi
thµnh n¨ng l−îng cña tÝn hiÖu cã Ých ®−a ra t¶i. §Ó t¨ng ®é läc sãng hµi, t¶i
colecto cña tÇng K§CS cã thÓ dïng nhiÒu kh©u läc. Trªn h×nh 5.15, kh©u läc gåm
hai m¹ch céng h−ëng ghÐp víi nhau. M¹ch I ®−îc gäi lµ m¹ch céng h−ëng trung
gian. M¹ch II ®−îc gäi lµ m¹ch céng h−ëng t¶i. Çc m¹ch nµy th−êng ®−îc ®iÒu
chØnh céng h−ëng ë tÇn sè c«ng t¸c. Nh− vËy, ®èi víi m¹ch trung gian gåm çc
phÇn tö L vµ C, ®iÒu kiÖn céng h−ëng sÏ lµ:
1
f = (5.23)
2π LC
Víi m¹ch t¶i, ®iÒu kiÖn céng h−ëng ®−îc x¸c ®Þnh qua biÓu thøc tæng çc
thµnh phÇn ®iÖn kh¸ng cña m¹ch b»ng kh«ng:
X gh + X dc + X t = 0 (5.24)
Trong ®ã: X gh , X dc , X t lµ çc thµnh phÇn kh¸ng cña phÇn tö ghÐp, phÇn tö
®iÒu chØnh ( Z dc = R dc + jX dc ) vµ cña t¶i ( Z t = R t + jX t ).
Nh− vËy, tïy theo tÝnh chÊt cña t¶i ( X t d−¬ng hay ©m) mµ lùa chän phÇn tö
®iÒu chØnh ®Ó ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn céng h−ëng. Trªn h×nh 5.15, víi gi¶ thiÕt X t >0,
ta chän phÇn tö ®iÒu chØnh cã tÝnh chÊt ®iÖn dung.
Hai m¹ch I vµ II ®−îc ghÐp víi nhau theo nhiÒu çch kh¸c nhau. Trong s¬ ®å
h×nh 5.15, ta sö dông ghÐp hç c¶m M . Gi¸ trÞ ®é ghÐp cÇn ph¶i ®−îc lùa chän
mét çch tèi −u ®Ó ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn phèi hîp trë kh¸ng, nh»m ®−a c«ng suÊt ra
t¶i ®¹t cùc ®¹i.
5.5.2. Quan hÖ n¨ng l−îng trong tÇng K§CS
§Ó x©y dùng quan hÖ n¨ng l−îng, ta xÐt qu¸ tr×nh truyÒn dÉn tÝn hiÖu trong
tÇng K§CS cã s¬ ®å thÓ hiÖn trªn h×nh 5.15.
222
Gäi Rtd 0 lµ trë kh¸ng t−¬ng ®−¬ng kh«ng t¶i cña m¹ch céng h−ëng trung
gian (m¹ch I):
ρ2
Rtd 0 = (5.25)
rth
Víi ρ = L C lµ trë kh¸ng ®Æc tÝnh cña m¹ch LC vµ rth lµ ®iÖn trë tæn hao
b¶n th©n m¹ch I. Khi m¹ch I cã ghÐp víi m¹ch II, ta cã Rtd lµ trë kh¸ng t−¬ng
®−¬ng cã t¶i:
ρ2 Rtd 0
Rtd = = (5.26)
rth + rpa 1+ β 2
Trong ®ã β lµ ®é ghÐp gi÷a hai m¹ch:
X gh
β = rpa rth = (5.27)
rth ( Rdc + Rt )
2
X gh
Víi rpa = lµ ®iÖn trë ph¶n ¶nh tõ m¹ch t¶i vÒ m¹ch trung gian ë
Rdc + Rt
tr¹ng th¸i céng h−ëng vµ Rdc , Rt lµ phÇn thùc cña çc trë kh¸ng Z dc , Z t .
Theo (5.13) c«ng suÊt cña tÝn hiÖu cã Ých mµ tranzistor ®−a ra t¶i cã thÓ viÕt
d−íi d¹ng:
1 1 U m2 1 U m2
P=
2
I C1.U m = =
2 Rtd 2 Rtd 0
(1+ β 2 ) (5.28)
Theo (5.28) ta cã thÓ t¸ch thµnh hai thµnh phÇn c«ng suÊt:
P = Ptg + Pt (5.29)
2
U m2 1 ⎛U ⎞ 1
Trong ®ã: Ptg = = ⎜ m ⎟ rth = I k2 rth (5.30)
2 Rtd 0 2 ⎝ ρ ⎠ 2
Ptg lµ c«ng suÊt tæn hao trong b¶n th©n m¹ch trung gian, do dßng ®iÖn I k
sinh ra trªn ®iÖn trë tæn hao rth .
223
1 U m2 2 1 2
Pt = β = I k rpa (5.31)
2 Rtd 0 2
Pt lµ c«ng suÊt do dßng ®iÖn I k sinh ra trªn ®iÖn trë ph¶n ¶nh, hoÆc nã
chÝnh lµ c«ng suÊt cã Ých ®−a sang m¹ch t¶i. Nh− vËy ®¹i l−îng:
Pt β2 Rtd
ηtg = = = 1 − (5.32)
P 1+ β 2 Rtdo
ChÝnh lµ hiÖu suÊt cña m¹ch trung gian.
Thay gi¸ trÞ cña rpa vµo biÓu thøc (5.31) ta nhËn ®−îc:
2 2
1 2 X gh 1 2 X gh 1
2 ( dc
Pt = I k = Ik R + Rt ) = I t2 ( Rdc + Rt ) (5.33)
2 Rdc + Rt 2 ( Rdc + Rt ) 2
I k X gh
Trong ®ã I t = lµ dßng ®iÖn cao tÇn cã Ých trong m¹ch céng h−ëng
Rdc + Rt
t¶i.
Theo (5.33) ta l¹i cã thÓ t¸ch Pt thµnh hai thµnh phÇn c«ng suÊt:
Pt = Pdc + Pra (5.34)
Trong ®ã: Pdc lµ c«ng suÊt tæn hao trong c¬ cÊu ®iÒu chØnh, Pra lµ c«ng suÊt
cã Ých ®−a ra t¶i
1 2
Pdc = I t Rdc (5.35)
2
1 2
Pra = I t Rt (5.36)
2
Pra Rt
§¹i l−îng: ηt = = (5.37)
Pt Rt + Rdc
ChÝnh lµ hiÖu suÊt cña m¹ch t¶i. §Ó ®¶m b¶o ηt lín, cÇn sö dông c¬ cÊu
®iÒu chØnh cã phÈm chÊt cao, tèn hao nhá.
Nh− vËy, quan hÖ n¨ng l−îng trong tÇng K§CS t¶i céng h−ëng cã thÓ ®−îc
m« t¶ qua biÓu thøc:
224
Pra = P.ηtg .ηt (5.38)
Rtd Tíi h¹n

Rtdo Qu¸ ¸p KÐm ¸p
Rtdo
Rth 1+ β 2
β2
βth2
ηtg
β2
1+ β 2 β2
βth2
P
Pt h
β2
βth2
Pr
Pr max
β2
βth2 β opt
2
H×nh 5.16. Sù thay ®æi çc tham sè cña tÇng K§CS theo ®é ghÐp.
Muèn t¨ng ηtg cÇn ph¶i t¨ng ®é ghÐp β . Tuy nhiªn khi β t¨ng th× Rtd gi¶m
theo biÓu thøc (5,26) vµ chÕ ®é c«ng t¸c còng thay ®æi, chuyÓn vÒ kÐm ¸p vµ
c«ng suÊt P gi¶m. Nh− vËy sÏ tån t¹i mét ®é ghÐp tèi −u β opt mµ ë ®ã c«ng suÊt
ra Pra ®¹t cùc ®¹i. H×nh 5.16 minh häa nh÷ng nhËn xÐt trªn.
Qua h×nh 5.16 ta nhËn thÊy khi β opt > β th , tøc lµ chÕ ®é tèi −u h¬i lÖch vÒ
chÕ ®é kÐm ¸p. NÕu chän Rtd 0 kh¸ lín so víi Rth th× ®é lÖch nµy kh¸ nhá vµ
c«ng suÊt cùc ®¹i ®−a ra t¶i cã gi¸ trÞ cµng lín.
225
Ch−¬ng 6
Çc bé t¹o dao ®éng
6.1 çc vÊn ®Ò chung vÒ t¹o dao ®éng
6.1.1 NhiÖm vô, yªu cÇu vµ ph©n lo¹i.
a. NhiÖm vô.
Çc bé t¹o dao ®éng cã vai trß quan träng th−êng ®−îc dïng trong çc thiÕt
bÞ ®iÖn - ®iÖn tö, trong çc hÖ thèng th«ng tin liªn l¹c, radar, ®iÒu khiÓn, trong çc
thiÕt bÞ ®o l−êng kiÓm tra, thiÕt bÞ y tÕ... Chóng cã nhiÖm vô t¹o ra çc dao ®éng
cã d¹ng kh¸c nhau nh− dao ®éng h×nh sin (dao ®éng ®iÒu hoµ), dao ®éng xung
(xung ch÷ nhËt, xung tam gi¸c, xung r¨ng c−a...).
Çc bé dao ®éng xung ®−îc xÐt ®Õn trong gi¸o tr×nh "Kü thuËt xung".
Ch−¬ng nµy chØ nghiªn cøu çc bé t¹o dao ®éng ®iÒu hoµ h×nh sin.
b. Yªu cÇu vµ chØ tiªu kü thuËt:
1. D¶i tÇn c«ng t¸c:
Çc bé t¹o dao ®éng cã thÓ lµm viÖc trong d¶i tÇn tõ vµi Hz cho ®Õn hµng
chôc ngh×n MHz. D¶i tÇn c«ng t¸c cã thÓ lµ liªn tôc hoÆc gi¸n ®o¹n. Trong tr−êng
hîp gi¸n ®o¹n, sè tÇn sè c«ng t¸c N lµ h÷u h¹n vµ ®−îc x¸c ®Þnh qua kho¶ng çch
gi÷a hai tÇn sè l©n cËn ∆F0 (b−íc tÇn) theo biÓu thøc (6.1).
f max − f min
N= +1 (6.1)
∆F 0
Trong ®ã : f min , f max lµ tÇn sè c«ng t¸c cùc tiÓu vµ cùc ®¹i.
∆F0 : b−íc tÇn
2. §é æn ®Þnh tÇn sè:
∆f
§é æn ®Þnh tÇn sè ®−îc ®¸nh gi¸ qua ®¹i luîng (®é æn ®Þnh t−¬ng ®èi).
f
Gi¸ trÞ nµy n»m trong kho¶ng 10 -3 ÷ 10 - 8 . §é æn ®Þnh tÇn sè cµng cao, chÊt
P P P P
l−îng vµ ®é tin cËy cña bé dao ®éng cµng lín.

3. Møc çc dao ®éng phô:
226
Dao ®éng ®−îc t¹o ra ph¶i tinh khiÕt (s¹ch), cã nghÜa lµ kh«ng cã hoÆc cã Ýt
dao ®éng phô. Khi kh«ng hoµn toµn ®¶m b¶o ®−îc yªu cÇu nµy th× ph¶i läc ®Ó
triÖt sao cho møc çc dao ®éng phô cµng nhá cµng tèt.
4. C«ng suÊt vµ ®iÖn ¸p cña dao ®éng ë ®Çu ra cÇn ph¶i tho¶ m·n chØ tiªu
theo yªu cÇu vµ cµng ®ång ®Òu th× cµng tèt.
5. Cã thÓ thùc hiÖn viÖc ®iÒu khiÓn çc dao ®éng nµy, vÝ dô, theo qui luËt
cña tin tøc (®iÒu chÕ dao ®éng).
6. ViÖc thay ®æi tÇn sè c«ng t¸c tõ tÇn sè nµy sang tÇn sè kh¸c ®−îc thùc
hiÖn dÔ dµng vµ nhanh chãng.
7. Lµm viÖc tin cËy, dÔ thay thÕ, kiÓm tra vµ söa ch÷a, dÔ khai th¸c vµ sö
dông.
c. Ph©n lo¹i.
Çc bé t¹o dao ®éng cã thÓ ®−îc ph©n lo¹i theo çc c¨n cø sau :
1. Theo d¶i tÇn c«ng t¸c, ta cã çc bé dao ®éng thÊp tÇn, cao tÇn vµ siªu cao
tÇn.
2. Theo lo¹i phÇn tö tÝch cùc, ta cã çc bé dao ®éng dïng ®Ìn ®iÖn tö, dïng
tranzistor l−ìng cùc, tranzistor tr−êng, bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n, çc phÇn tö ®Æc
biÖt nh− ®ièt Tunel, ®ièt Gunn, çc ®Ìn siªu cao tÇn nh− Klistron, Magnetron, ®Ìn
sãng ch¹y, ®Ìn sãng ng−îc...
3. Theo hÖ thèng dao ®éng, ta cã çc bé dao ®éng RC, LC, dïng th¹ch anh,
dïng ®−êng d©y (song hµnh, ®ång trôc) vµ hèc céng h−ëng.
4. Theo ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn, ta cã thÓ t¹o dao ®éng b»ng håi tiÕp d−¬ng,
b»ng ph−¬ng ph¸p tæng hîp m¹ch.
6.1.2 §iÒu kiÖn t¹o dao ®éng vµ ®Æc ®iÓm cña m¹ch t¹o dao ®éng.
Trong ch−¬ng 1, ta ®· xÐt hai lo¹i håi tiÕp: håi tiÕp ©m vµ håi tiÕp d−¬ng.
Trong khi håi tiÕp ©m cho phÐp c¶i thiÖn çc tÝnh chÊt vµ n©ng cao chÊt l−îng cña
bé khuÕch ®¹i th× håi tiÕp d−¬ng th−êng ®−îc sö dông ®Ó t¹o dao ®éng. Ta ®i s©u
nghiªn cøu øng dông nµy.
XÐt s¬ ®å khèi bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp trªn h×nh 6.1.
227
• • •
Xv X∑ Xr
a K&
a′
•
X ht
K ht
H×nh 6.1: Dïng håi tiÕp d−¬ng ®Ó t¹o dao ®éng.

Trong ®ã :
K& lµ kh©u khuÕch ®¹i cã hµm sè truyÒn ®¹t phøc K& = K ⋅ e jϕ k
K& ht lµ kh©u håi tiÕp cã hµm sè truyÒn ®¹t phøc K& ht = K ht ⋅ e jϕht
Gäi K& V = K& ⋅ K& ht lµ hµm sè truyÒn ®¹t vßng vµ gi¶ thiÕt K& V = K& ⋅ K& ht = 1 th×
X& ht = K& V ⋅ X& ∑ = X& ∑ . §iÒu ®ã cã nghÜa lµ tÝn hiÖu ra cña m¹ch håi tiÕp X& ht
vµ tÝn hiÖu vµo cña bé khuÕch ®¹i X& ∑ hoµn toµn gièng nhau c¶ vÒ biªn ®é vµ pha
nªn cã thÓ nèi çc ®Çu a vµ a' víi nhau mµ tÝn hiÖu ra vÉn kh«ng thay ®æi, kÓ c¶
khi X& v = 0 , tøc lµ sau bé céng ta cã X& ∑ = X& v + X& ht = X& ht . Lóc nµy bé khuÕch ®¹i
trë thµnh bé t¹o dao ®éng lµm viÖc theo nguyªn t¾c håi tiÕp d−¬ng.
Cã thÓ chØ ra r»ng, theo ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp,
K&
khi K& V = 1 th× hµm truyÒn cña bé khuÕch ®¹i K& ′ = = ∞ . Tøc lµ tÝn hiÖu
1 − K& ⋅ K& ht
ra X& r vÉn tån t¹i khi kh«ng cã tÝn hiÖu vµo v m¹ch ho¹t ®éng ë chÕ ®é tù t¹o
dao ®éng. §iÒu kiÖn ®¶m b¶o K& V = 1 ®−îc gäi lµ ®iÒu kiÖn c©n b»ng, nã ®−îc viÕt
d−íi d¹ng phøc nh− sau:
K& V = K& ⋅ K& ht = K ⋅ K ht ⋅ e j (ϕ K +ϕ ht ) = 1 (6.2)
Cã thÓ t¸ch (6.2) thµnh hai biÓu thøc theo mo®un vµ theo pha :
KV = K ⋅ K ht = 1 (6.3.a)
vµ ϕ = ϕ K + ϕ ht = 2nπ víi n = 0, ±1, ±2,... (6.3.b)
228
Quan hÖ (6.3.a) ®−îc gäi lµ ®iÒu kiÖn c©n b»ng biªn ®é, nã cho thÊy m¹ch
chØ cã thÓ dao ®éng khi tÝn hiÖu håi tiÕp cã gi¸ trÞ thay thÕ ®−îc tÝn hiÖu vµo bé
khuÕch ®¹i, cßn quan hÖ (6.3.b) ®−îc gäi lµ ®iÒu kiÖn c©n b»ng pha, nã cho thÊy
muèn t¹o dao ®éng, tÝn hiÖu håi tiÕp ph¶i ®ång pha víi tÝn hiÖu vµo, tøc lµ ph¶i
thùc hiÖn håi tiÕp d−¬ng.
§Ó minh ho¹, ta xÐt m¹ch t¹o dao ®éng trªn h×nh 6.2. Bé dao ®éng dïng
khuÕch ®¹i thuËt to¸n m¾c theo s¬ ®å thuËn cã hÖ sè khuÕch ®¹i :
( K ∗ − 1) R1
K = 1+ = K∗
R1
V× trë kh¸ng ra cña bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n nhá, nªn ta m¾c thªm mét ®iÖn
trë R ®Ó gi¶m ¶nh h−ëng cña trë kh¸ng ra ®Õn phÈm chÊt cña khung céng h−ëng
LC.
§iÖn ¸p håi tiÕp d−¬ng vÒ bé
khuÕch ®¹i ®−îc x¸c ®Þnh qua biÓu thøc
+ Ur R U1
:
1 M
M -
U ht = U 1 = K htU 1 * *
(K*-1)R1 Uht
L
víi M : hÖ sè hç c¶m cña çc cuén d©y R1 C L Lht
L : ®iÖn c¶m cña khung dao ®éng

§iÖn ¸p ra cña bé khuÕch ®¹i : H×nh 6.2: Bé dao ®éng dïng håi tiÕp d−¬ng
M
U r = K ⋅ U ht = K ⋅ K ht ⋅ U 1 = K U1
L
§Ó x¸c ®Þnh ®iÖn ¸p ra, viÕt ph−¬ng tr×nh c©n b»ng dßng t¹i nót 1 :
ur − u1 du 1
− C 1 − ∫ u1dt = 0
R dt L
Thay u1 theo u r vµ biÕn ®æi, ta nhËn ®−îc ph−¬ng tr×nh vi ph©n bËc 2 víi hÖ
sè h»ng sau :
d 2u r 1 du 1
2
+ (1 − K ⋅ K ht ) r + ur = 0 (6.4.a)
dt RC dt LC
229
d 2u r du
hoÆc viÕt gän : 2
+ 2α r + ω02 u r = 0 (6.4.b)
dt dt
1− KK ht 1
víi α= vµ ω0 =
2 RC LC
NghiÖm cña ph−¬ng tr×nh vi ph©n (6.4.b) cã d¹ng :
ur = U r 0 .e−αt cos ( ω02 − α 2 . t ) (6.5)
Víi U r 0 lµ h»ng sè tÝch ph©n

Ta ph©n biÖt 3 tr−êng hîp :
1) α > 0, nghÜa lµ KKht < 1, khi ®ã biªn ®é ®iÖn ¸p ra suy gi¶m dÇn theo
B B
hµm sè mò. Dao ®éng t¾t dÇn.

2) α < 0, nghÜa lµ KKht > 1, khi ®ã biªn ®é ®iÖn ¸p ra t¨ng theo hµm sè mò.
B B
3) α = 0, nghÜa lµ KKht = 1, khi ®ã ®iÖn ¸p ra lµ dao ®éng h×nh sin víi tÇn
B B
1
sè ω0 = vµ biªn ®é ®−îc duy tr× kh«ng ®æi.
LC
Qua ph©n tÝch nh− trªn ta cã thÓ rót ra nhËn xÐt : §Ó cã thÓ t¹o dao ®éng th×
khi míi ®ãng m¹ch yªu cÇu KKht > 1, dao ®éng t¨ng tr−ëng dÇn cho ®Õn khi bé
B B
khuÕch ®¹i chuyÓn sang lµm viÖc ë tr¹ng th¸i gÇn b·o hoµ, hÖ sè khuÕch ®¹i gi¶m
dÇn sao cho KKht = 1. Tuy lóc nµy cã dao ®éng ra, nh−ng kh«ng cã d¹ng ®iÒu hoµ
B B
h×nh sin. Nh− vËy hÖ sè khuÕch ®¹i cÇn ph¶i tù ®iÒu chØnh ®Ó x¸c lËp tr¹ng th¸i
KKht = 1 tr−íc khi bé khuÕch ®¹i chuyÓn sang lµm viÖc ë chÕ ®é b·o hoµ.
B B
Nh− vËy ta cã thÓ rót ra çc ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau ®©y cña bé t¹o dao ®éng :
- Bé t¹o dao ®éng còng lµ mét bé khuÕch ®¹i cã håi tiÕp d−¬ng tù ®iÒu
khiÓn. N¨ng l−îng lÊy tõ nguån cung cÊp mét chiÒu biÕn ®æi thµnh n¨ng l−îng
xoay chiÒu.
- Bé dao ®éng ph¶i cã kÕt cÊu tho¶ m·n ®iÒu kiÖn c©n b»ng biªn ®é (6.3.a)
vµ c©n b»ng pha (6.3.b).
- Bé dao ®éng cÇn ph¶i chøa Ýt nhÊt mét phÇn tö tÝch cùc lµm nhiÖm vô biÕn
®æi n¨ng l−îng.
- Ph¶i cã Ýt nhÊt mét phÇn tö phi tuyÕn hay mét kh©u ®iÒu chØnh ®Ó ®¶m b¶o
cho biªn dé dao ®éng ®−îc duy tr× æn ®Þnh ë tr¹ng th¸i x¸c lËp (KKht = 1). B B
230
6.1.3 æn ®Þnh biªn ®é vµ tÇn sè dao ®éng.
a. æn ®Þnh biªn ®é dao ®éng
Khi míi ®ãng m¹ch, nÕu ®iÒu kiÖn c©n b»ng pha (6.3.b) ®−îc tho¶ m·n t¹i
mét tÇn sè nµo ®ã, ®ång thêi KKht > 1 th× trong m¹ch sÏ ph¸t sinh dao ®éng ë tÇn
B B
sè ®ã. ta nãi m¹ch ë tr¹ng th¸i qu¸ ®é. Sau tr¹ng th¸i nµy, bé dao ®éng sÏ chuyÓn
sang tr¹ng th¸i x¸c lËp, biªn ®é dao ®éng ®−îc duy tr× kh«ng ®æi øng víi KKht=1. B B
§Ó ®¶m b¶o æn ®Þnh biªn ®é dao ®éng ë chÕ ®é x¸c lËp, cÇn thùc hiÖn:
- H¹n chÕ biªn ®é ®iÖn ¸p ra b»ng çch chän gi¸ trÞ ®iÖn ¸p nguån cung cÊp
mét chiÒu thÝch hîp.
- DÞch chuyÓn ®iÓm lµm viÖc trªn ®Æc tuyÕn phi tuyÕn cña phÇn tö tÝch cùc
nhê thay ®æi thiªn ¸p ®Æt lªn cùc ®iÒu khiÓn cña phÇn tö khuÕch ®¹i.
- Dïng m¹ch håi tiÕp phi tuyÕn hoÆc dïng phÇn tö hiÖu chØnh, ch¼ng h¹n
nh− ®iÖn trë nhiÖt hoÆc ®iÖn trë th«ng cña ®ièt.
b. æn ®Þnh tÇn sè dao ®éng.
VÊn ®Ò æn ®Þnh tÇn sè dao ®éng liªn quan chÆt chÏ ®Õn ®iÒu kiÖn c©n b»ng
vÒ pha. §Ó ph©n tÝch, ta xÐt (6.3.b) d−íi d¹ng :
ϕ K (m , ω − ω0 ) + ϕ ht (n , ω) = 2n π (6.6)
trong ®ã m vµ n ®Æc tr−ng cho çc nh©n tè kh«ng èn ®Þnh ¶nh h−ëng tíi
m¹ch khuÕch ®¹i vµ m¹ch håi tiÕp. Gi¶ thiÕt tÇn sè lµm viÖc lÖch so víi tÇn sè
céng h−ëng ω0 . Khi çc tham sè m, n, ω, ω0 thay ®æi nh÷ng l−îng ∆m, ∆n, ∆ω,
B B B B
∆ω0 kh¸ nhá, th× ®iÒu kiÖn c©n b»ng míi sÏ ®−îc x¸c lËp t¹i tÇn sè ω + ∆ω theo
B B
biÓu thøc sau: ϕ K (m + ∆m , ω − ω0 + ∆ω − ∆ω0 ) + ϕ ht (n + ∆n , ω + ∆ω) = 2n π

TriÓn khai biÓu thøc nµy theo chuçi Taylor, ¸p dông (6.6) vµ bá qua çc v«
cïng bÐ bËc cao, ta nhËn ®−îc :
∂ϕK ∂ϕ ∂ϕ ∂ϕ
∆m + K ( ∆ω − ∆ω0 ) + ht ∆n + ht ∆ω = 0
∂m ∂ω ∂n ∂ω
Nh− vËy, tÇn sè c«ng t¸c ω sÏ thay ®æi mét l−îng ∆ω :
231
∂ϕ K ⎛ ∂ϕ K ⎞∆m + ⎛ ∂ϕ ht ⎞∆n
⎜ ∂m ⎟ ⎜ ∂n ⎟
∆ω = ∂ω ∆ω0 − ⎝ ⎠ ⎝ ⎠
∂ϕ K ∂ϕ
+ ht ∂ ϕ K ∂ ϕ
+ ht
∂ω ∂ω ∂ω ∂ω
∂ϕ K ∂ϕ
L−u ý r»ng >> ht ; ω ≈ ω0 vµ phÈm chÊt cña m¹ch dao ®éng
∂ω ∂ω
1 ∂ϕ
Q ≈ − ω0 K ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc ®é lÖch tÇn sè t−¬ng ®èi :
2 ∂ω
∂ϕ K ∂ϕ
∆m + ht ∆n
∆ω ∆ω0
= + ∂m ∂n (6.7)
ω ω0 2Q
Tõ (6.7) ta nhËn thÊy, ®Ó æn ®Þnh tÇn sè cÇn :

1. æn ®Þnh tÇn sè céng h−ëng riªng cña m¹ch ∆ω0/ω0. B B B B
2. T¨ng phÈm chÊt cña m¹ch dao ®éng Q.

3. Gi¶m ¶nh h−ëng cña sù thay ®æi çc tham sè m, n ®Õn ®iÒu kiÖn c©n b»ng
vÒ pha.
4. Gi¶m çc gi¸ trÞ ∆m, ∆n b»ng çc biÖn ph¸p dïng çc linh kiÖn cã ®é
chÝnh x¸c cao, dïng nguån æn ®Þnh, bï trõ nhiÖt ®é...
6.2 Bé t¹o dao ®éng RC.
6.2.1 §Æc ®iÓm chung cña çc bé t¹o dao ®éng RC
1. §−îc dïng ë ph¹m vi tÇn sè thÊp vµ rÊt thÊp thay cho çc bé t¹o dao ®éng
LC v× yªu cÇu gi¸ trÞ ®iÖn c¶m lín khã thùc hiÖn (kÝch th−íc lín, sè vßng nhiÒu).
2. ThuËn tiÖn khi chÕ t¹o d−íi d¹ng vi m¹ch v× kh«ng cã cuén c¶m.
3. Ph¹m vi ®iÒu chØnh tÇn sè réng h¬n so víi bé dao ®éng LC. Víi cïng tô
®iÖn C cã ®iÖn dung biÕn ®æi, tÇn sè dao ®éng ë bé dao ®éng RC tû lÖ víi 1/C,
cßn ë bé dao ®éng LC tû lÖ víi 1 C .
4. M¹ch chØ bao gåm çc phÇn tö RC kh«ng cã tÝnh céng h−ëng nªn ®Ó
gi¶m mÐo, yªu cÇu bé khuÕch ®¹i lµm viÖc á chÕ ®é A.
5. Kh©u håi tiÕp RC phô thuéc vµo tÇn sè, nªn m¹ch sÏ t¹o dao ®éng t¹i tÇn
sè mµ ®iÒu kiÖn pha (6.3.b) ®−îc tho¶ m·n.
6.2.2 Bé t¹o dao ®éng dïng m¹ch di pha trong kh©u håi tiÕp.
232
Ta gi¶ thiÕt dïng bé khuÕch ®¹i ®¶o (vÝ dô mét tÇng khuÕch ®¹i E chung)
víi ϕ K = π . §Ó tho¶ m·n ®iÒu kiÖn pha (6.3.b), yªu cÇu di pha tèi thiÓu trong
kh©u håi tiÕp ϕ ht = ± π . Nh− vËy sè kh©u RC tèi thiÓu ph¶i lµ ba (mçi kh©u RC
chØ cã thÓ t¹o ra mét gãc di pha ϕ RC < 90 0 ).

§Ó minh ho¹, ta xÐt bé dao ®éng RC trªn h×nh 6.3.a. §Ó ®¬n gi¶n, chän ba
kh©u RC gièng hÖt nhau nh− trªn h×nh 6.3.b.
§Ó x¸c ®Þnh hÖ sè truyÒn ®¹t cña m¹ch di pha h×nh 6.3.b, viÕt ph−¬ng tr×nh
dßng ®iÖn cho çc nót 1, 2, 3 vµ dïng ph−¬ng ph¸p thÕ ta cã :
+Ucc
R1 RC
1 2 3
C C C
C C C UC UC R R R UB
R R R2 UB RE
a. Bé dao ®éng dïng m¹ch b. M¹ch håi tiÕp dïng ba

di pha trong kh©u håi tiÕp. kh©u di pha th«ng cao.
H×nh 6.3 . Bé dao ®éng RC
U& 1
K& ht = B = (6.8.a)
U& C 1 − 5α − j α(6 − α 2 )
2
1
trong ®ã : α =
ωRC
Nh− vËy, ta cã mo®un vµ gãc pha cña m¹ch håi tiÕp :
1
K ht = (6.8.b)
(1 − 5α 2 )2 + α 2 (6 − α 2 )2
α(6 − α 2 )
ϕ ht = arctg (6.8.c)
1 − 5α 2
Víi m¹ch di pha nµy, ϕ ht = π khi α 2 = 6 vµ do vËy
233
1 1
ωdd = ; K ht = (6.9)
6RC 29
B»ng çch t−¬ng tù, ta tÝnh ®−îc tÇn sè dao ®éng vµ hÖ sè truyÒn ®¹t ®èi víi
m¹ch di pha 4 kh©u nh− sau :
1 1
ϕ ht = π víi ωdd = vµ K ht =
10 7RC 18,4
Cã thÓ nhËn xÐt r»ng khi sè kh©u cña m¹ch håi tiÕp t¨ng th× ®¹o hµm
∂ϕ ht ∂ω cµng lín, do ®ã cµng thuËn lîi ®èi víi yªu cÇu vÒ ®é æn ®Þnh tÇn sè.
Cã thÓ thay çc kh©u di pha
th«ng cao trªn h×nh 6.3.b b»ng çc
R R R
kh©u di pha th«ng thÊp nh− h×nh
&
U C C C &
6.4. Khi ®ã :
C U B
Víi sè kh©u n = 3 : ϕ ht = π ,
6 1 H×nh 6.4. M¹ch håi tiÕp dïng ba kh©u di

ωdd = vµ K ht =
RC 29 pha th«ng thÊp.
Víi sè kh©u n = 4 : ϕ ht = π ,
10 / 7 1
ωdd = vµ K ht =
RC 18,4
6.2.3 Bé t¹o dao ®éng dïng m¹ch läc T vµ T- kÐp trong kh©u håi tiÕp.
M¹ch läc T vµ T-kÐp ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 6.5 :
R 2
1 C C
1
C C
U& V R R U& r
U& V C
R U& r bR
b
a) b)
H×nh 6.5 - a) M¹ch läc T; b) M¹ch läc T-kÐp
Víi m¹ch läc T, hµm sè truyÒn ®¹t cã d¹ng :
234
U& α 2 − 1 + j2α 1
K& ht = ra = 2 víi α = (6.10a)
U& v α − 1 + j3α ωRC
( α 2 − 1) 2 + 4 α 2
Nh− vËy, K ht = (6.10.b)
( α 2 − 1 ) 2 + 9α 2
α( α 2 − 1)
ϕ ht = arctg (6.10.c)
( α 2 − 1) 2 + 6α 2 +
Ur
1 −
t¹i ωdd = th× α = 1 vµ ϕ ht = 0 vµ
RC R1
R
2
K ht = K ht min = (6.11)
3
Víi m¹ch T-kÐp, chän b = 1/2 ta C C
R R2
cã hµm truyÒn ®¹t :
& U& ra α2 − 1
K ht = = 2 (6.12.a)
U& v α − 1 + j4 α H×nh 6.6. M¹ch t¹o dao ®éng dïng
khuÕch ®¹i thuËt to¸n sö dông m¹ch
1
α= läc T trong nh¸nh håi tiÕp
ωRC
Nh− vËy,
α2 − 1
K ht = (6.12.b)
( α 2 − 1)2 + 16α 2
− 4α 4α
ϕ ht = arctg 2
= arctg (6.12.c)
α −1 1 − α2
1
Khi α = 1 ; víi ωdd = th× ϕ ht = ± π / 2 vµ
RC
K ht = K ht min = 0 (6.13)
1
Cã thÓ tÝnh to¸n ®Ó thÊy r»ng khi chän b > 1/2 th× víi α = 1; ωdd = ta sÏ
RC
cã K ht = K ht min ≈ 0 vµ ϕ ht = 0 . §©y lµ tr−êng hîp m¹ch cÇu T - kÐp lÖch c©n
b»ng, hay ®−îc dïng trong çc m¹ch t¹o dao déng.
235
Víi nh÷ng ®Æc ®iÓm nªu trªn, m¹ch läc T vµ T-kÐp th−êng dïng trong çc
nh¸nh håi tiÕp ©m cña bé t¹o dao ®éng vµ lµm nhiÖm vô chän läc tÇn sè. §Ó t¹o
dao ®éng, cÇn cã thªm mét nh¸nh håi tiÕp d−¬ng kh«ng phô thuéc tÇn sè, nh− vÝ
dô chØ ra trªn h×nh 6.6.
Trªn h×nh 6.6, m¹ch håi tiÕp d−¬ng gåm R1, R2 víi hÖ sè håi tiÕp :
R2
K ht ( + ) =
R1 + R 2
1 2
M¹ch håi tiÕp ©m lµ m¹ch läc d¹ng T. T¹i ωdd = ta cã K ht ( − ) = . V×
RC 3
K0 rÊt lín nªn ®Ó tho¶ m·n ®iÒu kiÖn cÇn b»ng, yªu cÇu K ht ( + ) = K ht ( − ) , tõ ®ã
B B
nhËn ®−îc ®iÒu kiÖn c©n b»ng biªn ®é:

R 2 = 2R 1 (6.14)
T−¬ng tù, cã thÓ thay m¹ch läc T b»ng m¹ch läc T-kÐp vµ tÝnh to¸n ®iÒu
kiÖn biªn ®é cho nã. Bé dao ®éng dïng m¹ch T-kÐp cã ®é æn ®Þnh tÇn sè cao h¬n
dïng m¹ch T.
6.2.4 Bé t¹o dao ®éng dïng m¹ch cÇu Viªn trong kh©u håi tiÕp.
M¹ch cÇu Viªn ®−îc t¹o ra bëi m¹ch läc th«ng d¶i cã d¹ng nh− h×nh 6.7.
hµm sè truyÒn ®¹t cña m¹ch :
U& 1
K& ht = r =
U& V R1 C2 ⎛ 1 ⎞
1+ + + j ⎜⎜ ωR 1C 2 + ⎟
R 2 C1 ⎝ ωR 2C1 ⎟⎠
XÐt tr−êng hîp ®¬n gi¶n khi C1 = C2 = C vµ R1 = R2 = R.

B B B B B B B B
1 1
K ht = = (6.15.a)
2 2
⎛ 1 ⎞ ⎛1 ⎞
9 + ⎜ ωRC − ⎟ 9 + ⎜ − α⎟
⎝ ωRC ⎠ ⎝α ⎠
1 1
− ωRC α−
vµ ϕ ht = arctg ωRC = arctg α (6.15.b)
3 3
236
1
víi α =
ωRC
1
Khi ωdd = tøc lµ α = 1 ; ϕ ht = 0 vµ
RC
1
K ht = K ht max = (6.16)
3
D1
R2 R1
D2
−
Ud
+ Ur
C1 R1
U& v C2 R2 U& r R C
C R
H×nh 6.7. M¹ch läc th«ng d¶i, mét phÇn H×nh 6.8. Bé t¹o dao ®éng dïng m¹ch
cña m¹ch cÇu Viªn. cÇu Viªn.
Nh− vËy ®Ó t¹o dao ®éng, cã thÓ sö dông m¹ch läc h×nh 6.7 ®Ó thùc hiÖn håi
tiÕp d−¬ng, v× t¹i tÇn sè lµm viÖc Kht cã gi¸ trÞ cùc ®¹i. H×nh 6.8 lµ mét vÝ dô vÒ
B B
lo¹i m¹ch t¹o dao ®éng nµy. Nh¸nh håi tiÕp ©m R1, R2 cïng víi m¹ch läc th«ng B B B B
d¶i t¹o thµnh m¹ch cÇu Viªn cã ®iÖn ¸p trªn çc ®−êng chÐo lµ U& d vµ U& r .
§Ó thùc hiÖn ®iÒu kiÖn c©n b»ng biªn ®é, yªu cÇu hÖ sè khuÕch ®¹i cña bé
khuÕch ®¹i cã håi tiÕp ©m ph¶i cã gi¸ trÞ :
1 R1
K = =1+ =3
K ht ( + ) R2
Nh− vËy, ®Ó tho¶ m·n ®iÒu kiÖn c©n b»ng biªn ®é, cÇn :
R1 = 2R2
B B B B
Hai ®ièt D1, D2 m¾c song song víi R1 lµm nhiÖm vô æn ®Þnh biªn ®é dao
B B B B B B
®éng, khi biªn ®é dao ®éng t¨ng th× ®iÖn trë t−¬ng ®−¬ng cña nh¸nh R1 gi¶m, B B
møc håi tiÕp ©m t¨ng nªn hÖ sè khuÕch ®¹i cña m¹ch gi¶m. Khi hÖ sè khuÕch ®¹i
cña b¶n th©n phÇn tö khuÕch ®¹i cµng lín th× ®é æn ®Þnh tÇn sè ®¹t ®−îc cµng cao.
237
6.3 Bé t¹o dao ®éng LC
6.3.1 Çc lo¹i m¹ch t¹o dao ®éng LC
Çc m¹ch t¹o dao ®éng LC nãi chung ®Òu cã thÓ ®−a vÒ mét kÕt cÊu chung
theo h×nh 6.9.a. Trong ®ã A1 lµ mét bé khuÕch ®¹i bÊt kú(Tranzistor, FET,
khuÕch ®¹i thuËt to¸n...). H×nh 6.9.b biÓu diÔn s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng víi U& d lµ ®iÖn
¸p vµo, K1 lµ hÖ sè khuÕch ®¹i kh«ng t¶i, rr lµ ®iÖn trë ra cña bé khuÕch ®¹i.
B B B B
Ta cã thÓ tÝnh to¸n çc tham sè sau :

HÖ sè håi tiÕp vÒ cöa ®¶o :
Z1
K& ht =
Z1 + Z 3
HÖ sè khuÕch ®¹i cña A1 B B
− Ur
khi cã t¶i : Ud A1
+
Z3 rr
U& Zt
K& = r = −K 1 Z2 Zt
&
Ud rr + Zt
K 1U& d
Z (Z + Z3 )
víi Z t = 2 1 Z1
Z 2 + Z1 + Z 3
a) b)
Nh− vËy, hÖ sè khuÕch ®¹i
H×nh 6.9. a. S¬ ®å tæng qu¸t cña bé dao ®éngLC
vßng cña m¹ch : b. S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng cña a..
Z1 Z 2
K& V = K& ⋅ K& ht = −K 1 (6.17)
r r ( Z1 + Z 2 + Z 3 ) + Z 2 ( Z1 + Z 3 )
Gi¶ sö Z1, Z2, Z3 lµ çc phÇn tö cña mét khung dao ®éng LC vµ coi chóng lµ
B B B B B B
thuÇn kh¸ng Z1 = jX 1 , Z 2 = jX 2 , Z 3 = jX 3 . Khi ®ã biÓu thøc (6.17) cã thÓ viÕt

d−íi d¹ng :
jX 1 X 2
K& ⋅ K& ht = −K 1
r r ( X 1 + X 2 + X 3 ) + jX 2 ( X 1 + X 3 )
Cã thÓ coi gÇn ®óng tÇn sè dao ®éng xÊp xØ b»ng tÇn sè céng h−ëng cña
khung LC nªn :
238
X1 + X 2 + X 3 = 0 (6.18)
X1 X
Tõ ®ã : K& ⋅ K& ht = −K 1 = K1 1 (6.19)
X1 + X 3 X2
X1
Muèn tho¶ m·n ®iÒu kiÖn c©n b»ng (6.3.b), yªu cÇu > 0 , tøc lµ X1 cïng
X2
B B
dÊu víi X2 vµ kh¸c dÊu víi X3. Tõ ®ã suy ra cã hai lo¹i m¹ch c¬ b¶n gäi tªn lµ
B B B B
"m¹ch ba ®iÓm" :
- M¹ch ba ®iÓm ®iÖn c¶m : X1, X2 > 0 vµ X3 < 0 B B B B B B (6.20)
- M¹ch ba ®iÓm ®iÖn dung : X1, X2 < 0 vµ X3 > 0 B B B B B B (6.21)
a. M¹ch dao ®éng ba ®iÓm ®iÖn c¶m (M¹ch Hartley).
Trªn h×nh 6.10 tr×nh bµy hai lo¹i m¹ch ba ®iÓm ®iÖn c¶m m¾c theo s¬ ®å
emit¬ chung (a) vµ m¾c theo s¬ ®å baz¬ chung (b).
+U CC
R1 RC
C2
C2 L1
C
C1 L2
L1 RE
C
R2 RE L2 R1
CE C1
R2
+U CC
a) b)
H×nh 6.10. M¹ch t¹o dao ®éng ba ®iÓm ®iÖn c¶m.
a. S¬ ®å emit¬ chung b. S¬ ®å baz¬ chung
§iÒu kiÖn pha (6.20) ®−îc tho¶ m·n do sö dông çc phÇn tö L1, L2 vµ C ®Ó B B B B
h×nh thµnh m¹ch dao ®éng. §Ó x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn biªn ®é theo (6.3.a), cÇn x¸c
®Þnh çc gi¸ trÞ K vµ Kht. B B
- ë s¬ ®å emit¬ chung (h×nh 6.10.a)
239
& LC
& = U B = − L2
K (6.22.a) +U CC
ht &
U L1
C
L1 R1
K& = − P 2 SRtd víi P = (6.22.b)
L1 + L2
CB C1
- ë s¬ ®å baz¬ chung (h×nh 6.10.b)
L
& R2 RE
& = U EB = L 2
K (6.23.a)
CE C2
ht &
U L1 + L 2
CB
& = SR (v× P = 1 )
K (6.23.b) H×nh 6.11. M¹ch t¹o dao ®éng ba
td
®iÓm ®iÖn dung
Trong çc biÓu thøc trªn, Rtd lµ ®iÖn
B B
trë céng h−ëng t−¬ng ®−¬ng cña m¹ch dao ®éng LC.
b. M¹ch dao ®éng ba ®iÓm ®iÖn dung (M¹ch Colpits)
Trªn h×nh 6.11 tr×nh bµy m¹ch ba ®iÓm ®iÖn dung. Çc phÇn tö L vµ C1, C2
t¹o thµnh m¹ch dao ®éng tho¶ m·n ®iÒu kiÖn pha (6.21).
U& C
K& ht = BE = − 1 (6.24)
&
U CE C2
C2
K& = − p 2 SRtd (víi p = lµ hÖ sè ghÐp) (6.25)
C1 + C2
c. M¹ch t¹o dao ®éng ghÐp biÕn

¸p. B’
Kh¸c víi m¹ch ba ®iÓm sö dông M
çch ghÐp trùc tiÕp tõ m¹ch céng B *

C
h−ëng LC vÒ kh©u håi tiÕp, ë m¹ch dao RE
L L gh U& ht
CE
®éng ghÐp biÕn ¸p, ta sö dông çch *
ghÐp hç c¶m nh− tr×nh bµy trªn h×nh
R1 R2
6.12. CB
Tr−íc hÕt ta xÐt ®iÒu kiÖn c©n +U CC
b»ng pha. Gi¶ sö ®Æt vµo baz¬ ®iÖn ¸p
H×nh 6.12. M¹ch t¹o dao ®éng ghÐp
U& B , khi ®ã trªn colect¬ cã ®iÖn ¸p U& C : biÕn ¸p
U& C = −SZC U& B (6.26)

240
§iÖn ¸p nµy t¹o nªn trong cuén c¶m L cña khung dao ®éng mét dßng ®iÖn
I& L :
U& SZ U&
I& L = C = − C B (6.27)
j ωL j ωL
Dßng I& L c¶m øng sang cuén thø cÊp Lgh mét ®iÖn ¸p U& ht :
M
U& ht = U& ′B = I& L j ωM = − SZC U& B (6.28)
L
víi M lµ hÖ sè hç c¶m.
Nh− vËy ®Ó tho¶ m·n ®iÒu kiÖn pha (6.21), tøc lµ cã håi tiÕp ®−¬ng, yªu cÇu
M < 0, tøc lµ chiÒu cuèn çc cuén L, Lgh ph¶i ng−îc nhau nh− chØ ra qua çch
biÓu diÔn dÊu "*" trªn h×nh 6.12.
§iÒu kiÖn biªn ®é ®−îc tho¶ m·n khi :
M
K ⋅ K ht = SZC = 1 (6.29)
L
6.3.2 VÊn ®Ò æn ®Þnh biªn ®é trong çc bé t¹o dao ®éng LC.
XÐt kü h¬n vÊn ®Ò æn ®Þnh biªn ®é ®· nªu ë môc 6.1.3.a, ta nhËn thÊy ë bé
t¹o dao ®éng LC cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau :
a. ChÕ ®é t¹o dao ®éng "mÒm" vµ dao ®éng "cøng":
§Ó æn ®Þnh biªn ®é trong çc bé t¹o dao ®éng LC th−êng dïng ph−¬ng ph¸p
di chuyÓn ®iÓm lµm viÖc cña phÇn tö tÝch cùc nhê håi tiÕp ©m mét chiÒu. Khi
míi ®ãng m¹ch, ®Þnh thiªn cho mÆt ghÐp baz¬ - emit¬ (thùc hiÖn nhê m¹ch ph©n
¸p trong çc s¬ ®å ®· xÐt) ®¶m b¶o cho tranzistor th«ng víi gãc c¾t θ = 1800, P P
t−¬ng øng cã dao ®éng “mÒm”. Hç dÉn cña tranzistor t¹i ®iÓm lµm viÖc ban ®Çu
kh¸ lín, do vËy K.Kht > 1. Trong qu¸ tr×nh qu¸ ®é, biªn ®é dao ®éng t¨ng dÇn lµm
B B
cho h¹ ¸p trªn ®iÖn trë RE t¨ng, dÉn ®Õn ®Þnh thiªn cho mÆt ghÐp baz¬ - emit¬
B B
gi¶m, tranzistor chuyÓn sang lµm viÖc ë chÕ ®é víi dßng colect¬ bÞ c¾t (θ < 1800),
P P
hç dÉn trung b×nh gi¶m lµm cho tÝch K.Kht tiÕn tíi b»ng 1 ë chÕ ®é x¸c lËp.
B B
241
M
CB Lgh L C
t
RB
R + Ucc
a) b)
H×nh 6.13. M¹ch dao ®éng víi thiªn ¸p tù cÊp (a) vµ hiÖn t−îng
dao ®éng ng¾t qu·ng
Khi chän gi¸ trÞ RE thÝch hîp, ®¶m b¶o θ < 900 ë chÕ ®é x¸c lËp, th× ta gäi lµ
B B P P
chÕ ®é dao ®éng “cøng”. Trong tr−êng hîp nµy, bé dao ®éng lµm viÖc ë chÕ ®é C
víi biªn ®é t−¬ng ®èi æn ®Þnh. BÊt cø mét dao ®éng ký sinh kh«ng mong muèn
lóc míi xuÊt hiÖn còng sÏ t¾t dÇn mµ kh«ng t¨ng tr−ëng ®−îc.
b. HiÖn t−îng dao déng ng¾t qu·ng:
Trªn h×nh 6.13a tr×nh bµy m¹ch t¹o dao ®éng dïng kÕt hîp víi thiªn tù cÊp
nhê RB CB. M¹ch RB CB còng cã thÓ dÞch chuyÓn ®iÓm lµm viÖc theo nguyªn t¾c
B B B B B B B PB P
nh− ®èi víi m¹ch RE CE nªu trªn. B B B B
NÕu chän RE CE hoÆc RB CB qu¸ lín th× ngay trong qu¸ tr×nh qu¸ ®é, ®iÖn ¸p
B B B B B B B B
baz¬ - emit¬ ®· qu¸ ©m lµm cho tranzistor ng¾t vµ mÊt dao ®éng, sau ®ã tô ®iÖn C
phãng qua ®iÖn trë R vµ ®iÖn ¸p baz¬- emit¬ bít ©m dÇn. §Õn mét thêi ®iÓm nµo
®ã m¹ch dao ®éng trë l¹i, qu¸ tr×nh nµy lÆp ®i lÆp l¹i vµ trong m¹ch cã dao ®éng
ng¾t qu·ng (thÓ hiÖn trªn h×nh 6.13b). Nh− vËy cÇn chän gi¸ trÞ RE CE (hoÆc RB B B B B B B
CB) thÝch hîp, ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn lµm viÖc æn ®Þnh.
B B
6.3.3 VÊn ®Ò æn ®Þnh tÇn sè trong çc bé dao ®éng LC:

Trong çc bé t¹o dao ®éng LC, cÇn ®¶m b¶o phÈm chÊt Q cña m¹ch céng
h−ëng LC ®ñ lín. Khi ®ã theo (6.7) ®é kh«ng æn ®Þnh tÇn sè chñ yÕu phô thuéc
vµo ®é kh«ng æn ®Þnh cña tÇn sè céng h−ëng riªng ω0 cña m¹ch LC. ta xÐt kü h¬n B B
vÊn ®Ò nµy.
242
1
V× tÇn sè c«ng h−ëng riªng ω0 = nªn khi tÝnh gÇn ®óng víi ®é lÖch
LC
nhá
∆ω0 ∆f 0 1 ⎛ ∆L ∆C ⎞
= ≈− ⎜ + ⎟ (6.30)
ω0 f0 2⎝ L C ⎠
Nh− vËy ®Ó æn ®Þnh tÇn sè f 0 , cÇn æn ®Þnh çc tham sè L, C cña khung dao
®éng. V× thÕ ta gäi çc gi¶i ph¸p kü thuËt sau ®©y nh»m kh¾c phôc ¶nh h−ëng cña
çc nh©n tè kh«ng æn ®Þnh ®Õn çc tham sè L. C cña m¹ch t¹o dao ®éng lµ çc
ph−¬ng ph¸p "æn ®Þnh tÇn sè b»ng tham sè".
a. ¶nh h−ëng cña biÕn d¹ng c¬ häc vµ çch kh¾c phôc.
BiÕn d¹ng c¬ häc lµ sù thay ®æi h×nh d¹ng, kÝch thuíc cña çc phÇn tö tham
gia vµo m¹ch t¹o dao ®éng do chÞu nhiÒu t¸c ®éng c¬ häc kh¸c nhau. BiÕn d¹ng
c¬ häc gåm hai lo¹i lµ biÕn d¹ng ®µn håi vµ kh«ng ®µn håi. Lo¹i biÕn d¹ng ®µn
håi th−êng xuÊt hiÖn trong ®iÒu kiÖn c¬ ®éng do t¸c ®éng cña çc hiÖn t−îng
rung, l¾c, va ch¹m, vµ tÇn sè lµm viÖc cã hiÖn t−îng thay ®æi nhá. Lo¹i biÕn d¹ng
kh«ng ®µn håi xuÊt hiÖn do kÕt qu¶ thay ®æi tõ tõ cña tham sè theo thêi gian dÉn
tíi tÇn sè lµm viÖc thay ®æi theo vµ kh«ng trë vÒ gi¸ trÞ danh ®Þnh.
§Ó h¹n chÕ ¶nh h−ëng cña biÕn d¹ng c¬ häc, m¹ch t¹o dao ®éng cÇn ®−îc
chÕ t¹o cÈn thËn, cã kÕt cÊu v÷ng ch¾c, chèng ®−îc va ch¹m, rung xãc. Nh÷ng
phÇn tö quan träng cÇn cã chÊt l−îng ®¶m b¶o tiªu chuÈn vµ ®é tin cËy cao.
b. ¶nh h−ëng cña sù thay ®æi nhiÖt ®é vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc.
Sù thay ®æi nhiÖt ®é lµm cho kÝch th−íc cña çc linh kiÖn, ®é thÈm ®iÖn cña
çc chÊt ®iÖn m«i, ®iÖn trë riªng cña çc d©y dÉn còng nh− ®é thÈm tõ cña çc lâi
cña çc cuén c¶m thay ®æi, lµm cho gi¸ trÞ cña çc tham sè L, C thay ®æi vµ tÇn
sè lµm viÖc thay ®æi theo.
Sù thay ®æi nhiÖt ®é lµ do m«i tr−êng bªn ngoµi vµ sù ®èt nãng bªn trong
cña b¶n th©n thiÕt bÞ g©y nªn. §Ó ®¸nh gi¸ ¶nh h−ëng cña sù thay ®æi nhiÖt ®é tíi
çc tham sè L, C vµ tíi tÇn sè lµm viÖc, ta dïng çc kh¸i niÖm vÒ hÖ sè nhiÖt ®é
®−îc x¸c ®Þnh b»ng sù thay ®æi t−¬ng ®èi cña ®¹i l−îng kh¶o s¸t khi nhiÖt ®é thay
243
®æi 10 C . Nh− vËy, gäi αC, αL, αf t−¬ng øng lµ çc hÖ sè nhiÖt ®iÖn dung, hÖ sè
B B B B B B
nhiÖt ®iÖn c¶m vµ hÖ sè nhiÖt tÇn sè, ta cã çc quan hÖ :

∆C ∆L ∆f
αC = ; αL = vµ α f = (6.31.a)
C∆t L ∆t f ∆t
vµ sù liªn quan gi÷a çc ®¹i l−îng nµy :
1
α f = − (α L + α C ) (6.31.b)
2
Do nhiÖt ®é cã ¶nh h−ëng lín tíi c¶ ®iÖn c¶m vµ ®iÖn dung nªn còng ¶nh
h−ëng lín tíi tÇn sè cña bé t¹o dao ®éng LC. §Ó ng¨n chÆn ¶nh h−ëng nµy, hiÖu
qu¶ nhÊt lµ ®Æt toµn bé m¹ch dao ®éng trong mét hép kÝn cã kh¶ n¨ng gi÷ nhiÖt
®é kh«ng ®æi suèt trong thêi gian lµm viÖc. Tuy nhiªn, khi dïng bé æn nhiÖt th×
kÝch th−íc bé dao ®éng t¨ng lªn ®¸ng kÓ, ®ång thêi yªu cÇu n¨ng l−îng cung cÊp
cho hép gi÷ nhiÖt lín nªn kh«ng ph¶i bao giê còng cã thÓ thùc hiÖn ®−îc.
Khi kh«ng cã ®iÒu kiÖn thùc hiÖn æn ®Þnh nhiÖt ®é, cã thÓ dïng mét phư¬ng
ph¸p kh¸c, ®ã lµ bï trõ nhiÖt cho khung dao ®éng. XÐt biÓu thøc (6.31.b), nÕu
thùc hiÖn ®iÒu kiÖn ®Ó ®¶m b¶o çc hÖ sè αC , αL b»ng nhau vµ kh¸c dÊu B B B B
( α C = −α L ) th× hÖ sè nhiÖt tÇn sè αf sÏ triÖt tiªu. Nh− vËy néi dung cña biÖn ph¸p
B B
bï trõ nhiÖt lµ m¾c vµo khung dao déng nh÷ng

linh kiÖn ®Æc biÖt (th−êng lµ tô bï nhiÖt cã hÖ sè
CT Cbc C' L
nhiÖt ®iÖn dung ©m) ®¶m b¶o triÖt tiªu hÖ sè αf
αT αbc α' αL
B B
nh− chØ ra trªn h×nh 6.14.

§iÒu kiÖn bï trõ sÏ ®−îc thùc hiÖn nÕu : H×nh 6.14. Bï trõ nhiÖt trªn
α T C T + α bcC bc + α ′C′ = α CC = −α L C mét tÇn sè
víi CT + Cbc + C ′ = C lµ ®iÖn dung toµn phÇn cña

m¹ch C2
L C3 C4 C1
Nh− vËy, cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc gi¸ trÞ cña tô
b¸n chuÈn Cbc vµ tô bï nhiÖt CT ë tÇn sè c«ng t¸c:
B B B B
( α bc + α L )C + ( α ′ − α T )C′ H×nh 6.15. Bï trõ nhiÖt trong

CT = (6.32.a)
α bc − α T mét d¶i tÇn
244
( −α T − α L )C − ( α ′ − α T )C′
C bc = (6.32.b)
α bc − α T
Trong tr−êng hîp d¶i tÇn lµm viÖc kh¸ réng, víi mét gi¸ trÞ kh«ng ®æi cña
®iÖn dung bï nhiÖt, kh«ng thÓ triÖt tiªu gi¸ trÞ α f ë mäi tÇn sè. Khi ®ã cÇn tÝnh
∆f
to¸n ®Ó ®¶m b¶o trong toµn d¶i tÇn, gi¸ trÞ = f ⋅ α f cã gi¸ trÞ cùc tiÓu vµ biÕn
∆t
®æi trong kho¶ng nhá nhÊt. Muèn ®¹t hiÖu qu¶ bï trõ tèi −u cÇn sö dông nh÷ng s¬
®å m¹ch dao ®éng phøc t¹p, cã chøa mét sè tô bï nhiÖt. H×nh 6.15 lµ mét vÝ dô
minh ho¹ ph−¬ng ph¸p bï nhiÖt trong mét d¶i tÇn. CÇn lùa chän hîp lý vÞ trÝ ®Æt
cña çc tô bï trõ vµ hiÖu chØnh riªng biÖt cho tõng khung ç thÓ, do sù tham gia
cña ®iÖn dung l¾p r¸p, ®iÖn dung gi÷a çc vßng cña cuén c¶m, ®iÖn dung gi÷a çc
cùc cña tranzistor, ...cho tõng khung riªng biÖt lµ kh¸c nhau.
c. ¶nh h−ëng cña sù thay ®æi ®é Èm, ¸p suÊt vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc.
§é Èm cña kh«ng khÝ th−êng thay ®æi khi thêi tiÕt thay ®æi, cßn ¸p suÊt
th−êng thay ®æi theo ®é cao, ®Æc biÖt lµ çc thiÕt bÞ ®Æt trªn m¸y bay. Khi ®é Èm
vµ ¸p suÊt thay ®æi th× ®é thÈm thÊu ®iÖn m«i vµ ®é thÈm tõ thay ®æi dÉn tíi ®iÖn
dung, ®iÖn c¶m thay ®æi t−¬ng øng vµ tÇn sè mÊt æn ®Þnh.
§Ó chèng l¹i ¶nh h−ëng cña sù thay ®æi ®é Èm vµ ¸p suÊt, cÇn dïng biÖn
ph¸p tÈm phñ hoÆc ®Æt çc linh kiÖn vµo hép kÝn rót ch©n kh«ng.
d. ¶nh h−ëng cña sù thay ®æi t¶i, cña ®iÖn dung ký sinh vµ biÖn ph¸p kh¾c
phôc.
Sù thay ®æi gi¸ trÞ ®iÖn dung gi÷a çc cùc cña phÇn tö tÝch cùc (tranzistor,
IC, ®Ìn ®iÖn tö) lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng nhÊt ¶nh h−ëng tíi ®é æn
®Þnh tÇn sè. §ång thêi, t¶i cña bé t¹o dao ®éng th−êng lµ m¹ch vµo cña tÇng sau,
m¾c trùc tiÕp vµo khung céng h−ëng. Do vËy, sù thay ®æi chÕ ®é c«ng t¸c cña t¶i
dÉn tíi sù thay ®æi ®iÖn dung vµo cña tÇng sau (bao gåm c¶ ®iÖn dung vµo tÜnh
vµ ®éng) lµm cho tÇn sè lµm viÖc cña bé dao ®éng thay ®æi theo.
§Ó gi¶m ¶nh h−ëng cña t¶i vµ sù thay ®æi ®iÖn dung ký sinh tíi ®é æn ®Þnh
tÇn sè, cÇn dïng çc biÖn ph¸p æn ®Þnh nguån cung cÊp, gi¶m sù ghÐp gi÷a phÇn
245
tö tÝch cùc vµ khung dao ®éng, chän m¹ch lµm viÖc ë chÕ ®é tÝn hiÖu nhá vµ sö
dông çc tÇng ®Öm lµm nhiÖm vô ng¨n çch ¶nh h−ëng cña t¶i, ®ång thêi sö dông
m¹ch dao ®éng cã hai khung : mét khung quyÕt ®Þnh tÇn sè lµm viÖc, mét khung
ghÐp víi t¶i.
6.4. Bé t¹o dao ®éng th¹ch anh
Bé dao ®éng LC ®· xÐt ë trªn, khi ®· ¸p dông çc biÖn ph¸p æn ®Þnh tÇn sè
b»ng tham sè chØ cã thÓ ®¶m b¶o ®é æn ®Þnh tÇn sè kho¶ng 10-3 ÷ 10-4. §Ó ®¸p
P P P P
øng yªu cÇu cao h¬n, hiÖn nay th−êng dïng bé dao ®éng th¹ch anh. Tham sè cña
th¹ch anh cã ®é æn ®Þnh cao h¬n khung dao ®éng LC rÊt nhiÒu, do vËy çc çc bé
dao ®éng th¹ch anh cã thÓ dÔ dµng ®¶m b¶o ®é æn ®Þnh tÇn sè kho¶ng 10-5 ÷ 10-6, P P P P
cßn khi dïng çc biÖn ph¸p ®Æc biÖt kh¸c, ®é æn ®Þnh tÇn sè cã thÓ ®¹t tíi 10-7 ÷ P P
10-8.
P P
H¹n chÕ lín nhÊt ë bé dao ®éng th¹ch anh lµ chØ lµm viÖc ë mét tÇn sè hoÆc
trong mét d¶i rÊt hÑp.
6.4.1 TÝnh chÊt vËt lý vµ s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng cña th¹ch anh.
Th¹ch anh (c«ng thøc ho¸ häc lµ SiO2) d−íi d¹ng tù nhiªn cã cÊu t¹o tinh
thÓ h×nh lôc l¨ng s¸u mÆt, giíi h¹n hai ®Çu lµ hai h×nh chãp. Trôc nèi hai ®Ønh
chãp gäi lµ trôc quang (zz), mét mÆt c¾t gåm 6 trôc ®èi xøng, 3 trôc ®iÖn xx vµ 3
trôc c¬ yy nh− chØ ra trªn h×nh 6.16. Th¹ch anh rÊt cøng
vµ tr¬ víi çc t¸c dông ho¸ häc. x y x
Th¹ch anh lµ mét vËt thÓ kh«ng ®¼ng h−íng, tøc lµ y y
phÇn lín tÝnh chÊt vËt lý cña nã phô thuéc vµo h−íng. x x
TÝnh chÊt quan träng nhÊt cña th¹ch anh lµ tÝnh chÊt ¸p y y
®iÖn. Khi t¸c ®éng vµo th¹ch anh lùc c¬ häc (kÐo hoÆc x y x
nÐn), th× trªn bÒ mÆt vu«ng gãc víi lùc sÏ xuÊt hiÖn H×nh 6.16. MÆt c¾t
th¹ch anh
nh÷ng ®iÖn tÝch tr¸i dÊu. L−îng ®iÖn tÝch tû lÖ víi gi¸ trÞ
lùc t¸c dông. §ã lµ hiÖu øng ¸p ®iÖn thuËn. Ng−îc l¹i, d−íi t¸c dông cña ®iÖn
tr−êng, th¹ch anh sÏ xuÊt hiÖn dao ®éng c¬ häc d−íi d¹ng bÞ co d·n tû lÖ víi
c−êng ®é ®iÖn tr−êng. HiÖn t−îng nµy gäi lµ hiÖu øng ¸p ®iÖn nghÞch.
246
Nh− vËy, nÕu ®Æt tÊm th¹ch anh vµo mét gi¸ ®ì vµ cho mét ®iÖn ¸p xoay
chiÒu t¸c ®éng vµo hai ®Çu AB nh− h×nh 6.17.a, th× th¹ch anh sÏ bÞ co gi·n vµ trªn
çc bÒ mÆt cña th¹ch anh sÏ xuÊt hiÖn nh÷ng ®iÖn tÝch tr¸i dÊu do çc hiÖu øng ¸p
®iÖn nghÞch vµ thuËn t−¬ng øng. §iÒu ®ã t−¬ng ®−¬ng víi viÖc xuÊt hiÖn mét
dßng ®iÖn xoay chiÒu qua th¹ch anh. V× th¹ch anh lµ mét hÖ thèng dao ®éng c¬
cã tÝnh ph©n bè, nªn ë mét tÇn sè x¸c ®Þnh nµo ®ã ®−îc gäi lµ tÇn sè céng h−ëng,
däc theo mét mÆt nµo ®ã cña phiÕn th¹ch anh ®· c¾t thµnh d¹ng hép ch÷ nhËt, sÏ
xÕp ®Æt cho võa ®ñ sè nguyªn lÇn nöa b−íc sãng cña dao ®éng c¬ häc, khi ®ã ë
hai mÆt ®èi nhau chÆn hai ®Çu mÆt kÓ trªn míi tån t¹i nh÷ng ®iÖn tÝch tr¸i dÊu.
§Ó minh ho¹, ta xÐt khi cã dao ®éng co d·n theo trôc x (trôc ®iÖn), th× tÇn sè
c¬ b¶n cña th¹ch anh b»ng :
V x V x 5,74 ⋅ 10 3 2,87
fx = = = = [ MHz ] (6.33)
λ c 2d 2d d[ mm ]
ë ®©y, Vx = 5,74.105 cm/s lµ tèc ®é truyÒn lan däc theo trôc x cña dao ®éng
B B P P
c¬, th−êng b»ng dao ®éng ©m thanh truyÒn trong th¹ch anh, λc - b−íc sãng cña
B B
dao ®éng c¬, vµ d lµ bÒ dµy cña tÊm th¹ch anh tÝnh b»ng mm.
V× ë gÇn tÇn sè céng h−ëng , biªn ®é dao A
®éng c¬ t¨ng lªn rÊt nhanh, nªn dßng xoay
A
chiÒu qua th¹ch anh còng t¨ng nhanh. §iÒu ®ã
Lq
chøng tá vÒ mÆt ®iÖn, th¹ch anh ë gÇn tÇn sè
C0 Cq
céng h−ëng sÏ t−¬ng ®−¬ng nh− mét khung
dao ®éng nèi tiÕp, nh− chØ ra trªn h×nh 6.17.b, rq
trong ®ã, çc tham sè cã gi¸ trÞ phô thuéc vµo B

çch c¾t vµ tû lÖ víi kÝch th−íc cña th¹ch anh. a) b) B
§Ó lµm vÝ dô, ta ®o tham sè cña th¹ch anh ë H×nh 6.17. a) S¬ ®å qui −íc. b) S¬
tÇn sè 4 MHz vµ nhËn ®−îc : ®å t−¬ng ®−¬ng vÒ ®iÖn cña bé céng
h−ëng th¹ch anh
- §iÖn dung cña th¹ch anh - Cq = 0,0072
B B
pF.
- §iÖn c¶m cña th¹ch anh - Lq = 0,22 H
B B
247
- §iÖn trë cña th¹ch anh - rq = 23 Ω B B
- §iÖn dung gi¸ ®ì th¹ch anh - C0 = 10,3 pF B B
Nh− vËy, ta cã çc tham sè t−¬ng ®−¬ng cña bé céng h−ëng th¹ch anh:
- Trë kh¸ng ®Æc tr−ng :
Lq
ρq = ≈ 5,53 M Ω
Cq
ρq
- PhÈm chÊt : Q= = 240.000
rq
Cq Cq
- HÖ sè ghÐp víi m¹ch ngoµi : p= ≈ ≈ 0,7 ⋅ 10 −3
C0 + Cq C0
- §iÖn trë céng h−ëng t−¬ng ®−¬ng : R td = p 2Qρ q ≈ 645 K Ω
Nh− vËy, so víi khung dao ®éng LC, phÈm chÊt vµ trë kh¸ng ®Æc tr−ng cña
th¹ch anh cao h¬n nhiÒu, ®ång thêi hÖ sè ghÐp víi m¹ch ngoµi rÊt nhá cho phÐp
khi sö dông th¹ch anh ®Ó t¹o dao ®éng cã thÓ ®¶m b¶o ®é æn ®Þnh tÇn sè rÊt cao.
Tõ s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng h×nh 6.17.b ta tÝnh ®−îc trë kh¸ng t−¬ng ®−¬ng cña
th¹ch anh :
⎛ 1 ⎞⎟
rq + j ⎜ ωLq −
1 ⎜ ωC q ⎟⎠
Z td = rtd + jX td = ⎝ ≈
jωC 0 ⎛ 1 1 ⎞
rq + j ⎜ ωLq − − ⎟
⎜ ω C ω C ⎟
⎝ q 0 ⎠
pQ
ωnt C 0 1 1 + Q 2 ν( ν − p )
≈ + (6.34)
1 + Q 2 ( ν − p )2 j ωC 0 1 + Q 2 ( ν − p )2
1
Trong ®ã : ωnt = lµ tÇn sè céng h−ëng nèi tiÕp cña th¹ch anh.
L qCq
ω ωnt 2( ω − ωnt )
ν= − ≈ lµ ®é lÖch céng h−ëng t−¬ng ®èi so víi tÇn sè ωnt.
ωnt ω ωnt
B B
Tõ biÓu thøc (6.34), khi cho Xtd = 0 ta t×m ®−îc çc tÇn sè céng h−ëng mµ
B B
t¹i ®ã Ztd lµ thuÇn trë, muèn vËy:

B B
248
1 + Q 2 ν( ν − p ) = 0
p P2 1 p p
ν 1,2 = ± − 2 ≈ ±
2 4 Q 2 2
Víi ν1 = 0 , ta cã tÇn sè céng h−ëng nèi tiÕp:

B B
ωnt 1
f nt = = (6.35)
2π 2π L q C q
vµ víi ν2 = p , ta cã tÇn sè céng h−ëng song song :

B B
ωss 1
f ss = = (6.36)
2π CqC0
2π L q
Cq + C0
Kho¶ng çch t−¬ng ®èi gi÷a hai tÇn sè nµy lµ rÊt nhá :
f ss − f nt ωss − ωnt p
= ≈ (6.37)
f nt ωnt 2
Ztd
Rtd
rtd
ω
0 ω nt ωss
X td
H×nh 6.18. Trë kh¸ng t−¬ng ®−¬ng (rt®, Xt®) cña th¹ch anh
B B B B
Trªn h×nh 6.18 tr×nh bµy sù thay ®æi cña trë kh¸ng t−¬ng ®−¬ng cña th¹ch
anh theo tÇn sè. Trong kho¶ng hai tÇn sè céng h−ëng, th¹ch anh mang tÝnh chÊt
c¶m, cßn ngoµi kho¶ng nµy, th¹ch anh mang tÝnh chÊt ®iÖn dung. T¹i tÇn sè céng
huëng song song (ν = p), ta cã gi¸ trÞ ®iÖn trë céng h−ëng t−¬ng ®−¬ng.
pQ p 2Q p 2Q
Rht = = ≈ = p 2Qρq
ωnt C0 ωnt C0 p ωnt Cq
249
Nh− vËy, çc tÝnh chÊt vÒ ®iÖn cña th¹ch anh cã thÓ tãm t¾t nh− sau :
- PhÈm chÊt cao : Q ≈ 104 ÷ 105 P P P P
- ρq vµ Rt® ®Òu cã gi¸ trÞ lín

B B B B
- HÖ sè ghÐp víi m¹ch ngoµi p nhá.

- TÝnh tiªu chuÈn cña th¹ch anh rÊt cao, do vËy víi khung dao ®éng th¹ch
anh cã thÓ ®¹t ®−îc ®é æn ®Þnh tÇn sè 10-5 ÷ 10-8. P P P P
6.4.2 Nh÷ng t¸c ®éng ¶nh h−ëng tíi ®é æn ®Þnh tÇn sè cña bé dao ®éng
th¹ch anh vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc.
HÇu hÕt nh÷ng t¸c ®éng bªn ngoµi lµm thay ®æi tÇn sè cña çc bé dao ®éng
th«ng th−êng l¹i Ýt ¶nh h−ëng tíi ®é æn ®Þnh tÇn sè cña bé dao ®éng th¹ch anh.
T¸c ®éng cã ¶nh h−ëng lín nhÊt lµ sù thay ®æi cña nhiÖt ®é. Ngoµi ra, hiÖn t−îng
"giµ ho¸" còng ¶nh h−ëng kh¸ nhiÒu ®Õn tham sè cña th¹ch anh theo thêi gian.
§Ó h¹n chÕ ¶nh h−ëng cña sù thay ®æi nhiÖt ®é ®Õn ®é æn ®Þnh tÇn sè, cã thÓ
sö dông çc biÖn ph¸p sau :
- Sö dông çch c¾t th¹ch anh phï hîp víi d¶i tÇn lµm viÖc. Nh− ®· biÕt,
th¹ch anh lµ lo¹i tinh thÓ kh«ng ®¼ng h−íng, do vËy hÖ sè nhiÖt tÇn sè cña th¹ch
anh phô thuéc nhiÒu vµo çch c¾t thµnh nh÷ng phiÕn th¹ch anh. Khi lùa chän hîp
lý, cã thÓ ®¶m b¶o hÖ sè αf kh¸ nhá.
B B
C
L
R
RT2
C
RT1 R1 RT
R2
H×nh 6.19. Çc biÖn ph¸p bï nhiÖt cho bé

céng h−ëng th¹ch anh
- Bï nhiÖt: Khã kh¨n cña ph−¬ng ph¸p nµy liªn quan tíi hÖ sè ghÐp p víi
m¹ch ngoµi cña th¹ch anh kh¸ nhá, vµ sù thay ®æi cña tÇn sè vµo nhiÖt ®é kh«ng
250
tuyÕn tÝnh. Do vËy, trong çc s¬ ®å bï nhiÖt cÇn m¾c thªm nh÷ng ®iÖn trë nhiÖt
nh− chØ ra trªn çc s¬ ®å h×nh 6.19.
- æn ®Þnh nhiÖt ®é: Lµ biÖn ph¸p cã hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó kh¾c phôc ¶nh h−ëng
cña sù thay ®æi nhiÖt ®é. Ph−¬ng ph¸p nµy chØ ¸p dông cho nh÷ng bé dao ®éng
chÊt l−îng cao.
§Ó h¹n chÕ sù giµ ho¸ cña th¹ch anh, cÇn c«ng nghÖ chÕ t¹o th¹ch anh hiÖn
®¹i, víi viÖc gia c«ng tÊm th¹ch anh ®ñ s¹ch, nh½n vµ cã kÝch th−íc chÝnh x¸c,
bäc kÝn vµ hót ch©n kh«ng. MÆt kh¸c ®Ó gi¶m qu¸ tr×nh "giµ ho¸" cÇn ph¶i x©y
dùng s¬ ®å víi ®iÖn ¸p ®Æt vµo th¹ch anh nhá (th−êng kh«ng qu¸ vµi chôc mV)
6.4.3 M¹ch ®iÖn bé t¹o dao ®éng th¹ch anh
1. Th¹ch anh ®ãng vai trß cuén c¶m trong s¬ ®å 3 ®iÓm.
M¹ch ®iÖn trªn h×nh 6.20.a lµ mét d¹ng m¹ch 3 ®iÓm ®iÖn dung. Nh¸nh cã
th¹ch anh m¾c nèi tiÕp víi tô ®iÖn CS t−¬ng ®−¬ng víi mét ®iÖn c¶m, nghÜa lµ tÇn
B B
sè dao ®éng n»m ë gi÷a kho¶ng hai tÇn sè céng h−ëng riªng cña th¹ch anh.
+U CC
a) b) CBC
R1 RC
CK LK
R1 R2
C1 q q RE
CE
R2 RE
CE C2 CS
+U CC
H×nh 6.20. a) M¹ch dao ®éng th¹ch anh ba ®iÓm ®iÖn dung
b) M¹ch dao ®éng th¹ch anh ba ®iÓm ®iÖn c¶m
§Ó thay ®æi tÇn sè lµm viÖc trong mét ph¹m vi hÑp, ta m¾c nèi tiÕp víi th¹ch
anh mét tô b¸n chuÈn CS, víi ®iÒu kiÖn t¹i tÇn sè lµm viÖc tho¶ m·n ®iÒu kiÖn
B B
sau:
1
< ωL td (6.38)
ωC S
251
trong ®ã Lt® lµ ®iÖn c¶m t−¬ng ®−¬ng cña th¹ch anh. Khi ®ã gi¸ trÞ
B B
1 1
X ′td = X td − trªn ®å thÞ h×nh 6.18. sÏ bÞ h¹ thÊp xuèng mét l−îng , tuy
ωC S ωC S
vËy vÉn tån t¹i kho¶ng tÇn sè mµ th¹ch anh m¾c nèi tiÕp víi CS t−¬ng ®−¬ng víi B B
mét ®iÖn c¶m.

M¹ch ®iÖn h×nh 6.20.b chØ tho¶ m·n ®iÒu kiÖn pha khi khung LC m¾c ë
m¹ch colect¬ t−¬ng ®−¬ng víi mét ®iÖn c¶m, tøc lµ tÇn sè lµm viÖc f tho¶ m·n
®iÒu kiÖn :
1
f < f ch = (6.39)
2π L K C K
Nh− vËy, víi th¹ch anh còng t−¬ng ®−¬ng víi ®iÖn c¶m, m¹ch ®iÖn
h×nh 6.20.b còng lµ m¹ch dao ®éng th¹ch anh ba ®iÓm ®iÖn c¶m.
2. M¹ch t¹o dao ®éng víi tÇn sè céng h−ëng nèi tiÕp cña th¹ch anh
Trong ba s¬ ®å trªn h×nh 6.21, th¹ch anh ®Òu ®−îc m¾c trong kh©u håi tiÕp
vµ ®ãng vai trß nh− mét phÇn tö ghÐp cã tÝnh chÊt chän läc ®èi víi tÇn sè.
CS q
M q
C1
* L
RE R1 R2 L gh L C C2
RE
*
R2
CB
R1
+U CC
a) b) +U CC
Cgh q
C L
R2 R1 RE1 RC R4 R3 RE2
c) +U CC
H×nh 6.21. M¹ch dao ®éng dïng th¹ch anh víi tÇn sè céng h−ëng nèi tiÕp.
a) S¬ ®å ghÐp biÕn ¸p; b) S¬ ®å ba ®iÓm ®iÖn dung;
c) S¬ ®å håi tiÕp qua hai tÇng khuÕch ®¹i
252
Khi tÇn sè dao đéng fd® ≈ fnt th× trë kh¸ng t−¬ng ®−¬ng cña th¹ch anh, theo
B B B B
h×nh 6.18, rÊt nhá : Zt® = rt® ≈ 0, do vËy ®iÖn ¸p håi tiÕp vÒ baz¬ t¨ng vµ m¹ch cã
B B B B
dao ®éng víi tÇn sè céng h−ëng nèi tiÕp. S¬ ®å 6.21.a lµ s¬ ®å ghÐp biÕn ¸p m¾c
theo m¹ch emit¬ chung, s¬ ®å 6.21.b lµ s¬ ®å ba ®iÓm ®iÖn dung m¾c theo m¹ch
baz¬ chung, cßn s¬ ®å 6.21.c lµ s¬ ®å gåm hai tÇng khuÕch ®¹i ®¶o m¾c nèi tiÕp
vµ ®iÒu kiÖn pha ®−îc tho¶ m·n.
3. M¹ch t¹o dao ®éng th¹ch anh ë tÇn sè hµi bËc cao
Çc phiÕn th¹ch anh, mÆc dï ®· ®−îc chÕ t¹o b»ng ph−¬ng ph¸p hiÖn ®¹i,
còng khã lµm viÖc ®−îc ë tÇn sè rÊt cao, v× khi ®ã ®ßi hái bÒ dµy cña phiÕn rÊt
nhá, kh«ng ®¶m b¶o ®é bÒn v÷ng. Nh− vËy muèn t¹o dao ®éng ë tÇn sè cao, hoÆc
cÇn sö dông nhiÒu tÇng nh©n tÇn, hoÆc cã thÓ t¹o dao ®éng ë hµi bËc cao.
Nh− ®· nªu ë môc 6.4.1, th¹ch anh lµ mét hÖ dao ®éng c¬ cã tÝnh chÊt ph©n
bè, nªn ngoµi tÇn sè c¬ b¶n, th¹ch anh cßn cã tÝnh chÊt céng h−ëng ë hµi bËc cao.
Tuy nhiªn, ta chØ cã thÓ t¹o ®−îc dao ®éng ë çc hµi bËc lÎ, v× chØ khi ®ã ë çc bÒ
mÆt ®èi diÖn cña th¹ch anh míi xuÊt hiÖn ®iÖn tÝch tr¸i dÊu.
ViÖc t¹o dao ®éng ë nh÷ng hµi bËc cao cña th¹ch anh th−êng dïng nh÷ng s¬
®å cÇu. H×nh 6.22 tr×nh bµy mét sè m¹ch lo¹i nµy.
Trªn h×nh 6.22, m¹ch ph¶n håi ®−îc thùc hiÖn qua mét cÇu c©n b»ng, mét
nh¸nh cña cÇu lµ th¹ch anh. ë nh÷ng tÇn sè kh¸c víi tÇn sè céng h−ëng, th¹ch
anh t−¬ng ®−¬ng víi ®iÖn dung C0 vµ cÇu c©n b»ng, ®iÖn ¸p ph¶n håi b»ng kh«ng
B B
vµ kh«ng cã dao ®éng. Khi gÇn tÇn sè céng h−ëng nèi tiÕp cña mét hµi ®· chän
cÇu mÊt c©n b»ng vµ dao ®éng xuÊt hiÖn. V× vËy chØ cÇn ®iÒu chØnh khung dao
253
®éng cña m¹ch colect¬, ta cã thÓ nhËn ®−îc dao ®éng ë tÇn sè hµi cña th¹ch anh
ë nh÷ng bËc kh¸c nhau mµ kh«ng cÇn hiÖu chØnh l¹i cÇu.
4. T¹o dao ®éng th¹ch anh dïng ®ièt Tunel:
§ièt Tunel, víi ®Æc tuyÕn volt- amper cã mét ®o¹n ®i xuèng t−¬ng ®−¬ng
víi ®iÖn trë cã gi¸ trÞ ©m nh− thÓ hiÖn trªn h×nh 6.23, cã thÓ dïng nh− mét phÇn
tö tÝch cùc trong çc bé khuÕch ®¹i vµ c¶ trong çc bé t¹o dao ®éng.
Khi t¹o dao ®éng b»ng ®ièt Tunel, cÇn thùc hiÖn çc yªu cÇu sau :
- ë chÕ ®é tÜnh , cÇn ®Æt vµo ®ièt mét ®iÖn ¸p mét chiÒu thÝch hîp ®Ó ®iÓm
lµm viÖc r¬i vµo vïng ®Æc tuyÕn ®i xuèng, tøc lµ vïng mµ ®iÖn trë vi ph©n cña
®ièt cã gi¸ trÞ ©m.
- N¨ng l−îng do ®ièt cung cÊp cho m¹ch do hiÖu øng ®iÖn trë ©m ph¶i bï
trõ ®−îc phÇn n¨ng l−îng tæn hao cña khung dao ®éng LC hoÆc th¹ch anh. §iÒu
®ã cã nghÜa lµ ®iÒu kiÖn tù kÝch sÏ ®−îc thùc hiÖn nÕu tho¶ m·n ®iÒu kiÖn sau:
1
− g1 − >0 (6.40)
R td
Trong ®ã Rt® lµ ®iÖn trë t−¬ng ®−¬ng cña khung, vµ

B B
di
g1 = <0 (6.41)
dU U =E 0
Trªn h×nh 6.24 tr×nh bµy hai bé t¹o dao ®éng dïng ®ièt Tunel víi khung dao
®éng LC vµ th¹ch anh.
TÇn sè lµm viÖc ë çc lo¹i m¹ch nµy do khung LC hoÆc do th¹ch anh quyÕt
®Þnh. CÇn l−u ý r»ng ®ièt Tunel cã ®iÖn dung mÆt ghÐp Ýt phô thuéc vµo nhiÖt ®é,
254
phÇn ®Æc tuyÕn gi¶m xuèng cã ®é dèc kh¸ lín nªn cã kh¶ n¨ng b¶o ®¶m dao
®éng víi ®é ghÐp nhá gi÷a khung dao ®éng vµ phÇn tö tÝch cùc. Do vËy dïng ®ièt
Tunel ®Ó t¹o dao ®éng cã kh¶ n¨ng b¶o ®¶m ®é æn ®Þnh tÇn sè kh¸ cao. Khi dïng
th¹ch anh víi phÈm chÊt Q = 106, cã thÓ ®¶m b¶o ®é æn ®Þnh tÇn sè 10-8 ÷ 10-9.
P P P P P P
CÇn nhí r»ng, kho¶ng ®i xuèng cña ®Æc tuyÕn Volt-Amper chØ kho¶ng vµi
chôc milivon, nªn biªn ®é dao ®éng khi dïng ®ièt Tunel kh«ng lín, th−êng cã gi¸
trÞ 20 ÷ 50 mV.
6.5 T¹o dao ®éng b»ng ph−¬ng ph¸p tæ hîp tÇn sè.
6.5.1 §Æt vÊn ®Ò.
Nh− ph©n tÝch trong môc 6.4, mçi mét th¹ch anh chØ t¹o ®−îc dao ®éng ë
mét tÇn sè hoÆc mét vµi tÇn sè hµi bËc cao. Khi cÇn lµm viÖc trong d¶i tÇn ®ñ
réng víi ®é æn ®Þnh tÇn sè cao ta ph¶i sö dông sè l−îng th¹ch anh kh¸ lín ®Ó
chóng thay thÕ nhau khi chuyÓn tõ tÇn sè nµy sang tÇn sè kh¸c. §iÒu nµy râ rµng
lµ kh«ng thuËn tiÖn cho viÖc khai th¸c, sö dông, vµ kh«ng ®¸p øng ®−îc yªu cÇu
®èi víi nh÷ng thiÕt bÞ hiÖn ®¹i, cã sè l−îng tÇn sè c«ng t¸c lín, d¶i tÇn réng, thêi
gian chuyÓn vµ thiÕt lËp tÇn sè nhanh, cã thÓ nhí ®−îc tÇn sè theo ch−¬ng tr×nh ...
§Ó t¹o dao ®éng cã đé æn ®Þnh tÇn sè cao b»ng th¹ch anh trong d¶i tÇn réng,
çc bé tæ hîp tÇn sè theo nhiÒu ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau ®−îc x©y dùng nh»m ®¸p
øng nh÷ng yªu cÇu cho trưíc vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tiÔn. Trong phÇn nµy,
ta sÏ xÐt cô thÓ mét sè ph−¬ng ph¸p tæ hîp tÇn sè.
6.5.2 Tæ hîp tÇn sè b»ng ph−¬ng ph¸p kÕt hîp.
Néi dung cña ph−¬ng ph¸p nµy
lµ kÕt hîp mét sè bé dao ®éng chuÈn, f q(i )
G1
B B
b»ng çch nh©n chia vµ biÕn ®æi

f qi ± Fqj
tÇn sè ®Ó t¹o m¹ng tÇn sè cã ®é æn Trén Läc
®Þnh cao trong d¶i tÇn. S¬ ®å kÕt hîp Fq( j )
G2
®¬n gi¶n nhÊt tõ hai nhãm dao đéng
B B
chuÈn G1, G2 chØ ra trªn h×nh 6.25.

B B B B H×nh 6.25. S¬ ®å kÕt hîp hai nhãm
dao ®éng chuÈn
255
Nhãm thø nhÊt G1 t¹o ra n1 tÇn sè : f q(1 ) , f q( 2 ) , ... f q( i ) ,..., f q( n1 ) b»ng çch sö
B B B B
dông n1 tÊm th¹ch anh cã thÓ thay thÕ cho nhau. Çc tÇn sè nµy çch ®Òu nhau víi
B B
kho¶ng çch ∆f0. B B
T−¬ng tù, nhãm thø hai G2 còng b»ng çch thay thÕ çc th¹ch anh, cã thÓ B B
t¹o ®−îc n2 tÇn sè Fq(1) , Fq( 2 ) , ... Fq( j ) ,..., Fq( n 2 ) çch ®Òu nhau vãi kho¶ng çch ∆F0,
B B B B
thªm vµo ®ã, ta gi¶ thiÕt fq >> Fq víi mäi i, j. B B B B
Nhê cã bé trén vµ bé läc ®iÒu chØnh ®−îc, nªn ë ®Çu ra cã thÓ t¹o ra çc dao
®éng cã tÇn sè tæng hoÆc hiÖu d¹ng f q( i ) ± Fq( j ) . NÕu lùa chän thÝch hîp çc tÇn sè
cña çc th¹ch anh, thªm vµo ®ã khi tho¶ m·n ®iÒu kiÖn ∆f0 = n2∆F0 th× cã thÓ t¹o B B B B B B
®−îc mét m¹ng tÇn sè çch ®Òu nhau nh− minh ho¹ trªn h×nh 6.26 víi n 1 = 3 vµ
n2 = 4 .
Tõ h×nh 6.26 nhËn thÊy, khi kÕt hîp hai nhãm dao đéng, th× sè l−îng tÇn sè
c«ng t¸c N = 2n1n2 vµ tæng sè th¹ch anh (n1 + n2) sÏ nhá nhÊt víi N cho tr−íc sÏ
B B B B B B B B
cã ®−îc khi n1 ≈ n2 vµ B B B B
(n 1 + n 2 )min ≈ 2N
H×nh 6.26. T¹o m¹ng tÇn sè b»ng ph−¬ng ph¸p kÕt hîp hai
nhãm dao ®éng chuÈn G1, G2. B B B B
Tr−êng hîp cÇn sè l−îng N tÇn sè c«ng t¸c lín cã thÓ t¨ng sè nhãm dao
đéng th¹ch anh lªn. Ch¼ng h¹n, khi dïng ba nhãm G1, G2, G3 víi sè tÊm th¹ch B B B B B B
anh n1, n2, n3 t−¬ng øng, ta t¸ch ra dao ®éng d¹ng f = f 1( i ) ± f 2j ± f 3k th×
B B B B B B
N = 4 ⋅ n1 ⋅ n 2 ⋅ n 3
256
VÝ dô : víi tæng sè 20 tÊm th¹ch anh, khi chän n1 = 5; n2 = 7 vµ n3 = 8, ta sÏ B B B B B B
cã sè tÇn sè lµm viÖc rÊt lín sau :

N = 4.5.7.8 = 1120 tÇn sè
∆f
§é æn ®Þnh tÇn sè c«ng t¸c ®−îc x¸c ®Þnh chñ yÕu b»ng ®é æn ®Þnh cña
f
nhãm dao ®éng th¹ch anh tÇn sè cao; ch¼ng h¹n, víi s¬ ®å h×nh 6.25, ta cã biÓu
thøc gÇn ®óng :
∆f ∆f q ∆Fq ⎛ Fq ⎞
≈ + ⎜ ⎟ (6.42)
f fq Fq ⎜f +F ⎟
⎝ q q ⎠
S¬ ®å kÕt hîp d¹ng ®¬n gi¶n xÐt ë trªn cã nhiÒu nh−îc ®iÓm :
- Tån t¹i nhiÒu tÇn sè tæ hîp phô ë ®Çu ra, trong ®ã mét sè tÇn sè phô rÊt
gÇn víi tÇn sè c«ng t¸c kh«ng thÓ läc bá ®−îc.
- §é æn ®Þnh tÇn sè c«ng t¸c kh«ng thËt cao do dïng nhiÒu th¹ch anh khã
thùc hiÖn bï nhiÖt.
- Ph¶i dïng b¶ng ®Ó ®Æt tÇn sè kh¸ phøc t¹p
- Nh÷ng nh−îc ®iÓm trªn cã thÓ ®−îc kh¾c phôc mét çch kh¸ hiÖu qu¶ khi
dïng nh÷ng s¬ ®å phøc t¹p h¬n. §Ó chøng minh , ta xÐt s¬ ®å bï trõ hÖ thËp ph©n
chØ ra trªn h×nh 6.27.
Trong s¬ ®å h×nh 6.27, chØ dïng mét th¹ch anh ®Ó t¹o dao ®éng chuÈn nªn
dÔ ®¶m b¶o ®é æn ®Þnh tÇn sè cao. Nhê sö dông nh©n chia vµ biÕn ®æi tÇn sè, ta
nhËn ®−îc nhiÒu ®Çu ra kh¸c nhau (ë s¬ ®å ®ang xÐt cã 7 ®Çu ra ). Çc bé chän
hµi (CH) thùc chÊt lµ bé nh©n tÇn víi hÖ sè nh©n biÕn ®æi ®−îc (b»ng çch thay
®æi m¹ch läc ë ®Çu ra), t¹o ra çc tÇn sè t−¬ng øng sau :
fI = (f1 + k)
B B B B (KHz)
fII = (f2 + l.10)
B B B B (KHz)
fIII = (f3 + m.100)
B B B B (KHz)
fIV = (f4 + n.1000)
B B B B (KHz)
fV = (f5 + p.10000)
B B B B (KHz)
257
Vµ trong ®ã çc hÖ sè nh©n k, l, m, n, p cã thÓ nhËn çc gi¸ trÞ kh¸c nhau
trong kho¶ng tõ 0 ®Õn 9.
Çc bé trén tÇn (TT5, TT4, TT3, TT2, TT1) t¸ch ra tÇn sè hiÖu tõ hai dao
®éng ë ®Çu vµo nhê çc bé läc (L5, L4, L3, L2, LDH), ®©y lµ qu¸ tr×nh gi¶m tõ
tÇn cao xuèng çc tÇn sè trung gian (ftg) : B B
ftg 5 = f p − fV ; f tg 4 = f tg 5 − f IV ; f tg 3 = f tg 4 − f III ; f tg 2 = f tg 3 − f II
vµ nh− vËy
f tg 1 = f tg 2 − f I = f p − ( f 5 + f 4 + f 3 + f 2 + f I + p.10000 + n .1000 + m.100 + l .10 + k )
H×nh 6.27. Tæ hîp tÇn sè theo s¬ ®å kÕt hîp hÖ thËp ph©n cã bï trõ
Çc bé läc d¶i L5, L4, L3, L2 cã d¶i th«ng hÑp dÇn vµ nhá h¬n kho¶ng
çch gi÷a çc tÇn sè ë çc bé chän hµi t−¬ng øng ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng läc bá
nh÷ng dao ®éng phô kh«ng cÇn thiÕt. Riªng ë ®Çu ra TT1 cã ®Æt bé läc d¶i hÑp
(LDH), do ftg1 kh¸ thÊp vµ biÕn ®æi trong kho¶ng hÑp, nªn cã thÓ läc t−¬ng ®èi
B B
triÖt ®Ó nh÷ng dao ®éng phô l©n cËn vµ nh÷ng dao ®éng phô kh¸c.
Sau qu¸ tr×nh gi¶m dÇn tÇn sè ®Ó läc, nhiÖm vô cña çc bé trén tÇn TT6,
TT7 lµ n©ng dÇn lªn ph¹m vi tÇn sè c«ng t¸c :
258
ftg8 = f7 + ftg7 = f7 + f6 + ftg1
Nhê TT8 vµ bé läc L9, tÇn sè c«ng t¸c cña bé tæ hîp tÇn sè nhËn ®−îc tõ biÓu
thøc
f = f p − f tg 8 = f p − f 7 − f 6 − f tg 1
= f p − f 7 − f 6 − f p + f 5 + f 4 + f 3 + f 2 + f 1 + 10000 .p + 1000.n + 100.m + 10.l + k
NÕu chän f 6 + f 7 = f 5 + f 4 + f 3 + f 2 + f 1 th× tÇn sè c«ng t¸c ®−îc x¸c ®Þnh qua viÖc
chän hîp lý çc hÖ sè nh©n p, n, m, l, k theo hÖ ®Õm thËp ph©n :
f = 10000.p + 1000.n + 100.m + 10.l + k [KHz] (6.43)
TÇn sè fp bÞ triÖt tiªu qua hai lÇn biÕn ®æi ë TT5, TT8 nªn kh«ng ¶nh h−ëng tíi
B B
tÇn sè c«ng t¸c vµ do vËy dao ®éng phô (D§P) cã thÓ thøc hiÖn d−íi d¹ng mét bé
dao ®éng d¶i LC; tÇn sè fp ®−îc ®iÒu chØnh phô thuéc vµo tÇn sè c«ng t¸c sao cho
B B
ftg1 lµ h»ng sè hoÆc biÕn ®æi trong ph¹m vi rÊt hÑp theo biÓu thøc sau :
B B
f p = f + f 7 + f 6 + f tg 1 (6.44)
§é æn ®Þnh tÇn sè cña dao ®éng phô kh«ng yªu cÇu cao theo nguyªn t¾c bï
trõ, tuy nhiªn còng kh«ng ®−îc qu¸ mÊt æn ®Þnh ®Ó ®¶m b¶o ftg1 kh«ng lÖch ra B B
khái d¶i th«ng cña bé läc d¶i hÑp. Khi kh«ng tho¶ m·n ®iÒu nµy, cÇn sö dông
thªm thiÕt bÞ hiÖu chØnh tù ®éng tÇn sè cña dao ®éng phô khi chóng bÞ sai lÖch
nhiều.
Çc tÇn sè f1, f2, f3, f4, f5, f6, f7 vµ çc tÇn sè trung gian cÇn ph¶i ®−îc lùa
B B B B B B B B B B B B B B
chän vµ tÝnh to¸n hîp lý, t¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng trong viÖc sö dông çc tÇn sè cña
dao ®éng chuÈn th¹ch anh, ®ång thêi ph¶i tho¶ m·n yªu cÇu lo¹i bá mét çch cã
hiÖu qu¶ mäi d¹ng nhiÔu n¶y sinh trong s¬ ®å. Riªng tÇn sè ftg8 ph¶i chän n»m B B
ngoµi d¶i tÇn c«ng t¸c cña bé tæ hîp tÇn sè (th−êng ftg8 > fmax) ®Ó tr¸nh nhiÔu trùc B B B B
tiÕp ë ®óng vÞ trÝ tÇn sè nµy.

Trong s¬ ®å h×nh 6.27, cã thÓ thùc hiÖn viÖc ®iÒu khiÓn dao ®éng theo qui
luËt cña tin tøc F ë bé ®iÒu chÕ (§C) ngay sau bé läc d¶i hÑp mµ kh«ng gÆp trë
ng¹i g×, v× çc bé läc L6, L7, L8, L9 cã d¶i th«ng ®ñ réng do kh«ng yªu cÇu
chèng nhiÔu l©n cËn.
259
§é æn ®Þnh tÇn sè c«ng t¸c cña s¬ ®å b»ng ®é æn ®Þnh tÇn sè chuÈn th¹ch
anh. ViÖc ®Æt tÇn sè ®¬n gi¶n nhê ®¶o m¹ch theo hÖ ®Õm thËp ph©n mµ kh«ng
cÇn tra b¶ng.
6.5.3 Tæ hîp tÇn sè theo ph−¬ng ph¸p tù ®éng ®iÒu chØnh tÇn sè.
Çc s¬ ®å kÕt hîp ®· xÐt ë 6.5.2, tuy ®· sö dông mäi biÖn ph¸p lµm suy
gi¶m çc dao ®éng phô nh−ng hiÖu qu¶ kh«ng cao. §Ó ®¶m b¶o tèt h¬n yªu cÇu
nµy, cã thÓ t¹o m¹ng tÇn sè c«ng t¸c tõ mét bé dao ®éng d¶i réng ®iÒu khiÓn
b»ng ®iÖn ¸p (VCO) mµ kh«ng qua nh©n chia vµ biÕn ®æi tÇn sè. TÇn sè cña VCO
®−îc æn ®Þnh theo nguyªn t¾c "b¸m" theo mét nguån dao ®éng chuÈn th¹ch anh
nhê hÖ thèng tù ®éng ®iÒu chØnh tÇn sè.
S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña bé tæ hîp tÇn sè x©y dùng theo ph−¬ng ph¸p nµy
tr×nh bµy trªn h×nh 6.28.
H×nh 6.28. S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña hÖ thèng tù ®éng ®iÒu chØnh tÇn sè
VCO - Bé dao ®éng ®iÒu khiÓn b»ng ®iÖn ¸p - lµ bé dao ®éng d¶i réng t¹o ra
tÇn sè c«ng t¸c nh−ng cã ®é æn ®Þnh tÇn sè kh«ng cao, do th−êng dïng bé t¹o dao
®éng LC ®Ó dÔ dµng thay ®æi tÇn sè. Dao ®éng chuÈn t¹o ra tÇn sè fc cã ®é æn
®Þnh tÇn sè cao b»ng th¹ch anh ®−îc x©y dùng theo mét trong çc s¬ ®å ®· xÐt.
ThiÕt bÞ so s¸nh (TBSS) so s¸nh hai dao ®éng nµy ®Ó t¹o ra UTS lµ tÝn hiÖu sai sè,
B B
qua bé läc vµ khuÕch ®¹i t¸c ®éng vµo thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn (TB§K), lµm thay ®æi
tÇn sè f cña VCO theo h−íng ng−îc l¹i víi sù mÊt æn ®Þnh ban ®Çu. Nhê hÖ
thèng cã tÝnh chÊt "l«i kÐo" nh− vËy mµ ®é æn ®Þnh tÇn sè cña VCO ®−îc x¸c
®Þnh b»ng ®é æn ®Þnh tÇn sè cña dao ®éng chuÈn vµ kh¶ n¨ng cho phÐp cña hÖ
thèng tù ®éng ®iÒu chØnh tÇn sè.
260
C¨n cø vµo d¹ng thiÕt bÞ so s¸nh, ta chia hÖ thèng tù ®éng ®iÒu chØnh tÇn sè
thµnh hai lo¹i : tù ®éng ®iÒu chØnh theo tÇn sè (T§T) trªn c¬ së so s¸nh hai tÇn sè
fC vµ f (gäi t¾t lµ vßng so tÇn) vµ tù ®éng ®iÒu chØnh theo pha (T§F) trªn c¬ së so
B B
s¸nh pha gi÷a hai dao ®éng (gäi t¾t lµ vßng kho¸ pha - PLL).
6.5.4 Tù ®éng ®iÒu chØnh theo tÇn sè (T§T).
Tæ hîp tÇn sè nhê vßng so tÇn chØ ra trªn h×nh 6.29. Nguyªn lý lµm viÖc cña
s¬ ®å ®−îc gi¶i thÝch ë môc 6.5.3.
H×nh 6.29. Tù ®éng ®iÒu chØnh theo tÇn sè
§Æc ®iÓm riªng cña T§T lµ ë thiÕt bÞ so s¸nh. Bé trén tÇn (TT) trén hai tÇn
sè ωC cña dao ®éng chuÈn (D§C) vµ ω cña VCO vµ nhê bé läc t¸ch ra tÇn sè
B B
hiÖu ω − ωC. Dao ®éng tÇn sè hiÖu ®−îc khuÕch ®¹i vµ h¹n biªn, tr−íc khi ®−a
B B
vµo bé t¸ch sãng tÇn sè (TSTS) t¹o ra UTS qua läc th«ng thÊp (LTT) vµ khuÕch ®¹i
B B
tÇn sè thÊp (K§TT) ®Ó ®−îc tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn U®k t¸c ®éng vµo thiÕt bÞ ®iÒu
B B
khiÓn lµ phÇn tö ®iÖn kh¸ng (PT§K), lµm thay ®æi tÇn sè ω cña dao ®éng VCO.
Sau ®©y, ta xem xÐt mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña hÖ thèng T§T.
1. Bé t¸ch sãng tÇn sè :
T¹o ra ®iÖn ¸p UTS ë ®Çu ra cã gi¸ trÞ vµ dÊu phô thuéc vµo ®é lÖch cña tÇn
B B
sè dao ®éng ®Çu vµo so víi mét gi¸ trÞ danh ®Þnh ωTS (gäi lµ tÇn sè trung t©m cña
B B
TSTS). §Æc tuyÕn cña TSTS th«ng th−êng cã d¹ng nh− h×nh 6.30.a.
Trong ph¹m vi lÖch nhá, cã thÓ coi ®Æc tuyÕn lµ th¼ng víi ®é dèc lµ KTS, khi
B B
®ã ®iÖn ¸p ®Çu ra sÏ cã d¹ng :

261
U TS = K TS ( ω − ωc − ωTS ) = K TS ( ω − ω0 ) (6.45)
Víi ω0 = ωC + ωTS
UTS
a) b)
b®
0
TS C
U ®k
0
H×nh 6.30. a. §Æc tuyÕn truyÒn ®¹t cña TSTS b. §Æc tuyÕn truyÒn ®¹t cña PT§K
2. PhÇn tö ®iÖn kh¸ng:
D−íi t¸c dông cña ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn U®k ë ®Çu vµo, phÇn tö ®iÖn kh¸ng B B
(th−êng dïng varicap) sÏ lµm tÇn sè ω cña VCO thay ®æi nh− chØ ra trªn h×nh
6.30.b
Còng trong ph¹m vi nhá, cã thÓ coi ®Æc tuyÕn truyÒn ®¹t cña PT§K lµ th¼ng
vãi ®é dèc KĐK. Nh− vËy :
B B
ω = ωb® − K ®KU ®k (6.46)
trong ®ã ωb® lµ tÇn sè VCO ban ®Çu khi ch−a cã U®k.

B B B B
3. Tr¹ng th¸i x¸c lËp cña hÖ thèng T§T :

Cã thÓ x¸c ®Þnh tr¹ng th¸i x¸c lËp b»ng ®å thÞ, nÕu ghÐp c¶ hai ®Æc tuyÕn
h×nh 6.30.a,b vµo chung mét ®å thÞ nh− h×nh 6.31. §Ó thùc hiÖn ®iÒu nµy, ta gi¶
thiÕt ch−a tÝnh ®Õn ¶nh h−ëng cña bé läc tÇn thÊp vµ bé khuÕch ®¹i mét chiÒu, khi
®ã UTS = U®k.
B B B B
UTS U®k
A
TS
C
b®
H×nh 6.31. X¸c ®Þnh tr¹ng th¸i x¸c lËp b»ng ®å thÞ
262
Trªn h×nh 6.31, xÐt hai tr−êng hîp :
a) Khi tÇn sè ωb® cña VCO b»ng tÇn sè danh ®Þnh ω0, lóc nµy ωb® − ωC = ωTS ,
B B B B
®Æc tuyÕn cña PT§K (®−êng ®øt nÐt) c¾t ®Æc tuyÕn TSTS ë trôc hoµnh,
U TS = U ®k = 0 . Tr−êng hîp nµy kh«ng cÇn ®iÒu chØnh l¹i tÇn sè cña VCO
b) Khi tÇn sè ωb® cña VCO lÖch so víi gi¸ trÞ danh ®Þnh mét l−îng ∆ωb®, ®Æc
B B B B
tuyÕn cña PT§K (®−êng liÒn nÐt) tÞnh tiÕn theo h−íng trôc hoµnh mét l−îng b»ng
∆ωb®. Tr¹ng th¸i c©n b»ng sÏ ®−îc x¸c lËp t¹i ®iÓm A (giao ®iÓm cña hai ®Æc
B B
tuyÕn); Khi ®ã gi¸ trÞ UTS do TSTS t¹o ra sÏ lµm cho tÇn sè VCO thay ®æi vÒ mét B B
gi¸ trÞ ®é lÖch ∆ω0 (®−îc gäi lµ ®é lÖch cßn d−) nhá h¬n so víi ®é lÖch ban ®Çu
B B
∆ωb®. Tr¹ng th¸i c©n b»ng A sÏ lµ bÒn v÷ng v× nÕu do t¸c ®éng nµo ®ã lÖch khái
B B
tr¹ng th¸i nµy (gi¶ sö tÇn sè ω t¨ng lªn hoÆc gi¶m ®i) th× sù thay ®æi cña UTS sÏ B B
lµm tÇn sè VCO thay ®æi theo h−íng ng−îc l¹i vµ trë l¹i æn ®Þnh ë ®iÓm c©n b»ng
A.
KÕt hîp hai biÓu thøc (6.45) vµ (6.46), ta x¸c ®Þnh ®−îc ®é lÖch tÇn sè cßn
d− ∆ω0. B B
- Khi vßng so tÇn hë m¹ch ta cã : ωb® = ω0 + ∆ωb® ; B B B B B B
- Khi khÐp kÝn vßng so tÇn, do t¸c dông cña hÖ thèng T§T, tÇn sè VCO thay
®æi mét l−îng ∆ω®k; nh− vËy : B B
ω = ω0 + ∆ωb® − ∆ω®k vµ
B B B B B B
∆ω0 = ω − ω0 = ∆ωb® − ∆ω®k = ∆ωb® − K ®K KTS ∆ω0
∆ωb® ∆ωb®
hoÆc ∆ω0 = = (6.47)
1 + K ®K KTS K
Trong ®ã K = 1 + K§KKTS B B B B (6.48)

lµ hÖ sè tù ®éng ®iÒu chØnh.
TÇn sè lµm viÖc cña VCO ë chÕ ®é x¸c lËp b»ng :
∆ωb®
ω = ω0 + ∆ω0 = ωc + ωTS + (6.49)
K
263
Víi ®é kh«ng æn ®Þnh gi¶m ®i K lÇn víi gi¶ ®Þnh tÇn sè trung t©m cña TSTS
ph¶i æn ®Þnh.
Nh− vËy, ë tr¹ng th¸i x¸c lËp, tÇn sè c«ng t¸c vÉn bÞ lÖch so víi tÇn sè danh
®Þnh mét l−îng ∆ω0 lµ ®é lÖch tÇn sè cßn d−. §é lÖch nµy lu«n tån t¹i ®Ó t¹o nªn
B B
tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn vµ do vËy , tÇn sè VCO "b¸m" theo tÇn sè chuÈn kh«ng
"chÆt". Nãi çch kh¸c, vßng so tÇn chØ bï trõ ®−îc mét phÇn ®é lÖch tÇn sè. §ã
chÝnh lµ nh−îc ®iÓm lín nhÊt cña hÖ thèng T§T. Muèn gi¶m ®é lÖch cßn d−, cÇn
t¨ng K b»ng çch t¨ng KTS, K§K vµ sö dông khuÕch ®¹i mét chiÒu (K§TT). Tuy
B B B B
nhiªn , viÖc t¨ng K qu¸ lín sÏ lµm cho vßng so tÇn kh«ng æn ®Þnh, dÔ x¶y ra tù
kÝch.
4. D¶i ®ång bé cña hÖ thèng T§T.
XÐt d¶i ®ång bé mµ hÖ thèng cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng æn ®Þnh. §Ó thuËn tiÖn,
chuyÓn gèc täa ®é cña ®å thÞ h×nh 6.31 vÒ ®iÓm gi÷a cña ®Æc tuyÕn t¸ch sãng tÇn
sè nh− h×nh 6.32.a
Khi chuyÓn trôc to¹ ®é, hoµnh ®é cña ®å thÞ 6.32.a sÏ lµ ®é lÖch tÇn sè
∆ω = ω − ωc − ωTS = ω − ω0 .
Gi¶ sö ban ®Çu , tÇn sè VCO lÖch lín so víi gi¸ trÞ danh ®Þnh ∆ωb® = ∆ωb®1,
B B B B
®Æc tuyÕn PT§T (®−êng 1 h×nh 6.32.a) c¾t ®Æc tuyÕn TSTS t¹i A, ®é lÖch cßn d−
lín vµ kh¶ n¨ng l«i kÐo cña hÖ thèng khi ®ã rÊt nhá, ®é æn ®Þnh kÐm.
H×nh 6.32. a- Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh d¶i ®ång bé cña hÖ T§T
b- D¶i b¾t vµ d¶i gi÷ cña hÖ thèng T§T
264
Khi gi¶m dÇn ®é lÖch ban ®Çu, giao ®iÓm cña çc ®Æc tuyÕn chuyÓn dÇn
sang tr¸i (B, C, D) vµ çc gi¸ trÞ ®é lÖch cßn d− gi¶m dÇn.
Khi gi¶m ®é lÖch ban ®Çu nhá h¬n ∆ωb®4 (t−¬ng øng ®Æc tuyÕn PT§K tiÕp
B B
xóc víi phÇn lâm cña ®Æc tuyÕn TSTS t¹i ®iÓm D), sÏ xuÊt hiÖn "®ét biÕn" cña
tr¹ng th¸i x¸c lËp, ®é lÖch cßn d− gi¶m nhá (qua çc ®iÓm D vµ H trªn h×nh
6.32.a) vµ vßng so tÇn cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng æn ®Þnh tèt. Gi¸ trÞ ®é lÖch ban ®Çu
t−¬ng øng x¶y ra "®ét biÕn" ∆ωb®4 ®−îc gäi lµ "d¶i b¾t" (∆ωb) hoÆc "d¶i l«i kÐo"
B B B B
cña hÖ T§T.
XÐt qu¸ tr×nh ng−îc l¹i, khi hÖ thèng ®· "b¾t" tÇn sè tøc lµ ®ang ho¹t ®éng
æn ®Þnh vµ t¨ng dÇn ®é lÖch ban ®Çu tõ ∆ωb®5 th× t¸c dông æn ®Þnh cña hÖ thèng
B B
T§T sÏ chÊm døt khi ®é lÖch ban ®Çu lín h¬n ∆ωb®2 (x¶y ra "®ét biÕn" t¹i ®iÓm F
B B
ng−îc l¹i víi "®ét biÕn" ®· xÐt). Gi¸ trÞ ®é lÖch ban ®Çu ∆ωb®2 ®−îc gäi lµ "d¶i B B
gi÷" cña vßng so tÇn (ký hiÖu ∆ωg). B B
Sù thay ®æi gi¸ trÞ ®é lÖch cßn d− theo ®é lÖch ban ®Çu trong hai qu¸ tr×nh ®·
xÐt ë trªn ®−îc chØ ra trªn h×nh 6.32.b. Trong ®ã, khi gi¶m dÇn ®é lÖch ban ®Çu
chiÒu biÕn thiªn cña tr¹ng th¸i x¸c lËp sÏ chuyÓn tõ A → B → C → D → H → I,
vµ khi t¨ng dÇn ®é lÖch ban ®Çu I → H → G → F → B → A.
Nh− vËy, th«ng th−êng d¶i b¾t nhá h¬n d¶i gi÷. §Ó më réng d¶i ®ång bé, cã
thÓ më réng ®Æc tuyÕn TSTS hoÆc t¨ng ®é dèc cña PT§K b»ng çch sö dông
khuếch đại một chiều gi÷a TSTS vµ PT§K. Tuy vËy sù më réng lµ cã giíi h¹n do
nhiÒu yÕu tè kü thuËt kh¸c nªn hÖ thèng chØ ho¹t ®éng æn ®Þnh trong mét d¶i tÇn
kh¸ hÑp víi d¶i ®ång bé h¹n chÕ.
5. KÕt luËn vÒ hÖ thèng T§T
Tæ hîp tÇn sè dïng hÖ thèng T§T, víi tÇn sè c«ng t¸c ®−îc t¹o ra tõ bé dao
®éng VCO, nªn cã −u ®iÓm lµ lo¹i bá ®−îc çc dao ®éng phô sinh ra do qu¸ tr×nh
nh©n, chia vµ biÕn ®æi tÇn sè. Tuy nhiªn ph−¬ng ph¸p nµy cßn nhiÒu nh−îc ®iÓm
vµ h¹n chÕ nh− sau :
265
a. Lu«n lu«n tån t¹i ®é lÖch tÇn sè cßn d−, do vËy ®é æn ®Þnh tÇn sè c«ng
t¸c kh«ng cao. NÕu t¨ng hÖ sè tù ®éng ®iÒu chØnh K ®Ó gi¶m ®é lÖch cßn d− ∆ω0 B B
th× hÖ thèng dÔ bÞ tù kÝch khi kh«ng tho¶ m·n tiªu chuÈn æn ®Þnh Nyquist. Do vËy
trong thùc tÕ hÖ sè K cã gi¸ trÞ giíi h¹n vµ th−êng kh«ng v−ît qu¸ vµi chôc.
b. Khi thay ®æi dÊu cña K§K hoÆc KTS (vÝ dô ®æi chiÒu ®iÖn ¸p ë ®Çu ra), hÖ
B B B B
thèng T§T sÏ mÊt t¸c dông æn ®Þnh (xem biÓu thøc 6.47).
c. Khi dao ®éng chuÈn (h×nh 6.29) kh«ng "s¹ch", cã nghÜa lµ cßn nhiÒu dao
®éng phô, th× dao ®éng tæng hîp sÏ lµ dao ®éng võa ®iÒu biªn võa ®iÒu tÇn, kÕt
qu¶ sau khi t¸ch sãng tÇn sè ta nhËn ®−îc ®iÖn ¸p biÕn thiªn lµm cho dao ®éng
VCO còng bÞ ®iÒu tÇn theo. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ë ®Çu ra cña bé tæ hîp tÇn sè vÉn
tån t¹i dao ®éng phô l©n cËn lµ çc thµnh phÇn biªn tÇn cña dao ®éng VCO ®· bÞ
®iÒu tÇn ký sinh. Vai trß cña bé läc tÇn thÊp (LTT), trong s¬ ®å h×nh 6.29, v× vËy
rÊt quan träng. Muèn gi¶m dao ®éng phô l©n cËn, cÇn gi¶m d¶i th«ng cña bé läc
tÇn thÊp . Khi ®ã d¶i ®ång bé cña hÖ thèng gi¶m vµ hÖ sè tù ®éng ®iÒu chØnh còng
gi¶m.
Nh÷ng nh−îc ®iÓm nµy ®−îc kh¾c phôc mét çch cã hiÖu qu¶ khi sö dông
vßng tù ®éng ®iÒu chØnh tÇn sè theo pha T§F ®Ó thay thÕ.
6.5.5. Tù ®éng ®iÒu chØnh tÇn sè theo pha (T§F)
S¬ ®å khèi cña hÖ thèng T§F chÝnh lµ s¬ ®å h×nh 6.28 khi thiÕt bÞ so s¸nh lµ
bé t¸ch sãng pha.
1. Bé t¸ch sãng phaTSP:
T¹o ra ®iÖn ¸p phô thuéc vµo hiÖu pha cña hai dao ®éng ®Çu vµo, nÕu çc
dao ®éng nµy cã d¹ng ®iÒu hoµ h×nh sin víi tÇn sè ω1, ω2 th× ®iÖn ¸p ®Çu ra sÏ lµ B B B B
hµm sè cña ®¹i l−îng :

( ω1 t + ϕ1 ) − ( ω2 t + ϕ 2 ) = ( ω1 − ω2 )t + ( ϕ1 − ϕ 2 ) (6.50)
Nh− vËy, bé t¸ch sãng pha chÝnh lµ bé trén víi bé läc tÇn thÊp ë ®Çu ra ®Ó
t¸ch ra dao ®éng tÇn sè hiÖu (khi ω1 ≠ ω2) hoÆc t¸ch ra thµnh phÇn hiÖu pha
B B B B
ϕ = ϕ1 − ϕ 2 biÕn thiªn chËm (khi ω1 = ω2). §Ó minh häa ta xÐt mét sè lo¹i t¸ch
B B B B
sãng pha kh¸c nhau.

266
a. Bé t¸ch sãng pha c©n b»ng - H×nh 6.33.a
Theo h×nh 6.33.a, ®iÖn ¸p U1 t¸c ®éng tíi hai ®ièt ®ång pha, cßn ®iÖn ¸p U2
B B B B
t¸c ®éng tíi hai ®ièt ng−îc pha, gi÷a U1 vµ U2 lÖch pha mét gãc theo biÓu thøc
B B B B
6.50, nªn nÕu ch−a tÝnh tíi ®iÖn ¸p trªn t¶i th× theo ®å thÞ vÐc t¬ h×nh 6.33.b, ta cã
biªn ®é çc ®iÖn ¸p trªn hai ®ièt (thÓ hiÖn qua mođun cña hai vÐc t¬ tæng) sÏ
tÝnh b»ng biÓu thøc :
U D2 1 = U m21 + U m2 2 + 2U m1U m 2 cos[(ω1 − ω2 )t + (ϕ1 − ϕ 2 )]
U D2 2 = U m2 1 + U m2 2 − 2U m1U m 2 cos[(ω1 − ω2 )t + (ϕ1 − ϕ2 )]
NÕu çc ®ièt lµm viÖc ë vïng th¼ng cña ®Æc tuyÕn, th× do hiÖu øng t¸ch sãng
biªn ®é, ®iÖn ¸p ra lµ hiÖu cña çc ®iÖn ¸p sau t¸ch sãng vµ b»ng :
U TS = U TSm cos[(ω1 − ω2 )t + ( ϕ1 − ϕ 2 )] (6.51)
H×nh 6.33. a- Bé t¸ch sãng pha c©n b»ng

b- §å thÞ vÐc t¬ ®iÖn ¸p
Khi hai tÇn sè b»ng nhau, ®iÖn ¸p t¸ch sãng pha phô thuéc vµo hiÖu pha cña
hai dao ®éng ϕ = ϕ1 − ϕ 2 nh− sau :
U TS = U TSm cos(ϕ1 − ϕ 2 ) = U TSm cosϕ (6.52)
§Æc tuyÕn t¸ch sãng pha theo biÓu thøc (6.52) chØ ra trªn h×nh 6.34 .Víi
UTSm lµ gi¸ trÞ cùc ®¹i cña ®iÖn ¸p ®Çu ra TSP. NÕu thay s¬ ®å h×nh 6.33.a b»ng s¬
B B
®å cÇu c©n b»ng nh− h×nh 6.35 (hoÆc cßn gäi lµ s¬ ®å c©n b»ng kÐp) th× viÖc trén
gi÷a hai tÇn sè ω1, ω2 ë ®Çu vµo sÏ chØ t¹o ra çc tÇn sè tæ hîp d¹ng :
B B B B
267
(2m + 1)ω1 ± (2n + 1)ω2
víi m, n lµ çc sè nguyªn.
Do vËy cã thÓ lo¹i bá ®−îc mét sè dao ®éng tæ hîp ë ®Çu ra cña bé t¸ch
sãng pha.
b. Bé t¸ch sãng pha xung :
Bé t¸ch sãng pha xung (TSPX) cã thÓ so s¸nh çc dao ®éng cã tÇn sè rÊt xa
nhau, víi ®iÒu kiÖn çc tÇn sè nµy ph¶i lµ béi sè cña nhau (ch¼ng h¹n ω1 = nω2 B B B B
víi n lµ sè nguyªn). S¬ ®å cña bé t¸ch sãng pha xung ®−îc thÓ hiÖn nh− trªn h×nh
6.36.a. M¹ch RC chän víi h»ng sè thêi gian ®ñ lín sao cho ®iÖn ¸p trªn nã Ýt
biÕn ®æi. Tô C ®−îc n¹p trong thêi gian xung (qua çc ®ièt) vµ tô C0 còng ®−îc
B B
n¹p nhanh tíi ®iÖn ¸p cã gi¸ trÞ b»ng ®iÖn ¸p h×nh sin ë ®Çu vµo b. Trong kho¶ng
thêi gian gi÷a çc xung, çc ®ièt ®ãng bëi ®iÖn ¸p trªn m¹ch RC. V× vËy ®iÖn ¸p
trªn tô C0 hÇu nh− kh«ng ®æi cho tíi khi xuÊt hiÖn xung tiÕp theo (gi¶ sö lµ m¹ch
B B
emit¬ lÆp l¹i cã trë kh¸ng vµo lín). H×nh 6.36.b gi¶i thÝch çc tr−êng hîp lµm
viÖc víi hiÖu pha ϕ kh¸c nhau:
Gi¶ sö hai dao ®éng cã tÇn sè b»ng béi sè cña nhau nh− h×nh vÏ, th× ®iÖn ¸p
UTS còng ®−îc x¸c ®Þnh qua biÓu thøc (6.52). Th«ng th−êng d·y xung ®−îc t¹o ra
B B
tõ dao ®éng chuÈn. ¦u ®iÓm cña TSPX lµ ®iÖn ¸p ®Çu ra kh«ng phô thuéc vµo
biªn ®é vµ ®é réng xung.
268
2. Ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña hÖ thèng T§F :
Ta xÐt nguyªn lý lµm
viÖc cña hÖ thèng T§F bá
D§ C TSP VCO
qua ¶nh h−ëng cña bé läc tÇn ω0 ω ω
U TS ∆ω®k
thÊp. S¬ ®å khèi cña vßng so
U ®k
pha chØ ra trªn h×nh 6.37. L TT PT§ K
Dao ®éng chuÈn víi tÇn sè
H×nh 6.37. Tù ®éng ®iÒu chØnh tÇn sè theo pha
ω0 vµ VCO víi tÇn sè ω ®−a
B B
(T§F)
®Õn t¸ch sãng pha, t¹o nªn
UTS (tÝn hiÖu sai lÖch) ®−a ®Õn phÇn tö ®iÒu khiÓn lµm thay ®æi tÇn sè ω ®i mét
B B
l−îng ∆ω®k. B B
Nh− vËy, ®é lÖch tÇn sè cña dao ®éng VCO so víi dao ®éng chuÈn khi cã
t¸c dông hiÖu chØnh (tøc lµ hÖ thèng khÐp kÝn) sÏ lµ :
∆ω = ∆ωb® − ∆ω®k
B B B B
Gi÷a ®é lÖch pha vµ ®é lÖch tÇn sè cã quan hÖ :

ϕ = ∫ ∆ωdt (6.53)
dϕ
∆ω = (6.54)
dt
Sau t¸ch sãng pha, ta cã ®iÖn ¸p sai lÖch :
269
U TS = U TSm cosϕ
Nh− vËy ta cã quan hÖ :
∆ω = ∆ωb® − K®kUTSmcosϕ
B B B B B B
Víi gi¶ thiÕt U®k = UTS, khi bá qua LTT, ta cã ph−¬ng tr×nh vi ph©n ®èi víi
B B B B
gãc lÖch pha ϕ :

dϕ
= ∆ωb® − K ®kU TSm cos ϕ (6.55)
dt
Ph−¬ng tr×nh (6.55) chÝnh lµ ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña hÖ thèng T§F.
NghiÖm cña ph−¬ng tr×nh cho ta x¸c ®Þnh ®−îc çc th«ng sè c¬ b¶n cña hÖ thèng:
tr¹ng th¸i qu¸ ®é, tr¹ng th¸i x¸c lËp, d¶i ®ång bé vv... Tuy vËy ®©y lµ ph−¬ng
tr×nh vi ph©n kh«ng tuyÕn tÝnh. ViÖc gi¶i ph−¬ng tr×nh nµy kh«ng ph¶i lu«n lu«n
cã thÓ thùc hiÖn ®−îc. Do vËy ta xÐt mét sè ®Æc ®iÓm chñ yÕu sau ®©y.
3. Tr¹ng th¸i x¸c lËp cña hÖ thèng T§F:
Tr¹ng th¸i x¸c lËp chÝnh lµ tr¹ng th¸i dõng víi VCO cã tÇn sè ω ®· ®−îc æn
®Þnh. Muèn vËy U®k vµ UTS còng ph¶i cã gi¸ trÞ cè ®Þnh vµ hiÖu pha ϕ sÏ lµ mét
B B B B
gi¸ trÞ x¸c ®Þnh kh«ng ®æi ϕ0. B B
dϕ 0
Nh− vËy : ∆ω0 = =0 (6.56)
dt
BiÓu thøc (6.56) chøng tá r»ng : ë tr¹ng th¸i x¸c lËp, ®é lÖch tÇn sè cßn d−
cña hÖ thèng T§F b»ng kh«ng, tÇn sè VCO
"b¸m chÆt" theo tÇn sè chuÈn ω0 ( ω = ω0 ). UTS
UTSm
B B
Trong tr−êng hîp ng−îc l¹i, khi ∆ω ≠ 0 th×

UTS vµ ω sÏ lu«n biÕn ®æi vµ kh«ng cã ®−îc ∆ωb®/K®k
B B
chÕ ®é dõng. −π/2 ϕ01 0 ϕ02 π/2

ϕ
Víi viÖc ®ång bé hoµn toµn vÒ tÇn sè
theo (6.56) th× ®é æn ®Þnh tÇn sè cña VCO
còng chÝnh x¸c b»ng ®é æn ®Þnh tÇn sè cña H×nh 6.38. X¸c ®Þnh sai pha tÜnh
dao ®éng chuÈn. §ã chÝnh lµ mét −u ®iÓm
quan träng nhÊt cña hÖ thèng T§F so víi hÖ thèng T§T.
270
KÕt luËn trªn kh«ng m©u thuÉn víi nguyªn lý c¬ b¶n cña hÖ tù chØnh lµ lµm
viÖc khi tån t¹i sai sè gi÷a tham sè cÇn ®iÒu chØnh vµ tham sè chuÈn. §ã lµ v×
trong hÖ T§F, tÝn hiÖu sai sè chÝnh lµ ®é lÖch pha vµ ë chÕ ®é x¸c lËp, nã chÝnh lµ
∂ϕ
sai sè pha tÜnh ϕ0 x¸c ®Þnh tõ (6.55) khi cho = ∆ω = 0 :
dt
B B
∆ωb®
cos ϕ0 = (6.57)
K ®kU TSm
Çc nghiÖm cña (6.57) :

ϕ 0 = ϕ 01 + 2n π ⎫
⎬ n: sè nguyªn. (6.58)
ϕ 0 = ϕ 02 + 2n π ⎭
§−îc x¸c ®Þnh b»ng ®å thÞ nh− h×nh 6.38.
ChÝnh ®é lÖch pha nµy sÏ t¹o nªn tÝn hiÖu sai lÖch t¸c ®éng vµo phÇn tö ®iÒu
khiÓn dïng ®Ó lo¹i trõ ®−îc ®é lÖch tÇn sè ban ®Çu ∆ωb®. XÐt (6.58) víi gi¶ thiÕt n
B B
= 0; trong hai gi¸ trÞ ϕ01 vµ ϕ02 sÏ chØ cã mét ®iÓm lµ c©n b»ng æn ®Þnh. Ta chøng
B B B B
minh ®iÒu ®ã. Gi¶ sö cã sai lÖch nhá khái tr¹ng th¸i c©n b»ng ϕ0, nghÜa lµ:B B
ϕ = ϕ 0 + ∆ϕ víi ∆ϕ << 1
Thay vµo (6.55) vµ tÝnh gÇn ®óng ta nhËn ®−îc :
d (ϕ0 + ∆ϕ )
= ∆ωb® − K ®kU TSm cos(ϕ0 + ∆ϕ )
dt
V× ϕ0 = const nªn :
B B
d ∆ϕ
= ∆ωb® − K ®kU TSm (cos ϕ0 cos ∆ϕ − sin ϕ0 sin ∆ϕ ) ≈
dt
≈ ∆ωb® − K ®kU TSm cos ϕ0 + K ®kU TSm sin ϕ0 ⋅ ∆ϕ
Chó ý biÓu thøc (6.57), ta cã :

d ∆ϕ
≈ ( K ®kU TSm sin ϕ0 )∆ϕ
dt
NghiÖm cña ph−¬ng tr×nh nµy cã d¹ng sau :
∆ϕ = C.e( K®kUTSm sin ϕ0 )t (6.59)
ë ®©y : C lµ h»ng sè tÝch ph©n.
271
Nh− vËy ®Ó tr¹ng th¸i x¸c lËp sÏ ®−îc bÒn v÷ng, cÇn ph¶i cã gi¸ trÞ ∆ϕ
gi¶m dÇn theo thêi gian. §iÒu kiÖn ®Ó tho¶ m·n ®iÒu ®ã sÏ lµ :
K ®kU TSm sin ϕ0 < 0 (6.60)
Nh− vËy, ϕ01 sÏ lµ sai pha tÜnh ë chÕ ®é x¸c lËp, nÕu tÝch K®kUTSm > 0;
B B B B B B
ng−îc l¹i khi tÝch K®kUTSm ®æi dÊu th× tr¹ng th¸i bÒn v÷ng sÏ t−¬ng øng víi gi¸ trÞ
B B B B
ϕ02 ®Ó tho¶ m·n ®iÒu kiÖn (6.60)

B B
Nh− vËy, khi ®æi dÊu cña ®¹i l−îng K®kUTSmin, hÖ tù chØnh theo pha vÉn lµm
B B B B
viÖc b×nh th−êng, chØ kh¸c lµ sai pha tÜnh ϕ0 sÏ ®æi dÊu, ®iÒu nµy kh¸c víi hÖ
B B
T§T nh− ®· xÐt ë trªn. §ã lµ mét −u ®iÓm kh«ng nhá cña hÖ thèng T§F.
4. D¶i ®ång bé cña hÖ thèng T§F :
Cã thÓ x¸c ®Þnh d¶i gi÷ cña hÖ thèng T§F theo biÓu thøc (6.57), v× theo ®Þnh
nghÜa, nã chÝnh lµ ®é lÖch ban ®Çu lín nhÊt mµ hÖ T§F cã thÓ bï trõ ®−îc. V×
vËy:
∆ω g = ∆ωb® max = K ®kU TSm (6.61)
Do cosϕ 0 ≤ 1 .
CÇn l−u ý r»ng biÓu thøc (6.61) chØ ®óng cho phÇn tuyÕn tÝnh cña phÇn tö
®iÒu khiÓn. NÕu nh− nhê cã phÇn tö nµy, gi¸ trÞ lín nhÊt ∆ω®kmax, nhá h¬n gi¸ trÞ B B
K dk U TSm , th× d¶i gi÷ sÏ cã gi¸ trÞ:
∆ω g = ∆ω®k max
Theo (6.61), ta cã thÓ x¸c ®Þnh sai sè pha tÜnh theo ®é lÖch ban ®Çu vµ d¶i
gi÷ :
∆ωb®
Cosϕ0 = (6.62)
∆ωg
NÕu tho¶ m·n ®iÒu kiÖn ∆ωb® max << ∆ωg th× :
∆ωb® max
Cosϕ0 max = << 1 vµ
∆ω g
272
⎛π ⎞
ϕ 0 max ≈ ±⎜ + ∆ϕ max ⎟
⎝2 ⎠
víi ∆ϕmax lµ ®é lÖch cùc ®¹i cña sai sè pha tÜnh so víi ± π/2 :
B B
∆ω bd max
∆ϕ max ≈ << 1 (6.63)
∆ωg
Nh− vËy tõ (6.63) cßn nhËn thÊy : ë hÖ T§F kh«ng nh÷ng cã thÓ ®¶m b¶o
cho hai tÇn sè VCO vµ dao ®éng chuÈn b»ng nhau, mµ cßn ®¶m b¶o sù thay ®æi
cña hiÖu pha kh¸ nhá. §Æc tÝnh nµy rÊt quan träng ®−îc øng dông trong çc thiÕt
bÞ ®ång bé (vÝ dô trong çc thiÕt bÞ truyÒn h×nh).
Gièng nh− hÖ T§T ®· xÐt, ë hÖ T§F d¶i b¾t nhá h¬n d¶i gi÷, nguyªn nh©n
chñ yÕu g©y nªn ®iÒu ®ã lµ do tÝn hiÖu t¸c ®éng vµo phÇn tö ®iÒu khiÓn chËm h¬n
so víi thêi ®iÓm cã tÝn hiÖu ë ®Çu ra t¸ch sãng pha, v× sù tån t¹i cña bé läc tÇn
thÊp (LTT). Ta xÐt kü h¬n vÊn ®Ò nµy.
5. Vai trß vµ ¶nh h−ëng cña bé läc tÇn thÊp trong hÖ T§F.
Vai trß cña bé läc tÇn thÊp trong hÖ T§F còng gièng nh− ë hÖ T§T, lµ lo¹i
bá çc thµnh phÇn biÕn ®æi nhanh xuÊt hiÖn ë ®ầu ra bé t¸ch sãng pha vµ do vËy
gi¶m mét çch triÖt ®Ó hiÖn t−îng ®iÒu tÇn ký sinh lµ nguyªn nh©n sinh ra çc dao
®éng phô l©n cËn ë VCO. D¶i th«ng cña bé läc cµng thÊp th× møc çc dao ®éng
phô cµng nhá. Tuy nhiªn khi ®ã d¶i b¾t cña hÖ thèng l¹i hÑp.
§Ó nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña bé LTT tíi d¶i b¾t, cÇn xÐt çc qu¸ tr×nh
kh«ng x¸c lËp (kh«ng dõng) cña hÖ tù chØnh khi cã bé LTT. Tuy nhiªn hÖ T§F
trong tr−êng hîp nµy ®−îc m« t¶ b»ng ph−¬ng tr×nh vi ph©n phi tuyÕn tÝnh kh«ng
cã ph−¬ng ph¸p chung hoµn chØnh ®Ó gi¶i. §Ó ®¸nh gi¸ ¶nh h−ëng cña bé läc tÇn
thÊp, tr−íc tiªn ta xÐt qu¸ tr×nh kh«ng dõng trong hÖ tù chØnh khi kh«ng cã bé läc
tÇn thÊp. Tr¹ng th¸i cña hÖ b©y giê cã thÓ biÓu diÔn theo (6.55), lµ ph−¬ng tr×nh
cã thÓ gi¶i ë d¹ng tæng qu¸t. KÕt hîp víi (6.61), ph−¬ng tr×nh (6.55) cã thÓ biÓu
diÔn d−íi d¹ng (6.64):
dϕ
∫ dt = ∫ ∆ω b® − ∆ω g cos ϕ
(6.64)
273
Tr−êng hîp ë ngoµi d¶i gi÷, tøc lµ ∆ωb® > ∆ω g , tÝch ph©n vÕ ph¶i b»ng :
ϕ
(∆ωb® + ∆ω g )tg
dϕ 2 2
∫ ∆ω b® − ∆ω g cos ϕ
=
(∆ωb® ) − (∆ω g )
2 2
arctg
(∆ωb® ) − (∆ω g ) 2
2
Nh− vËy nghiÖm cña (6.64), sau nhiÒu phÐp biÕn ®æi, cã d¹ng
ϕ ∆ωb® − ∆ω g ⎡1 ⎤
tg = ⋅ tg ⎢ Ω0 (t − t0 ) ⎥
2 ∆ωb® + ∆ω g ⎣2 ⎦
ë ®©y, t0 lµ h»ng sè tÝch ph©n , vµ

B B
Ω 0 = (∆ωb® ) 2 − (∆ω g ) 2 (6.65)
Nh− vËy ta cã thÓ viÕt d−íi d¹ng kh¸c :

∆ωb® − ∆ω g Ω0
ϕ 1− tg 2 (t − t0 )
1 − tg 2 ∆ωb® + ∆ωg 2
Cosϕ = 2 =
ϕ ∆ωb® − ∆ωg Ω0
1 + tg 2 1+ tg 2 (t − t0 )
2 ∆ωbd + ∆ω g 2
x 1 − cosx
Thay tg 2 = ta nhËn ®−îc :
2 1 + cosx
∆ωb® − ∆ω g cos Ω0 (t − t0 )
Cosϕ =
∆ωb® + ∆ωg cos Ω0 (t − t0 )
Thay vµo (6.55), ta nhËn ®−îc ®é lÖch tÇn sè ∆ω gi÷a çc dao ®éng VCO
vµ dao ®éng chuÈn nh− sau :
dϕ (∆ωb® ) 2 − (∆ωg ) 2
∆ω = = ∆ωb® − ∆ω g cos ϕ = (6.66)
dt ∆ωb® + ∆ωg cos Ω0 (t − t0 )
Qua (6.66) nhËn thÊy : ë ngoµi d¶i gi÷ tÇn sè cña dao ®éng VCO thay ®æi
theo chu kú víi tÇn sè Ω0. §é lÖch tÇn sè cùc ®¹i ∆ωmax = (∆ωb® + ∆ω g ) khi
B B
cosΩ 0 ( t − t 0 ) = −1 vµ ®é lÖch tÇn sè cùc tiÓu ∆ωmax = (∆ωb® − ∆ω g ) khi
cosΩ 0 ( t − t 0 ) = 1 . §å thÞ biÓu diÔn ®é lÖch nµy chØ ra trªn h×nh 6.39.
274
H×nh 6.39. §å thÞ biÓu diÔn sù thay ®æi cña ®é lÖch tÇn sè ∆ω vµ ®iÖn ¸p
®iÒu khiÓn U dk cña hÖ T§F khi ch−a cã bé läc tÇn thÊp
§Æc ®iÓm thay ®æi tÇn sè nh− h×nh (6.39) ®−îc gi¶i thÝch nh− sau : Khi ®é
lÖch ∆ω lín, hiÖu pha ϕ thay ®æi nhanh , nªn tÇn sè VCO thay ®æi nhanh vµ
ng−îc l¹i. §iÒu ®ã dÉn tíi çc kho¶ng thêi gian kh«ng ®Òu nhau cña ®å thÞ (ng¾n
ë phÇn ®é lÖch ∆ω lín vµ dµi ë phÇn ®é lÖch ∆ω nhá).
Sù thay ®æi cña ®iÖn ¸p ®−a ®Õn phÇn tö ®iÒu khiÓn U®k còng cã d¹ng t−¬ng
B B
tù nh− sù thay ®æi cña ®é lÖch tÇn, v× :

∆ωb® − ∆ω
U ®k = (6.67)
K ®k
vµ U®k còng ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 6.39 víi trôc hoµnh ®−îc dêi lªn phÝa
B B
trªn sao cho khi ∆ω = ∆ωb® th× U®k = 0. B B
Nh− vËy U®k biÕn thiªn víi hai kho¶ng d−¬ng vµ ©m kh«ng ®Òu nhau vµ xuÊt
B B
hiÖn thµnh phÇn mét chiÒu E0 : B B
π
1 ∆ωb® − ∆ω (∆ωb® ) 2 − (∆ω g ) 2 − ∆ω g
E0 = ∫ d Ω 0t =
π 0 K ®k K ®k
Ω 0 − ∆ωb®
E0 = (6.68)
K ®k
275
Tõ (6.68) rót ra nhËn xÐt: khi gi¶m dÇn ®é lÖch ban ®Çu, tÇn sè Ω0 gi¶m vµ B B
®iÖn ¸p ®−a tíi phÇn tö ®iÖn kh¸ng sÏ cã thµnh phÇn mét chiÒu E0 tiÕn tíi gi¸ trÞ
B B
∆ωb®
− , b¶o ®¶m triÖt tiªu ®−îc toµn bé ®é lÖch ban ®Çu.
K ®k
Khi ∆ωb® gi¶m xuèng b»ng d¶i gi÷ ∆ωg th× Ω0 = 0, sù thay ®æi tÇn sè theo
B B B B B B
chu kú chÊm døt vµ hÖ T§F sÏ chuyÓn sang tr¹ng th¸i dõng (x¸c lËp). Tõ ®ã cã
thÓ coi d¶i b¾t b»ng d¶i gi÷ khi kh«ng cã bé läc tÇn thÊp.
Khi cã mÆt bé läc tÇn thÊp, ®iÖn ¸p ë ®Çu ra cña bé t¸ch sãng pha ®−a tíi
PT§K víi mét thêi gian trÔ nµo ®ã. Do sù trÔ nµy, khi cã ®é lÖch tÇn sè lín, ®iÖn
¸p ®−a tíi PT§K vÉn cßn lµ ®iÖn ¸p biÕn thiªn chËm cña thêi ®iÓm tr−íc nªn tÇn
sè VCO còng thay ®æi Ýt h¬n so víi tr−êng hîp kh«ng cã LTT. Ng−îc l¹i, khi ®é
lÖch tÇn nhá, ®iÖn ¸p ®−a tíi PT§K vÉn cßn lµ ®iÖn ¸p biÕn thiªn lín cña thời
®iÓm tr−íc nªn tÇn sè VCO thay ®æi nhanh h¬n. Nh− vËy ®−êng cong ∆ω = ∆ω( t )
ë h×nh 39, khi cã LTT sÏ réng h¬n ë phÇn trªn vµ hÑp l¹i ë phÇn d−íi. §iÒu ®ã
dÉn tíi gi¸ trÞ thµnh phÇn mét chiÒu E0 ®−a tíi PT§K gi¶m. Khi ∆ωb® = ∆ωg ,
B B
thµnh phÇn mét chiÒu cña U®k kh«ng ®ñ

B B
®Ó triÖt tiªu ®é lÖch ban ®Çu. ViÖc triÖt ∆ωb ∆ωg

tiªu hoµn toµn chØ cã thÓ thùc hiÖn
®−îc víi nh÷ng ®é lÖch ban ®Çu nhá
h¬n, tøc lµ d¶i b¾t lu«n nhá h¬n d¶i gi÷.
D¶i b¾t sÏ cµng gi¶m nÕu d¶i th«ng cña
LTT cµng thÊp, tøc lµ ®é trÔ tÝn hiÖu
τ
cµng lín.
Ta lÊy thÝ dô víi bé läc RC mét H×nh 6.40. ¶nh h−ëng cña d¶i
kh©u ®Ó minh ho¹, b»ng ph−¬ng ph¸p th«ng bé läc tÇn thÊp
®Õn d¶i b¾t cña hÖ thèng T§F
tÝnh tÝch ph©n, ta nhËn ®−îc sù phô
thuéc cña tû sè ∆ωb ∆ω g vµo h»ng sè thêi gian τ = RC cña bé läc (h×nh 6.40).
Qua ®å thÞ ta thÊy râ, khi h»ng sè thêi gian cña bé läc lín, th× d¶i b¾t cña hÖ
thèng T§F nhá h¬n nhiÒu so víi d¶i gi÷. §Ó më réng d¶i b¾t, cÇn t¨ng d¶i th«ng
276
cña bé läc tÇn thÊp, tøc lµ lµm gi¶m kh¶ n¨ng läc nh÷ng dao ®éng phô ë ®Çu ra.
Trong thùc tÕ, kh«ng thÓ cïng mét lóc ®¸p øng hai yªu cÇu ë møc ®é cao, mµ
th−êng ph¶i thùc hiÖn dung hoµ gi÷a hai yªu cÇu Êy, hoÆc dïng nh÷ng s¬ ®å phøc
t¹p h¬n ®Ó hai yªu cÇu kÓ trªn kh«ng ®ßi hái ë cïng mét bé läc tÇn thÊp.
6.5.6 T¹o m¹ng tÇn sè æn ®Þnh b»ng vßng kho¸ pha PLL.
Vßng kho¸ pha (vßng gi÷ pha) ®ãng vai trß quan träng trong mét sè bé tæ
hîp tÇn sè. Thùc chÊt PLL chÝnh lµ mét hÖ thèng tù ®éng ®iÒu chØnh tÇn sè theo
pha ®· xÐt ë môc 6.5.5. S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña vßng PLL ®Ó t¹o m¹ng tÇn sè
æn ®Þnh chØ ra trªn h×nh 6.41:
H×nh 6.41. Vßng PLL ®Ó t¹o m¹ng tÇn sè æn ®Þnh cao
Dao déng chuÈn DĐC t¹o ra tÇn sè fTA, qua bé chia cè ®Þnh víi hÖ sè chia M
B B
®−îc ®−a tíi t¸ch sãng pha (TSP). VCO t¹o ra tÇn sè c«ng t¸c f, qua bé chia biÕn
®æi víi hÖ sè chia N còng ®−îc ®−a tíi ®Çu vµo thø 2 cña t¸ch sãng pha. Nh− ®·
ph©n tÝch, vßng PLL sÏ ®¶m b¶o ë chÕ ®é x¸c lËp, çc tÇn sè ë ®Çu vµo TSP b»ng
nhau, tøc lµ :
f TA f f TA
= hoÆc f = N = N ⋅ ∆f 0 (6.69)
M N M
Nh− vËy víi viÖc chän M vµ fTA hîp lý, ta x¸c ®Þnh ®−îc b−íc tÇn ∆f0, cßn
B B B B
thay ®æi hÖ sè chia N ta sÏ thay ®æi ®−îc tÇn sè c«ng t¸c tõ f min = N min ∆f 0 ®Õn
f max = N max ∆f 0 . ViÖc thay ®æi hÖ sè chia N cã thÓ thùc hiÖn ®¬n gi¶n b»ng tay
nhê ®¶o m¹ch hoÆc trong çc thiÕt bÞ hiÖn ®¹i sö dông bé vi xö lý ®Ó ®Æt vµ nhí
tÇn sè. Çc bé chia vµ bé t¸ch sãng pha cã thÓ dïng çc m¹ch sè ®Ó æn ®Þnh vµ dÔ
thùc hiÖn.
277
Ch−¬ng 7
§iÒu chÕ dao ®éng cao tÇn
7.1. Kh¸i niÖm chung:
Th«ng tin v« tuyÕn ®iÖn lµ mét trong nh÷ng lo¹i th«ng tin thùc hiÖn ë cù li
xa víi tèc ®é nhanh. "Tin tøc" trong th«ng tin v« tuyÕn ®iÖn lµ: b¶n nh¹c, h×nh
¶nh, b¶n b¸o ço, mÖnh lÖnh ®· ®−îc biÕn ®æi thµnh nh÷ng dao ®éng ®iÖn tÇn sè
thÊp vµ tù nã kh«ng thÓ truyÒn lan ®i xa trong kh«ng gian.
Trong thùc tÕ vµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ, dao ®éng cao tÇn do thiÕt bÞ
ph¸t t¹o ra th«ng qua anten bøc x¹ vµo kh«ng gian cã thÓ truyÒn lan ®i rÊt xa. Vµ
ë nh÷ng n¬i rÊt xa ®ã ng−êi ta vÉn cã thÓ thu nhËn ®−îc tÝn hiÖu nµy b»ng thiÕt bÞ
thu v« tuyÕn. V× vËy muèn th«ng tin ë cù li xa, ng−êi ta thùc hiÖn "ghi" tin tøc ®ã
vµo dao ®éng cao tÇn vµ gäi qu¸ tr×nh nµy lµ ®iÒu chÕ dao ®éng cao tÇn.
Trong thùc tÕ cã nhiÒu çch ®iÒu chÕ dao ®éng cao tÇn, ®ã lµ:
§iÒu chÕ biªn ®é, ®iÒu chÕ tÇn sè, ®iÒu chÕ pha, ®iÒu chÕ xung sè …
7.2. §iÒu chÕ biªn ®é
7.2.1. Kh¸i niÖm vÒ ®iÒu chÕ biªn ®é
§iÒu chÕ biªn ®é lµ qu¸ tr×nh lµm cho biªn ®é dao ®éng cao tÇn thay ®æi
theo qui luËt tin tøc cÇn truyÒn ®i.
Gi¶ sö tin tøc cã Ých cÇn truyÒn ®i cã d¹ng ®iÒu hoµ:
u Ω = U Ω . cos Ωt (7.1)
VËy quy luËt biÕn ®æi dßng cao tÇn khi thùc hiÖn ®iÒu chÕ biªn ®é sÏ lµ:
i = I T (1 + m. cos Ωt ).coωt (7.2)
ë ®©y: m - HÖ sè ®iÒu chÕ biªn ®é,
I T - Biªn ®é dao ®éng cao tÇn khi ch−a ®iÒu chÕ,
I max ; I min - Biªn ®é dßng cùc ®¹i, cùc tiÓu cña dao ®éng cao tÇn khi
thùc hiÖn ®iÒu chÕ biªn ®é.
278
I max = (1 + m) I T
I min = (1 − m) I T
I max − I mim
m= (7.3)
I max + I min
Khi I min = 0 ta cã: m =1 , I max = 2 I T .

Tr−êng hîp nµy, hÖ sè (®é s©u) ®iÒu chÕ ®¹t 100%.
H×nh 7.1 Dao ®éng ®iÒu chÕ biªn ®é.

Khi m > 1 tin tøc cÇn truyÒn ®i sÏ bÞ mÐo. VËy trong thùc tÕ kh«ng sö dông
sù ®iÒu chÕ qu¸ møc ( m > 1 ).
BiÓu thøc (7.2) cã thÓ ®−îc viÕt l¹i nh− sau:
mI T mI
i = I T cos ωt + cos (ω + Ω)t + T . cos(ω − Ω)t (7.4)
2 2
Tõ (7.4) ta thÊy dao ®éng ®iÒu biªn cã ba thµnh phÇn (h×nh 7.2) lµ dao ®éng
sãng mang víi tÇn sè ω , thµnh phÇn dao ®éng biªn trªn víi tÇn sè (ω + Ω) , thµnh
phÇn dao ®éng biªn d−íi (ω − Ω) .
IT
m m
m m IT 0 IT
IT IT 2 2
2 2 IT
H×nh 7.2. D¹ng phæ vµ ®å thÞ vÐct¬ cña dao ®éng ®iÒu biªn.
279
Thùc tÕ, tin tøc th−êng kh«ng ë d¹ng chØ cã mét v¹ch phæ ®¬n gi¶n mµ cã
d¹ng phøc t¹p víi d¶i phæ ( Fmin ÷ Fmax ) . VËy phæ cña dao ®éng ®iÒu biªn bëi tÝn
hiÖu ®iÒu chÕ phøc t¹p cã d¹ng h×nh (7.3) vµ cã ®é réng 2 Fmax .
H×nh 7.3. Phæ cña dao ®éng ®iÒu chÕ bëi tÝn hiÖu phøc t¹p.
Quan hÖ vÒ n¨ng l−îng ®−îc ph©n bè nh− sau:
c«ng suÊt dao ®éng sãng mang PT tØ lÖ víi I T2 ,
c«ng suÊt cùc ®¹i Pmax tØ lÖ víi I T2 (1 + m) 2 ,
c«ng suÊt cùc tiÓu Pmin tØ lÖ víi I T2 (1 − m) 2 .

VËy:
Pmax
= (1 + m) 2 ,
PT
(7.5)
Pmin
= (1 − m) 2 .
PT
Khi m =1 ta cã Pmax = 4 PT vµ Pmin = 0 . Hay nãi çch kh¸c, khi thùc hiÖn ®iÒu
chÕ 100% ta cã c«ng suÊt cùc ®¹i b»ng 4 lÇn c«ng suÊt dao ®éng sãng mang
(c«ng suÊt dao ®éng cao tÇn khi kh«ng cã ®iÒu chÕ).
C«ng suÊt dao ®éng biªn tÇn trªn vµ biªn tÇn d−íi Pf + F , Pf − F tû lÖ víi
m
( IT )2 .
2
m m2 2
C«ng suÊt tæng cña hai biªn tÇn tØ lÖ víi 2( IT ) 2 = IT .
2 2
m2
Do vËy Pf + F = Pf − F = PT ,
4
280
2
P biªn tÇn = m PT .
B
(7.6)
2 B
C«ng suÊt trung b×nh Ptb trong mét chu kú dao ®éng ©m tÇn b»ng:
2
Ptb = PT + P biªn tÇn = (1 + m ) PT (7.7)
B
2 B
§Ó n©ng cao tû sè tÝn trªn t¹p ë m¸y thu, mong muèn ®é s©u ®iÒu chÕ lín.
Tuy vËy kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®¹t ®−îc ®iÒu nµy. Khi truyÒn tiÕng nãi, ©m
nh¹c, ®é s©u ®iÒu chÕ trung b×nh th−êng cã gi¸ trÞ kho¶ng ( 30 ÷ 35 )%.
ChØ tiªu, chÊt l−îng ®iÒu chÕ biªn ®é ®−îc x¸c ®Þnh bëi çc tham sè c¬ b¶n
sau: hÖ sè mÐo phi tuyÕn, ®Æc tÝnh tÇn sè vµ møc ®é t¹p.
§Ó x¸c ®Þnh møc ®é mÐo phi tuyÕn ng−êi ta sö dông ®Æc tÝnh ®iÒu chÕ. §Æc
tÝnh ®iÒu chÕ bao gåm ®Æc tÝnh ®iÒu chÕ tÜnh (h×nh 7.4) vµ ®Æc tÝnh ®iÒu chÕ ®éng
(h×nh 7.5 vµ 7.6).
H×nh 7.4. §Æc tÝnh ®iÒu chÕ tÜnh (tr−êng hîp ®iÒu biªn thiªn ¸p).
MÐo phi tuyÕn ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng hÖ sè mÐo phi tuyÕn (k) th«ng qua ®Æc
tÝnh ®iÒu chÕ tÜnh.
I 22 + I 32 + ....
k= (7.8)
I 12
ë ®©y: I 1 - biªn ®é hµi bËc mét dßng cao tÇn,

I 2 ; I 3 - biªn ®é hµi bËc cao dßng cao tÇn.
Khi tin tøc lµ tÝn hiÖu tho¹i yªu cÇu k < (4 ÷ 7) %.
281
Khi tin tøc lµ b¶n nh¹c yªu cÇu k < (1 ÷ 3) %.
§Æc tÝnh ®iÒu chÕ ®éng biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a ®é s©u ®iÒu chÕ m vµ
biªn ®é cña tÝn hiÖu ®iÒu chÕ.
Tõ h×nh 7.7 nhËn thÊy ®−êng ®Æc tÝnh cã ®o¹n n»m ngang. Thùc tÕ mong
muèn ph¹m vi ®o¹n n»m ngang cµng réng cµng tèt. NÕu truyÒn tin tøc cã Ých lµ
b¶n nh¹c, yªu cÇu ®o¹n n»m ngang tõ (40 ÷ 50 ) Hz ®Õn (8 ÷12) KHz . NÕu truyÒn
tÝn hiÖu tho¹i yªu cÇu ph¹m vi ®o¹n n»m ngang tõ (200 ÷ 300) Hz ®Õn (2 ÷ 3) KHz .
Vïng tÇn sè cao hay thÊp cña ®Æc tuyÕn biªn ®é tÇn sè cã d¹ng ®i xuèng, do vËy
ph¹m vi tÇn sè nµy g©y mÐo tÝn hiÖu ®−îc gäi lµ mÐo tÇn sè.
ChØ tiªu chÊt l−îng tiÕp theo cña ®iÒu biªn lµ møc ®é cho phÐp cña ®iÒu chÕ
biªn ®é kÝ sinh. §iÒu biªn kÝ sinh xuÊt hiÖn lµ do sù kh«ng b»ng ph¼ng cña ®iÖn
¸p mét chiÒu lÊy tõ bé nguån chØnh l−u cung cÊp cho çc tÇng, lµm thay ®æi chÕ
282
®é c«ng t¸c cña chóng. Trong m¸y ph¸t mong muèn ®é s©u ®iÒu chÕ kÝ sinh nhá
h¬n (0,1 ÷ 0,3)% so víi ®é s©u ®iÒu chÕ bëi tin tøc cã Ých.
7.2.2. §iÒu chÕ l−íi mét vµ ®iÒu chÕ baz¬ (cùc gèc )
§iÒu chÕ l−íi mét hay cßn gäi lµ ®iÒu biªn thiªn ¸p ®−îc thùc hiÖn b»ng
çch biÕn ®æi thiªn ¸p E g theo quy luËt tÝn hiÖu ®iÒu chÕ. §Æc tÝnh ®iÒu chÕ tÜnh
®−îc tr×nh bµy trªn h×nh 7.8 khi biªn ®é ®iÖn ¸p kÝch thÝch U g kh«ng thay ®æi.
I
I a1
C
I ao
0
B I go
Ego EgT Eg
KÐm ¸p qu¸ ¸p
H×nh 7.8 §Æc tÝnh ®iÒu chÕ tÜnh khi ®iÒu biªn thiªn ¸p.
NhËn thÊy khi t¨ng Eg(tøc lµ gi¶m E g ) gãc c¾t θ t¨ng vµ biªn ®é xung
B B
dßng an«t I am t¨ng. TiÕp tôc t¨ng thiªn ¸p E g , chÕ ®é c«ng t¸c chuyÓn tõ kÐm ¸p
sang qu¸ ¸p. Xung dßng anèt xuÊt hiÖn lâm ®Çu, dßng I a1 t¨ng chËm. V× vËy
ph¹m vi c«ng t¸c cña tÇng bÞ ®iÒu chÕ th−êng chän trong kho¶ng BC lµ ®o¹n
t−¬ng ®èi th¼ng cña ®Æc tÝnh ®iÒu chÕ vµ t−¬ng øng víi khu vùc c«ng t¸c kÐm ¸p
cña tÇng khuÕch ®¹i.
H×nh 7.9 M« t¶ d¹ng xung dßng an«t khi gi¶m E g .
Lý t−ëng ho¸ b»ng çc ®o¹n th¼ng ta cã ®Æc tÝnh ®iÒu chÕ h×nh 7.10.
283
C I P
a) I a1 b)
I go P~
Iao
A
Eg Eg
Eg min Eg max Eg min E g max
H×nh 7.10 §Æc tÝnh ®iÒu chÕ ®· ®−îc lý t−ëng ho¸.

a) Çc thµnh phÇn dßng ®iÖn; b) Çc lo¹i c«ng suÊt
§iÓm C vµ A trªn h×nh 7.10 a t−¬ng øng víi chÕ ®é c«ng t¸c cùc ®¹i vµ
cùc tiÓu cña tÇng bÞ ®iÒu chÕ khi hÖ sè ®iÒu chÕ ®¹t 100%.
C«ng suÊt cung cÊp cho tÇng bÞ ®iÒu chÕ:
Po = E a . I ao (7.9)
C«ng suÊt dao ®éng cao tÇn ®· ®iÒu chÕ trªn t¶i t−¬ng ®−¬ng:
1 2
P~ = I a1 Rtd (7.10)
2
C«ng suÊt tiªu hao d−íi d¹ng nhiÖt trªn an«t ®Ìn bÞ ®iÒu chÕ:
Pa = Po − P~ (7.11)
HiÖu suÊt cña qu¸ tr×nh biÕn ®æi n¨ng l−îng trong m¹ch an«t:
P~ 1 I a21 Rtd
η= = . (7.12)
Po 2 I ao E a
NhËn thÊy khi cã ®iÒu chÕ, chØ cã thµnh phÇn I a1 , I ao thay ®æi, do vËy cã:
η = a. I a1 (ë ®©y: a = const ).
Do vËy ®iÓm C øng víi chÕ ®é c«ng t¸c cùc ®¹i sÏ ®¹t hiÖu suÊt lín nhÊt.
H×nh 7.11 tr×nh bµy m¹ch ®iÖn ®iÒu biªn thiªn ¸p dïng ®Ìn ®iÖn tö, víi tÝn
hiÖu ®iÒu chÕ ®−îc ®−a ®Õn l−íi tÇng bÞ ®iÒu chÕ th«ng qua biÕn ¸p tÇn thÊp (biÕn
¸p ®iÒu chÕ), cßn t¶i tin (sãng mang) uct ®−a trùc tiÕp ®Õn l−íi ®iÒu khiÓn qua tô
B B
ng¨n mét chiÒu C1 .
284
H×nh 7.11 S¬ ®å ®iÒu chÕ l−íi mét.
Tr−êng hîp sö dông tranzistor l−ìng cùc thay thÕ ®Ìn ®iÖn tö, t−¬ng øng ta
cã ®iÒu biªn cùc gèc. H×nh 7.12 tr×nh bµy s¬ ®å ®iÒu biªn lo¹i nµy. Trong ®ã, t¶i
tin vµ tÝn hiÖu ®iÒu chÕ cïng ®iÖn ¸p mét chiÒu qua m¹ch ph©n ¸p R1 , R2 ®Òu ®−îc
®Æt vµo cùc gèc cña tranzistor.
H×nh 7.12 S¬ ®å ®iÒu biªn cùc gèc.

7.2.3. §iÒu chÕ An«t vµ ®iÒu chÕ colect¬ (cùc gãp)
§iÒu chÕ an«t ®−îc thùc hiÖn b»ng çch thay ®æi ®iÖn ¸p cÊp cho an«t theo
qui luËt cña tÝn hiÖu ®iÒu chÕ. Nh− ®· chØ ra ë môc 5.2 khi ph©n lo¹i chÕ ®é c«ng
t¸c, nÕu gi¶m E a , chÕ ®é c«ng t¸c cña bé dao ®éng sÏ chuyÓn sang qu¸ ¸p, vµ trë
nªn qu¸ ¸p m¹nh khi E a gi¶m m¹nh. D¹ng xung dßng an«t khi ®iÖn ¸p E a gi¶m
®−îc thÓ hiÖn trªn h×nh 7.13.
285
H×nh 7.13 M« t¶ sù thay ®æi xung dßng anèt theo chiÒu gi¶m ®iÖn ¸p E a .
NhËn xÐt: §iÖn ¸p E a gi¶m lµm biªn ®é xung dßng anèt gi¶m kÐo theo
thµnh phÇn I ao , I a1 gi¶m cßn dßng l−íi t¨ng m¹nh.
H×nh 7.14 §Æc tÝnh ®iÒu chÕ tÜnh khi ®iÒu biªn anèt.
§−êng ®Æc tÝnh I a1 = f ( E a ) cã ®o¹n OC t−¬ng ®èi tuyÕn tÝnh trong vïng
c«ng t¸c qu¸ ¸p cña bé dao ®éng. VËy ®Ó tr¸nh mÐo phi tuyÕn, qu¸ tr×nh thùc
hiÖn ®iÒu chÕ an«t ®−îc thùc hiÖn trong ®o¹n OC . Tho¶ m·n ®iÒu nµy, ®Æc tuyÕn
®iÒu chÕ lý t−ëng (tuyÕn tÝnh ho¸) vµ quan hÖ gi÷a çc lo¹i c«ng suÊt cña tÇng bÞ
®iÒu chÕ ®−îc tr×nh bµy trªn h×nh 7.15.
I a1 , I ao Po , P~
Po
I a1
P~
I ao
Ea
Ea
H×nh 7.15 §Æc tÝnh ®iÒu chÕ lý t−ëng ho¸.

a) Çc thµnh phÇn dßng ®iÖn; b) Çc lo¹i c«ng suÊt
286
C«ng suÊt cung cÊp cho tÇng bÞ ®iÒu chÕ:
Po = I ao .E a = b. E a2 (7.13)
C«ng suÊt dao ®éng cao tÇn ®· ®iÒu chÕ trªn t¶i t−¬ng ®−¬ng:
1
P~ = I a21 Rtd = c. E a2 (7.14)
2
C«ng suÊt tiªu hao:
Pa = Po − P~
HiÖu suÊt cña qu¸ tr×nh biÕn ®æi n¨ng l−îng trong m¹ch an«t:
P~
η= = const (7.15)
Po
Nh− vËy hiÖu suÊt hÇu nh− kh«ng thay ®æi trong ph¹m vi tuyÕn tÝnh cña
®Æc tuyÕn ®iÒu chÕ. (ë ®©y: b,c lµ çc hÖ sè nhËn gi¸ trÞ kh«ng ®æi).
Khi cã ®iÒu chÕ an«t, c«ng suÊt cung cÊp P0 tb , c«ng suÊt dao ®éng P~ tb
trung b×nh trong mét chu kú dao ®éng cña tÝn hiÖu ®iÒu chÕ (u Ω ) ®Òu t¨ng so víi
m2
gi¸ trÞ c«ng suÊt t−¬ng ®−¬ng nhËn ®−îc ë chÕ ®é sãng mang mét l−îng (1 + )
2
lÇn.
m2
Cô thÓ: P0tb = P0T (1 + ) (7.16)
2
m2
P~ tb = P~T (1 + ) (7.17)
2
L−îng t¨ng cña c«ng suÊt cung cÊp trung b×nh P0tb so víi c«ng suÊt nµy ë
®iÓm tÇn sè sãng mang, chÝnh lµ c«ng suÊt cña bé ®iÒu chÕ:
PΩ = P0tb − P0T (7.18)
Nh− vËy khi ®iÒu biªn an«t ®ßi hái c«ng suÊt tÝn hiÖu ®iÒu chÕ kh¸ lín. Tuy
nhiªn do kh¶ n¨ng ®¹t ®−îc c«ng suÊt ra lín, hiÖu suÊt cao h¬n so víi ®iÒu chÕ
l−íi nªn ë çc ®µi ph¸t c«ng suÊt lín th−êng sö dông ph−¬ng ph¸p ®iÒu chÕ anèt.
H×nh 7.16 tr×nh bµy m¹ch ®iÖn ®iÒu biªn an«t dïng ®Ìn ®iÖn tö, víi tÝn hiÖu
®iÒu chÕ ®−îc ®−a ®Õn an«t tÇng bÞ ®iÒu chÕ th«ng qua biÕn ¸p ®iÒu chÕ tÇn thÊp,
cßn t¶i tin qua tô ng¨n mét chiÒu C1 ®−a ®Õn l−íi ®iÒu khiÓn.
287
C3
C1
u ct Lch
C
Lch
Lch
C2
uΩ
Eg
E aT
H×nh 7.16 S¬ ®å ®iÒu chÕ an«t.

Tr−êng hîp sö dông ®Ìn b¸n dÉn ba cùc thay thÕ ®Ìn ®iÖn tö, t−¬ng øng ta
cã ®iÒu chÕ cùc gãp. H×nh 7.17 tr×nh bµy s¬ ®å ®iÒu chÕ lo¹i nµy - trong ®ã, t¶i tin
®−a vµo cùc gèc, cßn tÝn hiÖu ®iÒu chÕ ®−a vµo cùc gãp.
C1
u ct Lch C2 L
C3
R1 R2
C4
uΩ
E CT
H×nh 7.17 S¬ ®å ®iÒu chÕ cùc gãp.

7.2.4. §iÒu chÕ biªn ®é sö dông m¹ch nh©n t−¬ng tù
§iÒu chÕ biªn ®é sö dông m¹ch nh©n t−¬ng tù ®−îc thÓ hiÖn trªn h×nh 7.18.
ë ®©y: Cöa vµo Y cã dao ®éng sãng mang ®−a tíi:
u Y = u ct = U ct . cos ω 0 t
Cöa vµo X cã ®iÖn ¸p mét chiÒu E0 vµ tÝn hiÖu ®iÒu chÕ u Ω = U Ω CosΩt :
u X = E 0 + U Ω . Cos Ωt
Theo ®Þnh nghÜa m¹ch nh©n, víi gi¶ thiÕt hÖ sè nh©n b»ng 1 ta cã:
u db = u X . uY = ( E 0 + U Ω . cos Ωt ) .U ct . cos ω 0 t .
288
HoÆc:
U ctU Ω U U
u db = E 0 U ct . cos ω 0 t + . Cos (ω 0 + Ω)t + ct Ω Cos (ω 0 − Ω)t (7.19)
2 2
BiÓu thøc (7.19) cho thÊy phæ tÝn hiÖu ®Çu ra m¹ch nh©n cã d¹ng phæ cña tÝn
hiÖu ®iÒu biªn.
X
udb
Z
Y
uΩ
uct
E0
H×nh 7.18. S¬ ®å ®iÒu biªn dïng m¹ch nh©n t−¬ng tù.

7.2.5. §iÒu biªn c©n b»ng.
§iÒu biªn c©n b»ng lµ ph−¬ng thøc ®iÒu chÕ thùc hiÖn lo¹i bá thµnh phÇn
tÇn sè sãng mang trong phæ tÝn hiÖu ®iÒu biªn th«ng th−êng. Trong bé ®iÒu chÕ
nµy ng−êi ta sö dông hai hoÆc bèn phÇn tö phi tuyÕn (®Ìn ®iÖn tö, b¸n dÉn 3 cùc
hoÆc ®i«t) m¾c theo m¹ch c©n b»ng hoÆc m¹ch c©n b»ng cÇu.
H×nh 7.19 m« t¶ s¬ ®å ®iÒu biªn c©n b»ng sö dông hai ®i«t.
H×nh 7.19 S¬ ®å ®iÒu biªn c©n b»ng sö dông hai ®i«t.
Gäi u1 , u 2 lµ ®iÖn ¸p ®Æt lªn ®i«t D1 vµ D2 , ta cã:

289
u1 = U Ω . cos Ωt + U ct . Cos ω 0 t ,
u 2 = − U Ω . cos Ωt + U ct . Cos ω 0 t .
Do ®Æc tÝnh dÉn ®iÖn mét chiÒu cña ®i«t nªn dßng i1 vµ i2 ch¶y qua ®i«t D1
vµ D2 cã d¹ng xung dßng. Vµ ph©n tÝch theo chuçi Taylo ta cã qui luËt:
i1 = a 0 + a1u1 + a 2 u12 + a3 u13 + ...
i2 = a 0 + a1u 2 + a 2 u 22 + a3 u 23 + ...
Dßng ®iÖn tæng hîp ë m¹ch ra cã qui luËt:

i = i1 − i2
KÕt hîp çc biÓu thøc trªn l¹i, ta cã:
i = ACos Ωt + B Cos 3Ωt + C [Cos (ω0 + Ω)t + Cos (ω0 − Ω)t ] +
(7.20)
+ D [Cos (2ω0 + Ω)t + Cos(2ω0 − Ω)t ] + ...
Trong ®ã:
1
A = U Ω (2a1 + 3a3U ct2 + a3U Ω2 )
2
1
B = a3U Ω3
2 (7.21)
C = 2a 2U ΩU ct
3
D = a3U ΩU ct
2
Tõ biÓu thøc (7.20) vµ (7.21) ta cã thÓ h×nh dung ®−îc d¹ng phæ cña tÝn hiÖu
ra nh− thÓ hiÖn trªn h×nh 7.20, trong ®ã thµnh phÇn tÇn sè sãng mang ®· bÞ lo¹i
bá vµ nhê bé läc, trªn ®Çu ra sÏ chØ cßn hai d¶i biªn tÇn.
H×nh 7.20. D¹ng phæ tÝn hiÖu ®Çu ra.
290
7.3. §iÒu chÕ tÇn sè
7.3.1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n.
Qu¸ tr×nh lµm tÇn sè cña dao ®éng sãng mang biÕn ®æi theo qui luËt cña tin
tøc cÇn truyÒn ®i ®−îc gäi lµ ®iÒu chÕ tÇn sè.
Gi¶ sö tin tøc cã Ých cÇn truyÒn ®i cã d¹ng ®iÒu hoµ:
u Ω = U Ω . Cos Ωt .
Khi ®ã tÇn sè dao ®éng cao tÇn khi thùc hiÖn hiÖn ®iÒu tÇn sÏ biÕn ®æi theo
quy luËt:
ω®t = ω 0 + ∆ω max . Cos Ωt
B
B
(7.22)
ë ®©y: ω 0 - tÇn sè dao ®éng sãng mang,
∆ω max = kU Ω - ®é lÖch tÇn sè cùc ®¹i,
k - hÖ sè tØ lÖ,
Ω = 2π F - tÇn sè gãc cña tÝn hiÖu ®iÒu chÕ.
Gäi: U ®t (t ) = U ct . Cos ϕ (t )
B
(7.23)
B
§©y lµ ®iÖn ¸p dao ®éng cao tÇn khi ®· thùc hiÖn ®iÒu tÇn.
Ta cã mèi liªn hÖ gi÷a gãc pha vµ tÇn sè dao ®éng:
dϕ
ω= (7.24)
dt
t
HoÆc: ϕ = ∫ ωdt + ϕ 0 (7.25)
0
(Trong ®ã: ϕ 0 lµ gãc pha ®Çu. §Ó ®¬n gi¶n cho kh¶o s¸t th−êng gi¶ ®Þnh
ϕ 0 = 0 ).
KÕt hîp (7.25) vµ (7.22) ta cã:
t
∆ω max
ϕ (t ) = ∫ ωdt = ω 0 t + sin Ωt (7.26)
0
Ω
qua biÓu thøc (7.26) ta nhËn thÊy: Khi thùc hiÖn ®iÒu tÇn víi tÇn sè tøc thêi
thay ®æi theo quy luËt tin tøc theo (7.22), th× pha ch¹y ϕ ( t ) cña dao ®éng ®· ®iÒu
291
chÕ còng thay ®æi theo hµm tin tøc. NghÜa lµ ®iÒu tÇn lu«n lu«n kÌm theo ®iÒu
pha. TÇn sè vµ pha ch¹y cã quan hÖ chÆt chÏ theo (7.24) vµ (7.25). V× vËy ®iÒu
ng−îc l¹i còng ®óng: §iÒu pha lu«n lu«n kÌm theo ®iÒu tÇn. ChÝnh v× vËy, nªn
trong nhiÒu tr−êng kîp, ta gäi chung hai d¹ng ®iÒu chÕ nµy lµ ®iÒu chÕ gãc.
KÕt hîp (7.26) vµ (7.23) ta cã:
U ®t = U ct . Cos ⎡ω 0 t + ∆ω max . Sin Ωt ⎤ = U ct . Cos(ω 0 t + m.Sin Ωt ) (7.27)

⎢ Ω ⎥
⎣ ⎦
B
∆ω max
ë ®©y: m= gäi lµ chØ sè ®iÒu tÇn.
Ω
Tr−êng hîp tÝn hiÖu ®iÒu chÕ cã phæ n»m trong mét d¶i tÇn ( Ω min ÷ Ω max )
∆ω max
th× m sÏ ®−îc tÝnh: m= (7.28)
Ω max
BiÓu thøc (7.27) m« t¶ quy luËt dao ®éng cao tÇn ®· ®−îc ®iÒu chÕ tÇn sè.
Ph©n tÝch (7.27) ta cã:
U ®t (t ) = U ct [Cos ω 0 t . Cos (m. Sin Ωt ) − Sinω 0 t. Sin(mSinΩt )]
B
(7.29)
B
L−u ý: hµm ®Æc biÖt

Sin(m.SinΩt ) = 2 J 1 (m) Sin Ωt + 2 J 3 (m). Sin(3Ωt ) + ... (7.30)
Cos (m.SinΩt ) = J 0 (m) + 2 J 2 (m)Cos(2 Ωt ) + 2 J 4 (m) Cos (4Ωt ) + ...
ë ®©y: J K (m) ®−îc gäi lµ hµm Bessel lo¹i 1 bËc K .

KÕt hîp (7.29); (7.30) ta cã:
U ®t (t ) = U ct [J 0 Cos ω 0 t + J 1 Cos (ω 0 + Ω) − J 1Cos(ω 0 − Ω)t +

B
+ J 2 Cos (ω 0 + 2Ω)t + J 2 Cos (ω 0 − 2Ω)t +
+ J 3 Cos (ω 0 + 3Ω)t − J 3 Cos (ω 0 − 3Ω)t + ....] (7.31)
Tõ biÓu thøc (7.31) ta thÊy: Phæ cña dao ®éng cao tÇn ®· ®−îc ®iÒu chÕ tÇn
sè bao gåm: mét tÇn sè dao ®éng sãng mang vµ v« sè çc thµnh phÇn tÇn sè biªn
tÇn çch nhau mét l−îng lµ F .
292
ChØ sè ®iÒu tÇn m nhËn nh÷ng gi¸ trÞ kh¸c nhau, t−¬ng øng ta cã çc d¹ng
phæ ®iÒu tÇn réng hÑp kh¸c nhau.
Tr−êng hîp: m < 1 Phæ cã 3 v¹ch gièng tr−êng hîp ®iÒu biªn. Tr−êng hîp
nµy gäi lµ ®iÒu tÇn d¶i hÑp.
Tr−êng hîp: m ≥1 gäi lµ ®iÒu tÇn d¶i m = 0,5
réng. M« t¶ d¹ng phæ cña dao ®éng cao tÇn f
®· ®iÒu tÇn khi m nhËn gi¸ trÞ kh¸c nhau H ×nh 7.21 f 0
th«ng qua çc h×nh 7.21, 7.22 vµ 7.23. Tõ m =1
h×nh ®ã ta nhËn thÊy ®iÒu tÇn d¶i réng yªu f
cÇu d¶i th«ng m¸y thu ph¶i më réng so víi H ×nh 7.22 f
m=2
0
d¶i th«ng m¸y thu ®iÒu chÕ biªn ®é.

f
VËy nªn ®iÒu chÕ tÇn sè chØ thÝch hîp
khi thùc hiÖn ë d¶i siªu cao tÇn (tÇn sè sãng H×nh 7.23 f 0
mang f 0 ≥ 30MHz ). Çc d¹ng phæ khi ®iÒu tÇn
7.3.2. BiÖn ph¸p kü thuËt thùc hiÖn ®iÒu chÕ tÇn sè.
VÒ mÆt nguyªn t¾c, ®iÒu chÕ tÇn sè ®−îc thùc hiÖn dùa trªn viÖc biÕn ®æi tÇn
sè cña dao ®éng sãng mang theo quy luËt cña tin tøc cÇn truyÒn ®i.
ë bé t¹o dao ®éng LC , tÇn sè dao ®éng ®−îc x¸c ®Þnh gÇn ®óng b»ng tÇn
sè céng h−ëng riªng cña khung dao ®éng:
f 1
dao ®éng = (7.32)
2π LC
B
VËy nÕu lµm cho L hoÆc C biÕn ®æi theo qui luËt cña tin tøc cã Ých ta sÏ
thùc hiÖn ®−îc ®iÒu chÕ tÇn sè theo ph−¬ng ph¸p trùc tiÕp. Ta xÐt hai çch thùc
hiÖn ®iÒu tÇn trùc tiÕp theo ph−¬ng ph¸p ®· nªu lµ ®iÒu tÇn b»ng ®Ìn ®iÖn kh¸ng
vµ ®iÒu tÇn b»ng ®i«t biÕn dung.
a/ §iÒu tÇn b»ng ®Ìn (hoÆc tranzistor) ®iÖn kh¸ng.
§Ìn (tranzistor) ®iÖn kh¸ng lµ mét phÇn tö mµ trë kh¸ng cña nã t−¬ng
®−¬ng nh− mét ®iÖn c¶m ( L* ) hoÆc mét tô ®iÖn ( C * ) vµ gi¸ trÞ cña nã thay ®æi
®−îc theo quy luËt cña tin tøc cã Ých ( u Ω ) t¸c ®éng ë ®Çu vµo.
293
§Ìn ®iÖn kh¸ng ®−îc m¾c song song víi khung dao ®éng LC cña tÇng chñ
sãng. S¬ ®å nguyªn t¾c m¾c m¹ch gi÷a ®Ìn ®iÖn kh¸ng víi khung céng h−ëng
cña bé dao ®éng ®−îc thÓ hiÖn trªn h×nh 7.24.
H×nh 7.24. §iÒu tÇn trùc tiÕp b»ng ®Ìn ®iÖn kh¸ng
Trªn h×nh 7.24 gi¶ ®Þnh trë kh¸ng cña ®Ìn ®iÖn kh¸ng t−¬ng ®−¬ng víi tô
®iÖn C * . VËy tÇn sè cña bé dao ®éng sÏ cã qui luËt:
1
f dao ®éng =. (7.33)
2π L . (C + C )
B
*
B
Tõ (7.33) ta thÊy tÇn sè dao ®éng sÏ bÞ thay ®æi khi C * thay ®æi d−íi t¸c
dông cña tÝn hiÖu ®iÒu chÕ ( u Ω ) t¸c ®éng ë ®Çu vµo ®Ìn ®iÖn kh¸ng.
Thùc tÕ ®Ìn ®iÖn kh¸ng cã bèn lo¹i. ViÖc ph©n lo¹i dùa vµo çch m¾c vµo
m¹ch cña çc linh kiÖn bªn ngoµi L − R vµ R − C . §ã lµ:
1/ Tranzistor ®iÖn kh¸ng kiÓu L − R :
Trªn h×nh 7.25 thÓ hiÖn s¬ ®å nguyªn lý cña tranzistor ®iÖn kh¸ng lo¹i nµy.
L
L*
R
A
H×nh 7.25 Tranzistor ®iÖn kh¸ng kiÓu L - R.
294
ë ®©y: Trë kh¸ng t−¬ng ®−¬ng cña tranzistor ®iÖn kh¸ng (®−îc tÝnh t¹i
A ; A′ ) cã qui luËt:
Uc U R + jω L
Z ra = Z td = = c =
Ic SU b SR
NÕu chän R << ωL gÇn ®óng cã:

L
Z ra ≈ jω = jωL*
SR
L
víi L* = (7.34)
SR
2/ Tranzistor ®iÖn kh¸ng kiÓu R-C (h×nh 7.26)
ë ®©y trë kh¸ng ra cña tranzistor ®iÖn kh¸ng cã qui luËt:

1 + j ω CR
Z ra =
S
NÕu chän 1 << ω CR , gÇn ®óng ta cã:
CR
Z ra = jω ,
S
vµ ë ®Çu ra ( A A′ ) tranzistor ®iÖn kh¸ng t−¬ng ®−¬ng nh− ®iÖn c¶m L* víi gi¸ trÞ
CR
L* = (7.35)
S
3/ Tranzistor ®iÖn kh¸ng kiÓu C-R (h×nh 7.27)
295
1
R+
j ωC
Z ra =
SR
1
NÕu chän ®−îc R << hoÆc ω CR <<1 , gÇn ®óng ta cã:
ωC
1 1
Z ra = = .
jωSRC jωC *
VËy ë ®Çu ra ( A A′ ) tranzistor ®iÖn kh¸ng t−¬ng ®−¬ng nh− tô C * víi gi¸
trÞ:
C * = SRC (7.36)
4/ Tranzistor ®iÖn kh¸ng kiÓu R-L (h×nh 7.28)
R + j ωL
Z ra =
jωL. S
NÕu chän ®−îc R >> ωL , gÇn ®óng ta cã:

1
Z ra ≈
1
jωLS .
R
VËy ë ®Çu ra ( A A′ ) tranzistor ®iÖn kh¸ng t−¬ng ®−¬ng nh− tô C * víi gi¸ trÞ:
LS
C* = (7.37)
R
S¬ ®å thùc tÕ thùc hiÖn ®iÒu tÇn b»ng tranzistor ®iÖn kh¸ng kiÓu R- C vµ bé
t¹o dao ®éng LC kiÓu ghÐp biÕn ¸p, ®−îc thÓ hiÖn trªn h×nh 7.29.
ë ®©y ®Çu ra cña tranzistor ®iÖn kh¸ng ( T1 ) t−¬ng ®−¬ng víi ®iÖn c¶m
CR
L* = ®−îc m¾c song song víi khung céng h−ëng cña bé t¹o dao ®éng ( T2 ).
S
D−íi t¸c ®éng ë ®Çu vµo tranzistor ®iÖn kh¸ng ( T1 ) lµ tÝn hiÖu ®iÒu chÕ u Ω ,
hç dÉn S thay ®æi vµ gi¸ trÞ ®iÖn c¶m t−¬ng ®−¬ng ( L* ) ®−îc h×nh thµnh t¹i ( AA′ )
sÏ biÕn ®æi. KÕt qu¶ tÇn sè dao ®éng ë ®Çu ra bé t¹o dao ®éng sÏ bÞ biÕn ®æi theo
qui luËt cña u Ω .
296
C2 A
R
udt
Lch
T1 T2
uΩ L C5
C1 C3
A′ R3
R2 +
R1 R4 C4
−
H×nh 7.29 S¬ ®å thùc hiÖn ®iÒu tÇn b»ng tranzistor ®iÖn kh¸ng.
b) §iÒu chÕ tÇn sè b»ng ®i«t biÕn dung(varicap).

§i«t biÕn dung lµ mét ®i«t ®Æc biÖt. Khi cã ®iÖn ¸p ng−îc ®Æt vµo th× ®i«t
t−¬ng ®−¬ng mét tô ®iÖn C * . Vµ gi¸ trÞ tô C * sÏ thay ®æi khi gi¸ trÞ ®iÖn ¸p ng−îc
thay ®æi. §Æc tÝnh biÕn dung vµ kÝ hiÖu ®i«t biÕn dung trong m¹ch ®iÖn ®−îc thÓ
hiÖn trªn h×nh 7.30.
Anèt Katèt
− +
U ng −îc
C&
+U® ( thuËn)
H×nh 7.30. §iÖn dung t−¬ng ®−¬ng cña varicap
S¬ ®å nguyªn t¾c ®iÒu tÇn b»ng ®i«t biÕn dung ®−îc thÓ hiÖn trªn h×nh 7.31.
ë ®©y: ®i«t biÕn dung ®−îc ph©n cùc ng−îc nhê nguån ®iÖn ¸p mét chiÒu
( E 0 ), vµ nã ®−îc m¾c song song víi khung dao ®éng LC cña bé t¹o dao ®éng.
297
H×nh 7.31. §iÒu tÇn b»ng ®ièt biÕn dung
Tõ h×nh 7.31 ta thÊy ®i«t biÕn dung chÞu t¸c ®éng cña ba nguån ®iÖn ¸p:
- ®iÖn ¸p mét chiÒu E 0 ,
- ®iÖn ¸p tÝn hiÖu ®iÒu chÕ trªn thø cÊp biÕn ¸p tÇn sè thÊp cã biªn ®é U Ω′ ,
- ®iÖn ¸p cao tÇn trªn khung céng h−ëng tÝnh t¹i hai ®iÓm ( AA′ ) cã biªn ®é U ct .
§Ó ®¶m b¶o lu«n cã ®iÖn ¸p ng−îc trªn ®i«t vµ ®i«t biÕn dung lu«n lu«n
t−¬ng ®−¬ng tô ®iÖn C * , yªu cÇu ph¶i tho¶ m·n ®iÒu kiÖn:
E 0 > U ct + U Ω (7.38)
7.4. §iÒu chÕ ®¬n biªn

Trªn c¬ së ph©n tÝch dao ®éng ®iÒu chÕ biªn ®é, n¨m 1914 M.V.Su-L©y-Kin
®· chøng minh kh¶ n¨ng sö dông ®iÒu chÕ ®¬n biªn trong th«ng tin tho¹i v«
tuyÕn. Sau ®ã ph−¬ng h−íng nµy ®· ®−îc ph¸t triÓn trong çc c«ng tr×nh cña gi¸o
s− Smar-Kèp (1927-1930). Tuy nhiªn, viÖc øng dông ph−¬ng thøc ®iÒu chÕ nµy ë
thêi ®iÓm ®ã bÞ tr× trÖ lµ do ch−a t×m ®−îc gi¶i ph¸p nh»m tho¶ m·n çc yªu cÇu
cao vÒ chØ tiªu kü thuËt mµ d¹ng th«ng tin ®¬n biªn ®ßi hái.
Trong thêi gian sau nµy, víi viÖc cã thÓ ®¶m b¶o ®é æn ®Þnh tÇn sè cao cho
çc bé dao ®éng cao tÇn nhê çc bé tæ hîp tÇn sè, ®iÒu chÕ ®¬n biªn ®· ®−îc sö
dông ngµy cµng réng r·i, t¹o ra kh¶ n¨ng n©ng cao tÝnh chèng nhiÔu cho kªnh
th«ng tin v« tuyÕn, t¨ng hiÖu qu¶ vµ lîi Ých lín vÒ mÆt n¨ng l−îng.
298
7.4.1. B¶n chÊt cña ®iÒu chÕ ®¬n biªn
Nh− ®· biÕt, phæ cña dao ®éng ®· ®iÒu biªn bao gåm t¶i tÇn vµ hai d¶i biªn
tÇn (h×nh 7.32b), trong ®ã chØ cã çc biªn tÇn chøa th«ng tin vÒ tin tøc cÇn göi ®i.
F
f
a)
f0 −F f0 +F
b) f
f0 +F
c) f
•
H×nh 7.32 CÊu tróc phæ cña tÝn hiÖu ®iÒu chÕ (a), cña tÝn hiÖu ®iÒu biªn (b)
vµ cña tÝn hiÖu ®iÒu chÕ ®¬n biªn (c).
VÒ mÆt n¨ng l−îng, ta biÕt r»ng c«ng suÊt tæng céng cña dao ®éng ®iÒu
biªn cã thÓ viÕt d−íi d¹ng(7.7):
⎛ m2 ⎞
Ptb = PT ⎜1+ ⎟
⎝ 2 ⎠
Trong ®ã: PT lµ c«ng suÊt cña t¶i tÇn, m lµ ®é s©u ®iÒu chÕ.
Khi m = 1 , hai phÇn ba c«ng suÊt cña m¸y ph¸t dïng ®Ó truyÒn ®i t¶i tÇn,
hai d¶i biªn chØ chiÕm phÇn c«ng suÊt cßn l¹i kh¶ nhá (1/3). Sù bÊt hîp lý nµy
cµng thÓ hiÖn râ rÖt h¬n khi gi¸ trÞ trung b×nh cña hÖ sè ®iÒu chÕ nhá h¬n 100%
(th−êng trong thùc tÕ mtb ≈ 0,3 ÷ 0,35 ) th× c«ng suÊt cña hai biªn tÇn sÏ rÊt nhá.
KÕt qu¶ ë ®Çu ra bé t¸ch sãng m¸y thu, tÝn hiÖu cã Ých còng cã gi¸ trÞ nhá.
Trªn h×nh 7.32b, phæ cña hai biªn tÇn hoµn toµn ®èi xøng qua t¶i tÇn, tøc lµ
th«ng tin vÒ tin tøc chøa trong chóng lµ gièng nhau, do vËy chØ cÇn truyÒn ®i mét
biªn tÇn (h×nh 7.32c) lµ ®ñ. T¶i tÇn chØ cÇn dïng ®Ó t¸ch sãng, nªn cã thÓ nÐn
toµn bé hoÆc mét phÇn lín tr−íc khi truyÒn ®i, ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ vÒ mÆt n¨ng
l−îng, kh¾c phôc ®−îc sù bÊt hîp lý trong cÊu tróc phæ cña dao ®éng ®iÒu biªn.
Qu¸ tr×nh ®iÒu chÕ nh»m t¹o ra mét d¶i biªn tÇn gäi lµ ®iÒu chÕ ®¬n biªn.
HÖ thèng th«ng tin dùa trªn c¬ së mét d¶i biªn tÇn ®−îc gäi lµ hÖ th«ng th«ng tin
®¬n biªn. Nh− vËy, thùc chÊt cña ®iÒu chÕ ®¬n biªn lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi phæ cña
299
tÝn hiÖu tõ vïng tÇn sè thÊp lªn vïng tÇn sè v« tuyÕn (RF) mµ kh«ng lµm thay ®æi
cÊu tróc phæ nh− thÓ hiÖn trªn h×nh 7.32.
§Ó hiÓu râ h¬n vÒ d¹ng ®iÒu chÕ nµy ta biÓu diÔn tÝn hiÖu ®iÒu chÕ d−íi
d¹ng tÝch cña hai hµm sè:
F (t ) = a(t ) .Cos ϕ (t ) (7.39)
Trong ®ã: a(t ) lµ hµm biÕn ®æi chËm, thÓ hiÖn ®−êng bao tøc thêi (biªn ®é)
cña F (t ) , ϕ (t ) n»m trong hµm biÕn ®æi nhanh Cosϕ (t ) lµ pha tøc thêi cña F (t )
dϕ (t )
vµ Ω(t ) = lµ tÇn sè tøc thêi cña tÝn hiÖu ®iÒu chÕ F (t ) .
dt
Khi ®iÒu chÕ biªn ®é, gi¸ trÞ tøc thêi cña dao ®éng cao tÇn ®· ®iÒu chÕ cã
d¹ng:
X (t )=A0 [1 + mF ′(t )]Cos ωt (7.40)
Trong ®ã: A0 lµ biªn ®é, ω lµ tÇn sè gãc cña t¶i tÇn (sãng mang khi ch−a
a(t )
®iÒu chÕ), vµ F ′(t ) = Cos ϕ (t ) = a ′(t )Cos ϕ (t ) ≤1 lµ hµm tin tøc chuÈn ho¸.
a (t ) max
Nh− vËy:
1
X (t ) = A0 Cos ω t + m A0 a ′(t ) Cos [ω t + ϕ (t )]+
2
1
+ m A0 a ′(t ) Cos [ω t − ϕ (t )]
2
NÕu t¸ch ra biªn tÇn trªn vµ lo¹i bá çc thµnh phÇn kh¸c, ta nhËn ®−îc biÓu
thøc to¸n häc cña dao ®éng ®iÒu chÕ ®¬n biªn:
1
f (t ) = m A0 a ′(t ) Cos [ωt + ϕ (t )]= B a(t ) Cos [ ωt + ϕ (t )] (7.41)
2
1
Víi: B = mA0 a(t ) lµ h»ng sè.
2 max
Qua (7.41), ta nhËn thÊy ®iÒu chÕ ®¬n biªn lµ d¹ng ®iÒu chÕ phøc t¹p c¶
biªn ®é vµ tÇn sè. Biªn ®é B.a(t ) thay ®æi theo qui luËt biÕn ®æi cña ®−êng bao
tøc thêi tÝn hiÖu ®iÒu chÕ, cßn tÇn sè:
300
d
ω (t ) = [ωt + ϕ (t )]= ω + Ω(t ) (7.42)
dt
còng biÕn ®æi theo quy luËt biÕn ®æi tÇn sè tøc thêi cña tÝn hiÖu ®iÒu chÕ.
7.4.2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña th«ng tin ®¬n biªn
a) ¦u viÖt cña hÖ thèng th«ng tin ®¬n biªn
1. VÒ mÆt n¨ng l−îng, toµn bé c«ng suÊt cña m¸y ph¸t dïng ®Ó truyÒn ®i
th«ng tin vÒ tin tøc cã Ých. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ, c«ng suÊt bøc x¹ yªu cÇu
thÊp h¬n víi cïng mét cù li th«ng tin, hoÆc nÕu cïng c«ng suÊt cña m¸y ph¸t, sÏ
®¶m b¶o cù ly xa h¬n. Khi kÓ ®Õn tÊt c¶ çc yÕu tè, lîi Ých vÒ mÆt n¨ng l−îng
t¨ng lªn kho¶ng 10db ( 8 ÷16 lÇn) so víi ®iÒu chÕ biªn ®é.
2. BÒ réng phæ cña tÝn hiÖu ®¬n biªn gi¶m mét nöa so víi ®iÒu chÕ biªn ®é,
nªn t¹p ©m ®Çu thu còng gi¶m nhá vµ t¨ng sè kªnh th«ng tin cïng lµm viÖc trong
mét d¶i tÇn sè.
3. ë chÕ ®é im lÆng, tøc lµ khi kh«ng cã tÝn hiÖu ®iÒu chÕ, m¸y ph¸t kh«ng
bøc x¹ n¨ng l−îng. §iÒu ®ã cho phÐp d¹ng ®iÒu chÕ nµy cã tÝnh b¶o mËt cao h¬n,
t¨ng tuæi thä cña m¸y ph¸t vµ cã kh¶ n¨ng lµm viÖc b¸n song c«ng mµ kh«ng cÇn
chuyÓn chÕ ®é thu-ph¸t.
Do nh÷ng −u ®iÓm ®ã, ®iÒu chÕ ®¬n biªn ngµy cµng ®−îc sö dông nhiÒu
trong th«ng tin nãi chung (ë d¶i sãng ng¾n vµ sãng trung) vµ th«ng tin qu©n sù
nãi riªng.
b) Nh÷ng yªu cÇu ®Æc biÖt khi ®iÒu chÕ ®¬n biªn.
1. §Ó gi¶i ®iÒu chÕ (t¸ch sãng) tÝn hiÖu ®¬n biªn, ë m¸y thu cÇn ph¶i lÆp l¹i
tÇn sè mang ®· bÞ lo¹i bá ë m¸y ph¸t nhê bé dao ®éng t¹i chç víi ®é chÝnh x¸c
cao. Sù lÖch cña tÇn sè dao ®éng t¹i chç ë m¸y thu so víi tÇn sè sãng mang ë
m¸y ph¸t dÉn ®Õn sù xuÊt hiÖn mét d¹ng mÐo ®Æc biÖt ®−îc gäi lµ mÐo kh«ng
®ång bé. Khi ®ã phæ cña tÝn hiÖu ®iÒu chÕ sÏ bÞ dÞch ®i theo thang tÇn sè trong
qu¸ tr×nh biÕn ®æi tõ vïng tÇn sè v« tuyÕn vÒ vïng tÇn sè thÊp. §iÒu nµy sÏ ph¸ vì
©m s¾c tù nhiªn cña tiÕng nãi vµ lµm gi¶m tÝnh trung thùc cña tÝn hiÖu thu ®−îc.
301
Theo çc sè liÖu thùc tÕ, khi truyÒn tiÕng nãi cho phÐp mÐo kh«ng ®ång bé
chÊp nhËn ®−îc trong ph¹m vi ®é lÖch tÇn sè cña toµn tuyÕn lµ d−íi ± 50 Hz . §iÒu
®ã ®· ®Æt ra yªu cÇu rÊt cao ®èi víi ®é æn ®Þnh tÇn sè cña kªnh th«ng tin ®¬n
biªn. Cô thÓ, khi lµm viÖc trong d¶i sãng ng¾n, yªu ®é kh«ng æn ®Þnh tÇn sè cña
çc bé dao ®éng m¸y ph¸t vµ m¸y thu kh«ng ®−îc lín h¬n 10 −6 .
2. Kh«ng cho phÐp thùc hiÖn nh©n tÇn trong çc tÇng khuÕch ®¹i tÝn hiÖu
®¬n biªn ®Ó kh«ng lµm thay ®æi cÊu tróc phæ cña chóng.
3. CÇn ®¶m b¶o ®é mÐo vÒ biªn ®é vµ pha nhá ®Ó kh«ng lµm mÊt th«ng tin
vÒ tin tøc chøa trong c¶ biªn ®é vµ pha cña dao ®éng cao tÇn.
4. §ßi hái cao vÒ møc ®é läc bá t¶i tÇn vµ d¶i biªn tÇn kh«ng lµm viÖc ®Ó
gi¶m nhiÔu cho kªnh th«ng tin ë nh÷ng tÇn sè l©n cËn.
7.4.3. Çc ph−¬ng ph¸p truyÒn tin tøc khi ®iÒu chÕ ®¬n biªn.
Khi ®iÒu chÕ ®¬n biªn, cã thÓ truyÒn tÝn hiÖu b»ng çc ph−¬ng ph¸p kh¸c
nhau. Cô thÓ trªn h×nh 7.33 tr×nh bµy mét sè ph−¬ng ph¸p sau:
a) Theo d¶i biªn tÇn trªn (USB)
b) Theo d¶i biªn tÇn d−íi (LSB)
c) Theo d¶i biªn trªn hoÆc f0 + F
d−íi còng víi tÝn hiÖu l¸i (Pilot). f
a) •
ë ®©y tÝn hiÖu Pilot lµ mét phÇn

f0 − F
(kho¶ng 10 ÷ 20% ) cña t¶i tÇn. TÝn b) •
f
f
hiÖu Pilot dïng ®Ó tù ®éng ®iÒu
f0 +F
f
chØnh tÇn sè trong m¸y thu, khi ®é c) •
æn ®Þnh tÇn sè cña hÖ thèng kh«ng f0 − F f0 + F

f
cao, hoÆc lµm viÖc víi môc tiªu di d) •
f 0 − F1 f 0 + F2
®éng - Khi ®ã xuÊt hiÖn sai lÖch
f
tÇn sè do hiÖu øng §èp-le. Ngoµi e) •
f0 + F
ra, tÝn hiÖu Pilot cßn ®Ó tù ®éng f f
f)
®iÒu chØnh hÖ sè khuÕch ®¹i trong H×nh 7.33. Çc ph−¬ng thøc truyÒn tin
m¸y thu. tøc khi ®iÒu chÕ ®¬n biªn
302
d) TruyÒn cïng mét tin tøc theo c¶ hai d¶i biªn tÇn (USB vµ LSB). Ph−¬ng
ph¸p nµy dïng ®Ó chèng l¹i hiÖn t−îng pha ®inh chän läc.
e) Lµm viÖc theo hai ®−êng. Khi ®ã mét tin tøc ®−îc truyÒn theo d¶i biªn
trªn, cßn tin tøc kh¸c ®−îc truyÒn theo d¶i biªn d−íi.
f) Lµm viÖc víi mét d¶i biªn (USB hoÆc LSB) cïng víi t¶i tÇn ®−îc thiÕt lËp
l¹i. Trong tr−êng hîp nµy, t¶i tÇn ®−îc kh«i phôc l¹i kho¶ng 70 ÷ 90% . Khi ®ã cã
thÓ dïng t¸ch sãng biªn ®é ®Ó gi¶i ®iÒu chÕ.
7.4.4. Çc ph−¬ng ph¸p t¹o tÝn hiÖu ®¬n biªn.
Ta ph©n biÖt bèn ph−¬ng ph¸p ®iÒu chÕ ®¬n biªn:
- Ph−¬ng ph¸p läc,
- Ph−¬ng ph¸p bï pha,
- Ph−¬ng ph¸p läc pha,
- Ph−¬ng ph¸p tæng hîp.
1. H×nh thµnh tÝn hiÖu ®¬n biªn b»ng ph−¬ng ph¸p läc:
B¶n chÊt cña ph−¬ng ph¸p läc lµ sö dông bé läc ®Ó t¸ch biªn tÇn cÇn thiÕt
(biªn tÇn lµm viÖc) vµ lo¹i bá çc thµnh phÇn kh¸c (t¶i tÇn vµ biªn tÇn kh«ng lµm
viÖc). VÒ nguyªn t¾c, viÖc t¹o tÝn hiÖu ®¬n biªn nhê ph−¬ng ph¸p läc cã thÓ thùc
hiÖn nhê s¬ ®å chØ ra trªn h×nh 7.34.
f0 F f0 F
F
Bé trén Bé läc
f0
T¹o
Dao ®éng
H×nh 7.34. T¹o tÝn hiÖu ®¬n biªn b»ng ph−¬ng ph¸p läc.
Tuy nhiªn trong thùc tÕ kh«ng cã nh÷ng bé läc ®¶m b¶o ®Æc tÝnh chän läc
rÊt cao tho¶ m·n yªu cÇu, khi kho¶ng çch t−¬ng ®èi gi÷a çc biªn tÇn
∆f 2 Fmin
= lµ rÊt nhá.
f0 f0
303
VÝ dô: f 0 = 6 MHz ; F = 300 ÷ 3400 Hz , ë ®Çu ra bé trén tÇn c©n b»ng (®iÒu
biªn c©n b»ng) cã hai thµnh phÇn biªn tÇn:
f 0 + F = (6.000.300 ÷ 6.003.400) Hz
f 0 − F = ( 5.999.700 ÷ 5.996.600) Hz
Kho¶ng çch t−¬ng ®èi gi÷a hai biªn tÇn:
∆f 2.300
= 6
= 10 −4 = 0, 01% .
f 0 6.10
Thùc tÕ çc bé läc tèt nhÊt, kÓ c¶ bé läc th¹ch anh còng kh«ng cã ®Æc tÝnh
läc víi s−ên dèc nh− vËy ®Ó lo¹i bá biªn tÇn kh«ng lµm viÖc.
Do vËy, néi dung c¬ b¶n cña ph−¬ng ph¸p nµy vÉn lµ sö dông çc bé läc kÕt
hîp víi viÖc n©ng dÇn tÇn sè trung t©m tõ vïng tÇn sè thÊp lªn vïng tÇn sè v«
tuyÕn. (H×nh 7.35).
H×nh 7.35. S¬ ®å khèi bé t¹o tÝn hiÖu ®¬n biªn b»ng ph−¬ng ph¸p läc.
ë lÇn biÕn ®æi ®Çu tiªn, ta chän f1 t−¬ng ®èi nhá. VÝ dô chän f1 = 200 Khz ,
∆f 2 Fmin 2 × 300
khi ®ã: = = = 0,3 %
f f1 200.10 3
Bé läc L1 cã thÓ dïng bé läc th¹ch anh chÊt l−îng cao ®Ó lo¹i bá biªn tÇn
kh«ng lµm viÖc. ë lÇn biÕn ®æi thø hai, cã thÓ chän f 2 lín, do tÇn sè f tg1 còng
kh«ng cßn qu¸ thÊp. Th−êng chän f 2 ®Ó ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn f tg 2 > f max , khi ®ã cã
thÓ sö dông bé läc th«ng thÊp ë ®Çu ra (bé läc L3 ), nh»m lo¹i bá çc hµi bËc cao
triÖt ®Ó nhÊt.
TÇn sè c«ng t¸c ë ®Çu ra cña bé kÝch thÝch cã d¹ng:
f = f 3 − f tg 2 = f 3 − ( f 2 + f 1 ± F ) (7.43)
304
Tøc lµ ë cÊp biÕn ®æi cuèi cïng, ta t¸ch ra tÇn sè hiÖu. Khi thay ®æi tÇn sè
f 3 , ta cã thÓ thay ®æi ®−îc tÇn sè c«ng t¸c.
VÝ dô: chän f 2 = 20MHz ; f 3 = 30,2 MHz th× f =10 MHz − F vµ qu¸ tr×nh biÕn
®æi tÇn sè khi h×nh thµnh tÝn hiÖu ®¬n biªn thÓ hiÖn nh− h×nh 7.36.
Ph−¬ng ph¸p läc ®−îc øng dông réng r·i nhÊt ®Ó h×nh thµnh tÝn hiÖu ®¬n
biªn. Nã ®¶m b¶o ®é æn ®Þnh cao vÒ tÇn sè vµ ®é suy gi¶m lín ®èi víi çc thµnh
phÇn dao ®éng kh«ng mong muèn. Tuy vËy kh«ng thÓ t¹o tÝn hiÖu ®¬n biªn trùc
tiÕp ë ngay tÇn sè lµm viÖc mµ ph¶i qua mét sè kh©u biÕn ®æi trung gian phøc t¹p.
2. H×nh thµnh tÝn hiÖu ®¬n biªn b»ng ph−¬ng ph¸p bï trõ pha.
C¬ së cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ t¹o ra sù bï trõ vÒ pha ®Ó lo¹i bá çc thµnh
phÇn kh«ng mong muèn vµ t¸ch ra tÝn hiÖu ®¬n biªn tõ mét sè bé ®iÒu chÕ lµm
viÖc trªn t¶i chung.
H×nh 7.37 S¬ ®å bï trõ 4 pha h×nh thµnh tÝn hiÖu ®¬n biªn.
305
Ta xÐt trong tr−êng hîp tæng qu¸t, khi s¬ ®å gåm n tÇng ®iÒu chÕ víi pha
cña çc tÝn hiÖu vµo lÖch nhau nh÷ng gãc 2π n .
Trªn h×nh 7.37 tr×nh bµy s¬ ®å 4 pha ®èi xøng ®Ó t¹o tÝn hiÖu ®¬n biªn; H×nh
7.38 biÔu diÔn ®å thÞ vÐc t¬ gi¶i thÝch nguyªn t¾c t¹o ra d¶i biªn d−íi ®ång thêi
lo¹i bá d¶i biªn trªn vµ t¶i tÇn nhê sù bï trõ vÒ pha.
4 3
8
6
6 2 4
2 3
5 1
7
1
5
8 7
H×nh 7.38. §å thÞ vÐc t¬ gi¶i thÝch nguyªn t¾c h×nh thµnh tÝn hiÖu ®¬n biªn
nhê s¬ ®å bï trõ 4 pha.
T¶i tÇn (víi tÇn sè ω ) vµ tÝn hiÖu ®iÒu chÕ (víi tÇn sè Ω ) ®−îc ®−a ®Õn çc
bé quay pha tÇn sè cao vµ tÇn sè thÊp t−¬ng øng.
HÖ thèng tÝn hiÖu cã pha ®èi xøng lÇn l−ît ®−îc ®−a ®Õn ®Çu vµo çc bé
®iÒu chÕ biªn ®é.
Gäi u M 1 , u M 2 , u M 3 , u M 4 lÇn l−ît lµ ®iÖn ¸p ®Çu ra cña çc bé ®iÒu chÕ
M 1 , M 2 , M 3 , M 4 ta nhËn ®−îc:
u M 1 = U ct (1 + m cos Ω t ) Cos ω 0 t
u M 2 = U ct (1 + mSin Ω t ) Sinω 0 t
u M 3 = U ct (1 − m Cos Ω t ) Cosω 0 t
u M 4 = U ct (1 − mSin Ω t ) Sinω 0 t
Trªn t¶i chung ta nhËn ®−îc u Σ lµ tÝn hiÖu ®¬n biªn d¶i tÇn biªn d−íi (LSB):
u db = u Σ = 2mU ct (Cos ω 0 t CosΩt + Sin ω 0 t Sin Ωt ) =
(7.44)
= 2mU ct Cos (ω 0 − Ω)t
306
§Ó gi¶m sè bé ®iÒu chÕ " M " trong hÖ 4 pha, ng−êi ta cã thÓ sö dông hai bé
®iÒu chÕ c©n b»ng ®Ó lo¹i bá t¶i tÇn tr−íc khi céng trªn t¶i chung nh− h×nh 7.39.
H×nh 7.39. Bé t¹o tÝn hiÖu ®¬n biªn sö dông çc bé ®iÒu chÕ
c©n b»ng (§CCB).
Hai bé quay pha trªn h×nh 7.39 lµm nhiÖm vô t¹o ra hai dao ®éng ë ®Çu ra
lÖch nhau π 2 (90 0 ) :
u M 1 = mU ct Cos ω 0 t Cos Ω t
u M 2 = m U ct Sin ω 0 t Sin Ω t
Vµ nh− vËy: udb = uΣ = uM 1 + uM 2 = m U ct Cos (ω0 − Ω)t (7.45)

PhÇn quan träng nhÊt trong çc s¬ ®å bï pha ®Ó t¹o tÝn hiÖu ®¬n biªn lµ çc
bé quay pha cao tÇn vµ thÊp tÇn. Qua nghiªn cøu ta nhËn thÊy: Sù ®èi xøng vÒ
biªn ®é vµ ®é chÝnh x¸c vÒ pha cña çc bé quay pha quyÕt ®Þnh møc ®é suy gi¶m
çc dao ®éng tÇn sè mang vµ d¶i biªn tÇn kh«ng lµm viÖc. Muèn ®¶m b¶o møc ®é
nµy kh«ng nhá h¬n ( 35 ÷ 40 )db, cÇn ®é kh«ng chÝnh x¸c khi quay pha kh«ng lín
h¬n ( 0,5 ÷1,0) ®é vµ sù ®èi xøng vÒ biªn ®é víi ®é chÝnh x¸c ®Õn 0,5% .
Còng cÇn l−u ý r»ng: Bé quay pha tÇn thÊp lµ bé quay pha d¶i réng (hÖ sè
bao tÇn Fmax Fmin kh¸ lín), do vËy rÊt khã ®¶m b¶o çc yªu cÇu trªn trong toµn
bé d¶i tÇn. §©y chÝnh lµ khã kh¨n vµ lµ nh−îc ®iÓm cña s¬ ®å bï pha. ¦u ®iÓm
cña ph−¬ng ph¸p bï pha lµ cã thÓ h×nh thµnh tÝn hiÖu ®¬n biªn trùc tiÕp t¹i tÇn sè
lµm viÖc (RF), kh«ng cã nh÷ng bé läc phøc t¹p vµ tÇn sè tæ hîp phô.
307
3. H×nh thµnh tÝn hiÖu ®¬n biªn b»ng ph−¬ng ph¸p läc - bï pha kÕt
hîp.
Nguyªn t¾c cña ph−¬ng ph¸p läc vµ bï trõ pha ®−îc kÕt hîp l¹i ®Ó tËn dông
−u ®iÓm cña c¶ hai ph−¬ng ph¸p nµy.
H×nh 7.40 S¬ ®å läc - bï pha t¹o tÝn hiÖu ®¬n biªn.

H×nh 7.40 giíi thiÖu s¬ ®å khèi bé t¹o tÝn hiÖu ®¬n biªn lµm viÖc theo
nguyªn t¾c trªn. §Ó kh¾c phôc khã kh¨n khi ph¶i thùc hiÖn quay pha d¶i réng ë
bé quay pha tÇn thÊp trong s¬ ®å bï pha, trªn h×nh 7.40, ta chØ thùc hiÖn quay pha
ë mét tÇn sè F0 (tÇn sè F0 chän ë gi÷a d¶i tÇn tÝn hiÖu ®iÒu chÕ).
Fmin F0 Fmax
f
0 F0 Fmin
f
f0 f0 F0
H×nh 7.41 §å thÞ phæ gi¶i thÝch nguyªn t¾c t¹o tÝn hiÖu ®¬n biªn nhê
ph−¬ng ph¸p läc - bï pha.
Theo h×nh 7.40, ta cã çc dao ®éng ë ®Çu ra hai bé ®iÒu chÕ c©n b»ng
(§CCB) ®Çu tiªn:
308
1
u CBI = U Cos Ω t Cos Ω 0 t = U [Cos (Ω 0 + Ω)t + Cos (Ω 0 − Ω)t ] ,
2
1
u CBII = U Cos Ω t SinΩ 0 t = U [Sin(Ω 0 + Ω)t + Sin (Ω 0 − Ω)t ]
2
Sau bé läc tÇn thÊp, ta t¸ch ra ®−îc hai d¶i biªn trªn ( F0 + F ) lÖch pha nhau
gãc π 2 . Cã thÓ coi ®©y lµ tÝn hiÖu ®iÒu chÕ ®· quay pha. TÝn hiÖu nµy cïng víi
t¶i tin f 0 ®−îc ®−a tíi çc bé §CCB III vµ §CCB IV ®Ó h×nh thµnh tÝn hiÖu ®¬n
biªn theo nguyªn lý cña s¬ ®å bï pha ®¬n gi¶n tr×nh bµy trªn h×nh 7.41.
1
u CBIII = mU ct Cos ω 0 t Cos (Ω 0 + Ω)t = mU ct [Cos (ω 0 + Ω 0 + Ω) + Cos (ω 0 − Ω 0 − Ω)]
2
1
u CBIV = m U ct Sin ω 0 t .Sin (Ω 0 + Ω)t = mU ct [− Cos (ω 0 + Ω 0 + Ω) + Cos (ω 0 − Ω 0 − Ω)]
2
Nh− vËy tÝn hiÖu ®¬n biªn ë ®Çu ra cña m¹ch hiÖu ®−îc viÕt d−íi d¹ng:
u db = u CBIII − u CBIV = m U ct Cos (ω 0 + Ω 0 + Ω)t (7.46)
§iÒu chÕ ®¬n biªn theo ph−¬ng ph¸p läc - bï pha kh«ng cÇn dïng m¹ch
quay pha ®èi víi tÝn hiÖu ®iÒu chÕ nªn dÔ thùc hiÖn h¬n so víi ph−¬ng ph¸p bï
pha ®ång thêi cã thÓ h×nh thµnh tÝn hiÖu ®¬n biªn ë ngay tÇn sè c«ng t¸c mµ
kh«ng qua nhiÒu cÊp biÕn ®æi trung gian.
Ph−¬ng ph¸p cuèi cïng ®Ó h×nh thµnh tÝn hiÖu ®¬n biªn lµ ph−¬ng ph¸p tæng
hîp, Ýt ®−îc sö dông trong thùc tÕ. Néi dung cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ sö dông çc
bé t¸ch sãng ®Ó lÊy ra quy luËt biÕn ®æi ®−êng bao a(t ) vµ quy luËt biÕn ®æi pha
(hoÆc tÇn sè) tøc thêi ϕ (t ) (hoÆc Ω(t ) ) sau ®ã thùc hiÖn viÖc ®iÒu biªn kÕt hîp
víi ®iÒu pha (hoÆc ®iÒu tÇn) ®Ó h×nh thµnh tÝn hiÖu ®¬n biªn.
309
Ch−¬ng 8
t¸ch sãng tÝn hiÖu v« tuyÕn
8.1. Kh¸i niÖm chung
T¸ch sãng lµ qu¸ tr×nh t×m l¹i tÝn hiÖu ®iÒu chÕ ban ®Çu, vµ chóng cã thÓ
®−îc ph©n chia theo 2 nhãm c¬ b¶n sau:
- TÝn hiÖu liªn tôc (analog), trong ®ã tin tøc cÇn truyÒn ®−îc ®iÒu chÕ mét
trong çc tham sè sau cña dao ®éng: Biªn ®é (U v ) tÇn sè ( f v ), pha ( ϕ v ). Phô
thuéc vµo d¹ng ®iÒu chÕ, ng−êi ta ph©n chia thµnh çc bé t¸ch sãng biªn ®é, t¸ch
sãng tÇn sè, t¸ch sãng pha.
- TÝn hiÖu xung, ë ®©y tin tøc cÇn truyÒn ®−îc ®iÒu chÕ mét trong çc tham
sè sau: Biªn ®«, tÇn sè, pha,®é réng xung. §Ó t¸ch sãng çc tÝn hiÖu nµy, ng−êi ta
sö dông çc bé t¸ch sãng §BX (®iÒu biªn xung), §TX (®iÒu tÇn xung), §PX
(®iÒu pha xung), §RX (®iÒu ®é réng xung).
Ngoµi ra, cã d¹ng ®iÒu cèt xung (§CX) ®−îc thùc hiÖn b»ng çch thay ®æi
tæ hîp çc nhãm xung vµ thùc hiÖn gi¶i ®iÒu chÕ b»ng çc bé t¸ch sãng xung thÞ
tÇn vµ gi¶i m·.
Phô thuéc vµo ph−¬ng ph¸p gia c«ng tÝn hiÖu mµ ph©n thµnh çc lo¹i t¸ch
sãng t−¬ng tù vµ sè.
8.2. T¸ch sãng biªn ®é (TSB§)
Bé t¸ch sãng biªn ®é lµ thiÕt bÞ mµ ®iÖn ¸p ë ®Çu ra cña nã tû lÖ víi biªn ®é
tÝn hiÖu cao tÇn ë ®Çu vµo. H×nh 8.1 biÓu diÔn çc ®iÖn ¸p vµ phæ cña chóng ë ®Çu
vµo vµ ra cña bé t¸ch sãng biªn ®é. NÕu ë ®Çu vµo t¸ch sãng biªn ®é cã ®iÖn ¸p
vµo u v ®−îc ®iÒu chÕ biªn ®é b»ng dao ®éng cã tÇn sè F, th× ë ®Çu ra cña bé t¸ch
sãng ®iÖn ¸p U TS thay ®æi theo qui luËt thay ®æi cña ®−êng bao ®iÖn ¸p ®Çu vµo
uv .
Nh− vËy ®iÖn ¸p ë ®Çu ra bé t¸ch sãng biªn ®é cã tÇn sè kh¸c víi tÇn sè
®iÖn ¸p ®Çu vµo. §Ó thùc hiÖn nhiÖm vô nµy, trong bé t¸ch sãng biªn ®é ph¶i cã
310
phÇn tö tuyÕn tÝnh biÕn ®æi theo tham sè hoÆc lµ phÇn tö phi tuyÕn. tr−êng hîp
®Çu ng−êi ta th−êng gäi lµ t¸ch sãng ®ång bé.
H×nh 8.1. D¹ng tÝn hiÖu ë ®Çu vµo vµ ra bé TSB§ vµ phæ cña chóng.
Khi dïng phÇn tö phi tuyÕn, ng−êi ta cã thÓ sö dông çc ®i«t hoÆc tranzistor.
Trªn thùc tÕ çc ®i«t th−êng hay ®−îc sö dông nhÊt.
8.2.1. Çc chØ tiªu chÊt l−îng cña TSB§:
a) HÖ sè truyÒn ®¹t ®iÖn ¸p:
§iÖn ¸p ®Çu vµo bé t¸ch sãng biªn ®é:
uv (t ) = U mo (1 + m cos Ωt ).cos ωt (8.1)
§iÖn ¸p ë ®Çu ra:
u ra (t ) = U ts cos Ωt (8.2)
Ng−êi ta ®Þnh nghÜa hÖ sè truyÒn ®¹t ®iÖn ¸p cña bé t¸ch sãng biªn ®é lµ tû
sè gi÷a biªn ®é ®iÖn ¸p tÇn thÊp (tin tøc) ë ®Çu ra U ts vµ biªn ®é ®−êng bao ®iÖn
¸p cao tÇn ë ®Çu vµo:
U ts
K ts = (8.3)
m.U mo
HÖ sè truyÒn ®¹t cña bé t¸ch sãng ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ qu¸ tr×nh t¸ch sãng.
b) DÉn n¹p vµo:
311
DÉn n¹p vµo bé t¸ch sãng lµ tû sè gi÷a biªn ®é dßng ®iÖn cao tÇn (tÇn sè mang
ωth ) trªn biªn ®é ®iÖn ¸p cao tÇn còng ë tÇn sè nµy ë ®Çu vµo bé t¸ch sãng:
I vω
Yvts = = g vts + jbvts (8.4)
U vω
DÉn n¹p vµo cña bé t¸ch sãng ®¸nh gi¸ møc ®é ¶nh h−ëng cña bé t¸ch sãng
®Õn tÇng phÝa tr−íc cña nã. (th−êng lµ bé khuÕch ®¹i). g vts lµm t¨ng tæn hao
khung dao ®éng céng h−ëng cña bé khuÕch ®¹i, do ®ã g vts cµng nhá cµng tèt. bvts
lµm lÖch tÇn sè céng h−ëng b¶n th©n cña khung céng h−ëng bé khuÕch ®¹i,
th−êng bvts lµ dung tÝnh vµ ®−îc tÝnh to¸n bï trõ khi thiÕt kÕ hoÆc khi ®iÒu chØnh
sau s¶n xuÊt.
c) MÐo phi tuyÕn.
Trong bé t¸ch sãng, cã sö dông çc phÇn tö phi tuyÕn nªn ë ®Çu ra bé t¸ch
sãng, ngoµi thµnh phÇn cã Ých víi tÇn sè Ω , cßn cã çc hµi bËc cao mΩ cña
chóng, thµnh phÇn mét chiÒu, çc thµnh phÇn cao tÇn n ω . Çc thµnh phÇn tÇn sè
cao nω , thµnh phÇn mét chiÒu cã thÓ ®−îc lo¹i bá dÔ dµng, cßn çc thµnh phÇn
mΩ g©y ra mÐo tÝn hiÖu. HiÖn t−îng nµy ®−îc gäi lµ mÐo phi tuyÕn:
U 22Ω + U 32Ω + .....

km = (8.5)
UΩ
§Ó gi¶m mÐo phi tuyÕn (do çc phÇn tö phi tuyÕn g©y ra), khi thiÕt kÕ ng−êi
ta ph¶i chän phÇn tö t¸ch sãng cã ®Æc tuyÕn V«n-ampe tuyÕn tÝnh ngay tõ gèc to¹
®é vµ ®o¹n tuyÕn tÝnh cµng lín cµng tèt.
d) MÐo tÇn sè vµ pha.
Trong çc bé t¸ch sãng, cã chøa çc phÇn tö ®iÖn kh¸ng (tô ®iÖn), çc phÇn
tö nµy g©y ra qu¸ tr×nh qu¸ ®é vµ t¹o ra hÖ sè truyÒn ®¹t thay ®æi khi tÇn sè ®iÒu
chÕ thay ®æi trong miÒn réng.
8.2.2. Ph©n tÝch chÕ ®é cña bé t¸ch sãng dïng ®i«t.

8.2.2.1. §Æc ®iÓm s¬ ®å:
S¬ ®å ®iÓn h×nh cña bé t¸ch sãng biªn ®é dïng ®i«t tr×nh bµy trªn h×nh 8.2.
Trªn s¬ ®å m¹ch céng h−ëng phÝa tr¸i dÉn tÝn hiÖu vµo bé t¸ch sãng. Trong
mét sè tr−êng hîp, trong s¬ ®å cã nguån ®iÖn ¸p ban ®Çu E 0 kho¸ ®i«t t¸ch sãng
312
khi U V < E 0 . §iÒu nµy lµm gi¶m t¸c dông cña nhiÔu trong kho¶ng trèng gi÷a çc
xung. Khi t¸ch sãng tÝn hiÖu ®iÒu biªn th−êng kh«ng sö dông nguån ®iÖn ¸p nµy
vµ sau nµy khi ph©n tÝch ta cho E 0 = 0 .
ud
uVTS
Eo
Ct Rt uts
Trªn s¬ ®å, ®i«t t¸ch sãng m¾c nèi tiÕp víi t¶i nªn ta gäi lµ t¸ch sãng nèi
tiÕp, khi ®i«t m¾c song song víi ®iÖn trë phô t¶i Rt ta cã s¬ ®å t¸ch sãng song
song.
§Ó ph©n tÝch sù lµm viÖc cña m¹ch t¸ch sãng, ta lý t−ëng hãa ®Æc tuyÕn
V«n-ampe cña ®i«t nh− h×nh 8.3. Ph−¬ng tr×nh biÓu diÔn ®Æc tuyÕn cña ®i«t t¸ch
sãng:
⎧S th .U d Khi U d > 0
id = f (u d ) = ⎨ (8.6)
⎩S ng .U d Khi U d < 0
Trong thùc tÕ. S ng rÊt nhá vµ ®Ó ®¬n gi¶n ta cho S ng = 0 . Khi ®ã, ph−¬ng
tr×nh cña ®i«t t¸ch sãng cã d¹ng:
⎧S .U d Khi U d > 0
id = ⎨ (8.7)
⎩0 Khi U d < 0
Còng cÇn nãi thªm lµ viÖc tuyÕn tÝnh ho¸ nµy chØ chÝnh x¸c khi lùa chän
®i«t cã ®Æc tuyÕn V«n- ampe phï hîp vµ biªn ®é tÝn hiÖu ®Æt vµo bé t¸ch sãng ®ñ
lín.
313
T¶i cña bé t¸ch sãng lµ bé läc Rt Ct . Gi¸ trÞ cña tô ®iÖn Ct ph¶i ®ñ lín ®Ó
1
läc bá thµnh phÇn xoay chiÒu ω , nghÜa lµ: << R , ng−îc l¹i nã cã trë kh¸ng
ω Ct
1
kh¸ lín víi thµnh phÇn tÇn sè ®iÒu chÕ Ω , nghÜa lµ: >> R .
ΩCt
Khi ®Æt ®iÖn ¸p tÝn hiÖu ë ®Çu vµo bé t¸ch sãng, qu¸ tr×nh x¶y ra nh− bé
chØnh l−u tÝn hiÖu b×nh th−êng. NÕu tÝn hiÖu cao tÇn ë ®Çu vµo kh«ng ®iÒu chÕ
trªn t¶i bé t¸ch sãng cã ®iÖn ¸p mét chiÒu Ets . Khi tÝn hiÖu ®Çu vµo cã ®iÒu chÕ
trªn t¶i bé t¸ch sãng ngoµi thµnh phÇn mét chiÒu cßn thµnh phÇn biÕn ®æi theo
quy luËt tin tøc. Khi ph©n tÝch bé t¸ch sãng biªn ®é, ta cã: ω >> Ω , nªn qu¸ tr×nh
thiÕt lËp trong t¸ch sãng x¶y ra rÊt nhá vµ trªn bé t¸ch sãng khi cã tÝn hiÖu lu«n
cã ®iÖn ¸p mét chiÒu.
8.2.2.2. Çc chØ tiªu chñ yÕu cña bé t¸ch sãng ®i«t:
Theo h×nh (8.3) vµ biÓu thøc (8.7) ta viÕt ®−îc biÓu thøc dßng ®iÖn qua
®i«t:
id = S ( u vts − u c ) (8.8)
Víi: uvts = U m 0 (1 + m cos Ωt ) cos ωt
= U db .cos ωt
u c : ®iÖn ¸p trªn tô Ct
Thay vµo (8.8) ta cã:
id = S (U db cosωt − uc )
Theo h×nh (8.4), t¹i u d = 0, dßng ®iÖn qua ®i«t id = 0 , t−¬ng øng gãc c¾t
dßng ®iÖn lóc ®ã: ω t = θ ; ta cã:
0 = S ( U db cos θ − uc )
Tõ ®©y ta rót ra ®−îc gãc c¾t dßng ®iÖn (gãc dÉn ®iÖn) cña ®i«t:
uc
cos θ =
U db
Thay vµo (8.8), ta cã:
id = SU db (cos ωt − cos θ )
314
iD
iD
uD 0 θ 2 ωt
ETS
uv
ωt
H×nh 8.4. X¸c ®Þnh gãc c¾t xung dßng qua ®i«t
Dßng ®iÖn qua ®i«t t¸ch sãng id lµ mét d·y xung, nªn khai triÓn id theo
chuçi Furie ta cã:
id = I 0 + I1 cos ωt + I 2 cos 2ω t + .... + I n cos nωt + ...
1 θ
π∫
I0 = id dω t
0
Trong ®ã:
2 θ
π∫
In = id cos n ωt d ωt
0
Víi n = 1,2,3,...
Thay biÓu thøc id vµo vµ lÊy tÝch ph©n, ta cã:
SU db
I0 = ( sin θ − θ cosθ ) (8.9)
π
SU db
I1 = (θ − sin θ cosθ ) (8.10)
π
§©y lµ bé t¸ch sãng biªn ®é, nªn ta chó ý ®Õn thµnh phÇn mét chiÒu thuÇn
SU m 0
tuý . ( sin θ − θ cos θ ) vµ thµnh phÇn biÕn thiªn chËm
π
SU mo
m ( sin θ − θ cos θ ). cosΩt lµ thµnh phÇn cã Ých.
π
315
Tõ dßng mét chiÒu I0, ta x¸c ®Þnh ®iÖn ¸p ra trªn t¶i:
B B
Rt S
u c = R t .I 0 = U db (sin θ −θ cosθ ) (8.11)
π
Vµ gãc c¾t xung dßng ®ièt:
SRt
cosθ = (sin θ − θ cosθ )
π
HoÆc (8.12)
π
tg θ − θ =
SRt
VËy gãc c¾t θ chØ phô thuéc tham sè m¹ch ®iÖn, kh«ng phô thuéc vµo tÝn
hiÖu vµo.
Còng cÇn chó ý r»ng quan hÖ gi÷a biªn ®é ®iÖn ¸p ®Çu ra bé t¸ch sãng víi
biªn ®é ®−êng bao ®iÖn ¸p ®Çu vµo chÝnh lµ hÖ sè truyÒn ®¹t cña bé t¸ch sãng.
uc
K ts = cos θ = (8.13)
U dB
§Ó hÖ sè truyÒn ®¹t bé t¸ch sãng lín, gãc c¾t θ ph¶i nhá, hoÆc chän gi¸ trÞ
Rt lín ( víi S ®· x¸c ®Þnh khi ®i«t t¸ch sãng ®· chän). Tuy nhiªn viÖc lùa chän
gi¸ trÞ Rt lµ ph¶i c¨n cø vµo nh÷ng yªu cÇu kh¸c.

§iÖn dÉn vµo cña bé t¸ch sãng ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc (8.4), khi sö
dông quan hÖ (8.10) ta nhËn ®−îc:
S
g vts = ( θ − sin θ cosθ ) (8.14)
π
§Ó ®¸nh gi¸ ®iÖn dÉn vµo, ta chó ý çc biÓu thøc gÇn ®óng sau:
θ3
- Khi θ < 45 0 ta cã: tg θ ≈ θ +
3
Thay vµo (8.12), ta nhËn ®−îc:
θ3 π
≈ = aπ (8.15)
3 SRt
1
§Æt a = rót ra θ ≈ 3 3πa (8.16)
SRt
- BiÕn ®æi biÓu thøc ( 8.10), coi θ cã gi¸ trÞ nhá:
316
2θ 3
θ − sin θ cosθ = θ − 0,5sin 2θ = 0,5 ( 2θ − sin 2θ ) ≈ (8.17)
3
Thay (8.16) vµo (8.17) ta cã:
θ − sin θ cosθ = 2 π a (8.18)
Thay vµo (8.14), ta nhËn ®−îc ®iÖn dÉn ®Çu vµo bé t¸ch sãng biªn ®é theo
s¬ ®å nèi tiÕp (h×nh 8.2)
2
B
g vts = (8.19)
Rt B
§iÖn trë vµo:

Rt
Rvts =
2
§èi víi bé t¸ch sãng m¾c theo s¬ ®å song song, do ®i«t m¾c song song víi
phô t¶i nªn dßng ®iÖn cao tÇn ngoµi ch¶y qua ®i«t cßn ch¹y qua phô t¶i Rt , do ®ã
®iÖn dÉn vµo trong s¬ ®å song song ®−îc x¸c ®Þnh:
I mω ( ss ) I mω nt 1 1
g vts ( ss ) = = + = g vtsnt +
U db U db Rt Rt
GÇn ®óng coi:

Rt
Rvtsss ≈ (8.20)
3
8.2.2.3. Çc hiÖn t−îng mÐo tÝn hiÖu ®iÒu biªn trong t¸ch sãng biªn ®é.
Trong çc m¹ch t¸ch sãng, do cã çc phÇn tö phi tuyÕn vµ qu¸n tÝnh nªn g©y
ra hiÖn t−îng mÐo tÝn hiÖu trong qu¸ tr×nh t¸ch sãng: D¹ng ®iÖn ¸p ra kh«ng hoµn
toµn gièng ®−êng bao ®iÖn ¸p ®Çu vµo.
a- MÐo do ®Æc tuyÕn V«n-ampe cña ®i«t phi tuyÕn.
§Æc tuyÕn t¸ch sãng cña ®i«t t¸ch sãng thùc tÕ (h×nh 8.5) kh¸c víi chÝnh nã
khi ®· tuyÕn tÝnh ho¸ (h×nh 8.3). ë phÇn ban ®Çu cña ®Æc tuyÕn (tõ 0 ®Õn U b ),
quan hÖ gi÷a i D vµ u D lµ phi tuyÕn. VÝ dô víi ®i«t Ge , U b kho¶ng 0,1 v. NÕu gi¸
trÞ ®−êng bao ®iÖn ¸p ®Çu vµo nhá h¬n U b , nghÜa lµ U db min < U b , th× hÖ sè truyÒn
317
®¹t bé t¸ch sãng phô thuéc vµo møc tÝn hiÖu vµo, d¹ng ®iÖn ¸p ®Çu ra kh¸c víi
®−êng bao tÝn hiÖu vµo, nghÜa lµ ph¸t sinh mÐo phi tuyÕn cña qu¸ tr×nh t¸ch sãng.
§Ó gi¶m mÐo ta ph¶i lùa chän ®iÖn ¸p ®Çu vµo ®ñ lín, gi¸ trÞ cùc tiÓu cña ®−êng
bao ph¶i tho¶ m·n quan hÖ:
U m 0 (1 − m) ≥ U b
Ub iD
Lý tưởng
Hay: U m0 ≥ (8.21)
1− m
Thực tế
b- MÐo do h»ng sè thêi gian m¹ch t¶i
lín.
Nh− ta ®· biÕt, thùc chÊt qu¸ tr×nh
Ub UD
t¸ch sãng biªn ®é lµ chØnh l−u tÝn hiÖu ®iÒu 0
biªn, hay lµ qu¸ tr×nh phãng n¹p cña tô C t Uv

Uvmax
qua ®iÖn trë phô t¶i Rt mµ ®i«t t¸ch sãng
U v min
lµ phÇn tö ®iÒu khiÓn. Nh− ®· ph©n tÝch ë

trªn, viÖc lùa chän gi¸ trÞ Rt C t liªn quan
®Õn çc yªu cÇu:
+ Läc tÇn sè cao ë ®Çu ra bé t¸ch
H×nh 8.5. ®Æc tuyÕn t¸ch sãng lý
sãng.
t−ëng vµ thùc tÕ
+ §¶m b¶o hÖ sè truyÒn ®¹t ®iÖn ¸p
lín.
§iÒu kiÖn tæng qu¸t lùa chän:
1 1
<< Rt C t << (8.22)
ω Ω
Khi lùa chän h»ng sè thêi gian m¹ch t¶i lín, ®iÖn ¸p trªn tô Ct , ®iÖn ¸p ra
bé t¸ch sãng kh«ng theo kÞp sù biÕn thiªn cña biªn ®é ®iÖn ¸p vµo, g©y mÐo tÝn
hiÖu. (h×nh 8.6).
§Ó tr¸nh hiÖn t−îng nµy, ph¶i lùa chän gi¸ trÞ Rt C t sao cho tèc ®é biÕn thiªn
cña ®iÖn ¸p ra u c tèi thiÓu b»ng tèc ®é biÕn thiªn cña biªn ®é ®iÖn ¸p vµo trong
thêi gian phãng cña tô C nghÜa lµ:
duc dU db
≥ (8.23)
dt t = t1 dt t = t1
318
u v ts U
H×nh 8.6. HiÖn t−îng mÐo tÝn hiÖu t¸ch sãng do ®iÖn dung t¶i qu¸ lín
Qu¸ tr×nh phãng cña tô ®−îc viÕt theo biÓu thøc:
⎛ t′ ⎞
u c = U db . exp ⎜⎜ − ⎟⎟ víi t ′ = t − t1 (8.24)
⎝ Rt C t ⎠
duC U db
Do ®ã: = (8.25)
dt ′ t ′= 0 Rt Ct
Thay biÓu thøc U db vµo ta cã:

dU db d (U m 0 [1+ m cos(Ωt ′ + ϕ )]
= = m.Ω.U m 0 sin ϕ (8.26)
dt ′ t′ = 0 dt ′ t′ = 0
Thay çc biÓu thøc vµo (8.25), ta cã:
1 mΩ. sin ϕ
≥ (8.27)
Rt C t 1 + m cos ϕ
§¹o hµm vÕ ph¶i cña biÓu thøc theo ϕ vµ xÐt dÊu, ta thÊy vÕ ph¶i cùc ®¹i
khi cosϕ = − m tøc sin ϕ = 1 − m 2 , do ®ã ®iÒu kiÖn (8.28) ®−îc viÕt l¹i:
1 mΩ 1 − m 2 mΩ
≥ = (8.28)
Rt C t 1− m 2
1 − m2
1 − m2
HoÆc: Rt C t ≤ (8.29)
mΩ
319
VËy tÝch Rt Ct ph¶i lùa chän sao cho ®iÒu kiÖn (8.29) ®−îc thùc hiÖn víi hÖ
sè ®iÒu chÕ lín nhÊt, tøc lµ tho¶ m·n vÕ ph¶i cña (8.22). Thùc tÕ th−êng chän:
10 1
< Rt Ct < (8.30)
ω Ω max
c - MÐo do ¶nh h−ëng cña m¹ch ph©n çch:

ViÖc nèi gi÷a m¹ch t¸ch sãng vµ tÇng sau (khuÕch ®¹i tÇn thÊp) ®−îc thùc
hiÖn b»ng mét m¹ch ph©n çch (h×nh 8.7)
ETS + −C P
I CM
uVTS
Ct UT
Rt RP
UΩ
H×nh 8.7. GhÐp bé t¸ch sãng víi tÇng sau

Khi cã m¹ch ph©n çch, ®iÖn ¸p trªn ®iÖn trë Rt lµ U ts gåm hai thµnh phÇn:
Thµnh phÇn mét chiÒu Etso trªn tô C P vµ thµnh phÇn ©m tÇn U Ω trªn ®iÖn trë
R P (v× h»ng sè thêi gian cña m¹ch C P R P kh¸ lín vµ lín h¬n nhiÒu lÇn chu kú dao
1
®éng ®iÒu chÕ ) nh− chØ ra trªn h×nh 8.8.
Ω
H×nh 8.8. X¸c ®Þnh mÐo do m¹ch ph©n çch
320
Theo (8.9) vµ (8.12) ta x¸c ®Þnh ®−îc thµnh phÇn ETSO h¹ trªn C P b»ng
B B
U m 0 . cosθ . Khi biªn ®é ®iÖn ¸p ®Çu vµo thay ®æi ®Õn gi¸ trÞ cùc tiÓu, do gi¸ trÞ tô
C P kh¸ lín nªn nã trë thµnh mét nguån ®iÖn ¸p mét chiÒu ®Æt lªn ®i«t t¸ch sãng.
Rt
E CM = E tso .
Rt + R P
NÕu gi¸ trÞ ECM > U ts min th× ®i«t t¸ch sãng sÏ bÞ kho¸ vµ kh«ng x¶y ra qu¸
tr×nh t¸ch sãng trong kho¶ng thêi gian t1 − t 2 (h×nh 8.8). Vµ ®iÖn ¸p ra sÏ bÞ mÐo.
§Ó tr¸nh hiÖn t−îng nµy ta ph¶i chän sao cho:
ECM < U ts min vµ cã thÓ t×m ®−îc quan hÖ:
m.Rt
R p >> (8.31)
1− m
Trong thùc tÕ ®Ó gi¶i quyÕt ®ång thêi çc yªu cÇu trªn (t¨ng ®é läc sau t¸ch
sãng vµ tr¸nh hiÖn t−îng mÐo do çc m¹ch ph©n tÇng), ng−êi ta sö dông mét bé
läc gi÷a t¶i vµ m¹ch ph©n chia.
8.2.3. T¸ch sãng ®ång bé
M¹ch t¸ch sãng ®ång bé cã s¬ ®å tr×nh bµy trªn h×nh 8.9. §iÖn ¸p ®ång bé
do dao ®éng ®ång bé (t−¬ng tù nh− dao ®éng t¹i chç hoÆc dao ®éng ngo¹i sai) t¹o
ra cã tÇn sè chän ®óng b»ng tÇn sè tÝn hiÖu vµo t¸ch sãng (ωdb = ωth = ω ) . ChÝnh
v× vËy nã ®−îc gäi lµ m¹ch t¸ch sãng ®ång bé. Dao ®éng nµy sÏ lµm thay ®æi
tham sè cña phÇn tö tham sè. §Ó lµm vÝ dô, gi¶ sö trªn h×nh 8.9 ta dïng m¹ch
nh©n t−¬ng tù ®Ó lµm phÇn tö tham sè.
Trªn ®Çu vµo thø nhÊt, ta cã tÝn hiÖu cÇn t¸ch sãng:
uVTS = U mo (1 + m cos Ωt ) cosωt
Trªn vµo thø hai, ®Æt vµo ®iÖn ¸p ®ång bé:

ut = U t cos(ωt + ϕ )
Trªn ®Çu ra t¸ch sãng, ta nhËn ®−îc ®iÖn ¸p:
321
ura( t ) = K .uVTS .ut =
1 1
= KU tU mo (1 + m cos Ωt ) cos ϕ + KU tU mo (1 + m cos Ωt ) cos ( 2ωt + ϕ )
2 2
Dïng m¹ch läc th«ng thÊp, ta cã thÓ t¸ch ra thµnh phÇn tin tøc cã Ých:
KU tU mo
us = (1 + m cos Ωt ) cos ϕ(t ) (8.32)
2
NhËn xÐt: biªn ®é ®iÖn ¸p ®Çu ra t¸ch sãng phô thuéc vµo hiÖu ϕ , chÝnh lµ
®é lÖch pha gi÷a tÝn hiÖu cÇn t¸ch sãng vµ dao ®éng ®ång bé. Khi ϕ = 0; π biªn ®é
π
cùc ®¹i; khi ϕ = ± , biªn ®é b»ng 0. Nh− vËy, bé t¸ch sãng nµy võa cã tÝnh chän
2
läc vÒ biªn ®é võa cã tÝnh chän läc vÒ pha. Nãi çch kh¸c, ®ã lµ bé t¸ch sãng
biªn ®é - pha. Do vËy, ®Ó t¸ch sãng cã hiÖu qu¶, cÇn ph¶i ®ång bé tÝn hiÖu vµo vµ
dao ®éng ®ång bé c¶ vÒ tÇn sè vÒ pha. So víi t¸ch sãng dïng ®ièt th× t¸ch sãng
®ång bé chøa Ýt thµnh phÇn tæ hîp ë ®Çu ra h¬n.
Bé t¸ch sãng ®ång bé ®−îc sö dông trong çc m¸y thu ®¬n biªn, m¸y thu
h×nh.
8.2.4. HiÖn t−îng ph¸ch vµ
hiÖn t−îng chÌn Ðp tÝn hiÖu
Uth( ω th′ϕ th )
trong bé t¸ch sãng ®iÒu biªn. PhÇn tö
tham sè i2 UTS
Khi ë ®Çu vµo bé t¸ch sãng Ct Rt
biªn ®é cã hai dao ®éng cã tÇn sè
Dao
gÇn nhau, do trong bé t¸ch sãng ®éng
cã chøa phÇn tö phi tuyÕn nªn sÏ ®ång bé
x¶y ra hiÖn t−îng ph¸ch vµ chÌn
H×nh 8.9. M¹ch t¸ch sãng ®ång bé
Ðp tÝn hiÖu.
8.2.4.1. HiÖn t−îng ph¸ch.
Gi¶ sö çc ®iÖn ¸p ®Æt vµo t¸ch sãng cã biªn ®é kh«ng ®æi:
u1 = U 1 cos ω1t
u 2 = U 2 cos ω 2 t
§iÖn ¸p tæng:
322
u (t ) = u1 (t ) + u 2 (t ) = U (t ) . cos [ω 1t + ϕ (t )] (8.33)
V× u1 ,u 2 cã tÇn sè bÊt kú nªn biªn ®é U (t ) còng
U2
thay ®æi. T¹i mét thêi ®iÓm x¸c ®Þnh nµo ®ã (gi¶ thiÕt ω2
gãc pha ban ®Çu ϕ 0 = 0 ), ta cã vect¬ tæng nh− h×nh U ∆ωt
8.10.
U1
Trªn h×nh vÏ ta x¸c ®Þnh:
∆ω = ω 1 − ω 2 ω1
U (t ) = U 12 + U 22 + 2U 1 .U 2 cos ∆ωt
(8.34)
ϕ (t )
U 2 sin ∆ωt
ϕ (t ) = arctg (8.35)
U1 + U 2 cos ∆ωt
V× bé t¸ch sãng biªn ®é kh«ng ph¶n øng víi sù

H×nh 8.10. HiÖn
thay ®æi cña gãc pha nªn ta kh«ng cÇn quan t©m ®Õn t−îng ph¸ch trong
®é thay ®æi cña ϕ (t ) . Biªn ®é ®iÖn ¸p tæng ë ®Çu vµo t¸ch sãng biªn ®é
biÕn ®æi theo tÇn sè ∆ω . Khi dïng bé t¸ch sãng biªn

®é ta sÏ cã ®iÖn ¸p ë ®Çu ra bé t¸ch sãng:
urats (t ) = K tsu ( t )
U 22 U2 (8.36)
= K ts .U 1 . 1+ +2
U1 2
U1 cos ∆ωt
Nh− vËy víi hai tÝn hiÖu kh«ng ®iÒu chÕ ë ®Çu vµo, ë ®Çu ra bé t¸ch sãng ta
thu ®−îc tÝn hiÖu cã tÇn sè lµ hiÖu cña hai tÇn sè ë ®Çu vµo. ng−êi ta gäi ®©y lµ
hiÖn t−îng ph¸ch.
¸p dông hiÖn t−îng ph¸ch cho viÖc t¸ch sãng tÝn hiÖu b¸o ®¼ng biªn, khi
ph¸t tÝn hiÖu tÝn hiÖu b¸o ®¼ng biªn, ë m¸y thu b×nh th−êng sÏ kh«ng thu nhËn
®−îc b»ng tai nghe. §Ó nghe ®−îc tÝn hiÖu b¸o, trong m¸y thu ng−êi ta dïng
thªm mét bé ngo¹i sai cho chÕ ®é b¸o víi tÇn sè ω − ω th chän kho¶ng 1 Khz.
8.2.4.2. HiÖn t−îng chÌn Ðp
Còng b¶n chÊt lµ cã hai tÝn hiÖu ë ®Çu vµo bé t¸ch sãng biªn ®é, tuy vËy khi
hai tÝn hiÖu cã biªn ®é chªnh lÖch nhau nhiÒu lÇn, th× sÏ x¶y ra hiÖn t−îng chÌn
323
Ðp tÝn hiÖu. HiÖn t−îng nµy cÇn ®Æc biÖt l−u ý khi c¶ hai tÝn hiÖu cã ®iÒu chÕ, mét
lµ ®iÖn ¸p cã Ých, mét lµ nhiÔu. Theo biÓu thøc (8.34), ta ®Æt:
U 22 U
X = 2 + 2 2 cos ∆ωt (8.37)
U1 U1
NÕu gi¶ thiÕt u 2 << u1 th× X << 1 , ta cã ®iÖn ¸p ra bé t¸ch sãng:
U rats (t ) = K ts U 1 1 + X
U 22 (8.38)
= K ts (U 1 + + U 2 cos ∆ωt )
2U 1
Tõ (8.38) ta suy ra ®iÖn ¸p ra cho tõng tÝn hiÖu:

Víi tÝn hiÖu u1 :
U rats1 = K ts .U 1
Víi tÝn hiÖu u 2 :

U 22
U rats 2 = K ts . = K ts′ .U 2
2U 1
U2
ë ®©y: K ts′ = K ts . (8.39)
U1
V×: U 2 << U 1 nªn K ts′ << K ts nh− vËy lµ tÝn hiÖu bÐ sÏ cã hÖ sè truyÒn ®¹t
nhá h¬n nhiÒu, hay ta gäi lµ tÝn hiÖu bÐ bÞ chÌn Ðp.
8.3. T¸ch sãng tÝn hiÖu xung.
Bé t¸ch sãng tÝn hiÖu xung còng lµ bé t¸ch sãng biªn ®é nh−ng cã mét sè
yªu cÇu riªng do ®Æc ®iÓm cña tÝn hiÖu xung v« tuyÕn vµ t¸ch sãng xung thÞ tÇn.
8.3.1. T¸ch sãng xung v« tuyÕn.
T¸ch sãng xung v« tuyÕn ®−îc sö dông trong m¸y thu tÝn hiÖu xung. D¹ng
tÝn hiÖu t¸ch sãng ®−îc chØ ra trªn h×nh 8.11.
Trong ®iÒu kiÖn lý t−ëng, ë ®Çu vµo bé t¸ch sãng cã xung v« tuyÕn h×nh ch÷
nhËt (8.11a).
Tuy nhiªn, d¶i th«ng çc tÇng tr−íc t¸ch sãng cã mét gi¸ trÞ x¸c ®Þnh, nªn
xung thùc tÕ cã d¹ng h×nh (8.11b).
324
U V lÝ tưởng
U V Thùc tÕ
U ra TS
UXL
0,9Ux l 0 ,1U XL t
τX
H×nh 8.11. D¹ng tÝn hiÖu vµo ra cña bé t¸ch sãng xungv« tuyÕn
§iÖn ¸p ®Æt trªn ®i«t u vtt ®−îc t¸ch sãng theo qu¸ tr×nh nh− sau:
T¹i thêi ®iÓm ban ®Çu víi nöa chu kú d−¬ng cña tÝn hiÖu, ®i«t th«ng, tô
®−îc n¹p tõ ®iÖn ¸p b»ng kh«ng. Víi çc chu kú tiÕp theo ®iÖn ¸p trªn tô t¨ng
dÇn, do h»ng sè thêi gian phãng cña tô rÊt lín so víi thêi gian n¹p.
Sau mét sè chu kú, ®iÖn ¸p trªn tô C tiÕn tíi gi¸ trÞ thiÕt lËp ( U tl). Thêi gian
B
B
thiÕt lËp ®−îc x¸c ®Þnh:

τ TL ≈ 2,3 Ri C t
Trong ®ã: Ri : ®iÖn trë trong cña ®i«t t¸ch sãng.
π
Trong thêi gian ®Çu gãc c¾t cña xung dßng ®iÖn b»ng , sau gi¶m dÇn tíi
2
3π
gi¸ trÞ x¸c lËp: θ Tl = 3 . Cßn ®iÖn trë vµo sÏ t¨ng dÇn, lóc ®Çu do dßng ®iÖn
SRt
lín, ®iÖn trë vµo nhá:

RVbd ≈ 2 Ri
325
Sau dßng ®iÖn vµo gi¶m (gãc c¾t gi¶m) nªn ®iÖn trë vµo t¨ng ®Õn
RVTl ≈ 0,5 Rt .
Trong bé t¸ch sãng xung ph¶i chó ý ®Õn qu¸ tr×nh khi kÕt thóc xung tÝn
hiÖu. Khi ®ã, tô ®iÖn phô t¶i phãng ®iÖn qua ®iÖn trë phô t¶i Rt . Do Rt >> Ri nªn
qu¸ tr×nh nµy rÊt dµi h¬n qu¸ tr×nh thiÕt lËp. Thêi gian s−ên sau:
t ss = 2,3 Rt C t (8.40)
Th«ng th−êng trong t¸ch sãng xung, ng−êi ta chñ yÕu chó ý ®Õn s−ên sau,
cßn thêi gian thiÕt lËp rÊt nhá cã thÓ kh«ng cÇn l−u ý.
8.3.2. T¸ch sãng xung thÞ tÇn (T¸ch sãng ®Ønh).

M¹ch t¸ch sãng ®Ønh tÝn hiÖu thÞ tÇn cã s¬ ®å vÒ c¬ b¶n gièng çc m¹ch
t¸ch sãng ®· xÐt tr−íc ®©y. Nã ®øng sau bé khuÕch ®¹i thÞ tÇn. Sù kh¸c nhau c¬
b¶n gi÷a hai s¬ ®å t¸ch sãng lµ tham sè linh kiÖn kh¸c nhau, do ®Æc ®iÓm tÝn hiÖu
®Çu vµo vµ ®Çu ra kh¸c nhau. NÕu ë bé t¸ch sãng xung tr−íc ®©y chØ lµm viÖc
trong thêi gian tån t¹i cña mét xung cao tÇn , th× bé t¸ch sãng ®Ønh lµm viÖc trong
suèt thêi gian tån t¹i cña toµn tÝn hiÖu tõ xung nä ®Õn xung kia.
Ct Uc
UV
Rc
D Rt
Ebd
t
+
T τX
a) b)
H×nh 8.12. M¹ch t¸ch sãng ®Ønh vµ d¹ng tÝn hiÖu

§iÖn ¸p Ebd ®−îc sö dông trong mét sè tr−êng hîp ®Ó gi¶m t¸c ®éng cña
nhiÔu.
HÖ sè truyÒn ®¹t cña bé t¸ch sãng:
1
K ts = (8.41)
(1 + Q SRt )
326
Q lµ qu·ng trèng: Q=T
τx
S lµ hç dÉn cña ®i«t t¸ch sãng.
§iÖn dung t¶i t¸ch sãng chän theo quan hÖ:
T
Ct ≥ 5 (8.42)
Rt
Cßn ®iÖn trë phô t¶i chän:

C ≥ 10 . Q .RC (8.43)
8.4. t¸ch sãng pha

8.4.1. C«ng dông, nguyªn lý t¸ch sãng pha.
T¸ch sãng pha lµ thiÕt bÞ cã ®iÖn ¸p ra tû lÖ víi hiÖu pha cña hai dao ®éng
®Çu vµo: Pha cña tÝn hiÖu cÇn t¸ch sãng vµ pha tÝn hiÖu chuÈn. NÕu ë ®Çu vµo ta
cã tÝn hiÖu: uV (t ) = U Vào cos [ω th t + ϕ (t )] th× ®iÖn ¸p sau t¸ch sãng:
u ra (t ) = K ts pha .ϕ (t ).
Uv Hệ thống phi tuyến Rt Ct U
U ch cos ω 0 t
H×nh 8.13. S¬ ®å chøc n¨ng cña bé t¸ch sãng pha
Nh− vËy phæ cña ®iÖn ¸p ®Çu ra bé
t¸ch sãng pha sÏ kh¸c hoµn toµn phæ cña
Uv Ct Rt
tÝn hiÖu ®iÒu pha ®Çu vµo. §Ó t¸ch sãng U ts
pha chØ cã thÓ thùc hiÖn trªn hÖ thèng
U0
tuyÕn tÝnh cã tham sè biÕn ®æi, hoÆc hÖ
phi tuyÕn. U ch
S¬ ®å khèi cña t¸ch sãng pha chØ ra
trªn h×nh 8.13. S¬ ®å nµy gièng nh− s¬ ®å
H×nh 8.14. Bé t¸ch sãng pha
bé t¸ch sãng ®ång bé, ®iÒu kh¸c c¬ b¶n dïng mét ®ièt
cña nã lµ tÇn sè cña ngo¹i sai (tÇn sè ®iÖn
327
¸p chuÈn) ω ns = ω th = ω 0 . D−íi t¸c dông cña ®iÖn ¸p chuÈn tham sè cña s¬ ®å sÏ
thay ®æi, ë ®©y lµ hç dÉn S .
S¬ ®å khèi cña t¸ch sãng pha chØ ra trªn hinhg 8.13. S¬ ®å nµy gièng nh− s¬
®å bé t¸ch sãng ®ång bé h×nh 8.9. D−íi t¸c dông cña ®iÖn ¸p chuÈn tham sè cña
s¬ ®å sÏ thay ®æi, ë ®©y lµ hç dÉn S.
8.4.2. Çc d¹ng s¬ ®å t¸ch sãng pha.
a) T¸ch sãng pha dïng mét ®i«t:
S¬ ®å bé t¸ch sãng pha chØ ra trªn h×nh 8.14, víi gi¶ thiÕt U 0 >> u vào . Gi¶i
thÝch nguyªn lý t¸ch sãng cã thÓ dùa trªn nguyªn t¾c t¸c ®éng cña hai tÝn hiÖu ë
®Çu vµo bé t¸ch sãng biªn ®é.
ë ®Çu vµo bé t¸ch sãng pha cã hai ®iÖn ¸p t¸c ®éng:
u ∑ = u vào + u 0 = U V cos (ω 0 t + ϕ ) + U 0 cos ω 0 t
Hai ®iÖn ¸p nµy cã cïng tÇn sè nh−ng pha kh¸c nhau. kÕt qu¶ viÖc céng vÐc
t¬ hai ®iÖn ¸p sÏ cho ®iÖn ¸p tæng (xem h×nh 8.10, víi ∆ω = 0 vµ ∆ϕ = ϕ )víi biªn
®é ®iÖn ¸p tæng céng:
U ∑ = U 02 + UV2 + 2 U 0U v cos ϕ
§iÖn ¸p ë ®Çu ra bé t¸ch sãng biªn ®é cã hÖ sè truyÒn ®¹t K ts :
U rs ts = K ts U ∑ = K ts U 02 + U V2 + 2 U V U 0 cos ϕ (8.44)
Nh− vËy, ®iÖn ¸p U rats phô thuéc vµo gãc pha cña tÝn hiÖu vµo ϕ vµ cßn
Uv
phô thuéc c¶ vµo tû sè . NÕu ta thùc hiÖn ®−îc ®iÒu kiÖn: U 0 >> U V , th×:
U0
U rats ≈ K ts U 02 + 2U 0 U V cos ϕ
(8.45)
≈ K ts ( U 0 + U V . cos ϕ )
Nh− vËy, víi biªn ®é tÝn hiÖu vµo nhá, ®Æc tuyÕn t¸ch sãng pha dïng mét
®ièt cã d¹ng cosin.
b) T¸ch sãng pha c©n b»ng.
328
§Ó c¶i thiÖn ®Æc tuyÕn t¸ch sãng, ng−êi ta sö dông t¸ch sãng pha c©n b»ng
(h×nh 8.15).
§iÖn ¸p tÝn hiÖu ®Æt trªn hai ®i«t ng−îc nhau, ®iÖn ¸p chuÈn ®Æt vµo hai ®i«t
cïng pha, ta cã quan hÖ:
U ts1 = K ts U 02 + (U V′ ) 2 + 2 U 0U V′ cos ϕ ≈ K ts (U 0 + U V′ cos ϕ )
U ts 2 = K ts U 02 + (U V′′ ) 2 − 2 U 0U V′′ cos ϕ ≈ K ts ( U 0 − U V′′ cos ϕ )
VËy: U ts = U ts1 − U ts 2 ≈ K ts ( U V′ + U V′′ ). cos ϕ (8.46)
U V′ D1 Uts1
Uts U
Uv
V
U V′′
D2
Uts2 t
a)
U1
t
Vch U0 b)
H×nh 8.15 Bé t¸ch pha c©n b»ng t
c) T¸ch sãng pha dïng phÇn tö l«gic. c)

U2
S¬ ®å cÊu tróc cña bé t¸ch sãng trªn h×nh t
(8.16) d)
U
BĐ1
UV u1
t
e)
u
&
H×nh 8.17. Gi¶n ®å thêi gian
U0 U2 cña bé TSP h×nh 8.16
BĐ2
H×nh 8.16. Bé t¸ch sãng pha dïng phÇn tö

logic
Khèi biÕn ®æi (B§) cã chøc n¨ng biÕn ®æi tÝn hiÖu liªn tôc thµnh tÝn hiÖu
xung. ë ®©y bé t¸ch sãng cã hai ®Çu vµo: mét cho tÝn hiÖu cÇn t¸ch sãng, mét
cho tÝn hiÖu chuÈn. Qu¸ tr×nh t¸ch sãng ®−îc miªu t¶ theo gi¶n ®å (8.17). Sau bé
läc ta thu ®−îc ®iÖn ¸p tÝn hiÖu ®iÒu chÕ.
329
8.5. Bé t¸ch sãng tÇn sè
8.5.1. C«ng dông, nguyªn lý t¸ch sãng tÇn sè
Bé t¸ch sãng tÇn sè lµ thiÕt bÞ t¹o ®iÖn ¸p ra thay ®æi t−¬ng øng víi qui luËt
thay ®æi tÇn sè tøc thêi cña tÝn hiÖu vµo. NÕu ë ®Çu vµo tÝn hiÖu ®iÒu tÇn cã d¹ng
(8.47):
uv (t ) = U m 0 . cos(ω0t + m sin Ωt ) (8.47)
Víi tÇn sè cña tÝn hiÖu ®Çu vµo lµ hµm biÕn ®æi theo qui luËt tin tøc:
ω V (t ) = ω 0 + ∆ω m cos Ωt
ë ®©y: ω 0 : Lµ tÇn sè mang (t¶i tin khi ch−a ®iÒu chÕ ).
∆ω m = mΩ : Lµ ®é di tÇn cña tÝn hiÖu vµo.
Ω : Lµ tÇn sè tin tøc ®iÒu chÕ.

§Ó t¸ch sãng tÝn hiÖu ®iÒu tÇn, ng−êi ta th−êng thùc hiÖn b»ng mét trong
çc gi¶i ph¸p sau ®©y:
- BiÕn ®æi tÝn hiÖu ®iÒu tÇn thµnh tÝn hiÖu ®iÒu biªn- ®iÒu tÇn vµ dïng t¸ch
sãng biªn ®é ®Ó lÊy ra tin tøc cã Ých.
- BiÕn ®æi tÝn hiÖu ®iÒu tÇn thµnh tÝn hiÖu ®iÒu ®é réng xung råi nhê t¸ch
sãng tÝn hiÖu xung lÊy ra tin tøc cã Ých.
- Dïng hÖ thèng PLL (vßng gi÷ pha)- §iÖn ¸p sai lÖch trong bé so s¸nh lµ
tin tøc cã Ých cÇn t¸ch sãng
D−íi ®©y ta ph©n tÝch çc d¹ng t¸ch sãng th«ng dông.
8.5.2. Çc d¹ng s¬ ®å bé t¸ch sãng tÇn sè.
a) T¸ch sãng tÇn sè dïng m¹ch lÖch céng h−ëng
Dao ®éng ®iÒu tÇn trªn ®Çu vµo bé t¸ch sãng ë s¬ ®å h×nh 8.18 ®−îc biÕn
®æi thµnh dao ®éng ®iÒu biªn - ®iÒu tÇn nhê m¹ch céng h−ëng LC, víi viÖc sö
dông phÇn nghiªng cña ®Æc tuyÕn trë kh¸ng t−¬ng ®−¬ng m¹ch LC, ë ®ã quan hÖ
gi÷a biªn ®é vµ tÇn sè gÇn nh− tuyÕn tÝnh (h×nh 8.19).
330
H×nh 8.18. T¸ch sãng tÇn sè dïng m¹ch lÖch céng h−ëng.
§iÒu c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn sù biÕn ®æi lµ tÇn sè trung t©m cña tÝn hiÖu f 0
®−îc ®iÒu chØnh n»m ë gi÷a phÇn nghiªng cña ®Æc tuyÕn céng h−ëng cña m¹ch
LC xung quanh f k . ( f k : lµ tÇn sè céng h−ëng cña m¹ch céng h−ëng).
§iÖn ¸p trªn m¹ch dao ®éng ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
Uk0
uk =
1 + [ 2( fth − f k ) f k dtd ]
2
ë ®©y: U k 0 - §iÖn ¸p trªn m¹ch dao ®éng øng víi tÇn sè céng h−ëng f k .
d td - Suy gi¶m t−¬ng ®−¬ng cña m¹ch dao ®éng LC - nã chÝnh lµ
⎛ 1 ⎞
nghÞch ®¶o cña phÈm chÊt Q ⎜ Q = ⎟ . Theo (8.13), ta x¸c ®Þnh ®−îc ®iÖn ¸p
⎝ d td ⎠
cña tÝn hiÖu cã Ých ra trªn t¶i.
1
u rats = U k 0 . cosθ . (8.48)
1 + [2( f th − f k ) f k .d td ]2
§Ó t¨ng ®é dèc (t¨ng hÖ sè truyÒn ®¹t) vµ më réng ®o¹n tuyÕn tÝnh cña ®Æc
tuyÕn t¸ch sãng, ng−êi ta sö dông hai m¹ch lÖch céng h−ëng. TÇn sè céng h−ëng
riªng cña hai m¹ch ®−îc bè trÝ ®èi xøng víi tÇn sè trung t©m cña tÝn hiÖu (h×nh
8.20).
Khi ®ã ®iÖn ¸p ra trªn tõng bé t¸ch sãng cã d¹ng:
1
u ra 1 = U k 0 . cosθ .
1 + [2( f th − f k ) f k d td ]
2
1
u ra 2 = U k 0 . cosθ .
1 + [2( f th + f k ) f k d td ]
2
331
uk uk
Uk0
fk f0 ∆f m f t
f th
H×nh 8.19. §å thi x¸c ®Þnh ®iÖn ¸p ra trªn t¶i cña bé t¸ch sãng tÇn sè.
§iÖn ¸p ra tæng:
u rats = u ra1 − u ra 2 = U k 0 . cos θ .ψ ( f k , f th )
Trong ®ã:
1 1
ψ ( f k , f th ) = −
1 + [ 2 ( f th − f k ) f k .d td ] 1 + [ 2 ( f th + f k ) f k .d td ]
2 2
D¹ng ®Æc tuyÕn t¸ch sãng chØ ra trªn h×nh 8.21.

uts
f K1
u ra 1
U ra1
Sts
0 fk 2 f k1
•
f0 f
ura2
U ra 2
fK 2
b) T¸ch sãng tÇn sè dïng m¹ch céng h−ëng ghÐp.

S¬ ®å nguyªn lý bé t¸ch sãng trªn h×nh 8.22.
Trong s¬ ®å nµy, ng−êi ta sö dông hai m¹ch céng h−ëng ghÐp. Hai m¹ch
nµy ®−îc ®iÒu chØnh trªn cïng mét tÇn sè céng h−ëng, b»ng tÇn sè trung t©m cña
tÝn hiÖu ®iÒu tÇn. ë ®Çu ra cã hai bé t¸ch sãng biªn ®é. M¹ch ®iÖn thùc hiÖn
nguyªn t¾c chuyÓn tõ biÕn thiªn vÒ tÇn sè thµnh biÕn thiªn vÒ pha; sau khi thùc
hiÖn so pha, ta dïng t¸ch sãng biªn ®é ®Ó lÊy tin tøc. TÝn hiÖu ®iÒu tÇn mét mÆt
332
®−îc ghÐp qua biÕn ¸p ®−îc ®−a ®Õn m¹ch dao ®éng thø cÊp, mét mÆt qua tô C gh
®−a ®Õn ®iÓm gi÷a cuén c¶m m¹ch thø cÊp. Khi ®ã, ®iÖn ¸p dÆt trªn çc ®i«t lµ:
cgh
M
D1
I K1 U D1
U K′ 2 Ura1
U k1
C1 L1
C2
U K′′ 2 U D2 U ra 2
L2
D2
L ch
U k1
H×nh 8.22. T¸ch sãng tÇn sè dïng m¹ch céng h−ëng ghÐp.
Uk2
U D1 =U k1 + U k′ 2 = U k 1 +
2
U
U D 2 = U k1 − Uk′′2 = U k1 − k 2
2
V× ®iÖn ¸p U k1 ®Æt trªn hai ®i«t cïng chiÒu, cßn U k 2 ®Æt trªn hai ®i«t ng−îc
pha nhau.
§Ó gi¶i thÝch qu¸ tr×nh t¸ch sãng ta h·y ph©n tÝch theo qu¸ tr×nh biÕn ®æi tÇn
sè tÝn hiÖu.
- Khi f th = f 0 : tÇn sè tÝn hiÖu b»ng tÇn sè trung t©m., còng chÝnh lµ tÇn sè
céng h−ëng cña hai m¹ch dao ®éng.. Lóc ®ã, dßng ®iÖn qua cuén c¶m s¬ cÊp I k1
U k1
I k1 =
jωL1
Dßng I k1 g©y ra trªn m¹ch thø cÊp søc ®iÖn ®éng:
E M = jωMI k1
Gi¶ thiÕt M > 0 nªn E M sím pha h¬n I k1 mét gãc 90 0 E M sinh ra trong m¹ch
thø cÊp dßng ®iÖn I k 2 . V× m¹ch céng h−ëng nªn I k 2 ®ång pha víi E M .
333
EM
Ik2 =
rk 2
rk 2 : ®iÖn trë tæn hao cña m¹ch thø cÊp.
§iÖn ¸p dao ®éng trªn m¹ch dao ®éng thø hai:

U k 2 = jω L 2 . I k2
§iÖn ¸p U k 2 sím pha so víi I k 2 gãc 90 0 . §iÖn ¸p ®Æt trªn çc ®i«t cã biªn
®é b»ng nhau. §iÖn ¸p ra b»ng kh«ng. Qu¸ tr×nh nµy ®−îc minh ho¹ trªn h×nh
8.23a.
- Khi f > f 0 : tÇn sè tÝn hiÖu lín h¬n tÇn sè trung t©m. Khi ®ã m¹ch céng
h−ëng thø cÊp mang tÝnh chÊt ®iÖn c¶m, nªn I k 2 = E M r + j (ω L −1 ωC ) chËm
k2 2 2
pha so víi E M mét gãc ϕ < 90 0 . U k′2 vµ Uk′′2 ng−îc pha nhau vµ vu«ng gãc víi
I k 2 . Biªn ®é ®iÖn ¸p trªn D1 vµ D2 kh¸c nhau. U D1 > U D 2 ®iÖn ¸p ra cã gi¸

trÞ d−¬ng.
Qu¸ tr×nh nµy ®−îc minh ho¹ trªn h×nh 8.23b
U D1
U D1 U k1 U D2
U k1
EM U D2
EM
Ik 2
Ik 2 I k1
U k′ 2
U k′′2 I k1
U k′ 2
a) b) U k′′2
H×nh 8.23. Minh ho¹ nguyªn lý t¸ch sãng b»ng ®å thÞ vÐct¬
Còng ph©n tÝch t−¬ng tù cho tr−êng hîp f th < f 0 , ta sÏ thu ®−îc U D 2 > U D1
vµ ®iÖn ¸p ra sÏ cã gi¸ trÞ ©m.
Ta ®· ph©n tÝch b¶n chÊt qu¸ tr×nh thay ®æi tÇn sè thµnh qu¸ tr×nh biÕn ®æi
pha vµ t¸ch sãng trong s¬ ®å hai m¹ch céng h−ëng ghÐp.
334
Cã thÓ tÝnh to¸n cô thÓ ®Ó x©y dùng ®Æc tuyÕn t¸ch sãng. Trë kh¸ng cña çc
m¹ch céng h−ëng trong hÖ thèng hai m¹ch céng h−ëng ghÐp ®−îc x¸c ®Þnh nh−
sau:
- Víi m¹ch céng h−ëng s¬ cÊp:
1 + jα
Z 1 = R0
(1 + jα ) 2 + β 2
- Víi m¹ch céng h−ëng thø cÊp:

jβ
Z 2 = R0
(1 + jα ) 2 + β 2
ë ®©y ta gi¶ thiÕt hai khung dao ®éng cã tham sè gièng nhau:
2∆f
α= Qtd
f0
β = k Qtd tham sè ghÐp gi÷a çc khung.

M
k = hÖ sè ghÐp gi÷a hai khung ( k = )
L1 L2
R0 ®iÖn trë céng h−ëng cña khung dao ®éng.
§iÖn ¸p trªn çc khung tû lÖ víi trë kh¸ng cña chóng.

1 + jα
U& k 1 = K . R0
(1 + jα ) 2 + β 2
jβ
U& k 2 = K . R0 K lµ hÖ sè tû lÖ.
(1 + jα ) 2 + β 2
Nh− vËy ta cã ®iÖn ¸p trªn çc ®i«t:

U 1 + j α + 0,5 jβ
U& D1 = U k1 + k 2 = K . R0
2 (1 + jα ) 2 + β 2
U 1 + j α − 0,5 jβ
U& D 2 = U k1 − k 2 = K . R0
2 (1 + jα ) 2 + β 2
LÊy modun U D1 ,U D 2 ta nhËn ®−îc:
4 + (2α + β ) 2 − 4 + (2α − β ) 2
u rats = K ts ( U D1 − U D 2 ) = K ts . K
2 (1 + β 2 − α 2 ) 2 + 4 α 2
335
4 + (2α + β ) 2 − 4 + (2α − β ) 2
§Æt: ψ (α , β ) = (8.49)
2 (1 + β 2 − α 2 ) 2 + 4α 2
BiÓu thøc nµy cho thÊy sù phô thuéc

ϕ (α , β )
cña ψ (α , β ) hay U rats vµo α , β qua ®å thÞ 0,5
chØ ra trªn h×nh 8.24. 0,4 4
Theo h×nh vÏ, ta thÊy ®é dèc ®Æc 0,3

3
tuyÕn t¸ch sãng phô thuéc vµo β . Kho¶ng 0,2

2
lµm viÖc bé t¸ch sãng chØ nªn chän trong 1

0,1
β = 0 ,5
ph¹m vi α max ≤ β . Còng kh«ng nªn chän 0
α
β ≥ 4 , v× lóc ®ã ®Æc tuyÕn tÇn sè cña bé läc H×nh 8.24. §Æc tuyÕn
truyÒn ®¹t cña bé t¸ch sãng
còng kh«ng b»ng ph¼ng trong d¶i th«ng. dïng m¹ch céng h−ëng ghÐp
Th−êng chän β ≈ 2 th× nhËn ®−îc ®é mÐo
nhá nhÊt.
c). T¸ch sãng tØ sè:
ë çc bé t¸ch sãng trªn, ta ®· nhËn ®−îc kÕt qu¶ lµ ®iÖn ¸p ra tû lÖ víi sù
thay ®æi pha, tÇn sè cña tÝn hiÖu vµo. Tuy nhiªn trong thùc tÕ biªn ®é tÝn hiÖu ®Çu
vµo còng thay ®æi do çc nguyªn nh©n:
U1 D1
C R
U2 Uts1
C1 U0
Uts2 R
C
D2
+ Urats
H×nh 8.25. Bé t¸ch sãng tû sè.

- Do t¸c dông cña nhiÔu, t¹p trªn ®−êng truyÒn, do ¶nh h−ëng cña çc m¹ch
phô thuéc tÇn sè. Nh− vËy ¶nh h−ëng cña sù thay ®æi biªn ®é còng cã thÓ g©y t¸c
®éng vµ g©y nhiÔu ë ®Çu ra. §Ó gi¶m ¶nh h−ëng cña sù thay ®æi nµy ng−êi ta sö
336
dông bé h¹n chÕ biªn ®é ë tr−íc bé t¸ch sãng hoÆc sö dông bé t¸ch sãng tû sè. S¬
®å nguyªn lý cña bé t¸ch sãng tû sè tr×nh bµy trªn h×nh 8.25.
Sù kh¸c nhau c¬ b¶n ë s¬ ®å lµ hai ®i«t m¾c nèi tiÕp víi nhau vµ cã tô C1 cã
gi¸ trÞ kh¸ lín. th−êng chän h»ng sè thêi gian τ = R.C1 ≈ (0,1 ÷ 0,2 ) gi©y. Do ®ã ta
cã thÓ coi gi¸ trÞ ®iÖn ¸p trªn tô C1 ( U 0 ) kh«ng thay ®æi, khi biªn ®é tÝn hiÖu ®Çu
vµo thay ®æi. Theo h×nh 8.25, ta cã quan hÖ :
U0 Uts1 + Uts2
Víi UR = =
2 2
U rats = U ts1 − U R
Tõ ®ã:
U ts1 − U ts 2 U 0 U ts1 − U ts 2 U 0 U ts1 U ts 2 − 1
U rats = = . = .
2 2 U ts1 + U ts 2 2 U ts1 U ts 2 + 1
U ts1
Khi U 0 = const , ®iÖn ¸p ra chØ phô thuéc vµo tØ sè , do U ts1 vµ U ts 2 phô
U ts 2
thuéc vµo biÕn thiªn tÇn sè cña tÝn hiÖu vµo. Khi tÇn sè tÝn hiÖu vµo biÕn ®æi, U ts1
vµ U ts 2 biÕn ®æi ng−îc pha, cßn ®ång biÕn khi biªn ®é tÝn hiÖu vµo thay ®æi. Do
®ã kh«ng cã ph¶n øng víi sù thay ®æi biªn ®é tÝn hiÖu vµo. Nh− vËy m¹ch võa
lµm nhiÖm vô t¸ch sãng võa lµm nhiÖm vô h¹n chÕ biªn ®é.
337
Ch−¬ng 9
Trén tÇn
9.1. Lý thuyÕt chung vÒ trén tÇn
9.1.1. §Þnh nghÜa:
Trén tÇn lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng lªn hai tÝn hiÖu sao cho trªn ®Çu ra bé trén tÇn
nhËn ®−îc çc thµnh phÇn tÇn sè tæ hîp cña hai tÝn hiÖu ®ã (th−êng lµ çc tÇn sè
tæng vµ hiÖu). VÝ dô, trong m¸y thu ®æi tÇn mét trong hai tÝn hiÖu vµo lµ tÝn hiÖu
ngo¹i sai vµ cã tÇn sè lµ f ns , tÝn hiÖu cßn l¹i lµ tÝn hiÖu h÷u Ých víi tÇn sè f th cè
®Þnh hoÆc biÕn thiªn trong mét ph¹m vi nµo ®ã. TÝn hiÖu cã tÇn sè mong muèn
®−îc t¸ch ra nhê bé läc, tÇn sè cña nã th−êng ®−îc gäi lµ tÇn sè trung gian f tg .
Còng gièng nh− trong ®iÒu biªn, ®Ó trén tÇn cã thÓ dïng çc phÇn tö phi
tuyÕn hoÆc çc phÇn tö tuyÕn tÝnh tham sè.
9.1.2. Nguyªn lý trén tÇn
Gi¶ thiÕt ®Æc tuyÕn cña phÇn tö phi tuyÕn ®−îc biÓu diÔn theo chuçi Taylor
sau ®©y:
i = a 0 + a1u + a 2 u 2 + ... + a n u n + ... (9.1)
Trong ®ã, u lµ ®iÖn ¸p ®Æt lªn phÇn tö phi tuyÕn ®−îc dïng ®Ó trén tÇn.
Trong vÝ dô ®· xÐt riªng cho m¸y thu ®æi tÇn, ta cã : u = u ns + u th .
Gi¶ thiÕt: u ns = U ns cos ωns t
u th = U th cos ωth t
Thay vµo (9.1) ta cã:

a2 2 a
i = a 0 + a1 (U ns cos ωns t + U th cos ωth t) + (U ns + U 2th ) + 2 (U 2ns cos 2ωns t +
2 2 (9.2)
+ U th cos 2ωth t) + a 2 U ns U th [ cos(ωns + ωth )t + cos(ωns − ωth )t ] + ...
2
VËy tÝn hiÖu ra gåm cã thµnh phÇn mét chiÒu, thµnh phÇn c¬ b¶n: ωns , ωth
çc thµnh phÇn tÇn sè tæng vµ hiÖu ω ns ± ω th ; thµnh phÇn bËc cao: 2ωns , 2ωth ...
338
TÝnh çc sè h¹ng tiÕp theo cña (9.2) ta thÊy trong dßng ®iÖn ra cã çc thµnh phÇn
tæ hîp d¹ng:
ω = ± nω ns ± mω th
Trong ®ã: m, n lµ nh÷ng sè nguyªn kh«ng ©m.

NÕu trªn ®Çu ra bé trén tÇn, lÊy tÝn hiÖu cã tÇn sè ω = ωns ± ωth , nghÜa lµ
chän m = n = 1 , th× ta cã trén tÇn ®¬n gi¶n. Tr−êng hîp chän m, n >1 , th× cã trén
tÇn tæ hîp.
Th«ng th−êng ng−êi ta hay dïng trén tÇn ®¬n gi¶n. Trong ®o¹n sãng mÐt vµ
decimet, ®Ó n©ng cao ®é æn ®Þnh tÇn sè ngo¹i sai vµ gi¶m ¶nh h−ëng t−¬ng hç
gi÷a m¹ch ngo¹i sai vµ m¹ch tÝn hiÖu, ng−êi ta cã thÓ dïng trén tÇn tæ hîp víi tÇn
sè tÝn hiÖu ra:
ω = nωns − ωth ( n ≥ 2)
9.1.3. Ph©n lo¹i
Cã thÓ ph©n lo¹i m¹ch trén tÇn theo nhiÒu çch:
Khi ph©n lo¹i theo phÇn tö tÝch cùc, ta cã trén tÇn dïng phÇn tö tuyÕn tÝnh
tham sè vµ trén tÇn dïng phÇn tö phi tuyÕn (®i«t, tranzistor l−ìng cùc, Fet,...)
Së dÜ cã thÓ coi bé trén tÇn lµ hÖ thèng tuyÕn tÝnh tham sè lµ v× qu¸ tr×nh
trén tÇn th−êng ®−îc thùc hiÖn víi ®iÒu kiÖn U th <<U ns . Lóc ®ã ®èi víi tÝn hiÖu
cã Ých nhá ®Æc tuyÕn V«n-ampe cña phÇn tö trén tÇn cã thÓ coi lµ tuyÕn tÝnh, cßn
d−íi t¸c dông cña ®iÖn ¸p ngo¹i sai lín, ®iÖn dÉn cña phÇn tö tuyÕn tÝnh thay ®æi.
Nh− vËy ®èi víi tÝn hiÖu, phÇn tö trén tÇn lµ hÖ thèng tuyÕn tÝnh.
Còng cã thÓ ph©n lo¹i theo s¬ ®å trén tÇn (trén tÇn ®i«t, trén tÇn
tranzistor,...) hoÆc theo çch chuyÓn phæ vÒ phÝa tÇn sè cao hoÆc tÇn sè thÊp tuú
thuéc vµo vÞ trÝ t−¬ng ®èi gi÷a tÇn sè tÝn hiÖu f th ë ®Çu vµo vµ tÇn sè trung gian
f tg ë ®Çu ra.
339
9.1.4. øng dông
Trén tÇn ®−îc dïng trong m¸y thu ®æi tÇn. Nhê bé trén tÇn, m¹ch céng
h−ëng cña çc tÇng trung gian cña m¸y thu ®Òu ®−îc ®iÒu chØnh céng h−ëng t¹i
mét tÇn sè cè ®Þnh (tÇn sè trung gian f tg ). TÇn sè ngo¹i sai ®−îc ®ång chuÈn víi
tÇn sè tÝn hiÖu vµo sao cho: f tg = f ns − f th = const . Ngoµi ra trén tÇn cßn ®−îc dïng
trong çc hÖ thèng th«ng tin ®Þnh h−íng, trong çc bé tæ hîp tÇn sè, vµ nhiÒu øng
dông kh¸c .
9.2. HÖ ph−¬ng tr×nh ®Æc tr−ng vµ çc tham sè c¬
b¶n.
Dßng ®iÖn ra vµ dßng ®iÖn vµo cña bé trén tÇn phô thuéc vµo tÊt c¶ çc ®iÖn
¸p ®Æt lªn nã, v× vËy ta cã thÓ viÕt:
ir = f (uns , uth , utg ) (9.3)
Trong ®ã:
u ns = U ns cos ωns t
u th = U th cos ωth t
u tg = U tg cos ωtg t
Th−êng U th , U tg , << U ns , nªn cã thÓ biÓu diÔn gÇn ®óng dßng ®iÖn theo
chuçi Taylor nh− sau (chØ lÊy çc sè h¹ng bËc nhÊt):
∂f (u ns ) ∂f (u ns )
ir ≈ f (u ns ) + u th + u tg = ins + s (u ns )u th + g i (u ns )u tg (9.4)
∂u th ∂u tg
V× u ns lµ hµm tuÇn hoµn theo thêi gian, nªn i ns , s(u ns ) vµ g i (u ns ) còng tuÇn
hoµn theo thêi gian. Tuy nhiªn, nã lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh u ns t¸c ®éng lªn phÇn
tö phi tuyÕn, nªn ngoµi thµnh phÇn bËc nhÊt ®èi víi tÇn sè ngo¹i sai, cßn cã çc
thµnh phÇn bËc cao kh¸c, do ®ã ta cã:
i ns (u ns ) = I0 + I1 cos ωns t + I2 cos 2ωns t + ... + I n cos nωns t + ...
S(u ns ) = S0 + S1 cos ωns t + S2 cos 2ωns t + ... + Sn cos nωns t + ...
g i (u ns ) = G io + G i1 cos ωns t + G i2 cos 2ωns t + ... + G in cos nωns t + ...
Thay vµo (9.4) ta nhËn ®−îc:
340
∞ ∞ ∞
i r = ∑ I n cos nωns t + U th cos ωth t ∑ Sn cos nωns t + U tg cos ωtg t ∑ G in cos nωns t =
n =0 n =0 n =0
∞ ∞
1
= ∑ I n cos nωns t + U th ∑ Sn [cos(nωns + ωth )t + cos(nωns − ωth )t] +
n =0 2 n =0
1 ∞ (9.5)
+ U tg ∑ G in [cos(nωns + ωtg )t + cos(nωns − ωtg )t]
2 n =0
VËy trong dßng ®iÖn ra cã çc thµnh phÇn tÇn sè:

nωns ± ωth ; nωns ± ωtg ; nωns ; nÕu lÊy çc sè h¹ng bËc cao cña chuçi Taylor th× trong
dßng ®iÖn ra cßn çc thµnh phÇn: nωth , nωtg , nωns ± mωth vµ nω ns ± mω tg , víi
m> 1.
Gi¶ thiÕt chän ω tg = nω ns − ω th th× tõ biÓu thøc (9.5) ta suy ra:

1
i tg = U th Sn cos ωtg t + U tg G io cos ωtg t (9.6)
2
T¶i bé trén tÇn ®−îc ®iÒu chØnh céng h−ëng ë tÇn sè trung gian, nªn chØ cã
thµnh phÇn nµy g©y sôt ¸p ®¸ng kÓ ë trªn t¶i. BiÓu thøc (9.6) ®−îc viÕt d−íi d¹ng
phøc nh− sau:
1
Itg = Sn U th + G io U tg (9.7)
2
BiÓu thøc (9.7) ®−îc gäi lµ ph−¬ng tr×nh biÕn ®æi thuËn cña bé trén tÇn,
trong ®ã S n lµ biªn ®é hµi bËc n cña hµm:
∂f (u ns )
s= ®Æc tr−ng cho hiÖu øng biÕn ®æi thuËn cña bé trén tÇn.
∂u th
∂f (u ns )
Gio lµ thµnh phÇn mét chiÒu cña hµm g i = ®Æc tr−ng cho sù thay ®æi
∂u tg
®iÖn dÉn trong cña bé trén tÇn ®èi víi thµnh phÇn tÇn sè trung gian.
T−¬ng tù nh− trªn, dßng ®iÖn vµo còng lµ hµm phô thuéc u ns , u th , u tg :
i v = f (u ns , u th , u tg ) víi U th , U tg << U ns .
B»ng çch ph©n tÝch nh− ®èi víi dßng ®iÖn ra ta viÕt ®−îc:
1
Ith = Sngn U tg + G vo U th (9.8)
2
341
BiÓu thøc (9.8) ®−îc gäi lµ ph−¬ng tr×nh biÕn ®æi ng−îc cña bé trén tÇn, ®Æc
tr−ng cho hiÖn t−îng håi tiÕp vÒ ®iÖn ¸p trong bé trén tÇn.
Trong (9.8) S ngn lµ biªn ®é thµnh phÇn n cña hç dÉn biÕn ®æi ng−îc
∂f (u ns ) ∂f (u ns )
s ng = ; Gvo lµ thµnh phÇn mét chiÒu cña ®iÖn dÉn vµo g v = ®Æc
∂u th ∂u th
tr−ng cho sù thay ®æi ®iÖn dÉn vµo cña bé trén tÇn ®èi víi tÇn sè tÝn hiÖu. Çc
biÓu thøc (9.7) vµ (9.8) h×nh thµnh hÖ ph−¬ng tr×nh ®Æc tr−ng cña bé trén tÇn. Tõ
çc biÓu thøc ®ã suy ra biÓu thøc ®Þnh nghÜa vÒ çc tham sè c¬ b¶n cña bé trén
tÇn nh− sau:
1. Hç dÉn trén tÇn:
Itg 1
Stt = U tg = 0
= Sn (9.9)
U th 2
2. §iÖn dÉn trong cña bé trén tÇn:

I tg
Gitt = U th = 0
= Gio (9.10)
U tg
3. HÖ sè khuÕch ®¹i tÜnh:

U tg I tg / G itt
µ tt = = = S tt Ritt (9.11)
U th I tg / S tt
4. Hç dÉn trén tÇn ng−îc:

Ith 1
Sttng = U th = 0
= Sngn (9.12)
U tg 2
5. §iÖn dÉn trong khi cã hiÖn t−îng trén tÇn ng−îc

I th
Ging = U tg = 0
= Gvo (9.13)
U th
6. HÖ sè khuÕch ®¹i tÜnh khi ®æi tÇn ng−îc:

U th
µ ng = = S ttng Ring (9.14)
U tg
Tõ ®Þnh nghÜa çc tham sè trªn ®©y, viÕt l¹i çc biÓu thøc (9.7) vµ (9.8) nh−
sau:
342
I tg = S ttU th + GittU tg I 2 = Y21U 1 + Y22U 2 (9.15)
hoÆc
I th = S ttng U tg + GvoU th I 1 = Y11U 1 + Y12U 2 (9.16)
HÖ ph−¬ng tr×nh gåm (9.15) vµ (9.16) t−¬ng ®−¬ng víi ph−¬ng tr×nh dÉn n¹p
cña mét m¹ng 4 cùc, trong ®ã:
G vo = Y11 Sttng = Y12
vµ
Stt = Y21 G itt = Y22
§©y lµ hÖ çc ph−¬ng tr×nh cña mét m¹ng 4 cùc tuyÕn tÝnh tÝch cùc vµ cã thÓ biÓu
diÔn theo s¬ ®å π nh− trªn h×nh 9.1.
I th − S ttng Gitt + Sttng I tg
Uth Utg gt
Gvo + S ttng (S tt − Sttng ) U th
H×nh 9.1. S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng dÉn n¹p cña bé trén tÇn.

CÇn l−u ý r»ng s¬ ®å nµy chØ ®óng víi biªn ®é ®iÖn ¸p, v× nã kh«ng ph¶n
¶nh ®−îc sù kh¸c nhau vÒ tÇn sè cña tÝn hiÖu vµo vµ tÝn hiÖu ra. Cã thÓ dïng nã
®Ó x¸c ®Þnh çc ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña bé trén tÇn.
H×nh 9.2. S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng dÉn n¹p cña bé trén tÇn khi
trong m¹ch kh«ng cã hiÖn t−îng trén tÇn ng−îc.
Khi trong m¹ch kh«ng cã hiÖn t−îng trén tÇn ng−îc th× s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng
cã d¹ng ®¬n gi¶n nh− trªn h×nh 9.2.
343
Tõ hÖ ph−¬ng tr×nh (9.15) vµ (9.16), ta cã thÓ tÝnh hÖ sè truyÒn ®¹t cña bé
U tg
trén tÇn. BiÕt r»ng K tt = ; khi cã t¶i I tg = − U tg g t , thay vµo (9.15), sÏ rót ra
U th
®−îc:
S tt
K tt = − (9.17)
Gitt + g t
9.3. M¹ch trén tÇn.

9.3.1. M¹ch trén tÇn dïng ®i«t.
Çc m¹ch trén tÇn dïng ®i«t ®−îc øng dông réng r·i ë mäi tÇn sè, ®Æc biÖt ë
ph¹m vi tÇn sè cao (trªn 1 GHz). M¹ch trén tÇn dïng ®i«t cã nh−îc ®iÓm lµ lµm
suy gi¶m tÝn hiÖu. Trªn h×nh 9.3 lµ çc s¬ ®å trén tÇn dïng ®i«t.
U th
Utg
U ns
a)
Utg
Uth
b) U ns
Utg
Uth
C) U ns
H×nh 9.3. M¹ch trén tÇn dïng ®i«t: a) M¹ch trén tÇn ®¬n;
b) M¹ch trén tÇn c©n b»ng; c) M¹ch trén tÇn vßng.
344
Trong s¬ ®å trén tÇn ®¬n (h×nh 9.3a), ®i«t, m¹ch tÝn hiÖu, m¹ch ngo¹i sai vµ
m¹ch trung gian ®−îc m¾c nèi tiÕp nhau. M¹ch trung gian vµ m¹ch tÝn hiÖu ®èi
xøng víi nhau do ®ã cã thÓ ®æi lÉn cho nhau, nghÜa lµ trong m¹ch cã hiÖn t−îng
trén tÇn ng−îc. Trong s¬ ®å nµy th−êng chän ®iÓm c«ng t¸c tÜnh ë ®o¹n ®Çu (gÇn
gèc to¹ ®é) cña ®Æc tuyÕn v«n-ampe cña ®i«t ®Ó cã ®−îc hç dÉn trén tÇn lín. Lóc
®ã ph−¬ng tr×nh gÇn ®óng biÓu diÔn quan hÖ v«n- ampe cña ®i«t lµ:
i = 0,25 (e au − 1)
Trong ®ã, a lµ h»ng sè, ®−îc x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm. §èi víi nhiÒu ®i«t
1
a=5 . Do ®ã: S = di / du = 0,25 a.e au .
V
C¨n cø vµo ®Æc tuyÕn volt-ampe cña çc lo¹i ®i«t Silic vµ ®i«t Giecmani
th«ng dông, ng−íi ta thÊy r»ng: víi ®i«t silic ph¶i chän biªn ®é ®iÖn ¸p ngo¹i sai
U ns < 1V vµ víi ®i«t Giecmani U ns < (2 ÷ 3) V ®Ó ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn vÒ dßng ng−îc
cho phÐp cña çc lo¹i ®i«t ®ã.

i S
S
S
0 u 0 π /2 ω ns t
0
θ uns
ω ns t
H×nh 9.4. §Æc truyÕn volt- ampe cña ®i«t vµ quan hÖ S = f (ω ns t )

Cã thÓ tÝnh S tt , Gitt cho s¬ ®å dùa vµo ®Æc tuyÕn lý t−ëng ho¸ cña ®i«t, biÓu
diÔn trªn h×nh 9.4. Theo ®Æc tuyÕn ®ã, ta viÕt ®−îc biÓu thøc dßng ®iÖn qua ®i«t:
⎧Su u≥0
i=⎨ khi
⎩0 u<0
di 1
ë ®©y: S= = = Gi
du Ri
345
V× ®iÖn ¸p ngo¹i sai lµ hµm tuÇn hoµn theo thêi gian, nªn hç dÉn S lµ mét
d·y xung vu«ng víi ®é réng xung phô thuéc vµo gãc c¾t θ . Víi ®iÓm lµm viÖc
π
tÜnh chän t¹i gèc to¹ ®é, θ = .
2
Theo chuçi Furier ta tÝnh ®−îc biªn ®é hµi bËc n cña S :
θ
2 2sin nθ
Sn = ∫ Scos nωns t d(ωns t) = .S
π0 nπ
π
Thay θ = , gi¶ thiÕt n =1 vµ dùa vµo biÓu thøc (9.9), ta tÝnh ®−îc hç dÉn
2
trén tÇn:
1 S
S tt = S n = (9.18)
2 π
T−¬ng tù nh− vËy, ®iÖn dÉn trén tÇn ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau:
θ
1 Sθ
π∫
Gitt = G io = G d (ω t) = (9.19)
π
i ns
0
π S
Víi: θ= th× Gitt =
2 2
§Ó chèng t¹p ©m ngo¹i sai, ta dïng s¬ ®å trén tÇn c©n b»ng trªn h×nh 9.3b
Trong bé trén tÇn c©n b»ng ®iÖn ¸p tÝn hiÖu ®Æt trªn hai ®i«t ng−îc pha, cßn ®iÖn
¸p ngo¹i sai ®Æt lªn hai ®i«t ®ång pha, nghÜa lµ:
u thD1 = U th cos ωth t
vµ u nsD1 = u nsD 2 = u ns
u thD2 = U th cos (ωth t + π)
Do ®ã dßng ®iÖn tÇn sè trung gian qua çc ®i«t (do u th t¹o ra):
i tg1 = I tg1 cos (ωns − ωth )t ,
i tg 2 = − I tg 2 cos [ (ωns − ωth )t − π] = I tg 2 cos(ωns − ωth )t .
Trªn m¹ch céng h−ëng ra, ta nhËn ®−îc: i tg = i tg1 + i tg 2 = 2I tg cos ωtg t .
Bªn c¹nh ®ã, dßng t¹p ©m tÇn sè trung gian do nguån ngo¹i sai mang ®Õn
®Æt lªn hai ®i«t ®ång pha nªn sÏ ng−îc pha trªn m¹ch céng h−ëng ra, do ®ã ta cã
biÓu thøc nh− sau:
346
i ta1 = I ta1 cos ωtg t
i ta 2 = − I ta 2 cos ωtg t
Do ®ã: ita = ita1 + ita 2 = 0 .
VËy m¹ch trén tÇn c©n b»ng lµm t¨ng dßng ®iÖn trung gian ë ®Çu ra vµ cã
kh¶ n¨ng khö t¹p ©m tÇn sè trung gian do nguån ngo¹i sai mang ®Õn.
Ngoµi ra, còng gièng nh− trong m¹ch ®iÒu chÕ c©n b»ng, ®Çu ra m¹ch trén
tÇn c©n b»ng kh«ng cã çc thµnh phÇn tæ hîp øng víi hµi bËc ch½n cña tÝn hiÖu
(ω ns ± 2ω th ; ω ns ± 4 ω th ; ...) .
M¹ch trén tÇn vßng (h×nh 9.3c) gåm hai m¹ch trén tÇn c©n b»ng m¾c nèi
tiÕp nhau. Trªn ®Çu ra s¬ ®å nµy chØ cã çc thµnh phÇn tÇn sè ω ns ± ω th , çc thµnh
phÇn kh¸c bÞ khö, do ®ã dÔ t¸ch ®−îc tÇn sè trung gian mong muèn.
9.3.2. M¹ch trén tÇn dïng phÇn tö khuÕch ®¹i
9.3.2.1. M¹ch trén tÇn dïng tranzistor vµ m¹ch trén tÇn dïng vi m¹ch.
M¹ch trén tÇn dïng tranzistor cã thÓ m¾c theo s¬ ®å baz¬ chung hoÆc emito
chung. S¬ ®å baz¬ chung th−êng ®−îc dïng trong ph¹m vi tÇn sè cao vµ siªu cao,
v× tÇn sè giíi h¹n cña nã cao. Tuy nhiªn, s¬ ®å baz¬ chung cho hÖ sè truyÒn ®¹t
cña bé trén tÇn thÊp h¬n s¬ ®å emito chung. Çc tham sè cña s¬ ®å trén tÇn phô
thuéc vµo ®iÓm lµm viÖc, vµo ®é lín cña ®iÖn ¸p ngo¹i sai vµ vµo tham sè cña
tranzistor. VÒ nguyªn t¾c, cã thÓ ph©n biÖt s¬ ®å trén tÇn dïng tranzistor ®¬n, ®Èy
kÐo vµ ®Èy kÐo kÐp.
Trªn h×nh 9.5 lµ mét sè bé trén tÇn dïng tranzistor m¾c theo s¬ ®å ®¬n. Çc
s¬ ®å ®ã kh¸c nhau ë çch ®Æt ®iÖn ¸p ngo¹i sai vµo tranzistor.
Trªn c¬ së çc s¬ ®å nguyªn lý ®ã, ng−êi ta thiÕt kÕ nhiÒu lo¹i s¬ ®å thùc tÕ
kh¸c nhau. H×nh 9.6 biÓu diÔn s¬ ®å trén tÇn dïng tranzistor ®¬n, m¾c theo kiÓu
baz¬ chung víi ®iÖn ¸p ngo¹i sai ®Æt vµo baz¬. §iÖn ¸p ngo¹i sai ®−îc ghÐp láng
víi baz¬ cña tranzistor trén tÇn ®Ó tr¸nh ¶nh h−ëng t−¬ng hç gi÷a m¹ch tÝn hiÖu
vµ m¹ch ngo¹i sai.
347
Uth Uth
U ns
U ns
a) b)
Uth Uth U ns
U ns
c) d)
H×nh 9.5. S¬ ®å m¹ch trén tÇn dïng tranzistor ®¬n.

a) S¬ ®å baz¬ chung víi ®iÖn ¸p ngo¹i sai ®Æt vµo emito.
b) S¬ ®å baz¬ chung víi ®iÖn ¸p ngo¹i sai ®Æt vµo baz¬;
c) S¬ ®å emito chung víi ®iÖn ¸p ngo¹i sai ®Æt vµo baz¬;
d) S¬ ®å emito chung víi ®iÖn ¸p ngo¹i sai ®Æt vµo emito.
Trªn h×nh 9.7 lµ s¬ ®å trén tÇn m¾c theo kiÓu emito chung. §iÖn ¸p ngo¹i sai
®−îc ®Æt vµo baz¬ qua mét ®iÖn trë nhá cã trÞ sè kho¶ng tõ 10 ®Õn 50 Ω .
−Ucc
U th
utg
u ns
H×nh 9.6. M¹ch ®iÖn bé trén tÇn dïng tranzistor ®¬n
m¾c theo s¬ ®å baz¬ chung víi ®iÖn ¸p ngo¹i sai ®Æt vµo baz¬.
348
§iÖn trë nµy cã t¸c dông h¹n chÕ hiÖn t−îng ®iÒu chÕ giao thoa. B»ng çch
m¾c thªm ®iÖn trë vµo baz¬, cã thÓ n©ng cao ®iÖn trë mÆt ghÐp rbb cña tranzistor,
do ®ã n©ng cao ®−îc ®é tuyÕn tÝnh cña ®Æc tuyÕn tranzistor.
uth
utg
u ns − U cc
H×nh 9.7. M¹ch ®iÖn bé trén tÇn m¾c theo s¬ ®å

emit¬ chung víi ®iÖn ¸p ngo¹i sai ®Æt vµo baz¬.
H×nh 9.8 tr×nh bµy m¹ch trén tÇn tù dao ®éng.
Tranzistor võa lµm nhiÖm vô trén tÇn võa t¹o dao ®éng ngo¹i sai. §iÖn ¸p
ngo¹i sai ®−îc t¹o nªn nhê qu¸ tr×nh håi tiÕp d−¬ng vÒ emito qua cuén L2 vµ L3 .
§iÖn ¸p tÝn hiÖu ®−îc ®Æt vµo baz¬ qua biÕn ¸p vµo. C1 vµ L1 t¹o thµnh m¹ch
céng h−ëng nèi tiÕp ®èi víi tÇn sè trung gian.
E
utg
Ce
B Re
uth E
L1 R B
L2
C L3 R
L3
C1
C
b)
a)
+ U cc
H×nh 9.8 TÇng trén tÇn tù dao ®éng.
349
Nhê ®ã ®iÖn ¸p tÇn sè trung gian bÞ ng¾n m¹ch ë ®Çu vµo, do ®ã m¹ch lo¹i
trõ ®−îc hiÖn t−îng trén tÇn ng−îc. §Ó tr¸nh ¶nh h−ëng t−¬ng hç gi÷a ®iÖn ¸p tÝn
hiÖu vµ ®iÖn ¸p ngo¹i sai, ng−êi ta kÕt cÊu m¹ch d−íi d¹ng mét s¬ ®å cÇu (h×nh
9.8b), trong ®ã Re vµ C e lµ çc phÇn tö kÝ sinh cña m¹ch vµo tranzistor. Khi cÇu
c©n b»ng th× kh«ng cßn sù liªn hÖ gi÷a m¹ch tÝn hiÖu vµ m¹ch ngo¹i sai n÷a.
Çc m¹ch trén tÇn theo s¬ ®å ®Èy kÐo ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 9.9. Chóng
cã nhiÒu −u ®iÓm so víi s¬ ®å ®¬n:
- MÐo phi tuyÕn nhá (hµi bËc ch½n bÞ triÖt tiªu);
- Phæ tÝn hiÖu ra hÑp;
- Liªn hÖ gi÷a m¹ch tÝn hiÖu vµ m¹ch ngo¹i sai Ýt;
- Kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn ®iÒu chÕ giao thoa thÊp.
V× nh÷ng −u ®iÓm ®ã, nªn lo¹i m¹ch nµy hay ®−îc dïng trong bé trén tÇn
cña m¸y ph¸t.
i c1 + Ucc
T1
u th u tg
utg T1 T2
ic1 ic2
uth Uns
T2
ic2
Uns RE
a) + U cc b)
H×nh 9.9. M¹ch trén tÇn ®Èy kÐo:

a) S¬ ®å nguyªn lý m¹ch trén tÇn ®Èy kÐo; b) M¹ch trén tÇn ®Èy kÐo dïng
tranzistor cã m¹ch emit¬ vµ m¹ch colecto chung.
Trªn h×nh 9.9a lµ s¬ ®å nguyªn lý m¹ch trén tÇn ®Èy kÐo. Do çch m¾c
m¹ch, nªn ®iÖn ¸p ®Æt vµo tranzistor T1 vµ T2 lÇn l−ît lµ:
u1 = u ns + u th vµ u 2 = u ns − u th
Do m¹ch ra ®−îc m¾c ®Èy kÐo, nªn dßng ®iÖn ra: ic = ic1 − ic 2
Víi: ic1 = ao + a1 (u ns + u th ) + a 2 (u ns + u th ) 2 + ...
350
ic 2 = a o + a1 (u ns − u th ) + a 2 (u ns − u th ) 2 + ...
Ta cã: ic = 2a1u th + 4a 2 u ns u th + 2a3u th3 + 6a3u ns u th3 + ... (9.20)

Thay: u ns = U ns cos ωns t
` u th = U th cos ωth t
Vµ biÕn ®æi ta thÊy trong dßng ®iÖn ra cã çc thµnh phÇn tÇn sè:
ω th ; 3ω th ; 3ω ns ± ω th vµ 2ω ns ± ω th .
Trªn h×nh 9.9b lµ s¬ ®å trén tÇn ®Èy kÐo thùc tÕ. Trong s¬ ®å nµy kh«ng cÇn
nèi ®Êt ®iÓm gi÷a m¹ch vµo vµ m¹ch ra, nªn kÕt cÊu ®¬n gi¶n h¬n. §Æc ®iÓm cña
s¬ ®å lµ emito vµ colecto cña hai tranzistor nèi víi nhau. Khi trë kh¸ng t−¬ng
®−¬ng cña m¹ch ra ®èi víi tÇn sè ngo¹i sai (ω ns ) nhá h¬n trë kh¸ng t−¬ng ®−¬ng
cña m¹ch ra ®èi víi tÇn sè trung gian (ω tg ) nhiÒu, th× cã thÓ coi tranzistor T2 lµ
m¹ch colecto chung ®èi víi thµnh phÇn tÇn sè ngo¹i sai. Do ®ã h¹ ¸p trªn RE lµ
U R E = u ns . Gi¶ thiÕt ë thêi ®iÓm nµo ®ã u ns t¨ng, nªn ic 2 t¨ng vµ U R E còng t¨ng
lµm ®iÖn ¸p baz¬ - emito cña T1 gi¶m vµ ic1 gi¶m theo. VËy ic1 vµ ic 2 ng−îc pha.
Ph©n tÝch t−¬ng tù nh− vËy ®èi víi u th ta thÊy u th còng t¹o ra çc dßng ®iÖn
ng−îc pha ë ®Çu ra, do ®ã trong dßng ®iÖn ra cã chøa tÇn sè ω ns ± ω th . M¹ch ra
läc lÊy thµnh phÇn mong muèn ω tg = ω ns − ω th .
Dïng vi m¹ch cã thÓ t¹o ra çc m¹ch trén tÇn cã ®Æc tÝnh trén tèt h¬n çc
m¹ch ®· kh¶o s¸t trªn ®©y.
H×nh 9.10 biÓu diÔn s¬ ®å mét vi m¹ch th−êng dïng ®Ó trén tÇn. §©y lµ s¬
®å bé trén tÇn ®Èy kÐo kÐp. Tranzistor T1 , T2 , T3 , T4 t¹o thµnh mét m¹ch vßng,
trong ®ã emito cña T1 vµ T2 hoÆc T3 vµ T4 ®−îc ®iÒu khiÓn bëi T5 vµ T6 . Khi
kh«ng cã tÝn hiÖu nµo, dßng qua T5 vµ T6 b»ng nhau, do ®ã dßng qua T1 ; T2 vµ
T3 ; T4 còng b»ng nhau, sao cho dßng qua çc ®Çu ra 12 vµ 13 nh− nhau vµ b»ng
mét nöa dßng ®iÖn tæng. Khi cã ®iÖn ¸p ngo¹i sai ®Æt vµo ®Çu vµo 6 vµ 14 vµ víi
trÞ sè nµo ®ã cña nã T6 ng¾t chØ cßn dßng ch¶y qua T5 vµ dßng ch¶y qua T1 ; T2
351
còng b»ng mét nöa dßng tæng, do ®ã còng nh− tr−êng hîp trªn (tr−êng hîp kh«ng
cã ®iÖn ¸p u ns ), dßng qua çc ®Çu 12 vµ 13 b»ng nhau.
H×nh 9.10. S¬ ®å trén tÇn ®Èy kÐo kÐp d−íi d¹ng vi m¹ch:
a) S¬ ®å nguyªn lý; b) S¬ ®å m¹ch trén tÇn ®Èy kÐo cña vi m¹ch B222.
Ph©n tÝch t−¬ng tù ®èi víi nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau cña ®iÖn ¸p ngo¹i sai
hoÆc ®iÖn ¸p tÝn hiÖu , ta ®Òu cã kÕt qu¶ nh− vËy. Dßng ®iÖn ë çc ®Çu ra chØ biÕn
®æi khi ®iÖn ¸p ngo¹i sai vµ ®iÖn ¸p tÝn hiÖu ®ång thêi t¸c ®éng lªn çc ®Çu vµo.
VËy ®©y lµ s¬ ®å trén tÇn lµm viÖc theo nguyªn t¾c nh©n tÝn hiÖu nhê mét phÇn tö
tuyÕn tÝnh tham sè. Trong tr−êng hîp nµy coi phÇn tö tÝch cùc lµ phÇn tö tuyÕn
tÝnh cã hµm truyÒn ®¹t:
i = a o + a1 u (9.21a)
trong ®ã: u = u ns .u th
hay:
a1U ns U th
i = ao + [ cos (ωns + ωth )t + cos (ωns − ωth )t ] (9.21b)
2
Theo biÓu thøc (9.21), ta thÊy trong dßng ®iÖn ra cã thµnh phÇn tÇn sè trung
gian ω tg = ω ns − ω th nh− mong muèn.
352
Trªn h×nh 9.10b lµ s¬ ®å cô thÓ cña vi m¹ch trén tÇn B 222 . So víi çc m¹ch
trén tÇn ®¬n nã cã nh÷ng −u ®iÓm sau ®©y:
- Hç dÉn trén tÇn cao;
- Kh«ng cã hµi bËc ch½n vµ hµi tÇn sè trung gian;
- ChÞu ®ùng ®−îc ®iÖn ¸p cao.
Dùa trªn nguyªn t¾c c¬ b¶n ®ã, ng−êi ta chÕ t¹o çc lo¹i vi m¹ch trén tÇn
kh¸c nhau. §Ó tÝnh to¸n çc tham sè trén tÇn cña çc bé trén tÇn dïng tranzistor,
ng−êi ta th−êng dïng çc biÓu thøc gÇn ®óng theo kinh nghiÖm sau ®©y:
S tt = Y21tt = (0,4 ...0,7) Y21
Gitt = Y22tt = (0,6...0,8) Y22
Gvo = Y11tt = (0,7...0,8) Y11
Vµ coi nh− kh«ng cã hiÖn t−îng ®æi tÇn ng−îc, nghÜa lµ Y12tt ≈ 0 .
Trong ®ã, çc ®iÖn dÉn Y11 , Y21 , Y22 lµ tham sè cña tranzistor ë chÕ ®é khuÕch
®¹i ®èi víi tÝn hiÖu ( f th ) .
9.3.2.2. M¹ch trén tÇn dïng tranzistor tr−êng (Fet).
Kh¸c víi tranzistor l−ìng cùc, tranzistor tr−êng (Fet) cã ®Æc ®iÓm lµ quan hÖ
gi÷a dßng ra (dßng m¸ng) I D vµ ®iÖn ¸p vµo U GS lµ quan hÖ bËc 2, nªn khi dïng
®Ó trén tÇn sÏ gi¶m ®−îc çc thµnh phÇn phæ ®Çu ra vµ h¹n chÕ ®−îc hiÖn t−îng
®iÒu chÕ giao thoa. Ngoµi ra dïng Fet ®Ó trén tÇn cßn gi¶m ®−îc t¹p ©m vµ t¨ng
®−îc d¶i ®éng cña tÝn hiÖu vµo. Çc s¬ ®å trén tÇn dïng Fet còng gièng nh− çc
s¬ ®å trén tÇn dïng tranzistor l−ìng cùc. Trªn h×nh 9.11 lµ çc vÝ dô vÒ s¬ ®å trén
tÇn dïng Fet.
H×nh 9.11a lµ s¬ ®å trén tÇn ®¬n m¾c source chung vµ h×nh 9.11b lµ s¬ ®å
trén tÇn ®Èy kÐo m¾c source chung. Nguyªn lý lµm viÖc cña chóng hoµn toµn
gièng çc s¬ ®å dïng tranzistor l−ìng cùc. Còng cã thÓ dïng lo¹i Fet hai cöa ®Ó
thùc hiÖn s¬ ®å trén tÇn nh− trªn h×nh 9.12. §©y lµ lo¹i s¬ ®å trén tÇn lµm viÖc
theo nguyªn t¾c nh©n tÝn hiÖu nhê mét phÇn tö tuyÕn tÝnh tham sè. Trong ®ã coi
®Æc tuyÕn I D (u GS1 ) lµ tuyÕn tÝnh, cßn u GS 2 lµ tham sè. V× thÕ cã thÓ dïng çc biÓu
thøc (9.21a) vµ (9.21b) ®Ó biÓu diÔn quan hÖ gi÷a dßng ®iÖn ra vµ çc ®iÖn ¸p
vµo. S¬ ®å nµy cho phæ tÝn hiÖu ra hÑp, ®ång thêi gi¶m ®−îc ¶nh h−ëng gi÷a
353
m¹ch tÝn hiÖu vµ m¹ch ngo¹i sai. Cã thÓ dïng s¬ ®å nµy ë ph¹m vi tÇn sè
f > 300MHz (UHF ) .
+ UDD
u tg
u tg
uth
uth Uns
a) b)
H×nh 9.11. S¬ ®å trén tÇn dïng Fet m¾c nguån (source) chung
a) S¬ ®å ®¬n; b) S¬ ®å ®Èy kÐo..
TÝnh to¸n hç dÉn trén tÇn cho çc s¬ ®å dïng Fet ®−îc thùc hiÖn gÇn ®óng.
BiÕt r»ng trong qu¸ tr×nh trén tÇn do ®iÖn ¸p ngo¹i sai thay ®æi, nªn hç dÉn cña
Fet thay ®æi tõ gi¸ trÞ 0 ®Õn S max . TrÞ trung b×nh cña nã lµ S max / 2 . Khi ®iÒu chÕ
100% çc biªn tÇn cã biªn ®é b»ng 1 2 biªn ®é t¶i tÇn, nªn hç dÉn trén tÇn tÝnh
mét çch gÇn ®óng:
1
Stt = Smax
4
VÝ dô hç dÉn cña Fet t¹i ®iÓm lµm viÖc tèt nhÊt S max = 2mA / V lµ
S tt ≤ 0,5 mA / V .
u ns
uth utg
UDD
H×nh 9.12. M¹ch trén tÇn dïng Fet hai cöa (Dual-Gate).
354
9.4. NhiÔu trong m¹ch trén tÇn.
Nh− ®· ph©n tÝch ë trªn, khi ®Æt lªn ®Çu vµo m¹ch trén tÇn ®iÖn ¸p tÝn hiÖu
víi tÇn sè f = f th , nhê tÝnh chÊt chän läc cña t¶i, trªn ®Çu ra cã thµnh phÇn tÝn
hiÖu trung gian víi tÇn sè:
f tg = f ns − f th (9.22)
Tuy nhiªn còng cã nh÷ng thµnh phÇn tÇn sè kh¸c f v ≠ f th ë ®Çu vµo m¹ch
trén tÇn tho¶ m·n ®iÒu kiÖn tæng qu¸t (9.23) sau:
± nf ns ± mf v ≈ f tg (9.23)
Çc thµnh phÇn f v còng ®Õn ®−îc ®Çu ra bé trén tÇn vµ g©y ra nhiÔu trong
m¹ch trén tÇn ®ã.
TÊt c¶ çc ®iÖn ¸p vµo cã tÇn sè f v tho¶ m·n ®iÒu kiÖn (9.23) ®Òu cã thÓ ®Õn
®−îc ®Çu ra bé trén tÇn. Khai triÓn biÓu thøc (9.23) ta nhËn ®−îc çc kÕt qu¶ sau:
f tg = nf ns + mf v
f tg = − nf ns − mf v
f tg = nf ns − mf v
f tg = − nf ns + mf v
Tr−êng hîp thø nhÊt f tg > f th kh«ng tho¶ m·n ®iÒu kiÖn 9.23 ®· chän.
Tr−êng hîp thø hai cã f tg < 0 , ®iÒu kiÖn nµy v« nghÜa, vËy chØ cã hai tr−êng hîp
cuèi lµ tho¶ m·n ®iÒu kiÖn trung gian ®· chän. Tõ hai biÓu thøc ®ã ta rót ra:
n 1
fv = f ns ± f tg (9.24)
m m
Víi n; m lµ nh÷ng sè nguyªn 0;1; 2...
Cã rÊt nhiÒu tÇn sè tho¶ m·n víi (9.24), nh−ng chØ cÇn l−u ý ®Õn nh÷ng tÇn
sè øng víi n, m lÊy çc gi¸ trÞ nhá, v× víi hµi cao ( m, n lín), biªn ®é cña nã
kh«ng ®¸ng kÓ.
Nh− vËy, ta xÐt çc tr−êng hîp sau:
a) n = 0; m =1 , tøc lµ f tg = f v . Ta cã nhiÔu lät th¼ng (hay nhiÔu trùc th«ng).
355
b) n =1 ; m =1 th× f v = f ns ± f tg
Tr−êng hîp f v = f ns − f tg chÝnh lµ tÇn sè tÝn hiÖu, nªn ta kh«ng coi nã lµ
nhiÔu. Víi f v = f ns + f tg , ta cã nhiÔu tÇn sè ¶nh, v× nã ®èi xøng víi f th qua f ns .
c) m =1, n = 2 th× f v = 2 f ns ± f tg
Cã thÓ x¸c ®Þnh hç dÉn trén tÇn cho tÊt c¶ çc lo¹i nhiÔu nµy theo biÓu thøc
ir = f (u ns , u v , u tg ) trong ®ã u v cã tÇn sè øng víi çc tr−êng hîp a,b,c ë trªn. Ta sÏ
dÉn ra ®−îc çc kÕt qu¶ sau:

- NhiÔu lät th¼ng truyÒn qua bé trén tÇn víi hç dÉn S o (n = 0) lµ thµnh phÇn
∂f (u ns ) 1
mét chiÒu cña s = .NÕu chän gãc c¾t θ lín th× So > S1 = Stt .
∂u v 2
- NhiÔu tÇn sè ¶nh ®−îc truyÒn qua bé trén tÇn víi hç dÉn b»ng hç dÉn trén
tÇn:
1
Stt = S1
2
f tg fns 2fns − ftg 2 f ns + f tg

f ns − f tg f ns − ftg
( f th ) ( f¶ nh )
H×nh 9.13. Çc lo¹i nhiÔu cña m¹ch trén tÇn
- NhiÔu f v = 2 f ns ± f th ®−îc truyÒn qua bé trén tÇn víi hç dÉn S 2 lµ thµnh
phÇn bËc 2 cña hµm.
∂f (u ns )
s= , víi S2 < S1 .
∂u v
356
Trong çc lo¹i nhiÔu trªn, nhiÔu lät th¼ng lo¹i bá ®−îc dÔ dµng b»ng çc
m¹ch läc ®Çu vµo, v× f tg << f th mµ f v = f tg . NhiÔu f v = 2 f ns ± f th khö ®−îc khi
chän chÕ ®é lµm viÖc víi θ =180 o (chÕ ®é A ), lóc ®ã ¸S 2 = 0 . Trong khi ®ã, nhiÔu
2 f tg
tÇn sè ¶nh rÊt khã lo¹i trõ, ®Æc biÖt lµ khi f tg << f th th× hÖ sè läc cña t¶i x =
f th
rÊt nhá, nªn rÊt khã läc bá tÇn sè ¶nh. V× vËy trong çc tÇng tr−íc trén tÇn ph¶i
®Æc biÖt l−u ý ®Õn viÖc läc bá nhiÔu tÇn sè ¶nh.
9.5. Trén tÇn ë siªu cao tÇn
9.5.1. Trén tÇn trªn ®Ìn th¸p 3 cùc.
H×nh 9.14 biÓu diÔn s¬ ®å cÊu tróc ®¬n gi¶n cña bé trén tÇn trªn ®Ìn th¸p 3
cùc ë d¶i siªu cao tÇn, cßn h×nh 9.15 lµ s¬ ®å m¹ch ®iÖn t−¬ng ®−¬ng. §Ìn th¸p
th−êng dïng lµ 605Д,609Д,6C17K....
Cn
fns f tg
f th
+
CK CK
RK Ea
−
H×nh 9.14. S¬ ®å cÊu tróc cña bé trén tÇn dïng ®Ìn th¸p 3 cùc
§Ìn th¸p ®−îc l¾p vµo gi÷a hai èng ®ång trôc. §Çu cat«t ®−îc khÐp kÝn,
gi÷a èng vµo vµ cat«t lµ vßng sø çch ®iÖn, t¹o ra C k . §Üa g¾n l−íi ®Ìn nèi trùc
tiÕp víi èng trong. §Çu cßn l¹i cña èng cã ghÐp pit«ng ng¾n m¹ch kho¶ng kh«ng
gian gi÷a hai èng. Pit«ng di chuyÓn ®−îc ®Ó ®iÒu chØnh ®é dµi c«ng h−ëng cña
èng theo f th . GhÐp gi÷a nguån tÝn hiÖu (tõ bé khuÕch ®¹i cao tÇn) vµ ngo¹i sai víi
357
bé trén tÇn th−êng dïng dß ghÐp hay dß dung tÝnh di chuyÓn däc theo trôc èng
®−îc.
Tõ an«t ®Ìn, ®iÖn ¸p tÇn sè trung gian ®−îc lÊy ra vµ ®−a ®Õn t¶i céng h−ëng
f tg (khung LC), sau ®ã ®−a ®Õn bé K§TG.
§©y còng lµ bé trén tÇn dïng ®Ìn 3 cùc m¾c cat«t chung, cho nªn ta hoµn
toµn cã thÓ dïng çc kÕt qu¶ ®· nhËn ®−îc ë trªn cho bé trén tÇn nµy.
H×nh 9.15. S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng cña bé trén tÇn h×nh 9.14

9.5.2. Bé trén tÇn dïng ®Ìn th¸p 2 cùc.
ë tÇn sè lín h¬n 300 MHz (®Õn 1500MHz) ng−êi ta kh«ng dïng bé trén tÇn
trªn ®Ìn th¸p 3 cùc mµ dïng ®Ìn th¸p hai cùc. Bëi v× ë d¶i tÇn nµy ®Ìn th¸p 2 cùc
cã ®iÖn dung vµo nhá h¬n, ®iÖn trë vµo lín h¬n, mµ t¹p ©m l¹i nhá h¬n ®Ìn 3 cùc.
f tg
fns
f th
CK CK
RK
H×nh 9.16. S¬ ®å cÊu tróc cña bé trén tÇn dïng ®Ìn th¸p 2 cùc
358
CÊu tróc cña bé trén tÇn dïng ®Ìn th¸p 2 cùc cã thÓ biÓu diÔn b»ng s¬ ®å
®¬n gi¶n ho¸ nh− h×nh 9.16. Tõ ®©y ta vÏ ®−îc s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng cña bé trén tÇn
nh− h×nh 9.17.
Çc ®Ìn th−êng dïng lµ 6Д15Д,6Д13Д...
Trong çc h×nh trªn ®©y, tô C P vµ C k lµ çc tô ®iÖn t¹o thµnh nhê çc vßng
sø çch ®iÖn ®Æt gi÷a ®Üa an«t vµ cat«t víi çc èng trô kim lo¹i cña hèc céng
h−ëng, nh»m ng¨n çch çc cùc ®Ìn vÒ dßng mét chiÒu víi ®Êt. Cßn ®èi víi dßng
xoay chiÒu th× chóng coi nh− nèi m¹ch.
f th Cp
L f tg
C
fns
CK
f th RK
+ Ea
H×nh 9.17. S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng cña bé trén h×nh 9.16
§iÖn c¶m cuén chÆn Lch t¹o thµnh nhê mét lß xo ®Ó tiÕp xóc lµm ngay trong
®i«t. Nã cã t¸c dông ng¨n chÆn tÝn hiÖu cao tÇn ( f th vµ f ns ) lät vµo khung céng
h−ëng tÇn sè trung gian.
§i«t th«ng th−êng nãi chung, còng nh− ®i«t h×nh th¸p nãi riªng, th−êng ®Æc
tuyÕn Von- ampe cã d¹ng tuyÕn tÝnh nh− h×nh 9.18, trong ph¹m vi ®ã hç dÉn S
cã gi¸ trÞ kh«ng ®æi.
Do ®ã khi ®−a ®iÖn ¸p ngo¹i sai U ns sin ω ns t t¸c dông lªn ®i«t, S sÏ thay ®æi
theo thêi gian cã d¹ng xung ch÷ nhËt, ®é réng 2θ , biªn ®é S , ®iÒu nµy chøng tá
®i«t ch©n kh«ng ®· ®ãng vai trß phÇn tö phi tuyÕn, t¹o ra kh¶ n¨ng biÕn tÇn trong
bé biÕn tÇn trªn ®i«t ch©n kh«ng. Ph©n tÝch theo chuçi Taylo ®èi víi xung S (t )
chóng ta sÏ nhËn ®−îc çc biÓu thøc:
359
θ
- Thµnh phÇn kh«ng ®æi: So = S (9.25)
π
2Ssin kθ
- Thµnh phÇn hµi bËc k : Sk = (9.26)
kπ
Do ®ã, ta nhËn ®−îc çc tham sè sau ®©y cña bé trén tÇn:
Sk sin kθ
S bt = =S (9.27)
2 kπ
1 1 π
Ribt = = . (9.28)
So S θ
Vµ hÖ sè khuyÕch ®¹i tÜnh cña bé trén tÇn:

sin kθ
µ bt = Ribt . S bt =
kθ
i S
U ωt
2θ
2θ
U ns sin ω t
ωt
H×nh 9.18. §Æc tuyÕn v«n ampe cña ®ièt vµ hç dÉn cña nã
Tõ s¬ ®å bé biÕn tÇn ta thÊy, nã hoµn toµn ®èi xøng cho biÕn tÇn thuËn vµ
biÕn tÇn nghÞch. Do ®ã çc tham sè trªn còng chÝnh lµ çc tham sè t−¬ng øng cña
biÕn tÇn nghÞch.
ViÖc chän chÕ ®é c«ng t¸c cho bé trén tÇn, tøc lµ chän gãc c¾t θ vµ biªn ®é
®iÖn ¸p ngo¹i sai, sao cho bé trén tÇn (do ®ã c¶ bé biÕn tÇn) cã hÖ sè khuÕch ®¹i
c«ng suÊt lín nhÊt víi hÖ sè t¹p ©m nhá nhÊt. §©y lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p, v× çc
hÖ sè nµy phô thuéc vµo gãc c¾t θ rÊt phøc t¹p. Ngoµi ra chóng cßn phô thuéc
vµo çc tham sè kh¸c cña s¬ ®å n÷a. Do ®ã viÖc kh¶o s¸t hµm K p vµ N bt theo θ
360
®Ó t×m gãc c¾t θ tèt nhÊt, lµ mét vÊn ®Ò to¸n häc kh¸ phøc t¹p vµ phô thuéc vµo
nhiÒu tham sè kh¸c ch−a biÕt ®−îc cña s¬ ®å. Cho nªn kÕt qu¶ nhËn ®−îc trë nªn
kh«ng chÝnh x¸c.
Cã hai h−íng gi¶i quyÕt: mét lµ dïng ph−¬ng ph¸p kh¶o s¸t ®å thÞ b»ng
çch cè ®Þnh hay gi¶ thiÕt cho tr−íc mét sè tham sè cña s¬ ®å råi vÏ ®å thÞ cña
K p vµ N bt phô thuéc vµo gãc c¾t θ . Hai lµ dïng çc gi¸ trÞ gÇn ®óng ®· ®−îc thÓ
nghiÖm qua thùc tÕ nhiÒu lÇn ®Ó tÝnh to¸n s¬ bé cßn gi¸ trÞ chÝnh x¸c th× sÏ lµ gi¸
trÞ nhËn ®−îc do phÐp ®o chÝnh x¸c sau khi lµm xong bé biÕn tÇn.
Trong khu«n khæ cña gi¸o tr×nh, ta kh«ng nªu cô thÓ thªm mµ chØ ®−a ra
mét sè h−íng gi¶i quyÕt ®Ó tham kh¶o vµ cã çch thùc hiÖn khi thiÕt kÕ mµ th«i.
NÕu dïng ph−¬ng ph¸p ®å thÞ, chóng ta sÏ thÊy gãc θ tèt nhÊt cho K p còng
gÇn trïng víi gi¸ trÞ gãc θ tèt nhÊt cho N bt . Chóng th−êng vµo kho¶ng 30 ÷ 60 0 .
Cßn U ns >1 ÷ 5 V
§Ó tÝnh to¸n s¬ bé, theo ph−¬ng ph¸p thø 2 ng−êi ta th−êng lÊy gi¸ trÞ hÖ sè
t¹p ©m cña bé biÕn tÇn trªn ®i«t ch©n kh«ng vµo kho¶ng tõ 8 ÷10 db , vµ hÖ sè
truyÒn ®¹t c«ng suÊt danh ®Þnh kho¶ng tõ 0,2 ÷ 0,5 .
9.5.3. Bé trén tÇn dïng ®i«t b¸n dÉn.
Bé trén tÇn dïng ®i«t b¸n dÉn ®−îc sö dông réng r·i nhÊt ë d¶i sãng
centimet vµ decimet (th−êng tõ 1500 MHz trë lªn). ë d¶i sãng nµy ng−êi ta chÕ
t¹o nh÷ng ®i«t cao tÇn riªng, vµ chóng ®· ph¸t huy ®−îc tÝnh −u viÖt cña ®i«t b¸n
dÉn so víi ®i«t ch©n kh«ng: t¹p ©m nhá; ®iÖn dung C ak nhá; hç dÉn ®Æc tuyÕn
Von-ampe lín vµ dÔ dµng l¾p r¸p vµo çc ®−êng truyÒn siªu cao tÇn (èng ®ång
trôc, èng dÉn sãng) nªn kÝch th−íc t−¬ng ®èi nhá gän.
TÊt nhiªn ®i«t b¸n dÉn vÉn cã nh÷ng nh−îc ®iÓm cña chóng mµ ta ®· biÕt:
®é bÒn vÒ ®iÖn kÐm, tham sè cña cïng mét lo¹i kh¸c nhau nhiÒu vµ tham sè phô
thuéc vµo nhiÖt ®é kh¸ lín. GÇn ®©y do dïng mét lo¹i ®i«t nghÞch ®¶o míi, cã
hiÖu øng Tunel nªn nhiÖt ®é m«i tr−êng ¶nh h−ëng ®Õn çc tham sè cã Ýt h¬n.
361
Çc ®i«t biÕn tÇn siªu cao tÇn th−êng cã cÊu tróc nh− h×nh 9.19. B¶n th©n
®i«t b¸n dÉn vÉn cã cÊu t¹o nh− çc lo¹i ®i«t kh¸c, nghÜa lµ gåm mét tinh thÓ b¸n
dÉn (Giecmani, Silic hay Asen- gali) tiÕp xóc ®iÓm víi mét lß so vonphram cùc
nhá, t¹o thµnh mét cÆp tiÕp xóc hay 2 cùc cña ®i«t.
H×nh 9.19. S¬ ®å cÊu tróc cña ®ièt b¸n dÉn SCT

§i«t ®−îc ®Æt trong mét èng sø, hai ®Çu èng sø l¾p vµo hai gi¸ ®ì çc cùc
cña ®i«t b»ng kim lo¹i h×nh trô trßn ®Ó tiÖn sö dông, th−êng mét gi¸ ®ì cã tiÖn
ren, gi¸ kia ®Ó nh½n. §Çu tiÖn ren ®Ó l¾p vµo çc cÊu tróc phô cña bé biÕn tÇn, do
®ã dÔ dµng l¾p r¸p ®i«t vµo bé biÕn tÇn (v× kÝch th−íc ®i«t rÊt nhá). §ã lµ çc
®i«t: Д Γ - C2, Д Γ - C3 (giecmani) ДK- C2,
ДK- C3, ДK- C7, 2A104A (silic) vµ P-15 ia
(lo¹i nghÞch ®¶o).
Còng nh− nhiÒu ®i«t b¸n dÉn kh¸c,
çc ®i«t b¸n dÉn dïng trong biÕn tÇn cã thÓ
®Æc tr−ng b»ng çc tham sè t−¬ng ®−¬ng
nh−: ®iÖn trë phi tuyÕn R vµ ®iÖn dung C
cña líp mÆt ghÐp (®é 0,05 ®Õn 1 PF), ®iÖn
0 0,8 ua (v )
trë khèi cña líp b¸n dÉn RS kho¶ng 20 ®Õn
50 «m, ®iÖn c¶m cña d©y lß xo LLX kho¶ng
3.10−9 H vµ ®iÖn dung do çc gi¸ ®ì t¹o H×nh 9.20. §Æc tuyÕn V«n-ampe
cña ®ièt b¸n dÉn siªu cao tÇn
nªn kho¶ng 0,25 PF .
Çc ®i«t b¸n dÉn biÕn tÇn (trõ lo¹i nghÞch ®¶o) còng cã ®Æc tuyÕn Von-ampe
d¹ng h×nh 9.20. §Æc tuyÕn nµy cã thÓ biÓu diÔn gÇn ®óng b»ng hµm sè:
362
i a = i o (e au a − 1) (9.29)
1
Trong ®ã th−êng io ≈ 0,25mA; vµ hÖ sè a ≈ 5 cho ®i«t b¸n dÉn silic vµ
V
1
io ≈ 2 mA, a ≈ 18 cho ®i«t b¸n dÉn giecmani.
V
Qua ph©n tÝch ta nhËn thÊy, dïng ®i«t b¸n dÉn còng cã thÓ biÕn tÇn ®−îc
nh− dïng ®i«t ch©n kh«ng. S¬ ®å t−¬ng t−¬ng cña bé trén tÇn còng gièng nh−
h×nh 9.16. MÆc dï kh«ng cã m¹ch ®iÖn t¹o thiªn ¸p Rk C k , song ®©y kh«ng ph¶i lµ
mét sù kh¸c nhau cã tÝnh chÊt nguyªn t¾c, nªn ta cã thÓ dïng çc kÕt qu¶ ë bé
trén tÇn dïng ®i«t ch©n kh«ng.
Cô thÓ, chóng còng lµ bé trén tÇn cã tÝnh ®èi xøng cho biÕn tÇn thuËn vµ
nghÞch, çc tham sè cña chóng còng tÝnh theo çc c«ng thøc nªu trªn.
Do ®Æc tuyÕn V«n- ampe kh¸c nhau nªn tham sè bªn trong cña chóng kh¸c
nhau. §ång thêi do ë ®©y kh«ng cã thiªn ¸p nªn çch chän chÕ ®é c«ng t¸c còng
kh¸c ®i. Chóng ta sÏ nghiªn cøu kü h¬n hai vÊn ®Ò nµy.
V× ®Æc tuyÕn V«n- ampe cã thÓ biÓu diÔn theo c«ng thøc (9.29) nªn hç dÉn
cña ®Æc tuyÕn b»ng:
di a
S= = ai o e au a (9.30)
du a
Hç dÉn nµy thay ®æi theo u a , hay mét çch gÇn ®óng lµ theo u ns , v× ®iÖn ¸p
ngo¹i sai lín h¬n h¼n çc ®iÖn ¸p kh¸c t¸c dông lªn ®i«t.
Do ®ã ta cã thÓ viÕt:
S( t ) = ai 0 e a U ns cos ωns .t (9.31)
Hµm S (t ) ®−îc triÓn khai thµnh chuçi Fourie d−íi d¹ng:

∞
S(t) = ai 0 J 0 (aU ns ) + 2ai 0 ∑ J k (aU ns ) cos kωns t (9.32)
k =1
VËy çc thµnh phÇn cña S sÏ lµ:

S0 = ai 0 J 0 (aU ns ) (9.33)
Sk = 2ai 0 J k (aU ns ) (9.34)
363
Trong ®ã J 0 (aU ns ) vµ J k (aU ns ) lµ çc m«dun hµm sè Bessel cña argument
¶o ( aU ns ) bËc kh«ng vµ bËc k .
Tõ ®©y ta cã thÓ tÝnh çc tham sè bªn trong bé trén tÇn:

1
Sbt = Sbtn = Sk = ai 0 J k (aU ns ) (9.35)
2
1 1
R ibt = R in = = (9.36)
S0 ai 0 J 0 (aU ns )
J k (aU ns )
µ bt = µ btn = Sbt R ibt = (9.37)
J 0 (aU ns )
Khi tÝnh çc tham sè bªn ngoµi theo môc (9.2), l−u ý r»ng bé trén tÇn nµy
®èi xøng ®èi víi biÕn tÇn nghÞch vµ thuËn, ta sÏ ®−îc c«ng thøc hÖ sè truyÒn ®¹t
c«ng suÊt danh ®Þnh d−íi d¹ng:
S2bt g ng
K Pbtdd = (9.38)
S0 (S0 + g ng ) 2 − S2bt (S0 + g ng )
V× K Pbtdd lu«n nhá h¬n 1, cho nªn ®Ó ®¶m b¶o hÖ sè t¹p ©m nhá nhÊt ph¶i cã
K Pbt lín nhÊt.
Muèn t×m ®iÒu kiÖn nµy ta lÊy ®¹o hµm K Pbtdd theo g ng vµ cho b»ng kh«ng
∂K Pbtdd
( = 0 ) lóc ®ã ta ®−îc gi¸ trÞ g ng tèi −u:
∂g ns
g ngopt = S o 1 − µ bt2 (9.39)
§©y còng chÝnh lµ ®iÒu kiÖn phèi hîp trë kh¸ng hoµn toµn c¶ ®Çu ra lÉn ®Çu
vµo, nghÜa lµ:
g vbt = g rabt = g ng = g t = So 1 − µ 2bt (9. 40)
Thay vµo (9.38) ta cã c«ng thøc sau cïng:

S bt2 µ bt2
K pbt max = = (9.41)
( S o + S o 1 − µ bt ) 2 (1 + 1 − µ bt2 ) 2
364
Thùc ra çc tham sè bªn ngoµi trªn míi chØ thuéc vÒ bé trén tÇn. Ta ph¶i kÓ
®Õn ¶nh h−ëng cña bé ngo¹i sai ®Õn tÝn hiÖu. ¶nh h−ëng nµy thÓ hiÖn râ rÖt nhÊt
ë hÖ sè truyÒn ®¹t c«ng suÊt.
V× ë siªu cao tÇn, rÊt khã thùc hiÖn ng¨n çch sù truyÒn tÝn hiÖu gi÷a çc
phÇn tö cã liªn quan víi nhau. ë bé trén tÇn ngoµi sù liªn quan víi m¹ch tÝn hiÖu
( f th ) cßn ph¶i liªn quan ®Õn m¹ch ngo¹i sai vµ trung tÇn dï ®· dïng mäi biÖn
ph¸p ng¨n çch, mét phÇn tÝn hiÖu ®−a tíi bé trén vÉn bÞ tæn hao trªn ®−êng
truyÒn cña m¹ch ngo¹i sai. Tû lÖ tæn hao nµy th−êng vµo kho¶ng ( 2 ÷ 5) % cho
nªn ph¶i gi¶m K Pbt b»ng (95 ÷ 98)% gi¸ trÞ tÝnh to¸n ®−îc ë trªn.
§Ó tÝnh to¸n tham sè t¹p ©m cña bé biÕn tÇn dïng ®i«t b¸n dÉn, ng−êi ta
th−êng ®−a ra nhiÖt ®é t¹p ©m t−¬ng ®èi cña ®i«t b¸n dÉn t k . Nã chØ ra c«ng suÊt
t¹p ©m danh ®Þnh do ®i«t b¸n dÉn dïng trén tÇn sinh ra vµ sÏ lín h¬n c«ng suÊt
t¹p ©m danh ®Þnh cña ®iÖn trë ë nhiÖt ®é b×nh th−êng ( 290 o K ) lµ bao nhiªu lÇn.
Gi¸ trÞ t k th−êng ghi ë çc b¶n lý lÞch, thuyÕt minh cña ®i«t hay çc sæ tay dông
cô ®iÖn tö vµ b¸n dÉn. §ã lµ çc trÞ sè ®o ®−îc tõ çc nhµ s¶n xuÊt.
Ngoµi t k , chØ liªn quan ®Õn ®i«t trén tÇn, ta cßn ph¶i kÓ ®Õn ¶nh h−ëng cña
t¹p ©m bé ngo¹i sai. Ta cã thÓ gi¶i thÝch c¬ cÊu ¶nh h−ëng t¹p ©m bé ngo¹i sai
nh− sau:
Còng nh− mäi bé t¹o dao ®éng kh¸c, bé ngo¹i sai còng sinh ra çc t¹p ©m
b¶n th©n nã, song song víi nh÷ng dao ®éng cÇn ph¶i t¹o ra. T¹p ©m nµy tuy rÊt
nhá (c−êng ®é chØ b»ng 10 −10 ÷10 −12 lÇn so víi c−êng ®é cña dao ®éng) song còng
lµ mét l−îng ®¸ng kÓ so víi t¹p ©m chung cña m¸y thu, vµ t¹p ©m cña bé trén tÇn.
Do ë siªu cao tÇn khã t¹o çc hèc céng h−ëng d¶i hÑp, nªn hèc céng h−ëng
cña bé ngo¹i sai (th−êng dïng klistron) cã ®Æc tuyÕn biªn ®é tÇn sè kh¸ réng
(h×nh 9.21). Phæ t¹p ©m ®Çu ra cña bé ngo¹i sai do ®ã còng cã d¹ng ®Æc tuyÕn
nµy vµ ®−îc ®−a ®Õn bé trén.
365
ë bé trén, kh«ng ph©n biÖt tÝn hiÖu hay t¹p ©m. Çc thµnh phÇn t¹p ©m
ngo¹i sai cã tÇn sè çch tÇn sè ngo¹i sai ( f ns ) mét kho¶ng gÇn b»ng tÇn sè trung
gian ( f tg ) sÏ t¸c ®éng víi f ns ®Ó t¹o ë m¹ch céng h−ëng ®Çu ra mét ®iÖn ¸p t¹p
©m nhÊt ®Þnh. Çc thµnh phÇn t¹p ©m trªn kh«ng chØ lµ mét tÇn sè, mµ lµ c¶ hai
d¶i tÇn sè b»ng d¶i th«ng ( ∆f KDTG ) cña bé K§TG ë gÇn çc tÇn sè f ′ vµ f ′′
(xem h×nh 9.21). Do ®ã, t¹p ©m do ngo¹i sai ®−a vµo bé biÕn tÇn cã mét gi¸ trÞ
®¸ng kÓ.
U
f′ f ′′
f tg f tg
f
fns
∆f K §TG ∆f K §TG
H×nh 9.21. §Æc tuyÕn biªn ®é tÇn sè cña hèc céng h−ëng bé ngo¹i sai
§Ó tÝnh ®Õn t¹p ©m cña bé ngo¹i sai, ng−êi ta còng ®−a vµo mét nhiÖt ®é t¹p
©m t−¬ng ®èi cña bé ngo¹i sai t ns nh− t¹p ©m ®i«t trén tÇn.
NhiÖt ®é t¹p ©m t−¬ng ®èi t ns nãi lªn c«ng suÊt t¹p ©m danh ®Þnh ë ®Çu ra
bé trén tÇn do bé ngo¹i sai sinh ra lín gÊp mÊy lÇn c«ng suÊt t¹p ©m danh ®Þnh
cña ®iÖn trë thuÇn ë nhiÖt ®é b×nh th−êng.
Tuú theo kiÓu klitstron, hay ®Ìn ngo¹i sai, mµ nhiÖt ®é t¹p ©m t−¬ng ®èi t ns
cã gi¸ trÞ tõ 0,1 ÷ 2 .

Dïng çc nhiÖt ®é t¹p ©m t−¬ng ®èi trªn chóng ta cã thÓ biÓu diÔn hÖ sè t¹p
©m cña bé biÕn tÇn theo c«ng thøc ®· biÕt:
t k + t ns
N bt = = Lbt (t k + t ns ) (9.42)
K pbtdd
366
1
Trong ®ã: Lbt = lµ hÖ sè suy gi¶m cña bé biÕn tÇn, v× K pbt th−êng nhá
K pbtdd
h¬n 1, cho nªn víi çc bé biÕn tÇn trªn ®i«t b¸n dÉn dïng Lbt tiÖn h¬n.
Th«ng th−êng khi ®o nhiÖt ®é t¹p ©m, ng−êi ta ph¶i kÓ c¶ t¹p ©m tÇng ®Çu
bé khuÕch ®¹i trung gian (K§TG). Cho nªn ®Ó thuËn tiÖn ng−êi ta th−êng biÓu
diÔn t¹p ©m tæng céng cña chóng vµo mét hÖ sè theo c«ng thøc t¹p ©m cña 2
m¹ng 4 cùc m¾c nèi tiÕp nhau.
N t = Lbt (t k + t ns + N KDTG1 −1) (9.43)
Trong ®ã: NKDTG1 lµ t¹p ©m tÇng K§TG tÇng ®Çu tiªn.
B B
9.5.4. Chän chÕ ®é c«ng t¸c cho bé biÕn tÇn dïng ®i«t b¸n dÉn.
Qua phÇn nghiªn cøu trªn ta thÊy, ®èi víi ®i«t b¸n dÉn trén tÇn ta kh«ng ®Æt
thiªn ¸p. Do ®ã, vÊn ®Ò chän chÕ ®é c«ng t¸c cho nã chØ cßn lµ viÖc chän c«ng
suÊt ngo¹i sai ®−a vµo bé trén cho thÝch hîp.
Trong ®o l−êng siªu cao tÇn ng−êi ta th−êng ®o c«ng suÊt hay dßng ®iÖn. §Ó
tiÖn ®o ®¹c trong bé biÕn tÇn, c«ng suÊt ngo¹i sai ®−a ®Õn bé trén th−êng ®−îc ®o
b»ng dßng ®iÖn mét chiÒu I o qua ®i«t trén tÇn. Cho nªn c«ng suÊt thÝch hîp cho
bé trén sÏ t−¬ng øng víi dßng I 0 tèi −u nµo ®ã.
§Ó chän chÕ ®é ta kh¶o s¸t sù phô thuéc cña N bt vµo c«ng suÊt ngo¹i sai
®−a ®Õn bé trén (hay vµo I o ). Sù phô thuéc ®ã, nh− c«ng thøc (9.42) gåm hai
thµnh phÇn Lbt vµ tæng ( t k + t ns ).
N bt
t ns
N bt tk
L bt
o Io
Iopt
H×nh 9.22. BiÓu diÔn sù phô thuéc cña N bt qua Lbt vµ t k + t ns vµo I o .
367
Râ rµng lµ khi t¨ng c«ng suÊt ngo¹i sai (t¨ng I o ) Lbt gi¶m ®i (nghÜa lµ K Pbt
t¨ng lªn) vµ tæng t k + t ns th× t¨ng lªn. Do ®ã sÏ cã mét gi¸ trÞ I opt tèi −u nµo ®ã
(øng víi Pns opt ) mµ gi¸ trÞ N bt , nh− tÝch cña hai thµnh phÇn sÏ nhá nhÊt.
Ta cã thÓ gi¶i thÝch ®iÒu ®ã nh− sau:

Khi I o nhá th× U ns cßn nhá, lµm cho Sbt = ai 0 J k (aU ns ) còng nhá gÇn b»ng 0,
do ®ã K Pbt nhá, hay Lbt rÊt lín. Khi t¨ng Io , U ns t¨ng lµm K Pbt t¨ng, hay Lbt gi¶m.
Nh−ng khi I o lín ®Õn mét gi¸ trÞ nµo ®ã th× hç dÉn ®Æc tuyÕn v«n- ampe hÇu nh−
kh«ng ®æi n÷a, Lbt kh¸ æn ®Þnh. Nh− vËy Lbt cã ®o¹n biÕn ®æi nhanh, ®o¹n sau
biÕn ®æi chËm.

VÒ t¹p ©m biÕn tÇn ta cã thÓ viÕt:
Ptabt P
N bt = 1 + = 1 + tabt Lbt (9.44)
Ptav K Pbt Ptav
Trong ®ã Ptabt lµ t¹p ©m b¶n th©n cña bé biÕn tÇn do c¶ bé trén vµ bé ngo¹i
sai ®−a tíi. Cßn Ptav lµ t¹p ©m do m¹ch tÝn hiÖu ®−a vµo bé trén, lµ mét ®¹i l−îng
kh«ng ®æi khi tÝn hiÖu ®−a ®Õn kh«ng ®æi.

Râ rµng, khi I o cßn nhá, mÆc dï t¹p ©m cña tÇng trén tÇn cßn nhá (tû lÖ víi
I o ), nh−ng Lbt lín nªn hÖ sè t¹p ©m còng lín.
Khi t¨ng I o , lóc ®Çu Lbt gi¶m nhanh, trong khi ®ã Ptabt t¨ng b×nh th−êng, do
®ã N bt sÏ gi¶m xuèng. Nh− vËy, phÇn ®Çu, t¹p ©m ®Çu ra bé trén tÇn sÏ chñ yÕu
lµ t¹p ©m cña bé trén tÇn, cßn t¹p ©m do tÝn hiÖu ®Çu vµo ®−a ®Õn sÏ rÊt nhá v×
Ptav K pbt ≈ 0 . DÇn dÇn Lbt biÕn thiªn Ýt, th× N bt còng gi¶m chËm dÇn vµ ®¹t gi¸ trÞ
N bt min t¹i I o opt tèi −u nhÊt ®Þnh.
T¨ng tiÕp I o , lóc nµy Lbt hÇu nh− kh«ng biÕn thiªn, nh−ng Ptabt l¹i t¨ng
nhanh dÇn. §ã lµ v×, ngoµi viÖc t¨ng t¹p ©m cña ®i«t trén tÇn (tØ lÖ víi I o ) t¹p ©m
ngo¹i sai t¨ng lªn râ rÖt.
368
Gi¸ trÞ I o opt th−êng b»ng (0,4 ÷ 1)mA , t−¬ng øng víi gi¸ trÞ
Pns ≈ (0,5 ÷1 )mW hay U ns ≈ (0, 4 ÷ 0, 6 )V tuú theo tõng kiÓu ®i«t trén tÇn.
Nh− vËy, ®Ó thiÕt lËp chÕ ®é c«ng t¸c cho bé trén tÇn dïng ®i«t tinh thÓ,
ng−êi ta ®iÒu chØnh møc n¨ng l−îng ngo¹i sai ®−a vµo bé trén (b»ng çch ®iÒu
chØnh ®é ghÐp gi÷a ngo¹i sai vµ bé trén) sao cho trªn ®ång hå ®o chØ dßng I o cña
®i«t ®¹t gi¸ trÞ I o opt cÇn thiÕt cho lo¹i ®i«t trén tÇn ®ang dïng.
9.5.5. S¬ ®å cÊu tróc cña bé trén tÇn dïng ®i«t b¸n dÉn.
Cã nhiÒu çch cÊu tróc bé trén tÇn dïng ®i«t tinh thÓ, song th«ng th−êng
nhÊt chóng ta hay dïng çc cÊu tróc nh− h×nh 9.23 (cho èng ®ång trôc) vµ h×nh
9.24 (cho èng dÉn sãng).
5
λns
4
Pns L
C1
λns f tg
4 λns / 2 3
Pth f th
1 λ/ 4
2
H×nh 9.23. CÊu tróc bé trén tÇn cho èng ®ång trôc.
Trong çc cÊu tróc bé trén th−êng gi÷ cè ®Þnh phÇn nèi víi m¹ch tÝn hiÖu.
§i«t tinh thÓ th−êng ®−îc ®−a vµo hÖ thèng nhê mét bé phËn gi÷ ®i«t cã chç vÆn
vµo ®Çu tiÖn ren cña gi¸ ®ì ®i«t (h×nh 9.19). Çc tÝn hiÖu ngo¹i sai ®−a vµo hÖ
thèng qua phÝch c¾m çp, çc tÝn hiÖu trung tÇn còng lÊy ra qua phÝch c¾m kh¸c.
Chóng ta h·y kh¶o s¸t tû mØ h¬n vÒ çch chän kÝch th−íc cña çc ®o¹n èng
nèi gi÷a çc bé phËn.
Hèc trén tÇn th−êng lµm trªn mét ®o¹n èng dÉn sãng hay èng ®ång trôc (1)
tuú theo d¶i sãng cña tÝn hiÖu nhËn ®−îc. Mét ®Çu cña ®o¹n èng dÉn sãng hay
èng ®ång trôc ®−îc ghÐp víi hèc céng h−ëng cña m¹ch tÝn hiÖu (2) nhê çc tÊm
ch¾n, cöa sæ ghÐp hay vßng ghÐp. ë ®Çu kia cña ®o¹n èng ta ®Æt bé phËn gi÷ ®i«t
369
trén tÇn g¾n liÒn víi ®Çu phÝch c¾m çp trung tÇn (3), ®Ó lÊy ®iÖn ¸p tÇn sè trung
gian ra. §Çu phÝch c¾m çp trung tÇn thùc chÊt lµ mét bé läc, läc bá çc dao ®éng
cao tÇn cña tÝn hiÖu vµ ngo¹i sai cã d¹ng “cèc λ / 4 ”. Ta sÏ xÐt kü h¬n bé läc nµy
ë phÇn sau. NÕu hèc trén tÇn lµm trªn ®o¹n èng dÉn sãng ch÷ nhËt th× ®Çu èng sÏ
ng¾n m¹ch vµ çch chç ng¾n m¹ch mét ®o¹n lo ng−êi ta míi ®Æt bé phËn gi¸ ®i«t
vµ phÝch c¾m çp trung tÇn.
3
2
1 λ/4
L
C1
f th io ftg
Pth 4
λns λns / 2
4 Pns
λns
4 6
H×nh 9.24. CÊu tróc bé trén tÇn cho èng dÉn sãng.
Dao ®éng ngo¹i sai ®−îc ®−a vµo hèc trén tÇn th−êng lµm b»ng mét nh¸nh
ghÐp trªn èng ®ång trôc. Khi hèc trén tÇn lµ ®ång trôc th× ghÐp gi÷a hèc vµ m¹ch
ngo¹i sai lµ ghÐp ®iÖn dung (que dß dung tÝnh), nÕu lµ èng ch÷ nhËt th× ghÐp b»ng
que dß. Que dß (4) cã thÓ ®iÒu chØnh ®é s©u ®−îc nhê vÝt ®iÒu chØnh (5) xuyªn
qua pit«ng ng¾n m¹ch λ / 4 (6). §o¹n λ ns 4 t¹o ®iÖn trë vµo rÊt lín ®èi víi dao
®éng ngo¹i sai, do ®ã ng¨n ngõa sù bøc x¹ cña dao ®éng ngo¹i sai vÒ phÝa vÝt
®iÒu chØnh.
§Çu ®o¹n èng ®ång trôc, cã que dß ghÐp rÊt yÕu víi m¹ch trén tÇn, cã thÓ
coi lµ hë m¹ch ®èi víi dao ®éng ngo¹i sai. Do ®ã ®−êng truyÒn dao ®éng ngo¹i
sai sÏ mÊt phèi hîp trë kh¸ng vµ trong ®−êng truyÒn sÏ tån t¹i chÕ ®é sãng ®øng.
§iÒu nµy sÏ g©y mÊt æn ®Þnh cho bé ngo¹i sai. §Ó kh¾c phôc chÕ ®é sãng ®øng
trong ®−êng truyÒn dao ®éng ngo¹i sai, çch ®Çu que dß mét ®o¹n λ ns 2 ng−êi ta
®Æt mét ®iÖn trë võa lµm t¶i phèi hîp trë kh¸ng R = ρ P , võa lµm ®iÖn trë hÊp thô
370
c«ng suÊt ngo¹i sai thõa d−íi
d¹ng vßng ®Öm nhùa çch Rns
R
®iÖn (7). T¸c dông cña vßng U NS ρP
®Öm nµy dÔ dµng nhËn thÊy
tõ h×nh vÏ t−¬ng ®−¬ng cña λ ns
®−êng truyÒn (h×nh 9.25). 2
H×nh 9.25. S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng cña ®−êng truyÒn
Lóc ®ã ®o¹n hë m¹ch λ ns 2 dao ®éng ngo¹i sai
sÏ hÇu nh− kh«ng ¶nh h−ëng

®Õn sù phèi hîp trë kh¸ng trong ®−êng truyÒn n÷a. Song khi tÇn sè ngo¹i sai thay
®æi th× ®é dµi ®iÖn nµy cÇn thay ®æi ®Ó khái mÊt phèi hîp trë kh¸ng trong ®−êng
truyÒn.
§èi víi bé trén tÇn, mét nhiÖm vô cÇn ph¶i thùc hiÖn n÷a lµ ng¨n ngõa dao
®éng ngo¹i sai khái lät vµo hèc céng h−ëng tÇn sè tÝn hiÖu lµm tæn hao c«ng suÊt
ngo¹i sai vµ cã thÓ lät ra ngoµi anten. Hèc céng h−ëng nµy, v× lÖch céng h−ëng
khái tÇn sè ngo¹i sai, nªn cã trë kh¸ng nhá ®èi víi tÇn sè nµy. Muèn t¹o trë
kh¸ng lín víi tÇn sè ngo¹i sai vÒ phÝa hèc céng h−ëng ta ph¶i ®Æt çi dß ë vµo
λ ns λ ns
kho¶ng (2n + 1) çch hèc céng h−ëng. Trong h×nh vÏ ta ®Æt çch cho nªn
4 4
hÇu nh− kh«ng cã dao ®éng ngo¹i sai truyÒn lan vÒ phÝa hèc céng h−ëng.
ViÖc ghÐp gi÷a bé trén tÇn víi hèc céng h−ëng còng lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p.
Gi÷a hèc trén tÇn vµ hèc céng h−ëng tÇn sè tÝn hiÖu th−êng ®−îc ghÐp b»ng vßng
ghÐp hay tÊm ch¾n, cöa sæ ghÐp. Chän kÝch th−íc çc phÇn tö thÝch hîp, ta sÏ cã
sù phèi hîp trë kh¸ng gi÷a hai hèc. Song vÊn ®Ò kh«ng ph¶i chØ cã nh− vËy. Hèc
trén tÇn lu«n t¹o mét ®iÖn trë vµo ph¶n ¸nh vµo hèc céng h−ëng tÇn sè tÝn hiÖu.
§iÖn trë ph¶n ¸nh nµy chñ yÕu phô thuéc vµo c«ng suÊt ngo¹i sai ®−a ®Õn bé trén
tÇn vµ ®iÖn trë vµo cña ®i«t trén tÇn lµ nh÷ng ®¹i l−îng lu«n thay ®æi khi ®iÒu
chØnh bé biÕn tÇn. H¬n n÷a ®iÖn trë vµo cña ®i«t trén tÇn ngoµi sù phô thuéc vµo
tÇn sè c«ng t¸c, c«ng suÊt ngo¹i sai, cßn cã gi¸ trÞ rÊt kh¸c nhau khi thay ®i«t,
mÆc dï lµ ®i«t cïng nh·n hiÖu, tõ ( 20 Ω ÷100Ω) .
371
§Ó ®iÖn trë ph¶n ¸nh cña hèc trén tÇn ®ì ¶nh h−ëng ®Õn phÈm chÊt cña hèc
céng h−ëng tÝn hiÖu, nhÊt lµ khi thay ®æi ®i«t trén tÇn, ng−êi ta lµm hèc trén tÇn
trªn ®o¹n èng cã ®iÖn trë sãng nhá xÊp xØ gi¸ trÞ trung b×nh cña ®iÖn trë vµo ®i«t.
Ngoµi ra gi¸ ®ì ®i«t còng cÊu tróc cho cã gi¸ trÞ ®iÖn trë kho¶ng 100Ω . §Æc biÖt,
ng−êi ta ®Æt ®i«t trén tÇn çch hèc céng h−ëng tÇn sè tÝn hiÖu mét kho¶ng çch
2n + 1 3
®é λ . Trong h×nh vÏ ta chän λ . Víi kho¶ng çch nh− trªn ta t¹o ®−îc
8 8
mét trë kh¸ng ph¶n ¸nh cña ®i«t trén tÇn vµo hèc céng h−ëng Ýt thay ®æi, khi
chÝnh ®iÖn trë vµo cña ®i«t thay ®æi.
2n + 1
Nguyªn do lµ ®o¹n λ trong kü thuËt siªu cao tÇn cã thÓ coi nh− mét
8
ρp
biÕn ¸p cã hÖ sè biÕn ¸p m tØ lÖ víi tØ sè . Do ®ã khi t¶i cã gi¸ trÞ lín
Rt
( R t > ρp ), th× qua ®o¹n ®−êng truyÒn, ®iÖn trë ph¶n ¸nh cña Rt ë ®Çu kia ®−êng
truyÒn sÏ nhá h¬n Rt (v× m < 1 ). Cßn khi t¶i nhá ( R t < ρp ) th× m > 1 nªn ®iÖn trë
ph¶n ¸nh ®Çu kia sÏ lín h¬n Rt ).
§i«t trong hèc trén tÇn ph¶i ®ãng vai trß mét anten thu nhËn çc dao ®éng
ngo¹i sai vµ tÝn hiÖu truyÒn tíi. Do ®ã muèn thu nhËn n¨ng l−îng tèt nhÊt, ®i«t
trén tÇn ph¶i ®Æt ®óng vÞ trÝ cña nã trong tr−êng ®iÖn tõ cña çc sãng cao tÇn
truyÒn ®Õn. Muèn thÕ, trong cÊu tróc hèc trén tÇn kiÓu èng dÉn sãng ch÷ nhËt, do
®i«t ®Æt ngang èng theo thµnh hÑp, nªn nã ph¶i ®−îc ®Æt vµo bông sãng cña
λ
tr−êng, nghÜa lµ ®Æt çch pit«ng ng¾n m¹ch mét qu·ng lo ≈ . Cßn trong cÊu tróc
4
hèc trén tÇn kiÓu ®ång trôc, do ®i«t ®Æt däc èng nã ph¶i ®Æt vµo chç cã dßng ®iÖn
lín nhÊt, nghÜa lµ ngay chç ng¾n m¹ch cao tÇn, ë ®Çu phÝch c¾m trung tÇn. Gi¸ trÞ
chÝnh x¸c cña lo sÏ chän theo ®iÒu kiÖn phèi hîp trë kh¸ng gi÷a ®iÖn trë vµo cña
®i«t RV diot víi ®iÖn trë bøc x¹ cña gi¸ g¸ ®i«t R g . §iÖn trë bøc x¹ nµy tÝnh theo
c«ng thøc:
372
ρp 2π
Rg = 2 hg2 sin 2 ( lo ) (9.45)
ab λ
Trong ®ã: a, b lµ kÝch th−íc tiÕt diÖn èng dÉn sãng,
ρ p lµ ®iÖn trë sãng cña èng,
hg lµ chiÒu cao hiÖu dông cña gi¸ g¸ ®i«t.
Ta nghiªn cøu tiÕp sang m¹ch trung tÇn.

§Ó lÊy tÝn hiÖu trung tÇn ra ng−êi ta nèi çp vµo phÝch c¾m çp trung tÇn, råi
®−a tÝn hiÖu ®Õn bé läc trung tÇn, thùc chÊt lµ mét m¹ch céng h−ëng ®iÒu chØnh ë
tÇn sè trung gian.
Nh− ta ®· nãi ë trªn, phÝch c¾m çp trung tÇn thùc chÊt lµ mét bé läc siªu
cao tÇn cã d¹ng çi “cèc λ / 4 ”. Nã lµm g¾n liÒn víi çc vßng ®Öm çch ®iÖn ®Ó
gi¶m b−íc sãng ( λε < λ ) vµ t¨ng thªm ®é bÒn c¬ häc, tr¸nh bôi vµo trong hèc
trén tÇn. Do cÊu tróc d¹ng “cèc λ / 4 ” mµ mÆt trong phÝch c¾m, vÒ phÝa hèc trén
tÇn ta cã ®iÖn trë rÊt nhá hÇu nh− ng¾n m¹ch ®èi víi çc dao ®éng cña ngo¹i sai
vµ cña tÝn hiÖu. Do ®ã, çc dao ®éng nµy kh«ng lät ®−îc ra ngoµi, vµo m¹ch trung
tÇn.
Trong h×nh 9.23 vµ h×nh 9.24 chóng ta biÓu diÔn m¹ch läc trung tÇn ®¬n
gi¶n cã thÓ gÆp trong thùc tÕ. ë m¹ch nµy ng−êi ta cßn m¾c ®ång hå chØ thÞ dßng
mét chiÒu cña ®i«t trén tÇn (micr«ampe kÕ) cã tô läc C1 ®Ó ng¨n thµnh phÇn mét
chiÒu. §iÒu chØnh bé trén tÇn, tøc lµ ®iÒu chØnh chÕ ®é lµm viÖc cña nã theo c«ng
suÊt cña dao ®éng ngo¹i sai ®−a vµo bé trén, ®−îc x¸c ®Þnh nhê ®ång hå chØ thÞ
trªn.
Cã nhiÒu tr−êng hîp ®Ó läc bá thµnh phÇn xoay chiÒu t−¬ng ®èi kü, ng−êi ta
dïng çc m¹ch läc LC nèi tiÕp nh− h×nh 9.29 mµ kh«ng dïng ®¬n gi¶n mét tô C1
nh− ë h×nh 9.23 vµ h×nh 9.24.
Ngoµi çc cÊu tróc nh− trªn, nhiÒu khi ng−êi ta dïng çc bé ph©n m¹ch ®Þnh
h−íng trªn èng dÉn sãng hay trªn çc d¶i dÉn sãng (®−êng truyÒn nhê hai tÊm
373
kim lo¹i ghÐp lªn tÊm ®iÖn m«i). Dïng çc bé ph©n m¹ch ®Þnh h−íng dÔ ghÐp hai
®−êng truyÒn tÝn hiÖu vµ ngo¹i sai víi nhau h¬n mµ d¶i tÇn c«ng t¸c l¹i réng h¬n.
9.5.6. Bé trén tÇn c©n b»ng dïng ®i«t b¸n dÉn
Nh− ta ®· nãi ë trªn, ë d¶i sãng decimet vµ centimet ng−êi ta th−êng dïng
çc bé ngo¹i sai b»ng klitstron. Klitstron th−êng cã phæ t¹p ©m tõ
10 KHZ ÷ 10 6 KHz , bao trïm mäi d¶i sãng c«ng t¸c. MÆc dï møc ®é nhá song
t¹p ©m cña Klitstron lµm t¨ng t¹p ©m cña m¸y thu mét çch ®¸ng kÓ (tõ 1 ®Õn 3
db). Do ®ã sinh ra yªu cÇu khö bá t¹p
Pns
©m ngo¹i sai trong bé biÕn tÇn.
§Ó thùc hiÖn yªu cÇu nµy ta dïng λ/4 λ/4
bé trén tÇn c©n b»ng. Kh¶ n¨ng khö t¹p P
th fth
©m ngo¹i sai cña nã cã thÓ thÊy râ tõ s¬
®å bé trén tÇn c©n b»ng dïng ®i«t ë
i ta 1
môc 9.3.1. ita 2
itg 2 f tg itg1
Mét s¬ ®å cÊu tróc ®¬n gi¶n thùc
hiÖn bé trén tÇn c©n b»ng ®−îc biÓu
diÔn ë h×nh 9.26. Trong ®ã ngo¹i sai H×nh 9.26. S¬ ®å cÊu tróc bé
®−îc ®−a ®Õn hai ®i«t ®ång pha, v× trén tÇn c©n b»ng dïng ®ièt
cïng ph¶i truyÒn mét ®o¹n λ / 4 . Nh−ng tÝn hiÖu nhËn ®−îc tõ hèc céng h−ëng
f th ®−a ®Õn l¹i ng−îc pha nhau v× ®o¹n ®−êng truyÒn lan ®Õn çc ®i«t kh¸c nhau:
λ λ λ
+ = , do ®ã bé biÕn tÇn còng cã nh÷ng hiÖn t−îng tæng hîp vµ trung hoµ
4 4 2
t¸c dông nh− ®· nãi ë trªn.
Tõ çc thÝ dô ®¬n gi¶n trªn ta cã thÓ tÝnh çc dßng ®iÖn trung tÇn cña t¹p ©m
ngo¹i sai vµ cña tÝn hiÖu theo çc c«ng thøc:
⎛ 1 1 ⎞
i ta n s = ρ Pta nso ⎜ − ⎟ (9.46)
⎜ L L bt 2 ⎟
⎝ bt1 ⎠
⎛ 1 1 ⎞
itg = δ Pth o ⎜ + ⎟ (9.47)
⎜ L Lbt 2 ⎟
⎝ bt1 ⎠
374
ë ®©y: δ lµ hÖ sè tØ lÖ,
Pta nso ; Pth o lµ çc c«ng suÊt t¹p ©m danh ®Þnh cña ngo¹i sai vµ c«ng suÊt tÝn
hiÖu danh ®Þnh truyÒn ®Õn çc ®i«t trén tÇn.

Lbt1 ; Lbt 2 lµ çc hÖ sè suy gi¶m cña tõng m¹ch biÕn tÇn.
Râ rµng lµ khi hai m¹ch trén tÇn hoµn toµn gièng nhau vÒ mäi tham sè th×
cã thÓ trung hoµ t¹p ©m ngo¹i sai cña hai m¹ch trén tÇn víi nhau, lµm cho
i ta n s → 0 .
§Ó ®¸nh gi¸ chÊt l−îng khö bít t¹p ©m ngo¹i sai ng−êi ta ®−a vµo hÖ sè chÕ ¸p
t¹p ©m ngo¹i sai K cb cña bé trén tÇn c©n b»ng. Nã ®−îc tÝnh theo c«ng thøc:
K cb =
( Lbt1 + Lbt 2 )
2
(9.48)
( Lbt1 − Lbt 2 )
2
HÖ sè nµy nãi lªn khi dïng bé trén tÇn c©n b»ng tØ sè tÝn hiÖu trªn t¹p ©m
ngo¹i sai ë ®Çu ra bé biÕn tÇn t¨ng lªn mÊy lÇn.
CÇn l−u ý lµ, theo ®Þnh nghÜa trªn, th× ta ph¶i coi lµ ë bé biÕn tÇn chØ cã t¹p
©m do ngo¹i sai ®−a ®Õn.
HÖ sè K cb cña nhiÒu bé biÕn tÇn cã thÓ ®¹t tõ 20 ÷ 50 lÇn, ngay c¶ khi çc
m¹ch trén tÇn cña cïng mét bé kh«ng hoµn toµn gièng nhau.
Trong thùc tÕ do cßn nhiÒu t¹p ©m cña çc nguån kh¸c (nh− do ®i«t) sinh ra,
nªn hÖ sè K cb chØ kho¶ng nh− vËy. Song trong bé biÕn tÇn ng−êi ta ®· nghiªn cøu
tr−íc ®©y cßn ph¶i gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p kh¸c n÷a. Do ®ã kh«ng thÓ
dïng cÊu tróc bé trén tÇn c©n b»ng ®¬n gi¶n nh− vËy.
Trong çc m¸y thu siªu cao tÇn hiÖn nay ng−êi ta dïng bé trén tÇn c©n b»ng
trªn c¬ së mét ch¹c ba kÐp, hay mét bé ph©n m¹ch ®Þnh h−íng (nh− trªn mét cÇu
khe). Dïng ch¹c ba kÐp ®Ó cÊu t¹o bé biÕn tÇn c©n b»ng lµ çch tiÖn lîi nhÊt gi¶i
quyÕt nh÷ng nhiÖm vô cña bé biÕn tÇn: ph©n çch çc m¹ch tÝn hiÖu vµ ngo¹i sai
víi nhau, chia ®«i c«ng suÊt ®−a tíi t−¬ng ®èi ®èi xøng.
375
Tõ h×nh 9.27 biÓu diÔn ch¹c ba kÐp, ta thÊy nªn ®−a c«ng suÊt cña tÝn hiÖu
vµo nh¸nh E, c«ng suÊt cña ngo¹i sai vµo nh¸nh H (hoÆc ng−îc l¹i) th× çc c«ng
suÊt nµy sÏ ®−îc chia ®«i ®−a ®Õn hai nh¸nh 1 vµ 2 mµ kh«ng lät tõ nh¸nh nä
sang nh¸nh kia. §iÒu nµy cho phÐp ta thùc hiÖn ph©n çch m¹ch tÝn hiÖu vµ ngo¹i
sai ®¬n gi¶n h¬n so víi tr−íc ®©y (h×nh 9.23 vµ 9.24) rÊt nhiÒu. H¬n n÷a còng
gi¶m ®−îc c«ng suÊt bé ngo¹i sai mét çch râ rÖt.
C«ng suÊt ngo¹i sai chØ cÇn b»ng 2 Pth
lÇn gi¸ trÞ c«ng suÊt ®Ó biÕn tÇn chø kh«ng
cÇn gÊp vµi chôc lÇn ®Ó bï trõ sù ghÐp láng D2
nh− tr−íc ®©y n÷a.
Nh−îc ®iÓm trªn ®©y kh«ng ph¶i chØ D1
cã ë çc bé trén tÇn th«ng th−êng tr−íc

®©y mµ cßn cã ë c¶ bé trén tÇn dïng bé
Pns
ph©n m¹ch ®Þnh h−íng n÷a. H×nh 9.27. CÊu tróc cña ch¹c ba kÐp
Mét nh−îc ®iÓm cña bé trén tÇn dïng
ch¹c ba kÐp lµ khã chÕ t¹o vµ khã ®iÒu chØnh ®Ó cho ch¹c ba kÐp thËt ®èi xøng vµ
thËt ph©n çch gi÷a hai nh¸nh E vµ H. Nh−îc ®iÓm nµy ë bé ph©n m¹ch ®Þnh
h−íng l¹i kh¾c phôc dÔ h¬n.
H×nh 9.28 biÓu diÔn s¬ ®å ®¬n gi¶n cÊu tróc cña bé biÕn tÇn dïng bé ph©n
m¹ch ®Þnh h−íng trªn cÇu khe. Nã cho phÐp chia c«ng suÊt cña çc nh¸nh lµm
hai lÇn vµ lÖch pha ®i 90 0 (thÝ dô chËm pha 90 0 ).
V× khi truyÒn qua khe ghÐp gi÷a hai èng dao ®éng bÞ chËm ®i 90 0 cho nªn
nh− trªn ®· nãi, trong khi dßng t¹p ©m lu«n bï trõ triÖt tiªu lÉn nhau th× dßng
®iÖn tÇn sè trung gian l¹i lÖch nhau 180 0 . V× pha cña dßng ®iÖn tÇn sè trung gian
cã thÓ tÝnh theo pha cña çc dao ®éng ®−a ®Õn nh− sau:
ϕ tg1 = ϕ th − (ϕ ns + 90 0 ) = ϕ th − ϕ ns − 90 0
(9.49)
ϕ g 2 = ϕ th + 90 0 − ϕ ns = ϕ th − ϕ ns + 90 0
Nh− vËy khi kÓ ®Õn çc ®i«t m¾c ng−îc nhau th× ta thÊy trªn cuén c¶m ®Çu
ra chØ cßn thµnh phÇn dßng ®iÖn trung gian cña tÝn hiÖu.
376
ita 1
itg1
Pth
Pns itg 2
i ta 2
H×nh 9.28. CÊu tróc bé biÕn tÇn

dïng bé ph©n m¹ch ®Þnh h−íng trªn cÇu khe.
Dïng bé biÕn tÇn c©n b»ng cßn cã mét çi lîi n÷a lµ tr¸nh ®−îc nh÷ng t¸c
®éng nhiÔu m¹nh bªn ngoµi lªn m¹ch trung tÇn. Khi cã nhiÔu m¹nh, çc ®i«t sÏ
t¸ch sãng trong m¹ch trung tÇn cña bé trén. Song do çc ®i«t m¾c ®èi ®Çu nhau
nªn nhiÔu tù triÖt tiªu lÉn nhau, kh«ng g©y hiÖu øng g× ë bé khuÕch ®¹i trung gian
(K§TG).
Cuèi cïng thóc chóng ta l−u ý mét chót ®Õn m¹ch ghÐp trung tÇn gi÷a bé
trén tÇn vµ bé K§TG, mét m¹ch ghÐp th−êng dïng trong çc ®µi ra®a cña qu©n
®éi cã d¹ng nh− h×nh 9.29.
Hai ®i«t trén tÇn D1 ; D2 sau khi qua phÝch c¾m çp trung tÇn, ®−îc ®−a ®Õn
biÕn ¸p T1 vµ T2 , råi ®−a ®Õn hai t¶i phèi hîp trë kh¸ng Z , tr−íc khi qua m¹ch
läc LC ®Ó ®o dßng ®iÖn mét chiÒu cña ®i«t. Hai ®iÓm 1 - 1 ®−îc nèi vÒ trung tÇn
1
víi nhau nhê tô C. NÕu chän Z sao cho Z b»ng gi¸ trÞ liªn hîp phøc cña trë
2
kh¸ng gi÷a çc ®iÓm 1 −1 víi ®Êt, th× ta ®−îc mét cÇu c©n b»ng kh«ng cã sù dß
®iÖn ¸p tõ mét ®i«t lªn ®i«t kh¸c.
Muèn cho dßng t¹p ©m ngo¹i sai cña çc nh¸nh ®i«t triÖt tiªu nhau chóng ta
cuèn hai cuén c¶m L2 ng−îc chiÒu nhau ®Ó cho dßng t¹p ©m ngo¹i sai sÏ ch¹y
ng−îc chiÒu nhau trong vßng thø cÊp biÕn ¸p.
377
T1
D1
Z
L1
1
D2 Z 1
L2
T2
H×nh 9.29. M¹ch ghÐp gi÷a trén tÇn vµ K§TG

Tãm l¹i, dïng bé trén tÇn c©n b»ng nh»m t¸c dông chñ yÕu lµ ®Ó khö t¹p ©m
ngo¹i sai. Do ®ã, dïng nã chØ cã lîi khi t¹p ©m ngo¹i sai lín ®¸ng kÓ, ®Æc biÖt lµ
khi bé ngo¹i sai lµm b»ng ®Ìn klitstron. Trong nh÷ng tr−êng hîp tèt nhÊt, bé biÕn
tÇn c©n b»ng ë d¶i sãng 3 cm cho phÐp gi¶m hÖ sè t¹p ©m cña bé biÕn tÇn ®i
3 db , lµ mét Ých lîi ®¸ng quan t©m.
378
Ch−¬ng 10
M¹ch cung cÊp nguån
10.1. Kh¸i niÖm
NhiÖm vô cña m¹ch cung cÊp nguån lµ t¹o ra çc nguån ®iÖn ¸p (hoÆc
nguån dßng ®iÖn) víi çc gi¸ trÞ phï hîp theo yªu cÇu ®Ó cung cÊp cho çc thiÕt
bÞ ®iÖn, ®iÖn tö lµm viÖc. Th«ng th−êng nguån n¨ng l−îng cung cÊp cho khèi
nguån lÊy tõ m¹ng ®iÖn xoay chiÒu hoÆc tõ pin, ¾cquy.
§¹i l−îng vµo vµ ®¹i l−îng ra cña m¹ch nguån cung cÊp cã thÓ lµ xoay
chiÒu hoÆc mét chiÒu. C¨n cø vµo tÝnh chÊt cña çc ®¹i l−îng ®ã, cã thÓ ph©n biÖt
4 lo¹i m¹ch cung cÊp nguån nh− trong b¶ng 10.1.
379
Quan träng h¬n c¶ lµ nguån cung cÊp mét chiÒu. Nã biÕn ®æi ®iÖn ¸p xoay
chiÒu thµnh ®iÖn ¸p mét chiÒu. Yªu cÇu ®èi víi lo¹i nguån nµy lµ ®iÖn ¸p ra Ýt
phô thuéc vµo sù biÕn thiªn cña ®iÖn ¸p m¹ng, cña t¶i vµ cña nhiÖt ®é. §Ó ®¹t
®−îc yªu cÇu ®ã ph¶i dïng çc m¹ch æn ®Þnh (æn ¸p, æn dßng). Çc m¹ch cung
cÊp “cæ ®iÓn” dïng biÕn ¸p, nªn kÝch th−íc vµ träng l−îng cña nã kh¸ lín. Ngµy
nay cã xu h−íng dïng çc m¹ch cung cÊp kh«ng cã biÕn ¸p.
Yªu cÇu vÒ ®é æn ®Þnh cña çc ®iÖn ¸p cung cÊp rÊt kh¸c nhau. §èi víi mét
sè thiÕt bÞ chØ cÇn cung cÊp ®iÖn ¸p th«ng th−êng (kh«ng æn ¸p), ng−îc l¹i víi
mét sè thiÕt bÞ kh¸c (vÝ dô: çc thiÕt bÞ ®o) th× ®iÖn ¸p cung cÊp chØ cho phÐp dao
®éng kho¶ng vµi phÇn ngh×n xung quanh gi¸ trÞ trung b×nh cña nã. §èi víi çc
thiÕt bÞ sè, ®iÖn ¸p cung cÊp ®−îc phÐp dao ®éng trong ph¹m vi vµi phÇn tr¨m,
cßn víi çc thiÕt bÞ tù ®éng ho¸ th× møc dao ®éng cho phÐp lµ 15% ®Õn 10%. Khi
dïng pin, acquy th× møc dao ®éng nµy cßn lín h¬n.
Çc tham sè c¬ b¶n cña mét m¹ch cung cÊp lµ møc ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn ra,
c«ng suÊt ra cùc ®¹i, ®é æn ®Þnh ®iÖn ¸p ra, ®iÖn trë trong, hÖ sè nhiÖt cña ®iÖn ¸p
ra, møc gîn sãng ë ®Çu ra, kh¶ n¨ng chÞu ®ùng ng¾n m¹ch, d¶i nhiÖt ®é, kÝch
th−íc vµ gi¸ thµnh.
10.2. BiÕn ¸p nguån vµ chØnh l−u
BiÕn ¸p nguån lµm nhiÖm vô biÕn ®æi ®iÖn ¸p xoay chiÒu cña m¹ng ®iÖn
thµnh ®iÖn ¸p xoay chiÒu cã trÞ sè cÇn thiÕt ®−a ®Õn m¹ch chØnh l−u vµ ng¨n çch
m¹ch chØnh l−u víi m¹ng ®iÖn vÒ mét chiÒu.
Çc phÇn tö tÝch cùc dïng ®Ó chØnh l−u lµ çc phÇn tö cã ®Æc tuyÕn volt-
ampe kh«ng ®èi xøng sao cho dßng ®iÖn qua nã chØ ®i theo mét chiÒu. Ng−êi ta
th−êng dïng chØnh l−u Silic. §Ó cã c«ng suÊt nhá hoÆc trung b×nh còng cã thÓ
dïng chØnh l−u Selen. §Ó cã c«ng suÊt ra lín (>100W) vµ cã thÓ chØnh ®iÖn ¸p ra
tuú ý, ng−êi ta dïng Thyristor ®Ó chØnh l−u.
Çc s¬ ®å chØnh l−u th−êng lµ s¬ ®å chØnh l−u nöa sãng (h×nh 10.1) vµ s¬ ®å
chØnh l−u toµn sãng (h×nh 10.4). S¬ ®å béi ¸p chØ ®−îc dïng trong nh÷ng tr−êng
hîp ®Æc biÖt, vÝ dô dïng ®Ó t¹o ®iÖn ¸p cao víi dßng cung cÊp bÐ (cì µA ).
380
M¹ch chØnh l−u ph¶i cã hiÖu suÊt (tû sè c«ng suÊt ra vµ c«ng suÊt cung cÊp
ë ®Çu vµo) cao, Ýt phô thuéc vµo t¶i vµ ®é gîn sãng cña ®iÖn ¸p ra nhá.
N1 N2 D
u2 i2
I 20
u1 u2 i2 Rt ur Im2
0 π 2π ωt π 2π ωt
a) b) c)
iD
§ièt lÝ tưởng
rDT
Rba ∆a Un
rDT U
n Rt Ur ∆b uD
U21 §ièt lÝ
tưởng
0
Un e)
d)
H×nh 10.1. ChØnh l−u nöa sãng

a) M¹ch ®iÖn; b) §iÖn ¸p xoay chiÒu ë ®Çu vµo m¹ch chØnh l−u;
c) Dßng chØnh l−u (gi¶ thiÕt ®iÖn ¸p ng−ìng U ng = 0 );
d) S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng m¹ch thø cÊp;
∆b
e) §Æc tuyÕn vµ s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng cña ®i«t, rDT = : ®iÖn trë th«ng cña ®i«t.
∆a
Chän ®i«t chØnh l−u cÇn ph¶i quan t©m ®Õn çc th«ng sè sau ®©y: dßng
trung b×nh, dßng cùc ®¹i, ®iÖn ¸p ng−îc vµ nhiÖt ®é m«i tr−êng. NÕu biªn ®é ®iÖn
¸p vµo ®ñ lín th× cã thÓ coi ®Æc tuyÕn cña ®i«t lµ mét ®−êng gÊp khóc (h×nh
10.1e). Trong çc m¹ch chØnh l−u ®iÒu kiÖn nµy lu«n lu«n tho¶ m·n.
Khi ®¸nh gi¸ trÞ sè dßng cùc ®¹i cña ®i«t vµ h¹ ¸p trong m¹ch thø cÊp cña
biÕn ¸p dïng biÓu thøc (10.1) ®Ó x¸c ®Þnh néi trë cña biÕn ¸p:
Rba = Rtc + ( Rsc / n 2 ) (10.1)
N1
Trong ®ã: n= - hÖ sè biÕn ¸p
N2
N 1 ; N 2 - sè vßng cña cuén s¬ cÊp vµ thø cÊp biÕn ¸p.
Rtc - ®iÖn trë cña cuén thø cÊp biÕn ¸p
Rsc - ®iÖn trë cña cuén s¬ cÊp.
381
Víi nguån chØnh l−u c«ng suÊt nhá (c«ng suÊt hiÖu dông Phd ≈1÷ 200W ) cã
thÓ dïng c«ng thøc kinh nghiÖm (10.2) ®Ó x¸c ®Þnh ®iÖn trë trong cña biÕn ¸p:
RN
≈ 3 + 0,8 Phd (W ) (10.2)
Rba
Trong ®ã: R N = U Nhd / I Nhd -lµ ®iÖn trë t¶i danh ®Þnh cña m¹ch thø cÊp.
U Nhd ; I Nhd - lµ trÞ hiÖu dông cña ®iÖn ¸p danh ®Þnh vµ dßng ®iÖn danh
®Þnh cña biÕn ¸p.

Phd : lµ c«ng suÊt hiÖu dông, tÝnh theo ®¬n vÞ W.
Khi xÐt çc m¹ch chØnh l−u sau ®©y, gi¶ thiÕt bá qua thêi gian chuyÓn m¹ch
vµ ®iÖn dung cña ®i«t ®ång thêi coi ®Æc tuyÕn cña ®i«t lµ ®−êng gÊp khóc nh−
trªn h×nh 10.1e víi ®iÖn trë ng−îc Rng = ∞ .
10.2.1. M¹ch chØnh l−u nöa sãng.

a) Nguyªn lý lµm viÖc.
Gi¶ thiÕt ®iÖn ¸p xoay chiÒu trªn cuén thø cÊp biÕn ¸p:
u21 = U 21 sin ωt
Ta cã dßng ®iÖn ch¹y trong m¹ch thø cÊp:

U 21 sin ωt − U n
i2 = Khi u21 ≥ U n (10.3)
Ri + Rt
Vµ i2 = 0 Khi u 21 < U n (10.4)

Trong çc biÓu thøc trªn U n lµ ®iÖn ¸p ng−ìng cña ®i«t; Rt lµ t¶i cña m¹ch
thø cÊp, Ri = RBA + rDT .
Tõ (10.3) suy ra gi¸ trÞ cùc ®¹i dßng thø cÊp:
U 21 − U n
I2 = (10.5)
Ri + Rt
TrÞ trung b×nh ®¹i sè cña dßng chØnh l−u khi U n = 0 :

π
1 I
i2 = I 20 = ∫
2π 0
i2 d (ωt ) = 2
π
(10.6)
382
V× ®iÖn ¸p ra trªn t¶i u r = i2 Rt cã d¹ng gièng ®å thÞ thêi gian cña i2 nªn trÞ
trung b×nh ®¹i sè cña nã:

ur = U ro = i2 Rt = ( I 2 / π ) Rt (10.7)
Víi U n ≠ 0 , tõ (10.5) ta x¸c ®Þnh ®−îc:

I2 (U 21 − U n ) Rt
ur = U ro = i2 Rt = Rt ≈ (10.8)
π π ( Ri + Rt )
Ta thÊy ®iÖn ¸p ra u r tû lÖ tuyÕn tÝnh víi ®iÖn ¸p vµo u 21 vµ m¹ch chØnh l−u
nöa sãng lµ m¹ch chØnh l−u trÞ trung b×nh. Tõ biÓu
thøc (10.8) cã thÓ vÏ s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng (H×nh
10.2). Theo s¬ ®å nµy ta cã thÓ viÕt l¹i biÓu thøc rDT
(10.8) nh− sau: Ri u r Rt
Rba
U 21 − U n Rt U −Un
U ro = = 21 − i2 Ri = U 21 − i2 Ri U 21
π Rt + Ri π
U 21 − U n
Víi U 21 =
π
H×nh 10.2. S¬ ®å t−¬ng
Quan hÖ nµy cho biÕt sù phô thuéc cña ®iÖn t−¬ng ®iÖn ¸p cña
m¹ch chØnh l−u nöa
¸p ra vµo t¶i: khi dßng qua t¶i i2 t¨ng th× sôt ¸p
sãng biÓu diÔn quan
trªn Ri t¨ng do ®ã ®iÖn ¸p ra t¶i u r gi¶m. hÖ gi÷a u r vµ i2
b) ¶nh h−ëng cña ®iÖn dung t¶i ®Õn c«ng suÊt cña bé chØnh l−u.
Trong m¹ch ®iÖn h×nh 10.1 ®iÖn ¸p ra t¶i lµ mét d·y xung h×nh sin. §Ó cung
cÊp cho çc thiÕt bÞ ®iÖn tö, yªu cÇu ®iÖn ¸p ra cña bé chØnh l−u lµ ®iÖn ¸p mét
chiÒu t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng. Muèn vËy, ph¶i m¾c song song víi t¶i tô ®iÖn Ct
(h×nh 10.3a).
Khi ®i«t th«ng th× Ct n¹p vµ tÝch tr÷ n¨ng l−îng, khi ®i«t ng¾t th× Ct phãng
®iÖn qua Rt . B»ng çch ®ã cã thÓ gi¶m ®é gîn sãng cña ®iÖn ¸p ra (h×nh 10.3b).
383
Ut = i2 Rt
Có Ct
U1 U2 Ct Rt
Ur Không có C t
b)
0
t
a)
H×nh 10.3. ¶nh h−ëng cña ®iÖn dung t¶i ®Õn c«ng t¸c cña bé chØnh l−u:
a) M¹ch ®iÖn; b) §å thÞ thêi gian ®iÖn ¸p ra
t¶i khi cã ®iÖn dung t¶i vµ khi kh«ng cã ®iÖn dung t¶i.
Khi ®iÖn trë t¶i Rt lín th× Ct cã thÓ ®−îc n¹p tíi gi¸ trÞ ®Ønh cña ®iÖn ¸p
xoay chiÒu: ur ≈ U 2 − U n . Lóc nµy ta cã m¹ch chØnh l−u gi¸ trÞ ®Ønh kh¸c víi m¹ch
chØnh l−u gi¸ trÞ trung b×nh trªn h×nh 10.2. §iÖn ¸p trªn ®i«t (coi U n = 0 );
uD = u2 − U 2 lu«n lu«n ©m vµ ®¹t ®−îc gi¸ trÞ ®Ønh U D ≈ −2U 2 . VËy trong tr−êng
hîp m¹ch cã thªm ®iÖn dung t¶i th× ®iÖn ¸p ng−îc ®Æt lªn ®i«t lµ 2U 2 lín gÊp ®«i
so víi tr−êng hîp kh«ng cã Ct .
NÕu Rt kh«ng lín qu¸ th× trong mçi chu kú tô Ct phãng ®iÖn t¹o ra mét
n¨ng l−îng biÕn ®æi ®iÖn ¸p trªn t¶i.

∆Q
∆U r ≈ ≈ u r T /( Rt C t )
C
C«ng suÊt tæn hao trªn ®i«t:
PthD = i2 .U D (10.9)
Khi míi ®ãng m¹ch, tô Ct ch−a ®−îc n¹p, nªn dßng qua ®i«t lín nhÊt:
U 21 − U n
I 2max ≈
RBA + rDT
§Ó cho I 2max kh«ng v−ît qu¸ gi¸ trÞ cùc ®¹i cho phÐp cña dßng qua ®i«t khi
Rba nhá, cã thÓ m¾c thªm mét ®iÖn trë h¹n dßng nèi tiÕp víi ®i«t.
384
10.2.2. M¹ch chØnh l−u toµn sãng.
§Æc ®iÓm cña m¹ch chØnh l−u toµn sãng lµ trong c¶ hai chu kú cña ®iÖn ¸p
xoay chiÒu ®Òu cã dßng ®iÖn ch¹y qua t¶i (h×nh 10.4c). Cã hai lo¹i s¬ ®å chØnh
l−u toµn sãng: s¬ ®å c©n b»ng (h×nh 10.4a)vµ s¬ ®å cÇu (h×nh 10.4b).
i2
U21
~ Ct Rt
ur
a) U22
i2
u2
b) ~ Ct
Rt ur
ur
Cã Ct
c) 0
t
H×nh 10.4. M¹ch chØnh l−u toµn sãng.
a) S¬ ®å c©n b»ng, b) S¬ ®å cÇu, c) §å thÞ thêi gian ®iÖn ¸p ra.
S¬ ®å chØnh l−u c©n b»ng (h×nh 10.4a) lµ hai s¬ ®å chØnh l−u nöa sãng m¾c
song song cã t¶i chung. T−¬ng tù nh− s¬ ®å chØnh l−u nöa sãng, khi U n = 0 vµ
C t = 0 tõ (10.6) ta suy ra:
2 2
i2 = I 20 = I 2 vµ U ro = I 20 Rt = I 2 Rt (10.10)
π π
Khi tÝnh to¸n I 2 theo (10.5) cÇn l−u ý r»ng U 21 lµ biªn ®é ®iÖn ¸p xoay
chiÒu kh«ng t¶i trªn mét nöa cuén thø cÊp vµ rDT còng nh− RBA lµ ®iÖn trë trong
cña mét ®i«t vµ mét nöa cuén thø cÊp.
385
TrÞ trung b×nh ®¹i sè cña ®iÖn ¸p ra khi Ct = 0 t¨ng gÊp ®«i so víi s¬ ®å
chØnh l−u nöa sãng. S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng (h×nh 10.2) còng ®óng víi s¬ ®å chØnh l−u
2(U 21 − U n )
c©n b»ng khi thay U 21 bëi 2U 21 , tøc U 21 bëi vµ coi Ri lµ ®iÖn trë
π
trong cña mét nöa s¬ ®å. §iÖn ¸p ng−îc cùc ®¹i ®Æt lªn ®i«t b»ng kho¶ng 2U 2 .
S¬ ®å cÇu th−êng dïng trong tr−êng hîp ®iÖn ¸p xoay chiÒu t−¬ng ®èi lín.
Tuy còng lµ s¬ ®å chØnh l−u toµn sãng, nh−ng nã −u viÖt h¬n s¬ ®å c©n b»ng ë
chç cuén thø cÊp ®−îc sö dông toµn bé trong hai nöa chu kú ®iÖn ¸p vµo ®iÖn ¸p
ng−îc ®Æt lªn ®i«t trong tr−êng hîp nµy chØ b»ng mét nöa ®iÖn ¸p ng−îc trong s¬
®å c©n b»ng. §iÖn ¸p ra cùc ®¹i khi kh«ng t¶i:
U r = U 2 − 2U n′
NghÜa lµ nhá h¬n chót Ýt so víi ®iÖn ¸p ra trong s¬ ®å c©n b»ng, v× ë ®©y
lu«n lu«n cã hai ®i«t m¾c nèi tiÕp.
Trong s¬ ®å h×nh10.4b, nÕu nèi ®Êt ®iÓm gi÷a biÕn ¸p vµ m¾c thªm t¶i nh−
h×nh 10.5 th× ta cã m¹ch chØnh l−u cã ®iÖn ¸p ra hai cùc tÝnh. §©y thùc chÊt lµ hai
m¹ch chØnh l−u c©n b»ng.
+ ur
U21
~ Ct Rt
U 22
− ur
C t′ Rt′
H×nh 10.5. ChØnh l−u ®iÖn ¸p ra hai cùc tÝnh.

B¶ng 10.2 cho biÕt mét sè tham sè cña çc s¬ ®å chØnh l−u nöa sãng vµ toµn
sãng ®· xÐt vµ −u khuyÕt ®iÓm cña chóng.
386
B¶ng 10.2. Tham sè cña hai lo¹i m¹ch chØnh l−u.
Tham sè ChØnh l−u nöa ChØnh l−u toµn sãng

sãng S¬ ®å c©n b»ng S¬ ®å cÇu
U 2 hd (C t = 0) π π π
U ro ≈ 2,22U ro U ro ≈ 2,22U ro U ro ≈ 1,11U ro
2 2 2 2
π π π
I 2 hd (C t = 0) I 20 ≈ 1,57 I 2 I 20 ≈ 0,79 I 20 I 20 ≈ 1,11I
2 4 2 2
2 2 U 2 hd 2 U 2 hd 2 U 2 hd
U ng (C t ≠ 0)
1,21 0,49 0,49
W (C t = 0)
50hz 100hz 100hz
f
- TËn dông ®−îc - TËn dông ®−îc c«ng

c«ng suÊt biÕn ¸p. suÊt biÕn ¸p.
¦u ®iÓm ChØ dïng mét - TÇn sè ï cao - TÇn sè ï cao h¬n do
®i«t h¬n do ®ã yªu cÇu ®ã yªu cÇu läc ï thÊp
läc ï thÊp h¬n. h¬n.
- §iÖn ¸p ng−îc ®Æt
lªn ®i«t thÊp h¬n.
KhuyÕt ®iÓm §é gîn sãng CÇn dïng 2 ®i«t CÇn dïng 4 ®i«t.
®iÖn ¸p ra lín.
U 2 hd , I 2 hd - lÇn l−ît lµ ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn hiÖu dông trong m¹ch thø cÊp
biÕn ¸p.
U ng - §iÖn ¸p ng−îc ®Æt lªn ®i«t;
W - §iÖn ¸p u / ®iÖn ¸p ra U ro lµ hÖ sè gîn sãng;
f - TÇn sè cña ®iÖn ¸p ra bé chØnh l−u.
387
10.2.3. T¶i cña bé chØnh l−u.
Nh− ®· nãi, ë ®Çu ra bé chØnh l−u ngoµi ®iÖn t¶i Rt , song song víi nã cã
thªm ®iÖn dung t¶i Ct .
Khi ®i«t th«ng th× ®iÖn ¸p ra t¨ng do qu¸ tr×nh n¹p cña Ct , cßn khi ®i«t ng¾t
th× ®iÖn ¸p ra gi¶m theo hµm sè mò víi h»ng sè thêi gian τ = Rt Ct . Trong thùc tÕ
chän ®iÖn dung t¶i lín sao cho ®é gîn sãng cña ®iÖn ¸p ra cì vµi phÇn tr¨m. Do
®ã, khi ®i«t ng¾t, ®iÖn ¸p ra gi¶m gÇn nh− tuyÕn tÝnh vµ thêi gian n¹p cña tô nhá
h¬n nhiÒu so víi thêi gian phãng. Do vËy:
1
tphãng ≈ T =
pf
Víi: p =1 khi chØnh l−u nöa sãng;

p = 2 khi chØnh l−u toµn sãng;
f - tÇn sè ®iÖn ¸p vµo.
Trong qu¸ tr×nh phãng ®iÖn, ®iÖn tÝch trªn ®iÖn dung t¶i thay ®æi mét l−îng:
I pho′ng
Q pho′ng = I pho′ng t pho′ng ≈
pf
Do ®ã ®iÖn ¸p trªn tô Ct thay ®æi mét l−îng t−¬ng øng.

Q pho′ng I pho′ng
∆U C = U w = =
Ct pfC t
Trong ®ã U w = ∆U C ®−îc gäi lµ ®iÖn ¸p gîn sãng. Nã biÕn thiªn cã chu kú

vµ cã tÇn sè lµ pf . §é gîn sãng cña ®iÖn ¸p ra trong m¹ch chØnh l−u toµn sãng
b»ng mét nöa ®é gîn sãng cña ®iÖn ¸p ra trong m¹ch chØnh l−u nöa sãng. §é gîn
sãng tû lÖ víi dßng ®iÖn t¶i vµ tû lÖ nghÞch víi ®iÖn dung t¶i. V× vËy trong çc
nguån cung cÊp cã dßng t¶i lín ph¶i dïng ®iÖn dung t¶i rÊt lín
C1 > 103 ÷104 µ F (tô ho¸). Tuy nhiªn ®iÖn dung t¶i cµng lín th× dßng t¶i trong qu¸
tr×nh qu¸ ®é cµng lín. V× vËy, ngoµi viÖc chän ®iÖn dung t¶i lín, cßn m¾c thªm
mét ®iÖn trë phô RP ®Ó h¹n dßng nh»m t¨ng tuæi thä cña bé chØnh l−u.
388
TÝnh to¸n quan hÖ gi÷a ®iÖn ¸p ra U ro víi t¶i vµ ®iÖn trë cña biÕn ¸p kh¸
phøc t¹p. V× vËy ë ®©y ta dïng çc kÕt qu¶ ®· cã s½n ®−îc biÓu diÔn b»ng ®å thÞ
trªn h×nh 10.6. Chó ý r»ng ®èi víi s¬ ®å cÇu, thay U n bëi 2U n trªn trôc tung cña
®å thÞ 10.6a. Tõ ®å thÞ 10.6a suy ra ®−îc biªn ®é ®iÖn ¸p trªn biÕn thÕ lóc kh«ng
Ri
t¶i U 2t khi biÕt ®iÖn ¸p ra U ro vµ tû sè ®iÖn trë . §å thÞ 10.6b cho biÕt biªn ®é
Rt
dßng ®iÖn qua ®i«t. TrÞ trung b×nh ®¹i sè I Do b»ng dßng ®iÖn t¶i trong m¹ch chØnh
l−u nöa sãng vµ b»ng mét nöa dßng ®iÖn t¶i trong m¹ch chØnh l−u toµn sãng. §å
pRt
thÞ 10.6c biÓu diÔn quan hÖ gi÷a hiÖu suÊt vµ t¶i chuÈn . Trong çc ®å thÞ
Rt
trªn, ®iÖn trë trong Ri ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau:
S¬ ®å chØnh l−u nöa sãng: Ri = Rba + rDT + R p
S¬ ®å chØnh l−u c©n b»ng: Ri = Rba + rDT + R p
S¬ ®å chØnh l−u cÇu: Ri = Rba + 2rDT + R p
Uro ID / IDo η
U21 −Un
0,8 8
0,8
0,4 4 0,4
1 10
%
100
Ri / Rt 2 20
%
200
P Ri / Rt 1 10
%
100 P Rt
Ri
H×nh 10.6. §Æc tÝnh ®iÖn ¸p ra (a); dßng ®iÖn ra(b); vµ hiÖu suÊt (c) theo
t¶i chuÈn cña çc s¬ ®å chØnh l−u khi Ct ≠ 0 (gi¶ thiÕt Rt Ct >1 / pf víi 1 / pf = T -
chu kú tÝn hiÖu vµo).
Trong s¬ ®å chØnh l−u c©n b»ng, ®iÖn trë biÕn ¸p ®−îc x¸c ®Þnh theo biÓu
thøc 10.1 lµ ®iÖn trë cña mét nöa cuén thø cÊp cña biÕn ¸p vµ N 2 lµ sè vßng
d©y cña mét nöa cuén thø cÊp.
389
10.2.4. M¹ch béi ¸p.
M¹ch béi ¸p ®−îc dïng trong nh÷ng tr−êng hîp ®Æc biÖt, vÝ dô khi yªu cÇu
®iÖn ¸p ra cao mµ dßng tiªu thô l¹i nhá (cì µA ). NÕu dïng mét tÇng h×nh 10.7a
th× ®iÖn ¸p mét chiÒu ë ®Çu ra gÊp ®«i trÞ sè ®Ønh cña ®iÖn ¸p xoay chiÒu ë ®Çu
vµo, v× C1 vµ C 2 ®−îc n¹p ®Õn gi¸ trÞ ®Ønh cña ®iÖn ¸p vµo qua D1 vµ D2 trong
hai nöa chu kú ©m vµ d−¬ng. Trªn h×nh 10.7b, trong nöa chu kú ©m cña ®iÖn ¸p
u 2 , C1′ ®−îc n¹p ®Õn trÞ sè gÇn b»ng gi¸ trÞ ®Ønh U 2 th«ng qua D1′ . Trong nöa chu
kú tiÕp theo C1 ®−îc n¹p th«ng qua C1′ vµ D1 theo chiÒu nh− trªn h×nh vÏ sao cho
sau mét vµi chu kú cña ®iÖn ¸p xoay chiÒu mçi tô ®iÖn ®−îc n¹p hai lÇn ®Õn trÞ sè
®Ønh U 2 theo chiÒu nh− trªn h×nh vÏ. NÕu cã n tÇng nh− vËy th× ®iÖn ¸p ra t¶i
U ro ≤ 2nU 2 . Th−êng chän n ≤10 .
H×nh 10.7. M¹ch béi ¸p

a) Hai lÇn, U ro ≤ 2nU 2 ; b) 2n lÇn, U ro ≤ 2nU 2
10.2.5. Kh©u läc trong çc bé chØnh l−u.
§Ó cã ®iÖn ¸p t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng ngoµi viÖc dïng ®iÖn dung t¶i C t cßn
m¾c thªm çc kh©u läc R L C L hoÆc LL C L . §Ó ®Æc tr−ng cho tÝnh chÊt läc cña çc
kh©u läc ®ã, ng−êi ta dïng hÖ sè läc G , lµ tû sè ®é gîn sãng trªn ®Çu vµo kh©u
läc ∆U r vµ ®é gîn sãng trªn ®Çu ra kh©u läc ∆U rL :
390
∆U r
G= (10.11)
∆U rL
RL
Ur CL UrL
H×nh 10.8. Kh©u läc RC trong bé chØnh l−u.

1. Kh©u läc RC (h×nh 10.8).
Kh©u läc RC lµ mét kh©u läc th«ng thÊp. §Ó tÝnh hÖ sè läc G , ta coi kh©u
läc nµy nh− mét m¹ch chia ¸p ®èi víi thµnh phÇn tÇn sè cña ®iÖn ¸p bé chØnh l−u
(tÇn sè ï):
1 1
∆U rL = ∆U r .
1 jωC L
RL +
jωC L
1
RL2 +
∆U r ω CL22
Do ®ã G= = = ω 2CL2 RL2 + 1
∆U rL 1
ωC L
Th−êng ω 2 C L2 RL2 >>1 , do ®ã:

G ≈ ωC L RL (10.12)
G tû lÖ víi ω , do ®ã çc hµi bËc cao cña tÇn sè tÝn hiÖu vµo qua kh©u läc
bÞ nÐn nhiÒu h¬n thµnh phÇn øng víi tÇn sè c¬ b¶n.
Khi m¾c kh©u läc nµy ë ®Çu ra m¹ch chØnh l−u th× ®iÖn trë trong cña m¹ch
chØnh l−u cã läc lín lªn, nghÜa lµ:
Khi kh«ng cã läc: Ri = RBA + rDT + R P
Khi cã läc: Ri′ = Ri + RL
Do ®ã tæn hao trong m¹ch chØnh l−u t¨ng lªn. V× vËy kh«ng nªn chän RL
qu¸ lín lµm cho tæn hao cña m¹ch t¨ng, ®ång thêi ®iÖn ¸p ra phô thuéc nhiÒu vµo
t¶i, lóc nµy ®iÖn ¸p ra t¶i ®−îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc (10.13) víi gi¶ thiÕt
Un =0 .
391
U2
ChØnh l−u nöa sãng: U ro = − Ri′I 20 (10.13a)
π
2U 2
ChØnh l−u toµn sãng: U ro = − Ri′I 20 (10.13b)
π
V× vËy, th−êng chän RL kh¸ nhá, bï vµo ®ã chän C L lín ®Ó ®¹t ®−îc hÖ sè
läc G nh− mong muèn ( RL kho¶ng vµi Ω vµ C L kho¶ng vµi tr¨m µF ).
2. Kh©u läc LC( h×nh 10.9).
B»ng çch tÝnh to¸n nh− ®èi víi kh©u läc RC, ta cã:
∆U r
G= = ω 2 LL C L (10.14)
∆U rL
So víi kh©u läc RC, kh©u läc nµy cã hiÖu suÊt cao h¬n vµ ®iÖn ¸p ra Ýt phô
thuéc vµo t¶i h¬n, v× ®iÖn trë cña cuén c¶m läc rÊt nhá. Tuy nhiªn cuén c¶m läc
cã kÝch th−íc lín, do ®ã kh©u läc nµy Ýt ®−îc dïng h¬n.
Ngoµi ra còng cã thÓ m¾c kh©u läc LC vµo m¹ch chØnh l−u kh«ng cã ®iÖn
dung t¶i C t . Quan hÖ gi÷a ®iÖn ¸p ra U rL vµ dßng ®iÖn t¶i I 20 ®−îc biÓu diÔn trªn
h×nh 10.10. Khi kh«ng t¶i, ®iÖn ¸p bé chØnh l−u lµ U rLo , khi cã t¶i U rL gi¶m.
Tr−êng hîp cã tô C t th× U rL gi¶m dÇn khi I 20 t¨ng. Tr−êng hîp kh«ng cã tô Ct
th× U rL lóc ®Çu gi¶m nhanh, sau khi I 20 > I 20 min th× U rL hÇu nh− kh«ng ®æi nghÜa
lµ ®iÖn ¸p ra rÊt Ýt phô thuéc vµo t¶i.
§ã lµ −u ®iÓm c¬ b¶n cña m¹ch nµy so víi m¹ch cã ®iÖn dung t¶i. Ng−êi ta
tÝnh ®−îc I 20 min cho s¬ ®å chØnh l−u toµn sãng nh− sau:
392
U 2 hd U
I 20 min =10−2 = 10−2 rLo
LL 2L
§Ó cho ®iÖn ¸p ra Ýt phô thuéc vµo t¶i th× dßng I 20 ph¶i lín h¬n I 20 min ;
nh−ng còng kh«ng ®−îc qu¸ lín lµm cho cuén läc LL r¬i vµo t×nh tr¹ng b·o hoµ.
10.3. æn ¸p
Çc m¹ch æn ¸p cã nhiÖm vô gi÷ cho ®iÖn ¸p ra hoÆc dßng ®iÖn ra cña m¹ch
cung cÊp nguån kh«ng ®æi khi ®iÖn ¸p vµo thay ®æi còng nh− khi t¶i hoÆc nhiÖt
®é thay ®æi. Th«ng th−êng çc m¹ch æn ®Þnh cã t¸c dông gi¶m ï vµ gi¶m t¹p
©m,do ®ã cã thÓ gi¶m nhá kÝch th−íc cña thiÕt bÞ cung cÊp nhê tiÕt kiÖm ®−îc çc
tô ®iÖn vµ ®iÖn c¶m läc.
10.3.1. M¹ch æn ¸p dïng ®i«t Zener.
Çc m¹ch chØnh l−u cã tô läc Ct kh«ng cã tÝnh chÊt æn ¸p mét chiÒu, v× trë
kh¸ng ®èi víi thµnh phÇn mét chiÒu rÊt lín.
Trong tr−êng hîp nµy cã thÓ dïng ®i«t Zener æn ¸p. Ngoµi ra, dïng ®i«t
Zener cßn cã lîi h¬n dïng çc kh©u läc ®· xÐt, v× ®iÖn trë trong cña m¹ch nhá vµ
b»ng ®iÖn trë ®éng rZ cña ®i«t Zener. HiÖu qu¶ æn ¸p cña ®i«t Zener ®−îc thÓ
hiÖn t¹i ®o¹n ®Æc tuyÕn øng víi u < − U Z , lóc nµy víi l−îng biÕn ®æi dßng ®iÖn ∆I
kh¸ lín th× ∆U biÕn thiªn rÊt Ýt (h×nh 10.11). Çc ®i«t Zener cã U Z ≈ 8V th−êng
cã ®iÖn trë ®éng rZ nhá nhÊt nghÜa lµ chóng æn ¸p tèt nhÊt. Çc ®i«t cã U Z < 8V
th× rZ lín, nªn hiÖu qu¶ æn ¸p kÐm, cßn çc ®i«t cã U Z > 8V th× rZ cã t¨ng
nh−ng vÉn nhá, nªn vÉn cã thÓ dïng æn ¸p ®−îc, nh−ng hiÖu qu¶ æn ¸p kh«ng
cao.
V× thÕ khi cÇn æn ®Þnh ®iÖn ¸p lín, nªn chän nhiÒu ®i«t cã U Z = 8V m¾c nèi
tiÕp h¬n lµ chän mét ®i«t víi U Z lín.
S¬ ®å nguyªn lý cña m¹ch æn ¸p dïng ®i«t Zener ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh
10.12. Theo s¬ ®å ®ã:
U r′ = U Z
Víi U Z lµ ®iÖn ¸p ®Æt vµo ®i«t Zener.
393
HÖ sè æn ¸p G ®èi víi ®iÖn ¸p mét chiÒu còng ®ång thêi lµ hÖ sè läc ®èi víi
®iÖn ¸p xoay chiÒu (ï) ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau:
∆U r rZ + R R R
G= = 1+ ≈
∆U r′ rZ rZ rZ
HÖ sè æn ¸p t−¬ng ®èi:
∆U r / U r U′ R U r′
S = =G r ≈
∆U r′ / U r′ Ur rZ U r
M¹ch æn ¸p lo¹i nµy chØ ®−îc dïng khi c«ng suÊt ra yªu cÇu lµ nhá, v× hiÖu
suÊt cña nã thÊp ( η ≈ 50 % ) vµ c«ng suÊt tæn hao trªn R vµ rZ lín. Kinh nghiÖm
cho thÊy, trong m¹ch nµy ®Ó ®¶m b¶o æn ®Þnh tèt, nªn chän U r = (1,5 ÷ 3)U r′ vµ
I Z min < I Z < I Z max
trong ®ã, I Z max lµ dßng cùc ®¹i cho phÐp qua ®i«t vµ I Z min t−¬ng ®−¬ng víi I 20 min
trªn h×nh 10.10.
§Ó t¨ng hÖ sè æn ¸p G , cã thÓ m¾c nèi tiÕp hai kh©u æn ¸p b»ng ®i«t Zener
nh− trªn h×nh 10.13. M¹ch nµy cã:
G = G1 .G2
vµ S = S1 .S 2 (kho¶ng 10 2 ÷10 4 ).
Trong ®ã: G1 , G2 vµ S1 , S 2 lÇn l−ît lµ hÖ sè æn ®Þnh tuyÖt ®èi vµ hÖ sè æn
®Þnh t−¬ng ®èi cña kh©u æn ¸p thø nhÊt vµ thø hai.
394
M¹ch dïng hai ®i«t cã t¸c dông æn ¸p tèt h¬n m¹ch ®iÖn trªn h×nh 10.12.
Tuy nhiªn xÐt vÒ mÆt ¶nh h−ëng cña t¶i th× hai m¹ch nh− nhau, v× ®iÖn trë trong
cña m¹ch nµy. Ri = rZ 2
Khi cÇn æn ¸p trÞ sè nhá cã thÓ dïng ®i«t th−êng m¾c theo chiÒu thuËn nh−
trªn h×nh 10.14. Víi s¬ ®å nµy, khi sè ®i«t lµ ba, ta cã:
R + 3rD R R
G= =1+ ≈ (10.15)
3rD 3rD 3rD
U r′ R U r′
Vµ S = G. = .
Ur 3rD U r
Trong ®ã: rD lµ ®iÖn trë th«ng cña ®i«t, ®−îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc
(10.16).
∂U D U
rD = ≈ T (10.16)
∂I D ID
U T - lµ ®iÖn ¸p nhiÖt.
10.3.2. M¹ch æn ¸p dïng ®i«t Zener víi m¹ch lÆp emito ë ®Çu ra.
S¬ ®å æn ¸p dïng ®i«t Zener ®· xÐt trong môc 10.3.1 th−êng cã c«ng suÊt
tæn hao kh¸ lín: Pth = I Z U Z .
Khi yªu cÇu dßng ra t¶i lín, ph¶i chän ®i«t cã dßng lín. §i«t Zener chØ
thÝch hîp víi çc bé chØnh l−u c«ng suÊt nhá. Cã thÓ dïng çc m¹ch æn ¸p Zener
cã tÇng ra lµ mét m¹ch lÆp emito ®Ó æn ¸p cho çc m¹ch chØnh l−u c«ng suÊt lín
h¬n.
S¬ ®å 10.15a dïng cho tr−êng hîp ®iÖn ¸p ra cè ®Þnh. Trong s¬ ®å nµy, ®i«t
Zener ®−îc nèi víi t¶i qua mét m¹ch lÆp emito. Do çch m¾c nµy, nªn dßng qua
395
IE It
®i«t Zener lµ I bo ≈ = nhá h¬n dßng qua t¶i β lÇn ( β lµ hÖ sè khuÕch ®¹i
β β
dßng ®iÖn mét chiÒu cña tranzistor khi m¾c emito chung). Do ®ã cã thÓ dïng ®i«t
Zener cã dßng nhá cho çc bé chØnh l−u c«ng suÊt t−¬ng ®èi lín.
+ T + T
R R
I Bo
Ur U r′ Ur U r′
Iz Iz
UZ UZ P
− −
a) b)
H×nh 10.15. S¬ ®å æn ¸p dïng ®i«t Zener víi m¹ch lÆp emito ë ®Çu ra:
a) §iÖn ¸p ra cè ®Þnh; b) §iÖn ¸p ra thay ®æi.
Trong s¬ ®å trªn h×nh 10.15a, ®iÖn ¸p chØnh l−u ®−îc x¸c ®Þnh theo biÓu
thøc (10.17).
U r′ = U Z − U BE (10.17)
Víi U BE ≈ (0,6 ÷ 0,7)V .
§iÖn trë trong cña s¬ ®å chÝnh lµ ®iÖn trë ra cña m¹ch lÆp emit¬ khi coi R
vµ rz lµ ®iÖn trë ph©n ¸p baz¬. Ta cã:
rBE
Ri =
β +1
Trong ®ã: rBE lµ ®iÖn trë vµo cña tranzistor

V× Ri < rZ , nªn m¹ch æn ¸p lo¹i nµy cã ®iÖn ¸p Ýt phô thuéc vµo t¶i, do dßng
qua ®i«t Zener nhá, nªn cã thÓ chän trÞ sè cña ®iÖn trë R lín ®Ó t¨ng hÖ sè æn ¸p
(xem biÓu thøc 10.15). Víi s¬ ®å 10.15b, cã thÓ lÊy ra ®iÖn ¸p U r′ lµ mét phÇn
cña U Z qua chiÕt ¸p P . NÕu chän ®iÖn trë chiÕt ¸p P nhá h¬n rBE th× ®iÖn trë
trong cña m¹ch t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ.
396
10.3.3. M¹ch æn ¸p cã håi tiÕp.
10.3.3.1. Nguyªn t¾c thùc hiÖn çc s¬ ®å æn ¸p cã håi tiÕp vµ ph©n lo¹i.
§Ó tho¶ m·n çc yªu cÇu cao h¬n vÒ mÆt æn ¸p, æn dßng còng nh− c«ng suÊt
ra, ng−êi ta dïng çc m¹ch æn ®Þnh cã håi tiÕp. Nguyªn t¾c lµm viÖc cña çc s¬
®å æn ®Þnh cã håi tiÕp ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 10.16. Trong m¹ch nµy, mét phÇn
®iÖn ¸p (dßng ®iÖn) ra ®−îc ®−a vÒ so s¸nh víi mét gi¸ trÞ chuÈn. KÕt qu¶ so s¸nh
®−îc khuÕch ®¹i lªn vµ ®−a ®Õn phÇn tö ®iÒu khiÓn. PhÇn tö ®iÒu khiÓn thay ®æi
tham sè lµm cho ®iÖn ¸p (dßng ®iÖn) ra trªn nã thay ®æi theo xu h−íng tiÖm cËn
dÇn ®Õn gi¸ trÞ chuÈn.
H×nh 10.17a vµ 10.17b minh ho¹ ph−¬ng ph¸p lÊy tÝn hiÖu ®−a vÒ m¹ch so
s¸nh khi æn ¸p (a) vµ khi æn dßng (b).
H×nh 10.17. Çch lÊy tÝn hiÖu ®−a vÒ bé so s¸nh

a) Khi æn ¸p ; b) Khi æn dßng.
Cã thÓ thÊy r»ng, tÊt c¶ çc nguån ¸p ( Ri nhá) vµ nguån dßng ( Ri lín) ®−îc
thùc hiÖn theo ph−¬ng ph¸p håi tiÕp, ®Òu lµ nh÷ng m¹ch æn ¸p hoÆc æn dßng. Tuy
nhiªn do yªu cÇu vÒ mÆt c«ng suÊt, nªn trong çc s¬ ®å æn ¸p vµ æn dßng cßn cã
thªm mét bé khuÕch ®¹i c«ng suÊt m¾c trong m¹ch håi tiÕp.
397
Çc s¬ ®å æn ®Þnh cã håi tiÕp ®−îc chia thµnh hai lo¹i c¬ b¶n: æn ®Þnh song
song vµ æn ®Þnh nèi tiÕp.
Nguyªn t¾c æn ®Þnh song song ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 10.18. Trong ®ã
tranzistor ®iÒu khiÓn ®−îc m¾c song song víi nguån ®iÖn ¸p chØnh l−u U r .
Bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n cã hiÖu ®iÖn ¸p vµo U d = 0 . Khi ®iÖn ¸p ra gi¶m th×
®iÖn ¸p baz¬-emit¬ cña tranzistor T
+
gi¶m nhanh h¬n. Do ®ã dßng emito Ri Uch
−
gi¶m, h¹ ¸p trªn Ri gi¶m lµm cho ®iÖn +
Ur T
−
Ud U r′
¸p ra t¨ng. Nhê kh©u håi tiÕp ©m, nªn
®iÖn ¸p ra U r′ lu«n lu«n cã trÞ sè b»ng
®iÖn ¸p chuÈn U ch . S¬ ®å æn ¸p song
H×nh 10.18.Nguyªn t¾c æn ®Þnh
song chØ ®−îc dïng trong çc bé chØnh song song.
l−u c«ng suÊt bÐ, v× hiÖu suÊt cña nã
thÊp.
T +
T
Uch
− −
+
Ur +
Ur′ Ur −
U r′
+
Uch
−
a) b)
H×nh 10.19. Nguyªn t¾c æn ¸p nèi tiÕp

a) Dïng m¹ch lÆp emito ; b) Dïng m¹ch emito chung.
Trong s¬ ®å æn ¸p nèi tiÕp (h×nh 10.19) tranzistor ®iÒu khiÓn T ®−îc m¾c
nèi tiÕp víi nguån ®iÖn ¸p chØnh l−u U r . Tranzsitor T trªn h×nh 10.19a, ®−îc m¾c
theo kiÓu m¹ch lÆp emit¬. §iÖn ¸p vµo cña bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n lu«n lu«n
b»ng kh«ng do ®ã ®iÖn ¸p ra U r′ = U ch . Khi ®iÖn ¸p ra gi¶m th× ®iÖn ¸p baz¬ t¨ng
nhanh h¬n lµm cho ®iÖn ¸p ra t¨ng trë l¹i. NÕu thay m¹ch lÆp emito bëi m¹ch
emito chung nh− trªn h×nh 10.19b th× cã thÓ gi¶m ®−îc d¶i biÕn thiªn ®iÖn ¸p
vµo. Tuy nhiªn so víi s¬ ®å 10.19a s¬ ®å nµy cã nh−îc ®iÓm lµ ®iÖn trë trong lín.
398
Cã thÓ gi¶m nhá ®iÖn trë trong b»ng çch t¨ng hÖ sè khuÕch ®¹i cña bé khuÕch
®¹i thuËt to¸n, nghÜa lµ ph¶i dïng hai tÇng khuÕch ®¹i. V× vËy nguyªn t¾c nµy
kh«ng thÝch hîp víi s¬ ®å æn ¸p mét tÇng.
10.3.3.2. Çc s¬ ®å æn ¸p cã håi tiÕp d¹ng ®¬n gi¶n.
Trªn h×nh 10.20 lµ hai s¬ ®å æn ®Þnh cã håi tiÕp d¹ng ®¬n gi¶n. Trong s¬ ®å
10.20a, T1 lµ phÇn tö ®iÒu khiÓn ®ång thêi lµm nhiÖm vô khuÕch ®¹i c«ng suÊt. T2
võa lµ phÇn tö khuÕch ®¹i võa mang tÝnh chÊt nh− mét phÇn tö so s¸nh, nã ®−îc
m¾c theo kiÓu emito chung cã håi tiÕp ©m vÒ dßng ®iÖn trªn rz . Khi U r′ gi¶m th×
qua bé ph©n ¸p R1 ; R2 ®iÖn ¸p baz¬ T2 : U B 2 = U Z + U BE 2 còng gi¶m. V× U Z
kh«ng ®æi, nªn U BE 2 gi¶m, lµm cho U CE 2 t¨ng, do ®ã U B1 t¨ng vµ U r′ t¨ng trë l¹i.
Nh− vËy, nhê vßng håi tiÕp, ®iÖn ¸p ra U r′ ®−îc ®iÒu chØnh sao cho (víi R2
chän nhá):
R2
U B 2 = U r′ = U Z + U BE 2 (10.18)
R1 + R2
VËy U Z lµ ®iÖn ¸p chuÈn. §iÖn ¸p ra ®−îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc (10.19)
suy ra tõ (10.18):
R1
U r′ = (U Z + U BE 2 ) (1 + ) (10.19)
R2
Qua ®iÖn trë R3 cã dßng colecto T2 lµ I C 2 vµ dßng baz¬ T1 lµ I B1 ; R3 ®−îc
chän sao cho dßng qua ®i«t Zener lu«n lu«n lín h¬n I Z min ®Ó ®i«t zener cã t¸c
dông æn ¸p:
U r min − U r′
R3 <
I B1 max + I Z min
Khi t¶i thay ®æi, m¹ch cã t¸c dông æn ¸p kh¸ tèt. Nh−ng khi ®iÖn ¸p vµo U r
thay ®æi th× t¸c dông æn ¸p kh«ng lín l¾m ( G ≈ 20 ), v× dßng qua R3 thay ®æi theo
®iÖn ¸p vµo U r . Cã thÓ c¶i tiÕn m¹ch nµy ®Ó t¨ng hÖ sè æn ¸p b»ng m¹ch ®iÖn
trªn h×nh 10.20b.
399
T1 T1
U B1 Z2 R 3′ R1
R3 R1 U r′
U B1 U B2
Ur T2 U B 2 U r′ Ur T3 T2
R2
R2 R4
Uz Z1 U z1
a) b)
H×nh 10.20. S¬ ®å æn ¸p cã håi tiÕp d¹ng ®¬n gi¶n.

ë ®©y thay R3 b»ng mét nguån dßng gåm T3 , R3′ , R4 vµ Z 2 . Dßng colecto
T3 ®−îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc (10.20) kh«ng phô thuéc vµo ®iÖn ¸p vµo U r .
U Z 2 − U BE 3 U
I C3 = α ≈ Z2 (10.20)
R3′ R3′
Trong ®ã: α lµ hÖ sè khuÕch ®¹i dßng ®iÖn cña tranzistor khi m¾c baz¬
chung.
Víi m¹ch nµy cã thÓ ®¹t ®−îc hÖ sè æn ¸p G =1000 ÷ 10.000 lÇn. §iÖn ¸p ra
cña m¹ch còng ®−îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc (10.19). Cã thÓ thay ®æi ®iÖn ¸p ra
b»ng çch thay ®æi R1 mµ dßng colecto T2 vÉn kh«ng thay ®æi do cã nguån dßng
T3 . §iÖn ¸p ra ®¹t ®−îc gi¸ trÞ lín nhÊt khi ®iÖn ¸p U CE 3 = 0 , t−¬ng øng
U r′ ≈ U r − U Z 2 . Do ®ã kh«ng nªn chän U Z 2 qu¸ lín. Ngoµi ra s¬ ®å cßn cã −u
®iÓm lµ ®iÖn trë trong nhá, v× nhê nguån dßng T3 mµ T2 cã hÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn
¸p lín h¬n trong s¬ ®å 10.20a.
T1 T1
Z1 R3′ R3′
U B1 Z2 Z1 Ur′
Ur T3 T2 Ur′ Ur T3 T
2 R2
R4
R4 Z1
a) b)
H×nh 10.21. S¬ ®å æn ¸p cã håi tiÕp d¹ng ®¬n gi¶n víi ®iÖn ¸p ra cè ®Þnh.
400
Còng cã thÓ nèi t¾t R1 nh− trªn s¬ ®å 10.21a, hoÆc m¾c ®i«t Zener Z 1 vµo
baz¬ T2 nh− trªn s¬ ®å 10.21b, lóc ®ã ®iÖn ¸p ra ®−îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc
sau:
U r′ = U Z 1 + U BE 2
10.3.3.3. S¬ ®å æn ¸p cã håi tiÕp dïng khuÕch ®¹i thuËt to¸n.
NÕu chØ cÇn thay ®æi ®iÖn ¸p ra trong ph¹m vi hÑp, cã thÓ dïng s¬ ®å 10.22.
S¬ ®å nµy t−¬ng ®−¬ng víi s¬ ®å 10.20a, khi thay T2 b»ng mét bé khuÕch ®¹i
thuËt to¸n. T¸c dông æn ¸p cña m¹ch t¨ng cao nhê bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n cã hÖ
sè khuÕch ®¹i lín. ë ®©y bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n ®−îc coi nh− mét bé khuÕch
®¹i ®¶o, ®iÖn ¸p vµo cöa ®¶o U N b»ng ®iÖn ¸p Zener U Z . §iÖn ¸p ra chØ cã thÓ
biÕn thiªn trong ph¹m vi hÑp sao cho dßng qua ®i«t Zener kh«ng biÕn thiªn qu¸
nhiÒu.
ë cöa vµo bé khuÕch ®¹i
R′ R2
thuËt to¸n cã çc ®i«t b¶o vÖ khi
qu¸ ¸p trong tr−êng hîp ®ãng hoÆc −
Ur Ur′
ng¾t m¹ch. R1
+
Muèn cã ®iÖn ¸p ra thay ®æi
®−îc trong ph¹m vi réng, dïng s¬ Zn
®å 10.23. Bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n
m¾c theo kiÓu s¬ ®å khuÕch ®¹i H×nh 10.22. S¬ ®å æn ¸p
dïng khuÕch ®¹i thuËt to¸n.
®¶o. T2 vµ T3 lµm nhiÖm vô
khuÕch ®¹i nh»m t¨ng hÖ sè æn ¸p. T2 lµ tÇng khuÕch ®¹i baz¬ chung, v× baz¬ T2
nèi ®Êt, nªn cã thÓ ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p ra vÒ tíi møc “0”. D1 , D2 , R3 lµm nhiÖm vô
b¶o vÖ bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n. R4 ®Ó c©n b»ng ®iÖn ¸p do dßng tÜnh qua R3 g©y
ra, R4 ≈ R3 . Møc æn ¸p ra phô thuéc vµo møc tr«i ®iÖn ¸p lÖch “kh«ng” cña bé
khuÕch ®¹i thuËt to¸n ∆U o vµ vµo ®é æn ®Þnh cña nguån chuÈn ∆U ch .
R1
∆U r′ = ∆U o + (∆U o + ∆U ch ) .
R2
401
T1
U Z2 R6 R1
U B1
R3
T3 −
Ur T2 D1 D2 Ur′
R2
R5 +
R7 R4 U ch
H×nh 10.23. S¬ ®å æn ¸p dïng khuÕch ®¹i thuËt to¸n cã ®iÖn ¸p ra thay ®æi.
Çc ®iÖn trë R1 ; R2 ph¶i lµ nh÷ng ®iÖn trë chÝnh x¸c. Dßng qua R1 kh«ng
®æi vµ b»ng U ch / R2 .
10.3.3.4. S¬ ®å chèng qu¸ t¶i.
Ta biÕt r»ng b¸n dÉn rÊt nh¹y c¶m víi dßng lín. V× vËy, trong çc m¹ch æn
¸p th−êng ph¶i dïng thªm m¹ch h¹n dßng ®Ó tr¸nh qu¸ t¶i cho çc tranzistor m¾c
nèi tiÕp víi t¶i. §i«t D trªn h×nh 10.24 lµm nhiÖm vô ®ã. Khi dßng colect¬ T1 lín
tíi møc h¹ ¸p trªn R5 lín h¬n U Z 2 th× ®i«t D th«ng. §ã lµ tr−êng hîp
UZ2
I t max = .
R5
R5 It
T1
UZ 2
R3 D
R1
R6
Ur T3 T2
Ur′
UZ 2 R2
R4
T2
H×nh 10.24. S¬ ®å æn ¸p cã h¹n dßng

NÕu dßng qua t¶i tiÕp tôc t¨ng th× dßng qua T3 gi¶m lµm cho dßng qua t¶i
kh«ng t¨ng ®−îc n÷a. Trong tr−êng hîp ng¾n m¹ch, dßng qua T1 cùc ®¹i ®ång
402
thêi h¹ ¸p trªn nã lµ U r − U z còng lín . Lóc nµy ph¶i chó ý sao cho c«ng suÊt tæn
hao kh«ng v−ît qu¸ trÞ sè cho phÐp.
S¬ ®å 10.25 còng cã t¸c dông h¹n dßng nh− vËy. Khi dßng t¶i t¨ng, h¹ ¸p
trªn Rk t¨ng. NÕu h¹ ¸p trªn Rk :
R4 R4
I t max Rk ≈ U BE 3 + U r′ > U r′ (10.21)
R4 + R5 R4 + R5
Th× U BE 3 > 0 vµ T3 dÉn. Dßng colecto T3 t¹o nªn h¹ ¸p trªn ®iÖn trë R ®Ó
®iÒu khiÓn cho tÇng Darlington theo xu h−íng ng¾t (dßng t¶i gi¶m). Tõ biÓu thøc
(10.21) cã thÓ tÝnh ®−îc trÞ sè cùc ®¹i cña dßng t¶i I t max . §Æc biÖt, khi ®Çu ra
ng¾n m¹ch, dßng qua t¶i nhá h¬n trong tr−êng hîp cã t¶i, lóc nµy I t max = U BE 3 / Rk .
§©y lµ mét −u ®iÓm lín, v× nhê ®ã tranzistor kh«ng bÞ qu¸ t¶i kÓ c¶ khi ®iÖn ¸p
vµo lín. Çc s¬ ®å h¹n dßng lo¹i nµy cã ®Æc tÝnh ra nh− biÓu diÔn trªn h×nh
10.25b. Së dÜ m¹ch cã ®Æc tÝnh ra nh− vËy lµ v× ®iÖn ¸p U BE 3 phô thuéc ®ång thêi
vµo dßng ®iÖn t¶i I t vµ ®iÖn ¸p ra U r′ (th«ng qua R4 ; R5 ).
H×nh 10.25. a) S¬ ®å æn ¸p dïng khuÕch ®¹i thuËt to¸n cã h¹n dßng;

b) §Æc tuyÕn ra cña h×nh a.
10.3.3.5. Vi m¹ch æn ¸p.
M¹ch ®iÖn çc vi m¹ch æn ¸p bao gåm ®Çy ®ñ çc phÇn tö cña mét s¬ ®å æn
¸p cã håi tiÕp kÓ c¶ kh©u h¹n dßng. V× vËy chØ cÇn m¾c thªm mét vµi phÇn tö
403
ngoµi lµ m¹ch cã thÓ cho ®iÖn ¸p ra biÕn thiªn trong mét d¶i kh¸ réng. Tr−êng
hîp yªu cÇu dßng t¶i lín, cã thÓ m¾c thªm ë m¹ch ngoµi mét tranzistor c«ng suÊt.
B»ng çch ®ã cã thÓ nhËn ®−îc çc bé æn ¸p cã dßng t¶i ®Õn 15 A mét çch dÔ
dµng.
10.3.4. æn ¸p xung.
HiÖu suÊt cña m¹ch æn ¸p liªn tôc (môc 10.3.3.) phô thuéc nhiÒu vµo c«ng
suÊt tæn hao Pth cña tranzistor c«ng suÊt. Cã thÓ gi¶m Pth nÕu cho tranzistor lµm
viÖc ë chÕ ®é kh¸c. Còng gièng nh− m¹ch æn ¸p liªn tôc, ®iÖn ¸p vµo m¹ch æn ¸p
ph¶i lu«n lu«n lín h¬n ®iÖn ¸p mét chiÒu ë ®Çu ra.
æn ¸p xung ®Æc biÖt cã ý nghÜa khi cÇn lÊy ra ®iÖn ¸p nhá tõ mét ®iÖn ¸p
vµo lín h¬n víi hiÖu suÊt cao hoÆc khi ®iÖn ¸p vµo thay ®æi nhiÒu (®é gîn sãng
lín). Khi më, tranzistor kho¸ dÉn n¨ng l−îng tõ nguån vµo ®Õn mét phÇn tö tÝch
luü n¨ng l−îng (th−êng lµ cuén c¶m vµ tô ®iÖn) Trong thêi gian tranzistor kho¸
ng¾t th× phÇn tö tÝch luü cung cÊp n¨ng l−îng cho m¹ch sao cho trªn t¶i lu«n lu«n
cã ®iÖn ¸p ra.
D L C
K R2 R1
Ur Rt
U′r
+
Y −
Ucl R3
a)
U r′ U r′
U1 U1
§Æc tÝnh thùc
U2
U2
0
t
b) Y 0
Y
0
t
H×nh 10.26. a) S¬ ®å nguyªn lý cña m¹ch æn ¸p xung; b) §å thÞ thêi gian

cña ®iÖn ¸p trªn t¶i U r′ vµ ®iÖn ¸p ra bé so s¸nh.
404
TÇn sè ®ãng më cña kho¸ th−êng n»m trong ph¹m vi ( 16 ÷ 50 ) KHz ®Ó tr¸nh
nhiÔu ©m thanh. Trong khu vùc tÇn sè nµy dïng cuén c¶m cã lâi pherit lµ thÝch
hîp. TÇn sè cµng cao th× phÇn tö tÝch luü n¨ng l−îng cã kÝch th−íc cµng nhá,
nh−ng hiÖu suÊt gi¶m do tæn hao trong thêi gian ®ãng më t¨ng.
H×nh (10.26) biÓu diÔn nguyªn lý lµm viÖc cña mét m¹ch æn ¸p xung cã
phÇn tö ®iÒu khiÓn m¾c nèi tiÕp víi t¶i. ë ®©y dïng m¹ch so s¸nh cã trÔ ®Ó so
s¸nh. Khi ®iÖn ¸p ra gi¶m tíi møc ng−ìng d−íi U 2 th× kho¸ K më, do ®ã dßng
®iÖn qua cuén c¶m t¨ng ®ång thêi ®iÖn ¸p ra t¨ng theo, cuén c¶m tÝch luü n¨ng
l−îng. NÕu U r′ = U 1 th× K ng¾t, cuén c¶m phãng ®iÖn cïng chiÒu víi t¶i. Qu¸
tr×nh ®ã lÆp ®i lÆp l¹i cã chu kú. §é gîn sãng cña cña ®iÖn ¸p ra ®−îc x¸c ®Þnh
bëi hiÖu çc ®iÖn ¸p ng−ìng U 1 − U 2 (kho¶ng vµi chôc mV ). §é æn ®Þnh cña çc
møc ng−ìng U 1 vµ U 2 còng liªn quan ®Õn ®é chÝnh x¸c cña ®iÖn ¸p ra. §Ó t¨ng
hiÖu suÊt cña m¹ch ph¶i dïng tranzistor cã thêi gian ®ãng më ng¾n.
æn ¸p xung cho hiÖu suÊt cao vµ cã d¶i æn ®Þnh ®iÖn ¸p réng, nh−ng tèc ®é
®iÒu khiÓn thÊp, ®iÖn ¸p ra cã ®é gîn sãng lín (vµi o ®Õn vµi o ).
oo o
10.4 ChØnh l−u ®¶o.

ChØnh l−u ®¶o lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi ®iÖn ¸p mét chiÒu thµnh ®iÖn ¸p xoay
chiÒu, th−êng ®−îc dïng trong çc bé biÕn ®æi ®iÖn ¸p mét chiÒu hoÆc trong çc
bé nguån kh«ng dïng biÕn ¸p. Tr−íc ®©y vµi thËp kû, qu¸ tr×nh chØnh l−u ®¶o
®−îc thùc hiÖn bëi ph−¬ng ph¸p c¬ khÝ (h×nh 10.27).
Cuén d©y C«ng t¾c c¬ khÝ
Uv Ur ~
Ur ~
~
− +
H×nh 10.27. M¹ch chØnh l−u dïng c«ng t¾c c¬ khÝ.
405
§iÖn ¸p mét chiÒu ë ®Çu vµo lÇn l−ît ®−îc nèi víi nöa trªn hoÆc nöa d−íi
cña cuén biÕn ¸p nhê sô ®ãng më cña mét c«ng t¾c c¬ khÝ. Do ®ã trªn cuén thø
cÊp cña biÕn ¸p h×nh thµnh mét ®iÖn ¸p xoay chiÒu.
Ngµy nay thay vµo c«ng t¾c c¬ khÝ, ng−êi ta dïng b¸n dÉn (tranzistor hoÆc
thyristor). HiÖu suÊt cña çc m¹ch chØnh l−u ®¶o dïng b¸n dÉn n»m trong ph¹m
vi tõ (80 ÷ 95 )% . C«ng suÊt cña nã phô thuéc vµo çc tham sè giíi h¹n cña b¸n
dÉn ( I C max ,U CE max ). Dïng thyristor cã thÓ ®¹t ®−îc c«ng suÊt lín. M¹ch chØnh l−u
®¶o thùc chÊt lµ m¹ch t¹o dao ®éng tù kÝch. TÇn sè dao ®éng th−êng n»m trong
ph¹m vi KHz . Do ®ã cã thÓ dïng cuén biÕn ¸p kÝch th−íc nhá vµ vÊn ®Ò läc ®¬n
gi¶n h¬n, v× RC hoÆc LC nhá h¬n. H×nh (10.28) cho hai vÝ dô vÒ m¹ch ®iÖn bé
chØnh l−u ®¶o.
Uv =
−
~
−
~
−
Uv
−U r +Ur
+ +Ur
−U r 0
a)
U~
Uv − U~
L
~
U1 U1
Uv +
− C t
U1 U2
0
H×nh 10.28. M¹ch chØnh l−u ®¶o; a)Dïng tranzitor; b) Dïng thyristor
S¬ ®å (10.28a) dïng tranzistor ®Ó t¹o dao ®éng. §ã lµ s¬ ®å t¹o dao ®éng
ghÐp biÕn ¸p m¾c theo kiÓu ®Èy kÐo.
S¬ ®å (10.28b) dïng thyristor, nguyªn t¾c lµm viÖc cña nã gièng nh− s¬ ®å
chØnh l−u ®¶o dïng chuyÓn m¹ch c¬ khÝ trªn h×nh (10.27). B»ng çch ®Æt vµo çc
®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn thÝch hîp thyristor thay nhau më. Qu¸ tr×nh ng¾t cña thyristor
®−îc thùc hiÖn nhê tô ®iÖn C .
406
10.5. BiÕn ®æi ®iÖn ¸p mét chiÒu vµ bé nguån kh«ng
dïng biÕn ¸p nguån.
10.5.1. BiÕn ®æi ®iÖn ¸p mét chiÒu
§©y lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi mét ®iÖn ¸p mét chiÒu U V tõ gi¸ trÞ nµy sang gi¸
trÞ kh¸c thÊp h¬n hoÆc cao h¬n, hoÆc biÕn ®æi mét ®iÖn ¸p mét chiÒu thµnh mét
®iÖn ¸p mét chiÒu kh¸c cã dÊu ng−îc l¹i. Nã th−êng ®−îc dïng ®Ó t¹o cao ¸p
mét chiÒu c«ng suÊt nhá trong çc thiÕt bÞ ®iÖn tö l−u ®éng. Qu¸ tr×nh biÕn ®æi
®iÖn ¸p ®−îc chia lµm hai giai ®o¹n:
1. BiÕn ®æi ®iÖn ¸p mét chiÒu U V thµnh ®iÖn ¸p xoay chiÒu h×nh sin hoÆc
xung ch÷ nhËt nhê m¹ch chØnh l−u ®¶o vµ biÕn ¸p.
2. ChØnh l−u ®iÖn ¸p xoay chiÒu vµ läc.
Th−êng dïng ®i«t c«ng suÊt ®Ó chØnh l−u. Khi ®iÖn ¸p chØnh l−u nhá h¬n vµi
tr¨m v«n, cã thÓ dïng ®i«t Schottky. NÕu dßng lín h¬n 10 A th× ®iÖn ¸p th«ng cña
nã nhá h¬n ®iÖn ¸p th«ng cña ®i«t Silic th«ng dông.
NÕu ®iÖn ¸p mét chiÒu ë ®Çu ra chØ lín h¬n ®iÖn ¸p vµo ( 2 ÷ 3 ) lÇn th× cã thÓ bá
biÕn ¸p. H×nh (10.29) cho thÊy cã thÓ dïng m¹ch béi ¸p bËc hai ®Ó t¹o ra ®iÖn ¸p
mét chiÒu lín gÊp hai lÇn ®iÖn ¸p vµo. ë ®©y, bé t¹o dao ®éng dïng m¹ch di pha
RC trong m¹ch håi tiÕp gåm 3 kh©u di pha vµ T1 , T2 , T3 . T2 vµ T3 dïng tranzistor
bï lµm viÖc ë chÕ ®é kho¸. Khi T2 th«ng, ®iÖn thÕ t¹i ®iÓm A: U A = U V khi T3
th«ng, ®iÖn thÕ U A ≈ 0 . VËy ë ®iÓm A ta cã mét d·y xung ch÷ nhËt. Khi
U A = 0, C2 ®−îc n¹p ®iÖn qua D1 , do ®ã:
U C 2 = U B = U V − U D1 − U CEbh3 ≈ U V
Trong ®ã: U D1 lµ ®iÖn ¸p th«ng cña ®i«t D1 ;
U CE bh3 lµ ®iÖn ¸p colecto - emito cña T3 khi lµm viÖc ë tr¹ng
th¸i b·o hoµ.

Khi T2 th«ng, ®iÓm A nèi víi U V vµ U B t¨ng lªn ®Õn gi¸ trÞ:
U B = U V + U C 2 ≈ 2U V
Sau ®ã tô C3 ®−îc n¹p qua D2 ®Õn trÞ sè U r ≈ 2U V .
407
NÕu m¾c thªm phÇn m¹ch gåm D3 , D4 , C 4 , C5 ë ®Çu ra, ta cã: U r ≈ 4U V .
Thùc tÕ U r nhá h¬n chót Ýt, do h¹ ¸p trªn ®i«t.
+UV
c1
250 µ 1K D1
c2
T2 D2
250µ
A
B
c3
T1 250 µ
4,7 K 4,7 K 4,7 K
5K
c4 c5
0,1µ 0,1µ 0,1µ
250 µ 250µ
H×nh 10.29. M¹ch biÕn ®æi ®iÖn ¸p mét chiÒu kh«ng dïng biÕn ¸p.
10.5.2. Bé nguån kh«ng dïng biÕn ¸p nguån.
Nguyªn t¾c lµm viÖc cña bé nguån kh«ng dïng biÕn ¸p ®−îc minh ho¹ trªn
h×nh 10.30. §iÖn ¸p tõ m¹ng ®iÖn c«ng nghiÖp ®−îc ®−a trùc tiÕp ®Õn bé chØnh
l−u, ®iÖn dung t¶i Ct cña bé chØnh l−u lµm gi¶m ®é gîn sãng cña ®iÖn ¸p ra råi
®−a vµo m¹ch biÕn ®æi ®iÖn ¸p mét chiÒu võa lµm nhiÖm vô çch ®iÖn võa t¹o ra
®iÖn ¸p mét chiÒu cã trÞ sè mong muèn.
−u ®iÓm c¬ b¶n cña bé nguån kh«ng dïng biÕn ¸p nguån lµ kÝch th−íc vµ
träng l−îng nhá (gi¶m 25% ®Õn 40% so víi bé nguån th«ng th−êng) ®¬n gi¶n,
kh«ng cÇn dïng çc phÇn tö to¶ nhiÖt, hiÖu suÊt cao.
Trong bé nguån nµy th−êng dïng m¹ch æn ¸p xung, trong ®ã tranzistor
kho¸ ph¶i cã ®iÖn ¸p ng−îc cho phÐp lín (cì vµi tr¨m v«n ®Õn 1 KV). Tô läc
nguån ph¶i lµ tô ®Æc biÖt cã ®iÖn trë trong rÊt nhá.
Ur
H×nh 10.30. S¬ ®å khèi minh ho¹

nguyªn lý lµm viÖc cña bé nguån kh«ng dïng biÕn ¸p.
408
Víi c«ng nghÖ tiªn tiÕn cã thÓ chÕ t¹o çc tranzistor cã ®iÖn ¸p ng−îc cho
phÐp lín vµ çc ®i«t cã thêi gian ®ãng më ng¾n th× bé nguån kh«ng dïng biÕn ¸p
ngµy cµng ®−îc dïng nhiÒu vµ trë thµnh mét trong nh÷ng xu h−íng ®−îc quan
t©m trong lÜnh vùc cung cÊp nguån.
409
Tµi liÖu tham kh¶o
1. Ph¹m Minh Hµ . Kü thuËt m¹ch ®iÖn tö
Nhµ xuÊt b¶n khoa häc vµ kü thuËt 2004.
2. NguyÔn Duy Chuyªn, TrÇn Kh¸nh L©n.
ThiÕt bÞ Thu v« tuyÕn ®iÖn - Häc viÖn Kü thuËt Qu©n sù 1979.
3. Tr−¬ng V¨n CËp, T¹ Quang Vinh
ThiÕt bÞ ph¸t v« tuyÕn - Häc viÖn Kü thuËt Qu©n sù 1977.
4. Vò Quang Tr×nh, LuyÖn Quang Minh
ThiÕt bÞ ph¸t siªu cao tÇn - Häc viÖn Kü thuËt Qu©n sù 1980.
5. NguyÔn Duy Chuyªn, TrÇn H÷u VÞ.
ThiÕt kÕ thiÕt bÞ thu - Häc viÖn Kü thuËt Qu©n sù 1980.
6. Tr−¬ng V¨n CËp, T¹ Quang Vinh.
ThiÕt kÕ m¸y ph¸t v« tuyÕn ®iÖn - Häc viÖn Kü thuËt Qu©n sù 1982.
7. §ç Xu©n Thô, Kü thuËt ®iÖn tö
Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc 2000.
410

ky thuật mạch điện tử P I-Trương Văn Cập -Điện tử tương tự

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ky thuật mạch điện tử P I-Trương Văn Cập -Điện tử tương tự

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HäC VIÖN Kü THuËT QU¢N Sù

Bé M¤N C¬ Së Kü THUËT V¤ TUYÕN - KHOA V« TUYÕn §IÖN Tö

Pgs . ts tr−¬ng v¨n cËp (chñ biªn)

Ths. NguyÔn Duy chuyªn - ts. trÇn h÷u vþ

Kü thuËt m¹ch ®iÖn tö

Ch−¬ng 1 Nh÷ng kh¸i niÖm chung vµ c¸c vÊn ®Ò c¬ së cña

m¹ch ®iÖn tö ................................................................................................11

1.1 Kh¸i niÖm vÒ m¹ch ®iÖn tö vµ nhiÖm vô cña nã ...............11

1.2. Håi tiÕp trong bé khuÕch ®¹i ...................................................12

1.2.1. §Þnh nghÜa vµ ph©n lo¹i ......................................................................12

khuÕch ®¹i. ................................................................................................18

khuÕch ®¹i. ....................................................................................................22

bé khuÕch ®¹i. ...............................................................................................23

1.4. æn ®Þnh chÕ ®é c«ng t¸c cho c¸c tÇng dïng

tranzistor l−ìng cùc. .........................................................................29

1.4.1. §Æt vÊn ®Ò ...........................................................................................29

1.4.2. HiÖn t−îng tr«i ®iÓm lµm viÖc ............................................................30

1.4.3. C¸c s¬ ®å æn ®Þnh tuyÕn tÝnh. .............................................................32

1.4.4. C¸c s¬ ®å æn ®Þnh phi tuyÕn ...............................................................36

1.5. æn ®Þnh chÕ ®é c«ng t¸c cho c¸c tÇng dïng

tranzistor hiÖu øng tr−êng. ...........................................................39 UT

1.5.1. ChÕ ®é tÜnh .........................................................................................39

1.5.2. C¸c s¬ ®å æn ®Þnh ®iÓm lµm viÖc. .......................................................39

Ch−¬ng 2 c¸c s¬ ®å c¬ b¶n cña tÇng khuÕch ®¹i tÝn hiÖu

nhá dïng tranzistor .............................................................................42

2.1. c¸c tham sè c¬ b¶n cña bé khuÕch ®¹i. .............................43

2.2.1. M¹ch ®iÖn c¸c bé khuÕch ®¹i .............................................................45

2.2.2. C¸c tham sè c¬ b¶n cña tõng s¬ ®å: ...................................................47

2.2.3. C¸c c«ng thøc ®¬n gi¶n th«ng dông ...................................................52

2.2.4. NhËn xÐt chung: ..................................................................................53

2.3. C¸c s¬ ®å bé khuÕch ®¹i dïng tranzistor hiÖu øng

tr−êng (FET) ...............................................................................................53

2.4. c¸c bé khuÕch ®¹i dïng nhiÒu tranzistor.......................56

2.4.1. S¬ ®å Dalington: .................................................................................56

2.4.2. S¬ ®å tranzistor bï ..............................................................................59

2.4.3. S¬ ®å Kaskode ....................................................................................60

2.4.4. M¹ch kÕt hîp FET - tranzistor l−ìng cùc. ..........................................61

2.5. bé khuÕch ®¹i vi sai. ......................................................................62

2.5.1. S¬ ®å vµ nguyªn lý lµm viÖc: ..............................................................63

2.5.2 C¸c tham sè c¬ b¶n cña bé khuÕch ®¹i vi sai: .....................................65

2.5.3. HiÖn t−îng tr«i. ...................................................................................69

2.5.4. Mét sè s¬ ®å bé khuÕch ®¹i vi sai. .....................................................70

Ch−¬ng 3 Bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n vµ øng dông ..................75

3.1 Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n ......75

3.1.2. C¸c s¬ ®å c¬ b¶n cña bé khuÕch ®¹i thuËt to¸n ..................................81

khuÕch ®¹i thuËt to¸n .....................................................................103

3.2.1 Kh¸i niÖm ..........................................................................................103

3.2.2 M¹ch céng vµ m¹ch trõ .....................................................................104

3.2.3 M¹ch biÕn ®æi trë kh¸ng ....................................................................109

3.2.4 M¹ch tÝch ph©n ..................................................................................123

3.2.5 M¹ch PI (Propotional - Integrated) ........................................................2

3.2.6 M¹ch vi ph©n .....................................................................................129

3.2.7 M¹ch PID (Propotional – Integrated - Differential) ..........................130

khuÕch ®¹i thuËt to¸n .....................................................................132

3.3.1 Kh¸i niÖm ..........................................................................................132

3.3.3 C¸c m¹ch phi tuyÕn kh«ng liªn tôc. ..................................................148

Ch−¬ng 4 KhuÕch ®¹i chuyªn dông .................................................163

4.1. KhuÕch ®¹i chän läc ...................................................................163

4.1.1. Kh¸i niÖm. ........................................................................................163

4.1.3. VÊn ®Ò æn ®Þnh cña bé khuÕch ®¹i. ..................................................165

4.1.4. Bé khuÕch ®¹i chän läc t¶i céng h−ëng ............................................168

4.1.5. Bé khuÕch ®¹i chän läc ®¬n ®iÒu chuÈn: ..........................................170

4.1.6. Bé khuÕch ®¹i chän läc m¾c so le ....................................................172

4.1.7 Bé khuÕch ®¹i chän läc ®«i ®iÒu chuÈn: ...........................................174