NGUYÊN HÀM VÀ TÍCH PHÂN

BÀI 1. BÀI TẬP SỬ DỤNG CÔNG THỨC NGUYÊN HÀM, TÍCH PHÂN

I. B¶ng c«ng thøc nguyªn hµm më réng

1
 ax  b   dx  1  ax  b 
1
 a   1 
 c ,   1  cos  ax  b  dx  a sin  ax  b  c

dx 1 1
 ax  b  a ln ax  b  c  c  sin  ax  b  dx  a
cos  ax  b   c

1 ax  b 1
e  tg  ax  b  dx   a ln cos  ax  b 
ax  b
dx  e c c
a

1 1
m  cotg  ax  b  dx  a ln sin  ax  b 
ax  b
dx  m ax b  c c
a ln m

dx 1 x dx 1
a 2
x 2
 arctg  c
a a  sin 2
 cotg  ax  b   c
 ax  b  a

dx 1 ax dx 1
a 2
x 2
 ln
2a a  x
c  cos 2
 ax  b 

a
tg  ax  b   c

 ln  x  x 2  a 2   c
dx x x
 2
x a 2  arcsin a dx  x arcsin a  a2  x2  c

dx x x x
 2
a x 2
 arcsin
a
c
 arccos a dx  x arccos a  a2  x2  c

dx 1 x x x a
x  arccos  c
 arctg a dx  x arctg a  2 ln  a  x2   c
2

x a2 2 a a

dx 1 a  x2  a2 x x a
  arc cotg a dx  x arc cotg a  2 ln  a  x2   c
2
  ln c
x x2  a 2 a x

 b dx 1 ax  b
 ln  ax  b  dx   x  a  ln  ax  b   x  c  sin  ax  b   a ln tg 2
c

x a2  x2 a2 x dx 1 ax  b
 a 2  x 2 dx 
2
 arcsin  c
2 a
 sin  ax  b   a ln tg 2
c

e ax  a sin bx  b cos bx  eax  a cos bx  b sin bx 

 eax sin bx dx 
a2  b2
c  e ax cos bx dx 
a 2  b2
c

1
II. NHỮNG CHÚ Ý KHI SỬ DỤNG CÔNG THỨC KHÔNG CÓ TRONG SGK 12
Các công thức có mặt trong II. mà không có trong SGK 12 khi sử dụng phải chứng minh lại
bằng cách trình bày dưới dạng bổ đề. Có nhiều cách chứng minh bổ đề nhưng cách đơn giản
nhất là chứng minh bằng cách lấy đạo hàm

dx 1 xa dx 1 ax
1. Ví dụ 1: Chứng minh: x 2
a 2
 ln
2a x  a
c; a 2
x 2
 ln
2a a  x
c

dx 1  1 1  1  dx dx  1 x a
Chứng minh: x 2
a 2
    dx  
2a  x  a x  a  2a  x  a
   ln
x  a  2a x  a 
c 
dx 1  1 1  1  dx d  a  x  1 ax
a 2
x 2
    dx 
2a  a  x a  x 

2a  a  x
  ln
a  x  2a a  x
c  
 ln  x  x 2  a 2 
dx
2. Ví dụ 2: Chứng minh rằng:  x a2 2
c

 2
Chứng minh: Lấy đạo hàm ta có:  ln x  x 2  a 2  c   1  x  a
2
    
x  x2  a2
1 x  1 x  x2  a2 1
 1   
2 2  
x x a  x2  a 2  x  x2  a2 x2  a 2 x2  a2
dx 1 x
3. Ví dụ 3: Chứng minh rằng: a 2
x 2

a
u  c (với tg u  )
a
d  a tg u 
Đặt tg u 
x
a
, u  ,
  
2 2  a 2
dx
x 2
 2 2
1
 a  1  tg u   a  du  a u  c
1

dx
4. Ví dụ 4: Chứng minh rằng:   u  c (với sin u  x , a > 0)
2 2
a x a
x dx d  a sin u 
Đặt sin u 
a
 
,u   ,  
 2 2   a2  x2
 
a 2  1  sin 2 u 
 du  u  c 
Bình luận: Trước năm 2001, SGK12 có cho sử dụng công thức nguyên hàm
dx 1 x dx x
a 2
x
 arctg  c và
a2
a
 a x2 2
 arcsin
a
 c (a > 0) nhưng sau đó không giống bất cứ

nước nào trên thế giới, họ lại cấm không cho sử dụng khái niệm hàm ngược arctg x, arcsin x. Cách
trình bày trên để khắc phục lệnh cấm này.

III. CÁC DẠNG TÍCH PHÂN ĐƠN GIẢN

III.1. CÁC KỸ NĂNG CƠ BẢN:

1. Biểu diễn luỹ thừa dạng chính tắc:

2
 1 m m
x  xn ;
n n k
n
xm  x n ; x m  x nk

1 1 m 1 m
1 n 1 x nk
 x ;  x n
; x n
;
xn n
x n
xm n k
xm
2. Biến đổi vi phân:
dx  d(x ± 1)  d(x ± 2)  …  d(x ± p)
adx  d(ax ± 1)  d(ax ± 2)  …  d(ax ± p)
1
a 
dx  d x  1  d x  2    d 
a a  
x p
 a 
 
III.2. CÁC BÀI TẬP MẪU MINH HOẠ

x3  x 3  1  1  2 1 
1.  x 1 dx   x  1 dx    x  x  1  x  1  dx
d  x  1
 x  1 1
 2
 x  1 dx    x 3  x 2  x  ln x  1  c
x 1 3 2
1
x  4 x  7   7  4 x  7 dx
4
2. 4 x  7 dx =

1  3 1
 1 2 5 2 3
   4 x  7  2  7  4 x  7  2  d  4 x  7     4 x  7  2  7   4 x  7  2   c
16 16  5 3 
dx 1 d  2 x 1  10 
3. I 17   2x 2  5    arctg  x  c
 2 x   5 
2 2
2 10  5 

dx 1 d  2x  1  1 1  2x
4.  2 x + 5 ln 2  2 x  2 x  5 5 ln 2   2 x 2 x  5 
   d 2 x

1
ln
5ln 2 2 x  5
c  
cos 5 x
5.  1  sin x dx   cos
3
x  1  sin x  dx    1  sin 2 x  cos x  cos 3 x sin x  dx

sin 3 x cos 4 x
   1  sin 2 x  d  sin x    cos 3 xd  cos x   sin x   c
3 4

III.3. CÁC BÀI TẬP DÀNH CHO BẠN ĐỌC TỰ GIẢI

 x  1  x  2   x  3  x  4  7x  3 3x 2  7x  5
J1   dx ; J 2   dx ; J3   dx
x x 2x  5 x2
3 2
2x  5x  7x  10 4x 2  9x  10 2x 2  3x  9
J4   dx ; J 5   dx ; J 6   dx
x 1 2x  1  x  1 10
x 3  3x 2  4x  9 2x 3  5x 2  11x  4
J7   dx ; J 8   dx
 x  2  15  x  1 30
3 2 15

J 9    x  3  x  1 dx ; J10    x  1  5x  2 dx ; J11   x 2  3x  5  2x  1 dx
100
 33

3
 x 2  3x  5
   
4
J12   2x 2  3 . 5  x  1 dx ; J13  
3
dx ; J14   x 4 . 9 2x 5  3 dx
7
 2x  1 4

x9 x x3
J15   dx ; J16   dx ; J17   dx
 2  3x 
4
5 10 x  x2  1 x  x2  1

dx dx dx
J18   ; J19   2 ; J 20   2
 x  2   x  5 2
x 2 x 6 
x  2 x2  3     
x dx dx dx
J 21   ; J 22   ; J 23  
x 2

3 x 7 2
  3x 2
7 x 2  2
  2x 2

 5 x2  3 
ln 2 ln 2 ln 2 ln 2
dx e2x dx 1  ex
J 24   ex  1
; J 25   ex  1
; J 26   e x  1 dx ; J 27   1  ex
dx
1 0 0 0

 
x 2
 
2
1 1 1 e dx 1 1 1  ex
e  x dx dx
J 28  x
; J 29   ; J 30   2x ; J 31   dx
0 1 e 0 1  e 2x 0 e  ex 0 e3x
ln 2 ln 4 1 e
dx dx e 3x dx 1  ln x
J 32   e x 3
; J 33   x
e  4e x
; J 34   x
; J 35   dx
0 1 e
0 0 1
x
3 1 1

 
6
J 36   x 5 1  x 2 dx ; J 37   x 5 1  x 3 dx ; J 38   x 3 1  x 2 dx
0 0 0

 
2
1 1 1 2 x  1 dx 1
dx dx
J 39  x ; J 40   x x
; J 41   4 x ; J 42   e 1  e dx
2x x

0 4  3 0 4  2 0 0

BÀI 2. TÍCH PHÂN CÁC HÀM SỐ CÓ MẪU SỐ CHỨA TAM THỨC BẬC 2

A. CÔNG THỨC SỬ DỤNG VÀ KỸ NĂNG BIẾN ĐỔI

du 1 u du
1. u 2
a 2
 arctg  c
a a
4.  u
2 u c

du 1 ua du u
  c  a  0
2. u 2
a 2
 ln
2a u  a
c 5.
a2  u 2
 arcsin
a

du 1 au du
3. a 2
u 2
 ln
2a a  u
c 6.  u p2
 ln u  u 2  p  c

Kỹ năng biến đổi tam thức bậc 2:

 b 
2
b 2  4ac 
2. ax 2  bx  c    mx  n   p 2
2 2
1. ax  bx  c  a  x   
 2a  4a 2 

B. CÁC DẠNG TÍCH PHÂN

4
 dx
I. Dạng 1: A =  ax 2
+ bx + c
dx dx 1 mx  n
1. Phương pháp:  ax 2
 bx  c
   mx  n  2
 p2

mp
arctg
p
c

dx dx 1 mx  n  p
 ax 2
 bx  c
   mx  n  2
p 2
 ln
2mp mx  n  p
c

2. Các bài tập mẫu minh họa

dx dx 1 d  2x  2 1 2x  2  3
• A1   4 x 2  8x  1    2x  2 2  3  2    ln c
2x  2   3 
2
2 4 3 2x  2  3

3. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải:

dx dx dx
A1   ; A2   2
; A3   2 ;
2
3x  4x  2 4x  6x  1 5x  8x  6
2 1 1
dx dx dx
A4   2
; A5   2
; A6   2
1 7x  4x  3 0 6  3x  2x 0 4x  6x  3

 mx + n 
II. Dạng 2: B =  ax 2 + bx + c dx

1. Phương pháp:  mx  n 
m  2ax  b   n  mb
2a 2a
dx 
 
B  ax 2
 bx  c
dx   2
ax  bx  c

m 
d ax 2  bx  c    n  mb  A  m 
ln ax 2  bx  c   n 
mb 

2a  ax 2  bx  c

 2a  2a  2a 
A

Cách 2: Phương pháp hệ số bất định (sử dụng khi mẫu có nghiệm)

• Nếu mẫu có nghiệm kép x  x 0 tức là ax 2  bx  c  a ( x  x 0 ) 2

mx  n  
thì ta giả sử:   x
ax  bx  c x  x0  x  x0  2
2

Quy đồng vế phải và đồng nhất hệ số ở hai vế để tìm , .

 mx  n  
Với ,  vừa tìm ta có: B   ax 2
 bx  c
dx   ln x  x0 
x  x0
c

• Nếu mẫu có 2 nghiệm phân biệt x1 , x 2 : ax 2  bx  c  a ( x  x1 )( x  x 2 ) thì ta giả sử

mx  n  
  x
ax  bx  c x  x1 x  x2
2

5
Quy đồng vế phải và đồng nhất hệ số ở hai vế để tìm , .
 mx  n 
Với ,  vừa tìm ta có: B   ax 2
 bx  c
dx   ln x  x1   ln x  x2  c

2. Các bài tập mẫu minh họa:

2x + 3 1  18 x  6   11
• B1 =  dx  9 2 3 d x  1  18 x  6  d x  11 dx
9x 2  6x + 1 9x  6x  1  2  2
9 9x  6x  1 3 9x  6x  1

1 d  9 x 2  6 x  1 11 d  3x  1 2 11

9  2
9x  6x  1
 
9  3x  1 2
 ln 3 x  1 
9 9 3 x  1

c

3. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải:

 7  3x  dx  3x  4  dx  2  7x  dx
B1   2
; B2   2
; B3   ;
4x  6x  1 2x  7x  9 5x 2  8x  4
dx
III. Dạng 3: C =  2
ax + bx + c
du
1. Phương pháp: Bổ đề:  u k2
 ln u  u 2  k  c

Biến đổi nguyên hàm về 1 trong 2 dạng sau:

dx dx 1
C     ln  mx  n    mx  n  2  k c
m
2
ax  bx  c  mx  n  2
k
dx dx 1 mx  n
C     arcsin  p  0
ax 2  bx  c p 2   mx  n 
2 m p

2. Các bài tập mẫu minh họa:

 
2
dx 1 dx 5
C3   x 5  45  c
2
  ln x  
 x  54 
• 2
4 x  10 x  5 2
45 4 4 16

16
3. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải:
dx dx dx
C1   2
3x  8x  1
; C2   7  8x  10x 2
; C3   5  12x  4 2 x 2
 mx + n  dx
IV. Dạng 4: D =  ax 2 + bx + c
1. Phương pháp:
m  2ax  b  dx mb dx
2
m d ax  bx  c mb  
D
2a  2
ax  bx  c

2a  2

ax  bx  c 2a

2aC
ax 2  bx  c
2. Các bài tập mẫu minh họa:

6
 1
 x  4 d x 1
 x  2 d x 1
dx
• D1 =  x 2  4x  5

x 2  4x  5
 2
x 2  4x  5
0 0 0

1 d  x 2  4 x  5
 
1 1 1
dx
   2  x 2  4 x  5  2 ln  x  2   x 2  4 x  5
2 0 x 2  4x  5 0  x  2  1
2 0

3  10
 10  5  2 ln  3  10   2 ln  2  5   10  5  2 ln
2 5

3. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải:

 5  4x  dx  3x  7  dx  8x  11 dx
D1   ; D2   ; D3  
3x 2  2x  1 2x 2  5x  1 9  6x  4x 2

dx
V. Dạng 5: E =   px + q  ax 2 + bx + c
1  dt 1 1 
1. Phương pháp: Đặt px  q   p dx  2
; x    q  . Khi đó:
t t p  t 
dx  dt pt 2 dt
E   px  q  2
ax  bx  c
 1 a 1  b 1 
2
  2
t  t  
  q    q  c
t p2  t  pt 
2. Các bài tập mẫu minh họa:

x  2  t  1
t  1  x  3  t  1
3
dx 1
• E1 =   x - 1 x 2 - 2x + 2
. Đặt x  1 
t
 x 
t 
; 2
2 
dx  2 dt
 t
3 12
dx  dt t 2
E1    x-1  1
 t t 1  2  t t 1  2
Khi đó: x 2  2x  2 2
2 1
t
1 1
 
dt
t 12
 ln t  t 2  1
12

 ln 1  2  ln  1 5
2
 ln
22 2
1 5
12

3. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải:

2 3 3
dx dx dx
E1    2x  3
1
2
x  3x  1
; E2    3x  4 
2
2
2x  3x  7
; E3    x  1
2 x2  1
 mx + n  dx
VI. Dạng 6: F =   px + q  ax 2 + bx + c

7
 m  px  q    n  mq 
 mx  n  dx p  p 
1. Phương pháp: 
F    dx
 px  q  ax 2  bx  c  px  q  ax 2  bx  c
m dx  mq  dx m  mq 
F
p   n 
ax  bx  c 
2 p    px  q  2
ax  bx  c

p
C  n 
 p 
E

2. Các bài tập mẫu minh họa:

1 1
1
 2 x  3 d x dx dx
F1  
0  x  1 x 2  2 x  2
2  0 x 2  2x  2
   x  1
0 x 2  2x  2
 2I  J

1 1 1
dx dx 2 5
  ln  x  1   x  1  1
2
I 
0 x2  2 x  2 0  x  1 2  1
0
 ln
1 2

x  0  t  1
1  x  1  t  1
1
dx
J   x  1 x2  2x  2
. Đặt x  1 
t
 2 . Khi đó:
0 dx   dt
 t2
12 1
 dt t 2 dt 1
22 2
J 1    ln t  t 2  1  ln
 1t  1  2  1t  1  2 1 5
2 2
1 12 t 1 12

t
2 5 22 2 2 9  4 5
 F1  2I + J  2 ln  ln  ln
1 2 1 5 1 2  1 5
1  2 x  1  5
-3 2
 x + 3  dx 3 2
2 2
• F2 =
-2
  2x + 1 -x 2 - 4x - 3
 
2  2 x  1  x  4 x  3
2
dx

3 2 3 2
1 dx5 dx 1 5

2 
2

 x  4x  3 2
2   2x  1
2
2
 x  4x  3

2
I J
2
3 2 3 2
dx dx 3 2 
   arcsin  x  2  
I 
2  x2  4 x  3 2 1   x  2
2 2 6

 x  2  t  1
3 2  3
dx 1 1 t   3 
J   2 x  1 . Đặt 2 x  1   x  ; x  t  1
2
x  4x  3 t 2t  2 2
2  dt
2 dx  2
 t

8
 1 2 1 3
 dt 2t 2 dt
J   
   
2 2
1 1 1  1 5t  6t  1
1 3
 2 1 1  3 1 2
t 4 t t
1 3 1 3
1 dt 1 5t  3 1  2 1
   arcsin   arcsin  arcsin 
 52    t  53 
5 1 2
2 2 5 2 1 2 5 3 4

Vậy F2  1 I  5 J   
2 2 12 2
5
arcsin 2  arcsin 1
3 4 
3. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải:
1
 4x  7  dx 1
 6  7x  dx 1
 7  9x  dx
F1    8  5x 
0 3x 2  4x  2
; F2    2x  5 
0 x2  x  4
; F3    4x  3
0 2x 2  x  1
xdx
VII. Dạng 7: G =   ax 2
+ b  cx 2 + d
t2  d t dt
1. Phương pháp: Đặt t  cx 2  d  t 2  cx 2  d  x 2  ; x dx 
c c
1 t dt 1 dt 1
Khi đó:
G 
c  a  t2  d  
 2
c  
at 2   bc  ad  c 2
A
  b t
c 
2. Các bài tập mẫu minh họa:
x  0  t  1
1
xdx 

• G1 =  5 - 2x 2 2
6x + 1
. Đặt t  6 x 2
 1   x  1  t  7 . Khi đó:
0 
6 x dx  t dt

1
7
t dt 1
7
dt 1 1 4  t 
7
1 3 4 7  
G1 
6   16  t 
2

2    ln 
42  t 2 2  8 4  t  1
 ln
16 5 4  7  
1
 3 t 1
 
3. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải:
2 2 1
x dx x dx x dx
G1    4x
1
2
3  5x 2
; G2    5x
1
2
 11  7  3x 2
; G3    8  7x 
0
2
2x 2  1

dx
VIII. Dạng 8: H =   ax 2
+ b  cx 2 + d

1. Phương pháp:

2 2 2 2 2 d td .dt
Đặt xt  cx  d  x t  cx  d  x   xdx 
2
t c  t2  c 2

td .dt  t 2  c 
2
dx xdx dt
    2 . Khi đó ta có:
2
cx  d x  xt   2
td t  c  t c

9
 dx dt dt
H   ax 2
 b  cx  d2
  ad  b   t 2  c 

bt  ad  bc 
2

A
 2 
t c 
2. Các bài tập mẫu minh họa:

3 x  3  t  2
dx x 2
 3 
• H1 =  . Đặt xt  x  3  t 


3 2

x  2  t  7
2 2
2 x -2 x +3 x
 2

2 2 2 2 2 2
và x t  x  3  t  1 x  3  x  2
3
t 1

 x dx  3t dt
 t 2  1 2

3t dt  t 2  1
2
dx x dx  dt
   2 . Khi đó ta có:
x  3 x  xt  3t  t  1 t 1
2 2

2 2  15   14  2 5 
2 3 2 3
dt 1 t 2 5 1
H1    ln  ln
7 2
2
2t  5 2 10 t 2  5
7 2
2 10 2 2  15   14  2 5 
3. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải:

2 2 2
dx dx x2  5
H1   ; H2   ; H3   dx
1  3x 2  1 5 x 2  2 1  x 2  3x  2  x 2  3 x  1 1 x2  2

 mx + n  dx
IX. Dạng 9: I =   ax 2
+ b  cx 2 + d
xdx dx
1. Phương pháp: I  m   ax 2
 b  cx  d 2
n   ax 2
 b  cx 2  d
 mG  nH

2. Các bài tập mẫu minh họa:

3
 4x + 3  dx 3
 4  x  1  7  dx
• I1 = x 2
- 2x - 4  3x 2 - 6x + 5
   x  1 2
 5 3  x  1  2
2
2 2 
2 2 2
 4u  7  du udu du
 u
1
2
 5 3u  2 2
4 u
1
2
 5  3u  2 2
7 u
1
2
 5  3u 2  2
 4J  7L

2
udu t2  2 tdt
Xét J  u
1
2
 5  3u 2  2
. Đặt t  3u 2  2  u 2 
3
 udu 
3
14
2 14 14
udu tdt dt 1 t  17
J    t 2  17  t   t 2  17  2 ln
1  u 2  5 3u 2  2 5 5 17 t  17 5


 1 17  14
 ln
17  5  1  17  14  17  5  
 ln  ln
2 17  17  14 17  5  2 17  17  14   17  5 

10
 2
du 2
Xét L  u 2 2 2 2 2
. Đặt ut  3u  2  u t  3u  2  u 
 5  3u 2  2
2
1
2 t 3

2tdt  t 2  3
2
2tdt du udu dt
 udu      . Khi đó:
 t 2  3 u  ut  2t  t 2  3
2 2
3u  2 2 t 3
2 14 2 14 2
du dt dt
L u 2
 5  3u 2  2
   2  5   t 2  3
  17  5t 2

1 2  2  2
 t 3 

1 1 17  t 5
14 2
1  70  2 17   2 5  17 
  ln  ln
5 2 17 17  t 5 2
2 85  70  2 17   2 5  17 

 I1  4J  7L 
4
ln
 17  14   17  5  7
ln
 70  2 17   2 5  17 
2 17  17  14   17  5  2 85  70  2 17   2 5  17 
6 -1
 2x + 1  dx 6 1
 2  x  1  1 dx
• I2 =   x + 2x + 6  2x + 4x - 1
2 2
   x  1 2  5 2  x  1 2  3
2 -1 2 1

6
 2u  1 du 6
udu
6
du
  u 2
 5  2u 2  3
2  u 2
 5  2u 2  3
  u 2
 5  2u 2  3
 2J  L
2 2 2

6
udu t2  3 tdt
Xét J   u 2
 5  2u 2  3
. Đặt t  2u 2  3  u 2 
2
 udu 
2
2

6 3 3
udu tdt dt 2  3 1 
J  u 2
 5  2u  3 2
 t
1
2
 13 t
 t
1
2
 13
  arctg
13  13
 arctg 
13 
2

6
du 3
 u
2 2 2 2 2
Xét L  . Đặt ut  2u  3  u t  2u  3  u 
2
2
 5  2u 2  3 2  t2

3tdt  2  t 2 
2
3tdt duudu dt
 udu      . Khi đó:
 2  t2  2 2
2u  3 u  ut  
3t 2  t 2
2  t2
6 3 6 3 6 3 6
du dt dt 1 dt
L  u  5  2u 2  3
   3 
  13  5t 2

51  13 2
 5  2  t2 
2
2 1 2
 1 2 2 t
2t 2
 5
3 6
1 1 13 5  t 
1 78  3 5 26  5 
  ln   ln  ln 
5 2 13 5 13 5  t 2 65  78  3 5 26  5 
1 2

4  3 1  1  78  3 5   26  5 
I2  2J  L   arctg  arctg  ln
13  13 13  2 65  78  3 5   26  5 

11
 BÀI 3. BIẾN ĐỔI VÀ ĐỔI BIẾN NÂNG CAO
TÍCH PHÂN HÀM PHÂN THỨC HỮU TỈ

I. DẠNG 1: TÁCH CÁC MẪU SỐ CHỨA CÁC NHÂN TỬ ĐỒNG BẬC

Các bài tập mẫu minh họa:

dx 1  x  5   x  2  1  1 1  1 x2
• A1 =   x  2  x + 5  
7  x  2   x  5
dx     
7  x5 x 5
dx  ln
7 x5
c

dx 1  x  4   x  5
 A2 =   x  5   x + 2   x + 4   9   x  5  x  2   x  4 dx
1  1 1  1  x  2   x  5 1  x  4   x  2
     
9  x5 x2 

   
x2 x4  dx  
63   
x5 x2 
dx  
18  x  2   x  4 
dx

1  1 1  1  1 1  1 x5 1 x4
     dx   
63  x  5 x  2 
  dx  ln
18  x  4 x  2 
 ln
63 x  2 18 x  2
c

II. DẠNG 2: TÁCH CÁC MẪU SỐ CHỨA CÁC NHÂN TỬ KHÔNG ĐỒNG BẬC

1. Các bài tập mẫu minh họa:

dx dx 1 x 2   x 2  3 1  xdx dx 
 B1 =  3
x  3x
 
x  x  3 3
2
x  x  3
2
dx   2
3 x 3 
x   
1  1 d  x 2  3 dx  1  1  1 x2  3
 
2
      ln x  3  ln x   c  ln c
3 2 x2  3 x  3 2  6 x2

dx dx 1 x 4   x 4  10  1  xdx dx 
• B2 =  7
x  10x 3
  
x x  10  10 x  x  10 
3  4 3 4
dx   4 
10  x  10
 3
x   
1 1 d  x2  dx  1  1 x 2  10 1 
 
10  2 x 2   10
2
  
3 
 

x  20  10
ln 2
x  10 x
 2   c


2. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải:

dx dx dx dx dx
B1  x 3
 5x
; B2  9
x  7x 4 
; B3  11
x  8x 5
; B4  6
x  9x 
; B5  7
x  13x  
dx dx dx
B6  x 3 2
 6x  19x  22
; B7  3 2 
x  3x  14x  12
; B8  4
x  4x  6x 2  7x  4
3 
III. DẠNG 3: KĨ THUẬT NHẢY TẦNG LẦU KHI MẪU SỐ LÀ HÀM ĐA THỨC BẬC 4

dx dx 1  x 2  1   x 2  1 1 x 1 1
C 1 =  x 1
4
 x 2
 1  x 2  1

2   x 2  1  x 2  1 dx  4 ln x  1  2 arctgx  c

12
 xdx 1 d  x2  1  1 1   2  1 x2 1
C 2 =  4

x 1 2 x 1  x 2  1
2
    d x  ln 2
4  x2  1 x2  1  4 x 1
c

x 2 dx 1  x 2  1   x 2  1 1  1 1 
C 3 = x 4
1

2   x 2  1  x 2  1
dx 
2   x 2
  dx
1 x2  1
1 dx 1 dx 1 x 1 1

2 x 2

1 2 x 2
 ln
1 4 x 1
 arctgx  c
2

x 3 dx 1 d  x 4  1 1
• C4 =
 
x4  1 4 x4  1 4 
 ln x 4  1  c

x 4 dx  x 4  1  1 dx 1 x 1 1
C5 = x 4
1
  x 14 
dx  dx  x 4
1
 x  C1  x  ln  arctgx  c
4 x 1 2
xdx 1 d  x2  1
C 6 =   x  arctg  x 2   c
4
x +1 2  1 2
2
2

x dx 3
1 d  x 4  1 1
C7 = x 4

+1 4 x 1 4 4
 ln x 4  1  c

x2  1
1 2
x
1
d x 1
x 1
x 1  2
x    
C 8 =  dx  
dx   ln  c
4
x +1 x2  2
x
1
x 1
x
2

 2  2 2 2 x 
x 
1  2
  
x2 + 1
1  12
x
d x1
x 1 x2  1  
• C9 =  dx  dx 
  arctg  c
x4 + 1 x 2  12
 
2
  2
1 2 2 x 2
x
x x
dx 1  x 2  1   x 2  1 1  x2  1 x2 1 
C 10 =  4

x +1 2  x4  1
dx   
2  x4  1
dx  
dx 
x4  1 
1 1 1 x2  1 1 x2  x 2  1 
  C9  C8    arctg  ln 2 c
2 2 2 x 2 2 2 x  x 2  1 
x 2 dx 1  x 2  1   x 2  1 1  x2  1 x2 1 
C 11 =  
x4 + 1 2  x4  1
dx   4
2  x 1  dx  
dx 
x4  1 

1 1 1 x2  1 1 x2  x 2  1 
  C9  C8    arctg  ln 2 c
2 2 2 x 2 2 2 x  x 2  1 

x 4 dx  x 4  1  1 1 1 x2  1 1 x2  x 2  1 
C 12 =  x4 + 1
  x4  1
dx  x  
2 2
arctg  ln 2
x 2 2 2 x  x 2  1 
c

13
  x 2 - 1  dx
1  1  dx

 x2 
  
d x 1
x
C 13 =      1
x 4  5x 3  4x 2  5x + 1 x 2  12  5 x  1  4
x x    x  x   5  x  1x   6
2

du du 1  1 1  1 x 2  6x  1
 u 2
 5u  6
    
 u  6   u  1 7  u  6 u  1 
du 
7
ln 2
x  x 1
c

dx 1  x 2  1   x 2  1 1 x2 1 x2 1 
• C 14 = x 4
+ x2 + 1

2  x4  x2 1
dx   4  2
2  x  x 1
dx  4 2
dx 
x  x 1  

1
 1  1  dx
 
 2 
x 
1  1  dx 

 x2 
  1


d x1
x   
d x 1 
x  
         
2   x2  1   1  x 2  1   1 4 
   
2 2
    x 1 3 x  1  1
  x2   x 2    x x 

1 x  1 1 x  1 1 1 x2 1 1 x2  x  1
 arctg x  ln x c arctg  ln 2 c
2 3 3 4 x  1 1 2 3 x 3 4 x  x 1
x
IV. DẠNG 4: KĨ THUẬT NHẢY TẦNG LẦU KHI MẪU SỐ LÀ HÀM ĐA THỨC BẬC 3
dx dx d  x  1
• D1 = x 3
1
 
 x  1  x  x  1
2
 
 x  1  x  1 2  3  x  1  3
dt 1  t 2  3t  3   t 2  3t  1  dt  t  3  dt 
  t t 2
 3t  3

3  t  t 2  3t  3 dt 
3   t  t 2  3t  3 
  

1  dt 1  2t  3 dt 3 dt  1 x 2  2x  1 1 2x  1
    2
 2   ln 2
3  t 2 t  3t  3 2 t  3t  3  6

x  x 1 2 3
arctg 3
c

dx dx d  x  1
• D2 = x 3
+1
 
 x  1  x 2  x  1
 
 x  1  x  1 2  3  x  1  3
dt 1  t 2  3t  3   t 2  3t  1  dt  t  3 dt 
  t t 2
 3t  3

3  t  t 2  3t  3 dt  3   t   t 2  3t  3 
1  dt 1 d  t 2  3t  3 3 dt 
       
t 2  3t  3
 t  32 
2
3 t 2 2 3
  
 4
11 t2 2t  3  1 x 2  2x  1 1 2x  1
 ln 2
 3arctg   c  ln 2  arctg c
3  2 t  3t  3 3  6 x  x 1 2 3 3
xdx xdx 1  x 2  x  1   x  1 2
• D3 =  3
x 1
  
 x  1  x  x  1 3
2   x  1  x 2  x  1 dx

14
 1  dx 1  2x  1 dx 3 dx 
1  1

x 1         
 x  12 
   2  dx 3  x  1 2 x  x  1 2
2
2
2
 3 
3  x 1 x  x 1  
  2  
1 1 2x  1 
 ln x  1  ln x 2  x  1  3arctg c
3 2 3 

xdx xdx 1  x 2  x  1   x  1 2
• D4 =  3
x +1
  
 x  1  x  x  1 3
2   x  1  x 2  x  1 dx
1  1 x 1  1  dx 1  2x  1 dx 3 dx 
  
 2  dx        
 
3  x 1 x  x 1 3  x  1 2 x2  x  1 2 2
2
 3 
 x1  
2  2  
1  1 2 2x  1  1 x 2  2x  1 1 2x  1
  ln x  1  ln x  x  1  3arctg   c  ln 2  arctg c
3 2 3  6 x  x 1 3 3
V. DẠNG 5: KĨ THUẬT NHẢY TẦNG LẦU KHI MẪU LÀ HÀM ĐA THỨC BẬC 6
dx dx 1  dx dx  1
• E1 = x  x  
     D1  D 2 
6
1 3
 1  x  1
3 3
2  x 1 x  1  2
3

1  1 x 2  2x  1 1 2x  1   1 x 2  2x  1 1 2x  1  
  ln 2  arctg    ln 2  arctg  
2  6 x  x 1 2 3 3  6 x  x 1 2 3 3  
1  x 2  2x  1  x 2  x  1 1  2x  1 2x  1 
 ln   arctg  arctg c
12  x 2  2x  1  x 2  x  1 4 3  3 3 
xdx 1 d  x2  1 du 1
• E2 =  6

x 1 2 x  1
2 3
  3
 D1
2 u 1 2

1  1 u 2  2u  1 1 2u  1  1 x 4  2x 2  1 1 2x 2  1
  ln 2  arctg   c  ln 4  arctg c
2 6 u  u 1 2 3 3  12 x  x2 1 2 3 3
x 2 dx 1 d  x 3  1 1 x 3  1 1 x3  1
 E3 =      ln
x6  1 3 x6  1 3 2 x3  1
 c  ln
6 x3  1
c

x 3 dx 1 x 2 d  x 2  1 udu 1 udu
• E4 =  6
x 1 2
 6
x 1    
2 u  1 2  u  1  u 2  u  1
3
 
1  u  1 2 1 2u  1 1 x 4  2x 2  1 1 2x 2  1
 ln 2  arctg  c  ln 4  arctg c
12 u  u  1 2 3 3 12 x  x2  1 2 3 3
x 4 dx  x 4  x 2  1   x 2  1  2 dx dx dx
 E5 =  x6  1
   x 2  1  x 4  x 2  1 dx   x 2  1   x 4  x 2  1  2 x 6  1
1  x 2  2x  1  x 2  x  1 1  2x  1 2x  1 x2  1 
 ln 2   arctg  arctg  arctg c
12  x  2x  1  x 2  x  1 2 3  3 3 x 3 

15
 x 5 dx 1 d  x 6  1
• E6 =
 
x6  1 6 x6  1 6 ln x 6  1  c

x 6 dx  x 6  1  1 dx
• E7 =
 x6  1
  6
x 1 
dx  dx  x 6
1
 x  E1

1  x 2  2x  1  x 2  x  1 1  2x  1 2x  1 
x ln 2   arctg  arctg c
12    2
x  2x  1 x  x  1  4 3 3 3 
 1 
x4  1  x 2  1  x 2  1 dx  x 2  1 dx  1  2  dx
 x 
• E8 =  x6 + 1
dx    x 2  1  x 4  x 2  1   x 4  x 2  1    x 2  1   1
 
 x2 


d x 1
x 1 x 1  3
x 1 x2  x 3  1
   ln  c  ln c
  1 3
2
 
2
x 1  3
2
2 3 x  2 3 x  x 3  1
x x

x4 + 1  x 4  x 2  1  x 2 dx x 2 dx
• E9 =  x6 + 1
dx    x 2  1  x 4  x 2  1  x 2  1  x 6  1
dx  

dx 1 d  x3  1
  2
 6
 arctgx  arctg  x 3   c

x 1 3 x 1 3
dx 1  x 4  1   x 4  1 1
 E10 = 
6
 6  dx   E 9  E8  
x +1 2 x 1 2
1 1 1 x  x 3 1 
2
  arctgx  arctg  x 3   ln 2 c
2 3 2 3 x  x 3  1 

x2 + x 1 d  x3  1 d  x 2  1 d  x3  1
• E11 =
 6
x +1
dx  6
 6
3 x 1 2 x 1 3 x 1 2
 
6 
 D 2 (thay x2 vào D2)

1 1  1 x 4  2x 2  1 1 2x 2  1 
 arctg  x 3    ln 4  arctg c
3 26 x  x2  1 2 3 3 

VI. DẠNG 6: SỦ DỤNG KHAI TRIỂN TAYLOR

• Đa thức Pn(x) bậc n có khai triển Taylor tại điểm x  a là:

 
Pn  a  P   a  P n  a
Pn  x   Pn  a    x  a  n  x  a 2    n  x  an
1! 2! n!
1. Các bài tập mẫu minh họa:

3x 4  5x 3 + 7x  8
• F1 =   x + 2  50
dx . Đặt P4  x   3x 4  5x 3  7x  8

16
    
P4  2  P   2  P 3  2  P 4  2 
 P4  x   P4  2    x  2  4  x  2 2  4  x  2 3  4  x  2 4
1! 2! 3! 4!

 P4  x   66  149  x  2   48  x  2   29  x  2   3  x  2 
2 3 4

66  149  x  2   48  x  2   29  x  2   3  x  2 
2 3 4
 F1    x  2  50
dx

 66  x  2   149  x  2   48  x  2   29  x  2   3  x  2   dx
50 49 48 47 46

66 149 48 29 3
     c
49  x  2  48  x  2  47  x  2  46  x  2  45  x  2 
49 48 47 46 45

VII. DẠNG 7: KĨ THUẬT NHẢY TẦNG LẦU KHI MẪU LÀ HÀM ĐA THỨC BẬC CAO
1. Các bài tập mẫu minh họa:
dx dx 1  3 x99  5   3 x99 1  dx 3x 98 dx 
• G1 = 
3x 100 + 5x

x  3x 99  5  5
 x  3 x 99  5

dx  
5 x

3x99  5 
  
1  dx 1 d  3x 99  5   1  1  1 x 99
 
99
     ln x  ln 3x  5  c  ln c
5  x 99 3x 99  5  5  99  495 3x 99  5
dx 1  2x 50  7   2x 50 1 dx 2x 49 dx 
G2 =

x  2x 50 + 7 
2

7 x  2x 50  7 
2 dx  
7  x  2x 50  7 
  
 2x 50  7  2 


1 1  2x 50  7   2x 50 2x 49 dx  1  dx 2x 49 dx  1 2x 49 dx
 
7 7  x  2x50  7  dx    2x50  7  2  49  x  2x50  7  7   2x50  7  2
  
 
1  dx 1 d  2x 50  7   1 d  2x 50  7 
   
49  x 50

2x 50  7  350  2x 50  7  2 
1 1 1 1 x 50 1
 ln x  ln 2x 50  7   ln 50  c
49 49.50 350  2x  7  49.50 2x  7 350  2x 50  7 
50

dx 1  ax n  b   ax n 1 dx 1 d  ax n  b 
G3 =  x  ax n
+ b
k
  x  ax n  b  k
b
dx 
b  x  ax n  b  k 1 nb   ax n  b  k


1 dx 1 d  ax n  b  1 d  ax n  b 

b2  x  ax n
 b
k 2
 2
nb  ax n  b  k 1 nb   ax n  b  k
  

1 1 1 1 1 
 ln x        k 1  k ln ax n  b   c
bk n b  k  1  ax n  b  k 1
 b  ax n
 b  b 
1 xn 1 1 1 
 ln        k 1 c
nb k
ax n  b n b  k  1  ax n  b  k 1
 b  ax n
 b  

17
  1  x 2000  dx  1  x 2000   2x 2000 dx 2x1999 dx
G4 =  x  1 + x 2000 
  x  1  x 2000 
dx   x
   1  x 2000 
dx 1 d  1  x 2000  1 x1000
    ln x  ln 1  x 2000
 c  ln c
x 1000  1  x 2000  1000 1  x 2000

x 19 dx 1 x10 .10 x9 dx 1 x10 d  x10  1  x10  3  3

G5 = 3+ x =  3 x   3 x   d  x10  3

10 2 10 
10 2 10 10 2  10 3 x 
10 2

1  d  x10  3 d  x10  3   1 3
 
10  3  x10
3 2 
 3  x  
10

10 
ln 3  x10 
10 3  x10 

c

x 99 dx x 50 .x 49 dx 1  2x 50  3  3
  2x   2x   2x 50  3 7 d  2x  3
50
G6 =  
 3  3
7 7
50 50 200

1  d  2x 50  3 d  2x 50  3   1  1 1 
  
200   2x 50  3  6
 3 7   
 2x 50  3  200  5  2x 50  3  5

2  2x 50  3  
6 c

1 2  2x 50  3  5 1  4x 50
   c  c
200 10  2x 50  3  6 2000  2x 50  3 
6

x 2n-1 dx x n x n 1dx 1  ax n  b   b
  ax    ax   ax n  b  k d  ax  b 
n
• G7 = 
+ b  b
k k
n n na 2

1  d  ax n  b  d  ax n  b   1  1 b 

na 2
 
  ax n  b 
k 1
 b 
 ax n  b  k  na 2

 k  2   ax n
 b  k  2

 k  1   ax n
 b  k 1 
c
 
1 b  k  2    k  1  ax n  b  kax n  b
   c  c
na 2  k  1  k  2   ax n  b  k 1 na 2  k  1  k  2   ax n  b 
k 1

2. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải:

xdx x5  x dx xdx dx
G1   8
x 1
; G 2  8
x 1
dx ; G 3  8
x 1
; G4  8
x 1
; G ****
5  8
x 1   
VIII. DẠNG 8: KĨ THUẬT CHỒNG NHỊ THỨC

 3x  5  10  3x  5  dx
10
• H1 =   x + 2 12
dx    
 x  2   x  2 2
10 11
1  3x  5   3x  5  1  3x  5 
  
11  x  2 
 d    c
 x  2  121  x  2 
 7x  1  99  7x  1 
99
dx 1  7x  1   7x  1 
99
• H2 =   2x + 1 101
dx    
 2x  1   2x  1 2
 
9  2x  1  
 d 
 2x  1 
100 100
1 1  7x  1  1  7x  1 
    c   c
9 100  2x  1  900  2x  1 

18
 dx dx 1 1 dx
H3 =   x + 3      
 x + 5
     x  5  x  5 2
5 3 5 5 6
• x3 x3
 x  5 8
x5 x5

 
6
1 1   x  3   x  5   1 1
 d x 3  7 u   u  1 du
6
 7  
 xx  53   x5  x 5
5 5
2 2

1 u 6  6u 5  15u 4  20u 3  15u 2  6u  1


27  u5
du

1
  u  6   du
 15  20  15  6  1
u u2 u3 u4 u5 
27 

1  u2 
 7 
 6u  15 ln u  20  152  23  1 4   c
2  2 u 2u u 4u 
1 1 x  3
   x3

2
   6 x  3  15 ln 
27  2 x  5 x 5 x 5 


        
2 3 4
1 x 5 15 x  5
  20 x  3  2 x  3 2 x 5  1 x 5 c
27  x3 4 x 3 

Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải:

dx dx dx
• H1 =   3x  2  7
 3x + 4  3 ; H2 =   2x  1 3
 3x - 1 4 ; H3 =   3x + 2  5
 4x - 1 4

BÀI 4. TÍCH PHÂN CƠ BẢN CỦA CÁC HÀM SỐ LƯỢNG GIÁC

A. CÔNG THỨC SỬ DỤNG

1. KHAI TRIỂN NHỊ THỨC NEWTON

 a  b  n  Cn0 a n  Cn1 a n1b  ...  Cnk a n k b k  ...  Cnn 1 ab n 1  Cnn b n

k n!
trong đó Cn  và m!  1.2....  m  1 m với qui ước 0!  1
k ! n  k  !

2. CÁC CÔNG THỨC NGUYÊN HÀM LƯỢNG GIÁC

1 1
 cos  ax  b  dx  a sin  ax  b   c  sin  ax  b  dx   a cos  ax  b   c
dx 1 dx 1
 cos 2
 tg  ax  b   c
 ax  b  a  sin 2
 ax  b 
  cotg  ax  b   c
a

B. CÁC DẠNG TÍCH PHÂN

  sinx  dx ; A1.2  cosx  dx 

n n
I. Dạng 1: A1.1 =

19
1. Công thức hạ bậc
1  cos 2 x 1  cos 2 x  sin 3x  3 sin x cos 3x  3 cos x
sin 2 x  ; cos 2 x  ; sin3 x  ; cos 3 x 
2 2 4 4
2. Phương pháp
2.1. Nếu n chẵn thì sử dụng công thức hạ bậc
2.2. Nếu n  3 thì sử dụng công thức hạ bậc hoặc biến đổi theo 2.3.
2.3. Nếu 3  n lẻ (n  2p 1) thì thực hiện biến đổi:

dx   sin x  sin xdx    1  cos 2 x  d  cos x 

p

A1.1 =  sinx  dx =  sinx    
n 2p+1 2p

   C p  C p cos x  ...   1 C p  cos x   ...   1 C p  cos x   d  cos x 

 0 k p


1 2 k k 2 p p 2

 0 1 1  1 k k 2k 1  1 p p 2p 1 
C p  cos x  C p  cos x 
3
   C p cos x  C p cos x  ...   ...  c
 3 2k  1 2p  1 

  1  sin x  d  sin x 
p

A1.2 =  cosx  dx =  cosx  
dx   cos x  cos xdx  
n 2p+1 2p 2

  C1p sin 2 x  ...   1 C kp  sin 2 x   ...   1 C pp  sin 2 x   d  sin x 

k p
 C
k p
 0
p

 1  1 k k 2k 1  1 p p 2p 1 
  C0p sin x  C1p sin 3 x  ...  C p  sin x   ...  C p  sin x  c
 3 2k  1 2p  1 
3
 2 3  1  cos 2 x 

• A1 = cos 6 xdx =
 cos x dx   

 dx
2 

  1  3cos 2x  3cos 2x  cos 2x  dx

1
 1  cos 2x  3 dx  1

2 3

4 4
1  3  1  2 cos 4x  cos 3x  3cos x 

4  
1  3cos 2x 
2

4
 dx

1  1 
  7x  6 sin 2x  3sin 4x  sin 3x  3sin x   c
16  3 
1   4
 
• A2 =  sin5x  dx   sin 5 x   sin 5 x  dx    d  cos 5x 
9 8 2
1  cos 5 x
5

  1  4 cos 5x  6 cos 5x  4 cos 5x  cos 5x  d  cos 5x 

1 2 4 6 8

5
1 4 3 6 5 4 7 1 9 
   cos 5x  cos 5x  cos 5x  cos 5x  cos 5x   c
5 3 5 7 9 

 sin
m
II. Dạng 2: B = x cos n x dx (m, nN)

1. Phương pháp:
1.1. Trường hợp 1: m, n là các số nguyên
a. Nếu m chẵn, n chẵn thì sử dụng công thức hạ bậc, biến đổi tích thành tổng.

20
b. Nếu m chẵn, n lẻ (n 2p 1) thì biến đổi:

dx   sin x   cos x  cos xdx   sin x   1  sin 2 x  d  sin x 

p

B =  sinx   cosx   
m 2p+1 m 2p m

  sin x  Cp  C p sin x  ...   1 C p  sin x   ...   1 C p  sin x   d  sin x  
m  0 k p


1 2 k k 2 p p 2

 0  sin x  m 1 1  sin x 
m 3
k k  sin x 
2k 1 m
p p  sin x 
2p 1 m

 Cp  Cp  ...   1 Cp  ...   1 C p c
 m 1 m3 2k  1  m 2p  1  m 
c. Nếu m chẵn, n lẻ (n 2p 1) thì biến đổi:

 cosx  n dx   cos x  n  sin x  2 p sin xdx    cos x  n  1  cos 2 x  d  cos x 

p

B =  sinx   
2p+1

   cos x  Cp  C p cos x  ...   1 C p  cos x   ...   1 C p  cos x   d  cos x  
n 0 k p


1 2 k k 2 p p 2

 0  cos x  n 1 1  cos x 
n 3
k k  cos x 
2k 1 n
p p  cos x 
2p 1 n

 Cp  Cp  ...   1 Cp  ...   1 C p c
 n 1 n3 2k  1  n 2p  1  n 
d. Nếu m lẻ, n lẻ thì sử dụng biến đổi 1.2. hoặc 1.3. cho số mũ lẻ bé hơn.
1.2. Nếu m, n là các số hữu tỉ thì biến đổi và đặt u  sinx ta có:
n 1 m 1
B  sin m x cos n xdx   sin x   cos 2 x 
  cos xdx  u m  1  u 2 

m
2 2 du (*)

m 1 n 1 m  k
• Tích phân (*) tính được  1 trong 3 số ; ; là số nguyên
2 2 2
2. Các bài tập mẫu minh họa
1

• B1 =  sinx   cosx  dx  
 sin 2 x  2  cos x  2 dx
2 4

4
1
 1  cos 4x   1  cos 2x  dx  1  1  cos 2x  cos 4x  cos 2x cos 4x  dx

16  16 
1  1 

16  
1  cos 2x  cos 4x   cos 6x  cos 2x   dx
2 
1
 2  cos 2x  2 cos 4x  cos 6x  dx   2x  sin 2x  sin 4x  sin 6x   c
1 

32  32  2 2 6 


• B2 =  sin5x   cos5x  
dx   cos 5 x   sin 5 x  sin 5 x dx
9 111 111 8

1
 cos 5x  111  1  cos 2 5x  d  cos 5x 
4

5 
1
 cos 5x  111  1  4 cos 2 5x  6 cos 4 5x  4 cos 6 5x  cos8 5x  d  cos 5x 

5 
1   cos 5x  4  cos 5x  6  cos 5x  4  cos 5x   cos 5x  120 
112 114 116 118
      c
5  112 114 116 118 120 
 sin3x  7 4
1 4
 cos3x  5  1  cos 2 3 x  d  cos3 x 
3
 
dx   cos3x  5  sin 3x  sin 3 xdx  
6
• B3 =
5
cos 4 3x 3

21
 4
1
 cos 3x  5  1  3cos 2 3x  3cos 4 3x  cos 6 3x  d  cos 3x 

3 
1  1 15 11 15 21 5 31 
 5  cos 3x  5   cos 3x  5   cos 3x  5   cos 3x  5
  c
3  11 21 31
3
dx dx 1  1  dx
B4 =   sinx       
•  cosx  5
 
3 3
sin x tg 3 x  cos 2 x  cos 2 x
cos8 x
cos x

 1  tg x 
3
2 2 4 6
1  3 tg x  3 tg x  tg x
  d  tg x    d  tg x 
 tg x  3 tg x
3

 3 3  1 3 2 1 4
  tg x  
3
  3 tg x  tg x  d  tg x   2
 3ln tg x  tg x  tg x  c
 tg x  2 tg x 2 4

dx cos xdx d  sin x   1  sin 4 x   sin 4 x

• B5 =    sin   sin   sin 4 x  1  sin 2 x  d  sin x 
sin4 xcosx x  1  sin 2 x 
4
x cos 2 x 4

d  sinx 
2
1  sin x 1 1 1 1  sin x
  sin x
4
d  sin x    1  sin 2
x

3  sin x 
3
  ln
sin x 2 1  sin x
c

5 1 5 4
dx
• B6 =  3
sin5 xcosx

  sin x  3  cos x  3

dx   sin x  3  cos x  3 cos x d x

2
5 2
3  1  u 3
5 4 2


  sin x  3  cos x  3 d  sin x   u 
3 1  u  2 3

du  u  2  du
 u 
13 13
1  u2  1  u2   cos 2 x  2
  tg x 
3 3 2
Đặt  v  2u du  3v dv ; v   2     3
u2  u 
2
 sin x 
2
 2
3 2
 B  u 3  1  u 3 3 3
dv   v  c    tg x  3  c
6  2
 u
  du 
 2 2 2 
5 2
1 dx 3
B7       tg x  3 d  tg x     tg x  3  c
 
2
Cách 2: sin x
5
cos x 2
3
cos x

  tg x    cotg x 
n n
III. Dạng 3: C 3 . 1 = dx ; C 3 . 2 = dx (nN)

1. Công thức sử dụng

dx
  1  tg x  dx   cos x   d  tg x   tg x  c
2
• 2

dx
  1  cotg x  dx   sin x    d  cotg x    cotg x  c
2
• 2

sin x d  cos x 
•  tg xdx   cos x dx   cos x
  ln cos x  c

22
 cos x d  sin x 
•  cotg xdx   sin x dx   sin x
 ln sin x  c

2. Các bài tập mẫu minh họa

• C1 =   tgx 
2k
dx   1  tg 2 x    tg x  2k 4  1  tg 2 x    tg x  2k 6  1  tg 2 x  
  tg x 
2k 2

  tg x 
2k 8
 1  tg2 x   ...   1 k 1  tg x  0  1  tg 2 x    1 k  dx
  tg x    tg x    tg x   ...   1  tg x   d  tg x    1 dx
2k  2 2k  4 2k  6 k 1
 
0 k

 tg x  2k 1
 tg x  2k 3
 tg x  2k 5
k 1 tg x
    1   1 x  c
k
  
2k  1 2k  3 2k  5 1
• C2 =   tgx 
2k+1
dx    tg x 
2 k 1
 1  tg 2 x    tg x  2k 3  1  tg 2 x  
  tg x 
2k 5
 1  tg 2 x   ...   1 k 1  tg x   1  tg 2 x    1 k tg x  dx
  tg x    tg x    tg x   ...   1  tg x   d  tg x    1 tg xdx
2k 1 2k  3 2k 5 k 1
 
k

 tg x  2k  tg x  2k 2  tg x  2k 4 k 1  tg x  2   k
         1  1 ln cos x c
2k 2k  2 2k  4 2
• C3 =   cotgx 
2k
dx    cotg x 
2k 2
 1  co tg 2 x    cotg x  2k  4  1  co tg 2 x  
  cotg x 
2k  6
 1  co tg 2 x   ...   1 k 1  cotg x  0  1  co tg 2 x    1 k  dx
   cotg x    cotg x   ...   1  cotg x   d  cotg x    1 dx
k 1
 
2k  2 2k  4 0 k

  cotg x  2k 1  cotg x  2k 3  cotg x  2k 5 k 1 cotg x


      1    1 x  c
k
  
 2k  1 2k  3 2k  5 1 

• C4 =   cotgx 
2k+1
dx   1  co tg2 x    cotg x  2k 3  1  co tg 2 x  
  cotg x 
2 k 1

  cotg x 
2k 5
 1  co tg 2 x   ...   1 k 1  cotg x  1  1  co tg 2 x    1 k cotg x  dx
   cotg x 
   cotg x   ...   1  cotg x   d  cotg x    1 cotg x dx 
2k 1 2k 3 k 1 k

  cotg x  2k  cotg x  2k 2 k 1  cotg x 

2

   
     1    1 ln sin x  c
k

 2k 2k  2 2 

  tgx + cotgx  dx   tg x   5  tg x  cotg x  10  tg x   cotg x  


5 5 4 3 2
• C5 =

10  tg x   cotg x  3  5 tg x  cotg x  4   cotg x  5  dx

2

  tg x    cotg x   5  tg x   5  cotg x   10 tg x  10 cotg x  dx


5 5 3 3

   tg x   5  tg x   10 tg x  dx   cotg x   5  cotg x   10 cotg x  dx


5 3 5 3

23
  tg x   1  tg 2 x   4 tg x  1  tg 2 x   6 tg x  dx

3

  cotg x   1  cotg 2 x   4cotg x  1  cotg 2 x   6cotg x  dx


3

  tg x   4 tg x  d  tg x   6 tg x dx   cotg x   4cotg x  d  cotg x   6 cotg x dx

   
3 3

 tg x  4  cotg x  4
  2 tg 2 x  6ln cos x   2cotg 2 x  6ln sin x  c
4 4

 tg x  m
 cotg x  m
IV. Dạng 4: D 4 . 1 =   cos x  n
dx ; D4 . 2 =   sin x  n
dx

 tg x  m
1. Phương pháp: Xét đại diện D4.1    cos x  n
dx

1.1. Nếu n chẵn (n  2k) thì biến đổi:

 tgx  m m  1 
k 1
dx
  tg x   1  tg x 
k 1
  cosx    tg x   d  tg x 
m 2
D4.1 = 2k
dx   
 cos 2 x  cos 2 x
 C0  C1  tg 2 x  1  ...  C p  tg 2 x  p  ...  C k 1  tg 2 x  k 1  d tg x
  tg x    
m
  k 1 k 1 k 1 k 1

 tg x  m 1  tg x  m 3  tg x  m  2p 1  tg x  m  2k 1
 C0k 1  C1k 1  ...  Ckp 1  ...  Ckk 11 c
m 1 m3 m  2p  1 m  2k  1
1.2. Nếu m lẻ, n lẻ (m  2k 1, n  2h 1) thì biến đổi:
 tgx  2k+1 2k  1 
2h
tg x  1 
2h
sin x
  tg x 
k
  cosx    tg x  
2
D4 .1 = dx   dx    dx
2h+1
 cos x  cosx  cos x  cos 2 x
k 2h
 1   1   1  1
 u  1 u 2h du
k

2
   1   d  (ở đây u  )
  cos x   cos x 
2
 cos x cos x

 u 2h C0k  u 2   C1k  u 2   ...   1 C pk  u 2   ...   1 C kk  du

k k 1 k p

p k

u 2k  2h 1 1 u
2k  2h 1
u 2k  2h 2p 1 k k u
2h 1
 ...   1 Ck  ...   1 Ck
0 p p
 Ck  Ck c
2k  2h  1 2k  2h  1 2k  2h  2p  1 2h  1
1.3. Nếu m chẵn, n lẻ (m  2k, n  2h  1) thì sử dụng biến đổi:
 tg x  2k  sin x  2k cos x  sin x  2k
D 4.1    cos x  2h 1
dx    cos x   2 k  h 1
dx    1  sin x  2 k  h 1
d  sin x  ;  u  s inx 

u 2k du u 2k  2 1   1  u 2   u 2k  2 du u 2k 2 du
D 4.1   1  u 2 k  h 1
  1 u  2 k  h 1
du   1  u  2 k  h 1
  1  u  2 k h

Hệ thức trên là hệ thức truy hồi, kết hợp với bài tích phân hàm phân thức hữu tỉ ta có thể tính
được D4.1.

2. Các bài tập mẫu minh họa:

24
  tg3x  7 7  1 dx
2
1
  tg 3x   1  tg 3x 
2
  cos3x    tg 3x   d  tg 3x 
7 2
• D1 = dx  2

  cos 3x    cos 3x 
6 2
3

1   tg3x   tg3x   tg3x  

8 10 12
1  
   tg3x  1  2  tg3x    tg3x   d  tg3x   
7 2 4
2  c
3 3 8 10 12 

 cotg5x  10  1  dx
3
• D2 =  dx    cotg 5 x  10
 2 
 sin5x  8  sin 5 x    sin 5 x 
2

1 3
  cotg 5x  10 1  cotg 2 5x  d  cotg 5x 

5
1   cotg 5x   cotg 5x  13  cotg 5x  15  cotg 5x  17 
11

  3 3  c
5 11 13 15 17 

 tg4x  7  1 
94
tg 4 x
  cos4x    tg 4 x 
6
• D3 = dx    dx
95
 cos 4 x  cos 4 x
3 94
1  1   1   1  1 94  2
u u  1 du
3
  
4   cos 4x  2
 1 
  cos 4x 
 d 
 cos 4x  4 
1 94  6 1  u101 u 99 u 97 u 95 
 u u  3u 4  3u 2  1 du  
 3 3  c
4 4  101 99 97 95 
1 1 1 3 1 
     95 
c
4 101  cos 4x  101
33  cos 4x 
99
97  cos 4x 
97
95  cos 4x  

 cotg3x  9 8 1 
40
cotg 3x
• D4 =   sin3x  41
dx    cotg 3x    sin

3x  sin 3x
dx

4 40
1  1   1   1  1 40 2
   u  u  1 du
4

   2  1   d
3  sin x   sin 3x   sin 3x  3 
1 1  u 49 u 47 u 45 u 43 u 41 
u 40  u 8  4u 6  6u 4  4u 2  1 du   
4

3  3  49
4
47
6
45
4
43

41 
c

1 1 4 2 4 1 
      41 
c
3  49  sin 3x  49
47  sin 3x 
47
15  sin 3x 
45
43  sin 3x 
43
41  sin 3x  

 tgx  2 dx  sin x  2 cos xdx  sin x 

2
• D5 =     cos x       d  sin x 
cosx 2
 cos x  2  1  sin 2 x 
2
  1  sin x    1  sin x  
2
 1 1  
  
  1  sin x   1  sin x  
 d  sin x      d sin x 
 1  sin x 1  sin x  
 1 1 2   1 1 1  sin x
  
  1  sin x 
2
 2
 2 
 1  sin x  1  sin x 
d sin x   
1  sin x 1  sin x
 ln
1  sin x
c

25
  tgx  4  sin x  4 cos xdx  sin x  4
• D6 =  cosx
dx    cos x  4

 cos x  2
   1  sin 2
x
3
d  sin x 

u 4 du 1   1  u4  du 1  u2
  1 u 2 3

  1  u2 
3
du   1  u 2 3

  1  u 
2 2
du  I 2  I1

I1  
 1  u 2  du
1  1

 u
2
 du

 
d u1
u   1 u
    c c
 1  u2  2   u1
2 2
 1 1 u2
u   u1 u
 u u

du 1 1  u  1  u 
3 3
I2   1 u 2 3
     
8  1 u 1 u    du 
1  1

1 
8 1  u 1  u 
 du 
1  1 1 3  1 1 
 
8 1  u 3

1  u 3
 2  
 1  u   1  u 1  u  
du

1 1 1 du  1 1 u   1 u
2 2
1  u2   1  u2  
 
8  2  1  u  2 2  1  u  2
6   
 1  u 2  2  8  2  1  u 2  2
3   1  u2  2
du 

u 3  1  u 2  du 3 du u 3 3 1 u

4 1  u 
2 2

8  1 u  2 2
 
8 1  u2


4 1 u 
2 2
 I1 
8 16
ln
1 u
c

u 3 3 1 u
 D6  I2  I1   I1  ln  I1
41  u  16 1  u
2 2 8

u 5 u 3 1 u 2u  5u  1  u 2  3 1  u
    ln  c   ln c
4  1  u2  8 1  u 2 16 1  u 8 1  u2  16 1  u
2 2

5  sin x   3sin x 3 1  sin x

3
5u 3  3u 3 1 u
  ln c  ln c
81  u2  16 1  u 8  cos x  16 1  sin x
2 4

3. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải:

 tg 6x  20  cotg 3x  11  tg x  4  cotg 2x  6
D1    cos 6x  8
dx ; D 2    sin 3x  21
dx; D3    cos x  3
dx ; D 4    cos 2x  5
dx

V. Dạng 5: Sử dụng công thức biến đổi tích thành tổng

1. Phương pháp:

E5.1   cos mx   cos nx  dx  1

 2   cos  m  n  x  cos  m  n  x  dx
E5.2   sin mx   sin nx  dx  1
 2   cos  m  n  x  cos  m  n  x  dx
E5.3   sin mx   cos nx  dx  1
 2   sin  m  n  x  sin  m  n  x  dx
E5.4   cos mx   sin nx  dx  1
 2   sin  m  n  x  sin  m  n  x  dx

26
2. Các bài tập mẫu minh họa:
1

• E1 = cos2x .cos5x .cos9x dx 
2 cos 2 x  cos 14 x  cos 4 x 


1
   cos16x  cos12x    cos6x  cos 2x   dx  1  sin16x  sin12x  sin 6x  sin 2x   c
4 4  16 12 6 2 
 3 cos x  cos 3 x 

=  cosx  sin8x dx  
3
• E2 sin 8 x dx
4
1
 3 cos x sin 8x  cos 3x sin 8x  dx  1  3  sin 9x  sin 7x   1  sin11x  sin 5x   dx

4  4 2  2 
13 3 1 1 
   cos 9x  cos 7x  cos11x  cos 5x   c
89 7 11 5 
1

• E 3 =  sinx   sin3x   cos10x  dx  
 1  cos 2 x  2  sin 13x  sin 7 x  dx
4

8
1 
 1  2 cos 2x  cos 2 2x   sin13x  sin 7x  dx

8
1  1  cos 4x 
 
1  2 cos 2x 
8  2
  sin13x  sin 7x  dx

1

16   3  4 cos 2x  cos 4x   sin13x  sin 7x  dx
1

16   3  sin13x  sin 7x   4 cos 2x  sin13x  sin 7x   cos 4x  sin13x  sin 7x   dx
1 

16  3  sin13x  sin 7x   2  sin15x  sin11x  sin 9x  sin 5x  
1 
  sin17x  sin 9x  sin11x  sin 3x   dx
2 
1

32 
 sin17x  4sin15x  6sin13x  3sin11x  3sin9x  6sin 7x  4sin 5x  sin3x  dx

1  cos17x 4cos15x 6cos13x 3cos11x cos9x 6cos7x 4cos5x cos3x 

          c
32  17 15 13 11 3 7 5 3 

 
• E4 =  cosx   sin5x  dx   cosx   cosx   sin 5 x  dx
5 3 2

cos3x  3cos x 1  cos 2x

  4

2
 sin 5x dx

1

8    cos 3x  3cos x  sin 5x   cos 3x  3cos x  cos 2x sin 5x  dx
1 
 cos 3x  3cos x  sin 5x   cos 3x  3cos x  sin 7x  sin 3x  dx

8  2 
1

16   2 sin 5x  cos 3x  3cos x    cos 3x  3cos x   sin 7x  sin 3x   dx

27
 1 

32 2  sin 8x  sin 2x   6  sin 6x  sin 4x    sin10x  sin 4x  


 3  sin 8x  sin 6x   sin 6x  3  sin 4x  sin 2x   dx

1

32 
 sin10x  5sin 8x  10 sin 6x  10 sin 4x  5sin 2x  dx

1  cos10x 5 cos 8x 5 cos 6x 5 cos 4x 5 cos 2x 

      c
32  10 8 3 2 2 
 sin3x   sin4x   sin 3x   sin 4 x   sin 3x   sin 4 x 
•
E5 =  tgx + cotg2x
dx   sin x  cos 2 x
dx   cos  2 x  x 
dx
cos x sin 2 x cosx .sin 2 x
1

  sin 2x   sin 3x   sin 4x  dx 
2 
 cos 2x  cos 6x  sin 3x dx

1 1  cos5x cos x cos9x cos3x 


4    sin 5x  sin x    sin 9x  sin 3x   dx  
4 5

1

9

3 
c

3. Các bài tập dành cho bạn đọc tự giải:

 sin 8x  5 dx
E1    sin 3x   cos 2x  dx ; E 2    sin x   cos 5x  dx ; E 3  
4 3 5 2

 tg 3x  tg 5x  2

28