Chuyªn ®Ò 8

Ph−¬ng ph¸p gi¶I bμI tËp vÒ s¾t

I – néi dung
- S¾t lµ mét trong nh÷ng nguyªn tè quan träng, cã nhiÒu øng dông trong ®êi
sèng vµ cã mét vÞ trÝ quan träng trong ch−¬ng tr×nh Ho¸ häc phæ th«ng còng nh−
trong c¸c k× thi Tèt nghiÖp THPT, Cao ®¼ng, §¹i häc.
- Ngoµi c¸c ph−¬ng ph¸p ®· nªu ë c¸c chuyªn ®Ò trªn, c¸c bµi tËp vÒ s¾t vµ
hîp chÊt cña s¾t cßn cã thÓ sö dông thªm mét sè c¸ch gi¶i nhanh sau ®©y :
+ Khi Fe3O4 t¸c dông víi c¸c chÊt oxi ho¸, ta coi Fe3O4 lµ hçn hîp cña Fe2O3
vµ FeO. Trong ®ã chØ cã FeO tham gia ph¶n øng oxi ho¸ - khö víi n FeO = n Fe3O4

Fe2 + Fe3+
+ VÞ trÝ cña Fe trong d·y ®iÖn ho¸ > 2 + . Do ®ã trong c¸c ph¶n øng
Fe Fe
cã thÓ x¶y ra theo nhiÒu tr−êng hîp kh¸c nhau.
+ Trong bµi to¸n t×m c«ng thøc ph©n tö cña oxit s¾t, cÇn t×m sè mol Fe vµ sè
mol oxi cã trong oxÝt råi lËp tØ lÖ mol Fe : O, tõ ®ã suy ra c«ng thøc ph©n tö.
+ Sö dông ph−¬ng ph¸p b¶o toµn electron víi bµi to¸n cho mét oxit s¾t
FexOy t¸c dông víi dung dÞch HNO3 t¹o ra s¶n phÈm khÝ do sù khö N+5.

II – Bµi tËp ¸p dông

Bµi 1. Cã mét lo¹i oxit s¾t dïng ®Ó luyÖn gang. NÕu khö oxit s¾t nµy b»ng
cacbon oxit ë nhiÖt ®é cao ng−êi ta thu ®−îc 0,84 gam s¾t vµ 0,448 lÝt khÝ
cacbonic(®ktc). C«ng thøc ho¸ häc cña lo¹i oxit s¾t nãi trªn lµ
A. Fe2O3. B. Fe3O4
C. FeO D. Kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc
H−íng dÉn gi¶i. Ta thÊy, CO lÊy O cña oxit ®Ó t¹o ra CO2, do ®ã
0, 448
n O = n CO = n CO2 = = 0, 02 mol
22, 4
 0,84
n Fe = = 0, 015 mol , nFe : nO = 0,015 : 0,02 = 3 : 4.
56
VËy c«ng thøc cña oxit lµ Fe3O4.
§¸p ¸n B

Bµi 2. §Ó hßa tan hoµn toµn 10,8 gam oxit s¾t cÇn võa ®ñ 300 ml dung dÞch HCl
1M. Oxit s¾t lµ
A. FeO B. Fe2O3
C. Fe3O4 D. C¶ FeO vµ Fe3O4 ®Òu ®óng
H−íng dÉn gi¶i. Theo ®Þnh luËt b¶o toµn ®iÖn tÝch, Cl- thay thÕ O trong oxit nªn
1 1
n O trong oxit = n Cl− = n HCl = 0,15 mol
2 2
m oxit − m oxi 10,8 − 0,15.16
n Fe = = = 0,15 mol
56 56
nFe : nO = 1 : 1. VËy CTPT lµ FeO
§¸p ¸n A
Bµi 3. Hoµ tan hÕt m gam hçn hîp gåm FeO, Fe3O4 vµ Fe2O3 cã sè mol b»ng nhau
trong dung dÞch HNO3 thu ®−îc 2,688 lÝt NO (®ktc). Gi¸ trÞ cña m lµ
A. 70,82 gam B. 83,52 gam
C. 62,64 gam D. 41,76 gam
H−íng dÉn gi¶i.
Gäi sè mol cña mçi oxit lµ x mol. Coi Fe3O4 lµ hçn hîp FeO vµ Fe2O3. Do
®ã, hçn hîp gåm FeO vµ Fe2O3 ®Òu 2x mol.
Khi t¸c dông víi HNO3 chØ cã FeO tham gia ph¶n øng oxi ho¸ khö t¹o NO.
Fe+2 - 1e → Fe+3
2x .......... 2x
N+5 + 3e → N+2
0,36 ..... 0,12
2x = 0,36 → x = 0,18 mol
 m = m FeO + m Fe2O3 = 2.0,18. (72 + 160) = 83,52 gam

§¸p ¸n B
Bµi 4. Hoà tan hoàn toàn 8,64 gam mét oxit s¾t trong dung dÞch HNO3 thu ®−îc
0,896 lÝt NO (®ktc) duy nhÊt. Oxit s¾t ®ã lµ
A. FeO B. Fe2O3
C. Fe3O4 D. C¶ FeO vµ Fe3O4 ®Òu ®óng
H−íng dÉn gi¶i.
Trong oxit FexOy , sè oxi ho¸ cña Fe lµ +2y/x. ¸p dông ph−¬ng ph¸p b¶o
toµn electron, ta cã
- FexOy lµ chÊt khö
+2y 2y
Fe x
− x.(3 − ) → Fe +3
x
8, 64 8, 64.(3x − 2y)
..........
56x + 16y 56x + 16y

- HNO3 lµ chÊt oxi ho¸

N+5 + 3e → N+2
0,12 ………. 0,04
Ta cã
8, 64.(3x − 2y)
= 0,12 ⇒ 72 (3x − 2y) = 56x + 16y
56x + 16y
⇒ x = y

VËy oxit lµ FeO.

§¸p ¸n A.
Bµi 5. Cho miÕng s¾t nÆng m gam vµo dung dÞch HNO3, sau ph¶n øng thÊy cã
6,72 lÝt khÝ NO2 (®ktc) tho¸t ra vµ cßn l¹i 2,4 gam chÊt r¾n kh«ng tan. Gi¸ trÞ cña
m lµ
A. 8,0 B. 5,6
 C. 10,8 D. 8,4
H−íng dÉn gi¶i.
Sau ph¶n øng s¾t cßn d− nªn ®· cã c¸c ph¶n øng
Fe + 6HNO3 → Fe(NO3)3 + 3NO2 + 3H2O
0,1 ................................ 0,1 ............... 0,3
Fe + 2Fe(NO3)3 → 3Fe(NO3)2
0,05 ............. 0,1
L−îng s¾t ë c¶ hai ph¶n øng lµ nFe = 0,01 + 0,005 = 0,015 mol
m = 0,15.56 + 2,4 = 10,8 gam
§¸p ¸n C
 Chuyªn ®Ò 9

Ph−¬ng ph¸p gi¶I bμI tËp vÒ nh«m

I – néi dung
Víi c¸c bµi to¸n ho¸ häc vÒ nh«m, hîp chÊt cña nh«m còng nh− c¸c bµi to¸n
hçn hîp. Ngoµi viÖc sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p gi¶i nh− b¶o toµn electron, b¶o toµn
khèi l−îng, t¨ng – gi¶m khèi l−îng ... ®· tr×nh bµy ë c¸c chuyªn ®Ò tr−íc, cßn cã
mét sè d¹ng bµi tËp ®Æc tr−ng riªng cña nh«m, ®ã lµ :
1. Muèi Al3+ t¸c dông víi dung dÞch kiÒm t¹o kÕt tña
Khi cho mét l−îng dung dÞch chøa OH- vµo dung dÞch chøa Al3+ thu ®−îc
kÕt tña Al(OH)3. NÕu n Al(OH)3 < n Al3+ sÏ cã hai tr−êng hîp phï hîp x¶y ra. Bµi to¸n
cã hai gi¸ trÞ ®óng.
- Tr−êng hîp 1. L−îng OH- thiÕu, chØ ®ñ ®Ó t¹o kÕt tña theo ph¶n øng
Al3+ + 3OH- → Al(OH)3
L−îng OH- ®−îc tÝnh theo kÕt tña Al(OH)3, khi ®ã gi¸ trÞ OH- lµ gi¸ trÞ nhá nhÊt.
- Tr−êng hîp 2. L−îng OH- ®ñ ®Ó x¶y ra hai ph¶n øng :
Al3+ + 3OH- → Al(OH)3 (1)
Al(OH)3 + OH- → AlO2- + 2H2O (2)
Trong ®ã, ph¶n øng (1) hoµn toµn, ph¶n øng (2) x¶y ra 1 phÇn. L−îng OH-
®−îc tÝnh theo c¶ (1) vµ (2), khi ®ã gi¸ trÞ OH- lµ gi¸ trÞ lín nhÊt.
2. Dung dÞch H+ t¸c dông víi dung dÞch AlO2- t¹o kÕt tña
Khi cho tõ tõ dung dÞch chøa OH- vµo dung dÞch chøa Al3+ thu ®−îc kÕt tña
Al(OH)3. NÕu n Al(OH)3 < n Al3+ sÏ cã hai tr−êng hîp phï hîp x¶y ra. Bµi to¸n cã hai
gi¸ trÞ ®óng.
- Tr−êng hîp 1. L−îng H+ thiÕu, chØ ®ñ ®Ó t¹o kÕt tña theo ph¶n øng
AlO2- + H+ + H2O → Al(OH)3
L−îng H+ ®−îc tÝnh theo kÕt tña Al(OH)3, khi ®ã gi¸ trÞ H+ lµ gi¸ trÞ nhá nhÊt.
- Tr−êng hîp 2. L−îng H+ ®ñ ®Ó x¶y ra hai ph¶n øng :
AlO2- + H+ + H2O → Al(OH)3 (1)
Al(OH)3 + 3H+ → Al3+ + 3H2O (2)
Trong ®ã, ph¶n øng (1) hoµn toµn, ph¶n øng (2) x¶y ra 1 phÇn. L−îng H+
®−îc tÝnh theo c¶ (1) vµ (2), khi ®ã gi¸ trÞ H+ lµ gi¸ trÞ lín nhÊt.
3. Hçn hîp kim lo¹i gåm kim lo¹i kiÒm (kiÒm thæ), nh«m t¸c dông víi n−íc
Khi ®ã, kim lo¹i kiÒm hoÆc kiÒm thæ t¸c dông víi n−íc t¹o dung dÞch kiÒm,
sau ®ã dung dÞch kiÒm hoµ tan nh«m.
VÝ dô : Mét hçn hîp gåm Al, Mg vµ Ba ®−îc chia lµm hai phÇn b»ng nhau
- PhÇn 1 : ®em hoµ tan trong n−íc d− thu ®−îc V1 lÝt khÝ (®ktc)
- PhÇn 2 : hoµ tan trong dung dÞch NaOH d− thu ®−îc V2 lÝt khÝ (®ktc)
Khi ®ã : ë phÇn 1 cã c¸c ph¶n øng
Ba + 2H2O → Ba(OH)2 + H2 (1)
2Al + Ba(OH)2 + 2H2O → Ba(AlO2)2 + 3H2 (2)
PhÇn 2 cã c¸c ph¶n øng
Ba + 2H2O → Ba(OH)2 + H2 (3)
2Al + 2NaOH + 2H2O → 2NaAlO2 + 3H2 (4)
NÕu V1 < V2 khi ®ã, ë phÇn 1 nh«m ch−a tan hÕt, l−îng Ba ®−îc tÝnh theo H2 tho¸t
ra. PhÇn 2, c¶ Ba vµ Al ®Òu tan hÕt, l−îng H2 ®−îc tÝnh theo c¶ (3) vµ (4)

II – Bµi tËp minh ho¹

Bµi 1. Cho V lÝt dung dÞch NaOH 0,2M vµo dung dÞch chøa 0,15 mol AlCl3 thu
®−îc 9,86 gam kÕt tña. Gi¸ trÞ cña V lµ
A. 1,8 vµ 2,2 lÝt B. 1,2 vµ 2,4 lÝt
C. 1,8 vµ 2,4 lÝt D. 1,4 vµ 2,2 lÝt
H−íng dÉn gi¶i.
9,86
KÕt tña thu ®−îc lµ Al(OH)3, ta cã n Al(OH)3 = = 0,12 mol < n AlCl3
78
Do ®ã bµi to¸n cã 2 tr−êng hîp :
- Tr−êng hîp 1 : ChØ cã ph¶n øng
3NaOH + AlCl3 → Al(OH)3 + 3NaCl
n NaOH = 3n AlCl3 = 3.0,12 = 0,36 mol
0,36
VNaOH = = 1,8 (l)
0, 2
- Tr−êng hîp 2 : Cã 2 ph¶n øng x¶y ra
3NaOH + AlCl3 → Al(OH)3 + 3NaCl
0,45 ← 0,15 → 0,15
NaOH + Al(OH)3 → NaAlO 2 + H 2 O
0, 03 ← 0,15 − 0,12
0, 48
n NaOH = 0, 45 + 0, 03 = 0, 48 mol ⇒ Vdd NaOH = = 2, 4 (l)
0, 2
§¸p ¸n C
Bµi 2. Chia m gam hçn hîp A gåm Ba vµ Al thµnh 2 phÇn nh− nhau :
- PhÇn 1 : tan trong n−íc d− thu ®−îc 1,344 lÝt khÝ H2 (®ktc) vµ dung
dÞch B
- PhÇn 2 : tan trong dung dÞch Ba(OH)2 d− ®−îc 10,416 lÝt khÝ H2 (®ktc)
a. Khèi l−îng kim lo¹i Al trong hçn hîp ban ®Çu lµ
A. 8,1 gam B. 2,7 gam
C. 5,4 gam D. 10,8 gam
b. Cho 50 ml dung dÞch HCl vµo B. Sau ph¶n øng thu ®−îc 7,8 gam kÕt tña. Nång
®é mol cña dung dÞch HCl lµ
A. 0,3 vµ 1,5 M B. 0,2 vµ 1,5 M
C. 0,3 vµ 1,8 M D. 0,2 vµ 1,8 M
H−íng dÉn gi¶i.

a. VH2 (1) < VH2 (2) do ®ã ë phÇn 1, Al cßn d−, l−îng Ba ®−îc tÝnh theo H2.
 PhÇn 1 :
Ba + 2H2O → Ba(OH)2 + H2 (1)
a ...... .......................... a ............... a
2Al + Ba(OH)2 + 2H2O → Ba(AlO2)2 + 3H2 (2)
a ............................................................ 3a
1,344
n H2 = 4a = = 0, 06 mol
22, 4
⇒ n Ba = a = 0, 015 mol

PhÇn 2 :
Ba + 2H2O → Ba(OH)2 + H2 (3)
a ............................................... a
2Al + 2NaOH + 2H2O → 2NaAlO2 + 3H2 (4)
b ...................................................................... 1,5b
n H2 = a + 1,5 b = 0, 465 mol
⇒ b = 0,3 = n Al , m Al = 0,3.27 = 8,1 gam

§¸p ¸n A.
b. Dung dÞch B chøa AlO2- 0,03 mol. Khi t¸c dông víi HCl t¹o kÕt tña Al(OH)3.
0, 78
n Al(OH)3 = = 0, 01 mol . Cã hai tr−êng hîp x¶y ra
78
- Tr−êng hîp 1. L−îng H+ thiÕu, chØ ®ñ ®Ó t¹o kÕt tña theo ph¶n øng
AlO2- + H+ + H2O → Al(OH)3
0,01 ......................... 0,01
0, 01
C M(HCl) = = 0, 2 M
0, 05

- Tr−êng hîp 2. L−îng H+ ®ñ ®Ó x¶y ra hai ph¶n øng :

AlO2- + H+ + H2O → Al(OH)3 (1)
 0,03 ......................... 0,03
Al(OH)3 + 3H+ → Al3+ + 3H2O (2)
0,03 – 0,01 ....... 0,06
Ph¶n øng (1) hoµn toµn, ph¶n øng (2) x¶y ra 1 phÇn.
nHCl = 0,01 + 0,06 = 007 mol
0, 09
C M(HCl) = = 1,8 M
0, 05
§¸p ¸n D.
Bµi 3. Hçn hîp X gåm Na vµ Al. Cho m gam X vµo l−îng d− n−íc th× tho¸t ra V
lÝt khÝ. NÕu còng cho m gam X vµo dung dÞch NaOH d− th× ®−îc 1,75V lÝt khÝ.
Thµnh phÇn phÇn tr¨m theo khèi l−îng cña Na trong X lµ (biÕt c¸c khÝ ®o ë cïng
®iÒu kiÖn)
A. 39,87 % B. 77,31 %
C. 49,87 % D. 29,87 %
H−íng dÉn gi¶i.
Ta thÊy l−îng H2 tho¸t ra khi t¸c dông víi H2O Ýt h¬n khi t¸c dông víi dung
dÞch NaOH, do ®ã khi t¸c dông víi H2O, Al cßn d−
2Na + 2H2O → 2NaOH + H2 (1)
2a .............................. 2a ..................... a
2Al + 2NaOH + 2H2O → 2NaAlO2 + 3H2 (2)
2a ...................................................... 3a
Khi t¸c dông víi dung dÞch NaOH d− :
2Na + 2H2O → 2NaOH + H2 (3)
2a ............................................... a
2Al + 2NaOH + 2H2O → 2NaAlO2 + 3H2 (4)
b ...................................................................... 1,5b
§Ó ®¬n gi¶n, chän V = 22,4 ë ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn. Khi ®ã
 4a = 1
a + 1,5 b = 1, 75
⇒ a = 0, 25, b = 1. n Na = 2a = 0,5.
1.27
% m Al = .100% = 29,87%
1.27 + 0, 25.23

§¸p ¸n D
Bµi 4. Cho 1 lÝt dung dÞch HCl vµo dung dÞch chøa 0,2 mol NaAlO2, läc, nung kÕt
tña ®Õn khèi l−îng kh«ng ®æi ®−îc 7,65 gam chÊt r¾n. Nång ®é mol cña dung dÞch
HCl lµ
A. 0,15 vµ 0,35 B. 0,15 vµ 0,2
C. 0,2 vµ 0,35 D. 0,2 vµ 0,3
H−íng dÉn gi¶i.
- Tr−êng hîp 1. L−îng H+ thiÕu, chØ ®ñ ®Ó t¹o kÕt tña theo ph¶n øng
AlO2- + H+ + H2O → Al(OH)3 (1)

2Al(OH)3 ⎯⎯ →
o
t
Al2O3 + 3H2O (2)
7, 65
n HCl = n AlCl3 = n Al(OH)3 = 2.n Al2 O3 = 2. = 0,15 mol
102
CM (HCl) = 0,15 M
- Tr−êng hîp 2. L−îng H+ ®ñ ®Ó x¶y ra c¸c ph¶n øng ph¶n øng :
AlO2- + H+ + H2O → Al(OH)3 (1)
0,2 ........... 0,2 .......................... 0,2
Al(OH)3 + 3H+ → Al3+ + 3H2O (2)
0,2 – 0,15 .............. 0,15

2Al(OH)3 ⎯⎯ →
o
t
Al2O3 + 3H2O (3)
0,15 ......................... 0,075
n H+ = 0, 2 + 0,15 = 0,35
0,35
C M (HCl) = = 0,35 M
1
§¸p ¸n A