Giao Trinh May Bay Truc Thang

S¬ l-îc KhÝ §éng Lùc Häc Trùc Th¨ng-
Ch-¬ng I:Nguyªn Lý Bay Cña Trùc Th¨ng

1.1.LÞch sö ph¸t triÓn cña trùc th¨ng.
-Lª-«-na §¬-vanh-xi lµ ng-êi ®Çu tiªn cã ý ®inh t¹o ra khÝ cô bay cã çnh ®Ó qu¹t kh«ng khÝ sinh ra lùc
n©ng vµo n¨m 1475.Nh-ng do h¹n chÕ vÒ kh¶ n¨ng kÜ thuËt vµ sù mÉu thuÉn víi çc niÒm tin t«n gi¸o, nªn
ý ®Þnh ®ã ®· bÞ mÊt ®i, ch«n vïi trong çc tµi liÖu cña kho l-u tr÷.VÒ sau b¶n vÏ ph¸c vµ thuyÕt minh cña
khÝ cô bay ®ã ®· ®-îc ph¸t hiÖn trong th- viÖn Mi-L¨ng.(C«ng bè n¨m 1754)
-N¨m 1754, L¬-ma-n«-xèp ®· lËp luËn kh¶ n¨ng t¹o ra khÝ cô bay nÆng h¬n kh«ng khÝ, dùng nªn m« h×nh
trùc th¨ng cã 2 çnh qu¹t ®ång trôc.
-Vµo thÕ kØ XIX, mét sè nhµ khoa häc Nga ®· khëi th¶o dù ¸n vÒ khÝ cô bay cã çnh quay (CCM-chong
chãng mang).N¨m 1869, kÜ s- ®iÖn L«-®--ghin ®· nªu ra dù ¸n trùc th¨ng víi ®éng c¬ ®iÖn.N¨m 1870,nhµ
b¸c häc R--ca-chÐp ®· nghiªn cøu çnh qu¹t kh«ng khÝ.Nhµ b¸c häc TrÎ-nèp khëi th¶o s¬ ®å trôc th¨ng cã
çc çnh quay bè trÝ däc ngang vµ ®ång trôc.Cuèi thÕ kØ XIX, çc nhµ b¸c häc Men-lª-®ª-Ðp,Giu cèp ski,
Trap-l--ghin ®· chó ý nghiªn cøu khÝ cô bay dÉn tíi thêi k× çc khÝ cô bay nËng h¬n kh«ng khÝ cã c¬ së lý
luËn khoa häc s©u s¾c b¾t ®Çu.N¨m 1991, mét häc trß cña Giu-cèp-ski lµ I-u-rÐp ®· nªu ra 1 dù ¸n cã lý lÏ
v÷ng vµng vÒ trùc th¨ng 1 çnh quay víi çnh qu¹t ®u«i cïng nh÷ng thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn tù ®éng nghiªng
çnh quay.
-Sau çnh m¹ng th¸ng 10, c«ng nghiÖp hµng
kh«ng cña Liªn X« b¾t ®Çu ph¸t triÓn, çc
c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ trùc th¨ng liªn tiÕp
®-îc tiÕn hµnh.N¨m 1925, tr-êng ®¹i häc
thuû khÝ, 1 nhãm d-íi sù l·nh ®¹o cña I-urep
®· nghiªn cøu hoµn thiÖn trùc th¨ng.KÕt qu¶
lµ 1930 ®· t¹o ®-îc trùc th¨ng X«-viÕt ®Çu
tiªn.KÜ s- Tre-re-mu-khin, ng-êi l·nh ®¹o,
®ång thêi lµ ng-êi thö nghiÖm trùc th¨ng
®· lËp kØ lôc thÕ giíi vÒ ®é cao trùc H×nh 1-Trùc th¨ng cña Tre-re-mu-khin
th¨ng: 605 m.(H×nh 1)
-N¨m 1948, trùc th¨ng Mi-1®· ®-îc thö
nghiÓm cho çc sè liÖu kÜ thuËt kh¸
nªn ®· ®-îc s¶n xuÊt hµng lo¹t.
N¨m 1952, Mi-4 còng ®· ®-îc chÕ t¹o .Còng vµo
n¨m Êy trùc th¨ng 2 çnh quay K-24 cña
Ia-cèp-lÐp ®· ®-îc thùc hiÖn (h×nh 2) .
N¨m 1958, trùc th¨ng h¹ng nÆng Mi-6
®· ®-îc hoµn thiÖn víi kØ lôc vÒ tèc ®é
vµ träng t¶i.§Õn n¨m 1961,®éng c¬ tuabin
khÝ ®· ®-îc l¾p vµo trùc th¨ng vµ ®-îc thay H×nh 2-Trùc th¨ng K-24 cña Ia-cèp-lÐp
thÕ hµng lo¹i vµo vÞ trÝ mµ tr-íc ®©y ®éng c¬ pÝtt«ng ®¶m nhiÖm(h×nh 3a).N¨m 1971,t¹i héi chî Hµng
Kh«ng vµ Vò Trô quèc tÕ lÇn thø 29 ë Pari, trùc th¨ng kh«ng lå 2 çnh quay Mi-12 (h×nh 3.b) cã thÓ n©ng
®-îc träng t¶i 40 tÊn ®· ®-îc giíi thiÖu.
-Kh¶ n¨ng bay lªn th¼ng ®øng cña Trùc Th¨ng, dÞch chuyÓn vÒ çc h-íng bÊt k× lµm cho TT trë thµnh khÝ
cô bay rÊt c¬ ®éng, kh«ng phô thuéc vµo s©n bay còng nh- më réng thªm giíi h¹n sö dông.Ngµy nay, TT
cµng ®-îc sö dông réng r·i, lµ ph-¬ng tiÖn giao th«ng chÝnh ë nh÷ng n¬i kh«ng thÓ sö dông çc ph-¬ng
tiÖn vËn t¶i trªn mÆt ®Êt, còng nh- kh«ng cã s©n bay ®Ó ®¸p.
-MÆc dï rÊt l¹c quan vÒ t-¬ng lai cña trùc th¨ng, nh-ng nh×n vÒ khÝa c¹nh lÞch sö chóng ta ph¶i thÊy r»ng
hÖ khÝ ®éng lùc häc cña TT rÊt phøc t¹p, ®ßi hái nÒn c¬ khÝ chÕ t¹o cao.Kh¸c víi TT, lùc n©ng cña m¸y
bay kh«ng trùc tiÕp t¹o ra tõ çnh qu¹t, mµ th«ng qua hÖ thèng çnh n©ng vµ th©n vá.Do ®ã cã chÊt l-îng
khÝ ®éng cao,lùc n©ng cã thÓ lín h¬n lùc ®Èy çnh qu¹t vµi lÇn (®iÒu ®ã gi¶i thÝch t¹i sao cïng 1 c«ng suÊt
®éng c¬, m¸y bay cã träng t¶i lín h¬n trùc th¨ng vµi lÇn).Nªn bï l¹i TT th-êng cã ®é kÐo dµi çnh rÊt lín
(dÔ t¹o dao ®éng sãng däc çnh, mái, g·y çnh), vµ viÖc chÕ t¹o ®ßi hái sö dông chÊt liÖu cã c¬ tÝnh ®Æc
biÖt, ®ßi hái chÝnh x¸c cao.§ã lµ lý do gi¶i thÝch viÖc ra ®êi muén h¬n 1/2 thÕ kØ cña TT so víi m¸y bay
çnh cøng, g©y trë ng¹i cho viÖc s¶n xuÊt trùc th¨ng.
1
H×nh 3a-Trùc th¨ng sö dông ®éng c¬ Tuabin H×nh 3b-Trùc th¨ng khæng lå n¨m 1971.
-Ngoµi ra xin giíi thiÖu vµi TT kh¸c cã kh¶ n¨ng bay trong 1 sè chÕ ®é bay nh- trùc th¨ng nh-ng ë 1 sè
chÕ ®é bay kh¸c bay nh- m¸y bay, hay cßn cã tªn “ThiÕt bÞ bay hçn hîp”:
Autogiro: CQ vµ trôc CQ ®éc lËp t¹o sù quay do ph¶n lùc cña dßng khÝ
t-¬ng ®èi .Çnh qu¹t t¹o chuyÓn ®éng vÒ phÝa tr-íc. CCM t¹o lùc n©ng.CCM
®-îc truyÒn ®éng ®éc lËp trªn trôc. Autogiro lµ ph-¬ng tiÖn bay cã çnh cè
®Þnh ®-îc thay b»ng çnh quay. ThiÕu nã kh«ng thÓ lªn th¼ng hoÆc bay l-în. Autogiro
Gyrodyne: Çnh quay ®-îc ®iÒu khiÓn bëi ®éng c¬ Gyrodyne.
autogiro víi çnh qu¹t vµ çnh quay ®-îc ®iÒu khiÓn bëi 1 ®éng c¬.
NhËn xÐt : §C chØ cung cÊp n¨ng l-îng. Lùc ®Èy do çnh qu¹t hay §CTBPL
Gyrodyne
H×nh 4a-TT truyÒn ®éng ph¶n lùc. H×nh 4b-TT cã CCM thu vµo th©n khi bay b»ng.
1.2.Çc bé phËn chÝnh cña trùc th¨ng.
15
9 14
13 16
8
5 17
7
11
6 12
4 18
19
3 21
10 20
2 22
1 24 23
H×nh 5-Çc bé phËn Trùc Th¨ng Mi-8

2
+1: Cµng tr-íc:§ç vµ di chuyÓn trªn mÆt ®Êt. +12,19:Khoang ®ùng hµng
+2: Chøa tæ l¸i vµ çc trang thiÕt bÞ kh¸c. +13:èng ®u«i ®Ó l¾p çnh ®u«i, g¾n çnh l¸i.
+3,24:Cöa buång l¸i ®Ó phi c«ng ra vµo vµ quan s¸t. +14:§u«i ngang phÝa sau:æn ®Þnh ngang vµ däc TT.
+4:N¾p cöa khiÓm tra ®éng c¬ +15:Xµ cuèi æn ®Þnh m« men quay.
+5:Cµng sau chÞu lùc ®¸p vµ di chuyÓn trªn mÆt ®Êt. +16:Çnh l¸i ®u«i ®Ó diÒu chØnh ph-¬ng h-íng.
+6:Vá bäc ngoµi ®éng c¬ +17:Thanh ®ì ®u«i TT (tr¸nh quÖt ®u«i)
+7,22:Thïng treo nhiªn liÖu +18:Cµng ®¸p trªn n-íc.
+8:§éng c¬ t¹o m« men cho chong chãng mang. +20:N¾p ®Ëy khoang d-íi ®u«i
+9:Gi¸ ®ì hiÖu chØnh ®éng c¬ +23:Cöa ra vµo th©n TT ®Ó ®-a vµo, lÊy ra t¶i träng.
+10:Th©n chøa hµnh kh¸ch.
+11:Cöa khoang hµng
Th©n TT ®-îc cÊu t¹o bëi çc khung ngang vµ nÑp däc
víi vá bäc b»ng kim lo¹i.Çc khung ngang vµ nÑp
däc lµ nh÷ng kÕt cÊu chÞu lùc chÝnh, ®ång thêi t¹o
h×nh d¸ng cho th©n, ®-îc liªn kÕt víi vá bäc b»ng
®inh t¸n.
Th©n TT gåm cã 3 bé phËn chÝnh:
§Çu th©n: gåm cã 5 khung tõ N0-1 tíi N0-5
Gi÷a th©n:gåm cã 23 khung tõ N0-1 tíi N0-23
§u«i: tõ khung N0-1 tíi N0-9 vµ èng ®u«i
tõ khung N0-1 tíi N0-17
§Ó thuËn tiÖn cho viÖc l¾p r¾p còng nh- thay thÕ,
söa ch÷a th× toµn bé th©n cã thÓ th¸o ra tõng phÇn.
Trªn Mi-8 bè trÝ 2 ®éng c¬ tuabin çnh qu¹t (8) cã
thÓ lµm viÖc ®éc lËp nÕu nh- 1 ®éng c¬ bÞ háng.
Çc khung ngang nèi víi th©n ®-îc dËp tõ pr«fin k-4,
phÝa ngoµi cã t¹o mÆt bÝch vµ çc lç ®Ó l¾p bu-l«ng nèi th©n.
Çc chi tiÕt Ýt chÞu lùc h¬n ®-îc chÕ t¹o b»ng hîp kim §uy-ra.
n -1
n -2
n -3
n -4
n -5
0
0
Çc côm chÞu lùc lín h¬n th× sö dông thÐp cã ®é bÒn cao huÆc
hîp kim nh«m nh- AK-6, AK-8.ViÖc ®-a çc trang thiÕt bÞ kÜ thuËt H×nh 6-§Çu th©n Mi-8
hµng hãa, th-¬ng bÖnh binh ®-îc tiÕn hµnh qua cöa sau b»ng thang
chuyªn dông (H×nh 9). a
a -a
a
n -10
n -11
n -12
n -13
n -16
n -21
n -23
n -1
n -2
n -3
n -7
0
b b -b
n -23
n -21
n -16
n 0-13
n 0-12
n 0-10
n 0-9
n -7
n 0-3
n 0-2
n -1
0
b
H×nh 7- Gi÷a th©n Mi-8
3
0
N -1
N -9
0
N -2
0
N -8
0
N -3
0 0
N -7 N -4
0 0
N -6 N -5
0
0
N -6
N -5
0
0 N -7
N -4
0
0
N -8
N -3
0 0
0 N -2 N -9
0
N -10
0
N -11
0
N -12
0
N -13
0
N -14
0
N -15
0
N -16
H×nh 8-§u«i vµ èng ®u«i cña TT Mi-8 0

N -17
H×nh 9- Cöa sau TT Mi-8
4
TT lo¹i chë kh¸ch Mi-8p cã thÓ chë ®-îc 28 ng-êi cïng víi hang hãa kÌm theo 15 Kg cho mçi ng-êi.
VËt liÖu dïng cho khoang hµnh kh¸ch chñ yÕu lµ vËt liÖu tæng hîp, cã ®Çy ®ñ tiÖn nghi.Cã thiÕt bÞ gi¶m
tiÕng ån, çch ©m çch nhiÖt, duy tr× nhiÖt ®é vµ lµm s¹ch kh«ng khÝ víi hÖ thèng ®iÒu hßa vµ th«ng giã.
H×nh 10- TT chë kh¸ch Mi-8p
Lµ bé phËn t¹o ra lùc n©ng chÝnh (T) cho trùc th¨ng trªn kh«ng, ph-¬ng vµ trÞ sè lùc T cña chong chãng
mang sÏ quyÕt ®Þnh chÕ ®é bay.(H×nh 11) Y
Y =P  bay b»ng
T =Y+Pc®+ S b (ph-¬ng Pc® thay ®æi tïy kiÓu bay) T Y > P  bay lªn
Y: thµnh phÇn lùc n©ng cña lùc kÐo T. Sb Y < P  bay xuèng
Pc®:thµnh phÇn lùc kÐo däc cña T.
S b:thµnh phÇn lùc sang ngang Pc®
T T Y Y T
Pc®
Pc®
G G G
a)Bay b»ng th¼ng ®øng. b)Bay b»ng vÒ phÝa tr-íc c)Bay b»ng vÒ phÝa sau
H×nh 11- Nguyªn Lý §iÒu KhiÓn TT
1.3.Ph©n lo¹i trùc th¨ng.
+Theo khèi l-îng:
TT cùc nÆng: G>16.000 Kg.
TT nÆng: 8.000 Kg<G< 16.000 Kg
TT trung b×nh: 3.000 Kg<G< 8.000 Kg
TT nhÑ : 1.500 Kg<G< 3.000 Kg
TT cùc nhÑ : G< 1.500 Kg
+Theo çnh quay:
-TT 1 çnh quay:Trong qu¸ tr×nh quay xuÊt
hiÖn m« men ph¶n lùc ng-îc chiÒu quay CCM.
§Ó c©n b»ng h-íng ph¶i bè trÝ çnh qu¹t ®u«i
t¹o m«men c©n b»ng víi m«men c©n b»ng víi m« men ph¶n lùc CCM.Tuy cã -u ®iÓm kÕt cÊu truyÒn ®éng
®¬n gi¶n, nh-ng chiÒu dµi th©n lín (v× ph¶i l¾p çnh ®u«i ), tæn hao c«ng suÊt çnh qu¹t ®u«i (710
N®c),ph¹m vi xª dÞch träng t©m h¹n chÕ, t¹o nguån dao ®éng phô ®Õn çnh qu¹t ®u«i g©y rung ®éng.
5
-TT 2 çnh bè trÝ däc th©n:Çc çnh cã chiÒu
quay ng-îc nhau ®Ó khö m« men ph¶n lùc cña
nhau.CCM sau ®-îc ®Æt cao h¬n CCM tr-íc ®Ó
gi¶m nhiÔu ®éng do CCM tr-íc sinh ra.Tuy cã
-u ®iÓm ph¹m vi thay ®æi trong t©m lín,khoang kh«ng
sö dông th©n lín,tÝnh æn ®Þnh cao, nh-ng hÖ thèng truyÒn ®éng vµ ®iÒu khiÓn phøc t¹p,2 CCM cã ¶nh
h-ëng khÝ ®éng lÉn nhau, kÜ thuËt h¹ çnh ë chÕ ®é tù quay phøc t¹p.
-TT 2 çnh quay bè trÝ ngang: 2 çnh quay ng-îc chiÒu nhau
®Ó khö m«men.TT cã -u ®iÕm lµ sö dông diÖn tÝch trong th©n,
2 CCM kh«ng g©y ¶nh h-ëng khÝ ®éng tíi nhau,tÝnh æn ®Þnh
cao, cã çnh phô l¾p çnh quay nªn t¨ng lùc n©ng, t¨ng tèc
®é bay,h¹n chÕ tiÕng ån, h¹n chÕ sù rung ®éng c¬.Nh-îc ®iÓm
lµ hÖ thèng truyÒn ®éng vµ ®iÒu khiÓn phøc t¹p, kÝch th-íc träng
lùc lín, ph¹m vi thay ®æi trong t©m theo h-íng trôc bÞ h¹n chÕ.
-TT ®ång trôc: -u ®iÓm lµ kÝch th-íc nhá, ®u«i ng¾n, t¨ng ®-îc
diÖn tÝch mÆt ph¼ng quay so víi TT 1 çnh quay cïng ®-êng kÝnh.
Nh-îc ®iÓm lµ:kÕt cÊu truyÒn ®éng,®iÒu khiÓn
v« cïng phøc t¹p, çc CCM cã ¶nh kh-îng khÝ
®éng tíi nhau, nguy c¬ va ch¹m cña 2 CCM,
rung ®éng TT lín.
Ch-¬ng II:Çc ®Æc tÝnh cña chong chãng mang

CCM lµ bé phËn quan träng cña TT dïng ®Ó t¹o lùc n©ng, chuyÓn ®éng vµ ®iÒu khiÓn.
2.1.§Æc tÝnh h×nh häc khÝ ®éng.
-D¹ng mÆt b»ng CCM cña çnh TT th-êng cã:H×nh ch÷ nhËt, h×nh thang, trong ch÷ nhËt ngoµi h×nh thang.
Çnh h×nh ch÷ nhËt Çnh h×nh thang Çnh trong ch÷ nhËt,ngoµi thang
Khi CCM chuyÓn ®éng xung quanh trôc cè
®Þnh lµm cho çc l¸ çnh chÐm vµo kh«ng r
khÝ t¹o ra l-îng chuyÓn ®éng t-¬ng ®èi cña
mÆt ph¼ng quay víi giã.
B¸n kÝnh t-¬ng

R
MÐp vµo
r MÐp ra
®èi r =
R
FCP=0,25 (t©m ¸p)

f 2 Profil låi
Profil gÇn ®èi xøng (th-êng dïng)
Profil lâm
H×nh 12-§Æc tÝnh khÝ ®éng l¸ çnh TT
Pr«fin kiÓu kh«ng ®èi xøng B1 Pr«fin cong kÐp
Gãc tÊn(gãc va)  ¶nh h-ëng ®Õn lùc khÝ ®éng tæng hîp, nªn còng ¶nh h-ëng ®Õn vÞ trÝ t©m ¸p Cp.§ã
6
2 T2 lµ lý do d¹ng pr«fin gÇn ®èi xøng th-êng ®-îc sö dông h¬n c¶, v× d¹ng
T1 pr«fin nµy gi¶m ®-îc kh¶ n¨ng dÞch chuyÓn t©m ¸p khi gãc va thay
1 ®æi.Gãc ®Æt çnh  (gãc l¾p) lµ gãc h×nh thµnh bëi d©y cung lµ çnh vµ
mÆt ph¼ng quay may ¬ cña CCM.§Þnh nghÜa H lµ kho¶ng çnh mµ l¸
çnh chuyÓn ®éng lªn ®-îc phÝa trªn sau 1 vßng quay:H=2.R.tg()
Líp biªn:
T¹i A: PhÇn tö khÝ dÝnh chÆt vµo phÇn tö Profil.
T¹i A tèc ®é dßng khÝ =0.
Tõ AB: C¶n nhít gi¶m vµ tèc ®é dßng khÝ t¨ng lªn. §é dÇy líp biªn
T¹i B c¶n nhít bÒ mÆt kh«ng cßn tèc ®é =V.
Líp biªn lµ líp khÝ máng trong ®o¹n AB t¹i ®ã tèc ®é dßng thay ®æi.
Trong ®ã lùc ma s¸t g©y nªn ®é nhít cho dßng khÝ t¹o ra sù h·m çc phÇn tö khÝ.
Tõ nghiªng cøu phæ khÝ ta thÊy líp biªn phô thuéc vµo tr¹ng th¸i dßng khÝ ch¶y qua (tøc sè Rª-n«n).
Vïng dßng
chuyÓn tiÕp Trong ®ã: T lµ ®iÓm chuyÓn tiÕp.
D lµ ®iÓm t¸ch dßng
Vïng
dßng Vïng ch¶y
ch¶y rèi: quü ®¹o
tÇng dßng khÝ thay
®æi vµ t¸n x¹
nhiÔu lo¹n
H×nh 13- Dßng ch¶y tÇng vµ rèi
Khi gãc tÊn  t¨ng, ®iÓm chiÓn
tiÕp T vµ ®iÓm t¸ch dßng D dÞch
chuyÓn vÒ phÝa mÐp tr-íc. DÞch  trung b×nh
chuyÓn cña çc ®iÓm nµy kh«ng
®¸ng kÓ khi gi¸ trÞ gãc  cã t-¬ng  nhá
®èi lín (tuú thuéc lo¹i Profil) tæng
qu¸t xung quanh 200. Vïng dßng
tíi h¹n b¾t ®Çu ë ng-ìng, mét vµi
®é xung quanh ®ã, líp biªn bÞ t¸ch
ra vµ lùc n©ng gi¶m nhanh. >200
NÕu T t¨ng th× t©m ¸p dÞch chuyÓn vÒ phÝa tr-íc “d” gi°m (h×nh 14). T dÞch chuyÓn
gÇn F h¬n (T©m ¸p CP víi çch hiÒu lµ tæng hîp lùc do sù chªnh lÖchcña ¸p suÊt trªn çnh
víi d-íi çnh). Nh- vËy tõ ph©n tÝch vÞ trÝ t©m ¸p ®· cho thÊy ®iÓm 1 x¸c ®Þnh cã ®Æc tr-ng , gäi lµ t©m khÝ
®éng F.Nã n»m ë vÞ trÝ 25% d©y cung. §Æc tr-ng cña nã lµ: m«men cña T ®èi víi t©m khÝ ®éng kh«ng ®æi.
M= T.d= const. (t©m khÝ ®éng F; t©m ¸p CP) ViÖc CP dÞch chuyÓn vÒ phÝa tr-íc, lµm t¨ng m« men ngöa
mòi çnh dÉn ®Õn lµm t¨ng gãc va.Do ®ã ®èi víi TT, ng-êi ta th-êng sö dông pr«fin gÇn ®èi xøng (t©m ¸p
trïng víi t©m khÝ ®éng) ®Ó t¨ng tÝnh æn ®Þnh.
7
T
T
H×nh 14- T©m ¸p vµ t©m khÝ ®éng.

Kh¸i niÖm: VÆn h×nh häc l¸ çnh lµ sù thay ®æi s¶i çnh () cña çc thµnh phÇn l¸ çnh theo b¸n kÝnh CCM.
Môc ®Ých:-T¨ng lùc kÐo CCM víi cïng 1 c«ng xuÊt.
-Ph©n bè ®Òu ®Æn t¶i trong lªn l¸ çnh.
-Tr× ho½n sù t¸ch dßng ë mót l¸.  
T¹i thµnh phÇn gèc l¸ ml=max.
6
4
2
0
-2 0,25 0,5 0,75 1 r
T¹i thµnh phÇn mót l¸ g=min
Kh«ng vÆn Cã vÆn

¸p suÊt ©m
P<0
¸p suÊt d-¬ng P>0

H×nh 15-VÆn h×nh häc l¸ çnh vµ t¸c dông cña vÆn h×nh häc l¸ çnh (lý thuyÕt phÇn tö l¸ çnh)
H×nh 16- Quan hÖ gi÷a lùc khÝ ®éng tæng hîp vµ gãc va .
C
+Yªu cÇu khÝ ®éng pr«fin ®èi víi l¸ çnh cña CCM: -ChÊt l-îng khÝ ®«ng cao:K= Y lín.
CX
-Cã kh¶ n¨ng tù quay ë ph¹m vi lín cña gãc va()
8
-Sù dÞch chuyÓn cña t©m khÝ ®éng theo gãc  lµ nhá.
S¾p ®Æt t©m ¸p trªn l¸ xo¾n ë gÇn trôc quay nªn L¸ çnh xu¾n
m«men uèn phÇn gèc l¸ çnh CCM gi¶m.
+§é cong t-¬ng ®èi: máng C <8 L¸ çnh
trung b×nh C =812 kh«ng xu¾n
dÇy C >12.
§é cong t-¬ng ®èi f =23.
+§é cøng:ngay c¶ khi t¶i träng m¹nh còng kh«ng g©y
biÕn d¹ng çnh.DiÖn tÝch quÐt cña CCM: F=.D2/4
G
+Phô t¶i riªng:P= =1225 (Kg/m2) (h¹ng nhÑ)
F
=2545 (Kg/m2) (h¹ng trung)
k .S C dien _ tich _ cac _ canh
+HÖ sè ®iÒn ®Çy: = =
F dien _ tich _ quet
(k=26) =0,040,12.NÕu çnh qu¸ to huÆc nhiÒu çnh sÏ g©y tæn thÊt ma s¸t lín.
2.2.§Æc tÝnh kÕt cÊu cña CCM trùc th¨ng.
NhËn xÐt:CCM lµ bé phËn chÝnh t¹o ra lùc n©ng nªn ®ßi hái CCM ph¶i cã 1 kÕt cÊu çc thiÕt bÞ hç trî,
thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn, t¨ng bÒn, chèng uèn.v.v. rÊt phøc t¹p.
+VÒ b¶n chÊt lùc n©ng mµ CCM cã ®-îc lµ do CCM ®· nhËn n¨ng
l-îng tõ trôc ®Ó t¹o lùc ®Èy mét khèi khÝ di chuyÓn
xuèng d-íi, theo nguyªn t¾c c©n b»ng lùc th× khèi khÝ
sÏ t¾c dông l¹i 1 ng-îc chiÒu ®Èy TT lªn trªn.
1: Trôc CCM.
2: L¸ çnh quay.
3: May ¬ (èng lãt) CCM.
4: Khíp b¶n lÒ däc.
5: Tay chuyÓn ®æi s¶i CCM.
Tuy CCM kÕt cÊu ®¬n gi¶n (H-17)
dÔ chÕ t¹p song nã còng g©y nh÷ng
nh-îc ®iÓm xÊu trong qu¸ tr×nh
vËn hµnh (sÏ ®-îc tr×nh bµy sau).
V× vËy CCM lo¹i ®ã kh«ng ®-îc
sö dông trªn çc TT th¨ng hiÖn ®¹i H×nh 17-CCM kÕt cÊu cè ®Þnh ®¬n gi¶n
+CCM d¹ng hiÖn ®¹i (H19) g¾n lß xo víi çc èng lãt lµm b»ng thÐp hîp kim.Cßn çc l¸ çnh ®-îc lµm
b»ng vËt liÖu kim lo¹i huÆc vËt liÖu tæng hîp. Sö dông trôc däc cã thÓ thay ®æi gãc l¾p b»ng xoay l¸ çnh
quay xung quanh trôc kÕt cÊu nµy. ChuyÓn ®éng vÉy
§ã lµ ®iÒu khiÓn cña phi c«ng.
Trôc ®øng lo¹i trõ øng suÊt do
l¾c b»ng kÕt hîp sù vÉy l¸ çnh
quay. Song chuyÓn ®éng l¾c l¸ ChuyÓn ®éng l¾c
çnh quay cã trôc l¾c ®-a çnh
quay vµo c©n b»ng. Sù bï vÉy
gi¶m biªn ®é vÉy khi l¸ çnh
quay ®i lªn.
+Nh- vËy çc l¸ çnh quay g¾n víi ®Çu ChuyÓn ®éng xu¾n
çnh quay thùc hiÖn 3 chuyÓn ®éng:
- VÉy trong mÆt ph¼ng ®øng. H×nh 18- 3 chuyÓn ®éng cña l¸ çnh TT
- L¾c trong mÆt ph¼ng ngang.
- Xo¾n xung quanh trôc däc l¸ çnh quay
9
B¶n lÒ däc
B¶n lÒ ngang
C¬ cÊu bï vÉy
Trôc CCM
H×nh 19- KÕt cÊu trôc CCM hiÖn ®¹i
B¶n lÒ ®øng
Ngoµi ra ®Ó më réng thªm hiÓu biÕt, xin tr×nh bµy 1 vµi tranh ¶nh kÕt cÊu cña CCM trùc th¨ng.
(h×nh 20) 1-æ ®ì;2-B¶n lÒ ngang;3-B¶n lÒ ®øng.4-Gi¶m l¾c.5-Tay l¾c;6-Khíp cÇu;7-Thanh ®iÒu khiÓn
8-b¶n lÒ däc
(H-21) 1-§Çu mót l¸ çnh chÝnh lµ èp rÏ dßng 1
cña çnh,®Çu tr-íc th¸o ra ®-îc,®Çu sau kh«ng
th¸o ra ®-îc cïng ®-îc g¾n víi tÊm tæ ong 3. 3 4
2-Xµ chÝnh lµ thµnh phÇn chÞu lùc c¬ b¶n cña
çnh.Nã lµ dÇm rçng ®-îc gia c«ng t-¬ng øng
víi ®-êng viÒn pr«fin l¸ çnh vµ ®-îc chÕ t¹o tõ vËt 2
liÖu composite gåm 4 líp ®¬n(sîi cèt bÒn trªn nÒn 6
nhùa tæng hîp) huÆc b»ng hîp kim avg-1.§-îc gia 7 5 8
c«ng tõ ph«i rçng vµ biÕn cøng b»ng ph-¬ng ph¸p b¾n bi.
3-TÊm tæ ong:t¹o nªn phÇn sau cña l¸ çnh quay cã cÊu H×nh 20-G¾n CCM b»ng khíp b¶n lÒ
t¹o hoµn toµn gièng nhau.TÊt c¶ ®-îc g¾n
nhau b»ng 1 lo¹i keo ®Æc biÖt.
4-Vá: ®-îc lµm b»ng hîp kim §uy-ra, nh«m,
vËt liÖu composite t¹o bªn biªn d¹ng pr«fin.
5-Thanh ®èi träng: ®-îc g¾n cè ®Þnh ë mÐp
tr-íc bªn trong xµ chÝnh ®Ó t¨ng tÝnh c©n b»ng
ngang cho l¸ çnh t¨ng vËn tèc rung giíi h¹n
cho l¸ çnh.Khi lµm viÖc, thanh ®èi träng do t¸c
dông cña lùc ly t©m cã xu h-íng bÞ v¨ng ra nªn ë 5
®Çu mót çnh cã vÝt ®Ó chÆn. 2 3 4
1 H×nh 21-KÕt cÊu çnh
10
èng lãt
Trôc R«to
Chøc n¨ng R«to: ®¶m b¶o truyÒn

m« men ®Ó trùc th¨ng sinh lùc n©ng
ë CCM víi 4 l¸ çnh quay.
§Õ R«to truyÒn §Üa nghiªng ®iÒu khiÓn

lùc khÝ ®éng ®Õn bé ly hîp (MGB) LCQ theo chu k×
H×nh 22- KÕt cÊu r«to chÝnh
2.3.Çc chÕ ®é lµm viÖc cña trùc th¨ng.
Thæi ®øng: lµ chÕ ®é lµm viÖc mµ CCM trôc èng lãt CCM nµm song song víi dßng khÝ ch-a bÞ kÝch
®éng. ChÕ ®é nµy dßng khÝ dßng khÝ vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng quay cña èng lãt ®-îc sö dông ®Ó TT treo
æn ®Þnh, bay lªn vµ xuèng th¼ng ®øng.§Æc ®iÓm C§T§ lµ tr¹ng th¸i cña l¸ çnh quay so víi dßng khÝ bao
quanh nã kh«ng thay ®æi khi l¸ çnh chuyÓn ®éng theo ®-êng trßn.
Thæi xiªn: chÕ ®é lµm viÖc mµ CCM trôc èng lãt CCM kh«ng song song víi dßng khÝ bao quanh ®Î TT
bay tiÕn, b¸y lïi.v.v..KhÝ ®éng häc thùc nghiÖm kh¼ng ®Þnh r»ng ë sau çnh tèc ®é c¶m øng t¨ng dÇn.
Tr¹ng th¸i cña l¸ çnh quay so víi dßng khÝ bao quanh nã thay ®æi khi l¸ çnh chuyÓn ®éng theo ®-êng
trßn. A=-900
Thæi ®øng c) A<0 Thæi xiªn gãc tÊn ©m
a)
A=900
d)
Thæi xiªn gãc tÊn d-¬ng Thæi ngang
0
b) A=0
A>0 V H×nh 23- Çc chÕ ®é lµm viÖc chÝnh cña CCM
(gãc va A hay cßn gäi lµ: gãc tÊn)
V.cos(A)
11
§Ó ®Æc tr-ng cho chÕ ®é lµm viÖc cña CCM, ng-êi ta ®-a ra 1 ®¹i l-îng ®Æc biÖt gäi lµ hÖ sè chÕ ®é lµm
viÖc  (mang ®Æc tr-ng cho tõng chÕ ®é lµm viÖc cô thÓ).HÖ sè chÕ ®é lµm viÖc ®-îc x¸c ®Þnh tû sè h×nh
V . cos( A)
chiÕu vÐct¬ tèc ®é bay trªn mÆt ph¨ng quay víi tèc ®é dµi cña ®Çu mót l¸ çnh: = =00,4.
R
ë chÕ ®é thæi ®øng V=0 huÆc cos(A)=0  =0; Nªn ®¼ng thøc =0 x¸c nhËn chÕ ®é thái ®øng.T-¬ng tù
>0 x¸c nhËn chÕ ®é thái xiªn.Trong ®a sè çc tr-êng hîp A100 coi gÇn ®óng:  V/R.
Ch-¬ng III: chong chãng mang lµm viÖc ë chÕ ®é ch¶y bao däc trôc
HiÖn nay,tån t¹i 2 lý thuyÕt phæ biÕn ®Ó gi¶i thÝch vÊn ®Ò sinh ra lùc kÐo cña CCM sÏ tr×nh bµy d-íi ®©y.
3.1.Lý thuyÕt xung lùc cña CCM lý t-ëng.
Trong lý thuyÕt nµy CCM lµ lý t-ëng (nghÜa lµ kh«ng cã tæn thÊt) ®-îc nhËn 1 n¨ng l-îng tõ ®éng c¬
vµ biÕn toµn bé nã thµnh c«ng ®Ó dich chuyÓn khèi kh«ng khÝ däc theo trôc quay.
Khi CCM ë chÕ ®é treo, kh«ng khÝ bÞ CCM
hót tï trªn xuèng, tõ bÞ bªn c¹nh vµo råi Vi
bÞ ®Èy xuèng phÝa d-íi CCM.Th«ng sè
dßng khÝ ®ã ®-îc ®Æc tr-ng bëi tèc ®é ChÞu hót Vi
hót Vi vµ tèc ®é ®Èy V® t¹o nªn møc
t¨ng ¸p vµ sù biÕn thiªn tèc ®é däc trôc
quay.Khi ®Èy kh«ng khÝ xuèng phÝa
d-íi víi lôc T, CCM nhËn l¹i 1 ph¶n
lùc h-íng lªn trªn(®Þnh luËt III Niwt¬n).
T=ms.a
trong ®ã a: gia tèc dßng khÝ.
ms:Khèi l-îng kh«ng khÝ ®i qua diÖn
tÝch quÐt cña CCM trong 1 gi©y. ChÞu nÐn
MÆt kh¸c ms=m/dt=.F.Vi (dt=1s) V® V®Èy
:mËt ®é k2; Vi:tèc ®é c¶m øng; H×nh 24- Sù trao ®æi n¨ng l-îng cña CCM lý t-ëng
Tõ ®ã suy ra: T=ms.a=T=ms.dv/dt=ms.dv ;Tõ h×nh 13 ta thÊy kh«ng khÝ ë xa CCM 1 kho¶ng çch nµo ®ã sÏ
kh«ng chuyÓn ®éng, nghÜa lµ tèc ®é cña nã so víi CCM b»ng 0.D-íi t¸c ®éng cña CCM, kh«ng khÝ
chuyÓn ®éng víi tèc ®é ®Èy víi gia sè tèc ®é dv=V®  T=ms.dv=ms.V®=.F.Vi.V®. (1)
V× CCM lµ lý t-ëng nªn c«ng trong 1 gi©y (c«ng suÊt) cña ®éng c¬ ®Ó quay CCM ®-îc CCM biÕn toµn bé
thµnh c«ng ®Èy kh«ng khÝ trong 1 gi©y.Tøc lµ: N®c¬=T.Vi (c«ng suÊt ®«ng c¬)
2
m .Vd
E= s (n¨ng l-îng khèi khÝ)
2
P
Thay N®c¬=E ta cã: V®=2.Vi;T=2..F.Vi2;Vi= (trong ®ã P lµ t¶i träng riªng)
2 .
VD: Mi-1Vi=10 (m/s); Mi-8 Vi=12 (m/s); Mi-20  Vi=16 (m/s)
Çc b-íc tÝnh: cho P Vi, F  T (nÕu Vi lín kh¶ n¨ng chao ®æi n¨ng l-îng lín)
KÕt qu¶ tÝnh to¸n tèc ®é ®Èy lín h¬n 2 lÇn tèc ®é c¶m øng phï hîp víi ®Þnh luËt b¶o toµn ®éng l-îng.
§Ó hiÓu râ tèc ®é c¶m øng phô thuéc vµo çc yÕu tè nµo, ta cÇn xem xÐt lý thuyÕt thµnh phÇn l¸ çnh ®Ó
gi¶i thÝch sù sinh ra lùc kÐo çnh quay.
3.2.Lý thuyÕt thµnh phÇn l¸ çnh.
Theo lý thuyÕt nµy mçi thµnh phÇn l¸ çnh ®-îc
xem nh- mét çnh nhá chuyÓn ®éng theo quü ®¹o
cong víi tèc ®é U=.r (sau nµy trong viÖc thiÕt kÕ
TT ,ng-êi ta th-êng chia nhá çnh ra çc thµnh phÇn
r I çnh víi i=15).
12
a) c) T
b) d)
Tc T Tc



H×nh 25- Sù ph¸t sinh lùc T theo thuyÕt thµnh phÇn l¸ çnh.
Gãc va  lµ gãc gi÷a d©y cung cña thµnh phÇn l¸ çnh vµ tèc ®é tæng hîp quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh
cña çc lùc khÝ ®éng sinh ra trªn ph©n tè çnh. CT
NÕu pr«fin l¸ çnh ®èi xøng vµ gãc l¾p
=00 th× kh«ng khÝ bÞ ®Èy xuèng d-íi,Vi
vµ T gÇn b»ng kh«ng.Nh-ng khi pr«fin 0,012
l¸ çnh kh«ng ®èi xøng huÆc gãc l¾p
>00 th× dßng khÝ ch¶y quanh thµnh phÇn 0,008
l¸ çnh lÖch xuèng d-íi. Gãc l¾p  cïng
sù lÖch vµ tèc ®é c¶m øng tû lÖ thuËn.Céng 0,004
çc vÐc-t¬ tèc ®é dµi vµ tèc ®é c¶m øng
ta ®-îc vÐc-t¬ tæng hîp: W  U  V i ;(H25.b) 0 4 8 12 16 20 24 
Quang phæ quanh çnh (H18.c) cho phÐp ta kh¼ng ®Þnh ¸p suÊt kh«ng khÝ phÝa trªn l¸ çnh nhá h¬n ë
phÝa d-íi. ChÝnh sù chªnh lÖch ®ã sinh ra thµnh phÇn lùc kÐo  T Nh- vËy lùc kÐo tæng hîp trªn mçi
çnh: TC=  T I (Víi k lµ sè çnh)  lùc kÐo toµn CCM: T=k.Tc huÆc T=0,5.CT.F.U2
Trong ®ã CT phô thuéc theo gãc va  nh- h×nh vÏ trªn.T¹i >200 x¶y ra hiÖn t-îng ®øt dßng.
3.3.Lùc c¶n cña CCM.
- K/n: Lµ lùc khÝ ®éng t¸c dông trong mÆt ph¼ng quay cña èng lãt cã h-íng ng-îc chiÒu quay CCM.
Lùc c¶n trªn mçi ph©n tè l¸ çnh quay:
 Q=  Qi+  QPR (ng-îc chiÒu h-íng )
+  Qi:lùc c¶n c¶m øng sinh ra do sù lÖch T=0,5.CT.F.U2
c¶m øng cña dßng khÝ ë l¸ çnh.  Qi t¨ng
tØ lÖ thuËn víi sù t¨ng cña s¶i çnh.
+  QPR:lùc c¶n khÝ ®éng sinh ra do chªnh
lÖch ¸p suÊt kh«ng khÝ ë phÇn tr-íc víi sau
çnh vµ do ma s¸t cña líp vá çnh víi kh«ng
khÝ trong khi tiÕp xóc.Lùc c¶n QPR phô thuéc Q=0,5.CX.F.U2
vµo chiÒu vßng quay çnh quay,tr¹ng th¸i bÒ
mÆt,d¹ng pr«fin çnh, Ýt phô thuéc vµo b-íc
cña CCM. C¶  Qi vµ  QPR ®Òu phô thuéc vµo rC
mËt ®é k2.Lùc c¶n tæng hîp h×nh thµnh trªn 1 l¸ çnh quay Qc=  Q vµ nã g©y nªn víi trôc may ¬ 1 m«
men c¶n MC=k.QC.rC g©y h·m vµ gi¶m tèc ®é CCM (rC:B¸n kÝnh ®Æt QC t¹i t©m ¸p suÊt).
3.4.C«ng suÊt vµ m« men xu¾n.
§Ó CCM quay cÇn ph¶i kh¾c phôc t¸c dông c¶n cña momen ph¶n t¸c dông b»ng truyÒn cho CCM 1 m«
men xo¾n Mx b»ng m« men ph¶n t¸c dông nh-ng h-íng ng-îc chiÒu: Mx=0,5.mX.F..(.R)2.R
-Trong ®ã víi mX hÖ sè momen xo¾n: mX=mXPR+mXI
13
mXPR:hÖ sè m«men xu¾n pr«fin phô thuéc t×nh tr¹ng bÒ mÆt l¸ çnh vµ d¹ng pr«fin.
mXI:hÖ sè m« men xu¾n c¶m øng chØ phô thuéc vµo s¶i çnh quay .[ H=2.R.tg()]
-Trong thùc tÕ (H-26) ®Ó truyÒn mX
®-îc m«men tíi CCM ph¶i qua
nhiÒu hÖ thèng truyÒn ®éng häc
 g©y tæn thÊt. 0,006
C«ng suÊt lµ c«ng trong 1 ®¬n
vÞ thêi gian: Ac= Qc.2  rc
 Ny/c= Ac.ns.k 0,004
=Qc.2  rc.ns.k mXi
=( Qc.rc.k).(2  .ns)
=MC.=k.QC.rC.(2.nS/60) 0,002
(nS sè vßng quay ë chÕ ®é lµm viÖc tèi -u) mXPR
Nh- vËy ta cã c«ng xuÊt yªu cÇu b»ng m«
men yªu cÇu nh©n víi 1 gi¸ trÞ vßng quay, 0 3 6 9 12 15 18 
thay ®æi khi: s¶i thay ®æi, vßng quay vµ mËt ®é kh«ng khÝ thay ®æi.
Nt/d= NY/C  æn ®Þnh.
Nt/d> NY/C t¨ng nS
Nt/d< NY/C gi¶m nS
3.5.§iÒu khiÓn tèi -u vßng quay.
C«ng xuÊt truyÒn ®éng lµm thay ®æi nS, ®Õn l-ît m×nh nS
thay ®æi T  thay ®æi m« men c¶n.
§Ó t¨ng lùc kÐo th× t¨ng b-íc H, hay t¨ng
sè vßng quay , çch nµo cã lîi h¬n?
VÊn ®Ò tèi -u vßng quay nS nh- thÕ nµo ®Ó lùc kÐo T lµ cã lîi nhÊt?
Gi÷ møc nS nh- thÕ nµo khi T thay ®æi?
Víi çc c©u hái ®ã ta xÐt lùc kÐo riªng cña CCM.
Søc kÐo riªng q lµ tû sè cña lùc kÐo T do CCM sinh ra trªn c«ng suÊt Ny/c yªu cÇu ®Ó quay nã.
T 0,5.CT .F . . 2 .R 2 0,5.CT .F . . 2 .R 2 CT Const
q= = = = = .
Ny / c Mx. 0,5.m X .F . . .R
3 3
m X ..R U
Chong chãng mang H×nh 26-HÖ thèng truyÒn ®éng c¬ häc
Bé chuyÓn Gi¶m tèc chãng chãng l¸i

Gi¶m tèc chÝnh h-íng
Chong chãng l¸i
Phanh trôc quay

Khíp çc ®¨ng
Li hîp 1 chiÒu Hép gi¶m tèc
Li hîp ma s¸t
Qu¹t giã
14
Søc kÐo riªng cho thÊy cã bao nhiªu ®¬n vÞ lùc kÐo sinh ra trªn 1 ®¬n vÞ c«ng suÊt yªu cÇu tõ ®éng c¬ ®Ó
quay CCM  l¸ çnh quay nµo cã gi¸ trÞ q cµng lín th× cµng tèt.
Tõ c«ng thøc trªn,ta thÊy ®Ó t¨ng lùc kÐo riªng cÇn gi¶m U b»ng çch cÇn gi¶m s¶i çnh (R) huÆc gi¶m tèc
®é vßng quay (nS).Gi¶m R dÔ lµm cho tÝnh æn dÞnh kÐm, do ®ã gi¶m sè vßng quay nS lµ cã lîi h¬n.Tuy
nhiªn víi c¬ cÊu truyÒn ®éng c¬ häc (H26) th× nS>[nS] cho phÐp (hép gi¶m tèc gi¶m kho¶ng 1015 lÇn).
Tõ ®ã ta ®i tíi nhËn xÐt r»ng nµy còng kh¼ng ®Þnh r»ng ®Ó t¨ng T th× nªn t¨ng b-íc H.Nhê cã hÖ thèng hép
gi¶m tèc phøc t¹p vµ nÆng nÒn trªn TT nªn t¹o ra ®-îc m«men lín cña b¶o ®¶m viÖc t¨ng b-íc H.KÕt luËn
r¨ng CCM cña TT nªn quay víi tèc sè vßng quay nhá, nh-ng víi b-íc tiÕn lín.
-§Ó vßng quay () CCM kh«ng thay ®æi, khi t¨ng H th× Mc còng sÏ t¨ng.Nªn t¨ng H, ®ång thêi ph¶i t¨ng
c«ng suÊt truyÒn ®Õn CCM ®ång.§iÒu khiÓn nh- vËy nhê s¶i ga sÏ tr×nh bµy ë phÇn sau.
-§Ó t¨ng b-íc tiÕn H  kÐo cÇn s¶i ga lªn phÝa trªn.
3.5.C©n b»ng t¸c ®éng cña CCM.
Mäi lùc vµ m« men ®Ó h×nh thµnh, ph¶i liªn quan tíi sù cung cÊp. Sù cung cÊp nµy tù do dÞch chuyÓn. Nã
sÏ ®i ng-îc chiÒu víi lùc vµ m« men t¸c dông lªn nã.T¸c dông cña mét lùc b»ng vµ ng-îc chiÒu víi ph¶n
lùc (tõ sù cung cÊp).
T×nh h×nh t-¬ng tù cho çnh qu¹t trùc th¨ng. §Ó quay trôc CCM sö dông ®éng c¬, phÇn cßn l¹i trong kÕt
cÊu trùc th¨ng lµm quay trùc th¨ng do t¸c ®éng ph¶n lùc b»ng vµ ng-îc chiÒu víi m« men ®éng c¬ (Mc).
Mc
Lccl Tccl
H×nh 27- C©n b»ng m«men víi çnh qu¹t ®u«i.
V× TT quay quanh träng t©m nªn m«men cña çnh qu¹t ®u«i®-îc x¸c
®Þnh ®èi víi trôc ®øng cña TT. Çnh qu¹t ®u«i c¶n sù quay cña trùc th¨ng
quanh trôc ®øng cña nã do m« men ph¶n lùc çnh quay chÝnh.
c©n b»ng MCCL=TCCL.lCCL
Ny / c Ny / c
m« men MCCL=Mc=  = TCCL.lCCL
 
Trªn TT 2 çnh quay th× t¸c dông cña m«men ph¶n t¸c dông ®-îc
Tù ®éng khö do çc çnh quay quay ng-îc chiÒu nhau vµ ®-îc tÝnh
To¸n sao cho m« men ph¶n t¸c dông cña chóng c©n b»ng nhau.
3.6.Çc ph-¬ng ph¸p truyÒn m« men xu¾n tõ ®éng c¬ ®Õn CCM.
HiÖn nay cã 2 nhãm ph-¬ng ph¸p t¹o ra vµ truyÒn m«men xo¾n.
a)Ph-¬ng ph¸p truyÒn ®éng ph¶n lùc:
-Trong tr-êng hîp ®ã m«men xu¾n
b»ng tÝch sè lùc ®Èy cña ®éng c¬ ph¶n
lùc P®c víi b¸n kÝnh çnh quay R vµ sè l¸ k:
Mx=P®c.R.k
M« men xu¾n trùc tiÕp c©n b»ng víi m«men
c¶n quay v× thÕ TT kh«ng bÞ
quay vßng.
-u ®iÓm:kÕt cÊu ®¬n, gi¶n träng l-îng nhá.
Kh«ng tèn chi phÝ c«ng suÊt ®Ó quay çnh quay ®u«i.
Cã kh¶ n¨ng ®¹t ®-îc lùc kÐo çnh quay lín khi lùc ®Èy ®éng c¬ trªn ®Çu mót çnh nhá, cã thÓ l¾p lo¹i
®éng c¬ bÊt k×.§é ®Þnh t©m tèt, ®é rung nhá, gi¶m ®-îc m« men uèn cho l¸ çnh.
15
Nh-îc ®iÓm:Khã kh¨n trong tÝnh to¸n thiÕt kÕ, khã dÉn nhiªn liÖu truyÒn tíi ®iÒu khiÓn ®éng c¬, khã ®iÒu
khiÓn.C¬ cÊu truyÒn ®éng phøc t¹p, ®é tin cËy vµ hiÖu suÊt kh«ng cao.
HiÖn nay TT lo¹i nµy ®ang ë giai ®o¹n thÝ nghiÖm.Tuy nhiªn chóng ta l¹c quan vÒ t-¬ng lai TT truyÒn
®éng ph¶n lùc trong t-¬ng lai sÏ ph¸t truyÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ vËt liÖu (Na-n«).
b)Ph-¬ng ph¸p truyÒn ®éng c¬ häc:
Bé gi¶m tèc cña TT cã tû sè truyÒn gi¶m tèc vµo kho¶ng 1015 lÇn.Trªn TT hang nhÑ dïng bé gi¶m
tèc ®¬n gi¶n 2 cÊp, cßn víi TT h¹ng n¨ng vµ trung bé gi¶m tèc hµnh tinh 2 cÊp.§Ó truyÒn m«men tíi çnh
qu¹t ®u«i thùc hiÖn thùc hiÖn qua bé gi¶m tèc çnh quay.Khi CCM quay th× çnh qu¹t ®u«i sÏ tù ®éng
quay CCM vµ çnh qu¹t ®u«i hîp thµnh 1 hÖ thèng thèng nhÊt.
HÖ thèng truyÒn ®éng cã träng l-îng kh¸ lín, nªn vÊn ®Ò gi¶m träng l-îng cña tõng tæ m¸y riªng cña
nã cã 1 ý nghÜa quan träng.
13 12
1
2
3
10
4
5 11
6 7 8 9
H×nh 28- HÖ thèng ®iÒu khiÓn trôc th¨ng.
1- CÇn t¾t m¸y ®éng c¬;2- CÇn l¸i;3- CÇn phanh l¸ çnh quay;4- Bµn ®¹p; 5-Tay ®iÒu khiÓn van phßng háa;
6- CÇn s¶i ga;7- CÇn ®iÒu khiÓn riªng çc ®éng c¬;8- KhuyÕch ®¹i thñy lùc ®iÒu khiÓn ®éng c¬;9- Tay l¾c;
10- Çc khuyÕch ®¹i thñy lùc; 11,12,13- Çc thanh truyÒn, d©y çp.
H×nh 29-Hép gi¶m tèc do tr-êng ®¹i häc B¸ch Khoa Hµ Néi chÕ t¹o.
16
Th«ng qua c¬ cÊu truyÒn ®éng gi¶m tèc ë h×nh vÏ d-íi ta sÏ thÊy ph-¬ng ph¸p truyÒn m«men ë TT.
§éng c¬ trôc CCM
M«i tr-êng bªn ngoµi
Trôc
®-a vÒ
Chong
chãng
l¸i
®-êng dÇu m¸t

®-êng dÇu nãng
H×nh 30- S¬ ®å hÖ thèng b«i tr¬n cho c¬ cÊu truyÒn ®éng gi¶m tèc cña Mi-8.
1-ThÓ tÝch khèi ®Ó lµm m¸t dÇu nhên; 2-TruyÒn c¶m tÝn hiÖu nhiÖt ®é lín nhÊt; 3-TruyÒn c¶m nhiÖt ®é;
4-Bé läc; 5-Van gi¶m ¸p; 6-B¬m dÇu nhên; 7-B¬m; 8-Qu¹t giã; 9-Chç ®Ó b«i tr¬n dÇu nhên ®Ó t¶n nhiÖt;
10-TruyÒn c¶m ¸p suÊt dÇu nhên lín nhÊt; 11-§Çu nèi; 12-L-íi an toµn (®Ó chèng bôi c¬ khÝ tõ bé truyÒn
®éng ë trªn ríi xuèng); 13-MiÖng n¹p dÇu; 14-MiÖng thñy tinh ®Ó ®o møc dÇu; 15-§Çu nèi tiÕp dÇu;
16-èng d©y; 17-Bé läc tÝn hiÖu;
Tõ h×nh vÏ trªn ta thÊy r»ng truyÒn ®éng cña ®éng c¬ kh«ng nh÷ng ®Ó lµm quay CCM vµ chong chãng
l¸i, mµ nã cßn ®-îc san xÎ n¨ng l-îng (m«men xu¾n) ®Ó b«i tr¬n cho b¶n th©n çc c¬ cÊu truyÒn ®éng
trong TT Mi-8.Lo¹i dÇu ®-îc sö dông ë Mi-8 lµ b-3V.DÇu nãng sÏ ®-îc hót vÒ bé t¶n nhiÖt (9) , ë ®ã ®-îc
qu¹t (8) lµm m¸t sau ®ã ®-îc b¬m vÒ thïng.
17
+Trong hÖ thèng truyªn ®éng cã 3 chi tiÕt c¬ b¶n nhÊt ®ã lµ:
-CÇn l¸i: ®Ó ®iÒu khiÓn däc ngang, nã liªn hÖ víi ®Üa nghiªng lµm cho CCM h-íng vÒ phÝa tr-íc,huÆc sau.
-CÇn s¶i ga:®Ó ®iÒu khiÓn gi¸ trÞ lùc kÐo T b»ng çc ®iÒu khiÓn c«ng suÊt ®Ó lµm thay ®æi ®é më nãn quay
®ång thêi liªn hÖ ®iÒu khiÓn gãc l¾p cña çc l¸ çnh quay tíi 1 gi¸ trÞ nhÊt ®Þnh.
-§Üa ®iÒu khiÓn: lµ thµnh phÇn quan träng biÕn ®æi cã chu kú gãc l¾p. Thùc tÕ ®ã kh«ng chØ nghiªng trôc
çnh quay mµ cßn dao ®éng trong tÊt c¶ çc chiÒu víi tÊt c¶ çc æ bi cña chóng.
-Bµn ®¹p: ®Ó ®iÒu khiÓn h-íng cho TT, cã liªn hÖ trùc tiÕp víi gãc l¾p cña çnh quay ®u«i (ë TT 1 çnh
quay) huÆc ®iÒu khiÓn vi sai çc çnh quay (ë TT 2 çnh quay).
Pc®
T Y T Y
SB
2
TT ë chÕ ®é bay b»ng TT ë chÕ ®é ®iÒu khiÓn nghiªng

T TY T TY
Pc®
4
1 3
§iÒu khiÓn chóc-ngãc §iÒu khiÓn lªn xuèng th¼ng ®øng

H×nh 31- §iÒu khiÓn TT.
1- CÇn l¸i; 2- §Üa nghiªng; 3- CÇn s¶i ga; 4-Thanh truyÒn ®iÒu khiÓn ®éng c¬.
+§Üa ®iÒu khiÓn:
1- MÊu ®iÒu khiÓn gãc l¾p.
2- CÇn ®iÒu khiÓn gãc l¾p.
3-§Üa ®iÒu khiÓn (®Üa quay).
3.7.C«ng suÊt yªu cÇu ®Õn CCM. 1
C«ng suÊt yªu cÇu ®Ó quay CCM ®-íc truyÒn tõ ®éng c¬ 2
qua hÖ thèng truyÒn ®éng (H15) tíi CCM.Nh-ng trong qu¸
tr×nh qua bé truyÒn ®éng bÞ ha tæn c«ng suÊt nªn CCM kh«ng
thÓ nh©n toµn bé c«ng suÊt mµ®éng c¬ s¶n sinh ra.Çc t«ng 3
suÊt tæn hao gåm:
-C«ng suÊt ®u«i 8: N®.
-C«ng suÊt quay qu¹t giã 5: Ngiã N®c N®
-Ma s¸t trong chuyÒn ®éng 7: Nms
-TruyÒn ®éng çc tæ m¸y phô 1: Nphô Ngiã
-C«ng suÊt thæi ®iÒu hßa lµm m¸t 2: Nthæi
Ny/c=N®c-(N®+Ngiã+Nms+Nphô+Nthæi) Nms Nphô
Ny / c
HÖ sè sö dông c«ng suÊt: = Ny/c
Ndc
HÖ sè tæn thÊt c«ng suÊt: ft=1-
(ft=0,20,25 víi TT 1 çnh quay).
18
NhËn xÐt:-C«ng suÊt t¸c dông cña ®éng c¬ (N®c) hÇu nh- kh«ng phô thuéc vµo tèc ®é bay.
-Tæn thÊt c«ng suÊt gi¶m khi V=80-100 (Km/s) vµ t¨ng khÝ tèc ®é tiÕp tôc t¨ng.
-§èi víi ®a sè çc TT c«ng suÊt yªu cÇu lín nhÊt 80-100 (Km/s) K/n v¹n tèc tèi -u.
3.8.Lùc kÐo cña CCM khi bay lªn th¼ng ®øng.
-Nh- ta ®· x¸c ®Þnh lùc kÐo cña CCM ë chÕ ®é treo: T=mS.V®=2..F.V2i
-Tuy nhiªn khi bay lªn th¼ng th× khèi l-îng kh«ng khÝ mS qua mÆt ph¼ng quay thay ®æi (b»ng c¶m tÝnh ta
còng biÕt mS).TT chuyÓn ®éng víi tèc ®é VY lªn phÝa trªn lÇm dßng kh«ng khÝ ®-îc t¨ng tèc t¹i mÆt
ph¼ng quay: V1=Vi+VY.Nh- vËy lùc kÐo çnh quay T=mS.V®=.F.V1.(2Vi)= 2..F.(Vi+VY)Vi.
VY
VY
V1 VY
Vi -
Vi
 
NÕu xÐt vÒ mÆt c«ng thøc ta thÊy r»ng T ë chÕ ®é bay lªn lín h¬n T ë chÕ ®é bay treo do V1>Vi.
-KhÝ ®éng lùc häc kh¼ng ®Þnh r»ng khÝ Vi gi¶m VY t¨ng, dÉn ®Õn lùc kÐo gi¶m.
-Lóc treo TY=-G, nh-ng khÝ bay lªn TY=-(G+QY) víi QY lµ lùc c¶n lªn th©n TT.
-Gãc tÊn khi bay lªn gi¶m 1 l-îng lµ -  .
TÊt c¶ kh¼ng ®Þnh r»ng, ®Ó chuyÓn tõ c® bay treo sang c® bay lªn th¼ng th× CCM cÇn ph¶i cã lùc kÐo lín
h¬n t¨ng c«ng suÊt ®éng c¬: NLªn=Ntreo+  N.
3.9.Lùc kÐo cña CCM khi bay xuèng th¼ng ®øng.
-T-¬ng tù nh- xÐt trong c® bay lªn, c® bay xuèng còng chÞu çc lùc vµ ®iÒu kiÖn c©n b»ng nh- vËy, chi
kh¸c lµ: V1=Vi-VY; TY=-(G-QY); t¨ng 1 l-îng +    T=mS.V®=.F.V1.(2Vi)= 2..F.(Vi-VY)Vi
-TÊt c¶ kh¼ng ®Þnh r»ng, ®Ó chuyÓn tõ c® bay treo sang c® bay lªn xuèng th× CCM cÇn ph¶i cã lùc kÐo nhá
h¬n gi¶m c«ng suÊt ®éng c¬: NXuèng=Ntreo-  N;
VY
Vi V1 Vi 
VY V1
 
NhËn xÐt:C«ng thøc liªn hÖ tÝnh to¸n cña 2 c® bay lªn vµ bay xuèng lµ:
G T P
P= = =2..(Vi  VY).Vi  V2i  VY.Vi - = 0  Vi(1,2)  T  F
F F 2.
3.10.Tæn thÊt CCM thùc.
Trªn ta ®· xem xÐt sù lµm viÖc cña CCM lý t-ëngnghÜa lµ c«ng suÊt tõ ®éng c¬ biÕn hoµn toµn thµnh
c«ng ®Èy kh«ng khÝ xuèng phÝa d-íi ®Ó t¹o lùc kÐo.Trªn thùc tÕ kh«ng ph¶i toµn bé mÆt ph¼ng quay
tham gia t¹o lùc kÐo nªn CCM thùc t¹o ra dßng khÝ xo¾n, cßn tèc ®é c¶m øng kh¸c nhau ë çc thµnh
phÇn b¸n kÝnh kh¸c nhau. CCM lý t-ëng kh«ng chi phÝ n¨ng l-îng ®Ó kh¸c phôclùc c¶n lùc c¶n quay
profin. Theo khÝ ®éng häc th× Êp suÊt d-íi çnh t¨ng, trªn çnh gi¶m, do ®ã CCM thùc cã tæn hao gèc, mót
l¸ çnh do kh«ng khÝ ë miÒn ¸p suÊt do kh«ng khÝ tõ miÒn cao d-íi çnh trµn lªn trªn ¸p suÊt thÊp trªn
çnh.
§Ó tÝnh tæn hao ®ã ng-êi ta ®-a ra kh¸i niÖm hÖ sè tæn thÊt gèc vµ mót çnh  theo c«ng thøc:
19
Fthùc=F. (víi =0,90,92).Gi¸ trÞ Vi
cña CCM thùc ®-îc lÊy ë b¸n kÝnh t-¬ng
®-¬ng lµ 0,7.NghÜa lµ Vi(0,7)=Vi.
§Ó tÝnh ¶nh h-ëng cña lùc c¶n Pr«fin,
ta lÊy c«ng suÊt cÈn thiÕt ®Ó t¹o ra lùc kÐo 0,25 0,5 0,75
ë CCM thùc lín h¬n c«ng suÊt cÇn thiÕt
CCM lý t-ëng lµ 25%.Lùc kÐo cña CCM
thùc tÕ lµ:Tthùc=.T=2...F.V2i
T 4
Vi= ;NÕu biÕt T=0,5.CT.F..U2
2. . .F 8
CT .F . .U
2
U CT
Vi= = (Vi=810(m/s) 12
4. . .F 2 
 CT=0,008 .T-¬ng tù trong vÊn ®Ò lùc,
®èi víi c«ng suÊt ta còng cã kh¸i niÖm hiÖu Vi
suÊt t-¬ng ®èi lµ tØ sè gi÷a CCM lý t-ëng
N
vµ CCM thùc tÕ: = LT =0,60,75.
N TT
3.11.§Æc ®iÓm lùc khÝ ®éng cña TT ®ång trôc.
TT ®ång tôc cã 2 tÇng çnh víi ®-êng kÝch
çnh trªn vµ çnh d-íi b»ng nhau.NÕu t¨ng
kho¶ng çnh gi÷a çc èng lãt cña 2 çnh quay sÏ lµm t¨ng ¶nh h-ëng khÝ ®éng cña çnh trªn ®èi víi çnh
d-íi, g©y nªn ¶nh h-ëng xÊu tíi ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña çnh quay d-íi vµ lµm cho kÕt cÊu cña hÖ thèng
thªm phøc t¹p.Cßn nÕu gi¶m kho¶ng çch sÏ g©y ra nguy c¬ va ®Ëp cña çc l¸ çnh quay, ®ång thêi t¨ng
sù rung ®éng ®èi víi TT.§èi víi TT ®ång trôc K-15 vµ K-18, kho¶ng çch lµ 0,08D.T¹i gi¸ trÞ ®ã ¶nh
h-ëng khÝ ®éng cña 2 çnh quay ®-îc gi¶m thiÓu, luång khÝ çnh quay trªn bÞ co hÑp vµ ë mÆt ph¼ng quay
cña çnh d-íi cã b¸n kÝnh lµ 0,7R ®¶m b¶o ®-îc: çnh quay d-íi lµm viÖc nh- çnh quay trªn vµ cã thÓ
hót thªm kh«ng khÝ tõ bªn s-ên trªn.
Tõ ®ã ta cã thÓ tÝnh diÖn tÝch t¸c dông cña toµn bé hÖ thèng CCM gåm 2 t»ng çnh quay víi l-îng
kh«ng khÝ qua ®ã gièng nh- 1 çnh quay riªng biÖt trong chÕ ®é treo.§èi víi çnh quay trªn, ta trõ ®i phÇn
diÖn tÝch tæn thÊt gèc l¸ çnh víi b¸n kÝnh 0,25R.§èi víi çnh quay d-íi, còng ®-îc trõ ®i phÇn tæn thÊt
do ¶nh h-ëng çnh quay trªn víi b¸n kÝnh 0,7R.Cuèi cïng ta cã ®-îc diÖn tÝch t¸c dông:
Fht=.R2-.(0,25.R)2+.R2-.(0,7.R)2
=1,4474 1,45..R2=1,45.F
Tõ h×nh vÏ ta dÔ thÊy t¸c ®éng ¶nh h-ëng cña çnh quay
trªn ®èi víi çnh quay d-íi lµm cho t¸c dông cña çnh
d-íi xÊu h¬n çnh quay trªn.H¬n n÷a gãc tÊn cña çnh
d-íi còng bÞ gi¶m do ¶nh h-ëng ®ã.
Nªn ®Ó gi¶m ®-îc ¶nh h-ëng ®ã, ng-êi ta t¹o gãc
0,25R
l¾p cña çnh quay d-íi lín h¬n çnh quay trªn 230. R
T¸c dông xÊu ®ã cña çnh quay trªn ®èi víi çnh
quay d-íi gi¶m 1 çch râ rÖt khi Ri >0,7R.
DiÖn tÝch cña mÆt ph¼ng quay cña çnh quay d-íi
lµm viÖc d-íi sù ¶nh h-ëng cña çnh quay trªn lµ:
Fd=.(0,7.R)2 -.(0,25.R)2=0,43..R2=0,43.F
V× diÖn tÝch t¸c dông cña çnh quay trªn nhá h¬n 2 lÇn
nªn diÖn tÝch t¸c dông phô cña çnh quay d-íi:
Fcd=0,5.0,43.F=0,22.F
Tõ ®ã ta cã diÖn tÝch t¸c dông cña toµn bé hÖ thèng:
20
Fh=Fht+Fcd=1,45.F+0,22.F=1,67.F
KÕt luËn:Lùc kÐo cña çnh quay ®ång trôc lín h¬n lùc kÐo
cña 1 çnh quay riªng biÖt lµ 1,67 lÇn trong çc ®iÒu kiÖn
lµm viÖc nh- nhau.NÕu T®ång trôc=T riªng biÖt th× TT ®ång
trôc ®ßi hái c«ng suÊt nhá h¬n.
§iÒu ®ã ®-îc chøng minh b»ng c«ng thøc: Ni=T.Vi
(víi Th,Vh,Fh lµ cña hÖ thèng çnh quay ®ång trôc)
2..Fh.V2h=2..F1.V2i
0,7R
2..(1,67.F1).V2h=2..F1.V2i
V 2i
 V h=
2
1,67
Vh=0,78.Vi
Tøc lµ ®Ö hÖ thèng çnh quay ®ång trôc cã ®-îc lùc kÐo
b»ng çnh quay riªng biÖt cã cïng ®-êng kÝnh th× tèc ®é
c¶m øng cña hÖ çnh quay ®«ng trôc nhá h¬n tèc ®é c¶m øng
cña çnh quay riªng biÖt, t-¬ng øng c«ng suÊt ®«ng trôc nhá h¬n.
Nh- vËy sù cã lîi vÒ c«ng suÊt lµ: Nh=0,8.Ni.Çnh quay ®ång trôc cã lîi vÒ lùc kÐo 1315% vÒ lùc víi
cïng 1 c«ng suÊt.Tuy nhiªn,kÕt cÊu r«to phøc t¹p,trôc cña CCM lµ 2 trôc rçng ®ång trôc(1 trôc trong, 1
trôc ngoµi) rÊt phøc t¹p do ®ã hiÖn nay ch-a ®-îc phæ biÕn trong th-¬ng m¹i.
Ch-¬ng IV: CCM lµm viÖc ë chÕ ®é ch¶y bao nghiªng

4.1.§Æc ®iÓm cña çnh quay lµm viÖc ë chÕ ®é ch¶y bao nghiªng.
Kh¸i niÖm: lµ sù lµm viÖc cña çnh quay trong dßng
kh«ng nhiÔu ®éng thæi vµo çnh quay kh«ng song song
víi trôc cña èng lãt.
Khi thæi ®øng CCM truyÒn cho
khèi khÝ däc trôc 1 ®éng l-îng phô
h-íng theo chiÒu cña dßng kh«ng nhiÒu ®éng,
nh-ng khi thæi xiªn còng truyÒn cho khèi khÝ 1
®éng l-îng phô nh- vËy, ngoµi ra cßn truyÒn c¶ phÝa däc trôc cña çnh quay ®i xuèng d-íi.
§iÒu ®ã sinh ra lÖch dßng, gi¸ trÞ lÖch dßng cã liªn hÖ trùc tiÕp víi gi¸ trÞ lùc kÐo mµ CCM sinh ra ë
chÕ ®é thæi xiªn.Kh¸c víi chÕ ®é thæi ®øng, trong chÕ ®é thæi xiªn TT cßn tham gia chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn
trong mÆt ph¼ng quay.
V
Vi
V
V
Còng nh- chÕ ®é ch¶y bao däc trôc, CCM t¹o ra dßng khÝ ®-îc ®Þnh h-íng theo tèc ®é chay cña dßng
khÝ ch¶y bao quanh.Theo lý thuyÕt çnh qu¹t do Giu-cèp-ski nghiªn cøu n¨m 1905-1921 th× cã thÓ tÝnh lùc
21
vµ lùc kÐo cña çnh quay theo cïng 1 c«ng thøc.Cho dßng tiÕt diÖn h×nh trßn ch¶y quanh çnh ®i vµo víi
vËn tèc V.H×nh thµnh çc xo¸y c¶m øng mµ çnh truyÒn cho khèi kh«ng khÝ trong 1 gi©y¸o khèi l-îng mS
V V
V V
Vi V Vi
2.Vi V2 V
H×nh 32- S¬ ®å dßng ch¶y ë chÕ ®é thæi xiªn

víi 1 tèc ®é th¼ng ®øng Vi.Lý thuyÕt xo¾y ®· chøng minh, cßn khÝ ®éng häc thùc nghiÖm
kh¼ng ®Þnh ®»ng sau çnh tèc ®é c¶m øng t¨ng dÇn ë kho¶ng çch 0,5 tèc ®é c¶m øng ®¹t gi¸ trÞ 2Vi, do
®ã kh«ng khÝ nhËn tõ çnh 1 ®éng l-îng phô b»ng mS.2Vi.
Theo ®Þnh luËt b¶o toµn n¨ng l-îng, sè gia ®éng l-îng b»ng xung lùc(ë ®©y xung lùc chÝnh lµ lùc n©ng).
Do ®ã Y=mS.2Vi.Ta t×m khèi Vi (m/s)
l-îng kh«ng khÝ mS trong 1 gi©y
víi s¶i çnh cã ®-êng kÝnh , tiÕt Phô t¶i riªng: P1>P2>P3
2
diÖn cña dßng FN=. /4 vu«ng gãc P1
víi vÐc t¬ V=V+Vi.VËy: 15
Y= mS.2Vi=2..FN. V.Vi P2
Y
 Vi= (H×nh bªn) 10
2. .FN .V
Trong chÕ ®é thæi xiªn, tèc ®é P3
®Èy còng b»ng 2 lÇn tèc ®é hót 5
nªn ta vÉn cã:
T=mS.V®=mS.2.Vi=2..F.V.Vi.
NÕu tÝnh c¶ tæn thÊt gèc vµ mót
çnh th×: T=2.. .F.V.Vi. 0 50 100 150 200 250 V(Km/h)
4.2.Quan hÖ gi÷a lùc kÐo T vµ tèc ®é bay.
Khi mËt ®é kh«ng khÝ kh«ng ®æi (t-¬ng øng víi ®é cao H kh«ng ®æi) th× lùc kÐo T chØ phô thuéc tèc ®é
bay.Khi tèc ®é t¨ng th× vËn tèc tæng hîp t¨ng V (vËn tèc thæi xiªn lín) lµm cho T=2..F.V.Vi. t¨ng.
Nh-ng chØ cã thÓ t¨ng T b»ng çnh nµy ®Õn 1 gi¸ trÞ h÷u h¹n, ®iÒu ®ã cã liªn quan tíi sù thay ®æi tèc ®é
c¶m øng, ®Õn l-ît nã tèc ®é c¶m øng l¹i phô thuéc v©n tèc bay.
Vi (m/s) T
A=150 A=00 A=100
8 A=0 0 H×nh 24-Sù phô thuéc cña tèc
®é c¶m øng theo tèc ®é bay.
6
A=-150 A=-200
4 A=-300
2
0 20 40 60 80 0 20 40 60 80 100 120
V (Km/h) V (Km/h)
22
Theo gi¶i thÝch khÝ ®éng lùc th× khi V t¨ng, kh«ng khÝ ®i tíi çnh quay víi sè l-îng lín, nghÜa lµ sè
l-îng kh«ng khÝ t-¬ng hç t¸c ®éng víi çnh quay trong 1 gi©y t¨ng, dÉn ®Õn l-îng kh«ng khÝ mµ çnh
quay lµm lÖch xuèng d-íi t¨ng c¶ vÒ khèi l-îng còng nh- vËn tèc TY t¨ngT t¨ng.
Tuy nhiªn khi tiÕp tôc t¨ng, thêi gian t¸c ®éng V
t-¬ng hç gi÷a çnh quay vµ kh«ng khÝ bÞ bÞ rót ng¾n,
çnh quay kh«ng kÞp ®Èy m¹nh kh«ng khÝ xuèng phÝa =1800
d-íi (g©y gi¶m sù chªnh ¸p) do ®ã Vi vµ xung lùc
gi¶m.Tøc lµ l-îng kh«ng khÝ mµ çnh quay lµm lÖch
tuy cã t¨ng 1 chót, nh-ng chÊt l-îng dßng ch¶y gi¶m
(nghÜa lµ vËn tèc lµm lÖch thÊp, thËm chÝ nÕu V qu¸ çnh çnh
cao th× dßng ch¶y hÇu nh- kh«ng lÖch).Trong khi ®ã tiÕn lïi
th× lùc c¶n vÉn cø t¨ng ®Òu ®Òu theo vËn tèc, kÌm 
theo ®ã lµ ma s¸t.TÊt c¶ nh÷ng yÕu tè ®ã lµm cho =900 =2700
T gi¶m m¹nh khi ë tèc ®é cao.
4.3.Gãc ph-¬ng vÞ vµ tèc ®é tæng hîp.
Khi çnh quay ë chÕ ®é thæi xiªn (TT cã vËn tèc ngang)
x¶y ra sù biÕn ®æi vËn tèc liªn tôc theo chu k× víi tõng l¸ çnh. 
so víi vÐct¬ tèc ®é bay huÆc vÐct¬ cña dßng kh«ng nhiÔu ch¶y
bao lªn CCM. =003600
§Ó x¸c ®Þnh çc vÞ trÝ ®ã, ng-êi ta ®-a ra kh¸i niÖm gãc ph-¬ng vÞ.
Gãc ph-¬ng vÞ : lµ gãc gi÷a trôc däc cña l¸ çnh vµ ®-êng däc
th©n TT.VÞ trÝ çc ®iÓm t-¬ng øng víi gãc  ®-îc cho nh- h×nh vÏ.
§Ó lµm ®-êng kh«ng ng-êi ta lÊy trôc däc cña çnh khi çnh ®-îc ®Æt
®»ng sau trôc may ¬ cña CCM.Gãc ph-¬ng vÞ  ®-îc tÝnh tõ 00 ®Õn 3600
theo chiÒu quay cña CCM.
Ng-êi ta gäi vïng l¸ çnh tõ =00 tíi =1800 l¸ çnh tiÕn.
vïng l¸ çnh tõ =1800 tíi =3600 l¸ çnh lïi.
Kh¸i niÖm çnh tiÕn vµ çnh lïi cã liªn quan tíi sù thay ®æi chiÒu dßng
kh«ng nhiÔu ch¶y bao lªn çnh t¹o ra bëi sù bay cña TT.
VËn tèc tæng hîp ®-îc x¸c ®Þnh: W  U  V
hay W  U  V . sin()
U: tèc ®é quay mót çnh. W tèc ®é tæng hîp.
V: tèc ®é bay tiÕn. NÕu =const th× W=f()
Do ®ã chÕ ®é thæi xiÖn kh¸c chÕ ®é thæi
®øng ë tèc ®é tæng hîp (chÕ ®é thæi ®øng:
V.sin()
W=U=.R=const).
B¶n chÊt tèc ®é tæng hîp W ë ®©y lµ sù
hßa trén (tæng h×nh häc) sù tèc ®é mót l¸
vµ tèc ®é bay tiÕn cña trùc th¨ng ë chÕ ®é 2 W2
thæi xiªn.Çc tÝnh chÊt ®-îc tr×nh bµy
1 çch sinh ®éng nh- h×nh vÏ.

W1
V.sin()
U=.R 1
23
U+V
U+V
U
U U
U-V V
00 900 1800 2700 3600 
U+V
U U
U-V
H×nh 33- BiÕn ®æi tèc ®é trªn çnh quay khi bay
W
U -V 
4.4.Quan hÖ gi÷a vïng ch¶y ng-¬c vµ gãc ph-¬ng vÞ.
- XÐt vËn tèc tæng hîp W t¹i hai vÞ trÝ lµ =900 vµ
=2700.Tõ biÒu ®å W ta suy ra biÓu ®å vËn tèc 
dßng ch¶y cña giã nh- h×nh bªn.
- B»ng çc phÐp chøng minh h×nh häc th«ng
th-êng ta dÒ dµng thÊy ë trong ®o¹n OA
dßng ch¶y cña giã ng-îc chiÒu ®i tõ phÝa
sau ra  t¹o nªn vïng ch¶y ng-îc.
(t¹i vïng ®ã V-U<0).Thùc hiÖn
çc phÐp to¸n h×nh häc ta cã: d
OC=R; OA=d; CD=U=.R; AB=V; W
XÐt 2 tam gi¸c ®ång d¹ng:
OA AB
 OAB vµ  OCD  
OC CD
d V
 
R  .R
V
 d=R =.R (víi  lµ hÖ sè ®Æc tr-ng chÕ ®é lµm viÖc)

24
Do ch¶y ng-îc nªn thµnh phÇn lùc kÐo miÒn ®ã lµ ©m.Nh×n nhËn 1 çnh tæng qu¸t, bÊt cø thµnh phÇn
hay bé phËn nµo cho dï TT hay trªn M¸y bay, mµ nÕu thµnh phÇn, thiÕt bÞ ®ã g©y tæn h¹i ®Õn kh¶ n¨ng
bay th× cÇn ph¶i ®-îc thiÕt kÕ l¹i huÆc
®¬n gi°n l¯ “vøt” nã ®i.Trong tr-êng hîp
nµy ng-êi ta th-êng chän çch thø 2.
Tõ h×nh vÏ bªn, ta thÊy mÆt ®-îc c¾t
cã chiÒu dµi ®óng b»ng ®-êng kÝnh OA=d.
4.5.Sù biÕn ®æi cña lùc kÐo theo gãc ph-¬ng vi

- Lùc kÐo trªn 1 l¸ çnh: TC=CTC.SC. .W2 T
2
Trong ®ã: CTC: hÖ sè lùc kÐo l¸ çnh. ML=T.a
SC: diÖn tÝch bÒ mÆt 1 l¸ çnh. d
CTC phô thuéc s¶i çnh, d¹ng Pr«fin vµ ®é vÆn =270 0
TC
h×nh häc çnh.Khi s¶i kh«ng ®æi ta cã CTC=const. TC çnh lïi =900 Çnh tiÕn
Cßn tèc ®é tæng hîp W=f(,)=.R+V.sin()
Tõ ®ã kÕt luËn khi s¶i kh«ng ®æi, ë cïng 1 ®é cao
bay, =const th× lùc kÐo: T=f(W)=f’() tøc lµ chØ
phô thuéc vµo gãc ph-¬ng vÞ.
- Çc CCM ®Çu tiªn víi l¸ çnh g¾n cè ®Þnh vµo èng lãt
®· biÓu hiÖn nh÷ng nh-îc ®iÓm.Trong ®ã cã nh-îc ®iÓm
lµ t¹o nªn chªnh lÖch lùc n©ng ë çc gãc ph-¬ng vÞ.
Do W biÕn ®æi tõ WminWmax nªn TminTmax
trong tr-êng hîp ®ã, vÐc t¬ tæng hîp lùc kh«ng ®i qua trôc
may ¬, mµ çch trôc 1 kho¶ng çch d g©y ra m«men lËt ML=T.a.
-Ngoµi ra, ®èi víi TT cã CCM g¾n cè ®Þnh th× tuy lùc kÐo t¹o
ra bëi tÊt c¶ çc ph©n tè çnh nh-ng lùc ph©n tè lín nhÊt l¹i
®Æt ë 3/4R vµ lùc tæng hîp trªn 1 l¸ çnh quay ®Æt t¹i r =0,7.
Sù ph©n bè nh- vËy g©y ra m«men uèn ë gèc çnh víi trÞ
sè ®-îc tÝnh theo c«ng thøc Mu=Tc.0,7.R. §èi víi çc TT çc TT h¹ng nÆng th× gi¸ trÞ nµy cßn lín h¬n
nhiÒu.Thªm vµo ®ã cßn ph¶i kÓ tíi t¸c dông cña lùc ly t©m  phÇn gèc çnh cña l¸ çnh quay ph¶i chÞu 1
t¶i träng rÊt lín.NÕu ta t¨ng träng l-îng cña phÇn gèc çnh th× l¹i t¨ng khèi l-îng cña l¸ çnh quay vµ
gi¶m t¶i träng h÷u Ých cña TT.
-Bëi v× lùc kÐo T thay ®æi theo , nªn m«men uèn do nã sinh ra còng thay ®æi theo gãc ph-¬ng vÞ  g©y
nªn øng suÊt mái trong çc chi tiÕt chÞu lùc vµ khiÕn cho çnh dÔ bÞ ph¸ hñy nhanh chãng.Sù dao ®éng (sÏ
®-îc tr×nh bµy kÜ h¬n ë ch-¬ng dao ®éng) víi tÇn sè lín g©y nªn rung ®éng m¹nh TT.
-Do ¶nh h-ëng cña gãc ph-¬ng vÞ  nh- vËy nªn
lµm cho 1 nöa ®Üa cña CCM cã lùc kÐo lín h¬n
so víi nña cßn l¹i g©y m«men lËt.Nh- vËy TT
víi l¸ çnh quay g¾n cøng cã 3 nh-îc ®iÓm:
-M«men uèn lín ë gãc çnh. §Üa quay lµ vßng do mót l¸
-Sù thay ®æi m«men cña lùc kÐo theo . çnh quay t¹o nªn khi quay
-Co m«mne lËt ë chÕ ®é chay bao nghiªng.
Çc nh-îc ®iÓm ®ã cã thÓ ®-îc kh¾c phôc b»ng çch g¾n khíp b¶n lÒ ngang sÏ tr×nh bµy ë phÇn sau.
4.6.B¶n lÒ ngang vµ çc ®iÒu kiÖn c©n b»ng.
K/n: b¶n lÒ ngang lµ khíp b¶n lÒ mµ trôc cña nã n»m
trong mÆt ph¼ng quay cña may ¬ (vu«ng gãc víi trôc cña l¸ çnh).
M«men lùc kÐo lµm l¸ çnh quay ®èi víi khíp b¶n lÒ ®ã, cã nghÜa lµ nã kh«ng truyÒn ®Õn èng lãt m«
men lËt ®-îc triÖt tiªu.Khi cã khíp BLN, m«men uèn gèc l¸ çnh b»ng kh«ng, phÇn gèc ®-îc triÖt tiªu,
uèn l¸ çnh gi¶m, øng suÊt mái gi¶m, l¸ çnh trë nªn bÒn h¬n, rung ®éng do m«men lùc kÐo gi¶m.
Ngoµi ra BLN cßn gi¶m øng suÊt mái ë l¸ çnh, gi¶m çc rung thay ®æi m«men lùc kÐo cña l¸ çnh
25
quay theo ph-¬ng vÞ, ®¬n gi¶n viÖc khiÓn TT.
T
Trôc BLN
BLN M« men uèn
M«men b»ng kh«ng t¹i gèc.

Víi rÊt nhiÒu kh¶ n¨ng gi¶m çc tæn h¹i nh- trªn,
th× BLN cã ®ång thêi gi÷ ®-îc chøc n¨ng chÝnh ®ã lµ truyÒn lùc kÐo T tíi èng lãt ®Ó n©ng TT hay kh«ng?
hay BLN biÕn l¸ çnh quay thµnh 1 çi g× ®ã hoµn toµn ®éc lËp n»m ngoµi TT?
NÕu m«men cña lùc kÐo kh«ng truyÒn lªn may ¬ mµ chØ lµm xoay çnh th× lùc kÐo truyÒn lªn b¶n lÒ may ¬
nh- thÕ nµo? §Ó tr¶ lêi tÊt c¶ nh÷ng c©u hái ®ã cÇn xem xÐt ®iÒu kiÖn c©n b»ng cña çnh so víi khíp BLN.
Trong mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi m/p quay cã 3 lùc t¸c dông vµo l¸ çnh quay dã lµ:
-Träng l-îng b¶n th©n l¸ çnh (GC) n»m t¹i träng t©m g©y m«men MG=G.b
-Lùc kÐo (TC) ®iÓm ®Æt t¹i r =0,7 g©y m« men MT=T.a;
-Lùc li t©m (N) do b¶n lÒ ngang sinh ra ®Æt t¹i träng t©m l¸ çnh quay g©y m«men MN=N.c
m.u 2 GC 2
N= = . .r (víi r lµ b¸n kÝnh trong t©m l¸ çnh).§èi víi TT Mi-4 t¹i vßng quay lín nhÊt th× lùc li
r g
t©m N cã thÓ ®¹t tíi 20.000 Kg.M«men lùc kÐo T lµm xoay l¸ çnh t¹o ra gãc vÉy  gi÷a trôc däc cña çnh
Tc vµ mÆt ph¼ng quay.Khi ®Çu çnh
MT MN cao h¬n mÆt ph¼ng quay cña may
¬ gãc vÉy ®-îc coi lµ d-¬ng.
a MG
N
 c MN
Tc
a c  MT
b G N
NÕu theo quy -íc dÊu: ng-îc chiÒu kim ®ång hå lµ chiÒu d-¬ng b MG
th× ta cã: >0  MT -MG-MN=0 hay MT=MG+MN; (h×nh vÏ) G
<0  MT-MG+MN=0 hay MT=MG-MN;
Gãc th-êng ®-îc chän trong tÝnh to¸n: =-70100.MÆc dï çnh TT cã thÓ c©n b»ng ë çc gãc vÉy ©m,
tuy nhiªn thêi gian cÇn ph¶i ®-îc h¹n chÕ.Nªn c©n b»ng ë gãc vÉy d-¬ng ®-îc coi lµ ®iÒu kiÖn c©n b»ng.
Nh×n nhËn tæng qu¸t, ta thÊy MT=MG  MN, cã nghÜa lµ MT, MG kh«ng thay ®æi vÒ trÞ sè, chØ duy nhÊt cã
MN thay ®æi , vµ thay ®æi theo h-íng chèng l¹i sù quay cña çnh quay, tøc lµ chèng l¹i sù mÊt c©n b»ng
 t¹o m«men c©n b»ng æn ®Þnh cho çnh quay, gi¶m ®é lÖch cña l¸ çnh so víi mÆt ph¼ng quay cña may
¬. §ã còng lµ ®iÒu mµ CCM víi l¸ çnh quay g¾n cøng vµo trôc èng lãt kh«ng cã ®-îc (m«men c©n b»ng).
V× ®iÒu kiÖn <0 Ýt x¶y ra nªn ®¼ng thøc MT=MG+MN  Tc.a=Gc.b+N.C lµ ®iÌu kiÖn c©n b»ng. MC
còng lu«n lu«n thay ®æi thuËn chiÒu víi sù thay ®æi cña tõng gi¸ trÞ t¹i gãc  x¸c ®Þnh.Khi c©n b»ng bÞ ph¸
vì (chñ yÕu do sù thay ®æi lùc kÐo T) sÏ lµm thay ®æi gãc vÉy  ®Õn 1 gi¸ trÞ míi, mµ t¹i ®ã M=0.
Nguyªn nh©n chñ yÕu lµm mÊt sù c©n b»ng cña l¸ çnh so víi BLN lµ sù thay ®æi cña cña lùc kÐo çnh vµ
m«men cña nã.Gãc =-70100.
Ngoµi ra khíp BLN cã bé h¹n chÕ ®Þnh vÞ h¹n chÕ quay çnh lªn trªn vµ xuèng d-íi.NÕu gãc >250 th×
çnh sÏ ch¹m vµo vÊu trªn vµ bÞ c¶n l¹i.Trong tr-êng hîp çnh kh«ng quay çnh sÏ ®-îc tùa lªn vÊu ®Þnh
vÞ d-íi ®Ó phßng ngõa viÖc va ®Ëp cña çnh tíi çc bé phËn kh¸c cña TT.
26
4.7.H×nh c«n quay cña CCM (chãp quay).
Khíp BLN lµm cho chuyÓn ®éng l¸ çnh cña CCM h×nh thµnh c«n quay.Nh- h×nh vÏ ta thÊy khi CCM
lµm viÖc, çc l¸ çnh quay chuyÓn ®éng theo ®-êng sinh cña h×nh chãp.VÐc t¬ lùc kÐo T lu«n lu«n vu«ng
gãc víi mÆt ph¼ng quay, tøc lµ ®iÓm ®Æt, ph-¬ng vµ h-íng T lu«n trïng víi trôc c«n quay.
trôc c«n quay T trôc èng lãt
ChuyÓn ®éng l¸ çnh h×nh thµnh c«n quay
mÆt ph¼ng quay T
l¸ çnh chuyÓn ®éng theo ®-êng sinh

a=0 10 0 0
cña c«n quay
-NÕu muèn t¨ng b-íc H  t¨ng lùc kÐo cña CCM, t¨ng gãc chãp a m«men MN víi khíp b¶n lÒ t¨ng.
Khi c«n nghiªng th× CCM thùc hiÖn sù vÉy çnh (sÏ tr×nh bµy ë phÇn sau)  tiÕn hµnh ®-a vµo c¬ cÊu,
®iÒu chØnh gãc l¾p ®Æt çnh theo ph-¬ng vÞ.
4.8.ChuyÓn ®éng vÉy cña l¸ çnh CCM.
K/n: chuyÓn ®éng cña çc l¸ çnh ®èi víi khíp BLN cña èng lãt CCM ë chÕ ®é thæi xiªn gäi lµ chuyÓn
®éng vÉy.
Nguyªn nh©n: do lùc kÐo T cña l¸ çnh quay thay ®æi theo gãc ph-¬ng  w
vÞ ph¸ vì sù c©n b»ng cña l¸ çnh ®èi víi khíp b¶n lÒ ngang.Khi T ? ?
çnh vÉy lªn, khi T çnh vÉy xuãng.Nh- vËy gãc ph-¬ng vÞ ¶nh h-ëng
tíi lùc kÐo T, vÒ phÇn m×nh lùc kÐo T l¹i ¶nh h-ëng tíi chuyÓn ®éng vÉy.  T
LiÖu gãc ph-¬ng vÞ ¶nh h-ëng tíi chuyÓn ®éng vÉy nh- thÕ nµo?(phÇn dÊu hái trªn h×nh vÏ)
XÐt 1 dßng khÝ tíi CCM nh- h×nh vÏ.Dßng khÝ kh«ng bÞ nhiÔu ®éng ®ã ph©n ra lµm 2 thµnh phÇn: vÐc t¬
VY vu«ng gãc víi l¸ çnh, vÐc t¬ VE song song víi trôc däc cña l¸ çnh (tèc ®é tr-ît).Nh- vËy chØ cã thµnh
phÇn VY lµ thµnh phµn ¶nh h-ëng ®-îc tíi gãc tÊn vµ lùc kÐo.T¹i =1800 h-íng vµo phÝa d-íi cña çnh
lµm t¨ng gãc tÊn thµnh phÇn l¸ çnh, ng-îc l¹i =00 VY h-íng lªn phÝa trªn l¸ çnh lµm gi¶m gãc tÊn.
a)
V c)
VY
VE VY VE a0  
=180 0
=00
V VÉy lªn 
V VY
  
H×nh 35- Sù phô thuéc cña  vµo gãc c«n quay
d) 
b)
VÉy xuèng
0 0
90 0
180 0
2700
3600
 VY  
27
-NÕu kh«ng cã gãc c«n th× khi =003600 =2700

th× gãc va (gãc tÊn) liªn tôc biÕn ®æi nh- >0 <0
h×nh vÏ bªn.
-VÒ mÆt khÝ ®éng, chuyÓn ®éng vÉy cña =1800 =0 =00
l¸ çnh quay tån t¹i trong ®iÒu kiÖn kÝch
®éng tuÇn hoµn sÏ ®-îc tÝnh to¸n theo
nguyªn t¾c nh- 1 bµi to¸n dao ®éng tuÇn hoµn.
-Nh- vËy ta cÇn hiÓu b¶n chÊt cña chuyÓn ®éng vÉy nh- =900
lµ chuyÓn ®éng theo ph-¬ng th¼ng ®øng cña CCM.Trong t¯i liÖu thÇy MÞch cã gäi nã l¯ “chuyÓn ®éng ®¯”
lµ kh«ng ®óng.§µ ®-îc hiÓu theo nghÜa tiÕng viÖt cã nghÜa lµ 1 çi g× tiÕp tôc chuyÓn ®éng sau khi th«I lùc
t¸c dông, nã cã thÓ theo ph-¬ng ngang huÆc theo ph-¬ng th¼ng ®øng, vµ th-êng ng-êi ta hiÓu theo ph-¬ng
ngang h¬n.Cßn ®©y lµ chuyÓn ®éng theo ph-¬ng th¼ng ®øng, tiÕng viÖt hay nãi: chim vÉy çnh.Nh- vËy râ
rµng r»ng: vÉy theo nghÜa tiÕng viÖt ®-îc hiÓu theo chuyÓn ®éng theo ph-¬ng th¼ng ®øng.
4.9.Sù lªch trôc cña CCM.
-Tuy nhiªn, nh- ta xÐt ë phÇn tr-íc th× trôc c«n quay vµ trôc èng lãt th-êng nghiªng chÐo vÒ phÝa sau, nªn
d-íi ¶nh h-ëng cña gãc c«n quay, gãc vÉy  ë chÕ ®é ch¶y bao nghiªng cña l¸ çnh biÕn ®æi: = (max)
t¹i =2100 vµ = (min) t¹i =300.Nh- vËy trôc c«n quay sÏ bÞ lÖch vÒ phÝa sau, nghiªng vÒ phÝa çnh
tiÕn 1 gãc 300.
Trôc èng lãt
Trôc c«n quay
T >0
Sù biÕn ®æi  theo  ë chÕ ®é thæi xiªn

a b
max
=a0+b
a0 min a0 =a0-b
=2100 =300 =1800 =00

Nh×n h×nh vÏ, ta thÊy ë t¹i max ®é vÉy th¼ng xuèng d-íi
lµ lín nhÊt, vµ min ®é vÉy th¼ng lªn trªn lµ lín nhÊt. c
V× trôc c«n h-íng ra phÝa sau nªn lùc kÐo cña nã còng
ph¶i h-íng ra phÝa sau nã lµ thµnh phÇn lùc c¶n.Çc
chuyÓn ®éng vÉy ra phÝa sau cµng lín (max) th× trôc
c«n h-íng ra phÝa sau cµng lín, lùc c¶n cµng lín.Nªn =a0+c
h¹n chÕ max, tøc lµ h¹n chÕ çc chuyÓn ®éng vÉy ë =a0-c a0
chÕ ®é xiªn.Ngoµi ra h¹n chÕ chuyÓn ®éng vÉy còng
®Ó ®ång thêi gi¶m thiÓu çc rung ®éng cña CCM. =2700 =900
28
4.10.H¹n chÕ chuyÓn ®éng vÉy cña l¸ çnh vµ thiÕt bÞ bï vÉy
B¶n th©n chuyÓn ®éng vÉy còng sinh ra nh÷ng yÕu tè tù h¹n chÕ nã:
-H¹n chÕ khÝ ®éng lùc häc: Khi l¸ çnh vÉy lªn (H25.c), gãc tÊn cña thµnh phÇn l¸ çnh bÞ gi¶m 1 l-îng
  gi¶m lùc kÐo T vµ m« men lùc kÐo cña nã t¹o sù kh«i phôc c©n b»ng.Ng-îc l¹i khi l¸ çnh vÉy
xuèng (H25.d), gãc tÊn cña thµnh phÇn l¸ çnh t¨ng 1 l-îng   t¨ng lùc kÐo T vµ m« men lùc kÐo cña
nã t¹o sù c©n b»ng.
-H¹n chÕ bëi lùc li t©m: chuyÓn ®éng vÉy cña l¸ çnh còng bÞ h¹n chÕ bëi m«men cña lùc li t©m nh- ®·
tr×nh bµy ë trªn.
Tuy nhiªn, ng-êi ta thÊy r»ng
nh÷ng h¹n chÕ trªn cßn ch-a ®ñ.
Do ®ã, ng-êi sö dông thiÕt bÞ bï
vÉy ®-îc bè trÝ ®Æc biÖt ë thµnh
phÇn s¶i l¸ çnh.Khi l¸ çnh vÉy
lªn, khíp b¶n lÒ phÝa tr-íc cã tay truyÒn b
kh«ng ®æi nªn h·m phÉn tr-íc cña l¸ çnh l¹i a
(kho¶ng dÞch chuyÓn nhá h¬n) lµm cho pr«fin
chóc ®Çu vÒ phÝa tr-íc lµm gi¶m s¶i çnh dÉn
®Õn lùc kÐo T gi¶m çnh vÉy xuèng.Khi l¸ çnh vÉy xuèng, th× khíp b¶n lÒ phÝa tr-íc cã tay truyÒn
kh«ng ®æi nªn h·m phÉn tr-íc cña l¸ çnh l¹i (kho¶ng dÞch chuyÓn nhá h¬n) lµm cho pr«fin ngãc ®Çu lªn
vÒ phÝa tr-íc lµm t¨ng s¶i çnh dÉn ®Õn lùc kÐo T t¨ng çnh vÉy lªn.
Nh- vËy b¶n chÊt cña thiÕt bÞ bï vÉy lµ ®iÒu khiÓn b-íc H cña l¸ çnh quay th«ng qua viÖc ®iÒu khiÓn
gãc ®Æt çnh  (H=2..R.tg), tr¸nh cho l¸ çnh quay kh«ng bÞ xoay so víi khíp BLN.Nh- h×nh vÏ bªn ta
thÊy viÖc nèi tay ®ßn xoay çnh vµ thanh kÐo th¼ng ®øng ®-îc thùc hiÖn b»ng khíp nèi b¶n lÒ.Trong ®ã
thanh kÐo cã c¬ cÊu chuyÓn ®éng lªn phÝa trªn th× gãc ®Æt çnh t¨ng, chuyÓn ®éng xuèng phÝa d-íi th×
gãc ®Æt çnh gi¶m.
Cã thÓ bè trÝ thiÕt bÞ bï vÉy trªn trôc cña b¸n kÝnh ngang huÆc dÞch chuyÓn so víi trôc b¶n lÒ nµy 1
®o¹n a.Trong t-êng hîp a=0, çnh tay ®ßn cïng víi l¸ çnh quay bÞ xoay so víi trôc cña khíp BLN nªn
kh«ng lµm xoay çnh.Trong tr-êng hîp a>0, do cã sù lÖch so víi b¶n lÒ ngang nªn x¶y ra sù thay ®æi b-íc
çnh khi chuyÓn ®éng vÉy.Ch¼ng h¹n nh- vÉy lªn trªn, thanh kÐo cßn ch-a chuyÓn ®éng sÏ gi÷ phÇn tr-íc
cña l¸ çnh lµm chuyÓn ®éng gi¶m, t-¬ng tù khi vÉy xuèng d-íi.
HiÖu qu¶ cña bé phËn bï vÉy ®-îc ®¸nh Trôc vÉy
a
gi¸ bëi hÖ sè bï vÉy: K= .HÖ sè bï vÉy
b
cµng lín th× gãc vÉy thay ®æi th× s¶i thay
®æi cµng m¹nh cµng m¹nh h¹n chÕ ®-îc
sù vÉy lªn vµ xuèng cña l¸ cµng nhiÒu. Thay ®æi
(th-êng chän K=0,5).Khi t¨ng hÖ sè bï
vÉy ®ñ lín th× gãc max ë l¸ çnh tiÕn T¸c ®éng
kh«ng ph¶i lµ ë =210 nh- ta ®· nghiªn
0
cña phi c«ng
cøu, mµ ë ph-¬ng vÞ =160 .Cßn min
0
trong tr-êng hîp ®ã t¹i ph-¬ng vÞ =3400.KÕt qu¶ gãc

vÉy thay ®æi nh- vËy th× sÏ lµm c«n quay nghiªng vÒ phÝa
çnh lïi sau, lùc c¹nh Sb sÏ lÖch sang bªn ph¶i
®Ó c©n b»ng víi lùc kÐo cña chong chãng l¸i  TT kh«ng
bÞ tr-ît khi bay ngang, g¶im nhÑ sù c©n b»ng trong khi bay. Gãc l¾p §Üa ®iÒu
4.11.Gãc va cña ph©n tèc çnh thay ®æi theo ph-¬ng vÞ. trung b×nh gãc l¾p khiÓn
Gãc va cña ph©n tèc çnh phô thuéc 1 phÇn vµo gãc l¾p, lín
v× ®©y lµ gi¸ trÞ mµ chóng ta cã thÓ chñ ®éng ®iÒu chØnh
®Ó kiÓm s¸o ®-îc dßng tíi t¸c ®éng vµo l¸ çnh quay sao gãc l¾p nhá M¹ch ®iÒu
cho kh«ng ®øt dßng.C¬ chÕ kiÓm so¸t gãc l¾p thÓ hiÖn nh- h×nh bªn. khiÓn
29
Ta cã c«ng thøc sè gia gãc va  XÐt t¹i 1 ph©n tè çnh cè ®Þnh

 VY
theo : tg(  )=
.R  V . sin(  )
DÊu + t-¬ng øng vÉy lªn. 
DÊu – t-¬ng øng vÉy xuèng.   
Cho gãc ph-¬ng vÞ biÕn thiªn
ta cã ®-îc h×nh vÏ bªn.Nh-ng gãc
va cña thµnh phÇn l¸ çnh kh«ng
chØ thay ®æi theo ph-¬ng vÞ, mµ cßn 00 900 1800 2700 3600 
thay ®æi theo b¸n kÝnh cña çnh quay.Ngoµi ra cÇn l-u ý thªm r¨ng trÞ sè gãc va ©m ë ph-¬ng vÞ 900 nhá
h¬n gãc va d-¬ng ë ph-¬ng vÞ 2700.§iÒu ®ã cã thÓ kiÓm chøng khi ta thay  t¹i çc gi¸ c«ng thøc trªn.
Tuy nhiªn khi tÝnh ®Õn tèc ®é chuyÓn ®éng vËy vµ c¬ cÊu bï vÉy th× khi l¸ çnh quay vÉy lªn gãc va cña
ph©n tè l¸ çnh gi¶m.Ng-îc l¹i khi çnh vÉy xuèng, gãc va cña ph©n tè l¸ çnh t¨ng.KÕt qu¶ ®-îc thÓ hiÖn
ë h×nh bªn d-íi.
Cã lóc l¸ çnh xu¾n, cã

lóc kh«ng xu¾n nªn g©y
uèn mái l¸ çnh.
NhËn xÐt:
Çc gãc va lín nhÊt, cã ë çc thµnh phÇn l¸ çnh gÇn ph-¬ng vÞ =2700, nhá nhÊt gÇn ph-¬ng vÞ =900,
cßn ®èi víi b¸n kÝnh kh¸c Ýt thay ®æi.Tõ ph-¬ng vÞ =00, çc gãc va tån t¹i hÇu nh- kh«ng thay ®æi theo
30
chiÒu dµi l¸ çnh vµ gi¶m ë kho¶ng ph-¬ng

vÞ 1100, sau ®ã b¾t ®Çu t¨ng.Víi l¸ çnh lïi Tc L¸ çnh g¾n cè ®Þnh
tõ gèc tíi mót, l¸ çnh gãc va t¨ng tõ 4 5 ,
0 0
L¸ çnh treo b»ng khíp
vµ ë gèc çnh gãc tÊn t¨ng chËm h¬n mót b¶n lÒ
çnh.Nh- vËy khi gãc va thay ®æi lùc kÐo cña
l¸ çnh quay ®-îc san b»ng (h×nh bªn) lµm
gi¶m chuyÓn ®éng vÉy cña l¸ çnh.
gãc tÊn t¨ng chËm h¬n mót çnh. 00 900 1800 2700 3600 
4.12.Sù ¶nh h-îng cña sè l-îng l¸ çnh ®Õn ®Æc tr-ng khÝ ®éng lùc CCM.
Trªn thùc tÕ çc TT 1 l¸ çnh quay kh«ng ®-îc ¸p dông v× g©y rung m¹nh vµ mÊt c©n b»ng.Çc TT víi
k .S C
CCM cã 2 l¸ çnh cã kÕt cÊu ®¬n gi¶n, nh-ng hÖ sè chiÕm chç = (k=2) nhá g©y ¶nh h-ëng ®Õn dÆc
F
tr-ng khÝ ®éng lµ hiÖu suÊt CCM kh«ng cao ( do gi¶m CT).Nh-ng nÕu qu¸ t¨ng sè çnh (t¨ng k), tøc lµ
t¨ng hÖ sè chiÕm chç , th× sÏ lµm cho lùc c¶n pr«fin t¨ng m¹nh, rót côc l¹i gi¶m hiÖu suÊt CCM.H¬n n÷a
kh«ng thÓ chÕ t¹o çc l¸ çnh gièng nhau hoµn toµn, chóng lu«n lu«n cã sù sai kh¸c vÒ kich th-íc, dÉn ®Õn
sai kh¸c vÒ ®Æc tÝnh khÝ ®éng g©y ®éng rung m¹nh.KÌm theo ®ã lµ m«men c¶n quay thay ®æi, dÉn ®Õn chi
phÝ c«ng suÊt cho chong chãng l¸i t¨ng, dÔ g©y ra xu¾n, khã kh¨n trong chÕ t¹o vµ s¶n xuÊt.
Dã ®ã sè çnh quay cÇn ph¶i ®-îc chän sao cho cÇn b»ng gi-a çc yªu tè trªn chän ®-îc sè çnh phï
hîp (th-êng k=26 thËm chÝ 8).MÆc dÇu vËy khi l¸ çnh t¨ng th× biªn ®é dao ®éng lùc kÐo tõng l¸ çnh
quay còng nh- sù biÕn m«men ®æi m«men xu¾n theo gãc ph-¬ng vÞ gi¶m ®¸ng kÓ.
Trùc th¨ng 4 çnh (MH-60) Trùc th¨ng 5 çnh(Mi-8T)
Trùc th¨ng 6 çnh(Z-8) Trùc th¨ng 8 çnh(Mi-26)

H×nh 34-Sè çnh cã thÓ cña TT
31
4.13.Sù thay ®æi lùc c¶n quay vµ m«men theo gãc ph-¬ng vÞ.
Do chuyÓn ®éng vÉy, nªn sinh ra Qc =1800
lùc c¶n QC quay vu«ng gãc víi mÆt CP
ph¼ng quay cña CCM.VÐc t¬ lùc c¶n
QC biÕn ®æi tuÇn hoµn tuy theo gãc
ph-¬ng vi  víi chu k× lµ béi sè cña
chu k× vßng quay CCM, nh-ng ng-êi
ta coi 1 çch gÇn ®óng trong tÝnh to¸n
®iÓm dÆt cña vÐc t¬ Qc t¹i t©m ¸p suÊt =900  Qc(min)
(®iÓm tæng hîp lùc chªnh lÖch cña ¸p
suÊt trªn çnh vµ ¸p suÊt d-íi çnh). CP CP
Mc=Qc.OCP
Gi¸ trÞ QC t¨ng tØ lÖ thuËn víi khèi l-îng =2700
TT, vËn tèc TT, diÖn tÝch çnh.V× OCP cè
®Þnh nªn Mc cung biÕn ®æi t-¬ng tù. Qc(max) L-u ý: §èi víi TT th× t©m
Qc ¸p CP vµ t©m khÝ ®éng F
trïng nhau v× sö dông
Qc(max) pr«fin çnh ®èi xøng.
CP Qc
=00
0 900 1800 2700 3600 

4.14.Çc lùc qu¸n tÝnh t¸c dông lªn çnh cña CCM.
L¸ çnh quay TT chÞu 3 lùc t¸c dông sau: -Lùc qu¸n tÝnh do chuyÓn ®éng l¾c cña BL§: Fq=mC.r..
(l-u ý kh«ng nªn nhËp -Lùc li t©m N=m.r.2 trªn ®/t ®i qua träng t©m vµ trôc CCM
nhÌm gi÷a çc lùc nµy) -Lùc C«-ri-«-lÝt (Fk).
Lùc Fk sinh ra do tæng hîp cña 2 chuyÓn ®éng l¸ çnh quay lµ: chuyÓn ®éng ngang cña l¸ çnh quay
theo ®-êng trßn vµ chuyÓn®éng vÉy cña l¸ çnh quay so víi trôc b¶n lÒ ngang.
B¶n chÊt sù h×nh thµnh Fk: Nguån gèc lùc qu¸n tÝnh xuÊt hiÖn ë nh÷ng chuyÓn ®éng th¼ng cã gia tèc.Ta
biÕt r»ng khi 1 vËt chuyÒn ®éng chËm dÇn ®Òu víi 1 gia tèc a<0 th× lùc qu¸n tÝnh ng-îc h-íng víi chuyÒn
®éng cña vËn tèc, tøc lµ cïng chiÒu víi gia tèc.T-¬ng tù, nÕu vËt ®ã chuyÓn ®éng víi 1 vËn tèc nhanh víi
1 vËn tèc nhanh dÇn ®Òu th× gia tèc a>0 h-íng VP
cïng chiÒu víi vËn tèc, khi ®ã lùc qu¸n tÝnh
h-íng vÒ phÝa tr-íc, cïng chiÒu víi gia tèc.
Sù viÖc diÔn ra hoµn toµn t-¬ng tù víi chuyÓn
®éng cña l¸ çnh quay quay trôc èng lãt.Khi l¸
çnh quay vÉy lªn, b¸n kÝnh träng t©m r gi¶m
nªn t¨ng tèc ®é chuyÓn ®éng (®Þnh luËt b¶o toµn
®éng l-îng) tøc lµ lùcqu¸n tÝnh h-íng vÒ phÝa
tr-íc.Khi l¸ çnh quay vÉy xuèng, b¸n kÝnh
träng t©m r t¨ng nªn tèc ®é chuyÓn ®éng gi¶m
tøc lµ lùc qu¸n tÝnh h-íng vÒ phÝa sau.Nh- vËy
còng cã thÓ hiÓu Fk lµ lùc qu¸n tÝnh, nh-ng kh«ng
ph¶i lµ lùc qu¸n tÝnh theo ph-¬ng n»m ngang vµ
còng kh«ng ph¶i lùc qu¸n tÝnh theo ph-¬ng th¼ng
®øng, mµ lµ tæng hîp cña 2 chuyÓn ®éng ®ã.HuÆc
còng cã thÓ hiÓu lµ lùc qu¸n tÝnh theo vËn tèc tæng hîp W (sinh ra do tæng hîp chuyÓn ®éng).
32
KÕt luËn ®-îc kh¼ng ®Þnh b»ng:
-§Þnh lù©t b¶o toµn m«men: mC.U1.r1=mC.U2.r2  trong mäi tr-êng hîp U vµ r lu«n
-§Þnh lù©t b¶o toµn ®éng l-îng: mC.U21.r1=mC.U22.r2 t¨ng vµ gi¶m ng-îc chiÒu nhau
Lùc C«-ri-«-lÝt ®-îc x¸c ®Þnh nh- tÝch sè cña khèi
l-îng vËt thÓ vµ gia tèc cña nã: Fk=mC.JK .Trong ®ã JK
lµ gia tèc C«-ri-«-lÝt ®-îc x¸c ®Þnh:
JK=2..VP=2..[VvÉy.sin()]
(VP x¸c ®Þnh nh- h×nh vÏ).
Cuèi cïng:
G
Fk=mC.JK=2. C . .VvÉy.sin();
g
T-¬ng tù m«men: Mk=Fk.r ( víi r lµ träng t©m l¸ çnh quay)

4.15.ChuyÓn ®éng dao ®éng cña l¸ çnh quay quanh b¶n lÒ ®øng.
-Sù cÇn thiÕt cña khíp BL§: nh- ta Khíp b¶n lÒ ®øng
®· biÕt trong mÆt ph¼ng quay cña CCM 
l¸ çnh quay chÞu çc lùc c¶n QC , lùc
C«-ri-«-lÝt Fk.T¹i =900, 2 lùc QC vµ FK max
ng-îc nhau, tuy nhiªn t¹i =270 th× 20
lùc ®ã cïng h-íng nhau  ®iÒu ®ã cã -max

nghÜa lµ phÇn gèc l¸ çnh quay ph¶i chÞu
1 t¶i träng rÊt lín, cã thÓ g©y ph¸ háng l¸ +
çnh quay nhanh chãng.H¬n n÷a, ®ã lµ 1
t¶i träng ®éng, cø ®æi dÊu 2 lÇn sau 1 vßng
quay.V©ng! NÕu nh- khíp BLN ®-îc sinh
ra ®Ó triÖt tiªu t¶i träng do lùc kÐo T, th×
khíp BL§ sinh ra ®Ó triÖu tiªu t¶i träng do
FK vµ QC, ®ång thêi gi¶m m«men uèn (khi
khíp BL§ h-íng vÒ phÝa tr-íc). -
-Còng gièng nh- ng-ßi anh em ®ång
hµnh cña nã lµ khíp BLN, khíp BL§
còng cã nh÷ng vÊu chÆn ®Ó gãc trÔ .
Çc lùc trong mÆt ph¼ng t¸c dông cña BL§: MFk
-Lùc li t©m N ®Æt t¹i träng t©m, cã ph-¬ng ®i Qc
qua trôc èng lãt, chiÒu li t©m h-íng ra ngoµi. -Fk N
-Lùc C«-ri-«-lÝt Fk, ®iÓm ®Æt t¹i träng t©m, MN
ph-¬ng vu«ng gãc víi mÐp tr-íc cña l¸ çnh Mq c
quay, chiÒu +Fk nÕu l¸ çnh tiÕn, -Fk nÕu lµ +FK =3050
çnh lïi.(h×nh bªn lµ çnh lïi)
-Lùc c¶n QC, ®Æt t¹i t©m ¸p, ph-¬ng vu«ng gãc MFk
víi mÐp tr-íc cña l¸ çnh quay, chiÒu ng-îc
chiÒu quay . b a
§iÒu kiÖn c©n b»ng tæng qu¸t: MBL§=0 MN=Mq  MFk
N.c=Qc.a  Fk.b
33
C¶ 3 gi¸ trÞ MN,Mq vµ MFk ®Òu lu«n lu«n thay ®æi theo  lµm t¨ng gi¶m  liªn tôc trªn vßng quay.Ta
thÊy r»ng ë trªn cã 3 lùc th× ®Õn 2 lùc n»m ë träng t©m l¸ çnh quay,do ®ã khi thiÕt kÕ l¸ çnh quay th×
c«ng viÖc lùa ®iÓm träng t©m l¸ çnh quay v« cïng
quan träng.Chóng ta cã thÓ lµ rçng, xèp ë gi÷a cßn hai ®Çu mót çnh lµm ®Æc theo th«ng sè kÝch th-íc nµo
®ã, ®Ó cã ®-îc träng t©m ë vÞ trÝ nh- mong muèn.
®Æc 3
1
B B
2 rçng 9
6 ®Æc
B-B 1-Thanh khèi l-îng ®èi träng (®Ó gi¶m chuyÓn ®éng vÉy);
5 6 3 2-Gi¸ ®ì; 3-Xµ däc; 4-Bu l«ng; 5-Gèc l¸ çnh(èng lãt);
6-TÊm tæ ong; 7-BÒ mÆt biªn d¹ng; 8-G©n l¸; 9-Mót çnh;
H×nh 35- KÕt cÊu l¸ çnh quay.
4.16.Çc biÖn ph¸p gi¶m chuyÓn ®éng cña l¸ çnh quanh BL§.
-Ta gäi hîp tÊt c¶ çc lùc t¸c dông (Fk,Qc,N)
n»m trong mÆt ph¼ng quay cña èng lãt lµ R, Q1 R
vµ R ®-îc chia lµm 2 thµnh phÇn lµ lùc
h-íng t©m R1 vµ lùc t¹o m«men xu¾n
trôc l¸ çnh quay Q1 lµm xu¾n trôc çnh R1
quay.Khi gãc trÔ thay ®æi th× gi¸ trÞ lùc
Q1 thay ®æi.ChuyÓn ®éng cña çc l¸ çnh B¶n lÒ ®øng
®èi víi b¶n lÒ ®øng g©y ra xu¾n, gi¸ trÞ lùc
R1 g©y ra uèn.§Ó khö çc dao ®éng ®ã cña
l¸ çnh ®èi víi khíp b¶n lÒ ®øng, ng-êi ta sö L¸ çnh quay
çc bé dËp t¾t, bé c¶n chuyÓn ®éng kh¸c nhau.
-Bé c¶n ma s¸t: lµ tæ hîp çc ®Üa thÐp vµ kim
lo¹i gèm.1 phÇn çc èng thÐp ®-îc g¾n vµo
kh©u gi÷a cña èng lãt, phÇn kh¸c g¾n vµo vá
cña khíp b¶n lÒ däc, gi÷a çc ®Üa thÐp cã l¾p
çc ®Üa ma s¸t ®Ó t¨ng lùc ma s¸t.Çc ®Üa ®-îc
nÐn ch¾t b»ng lß xo, trong khi ®ã lß xo còng
®-îc xiÕt chÆt b»ng bu-l«ng.Khi l¸ çnh quay
®èi víi khíp b¶n lÒ ®øng, çc ®Üa h×nh thµnh lùc
ma s¸t ®Ó g©y ra m«men c¶n ®èi víi khíp b¶n
lÒ ®øng.Çc gi¸ trÞ lùc ma s¸t nµy cã thÓ ®-îc
b»ng ®é xiÕt chÆt bu-l«ng vµ cã thÓ thay ®æi
trong pham vi 80120 Kgm víi TT h¹ng nhÑ.
Khi sö dông cÇn nghiªm kh¾c tu©n thñ trÞ sè m« §Üa thÐp
men c¶n ®Ó gi÷ nã b»ng nhau ë tÊt c¶ çc bé c¶n Chèt
cña çc l¸ çnh quay.Bé c¶n çnh sÏ quay nÕu m«men quay
nÕu m«men quay lín h¬n m«men c¶n, nhê ®ã phÇn gèc l¸ Lß xo
çnh ®-îc ®ì t¶i khái gi¸ trÞ m«men uèn lín. Bu-l«ng
34
Bé c¶n ma s¸t ®-îc sö dông trªn çc TT h¹ng trung vµ h¹ng nhÑ (Mi-1Mi-4).Tuy nhiªn do m«men c¶n
nhá, vµ do nhu cÇu ®ßi ®iÒu chØnh tÇn sè cña nã, nªn ë TT h¹ng nÆng kh«ng sö dông bé c¶n nµy.
-Bé c¶n thñy lùc: gåm xi-lanh vµ çn víi
pÝt t«ng ®-îc ®iÒn ®Çy b»ng chÊt láng c«ng
t¸c.Trong ®ã xi-lanh ®-îc g¾n vµo vá cña
khíp b¶n lÒ ®øng, cßn çn pÝt-t«ng ®-îc g¾n
vµo chèt cña khíp b¶n lÒ ngang, trong pÝt t«ng
cã çc lç nhá víi çc van b¶o hiÓm.Khi l¸ çnh quay dÞch chuyÓn so víi khíp b¶n lÒ ®øng, pÝt t«ng dÞch
chuyÓn so víi xi-lanh, chÊt láng c«ng t¸c dÞch chuyÓn qua çc lç nhá trªn bÒ mÆt cña xi-lanh ®Ó ch¶y tõ
ng¨n nµy sang ng¨n kh¸c h×nh thµnh lùc c¶n P=F.p0=.[D2/4].p0.M« men c¶n lµ M®=.[D2/4].p0.a
-u ®iÓm: -Khi l¸ çnh quay chËm th× m«men c¶n nhá.Khi l¸ çnh quay nhanh th× m«men t¨ng ®ét ngét.
-Khi thay ®æi nhiªt ®é, ®é nhít cña chÊt láng th©y ®æi ¶nh h-ëng ®Õn m«men c¶n.
-M«men c¶n thay ®æi ®ét ngét khi kh«ng khÝ dß rØ vµo xi lanh.
Kh¾c phôc:+§Ó kh¾c phôc nh-îc ®iÓm ®Çu tiªn ng-êi ta sö dông bé c¶n lß xo thªm vµo bé c¶n thuû lùc.
+Nh-îc ®iÎm thø 2 h¹n chÕ b»ng çch chän chÊt láng cã ®é nhít Ýt phô thuéc vµo nhÖt ®é.
+Nh-îc ®iÓm thø 3 h¹n chÕ b»ng çch ®Æt thïng tiªu thô nhá lªn phÇn gèc l¸ çnh.ChÊt láng
tõ thïng c«ng t¸c ®ã ®iÒn ®Çy vµo çc ng¨n cña bé c¶n.
4.17.Kh¶ n¨ng mÊt æn ®Þnh do chuyÓn ®éng vÉy cña l¸ çnh quay
-NÕu gãc gi÷a trôc khíp BLN vµ ®-êng h-íng VÊu t× trªn
t©m =900 sÏ lµm cho chuyÓn ®éng vÉy mÊt
æn ®Þnh v× ll¸ çnh cã thÓ vÉy lªn trªn huÆc
v·y xuèng d-íi do çc vÊu chÆn cña khíp BLN.
-Ta xÐt d©y cung AB cña thµnh phÇn l¸ çnh VÊu t× d-íi
kh«ng song song víi trôc cña khíp BLN.Khi
chuyÓn ®éng th× mÐp tr-íc vµ mÐp sau
chuyÓn déng theo nh÷ng b¸n kÝnh kh¸c nhau.
§iÓm A mÐp tr-íc cã b¸n kÝnh rA, ®iÓm B mÐp sau cso b¸n kÝnh rB.Lóc ®¹t ®Õn gãc vÉy  x¸c ®Þnh çc
®iÓm A vµ B ®-îc n©ng lªn çc ®é cao kh¸c nhau so víi mÆt ph¼ng quay cña èng lãt CCM.§iÓm A ë ®é
cao hA, ®iÓm B ë ®é cao hB  kÕt qu¶ lµ t¹o thµnh 1 gãc chªnh lÖch   (gãc gi÷a d©y cung cña thµnh
h [b. sin( )].tg ( )
phÇn l¸ çnh vµ mÆt ph¼ng quay èng lãt) víi: sin(  )=   sin( ).tg ( )
b b
rB
B b b: lµ chiÒu dµi d©y cung
BLN  Khi l¸ çnh vÉy lªn nh- vËy lµm t¨ng

rA lùc kÐo T vµ m«men cña nã ®èi víi khíp
A BLN dÉn ®Õn va l¸ çnh vµo vÊu t× trªn.
Khi vÉy xuèng d-íi lùc kÐo T gi¶m m¹nh
còng dÉn ®Õn va l¸ çnh xuèng vÊi t× d-íi.
C¶ 2 tr-êng hîp ®Òu g©y mÊt æn ®Þnh
chuyÓn ®éng vÉy l¸ çnh quay.
 A
A
 B
B
h
hB hA b
35
BiÖn ph¸p:
+T¨ng tay truyÒn bï vÉy, nghÜa lµ t¨ng hÖ sè bï vÉy.Tuy nhiÖn nÕu t¨ng nhiÒu sÏ g©y rung ®éng m¹nh, ®Æc
biÖt lµ rung ®éng Flater.
+Thay ®æi nguyªn lý cña èng lãt çnh quay(H36): b»ng çch bè trÝ gãc gi÷a trôc khíp BLN vµ trôc däc l¸
çnh quay BLN<900 .NÕu èng lãt nh- vËy quay ®i 1 gãc trÔ =900-BLN th× trôc däc cña nã vu«ng gãc víi
khíp b¶n lÒ ngang th× çc b¸n kÝnh quay cña mÐp tr-íc vµ mÐp sau so víi khíp BLN lµ b»ng nhau.
Tøc lµ rA=rB  gia sè ®é cao  h=0 gia sè gãc l¾p  =0 vµ chuyÓn ®éng vÉy ®-îc gi÷ æn ®Þnh.
+ Bè trÝ ng-îc BL§ vµ BLN (H37): b»ng çch bè trÝ çc khíp BLN vµ BL§ theo vÞ trÝ ng-îc l¹i th× sÏ khö
®-îc hoµn toµn çc nguyªn nh©n g©y ra mÊt æn ®Þnh cña chuyÓn ®éng vÉy.V× khi ®ã l¸ çnh quay ®èi víi
khíp BL§ kh«ng g©y ra sù thay ®æi vÞ trÝ d©y cung  mÐp tr-íc vµ mÐp sau lu«n nh- nhau so víi khíp
BLN  vµ chuyÓn ®éng vÉy ®-îc gi÷ æn ®Þnh.

BLN<900
H×nh 36: Thay ®æi nguyªn lý èng lãt çnh quay
b»ng çch BLN<900
BL§
BLN
H×nh 37: Bè trÝ ng-îc BL§ vµ BLN
Ch-¬ng V: Çc chÕ ®é bay b»ng th¼ng ®øng cña TT

+ChÕ ®é bay x¸c ®Þnh: lµ chuyÓn ®éng bay x¸c ®Þnh cña TT theo ®-êng th¼ng vµ tèc ®é kh«ng ®æi.
+ChÕ ®é bay kh«ng x¸c ®Þnh: lµ chuyÓn ®éng bay cña TT cã vÐc t¬ vËn tèc thay ®æi vÒ c¶ ph-¬ng vµ trÞ sè.
-Bay lªn th¼ng ®øng lªn cao
+C® bay th¼ng ®øng: -Bay treo
C® bay x¸c ®Þnh: -H¹ çnh th¼ng ®øng.
Ft©m=0 +Bay b»ng b×nh æn.
Mt©m=0 +Bay lªn cao theo quü ®¹o nghiªng.
+Bay xuèng theo quü ®¹o nghiªng.
+CÊt çnh. Thùc ra c® bay kh«ng x¸c ®Þnh ®ãng
C® bay kh«ng x¸c ®Þnh: +H¹ çnh. vai trß chuyÓn tiÕp: khi bay tõ chÕ ®é
Ft©m0 +Bay ®Þnh h×nh. bay x¸c ®Þnh nµy ®Ó chuyÓn sang chÕ
Mt©m0 +Bay l-în trßn tr¼ng ®øng. ®é bay x¸c ®Þnh kh¸c.
5.1.§Æc ®iÓm chung cña chÕ ®é bay treo.
36
K/n: Bay treo lµ chÕ ®é bay mµ tèc ®é TT b»ng kh«ng.
Bay treo ta hiÓu ë ®©y cã thÓ lµ bay (V) treo trong kh«ng khÝ (bay treo däc trôc), huÆc bay treo so víi mÆt
®Êt.Nªu tèc ®é giã b»ng kh«ng (U=0) th× 2 kh¸i niÖm trªn trïng nhau vµ TT bay ë chÕ ®é thæi ®øng.Trong
tr-êng hîp bay treo so víi mÆt ®Êt mµ tèc ®é giã kh¸c kh«ng (U0) th× TT ë chÕ ®é bay ë chÕ ®é thæi xiªn.
Cßn nÕu giã t¹t tõ bªn m¹n ph¶i hay tr¸i sang th× TT bay sang bªn c¹nh.
Bay treo ®-îc sö dông khi TT cÊt çnh, h¹ çnh, dì hµng (lóc kh«ng thÓ h¹ çnh) nh- trªn mÆt n-íc, ®Þa
h×nh ®åi nói.ChÝnh v× vËy bay treo so víi mÆt ®Êt cã ý nghÜa v« cïng quan träng.
Tr¸nh kh«ng bay treo ë ®é cao 10(m) < H <200(m),v× sÏ kh«ng b¶o ®¶m an toµn h¹ çnh nÕu háng ®éng
c¬.Tèc ®é cña TT so víi kh«ng khÝ ph¶i lín h¬n tèc ®é mµ ®ång hå chØ ®inh lµ V>40 (Km/h)
V=V-U V=V+U
V V
U
U
5.2.S¬ ®å çc lùc t¸c dông lªn TT vµ ®iÒu kiÖn khi bay treo.
§Ó ®¬n gi¶n cho qu¸ tr×nh nghiªn cøu chÕ ®é bay treo ta coi tèc ®é giã b»ng kh«ng (U=0).
Çc lùc t¸c dông: Träng lùc G, lùc kÐo CCM T, lùc kÐo chong chãng l¸i Tccl, lùc c¶n cã h¹i Xch t¸c ®éng
lªn toµn bé TT (trõ çc l¸ çnh quay).Thùc tÕ: Xch=12G nªn trong tÝnh to¸n s¬ bé cã thÓ bá qua.Coi
gãc  kh¸ nhá (=3050) nªn YG, thµnh phÇn lùc c¹nh Sb=T.sin().
Y Y- G=0 (®é cao kh«ng ®æi) Y
§/k treo TT: Tccl-Sb=0 (kh«ng cã chuyÓn ®éng c¹nh)
MTT=0 (kh«ng quay quanh träng t©m)
Sb Sb Tccl
Lccl
Xch
G=2200 (Kg); N®c=575 (m· lùc);
G VÝ dô:Cho TT tiÕn hµnh hµnh bay treo HiÖu suÊt chong chãng =0,78;
( lµ gãc nghiªng vÐct¬ lùc kÐo c©n b»ng lùc CCL) N=249 (v/p); Lccl=8,65 (m);
TÝnh Nsd,Mc,Tccl vµ gãc  ? Y
Gi¶i: C«ng suÊt chi phÝ ®Ó quay CCM: Nsd=.N®c=0,78.575=450 (m· lùc)
2. .n 2.3,14.249
Tèc ®é gãc cña l¸ çnh quay: = = = 26 (rad/s)
60 60
Nsd 450
M« men c¶n: Mc= = =1295 (Kg.m) MlËt
 26
Mc 1295
Lùc kÐo chong chãng l¸i: Tccl= = =150 (Kg) G
Lccl 8,65
Sb Tccl 150
Gãc nghiªng cña vÐct¬ lùc kÐo: sin()= = = =0,068  =arcsin(0,068)=40
T G 2200
L-u ý: trong thùc tÕ bay treo th-êng gÆp hiÖn t-îng träng t©m G kh«ng trïng víi t©m quay (do chë hµng
hãa) t¹o nªn m« men chóc ®Çu hay ngãc mòi kh¸ lín  ®ßi hái ®iÒu khiÓn c«n quay CCM phï hîp.
5.3.Lùc kÐo vµ c«ng suÊt cÇn thiÕt ®Ó treo trùc th¨ng.
37
Lùc kÐo cÇn thiÕt ®Ó treo TT ®-îc tÝnh: Y=G
YT=0,5.CT..F.U2=0,5.CT..F.(R)2
Trong thùc tÕ th× TT cã 1 c«ng suÊt x¸c ®Þnh nªn R lµ hoµn toµn x¸c ®Þnh, diÖn tÝch mÆt ph¼ng quay x¸c
®Þnh, bay ë 1 ®é cao tèi -u nªn  x¸c ®Þnh, träng l-îng G cña TT biÕt tr-íc  x¸c ®Þnh hÖ sè lùc kÐo CT.
C .  .
Ngoµi ra ng-êi ta còng cã thÓ tÝnh CT theo c«ng thøc: CT= Y 7 7 huÆc CT 7 7 ;
3,2 32
Trong ®ã: CY7 lµ hÖ sè lùc n©ng cña ph©n tè çnh t¹i b¸n kÝnh t-¬ng ®èi r  0,7 .
7 lµ hÖ sè ®iÒn ®Çy cña ph©n tè çnh t¹i b¸n kÝnh t-¬ng ®èi r  0,7 .
7 lµ gãc va cña ph©n tè çnh çnh t¹i b¸n kÝnh t-¬ng ®èi r  0,7 .
VÝ dô: Mi-1 t¹i r  0,7 th× cã 7=90; 7=40;
7=7-7=90-40=50;
7
7
7
Vi
Tg(7)= ( ) 
U7
H×nh 38 – Sù phô thuéc cña hÖ sè lùc n©ng cña thµnh phÇn l¸ çnh víi gãc va
Tõ ®å thÞ trªn ta cã CY7=0,42 ; HÖ sè ®iÒn ®Çy kh«ng ®æi cña kh«ng ®æi theo b¸n kÝnh =0,05.
C . 0,42.0,05
 CT= Y 7 7 = =0,0066; BiÕt F=162 (m2)
3,2 3,2
 T=0,5.CT..F.(R)2=0,5.0,0066.162.0,125.(26.7,17)2=2322 (Kg) =Gmax ®Ó TT cã thÓ cÊt çnh.
 . 5 0.0,05
Ta còng cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc: CT 7 7 = =0,0078 (râ r»ng møc ®é chÝnh x¸c kÐm h¬n)
32 32
Bay treo cã thÓ ®-îc thùc hiÖn so víi mÆt ®Êt, so víi mÆt biÓn hay bay treo 1 ®é cao x¸c ®Þnh trªn nói.v.v.
38
Trong çc hoµn c¶nh nh- vËy, mËt ®é kh«ng khÝ  thay ®æi  T=.[0,5.CT.F.(R)2] còng cã nh÷ng gi¸ trÞ
kh¸c nhau.Vµ nÕu chóng ta kh«ng chó ý,cã thÓ kh«ng ®ñ lùc n©ng TT.MËt ®é kh«ng khÝ  phô: thuéc ®é
cao H, nhiÖt ®é T vµ ¸p suÊt P.Ta cã quan hÖ lùc n©ng theo ®é cao nh- sau:
T¹i H=0  =0 T0=0.[const] TH=T0.(H/0)= T0. 
T¹i H>0  =H TH=H.[const] trong ®ã  gäi lµ tû sè mËt ®é t-¬ng ®èi.
Do ®ã vÒ ®«ng TT cã thÓ cÊt çnh víi träng l-îng lín h¬n, mïa hÌ víi träng l-îng nhá h¬n.
-Tèc ®é c¶m øng: nh- ta ®· biÕt, ®Ó t¹o lùc kÐo T th× CCM ph¶i ®Èy dßng khÝ chuyÓn ®éng xuèng phÝa
G P
d-íi víi vËn tèc c¶m øng Vi.C«ng thøc liªn hÖ gi÷a chóng: T=2..F.V2i.=G Vi= =
2. .F 2 .
KL: khi ®é cao t¨ng H , huÆc nhiÖt ®é t¨ng T th× cÇn ph¶i t¨ng tèc ®é c¶m øng Vi.
-C«ng suÊt yªu cÇu cho bay treo: ®Êy lµ Ny/c truyÒn tíi trôc cña CCM ®Ó kh¾c phôc m«men c¶n.
Ny/c=Mc. víi Mc=Mx=0,5.mX.F..(R)2.R
Trong ®ã mX=mXPr+mXi mX: hÖ sè lùc c¶n..
=1,08.CT.Vi7+7/400 mXPr: hÖ sè lùc c¶n pr«fin.
Thay CT=0,0066 vµ =0,05 mXi: hÖ sè lùc c¶n c¶m øng.
Vi7=0,52 CT =0,52. 0,0066 =0,0043 Vi7=0,52 CT (tèc ®é c¶m øng t-¬ng ®èi thµnh phÇn r =0,7)
mX=1,08.CT.Vi7+7/400 =1,08.0,0066.0,0043+0,05/400=0,00043.
Ny/c=Mc.=0,5.mX.F..(R)3=0,5.0,00043.1,62.0,125(26.7,17)3=28.000 (Kg.m/s)=28000/75 (m· lùc)
Ntreo=Nyc/=374/0,78=480 (m· lùc)
Cèng suÊt yªu cÇu ®Ó bay treo cã thÓ ®-îc chia ra lµm 2 thµnh phÇn lµ c«ng suÊt c¶m øng vµ c«ng suÊt
pr«fin.Trong ®ã c«ng suÊt c¶m øng phô thuéc vµo vËn tèc c¶m øng, do ®ã phÞ thuéc vµo mËt ®é kh«ng khÝ.
G.Vi G P T ..R.
Ntreo=Ni+Npr víi Ni= = ; Npr=
75. 75. 2. 100.
HÖ sè nghÞch ®¶o chÊt l-îng ph©n tè çnh: =Cx/Cy=0,020,04.Nh- vËy c«ng suÊt pr«fin phô thuéc tèc
®é vßng quay l¸ çnh, ®é nh¸m bÒ mÆt =Cx/Cy vµ hÖ sè tán thÊt ®Çu mót çnh .Trong ®ã trong çc lo¹i
vá bäc mµ ng-êi ta tõng sö dông cho TT th× ®é nh¸m cña vá bäc b»ng gç d¸n lµ lín nhÊt, sau ®ã ®Õn vá
bäc b»ng v¶i lanh.HiÖn nay th-êng sö dông vá bäc b»ng kim lo¹i.¸p dông c«ng thøc trªn víi G=2200
(Kg);Vi=7,5 (m/s); =0,9; =26 (rad/s) ; =0,03; Ta cã:
G.Vi 2200.7,5 T ..R. 2200.26.7,17.0,03
Ni= = =245 (m· lùc) Npr= = =136 (m· lùc)
75. 75.0,9 100. 100.0,9
Ntreo=Ni+Npr=245+136=381 (m· lùc) (gÇn trïng víi kÕt qu¶ tr-íc 374)
KL: ë chÕ ®é bay treo T=G ë ®iÒu kiÖn hiÖu suÊt çnh quay t-¬ng ®èi cao 0,60,65 t¹i =5060
¶nh h-ëng cña ®Öm kh«ng khÝ tíi kh¶ n¨ng bay treo: §Öm kh«ng khÝ hay cßn gäi lµ hiÖu øng lîi Ých mÆt
®Êt xuÊt hiÖn ë ®é cao thÊp (H<D) lµm t¨ng sù chªnh lÖch ¸p suÊt.
T
0,6
0,4
0,2
0,1
0,2 1 2 H/R
H×nh 29 – HiÖu øng cã lîi cña ®Öm kh«ng khÝ
39
-Kh«ng khÝ tõ l¸ çnh quay ®i xuèng mÆt ®Êt vµ gi¶m dÇn vËn tèc khi gÇn mÆt ®Êt (bÞ h·m l¹i) lµm cho ¸p
suÊt lªn møc nÐn t¨ng ë bÒ mÆt d-íi  lùc kÐo T t¨ng: P®Êt=pa+0,5..Vi2
-§Öm kh«ng khÝ ®-îc sö dông khi cÊt çnh qu¸ t¶i huÆc cÊt çnh ë s©n bay miÒn nói (lóc kh«ng ®ñ c«ng
suÊt d-).T¸c dông cña ®Öm kh«ng khÝ ¶nh h-ëng tèt ®Õn tÝnh æn ®Þnh cña TT.§Ó cã thÓ sö dông ®-îc ®Öm
kh«ng khÝ 1 çch hiÖu qu¶ nhÊt th× §é cao treo C«ng suÊt yªu cÇu
cÇn tr¸nh nh÷ng tr-êng häp nh-: b·i H=0,2.R 50
cÊt çnh kh«ng b»ng ph¼ng, cã çc H=R 75
dßng n-íc ch¶y trong çc khe vµ H=2R 95
r·nh , ®Êt ®¸ lëm chëm. H=4R 100
5.4.Bay lªn th¼ng ®øng.
K/n:lµ chÕ ®é bay lªn cña TT theo ph-¬ng th¼ng ®øng víi tèc ®é kh«ng ®æi.
§iÓm kh¸c biÖt gi÷a TT so víi çc m¸y bay th«ng th-êng lµ nã cã kh¶ n¨ng cÊt çnh vµ h¹ çnh theo
ph-¬ng th¨ng ®øng( trong ®ã bay treo chØ lµ 1 tr-êng hîp ®Æc biÖt). (Khi chuyÓn tõ c® bay treo sang c®
bay lªn th¼ng cÇn t¨ng s¶i çnh)
Ta cã Vy=const  a=0 mµ T-G=ma  T=G.Nh- vËy nãi chung trong mäi chÕ ®é c® ®Òu ta lu«n
cã:T=G.
Çc lùc t¸c dông: Träng lùc G, lùc kÐo CCM T, lùc kÐo chong chãng l¸i Tccl, lùc c¶n cã h¹i Xch t¸c
®éng lªn toµn bé TT (trõ çc l¸ çnh quay).Thùc tÕ: Xch nhá nªn trong tÝnh to¸n s¬ bé cã thÓ bá qua.Coi
gãc  kh¸ nhá (=3050) nªn YG, thµnh phÇn lùc c¹nh Sb=T.sin().
§/k TTbay lªn: Tccl-Sb=0 (kh«ng cã chuyÓn ®éng c¹nh)
Sb Sb Tccl
Lccl
Xch
G Tho¹t nh×n ta còng cã thÓ nhËn thÊy nhiÒu ®iÓm chung cña 2 chÕ ®é bay treo
vµ chÕ ®é bay lªn th¼ng ®øng.Tuy nhiÖn 2 chÕ ®é bay nµy cung cã nh÷ng
®iÓm kh¸c nhau.Xch cña c® bay lªn th¼ng ®øng lín h¬n Xch cña chÕ ®é bay treo v× nã phô thuéc vµo c¶
Vy vµ Vi.Tuy gi¸ trÞ lùc T=G ë c¶ 2 chÕ ®é lµ nh- nhau, nh-ng gi¸ trÞ c«ng suÊt cña 2 chÕ ®é ®Êy kh¸c
G.V G.Vi G.V G.(Vi  Vy )
nhau.NÕu nh- ë c® treo Nitreo= = th× ë c® bay lªn Nilªn= = .Thùc nghiÖm
75. 75. 75. 75.
x¸c ®Þnh víi Vy=23 (m/s) th× gi¸ trÞ VitreoVilªn c«ng suÊt khi bay lªn lín h¬n c«ng suÊt khi bay treo
G.Vy
1 l-îng:  N= (c«ng suÊt d- ®Ó bay lªn so víi c«ng suÊt ®Ó bay treo).V× T=G ë c¶ 2 chÕ ®é nªn coi
75.
gÇn ®óng =const ë c¶ 2 chÕ ®é Npr«=const ë c¶ 2 chÕ ®é bay.Tøc Nlªn=Ntreo+  N;
-Tõ ®ã ta ®i tíi kh¼ng ®Þnh, TT chØ thùc hiÖn ®-îc kh¶ n¨ng bay lªn khi d- thõa c«ng suÊt s½n cã.Hµnh
®éng cña phi c«ng lóc ®ã lµ g¹t cµn s¶i ga ®Ó t¨ng c«ng suÊt ®éng c¬ nh-ng gi÷ lùc kÐo T=G kh«ng ®æi.
5.5.§Æc tÝnh khÝ ®éng lùc häc cña chuyÓn ®éng bay lªn theo ph-¬ng th¼ng ®øng.
+Tèc ®é bay lªn th¼ng ®øng (hay møc lªn): ®-îc hiÓu lµ ®é cao mµ TT lªn ®-îc trong 1 gi©y
Nh- ®· chøng minh ë trªn, ®Ó ®-a ®-îc TT bay lªn theo ph-¬ng th¼ng ®øng ph¶i truyÒn tíi CCM 1 c«ng
75. .N
suÊt ®Ó TT h×nh thµnh 1 tèc ®é th»ng ®øng Vy: Vy= .Tõ ®ã ta cã thÓ suy ra vËn tèc lªn th¼ng
G
®øng tû lÖ thuËn vµ nghÞch víi nh÷ng gi¸ trÞ nµo.Tuy nhiªn ta còng cÇn l-u ý r»ng vËn tèc ®i lªn Vy kh«ng
40
75. .N
®-îc qu¸ nhá: Vy=  0,5 (m/s).NÕu Vy<0,5 th× TT sÏ bÞ rung, l¾c m¹nh, dÔ dÉn tíi mÊt ®iÒu
G
khiÓn vµ kh«ng an toµn.Sau nµy, ta sÏ biÕt ®-îc r¨ng c® baylªn theo ph-¬ng th¼ng ®øng chi ®-îc sö dông
khi ë gÇn mÆt ®Êt , cßn rÊt h¹n chÕ sö dông ë çc chÕ ®é bay kh¸c.
+MËt ®é kh«ng khÝ (hay ®é cao): H 0 ……… 3 Km 6 Km
Víi 0 mËt ®é k t¹i gÇn mÆt n-íc biÓn
2
H/0 1 … … … 0,7432 0,5384
Bªn c¹nh lµ ®å thÞ cña mèi quan hÖ gi÷a H vµ Vy. H lÝ thuyÕt
-Ta thÊy r»ng khi H<Hk: H  Vy.§iÒu nµy ®-îc lý gi¶i
do khi lªn cao mËt ®é kh«ng khÝ   gi¶m xuèng, nªn ®Ó gi÷ H thùc tÕ
cho G=T=0,5. .CT.F.(Vi+Vy).Vi=const víi CT,F còng lµ h»ng
sè (VitreoVilªn) Vy ph¶i t¨ng.
-Tuy nhiªn khi H>Hk: H  Vy.Ta dÔ nhËn thÊy r»ng b¾t ®Çu
lªn tíi 1 ®é cao nµo ®ã th× TT bay lªn chËm dÇn ®Òu do TT b¾t ®Çu
rung m¹nh (hiÖn t-îng sãng xung kÝch).Tøc lµ a<0 hay T-G=ma<0
 T<G vµ xu h-íng cµng lµm a ©m h¬n, tøc lµ T cµng nhá h¬n
G víi tèc ®é gi¶m m¹nh nhanh h¬n tèc ®é gi¶m cña mËt ®é kh«ng H tÝnh to¸n
khÝ.Nh- vËy ngoµi sù gi¶m cña , th× cßn cã 1 sù gi¶m kh¸c n÷a Hk
®ã lµ sù gi¶m cña Vy.
-Khi Vy=0 th× TT kh«ng bay lªn cao ®-îc n÷a ®é cao mµ Vy=0,5
TT cã ®-îc lóc ®ã chÝnh lµ trÇn bay lý thuyÕt.Nh- ®· nãi ,trªn
thùc tÕ phi c«ng lu«n giíi h¹n sù gi¶m cña Vy sao cho Vy>0,5(m/s)
v× vËy khi Vy=0,5 th× TT kh«ng bay lªn cao ®-îc n÷a ®é cao
mµ TT cã ®-îc lóc ®ã chÝnh lµ trÇn bay thùc tÕ.
-Nh- ®· kh¼ng ®Þnh TT chØ cã thÓ bay lªn khi TT d- thõa c«ng 0 2 4 Vy[m/s]
suÊt, do ®ã víi 1 ®éng c¬ cho tr-íc , tøc c«ng suÊt cho tr-íc th× çi mµ ng-êi ta quan t©m lµ c«ng suÊt d-
thõa cã ®-îc tõ ®éng c¬ ®ã thay ®æi nh- thÕ nµo theo ®é cao.Theo h×nh 39.a th× ta thÊy  N(max) t¹i [H]
tèi -u vµ gi¶m dÇn tíi 0 t¹i trÇn bay.Cßn hinh 39.b cho phÐp ta quan hÖ gi÷a ®é cao vµ c«ng suÊt yªu cÇu ë
®é cao ®ã cña TT víi mçi 1 møc lªn Vy nhÊt ®Þnh.(®éng c¬ sö dông ë ®©y lµ ®éng c¬ pÝt-t«ng)
 N(max)  N=0
N H=[H] tèi -u Vy=0 N Vy= 4
2 NBL
0
Ntreo
N
N®c
0 H 0 H
H×nh 39 – Mèi quan hÖ gi÷a c«ng suÊt ®éng c¬ (pÝt-t«ng) víi ®é cao vµ møc lªn
Ta nhËn thÊy ®èi víi ®éng c¬ pÝt-t«ng t¨ng theo ®é cao nh-ng tíi 1 ®é cao nhÊt ®inh th× sau ®ã l¹i gi¶m.
§éng c¬ pÝt t«ng cã nhiÒu h¹n chÕ nh- cña chuyÓn déng çnh qu¹t chong chãng ®éng c¬ pÝt-«ng, h¹n chÕ
cña chu tr×nh nÐn n¹p næ x¶ kh«ng liªn tôc.Nh-ng ®é cao lµ vÊn ®Ò mµ ë ®©y chóng ta gÆp ph¶i ®ã lµ do
khi lªn cao, kh«ng khÝ lo·ng dÇn nªn kh«ng ®ñ l-îng kh«ng khÝ vµ «xy vµo xy-lanh ®Ó thùc hiÖn ®èt
ch¸y.Cã thÓ kh¾c phôc b»ng çch sö dông n-íc huÆc kh«ng khÝ lµm nguéi , huÆc ®-a ®éng c¬ ra ngoµi.v.v.
41
Tõ (H.39) ta nhËn thÊy ngay c¶ khi H=0 chóng ta vÉn N =NH/N0
tèn c«ng suÊt Npr«fin, v× chØ cÇn l¸ çnh quay lµ ®· tèn
c«ng suÊt nµy.
H×nh bªn c¹nh lµ c«ng suÊt t-¬ng ®èi cña ®éng c¬
turbo theo mËt ®é kh«ng khÝ:NH=N0.[f(H)].[f(T)]
   
hay NH=N0  H .1  a(TH  T0 )=N0.(1,11.  H  -0,11)
 0   0 
Ta cã mèi quan hÖ:Khi H th× N(cÇn thiÕt) (a=0,7) 0 1 2 3 4 H
5.6.H¹ çnh theo ph-¬ng th¼ng ®øng khi ®éng c¬ lµm viÖc.
K/n:lµ chÕ ®é bay xuèng cña TT theo ph-¬ng th¼ng ®øng víi tèc ®é kh«ng ®æi.
Ta cã Vy=const  a=0 mµ T-G=ma  T=G.Nh- vËy nãi chung trong mäi chÕ ®é c® ®Òu ta lu«n cã:T=G.
CÇn gi¶m s¶i çnh khi chuyÓn tõ c® bay treo sang c® h¹ çnh th¼ng ®øng.Giai ®o¹n nµy kÕt thóc ë ®é
cao 23 m.Sau ®ã tiÕn hµnh treo t¹i chç, h¹ çnh dÇn dÇn vµ tiÕp ®Êt.NÕu nh- ë khu vùc h¹ çnh cã çc
ch-íng ng¹i vËt th× cã thÓ bay treo ë ®é cao 1012m råi h¹ çnh dÇn tiÕp ®Êt.Çc lùc t¸c dông: Träng lùc
G, lùc kÐo CCM T, lùc kÐo chong chãng l¸i Tccl, lùc c¶n cã h¹i Xch t¸c ®éng lªn toµn bé TT (trõ çc l¸
çnh quay).Thùc tÕ: Xch nhá nªn trong tÝnh to¸n s¬ bé cã thÓ bá qua.Coi gãc  kh¸ nhá (=3050) nªn
YG, thµnh phÇn lùc c¹nh Sb=T.sin().
§/k h¹ çnh: Tccl-Sb=0 (kh«ng cã chuyÓn ®éng c¹nh)
Sb Sb Tccl
Lccl
Xch
G Tho¹t nh×n ta còng cã thÓ nhËn thÊy nhiÒu ®iÓm chung cña 3 chÕ ®é bay treo
vµ chÕ ®é bay lªn th¼ng ®øng.Tuy nhiªn 3 chÕ ®é bay nµy cung cã nh÷ng
®iÓm kh¸c nhau.Xch cña c® bay xuèng th¼ng ®øng nhá h¬n Xch cña chÕ ®é bay treo vµ bay lªn v× nã phô
thuéc vµo (Vi-Vy ).Tuy gi¸ trÞ lùc T=G ë c¶ 3 chÕ ®é lµ nh- nhau, nh-ng gi¸ trÞ c«ng suÊt cña 3 chÕ ®é ®Êy
G.V G.Vi G.V G.(Vi  Vy )
kh¸c nhau.NÕu nh- ë c® treo Nitreo= = th× ë c® h¹ çnh Ni(h¹)= = C«ng
75. 75. 75. 75.
G.Vy
suÊt khi bay treo lín h¬n c«ng suÊt khi h¹ çnh 1 l-îng: -  N= .V× T=G ë c¶ 3 chÕ ®é nªn coi gÇn
75.
®óng =const ë c¶ 3 chÕ ®é Npr«fin=const ë c¶ 3 chÕ ®é bay.Tøc lµ N(h¹)=Ntreo-  N;
- Ng-êi ta nhËn thÊy khi TT h¹ çnh xuèng d-íi víi 1 gi¸ trÞ Vy nµo ®ã th× TT bçng nhiªn mÊt lùc n©ng 1
çch ®ét ngét.Do ®ã riªng ë chÕ ®é h¹ çnh th¼ng ®øng, ta cÇn chó ý 1 hiÖn t-îng ®Æc biÖt ®ã lµ quÈn
khÝ (xo¸y vßng kh«ng khÝ).
Nh- ta ®· biÕt, khi CCM quay, dßng khÝ bÞ ®Èy xuèng d-íi t¨ng tõ tèc ®é Vi ®Õn tèc ®é V®=2Vi (H24)
t¹i kho¶ng çch çch çnh quay b»ng 2R.Nh-ng hoµn c¶nh lóc nµy kh¸c lóc tr-íc ®ã lµ TT ®ang chuyÓn
®éng th¼ng ®øng h¹ dÇn ®é cao xuèng phÝa d-íi víi vËn tèc Vy.
Khi tiÕp tôc ra xa khái l¸ çnh quay vËn tèc dßng khÝ gi¶m ®Õn tèc ®é V3 do cä s¸t víi dßng kh«ng khÝ
®i ng-îc chiÒu cã chiÒu ng-îc l¹i víi tèc ®é Vy xuèng cña TT (H40.a).Ta thÊy r»ng V3 gi¶m dÇn khi
kho¶ng çch cña nã tíi TT t¨ng lªn,nÕu ë 1 kho¶ng çch nµo ®ã mµ tèc ®é V3 do çnh quay ®Èy xuèng
b»ng tèc ®é xuèng Vy cña TT th× tèc ®é t-¬ng ®èi cña dßng khÝ b»ng kh«ng.NghÜa lµ khèi khÝ tõ çnh
quay ®Õn kho¶ng çch nµy chuyÓn ®éng cïng TT xuèng.
42
QuÈn khÝ Vy>3 (m/s)
Vi
V3
Vy
H×nh 40- Sù h×nh thµnh hiÖn t-îng quÈn khÝ.
Do cã sù hót phÝa trªn çnh quay nªn ®· h×nh thµnh, n¬i mµ çnh quay d-êng nh- ch¹y khái dßng kh«ng
khÝ bÞ hót víi cïng 1 tèc ®é mµ nã hót dßng khÝ ®ã.NghÜa lµ h×nh thµnh 2 bÒ mÆt ph©n chia phÝa trªn hót,
vµ phÝa d-íi çnh quay ®Èy dßng khÝ víi vËn tèc V3.Khi vËn tèc Vy kh«ng lín, tøc lµ çc bÒ mÆt ph©n
chia ë çch xa çnh quay(H40.a), lùc kÐo T Ýt bÞ ¶nh h-ëng.Tuy nhiªn nÕu Vy th× çc bÒ mÆt ph©n chia
cµng tiÕn gÇn tíi çnh quay (H40.b) lµ cho çc xo¸y trë nªn ngµy cµng m¹nh h¬n vµ kh«ng æn ®ÞnhH×nh
thµnh çc xo¸y khÐp kÝn, mÊt lùc kÐo ®ét ngét, rung ®éng m¹nh mµ TT l¾c tõ h-íng nµy sang h-íng kh¸c.
ChuyÕn bay ®ã t-¬ng øng víi chÕ ®é vßng xo¾y quÈn khÝ.
Ph-¬ng ph¸p lµ tr¸nh kh«ng cho TT h¹ çnh xuèng víi Vy>3 (m/s).NÕu ®· bÞ r¬i vµo råi th× th× lËp tøc
chuyÓn çnh quay sang chÕ ®é tù quay theo quü ®¹o nghiªng (nh-ng ®ßi hái ph¶I cã ®ñ ®é cao vµ kh«ng
cã vËt c¶n trë).V× thÕ chÕ ®é vßng xo¸y quÈn khÝ rÊt nguy hiÓm vµ cÇn nªn tr¸nh nã.
Ch-¬ng VI: Bay b»ng ngang æn lËp cña Trùc th¨ng

6.1.§Æc tÝnh chung cña bay b»ng ngang æn lËp.
K/n:lµ c® bay theo ®-êng th¼ng víi tèc ®é kh«ng ®æi trong mÆt ph¼ng ngang cã ®é cao kh«ng ®æi.
Nh- vËy ®Æc tr-ng cña bay b»ng lµ H=const, V=const; Do tr¸i ®Êt h×nh cÇu tøc lµ TT muèn H=const th×
ph¶i bay theo b¸n kÝnh cong cña mÆt ®Êt.Tuy nhiªn trong tÝnh to¸n ta coi bÒ mÆt tr¸i ®Êt lµ mÆt ph¼ng.Çc
chÕ ®é bay nµy cña TT gièng nh- çc chÕ ®é bay cña çc m¸y bay th«ng th-êng, nh-ng do b¶n chÊt khÝ
®éng còng nh- kÕt cÊu cña TT rÊt kh¸c vÒ b¶n chÊt vËn tèc cña TT thÊp h¬n (Vmax=400450 m/s).
§©y lµ chÕ ®é bay chÝnh, chÕ ®é bay ®-îc thùc hiÖn víi thêi gian trªn kh«ng nhiÒu nhÊt.Nh- ta biÕt r»ng
TT bay nhêi chuyÓn ®éng ®Èy dßng khÝ xuèng d-íi ®Êt chø kh«ng ph¶i lµ l-ít trªn dßng khÝ nh- çc m¸y
bay b×nh th-êng kh¸c, v× vËy nãi chung TT ngèn kh¸ nhiÒu nhiªn liÖu so víi m¸ bay th-êng trªn cïng 1
qu·ng ®-êng bay.Do ®ã viÖc khai th¸c çc ®Æt tÝnh bay b»ng ngang æn lËp sao cho c«ng suÊt tiªu hao nhiªn
liÖu lµ nhá nhÊt lu«n lµ yªu cÇu bøc thiÕt ®èi víi nÒ kinh tÕ, còng nh- quyÕt ®Þnh sù phæ biÕn cña TT.
Çc lùc t¸c dông: Träng lùc G, lùc kÐo CCM T tæng hîp cña 3 vÐc t¬ lµ lùc n©ng Y, lùc c¹nh Sb vµ lùc
t¹o chuyÓn ®éng ngang Pc®, lùc kÐo chong chãng l¸i Tccl, lùc c¶n cã h¹i Xch ng-îc chiÒu chuyÓn ®éng
43
Pc®-Xch=0 (tèc ®é bay kh«ng ®æi)
§/k bay b»ng: Tccl-Sb=0 (kh«ng cã chuyÓn ®éng c¹nh)
Sb Sb Tccl
Pc®
Xch
Lccl
G Bay b»ng lµ chÕ ®é ®-îc sö dông nhiÒu nhÊt trong çc chuyÕn bay.
Dùa theo çc thµnh phÇn Pc®,Y,Sblùc kÐo T nghiªng vÒ phÝa tr-íc vµ lÖch sang ph¶i.
6.2.Yªu cÇu vÒ lùc vµ c«ng suÊt cho bay b»ng ngang æn lËp. T Y
S¬ bé coi T Y 2  Pcd 2 = G 2  Xch 2 X=f(V2)
ძ
huÆc Pc®=Xch=0,5.Cxch..F.V2 X=f(V2)
Nh- vËy lùc c¶n cã h¹i phô thuéc vµo th©n, tr¹ng th¸i bÒ mÆt th©n, vµ b×nh ph-¬ng tèc
®é bay . Nh- vËy b¶n chÊt çi gäi lµ nghiªng vÐct¬ lùc kÐo T ®ã lµ nghiªng T sao cho Sb
chiÕu vÐct¬ T lªn 3 trôc täa ®é nh- h×nh vÏ bªn, vµ cã gãc lÖch tæng vÒ phÝa tr-íc: Pc®
ძ=++ víi gi¸ trÞ gÇn ®óng Pc®T.sin(ძ).
§ã lµ ®é nghiªng vÐct¬ lùc kÐo T ®Ó t¹o gãc ძ ®-îc thùc hiÖn b»ng 3 ph-¬ng ph¸p:
-Lµm lÖch trôc c«n quay vÒ phÝa tr-íc 1 gãc   
®-îc thùc b»ng cÇn l¸i lµm TT bÞ tróc xuèng.
-Nghiªng TT vÒ phÝa tr-íc 1 gãc . Y
-§Æt trôc cña CCM d-íi 1 gãc  so víi ®-êng T
vu«ng gãc víi trôc däc cña th©n TT.
+BiÓu thøc c«ng suÊt toµn phÇn cña chuyÓn ®éng
bay b»ng ngang æn lËp:
CS toµn phÇn=CS pr«fin + CS c¶m øng + CS c® ngang
Nngang= Npr + Ni + Nc®
G.Vi Pcd .V
=Mpr. + + (1)
75. 75.
Trong chÕ ®é TT bay b»ng ngang víi vËn tèc V t-¬ng
øng víi l¸ çnh chuyÓn ®éng ë chÕ ®é ch¶y bao xiªn cã 
dßng tíi chuyÓn ®éng víi vËn tècV:
G P
G=T=2..F.(V+Vi).Vi  2..F.V.Vi Vi= = (2)
2. .F .V 2. .V
Ta cã: Mpr=0,5.mPR.F..(R)2.R Mpr.= 0,5.mPR.F..(R)3  0,5.mPr.F..(V)3 (3)
2
HÖ sè tæn thÊt c«ng suÊt cã liªn quan tíi ®Æc tÝnh çnh: mPR=0,25.CXTB.(1+5 V ).P*
Trong ®ã: hÖ sè søc c¶n trung b×nh CXTB ®-îc x¸c ®Þnh theo hÖ sè lùc n©ng trung b×nh;
VËn tèc t-¬ng ®èi V =V/R; D¹ng h×nh häc çnh: P*1,1
Pcd .V Xch.V 0,5.Cxch.  .F.V 2 .V Cxch.  .F.V 3
Theo biÓu thøc trªn ta cã: = = = (4)
75. 75. 75. 150.
Víi hÖ sè søc c¶n chÝnh diÖn Cxch ®-îc x¸c ®Þnh b»ng çch thæi m« h×nh TT trong èng khÝ ®éng.Khi tÝnh
to¸n s¬ bé kh«ng cã ®iÒu kiÖn thùc nghiÖm cã thÓ chän gÇn ®óng Cxch=0,0090,01.
+Thay (2),(3),(4) vµo (1) ta ®-îc:
44
Nngang= Npr + Ni + Nc®
G.Vi Pcd .V
=Mpr. + +
75. 75.
H=const
mPR .F . .(V ) 3 G.P Cx.  .F.V 3
= + +
2 150. . .V 150.
1
=f1(V3) + f2   + f3(V3)
V 
NhËn xÐt:-Nh- vËy c«ng suÊt kÕo çnh quay lµ tæng c«ng suÊt ®Ó t¹o lùc n©ng, c«ng suÊt ®Ó t¹o chuyÓn
®éng ngang vµ c«ng suÊt ®Ó chèng l¹i lùc ma s¸t.
-Tõ çc mèi quan hÖ trªn ta cã thÓ vÏ biÓu ®å liªn hÖ gi÷a tõng lo¹i c«ng suÊt theo tèc ®é bay.
-§å thÞ c«ng suÊt bay ngang Nngang sÏ lµ tæng 3 ®å thÞ Nc®, Ni vµ Npr thÓ ë d-íi ®©y.
H×nh 41- Quan hÖ gi÷a çc thµnh phÇn c«ng suÊt vµ tèc ®é bay
Quan hÖ çc tèc ®é ®Æc tr-ng khi bay ngang ®ãng vai trß ®¸ng kÓ trong viÖc x¸c ®inh ®Æc tÝnh, kh¶ n¨ng
bay cña TT.ViÖc tÝnh to¸n çc tèc ®é ®Æc tr-ng ®-îc thùc hiÖn theo ph-¬ng ph¸p c«ng suÊt do nhµ khoa
häc N.E. Ginc«pski ®Ò xuÊt lÇn ®Çu tiªn.
Gi¶i thÝch:H×nh 41 cã thÓ ®-îc biÓu Nngang= Npr + Ni + Nc® H=const
diÔn thèng nhÊt trªn 1 trôc to¹ ®é
nh- h×nh bªn.ViÖc Ni khi V ®-îc
gi¶i thÝch r»ng çnh quay çnh quay
t¸c ®éng t-¬ng hç víi 1 l-îng lín
kh«ng khÝ ngµy cµng t¨ng khiÕn cho
kh¶ n¨ng lµm lÖch dßng khÝ (Vi) ®Ó t¹o
chªnh ¸p ngµy cµng kÐm h¬n nªn Ni.
ViÖc V=0 nh-ng Npr0 ®-îc gi¶i thÝch
r»ng chi cÇn TT ®øng khëi ®éng hay bay
trªn mÆt ®Êt lµ còng b¾t ®Çu tèn c«ng
®Ó kh¾c phôc lùc c¶n t¸c ®éng vµo
l¸ çnh quay.Khi V th× lùc c¶n cña
l¸ çnh quay tiÕn t¨ng, cßn lùc c¶n
45
2
lùc c¶n l¸ çnh lïi gi¶m Qc=f(W ).Tuy nhiªn lùc N
c¶n cña l¸ çnh tiÕn t¨ng nhanh h¬n, khiÕn cho B Nsd®c2
tæng c«ng suÊt 2 l¸ çnh Npr t¨ng.Cßn viÖc Nc® Ny/c
t¨ng khi V t¨ng ®-îc gi¶i thÝch r»ng lùc c¶n cña
giã vµo th©n TT. (kh¸c víi m¸y bay, th©n TT kh«ng
thÓ kiªm ®-îc chøc n¨ng t¹o lùc n©ng). Nsd®c1
Céng çc ®é thÞ: Nngang=Npr+Ni+Nc®
Ta sÏ x©y dùng ®-îc d¹ng ®å thÞ nh- h×nh bªn N max
C
thÓ hiÖn quan hÖ gi÷a c«ng suÊt vµ vËn tèc bay.
Ta thÊy râ r»ng nÕu V<80 (Km/s) th× khi V t¨ng
th× c«ng suÊt N sÏ gi¶m xuèng.Tèc ®é mµ t¹i ®ã
c«ng suÊt bay b»ng nhá nhÊt ®-îc gäi lµ V tiÕt VKT =const
kiÖm.(=const) VT-
A
ძmin
6.3.§Æc tr-ng tèc ®é khi bay ngang. 0 40 80 120 160 200 (Km/h)
§Æc tr-ng tèc ®é bay cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh rÊt quan Vmin Vmax V
träng tíi kh¶ n¨ng bay khÝ ®éng lùc häc TT.§ã kh«ng chØ ®¬n gi¶n lµ vÊn ®Ò tiÕt kiÖm nhiªn liÖu, vÊn ®Ò
cÊt çnh, vÊn ®Ò an toµn bay mµ v-ît trªn nh÷ng ®iÒu ®ã, nã cßn thÓ hiÖn nghÖ thuËt ®iÒu khiÓn, kh¶ n¨ng
lµm chñ cña con ng-êi ®èi víi khÝ cô bay th¼ng ®øng nh- TT: (tõ h×nh vÏ)
-Víi mçi 1 ®éng c¬ cã 1 gi¸ trÞ Nsd®c, th× còng cã 1 cÆp gi¸ trÞ: tèc ®é lín nhÊt vµ tèc ®é nhá nhÊt
t-¬ng øng víi ®-êng cong giao ®iÓm cña ®-êng cong Nyc vµ ®-êng n»m ngang Nsd®c1.Nh- vËy ®Ó TT cã
thÓ bay th× Vmin<V<Vmax (ph¹m vi tèc ®é bay b»ng); ( V  V max  V min ).NÕu tèc ®é qu¸ nhá dÔ g©y
rung ®éng m¹nh.
-Vkinh tÕ: NÕu bay ë vËn tèc ®ã TT cã thÓ gi¶m c«ng suÊt ®-îc lín nhÊt, tøc tiªu tèn Ýt nhiªn liÖu ®Ó
bay nhÊt thêi gian bay l©u nhÊt.
-Vtèi -u: khi ®ã Pc®T.sin(ძ) ®¹t gi¸ trÞ lín nhÊt, tøc Pc®(max) tÇm bay xa nhÊt.
-Khi c«ng suÊt ®éng c¬ t¨ng: Nsd®c th× Vmin vµ Vmax.T-¬ng øng hoµn toµn ng-îc l¹i nÕu c«ng
suÊt gi¶m.CÇn nhÊn m¹nh Nsd ë ®©y lµ c«ng suÊt ë trªn trôc CCM cso liªn hÖ víi N®c theo: Nsd=.N®c
V©ng! Nãi chung th× tõ ®å thÞ 2 chiÒu, cã thÓ sö dông kh¶ n¨ng l«-gÝch ®Ó ®-a ra nhiÒu kÕt luËn.Sau ®©y lµ
1 c©u hái ®Ó kiÓm tra kh¶ n¨ng hiÓu.C©u hái nh- sau: Gi¶ sö b©y giê TT cña chóng ta ®ang ë ®iÓm A, tøc
lµ hoµn c¶nh TT cã Nsd®c1 , sau khi sö dông hiÖu øng mÆt ®Êt ®Ó bay treo ®· cã thÓ ®¹t ®é cao H=310
(m).Tuy nhiªn nh- h×nh vÏ, th× víi ®éng c¬ Nsd®c th× TT cña chóng ta kh«ng cã c«ng suÊt d-, do ®ã kh«ng
thÓ bay lªn ®-îc ®é cao lín h¬n ®-îc.C©u hái lµ: h·y t×m çnh ®Ó TT bay cao h¬n?
Tr¶ lêi:Cã 2 çnh ®Ó bay lªn cao h¬n.Çch thø 1 ®ã lµ h¹ çnh xuèng råi th¸o çi ®éng c¬ Nsd®c1 yÕu ít
ra, thay çi ®éng c¬ kh¸c vµo cã c«ng suÊt lín h¬n (®-êng Nsd®c dÞch chuyÓn lªn trªn) ®Ó t¹o thµnh c«ng
suÊt d-.Tøc lµ ®i A B.NÕu b¹n chän ®¸p ¸n nµy, vÒ lý thuyÕt th× ®óng, nh-ng trªn thùc tÕ ch¶ ai l¹i lµm
nh- vËy c¶.H¹ çnh xuèng ®Ó thay 1 ®éng c¬ c«ng suÊt lín h¬n -? ThËt lµ buån c-êi!V©ng nh- ta ®· tr×nh
b¯y ë trªn “nã cßn thÓ hiÖn nghÖ thuËt ®iÒu khiÓn, kh° n¨ng l¯m chñ…”.B©y giê chóng ta l¯m theo çch
thø 2 ®ã lµ sÏ ®i AC.Khi ®¹t ®-îc 1 ®é cao cao H=310 (m) do ®Öm kh«ng khÝ, chóng ta sÏ t¨ng dÇn dÇn
tèc ®Ó di chuyÓn AC (tÊt nhiªn ®ßi hái kh«ng cã ch-íng ng¹i vËt), khi nµo V>Vmin th× lóc ®ã sÏ cã
c«ng suÊt d-  N.VËn tèc cµng t¨ng th×  N cµng t¨ng , vµ 1 khi ®· cã c«ng suÊt d-  N th× viÖc bay lªn lµ
hoµn toµn dÔ dµng.Thùc tÕ, khi bay ng-êi ta th-êng chän vËn tèc cã lîi, do ®ã c«ng suÊt tæn hao kh¸ thÊp.
Nªn qu¸ tr×nh cÊt çnh vµ cÊt çnh míi lµ çc qu¸ tr×nh tèn nhiÒu c«ng suÊt nhÊt, ®iÒu ®ã kh«ng chØ ®óng
víi TT mµ cßn ®óng víi c¶ çc m¸y bay th«ng th-êng.
6.4.¶nh h-ëng cña trong l-îng bay vµ ®é cao.
m .F . .(V ) 3 G.P Cx.  .F.V 3
-Nh- ë trªn ta cã:Nngang= PR + + .VËy th× khi träng l-îng t¨ng lªn th×
2 150. . .V 150.
®-êng Ny/c ®¬n gi¶n chØ lµ dÞch chuyÓn lªn trªn .Ta thÊy r»ng, khi cÊt çnh TT cã träng l-îng lín nhÊt,
46
cßn khi h¹ çnh cã träng l-îng nhá nhÊt (®ã kh«ng ph¶i lµ v× trong lóc ë trªn kh«ng th× cã ai ®ã bÞ r¬i
xuèng ®Êt!), mµ ®¬n gi¶n lµ v× hao hôt l-îng x¨ng tiªu thô trong qu·ng ®-êng bay ®-îc.Do ®ã nÕu lÊy
träng l-îng cÊt çnh (Gcc) lµm c¨n cø ®Ó tÝnh to¸n th× sÏ thõa bÒn, cßn nÕu lÊy träng l-îng h¹ çnh th× sÏ
kh«ng an toµn khi cÊt çnh.§Ó ng-êi ta dung hßa N
gi÷a 2 th¸i cùc ®ã vµ chän ra 1 gi¸ trÞ trung b×nh: Nsd®c G2>G1
G(h¹ çnh)=Gcc-Gd (l-îng x¨ng tiªu thô )
GTB=0,5[Gcc+G(h¹ çnh)]=Gcc-0,5.Gd
-Tõ h×nh vÏ ta thÊy G2>G1 th× VKT2>VKT1, chøng tá
vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ sù dÞch chuyÓn thuÇn tóy nh-
ta ®· kh¼ng ®Þnh.Tuy nhiªn 1 çch gÇn ®óng th× ®iÒu
®ã vÉn ®óng, cßn sù kh¸c biÖt cã thÓ ®-îc gi¶i thÝch N max
lµ T-G=ma (a=0) mµ G t¨ng nªn ®Ó b¶o ®¶m T=G
th× lùc kÐo çnh quay T ph¶i t¨ng lªn mµ ë chÕ ®é
thæi xiªn TKT=2..F.(VKT+Vi).Vi.Do ®ã t¨ng VKT ®Ó
bï l¹i sù t¨ng khèi l-îng G.Hoµn toµn t-¬ng tù ®èi VKT1
víi sù t¨ng vËn tèc tèi -u.Nh- vËy thùc ra ®å thÞ VKT2
cã dÞch chuyÓn h¬i chÐo lªn trªn 1 chót khi G t¨ng. ძmin
-Cßn khi ®é cao H t¨ng lªn, ®-êng c«ng suÊt quay 0 40 80 120 160 200 (Km/h)
theo cïng chiÒu kim ®ång hå.Çc kÕt luËn rót ra: Vmin Vmax V
+Khi tèc ®é nhá h¬n tèc ®é cã lîi c«ng suÊt yªu N
cÇu gi¶m khi V t¨ng.Cßn khi tèc ®é lín h¬n tèc ®é Nsd®c H2>H1
lín h¬n tèc ®é cã lîi, Ny/c t¨ng khi V t¨ng.
+Tèc ®é cã lîi cã thay ®æi chót Ýt khi thay ®æi ®é
cao ®ã lµ do T=2..F.(V+Vi).Vi=G=const nªn khi ®é
cao t¨ng  gi¶m, vµ ®Ó bï l¹i l-îng gi¶m nµy ®ßi hái
vËn tèc ph¶i t¨ng lªn chót Ýt.
+Tèc ®é bay b»ng lín nhÊt vµ nhá nhÊt t¨ng, ®iÒu N max
nµy cã thÓ dÔ thÊy qua gi¶m ®iÓm cña ®å thÞ víi
®-êng ngang.
+ Nh- vËy ta thÊy r»ng 1 lÇn n÷a VKT l¹i t¨ng, vµ
Ta l¹i sö dông çch gi¶i thÝch ban n·y, ®ã lµ b¸m vµo VKT1 VKT2
®¼ng thøc T=G hoµn toµn t-¬ng tù.
T¨ng nhiÖt ®é kh«ng khÝ t-¬ng ®-¬ng víi t¨ng ®é cao. ძmin
NÕu ta gäi  =H/0 th× : 0 40 80 120 160 200 (Km/h)
Npr=const Vmin Vmax V
Cx.  .F.V 3
ë trªn ta ®· chøng minh: Nc®=  Nc®(H)=Nc®(0). 
150.
G.P Ni ( H )
vµ Ni=  Ni(H)=
150. . .V Ni (0).
Ngoµi ra, cÇn l-u ý r»ng trong giíi h¹n trÇn bay cña TT th× ta cã thÓ coi nhiÖt ®éng kh«ng khÝ t¨ng dÇn
theo ®é cao .Nh÷ng nhËn xÐt trªn ®©y ®Òu ®óng nÕu kh«ng tÝnh ®Õn nh÷ng nguyªn nh©n h¹n chÕ tèc ®é.
KÕt luËn: khi (H)  (  )  (Ni,Nc®). Cã nghÜa lµ khi ®é cao t¨ng th× c«ng suÊt ®Ó cÇn thiÕt ®Ó
chuyÓn ®éng gi¶m, cßn c«ng suÊt ®Ó t¹o lùc n©ng t¨ng.§iÒu ®ã ®ång nghÜa víi viÖc c«ng suÊt hiÖu qu¶ lµ
tæng cña Ni+Nc® (céng thªm 1 h»ng sè Npr=const) lóc ®Çu gi¶m khi H t¨ng, sau ®ã th× l¹i t¨ng nÕu H lín
h¬n 1 ®é cao tèi -u nµo ®ã (tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña tõng TT).
6.4.Çc nguyªn nh©n h¹n chÕ tèc ®é bay b»ng vµ çch lµm gi¶m nã.
HiÖn nay, mét trong nh÷ng nh-îc ®iÓm cña TT ®ã lµ tèc ®é ch-a ®-îc cao l¾m.Tèc ®é nhanh nhÊt cña
TT chØ ®é kho¶ng 400450 (m/s), vµ cung tèn nhiªn liÖu.ChÝnh v× vËy nªn TT Ýt ®-îc sö dông trong lÜnh
vùc th-¬ng m¹i, do hiÖu qu¶ kinh tÕ ch-a cao.
47
+Nh- ®· tr×nh bµy vÊn ®Ò ë trªn, th× ®Ó t¨ng vËn tèc nghÜa lµ t¨ng thµnh phÇn n»m ngang Pc® cña lùc kÐo
T.Sau ®©y lµ 1 vµi çch ®Ó t¨ng Pc®:
-T¨ng T, ®iÒu ®ã dÉn tíi t¨ng  huÆc R.NÕu t¨ng  lµm t¨ng lùc c¶n pr«fin t¨ng l-îng tiªu thô nhiªn
liÖu trªn 1 ®¬n vÞ lùc kÐo.Ngoµi ra tèc ®é quay cña CCM chØ cã thÓ t¨ng ®Õn 1 giíi h¹n nhÊt ®Þnh.Nªn çch
nµy kh«ng hîp lý.Cßn nÕu t¨ng R, sÏ lµm t¨ng träng l-îng mçi l¸ çnh quay CCM ®Ó ®¶m b¶o ®ñ ®é
bÒn t¨ng c«ng suÊt ®éng c¬ do TT trë nªn nÆng h¬n t¨ng l-îng tiªu thô nhiªn liÖu.Nh- vËy çch nµy
còng kh«ng hîp lý.
-T¨ng gãc lùc kÐo T vÒ phÝa tr-íc, nh-ng gãc t¨ng còng rÊt h¹n chÕ.NÕu qu¸ nghiªng trôc c«n quay vÒ
phÝa tr-íc sÏ lµm thanh ph©n lùc n©ng Y gi¶m xuèng g©y mÊt ®é cao.
-T¨ng s¶i çnh CCM.Nh-ng sÏ dÉn tíi gãc tÊn cña c¶ l¸ çnh quay t¨ng, vµ khi ®Õn 1 giíi h¹n nhÊt ®Þnh
th× sÏ x¶y ra hiÖn t-îng t¸ch thµnh ë mót l¸ çnh do gãc va v-ît qu¸ gãc va giíi h¹n.
+Sau khi nghiªn cøu, ng-êi ta nªu ra ®-îc 3 nguyªn nh©n chÝnh h¹n chÕ tèc ®é bay giíi h¹n cña TT:
-Nh- ta ®· nghiªn cøu ë trªn: c«ng thøc ®-êng kÝnh miÒn ch¶y ng-îc d=.R.Víi sù t¨ng tèc ®é V khi
vßng quay kh«ng ®æi sÏ dÉn tíi më réng vïng ch¶y ng-îc gi¶m lùc kÐo T vµ g©y rung ®éng m¹nh
do t¨ng tÝnh bÊt ®èi xøng cña lùc kÐo T ë miÒn çnh tiÕn ®èi víi miÒn çnh lïi. H¹n chÕ nh- vËy gäi
lµ h¹n chÕ t¸ch dßng ë ph-¬ng vÞ 2700.
-Gãc va  t¨ng  t¨ng lùc kÐo T.Tuy nhiªn nÕu >[], th× ®Çu mót çnh dÉn tíi t¸ch dßng, t¸ch thµnh
g©y gi¶m kÐo T ®ét ngét.
-Gi¶ sö ta thay 1 ®éng c¬ ®ñ m¹nh lªn TT th× TT vÉn kh«ng thÓ bay nhanh h¬n ®-îc bëi v× nÕu vËn tèc
gãc  t¨ng qu¸ lín th× vËn tèc ë vÞ trÝ l¸ çnh quay tiÕn: W=.R+V sÏ v-ît qua ng-ìng vËn tèc v-ît
©m g©y nªn çch sãng xung kÝch dÉn tíi ®ét biÕn tèc ®é dßng ch¶y khÝ ®éng(nhiÔu lo¹n khÝ ®éng
häc), rÊt bÊt lîi cho TT.H¹n chÕ nh- vËy gäi lµ h¹n chÕ v-ît ©m ë ph-¬ng vÞ 900.
V3
Vïng V2
tèc ®é Vïng dßng khÝ Vïng gãc va
v-ît ©m ch¶y ng-îc tíi h¹n
V1
  
900 2700 900 2700

900
V1<V2<V3
Ng-êi ta ®· tÝnh to¸n kh¸ chÝnh x¸c t¸c ®éng cã h¹i ®ã lµm h¹i ®ã tíi tèc ®é TT nh- b¶ng sau:
Lo¹i TT / XÐt ¶nh h-ëng Khi kh«ng xÐt ®Õn ¶nh h-ëng Khi xÐt ®Õn ¶nh h-ëng
Mi-1 Vmax=205 (Km/h) Vmax=170 (Km/h)
Mi-4 Vmax=225 (Km/h) Vmax=175 (Km/h)
Tõ ®ã ta thÊy t¸c h¹i kh¸ lín cña 3 h¹n chÕ Tèc ®é trªn lµm cho nhu cÇu lµm gi¶m nã trë nªn v« cïng bøc
thiÕt.§Ó tr¸nh viÖc t¸c dßng ë mót l¸ çnh lïi ng-êi ta ph¶i gi¶m s¶i çnh khi t¨ng tèc ®é bay.Nh- ®ã dÉn
tíi thiÕu 1 lùc -  Pc® vµ lùc n©ng -  Y.§Ó bï l¹i sù thiÕu hôt vÒ lùc n©ng ng-êi ta cho l¾p çc çnh phô
bªn th©n TT.§Ó bï l¹i sù thiÕu hôt vÒ lùc ®Èy ng-êi ta cho l¾p çc ®éng c¬ çnh qu¹t phô.Nhê ®ã mµ CCM
®-îc gi¶m t¶i, l¸ çnh quay lµm viÖc víi gãc l¾p nhá h¬n vµ gi¶m 1 çch ®¸ng kÓ sù t¸ch dßng khi bay víi
vËn tèc lín.
Lo¹i TT mµ ®-îc g¾n thªm çc thiÕt bÞ nh- vËy ®-îc gäi lµ trùc th¨ng liªn hîp hay khÝ cô bay hçn hîp.
Thùc chÊt ®ã lµ khÝ cô bay cña sù kÕt hîp 1 çch khoa häc gi÷a TT vµ m¸y bay th«ng th-êng.Chóng cã thÓ
®¹t ®Õn vËn tèc Vmax=500 (m/s).Nh-ng còng cã nh-îc ®iÓm lµ kÕt cÊu c¬ khÝ t¨ng, hÖ thèng ®iÒu khiÓn
48
phøc t¹p.Nh- ta ®· biÕt CCM chØ t¹o ra lùc
n©ng, do ®ã muèn ®iÒu khiÓn TT chóng ta
ph¶Ø t¹o ra thªm çc lùc kh¸c, ch-a kÓ nh÷ng
chuyÓn ®éng v« cïng phøc t¹p cña CCM, b©y
giê chóng l¹i cßn kÕt hîp thªm çc chuyÓn
®éng cña m¸y bay n÷a c«ng viÖc thiÕt kÕ vµ
æn ®Þnh bay sÏ rÊt khã.
Ngoµi ra,lùc c¶n cã h¹i t¨ng do Çnh
nhiÔu ®éng dßng khÝ cña CCM phô
thæi xuèng t¸c ®éng vµo çc çnh
phô hay ®éng c¬ phô, ®Æc biÖt lµ
®èi víi çc chÕ ®é bay th¼ng
®øng vµ bay theo ph-¬ng ngang
nhá.
§éng c¬ çnh
qu¹t phô
6.5.Thêi gian bay vµ tÇm bay.
§èi víi nÒn khoa häc hµng
kh«ng non trÎ nh- cña chóng ta,
th× viÖc chÕ t¹o, s¶n suÊt cßn khã
kh¨n.ChÝnh v× thÕ sö dông 1 çch
cã hiÖu qu¶ nh÷ng m¸y bay, TT mµ chóng ta mua ®-îc lµ 1 yªu cÇu bøc thiÕt ®èi. Trong ®ã sö dông sao
cho thêi gian bay l©u nhÊt, bay ®-îc xa nhÊt còng ®-îc hÕt søc chó träng.
K/n: thêi gian bay lµ thêi gian TT bay b»ng khi sö dông l-îng nhiªn liÖu hiÖn cã.
G
C«ng thøc: T= NL Trong ®ã GNL lµ l-îng nhiªn liÖu ®Ó bay b»ng (lÝt).
Ch
Ch: l-îng nhiªn liÖu tiªu thô trong 1 giê bay. (lÝt/giê)
Khèi l-îng nhiªn liÖu bay b»ng ®ã lµ hiÖu sè gi÷a l-îng nhiªn liÖu ®· n¹p ®Çy thïng trõ ®i khèi l-îng
nhiÖn liÖu ®Ó thùc hiÖn çc d¹ng bay kh¸c: l¨n, cÊt çnh, bay lªn, bay xuèng.v.v §èi víi mçi lo¹i TT th×
l-îng tiªu thô l¹i kh¸c nhau: Ch=Cr.N®c víi (Cr l-îng tiªu hao nhiªn liÖu ®Ó t¹o ra 1 m· lùc) .
Ta cã N®c=Nngang/  Ch=Cr.Nngang/.Khi ë çc chÕ ®é bay kh¸c nhau Cr vµ  cã thay ®æi kh«ng
nhiÒu l¾m nªn cã thÓ coi gÇn ®óng Ch=Const.Nngang .§iÒu ®ã cã ý nghÜa lµ l-îng tiªu thô nhiªn liÖu
phô yÕu vµo c«ng suÊt bay ngang, hay nãi çch kh¸c m¸y bay nµo cã c«ng suÊt bay ngang thÊp h¬n th×
m¸y bay ®ã míi cã ý nghÜa th-¬ng m¹i.Nh- vËy TT bay l©u nhÊt t-¬ng øng víi c«ng suÊt Nngang(min).
+Nh- ®å thÞ quan hÖ ë môc (6.4), ta thÊy Nngang chÞu t¸c ®éng rÊt lín cña träng l-îng G, tuy nhiªn nã l¹i
thay ®æi kh«ng ®¸ng kÓ khi ®é cao t¨ng.Tõ ®ã ta suy ra kÕt luËn sau ®©y:
-Tuú thuéc vµo träng l-îng cña TT t¹i thêi ®iÓm cÊt çnh vµ h¹ çnh mµ ta cung cÊp 1 l-îng nhiªn
liÖu thÝch hîp.
-Kh«ng nªn bay b»ng ë ®é cao qu¸ cao.Nh- kÕt luËn ë môc 6.3 ®· nãi râ b¶n chÊt vÊn ®Ò nµy.Tuy
nhiªn: d-íi gãc ®é n¨ng l-îng, gãc ®é tiªu thô N
nhiªn liÖu chóng ta cã thÓ hiÓu nã cã nghÜa lµ
tuy bay ë ®é cao lín sÏ ®ì tèn nhiªn liÖu bay
b»ng h¬n, nh-ng nã vÉn kh«ng thÓ bï l¹i ®-îc
l-îng hao hôt nhiªn liÖu qu¸ lín ®Ó cã thÓ ®-a Nsd®c
TT ®¹t ®-îc tíi ®é cao ®ã.
K/n: tÇm bay lµ kho¶ng çch mµ TT bay ®-îc do NTU
G
tiªu thô hÕt l-îng nhiªn liÖu ®Ó bay b»ng  L= NL
Ck
Víi GNL lµ l-îng nhiªn liÖu ®Ó bay b»ng (lÝt). ძmin
Ck: l-îng nhiªn liÖu tiªu thô trªn 1 Km. (lÝt/Km) VTU V
49
Nh- vËy l-îng tiªu hao nhiªn liÖu trong ®iÒu kiÖn lÆng giã vµ chÕ ®é bay cho tr-íc: Ck=Ch/V trong
Ch Nngang
®ã thø nguyªn cña V lµ [Km/h] Ck=  .const (1). Nh×n h×nh vÏ ta còng cã tg(ძ)=N/V (2)
V V
Tõ (1) vµ (2) ta cã Ck=const.tg(ძ).Nh- vËy Ck(min)=const.tg(ძmin)=const.NTU/VTU
§ã chÝnh lµ gãc tiÕp tuyÕn t¹o gèc täa ®é O víi ®-êng cong c«ng suÊt.Nh- vËy tÇm bay xa nhÊt t-¬ng øng
l-îng tiªu thô nhiªn liÖu trªn 1Km nhá nhÊt khi ®iÒu chØnh ®éng c¬ 1 çch chuÈn x¸c.Nh- vËy gi¸ trÞ tÇm
bay xa nhÊt ®-îc x©y dùng trªn c¬ së çc sè liÖu thÝ nghiÖm cña TT.Nh- ®· nhÊn m¹nh ë trªn, c«ng thøc
chØ ®óng khi kh«ng cã giã.§Ó tÝnh c¶ giã, ng-êi ta thªm 1 l-îng d- nhiªn liÖu chiÕm kho¶ng 1015%, gäi
lµ l-îng dù tr÷ nhiªn liÖu dÉn ®-êng.VD: ë TT Mi-1 l-¬ng nhiªn liÖu tiªu thô Ýt nhÊt cho lµ 0,56 (l/Km)
víi tèc ®é bay 130 (Km/h), ë ®é cao H=1 (Km).
Cr Cr
V2 H=const
V=const
V1
Cr=const
Crmin
0 11 (Km) H 0 [n] tèi -u n (v/ph)

+XÐt tíi sù ¶nh h-ëng cña ®é cao: Tõ ®å thÞ ta thÊy l-îng tiªu thô nhiªn liÖu gi¶m theo ®é cao.Tõ ®ã ta
thÊy r»ng cµng bay cao th× cµng cã lîivÒ tÇm xa.Tuy nhiªn trong giíi h¹n ®é cao cña TT lµ H<5 Km, th×
nÕu muèn bay xa th× nªn chän ®é cao lín nhÊt cã thÓ.TÊt nhiªn TT cßn bÞ h¹n chÕ bëi trÇn bay, huÆc ®¬n
50
gi¶n lµ nÕu qu·ng ®-êng kh«ng dµi th× ®«i khi viÖc tèn nhiªn liÖu cho TT bay lªn cao nhÊt kh«ng bï l¹i
®-îc bëi viÖc gi¶m ®-îc n¨ng l-îng tiªu thô khi bay ë ®é cao lín.Trong tÝnh to¸n chi tiÕt ng-êi ta cßn
xÐt ®Õn c¶ ¶nh h-ëng cña giã, cña hÖ sè lùc c¶n chÝnh diÖn , sè l-îng m¸y bay bay thµnh tèp biªn ®éi.
+XÐt tíi ¶nh h-ëng cña vËn tèc tíi Cr: (V2>V1). Tõ ®å thÞ ta thÊy øng víi 1 ®é cao nhÊt ®Þnh vµ vËn bay
nhÊt ®Þnh th× lu«n cã 1 gi¸ trÞ vËn tèc gãc, hay vËn tèc l¸ çnh quanh nhÊt ®Þnh mµ t¹i ®ã l-îng tiªu hao
nhiªn liÖu lµ nhá nhÊt ®Ó cã ®ñ c«ng suÊt bay.Khi v©n tèc t¨ng lªn th× l-îng tiªu hao NL còng t¨ng lªn, vµ
sè vßng quay tèi -u còng t¨ng lªn theo ®Ó cã thÓ bÎ ngoÆt ®-îc dßng víi c-êng ®é ngµy cµng t¨ng ®Ó t¹o
chªnh ¸p  t¹o lùc n©ng Y.
TiÕp theo xin tr×nh bµy ®Æc tÝnh liªn hÖ gi÷a l-îng tiªu hao nhiªn liÖu víi v©n tèc cña 1 trong nh÷ng h·ng
chÕ t¹o TT næi tiÕng nhÊt trong lÜnh vùc th-¬ng m¹i d©n sù næi tiÕng ch©u ¸ hiÖn nay: h·ng Bell. Qua ®ã ta
thÊy ®-îc sù øng dông çc kiÕn thøc cña ch-¬ng tr×nh häc vµo ®êi sèng c«ng nghÖ hiÖn nay.
NhiÖt ®é bªn ngoµi=310C
H =2000(ft)
H×nh 41- §Æc tÝnh tiªu hao nhiªn liÖu trong quan hÖ víi v©n tèc cña TT h·ng Bell.
Víi: torque lµ t¶i; endurance: lµ kho¶ng thêi gian bay trªn kh«ng; GW: träng l-îng; LRC:tÇm bay xa nhÊt:
Do ë trªn ta cã ®å thÞ (N,V) hay ([.Ch/Cr],V) cßn ®å thÞ trªn h×nh vÏ lµ quan hÖ (Ch,V).Dùa theo çc
chøng minh h×nh häc th«ng th-êng, ta sÏ thÊy r»ng 2 ®å thÞ ([.Ch/Cr],V) vµ (Ch,V) gièng nhau ë ®iÓm
chung lµ cïng cã ®iÓm d-íi ®¸y lµ kho¶ng thêi gian trªn kh«ng trung lín nhÊt, cßn ®iÓm tiÕp tuyÕn víi
®-êng cong ë ®é thÞ (Ch,V) th× ë ®é thÞ ([.Ch/Cr],V) dÞch chuyÓn lªn cao.Tøc lµ qua h×nh vÔ quan hÖ gi÷a
51
(N,V) hay ([.Ch/Cr],V) th× cã thÓ gióp ta dÔ dµng hiÓu h×nh vÏ trªn.H×nh vÏ trªn lµ çc sè liÖu ®o ®¹c thùc
tÕ cña trùc th¨ng th-¬ng m¹i cña h·ng Bell, l-u hµnh n¨m 2002.Do ®©y lµ TT ë lÜnh vùc th-¬ng m¹i d©n sù
®-îc s¶n suÊt ra ®Ó b¸n, chÝnh v× vËy hoµn toµn cã thÓ tin t-ëng tuyÖt ®èi vµo çc sè liÖu ®Þnh l-îng chÝnh
x¸c cho trªn h×nh vÏ.§ång thêi qua ®ã ta thÊy r»ng vÊn ®Ò l-îng nhiªn liÖu tiªu hao ®Ó ®¹t ®-îc vËn tèc
nhÊt ®Þnh míi thùc sù lµ quan träng trong lÜnh vùc th-¬ng m¹i d©n sù vµ c«ng viÖc ph©n tÝch c«ng suÊt ë
chÕ ®é bay b»ng thùc sù lµ 1 c«ng viÖc hÕt søc quan träng.(gi¶ thuyÕt  vµ Cr coi nh- lµ h»ng sè).
Ch-¬ng VII: Bay lªn theo quü ®¹o nghiªng

7.1.§Æc ®iÓm chung cña BL theo quü ®¹o nghiªng.
K/n: ®ã lµ bay theo ®-êng th¼ng víi tèc T
®é vµ gãc nghiªng lªn so víi mÆt ph¼ng Y
n»m ngang kh«ng ®æi.
Lùc kÐo T;Lùc n©ng Y;Lùc c¹nh Sb;Lùc chuyÓn ®éng Pc®
Trong lùc G;G1 vu«ng gãc víi quü ®¹o bay; G2 Xch
G2 song song víi quü ®¹o bay vµ ng-îc chiÒu c®. Sb
Gãc nghiªng  (tª-ta) Pc®
Lùc c¶n cã h¹i: Xch
Vy
VBL Tccl
 
Vng
§iÒu kiÖn c©n b»ng cña BL nghiªng: G1 G

G.cos()=G1=Y( ®é cao kh«ng ®æi); Sb=Tccl (kh«ng cã chuyÓn ®éng c¹nh);
Pc®=G1+Xch=G.sin()+Xch (vËn tèc kh«ng ®æi) MTT=0(kh«ng quay quanh träng t©m)
VBL=Vng+Vy (trong ®ã Vy lµ møc lªn cña TT)
7.2.Lùc kÐo vµ c«ng suÊt yªu cÇu ®Ó bay lªn nghiªng.
Coi gÇn ®óng lùc kÐo: T Pcd 2  Y 2 = [ Xch  G. sin( )]2  [G. cos( )]2 .
NhËn xÐt:
Mi-1 khi VBL=85 (Km/h) th× Xch(lªn)=55 (Kg) , Xch(ngang)=47 (Kg)  nh- vËy coi lùc c¶n cã h¹i ë
c® bay lªn nghiªng gÇn b»ng lùc c¶n cã h¹i ë chÕ ®é bay ngang.§iÒu ®ã ®-îc gi¶i thÝch r»ng khi bay lªn,
dßng khÝ ch¶y quanh th©n d-íi 1 gãc ©m lín h¬n, dÉn ®Õn hÖ sè lùc c¶n cã h¹i tõ 0,009 0,0097.
Mét nhËn xÐt quan träng n÷a lµ Y=G.cos(), NBL
chøng tá lùc n©ng khi bay lªn nhá h¬n lùc n©ng
khi bay ngang.Lùc chuyÓn ®éng Pc® khi bay lªn
lín h¬n Pc® khi bay ngang.Tõ c«ng thøc tÝnh lùc
kÐo trªn ta cã T2lªn – T2ngang=2.Xch.G.Sin()0
(víi  100120) nh- vËy lùc kÐo yªu cÇu ®Ó bay
lªn gÇn b»ng ®óng lùc kÐo yªu cÇu ®Ó bay ngang.
KÕt luËn: N  Tmax Nngang
NÕu TT bay treo ®-îc th× nã cã thÓ bay lªn theo Ny/c
quü ®¹o xiªn.V× xuÊt hiÖn lùc kÐo d- (h×nh vÏ).
ThËm chÝ ngay c¶ khi kh«ng ®ñ lùc kÐo ®Ó treo,
th× vÉn cã thÓ bay lªn theo quü ®¹o xiªn víi tèc
®é lín h¬n tèc ®é bay b»ng nhá nhÊt cña bay b»ng. Vmin VKT V
C«ng suÊt cÇn thiÕt ®Ó bay lªn: NBL=Nc®(lªn) + Ni(lªn) + Npr(lªn) .Trong ®ã c«ng suÊt pr«fin cña bay lªn
b»ng c«ng suÊt pr«fin cña bay b»ng.C«ng suÊt c¶m øng khi bay lªn cã h¬n c«ng suÊt khi bay b»ng1 chót
52
Y .Vi G. cos( ).Vi G.Vi
do : Ni(lªn)= = < =Ni(ngang). Tuy nhiªn sù sai kh¸c nµy kh«ng ®¸ng kÓ do (
75. 75. 75.
100120).Trong tÝnh to¸n, ng-êi ta coi gÇn ®óng b»ng nhau.§Æc ®iÓm kh¸c biÖt chÝnh ë ®©y lµ vÒ c«ng suÊt
bay lªn lµ sù xuÊt hiÖn thªm gi¸ trÞ c«ng suÊt chuyÓn ®éng:
Pcd .VBL ( Xch  G 2).VBL Xch.VBL G 2.VBL G 2.VBL
Nc®(lªn)= = = + =Nc®(ngang)+  N (víi  N= )
75. 75. 75. 75. 75.
KL: lµ bay lªn chØ cã thÓ thùc hiÖn khi cã c«ng suÊt N
lín h¬n c«ng suÊt bay b»ng (cã c«ng suÊt d-).Tõ ®ã Nsd
ta còng cã thÓ suy ra ®-îc lµ trÇn bay treo thÊp h¬n Ny/c
trÇn bay lªn nghiªng.§¬n gi¶n lµ v× t¹i trÇn bay treo
nÕuta chuyÓn sang chÕ ®é bay nghiªng lªn th× CCM
sÏ cã thªm lùc  T ®Ó tiÕp tôc cho TT chuyÓn ®éng N
lªn trªn theo ®-êng nghiªng víi ph-¬ng ngang 1 gãc
.Vµ òng tõ ®©y ta cµng kh¼ng ®Þnh ®-îc nh÷ng nhËn
xÐt ë môc 6.3, r»ng ngay c¶ khi thiÕu lùc kÐo T ®Ó TrÇn bay
bay treo th× ta vÉn cã bay lªn chØ ®¬n gi¶n b»ng çch
t¹o thªm chuyÓn ®éng ngang cho TT víi tèc ®é lín H
h¬n tèc ®é nhá nhÊt khi bay ngang. Quan hÖ gi÷a trÇn bay vµ c«ng suÊt
7.3.Tèc ®é theo ph-¬ng th¼ng ®øng (møc lªn).
Nh- ta ®· biÕt TT chuyÓn ®éng theo 1 vÐc t¬ vËn tèc nghiªng lªn trªn, lµ tæng cña vÐc t¬ vËn chuyÓn
®éng theo ph-ëng ngang vµ vÐc t¬ vËn tèc ®i lªn th¼ng ®øng (møc lªn): V BL  V ng  V y .
V× gãc  kh¸ nhá nªn VngVBL c«ng suÊt chuyÓn ®éng theo ph-¬ng ngang khi bay lªn còng b»ng c«ng
N N
suÊt ®Ó chuyÓn ®éng ngang  chi phÝ c«ng suÊt ®Ó chuyÓn ®éng th¼ng ®øng: Vy=  .
G1 G
Tõ h×nh vÏ trªn ta thÊy r»ng ®Ó h¹n chÕ c«ng suÊt, th× vËn tèc bay lªn ph¶i b»ng vËn tèc kinh tÕ.§èi víi
Mi-1 th× VKT=8090 (Km/h).Râ rµng ta thÊy møc lªn phô thuéc c«ng suÊt d-, cßn ta ®· cã ®å thÞ biÕn ®æi
c«ng suÊt theo vËn tèc.Do ®ã ta thÊy nªn bay lªn ë VKT v× ë ®ã  Nmax Vy(max).
ViÖc c«ng suÊt thay ®æi theo V ta ®· tr×nh bµy ë çc phÇn tr-íc.Tuy nhiªn cã 1 ®iÒu l-u ý ®ã lµ çc
®-êng cong c«ng suÊt sö dông tr-íc khi ®¹t ®é cao tÝnh to¸n H=2 Km th× chuyÓn dịch lªn trªn, sau ®ã th×
chuyÓn dÞch xuèng d-íi.Nªn ph¶i t¨ng tèc ®é lín nhÊt tr-íc khi ®¹t ®é cao tÝnh to¸n.Do sù t¨ng c«ng suÊt
tèi thiÓu dÉn tíi t¨ng c«ng suÊt dù tr÷.
H=0.5 Km N
H=1 Km:
H=2 Km: Vmax4 Vmax3
H=3 Km: Vmax2
(®é cao ngµy cµng t¨ng th× nÐt
ngµy cµng ®-îc nèi liÒn)
Tõ h×nh vÏ ta thÊy râ çc tÝnh chÊt
®· ®-îc nªu trªn, kÕt hîp víi çc
tÝnh chÊt mµ ta ®· biÕt ë môc (6.3)
ta cã thÓ vÏ ®-îc h×nh bªn.Tuy nhiªn Vmax1
cÇn chó ý r»ng khi H>2Km th× phÇn
®Çu cña ®-êng c«ng suÊt t¨ng nh-ng
sau ®ã gi¶m nhanh theo vËn tèc.§iÒu
nµy còng hoµn toµn hîp lý ®èi víi
Nsd®
kÕt luËn cña môc 6.3.
c
§ång thêi ta còng thÊy r»ng khi
®é cao t¨ng th× vËn tèc kinh tÕ còng
t¨ng theo.Cã nghÜa lµ ®é cao cµng t¨ng V
53
th× cµng nªn bay nhanh.Cã nh- thÕ míi ®-îc H Vmax Vmin N Vy
lîi vÒ mÆt c«ng suÊt. [m] [Km/h] [Km/h] [m· lùc] [m/s]
H TrÇn bay lý thuyÕt 1 166 18 100 3,4
2 180 25 110 3,8
3 169 63 63 3,3
4 4 155 30 30 1
3 §å thÞ quan hÖ gi÷a møc lªn vµ ®é cao chØ ra r»ng víi H<2Km
th× khi H t¨ng møc lªn còng t¨ng.Cßn khi H>2Km th× khi H
TrÇn bay t¨ng møc lªn gi¶m.T¹i Vy=0 gäi lµ trÇn bay lý thuyÕt.V× TT
2 thùc tÕ kh«ng thÓ bay lªn tíi ®é cao ®ã do khi Vy0 th× TT bÞ rung
®éng m¹nh, g©y mÊt an toµn bay.Nªn ng-êi ta dïng kh¸i
niÖm trÇn bay thùc tÕ tai møc lªn Vy=0,5 (m/s).
1 H tèi -u -VD: Mi-1 cã Vmax=170 (Km/h) vµ trÇn bay H=3 (Km)
Tõ ®é thÞ òng thÊy r¨ng t¹i H=2 Km th× ta cã thÓ nghiªng trôc
c«n quay vÒ phÝa tr-íc víi 1 gãc lín nhÊt mµ kh«ng lo thiÕu
0 0,5 Vy lùc n©ng (c«ng suÊt kh«ng ®æi)  Vmax t¹i H=2 Km.
KÕt luËn: Do ®ã cÇn ph¶i nhÊn m¹nh 1 lÇn n÷a r»ng ®Ó bay lªn th× cÇn bay ë vËn tèc tiÕt kiÖm, mµ 1 khi ®·
bay lªn ®-îc råi th× nªn bay ë ®é cao H tèi -u, n¬i mµ ë ®ã Vy=Vymax N = N max.
7.5.V©n tèc vµ trÇn bay cña TT. H¹n chÕ
H®: lµ ®é cao bay lín nhÊt cña H ®øt dßng
TT ®¹t ®-îc víi vËn tèc kinh tÕ
®-îc gäi lµ trÇn bay ®éng. H®
Ht: lµ ®é cao bay lín nhÊt cña
TT khi vËn tèc b»ng kh«ng ®-îc
gäi lµ trÇn bay tÜnh.
Th«ng th-êng çc ®é cao nµy
®Òu ®-îc tÝnh to¸n vµ ®-¬c kiÓm
nghiÖm trong thùc tÕ.
Th«ng th-êng: H®=48 (Km) Ht
Ht=0,53(Km) Vïng an toµn bay
Nh- chóng ta ®· chøng minh
Th× dÔ thÊy r»ng sù kh¸c nhau
C¬ b¶n gi÷a trÇn bay ®éng vµ
tr©n bay tÜnh lµ c«ng suÊt d- 0 VKT Vmax
 N=N®c-Ny/c ë trong tèc ®é kinh tÕ lín h¬n nhiÒu so víi khi tèc ®é b»ng kh«ng.NÕu nh- tèc ®é cùc ®¹i
bÞ h¹n chÕ bëi hiÖn t-îng ®øt dßng (t¸ch dßng, t¸ch thµnh) th× tèc ®é nhá nhÊt bÞ h¹n chÕ bái yÕu tè c«ng
suÊt.NÕu nh- c«ng suÊt kh«ng ®ñ th× ta ph¶i chuyÓn ®«ng tÞnh tiÕn ®Ó ®¹t tíi VKT cã c«ng suÊt d- lín råi
sau ®ã míi tiÕn hµnh bay lªn.Nh-ng khi lªn ®-îc ®Õn ®é cao lín h¬n ta l¹i chuyÓn ®éng víi vËn tèc gi¶m
dÇn khiÕn cho thiÕu c«ng suÊt  kh«ng ®ñ lùc kÐo T lµm TT bÞ rung ®éng m¹nh, g©y tæn h¹i søc kháe cho
phi c«ng còng nh- hµnh kh¸ch.ThËm chÝ nÕu rung m¹nh cã thÓ ph¸ háng çc thµnh phÇn kÕt cÊu cña TT
g©y mÊt lùc n©ng nghiªm träng  tÊt yÕu lµm cho TT r¬i.
VD: víi TT Mi-1 nÕu V<40 (Km/h) g©y xuÊt hiÖn rung l¾c rÊt lín, t¹o phô t¶i m¹nh lªn çc phÇn tö kÕt
cÊu  g©y mÊt an toµn nghiªm träng.
Nh×n h×nh vÏ ta thÊy Vmax thùc tÕ nhá h¬n gi¸ trÞ ë trªn ®å thÞ 1 chót, ®ã lµ do khi cho TT chuyÓn ®éng
bao giê ng-êi ta còng tÝnh tíi sù an toµn.H¬n n÷a khi TT tíi gÇn gi¸ trÞ ®øt dßng th× lùc n©ng phÝa bªn
çnh lïi gi¶m xuèng (do ®øt dßng) trong khi ®ã lùc n©ng phÝa çnh tiÕn vÉn t¨ng ®Òu ®Òu  g©y mÊt c©n
b»ng nghiªm träng, rung l¾c d÷ déi.Do dã ng-êi ta chØ bay víi Vmax nhá h¬n 1 chót.
L-u ý hiÖn t-îng ®øt dßng kh«ng nh÷ng g©y nªn h¹n chÕ tèc ®é lín nhÊt mµ cßn h¹n chÕ c¶ tr©n bay
tÜnh.Bëi v× khi treo ®Ó t»ng ®é cao cÇn t»ng lùc kÐo T  t¨ng gãc l¾p.KÕt qu¶ lµ nÕu gãc va mµ lín h¬n
gãc va giíi h¹n th× hiÖn t-îng t¸ch dßng vÉn cã thÓ x¶y ra ngay ca khi v©n tèc b»ng kh«ng.
54
Ch-¬ng VIII: Bay xuèng theo quü ®¹o nghiªng

8.1.§Æc ®iÓm chung.
K/n: ®ã lµ bay theo ®-êng th¼ng víi tèc
®é vµ gãc nghiªng xuèng so víi mÆt ph¼ng Y T
n»m ngang kh«ng ®æi.
Lùc kÐo T;Lùc n©ng Y;Lùc c¹nh Sb; Xch
Lùc Px song song víi quü ®¹o chuyÓn ®éng.
Träng lùc G;G1 vu«ng gãc víi quü ®¹o bay;
G2 song song víi quü ®¹o bay vµ cïng chiÒu c®. Px
Gãc nghiªng  (tª-ta) Sb
Lùc c¶n cã h¹i: Xch (thËt ra trong tr-êng hîp Tccl
nµy Xch l¹i chÝnh lµ lùc cã lîi)
VBX Vht 

Vng
G2
§iÒu kiÖn c©n b»ng cña BX nghiªng: G G1
Xch  P x=G2=G.sin()(vËn tèc kh«ng ®æi)   P x=Xch-G.sin();
MTT=0(kh«ng quay quanh träng t©m) VBX=Vng+Vht (trong ®ã Vht lµ møc h¹ thÊp cña TT)
§Æc ®iÓm cña chÕ ®é nµy lµ cã ®iÒu chØnh møc xuèng vµ tèc ®é bay xuèng b»ng çch thay ®æi c«ng suÊt
truyÒn tíi CCM.Ngoµi ra chiÒu cña lùc chuyÓn ®éng Px phô thuéc trôc c«n quay cña CCM.NÕu trôc c«n
quay nghiªng vÒ phÝa tr-íc ta cã Px cïng chiÒu chuyÓn ®éng, ng-îc l¹i nÕu trôc c«n quay vu«ng gãc víi
quü ®¹o bay, hay nghiªng vÒ phÝa sau th× lùc Px ng-îc chiÒu chuyÓn ®éng (th«ng th-êng gãc tÊn A cña
CCM cã gi¸ trÞ b»ng kh«ng huÆc ©m kh«ng lín l¾m).
Tèc ®é xuèng Vht ph¶i b¶o ®¶m theo quy ®Þnh nghiªm ngÆt ghi trong sæ tay phi c«ng ®èi víi tõng lo¹i
TT, ®Ó khi bay xuèng TT kh«ng r¬i vµo chÕ ®é xo¸y vßng quÈn khÝ.
8.2.Lùc kÐo vµ c«ng suÊt yªu cÇu ®Ó bay xuèng.
Theo s¬ ®å ta cã lùc kÐo: T Px 2  Y 2 = ( Xch  G. sin( )) 2  (G. cos( )) 2  G (v×  <100)
Nh- vËy so s¸nh víi çc chÕ ®é bay kh¸c ®· häc cña TT tõ ta kÕt luËn: T=G ë mäi chÕ ®é.
Nãi ®Õn c«ng suÊt ta ph¶i hiÓu lu«n ®¼ng thøc sau: NBX=Ni+Npr+Nc® (nÕu =const coi gÇn Npr =const)
Y .Vi G. cos( ).Vi G.Vi
Ta cã: Ni(xuèng)= =  =Ni(ngang).Trong tÝnh to¸n coi: Ni(xuèng)=0,9.Ni(ngang)
75. 75. 75.
Pcd .VBX ( Xch  G 2).VBX Xch.VBX G 2.VBX G 2.VBX
Nc®(X)= = = - =Nc®(ngang)-  N (víi  N= )
75. 75. 75. 75. 75.
=100
NghÜa lµ c«ng xuÊt cÇn thiÕt ®Ó bay xuèng nhá =300 =00
h¬n c«ng suÊt cÇn thiÕt ®Ó bay b»ng 1 l-îng
b»ng -  N. Ta cã thÓ nhËn thÊy râ ®iÒu nµy =-100
th«ng qua h×nh vÏ bªn thÓ hiÖn m¹ng l-íi
Giu-cèp-ski biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a vËn tèc
bay vµ c«ng suÊt ë 3 chÕ ®é bay lµ bay b»ng
víi =00, bay lªn nghiªng víi >00 vµ bay
xuèng nghiªng víi <00.Tõ h×nh vÏ ta l-u ý =-200
r»ng víi =-20 vµ V2<V<Vmax th× ta cã thÓ
0
H=const
t¾t ®éng c¬ mµ vÉn cã thÓ bay xuèng. 0
Nsd1 V2 Vmax V
V1 Nsd2
55
8.3.Tèc ®é bay xuèng khi ®éng c¬ lµm viÖc.
Khi TT bay xuèng theo quü ®¹o xiªn, th× tèc ®é bay xuèng theo quü ®¹p VBX vµ tèc ®é h¹ thÊp (møc
xuèng) Vht cã thÓ thay ®æi tõ 0 ®Õn giíi h¹n cho phÐp: Vht= VBX.sin().
Nh- vËy Vht phô thuéc vµo VBX vµ gãc xuèng.NÕu nh- phi c«ng thay ®æi trôc c«n quay cña CCM th× cã
thÓ lµm cho thµnh phÇn Px thay ®æi c¶ vÒ trÞ sè vµ ph-¬ng khiÕn cho ®iÒu kiÖn c©n b»ng vËn tèc kh«ng ®æi
lµ: Xch  P x=G2=G.sin() thay ®æi  VBX thay ®æi  vËn tèc h¹ thÊp Vht thay ®æi.Cßn gãc xuèng  th×
phô thuéc lùc n©ng Y .Nh- h×nh vÏ m¹ng l-íi Giu-cèp-ski ë trªn ta cã: §èi víi mçi 1 c«ng suÊt ®éng c¬
®-îc ®em ra sö dông th× giao ®iÓm ®-êng n»m ngang cña nã víi ®-êng c«ng suÊt yªu cÇu øng víi mçi gãc
xuèng ta ®-îc vËn tèc bay xiªn theo quü ®¹o VBX
 1  G 2.VBX
PhÇn trªn ta ®· chøng minh:NBX=Nngang-  N=[f1(VBX3)+f2   +f3(VBX3) - ].Nh- vËy ta cã
 VBX  75.
thÓ lËp ®-îc 1 hµm ng-îc: NBX=F4[V3BX,VBX,V-1BX] Vht= F6[NBX, 3 N BX , 3 N BX ]
NBX=F4[V3BX,VBX,V-1BX]
(®©y lµ 1 hµm lÎ) VTU VTU
VKT VKT
 VBX=F5[NBX, 3 N BX , 3 N BX ]
Vht= F6[NBX, 3 N BX , 3 N BX ]
KÕt hîp d¹ng ®å thÞ mµ ta ®· x©y dùng
®-îc ë trªn víi l«gÝch tÝnh to¸n ®å thÞ
ta cã chuyÓn d¹ng ®å thÞ nh- h×nh bªn.
(chuyÓn ®æi trôc ®å thÞ víi mäi tÝnh chÊt ®-îc vÉn nh- cò) V V
Trong tÝnh to¸n khÝ ®éng lùc, ng-êi ta th-êng x¸c ®Þnh tèc ®é theo quü ®¹o bay vµ tèc ®é bay h¹ thÊp ®èi
víi çc gi¸ trÞ s¶i çnh kh¸c nhau (VD: 1,2,3) ®Ó ®-îc ®å thÞ biÓu ®å quü ®¹o bay xuèng khi ®éng c¬
lµm viÖc nh- h×nh d-íi.Trôc ngang lµ Vngang=VBX.cos() vµ trôc ®øng lµ vËn tèc h¹ thÊp Vht=VBX.sin().
Tèc ®é bay xuèng lóc ®ã ®-îc thÓ hiÖn b»ng vÐc t¬ ®i tõ gèc täa ®é víi ®-êng ®Æc tÝnh s¶i çnh quü ®¹o
bay xuèng.§iÓm A t-¬ng øng víi tèc ®é TT khi xuèng th¼ng ®øng (víi ®éng c¬ lµm viÖc) nh- çc ch-¬ng
tr-íc ®· häc.L-u ý: tr¸nh kh«ng ®-îc ®Ó trÞ sè vÐc-t¬ OA lín h¬n 3 m/s, nÕu kh«ng th× TT sÏ r¬i vµo chÕ
®é xo¾y vßng quÈn khÝ.NghÜa lµ ph¶i t¨ng s¶i çnh ®Ó cho ®-êng ®Æc tÝnh s¶i çnh quü ®¹o bay xuèng dÞch
chuyÓn lªn phÝa trªn ®Ó lµm cho trÞ sè vÐc t¬ OA gi¶m xuèng nhá h¬n 3 m/s.HuÆc t¨ng c«ng suÊt ®éng c¬
®Ó t¨ng lùc kÐo t¹o gia tèc chuyÓn ®éng chËm dÇn theo ph-¬ng th¼ng ®øng, tõ ®ã gi¶m vËn tèc h¹ thÊp
(møc xuèng). §iÓm B t-¬ng øng víi vËn 0 VKT Vngang
tèc bay xuèng nhá nhÊt cho phÐp, kh¸
nguy hiÓm cÇn tr¸nh.§iÓm C t-¬ng øng
Vcãlîi
víi vËn tèc h¹ thÊp (møc xuèng) nhá
nhÊt.§ång thêi ®ã còng lµ tèc ®é kinh tÕ
(tiÕt kiÖm) cña bay b»ng.§iÒu nµy cã
nghÜa lµ khi c«ng suÊt kh«ng ®æi, th×
 Nngang (c«ng suÊt d-) lín nhÊt t¹i 1 B C D
gi¸ trÞ vËn tèc nhÊt ®Þnh (môc 6.3).V×
Vht(min) nªn c«ng suÊt ®Ó chuyÓn ®éng A
xuèng d-íi nhá nhÊt  NBX=Nngang-(min)
  NBX=  Nng-(min).Nh- vËy nÕu
 Nng(max) th×  NBX(max).Tõ ®ã suy ra
vÞ trÝ mµ t¹i ®ã  NBX(max) còng lµ vÞ trÝ
mµ t¹i ®ã c«ng suÊt yªu cÇu nhá nhÊt, hay =60
=40
kinh tÕ nhÊt.§iÓm D t-¬ng øng víi chÕ ®é
bay cã gãc xuèng nhá nhÊt, lµ chÕ ®é cã Vht(min)
tèc ®é theo ph-¬ng ngang b»ng tèc ®é cã
lîi ë chÕ ®é bay b»ng.Tøc lµ l-îng tiªu thô Vht
nhiªn liÖu Ýt nhÊt cho 1 Km bay.
56
Ch-¬ng IX: Trùc th¨ng ë chÕ ®é tù quay

Çc phÇn trªn ta ®· nghiªn cøu khÝ ®éng lùc cña TT khi ®éng c¬ lµm viÖc víi m«men xu¾n do ®éng c¬
truyÒn ®Õn CCM ®Ó sinh ra lùc kÐo T ®Ó quay çc l¸ çnh,n©ng TT vµ thùc hiÖn chuyÓn ®éng.Nh-ng nÕu
®éng c¬ bÞ háng th× TT sÏ chuyÓn ®éng nh- thÕ nµo?
ChÕ ®é tù quay cña l¸ çnh quay trùc th¨ng lµ: hiÖn t-îng sau khi háng huÆc t¾t ®éng c¬ mµ TT kh«ng
r¬i do l¸ çnh quay ®-îc kÐo theo t¸c ®éng cña dßng khÝ t¹o nªn lùc n©ng c©n b»ng víi träng l-îng lµm
cho TT xuèng chËm dÇn vµ duy tr× ®iÒu khiÓn cho tíi tËn khi h¹ çnh.
9.1.H¹ çnh th¼ng ®øng ë chÕ ®é tù quay.
Khi háng huÆc t¾t ®éng c¬ TT chØ cã thÓ bay xuèng th¼ng ®øng huÆc bay xuèng theo quü ®¹o xiªn, ë
nh÷ng chuyÕn bay nh- thÕ th× träng lùc huÆc thµnh phÇn song song víi quü ®¹o cña nã lµ lùc chuyÓn ®éng
cña l¸ çnh quay ®-îc t¹o ra bëi çc lùc khÝ ®éng t¸c dông lªn çnh quay (chø kh«ng ph¶i do m«men xu¾n
truyÒn tõ ®éng c¬.B©y giê ta xÐt chÕ ®é tù quay theo quü ®¹o th¼ng ®øng.
Tccl
a) Sb T
b)
Vy
c)
Vhc
H×nh 33 – Çc lùc xuèng th¼ng cña chÕ ®é tù quay
Çc lùc t¸c dông: lùc kÐo T, träng lùc G, lùc c¹nh Sb, lùc kÐo chong chãng l¸i Tccl.Hoµn toµn t-¬ng tù
ta cã çc ®iÒu kiÖn c©n b»ng tro ®ã lùc cÈn cã h¹i Xch nhá nªn coi gÇn ®óng T=G; Sb=Tccl; MTT=0. Trùc
th¨ng vµ dßng kh«ng khÝ nhiÔu ®éng cïng chuyÓn ®éng víi vËn tèc Vhc nh-ng ng-îc chiÒu nhau. Nh-
mäi tr-êng hîp, çc l¸ çnh quay ®Èy dßng khÝ xuèng d-íi víi vËn tèc c¶m øng Vi, nh-ng vËn tèc nµy nhá
h¬n vËn tèc h¹ çnh Vhc xuèng cña trùc th¨ng v× vËy l¸ çnh quay kh«ng ®Èy ®-îc dßng khÝ xuèng phÝa
d-íi mµ chØ cã thÓ c¶n trë nã.Do sù c¶n trë ®ã mµ tèc ®é dßng khÝ trªn l¸ çnh quay: V1=Vhc-Vi (tøc lµ
tèc dé nhá h¬n tèc ®é xuèng th¼ng).Hay nãi çch kh¸c çch quay chuyÓn ®éng xuèng Vht=Vy víi tèc ®é
c¶m øng Vi do nã sinh ra ®ãng vµi trß c¶n trë sù xuèng cña TT, vµ lùc c¶n nµy chÝnh lµ b¶n chÊt cña lùc
kÐo T ë chÕ ®é tù quay.Tõ ®ã 1 çch ®Þnh tÝnh ta thÊy r»ng lùc kÐo T cµng lín khi Vi vµ Vht cµng lín.
Trong chÕ ®é h¹ çnh th¼ng ®øng tù quay, khèi l-îng dßng khÝ trong 1 gi©y ch¶y qua diÖn tÝch mÆt
ph¼ng quay nhËn ®-îc sè gia ®éng l-îng ©m mS.Vi. Vµ theo ®Þnh luËt b¶o toµn ®éng l-îng nã b»ng lùc
kÐo çc l¸ çnh quay cña CCM trong 1 gi©y: T=mS.Vi (víi mS=Vhc.F.) T=F..Vhc.Vi . Nh- vËy lùc
kÐo cña CCM cµng lín khi tèc ®é xuèng th»ng vµ tèc ®é c¶m øng cµng lín.
KhÝ ®éng lùc häc thùc nghiÖm kh¼ng ®Þnh r»ng lùc kÐo cña CCM gÇn b»ng lùc khÝ ®éng toµn phÇn R
cña 1 tÊm ph¼ng cã diÖn tÝch b»ng diÖn tÝch mÆt ph¼ng quay ë gãc tÊn 900(H33.b).V× thÕ cã thÓ x¸c ®Þnh
lùc kÐo çnh quay theo c«ng thøc khÝ ®éng toµn phÇn T=R=0,5..CR.F.Vhc2. Trong ®ã CR lµ hÖ sè søc c¶n
toµn phÇn cña tÊm ph¼ng cã ®-êng kÝnh D.Tæng qu¸t coi CR=1,2 (TG) vµ 0=0,125. Tõ ®ã ta cã:
 2.P 2.G Vhc 2 G2 Vhc 2 1 1
G= CR.F.V2hc  Vhc= ; HuÆc = huÆc = =
2 C R . 0 C R .F . Vhc1 G1 Vhc1 2 
57
2.P 2.P
T¹i ®é cao H=0: Vhc(0)= = =3,65 P (P lµ phô t¶i riªng tÝnh trªn diÖn tÝch çnh)
C R . 0 1,2.0,125
VD: Cho G=2200 Kg; F=162 m2;

Tõ ®ã ta cã phô t¶i riªng tÝnh trªn diÖn tÝch çnh P=G/F=2200/162=13,6 (Kg/m2).Suy ra cã vËn tèc h¹ çnh
(hay møc xuèng) Vhc(0)=3,65 P =3,65 13,6 =13,45 (m/s).§ã lµ tr-êng hîp t¾t ®éng c¬ hay háng ®éng
c¬ ë gÇn mÆt ®Êt, cßn nÕu t×nh h-èng x¶y ra ë 1 ®é cao H=3Km, n¬i cã  =0,742 th× vËn h¹ çnh ®-îc
Vhc 2 1 1 1
tÝnh theo c«ng thøc =  Vhc(H=3Km)=Vhc(0). =13,45. =15,6 (m/s)
Vhc1   0,742
NhËn xÐt:
-TT xuèng th¼ng ë chÕ ®é tù quay cã møc xuèng kh¸ lín, kh«ng ®¶m b¶o h¹ çnh an toµn v× ë chÐ ®é tù
quay cã çc ®iÒu kiÖn bay æn ®Þnh kh¸c víi khi bay cã ®éng c¬ lµm viÖc(çc lùc khÝ ®éng ë çc l¸ c¶nh
quay kh«ng c¶n c¶n chuyÓn ®éng quay cña chóng, T T
mµ ng-îc l¹i cßn t¹o ra m«men ®Ó quay chóng).
-Kh¸c víi trong chÕ ®é bay cã ®éng c¬, ë chÕ ®é tù
quay th× TT kh«ng quay ng-îc l¹i chiÒu quay cña l¸
çnh, mµ quay cïng chiÒu víi chuyÓn ®éng cña l¸ çnh. Tccl Tccl
Tõ ®ã khi chuyÓn tõ chÕ ®é bay cã ®éng c¬ sang kh«ng
cã ®éng c¬ th× phi c«ng ph¶i nghiªng trôc c«ng quay sang
phÝa ng-îc l¹i ®Ó lµm cho thµnh phÇn lùc c¹nh Sb ng-îc
chiÒu l¹i so víi lóc ®éng c¬ lµm viÖc.T-¬ng tù çnh
qu¹t ®u«i ph¶i t¹o ra lùc kÐo ng-îc chiÒu. §éng c¬ ho¹t ®éng Tù quay
9.2.Çc lùc khÝ ®éng cña l¸ çnh cña CCM ë chÕ ®é tù quay.
( Xin l-u ý: ë phÇn nµy ®-îc viÕt kh¸c 1 chót so víi tµi liÖu cña thÇy MÞch)
§Ó hiÓu b¶n chÊt sù lµm viÖc cña l¸ çnh quay ë chÕ ®ä tù quay, ta nghiªn cøu çc lùc khÝ ®éng sinh ra
trªn thµnh phÇn l¸ çnh.L¸ çnh quay ë chÕ ®é tù quay tham gia 2 chuyÓn ®«ng: chuyÓn ngang víi vËn tèc
dµi U=.R vµ chuyÓn th¼ng xuèng d-íi víi vËn tèc Vht.Dßng khÝ chuyÓn ®éng quanh l¸ çnh cã h-íng
ng-îc víi vÐct¬ tèc ®é tæng hîp cña thµnh phÇn l¸ çnh nªn ¸p xuÊt cña dßng ë phÝa d-íi l¸ çnh lín
h¬n ë phÝa trªn sinh ra lùc khÝ ®éng toµn phÇn  R do sù chªnh ¸p suÊt ®ã.Gèc vÐct¬  R ®Æt t¹i t©m ¸p
suÊt (®èi víi TT t©m ¸p suÊt trïng víi t©m khÝ ®éng) vµ hîp víi ph-¬ng th¼ng ®øng 1 gãc ძ.
ძ=0 R
T©m ¸p suÊt trïng
a) - - -
víi t©m khÝ ®éng
c) Q =0
- -
 -
+ -
+ -
 U + +
ძ<0 R

W
ძ<0
b) R d)
Vhc
Q >0
Q <0
H×nh 34- Sù phô thuéc cña gãc nghiªng lùc khÝ ®éng toµn phÇn  R vµo gãc l¾p  (s¶i çnh quay)
58
Tõ (H34.a) ta cã vÐct¬ tæng hîp dßng tíi: W  U  V hc vµ gia sè lùc c¶n Q lµ kÕt qu¶ cña h×nh chiÕu
vÐct¬ khÝ ®éng toµn phÇn R .ChÝnh thµnh phÇn vËn tèc Vhc ®· t¹o nªn gia sè gãc va  .Tõ (H34) cã 3
tr-êng hîp cã ®èi víi vÐct¬ R ®ã lµ h-íng vÒ phÝa tr-íc (H34.b) víi quy -íc gãc nghiªng ძ<0, h-íng
th¼ng ®øng lªn trªn víi quy -íc gãc nghiªng ძ=0, vµ h-íng vÒ phÝa sau víi quy -íc gãc nghiªng ძ>0.
L-u ý: B¶n chÊt cña viÖc ph©n chia ra 3 tr-êng hîp cña vÐc t¬ khÝ ®éng toµn phÇn R víi çc gãc nghiªng
quy -íc ძ kh«ng cã bÊt cø môc ®Ých nµo kh¸c ngoµi 1 môc ®Ých duy nhÊt lµ ®Ó: XÐt tÝnh chÊt, chiÒu h-íng
cña vÐc t¬ Q , tõ ®ã x¸c ®Þnh m«men xo¾n ®Ó ®i ®Õn kÕt luËn t¸c dông cña Q lµ lµm cho vËn tèc gãc
cña l¸ çnh quay cña CCM t¨ng (quay nhanh lªn) , hay gi¶m (quay chËm ®i).NghÜa lµ ®Æc tÝnh quay cña l¸
çnh quay ®-îc quyÕt ®Þnh bëi h-íng cña thµnh phÇn h×nh chiÕu vu«ng gãc trªn mÆt ph¼ng quaysinh ra
trªn l¸ çnh quay.
Trong tr-êng hîp thø 1 (H34.b), vÐct¬ khÝ ®éng toµn phÇn h-íng ra phÝa tr-íc, Q <0 l¸ çnh quay
chuyÓn ®éng nhanh dÇn.Trong tr-êng hîp thø 2 (H34.c), vÐct¬ khÝ ®éng toµn phÇn h-íng th¼ng ®øng,
Q =0 l¸ çnh quay chuyÓn ®éng ®Òu kh«ng chÞu t¸c ®éng cña R . Trong tr-êng hîp thø 3 (H34.d),
vÐct¬ khÝ ®éng toµn phÇn h-íng ra phÝa sau, Q <0 l¸ çnh quay chuyÓn ®éng chËm dÇn
Tõ h×nh vÏ (H34.a), ta thÊy vÒ mÆt ®Þnh tÝnh gãc nghiªng ძ cña R phô thuéc s¶i çnh (gãc l¾p) vµ sè
gia gãc va theo c«ng thøc: =+   ®-îc h×nh thµnh do vËn tèc h¹ thÊp Vht (vÒ mÆt ®Þnh l-îng gi¸ trÞ sÏ
®-îc tr×nh bµy ë phÇn sau).Theo ®ã s¶i cµng lín hay vËn tèc h¹ çnh lín th× ®Òu lµm t¨ng gãc va
vÐct¬ R nghiªng vÒ phÝa sau cµng nhiÒu  Q >0  l¸ çnh quay cµng chËm dÇn.
9.3.Çc ®iÒu kiÖn trong mçi chÕ ®é tù quay cña l¸ çnh.
ძ>0
Tr-íc khi ®i vµo xÐt tõng tr-êng hîp cô thÓ, R a a R
xin l-u ý: tÊt c¶ nh÷ng çch tÝnh d-íi ®©y chØ ძ<0
®Ó x¸c ®Þnh ®-îc vÐct¬ R nghiªng vÒ phÝa
tr-íc hay sau.Ng-êi ta dùa vµo ®-êng th¼ng
aa vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng quay.Theo ®ã
nÕu R phÝa tr-íc aa th× quay nhanh dÇn,
sau aa th× quay chËm dÇn.Vµ 1 çch ®Þnh
tÝnh ta còng dÔ thÊy ®iÒu ®ã lµ hoµn toµn a a
®óng víi çc quy t¾c vËt lý th«ng th-êng. quay nhanh dÇn quay chËm dÇn
VÐct¬ lùc khÝ ®éng toµn phÇn R R b
khi ®Æt d-íi gãc va  sinh ra lùc a  - (-K )=- ძ<0
n©ng Y vµ lùc c¶n Q .Gäi K lµ y
gãc chÊt l-îng khÝ ®éng, ®-îc x¸c
Gãc ®Ó ®em so
®Þnh lµ gãc nhá gi÷a 2 vÐc t¬ R K
vµ Y .Nh×n trªn h×nh vÏ bªn ta cã s¸nh: (-K)
aa vuång gãc víi mÆt ph¼ng quay,
bb vu«ng gãc víi d©y cung cña 
- Q
thµnh phÇn l¸ çnh, cßn yy vu«ng
gãc víi vÐct¬ tèc ®é tæng hîp W. 
Trªn c¬ së ®ã, theo tÝnh chÊt gãc
t-¬ng øng vu«ng gãc ta cã gãc va
 b»ng gãc gi÷a yy vµ bb, gãc l¾p 
 b»ng gãc gi÷a aa vµ bb.§ång thêi
ta còng quan t©m ®Õn gãc gi÷a R U 
vµ ®-êng th¼ng bb b»ng -K.Lùc
Y vu«ng gãc víi vÐct¬ tèc ®é 
tæng hîp.Tõ h×nh vÏ, ta thÊy ®Ó biÕt
R nghiªng vÒ phÝa tr-íc hay vÒ Vht
phÝa sau so víi ®-êng th¼ng aa, ng-êi W b a y
59
ta dùa vµo gãc cña R ®èi víi ®-êng bb lµ -K vµ gãc gi÷a ®-êng th¼ng aa vµ bb lµ .Trªn h×nh vÏ víi
gãc l¾p  nhá, ta dÔ thÊy r»ng trong tr-êng
hîp gãc ®-îc ®em ®i so s¸nh -K > th×  - (-K )= ძ>0
vÐct¬ R h-íng vÒ phÝa tr-íc (tøc lµ gãc ძ<0 ).
Ng-êi ta kÝ hiÖu sù chªnh lÖch ®ã lµ: y a R
 -(-K)= -v<0, cã nghÜa lµ R h-íng b
vÒ phÝa tr-íc, Q h-íng vÒ phÝa tr-íc K
Gãc ®Ó ®em so
lµm t¨ng vßng quay cña çnh quay.Khi
®ã, l¸ çnh quay lµm viÖc ë chÕ ®é tù s¸nh: (-K)
quay nhanh dÇn ®Òu. Gãc v ©m cµng lín,
lùc Q ©m vÒ phÝa tr-íc cµng lín, m«men

ph¸t ®éng quay cµng lín.
Q
Lý luËn hoµn toµn t-¬ng tù ®èi víi
h×nh vÏ bªn c¹nh khi mµ gãc l¾p lín. 
Trªn h×nh vÏ ta thÊy r»ng R h-íng
vÒ phÝa sau mét çch ®Þnh tÝnh, vµ nã
®-îc thÓ hiÖn b»ng gi¸ trÞ ®Þnh l-îng 
 -(-K)= v>0.Khi ®ã Q h-íng vÒ
phÝa sau lµm gi¶m vßng quay cña çnh
quay l¸ çnh quay lµm viÖc ë ®é tù
quay chËm dÇn ®Òu.
Lý luËn hoµn toµn t-¬ng tù ®èi 
víi h×nh vÏ d-íi khi mµ gãc l¾p trung U
b×nh.Lùc R h-íng th¼ng ®øng vu«ng
gãc víi mÆt ph¼ng quay.Khi®ã Q =0, 
l¸ çnh quay chuyÓn ®éng ®Òu. b
KÕt luËn: Vht
-Gãc nghiªng ძ cña lùc khÝ ®éng toµn W a y
phÇn R phô thuéc vµo s¶i çnh ()
cña thµnh phÇn l¸ çnh.Khi gi¶m s¶i
R h-íng vÒ phÝa tr-íc l¸ çnh tù R
quay nhanh dÇn.Sù viÖc diÔn ra hoµn b
toµn ng-îc l¹i khi t¨ng s¶i. y a
-Trong chÕ ®é tù quay ®ßi hái ph¶i K =(-K)
gi÷ s¶i l¸ çnh quay ë gi¸ trÞ quy
®Þnh.NÕu s¶i qu¸ nhá th× vËn tèc ®Èy 
dßng Vi xuèng phÝa d-íi nhá, kiÕn
lùc kÐo T gi¶m lµm Vht cña TT lín(tøc 
r¬i nhanh) g©y mÊt an toµn.Cßn nÕu
s¶i qu¸ lín th× çnh quay sÏ bÞ c¶n trë 
lín, çnh quay sÏ bÞ c¶n trë chuyÓn
®éng chËm dÇn, ®Õn gi¸ trÞ vßng U
quay nhá h¬n gi¸ trÞ vßng quay cho
phÐp sÏ g©y rung TT vµ lµm mÊt 
lùc kÐo T khiÕn cho TT r¬i xuèng Vht
víi Vht lín g©y mÊt an toµn.
Nh- vËy t¹i tõng mÆt c¾t thµnh W
phÇn l¸ çnh quay nhÊt ®Þnh, x¸c lËp b a y
gi¸ trÞ gãc l¾p cho tr-íc sÏ cã h-íng lùc khÝ ®éng R ®-îc x¸c ®Þnh nh- tr×nh bµy ®· tr×nh bµy ë trªn.
60
L-u ý:
Theo nh- h×nh vÏ th× =+  cßn biÓu thøc tiÕn hµnh so s¸nh ®Ó kh¼ng ®Þnh h-íng ra phÝa tr-íc hay
phÝa sau cña R l¹i lµ hiÖu sè:  -(-K) = v.Tõ ®ã ta ®-a ®Õn  -[(+  )-K]=-(  -K)=v tøc lµ
d-êng nh- gãc l¾p kh«ng ¶nh h-ëng g× tíi h-íng ra phÝa tr-íc hay phÝa sau cña R .§iÒu nµy lµ kh«ng
®óng.Thùc tÕ ë ®©y =0++  .T¹i sao l¹i cã 0? Çi g× sinh ra nã? Nh- phÇn (9.1) ®· kh¼ng ®Þnh
dßng khÝ trªn çnh quay t¸c ®éng vµo nã víi vËn tèc V1=Vhc-Vi.Nh- vËy ®Ó cho l¸ çnh quay cã thª c©n
b»ng, tøc lµ n»m trong mÆt ph¼ng quay ®Ó tõ ®ã vÐct¬ R cã thÓ chiÕu xuèng ph-¬ng vu«ng gãc, th× l¸
çnh ph¶i ®-îc chuyÓn ®éng xuèng phÝa d-íi víi 1 vËn tèc ®ñ nhá ®Ó c©n b»ng víi lùc mµ vËn tèc
V1=Vhc-Vi t¸c ®éng vµo nã.Vµ chÝnh vËn tèc ®ã ®· lµm t¨ng gãc va lªn 1 chót gäi lµ: 0 (th-êng
b»ng0=1020).
Nh- vËy l¸ çnh trong tr-êng hîp nµy chÞu 2 chuyÓn ®éng:chuyÓn ®éng Vht cña nã do TT kÐo nã
xuèng, vµ chuyÓn ®éng thø 2 do dßng khÝ t¸c ®éng vµo nã víi vËn tèc V1=Vhc-Vi.Sau ®ã ng-êi ta l¹i chñ
®éng lµm lÖch 1 gãc l¾p .Nh- vËy biÓu thøc gãc va cña chuyÓn ®éng th¼ng xuèng =0++  .
NÕu nh- bay treo th× sÏ kh«ng cã 0, tuy nhiªn nÕu h¹ çnh th¼ng ®øng xuèng d-íi th× cã 0.§ã lµ b¶n
chÊt sù kh¸c biÖt gi÷a chuyÓn ®éng treo vµ h¹ çnh th¼ng ®øng, v× khi ®ã cã çi lùc gäc lµ lùc chuyÓn ®éng
tõ d-íi lªn trªn cña dßng khÝ.§Ó ®¶m b¶o vËn tãc h¹ thÊp Vht th× ngoµi viÖc TT di chuyÓn xuèng d-íi th×
nã cßn ph¶i chèng l¹i chuyÓn ®éng ®i tõ d-íi lªn trªn cña dßng khÝ.Tuy nhiªn nh- h×nh vÏ trªn xuÊt hiÖn ë
trong nhiÒu gi¸o tr×nh, nã chØ thõa nhËn: =+  .§iÒu ®ã kh«ng ph¶i lµ do çc tµi liÖu ®ã viÕt sai mµ do
ng-êi ta ®· céng tr-íc yÕu tè ®ã.VËy ng-êi ta Ñ«ng tr-íc yÕu tè ¶nh h-ëng cña gãc l¾p vµo trong biÓu
thøc hiÖu:  -[(+  )-K]=-(  -K)=v nh- thÕ nµo?
Xin tr¶ lêi lµ ng-êi ta ®· c«ng tr-íc vµo  b»ng mét çch gi¸n tiÕp.Nh- ta lý luËn chÝnh dßng khÝ cã
vËn tèc V1=Vhc-Vi ®· g©y 0.Khi ng-êi ta l¾p l¸ çnh TT th× ng-êi ta ®· dùa vµo th«ng sè ®ã ®Ó ®Æt gãc
l¾p .Khi gãc l¾p ®-îc ®Æt ë vÞ trÝ sao cho l¸ çnh sau khi trõ ®i vËn tèc ®Èy cña dßng khÝ cã vËn tèc
V1=Vhc-Vi th× n»m ®óng trªn mÆt ph¼ng quay.T¸c ®éng ®ã ®-îc thÓ hiÖn khi  thay ®æi vËn tèc c¶m
øng Vi thay ®æi  kÐo T thay ®æi  vËn tèc Vht thay ®æi t¨ng  1 l-îng. H×nh d-íi biÓu thÞ mèi
quan hÖ cña chÕ ®é tù quay æn ®Þnh cña gãc tÊn vµ s¶i thµnh phÇn l¸ çnh, (tøc lµ ®-êng cong thÓ hiÖn trªn
®å thÞ lu«n tháa m·n =(-K).Gãc va  ®-îc ®Æt trªn trôc hoµnh cßn gãc l¾p vµ gãc b»ng hiÖu sè (-K)
®-îc ®Æt trªn trôc tung.§o¹n ®i lªn cña ®å th× t-¬ng øng víi sù gia t¨ng gãc tÊn nh-ng nhá h¬n gãc tÊn
tíi h¹n.Cßn ®iÓm B lµ øng víi ®iÓm gãc  B
tÊn tíi h¹n.Sau ®ã ®å thÞ tiÕp tôc®i xuèng 100
çc gãc tÊn nhá h¬n gãc tÊn tíi h¹n.T¹i =(-K)
gãc l¾p b»ng 40 vÏ ®-êng th¼ng song song
víi trôc hoµnh ®-êng cong t¹i 2 ®iÓm: 80
A (=7030’, =40) vµ C (=23030’, =40). A’ C’
Ta thÊy r»ng çc ®iÓm ®øng tr-íc ®iÓm 60
A (lµ çc ®iÓm cã hoµnh ®é nhá h¬n ®iÓm A)
tøc lµ lóc ®ã: >(-K).Tõ ®ã, nh- theo A B1 C E
0
chøng minh trªn, ta cã thÓ kÕt luËn r»ng 4
çc ®iÓm n»m trªn ®-êng th¼ng ®ã cã
hoµnh ®é nhá h¬n hoµnh ®é ®iÓm A tù quay 20 th
sÏ chËm dÇn.Çc ®iÓm n»m trong ®o¹n AB
tháa m·n <(-K) cho nªn tù quay sÏ nhanh
dÇn.Cßn çc ®iÓm n»m trong ®o¹n th¨ng
B1C sÏ tù quay nhanh dÇn nh-ng kh«ng æn 00 80 160 240 
®Þnh do xuÊt hiÖn hiÖn t-îng t¸c dßng, nªn ng-êi ta gäi d-íi 1 çi tªn lµ vïng tù quay kh«ng æn ®Þnh (cã
t¸ch dßng) ®Ó phÇn biÖt víi vïng tù quay æn ®Þnh (kh«ng cã t¸ch dßng).Khi s¶i çnh t¨ng ®-êng AC dÞch
chuyÓn lªn phÝa trªn th¯nh ®êng A’C’ cã ®é d¯i nhà h¬n, kÕt côc lµ vïng tù quay æn ®Þnh gi¶m, kÐm an
toµn (nh- ®· tr×nh bµyë trªn).
61
B©y giê xÐt trªn ®-êng th¼ng ngang ®i qua A,th×
nh×n nhËn trªn gãc ®é c«ng thøc mµ nãi th× 2 ®-êng Çc gi¸ trÞ cña vÐct¬
th¼ng B1C vµ CE ®Òu cã >(-K) tøc lµ ®Òu lµm  R(), trong ®ã thay
cho l¸ çnh quay chËm dÇn, vËy t¹i sao l¹i gäi ®æi c¶ vÒ ®é lín vµ
®o¹n B1C lµ ®o¹n tù quay kh«ng æn ®Þnh, cßn ph-¬ng chiÒu.Nh-ng
®o¹n CE lµ ®o¹n kh«ng tù quay? C©u tr¶ lêi ®iÓm ®Æt coi gÇn
®-îc thÓ hiÖn ë h×nh bªn.Theo sù biÕn ®æi nh- kh«ng thay
cña gãc , lùc tæng hîp R biÕn ®æi tõ gi¸ ®æi do sö dông
trÞ 0 tíi gi¸ trÞ max (nh- h×nh vÏ lµ t¹i =16 )
0
pr«fin ®èi xøng.
råi l¹i gi¶m vÒ 0.§ã lµ 1 sù biÕn ®æi 1 çc lªn
tôc, kh«ng hÒ ng¾t qu·ng hay giËt côc.Trong
®o¹n B1C tuy lµ cã t¸ch dßng nh-ng vÐc t¬ R
vÉn tiÕp tôc nghiªng vÒ phÝa tr-íc, mµ thËm chÝ
cßn nghiªng ngµy cµng m¹nh h¬n.Nh-ng ta hay
®Ó ý trÞ sè cña vÐct¬ ®ã.Ta thÊy nã gi¶m xuèng.
§iÒu ®ã ®-îc gi¶i thÝch lµ do hiÖn t-îng t¸ch dßng
lµm cho hiÖu qu¶ cña sù chªnh ¸p trªn l¸ çnh
so víi d-íi l¸ çnh gi¶m xuèng.Nh- vËy ta thÊy >th =const=40
b¶n chÊt sù kh¸c biÖt.C¶ 2 ®o¹n th¼ng B1C
vµ CE ®Òu x¶y ra hiÖn t-¬ng t¸ch dßng do
gãc tÊn lín h¬n gãc tÊn giíi h¹n, tuy nhiªn th=160 7030’ 
trong ®o¹n th¼ng B1C th× lùc tæng hîp khÝ ®éng R vÉn cßn cã gi¸ trÞ vµ nã h-íng vÒ phÝa tr-íc, tøc lµ
vÉn t¹o nªn sù tù quay.Nh-ng gi¸ trÞ cña nã gi¶m dÇn khi tíi C vµ b»ng 0 t¹i ®ã.TÊt nhiªn h×nh vÏ trªn cã
thÓ kh«ng ®-îc chÝnh x¸c l¾m, tuy nhiªn trong giíi h¹n kiÕn thøc ®· häc ®èi víi sinh viªn th× nã hoµn toµn
®óng.Cã thÓ h×nh vÏ chÝnh x¸c cña nã cong ë 1 vµi gi¸ trÞ nµo ®ã, nh-ng vÒ c¬ b¶n cã thÓ coi gÇn ®óng.
Ta nghiªn cøu r»ng: víi gãc l¾p  nh- vËy, vËn tèc vßng quay  hiÖn t¹i lµ nh- vËy th× phi c«ng ph¶i
®iÒu khiÓn TT nh- thÕ nµo ®Ó thµnh phÇn l¸ çnh quay ®ã chuyÓn ®éng tù quay æn ®Þnh.Cã nghÜa lµ ph¶i
®iÒu khiÓn ®Ó ®¹t ®-îc tr¹ng th¸i n»m trªn ®-êng cong ë trªn.Cô thÓ lµ ta cÇn ®iÒu khiÓn TT víi =26
rad/s cho tr-íc ®Ó cã ®-îc tr¹ng th¸i t¹i ®iÓm A (=40,=7030’).
Gi¶i: V× =+     =-=7030’-40=3030’.Ta tÝnh vËn tèc Vht t¹i r =0,7 (víi R=7,17).Tõ h×nh vÏ
Vy
vËn tèc tæng hîp ta cã: tg   =  Vy= tg  .. r .R=tg(3030’).26.0,7.7,17=7,9 (m/s).
.r.R
Nh- vËy nÕu Vy<7,9 th× thµnh phÇn l¸ çnh ®· cho tù quay chËm dÇn, vµ nÕu Vy>7,9 th× thµnh phÇn l¸
çnh ®· cho tù quay nhanh dÇn.Tõ ®ã kÕt luËn r»ng møc xuèng cµng lín th× sè gia gãc va   cµng lín,
gãc nghiªng cña lùc tæng hîp khÝ ®éng  R cµng nghiªng vÒ phÝa tr-íc vµ sè vßng quay cµng lín.
9.4.§iÒu kiÖn tù quay cña çc ph©n tè l¸ çnh quay.
ý nghÜa quan träng cña c«ng viÖc ph©n tÝch dµi dßng ë trªn lµ x¸c ®Þnh vïng çch chèng tù quay vµ vïng
quay nhanh dÇn.Nã phô thuéc nh- thÕ nµo vµo h-íng tr-íc hay sau cña thµnh phÇn tæng hîp lùc  R, phô
thuéc nh- thÕ nµo vÐct¬ vËn tèc (çnh tiÕn çnh lïi), phô thuéc nh- thÕ nµo nÕu v©n tèc t¨ng  tõ ®ã lµm
sao ®Ó t¨ng vïng tù quay nhanh dÇn ®Òu, ®ång thêi gi¶m vµ h¹n chÕ t¸c ®éng vïng chèng tù quay.
V× ë çc thµnh phÇn (ph©n tè ) kh¸c nhau cña l¸ çnh quay cã çc gãc tÊn kh¸c nhau nªn ®iÒu kiÖn tù
quay cña chóng còng kh¸c nhau.Do ta sö dông l¸ çnh xu¾n, vÆn nªn ®i tõ trong gèc l¸ çnh ra ngoµi mót
l¸ çnh cã: gãc l¾p  gi¶m dÇn vµ sè gia gãc va  gi¶m dÇn (do vËn tèc vßng U t¨ng mµ møc xuèng Vht
kh«ng ®æi).
Nh- vËy gãc va tæng hîp lªn tõng ph©n tè l¸ çnh ®i tõ trong gèc l¸ çnh ra ngoµi mót l¸ çnh
= +  b»ng tæng cña chóng còng ph¶i gi¶m. Khi t¨ng b-íc H cña CCM, t-¬ng ®-¬ng víi viÖc t¨ng
møc xuèng, tøc lµ t¨ng Vht.ú- ®ã theo biÓu ®å vËn tèc tæng hîp, gãc  t¨ng lªn ë tÊt c¶ çc phÇn tö trªn
l¸ çnh quay t¨ng gãc nghiªng cña R 1 chót vÒ phÝa tr-íc, lµm l¸ çnh cã xu h-íng quay nhanh
dÇn.§iÒu hoµn toµn còng t-¬ng tù x¶y ra nÕu ®é xu¾n cña l¸ çnh quay lín.Khi ®ã gãc l¾p ¨ng lªn ë tÊt c¶
62
çc phÇn tö trªn l¸ çnh quay t¨ng gãc nghiªng cña R 1 chót vÒ phÝa tr-íc, lµm l¸ çnh cã xu h-íng
quay nhanh.
-v2
 R2  Q2
v1  R1 Vy
U1
W2
Vy -
W1
 Q1

c) Q=0
Q  
b) d)
H×nh 42- §iÒu kiÖn tù quay cña çc ph©n tè l¸ çnh quay
NÕu kÕt qu¶ cña viÖc t¨ng vËn tèc quay hay gi¶m møc xuèng lµm gia sè gãc va  gi¶m, hay ph©n tè l¸
çnh ®-îc xÐt ngµy cµng lïi ra phÝa ngoµi mót l¸ çnh lµm cho gãc l¾p  gi¶m, kÕt côc cña tÊt c¶ nh÷ng
®iÒu ®ã lµm cho gãc va = +  gi¶m xuèng th× dÉn tíi lùc tæng hîp khÝ ®éng R nghiªng vÒ phÝa sau
nhiÒu h¬n, khiÕn cho vÐct¬ h×nh chiÕu cña R lªn mÆt ph¼ng quay lµ vÐct¬ Q , vµ tæng cña chóng lµ:
R
Q=  Q <0 (H42.d) th× l¸ çnh sÏ chuyÓn ®éng chËm dÇn ®Òu.Trong tr-êng hîp ng-îc l¹i, ta cã çc kÕt
0
qu¶ còng ng-îc l¹i (H42.b).NÕu v× nguyªn nh©n nµo ®ã gãc l¾p  t¨ng vµ  gi¶m, kÕt qu¶ sÏ bï trõ lÉn
nhau (H42.c).Cßn nÕu gi¸ trÞ nµo ®ét biÕn t¨ng m¹nh h¬n th× xu thÕ gãc va  sÏ thay ®æi theo gi¸ trÞ ®ét
biÕn ®ã råi l¹i dÉn tíi h×nh (H42.b) huÆc (H42.d).
Tuy nhiªn nh- chóng ta ®· tr×nh bµy th× l¸
çnh quay cña chóng ta cã çc khíp b¶n lÒ
vµ cßn bÞ c¾t lÑm phÇn gèc l¸ ®Ó gi¶m vïng
thæi ng-îc, nªn thùc chÊt vïng gèc l¸ çnh
kh«ng cã lùc khÝ ®éng R ,vµ do ®ã còng
kh«ng cã Q , tøc lµ vïng nµy kh«ng nµy
63
kh«ng cã liªn quan tíi tù quay hay kh«ng tù quay (vïng kh«ng ch¹y).MÆc dÇu vËy vïng nµy còng g©y ra
1 l-îng ma s¸t nhá ®èi víi dßng khÝ vµ còng do bëi b¶n th©n träng l-îng cña nã.
Vïng kh«ng ch¹y
Quay nhanh
dÇn
Vïng A: lµ n¬i lùc n©ng Y b»ng kh«ng, lùc c¶n

kh«ng lín l¾m.Vïng nµy chiÕm kho¶ng 1/4 b¸n
çnh quay.
Vïng B: lµ n¬i cã gãc tÊn lín chiÕm vÞ trÝ tõ 1/4
®Õn 2/3 b¸n kÝnh çnh quay.Vïng nµy cã lùc n©ng
lùc c¶n vµ lùc Q h-íng vÒ phÝa tr-íc.§©y lµ
vïng tù quay.
Vïng C: vßng ngoµi, n¬i quü ®¹o dßng khÝ biÕn
®æi xuèng d-íi, gãc va nhá t¹o lùc n©ng lùc vµ
1 l-îng lùc c¶n kh¸ lín.§©y lµ vïng chèng tù quay.
TÊt nhiªn sau khi ®· häc tíi ®©y, ta còng cã thÓ cã çc
çch nhÊt ®Þnh nµo ®ã nh- ®· tr×nh bµy ë trªn ®Ó t¨ng
vïng tõ quay,gi¶m vïng kh«ng ch¹y vµ vïng chèng tù
quay.VÒ mÆt khÝ ®éng th× gãc l¾p  vµ gia sè gãc va 
t-¬ng ®-¬ng nhau vÒ chøc n¨ng.Tuy nhiªn, gia sè gãc
Vïng chèng tù quay  phô thuéc phÇn nhiÒu vµo ph-¬ng cña dßng khÝ.
Nh-ng gãc l¾p th× hoµn toµn phô thuéc vµo kh¶ n¨ng chñ ®éng tÝnh to¸n cña con ng-êi.NÕu gãc l¾p lín
th× vïng A t¨ng lªn, vïng C gi¶m ®i vµ ng-îc l¹i.Tõ ®ã tån t¹i gãc l¾p tèi -u sao cho diÖn tÝch vïng B lµ
lín nhÊt.Cßn nÕu ®é xo¾n lín, vïng A t¨ng lªn, nh-ng vïng C l¹i gi¶m ®i, tõ ®ã tån t¹i ®é xo¾n tèi -u sao
cho diÖn tÝch vïng B lµ lín nhÊt.
Çc vïng A, B, C ë trªn h×nh vÏ còng cã tÝnh
tù ®éng æn ®Þnh theo vßng quay.Gia sö v× 1 lý
do nµo ®ã lµm  t¨ng.Khi ®ã U=.R t¨ng theo
 gãc va gi¶m (h×nh vÏ bªn).KÕt qu¶ lµ vïng
chèng tù quay cã xu h-íng t¨ng lªn kÕt qu¶
lµm  gi¶m.Trong tr-êng hîp ng-îc l¹i khi 
gi¶m, vïng tù quay nhanh dÇn trë nªn cã xu
h-íng t¨ng lªn  lµm t¨ng  lªn.
VÒ mÆt ®Þnh tÝnh lµ nh- vËy.B©y giê cô
thÓ vÒ mÆt ®Þnh l-îng th× çc gi¸ trÞ lµ bao nhiªu sÏ ®-îc tr×nh bµy qua vÝ dô sau: xÐt t¹i 3 ph©n tè l¸ çnh
r 1=0,97 ; r 2=0,42 ; r 3=0,28 t-¬ng øng víi lµ çc gi¸ trÞ gãcl¾p: 1=40; 2=60; 3=80; Çc gi¸ trÞ kh¸c
64
vÉn nh- cò R=7,17 (m);=26 (rad/s);Vth=7,9 (m/s)
 Vth   Vth   Vth 
Tõ c«ng thøc sè gia gãc va tg(  )=     =arctg    arctg  
U  U   .r.R 
 Vth   Vth   7,9  0
 1=arctg    arctg   = arctg   =2 30’   1=40+2030’=6030’
 U1   .r1.R   26.0,98.7,17 
 Vth   Vth   7,9  0
 2=arctg    arctg   = arctg   =6   2=60+60=120
U2   .r 2.R   26.0,42.7,17 
 Vth   Vth   7,9  0
 3=arctg    arctg   = arctg   =8 45’   3=80+8030’=16045’
 U3   .r 3.R   26.0,28.7,17 
 B §iÓm D(1=6030’, 1=40) t-¬ng øng víi
0
10 ph©n tè mót l¸ çnh thuéc vïng A.§iÓm
E(2=130, 2=60) thuéc vïng gi÷a vïng B,
G2 ®iÓm F(3=16045’, 3=80) thuéc vïng phÝa
E
80 ®Çu mÐp trong vïng B.
Ta cã:
6 0
K1=7030’-40=3030’
K2=11030’-60=5030’
K3=14015’-80=6015’
4 0
Nh- vËy t¹i ®iÓm D: vD=40-(6030’-3030’)=10
D ph©n tè l¸ çnh quay chËm dÇn.
T¹i ®iÓm E: vE=60-(120-5030’)=-0030’<0 ph©n
20 Xch th tè l¸ çnh tù quay nhanh dÇn.
T¹i ®iÓm F: vF=80-(16045’-6015’)=-2030’<0
00 80 160 240  ph©n tè l¸ çnh tù quay nhanh dÇn nh-ng
kh«ng æn ®Þnh do gãc va v-ît qu¸ gãc vµ giíi h¹n.Chóng ta cã thÓ t¨ng sè vßng quay huÆc s¶i çnh.TÊt
nhiªn viÖc t¨ng sè vßng quay th× h¹n chÕ vÒ ®éng c¬, cßn viÖc t¨ng s¶i çnh th× còng h¹n chÕ do s¶i çnh
®-îc thiÕt lËp ®Ó t¨ng trong tõng chÕ ®é bay x¸c ®Þnh.
9.5.Bay xuèng ë chÕ ®é tù quay cña CCM. V1
K/n:lµ bay theo ®-êng th¼ng cña TT cã quü
®¹o nghiªng xuèng khi çnh quay lµm viÖc ë
chÕ ®é tù quay.
Bay xuèng tù quay ®-îc h×nh thµnh trong sù
®i xuèng æn lËp cña trùc th¨ng, ®-îc miªu t¶
nh- sau: vïng gi÷a dßng khÝ ®i lªn qua CCM.
Sau khi v-ît qua çnh quay dßng khÝ bÞ h·m Vïng ®i xuèng tù quay ë chÕ ®é bay treo
vµ biÕn d¹ng quay trë l¹i ®Üa çnh quay(vïng r×a) vµ ®i qua nã trong chiÒu tù ®i xuèng (tèc ®é V1 ®-îc ®æi
chiÒu).Nh- vËy møc c¶m øng ®-îc t¨ng lªn víi lªn víi sù t¨ng U=.R ®-îc céng h-ëng vµo thªm trong sù
thay ®æi gãc va   gi¶i thÝch sù t¨ng gãc va  rÊt lín ë phÝa ngoµi.
L-u ý: bay xuèng ë chÕ ®é tù quay lµ 1 d¹ng bay rÊt b×nh th-êng ®èi víi TT.Nã cã thÓ ®-îc thùc hiÖn
ngay c¶ khi ®éng c¬ vÉn cßn ho¹t ®éng, khi cã bé li hîp tù ®éng t¸c ®éng c¬ ra khái bé truyÒn ®éng.
§Æc ®iÓm cña chÕ ®é nµy lµ cã ®iÒu chØnh møc xuèng vµ tèc ®é bay xuèng b»ng çch nghiªng trôc c«n
quay vÒ phÝa tr-íc huÆc vÒ phÝa sau, huÆc cã thÓ thay ®æi s¶i.Nh-ng do l¸ çnh tù quay nªn viÖc thay ®æi
s¶i còng rÊt h¹n chÕ trong ph¹m vÞ lín h¬n gi¸ trÞ vßng quay cho phÐp.V× nÕu t¨ng s¶i nhiÒu l¸ çnh sÏ
chuyÓn sang chÕ ®é quay chËm dÇn.
§iÒu kiÖn tù quay khi bay xuèng nghiªng phøc t¹p h¬n bay xuèng th¼ng ®øng v× l-c ®ã TT cã thµnh
phÇn chuyÓn ®éng theo ph-¬ng ngang V.Cã nghÜa lµ sÏ cã chuyÓn ®éng ch¶y xiªn cña dßng khÝ, cã sinh ra
gãc ph-¬ng vÞ, ®Õn l-ît m×nh gãc ph-¬ng vÞ l¹i sinh ra chuyÓn ®éng vÉy (hoµn toµn nh- çc lý thuyÕt ta ®·
häc ë trªn).
65
Lùc kÐo T;Lùc n©ng Y;Lùc c¹nh Sb; Y T
Lùc Px song song ng-îc chiÒu víi quü ®¹o chuyÓn ®éng.
Trong lùc G;G1 vu«ng gãc víi quü ®¹o bay Xch
G2 song song víi quü ®¹o bay vµ cïng chiÒu.
chuyÓn ®éng.
Gãc nghiªng  (tª-ta)
§¶o chiÒu Tccl; Sb Px
Lùc c¶n cã h¹i: Xch (thËt ra trong tr-êng hîp Tccl
nµy Xch l¹i chÝnh lµ lùc cã lîi)
VBX Vht 

Vng
G2
§iÒu kiÖn c©n b»ng cña BX nghiªng: G G1
Xch +P x=G2=G.sin()(vËn tèc kh«ng ®æi) MTT=0(kh«ng quay quanh träng t©m)
VBX=Vng+Vht (trong ®ã Vht lµ møc h¹ thÊp cña TT)
T-¬ng tù l¸ çnh khi bay xuèng tham gia 2 thµnh phÇn chuyÓn ®éng lµ vËn tèc quay cña l¸ çnh U , vµ
chuyÓn ®éng Vhc: W= (R) 2  Vhc 2 .Khi bay xuèng gãc va  t¨ng lªn, vµ sù t¨ng lªn chñ yÕu nµy cã
®-îc lµ do sù t¨ng cña sè gia gãc  .Tõ h×nh vÏ ta thÊy xu h-íng t¨ng gãc  >K lµm cho vÐt¬ R
nghiªng vÒ phÝa tr-íc trôc èng lãt 1 gãc –v K y  –v a
vµ tù quay cña l¸ çnh quay nhanh dÇn.Khi R
 cµng lín th× l¸ çnh quay cµng nhanh. Y
Nh- ®· nãi ë trªn, khi chuyÓn ®éng bay
nghiªng xuèng l¸ çnh quay cßn cã chuyÓn
®éng vÉy.V× tèc ®é W thay ®æi 1 çch liªn
tôc theo gãc ph-¬ng vÞ nªn ta lÊy 2 ph-¬ng X
®Æc tr-ng ®Ó so s¸nh lµ: =90 vµ =270
0 0
®Ó so s¸nh víi çc ®iÒu kiÖn tù quay ë ph-¬ng U

vÞ ®ã.H-íng bay chØ theo mòi tªn h×nh vÏ HB. a y
gãc va b»ng gãc xuèng A=.Sè gia gãc cã Vy 
thÓ tÝnh theo c«ng thøc:
V . sin A
tg(  )= (=900) W
.R  V . cos( A)
V . sin A
tg(  )= (=2700).Tõ ®ã ta thÊy ë =2700 l¸ çnh vÉy th¼ng ®øng xuèng phÝa d-íi lín
.R  V . cos( A)
h¬n =900 l¸ çnh vÉy th¼ng ®øng lªn trªn
lín.Tõ h×nh vÏ d-íi ta cã c«ng thøc 
khi xÐt ®Õn ¶nh h-ëng cña vÉy:
V . sin A  Vv
tg(  )= (=900) ;
.R  V . cos( A)
V . sin A  Vv
tg(  )= (=2700);
.R  V . cos( A)
KL: ë (=90 ) vÐct¬ R nghiªng vÒ phÝa tr-íc
0
lín nhÊt, m«men c¶n lín nhÊt. ë (=2700) vÐct¬ R nghiªng vÒ phÝa sau lín nhÊt, m«men xo¾n lín
nhÊt.S¶i cµng nhá sè vßng quay cµng lín vµ ng-îc l¹i.
Cã xÐt yÕu tè vÉy Kh«ng xÐt yÕu tè vÉy
66
VvÉy
=900
VBX.cos(A)
.R VBX.cos(A) .R
VBX.sin(A) W
W VBX.sin(A)
HB L-u ý: Çc mòi tªn ®-îc vÏ theo chiÒu cña
VBX.cos(A) =270 0
dßng khÝ t¸c ®éng lªn l¸ çnh.
U=.R U=.R
VBX.sin(A) VBX.sin(A)
W W
VvÉy H×nh 43- §iÒu kiÖn tù quay phô thuéc

vµo gãc ph-¬ng vÞ. HB
Vïng c¶n
tù quay
L¸ çnh quay tiÕn
Vïng
tù
quay
LCQ lïi
T¹i vïng l¸ çnh tiÕn Ur >U nªn gia sè gãc va gi¶m vïng tù quay gi¶m.
Ng-îc l¹i trong vïng l¸ çnh lïi Ur <U gia sè gãc va t¨ng lªn  vïng tù quay t¨ng lªn.
9.6.Tèc ®é h¹ çnh theo ph-¬ng th¼ng ®øng(møc xuèng).
VÊn ®Ò chÝnh trong ch-¬ng tù quay mµ ta ®ang nghiªn lµ lµm sau mµ TT khi t¾t ®éng c¬ huÆc háng ®éng
c¬ th× vÉn cã thÓ ®¶m b¶o h¹ çnh 1 çch an toµn.Møc xuèng cã c«ng thøc: Vht=VBX.sin().Tõ ®ã ta suy ra
møc xuèng kh«ng ®æi khi tèc ®é xuèng vµ gãc xuèng kh«ng ®æi.Thµnh phÇn lùc g©y ra v¹n tèc bay xuèng
lµ G2=G.sin().C«ng cña lùc ®ã trong 1 ®¬n vÞ thêi
gian b»ng c«ng suÊt t-¬ng ®-¬ng víi c«ng suÊt cÇn
thiÕt ®Ó bay b»ng, víi tèc ®é còng b»ng tèc ®é cña
67
bay b»ng: NBX=G2.VBX=Nngang= G.sin().VBX VBX Vht
G.Vht
MÆt kh¸c ta còng cã c«ng suÊt n©ng: Ny=  Vng
75
75.Ny
 Vht= .Gi¸ trÞ Nc®kh¸ nhá do lùc g©y chuyÓn ®éng lóc nµy kh«ng ph¶i lµ do CCM cung cÊp mµ
G
do G2= G.sin() t¹o ra.MÆt kh¸c ng-êi ta coi c«ng suÊt cña träng lùc TT trong 1 gi©y t-¬ng ®-¬ng víi
c«ng suÊt truyÒn tíi trôc CCM khi bay b»ng.C«ng suÊt bay xuèng chñ yÕu ®-îc sö dông ®Ó n©ng TT vµ
75.Ny 75.N BX 75.Nng
gÇn b»ng c«ng suÊt ®Ó bay b»ng TT.Tõ ®ã ta cã: Vht= = = .
G G G
Tõ ®ã,ta thÊy møc xuèng nhá nhÊt khi Nng nhá nhÊt, mµ Nng nhá nhÊt khi TT bay t¹i vËn tèc tiÕt
kiÖm(V kinh tÕ).Nh- vËy møc xuèng TT nhá nhÊt khi bay ë vËn tèc tiÕt kiÖm.Ng-êi ta tÝnh gÇn ®óng
Nng(min)=0,5.N(®Þnh møc), nh-ng lóc ®ã ph¶i sö dông hÖ sè sö dông c«ng suÊt .Mµ c«ng suÊt ®Þnh møc
75.Nng 75.0,5.N (dinhmuc) 75.0,5. .N (d / c)
®-îc liÖn hÖ:N(®Þnh møc)=.N®/c Vht= = = (0,8)
G G G
75.0,5.0,8.N 30.N 30
 Vht= = = (víi q t¶i träng riªng trªn ®¬n vÞ c«ng suÊt ®éng c¬)
G G q
Ng-êi ta ®-a ra kh¸i niÖm chÊt l-îng n¨ng l-îng cña TT: E=q. P vµ E th-êng ®-îc chän b»ng 20.
30 30 P 30 P
Tõ ®ã ta ®-îc kÕt qu¶ t-¬ng ®èi chÝnh x¸c: Vht= = = =1,5. P
q E 20
Nh- vËy møc xuèng khi bay xuèng xiªn nhá h¬n khi bay xuèng th¨ng ®øng:3,6/1,5=2,4 (lÇn).V× thÕ
nÕu kh«ng cã çc ch-íng ng¹i vËt th× nªn bay xuèng xiªn.
Nh-ng kh«ng chØ duy nhÊt cã thÓ bay xuèng á tèc ®é tiÕt kiÖm mµ cã thÓ bay xuèng víi çc tèc ®é
kh¸c.Tõ ®å nh- ta ®· chøng minh ë trªn c«ng suÊt bay xuèng tù quay b»ng tèc ®é bay b»ng ë vËn tèc tiÕt
kiÖm , nªn ta cã thÓ xÐt gÇn ®óng ®å thÞ bay b»ng ë h×nh vÏ d-íi.øng víi 1 gi¸ trÞ c«ng suÊt tù quay N1 ta
cã 2 sù lùa chän vËn tèc bay xuèng lµ vËn vËn tèc VA vµ VB.Chóng cã cïng 1 gi¸ trÞ Vht tuy nhiªn do vËn
N tèc theo ph-¬ng ngang kh¸c nhau nªn gãc xuèng còng kh¸c nhau.
 Vht   Vht 
=arcsin    arctg    A>B
V 
 VBX   Ngang 
A B VA VB
Vht Vht
V
Ng-êi ta th-êng chän bay xuèng ë gãc xuèng nhá nh-ng víi vËn tèc lín v× ë vËn tèc lín lùc n©ng cã gi¸
trÞ lín vµ æn ®Þnh h¬n, gãc xuèng nhá h¬n, nªn còng an toµn h¬n, kh«ng g©y va ch¹m m¹nh cµng xuèng
®Êt.Cô thÓ trong tr-êng hîp nµy lµ chän vËn tèc VB lµm vËn tèc bay xuèng nghiªng tù quay.
Nh- ®· kh¼ng ®Þnh,(h×nh vÏ ë d-íi) kh«ng chØ duy nhÊt cã thÓ bay xuèng á tèc ®é tiÕt kiÖm mµ cã thÓ
bay xuèng víi çc tèc ®é kh¸c.Nªn ta x©y dùng biÓu ®å quü ®¹o bay xuèng cña TT trong chÕ ®é tù
quay.T-¬ng tù nh- trong biÓu ®å møc xuèng ë phÇn tr-íc ta ®· xem xÐt, ë ®©y còng cã møc xuèng øng
víi tù quay theo ph-¬ng th¼ng ®øng t¹i ®iÓm A, hay vËn tèc xuèng nhá nhÊt t¹i ®iÓm B, vËn tèc xuèngvíi
gi¸ trÞ Vht lµ nhá nhÊt t¹i C, hay v¹n tèc xuèng víi gãc xuèng nhá nhÊt t¹i D.NÕu kÎ 1 ®-êng th¼ng song
song víi ph-¬ng ngang nh- h×nh vÏ, ta còng thu ®-îc 2 gi¸ trÞ vËn tèc xuèng víi cïng 1 møc xuèng ®øng
lµ vËn tèc h¹ thÊp Vht=VBX.sin().Nh-ng tèc ®é theo ph-¬ng ngang kh¸c nhau, tõ ®ã tèc ®é tæng hîp bay
xuèng còng kh¸c nhau.Do ®ã vËn tèc t¹i ®iÓm F th-êng ®-îc chän víi çc lý do ®-îc nªu ë trªn..
L-u ý: ta thÊy d-êng nh- ®å thÞ quü ®¹o 0 VKT Vngang
bay xuèng ë chÕ ®é tù quay gièng ®å thÞ
bay xuèng ë chÕ ®é ®éng c¬ ho¹t ®éng.
VTU
68
Nh-ng thùc sù chóng kh¸c nhau vÒ b¶n
chÊt nh- ®· tr×nh bµy ë trªn.ChÝnh sù kh¸c
nhau ®ã ®· khiÕn cho: nÕu khi ®éng c¬ ho¹t
®éng th× ta nªn chän bay xuèng ë ®iÓm D, B C D
nh-ng khi ë chÕ ®é tù quay th× vËn tèc bay E F
xuèng l¹i nªn chä ë ®iÓm C, v× ®ã lµ ®iÓm
cã vËn tèc Vht nhá nhÊt, øng víi kh¶ n¨ng
an toµn bay cao nhÊt. Vht =const
9.7.§é cao an toµn bay.
Ta ®· biÕt khi bay xuèng ë tèc ®é tiÕt kiÖm b¶o ®¶m an toµn nhÊt.Nh-ng nÕu ch¨ng may ®ang treo TT th×
®éng c¬ bÞ háng th× sao? LiÖu cã çch nµo ®ã ®Ó ®iÒu khiÓn TT an toµn trong tr-êng hîp ®ã ®-îc kh«ng?
§Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã ng-êi ta ng-êi ta ®-a ra 1 kh¸i niªmh ®é cao an toµn bay.Lµ ®é cao mµ t¹i ®ã TT
cã thÓ h¹ çnh an toµn nÕu ®éng c¬ bÞ trôc trÆc.Gi¶ sö t¹i thêi ®iÓm ®«ng c¬ háng, TT cã vËn tèc V=0.§Ó
m.V 2 G.V 2
TT cã thÓ bay xuèng cÇn pahØ mÊt 1 ®é cao nµo ®ã ®Ó TT cã 1 ®éng n¨ng nhÊt ®Þnh: E=  .
2 2.g
Tuy nhiªn kh«ng ph¶i sö dông toµn bé thÕ n¨ng cña TT mµ chØ sö dông 1 phÇn (kho¶ng 20% thÕ n¨ng toµn
phÇn) ®Ó ®¹t ®-îc tèc ®é ®ã.N¨ng l-îng cßn l¹i ®Ó kh¾c phô lùc c¶n pr«fin cña CCM, ®Ó quay çnh qu¹t
®u«i vµ çc tæ m¸y bæ trî kh¸c.ThÕ n¨ng toµn phÇn cña TT: Et=G.H .§éng n¨ng khi mÊt ®é cao ®-îc tÝnh:
G.V 2 V2 V2
0,2.G.H=  §é cao an toµn: Hat= = .Kinh nghiÖm chØ ra r»ng cÇn dù tr÷ ®é cao ®Ó
2. g 0,2.2.g 4
V2
®éng c¬ khi h¹ çnh cã kh¶ n¨ng an toµn lµ 10 (m)Hat= +10 (m)VD:Vtk=90 (Km/h)=24,8 (m/s)
4
24,8 2
 Hat= +10=165 (m).NÕu khi chuyÓn sang chÕ ®é tù quay, TT ®· cã vËn tèc theo ph-¬ng n»m
4
V 2  V0
2
ngang, th× ®é cao an toµn ®-îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: Hat= +10. Thay V0=20 (m/s) ta cã ®-îc
4
24,8  20
2 2
®é cao: Hat= +10= 66 (m).Do ®ã khi bay b»ng huÆc bay nghiªng lªn, xiªn xuèng mµ ®éng c¬
4
bÞ háng th× ®é cao an toµn ®ßi hái thÊp h¬n so víi khi ®éng c¬ bÞ háng mµ TT ®ang ë chÕ ®é bay treo .Tõ
®ã ng-êi ta cã thÓ x©y biÓu ®å H
çc ®é cao an toµn bay nh- (H43). H×nh 44- Vïng bay nguy hiÎm cña TT Mi-1
Trªn ®å thÞ chØ ra vïng nguy 160
hiÓm mµ phi c«ng cÇn ph¶i
tr¸nh khi bay, v× nÕu háng ®éng 120
c¬ ë trong vïng ®ãth× TT sÏ Hat(min)= 3(m)
kh«ng thÓ h¹ çnh ®-îc.§å
thÞ ®-îc x©y dùng víi trôc 90
hoµnh lµ vËn tèc bay, trôc
tung lµ ®éng cao bay.Vïng 60
nguy hiÓm ®-îc x¸c ®Þnh b»ng
giao ®iÎm cña 2 chÕ ®é bay ®iÓn 30
h×nh ®ã lµ: ®-êng cong ®i tõ trªn
xuèng ®-îc x©y dùng khi TT bay 0 20 40 60 80 100 120 V(Km/h)
xiªn xuèng ë chÕ ®é tù quay, cßn ®-êng cong ®i tõ d-íi lªn ®-îc x©y dùng khi TT bay nghiªng lªn khi
®éng c¬ ho¹t ®éng.V× nÕu TT cã ®ñ c«ng suÊt ®Ó ®i lªn theo ®-êng cong ®ã, th× ®-¬ng nhiªn theo ®Þnh
luËt b¶o toµn n¨ng l-îng, nã hoµn toµn cã kh¶ n¨ng bay xuèng theo ®-êng cong ®ã 1 khi ®éng c¬ bÞ
háng.Ngoµi ra, cßn 1 ®iÓm ®¸ng l-u ý ®ã lµ ®iÓm d-íi ®¸y cña vïng nguy hiÓm cã ®é cao 3 (m).§ã lµ ®é
69
cao an toµn bay tèi thiÓu, khi ®ã TT cã thÓ h¹ çnh theo ph-¬ng th¼ng ®øng sö dông ®Öm kh«ng khÝ.ViÖc
h¹n chÕ çc ®é cao an toµn bay vµ treo ë tèc ®é nhá khã kh¨n cho viÖc sö dông TT ë çc tèc ®é nhá.Khi
kh«ng thËt cÇn thiÕt, th× kh«ng nªn bay trong vïng nguy hiÓm ®ã.
9.8.ChuyÓn tõ chÕ ®é bay cã ®éng c¬ lµm viÖc sang chÐ ®é tù quay.
Bay xuèng ë chÕ ®é tù quay kh«ng ph¶i lµ d¹ng bay khÈn cÊp, mµ lµ d¹ng bay b×nh th-êng nã ®-îc sö
dông ngay c¶ khi ®éng c¬ vÉn lµm viÖc.Nã ®-îc sö dông ®Ó hoµn thÖn çc thµnh phÇn kÜ thuËt ®iÒu khiÓn
(bay rµ m¸y) huÆc ®Ó gi¶m ®éng cao nhanh chãng.Nh-ng ®Ó ®¶m b¶o an toµn cÇn tu©n theo thø tù hµnh
®éng nhÊt ®Þnh trong qu¸ tr×nh chuyÓn tiÕp.
ë nh÷ng thêi ®iÓm ®Çu tiªn khi ®éng c¬ t¾t,
huÆc háng ®éng c¬ th× khíp li hîp tù ®éng
ng¾t ®éng c¬ ra khái hÖ thèng truyÒn ®éng
lµm cho l¸ çnh quay tiÕp tôc quay víi vßng
quay kh«ng ®æi v× nã cã m«men qu¸n tÝnh
nhÊt ®Þnh.Khèi l-îng, träng l-îng çc l¸
çnh cµng lín thêi gian tiÕp tôc quay tù do
cµng lín. V× thÕ ë chÕ ®é tù quay, çc CCM
cã träng l-îng lín thÓ hiÖn tÝnh -u viÖt h¬n.
D-íi t¸c dông cña m«men ph¶n t¸c dông,
vßng quay gi¶m  lùc kÐo T gi¶m.NÕu háng
®éng c¬ ë chÕ ®ä treo th× TT xuèng th¼ng, nÕu ®ang ë chÕ ®é bay b»ng th× TT bay xuèng theo quü ®¹o
xiªn.Trong c¶ 2 tr-êng hîp dßng khÝ ®Òu thæi tõ d-íi lªn trªn.
Møc xuèng Vht lµm t¨ng gia sè gãc va  vµ nghiªng vÐct¬ R vÒ phÝa tr-íc.M«men xu¾n ®×nh chØ sù
gi¶m vßng quay.Ngoµi ra khi gi¶m vßng quay, lùc li t©m N gi¶m  t¨ng gãc c«n quay, cã nghÜa lµ çc l¸
çnh vÉy ®ång thêi lªn trªn.Nh-ng do t¸c dông cña thiÕt bÞ bï vÉy nªn s¶i l¸ çnh gi¶m lµm t¨ng vßng
çnh quay.
Nh- vËy khi háng ®éng c¬  TT tù ®éng chuyÓn sang chÕ ®é tù quay.Thªm vµo ®ã, phi c«ng cßn cÇn
gi¶m s¶i ga xuèng tËn cïng.Vßng quay t¨ng th× tèc ®é dµi cña çc thµnh phÇn l¸ çnh còng t¨ng lµm gi¶m
gãc tÊn vµ lµm R nghiªng vÒ phÝa sau.V× thÕ vßng quay t¨ng ®Õn 1 giíi h¹n nµo ®ã råi chuyÓn sang chÕ
®é tù quay æn ®Þnh.Nh-ng nÕu vßng quay qu¸ lín th× cÇn ph¶i t¨ng s¶i.Vßng quay ph¶i t-¬ng øng víi c«ng
suÊt dÞnh møc khi ®éng c¬ lµm viÖc.Khi ®ã lùc kÐo T lín nhÊt vµ Vht nhá nhÊt.
Çnh æn ®Þnh l¾p ë xµ ®u«i t¹o kh¶
n¨ng chuyÓn çnh quay sang chÕ ®é
tù quay.Khi g¶im s¶i çnh cña l¸
çnh CCM th× gãc l¾p cña çnh
æn ®Þnh trë nªn ©m th× trªn çnh M
æn ®Þnh sinh ra 1 lùc n©ng ©m t¹o (ngãc)
nªn gi¸ trÞ m«men ngãc mòi TT: Y«®
M(ngãc)=Y«®.L«® Çnh æn
lµm t¨ng gãc va cña tõng thµnh phÇn L«® ®Þnh
l¸ çnh.Sau ®ã th× TT chuyÓn sang chÕ G
®é tù quay.ë chÕ ®é tù quay chÕ ®é tù quay h×nh th¸i chuyÓn ®éng rÊt kh¸c so víi khi bay æn ®Þnh: tr-íc
hÕt m«men cña CCM cã khuynh h-íng lµm TT quay sang ph¶i quanh trôc ®øng.T¹i thêi ®iÓm chuyÓn sang
chÕ ®é tù quay, giã quay CCM cña TT chø kh«ng quay CCM quay giã.V× vËy nªn kh«ng ph¶I CCM cña
TT t¹o ra m«men xu¾n nguîc chiÒu t¸c ®éng lªn th©n n÷a mµ lµ m«men cïng chiÒu v× vËy th©n TT bÞ quay
theo chiÒu cña CCM, ®Õn l-ît m×nh CCM l¹i bÞ quay bëi dßng khÝ.Tï ®ã phi c«ng ph¶i gi÷ kh«ng cho TT
quay quanh çc trôc ®øng vµ trôc däc b»ng çch ®¶o chiÒu chong chãng l¸i vµ nghiªng trôc c«n quay sang
bªn tr¸i.§é dèc cña TT so víi ®-êng ch©n trêi phô thuéc vµo tèc ®é bay.Gi¸ trÞ cña nã kho¶ng 100150,
nghÜa lµ mòi TT ngãc lªn kh¸ cao, cã thÓ g·y çnh qu¹t ®u«i.
Khi tù quay æn ®Þnh, çc l¸ çnh quay h×nh thµnh m«men xu¾n, çc m«men xu¾n nµy h×nh thµnh çc
gãc l¹c hËu ©m khi bay xuèng, cã nghÜa lµ çc l¸ çnh dao ®éng ®èi víi çc khíp b¶n lÒ ®øng.
9.8.§Æc ®iÓm bay xuèng cña TT 2 çnh quay.
70
§èi víi TT bè trÝ 2 çnh däc th©n, dßng khÝ ®i tíi çnh quay tr-íc víi gãc va lín, çnh quay sau víi
gãc va nhá h¬n.Sù thay ®æi gãc va ®ã do t¸c ®éng lÖch dßng cña çnh quay tr-íc.T-¬ng tù ®èi víi TT
®ång trôc, çnh quay d-íi lµm xiÖn dßng khÝ ®i tíi çnh quay trªn, nªn gãc va cña çnh quay trªn lu«n
nhá h¬n so víi gãc va cña çnh quay d-íi.G©y gi¶m nghiªm träng thµnh phÇn däc trôc cña dßng ch¶y vµ
còng gi¶m gia sè gãc va  cña çnh quay sau  çnh quay sau lµm viÖc ë ®iÒu kiÖn tù quay lµm viÖc
chËm dÇn, cïng víi ®ã lùc kÐo T do nã sinh ra còng gi¶m.§Ó t¨ng lùc kÐo T, th× ph¶i t¨ng s¶i cho nã, dÉn
®Õn l¹i lµm cho çnh quay sau cµng quay chËm h¬n n÷a.
Tõ ®ã ta thÊy r¨ng, çnh quay tr-íc (®èi víi TT bè trÝ 2 çnh däc th©n) hay çnh quay d-íi (®èi víi
TT ®ång trôc) ë trong ®iÒu kiÖn tù quay nhanh dÇn, cßn çnh quay sau (®èi víi TT bè trÝ 2 çnh däc th©n)
hay çnh quay trªn (®èi víi TT ®ång trôc) ë trong ®iÒu kiÖn tù quay chËm dÇn.V× 2 çnh quay ph¶i ®ång
bé nghiªm ngÆt nªn.§èi víi TT bè trÝ 2 çnh quay däc th©n th× çnh quay tr-íc h×nh thµnh m«men tù quay
theo chiÒu quay cña nã lµm cho TT quay theo chiÒu quay cña nã.Çnh quay sau h×nh thµnh m«men ph¶n
t¸c dông còng lµm cho TT quay theo chiÒu quay cña çnh quay tr-íc.Do ®ã TT 2 çnh quay khi ®¸p xuèng
th× bÞ quay m¹nh.Cã thÓ gi¶m 1 phÇn b»ng çch nghiªng trôc c«n quay, nh-ng nãi chung viÖc ®¸p xuèng
cña TT 2 çnh quay däc th©n kh¸ khã kh¨n.
Cßn ®èi víi TT ®ång trôc, çnh quay d-íi ph¶i t¹o m«men cho çnh quay trªn, khi ®ã TT còng bÞ quay
theo chiÒu cña çnh quay d-íi.Cã thÓ gi¶m 1 phÇn b»ng çch ®iÒu chØnh çnh l¸i h-íng, nh÷ng cung rats
khã kh¨n.
Bay xuèng ®-îc thùc hiÖn víi tèc ®é rÊt nhá h¬n nhiÒu so víi gi¸ trÞ bay b»ng.Sù gi¶m ®ã lµ do tr¸nh sù
t¸ch dßng, v× çnh quay phÝa d-íi nhËn ®-îc gãc va lín h¬n rÊt nhiÒu so víi bay b»ng cïng tèc ®é.
Ch-¬ng X- CÊt çnh vµ h¹ çnh cña trùc th¨ng

C¶ ®èi víi TT, mµ c¶ ®èi m¸y bay th× c«ng viÖc cÊt çnh vµ h¹ çnh lµ rÊt quan träng.Kh«ng chØ bëi
®©y lµ çc chÕ ®é bay tèn nhiªn liÖu, mµ çc chÕ ®é bay nµy míi thùc sù lµ nh÷ng thö th¸ch nguy hiÓm ®èi
víi tÝnh bÒn cña kÕt cÊu , lµ giai ®o¹n ®ßi hái ®Õn tÝnh n¨ng bay an toµn cao nhÊt, lµ thö th¸ch quan träng
®èi víi phi c«ng.Ngµy nay viÖc ph¸t triÓn nh÷ng chiÕc m¸y bay cã kh¶ n¨ng bay xa trong th-¬ng m¹i cña
MÜ hay Ch©u ©u còng chÝnh lµ ®Ó tr¸nh khái ph¶i ®ç xuèng nh÷ng s©n bay chuyÓn tiÕp.Mét phÇn lý do lµ
kinh phÝ ph¶i tr¶ cho nh÷ng s©n bay ®ã, 1 phÇn lµ do mçi lÇn nh- vËy, l¹i thªm 1 lÇn cÊt vµ h¹ çnh, võa
tèn thªm nhiªn liÖu, võa gi¶m tuæi thä m¸y bay, t¨ng thêi gian ph¶i b¶o d-ìng vµ söa ch÷a, g©y ra sù c¨ng
th¼ng cho phi c«ng.
SÏ lµ 1 thiÕu xãt lín nÕu nh- nãi tíi cÊt vµ h¹ çnh mµ kh«ng nãi tíi cµng, bé phËn ®ãng vai trß quyÕt
®Þnh cho qu¸ tr×nh cÊt h¹ çnh (kh«ng tÝnh tíi kh¶ n¨ng h¹ çnh khÈn cÊp).
71
10.1.S¬ l-îc hÖ thèng thiÕt bÞ cÊt vµ h¹ çnh.
K/n: lµ hÖ thèng thiÕt bÞ c¬ khÝ thñy gióp TT gi¶m xung va ch¹m còng nh- l¨n vµ ®ç trªn mÆt ®Êt.
Cµng 3 b¸nh víi b¸nh phô ®Æt sau Cµng cã b¸nh víi v¸n tr-ît
S¬ ®å cµng bèn b¸nh

+Trô cµng: lµ bé phËn chÞu vµ truyÒn t¶i.
+Gi¶m chÊn:lµ bé phËn hÊp thô vµ ph©n
t¸n n¨ng l-îng.
+Bé phËn tiÕp xóng víi m«i tr-êng khi
h¹ çnh: èng cµng, b¸nh huÆc phao
Cµng cã b¸nh víi phao
TT cã èng cµng
Cµng cã v¸n tr-ît ®-îc g¾n thªm 1 b¸nh
H×nh 45- §a d¹ng çc thiÕt bÞ cµng cña TT

Do ®Æc tÝnh l¨n ®Ó cã hiÖu øng m¨t ®Êt
cho CCM nªn dÔ bÞ lËt.V× thÕ gi¶m chÊn
cña TT ph¶i mÒm h¬n gi¶m chÊn cña m¸y
bay.Thæng th-êng gi¶m chÊn cã 2 buång
72
khÝ vµ buång láng huÆc gi¶m chÊn cã van
®Æc biÖt.Víi gi¶m chÊn 2 buång cã ¸p suÊt
thÊp lµm viÖc ë giai ®o¹n ®Çu hÊp thu t¶i khi
t¸ch ®Êt, míi tiÕp ®Êt, dËp dao ®éng khi céng
h-ëng mÆt ®Êt.Buång cã ¸p suÊt cao lµm viÖc
ë çc gi¸ trÞ t¶i lín h¬n.Lo¹i gi¶m chÊn cã
van ®Æc biÖt dïng ®Ó më khi lùc nÐn trong
gi¶m chÊn v-ît qu¸ 1 gi¸ trÞ nµo ®ã. (va ch¹m
khi tiÕp ®Êt) ®Ó nhanh chãng hÊp thô n¨ng
l-îng.Cßn b×nh th-êng chÊt láng ®-îc ch¶y
qua lç nhá víi kÝch th-íc tÝnh to¸n ®Ó dËp t¾t
dao ®éng dao ®éng khi l¨n trªn mÆt ®Êt.
Gi¶m l¾c(H39) bao gåm pÝt t«ng vµ 2 lß xo,
®-îc nèi víi çc khoang cao ¸p cña gi¶m chÊn.
Khi t¶i 2 cµng nh- nhau, th× pÝtt«ng gi¶m l¾c ë
vÞ trÝ gi÷a , çc gi¶m chÊn lµm viÖc b×nh
th-êng.Khi TT l¾c trªn 2 cµng, gi¶m chÊn 1
bªn sÏ lµm viÖc ë hµnh tr×nh thuËn, cßn bªn
kia ë hµnh tr×nh ng-îc.ChÊt láng tõ gi¶m chÊn
bÞ nÐn sÏ ®Èy pÝt tæng dÞch chuyÓn, vµ pÝt t«ng
®Èy chÊt láng sang gi¶m chÊn bÞ gi·n, nh-
VËy c¶ 2 gi¶m chÊn ®-îc mÒm ®i vµ dao ®éng
®-îc dËp t¾t. H×nh 38- Gi¶m chÊn cµng Trùc Th¨ng
§èi víi TT cã èng cµng th× bé phËn gi¶m

chÊn chÝnh lµ çc èng ®µn håi nèi gi÷a
th©n TT vµ èng cµng.Víi ph¶n lùc mÆt
®Êt, èng cµng sÏ ®µn håi ®Ó hÊp thô
vµ ph©n t¸n n¨ng l-îng.
1
2 3
H×nh 39- Gi¶m l¾c gi÷a 2 gi¶m chÊn

1 - Khoang thÊp ¸p. 2 – Gi¶m l¾c. 3 – PÝt t«ng.
4 – Lß xo. 5 – Çc hÖ thèng trªn TT
Gi¶m l¾c ®Ó chèng lËt vµ dËp t¾t dao ®éng ngang cho TT vµ ®-îc l¾p ë gi÷a cµng nh- h×nh vÏ.
10.2.CÊt çnh.
K/n: lµ d¹ng bay lªn cã gia tèc nhanh dÇn kh«ng æn ®Þnh.
Khi cÊt çnh tè ®é thay ®æi tõ 0 ®Õn 1 tèc ®é nµo ®ã b¾t ®Çu bay lªn æn ®Þnh.Thæng th-êng tèc ®é ®ã
b»ng tèc ®é tiÕt kiªm khi bay ngang.Tïy thuéc vµo mËt dé kh«ng khÝ (tøc lµ ®é cao cÊt çnh, nhiÖt ®é m«i
73
tr-êng kh«ng khÝ), hay träng l-îng TT, hay çc vËt c¶n xung quanh ®Þa ®iÎm cÊt çnh mµ cÊt çnh cã thÓ
thùc hiÖn theo kiÓu lªn th¨ng cña TT, theo kiÓu m¸y bay th-êng (ch¹y bon), hay theo kiÓu lªn th¼ng cã sö
dông ®Öm kh«ng khÝ.Tuy nhiªn qu¸ tr×nh ch¹y bon trªn mÆt ®Êt nµy cña TT kh¸c 1 çch c¨n b¶n so víi l¨n
cña m¸y bay th«ng th-êng.
10.2.1.§Æc ®iÓm c¬ ®éng cña qu¸ tr×nh ch¹y bän TT
ChuyÓn ®éng ch¹y bon ®-îc tiÕn hµnh do lùc chuyÓn ®éng Pc® c©n b»ng víi lùc ma s¸t çc b¸nh (H38).
H×nh 40- Çc lùc t¸c dông khi TT ch¹y bon (l¨n).
Còng gièng nh- m¸y bay, chÕ ®é cÊt çnh lµ d¹ng bay cã t¶i träng lín, cho nªn thµnh phÇn lùc n©ng Y
cña lùc kÐo T CCM ®ßi hái lín.Do ®ã lµm gi¶m ¸p lùc cña çc b¸nh lªn mÆt ®Êt, gi¶m ma s¸t t¨ng kh¶
n¨ng lËt TT.SÏ cµng nguy hiÓm h¬n nÕu nh- bÒ mÆt ®-êng b¨ng kh«ng b»ng ph¼ng, lóc ®ã kh¶ n¨ng lËt
thùc sù sÏ biÕn thµnh 1 t¹i n¹n.
Çc lùc c¹nh: lùc kÐo Tccl çnh qu¹t ®u«i, thµnh phÇn c¹nh s-ên Sb, vµ thËm chÝ nÕu cã giã t¹t ngang
trªn ®-êng b¨ng t¹i thêi ®iÓm cÊt çnh th× còng ®Òu t¹o ra nguy c¬ chùc s½n cã thÓ g©y lËt cho TT bÊt cø
lóc nµo 1 khi sù kh«ng c©n b»ng cña chóng ®ñ lín.Tuy nhiªn nÕu TT còng sinh ra nh÷ng m«men chèng lËt
1 khi ®iÒu ®ã x¶y ®Õn víi nã.Kh«ng cho phÐp cÊt çnh kiÓu nµy khi giã c¹nh lín.
D-íi t¸c ®éng cña lùc Pc® g©y ra 1 m«men lËt Ên ®Çu TT xuèng, tõ ®ã t¹o ra t¶i träng lín lªn b¸nh tr-íc.
V× vËy ®Ó b¶o ®¶m an toµn, ng-êi ta h¹n chÕ tèc ®é l¨n V 1015 Km/h.
10.2.2.CÊt çnh kiÓu MB TT
§©y l¯ d¹ng cÊt çnh chÝnh.Chóng ta ph°i hiÓu ch÷ “chÝnh” n¯y theo çi nghÜa: nã l¯ d¹ng cÊt çnh u
tiªn.Mét khi d¹ng cÊt çnh nµy kh«ng thÓ thùc hiÖn ®-îc do c«ng suÊt ®éng c¬ kh«ng ®ñ hay t¶i träng lín,
th× lóc ®ã phi c«ng míi xem xÐt ®Õn kh¶ n¨ng cÊt çnh theo kiÓu kh¸c.
TT rêi ®Êt th¼ng ®øng vµ treo ë ®é cao 1,52 (m) ®Ó kiÓm tra sù lµm viÖc cña CCM, ®éng c¬ vµ çc thiÕt
bÞ phô trî kh¸c.Sau ®ã chuyÓn sang chÕ ®é bay lªn theo quü ®¹o xiªn.Khi chuyÓn nh- vËy TT cã thÓ bÞ
gi¶m ®é cao, thËm chÝ cã thÓ ch¹m b¸nh xuèng mÆt ®Êt.HiÖn t-îng ®ã x¶y ra do nghiªng trôc c«ng quay
vÒ phÝa tr-íc ®Ó t¨ng thªm lùc chuyÓn ®éng Pc®, khiÕn cho thµnh phÇn lùc n©ng Y gi¶m.Cã thÓ kh¾c phôc
®-îc b»ng çch võa nghiªng trôc c«n quay vÒ phÝa tr-íc, võa ®«ng thêi t¨ng s¶i (t¨ng gãc l¾p) tõ ®ã võa
t¨ng ®-îc lùc kÐo T, võa t¨ng ®-îc lùc chuyÓn ®éng Pc®.
Khi TT bay ®Õn ®é cao 2530 (m) huÆc cao h¬n çc vËt c¶n xung quanh, qu¸ tr×nh cÊt çnh coi nh- kÕt
thóc.VËn tèc t¹i thêi ®iÓm ®ã b»ng vËn tèc t-¬ng øng víi bay b»ng cña TT.
Tuy nhiªn nh- ®· tr×nh bµy ë trªn, kh«ng ph¶i lóc nµo TT còng cã kh¶ n¨ng cÊt çnh ®-îc theo kiÓu nµy
v× 1 trong nh÷ng nguyªn nh©n sau:
-Qu¸ t¶i träng ë TT, kh«ng ®ñ c«ng suÊt ®Ó treo ngoµi vïng ¶nh h-ëng cña ®Öm kh«ng khÝ.
-MËt ®é kh«ng khÝ thÊp (do ph¶i cÊt çnh ë ®Þa h×nh cao so víi mÆt n-íc biÓn, do nhiÖt ®é m«i tr-êng
xung quanh cao) lµm c«ng suÊt ®éng c¬ gi¶m.
Sù “ch×m “ cña
Trùc Th¨ng
74
H×nh 41- CÊt çnh lªn th¼ng

10.2.3.CÊt çnh theo kiÓu m¸y bay th-êng (ch¹y bon).
TT thùc hiÖn chuyÓn ®éng l¨n trªn mÆt ®Êt d-íi t¸c dông cña lùc Pc® sau ®ã chuyÓn sang chÕ ®é bay lªn
theo quü ®¹o xiªn.B¶n chÊt qu¸ tr×nh nµy ®· ®-îc tr×nh bµy trong môc (6.3).vËn tèc mµ t¹i ®ã cho phÐp
chuyÓn sang chÕ ®é bay lªn theo quü ®¹o xiªn vµo kho¶ng: V=4050 (Km/h).
ChiÒu dµi lÊy ®µ cã träng l-îng lín h¬n trong l-îng bay b×nh th-êng 1015% lµ 10050 (m) víi tèc ®é
rêi ®Êt kho¶ng 50 (Km/h) trong 710 (s).
Víi TT Mi-6 giai ®o¹n cuèi cïng
cña ch¹y bon lÊy ®µ ®-îc kÕt thóc
trªn b¸nh mòi.ë kÜ thuËt lÊy ®µ nh-
vËy gia tèc ®-îc t¨ng do nghiªng
manh trôc däc cña th©n do ®ã t¨ng
Pc®, khi bay ®Õn ®é cao 25 (m)
tèc ®é bay gÇn b»ng tèc ®é tiÕt
kiÖm cña bay b»ng.
CÊt çnh kiÓu ch¹u bon
th-êng ®-îc sö dông khi t¶i träng cña TT lín , ®iÒu kiÖn mÆt b»ng s©n b·i tèt, cã chiÒu dµi ®ñ lín, dã t¹t
ngang nhá.Tèt nhÊt nªn chän cÊt çnh ng-îc chiÒu giã.
10.2.4.CÊt çnh lªn th¨ng cã sö dông ®Öm kh«ng khÝ.
Khi ®ã TT thùc hiÖn rêi ®Êt lªn th¼ng ®øng khi sö dông lùc kÐo lín cña CCM trong vïng ¶nh h-ëng cña
®Öm kh«ng khÝ (HR).Sau khi rêi ®Êt vµ treo trong vïng ®Öm kh«ng khÝ, TT chuyÓn sang gi÷ b»ng, nghÜa
lµ bay ë ®é cao thÊp víi tèc ®é t¨ng dÇn.Tuy gi÷ b»ng th× lùc kÐo cã gi¶m ®«I chót, song nã l¹ cho phÐp
TT chuyÓn sang chÕ ®é ch¶y bao xiªn lµm kh«ng nh÷ng bï ®-îc l-îng lùc kÐo ®· mÊt, mµ cßn cã xu
h-íng ngayd cµng t¨ng lªn cïng víi sù t¨ng cña vËn tèc.
§Ó cÊt çnh nh- vËy, cÇn cã kho¶ng
®Êt ®ñ b»ng ph¼ng, kh«ng cã çc
m-¬ng r·nh lín, çc dèc ®øng,
nh÷ng n¬i lµm gi¶m ¶nh h-ëng
cña ®Öm kh«ng khÝ.
Trong tr-êng hîp tÊt c¶ nh÷ng
ph-¬ng ph¸p ®· ®-îc nghiªn
cøu ë trªn kh«ng thÓ sö dông ®-îc
th× ph¶i cÊt çnh kh«ng sö dông ®Öm kh«ng khÝ.Thùc hiÖn rêi ®Êt, treo kiÓm tra sau ®ã bay lªn th¼ng ®øng.
Tíi ®é cao 510 (m), chuyÓn sang ngang cho tíi khi ®¹t vËn tèc b»ng tèc ®é tiÕt kiÖm råi bay lªn xiªn.
10.3.H¹ çnh.
K/n: lµ d¹ng bay xuèng cã gia tèc chËm dÇn kh«ng æn ®Þnh.
§-îc thùc hiÖn ë ®é cao H=2550 (m), TT gi¶m dÇn tèc ®é vµ h¹ çnh ch¹m ®Êt nhÑ nhµng.H¹ çnh cã
thÓ thùc hiÖn theo kiÓu MB TT, MB th-êng, tù quay cña CCM khi bay lµ, bay xuèng theo quü ®¹o xiªn .
L-u ý r¨ng trong tÊt c¶ çc chÕ ®é bay kÓ trªn, trôc c«n quay cña CCM lu«n h-íng vÒ phÝa sau huÆc th¼ng.
75
10.3.1.H¹ çnh theo kiÓu TT(xuèng th¼ng).
Lµ ph-¬ng ph¸p h¹ çnh chÝnh khi ®éng c¬ lµm viÖc.T¹i ®é cao H=4050 (m) TT b¾t ®Çu gi¶m tèc ®é
bay nh-ng møc xuèng kh«ng ®æi víi çc ®iÒu kiÖn b¶o ®¶m:Y=G1=G.cos() ®Ó gãc xuèng kh«ng ®æi,
Px+Xch=G2=G.sin(), Sb=Tccl kh«ng cã dich chuyÓn c¹nh, MTT=0 m«men quay ®èi víi träng t©m
b»ng 0.TiÕp thep TT b¾t ®Çu nghiªng vÐct¬ lùc kÐo vÒ phÝa sau nhiÒu h¬n ®Ó t¨ng Px lµm gi¶m tèc ®é bay
xuèng xiªn.§Õn khi vËn tèc gi¶m tíi V=5060 (Km/h) th× tiÕn hµnh t¨ng l¸ s¶i çnh(t¨ng gãc l¾p) ®Ó ra
khái gãc bay xuèng chuyÓn ®éng song song víi mÆt ®Êt ë ®é cao 23 (m).Sau khi kÕt thóc sù chuyÓn ®éng
theo qu¸n tÝnh cña TT , vËn tèc gi¶m dÇn ®Õn 0, treo ë b·i h¹.NÕu vÞ trÝ TT kh«ng ph¶i h-íng ng-îc giã th×
ph¶i quay TT quanh trôc ®øng ®Ó chiÕm vÞ trÝ ng-îc giã.Sau ®ã xuèng th¼ng ®øng víi møc xuèng nhá ®Ó
tr¸nh va ®Ëp çc b¸nh xuèng mÆt ®Êt.
10.3.2.H¹ çnh theo kiÓu m¸y bay th-êng (h¹ çnh ch¹y bon).
Bay xuèng tíi ®é cao H=2530 (m), tiÕn hµnh kÐo b»ng ®Ó thµnh phÇn n»m ngang G2 gi¶m dÇn ®Õn 0 vµ
th-êng kÕt thóc ë ®é cao 710 (m)Sau khi kÐo b»ng TT cßn tèc ®é t-¬ng ®èi cao, nªn nã ®-îc gi¶m khi
gi÷ b»ng.Nhê ®ã khi vËn tèc gi¶m tíi V=3040 (Km/h) vµ kÕt thóc ë ®é cao 0,51 (m), TT thùc hiÖn tr¹m
®Êt trªn çc b¸nh chÝnh cña cµng.Khi ®ã cÇn tr¸nh kh«ng ®Ó h¹ thÊp ®u«i qu¸ sÏ cã thÓ lµm gÉy ®u«i.Sau
khi ch¹m ®Êt th× ch¹y h·m ®µ ®ång thêi gi¶m lùc kÐo CCM.
§Ó cã thÓ h¹ çnh theo kiÓu ch¹y bon nµy cÇn cã s©n bay huÆc b·i ®Êt t-¬ng ®èi b»ng ph¼ng.
10.3.3.H¹ çnh ®Æc biÖt.

NÕu b·I h¹ çnh bÞ bao quanh bëi çc vËt c¶n, th× TT buéc ph¶I h¹ çnh quèng th¼ng kh«ng sö dông ®Öm
kh«ng khÝ.Phi c«ng tiÕn hµnh treo TT ng-îc giã ë ®é cao 510 (m) ®Ó ®Þnh vÞ TT vµo ®óng trung t©m b·i.
Sau ®ã h¹ çnh th¨ng ®øng víi møc xuèng Vy2 (m/s) ®Ó tr¸nh r¬i vµo chÕ ®é quÈn khÝ.Møc xuèng gi¶m
dÇn theo ®éng cao vµ ®¹t Vy=0,20,3 (m/s) vµo thêi ®iÓm ch¹m ®Êt.ChØ cã thÓ thùc hiÖn chÕ ®é bay nh-
76
vËy khi d- c«ng suÊt ®ñ lín ®Ó cã thÓ bay treo ngoµi vïng ®Öp kh«ng khÝ.H¹ çnh nh- vËy chØ thùc hiÖn
khi thËt cÇn thiÕt, huÆc khi háng ®éng c¬ ë ®é cao trªn 10 (m).
10.3.4.H¹ çnh ë chÕ ®é tù khi bay xuèng theo quü ®¹o xiªn.
Lóc nµy CCM lµm viÖc ë chÕ ®é tù quay vµ TT bay lµ lµ víi gãc xuèng vµ tèc ®é kh«ng ®æi.Sau ®ã tiÕn
hµnh gi¶m tèc (h·m), tøc lµ gi¶m gãc xuèng vµ møc xuèng b»ng çch nghiªng trôc c«n quay vÒ phÝa sau
®ång thêi t¨ng s¶I çnh quay ®Õn cùc ®¹i ®Ó phï sù tôt lùc n©ng.Sau ®ã chuyÓn ®éng song song víi mÆt ®Êt
trong 1 kho¶ng thêi gian nµo ®ã vµ qu¸ tr×nh ®-îc kÕt thóct¹i ®é cao 0,30,5 (m) råi tiÕn hµnh ch¹m ®Êt,
h·m ®µ.TiÕp ®ã tiÕn hµnh gi¶m s¶i çnh quay v× khi t¨ng s¶i th× kh«ng chØ lùc n©ng t¨ng mµ lùc c¶n còng
t¨ng, do ®ã gãc c«n quay t¨ng (çc l¸ çnh ®-îc n©ng lªn phÝa trªn.Nªn nÕu kh«ng gi¶m s¶i cã thÓ dÉn ®Õn
çc l¸ çnh h¹ xuèng ®ét ngét va vµo xa ®u«i TT.
Ph-¬ng ph¸p nµy cã møc xuèng kh¸ nhá, tÝnh ®iÒu khiÓn t-¬ng ®èi tèt.§éng n¨ng cña tÊt c¶ çnh quay
vµ TT ®-îc sö dông tèt.T¹i giai ®o¹n bay xuèng, tèc ®é cña TT gÇn b»ng tèc ®é tiÕt kiÖm, tuy nhiªn còng
tuú thuéc vµo h-íng giã, nÕu nh- TT muèn ®¸p ng-îc chiÒu giã th× ®ßi hái tèc ®é ph¶i lín h¬n.
§é cao b¾t ®Çu gi¶m tèc ®é hô¨c lùc kÐo phô thuéc tØ lÖ thuËn vµo phô t¶i riªng P.VÝ dô ®èi víi Mi-1 lµ
1520 (m) vµ Mi-4 lµ 2530 (m).
10.3.5.H¹ çnh ë chÕ ®é tù quay theo ph-¬ng th¼ng ®øng.

NÕu cã buéc ph¶i h¹ çnh trªn ®Þa h×nh cã diÖn tÝch hÑp do giíi h¹n bëi çc ch-íng ng¹i vËt, th× TT tiÕn
hµnh h¹ çnh theo ph-¬ng th¼ng ®øng.Nh- ta ®· xem xÐt Vhc=3,6. P kh«ng ®¶m b¶o an toµn vµ hÇu nh-
lµm háng TT.V× thÕ ng-êi ta sö dông ph-¬ng ph¸p h¹ çnh cã dïng ®Õn ®éng n¨ng vßng cña CCM b»ng
çch t¹o giËt lªn (kÐo nhanh) do thay ®æi gãc ®Æt çnh (gãc l¾p).
T¹i ®é cao 2025 (m), t¨ng s¶i CCM lín nhÊt vµ thªm vµo ®ã t¨ng vßng quay lín nhÊt ®Ó truyÒn cho
CCM ®éng n¨ng lín nhÊt.KÕt qu¶ lµ lùc kÐo CCM quay ®ét ngét lµm cho møc xuèng gi¶m: Vhc=35
(m/s).Víi møc xuèng nh- vËy hoµn toµn cã thÓ ®-îc bé gi¶m chÊn cña cµng triÖt tiªu nh- ®· tr×nh bµy ë
trªn vµ TT h¹ çnh an toµn.B¶n chÊt cña thêi ®iÓm ®ã lµ ta cã thÓ lµm ®-îc bÊt cø çi g× nhµm t¨ng lùc kÐo
T ®Ó TT cã thÓ h¹ çnh, ë ®©y lµ s¶i çnh lín nhÊt, sè vßng quay lín nhÊt.
KhÝ cã giã th× h¹ çnh dÔ h¬n.Tøc lµ thùc hiÖn h¹ çnh th¼ng ®øng ng-îc chiÒu giã, khi ®ã TT chuyÓn
sang chÕ ®é ch¶y bao nghiªng, ®ång nghÜa víi viÖc lùc kÐo T ®-îc t¨ng lªn 1 l-îng ®¸ng kÓ.KiÓu h¹ çnh
nµy ®ßi hái ph¶i cã kinh nghiÖm nhÊt ®Þnh vµ tù chñ tèt:
-NÕu tiÕn hµnh giËt (kÐo nhanh) sím qu¸ ë ®é cao lín th× khi chuyÓn ®éng xuèng Vhc vÉn t-¬ng ®èi lín.
- NÕu tiÕn hµnh giËt (kÐo nhanh) muén qu¸ ë ®é cao nhá, th× møc xuèng kh«ng kÞp gi¶m vµ cã thÓ dÉn
tíi ch¹m ®Êt m¹nh.
Qua ph©n tÝch trªn ta thÊy møc xuèng v©n cßn kh¸ lín ngay c¶ khi giËt lªn (kÐo nhanh): Vhc=35 (m/s).
§iÒu ®ã ®-îc gi¶i thÝch lµ do tr-íc khi giËt lªn (kÐo nhanh) th× møc xuèng cña TT lµ 1520 (m/s), tøc lµ
G.Vhc 2
cã ®éng n¨ng lín:E®= .Nªn ®Ó triÖt tiªu toµn bé n¨ng l-îng ®ã th× cÇn ph¶i chi phÝ 1 n¨ng l-îng
2.g
rÊt lín cña CCM.PhÇn lín ®éng n¨ng cña CCM dïng ®Ó kh¾c phôc lùc c¶n pr«fin, lùc c¶n c¶m øng, ma s¸t
77
trong truyÒn ®éng vµ tæn thÊt mót l¸ çnh.§Ó gi¶m tèc th× CCM chØ sö dông 1/5 ®Õn 1/7 ®éng n¨ng toµn
phÇn.Do ®ã kh«ng thÓ triÖt tiªu hoµn toµn møc xuèng nh-ng cÇn ph¶I gi¶m nã cµng nhiÒu cµng tèt.Ta cã
J . 2 Gc.K .R 2 Gc.K .U 2
®éng n¨ng çnh quay: E= víi J= .Tõ ®ã ta suy ra: E= .GiËt côc lµ kh¶ n¨ng
2 3.g 6.g
gi¶m tèc ®é theo ph-¬ng th¼ng ®øng vµ çc l¸ çnh cã träng l-îng nÆng h¬n sÏ chiÕm -u thÕ:E=(57)E®
Ch-¬ng XI: sù c©n b»ng tÝnh æn ®Þnh vµ tÝnh ®iÒu khiÓn cña TT
11.1.Träng t©m vµ täa ®é träng t©m G cña TT.
K/n: lµ ®iÓm quy -íc ®¹i diÖn cho toµn bé khèi l-îng cña TT.
Dùa vµo träng t©m G ng-êi ta ®Æt ®iÓm vÐct¬ träng lùc P vµ sù
quay cña TT lu«n ®-îc tiÕn hµnh quay träng t©m.Ng-êi ta sö
dông 3 trôc quay chÝnh ®Ó ®Æc tr-ng cho çc chuyÓn ®éng quay
cña TT:
-Trôc däc OX1 n»m däc theo th©n TT, trong mÆt ph¼ng ®èi
xøng song song víi mÆt ph¼ng quay, ®i qua träng t©m G.
-Trôc ngang OZ1 ®i qua träng t©m,vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng
®èi xøng h-íng sang bªn tr¸i.
-Trôc ®øng OY1 ®i trong t©m,n»m trong mÆt ph¼ng ®èi xøng
vu«ng gãc víi trôc däc, h-íng lªn.
TT còng tu©n theo nguyªn t¾c c¬ b¶n: nÕu ngo¹i lùc ®i qua träng t©m th× sÏ
kh«ng g©y m«men quay, vµ ng-îc l¹i.NÕu çc t¶i ë vÞ trÝ cè ®Þnh th× cã thÓ biÕt
träng t©m TT ë ®©u.Th-êng th× ng-êi ta kÑp chÆt çc t¶i träng, nh-ng nÕu vÞ trÝ çc t¶i thay ®æi th× vÞ trÝ
träng t©m còng thay ®æi, v× thÕ cÇn ph¶i biÕt chÝnh x¸c vÞ trÝ träng t©m ë ®©u.
Y1
VÞ trÝ träng t©m TT y
®-îc x¸c ®Þnh b»ng +X
çch ®Þnh t©m TT.
0
X1
Z1 Giíi h¹n träng t©m tr-íc Giíi h¹n träng t©m sau
G
§iÓm trung lËp
H×nh 42- Täa ®é träng t©m TT
§iÓm träng t©m trung lËp G0 n»m trªn trôc cña èng lãt çnh quay.Kho¶ng çch tõ ®iÓm trung lËp ®Õn
träng t©m TT lµ X, kho¶ng çch tõ ®iÓm trung lËp ®Õn mÆt ph¼ng quay la y.NÕu trong tam n»m tr-íc ®iÓm
trung lËp th× kÝ hiÖu lµ +Xt, ng-îc l¹i lµ –Xs. VD: Mi-1 cã Xt=150 (mm), -Xs= -53 (mm).
Tr-íc mçi chuyÕn bay cÇn ph¶i biÕt chÝnh x¸c täa ®é träng t©m cña TT.Khi träng t©m dÞch chuyÓn cã thÓ
lµ cho TT chóc ®Çu hay ngãc ®Çu  t¹o nªn çc chÕ ®é bay khac ngoµi ý muèn cã thÓ g©y nguy hiÓm cho
TT.Täa ®é trong t©m thay ®æi khi sù chÊt hµng thay ®æi, trªn mçi TT viÖc x¾p xÕp çc t¶i träng ®-îc chØ
ra trong çc s¸ch h-íng dÉn cô thÓ cho lo¹i TT ®ã.Täa ®é träng t©m míi sau khi x¾p hµng: X=
M
G
VD: Mi-1: Träng l-îng ban ®Çu G0=1930 (Kg) t¹i täa ®é träng t©m X0=123 (mm);
Çc giíi h¹n täa ®é trong t©m: Xt=150 (mm), -Xs= -53 (mm).
78
Träng l-îng çc hµng hãa vµ täa ®é träng t©m cña chóng: G1= 85 (Kg); L1=1,2 (m).
G2= 38 (Kg); L2=-1,4 (m).
G3= 105 (Kg); L1=0,5 (m).
LÊy ra khái TT 1 t¶i träng G4= 72 (Kg); L1=0,6 (m).
Gi¶i:X¸c ®Þnh m« men cña mçi t¶i träng:Mb®=G0.X0=1930.0,123=238 (Kg.m).
M1=G1.L1=85.1,2=104 (Kg.m)
M2=38.(-1,4)=-53 Kg.m)
M3=105.0,5=52 (Kg.m)
M4=(-72).(-0,63)=43 (Kg.m)
M=238+104-53+52+43= 384 (Kg.m)
G=1930+85+38+105-72=2086 (Kg) Xmíi=384/2086=184 (mm)
Nh- vËy täa ®é träng t©m míi cña TT v-ît ra ngoµi giíi h¹n cho phÐp:  x=184-150= 34 (mm).Trong
hoµn c¶nh nµy TT kh«ng ®-îc phÐp cÊt çnh.M«men cÇn thiÕt ®Ó thay ®æi täa ®é träng t©m :
 M=G.  x=2086.0,034=70,9 (Kg.m);
11.2.C©n b»ng TT.
K/n: lµ tr¹ng th¸i chuyÓn ®éng th¼ng ®Òu vµ kh«ng quay quanh çc trôc chÝnh (quanh träng t©m).
Hay nãi çch kh¸c: F=0; MTT=0;Çc m«men quanh trôc OZ1 gäi lµ m«men däc lµm cho TT ngãc mòi
huÆc tróc mòi.M«men víi trôc OX1 ®-îc gäc lµ m«men nghiªng, m«men víi trôc OY1 ®-îc gäc lµ m«
men h-íng.Quy -íc chiÒu d-¬ng lµ chiÒu kim ®ång hå khi ta nh×n theo h-íng trôc quay.
11.3.C©n b»ng TT ë chÕ ®é treo.
+Sù ph©n t¸n b¶n lÒ ngang cña may ¬:ë ®a sè çc TT hiÖn ®¹i cã kho¶ng çc gi÷a èng lãt vµ trôc cña khíp
b¶n lÒ ngang (Ln) gäi lµ ®é lÖch khíp b¶n lÒ ngang.
§é lÖch ®ã ¶nh h-ëng ®Õn çc ®iÒu kiÖn c©n b»ng, tÝnh æn ®Þnh vµ tÝnh ®iÒu khiÓn cña TT.Cô thÓ ë ®©y lµ
t¸c dông cña lùc ly t©m cña çc l¸ çnh.NÕu trôc chãp cña çnh quay kh«ng nghiªng so víi trôc cña èng
lãt th× m«men cña chóng ®èi víi t©m èng lãt b»ng 0. NÕu trôc chãp cña çnh quay nghiªng so víi trôc cña
èng lãt th× mÆt ph¼ng quay cña CCM kh«ng song song víi mÆt ph¼ng quay cña èng lãt.Çc lùc ly t©m cña
l¸ çnh t¸c dông trong mÆt ph¼ng song song víi mÆt ph¼ng cña CCM lóc ®ã xuÊt hiÖn ®é lÖch C gi÷a 2
çnh tay ®ßn, v× thÕ h×nh thµnh 1 m«men Mn=N.C cã t¸c dông quay èng lãt CCM, tõ ®ã quay toµn bé TT
®Ó trôc èng lãt cã thÓ tiÕn vÒ phÝa trôc c«n quay. Mn
Ln
N N
N
C©n b»ng cña TT ®èi víi çc trôc quay chÝnh
cã thÓ chia ra c©n b»ng däc, ngang vµ h-íng.
C©n b»ng däc lµ tr¹ng th¸i TT kh«ng quay quanh trôc ngang.
Ta dang xÐt ë chÕ ®é bay treo nªn çc lùc song song kh«ng cã.
Khi ®ã dÊu hiÖu c©n b»ng lùc ®-îc thÓ hiÖn: T=G; Tccl=Sb;
Vµ ®iÒu kiÖn c©n b»ng m«men: Mz=0
Trong ®ã çc m«men däc ®-îc h×nh thµnh bëi: Lùc kÐo CCM: MT=T.a
Lùc n©ng ©m cña çnh æn ®Þnh : M«®=Y«®.L«®
M«men cña khíp b¶n lÒ ngang: Mn=N.C
M«men ph¶n t¸c dông cña chãng chãng l¸i: Mccl
11.3.1.C©n b»ng däc.
Khi täa ®é träng t©m tr-íc lín Mn
TT ë chÕ ®é bay treo cã xu h-íng
chóc mòi xuèng.Khi ®ã m«men M«®
lùc kÐo CCM lµ m«men chóc, cßn
79
çc Mccl, Mn, M«® lµ çc m«men  T Mccl
ngãc.Do ®ã ta cã ®iÒu kiÖn c©n b»ng:
MT = M«® + Mn + Mccl
T.a =Y«®.L«®+ N.C + Mccl MT
Tõ h×nh vÏ ta thÊy ®Ó thùc hiÖn ®-îc
chÕ ®é bay ®ã trôc c«n quay cña
CCM ®-îc nghiªng vÒ phÝa sau t¹o
c©n b»ng. Täa ®é träng t©m tr-íc Y«®
cµng lín th× gãc nghiªng ph¶i cµng
lín.Cßn nÕu täa ®é träng t©m v-ît
qu¸ giíi h¹n cho phÐp th× kh«ng thÓ a
®¹t ®-îc c©n b»ng däc khi treo. G
Khi täa ®é träng t©m ë phÝa sau Mn

huÆc ë phÝa tr-íc víi kho¶ng çch
nhá th× TT ë chÕ dé bay treo cã xu M«®
h-íng ngãc mòi lªn.KhÝ ®ã m«men T 
ngãc M«®, Mcll, cßn m«men chóc
mòi xuèng Mn.V× kh«ng çch G ë
phÝa tr-íc kh¸ nhá so víi kho¶ng
çch ë phÝa sau nªn ph©n lín m«men MT
lùc kÐo lµ m«men ngãc, ®«i khi cã thÓ Mccl
lµ m«men chóc nh-ng rÊt Ýt.
Do ®ã ®iÒu khiÖn c©n b»ng thø 2:
M«d + Mccl  MT - Mn=0
Y«®.L«® + Mccl  T.a - N.C=0
NÕu täa ®é träng t©m v-ît qu¸ giíi h¹n Y«®
cho phÐp th× TT kh«ng thÓ c©n b»ng däc a
treo thËm chÝ kh«ng thÓ cã kh¶ n¨ng
chuyÓn sang bay b»ng.NÕu ®iÒu ®ã ®-îc G
lo¹i trõ th× cã thÓ t¨ng tèc sang c® bay b»ng. M«®
Khi täa ®é träng t©m ë phÝa tr-íc kh«ng
Lín cã thÓ treo TT ë t- thÕ n»m ngang.
Khi ®ã trôc c«n quay trïng víi trôc èng
lãt.M«men khíp b¶n lÒ ngang b»ng 0.
M«men lùc kÐo CCM chóc, Mccl vµ M«® MT Mccl
lµ m«men ngãc: M«®+Mccl-MT=0
Khi bay ë çc chÕ ®é bay kh¸c, c©n b»ng
däc cña TT vÉn tïy thuéc vµo träng t©m
vµ cã thÓ biÓu thÞ bëi 1 trong çc ®iÒu kiÖn
c©n b»ng trªn nh-ng ph¶i thªm vµo 1 sè h¹ng
lµ t¸c dông m«men cña lùc c¶n, th-êng lµ
m«men ngãc. a
11.3.2.C©n b»ng ngang.
K/n:lµ tr¹ng th¸i TT kh«ng quay quanh trôc däc. G
§iÒu kiÖn c©n b»ng ngang biÓu hiÖn ë trang th¸i tæng qu¸t:
F=0 ®Ó b¶m b¶o TT kh«ng dÞch chuyÓn sang bªn c¹nh s-ên.
Mx=0 ®Ó b¶m b¶o TT kh«ng quay quanh trôc däc.
§Ó biÓu thÞ ®iÒu kiÖn c©n b»ng ngang qua çc lùc t¸c dông lªn TT còng nh- m«men nghiªng cña chóng,
th× ta cÇn xÐt ®Õn vai trß, tÇm quan träng cña xµ cuèi. T
Tr-íc hÕt ta xÕt TT kh«ng cã xµ cuèi:
80
h1
G2
TT kiÓu nµy ë chÕ ®é treo chØ cã thÓ c©n b»ng ngang khi nghiªng
vÐct¬ lùc kÐo T vÒ phÝa ng-îc chiÒu víi lùc kÐo chong chãng l¸i.
Khi ngiªng v th× thµnh phÇn G2=G.sin(v) ®-îc h×nh thµnh nªn
ta cã ®iÒu kiÖn c©n b»ng ngang: Tccl= G.sin(v) v=arcsin(Tccl/G) v
Tõ h×nh vÏ ta thÊy T kh«ng ngiªng khái trôc däc cña TT nªn m«men G1
víi trôc däc b»ng 0, m«men víi çc khíp b¶n lÒ ngang còng b»ng 0. G
Lùc Tccl ®-îc ®Æt vµo trôc däc nªn m«men cña nã còng b»ng 0 v×
thÕ TT vÉn cã thÓ c©n ë vÞ trÝ nh- h×nh vÏ víi ®/k: Mx=0
Lo¹i TT ®ã còng cã thÓ c©n b»ng ë çc chÕ ®é bay kh¸c b»ng çch 
nghiªng nh- vËy huÆc bëi sù tr-ît cña TT vÒ phÝa lùc kÐo chong chãng
l¸i.Khi tr-ît ¸p lùc c¹nh cña kh«ng khÝ vÒ phÝa lùc kÐo cña çnh qu¹t
®u«i: ZT - Tccl=0.
-u ®iÓm: T¶i träng lªn xµ ®u«i nhá vß kh«ng cã m«men xu¾n cña lùc
kÐo chong chãng l¸i.Trong l-îng TT ®-îc g¶im bít do kh«ng cã xµ cuèi.
Nh-îc ®iÓm: - §é nghiªng lín khi treo nªn kh«ng thuËn tiÖn cho hµnh
kh¸ch vµ tæ l¸i, g©y khã kh¨n cho viÖc ®iÒu khiÓn TT.
- §é nghiªng lín khi bay tÞnh tiÕn lµm t¨ng lùc c¶n cã ZT
h¹i cho TT.
- DÔ háng chong chãng l¸i v× nã cã ®é cao thÊp.
- Nguy hiÓm víi nh©n viªn phôc vô khi CCL ë vÞ trÝ thÊp.
V× thÕ TT kh«ng cã xµ cuèi rÊt Ýt gÆp.Nhê cã xµ cuèi l¾p chong chãng
l¸i. V× n©ng chong chãng l¸i lªn cao gÇn víi mÆt ph¼ng quay cña CCM
( h2  h1) nªn h¹n chÕ ®-îc çc nh-îc ®iÓm ®· nªu trªn.Lo¹i TT nµy Tccl
Khi treo v©vn cã ®é nghiªng nh-ng kh«ng lín (kho¶ng 10) thùc tÕ gÇn
nh- kh«ng nhËn thÊy.§/k c©n b»ng lùc: Sb - Tccl=0 T Y
V× chong chãng l¸i ®-îc n©ng lªn cao h¬n so víi trôc däc TT nªn h×nh
thµnh m«men nghiªng ®Ó cÈn b»ng víi m«men lùc c¹nh (h×nh vÏ)
Sb Tccl
h2
b h
G
G2
Sb.h  Mxn Mxn
§/k c©n b»ng m«men:Tccl.b=Sb.h+MxnTccl=  Sb+
b b
Trong ®ã Mxn lµ m«men cña çc khíp b¶n lÒ ngang so víi trôc däc.T¹i sao 1 khi ®· cã xµ cuèi th× TT vÉn
ph¶1 nghiªng c«n quay? §iÒu ®ã ®-îc gi¶i thÝch r»ng v× Tccl=Sb.Mµ theo ®iÒu kiÖn c©n b»ng m«men
Mxn
Tccl=Sb+ >Sb.Nh- vËy ®Ó ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn vÒ lùc, th× l¹i thiÕu m«men th× TT, do ®ã cÇn ph¶i
b
nghiªng ®i 1 gãc nhá ®Ó t¹o ra G2 c©n b»ng bï l¹i vÒ lùc, vµ ®¶m b¶o ®ñ ®iÒu kiÖn m«men.B¶n chÊt vÊn ®Ò
81
ë ®©y lµ ®Ó chèng l¹i m«men ph¶n quay cña CCM th× TT ®-îc trang bÞ chong chãng l¸i ®Ó t¹o ra lùc Tccl,
®Õn l-ît m×nh Tccl l¹i t¹o lùc c¹nh vµ m«men quay quanh trôc däc OX1 do cã xa cuèi.Nªn ®Ó c©n b»ng
víi lùc vµ m«men nµy th× trôc cña CCM, nh-ng ta kh«ng thÓ t¨ng Tccl ®-îc v× nã l¹i ph¸ vì çc ®iÒu kiÖn
®· ®-îc thiÕt lËp, nªn ph¶i nghiªng ®i ®Ó t¹o ra thµnh phÇn lùc Sb chèng l¹i t¹ sù c©n b»ng vÒ lùc vµ
m«men nµy.Nh-ng do viÖc nghiªng trôc CCM ®Ó t¹o Sb l¹i t¹o ra m«men cña çc khíp b¶n lÒ ngang t¹o ra
®é nghiªng kh«ng lín (®· nghiªn cøu ë phÇn ®Çu), do ®ã cÇn chèng Mxn nµy th× TT chØ cÇn nghiªng nhÑ
®Ó t¹i thµnh phÇn G2.Võa b¶o ®¶m vÒ m«men, võa b¶o ®¶m vÒ lùc.
T-¬ng tù khi bay víi tèc ®é tÞnh tiÕn chÞu t¸c ®éng thµnh phÇn lùc ZT ®iÒu kiÖn c©n b»ng ®-îc b¶o ®¶m
vÒ lùc: G2+Sb+ZT=Tccl vµ m«men: Tccl.b=Sb.h+Mxn.Khi ®ã cã thÓ gi¶m G2 xuèng.
11.3.3.C©n b»ng h-íng.
K/n: lµ tr¹ng th¸I TT kh«ng quay quanh trôc ®øng.
Çc ®iÒu kiÖn c©n b»ng: F=0; MY1=0; Nh- vËy ®iÒu kiÖn ë ®©y lµ ph¶i ®¶m b¶o sao cho m«men ph¶n
lùc cña CCM c©n b»ng víi m«men do quanh trôc OY1 do Tccl t¹o ra: Mp=Mccl=Tccl.Lccl. Luy ý nÕu
nh- v× 1 lý do nµo ®ã TT cÇn t¨ng lùc kÐo, cã nghÜa lµ m«men ph¶n t¸c dông cña nã t¨ng lªn vµ c©n b»ng
h-íng bÞ ph¸ vì.V× thÕ khi thay ®æi lùc kÐo T, phi c«ng ®ång thêi còng ph¶i thay ®æi lùc Tccl ®Ó b¶o toµn
c©n b»ng vÒ h-íng.
Khi TT bay tÞnh tiÕn víi tèc ®é theo ph-¬ng ngang th× ®/k c©n b»ng: Mp=Tccl.Lccl ZT.b víi b lµ
kho¶ng çch tõ ®iÓm ®Æt lùc tíi trôc ®øng OY1 cña TT.
11.4.TÝnh æn ®Þnh tÜnh cña TT.
K/n:Lµ kh¶ n¨ng kh«ng phôc l¹i sù c©n b»ng ®É bÞ ph¸ vì (æn ®Þnh vÞ trÝ) sau khi triÖt tiªu çc nguyªn
nh©n g©y ra sù ph¸ vì ®ã.
Cã nghÜa lµ sau khi TT mÊt æn
®Þnh th× xuÊt hiÖn nh÷ng m«men
æn ®Þnh, m«men c¶n ®Ó kh«i phô
l¹i vÞ cò cho TT.M«men æn ®Þnh
sinh ra do sù ph¸ vì c©n b»ng vµ
t¸c dông sau khi kÕt thóc sù ph¸
vì.M«men c¶n chØ t¸c dông trong
qu¸ tr×nh ph¸ vì c©n b»ng vµ cã
h-íng ng-îc chiÒu víi chiÒu lÖch
cña TT.NÕu trong qu¸ tr×nh xuÊt
hiÖn çc m«men lµm cho nã tiÕp
tôc lÖch ra khái vÞ trÝ cò th× gäc lµ
çc m«men kh«ng æn ®Þnh.NÕu TT
sinh ra çc m«men kh«ng æn ®Þnh
gäi ®ã lµ TT kh«ng æn ®Þnh tÜnh.NÕu TT mµ ë nã trong vµ sau qu¸ tr×nh ph¸ vì c©n b»ng kh«ng sinh ra
m«men nµo th× TT ®ã cã d¹ng c©n b»ng phiÕm ®Þnh, TT trung lËp tÜnh.
Çc nguyªn nh©n ph¸ vì c©n b»ng:
1.Tr¹ng th¸i kh«ng khÝ kh«ng yªn tÜnh (xãc ®èi l-u).
2.NgÉu nhiªn nghiªng çc c¬ cÊu ®iÒu khiÓn.
3.Mét bé phËn nµo ®ã cña TT bÞ háng.
4.Täa ®é träng t©m thay ®æi.
§iÓm ®Æc biÖt cña TT lµ sù liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a çc d¹ng c©n b»ng víi nhau.VÝ dô v× 1 lý do nµo ®ã c©n
b»ng däc bÞ ph¸ vì lµm cho TT quay quanh trôc ngang  thay ®æi gãc va   thay ®æi lùc kÐo T cña
CCM thay ®æi m«men ph¶n t¸c dông c©n b»ng h-íng bÞ ph¸ vì thay ®æi lùc kÐo chong chãng l¸I vµ
m«men cña nã ®èi víi trôc däc c©n b»ng ngang còng bÞ ph¸ vì.
Sù liÖn hÖ chÆt chÏ ®ã ®ßi hái phi c«ng ph¶i th-êng xuyªn kh«I phôc l¹i sù c©n b»ng khi nã bÞ ph¸ vì.
LiÖu TT cã tÝnh æn ®Þnh tÜnh hay kh«ng? C©u khá ®ã sÏ ®-îc tr¶ lêi theo tõng vÊn ®Ò sÏ tr×nh bµy d-íi ®©y:
11.4.1.TÝnh æn ®Þnh cña CCM theo tèc ®é.
Gi¶ sö TT ®ang bay b»ng víi tèc ®é V1 th× do 1 nguyªn
nh©n nµo ®ã vËn tèc TT t¨ng lªn V2=V1+ V .Theo nh-
82
®-êng cong c«ng suÊt (6.3) th× c«ng suÊt truyÒn vµo CCM
t¨ng lªn, khiÕn cho lùc kÐo T t¨ng, nh-ng ta l¹i cã c«ng thøc
T=0,5.CT..F.W2.Nh- vËy F, kh«ng ®æi th× ®-¬ng nhiªn CT
t¨ng lªn.Nh- h×nh bªn th× trong giíi <th th× viÖc t¨ng CT
®ång nghÜa víi t¨ng gãc va .V× ®©y lµ tr-êng hîp bÞ ®éng,
kh«ng cã sù ®iÒu chØnh cña phi c«ng nªn gãc l¾p (gãc ®Æt 
çnh =const) ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ gia sè gãc va  t¨ng
lªn, hay nãi çch kh¸c gãc gi÷a dßng khÝ vµ mÆt ph¼ng quay
t¨ng trôc c«n quay bÞ nghiªng 1 vÒ phÝa sau .KÕt qu¶ lµ
thµnh phÇn vËn tèc Pc® cña lùc kÐo T , nh-ng ®ång thêi l¹i
lµm t¨ng lùc n©ng Y.KÕt qu¶ lµ vËn tèc TT gi¶m nh-ng d-êng
nh- TT l¹i ®îc “bèc cao” h¬n lªn 1 chót.
T V1
V1
V1+ V
V1- V
Sù viÖc hoµn toµn diÔn ra ng-îc l¹i nÕu nh- vËn tèc gi¶m 1 l-îng: - V .
KÕt luËn: CCM cã tÝnh æn ®Þnh tÜnh theo tèc ®é.
11.4.2.TÝnh æn ®Þnh cña TT theo gãc va.
(®-êng vÏ chÊm chÊm lµ tr¹ng th¸i lóc tr-íc cña TT)
Gi¶ sö v× 1 lý do nµo ®ã gãc va A t¨ng lªn th× vÐct¬ lùc kÐo nghiªng vÒ phÝa sau h×nh thµnh m«men tróc
ngãc MT=T1.a lµm t¨ng gãc va A lªn n÷a.Do vËy m«men kh«ng æn ®Þnh ®-îc h×nh thµnh.
Sù viÖc hoµn toµn diÔn ra ng-îc l¹i nÕu nh- gãc va gi¶m 1.
KÕt luËn: CCM cã tÝnh æn ®Þnh tÜnh theo gãc va.
11.4.3.TÝnh æn ®Þnh cña th©n TT.

Th©n TT 1 çnh quay kh«ng cã tÝnh æn ®Þnh víi c¶ 3 trôc.§Ó t¨ng tÝnh æn ®Þnh ng-êi ta l¾p ë ®u«i çnh
æn ®Þnh.Ng-êi ta thö nghiÖm vµ ®o ®¹c th× thÊy ë chÕ ®é bay treo vµ bay b»ng víi vËn tèc nhá t¸c dông cña
çnh æn ®Þnh kh«ng thÓ hiÖn râ, nh-ng khi bay víi vËn tèc lín, gãc va nhá th× ¶nh h-ëng cña çnh æn ®Þnh
t¨ng 1 çch râ rÖt.VD Mi-1 cã tÝnh æn ®Þnh khi =10200, cßn ë çc i>0 th× c©n b»ng phiÕm ®Þnh.
Çnh æn ®Þnh ®iÒu khiÓn ®-îc nhê cÇn s¶i ga ®Ó t¹o kh¶ n¨ng nghiªng th©n vÒ phÝa gãc va ©m khi vËn tèc
t¨ng.Khi vËn tèc tiÕp tôc t¨ng, th× lùc n©ng ©m trªn çnh æn ®Þnh cµng trë nªn ©m h¬n ®Ó trùc th¨ng cã thÓ
ngãc lªn.Khi gi¶m s¶i çnh, gãc cña çnh æn ®Þnh trë nªn ©m h×nh thµnh m«men ngãc t¹o kh¶ n¨ng
chuyÓn TT sang chÕ ®é tù quay.
83
Çnh qu¹t ®u«i (chong chãng l¸i) ¶nh h-ëng ®Õn tÝnh æn ®Þnh tÜnh cña TT (æn ®Þnh h-íng).Khi TT v× 1 lý
do nµo ®ã bÞ quay sang tr¸i (mÊt æn ®Þnh h-íng) th× gãc va cña chong chãng l¸i t¨ng lªn Tccl t¨ng vµ
nh- vËy c©n b»ng l¹i ®-îc kh«i phôc.Sù viÖc hoµn toµn ng-îc l¹i nÕu TT quay sang ph¶i.V× chong chãng
lai ®-îc l¾p cao h¬n so víi th©n TT nªn nã lµm t¨ng tÝnh æn ®Þnh ngang.
KÕt luËn: th©n TT cã tÝnh æn ®Þnh tÜnh kh«ng lín l¾m khi bay b»ng vµ cã chÕ ®é c©n b»ng phiÕm ®Þnh khi
treo ë çc chÕ ®é c©n b»ng phiÕm ®Þnh kh¸c.
Cßn ®èi víi TT 2 çnh quay th× cã tÝnh æn ®Þnh ngang vµ däc cao h¬n TT 1 çnh quay.
§é lÖch cña çc khíp BLN: t¨ng ®é lÖch cña khíp BLN th× t¨ng ®-îc tÝnh æn ®Þnh däc vµ ngang cho TT
do ®ã lµm t¨ng tÝnh æn ®Þnh tÜnh.Sinh ra m«men c¶n quay bëi tÝnh chÊt con quay cña çnh quay.
Nh- ta ®· biÕt tÝnh chÊt cña con quay lµ kh¶ n¨ng gi÷ t- thÕ trôc quay cña nã trong kh«ng gian.Tøc lµ khi
khi khèi l-îng cµng lín, vßng quay cµng nhanh tÝnh chÊt gi÷ t- thÕ trôc quay ®ã biÓu 
hiÖn c¯ng m¹nh mÏ(nÕu håi nhà b¹n tõng ch¬i “bæ quay gç” th× b¹n sÏ hiÓu).Nh
h×nh vÏ nÐt chÊm chÊm lµ tr¹ng th¸i c©n b»ng cò, cßn ®-êng liÖn lµ tr¹ng th¸i
mÊt c©n b»ng míi.Nh×n trªn h×nh vÏ ta thÊy sù c©n b»ng däc cña TT ®· bÞ ph¸
vì vµ nã ®ang quay quanh trôc ngang tróc mòi xuèng.Do tÝnh chÊt con quay
cña m×nh mµ çnh quay gi÷ t- thÕ trôc quay cña nã tr-íc ®©y, kh«ng quay cïng
TT.Nªn v× thÕ trôc èng lãt çnh quay bÞ lÖch khái trôc c«n quay h×nh thµnh
m«men c¶n cña cña çc khíp b¶n lÒ ngang: Mn=N.C h-íng vÒ h-íng
ng-îc chiÓu quay cña TT .Ngoµi ra, khi TT quay nh- vËy th× vÞ trÝ träng
t©m cña nã thay ®æi lïi vÒ phÝa sau h×nh thµnh 1 m«men
c¶n quay do lùc kÐo lÖch khái träng t©m cña TT 1 ®o¹n
lµ a: MT=T.a .Nh- vËy m«men c¶n tæng hîp:
Mc¶n= MT + Mn =T.a + N.C
m.u 2 GC 2
V× TG vµ N= = . .r (4.6)
r g
G
 Mc¶n=G.a+ C .2.r.C
g
Nh- vËy m«men c¶n cµng lín khi vong quay cµng
lín, träng l-îng cµng lín.Ngoµi ra ®é lÖch lín
còng lµm cho m«men c¶n lín.
11.5.TÝnh æn ®Þnh ®éng cña TT

K/n:lµ kh¶ n¨ng TT chuyÓn ®éng sau khi c©n b»ng G
bÞ ph¸ vì.
Nh- vËy th× sau khi c©n b»ng bÞ ph¸ vì mµ TT chuyÓn ®éng th¼ng ®Òu kh«ng quay  chuyÓn ®éng
kh«ng nhiÔu ®éng.Cßn nÕu sau khi c©n b»ng bÞ ph¸ vì, TT quay quanh tÊt c¶ çc trôc cña m×nh, cßn tèc ®é
vµ h-íng thay ®æi  chuyÓn ®éng nhiÔu ®éng.ChuyÓn ®éng nhiÔu ®éng cã thÓ kh«ng chã chu k× huÆc tuÇn
hoµn dao ®éng.
ChuyÓn ®éng kh«ng cã chu k× lµ chuyÓn ®éng ra khái vÞ trÝ c©n b»ng vÒ 1 phÝa.ChuyÓn ®éng cã chu k× lµ
chuyÓn ®éng cã kh¶ n¨ng trë l¹i ®-îc vÞ trÝ c©n b»ng sau 1 l-îng thêi gian nhÊt ®Þnh.
Nh×n h×nh 43 ta thÊy: nÕu träng t©m sau khi lÖch ra khái ®-êng c©n b»ng th× l¹i tiÕn gÇn trë l¹i (H43.a)
th× cã nghÜa lµ TT cã tÝnh æn ®Þnh theo chu k×.NÕu TT tiÕp tôc lÖch ra xa ®-êng c©n b»ng (H43.b) th× TT
kh«ng cã tÝnh æn ®Þnh theo chu k×.ChuyÓn ®éng dao ®éng æn ®Þnh lµ chuyÓn ®éng tuÇn hoµn qua l¹i so víi
®-êng c©n b»ng, cã nghÜa lµ sau khi ph¸ vì c©n b»ng träng t©m cña TT, träng t©m TT chuyÓn ®éng theo
d¹ng sãng xung xuanh vÞ trÝ c©n b»ng víi biªn ®é t¾t dÇn (H43.c).Cßn nÕu träng TT còng chuyÓn ®éng
theo d¹ng sãng nh-ng víi biªn ®é ngµy cµng t¨ng theo thêi gian (H43.d) th× gäi lµ chuyÓn ®éng dao ®éng
kh«ng æn ®Þnh. a)
ChuyÓn ®éng nhiÔu ®éng cña TT lµ
chuyÓn ®éng dao ®éng phøc t¹p ®ång
thêi so víi tÊt c¶ çc trôc.Ngoµi ra cßn
84
x¶y ra sù xÕp chång çc dao ®éng chu b)
k× ng¾n vµ dµi víi nhau.Çc dao ®éng
cña TT so víi träng t©m cã xÐt ®Õn ¶nh
h-ëng cña çc m«men c¶n cña çnh quay.
Dao ®éng so víi t©m çch TT 1 kho¶ng c)
çch lín lµ dao ®éng chu k× dµi.
Tr-íc hÕt ta xÐt dao ®éng ngang
cña TT ë chÕ ®é treo.Nh×n h×nh 44,
TT nghiªng 1 gãc v.Nh- vËy träng lùc d)
G ®-îc ph©n tÝch ra lµm 2 thµnh phÇn:
G1 t¸c dông trong mÆt ph¼ng ®èi xøng,
vµ G2 vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng ®ã. H×nh 43 – TÝnh æn ®Þnh ®éng
Nh- trong phÇn æn ®Þnh tÜnh ta ®· chøng minh ®-îc r»ng lùc kÐo T cña l¸ çnh quay cña TT sÏ cã xu
h-íng nghiªng lùc kÐo T cña CCM theo chiÒu sao cho gi¶m sù gia t¨ng vËn tèc, hay g¶im xu h-íng g¶im
®I cña vËn tèc.Gi¶ sö TT ®ang ë tr¹ng th¸i nghiªng (H44.a) th× do thµnh phÇn lùc c¹nh G.sin(v) lµm cho
TT cã xu h-íng t¨ng tr-ît c¹nh víi vËn tèc ngµy cµng t¨ng (H44.b), nªn thµnh phÇn lùc kÐo T cña CCM
nghiªng theo ph-¬ng chiÒu sao cho chèng l¹i sù t¨ng vËn tèc, ë ®©y lµ ®Ó t¹o thµnh phÇn lùc Sb ®Ó lµm
c«ng viÖc ®ã.T-¬ng øng víi ®iÓm (H44.c) khi vËn tèc cã gi¸ lín nhÊt th× lùc kÐo T nghiªng lín nhÊt, tøc lµ
thµnh phÇn Sb ®¹t gi¸ trÞ lín nhÊt.Nh- vËy lµ trong suèt qu¸ tr×nh ®i tõ a  c th× Sb liªn tôc t¨ng, cßn G2
liªn lôc gi¶m, kÕt qu¶ lµ gia tèc d-¬ng cho chuyÓn ®éng c¹nh gi¶m dÇn xuèng 0.Th× tÊt nhiªn th× ë ®©u gia
tèc chuyÓn ®éng 0 th× ë ®ã vËn tèc lµ cùc ®¹i, ®iÒu ®ã gi¶m thÝch cho gi¸ trÞ Vmax t¹i (H44.c).T-¬ng tù
khi TT chuyÓn ®éng tõ c  ®, vËn tèc chuyÓn ®éng c¹nh gi¶m dÇn do sinh ra lùc G2 ng-îc chiÒu chuyÓn
H×nh 44- Dao ®éng ngang cña TT

®éng víi gi¸ trÞ ngµy cµng t¨ng, lóc ®ã lùc kÐo T l¹i nghiªng theo chiÒu chèng l¹i sù gi¶m vËn tèc ®ã b»ng
çch nghiªng dÇn sang bªn ph¶i, tøc lµ gi¶m dÇn gãc nghiªng.KÕt qu¶ lµ t¹i tr¹ng th¸i (H44.®) gãc
nghiªng b»ng 0, ph-¬ng cña lùc T n»m trong mÆt ph¼ng ®èi xøng.Sù viÖc x¶y ra hoµn toµn t-¬ng tù cho
chu tr×nh ng-îc.CÇn dËp t¾t dao ®éng ®ã nÕu kh«ng TT sÏ cã kh¶ n¨ng bÞ lËt.Trong thùc tÕ ngoµi dao ®éng
85
ngang tr×nh bay nh- trªn cßn cã sù ®an xen t¸c ®éng cña dao ®éng däc vµ dao ®éng h-íng lµm cho chuyÓn
®éng vo cïng phøc t¹p.
Dao ®éng däc:Khi c©n b»ng däc bÞ ph¸ vì sÏ sinh ra dao ®éng däc (H45).So víi çc dao ®éng ngang, çc
dao ®éng däc cã chu kú lín h¬n nhiÒu nh-ng biªn ®é l¹i nhá h¬n  TT cã tÝnh æn ®Þnh ®éng.Nh- vËy nÕu
c©n b»ng TT bÞ ph¸ vì biÖn ®é dao ®éng ngµy cµng t¨ng dÇn vµ kh«ng tù khö ®-îc.Nh- vËy phi c«ng ph¶I
chñ ®éng t¹o ra sù c©n b»ng TT th«ng qua çc c¬ cÊu ®iÒu khiÓn TT.
H×nh 45 – Dao ®éng däc cña TT

11.6.Kh¸i niÖm vÒ ®iÒu khiÓn TT.
K/n:lµ hµnh ®éng cña phi c«ng ®Ó kh«i phôc c©n b»ng ®· bÞ ph¸ vì vµ ph¸ vì c©n b»ng ®ang tån t¹i 1
çch cã chñ ®Ých.
ChÝnh 2 môc ®Ých ®iÒu khiÓn m©u thuÉn trªn dÉn tíi sù ®iÒu khiÓn cña TT.Trong thùc tÕ viÖc ®iÒu khiÓn
®Ó kh«i phôc l¹i c©n b»ng ®· mÊt cña TT lµ cÇn thiÕt do viÖc bay th-êng diÔn ra trong kh«ng khÝ kh«ng
yªn tÜnh ra sù mÊt c©n b»ng liªn tôc vµ nh- vËy còng ph¶i kh«i phôc l¹i c©n b»ng 1 çch liªn tôc. Hµnh
®éng kh«i phôc cña c©n b»ng cña TT lµ cÇn thiÕt khi c©n b»ng bÞ ph¸ vì do çc yÕu tè kh«ng mong muèn,
cã h¹i cho chuyÓn ®éng an toµn bay cña TT.Ng-îc l¹i khi phi c«ng muèn t¹o 1 tr¹ng th¸i bay lÖch theo 1
h-íng nµo ®ã th× anh ta cÇn ph¶i t¹o ra sù mÊt c©n b»ng, vµ sù mÊt c©n b»ng ®ã chØ cã thÓ ®-îc bï l¹i
b»ng çch TT bay lÖch sang h-íng bay mong muèn.Mét khi ®· cã tr¹ng th¸i TT nh- mong muèn th× phi
c«ng l¹i chñ ®éng t¹o ra sù c©n b»ng ®Ó gi÷ nguyªn tr¹ng th¸i bay, tr¸nh kh«ng ®Ó TT lÖch qu¸ tr¹ng mong
muèn.
Tuy nhiªn kh¸c víi çc thiÕt bÞ di chuyÓn trªn mÆt ®Êt, th× m¸y bay nãi chung vµ TT nãi riªng cã nh÷ng 6
bËc tù do.ChÝnh v× vËy viÖc ®iÒu chØnh 1 bËc tù do sÏ cã thÓ ¶nh h-ëng ®Õn tÊt c¶ çc bËc tù do cßn l¹i víi
møc ®é kh¸c nhau, tïy tõng tr-êng hîp.Nh- vËy cã nghÜa lµ phi c«ng ph¶i lµm 1 lóc nhiÒu thao t¸c ®iÒu
khiÓn, ®Ó chØ cã ®-îc 1 sù lÖch ë bËc tù do mong muèn.Nh-ng trong thêi gian gÇn ®©y ng-êi ta ®· c¬ giíi
hãa çc ho¹t ®éng ®ã nhê çc thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn tù ®éng.LÇn l-ît çc c¬ cÊu sÏ ®-îc tr×nh bµy cô thÓ ë
çc phÇn sau cña tµi liÖu.Nh-ng hÇu hÕt ®Òu dùa trªn nguyªn t¾c thay ®æi lùc kÐo cña CCM vµ CCL.
MÆc dï vËy, so víi çc c¬ cÊu ®iÒu khiÓn cña m¸y bay th«ng th-êng th× c¬ cÊu khiÓn TT lµ phøc t¹p h¬n.
Bï l¹i çc kiÓu chuyÓn ®éng cña TT v« cïng ®a d¹ng vµ phong phó.NÕu muèn nãi ®Õn nh-îc ®iÓm cña TT,
cã lÏ TT chØ duy nhÊt cã 1 nh-îc ®iÓm ®ã lµ: vËn tèc bay ch-a ®-îc cao l¾m mµ th«i.
11.7.Sù thay ®æi s¶i chung vµ toÇn hoµn cña CCM.
K/n: thay ®æi s¶i chung
CCM lµ ®ång thêi cïng
1 lóc quay tÊt c¶ çc l¸
çnh ®i cïng 1 gãc vÒ
cïng 1 phÝa t¨ng hay
gi¶m s¶i çnh ®èi víi
khíp b¶n lÒ däc trôc.
K/n: thay ®æi s¶i tuÇn
hoµn s¶i çnh CCM lµ
viÖc t¨ng s¶i çnh trong
ph¹m vi nöa vßng trßn t¹i
ph-¬ng vÞ 1800 vµ gi¶m s¶i
çnh träng nöa vßng trßn cßn l¹i.
HÖ qu¶ cña viÖc thay ®æi s¶i çnh ®ã lµ nghiªng trôc c«n quay lµm vÐct¬ lùc kÐo h-íng vÒ phÝa tr-íc.Do
viÖc ph¶i t¹o thµnh phÇn lùc c¹nh Sb nªn thùc tÕ s¶i lín nhÊt ë =300 , vµ s¶i nhá nhÊt ë =2100.
9
86
1-Trôc khÐp kÝn.
2-CÇn s¶i ga. 8
3-Khèi vi sai.
4-Trôc thanh truyÒn.
5-Tay l¾c. 10
6-ThiÕt bÞ ®Þnh h-íng. 7
7-Trôc tæng hîp.
8-Trî lùc.
9-Tay ®iÒu khiÓn 11
s¶i chung
10-Thanh truyÒn ®iÒu
khiÓn ®éng c¬
11-æ trôc. 6
3
2 H×nh 46- HÖ thèng s¶i ga Mi-8
1 NÕu kÐo cÇn s¶i ga lªn phÝa tr-íc  t¨ng s¶i ga.
NÕu kÐo cÇn s¶i ga lªn phÝa sau  gi¶m s¶i ga.
L-u ý: Theo çc tµi liÖu míi nhÊt hiÖn cã th× viÖc t¹i 1 gi¸ trÞ ph-¬ng vÞ  x¸c ®Þnh th× khi gãc l¾p, hay
cßn gäi lµ gãc ®Æt çnh ®¹t gi¸ trÞ nhá nhÊt (min) th× gãc vËy  kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ nhá nhÊt, t-¬ng tù
khi (max) th× gãc  ch-a ®¹t tíi gi¸ trÞ lín nhÊt.Cã nghÜa lµ:
(min,i)(min,i) max
(max,j)(max,j) lµ sai. =2100
Mµ theo çc tµi liÖu ®ã th× khi: min
(min,i)(min,i+T)
(max,j)(max,j+T) (T lµ gãc trÔ)
§iÒu ®ã ®-îc gi¶i thÝch nh- lµ sù trÔ cña gãc ph-¬ng vÞ
tõ khi thay ®æi gãc l¾p  ®Ó ®Õn khi t¸c ®éng cña nã thùc
T
sù g©y ¶nh h-ëng tíi gãc vÉy .Víi gi¸ trÞ T , t¹m gäi =300
lµ gãc ph-¬ng vÞ trÔ.§iÒu ®ã cã thÓ ®-îc gi¶i thÝch n«m
na lµ: ta coi viÖc ®iÒu chØnh gãc l¾p  lµ m¸ phanh xe min max
m¸y, cßn chuyÓn ®éng cña xe lµ gãc vÉy .NÕu nh- b©y
giê ta ®¹p m¸ phanh xe m¸y t-¬ng øng víi (min), th× ph¶i sau 1 qu·nh ®-êng tr-ît phanh trªn ®-êng th×
chuyÓn ®éng cña xe míi dõng h¼n (min).TÊt nhiªn ®ã lµ 1 sù gi¶i thÝch kh¸ th« s¬, nh-ng b¶n chÊt cña
hiÖn t-îng vËt lý ®ã th× ®óng lµ nh- vËy.NÕu träng l-îng cña çc l¸ çnh quay cµng lín th× chóng ta gãc
trÔ cµng lín.Còng theo çc tµi liÖu ®ã viÕt th× gãc trÔ T=50700, tuú tõng lo¹i TT.Sù trÔ ®ã còng cã thÓ
®-îc gi¶i thÝch lµ do lùc qu¸n tÝnh.Nh- vËy sù t¨ng s¶i vµ gi¶m s¶i cã trÔ nh- h×nh vÏ trªn.
11.8.C«ng dông vµ cÊu t¹o cña bé tù ®éng nghiªng CCM.
87
Bé tù ®éng nghiªng CCM lµ ®Ó ®iÒu khiÓn s¶i chung vµ s¶i tuÇn hoµn, tõ ®ã dÉn tíi ®iÒu khiÓn lùc kÐo
CCM c¶ vÒ h-íng vµ trÞ sè  lµ thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn quan träng nhÊt cña hÖ thèng ®iÒu khiÓn TT.
§èi víi TT 1 çnh quay th-êng sö dông bé tù ®éng nghiªng kiÓu vßng chôp ch©n nhÖn.Nh×n trªn h×nh 47,
ta thÊy vßng ngoµi chuyÓn ®éng cña bé tù ®éng nghiªng (4) quay quanh vßng trong cè ®Þnh (5) th«ng qua
æ bi (6).§èi víi ®iÒu khiÓn s¶i chung ®Ó gi¶m s¶i çnh phi c«ng g¹t cÇn s¶i ga (14) lªn phÝa tr-íc, th«ng
qua c¬ cÊu thanh truyÒn (11) ®-îc chuyÓn ®éng lªn phÝa trªn.TiÕp tôc th«ng qua tai lªn kÕt (3) ®Èy vßng
trong cè ®Þnh (6) chuyÓn ®éng lªn phÝa trªn lµm cho c¶ vßng ngoµi (4) vµ æ bi (6) chuyÓn ®éng.KÕt qu¶ lµ
tay ®æi s¶i (7) ®-îc kÐo xuèng lªn.S¶i çnh ®-îc côp l¹i lµm gi¶m gãc ®Æt çnh.HiÖn t-îng hoµn toµn
t-¬ng tù nÕu nh- ®iÒu khiÎn s¶i chung t¨ng s¶i.
§èi víi ®iÒu khiÓn s¶i tuÇn hoµn khi mÆt ph¼ng cña çc vßng (4), (5), (6) vu«ng gãc víi ®-êng t©m trôc
CCM.Th× nÕu vßng chuyÓn ®éng quay quanh, çc thanh kÐo ®øng vÉn kh«ng dÞch chuyÓn theo chiÒu
th¼ng ®øng  b-íc çnh kh«ng thay ®æi.Trong tr-êng hîp nµy CCM kh«ng theo ®æi theo s¶i tuÇn hoµn.
nÕu mÆt ph¼ng çc vßng nghiªng vÒ phÝa tr-íc th× ë =1800 çc thanh kÐo ®æi s¶i (7) ë vÞ trÝ thÊp nhÊt nªn
ë ®ã s¶i lín nhÊt.Cßn ®èi víi =3600 çc thanh ®æi s¶i (7) chiÕm vÞ trÝ cao nhÊt  s¶i çnh lín nhÊt.Tõ
=1800  =3600 çc thanh kÐo ®i lªn nªn s¶i t¨ng, cßn =00  =1800 çc thanh kÐo ®i xuèng nªn s¶i
gi¶m.Nh- vËy s¶i ®-îc thay ®æi tuÇn hoµn.
Nh- vËy ®Ó nghiªng trôc c«n quay vÒ phi¸ nµo ®ã th× ph¶i nghiªng ®-îc çc vßng (4), (5), (6) vÒ phÝa ®ã
nhê çc tai liªn kÕt (3) ®-îc nèi víi cÇn s¶i ga trong buång l¸i tõ ®ã thay ®æi s¶i tuÇn hoµn CCM, vµ tiÕp
theo sù viÖc l¹i diÔn ra nh- trªn ®· nãi.
§Ó l¸i cÇn l¸i (13) vÒ phÝa bªn ph¶i (h-íng nh×n phi c«ng) th× th«ng qua çc thanh truyÒn tíi thanh truyÒn
(12) tai liªn kÕt (3) bªn ph¶i ®i lªn.Nh- vËy vßng cè ®Þnh (6) lªn cao lµm cho trôc CCM lÖch sang bªn
ph¶i lùc kÐo T lÖch sang bªn ph¶i  Sb t¨ng lªn, TT bay d¹t sang bªn ph¶i.Hoµn toµn ng-îc l¹i khi g¹t
cÇn l¸i (13) sang phÝa bªn tr¸i.NÕu ®Èy cÇn l¸i lªn phÝa tr-íc qua çc c¬ cÊu thanh truyÒn lµm thanh (10) ®i
lªn g©y m«men tai liªn kÕt (3) lµm toµn bé trôc CCM ng¶ vÒ phÝa tr-íc  Pc® t¨ng lµm t¨ng vËn tèc.
§ã lµ bé tù ®éng nghiªng kiÓu ®¬n gi¶n.
Ngµy nay bé tù ®éng nghiªng®-îc sö dông 1
trªn TT cã 2 ®iÓm k¸c biÖt chÝnh:
+Çc b¶n lÒ trªn tÊt c¶ çc tay ®ßn trªn vßng
trßn ®éng vµ vßng trßn tÜnh cña bé phËn lµm
lÖch ®-îc bè chÝ trong cïng 1 mÆt ph¼ng ®i
qua giao ®iÓm cña çc trôc çc ®¨ng.Khi bè
trÝ nh- thÕ sÏ lµm cho viÖc ®iÒu khiÓn TT theo
trôc däc vµ trôc ngang ®-îc ®éc lËp víi nhau.
+Çc tay ®ßn ®-îc bè trÝ ®èi diÖn víi trôc çc
®¨ng.§èi víi çc tay ®ßn ë bé phËn lµm lÖch
®-îc bè trÝ d-íi 1 gãc ®iÒu khiÓn sím  so
Víi trôc çc ®¨ng.Sù trÔ cña trôc c«n quay
nh- vËy liªn quan tíi qu¸n tÝnh cña l¸ çnh.
NghÜa lµ ë ph-¬ng vÞ s¶i çnh (b-íc) nhá nhÊt
nh-ng gãc vÉy kh«ng nhá nhÊt.§iÒu bµy ®·
®-îc gi¶i thÝch ë ch-¬ng tr-íc.§iÒu ®ã g©y khã 2
kh¨n cho viÖc viÒu khiÓn TT.V× thÕ bé phËn nghiªng 1- Gãc ®iÒu khiÓn däc sím.
tù ®éng t¹o nªn 1 gãc lÖch sím =2530 ®Ó ®é
0
2- Gãc ®iÒu khiÓn ngang sím.
lÖch cña c«n quay vµ cÇn l¸i trïng nhau. 1-Trôc CCM; 2-Con tr-ît; 3-Vßng çc ®¨ng
L-u ý: ë ch-¬ng tr-íc ®· nãi ®Õn hiÖn t-îng nµy, vµ 4-Trôc ngang cña çc ®¨ng; 5-Vßng tÜnh
cã ®-a ra 1 vµi nhËn xÐt ch-a thËt ®óng l¾m, nh-ng ®ã 6-Çc viªn bi cÇu « trôc;7-Vßng ®éng
lµ nh÷ng nhËn xÐt ch-a tÝnh ®Õn bé nghiªng tù ®éng. 8-Tay ®ßn ®/k däc; 9-Trôc däc;10-T/®ßn ®/k ngang
1.Trôc quay.
2.Con tr-ît.
3.Tai liªn kÕt.
4.Vßng ngoµi.
88
5.Vßng trong.
6.æ bi.
7.Thanh ®æi s¶i.
8.MÊu ®iÒu khiÓn
9.Thanh truyÒn m«men.
10,11,12.Thanh truyÒn.
13.CÇn l¸i.
14.CÇn s¶i ga.
H-íng
bay
Vßng quay liªn

kÕt víi cÇn ®Èy vµ
mÊu ®iÒu khiÓn
gãc ®Æt çnh
CÇn ®iÒu
kiÓn gãc
®Æt çnh.
§Üa ®iÒu khiÓn lµ thµnh phÇn quan träng ®Ó biÕn ®æi bi

Chu k× gãc ®Æt çnh.Kh«ng chi nghiªng trôc CCM, mµ
nã cßn dao ®éng víi tÊt c¶ çc chiÒu trong çc æ bi cña
chóng.Nh- vËy dao ®éng ®Üa ®iÒu khiÓn ®-îc phi c«ng Trôc quay Khíp
kiÓm tra trªn c¬ së biÕn ®æi gãc ®Æt çnh, tøc lµ gi÷ Ên CCM cÇu
cã chu k×. CÇn ®iÒu khiÓn tõ phi c«ng
11.9.Nguyªn lý ®iÒu khiÓn TT 1 çnh quay.
§iÒu khiÓn TT: lµ ®iÒu khiÓn nã quay quanh çc trô chÝnh vµ chuyÓn ®éng theo ph-¬ng th¼ng ®øng.
Tõ ®ã ta cã toµn bé hµnh ®éng ®iÒu khiÓn
cña phi c«ng lµ ®iÒu khiÓn däc, ngang vµ
89
h-íng, tøc lµ cã 6 d¹ng chuyÓn ®éng t-¬ng
øng víi 6 bËc tù do.MÆc dï thùc tÕ vÒ mÆt
®iÒu khiÓn th× chóng thèng nhÊt víi nhau,
nh- ®Ó gi¶n l-îc trong qu¸ tr×nh nguyªn cøu,
th× c©n thiÕt ph©n chia ra riªng rÏ nh- vËy.
+§iÒu khiÓn däc: lµ ®iÒu khiÓn TT quay
quanh trôc ngang.Nã ®¹t ®-îc ®iÒu chØnh
cÇn l¸i vÒ phÝa tr-íc huÆc sau lµm cho vect¬
lùc kÐo T bÞ nghiªng ®i 1 kho¶ng
çch a h×nh thµnh 1 m«men kÐo MT=T.a
ngoµi ra cßn cã çc m«men cña khíp b¶n lÒ
ngang ®-îc h×nh thµnh..Nh- vËy tæng hîp
2 m«men ®ã ®iÒu khiÓn TT chóc
mòi xuèng nh- h×nh vÏ bªn.
NÕu TT cã tÝnh æn ®Þnh tÜnh
däc th× nã quay ®Õn khi m«
men däc cña çnh æn®Þnh c©n
b»ng víi m«men ®iÒu khiÓn.
NÕu TT kh«ngcã tÝnh æn ®Þnh
®ã th× phi c«ng buéc ph¶i g¹t §Èy cÇn l¸i vÒ phÝa
cÇn l¸i vÒ phÝa ng-îc l¹i.Do tr-íc th× mÆt ph¼ng KÐo cÇn l¸i
nghiªng nh- vËy nªn thµnh ph¼ng quay nghiªng vÒ phÝa sau th× mÆt
phÇn Pc® thay ®æi lµm thay ®æi vÒ phÝa tr-íc. ph¼ng quay nghiªng vÒ
vËn tèc bay cña TT. phÝa sau.
+§iÒu khiÓn ngang: lµ ®iÒu khiÓn TT quay quanh trôc däc.Th× vÐc t¬ lùc kÐo T sÏ nghiªng vÒ phÝa nghiªng
cÇn h×nh thµnh m«men lùc kÕo ®iÒu khiÓn
b»ng tæng mæn men lùc kÐo MT=T.b vµ
m«men lùc li t©m cña khíp b¶n lÒ ngang.
Khi vßng quay lín (th× t¨ng T) vµ gãc
nghiªng lín (gi¸ trÞ b).
+§iÒu khiÓn h-íng: lµ ®iÒu khiÓn DÞch chuyÓn c¹nh sang ph¶i
TT quay xung quanh trôc th¼ng ®øng b»ng çch g¹t cÇn l¸i dÞch
h×nh thµnh d-íi t¸c dông cña m«men chuyÓn sang ph¶i.
h-íng h×nh thµnh bëi hiÖu sè m«men
ph¶i t¸c dông cña CCM vµ m«men cña
chong chãng l¸i:My®k=Mp-Mccl.V× sè vßng quay
CCM lµ kh«ng ®æi (®Ó ®¶m b¶o lùc n©ng) cã nghÜa
lµ Mp=const.Nh- vËy ®Ó ®iÒu khiÓn phi c«ng chØ cã
çch lµ thay ®æi lùc kÐo cña chong chãng l¸i ®Ó tõ
®ã thay ®æi gi¸ trÞ cña hiÖu sè kÓ trªn.Thay ®æi lùc
kÐo chong chãng l¸i ®-îc thùc hiÖn b»ng bµn ®¹p ch©n
(pª®an) ®Ó t¨ng s¶i çnh chong chãng l¸i tõ ®ã t¨ng Bµn ®¹p
®-îc Tccl.NÕu ®¹p bµn ®¹p bªn ph¶i th× s¶i çnh (pª®an)
CCL t¨ng  t¨ng m«men lùc kÐo CCL lµm cho TT
quay sang ph¶i.NÕu ®¹p bµn ®¹p bªn tr¸i th× s¶i CCL
gi¶m  m«men cña lùc kÐo CCL gi¶m nhá h¬n
m«men ph¶n t¸c dông cña CCM  TT quay sang tr¸i
90
11.10.Nguyªn lý ®iÒu khiÓn TT 2 çnh quay.

§èi víi TT cso çc çnh quay bè trÝ dä th©n ®-îc ®iÒu khÓn b»ng çch nghiªng cÇn l¸i vÒ tr-íc huÆc sau.
Khi ®ã x¶y ra sù thay ®æi tuÇn hoµn s¶i çnh quay ®Ó lµm cho trôc c«n quay ng¶ theo h-íng chuyÓn ®éng
cña cÇn l¸i.§èi víi TT 2 çnh quay däc th©n cßn cã thÓ ®iÒu khiÓn b»ng çch thay ®æi s¶i chung cña çnh
quay ®Ó t¹o sù chªnh lÖc vÒ lùc kÐo gi÷a 2 çnh quay, khi ®ã lùc kÐo cña çnh quay nµy t¨ng, cßn lùc kÐo
cña çnh quay kia gi¶m.
NÕu nghiªng lÇn l¸i vÒ phÝa tr-íc th× trôc c«n quay cña çch çnh quay nghiªng vÒ phÝa tr-íc, ë çnh
quay tr-íc s¶i chung gi¶m (gi¶m T), cßn ë çnh quay s¶i chung t¨ng (t¨ng T) lµm cho TT di chuyÓ 1 çch
dÔ dµng.Khi nghiªng çc vect¬ lùc kÐo, th× çnh tay ®ßn cña çc lùc kÐo ®èi víi trôc ngang thay ®æi, h×nh
thµnh m«men chóc b»ng hiÖu sè m«men cña lùc
kÐo çnh quay sau vµ tr-íc.D-íi t¸c ®éng cña
m«men ®ã TT tróc mòi, t¨ng tèc ®é.T-¬ng tù
nÕu kÐo cÇn l¸i vÒ phÝa sau th× h×nh thµnh m«
91
men ngãc lµ TT ngãc mòi lªn, tèc ®é bay
gi¶m.§iÒu khiÓn ngang ®-îc thùc hiÖn b»ng
çch nghiªng cÇn l¸i sang tr¸i huÆc ph¶i
dÉn ®Õn thay ®æi s¶i chung çc çnh quay
cña c¶ tr-íc vµ sau lµm nghiªng lùc kÐo T
h×nh thµnh m«men ®iÒu khiÓn ngang lµm TT
quay quanh trôc däc.
§iÒu khiÓn h-íng b»ng çch sö dông bµn ®¹p
lµm thay ®æi s¶i vi sai tuÇn hoµn cña çc l¸ çnh
quay ®Ó 2 trôc c«n quay nghiªng vÒ 2 h-íng kh¸c
nhau, h×nh thµnh 1 ngÉu lùc m«men ®iÒu khiÓn h-íng.
Cã bµn ®¹p bªn tr¸i vµ bªn ph¶i t-¬ng øng víi rÏ
ph¶i vµ rÏ tr¸i.
§èi víi TT cã 2 çnh bè trÝ ngang th©n th× ®Ó ®iÒu

khiÓn däc cÇn ph¶i nghiªng cÇn l¸i vÓ phÝa tr-íc huÆc sau, dÉn
®Õn thay ®æi s¶i tuÇn hoµn cña çc çnh quay nh- nhau.KÕt qu¶ lµ trôc c«n quay
nghiªng vÒ phÝ chuyÓn ®éng cña cÇn l¸i h×nh thµnh m«men ®iÒu khiÓn däc.
§iÒu khiÓn ngang b»ng çch nghiªng cÇn l¸i
sang bªn tr¸i huÆc sang bªn ph¶i dÉn ®Õn thay
®æi s¶i vi saichung cña çc çnh quay trong ®ã
çnh quay ë phÝa cÇn l¸i g¹t sang gi¶m s¶i, cßn
çnh quay ë phÝa ®èi diÖn t¨ng s¶i.Tõ ®ã dÉn tíi
sù chªnh lÖch lùc kÐo ë 2 çnh quay t¹o thµnh
m«men nghiªng TT.§iÒu khiÓn h-íng b»ng çch
thay ®æi s¶i vi sai tuÇn hoµn ®Ó ng¶ 2 trôc çnh
quay ra 2 phÝa kh¸c nhau, t¹o thµnh sù lÖch
h-ínglùc kÐo 2 çnh quay víi nhau h×nh thµnh 1
ngÉu lùc ®iÒu khiÓn h-íng.
§èi víi TT ®ång trôc th× ®iÒu khiÓn däc vµ ®iÒu khiÓn ngang L¸ çnh quay
t-¬ng tù nh- ®iÒu khiÓn TT 1 çnh quay.Cã nghÜa lµ thay ®æi s¶i
tuÇn hoµn çnh quay trªn d-íi b»ng çch nghiªng cÇn l¸I ®Ó trôc
c«n quay ng¶ vÒ cïng 1 phÝa h×nh thµnh m«men ®iÒu khiÓn däc,
ngang.§iÒu kh¸c biÖt cña TT ®éng trôc lµ ®iÒu khiÓn h-íng. Còng
b»ng çch ®¹p bµn ®¹p g©y ra sù thay ®æi s¶i vi sai chung cña çc
l¸ çnh.Nã kh«ng dÉn ®Õn sù thay ®æi lùc kÐo tæng hîp, nh-ng dÉn Con tr-ît
tíi sù thay ®æi m«men ph¶n t¸c dông cña çc l¸ çnh quay.KÕt qu¶
lµ TT quay vÒ phÝa cã m«men ph¶n t¸c dông lín h¬n. §iÒu khiÓn §Üa nghiªng
chuyÓn ®éng theo ph-¬ng th¼ng ®øng ë tÊt c¶ çc TT nh- nhau
b»ng çch kÐo cÇn s¶i ga lªn phÝa trªn ®Ó t¨ng lùc kÐo, dÉn ®Õn
TT bay lªn th¼ng ®øng.HiÖn t-îng diÔn ra hoµn toµn t-¬ng tù khi C¬ cÊu ®æi s¶i vi sai
kÐo cÇn s¶i ga xuèng phÝa d-íi. cña TT ®ång trôc
92
4 5 6 7
2 3
10 11
9
12
13
14
15
1-Çnh quay; 2-GhÕ phi c«ng; 3-GhÕ hµnh kh¸ch; 4-Thïng x¨ng l-ng;
5-Bé li hîp; 6-Qu¹t lµm m¸t; 7-§éng c¬; 8-§u«i;
9-Khoang hµnh lý; 10-Hép g¶im tèc; 11-Trôc çc ®¨ng; 12-Cµng;
13-Thïng x¨ng trong th©n; 14-Çnh l¸i h-íng; 15-§u«i ngang;
11.11.Kh¸i niÖm tÝnh ®iÒu khiÓn cña TT.
K/n: lµ kh¶ n¨ng TT quay quanh çc trôc chÝnh d-íi t¸c dông cña çc m«men ®iÒu khiÓn h×nh thµnh khi
nghiªng çnh tay ®ßn khèng chÕ ®iÒu khiÓn.
Çc ®Æc tr-ng cña tÝnh ®iÒu khiÓn sÏ ®-îc lÒn l-ît tr×nh bµy d-íi ®©y:
+HiÖu suÊt ®iÒu khiÓn: lµ trÞ sè m«men ®iÒu khiÓn sinh ra khi nghiªng ®i 10 vµ khi thay ®æi s¶i çnh qu¹t
10.Còng gièng nh- tÝnh ®iÒu khiÓn, hiÖu suÊt ®iÒu khiÓn còng ph©n chia ra däc, ngang vµ h-íng.HiÖu suÊt
Mz
®iÒu khiÓn däc lµ tØ sè gi÷a m«men ®iÒu khiÓn däc víi gãc nghiªng däc : Ez= .T-¬ng tù ta còng cã

Mx My
hiÖu suÊt ®iÒu khiÓn ngang: Ex= vµ hiÖu suÊt ®iÒu khiÓn h-íng: Ey= .
 
Ez vµ Ex phô thuéc vµo vßng quay, täa ®é träng t©m ®øng cña TT ®é lÖch cña çc khíp b¶n lÒ ngang vµ
täa ®é träng t©m cña TT.NÕu   T vµ N (lùc li t©m)  Mz vµ Mx  Ez vµ Ex.Do ®ã vßng
quay kh«ng ®-îc phÐp gi¶m nhiÒu:   [].Träng t©m cµng thÊp th× çnh tay ®ßn cña lùc kÐo ®èi víi
träng t©m cµng lín  hiÖu suÊt ®iÒu khiÓn cµng lín.Do ®ã ta nªn xÕp ®Æt hµng hãa ë vÞ trÝ thÊp.Tuy nhiªn
bé tù ®éng ®iÒu khiÓn nghiªng còng ®-îc h¹n chÕ çc gãc ®iÌu khiÓn: 40-60 vµ 40.
93
Mz
VD:§èi víi Mi-4 th× hiÖu suÊt ®iÒu khiÓn däc vµ ngang: EzEx 450 (Km/®é).

+§é nh¹y ®iÒu khiÓn:lµ ®¹i l-îng ®o b»ng tØ sè gi÷a tèc ®é gãc quay cña TT ®èi víi trôc nµo ®ã víi gãc
nghiªng cña bé tù ®éng nghiªng.Th-êng th× ®é nh¹y ®iÒu khiÓn ngang lín h¬n ®é nh¹y ®iÒu khiÓn däc vµ
h-íng.T-¬ng øng ®é nh¹y ®iÒu khiÓn ë çc TT h¹ng nhÑ cao h¬n çc TT h¹ng n¨ng.Sù biÕn thiªn cña ®Æc
tr-ng nµy tØ lÖ thuËn víi hiÖu suÊt ®iÒu khiÓn vµ tØ lÖ nghÞch m«men c¶n.
+§é trÔ trong ®iÒu khiÓn:§Æc ®iÓm cña m«men ®iÒu khiÓn TT quay quanh trôc nµo ®ã(ngang, huÆc däc) lµ
gi¸ trÞ lùc kÐo lín, cßn çnh tay ®ßn víi trôc quay th× nhá.Do ®ã ®Ó t¹o ra ®-îc 1 l-îng m«men ®ñ lín ®Ó
®iÒu khiÓn, th× CCM ph¶i ®Èy ®-îc 1 l-îng kh«ng khÝ ®ñ lín ®Ó lµm cho vÐct¬ lùc kÐo nghiªng sang
h-íng kh¸c.Kho¶ng thêi gian ®ã t-¬ng ®èi l©u, b»ng 0,20,3 s (gÇn b»ng thêi gian quay 1 vßng cña çnh
quay).§ã chÝnh lµ ®é chËm trÔ trong ®iÒu khiÓn, lµ thêi gian cÇn thiÕt ®Ó sau khi nghiªng cÇn l¸i, TT b¾t
®Çu quay ®èi víi trôc däc, ngang.§é trÔ ®iÒu khiÓn däc lín h¬n ®é trÔ ®iÒu khiÓn ngang
+øng lùc trªn cÇn l¸i: nh- ®· biÕt, ng-êi ta lu«n cã xu h-íng chÕ t¹o ra çc l¸ çnh quay kh«ng cã m«men
Nh- ®· tr×nh bµy ë ch-¬ng II, cã nghÜa lµ khi s¶i thay ®æi th× t©m ¸p suÊt cña l¸ çnh quay rÊt Ýt dÞch
chuyÓn , m«men cña çc l¸ çnh ®èi víi trôc däc kh«ng thay ®æi.Tuy nhiªn vÉn cã sù thay ®æi kh«ng
nhiÒu cña m«men, th«ng qua nh÷ng tay truyÒn chóng tac ®éng ®Õn bé tù ®éng nghiªng  tuyÒn tíi cÇn
®iÒu khiÓn s¶i tuÇn hoµn  sinh ra çc xung lùc víi tÇn sè lín lµm cho cÇn l¸i rung lªn.§Ó khö çc rung
®éng ®ã, ng-êi ta l¾p vµo hÖ thèng çc bé c¶n qu¸n tÝnh huÆc thñy lùc ®Ó hÊp thô çc dao ®éng chu yÕu
cña CCM.
HiÖn nay ng-êi ta th-êng dïng nh÷ng bé khuyÕch ®¹i thñy lùc thuËn nghÞch ®Ó lµm lÖch c¬ cÊu ®iÒu
khiÓn mµ kh«ng cÇn øng lùc tõ phÝa phi c«ng.Khi çc tay ®ßn bÞ lµm lÖch, th× cã nghÜa lµ phi c«ng chØ ®iÒu
chØnh van ph©n phèi ®Ó chØnh l-u l-îng ®I qua chÊt láng ®i vµo bé khuyÕch ®¹i thñy lùc khiÕn cho çc tay
®ßn hoµn toµn kh«ng cã lùc, lµm cho phi c«ng mÊt c¶m gi¸c ®iÒu khiÓn, kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®-îc 1 çch
chÝnh x¸c trÞ sè lÖch cña tay ®ßn.§Ó t¹o ra øng lùc nhÊt ®Þnh trªn cÇn l¸i b¶o ®¶m c¶m gi¸c ®iÒu khiÓn,
ngoµi m¸y khuyÕch ®¹i ra ng-êi ta cßn l¾p vµo hÖ thèng ®iÒu khiÓn c¬ cÊu gi¶ t¶i.
Ch-¬ng XII: Sù rung ®éng cña TT

12.1.§Æc tr-ng cña rung ®éng.
K/n: lµ nh÷ng chuyÓn ®éng lÆp l¹i tuÇn hoµn cña çc thµnh phÇn 1 hÖ thèng ®µn håi.
Trong suèt 1 thêi gian dµi, çc chuyÕn bay b×nh th-êng trªn TT ®· kh«ng thùc hiÖn ®-îc do kh«ng thÓ
gi¶i quyÕt ®-îc çc vÊn ®Ò rung ®éng trªn TT.Nh÷ng chuyÕn bay thö nghiÖm ®-îc tiÕn hµnh ë nh÷ng n¨m
40 th-êng kÕt thóc b»ng çc tai n¹n do vµi tr¨m sù rung ®éng kh¸c nhau cña çc bé phËn riªng biÖt, còng
nh- cña toµn thÓ TT.
+Çc th«ng sè cña chuyÓn ®éng dao ®éng:
XÐt 1 vÝ dô ®¬n gi¶n: LÊy 1 thanh ®µn håi, 1 ®Çu g¾n cè
®Þnh vµo t-êng, cßn ®Çu g¾n 1 t¶i träng nhá.NÕu ta ®Èy
®Çu cã t¶i träng lªn trªn, sau ®ã bá tay ra th× sÏ xuÊt hiÖn
çc dao ®éng.
Dao ®éng cã 3 ®Æc tr-ng: chu k×, tÇn sè, biªn ®é.
Chu k× T: lµ thêi gian thùc hiÖn 1 giao ®éng toµn phÇn.
TÇn sè f=1/T: lµ sè chu k× dao ®éng trong 1 ®¬n vÞ thêi gian. T
BiÖn ®é y: lµ ®é lÖch lín nhÊt cña ®iÓm dao déng khái vÞ y
trÝ trung lËp.
+Çc d¹ng chuyÓn ®éng dao ®éng: dùa theo nguyªn nh©n
sinh ra mµ ng-êi ta ph©n ra 3 lo¹i dao ®éng lµ dao ®éng
c-ìng bøc, dao ®éng tù kÝch vµ dao ®éng riªng.
Dao ®éng c-ìng bøc: lµ çc dao ®éng ®-îc g©y nªn bëi çc ngo¹i lùc t¸c ®éng tuÇn hoµn (lùc kÝch thÝch)
Çc dao ®éng do çc kÝch thÝch ®ã g©y ra cã cïng tÇn sè víi çc kÝch thÝch.Çc lùc c¶n huÆc lùc dËp t¾t
dao ®éng cã thÓ lµ néi lùc huÆc ngo¹i lùc sinh ra ë çc dao ®éng bÊt k×.Néi lùc h×nh thµnh do sù ®µn håi
cña b¶n th©n vËt kÕt cÊu t¹o nªn.Ngo¹i lùc sinh ra do c¶n trë cña m«i tr-êng, lùc c¶n cµng lín th× çc dao
®éng t¾t dÇn cµng nhanh.
94
Dao ®éng riªng: lµ dao ®éng cßn tiÕp tôc sau khi th«i t¸c dông lùc kÝch thÝch.§Æc ®iÓm cña nã lµ tÝnh
chÊt riªng, cã nghÜa lµ mçi kÕt cÊu cã 1 tÇn sè dao ®éng x¸c ®Þnh phô thuéc vµo çc lùc kÝch thÝch, khèi
l-îng, kÕt cÊu vµ chÊt liÖu cña b¶n th©n vËt ®ã. TÇn sè dao ®éng biÕn thiªn tØ lÖ thuËn víi sù t¨ng khèi
l-îng vµ ®é cøng cña kÕt cÊu.
NÕu biªn ®é dao ®éng gi¶m dÇn theo thêi gian th× gäi lµ dao ®éng t¾t dÇn, ng-îc l¹i ta cã dao ®éng t¨ng
dÇn.Tuy nhiªn nÕu 2 dao ®éng gi¶m dÇn nh-ng víi sù gi¶m kh¸c nhau, ®iÓm khëi ®Çu kh¸c nhau th× t¹i 1
thêi ®iÓm nµo ®ã chóng còng cã thÓ ®ét ngét t¨ng biªn ®é giao ®éng do céng h-ëng.Hay nãi çch kh¸c
céng h-ëng lµ sù trïng lÆp tÇn sè dao ®éng kÝch thÝch víi çc tÇn sè dao ®éng riªng.
12.2.Çc dao ®éng c-ìng bøc cña TT.
Çc nguån lùc g©y dao ®éng c-ìng bøc: CCM, chong chãng l¸i, thiÕt bÞ ®éng lùc, bé gi¶m tèc vµ çc trôc
cña hÖ thèng truyÒn ®éng.Theo ®ã khi , sè l-îng l¸ çnh t¨ng th× ®Òu lam cho t©n sè giao ®éng t¨ng.
Mçi nguån ®ã t¹o ra lùc kÝch thÝch nhÊt ®Þnh.TÇn sè nhá nhÊt cña lùc kÝch ë CCM.§-îc x¸c ®Þnh theo
c«ng thøc: nCQ=nS.k víi nCQ lµ tÇn sè lùc kÝch thÝch cña CCM vµ nS lµ tÇn sè vßng quay cña çnh quay.Gi¸
trÞ nCQ dao ®éng trong ph¹m vi tõ 816 dao ®éng trong 1 gi©y.Chong chãng l¸i kÝch thÝch víi çc lùc cã
tÇn sè 1016 dao ®éng trong 1 gi©y.Çc trôc vµ çc bé gi¶m tèc cña hÖ thèng truyÒn ®éng t¹o ra çc lùc
kÝch thÝch víi tÇn sè cao h¬n: tõ 50 ®Õn vµi tr¨m dao ®éng trong 1 gi©y.ThiÕt bÞ ®éng lùc t¹o ra çc lùc
kÝch thÝch kh¸ réng víi tÇn sè 6001000 dao ®éng trong 1 gi©y.
CCM víi çc l¸ çnh treo trªn çc khíp b¶n lÒ lµ nguån rung dao ®éng c-ìng bøc chÝnh.Ngoµi ra, dao
®éng cña çc l¸ çnh quay víi khíp b¶n lÒ ngang còng lµ nguyÓn nh©n cña nhiÒu dao ®éng.Çc rung ®éng
tõ CCM vµ çnh qu¹t ®u«i ®-îc truyÒn qua may ¬, céng víi t¸c ®éng cña dßng khÝ ®Èy xuèng ®Ëp vµo xµ
®u«i t¹o nªn çc xung tuÇn hoµn vµ çc rung ®éng.
Nh- vËy, ta thÊy r»ng tÊt c¶ çc bé phÇn trªn TT ®Òu g©y ra çc dao ®éng c-ìng bøc víi nh÷ng biªn ®é
kh¸c nhau.Biªn ®é dao ®éng phô thuéc: ®é cøng cña kÕt cÊu, møc ®é gÇn nguån cña çc lùc kÝch thÝch,
møc ®é céng h-ëng: tÇn sè dao ®éng t-¬ng ®èi
n tan_ so _ kich _ thich y DONG
= KT = .
n RIENG tan_ so _ dao _ dong _ rieng yTINH
Quan hÖ ®ã ®-îc thÓ hiÖn ë h×nh bªn víi trôc tung
thÓ hiÖn ®é biÕn d¹ng t-¬ng ®èi, trôc hoµnh biÓu hiÖn
tÇn sè t-¬ng ®èi.§å thÞ lµ tØ sè cña biÕn d¹ng g©y nªn
bëi t¶i träng ®éng víi biÕn d¹ng g©y nªn bëi t¶i träng
tÜnh.Tõ ®å thÞ ta thÊy r»ng t¹i =1 xuÊt hiÖn hiÖn t-îng
céng h-ëng g©ynªn sù biÕn ®æi ®ét ngét biªn ®é dao
®éng  ®Æc biÖt nguy hiÓm ®èi víi trùc th¨ng, cã thÓ
ph¸ háng çc kÕt cÊu huÆc Ýt nhÊt còng g©y l¾c m¹nh
dÉn tíi chßng chµnh mÊt æn ®Þnh bay, mÊt an toµn bay
1 çch nghiªm träng.Khi >0,5 th× biªn ®é dao ®éng 0 0,5 1 1,5 
rÊt nhanh, dÔ g©y nªn biÕn d¹ng ®ét ngét.Khi >1,5 gi¶m sù khac biÖt trong biÕn d¹ng kÕt cÊu cña t¶i
träng tÜnh so víi t¶i träng ®éng.
Tõ ®ã ng-êi ta gi¶m biÕn d¹ng kÕt cÊu b»ng çch tr¸nh ®Ó 0,5<<1,5 b»ng çch thay ®æi tÇn sè çc dao
®éng riªng.§Ó gi¶m biÕn d¹ng kÕt cÊu gi¶m møc ®é céng h-ëng b»ng çch thay ®æi tÇn sè çc giao
®éng riªng.NÕu tÇn sè çc lùc kÝch thÝch cao qu¸ th× cÇn ph¶i gi¶m çc tÇn sè giao ®éng riªng b»ng çch sö
dông çc gi¶m xãc cao su.
Trªn TT th× çc thanh truyÒn cña bé truyÒn ®éng th-êng chÞu rung ®éng lín nhÊt  tr¸nh g©y c«ng
h-ëng çc thanh truyÒn.§Ó lµm viÖc ®ã th× ph¶i çc ®Þnh tÇn sè giao ®éng riªng cña çc thanh truyÒn, nÕu
nã gÇn víi çc lùc kÝch thÝch ë chç bè trÝ thanh truyÒn th× ph¶i thay ®æi.
Cã thÓ x¸c ®Þnh tÇn sè ®ã theo c«ng thøc:
100.D E
Nriªng= 2 . y Nªn bay ë vËn
l  tèc nµy
Trong ®ã  : träng l-îng riªng cña vËt liÖu
95
l : chiÒu dµi thanh truyÒn.
D :®-êng kÝnh tiÕt diÖn thanh truyÒn . ymin
E : m« ®un ®µn håi däc.
Nãi chung ë tÊt c¶ çc TT th× biÖn ®é dao ®éng 0 VTU V
nhá nhÊt khi treo (h×nh vÏ trªn).ChuyÓn ®éng vÉy chi xuÊt hiÖn khi ®Üa ®iÒu khiÓn nghiªng, huÆc khi cã giã
ngangoTrªn h×nh vÏ ta thÊy nÕu TT muèn chuyÓn ®éng theo ph-¬ng ngang th× nªn bay ë V ®-êng tr-êng.
Tõ ®ã ta thÊy nÕu muèn Nriªng th× ph¶i t¨ng D huÆc gi¶m chiÒu dµi l.NÕu çc thanh truyÒn dµi th× sö
dông çc æ tùa con l¨n ®Ó t¨ng tÇn sè.Khi kh«ng thÓ x¸c ®Þnh chÝnh x¸c çc kh¶ n¨ng sinh ra céng h-ëng
th× sö dông çc thanh truyÒn cã bé c¶n qu¸n tÝnh.Nãi chung y
çc dao ®éng c-ìng bøc ë çc bé phËn trªn TT trong ®iÒu
kiÖn b×nh th-êng kh«ng lín, nh-ng khi ®iÒu kiÖn sö dông
bÞ ph¸ vì chóng cã thÓ trë nªn ®Æc biÖt nguy hiÓm. Rung ®éng kh«ng
Giíi h¹n cña cac rung déng cho phÐp ®-îc quyÕt ®Þnh theo 0,5 cho phÐp
t¸c dông cña chóng ®èi víi c¬ thÓ con ng-êi.Çc rung ®éng
®-îc coi lµ cho phÐp nÕu chóng kh«ng ph¸ háng kÕt cÊu vµ 0,25 Rung
kh«ng g©y c¶m gi¸c khã chÞu cho con ng-êi.TÇn sè cña çc ®éng cho phÐp
rung ®éng cµng lín th× biÖn ®é rung ®é cã thÓ chÞu ®ùng ®-îc 0
cµng nhá. 200 400 600 800 dao ®éng/gi©y
12.3.Çc rung ®éng tù kÝch.
K/n: lµ çc rung ®éng sinh ra trong ®iÒu kiÖn khi çc lùc t¸c dông kh«ng biÕn thµnh çc lùc kÝch thÝch
tuÇn hoµn, cßn chuyÓn ®éng kh«ng ®æi thµnh chuyÓn ®éng dao ®éng trong ®iÒu kiÖn tÇn sè çc lùc tuÇn
hoµn ph¶i trïng víi tÇn sè çc dao ®éng riªng.
Trong TTcã 3 d¹ng rung ®éng tù kÝch ®iÓn h×nh sÏ nghiªng cøu lÇn l-ît ë d-íi ®©y:
12.3.1.Céng h-ëng mÆt ®Êt.
K/n: lµ sù kÕt hîp çc rung ®éng cña çc l¸ çnh quay ë çc khíp BL§ cña may ¬ vµ çc rung ®éng cña
toµn bé TT khi chuyÓn ®éng trªn mÆt ®Êt.
Biªn ®é çc dao ®éng lo¹i nµy t¨ng lªn rÊt nhanh, chóng kh«ng xuÊt hiÖn ë çc TT kh«ng cã b¶n lÒ ®øng.
Khi cã çc khíp BL§ th× träng t©m l¸ çnh quay rêi khái trôc may ¬ do sù thay ®æi cña çc m«men c¶n
quay vµ lùc C«-ri-«-lÝt.Träng t©m b¾t ®Çu chuyÓn ®éng theo quü ®¹o cong vªnh sinh ra lùc li t©m N cña l¸
çnh vÉy.§iÒu ®ã cã thÓ ®-îc gi¶i thÝch lµ do l¸ çnh quay n»m ®èi xøng
víi trôc may ¬ lµm cho lùc li t©m tõng cÆp l¸ çnh b»ng kh«ng.Nh-ng nÕu
v× 1 lÝ do nµo ®ã lµ çnh quay kh«ng n»m ®èi xøng khiÕn cho cÆp lùc li t©m
N kh«ng cßn triÖt tiªu nh- tr-íc ®©y vµ lùc li t©m tæng thÓ çnh quay lµm
H×nh thµnh m«men ®iÓm tùa cña b¸nh cµng g©y nÐn lªn gi¶m xãc vµ h¬i
cña b¸nh cµng  l¾c TT trªn cµng.NÕu tÇn sè dao ®éng riªng ®ã trõng víi
sè vßng cña CCM th× sÏ g©y céng h-ëng: biªn ®é t¨ng nhanh, khÕch ®¹i
çc chuyÓn ®éng dao ®éng cña l¸ çnh quay, t¨ng lùc li t©m cña toµn thÓ l¸
çnh quay  g©y ph¸ háng TT.
D khuynh h-íng gi÷ vÞ trÝ trôc quay cña CCL kh«ng ®æi, mÆt kh¸c khi TT
rung ®éng th× vÞ trÝ cña CCL thay ®æi  sinh ra m«men xu¾n lín ë xµ cuèi
vµ xµ ®u«i.Thùc chÊt céng h-ëng mÆt ®Êt cßn phøc t¹ h¬n nhiÒu.
Th«ng th-êng céng h-ëng mÆt ®Êt sinh ra khi l¨n TT trªn bÒ mÆt kh«ng b»ng
Ph¼ng nh-: khi ch¹y lÊy ®µ, lóc cÊt çnh kiÓu ch¹y bon, h¹ çnh.v.v. Tuy nhiªn
còng cã khi x¶y ra khi lµm viÖc ë b·i ®Ëu do sù c¶n cña çc bé ma s¸t ë BL§
kh«ng ®Òu nhau, çc bé gi¶m chÊn, gi¶m xãc kh«ng ë cµng chÝnh x¸c t¹o nªn
nh÷ng rung ®éng tù kÝch.
Trong nh÷ng tr-êng hîp nh- vËy çch duy nhÊt lµ ph¶i gi¶m vßng quay
cña CCM vµ t¾t ®éng c¬ råi tiÕn hµnh b¶o d-ìng TT.
12.3.2.Tù dao ®éng cña TT trong khi bay.
K/n: lµ sù kÕt hîp çc thµnh phÇn ®µn håi cña th©n TT khi sinh ra lùc li t©m cña l¸ çnh quay lµm rung
trôc vµ g©y biÕn d¹ng çc thanh cña gi¸ d-íi bé gi¶m tèc, còng nh- çc thµnh phÇn chÞu lùc kh¸c cña th©n.
96
§èi víi çc TT 1 tÇng çnh quay tù dao ®éng Ýt x¶y ra.Nã th-êng xuÊt hiÖn ë çc TT 2 çnh quay n»m
däc.Khi ®ã ®é cøng cña th©n TT chÞu uèn trong mÆt ph¼ng ngang nhá, tuy nhiªn khi çc l¸ çnh quay dao
®éng hay TT muèn ®æi h-íng bay th× sÏ h×nh thµnh çc m«men uèn lín. Trong ®ã ng-êi ta chó ý nhiÒu
nhÊt ®Õn çc rung ®é Flatter, cã ®é nguy hiÓm cao.Çc rung ®é nµy th-êng gÆp ë CCM , Ýt gÆp ë CCL do
®é cøng CCL kh¸ cao. Flatter uèn-xo¾n thuÇn tóy th-êng xuÊt hiÖn ë çc l¸ çnh quay g¾n cè ®Þnh vµo
may ë. Trong khi ®ã Flatter liªn hîp xuÊt hiÖn ë çc l¸ çnh quay ®-îc treo trªn khíp b¶n lÒ.
12.4.Çc dao ®éng uèn vµ uèn-xu¾n cña çc l¸ çnh quay g¾n cè ®Þnh
K/n: dao ®éng uèn lµ dao ®éng mµ trong ®ã d©y cung cña l¸ çnh chuyÓn ®éng song song víi chÝnh nã.
NghÜa lµ çc l¸ çnh kh«ng bÞ xu¾n.Çc dao ®éng ®ã x¶y ra khi ®-êng träng t©m cña çc tiÕt diÖn l¸ çnh
trïng trôc cøng. Gi¶ sö ë 1 thêi ®iÓm ban ®Çu mót l¸ çnh bÞ uèn cong xuèng phÝa d-íi sinh ra lùc ®µn håi
P®h ®Æt ë t©m cøng h-íng lªn phÝa trªn.Khi th¶ l¸ çnh ®ang bÞ uèn ra, th× d-íi t¸c ®éng cña lùc P®h nã
chuyÓn ®éng lªn phÝa trªn, ®ång thêi do tÝnh chÊt ®µn håi gia tèc mµ h×nh thµnh lùc qu¸n tÝnh Pqt.Do ta gi¶
thuyÕt ban ®Çut©m cøng trïng víi träng t©m thiÕt diÖn l¸ çnh nªn m«men xu¾n cña lùc qu¸n tÝnh b»ng
kh«ng.Tøc lµ l¸ çnh quay hoµn toµn kh«ng bÞ xu¾n.
Pqt Pqt
3 3
P®h P®h
Vy 2 4
P®h P®h Vy Vy
1 5
Pqt Pqt
Theo sù ®i lªn phÝa trªn cña thµnh phÇn l¸ çnh th× lùc ®µn håi vµ lùc qu¸n tÝnh gi¶m, cßn tèc ®é chuyÓn
®éng uèn Vy t¨ng.Khi ®Õn vÞ trÝ trung lËp P®h=Pqt=0, Vy=Vymax.Lùc ®µn håi ®æi chiÒu vµ gi¶m tèc ®é.
Khi chuyÓn ®éng cña thµnh phÇn l¸ çnh lªn ®Õn vÞ trÝ trªn cïng, lùc qu¸n tÝnh h-íng lªn trªn v©n tèc l¹i
g¶im vÒ kh«ng.Tõ vÞ trÝ 3, thµnh phÇn l¸ çnh chuyÓn ®éng xuong phÝa d-íi tíi çc vÞ trÝ 4,5.Khi ®ã çc
lùc qu¸n tÝnh vµ lùc ®µn håi gièng nh- khi chuyÓn ®éng lªn trªn.KL: lùc ®µn håi lín nhÊt, lùc qu¸n tÝnh
lín nhÊt vµ gia tèc lín nhÊt ë vÞ trÝ ngo¹i biªn.Khi qua vÞ trÝ trung lËp th× çc gia tèc vµ çc lùc ®æi dÊu,
cßn tèc ®é ®¹t cùc ®¹i.
B©y giê ta kh«ng gi¶ thuyÕt t©m trôc cøng trïng víi träng t©m l¸ çnh n÷a.Do ®ã t×nh h×nh lóc nµy lµ gèc
cña vÐct¬ lùc ®µn håi sÏ n»m t©m trôc cøng,cßn vÐct¬ lùc qu¸n tÝnh sÏ n»m ë träng t©m thµnh phÇn l¸ çnh
quay.Ng-êi ta nhËn thÊy trong ®a sè çc Pqt Pqt
tr-êng hîp, träng t©m l¸ çnh n»m ë phÝa
sau trôc cøng.Khi ®ã th× lùc qu¸n tÝnh 5
cña l¸ çnh sÏ lµ thµnh phÇn g©y ra m« P®h Vy P®h
men xo¾n, cïng víi ®ã lµ çc dao ®éng
uèn mµ ta ®· xem xÐt phô thªm vµo m« 4
men xo¾n ®ã.ChiÒu vµ sù thay ®æi cña
çc lùc, tèc ®é vµ gia tèc còng nh- ë dao 3 + -
®éng xu¾n.Chi kh¸c lóc nµy träng t©m
rêi vÒ phÝa sau so víi t©m cøng nªn tiÕt
diÖn ph©n tè l¸ çnh quay bÞ uèn lªn t©m cøng 2
phÝa trªn h×nh thµnh gãc xo¾n d-¬ng +.
Vµ khi chuyÓn ®éng xuèng phÝa d-íi träng t©m Pc® Pc® Vy
h×nh thµnh çc gãc xu¾n - cã gi¸ trÞ 1
tuyÖt ®èi t¨ng dÇn sau ®ã gi¶m. Pqt Pqt
Nh- vËy, ®Æc tÝnh ®Æc tÝnh cña çc dao ®éng riªng d¹ng uèn-xu¾n ®-îc x¸c ®Þnh bëi vÞ trÝ t-¬ng hç bëi
trôc cøng vµ ®-êng träng t©m çc thµnh phÇn ph©n tè l¸ çnh quay.
97
B¶n chÊt Flatter uèn xu¾n l¸ çnh quay: Ta ®· nghiªn cøu dao ®éng uèn xu¾n trong kh«ng khÝ chuyÓn
®éng kh«ng chuyÓn ®éng, cã nghÜa lµ çnh kh«ng quay, hay kh«ng cã t¸c ®éng cña dßng khÝ tíi.NÕu l¸
çnh quay quay th× ngoµi çc lùc ®µn håi vµ qu¸n tÝnh, cßn ph¶i thªm çc lùc khÝ ®éng.Mµ nãi tíi lùc khÝ
®éng th× ph¶i nãi tíi lùc n©ng vµ lùc c¶n.Tr-íc hÕt ta xÐt t¸c ®éng cña lùc n©ng:
Y  0
  =0
Vy
Vy
 YKT
-  =- -  YKT  =
 ==0  ==0
 Y=0  Y=0
Ta theo ph-¬ng ph¸p nghiªng cøu cña khÝ ®éng häc trong phßng thÝ nghiÖm, ®ã lµ cho l¸ çnh quay ®øng
yªn råi sau ®ã dïng èng thæi ®Ó thæi dßng khÝ víi v©n tèc V.Khi ®ã xuÊt hiÖn thªm lùc n©ng phô  Y, nÕu
l¸ çnh chuyÓn ®éng lªn trªn ta cã  Y>0 vµ  =>0 (gãc xu¾n d-¬ng) nghÜa lµ lùc n©ng phô h-íng
xuèng phÝa lªn trªn.Cßn nÕu l¸ çnh chuyÓn ®éng xuèng phÝa d-íi,  Y<0 vµ  =<0 (gãc xu¾n ©m)
lùc n©ng phô h-íng xuèng phÝa d-íi.
Nh- vËy do t¸c dông cña lùc n©ng phô (lu«n trïng h-íng víi lùc kÝch thÝch) mµ biªn ®é çc dao ®éng
uèn xo¾n t¨ng lªn, hiÖn ®µn håi ngµy cµng nhanh, çc gia tèc uèn-xu¾n, m«men xu¾n, lùc n©ng phô còng
theo ®ã mµ t¨ng.
KÕt luËn: dao ®éng uèn g©y ra xu¾n, ®Õn l-ît m×nh dao ®éng xo¾n lµm t¨ng çc dao ®éng uèn.NÕu l¸ çnh
çnh quay quay th× sù t¸c ®éng qua l¹i ®ã l¹i cµng m¹nh thªm  biªn ®é dao ®éng t¨ng nhanh ®Õn møc cã
thÓ ph¸ háng l¸ çnh quay.
Tõ ®ã ta cã c«ng thøc tÝnh lùc n©ng do çc dao ®éng xu¾n, lµ kÕt qu¶ cña sù t¨ng gãc va g©y ra:
 YKT=0,5.  Cy.Sc..u2
trong ®ã: sè gia lùc n©ng  Cy cã thÓ ®-îc x¸c ®Þnh theo gãc va.
Cy u2
Tõ h×nh vÏ ta cã tg()= mµ  =   YKT=tg()..Sc..  Cy
 2
B©y giê ta xÐt t¸c ®éng cña lùc c¶n: nã sinh ra do çc dao ®éng
uèn, ë ®ã gãc va thay ®æi do tèc ®é c¶n Vy cña chuyÓn ®éng uèn. 
Khi chuyÓn ®éng xuèng phÝa d-íi th× sè gia gãc va c¶n d-¬ng vµ
lùc c¶n h-íng lªn phÝa trªn, ng-îc l¹i khi chuyÓn ®éng uèn h-íng
lªn phÝa trªn th× sè gia gãc va c¶n ©m vµ lùc c¶n h-íng xuèng phÝa  
d-íi.Tøc lµ trong mäi tr-êng hîp th× lùc c¶n phô h-íng ng-îc chiÒu chuyÓn ®éng.Cã nghÝa lµ:
 YCAN=0,5.  Cy.Sc..u2=0,5.tg().  .Sc. ..u2. Nh×n tõ h×nh vÏ ë d-íi ta cã:  =Vy/u.
Thay vµo c«ng thøc trªn ta cã ®-îc:  YCAN=0,5.tg().Vy.Sc. ..u.
KÕt luËn: lùc c¶n tØ lÖ víi tèc ®é cña chuyÓn ®éng uèn, tèc ®é dµi cña ®Çu mót l¸ çnh quay.
Tãm l¹i: Flatter l¸ çnh quay lµ hiÖn t-îng l¸ çnh quay bÞ uèn-xu¾n trong suèt qu¸ tr×nh quay cña m×nh.
Mét phÇn nguyªn nh©n cña hiÑn t-îng ®ã lµ do kÕt cÊu cña b¶n th©n l¸ çnh, 1 phÇn kh¸c lµ do qu¸ tr×nh
lµm viÖc cña l¸ çnh quay trong dßng khÝ.
98
 Yc¶n
Y
Vy 
Vy  Yc¶n
 YKT
 Yc¶n  
0 Ugh
Tõ ®å thÞ ta thÊy râ r»ng Flatter chØ cã thÓ sinh ra khi lùc kÝch thÝch lín h¬n lùc c¶n khi  YKT>  Yc¶n.
Nh- vËy nÕu vßng quay lín h¬n vßng quay giíi h¹n nS sinh ra lùc c¶n Flatter: U>Ugh=2..R.nS.Qua qu¸
tr×nh nghiªn cøu ë trªn ta thÊy cã 2 ®iÒu kiÖn sinh ra Flatter: mét lµ träng t©m cña çc ph©n tè l¸ çnh quay
ph¶i ë phÝa sau trôc cøng, vµ hai lµ vßng quay ph¶i lín h¬n vßng quay giíi h¹n sinh ra Flatter.§iÒu kiÖn
thø nhÊt cã ë tÊt c¶ çc l¸ çnh quay, v× thÕ ®Ó sinh ra Flatter chØ cÇn cã ®iÒu kiÖn thø hai.
Nh-ng b¶n th©n vßng quay giíi h¹n l¹i phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè: ®é cøng l¸ çnh quay, kho¶ng çch
gi÷a träng t©m thµnh phÇn l¸ çnh vµ trôc cøng.§èi víi l¸ çnh quay kim lo¹i cã ®é cøng lín th× vßng giíi
h¹n Flatter cã thÓ x¶y ra ë vßng quay lín h¬n nhiÒu so víi l¸ çnh gç, hay khung hçn hîp cïng 1 kÕt cÊu.
NÕu ®-êng çc träng t©m cña l¸ çnh trïng víi trôc cøng th× dao ®éng riªng lµ dao ®éng uèn, kh«ng cã
dao ®éng xu¾n, kh«ng sinh ra lùc kÝch thÝch vµ do ®ã còng kh«ng sinh ra Flatter.NÕu ®-¬cngf çc träng
t©m n»m tr-íc trôc cøng th× l¸ çnh bÞ uèn lªn phÝa trªn gãc xo¾n ©m, cßn khi uèn xuèng phÝa d-íi víi gãc
xo¾n d-¬ng, ë çc dao ®éng nh- thÕ h×nh thµnh lùc c¶n phô do xo¾n vµ kh«ng thÓ sinh Flatter.Cßn nÕu
®-êng çc träng n»m phÝa sau th× khi vßng quay cµng nhanh th× ph¶i chuyÓn ®-êng çc träng t©m vÒ phÝa
tr-íc b»ng çch l¾p 1 t¶i träng ®Æc biÖt ë mÐp tr-íc, hay gäi lµ çc thanh ®èi träng (chi tiÕt sè 5-h×nh 14-
ch-¬ng 2).
NÕu bè trÝ ®-êng t©m ¸p suÊt ë phÝa tr-íc trôc cøng th× h×nh thµnh 1 m«men xo¾n phô do t¸c dông cña
çc lùc khÝ ®éng g©y m«men xo¾n lµm gi¶m vßng quay tíi h¹n Flatter.
+§Æc ®iÓm Flatter cña l¸ çnh treo trªn khíp b¶n lÒ:
-Do cã BL§, BLN vµ BLdäc dÉn ®Õn çi gäi lµ Flatter vÉy nghÜa lµ sù kÕt hîp cña 3 chuyÓn ®éng: l¾c,
vÉy vµ xoay.§èi víi BLN cña may ¬, ë çc chuyÓn ®é vÉy theo ph-¬ng th¼ng ®øng h×nh thµnh sù uèn lµm
gi¶m vßng quay tíi h¹n cña Flatter.Cßn BL§ cho phÐp l¸ çnh l¾c quanh trôc cña m×nh lµm gi¶m ®é
cøng lµm gi¶m vßng quay tíi h¹n Flatter.T-¬ng tù b¶n lÒ däc còng lµm gi¶m vßng quay tíi h¹n Flatter.
-Khi hÖ sè bï vÉy cµng lín th× gãc vÉy thay ®æi s¶i cµng m¹nh  lµm gi¶m vßng quay tíi h¹n Flatter.
§èi víi ®a sè çc may ¬ cã hÖ sè bï vÉy K=0,5.NÕu ë trÞ sè lín h¬n trÞ sè ®ã th× vßng quay tíi h¹n Flatter
gi¶m ®Õn gi¸ trÞ vßng quay sö dông.Khi v©n tèc bay cao th× sù vÉy cµng m¹nh ë =900  t¹o kh¶ n¨ng
sinh Flatter.NghÜa lµ t¨ng tèc ®é bay th× giíi h¹n Flatter gi¶m.
-Ngoµi ra nÕu lùc li t©m N lín th× lµm l¸ çnh quay cã xu h-íng cøng h¬n  t¨ng vßng quay giíi h¹n
Flatter.Do l¸ çnh quay cña TT kh«ng cøng b»ng so víi m¸y bay th-êng nªn cã thÓ ph¸t hiÖn Flatter 1
çch kÞp thêi  h¹n chÕ nã.
+Nguyªn nh©n sö dông Flatter: Flatter ®-îc lo¹i trõ khi thiÕt kÕ TT, cã nghÜa lµ khi chän ®é cøng vµ täa ®é
träng t©m ng-êi ta chñ ®Ých sao cho vßng quay tíi h¹n Flatter lín h¬n nhiÒu so víi vßng quay cho phÐp
cña TT.MÆc dï vËy Flatter vÉn cã thÓ sinh ra do çc nguyªn nh©n sö dông do ph¸ vì c©n b»ng vÒ trong
l-îng, gi¶m ®é cøng kÕt cÊu, nÕu lµ l¸ çnh gç th× cã hiÖn t-îng hót Èm.Khi ®é Èm t¨ng th× çc ®-êng
träng t©m th-êng cã xu h-íng dÞch chuyÓn vÒ phÝa sau lµm gi¶m vßng quay tíi h¹n cña Flatter.
HÕt.
Môc lôc
99
Ch-¬ng I: Nguyªn lý bay cña Trùc Th¨ng.…………………………………………………………..1

Ch-¬ng II: Çc ®Æc tÝnh cña chong chãng mang……………………………………………………..6
Ch-¬ng III: Chong chãng mang lµm viÖc ë chÕ ®é ch¶y bao däc trôc……………………………….12
Ch-¬ng IV: Chong chãng mang lµm viÖc ë chÕ ®é ch¶y bao nghiªng……………………………….21
Ch-¬ng V: Çc chÕ ®é bay b»ng th¼ng ®øng cña Trôc Th¨ng……………………………………….36
Ch-¬ng VI: Bay b»ng ngang æn lËp cña Trùc Th¨ng…………………………………………………43
Ch-¬ng VII: Bay lªn theo quü ®¹o nghiªng…………………………………………………………..52
Ch-¬ng VIII: Bay xuèng theo quü ®¹o nghiªng………………………………………………………55
Ch-¬ng IX: Trùc Th¨ng ë chÕ ®é tù quay…………………………………………………………….57
Ch-¬ng X: CÊt çnh vµ h¹ çnh cña Trùc Th¨ng……………………………………………………..71
Ch-¬ng XI: Sù c©n b»ng æn ®Þnh vµ tÝnh ®iÒu khiÓn cña Trùc Th¨ng…………………………………78
Ch-¬ng XII: Sù rung ®éng cña Trùc Th¨ng……………………………………………………………94
Môc lôc:……………………………………………………………………………………………….100
100

Giao Trinh May Bay Truc Thang

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Giao Trinh May Bay Truc Thang

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

S¬ l-îc KhÝ §éng Lùc Häc Trùc Th¨ng-

Ch-¬ng I:Nguyªn Lý Bay Cña Trùc Th¨ng

H×nh 5-C¸c bé phËn Trùc Th¨ng Mi-8

H×nh 8-§u«i vµ èng ®u«i cña TT Mi-8 0

H×nh 9- Cöa sau TT Mi-8

H×nh 10- TT chë kh¸ch Mi-8p

Ch-¬ng II:C¸c ®Æc tÝnh cña chong chãng mang

B¸n kÝnh t-¬ng

FCP=0,25 (t©m ¸p)

H×nh 14- T©m ¸p vµ t©m khÝ ®éng.

Kh«ng vÆn Cã vÆn

¸p suÊt d-¬ng P>0

H×nh 19- KÕt cÊu trôc CCM hiÖn ®¹i

Chøc n¨ng R«to: ®¶m b¶o truyÒn

§Õ R«to truyÒn §Üa nghiªng ®iÒu khiÓn

Bé chuyÓn Gi¶m tèc chãng chãng l¸i

Phanh trôc quay

®-êng dÇu m¸t

TT ë chÕ ®é bay b»ng TT ë chÕ ®é ®iÒu khiÓn nghiªng

§iÒu khiÓn chóc-ngãc §iÒu khiÓn lªn xuèng th¼ng ®øng

Ch-¬ng IV: CCM lµm viÖc ë chÕ ®é ch¶y bao nghiªng

H×nh 32- S¬ ®å dßng ch¶y ë chÕ ®é thæi xiªn

00 900 1800 2700 3600 

M«men b»ng kh«ng t¹i gèc.

trôc c«n quay T trôc èng lãt

ChuyÓn ®éng l¸ c¸nh h×nh thµnh c«n quay

mÆt ph¼ng quay T

l¸ c¸nh chuyÓn ®éng theo ®-êng sinh

-NÕu kh«ng cã gãc c«n th× khi =003600 =2700

Trôc c«n quay

Sù biÕn ®æi  theo  ë chÕ ®é thæi xiªn

=2100 =300 =1800 =00

trong tr-êng hîp ®ã t¹i ph-¬ng vÞ =3400.KÕt qu¶ gãc

Ta cã c«ng thøc sè gia gãc va  XÐt t¹i 1 ph©n tè c¸nh cè ®Þnh

Cã lóc l¸ c¸nh xu¾n, cã

chiÒu dµi l¸ c¸nh vµ gi¶m ë kho¶ng ph-¬ng

Trùc th¨ng 4 c¸nh (MH-60) Trùc th¨ng 5 c¸nh(Mi-8T)

Trùc th¨ng 6 c¸nh(Z-8) Trùc th¨ng 8 c¸nh(Mi-26)

0 900 1800 2700 3600 

T-¬ng tù m«men: Mk=Fk.r ( víi r lµ träng t©m l¸ c¸nh quay)

lùc ®ã cïng h-íng nhau  ®iÒu ®ã cã -max

H×nh 35- KÕt cÊu l¸ c¸nh quay.

B b b: lµ chiÒu dµi d©y cung

BLN  Khi l¸ c¸nh vÉy lªn nh- vËy lµm t¨ng

H×nh 37: Bè trÝ ng-îc BL§ vµ BLN

Ch-¬ng V: C¸c chÕ ®é bay b»ng th¼ng ®øng cña TT

QuÈn khÝ Vy>3 (m/s)

Ch-¬ng VI: Bay b»ng ngang æn lËp cña Trùc th¨ng

900 2700 900 2700

0 11 (Km) H 0 [n] tèi -u n (v/ph)

Ch-¬ng VII: Bay lªn theo quü ®¹o nghiªng

§iÒu kiÖn c©n b»ng cña BL nghiªng: G1 G

Ch-¬ng VIII: Bay xuèng theo quü ®¹o nghiªng

Ch-¬ng IX: Trùc th¨ng ë chÕ ®é tù quay

VD: Cho G=2200 Kg; F=162 m2;

Vïng kh«ng ch¹y

Vïng A: lµ n¬i lùc n©ng Y b»ng kh«ng, lùc c¶n

®Ó so s¸nh víi c¸c ®iÒu kiÖn tù quay ë ph-¬ng U

VvÉy H×nh 43- §iÒu kiÖn tù quay phô thuéc

L¸ c¸nh quay tiÕn

Ch-¬ng X- CÊt c¸nh vµ h¹ c¸nh cña trùc th¨ng

S¬ ®å cµng bèn b¸nh

Cµng cã v¸n tr-ît ®-îc g¾n thªm 1 b¸nh