Bài 7C: CHỈ SỐ XÀ PHÒNG HÓA

I. Nguyên tắc:

− Chỉ số xà phòng hóa là lượng mg KOH cần để trung hòa acid béo
tự do cũng như acid béo liên kết có trong 1g chất béo

− Phản ứng xảy ra như sau:

CH 2OCOR1 CH OH2 R 1COOK

CHOCOR 2 + 3KOH CHOH + R 2COOK

CH 2OCOR3 CH 2OH R 3COOK

− Lượng kiềm dư được xác định bằng HCl. Dựa vào lượng kiềm
phản ứng, tính được chỉ số xà phòng hóa.

II. Nguyên liệu:

− Bơ, mỡ hoặc dầu thực vật.

III. Hóa chất:

− Dung dịch KOH 0,5N trong cồn

− Dung dịch HCl 0,5N

− Dung dịch phenolphtalein (C20H14O4) 0,5% trong cồn

IV. Dụng cụ và máy móc:

− Hai erlen

− Pipette 10ml
 − Burette 25ml

− Bếp đun

V. Tiến hành:

− Cân 0.5g dầu ăn cho vào erlen

− Thêm vào 15 ml KOH 0,5 N trong cồn

− Lấy bao nilon và dây thun cột miệng erlen lại, đun trên bếp trong
50 phút

− Đồng thời thực hiện 1 bình thử không bằng cách thay dầu ăn bằng
nước cất

− Sự xà phòng hóa kết thúc khi dung dịch trong bình trở nên trong
suốt.

− Làm nguội hỗn hợp, thêm vài giọt phenolphtalein 0,5 % trong cồn
vào bình.

− Chuẩn độ 2 bình bằng dung dịch HCl 0,5N

 Hai Erlen sau khi đã chuẩn độ

VI. Tính kết quả:

1 ml dung dịch KOH 0,5N tương ứng 28mg KOH

Do đó lượng KOH dùng để trung hòa toàn bộ acid béo trong 1g mỡ là:
(V1 −V2 ). f .28
C=
m

Trong đó:

− C: chỉ số xà phòng hóa

− V1: lượng HCl 0,5N dùng để chuẩn độ bình thử không (ml)
 − V2: lượng HCl 0,5N dùng để chuẩn độ bình thử thật (ml)

− M: lượng dầu ăn dùng để thí nghiệm (g)

− f: hệ số điều chỉnh của dung dịch HCl 0,5N

Kết quả thí nghiệm:

V1=12.8

V2=9.8

VII. Biện luận kết quả:

Kết quả chỉ số xà phòng C = 84 cần được đem so với “TCVN 2638:1993
Dầu thực vật: Phương pháp xác định hàm lượng xà phòng” để đánh giá
sai số của phương pháp thí nghiệm và chất lượng mẫu, vì tiêu chuẩn này
không có trên mạng mà phải mua nên ta chưa so sánh để đánh giá kết quả
được.

Về sai số của chỉ số xà phòng hóa tính được có thể là do một trong các
nguyên nhân sau:

− Cân không chính xác lượng dầu cần dùng

− Hóa chất không chuẩn

− Thao tác chưa chính xác (lấy hóa chất, đọc thể tích lúc chuẩn độ...)
nên còn sai số

VIII. Ứng dụng:

− Chỉ số xà phòng hóa là một trong những chỉ số quan trọng để đánh
giá chất lượng của dầu béo, tinh dầu... vì khi để lâu các chỉ số này
sẽ thay đổi

− Chỉ số xà phòng cho biết lượng acid béo tự do và liên kết trong 1g
chất béo, từ đó có thể ứng dụng làm tiêu chuẩn so sánh giữa các
nguyên liệu chất béo trong công nghiệp sản xuất chất tẩy rửa.