Lôøi giôùi thieäu

Ñoái vôùi vaên hoaù theá giôùi, quyeån söû kyù cuûa Tö Maõ Thieân chieám moät ñòa vò
ñaëc bieät. Noù laø coâng trình söû hoïc lôùn nhaát cuûa Trung quoác vaø laø moät trong
nhöõng quyeån söû coù tieáng nhaát cuûa theá giôùi. Nhöng coøn moät ñieàu laøm chuùng ta
ngaïc nhieân hôn laø coâng trình khoa hoïc lôùn lao aáy ñoàng thôøi laïi laø moät trong
nhöõng taùc phaåm vaên hoïc öu tuù cuûa nhaân loaïi. Ngöôøi Trung hoa xem noù laø taùc
phaåm lôùn nhaát veà vaên xuoâi trong neàn vaên hoïc coå Trung quoác, vaø xem noù laø taùc
phaåm coå ñieån ngang haøng vôùi thô cuûa Ñoã Phuû.
Söû kyù laø caû moät theá giôùi. Noù laøm thoaû maõn taát caû moïi ngöôøi. Ngöôøi
nghieân cöùu söû tìm thaáy ôû ñaáy moät kho taøi lieäu voâ giaù, chính xaùc, vôùi giaù trò toång
hôïp raát cao. Nhaø nghieân cöùu tö töôûng tìm thaáy qua Söû kyù “moät trong nhöõng nhaø
tö töôûng vó ñaïi nhaát cuûa thôøi coå ñaïi” (1). Ngöôøi bình thöôøng tìm thaáy voâ soá
nhöõng hình töôïng ñieån hình, nhöõng caâu chuyeän haáp daãn, nhöõng con ngöôøi ñaày
söùc soáng maõnh lieät. Hoï thaáy quaù khöù soáng laïi vaø khoâng phaûi chæ coù theá. Ngöôøi
nghieân cöùu vaên hoïc coøn tìm thaáy ôû ñaáy moät taùc phaåm vaên hoïc, maõi maõi töôi treû
nhö söï soáng, hoï thaáy ôû ñaáy moät taâm hoàn, moät taâm söï ñau xoùt ñaày söùc maïnh cuûa
thô tröõ tình, “moät taäp Ly tao khoâng vaàn” nhö lôøi ñaùnh giaù cuûa Loã Taán.
------------------------
1. Baùch khoa toaøn thö xoâ-vieát muïc : Söû kyù.

I. CON NGÖÔØI

Tö Maõ Thieân, teân töï laø Töû Tröôøng, sinh naêm 145 tröôùc Coâng nguyeân, ôû
Long Moân hay laø huyeän Haøn Thaønh, tænh Thieåm Taây. Toå tieân cuûa oâng töø ñôøi
Chu ñaõ laøm Thaùi söû. Ñeán ñôøi cha cuûa oâng laø Tö Maõ Ñaøm laøm thaùi söû leänh cuûa
nhaø Haùn. Ñaøm laø moät ngöôøi hoïc raát roäng, raát thích hoïc thuyeát Laõo Trang. Chöùc
söû quan ngoaøi vieäc cheùp söû coøn coi thieân vaên, laøm lòch, boùi toaùn. “Ngheà vieát
vaên, vieát söû, xem sao, xem lòch thì cuõng gaàn vôùi boïn thaày boùi, thaày cuùng. Chuùa
thöôïng vaãn ñuøa bôõn nuoâi nhö boïn con haùt, coøn theá tuïc vaãn coi thöôøng”. Tuy vaäy,
Tö Maõ Ñaøm vaãn thaáy caùi ngheà cuûa mình cao quyù, vì oâng bieát noù coù taùc duïng to
lôùn ñoái vôùi söï thònh suy, höng vong cuûa moät nöôùc. Trong caùc söû quan ñôøi tröôùc,
cuõng coù nhöõng ngöôøi daùm hy sinh ñôøi mình ñeå vieát söï thaät, duø söï thaät aáy laøm
vua chuùa töùc giaän. Chaúng haïn khi Thoâi Tröõ gieát vua Teà, thì quan thaùi söû nöôùc
Teà vieát : “Thoâi Tröõ gieát vua cuûa mình laø Trang Coâng”. Quan thaùi söû bò gieát,
ngöôøi em leân thay vaãn vieát nhö vaäy, neân bò gieát luoân. Ngay luùc ñoù, ngöôøi em

Type by Thaát Sôn Anh Huøng -1- http://www.vietkiem.com

Convert to pdf by Mickey
 thöù ba xin leân thay khoâng theâm bôùt moät chöõ. Thoâi Tröõ sôï khoâng daùm gieát.
Khoång Töû laøm kinh Xuaân Thu cuõng laø cheùp laïi nhöõng söï thöïc lòch söû coát ñeå
“cheá thieân töû, öùc cheá chö haàu, phaït toäi caùc ñaïi phu, neâu roõ vöông ñaïo.”
Tö Maõ Thieân soáng thôøi thô aáu ôû Long Moân, caøy ruoäng, chaên cöøu, laøm baïn
vôùi nhöõng ngöôøi noâng daân bình thöôøng, vaø hoïc caùc saùch söû coå. Leân möôøi tuoåi,
oâng ñaõ hoïc Taû Truyeän, Quoác Ngöõ, Theá baûn vaø thuoäc loøng haàu heát nhöõng baøi
vaên noåi tieáng cuûa thôøi tröôùc.
Tö Maõ Ñaøm heát söùc chuù yù ñeán vieäc giaùo duïc con. Naêm Tö Maõ Thieân hai
möôi tuoåi, oâng baûo con leân ñöôøng ñi du lòch ñeå xem taän maét nhöõng nôi sau naøy
Tö Maõ Thieân seõ phaûi vieát söû. Tö Maõ Thieân tröôùc tieân ñi veà nam ñeán Tröôøng
Giang, vöôït soâng Hoaøi, soâng Töù, thaêm moät meï Haøn Tín, ñoaïn leân nuùi Coái Keâ
xem nôi vua Haï Vuõ trieäu taäp chö haàu, vaøo hang Vuõ Ñoäng tìm di tích vua Vuõ. ÔÛ
Coái Keâ oâng ñaõ nghe nhöõng chuyeän keå veà vua Vieät, Caâu Tieãn. OÂng leân Coâ Toâ
tìm di tích Nguõ Töû Tö, ñi thuyeàn treân Thaùi Hoà söu taàm truyeàn thuyeát veà Taây Thi,
Phaïm Laõi. Sau ñoù, oâng ñi ngöôïc leân Tröôøng Sa, ñeán beán Mòch La khoùc Khuaát
Nguyeân, ñeán soâng Töông treøo leân nuùi Cöûu Nghi nhìn daáu veát moä vua Thuaán, vaø
khaûo saùt nhöõng tuïc cuõ töø thôøi Hoaøng Ñeá. OÂng leân mieàn Baéc vöôït soâng Vaán,
soâng Töû ñeán nöôùc Teà, nöôùc Loã, boài hoài nhìn laêng mieáu cuûa Khoång Töû, say söa
nghe nhaân daân keå chuyeän Traàn Thieäp, ñeán ñaát Tieát thaêm hoûi di tích cuûa Maïnh
Thöôøng Quaân, leân Baønh Thaønh queâ höông Löu Bang, ñeå tìm hieåu roõ thôøi nieân
thieáu cuûa nhöõng con ngöôøi ñaõ döïng neân nhaø Haùn. OÂng sang nöôùc Sôû thaêm ñaát
phong cuûa Xuaân Thaân Quaân, ñeán nöôùc Nguî hoûi chuyeän Tín Laêng Quaân roài trôû
veà Traøng An. Sau chuyeán ñi aáy keùo daøi ba naêm, oâng coøn ñi nhöõng chuyeán khaùc
cuõng ñeå tìm taøi lieäu. Trong thôøi xöa, vieäc ñi laïi raát khoù khaên, treân ñöôøng giaëc
cöôùp raát nhieàu, nhöõng nhaø du thuyeát coù boân ba töø nöôùc naøy sang nöôùc khaùc thì
cuõng chæ ôû trong moät ñòa baøn raát heïp, chöù chöa coù ai vì muïc ñích khoa hoïc maø
laïi ñi xa nhö vaäy. Coù theå noùi tröø mieàn Quaûng Ñoâng, Quaûng Taây, coøn töø Vaân
Nam, Töù Xuyeân cho ñeán Vaïn Lyù Tröôøng Thaønh, ôû ñaâu cuõng coù veát chaân cuûa
oâng. OÂng laø moät trong nhöõng nhaø du lòch lôùn nhaát cuûa Trung Coå.
Nhöõng cuoäc du lòch ñaõ cung caáp cho oâng voâ soá taøi lieäu, truyeàn thuyeát,
giuùp oâng thaáy ñöôïc thaùi ñoä cuûa nhaân daân ñoái vôùi nhöõng nhaân vaät, nhöõng bieán coá
lòch söû vaø cho oâng raát nhieàu chi tieát ñieån hình veà ñôøi soáng töøng ngöôøi trong luùc
coøn haøn vi.
Chính nhöõng cuoäc “ñi chôi” nhö vaäy ñaõ laøm cho Tö Maõ Thieân thaáy caùi
bao la huøng vó cuûa ñaát nöôùc, coù ñöôïc moät yù thöùc saâu saéc veà söï vó ñaïi cuûa toå
quoác , veà taát caû moïi maët ñeå thaønh nhaø söû gia vó ñaïi cuûa caû moät daân toäc. Maõ Toàn
moät vaên só ñôøi sau noùi, “Muoán hoïc caùi vaên cuûa Tö Maõ Töû Tröôøng thì tröôùc tieân
phaûi hoïc caùi chôi cuûa Töû Tröôøng.” Caâu noùi ñoù khoâng phaûi laø quaù ñaùng.

Type by Thaát Sôn Anh Huøng -2- http://www.vietkiem.com

Convert to pdf by Mickey
 Sau luùc ñi du lòch veà, oâng laøm lang trung. Lang trung laø chöùc quan nhoû coù
traùch nhieäm baûo veä nhaø vua khi ñi ra ngoaøi. Trong thôøi gian aáy, oâng bieát Lyù
Laêng cuøng laøm lang trung nhö oâng, vaø thöôøng gaëp Lyù Quaûng.
Naêm 110 tröôùc Coâng Nguyeân, Vuõ Ñeá chuaån bò laøm leã phong thieân ôû Thaùi
Sôn, Tö Maõ Ñaøm treân ñöôøng ñi theo nhaø vua, maéc beänh naëng, caàm tay con khoùc
maø daën raèng :
- Toå ta ñôøi ñôøi laøm söû quan. Sau khi ta cheát ñi, theá naøo con cuõng noái
nghieäp ta laøm thaùi söû. Khi laøm thaùi söû chôù queân nhöõng ñieàu ta muoán baøn, muoán
vieát… Hieän nay boán bieån moät nhaø, vua saùng toâi hieàn, ta laøm thaùi söû maø khoâng
cheùp ñöôïc raát laáy laøm xaáu hoå. Con haõy nhôù laáy !
OÂng khoùc maø vaâng lôøi.
Ba naêm maõn tang, oâng thay cha laøm thaùi söû leänh (-108) chuaån bò vieát boä
Söû kyù, thöïc hieän caùi hoaøi baõo lôùn nhaát cuûa ngöôøi cha, ñoàng thôøi laø ñieàu mong
öôùc duy nhaát cuûa mình. Töø - 106, oâng khoâng giao tieáp vôùi khaùch khöùa, boû caû
vieäc nhaø, ngaøy ñeâm mieät maøi bieân cheùp. Nhö theá ñöôïc baûy naêm thì xaûy ra caùi
vaï Lyù Laêng.
Naêm 99 tröôùc Coâng Nguyeân, Vuõ Ñeá sai Lyù Quaûng Lôïi caàm ba vaïn quaân
ñaùnh Hung Noâ. Baáy giôø Lyù Laêng, chaùu cuûa danh töôùng Lyù Quaûng, caàm naêm
ngaøn quaân vaøo bieân giôùi Hung Noâ. Bò taùm vaïn quaân Hung Noâ bao vaây. Laêng chæ
huy cuoäc chieán ñaáu suoát möôøi ngaøy lieàn, gieát hôn vaïn quaân ñòch. Nhöng cuoái
cuøng vì caùch xa bieân giôùi, bò chaën maát ñöôøng veà, quaân só cheát haàu heát, meät moûi
khoâng coøn söùc chieán ñaáu, Laêng phaûi ñaàu haøng. Vuõ Ñeá noåi giaän muoán gieát caû
nhaø Laêng, quaàn thaàn ñeàu huøa theo yù nhaø vua. Thieân bieát Laêng töø hoài hai ngöôøi
coøn laøm lang trung, tuy khoâng ñi laïi chôi bôøi, nhöng meán phuïc Laêng laø ngöôøi
can ñaûm coù phong thaùi cuûa ngöôøi quoác só, neân taâu :
- Lyù Laêng mang naêm nghìn quaân thaâm nhaäp vaøo nöôùc ñòch, ñaùnh nhau
vôùi quaân ñòch maïnh, luoân möôøi ngaøy lieàn, gieát vaø laøm bò thöông voâ soá. Vua toâi
Thuyeàn Vu sôï haõi, ñem taát caû kî binh toaøn quoác bao vaây. Laêng moät mình haêng
haùi chieán ñaáu ôû ngoaøi ngaøn daëm, teân heát, ñöôøng veà bò caét, cöùu binh khoâng ñeán,
ngöôøi cheát vaø bò thöông choàng nhö nuùi, nhöng nghe Lyù Laêng hoâ haøo, binh lính
ñeàu phaán chaán vuoát maùu, chaûy nöôùc maét giô naém tay khoâng, xoâng vaøo muõi
nhoïn cuøng Hung Noâ quyeát chieán. Thaàn cho raèng Lyù Laêng coù theå saùnh vôùi nhöõng
danh töôùng ngaøy xöa. Nay tuy thaát baïi, nhöng xem oâng ta coøn muoán coù cô hoäi
baùo ñaùp nöôùc nhaø.
OÂng hy voïng lôøi noùi cuûa mình coù theå giaûm nheï toäi Lyù Laêng, khoâng ngôø
Vuõ Ñeá caøng giaän, cho oâng coá yù ñeà cao Laêng ñeå cheâ Lyù Quaûng Lôïi nhuùt nhaùt
khoâng laäp neân coâng lao gì, maø Quaûng Lôïi laïi laø anh cuûa Lyù phu nhaân raát ñöôïc
nhaø vua yeâu quyù. Vuõ Ñeá beøn sai baét giam Tö Maõ Thieân giao cho Ñoã Chu xeùt xöû.

Type by Thaát Sôn Anh Huøng -3- http://www.vietkiem.com

Convert to pdf by Mickey
 Nhaân vaät Ñoã Chu ñaõ ñöôïc Thieân noùi ñeán trong Khoác laïi truyeän. Coù ngöôøi
traùch y, “OÂng thay nhaø vua coi phaùp luaät, taïi sao khoâng caên cöù vaøo phaùp luaät
maø xeùt, traùi laïi chæ lo chìu theo yù nhaø vua?” Ñoã Chu ñaùp, “Luaät leänh ôû ñaâu maø
ra ? Chaúng phaûi do nhaø vua maø ra ñoù sao?” Gaëp phaûi boïn quan laïi nhö vaäy, coá
nhieân oâng khoâng coù caùch naøo khoûi toäi.
Baáy giôø coù pheùp laáy tieàn chuoäc toäi. Chæ caàn naêm möôi vaïn ñoàng tieàn laø
chuoäc ñöôïc toäi cheát. Trong böùc thö oâng vieát sau naøy cho Nhaâm An, moät ngöôøi
baïn cuõ saép bò cheùm, moät ngöôøi cuøng chung caûnh ngoä (Xem thö traû lôøi Nhaâm
An). OÂng ñaõ keå laïi noãi cay ñaéng cuûa mình. Nhaø oâng ngheøo, oâng maûi meâ theo
ñuoåi söï nghieäp cuûa mình queân caû gia saûn, neân khoâng sao chuoäc ñöôïc toäi. Baïn
beø, thaân thích, khoâng ai noùi hoä moät lôøi, khoâng ai giuùp cho moät ñoàng . Keát quaû,
con ngöôøi ngang taøng, hai möôi ba tuoåi ñaàu ñi khaép Trung quoác, nhaø hoïc giaû lôùn
nhaát cuûa thôøi ñaïi, con ngöôøi oâm caùi hoaøi baõo laøm Chu Coâng, Khoång Töû, cuoái
cuøng bò kheùp vaøo toäi “coi thöôøng nhaø vua”, vaø bò thieán !
Ñaõ maáy laàn uaát öùc quaù, oâng nghó ñeán vieäc töï vaãn. Nhöõng oâng thaáy raèng
neáu cheát ñi thì chaúng ai khen mình laø töû tieát, maø theá tuïc seõ baûo ñoù laø vì xaáu hoå
maø töï saùt. Vaû chaêng, söï nghieäp chöa troøn, Söû kyù coøn dôû dang, lôøi daën cuûa cha
coøn ñoù. OÂng gaït nöôùc maét, noùi , “Ngöôøi ta ai cuõng coù moät laàn cheát, coù caùi cheát
naëng nhö Thaùi Sôn, coù caùi cheát nheï nhö loâng hoàng”, vaø coá gaéng göôïng soáng.
Caùi aán töôïng nhuïc nhaõ, coâ ñoäc theo doõi oâng cho ñeán khi cheát. Moãi khi
nghó ñeán caùi nhuïc bò hình phaït, moà hoâi vaãn cöù ñaàm löng öôùt aùo! Nhöng oâng
khoâng vì theá maø chaùn naûn. Traùi laïi, oâng caøng tìm thaáy yù nghóa cuûa cuoäc soáng.
OÂng thaáy roõ hình phaït ñoù laø moät thöû thaùch ñoái vôùi nhöõng “ngöôøi traùc vieäc phi
thöôøng”. OÂng caøng thaáy caàn phaûi vieát “cho haû ñieàu caêm giaän”. Vaø chính caùi
hình phaït nhuïc nhaõ aáy ñaõ laøm cho oâng hieåu roõ caùi maët traùi cuûa xaõ hoäi phong
kieán vaø duõng caûm ñöùng veà phía nhaân daân. OÂng trôû thaønh nhaø söû gia vó ñaïi cuûa
moät nhaân daân vó ñaïi.
Quyeån Söû kyù tröôùc kia laø yù nghóa cuûa ñôøi oâng, baây giôø coøn laø nôi oâng giaûi
baøy noåi loøng uaát öùc. Caøng caûm thaáy nhuïc nhaõ, oâng caøng thaáy thieát tha vôùi coâng
vieäc, ñem caû taâm huyeát göûi vaøo caùi taùc phaåm vó ñaïi, hy voïng raèng duø mình taøn
pheá, bò oâ nhuïc, nhöng quyeån saùch kia seõ thay mình noùi vôùi cuoäc ñôøi.
ÔÛ nguïc ra, oâng ñöôïc laøm trung thö leänh. Ñoù laø moät chöùc quan to, ôû gaàn
vua, ñöôïc ra vaøo cung caám, xem taát caû caùc taøi lieäu maät. Tuy ôû chöùc quan cao
nhö vaäy, nhöng oâng chæ caûm thaáy xaáu hoå vì ñoù laø chöùc quan chæ daønh cho nhöõng
hoaïn quan.
Hieän nay ngöôøi ta vaãn chöa bieát oâng maát vaøo naêm naøo. Ngöôøi ta chæ bieát
oâng vieát böùc thö traû lôøi cho Nhaâm An naêm oâng 53 tuoåi (-93), vaø sau ñoù khoâng
coù nhöõng taøi lieäu gì veà oâng. Theo Vöông Quoác Duy trong Thaùi söû coâng haønh
nieân khaûo coù leõ oâng maát naêm 60 tuoåi (-86) cuøng moät naêm vôùi Vuõ Ñeá.

Type by Thaát Sôn Anh Huøng -4- http://www.vietkiem.com

Convert to pdf by Mickey
 Quyeån Söû kyù nhö taùc giaû noù noùi, khoâng phaûi vieát ra ñeå möu danh tieáng
tröôùc maét. Sau khi oâng cheát, cuõng khoâng maáy ai bieát ñeán noù. Quyeån naøy ñöôïc
caát kyõ maõi ñeán thôøi chaùu ngoaïi cuûa oâng laø Döông Vaän, thôøi Tuyeân Ñeá môùi ñöôïc
coâng boá.
Ngoaøi Söû kyù, oâng coøn laøm moät coâng vieäc khaùc cuõng raát quan troïng. Naêm
–104, oâng cuøng Coâng Toân Khanh Hoà Toaïi söûa laïi lòch cuõ, cheá ñònh Haùn lòch.
AÂm lòch coøn duøng ñeán ngaøy nay laø coâng trình cuûa nhoùm naøy, trong ñoù oâng ñoùng
vai troø chuû choát.

II. TAÙC PHAÅM

Söû kyù laø moät taùc phaåm ñoà soä, taát caû 52 vaïn chöõ, 130 thieân, goàm naêm
phaàn : Baûn kyû, bieåu, thö, theá gia, lieät truyeän .
1. Baûn kyû – cheùp söï tích cuûa caùc ñeá vöông, goàm coù : Nguõ ñeá (Hoaøng ñeá,
Chuyeân Huùc, Coác, Nghieâu, Thuaán)
2. Haï, Thöông, Chu - moãi thôøi ñaïi moät baûn kyû
3. Taàn hai baûn kyû - moät baûn kyû töø khi coù nöôùc Taàn ñeán Taàn Thuyû Hoaøng;
moät baûn kyû veà Taàn Thuyû Hoaøng.
4. Haïng Vuõ
5. Caùc baûn kyû veà nhaø Haùn : Cao Toå, Löõ Haäu, Hieáu Vaên, Hieáu Caûnh, Hieáu
Vuõ.

Taát caû coù 12 baûn kyû, nhöng hieän nay thieáu maát baûn kyû Hieáu Caûnh, Hieáu
Vuõ. Vöông Tuùc ñôøi Nguî noùi, “Vuõ Ñeá nghe noùi oâng ta vieát Söû kyù beøn laáy baûn
kyû cuûa Hieáu Caûnh vaø cuûa mình xem, giaän laém vöùt ñi, cho neân phaàn naøy chæ coù
muïc ñeà thoâi, khoâng vieát gì”. Veà sau Chöû Toaïi Löông laáy nhöõng phaàn naøy ôû
quyeån Haùn Thö cuûa Ban Coá ñeå ñieàn vaøo cho ñuû. Ñieàu ñoù khoâng phaûi khoâng coù
lyù vì Tö Maõ Thieân coù thaùi ñoä raát nghieâm khaéc ñoái vôùi caùc vua chuùa, cuõng khoâng
kieâng neå gì oâng vua ñang soáng maø oâng ñaõ coâng kích maõnh lieät trong phaàn
Phong thieän thö. Chính vì theá, Vöông Doaõn ñôøi Haäu Haùn goïi Söû kyù laø moät
quyeån “baùng thö” (moät quyeån saùch phæ baùng). Muïc ñích cuûa baûn kyû laø cheùp laïi
söï vieäc cuûa nhöõng ngöôøi, nhöõng nöôùc coù taùc duïng chi phoái caû thieân haï. Ngay ôû
ñaây, trong caùch saép ñaët cuûa oâng cuõng coù nhöõng ñieàu ñôøi sau khoâng daùm nghó
ñeán. OÂng cheùp rieâng lòch söû nöôùc Taàn, tröôùc Taàn Thuyû Hoaøng thaønh moät baûn kyû,
vì trong thôøi Chieán quoác, nöôùc Taàn laø nöôùc chi phoái vaän meänh cuûa taát caû caùc
nöôùc . OÂng laøm baûn kyû Löõ Haäu, maëc daàu Löõ Haäu chæ laø thaùi haäu chöù khoâng trò
vì treân danh nghóa. Traùi laïi, oâng khoâng laøm baûn kyû cuûa Hueä Ñeá, maëc duø treân
danh nghóa, Hueä Ñeá vaãn laø vua. Ñoù laø vì, tuy Hueä Ñeá laøm vua nhöng taát caû
quyeàn haønh ñeàu naèm trong tay Löõ Haäu. Ñaët moät ngöôøi ñaøn baø leân ñòa vò “kyû

Type by Thaát Sôn Anh Huøng -5- http://www.vietkiem.com

Convert to pdf by Mickey
 cöông” moät nöôùc, laø ñieàu khoâng moät söû gia naøo ñôøi sau daùm laøm. Taùo baïo hôn,
oâng daønh cho Haïng Vuõ nhöõng trang ñeïp nhaát,maëc duø Haïng Vuõ chöa laøm ñeá, laø
keû thuø cuûa nhaø Haùn. Ñoù cuõng laø vì oâng toân troïng söï khaùch quan. Haïng Vuõ tuy
veà danh nghóa khoâng phaûi laø ngöôøi laøm chuû caùc chö haàu ñaùnh laïi nhaø Taàn (ñoù laø
ñòa vò cuûa Nghóa ñeá), nhöng trong thöïc teá, ngöôøi coù coâng lôùn nhaát trong vieäc
tieâu dieät nhaø Taàn, ngöôøi phong ñaát cho chö haàu cai trò thieân haï trong naêm naêm,
chính laø Haïng Vuõ. Caùc baûn kyû cung caáp cho ngöôøi ñoïc, caùi nhìn khaùi quaùt veà
töøng thôøi ñaïi ñeå sau ñoù ñi saâu vaøo töøng söï kieän vaø töøng nhaân vaät.

2. Bieåu : Ñeå coù caùi nhìn ñoái chieáu caùc söï kieän hoaëc caên cöù vaøo nieân ñaïi,
hoaëc caên cöù vaøo söï töông quan ñoàng thôøi giöõa caùc nöôùc, Tö Maõ Thieân laäp ra
möôøi bieåu goàm coù :
1. Theá bieåu thôøi tam ñaïi
2. Nieân bieåu möôøi hai nöôùc chö haàu.
3. Nieân bieåu saùu nöôùc thôøi Chieán quoác
4. Nguyeät bieåu nhöõng vieäc xaûy ra thôøi Haùn Sôû.
5. Nieân bieåu caùc nöôùc chö haàu töø thôøi Haùn.
6. Nieân bieåu caùc coâng thaàn cuûa Haùn Cao Toå
7. Nieân bieåu caùc nöôùc chö haàu thôøi Hueä Ñeá vaø Caûnh Ñeá.
8. Nieân bieåu caùc nöôùc chö haàu töø nieân hieäu Kieán Nguyeân.
9. Nieân bieåu caùc vò vöông thôøi Vuõ Ñeá.
10. Nieân bieåu caùc danh thaàn töø khi nhaø Haùn leân.

Nhöõng baûn bieåu laø nhöõng coâng trình khoa hoïc raát quyù, ghi cheùp, naêm,
thaùng, bieán coá, giuùp cho caùc nhaø söû hoïc hieåu ñöôïc vò trí cuûa töøng söï kieän vaø söï
töông quan cuûa noù veà thôøi gian cuõng nhö veà khoâng gian vôùi caùc söï kieän khaùc,
ñaëc bieät ôû trong moät nöôùc meânh moâng laïi chia caét phaân taùn nhö Trung quoác coå.

3. Thö : Lòch söû moät nöôùc chuû yeáu laø lòch söû cuûa nhöõng thieát cheá cuûa noù.
Tö Maõ Thieân nhaän thaáy ñieàu ñoù neân vieát taùm “thö” daønh cho taùm maët. Ñieàu
naøy cuõng bieåu hieän raèng oâng coù moät kieán thöùc baùch khoa. Taùm thö aáy laø :
1. Leã thö
2. Nhaïc thö
3. Luaät thö
4. Lòch thö
5. Thieân quan thö
6. Phong thieän thö
7. Haø cöø thö
8. Bình chuaån thö

Type by Thaát Sôn Anh Huøng -6- http://www.vietkiem.com

Convert to pdf by Mickey
 Phaàn naøy raát quyù veà maët nghieân cöùu. Taùc giaû neâu roõ söï bieán ñoåi, nhöõng
coáng hieán veà leã, nhaïc, luaät leä, vieäc laøm lòch, thieân vaên, v…v… qua caùc thôøi ñaïi.
Ñieàu laøm chuùng ta heát söùc ngaïc nhieân laø oâng coù nhöõng hieåu bieát chính xaùc veà
moïi maët vaø ôû ñaâu oâng cuõng coù nhöõng nhaän xeùt toång quaùt raát thaáu ñaùo. Thieân
“Phong thieän thö”, noùi veà nhöõng meâ tín, cuùng teá, cuûa vua chuùa vôùi moät gioïng
chaâm bieám chua chaùt. Thieân “Haø cöø thö” noùi veà caùc con soâng ñaøo ôû Trung quoác.
Thieân “Bình chuaån thö” noùi veà kinh teá. Nhöõng thieân naøy vieát chính xaùc ñeán noãi
ngöôøi ñôøi sau thöôøng döïa vaøo ñoù ñeå ñính chính nhöõng sai soùt trong caùc saùch coå,
noùi veà nhöõng thieát cheá xaõ hoäi. Chuùng laøm ta thaáy taùc giaû coù moät caùi nhìn duy
vaät vaøo lòch söû vaø thaáy taàm quan troïng cuûa nhöõng söï kieän kinh teá, khoa hoïc, vaên
hoaù ñoái vôùi lòch söû moät nöôùc. Raát tieác vì phaïm vi quyeån tuyeån taäp haïn cheá, chæ
coù theå giôùi thieäu ñöôïc thieân “Bình chuaån thö”, vaø do ñoù, khoâng theå naøo neâu leân
ñöôïc moät caùi nhìn toaøn dieän cuûa moät boä oùc vó ñaïi.

4. Theá gia : Phaàn theá gia bao goàm 30 thieân, chuû yeáu noùi ñeán lòch söû caùc
chö haàu, chaúng haïn caùc nöôùc Teà, Loã, Trieäu, Sôû, v…v… Nhöõng ngöôøi coù ñòa vò lôùn
trong quyù toäc nhö caùc thaùi haäu, nhöõng ngöôøi ñöôïc phong moät nöôùc nhö Chu
Coâng, Thieäu Coâng, vaø nhöõng ngöôøi coù coâng lôùn nhö Tröông Löông, Traàn Bình,
v…v… Ñaùng chuù yù nhaát laø taùc giaû xeáp vaøo theá gia hai ngöôøi thöôøng daân khoâng heà
coù moät taác ñaát phong. Ñoù laø Khoång Töû, moät ngöôøi coù ñòa vò ñaëc bieät trong lòch
söû tö töôûng cuûa Trung quoác, vaø Traàn Thieäp, anh chaøng coá noâng ñaõ caàm ñaàu
cuoäc noâng daân khôûi nghóa ñaàu tieân cuûa lòch söû daân toäc Haùn. Caùch nhìn nhö vaäy
chöùng toû moät taàm con maét khaùc thöôøng.

5. Lieät truyeän : Danh töø naøy do chính taùc giaû ñaët ra. Phaàn naøy goàm 70
thieân bao goàm nhöõng nhaân vaät khaùc nhau vaø nhöõng söï vieäc raát khaùc nhau. Ñaùng
ñeå yù tröôùc heát laø phaàn lieät truyeän daønh cho nhöõng nöôùc ôû ngoaøi ñòa baøn Trung
quoác maø oâng laø ngöôøi ñaàu tieân ñöa vaøo lòch söû vôùi tính caùch nhöõng baûn khaùi
quaùt ñöùng ñaén vaø khoa hoïc (Nam Vieät, Ñoâng Vieät, Trieàu Tieân, Taây Di, Ñaïi
Uyeån, Hung Noâ). Coá nhieân, moät phaàn lieät truyeän seõ daønh cho nhöõng ngöôøi tai
maét trong xaõ hoäi cuõ nhö nhöõng danh töôùng (Moâng Ñieàm, Lyù Quaûng, Veä Thanh),
nhöõng ngöôøi laøm quan to (Tröông Thích Chi, Coâng Toân Hoaèng, v…v..) Ñieàu
ñaùng chuù yù nhaát ôû ñaây laø oâng ñaõ nhìn thaáy vai troø to lôùn cuûa nhöõng con ngöôøi
bình thöôøng, thöôøng khoâng coù chöùc töôùc gì nhöng coù aûnh höôûng voâ cuøng saâu
roäng ñoái vôùi caû daân toäc. Ñoù laø nhöõng du hieäp, nhöõng thích khaùch, troïng nghóa,
khinh taøi maø oâng ñaõ ghi laïi trong nhöõng trang soâi noåi (Thích khaùch Lieät truyeän,
Du hieäp Lieät truyeän). Ñoù laø nhöõng nhaø tö töôûng maø taùc phaåm cuûa oâng ñaõ ghi laïi
cuoäc ñôøi, haønh trang vaø ñaùnh giaù hoïc thuyeát (Laõo Töû, Trang Töû, Tuaân Khanh,

Type by Thaát Sôn Anh Huøng -7- http://www.vietkiem.com

Convert to pdf by Mickey
 v..v..) Ñoù laø nhöõng nhaø vaên nhö Khuaát Nguyeân, Tö Maõ Töông Nhu maø oâng neâu
leân giaù trò vaø nhaän xeùt veà ngheä thuaät. Ñoù laø nhöõng thaày thuoác, thaày boùi, thaäm
chí nhöõng anh heà maø trong con maét cuûa oâng lôøi noùi coù theå xeáp vaøo Luïc Kinh.
Vaø coá nhieân moät con ngöôøi yeâu nhaân daân vaø söï thaät nhö Tö Maõ Thieân khoâng
theå naøo queân nhöõng teân saâu, moït, ñaøn aùp boùc loät daân chuùng, nhöõng boïn “khoác
laïi” chæ lo a dua nhaø vua, taøn saùt daân laønh, nhöõng boïn ngoaïi thích loäng quyeàn vaø
voâ soá nhöõng nhaân vaät ti tieän maø oâng maït saùt baèng nhöõng lôøi phaån noä. Theá giôùi
cuûa Tö Maõ Thieân bao la nhö vaäy! Quy moâ cuûa taùc phaåm laøm ta ngôïp, buùt löïc
cuûa taùc giaû laøm ta sôï. Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi yeâu vaên hoïc Trung quoác, taùc phaåm
ñöa ñeán moät caûm giaùc raát laï. ÔÛ ñaây coù caùi bieán aûo cuûa Nam Hoa Kinh, coù caùi
raïch roøi cuûa Haøn Phí Töû. Nhöng coøn moät caùi nöõa maø vaên hoïc töø Haùn trôû veà
tröôùc (tröø Kinh Thi) khoâng thaáy coù, ñoù laø yù thöùc baùm chaéc vaøo söï thöïc, khoâng
rôøi cuoäc soáng duø chæ nöûa böôùc. Chuùng ta caûm thaáy mình ñöùng caû hai chaân traàn
treân maûnh ñaát cuûa söï thöïc.
AÁn töôïng aáy ñeán vôùi chuùng ta khoâng phaûi ngaãu nhieân. Ñoù laø vì Söû kyù
chính laø Tö Maõ Thieân soáng, vaø con ngöôøi aáy soáng vôùi nhöõng tö töôûng lôùn.

III. TÖ TÖÔÛNG

Tö Maõ Thieân töï ñònh nghóa mình laø moät con ngöôøi “baát cô”. “Baát cô” töùc
laø khoâng chòu troùi buoäc mình theo taäp tuïc, vöôït ra ngoaøi leà thoùi. Chaúng haïn hai
möôi tuoåi, cha coøn soáng, vaãn cöù “vieãn du” ñi khaép ñòa baøn Trung quoác, ñoù laø
moät haønh ñoäng baát cô. Nhaø vua ñaët chöùc söû quan chaúng qua chæ ñeå ghi cheùp
vieäc laøm cuûa vua, aên ôû ñaâu, ngoài ôû ñaâu, nguû ôû ñaâu, noùi caâu gì, v..v…töøng moät
ngaøy. Vaø theá laø troøn traùch nhieäm. Nhung oâng laïi muoán “noái nghieäp Khoång Töû,
soi saùng cho ñôøi, chænh lyù ñöôïc Dòch Truyeän, tieáp tuïc ñöôïc Kinh xuaân Thu naém
ñöôïc caùi goác cuûa Kinh Thi, Kinh Thö, Kinh Leã, Kinh Nhaïc, toùm laïi oâng muoán
laøm moät Khoång Töû thöù hai ngay trong thôøi ñaïi chuyeân cheá cöïc ñoä. Ñoù cuõng laø
moät yù nghó “baát cô”.
Tö Maõ Thieân laø con ngöôøi cuûa moät giai ñoaïn lòch söû raát cuï theå. Luùc oâng
leân saùu thì Haùn Vuõ Ñeá leân ngoâi, vaø oâng cheát cuøng moät naêm vôùi Vuõ Ñeá. Thôøi Vuõ
Ñeá chính laø luùc uy tín nhaø Haùn ñaït ñeán cöïc ñieåm, bieåu loä taát caû caùi vó ñaïi, huy
hoaøng laøm ngöôøi ta ngôïp maét. Trong Bình Chuaån Thö, taùc giaû ñaõ noùi ñeán caùi
caûnh töôïng phoàn thònh ban ñaàu, kho ñaïn ñaày raãy, tieàn tieâu khoâng theå heát, daân
aên gaø, thòt, coù ngöïa haøng ñaøn. Uy tín nhaø Haùn ñaõ ñaït ñeán trình ñoä xöa nay chöa
heà coù. Bieân giôùi phía Nam ñeán Nam Vieät, phía Baéc ñeán Trieàu Tieân, buoân baùn
giao thoâng vôùi Trung AÙ, AÁn ñoä, La Maõ. Thaønh phoá taáp naäp, cung ñieän nguy nga.
Naêm – 138 tröôùc Coâng Nguyeân, Tröông Khieân ñi söù veà phía Taây, qua Hung Noâ
ñeán taän mieàn Trung AÙ thuoäc Lieân Xoâ ngaøy nay (goïi goäp laø Taây Vöïc). Nöôùc nhaø

Type by Thaát Sôn Anh Huøng -8- http://www.vietkiem.com

Convert to pdf by Mickey
 thoáng nhaát, cheá ñoä taäp quyeàn cöïc thònh, taát nhieân ñöa ñeán nhöõng söï thay ñoåi veà
vaên hoaù. Vuõ Ñeá nghe lôøi Ñoång Troïng Thö baõi truaát baùch gia, ñoäc toân nho hoïc.
Thôøi ñaïi “traêm nhaø ñua tieáng” ñeán ñaây chaám döùt. Vaên hoïc chuyeån thaúng sang
vieäc ca ngôïi laâu ñaøi, ngöïa xe, vöôøn töôïc nhaø vua, maø tieâu bieåu nhaát laø nhöõng
baøi phuù cuûa Tö Maõ Töông Nhö. Baáy giôø tröôùc maét nhöõng con ngöôøi hoïc roäng taøi
cao coù hai con ñöôøng. Con ñöôøng thöù nhaát laø vöùt boû caùi moäng laøm moät söï
nghieäp to lôùn, thöøa nhaän trong hoaøn caûnh naøy chæ coøn moät caùch laø laøm moät anh
heà, soáng qua ngaøy ñoaïn thaùng ôû tröôùc cöûa Kim maõ. Ñoù laø con ñöôøng cuûa Ñoâng
Phöông Soùc, cuûa haàu heát taát caû caùc hoïc giaû ñöông thôøi. Laïi coù moät con ñöôøng
khaùc “xeùt trong khoaûng trôøi ñaát, thaáu suoát söï bieán ñoåi töø xöa ñeán nay, laøm
thaønh lôøi noùi cuûa moät nhaø.” Ñoù laø con ñöôøng laøm moät Khoång Töû thöù hai, khoâng
phaûi ôû trong hoaøn caûnh
Xuaân Thu, Chieán quoác maø ôû trong hoaøn caûnh chuyeân cheá cöïc thònh.
Tö Maõ Thieân ñaõ choïn con ñöôøng aáy, vaø ñieàu ñoù caét nghóa taïi sao con ngöôøi naøy
soáng bô vô, laïc loõng, toäi nghieäp nhö vaäy.
Caùi gì ñaõ khieán oâng laøm moät vieäc baát cô nhö vaäy ? Ñoù laø vì oâng thaáy
mình gaén lieàn vôùi soá phaän cuûa daân chuùng. OÂng thaáy caùi veû thaùi bình, phoàn thònh
tröôùc maét chæ laø taïm thôøi. Boïn vua chuùa lôïi duïng hoaøn caûnh yeân oån caøng ra söùc
boùc loät, ñaøn aùp nhaân daân, gaây chieán tranh ñeå môû roäng ñaát ñai, xaây cung thaát,
döïng laâu ñaøi, teá phong thieân… Caùi caûnh phoàn vinh tan ñi nhö moät giaác mô. Nhaân
daân nhao nhaùc cuøng cöïc, boïn khoác laïi xuaát hieän ra söùc cheùm gieát, haøng chuïc
vaïn ngöôøi bò tuø ñaøy, trong ngoaøi ñieâu ñöùng tan hoang, laøm cho nhaø Haùn töôûng
chöøng seõ lao theo baùnh xe nhaø Taàn ñaõ maát. OÂng khoâng theå laøm moät anh heà nhö
Ñoâng Phöông Soùc tìm caùch soáng an thaân hay moät thöù nhaø vaên nhö Tö Maõ Töông
Nhö luùc cheát coøn khuyeân nhaø vua laøm leã phong thieän. Chính caùi thôøi Vuõ Ñeá ñaõ
laøm cho oâng thaáy taát caû caùi vinh döï ñöôïc laøm con ngöôøi Trung quoác. Noù ñöa
ñeán cho oâng caùi yù thöùc veà söï vó ñaïi, bao la vaø thoáng nhaát cuûa toå quoác maø oâng
yeâu quyù. Nhöng caøng yeâu quyù toå quoác, oâng caøng gaén boù vôùi nhaân daân. Vaø do ñoù,
böùc tranh oâng veõ ñöông thôøi khoâng phaûi laø moät böùc tranh khoa tröông traùng leä
nhö moät baøi phuù cuûa Tröông Nhö, maø noù ñaày veû bi huøng. Caùi maâu thuaãn ñau
ñôùn naøy trong tö töôûng ñaõ ñeû ra caùch quan nieäm veà söû heát söùc ñoäc ñaùo, xöùng
ñaùng goïi laø moät coáng hieán veà tö töôûng. Coù theå noùi, Tö Maõ Thieân laø söû gia ñaàu
tieân treân theá giôùi vieát veà lòch söû cuûa moät nöôùc. Tröôùc ñaáy, ôû Trung quoác chæ coù
nhöõng ngöôøi vieát lòch söû moät coâng quoác hay keå laïi moät vaøi bieán coá quan troïng
nhö Xuaân Thu Thöôïng Thö. Nhöõng boä söû nhö Lòch Söû cuûa Heâroâñoât (481-425).
Lòch söû chieán tranh ôû Pelpoâoânne cuûa Thuxiñit (460-396) trong vaên hoïc Hy Laïp
hay Chieán Tranh ôû Goâlô cuûa Xeâña trong vaên hoïc La Maõ, chaúng qua chæ keå laïi
moät traän ñaùnh hay moät chieán dòch.

Type by Thaát Sôn Anh Huøng -9- http://www.vietkiem.com

Convert to pdf by Mickey
 Quyeån Lòch söû La Maõ cuûa Titut Livut (69- 17) sau Söû kyù vieát toaøn boä lòch
söû moät ñoâ thò, nhöng ñoù chæ laø lòch söû moät ñoâ thò. Söû kyù thì khaùc, noù laø lòch söû
cuûa toaøn boä daân toäc Trung hoa keùo daøi treân ba ngaøn naêm töø Hoaøng Ñeá ñeán Vuõ
Ñeá vaø bao goàm moät ñòa baøn meânh moâng. Chính vì coù yù thöùc raát roõ veà tính chaát
thoáng nhaát vaø tieáp tuïc cuûa lòch söû, neân taùc giaû môùi coù hai phaàn khaùc nhau laø
bieåu vaø baûn kyû, laïi coù phaàn theá gia noùi nhöõng ñieåm chuû yeáu trong lòch söû töøng
coâng quoác. Khoâng nhöõng theá, oâng cuõng laø ngöôøi ñaàu tieân noùi veà nhöõng daân toäc
maø ngöôøi ta goïi laø “moïi rôï” vaø ôû ñaây tuyeät nhieân khoâng coù thaùi ñoä khinh mieät.
OÂng cuõng laø ngöôøi ñaàu tieân vieát moät quyeån thoâng söû bao goàm moïi maët
cuûa xaõ hoäi. OÂng chuù yù ñeán taát caû, ñoïc taát caû, bieát taát caû kieán thöùc cuûa thôøi ñaïi.
Nhöõng thieân Haø Cöø Thö, Bình Chuaån Thö, vieát vôùi nhaõn löïc cuûa moät nhaø kinh
teá hoïc. OÂng tìm thaáy söï lieân quan giöõa kinh teá vôùi luaät phaùp vaø chính trò. OÂng
ñaëc bieät chuù troïng ñeán nhöõng thieát cheá veà vaên hoaù nhö leã, nhaïc, vaên hoïc. OÂng
ñaõ laøm caùi coâng vieäc phi thöôøng laø xeùt taát caû caùc hoïc thuyeát cuûa baùch gia, trình
baøy vaø pheâ phaùn, laøm coâng vieäc cuûa moät nhaø tö töôûng söû. OÂng laø ngöôøi ñaàu tieân
cho ta bieát veà Khuaát Nguyeân vaø söï ñaùnh giaù cuûa oâng veà Khuaát Nguyeân laø quyeát
ñònh. Quaû thaät oâng ñaõ laøm ñöôïc caùi hoaøi baõo to lôùn nhaát cuûa moät con ngöôøi.
OÂng ñaõ toång keát vaên hoaù Trung quoác laàn thöù hai sau Khoång Töû vaø xöùng ñaùng
vôùi lôøi khen cuûa Quaùch Maït Nhöôïc “coâng lao cuûa Tö Maõ Thieân so vôùi Khoång
Töû khoâng hôn khoâng keùm”.
Phöông phaùp vieát söû cuûa oâng cuõng raát ñaùng chuù yù. Tö Maõ Thieân noùi, “toâi
chæ thuaät laïi chuyeän xöa, saép ñaët laïi caùc chuyeän trong ñôøi chöù coù phaûi saùng taùc
ñaâu.”. Caâu noùi naøy theå hieän ñuùng caùi quan ñieåm cuûa taùc giaû vaø söû. Ngaøy nay
chuùng ta khoâng naém ñöôïc taát caû nhöõng taøi lieäu oâng ñaõ duøng, nhöng coù moät ñieàu
chaéc chaén laø oâng khoâng bao giôø thay ñoåi taøi lieäu. Nhöõng nhaân vaät thôøi AÂn, Chu,
chính laø nhöõng nhaân vaät cuûa Thöôïng Thö, nhöõng nhaân vaät thôøi Xuaân Thu,
Chieán Quoác laø nhöõng nhaân vaät cuûa Xuaân Thu, Quoác Ngöõ, Taû Truyeän, Chieán
quoác saùch. Lôøi noùi cuûa hoï laø lôøi hoï noùi trong thöïc teá, theo nhöõng taøi lieäu tin caäy
nhaát. Nhöõng baøi vaên bia cuûa nhaø Taàn laø do chính tay taùc giaû cheùp laïi. Vaø oâng
ñaõ ñeå laïi cho chuùng ta caû moät kho taøng vaên kieän voâ giaù, naøo cheá, bieåu, naøo vaên
bia, thö phuù, baøi haùt, lôøi ca, caû nhöõng baøi nghò luaän raát daøi, taát caû chieám moät
phaàn ba taùc phaåm; trong soá ñoù phaàn lôùn coøn soáng ñeán ngaøy nay vì noù gaén lieàn
vôùi soá phaän cuûa Söû Kyù. Ñaønh raèng, ñaây ñoù, coù nhöõng chi tieát sai laàm vì taøi lieäu
luùc baáy giôø soá lôùn laø taøi lieäu truyeàn mieäng. Nhöng noùi chung oâng heát söùc
nghieâm tuùc. Quan nieäm vieát söû naøy khaùc xa quan nieäm nhöõng nhaø vieát söû coå Hy
Laïp, La Maõ. Caùc nhaø vieát söû coå ñaïi, tröø Thuxiñit, thöôøng xem söû laø moät coâng
trình ngheä thuaät. Nhöõng nhaân vaät cuûa hoï ñoïc nhöõng baøi dieãn vaên raát hay, nhöng
do hoï saùng taùc ra, nhöõng nhaân vaät aáy toàn taïi vôùi tính caùch nhöõng giaû thuyeát tieâu
bieåu cho chính kieán cuûa hoï. Chính vì vaäy söû hoïc hieän ñaïi khoâng xem ñoù laø

Type by Thaát Sôn Anh Huøng - 10 - http://www.vietkiem.com

Convert to pdf by Mickey
 nhöõng coâng trình khoa hoïc, khoâng ai laáy ñoù laøm cô sôû chính cho söï nghieân cöùu
La Maõ, Hy Laïp coå. Traùi laïi, Söû Kyù töø tröôùc ñeán nay vaãn laø uy tín lôùn nhaát cuûa
coå söû Trung hoa. Baát kyø ai muoán nghieân cöùu baát kyø phöông dieän naøo cuûa Trung
quoác coå cuõng khoâng theå coi thöôøng noù. Trònh Tieåu noùi, “moät traêm ñôøi sau, caùc
söû quan khoâng theå thay ñoåi caùi pheùp taéc cuûa oâng, keû hoïc giaû khoâng theå boû
quyeån saùch cuûa oâng”, chính laø vì vaäy.
Tö Maõ Thieân laø ngöôøi cha cuûa söû hoïc Trung hoa, nhöng laø moät ngöôøi cha
khoù baét chöôùc nhaát. Ñoái vôùi söû hoïc Trung quoác, oâng laø ngöôøi duy nhaát noùi veà
ñöông thôøi. Caùc söû gia veà sau chæ vieát veà moät trieàu ñaïi khi trieàu ñaïi aáy ñaõ chaám
döùt. Hoï sôï hieän taïi vaø laån traùnh noù. Traùi laïi Tö Maõ Thieân ñaõ daønh moät nöûa taùc
phaåm cho giai ñoaïn töø Haïng Vuõ ñeán Vuõ Ñeá, vaø vieäc caøng gaàn, oâng cheùp caøng
roõ. OÂng ñeå laïi nhöõng trang voâ cuøng sinh ñoäng veà Caáp AÙm, con ngöôøi daùm noùi
thaúng söï thöïc, khoâng kieâng neå gì Vuõ Ñeá. OÂng keát toäi Löõ Haäu, neâu baûn tính löu
manh cuûa Cao Toå, phôi baøy moät böùc tranh ñau thöông veà xaõ hoäi tröôùc maét. OÂng
ñau xoùt tröôùc caùi caûnh vua chuùa meâ tín (Phong thieän thö), phung phí taøi saûn
nhaân daân (Bình Chuaån Thö), ngoaïi thích loäng haønh (Nguî Kyø Vuõ An Haàu lieät
truyeän), quan laïi taøn aùc (Khoác laïi lieät truyeän), nhaø nho caàu an, giaû doái (Coâng
Toân Hoaèng truyeän, Thích Toân Thoâng truyeän). OÂng run sôï cho töông lai. Vaø
chính ôû ñaây, ngöôøi ta môùi hieåu heát caùi taâm söï cuûa oâng, loøng yeâu nöôùc, yeâu nhaân
daân cuõng nhö söï trung thöïc cuûa moät nhaø khoa hoïc.
Nhöng quan troïng hôn heát, oâng hieåu taùc phaåm cuûa oâng laø vieát cho ai. OÂng
noùi quyeån Söû Kyù vieát cho “nhöõng ngöôøi cuûa noù”. Ngöôøi cuûa noù ñaây khoâng phaûi
laø moät vò aân chuû, moät myõ nhaân, maø laø nhaân daân vó ñaïi vaø baát töû. OÂng coù yù thöùc
roõ veà vieäc ñoù, cho neân hai ngaøn naêm sau ñoïc Söû Kyù, ta thaáy noù sinh ñoäng, maõnh
lieät voâ cuøng, ñoàng thôøi traøn ngaäp caùi haøo khí cuûa chính nghóa. Nhìn vaøo quyeån
saùch cuûa oâng, ta thaáy hieän leân roõ reät söï baát bình ñaúng trong xaõ hoäi, caûnh ngheøo
khoå cuûa nhöõng noâng daân maát heát ñaát ñai, söï giaøu coù pheø phôõn cua boïn phong
kieán, con buoân lôùn. Ta thaáy böùc tranh hieän thöïc veà xaõ hoäi maø boïn boài buùt phong
kieán coá heát söùc che ñaäy baèng nhöõng danh töø troáng roãng. Coá Vieâm Voõ noùi raát
ñuùng, “Ngöôøi xöa laøm söû khoâng caàn baøn luaän, nhaän xeùt , maø caùi yù cuûa taùc giaû
thaáy ngay trong vieäc trình baøy thì chæ coù moät mình Thaùi söû coâng laøm ñöôïc maø
thoâi”. Caùi khoù ôû ñaây khoâng ôû phöông phaùp maø ôû con tim. Cuõng vì Tö Maõ Thieân
khoâng vieát taùc phaåm theo nhöõng khuoân khoå coù saün veà ñaïo ñöùc phong kieán, neân
nhöõng nhaän xeùt cuûa oâng veà lòch söû raát laø traùc vieät.
OÂng luoân luoân laáy quyeàn lôïi cuûa nhaân daân, laáy söï soáng cuûa hoï ñeå ñaùnh
giaù nhaân vaät lòch söû. Ñaëc bieät khi vieát lòch söû nhaân vaät naøo, oâng cuõng neâu roõ söï
gaén boù cuûa nhaân vaät vôùi soá phaän cuûa daân chuùng. OÂng thaáy roõ Traàn Thieäp “taøi
naêng ôû döôùi möùc trung bình”, nhöng ñaõ laøm ñöôïc moät vieäc oanh lieät, chæ vì ñöôïc
daân chuùng uûng hoä. Söï phaân tích cuûa oâng veà söï thaønh coâng cuûa Löu Bang vaø söï

Type by Thaát Sôn Anh Huøng - 11 - http://www.vietkiem.com

Convert to pdf by Mickey
 thaát baïi cuûa Haïng Vuõ coù moät yù nghóa to lôùn. Döôùi con maét cuûa oâng, Haïng Vuõ laø
moät con ngöôøi phi thöôøng “taøi naêng vaø chí khí hôn ngöôøi”, “töø caän coå ñeán nay
chöa ai coù ñöôïc nhö theá”. Veà tö caùch caù nhaân maø noùi, thì Löu Bang keùm Haïng
Vuõ veà taát caû moïi maët. Haïng Vuõ laø vieân töôùng baùch chieán baùch thaéng, quaân chö
haàu sôï Haïng Vuõ ñeán noãi “ñi baèng ñaàu goái, khoâng ai daùm ngaång leân nhìn”. Haïng
Vuõ thöông ngöôøi vaø troïng nghóa. Traùi laïi Löu Bang laø moät ngöôøi “khoâng lo laøm
aên”, “tham tieàn vaø ham gaùi”, ngaïo maïn, voâ leã, “thaáy khaùch ñoäi muõ nhaø nho,
Baùi Coâng lieàn giaät laáy muõ ñaùi vaøo trong”. Theá nhöng cuoái cuøng Löu Bang laïi
laáy ñöôïc thieân haï. Ñoù laø vì Löu Bang bieát töï kieàm cheá mình, laéng nghe theo
loøng daân, luoân luoân chuù yù ñeán daân chuùng cho neân daân chuùng tin. Ñuùng nhö Haøn
Tín noùi, Haïng Vuõ chæ coù caùi nhaân cuûa ngöôøi ñaøn baø, caùi duõng cuûa moät keû thaát
phu, tieác tieàn, tieác ñaát, chæ tin vaøo taøi naêng cuûa caù nhaân mình, nghi ngôø taát caû;
ñaõ theá laïi hieáu saùt laøm cho nhaân daân thaát voïng. Löu Bang ñaõ thaéng vì bieát döïa
vaøo daân, taän duïng taøi naêng caùc töôùng. Caùch nhìn nhaän nhö vaäy raát ñuùng vaø khoa
hoïc. Noù laøm ngöôøi ta nhôù ñeán nhöõng taùc phaåm cuûa Makiaven, ôû ñaây, Tö Maõ
Thieân coù theå saùnh vôùi nhöõng söû gia lôùn nhaát cuûa thôøi coå ñaïi.

IV. NGHEÄ THUAÄT

Tö Maõ Thieân ñaõ ñeå laïi haøng ngaøn nhaân vaät ñieån hình, soáng maõi trong vaên
hoïc. Rieâng veà maët naøy, oâng coù theå saùnh vôùi nhöõng nhaø vaên lôùn nhaát cuûa nhaân
loaïi. Caû moät nhaân loaïi meânh moâng hieän ra tröôùc maét chuùng ta, ñuû caùc thaønh
phaàn, ñuû caùc ngheà nghieäp, ñuû caùc taàng lôùp. Hình aûnh nhöõng chaøng noâng daân
nhö Traàn Thieäp, Ngoâ Quaûng, nhöõng ngöôøi du thuyeát nhö Toâ Taàn, Tröông Nghi,
Phaïm Thö, nhöõng hieäp khaùch nhö Kinh Kha, Nhieáp Chính, nhöõng anh haøng thòt
nhö Chu Hôïi, Cao Tieäm Ly, nhöõng trieát gia nhö Khoång Khaâu, Trang Chu, nhöng
danh töôùng nhö Haøn Tín, Lyù Quaûng, nhöõng coâng töû nhö Tín Laêng Quaân, Maïnh
Thöôøng Quaân, nhöõng baïo chuùa nhö Taàn Thuyû Hoaøng, Nhò Theá…v…v… vaø voâ soá
nhöõng hình aûnh khaùc laø nhöõng hình aûnh baát töû. Nhöõng hình aûnh aáy ñaõ du nhaäp
vaøo kho taøng vaên hoïc, laøm thaønh nhaân vaät cuûa nhöõng truyeän kyø, thoaïi baûn, hyû
khuùc, kòch, thô, lôøi noùi vaø haønh ñoäng cuûa hoï nhôø Tö Maõ Thieân neâu leân ñaõ thaønh
taøi saûn cuûa daân toäc. Ñoù laø moät ñieàu laï. Nhöng ñieàu laï hôn laø ñôøi sau coù theå toâ
ñieåm theâm bôùt nhöng döôøng nhö khoù loøng duøng naêng löïc hö caáu cuûa mình ñeå
taïo neân moät Kinh Kha, moät Haøn Tín, hay moät Haïng Vuõ khaùc haún hình töôïng Tö
Maõ Thieân ñaõ taïo neân maø cuõng sinh ñoäng nhö vaäy. Coù theå noùi nhöõng hình töôïng
Tö Maõ Thieân taïo ra ñaõ ñöôïc nhaân daân tieáp nhaän toaøn veïn. Ñieàu ñoù khoâng phaûi
laø moät hieän töôïng thöôøng thaáy trong lòch söû vaên hoïc. Neáu ta xeùt nhöõng nhaân vaät
lòch söû AÂu chaâu thì ta thaáy roõ hoï ñöôïc bieåu hieän trong vaên hoïc moät caùch raát
khaùc nhau ôû töøng nhaø vaên. Hieän töôïng Catilina cuûa söû gia La Maõ Xanlut raát

Type by Thaát Sôn Anh Huøng - 12 - http://www.vietkiem.com

Convert to pdf by Mickey
 khaùc hình töôïng Catilina cuûa Ben Jonxoân. Hình töôïng Catilina cuûa Ipxen laïi
caøng khaùc haún. Tö Maõ Thieân laøm theá naøo cho nhaân vaät cuûa mình soáng maõnh
lieät ñeán noãi hoï toàn taïi khaùch quan ôû ngoaøi nhaø vaên, vaø daân chuùng khoù loøng chaáp
nhaän söï thay ñoåi ?
Khi mieâu taû moät nhaân vaät lòch söû, caùc söû gia thöôøng chæ nhaän xeùt hoï trong
nhöõng giôø phuùt hoï ñoùng moät vai troø lòch söû, hoï chæ xeùt nhaân vaät trong “tö theá
lòch söû” cuûa noù. Nhöng laøm nhö theá, töùc laø caét xeùn nhaân vaät, bieåu hieän noù moät
caùch phieán dieän vaø thaäm chí coù khi xuyeân taïc vì trong nhöõng luùc caù nhaân coù yù
thöùc veà vai troø lòch söû caûu mình, hoï thöôøng ñoùng kòch. Tö Maõ Thieân khoâng laøm
nhö vaäy. OÂng chæ naém Haøn Tín khi laøm thöôïng töôùng quaân cuûa Löu Bang, maø
coøn naém Haøn Tín ngay töø khi aên nhôø, chui qua haùng ngöôøi ta ôû ngoaøi chôï. Nhôø
soáng trong nhaân daân vaø ñeán taän nôi ñieàu tra, neân oâng thaáy Traàn Bình töø khi chia
thòt, thaáy Phaøn Khoaùi töø khi baùn thòt choù. OÂng chuù yù ñeán Tröông Nghi töø khi anh
chaøng bò ñaùnh gaàn cheát, gaõy heát caû raêng, chuù yù ñeán Löu Bang töø khi aên quît
tieàn röôïu. Tö Maõ Thieân theo doõi moät nhaân vaät vaø coát tìm cho ñöôïc caùi baûn chaát
cuûa noù. Chính vì theá oâng khoâng ao giôø boû qua nhöõng caûnh thieáu thoán, nhuïc nhaõ
maø nhaân vaät ñaõ traûi qua, vì oâng bieát baûn chaát con ngöôøi thöôøng loä ra ôû nhöõng
luùc aáy. Ñoái vôùi oâng, nhaân vaät lòch söû vó ñaïi ñeán ñaâu tröôùc heát cuõng chæ laø moät
ngöôøi bình thöôøng. Khoång Khaâu tröôùc khi ñöôïc toân suøng nhö moät vò thaùnh cuõng
chæ laø moät ngöôøi mong muoán ñöôïc laøm quan, phieâu baït ñi tìm coâng danh, maáy
laàn suyùt theo nhöõng keû maø oâng goïi laø loaïn thaàn, taëc töû. Trong khi theo doõi nhaân
vaät, oâng khoâng chaïy theo söï kieän maø coát tìm ñöôïc caùi quyeát ñònh tính caùch cuûa
con ngöôøi. OÂng thaáy tính caùch con ngöôøi do nhieàu yeáu toá quyeát ñònh. Coù khi noù
laø moät thieân höôùng töø nhoû. Nhaân vaät Tröông Thang ñieån hình cho boïn quan laïi
taøn aùc, luùc nhoû giöõ nhaø ñeå chuoät aên maát thòt, bò cha ñaùnh ñoøn. Thang baét ñöôïc
chuoät laøm moät baûn aùn keát toäi chuoät. “Ngöôøi cha xem thaáy lôøi vaên quaû laø moät
tay quan laïi coi nguïc saønh soûi, caû kinh.”. Coù khi noù laø keát quaû cuûa ngheà nghieäp,
giaùo duïc. Löõ Baát Vi, moät thöông nhaân giaøu thaáy Töû Töông, con vua Taàn laøm
con tin ôû Trieäu, thì noùi, “moùn haøng naøy coù theå baùn ñöôïc ñaây”. Y xuaát tieàn baïc
quaûng caùo cho haøng vaø cuoái cuøng ñöôïc laõi to, laøm teå töôùng nöôùc Taàn. OÂng thaáy
caùi ñieàu laøm moät vó nhaân khaùc con ngöôøi taàm thöôøng laø ôû choã hoï coù moät hoaøi
baõo lôùn ngay trong nhöõng caûnh ngoä cuøng khoán nhaát. OÂng laéng nghe chaøng coá
noâng Traàn Thieäp ñang caøy, boãng döøng laïi noùi vôùi caùc baïn caøy, “sau naøy phuù
quyù chôù queân nhau”. OÂng chuù yù ñeán caäu beù Haïng Vuõ hoïc kieám chaúng thaønh,
nhöng ñoøi “hoïc caùi ñaùnh laïi vaïn ngöôøi”. Moät khi tìm ñöôïc tính caùch cuûa nhaân
vaät, oâng coá gaéng tìm nhöõng caâu noùi ñieån hình vaø nhöõng haønh ñoäng ñieån hình, ñeå
laøm cho hình töôïng caøng noåi baät. Noùi ñeán Haøn Tín laø ngöôøi ta nhôù ñeán caâu,
“nhaø vua khoâng muoán laáy thieân haï sao, taïi sao laïi cheùm traùng só?”. Noùi ñeán Lyù
Tö, khoâng ai queân ñöôïc caâu, “ngöôøi ta ôû ñôøi hieàn hay baát hieáu cuõng nhö con

Type by Thaát Sôn Anh Huøng - 13 - http://www.vietkiem.com

Convert to pdf by Mickey
 chuoät, chaúng qua do hoaøn caûnh caû”. Nhöõng caâu nhö vaäy coù haøng ngaøn. Coù
nhieàu nhaân vaät chæ xuaát hieän trong moät vaøi caâu, nhöng hoï ñöôïc ñieån hình hoaù
ngay vì taùc giaû ñaõ naém ñöôïc caâu noùi ñieån hình cua hoï. Chaúng haïn nhöõng nhaân
vaät nhö Caùp Nhieáp, Phaøn Ö Kyø, trong Thích khaùch lieät truyeän, noùi khoâng quaù
hai caâu, nhöng ñuû laøm ngöôøi ta thaáy roõ caùi phong thaùi troïng nghóa khinh taøi vaø
loøng caêm thuø choàng chaát cuûa hoï ñoái vôùi nhaø Taàn. Nhöõng caâu noùi ñieån hình vaø
nhöõng haønh ñoäng ñieån hình thöôøng khoâng phaûi laø nhöõng caâu noùi vaø haønh ñoäng
gì coù taàm quan troïng lòch söû. Toânxtoâi trong baøi nhaän xeùt veà Chieán tranh vaø hoaø
bình, noùi nhaø vieát tieåu thuyeát lòch söû mieâu taû nhaân vaät lòch söû khi hoï mang aùo
nguû. Tö Maõ Thieân coøn ñi xa hôn. Ñeå mieâu taû thaùi ñoä ngaïo maïn cuûa Vuõ Ñeá, chæ
caàn moät chi tieát, “nhaø vua coù khi ngoài xoåm ôû beân giöôøng ñeå tieáp ñaïi töôùng quaân
Veä Thanh.” Ñeå mieâu taû söï suoàng saõ cuûa Löu Bang chæ caàn moät chi tieát nhoû,
“Chu Xöông coù laàn vaøo taâu thaáy Cao Toå ñang ngoài oâm con gaùi. Xöông chaïy ra.
Cao Toå ñuoåi theo cöôõi leân coå hoûi, “ta laø vò vua nhö theá naøo? Xöông ngaång ñaàu
leân ñaùp, “Beä haï laø oâng vua Kieät, Truï. Nhaø vua lieàn cöôøi ha haû”. (Tröông thöøa
töôùng truyeän). Moät chi tieát nhö vaäy cuõng ñuû laøm cho ngaøn naêm sau khoâng ai coù
theå beânh vöïc cho Vuõ Ñeá vaø Cao Toå veà vieäc quyù troïng keû só.
Moät khi ñaõ neâu leân tính caùch chuû ñaïo cuûa nhaân vaät, taùc giaû khoâng bao giôø
döøng laïi ñeå baøn baïc, traùi laïi oâng trình baøy doàn daäp nhöõng söï vieäc ñieån hình töï
baûn thaân noù coù ñuû söùc thuyeát phuïc huøng hoàn hôn moïi lyù luaän. Ñoù laø then choát
cuûa phöông phaùp töï söï cuûa oâng maø ñôøi sau khoâng ai baét chöôùc ñöôïc. Baûn kyû
Haïng Vuõ chaúng haï, vieát vôùi loái vaên khoâ khan cuûa bieân nieân söû. ÔÛ ñaây, chæ coù söï
kieän vaø naêm thaùng, nhöng vì bieát ruùt töø söï kieän ra caùi laøm thaønh caù tính cuûa
Haïng Vuõ vaø thôøi ñaïi Haïng Vuõ cho neân chính caùi loái trình baøy ñôn giaûn khaùch
quan naøy laïi loâi cuoán ngöôøi ñoïc hôn moïi thöù töø chöông.
Vaên cuûa Tö Maõ Thieân laø loái vaên giaûn dò, chaéc nòch cuûa thôøi Taây Haùn.
Caùch töï söï cuûa oâng coù ñöôïc caùi tính chaát raén chaéc, khuùc chieát cuûa ñöông thôøi,
nhöng coøn coù moät ñieàu ñaëc saéc hôn laø raát sinh ñoäng vaø ña daïng. Nhöõng con
ngöôøi cuûa Tö Maõ Thieân ñoàng thôøi bieåu hieän nhöõng ñaëc saéc chung cuûa thôøi ñaïi
hoï, nhöng laïi giöõ ñöôïc nhöõng neùt noåi baät laøm thaønh baûn saéc cuûa hoï.
Muoán laøm noåi baät caùi caù tính cuûa nhaân vaät cuõng nhö maøu saéc chung cuûa
thôøi ñaïi, khoâng bao giôø taùc giaû xeùt nhaân vaät moät caùch coâ laäp, maø ñaët noù trong söï
ñoái laäp vôùi caùc nhaân vaät khaùc. Ñoïc Lyù Tö ngöôøi ta nhaát ñònh phaûi thaáy Trieäu
Cao, ñoïc Bình Nguyeân Quaân thì thaáy ngay Tín Laêng Quaân, beân caïnh Löu Bang
luoân luoân coù maët Haïng Vuõ. Ñeå laøm noåi baät söï ñoái laäp, taùc giaû raát chuù yù ñeán söï
ñaùnh giaù veà nhaân vaät cuûa ngöôøi ñöông thôøi. Moãi nhaân vaät nhö vaäy ít nhaát cuõng
ñöôïc vaøi ba ngöôøi ñaùnh giaù. Ñeå ñaùnh giaù Löu Bang, taùc giaû nhaéc laïi nhöõng lôøi
ñaùng giaù cuûa Tieâu Haø, Phaïm Taêng, Lòch Sinh, Tröông Löông, Traàn Bình, Haøn
Tín, v..v… Ñeå ñaùnh giaù Tín Laêng Quaân, taùc giaû khoâng queân nhöõng nhaän xeùt cuûa

Type by Thaát Sôn Anh Huøng - 14 - http://www.vietkiem.com

Convert to pdf by Mickey
 Haàu Sinh, Mao Coâng, Tieát Coâng, Bình Nguyeân Quaân, v..v… Taùc giaû nhieàu khi
goäp hoï vaøo moät chöông ñeå caøng laøm noåi baät chuû yù cuûa mình. Ñoù laø nhöõng luùc
ñoái laäp roõ reät. Nhöng coù nhöõng luùc ñoái laäp kín ñaùo hôn thì thaät laø thuù vò. Chaúng
haïn khoâng phaûi ngaãu nhieân maø taát caû nhöõng quan laïi toát trong Tuaàn lai lieät
truyeän ñeàu laø ngöôøi tröôùc ñôøi Taàn. Traùi laïi taát caû nhöõng ngöôøi trong Khoác laïi
lieät truyeän ñeàu laø nhöõng nhaân vaät thôøi Haùn. Cuõng vaäy, ai cuõng phaûi thöøa nhaän
hình töôïng veà Vuõ Ñeá, sao maø gioáng Taàn Thuyû Hoaøng laøm vaäy, cuõng hueânh
hoang, töï ñaéc, thích chieán tranh, thích thaàn tieân, thích xaây döïng, thích xu nònh.
Chính caùi phöông phaùp töï söï baäc thaày, coâng phu vaø chu ñaùo voâ cuøng ñaõ
laøm cho nhaân vaät soáng moät caùch troïn veïn, vaø cuõng do ñoù, ñôøi sau khoâng theå naøo
thay ñoåi ñöôïc. Söï thöïc voán huøng hoàn hôn lôøi noùi, vaø khi caùc söï thöïc ñaõ xeáp
thaønh heä thoáng nguy nga thì töï noù seõ noùi leân tieáng noùi cuûa chaân lyù.
Phaûi chaêng vì theá maø taùc giaû vaéng maët ? Khoâng, taùc giaû luoân luoân coù maët.
Hình aûnh cuûa Tö Maõ Thieân raát roõ ôû töøng trang, taâm söï cuûa oâng hieän leân nhö moät
tieáng ñaøn tuy raát kheõ nhöng raát reàn trong baûn hôïp taáu vó ñaïi. Chuùng ta bieát baûn
thaân söï ñoái laäp laø bieåu hieäu moät thaùi ñoä. Ngoaøi ra taùc giaû coøn söû duïng raát thaïo
phöông phaùp vieát söû cuûa Kinh Xuaân Thu. Muïc ñích cuûa noù laø trình baøy söï thöïc
khaùch quan, nhöng baèng caùch ñoái laäp vôùi caùc vieäc khaùc hay theâm bôùt moät chöõ
maø toû thaùi ñoä cuûa mình. Chaúng haïn trong Hoaøi AÂm Haàu lieät truyeän ñeå noùi raèng,
Haøn Tín cheát voâ toäi chöù khoâng phaûi laøm phaûn, oâng goïi Tín laø “Hoaøi AÂm Haàu”,
chöù khoâng goïi Haøn Tín nhö goïi Kinh Boá trong Kinh Boá lieät truyeän. OÂng keå tæ mæ
ba laàn ngöôøi ta thuyeát phuïc Tín laøm phaûn, maø Tín khoâng nghe, nhaéc ñeán naêm
laàn caùi caâu Haùn Vöông sôï Haøn Tín. Ñeán luùc Tín cheát, thì hoái haän khoâng bieát
tröôùc thaùi ñoä laät loïng cuûa Löu Bang, traùi laïi Löu Bang nghe tin vöøa giaän vöøa
möøng, v..v… Loái buùt phaùp aáy raát laø nghieâm vaø raát roõ raøng ñoái vôùi nhöõng ngöôøi
quen ñoïc Xuaân Thu. Ngoaøi ra moãi khi heát chöông, taùc giaû thöôøng ñöa ra nhöõng
nhaän xeùt cuûa mình, ñeå kyù thaùc taâm söï hay ñính chính laïi nhöõng caùch nhìn sai
laàm cuûa taäp tuïc.
Söû kyù laø moät taùc phaåm khoù nhöng raát hay. Noù laøm cho ngöôøi ñoïc say meâ
vaø giaùo duïc hoï raát nhieàu. Nhöng vì noäi duïng phong phuù, caùch dieãn ñaït kín ñaùo
neân phaûi ñoïc ñi ñoïc laïi nhieàu laàn môùi thaáy heát caùi hay cuûa noù. Chuùng toâi coá
gaéng dòch nhöõng chöông tieâu bieåu, chöông naøo dòch thì dòch troïn veïn, chæ löôïc
bôùt nhöõng ñoaïn ít quan troïng ñoái vôùi vaên hoïc. Vì caùch haønh vaên theo loái Xuaân
Thu raát xa laï ñoái vôùi chuùng ta, neân chuùng toâi coá gaéng chuù thích , phaân ñoaïn,
toùm taét ñeå laøm sao cho ngöôøi ñoïc laøm quen vôùi taùc phaåm moät caùch deã daøng.
Tuy vaäy, chuùng toâi cuõng bieát khoâng theå naøo giôùi thieäu heát caùi hay cuûa taùc phaåm.
Moät ngaøy gaàn ñaây, khi Tö Maõ Thieân ñaõ quen thuoäc vôùi baïn ñoïc hôn, chaéc Söû
Kyù seõ ñöôïc dòch toaøn boä.

Type by Thaát Sôn Anh Huøng - 15 - http://www.vietkiem.com

Convert to pdf by Mickey
 Trong vieäc dòch, chuùng toâi ñaõ ñöôïc cuï Phan Voõ xem laïi vaø cuï Phan Duy
Tieáp giuùp ñôõ. Chuùng toâi bieát raèng vì trình ñoä dòch giaû haïn cheá, baûn dòch theá naøo
cuõng coù nhieàu thieáu soùt. Nhöng chuùng toâi tin raèng duø baûn dòch coù nhieàu thieáu
soùt, caùc baïn seõ thaáy ôû ñaây moät taùc phaåm vó ñaïi vaø moät con ngöôøi loãi laïc. Chaéc
chaén baïn ñoïc Vieät Nam seõ thaáy Söû Kyù laø quyeån saùch cuûa mình vaø daønh cho Tö
Maõ Thieân moät moái tình noàng haäu nhö caùc baïn ñaõ coù ñoái vôùi Khuaát Nguyeân vaø
Ñoã Phuû. Suoát ñôøi Tö Maõ Thieân khoâng muoán gì hôn laø coù nhöõng ngöôøi hieåu
mình. Chuùng toâi tin chaéc raèng sau hai ngaøn naêm con ngöôøi vó ñaïi aáy seõ ñöôïc
yeâu hôn bao giôø heát, vì baïn ñoïc cuûa oâng laø nhöõng con ngöôøi cuûa moät thôøi ñaïi
huy hoaøng vaø voâ cuøng vó ñaïi.

Nhöõ Thaønh

Type by Thaát Sôn Anh Huøng - 16 - http://www.vietkiem.com

Convert to pdf by Mickey