Thi Triet

I.
hoµn c¶nh kinh tÕ - x· héi vµ nÐt ®Æc thï cña triÕt

häc hy l¹p cæ ®¹i
• Hoµn c¶nh kinh tÕ - x· héi
X· héi Hy L¹p cæ ®¹i tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong kho¶ng thêi gian tõ thÕ kû thø VIII tr.CN
®Õn thÕ kû thø III tr.CN
- VÒ kinh tÕ:
• Lµ mét x· héi n« lÖ ®· ph¸t triÓn ®Õn cùc thÞnh.
• Cã mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cao, tiªu biÓu lµ çc ngµnh n«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp, th -
¬ng nghiÖp
VÒ chÝnh trÞ:Lµ mét x· héi cã nhiÒu biÕn ®éng chÝnh trÞ lín nh:
• Sù ®èi lËp gi÷a Aten víi Sp¸c vµ cuéc chiÕn tranh P«l«p«nªx¬.
• Cuéc chinh ph¹t cña Alªcxan®r¬.
• Sù x©m lîc cña §Õ chÕ La M· (çc thÕ kû V tr.CN, IV tr.CN vµ I tr.CN).
- VÒ v¨n hãa, khoa häc:
• ThÇn tho¹i Hy L¹p
• NÒn khoa häc ph¸t triÓn: to¸n häc, thiªn v¨n häc, ®Þa chÊt häc- víi nh÷ng ®¹i biÓu næi tiÕng
nh ¥clit, Nipacc¬, Arixt«t, Hªr«phin.
• V¨n hãa ph¬ng §«ng (Ai CËp, Babilon)
2. NÐt ®Æc thï cña triÕt häc
- Sù ph©n chia vµ ®èi lËp gi÷a çc tr¬ng ph¸i triÕt häc: duy vËt vµ duy t©m, biÖn chøng vµ
siªu h×nh, v« thÇn vµ h÷u thÇn; ®iÓn h×nh lµ cuéc ®Êu tranh gi÷a “®êng lèi §ªm«crÝt” vµ “®êng
lèi Plat«n”.
- Çc hÖ thèng triÕt häc ®Òu cã xu híng ®i s©u gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò b¶n thÓ luËn vµ nhËn
thøc luËn - nh÷ng vÊn ®Ò cña mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc.
- NÒn triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i nh×n chung cßn ë tr×nh ®é trùc quan, chÊt ph¸c. Tuy vËy, ®·
®Æt ra hÇu hÕt çc vÊn ®Ò triÕt häc c¨n b¶n, chøa ®ùng mÇm mèng cña thÕ giíi quan duy vËt.
II. Çc trêng ph¸i vµ çc triÕt gia tiªu biÓu
1. Trêng ph¸i Milª *
2. HªraclÝt
3. Trêng ph¸i £lª
4. §ªm«crÝt
5. Plat«n
6. Arixtètt
1. Trêng ph¸i Milª
a. TalÐt (625 - 547 TCN)
- TalÐt ®îc coi lµ ngêi s¸ng lËp ra triÕt häc vµ khoa häc Hy L¹p. ¤ng võa lµ nhµ to¸n häc, thiªn
v¨n häc, triÕt häc, võa lµ nhµ bu«n, nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ.
- Qua çc t liÖu hiÖn nay cßn gi÷ ®îc th× TalÐt lµ ngêi kh¸m ph¸ ra mét n¨m gåm 12 th¸ng, 365
ngµy, vµ lµ ngêi ph¸t minh ra ®Þnh lý næi tiÕng trong to¸n häc mang tªn «ng.
- TalÐt cho r»ng khëi nguyªn cña thÕ giíi lµ níc. Níc lµ b¶n chÊt chung cña tÊt th¶y mäi sù vËt,
mäi hiÖn tîng trong thÕ giíi. Mäi çi ®Òu sinh ra tõ níc vµ khi chÕt ®i l¹i trë vÒ víi níc. Níc tån t¹i
vÜnh viÔn cßn mäi vËt do nã t¹o nªn th× kh«ng ngõng biÕn ®æi, sinh ra vµ mÊt ®i.
Do chÞu ¶nh hëng Ýt nhiÒu cña çc quan niÖm thÇn tho¹i vµ t«n gi¸o, TalÐt thõa nhËn sù cã mÆt
cña çc thÇn linh trong thÕ giíi hiÖn thùc. Song, thÇn linh chØ gi÷ vai trß rÊt nhá bÐ v× giíi tù nhiªn
tån t¹i vÜnh viÔn, kh«ng do thÇn linh t¹o ra.
b. Anaximan®r¬ (615-546 TCN)
Anaximan®r¬ lµ häc trß cña TalÐt. “VÒ giíi tù nhiªn’’ lµ t¸c phÈm triÕt häc cña «ng ®îc viÕt díi
d¹ng v¨n xu«i b»ng tiÕng Hy L¹p cæ.
Quan niÖm vÒ thÕ giíi:
- C¬ së vµ nguån gèc cña mäi sù vËt lµ “ap©yr«n”. §ã lµ mét d¹ng “kh«ng x¸c ®Þnh”, tån t¹i v«
tËn, vÜnh viÔn. Cã nhµ nghiªn cøu cho r»ng ap©yr«n” lµ hçn hîp cña çc yÕu tè nh ®Êt, níc, löa,
khÝ. Mét sè kh¸c gi¶i thÝch “ap©yr«n” lµ mét d¹ng vËt chÊt trung gian gi÷a löa vµ khÝ.
Nguån gèc cña sù sèng:
Sù sèng ®îc h×nh thµnh díi ®¸y biÓn, sau ®ã mét sè loµi lªn sèng trªn ®Êt liÒn. Con ngêi ®îc sinh
ra tõ ç vµ chØ khi lªn c¹n míi thay ®æi h×nh d¹ng. Còng nh mäi sù vËt kh¸c, con ngêi khi chÕt ®i
còng trë vÒ víi “ap©yr«n”.
c. Anaximen (588 - 525 TCN)
Anaximen lµ häc trß cña Anaximan®r¬.
TiÕp nèi quan niÖm cña TalÐt vµ Anaximan®r¬, Anaximen cho r»ng khëi nguyªn cña thÕ giíi lµ
mét d¹ng vËt chÊt ®Æt biÖt - kh«ng khÝ.
Linh hån con ngêi, theo Anaximen, còng do kh«ng khÝ t¹o nªn (sù “h« hÊp”, thæi nhÑ cña kh«ng
khÝ t¹o nªn linh hån).
Ngay c¶ çc vÞ thÇn linh còng do kh«ng khÝ t¹o ra.
NhËn xÐt vÒ trêng ph¸i Milª:
- Nh×n chung trêng ph¸i Milª, nh Ph.¡ngghen nhËn xÐt, lµ trêng ph¸i duy vËt tiªu biÓu. Nã coi
thÕ giíi nh mét chØnh thÓ thèng nhÊt vµ t×m çch gi¶i thÝch b¶n chÊt, nguån gèc cña v¹n vËt trong
mét d¹ng vËt chÊt cô thÓ.
- MÆc dÇu cßn tù ph¸t, méc m¹c nhng nh÷ng quan niÖm cña çc nhµ triÕt häc Milª ®· ®Æt
nÒn mãng cho sù ph¸t triÓn cña CNDV sau nµy.
2. Hªrac¬lÝt (520 - 460 tr.CN)
Theo ®¸nh gi¸ cña Lªnin, Hªrac¬lÝt lµ ngêi s¸ng lËp ra PBC, h¬n n÷a «ng ®· x©y dùng PBC trªn
lËp trêng duy vËt. Song PBC cña Hªrac¬lÝt mang tÝch chÊt tù ph¸t, méc m¹c.
a. VÒ b¶n thÓ luËn
- Do ¶nh hëng cña quan niÖm thiªn v¨n häc lóc ®ã nªn «ng cho r»ng, löa lµ b¶n nguyªn cña thÕ
giíi.
- Çc sù vËt trong thÕ giíi lµ nh÷ng tr¹ng th¸i kh¸c nhau cña löa.
- Löa cã kh¶ n¨ng vËn ®éng kh«ng ngõng t¹o nªn çc tr¹ng th¸i kh¸c nhau cña thÕ giíi vËt chÊt.
b. Quan niÖm chøng
HªraclÝt lµ “ngêi s¸ng lËp ra phÐp biÖn chøng”, nhµ triÕt häc biÖn chøng tiªu biÓu trong
lÞch sö. Quan niÖm biÖn chøng thÓ hiÖn:
- Mäi sù vËt ®Òu n»m trong sù liªn hÖ, biÕn ®æi, chuyÓn hãa tõ çi nµy sang çi kh¸c theo hai
híng “®i lªn” vµ “®i xuèng”.
- B»ng sù quan s¸t trùc tiÕp thÕ giíi, «ng kÕt luËn: mäi vËt ®Òu tr«i ®i, ch¶y ®i, kh«ng cã çi g×
®øng yªn t¹i chç, kh«ng thÓ hai lÇn t¾m trong cïng mét dßng s«ng.
- Nªu lªn nh÷ng pháng ®o¸n thiªn tµi vÒ quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña çc mÆt ®èi
lËp.
+ Sù biÕn ®æi t¹o nªn çc mÆt ®èi lËp.
+ Çc mÆt ®èi lËp quy ®Þnh, lµm tiÒn ®Ò cho nhau.
+ Çc mÆt ®èi lËp chuyÓn hãa lÉn nhau.
+ Sù xung ®ét, ®Êu tranh cña çc mÆt ®èi lËp lµm cho sù vËt biÕn ®æi, ph¸t triÓn.
H¹n chÕ cña phÐp biÖn chøng:
• Mang tÝnh tù ph¸t, méc m¹c, ng©y th¬.
• Sù vËn ®éng, theo «ng bÞ ®ãng khung trong çi vßng luÈn quÈn cña tù nhiªn. ¤ng nãi: qu¸
tr×nh ph¸t triÓn cña thÕ giíi lµ mét chu kú, theo thêi gian, qua nh÷ng “n¨m th¸ng vÜ ®¹i”, tÊt c¶ mäi
sù vËt, hiÖn tîng l¹i quay vÒ víi löa.
c. Quan niÖm nhËn thøc
- Tù nhiªn rÊt bÝ Èn, phøc t¹p, do ®ã, nhËn thøc lµ c«ng viÖc hÕt søc khã kh¨n.
- Môc ®Ých cña nhËn thøc lµ kh¸m ph¸ “logos”, trËt tù, tÝnh thèng nhÊt cña vò trô.
- NhËn thøc ®îc b¾t ®Çu tõ c¶m gi¸c.
- Coi träng nhËn thøc c¶m tÝnh nhng kh«ng tuyÖt ®èi hãa giai ®o¹n nµy; muèn nhËn thøc
®óng ®¾n cÇn dùa vµo t duy.
- Nªu lªn tÝnh t¬ng ®èi cña ch©n lý: tuú theo hoµn c¶nh vµ ®iÒu kiÖn mµ thiÖn - ¸c, tèt -
xÊu, lîi - h¹i chuyÓn hãa cho nhau.
- HªraclÝt lµ nhµ triÕt häc duy vËt, cã nh÷ng quan niÖm biÖn chøng kh¸ s©u s¾c vµ lÝ thó
®îc çc nhµ triÕt häc sau nµy kÕ thõa vµ ph¸t triÓn. Hªghen, nhµ triÕt häc cæ ®iÓn §øc thõa nhËn
r»ng «ng kh«ng bá qua bÊt kú mÖnh ®Ò nµo cña HªraclÝt mµ th©u tãm hÕt t tëng cña HªraclÝt vµo
“l«gÝc häc” cña m×nh.
3. Trêng ph¸i £lª
Trêng ph¸i £lª xuÊt hiÖn ë Hy l¹p vµo cuèi thÕ kû thø VI - ®Çu thÕ kû thø V TCN.
Nh÷ng quan ®iÓm triÕt häc cña ph¸i nµy tr¶i qua mét qu¸ tr×nh tiÕn hãa nhÊt ®Þnh. Trong häc
thuyÕt cña Xªn«phan - ngêi s¸ng lËp ph¸i £lª - cßn cã nh÷ng yÕu tè duy vËt, v« thÇn, nhng ®Õn
P¸cmªnÝt, Dªn«ng lµ nh÷ng ®¹i biÓu chñ yÕu cña ph¸i nµy th× chñ nghÜa duy t©m ®· béc lé râ rÖt.
Trêng ph¸i £lª lµ trêng ph¸i siªu h×nh, ngôy biÖn. Dªn«ng cho r»ng, çc gi¸c quan cña chóng ta cã thÓ
nhËn thøc ®îc vËn ®éng, nhng ®ã kh«ng ph¶i lµ trÝ thøc ch©n thùc. Cßn nhËn thøc b»ng lý tÝnh
th× vËn ®éng lµ phi lý. §Ó phñ nhËn sù vËn ®éng, Dªn«ng ®· nªu ra nhiÒu ap«ria (nghÞch lý).
§a ra ap«ria vÒ ph©n ®«i, Dªn«ng lËp luËn r»ng vËn ®éng th× ph¶i cã ®iÓm xuÊt ph¸t vµ cã
®Ých. Tõ ®iÓm xuÊt ph¸t, vËn ®éng ph¶i ®i qua nöa ®o¹n ®êng tríc khi tíi ®Ých. Vµ ®Ó qua nöa
®o¹n ®êng nµy, vËn ®éng ph¶i qua ®îc nöa cña ®o¹n Êy … vµ cø nh thÕ chia ®«i tíi v« cïng kh«ng
bao giê hÕt. Nh vËy, theo Dªn«ng vËn ®éng lµ v« nghÜa, lµ phi lý, vµ thõa nhËn vËn ®éng lµ sai
lÇm.
Trong ap«ria vÒ “Asin vµ con rïa”, Dªn«ng lËp luËn r»ng, Asin ch¹y nhanh ®Õn ®©u còng kh«ng
®uæi kÞp con rïa ®i tríc v× khi chµng ®Õn ®îc çi ®iÓm con rïa võa rêi ®i th× con rïa ®· tíi mét
®iÓm míi råi…
§a ra ap«ria vÒ “mòi tªn bay”, Dªn«ng lËp luËn: mòi tªn bay cã nghÜa lµ mòi tªn ®øng l¹i liªn tôc qua
tõng ®iÓm liªn tiÕp trªn ®êng tíi ®Ých. Tæng nh÷ng ®iÓm ®øng im ph¶i lµ ®øng im. Tõ ®ã
Dªn«ng kÕt luËn: “mòi tªn bay lµ mòi tªn ®øng im”.
2. §ªm«crÝt (460 - 370 tr.CN)
§ªm«crÝt lµ ®¹i biÓu xuÊt s¾c cña chñ nghÜa duy vËt cæ ®¹i. ¤ng ®· cïng víi L¬xÝp s¸ng lËp ra
nguyªn tö luËn.
- Nguyªn tö luËn
KÕ thõa vµ ph¸t triÓn thuyÕt nguyªn tö cña L¬xÝp.
Nguyªn tö lµ h¹t vËt chÊt cùc nhá, kh«ng nh×n thÊy ®îc, kh«ng ph©n chia ®îc, kh«ng kh¸c nhau
vÒ chÊt, kh«ng mïi vÞ, mµu s¾c, kh«ng nãng lªn, kh«ng l¹nh ®i, kh«ng bÞ kh«, kh«ng Èm ít.
Çc nguyªn tö chØ kh¸c nhau vÒ h×nh thøc, trËt tù vµ t thÕ.
Nguyªn tö lu«n lu«n vËn ®éng, vËn ®éng theo chiÒu “xo¸y trßn”.
Nguyªn nh©n vËn ®éng cña nguyªn tö ë chÝnh b¶n th©n nã.
§ªm«crÝt ®a ra quyÕt ®Þnh luËn (thõa nhËn sù rµng buéc theo luËt nh©n qu¶ vµ tÝnh quy luËt
cña çc hiÖn tîng tù nhiªn) nh»m chèng l¹i môc ®Ých luËn (quan niÖm cho r»ng çi thèng trÞ trong tù
nhiªn kh«ng ph¶i lµ tÝnh nh©n qu¶ mµ tÝnh cã môc ®Ých).
VÒ mèi liªn hÖ gi÷a tÊt nhiªn vµ ngÉu nhiªn: Kh«ng cã çi ngÉu nhiªn, chØ cã çi tÊt nhiªn.
- NhËn thøc luËn: Quan niÖm mäi nhËn thøc ®Òu b¾t nguån tõ c¶m gi¸c råi ®Õn t duy. NhËn thøc
gåm hai giai ®o¹n: mê tèi vµ ch©n lý.
Mçi giai ®o¹n cã vÞ trÝ nhÊt ®Þnh:
“ChØ theo d luËn chung tån t¹i ngät, theo d luËn chung – cay. Theo d luËn chung – mµu s¾c, theo
ch©n lý chØ tån t¹i nh÷ng nguyªn tö vµ kho¶ng trèng”
- Quan ®iÓm v« thÇn
§ªm«crit lµ nhµ v« thÇn. ¤ng cho r»ng, së dÜ con ngêi tin vµo thÇn th¸nh lµ v× con ngêi bÊt lùc tríc
nh÷ng hiÖn tîng khñng khiÕp cu¶ tù nhiªn.
ThÇn th¸nh nh «ng quan niÖm chØ lµ sù nh©n çch ho¸ nh÷ng hiÖn tîng tù nhiªn hay nh÷ng thuéc
tÝnh cña con ngêi. Ch¼ng h¹n, çi mµ t«n gi¸o Hy L¹p ®· thÇn th¸nh ho¸ chØ lµ mét khèi löa hay
c¬n b·o.
§ªm«crit lµ mét nhµ duy vËt tiªu biÓu cña triÕt häc Hy L¹p thêi cæ ®¹i. T tëng cña «ng ®Æt nÒn
mãng cho sù ph¸t triÓn cña quan niÖm duy vËt sau nµy, ¶nh hëng lín ®Õn sù ph¸t triÓn cña triÕt häc
vµ khoa häc.
3. TriÕt häc duy t©m cña Plat«n (428 - 348 tr.CN)
Plat«n x©y dùng lý luËn DTKQ dùa trªn t tëng triÕt häc cña X«cr¸t (469 - 399 TCN) víi çc néi dung
sau:
- Quan niÖm: “Con ngêi h·y nhËn thøc chÝnh m×nh”.
- Bµn vÒ con ngêi díi khÝa c¹nh ®¹o ®øc.
- Muèn hiÓu vµ tu©n theo çi thiÖn phæ biÕn, ph¶i cã ph¬ng ph¸p tranh luËn ®Ó t×m ra ch©n
lý, gåm bèn bíc:
• “MØa mai”: nªu lªn nh÷ng c©u hái sao cho ngêi ®èi tho¹i tù m×nh thÊy m©u thuÉn víi ý
kiÕn cña m×nh nªu ra, thÊy ®îc sù “ngu dèt”, thiÕu c¬ së cña m×nh.
• “§ì ®Î”: gióp ®ì ®èi ph¬ng t×m ra lèi tho¸t khái çi sai trªn vµ ®Õn víi tri thøc ®óng.
• “Quy n¹p”: tõ nh÷ng hµnh vi ®¹o ®øc cô thÓ, riªng lÎ, t×m ra çi phæ biÕn cña hµnh vi ®¹o
®øc, ph©n biÖt nã çi ¸c, çi phi nghÜa.
• “X¸c ®Þnh”: lµm cho ngêi ®èi tho¹i thÊy cÇn ph¶i lµm thÕ nµo cho ®óng víi çi thiÖn phæ
biÕn.
Häc thuyÕt ý niÖm:
“ý niÖm” tån t¹i ch©n thùc, lµ çi cã tríc, sinh ra sù vËt c¶m tÝnh (çi bãng cña ý niÖm).
ý niÖm vÒ çi c©y, con ngùa, con s«ng, ngän nói, vËn ®éng, ®øng im, mµu s¾c, ©m thanh, v.v..
NhËn thøc luËn:
- NhËn thøc kh«ng ph¶i lµ ph¶n ¸nh çc sù vËt cña thÕ giíi kh¸ch quan, mµ lµ chØ lµ qu¸ tr×nh nhí
l¹i, håi tëng l¹i cña linh hån nh÷ng çi ®· l·ng quyªn trong qu¸ khø.
- Ph¬ng ph¸p nhËn thøc: ph¬ng ph¸p Dialªctic” (hái ®¸p, ®èi lËp ý kiÕn)
Quan ®iÓm vÒ nhµ níc lý tëng:
- Ph©n chia ra 3 tÇng líp trong x· héi:
• TÇng líp çc nhµ th«ng th¸i, çc nhµ chÝnh trÞ.
• TÇng líp vÖ qu©n lµm c«ng viÖc chiÕn tranh, duy tr× trËt tù x· héi.
• TÇng líp n«ng d©n, thî thñ c«ng vµ th¬ng nh©n.
- Nhµ níc dùa trªn nguyªn t¾c “c«ng b»ng”; kh«ng cã chÕ ®é t h÷u vµ gia ®×nh.
* Nhµ níc “kh«ng tëng”, “CNXH kiÓu tr¹i lÝnh”.
Quan niÖm vÒ ®¹o ®øc vµ nghÖ thuËt
- Quan niÖm vÒ ®¹o ®øc:
+ §¹o ®øc = Lý trÝ (sù th«ng th¸i) – ý chÝ (dòng c¶m) vµ mong muèn (biÕt ®iÒu, thËn träng).
+ Quan niÖm vÒ sù bÊt tö cña linh hån cã cã t¸c dông gi¸o dôc ®¹o ®øc.
+ Sù ph©n chia çc d¹ng ngêi theo tiªu chÝ ®¹o ®øc.
Quan niÖm vÒ nghÖ thuËt:
- Çi ®Ñp lµ ý niÖm siªu phµm, bÊt diÖt, tån t¹i ®Ých thùc. Do ®ã, çi ®Ñp n»m ngoµi nghÖ
thuËt, trªn nghÖ thuËt, ë ngoµi thÕ giíi hiÖn thùc.
- NT (trõ nh÷ng bµi ca ca ngîi thÇn th¸nh) kh«ng t¸i t¹o çi ®Ñp cña ý niÖm mµ t¸i t¹o çi
“bãng” cña ý niÖm, lµ “çi bãng cña çi bãng”.
- NT gióp con ngêi kháe m¹nh, dòng c¶m, kh«ng sî chÕt, tin vµo ®iÒu tèt, kh«ng sî chÕt.
4. Arixt«t (384 - 322 tr.CN)
Lµ bé ãc b¸ch khoa, Arixtèt ®· nghiªn cøu nhiÒu ngµnh khoa häc: triÕt häc, l«gic häc, t©m lý häc,
khoa häc tù nhiªn, sö häc, chÝnh trÞ häc, ®¹o døc häc, mü häc.
ThÕ giíi quan:
Phª ph¸n häc thuyÕt “ý niÖm” cña Plat«n vµ ®a ra quan ®iÓm cña m×nh.
- Tù nhiªn lµ toµn bé nh÷ng sù vËt cã b¶n thÓ vËt chÊt, tån t¹i kh¸c quan vµ biÕn ®æi kh«ng ngõng.
VËn ®éng kh«ng t¸ch rêi vËt thÓ tù nhiªn.
- Çc sù vËt ®îc t¹o nªn bëi 5 yÕu tè: ®Êt, níc, löa, khÝ vµ ªte cã ®Æc trng vËn ®éng h×nh trßn.
H¹n chÕ:
Dao ®éng gi÷a CNDV vµ CNDT khi «ng thõa nhËn 2 thùc thÓ tån t¹i song song, ®éc lËp víi nhau
lµ vËt chÊt vµ h×nh thøc, thËm chÝ coi h×nh thøc cña mäi h×nh thøc lµ thÇn th¸nh.
NhËn thøc luËn:X©y dùng trªn c¬ së phª ph¸n häc thuyÕt vÒ “ý niÖm” vµ “sù håi tëng” cña Plat«n).
- ThÕ giíi kh¸ch quan lµ ®èi tîng cña nhËn thøc.
- NhËn thøc lµ qu¸ tr×nh gåm nhiÒu giai ®äan: c¶m gi¸c – biÓu tîng – kinh nghiÖm – nghÖ thuËt –
khoa häc.
L«gÝc häc:
Tr×nh bµy çc quy luËt cña l«gÝc h×nh thøc nh quy luËt ®ång nhÊt, quy luËt cÊm m©u thuÉn
trong t duy, quy luËt bµi trõ çi thø ba; ®a ra ph¬ng ph¸p chøng minh ba ®o¹n (tam ®o¹n luËn), v.v..
nhËn xÐt vÒ vÒ triÕt häc hy l¹p cæ ®¹i:
- TriÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i ®· ®Æt ra hÇu hÕt çc vÊn ®Ò triÕt häc c¨n b¶n mµ sau nµy çc häc
thuyÕt kh¸c sÏ tõng bíc gi¶i quyÕt theo néi dung cña thêi ®¹i m×nh.
- DiÔn ra cuéc ®Êu tranh gi÷a CNDV vµ CNDT, PPBC vµ PPSH, ®Æc biÖt lµ cuéc ®Êu tranh gi÷a
“®êng lèi §ªm«crit” vµ “®êng lèi Plat«n”.
- Nh÷ng thµnh qu¶ quan träng cña triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i lµ: thuyÕt nguyªn tö (®· ®Æt c¬ së cho
sù ph¸t triÓn cña CNDV vµ khoa häc tù nhiªn); phÐp biÖn chøng cña Hªrac¬lit; l«gic h×nh thøc cña
Arixt«t.
triÕt häc t©y ©u thêi trung cæ

I. §iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi vµ nÐt ®Æc thï cña triÕt häc
1. §iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi
- NÒn kinh tÕ tù nhiªn, tù tóc tù cÊp, s¶n phÈm lµm ra chØ nh»m tho¶ m·n nhu cÇu cña c«ng x· vµ
th¸i Êp. Ruéng ®Êt vµ çc t liÖu s¶n xuÊt kh¸c thuéc quyÒn së h÷u cña giai cÊp phong kiÕn.
- §Êu tranh cña n«ng d©n lao ®éng, thî thñ c«ng, d©n nghÌo thµnh thÞ chèng bän phong kiÕn vµ
tÇng líp bãc lét kh¸c lµ mét néi dung chñ yÕu cña lÞch sö x· héi phong kiÕn.
- HÖ t tëng thèng trÞ trong x· héi lµ hÖ t tëng phong kiÕn. T«n gi¸o lµ h×nh thøc t tëng chi phèi ®êi
sèng tinh thÇn cña x· héi.
- Chñ nghÜa kinh viÖn phôc vô t«n gi¸o vµ nhµ thê lµ triÕt häc chÝnh thèng.
- Tuy vËy, triÕt häc giai ®o¹n nµy vÉn chøa ®ùng nh÷ng nh©n tè chuÈn bÞ cho sù kh«i phôc
CNDV cæ ®¹i.
- VÊn ®Ò mèi quan hÖ gi÷a lßng tin vµ lý trÝ.
- CN duy danh vµ CN duy thùc.
II. Çc triÕt gia tiªu biÓu
• T«m¸t §acanh (1225 - 1274)
-TriÕt häc T«m¸t §acanh ®îc Gi¸o héi Thiªn chóa coi lµ triÕt häc duy nhÊt ®óng ®¾n vµ lÊy lµm
hÖ t tëng cña m×nh.
- §èi tîng cña triÕt häc lµ “ch©n lý cña lÝ trÝ”, cßn ®èi tîng cña thÇn häc lµ “ch©n lý cña lßng
tin t«n gi¸o”.
- Kh«ng m©u thuÉn vÒ nguyªn t¾c gi÷a ch©n lý ®óng ®¾n vµ lßng tin t«n gi¸o. Nhng triÕt
häc ph¶i phôc tïng thÇn häc.
- Tuyªn truyÒn cho sù thèng trÞ cña nhµ thê ®èi víi x· héi vµ coi cuéc sèng trÇn thÕ lµ sù
chuÈn bÞ cho cuéc sèng t¬ng lai ë thÕ giíi bªn kia.
2. §¬n Xcèt (1263-1308)
- Nhµ triÕt häc tiªu biÓu thÕ kû XII.
- VÊn ®Ò mèi liªn quan gi÷a thÇn häc vµ triÕt häc lµ vÊn ®Ò chñ yÕu mµ «ng quan t©m.
ThÇn häc nghiªn cøu thîng ®Õ, triÕt häc nghiªn cøu hiÖn thùc kh¸ch quan - vËt chÊt.
- Thîng ®Õ lµ mét tån t¹i bÊt tËn, cã thÓ chøng minh ®îc, nhng kh«ng thÓ nhËn thøc ®îc b¶n
chÊt Thîng ®Õ b»ng lý trÝ, mµ chñ yÕu ph¶i b»ng lßng tin.
- Linh hån con ngêi do Thîng ®Õ ban cho.
3. R«giª Bªc¬n (kho¶ng 1214 -1291)
- Tham gia tÝch cùc vµo cuéc ®Êu tranh chèng triÕt häc kinh viÖn; ®Ò xíng khoa häc thùc
nghiÖm.
- Quan niÖm: siªu h×nh häc (triÕt häc) ®îc x©y dùng trªn c¬ së thµnh qu¶ çc khoa häc riªng lÎ
vµ ®em l¹i cho çc khoa häc riªng lÎ nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n.
- Coi träng tri thøc khoa häc: “kh«ng cã sù nguy hiÓm nµo lín h¬n sù ngu dèt”.
- Xem kinh nghiÖm lµ tiªu chuÈn cña ch©n lý, thíc ®o cña lý luËn.
triÕt häc T©y ¢u thÕ kû XV - XVIII (triÕt häc thêi kú phôc hng vµ cËn ®¹i)
I. TriÕt häc thêi kú phôc hng
ThÕ kû XV- XVI ë T©y ¢u lµ thêi kú phôc hng. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ®· b¾t ®Çu
h×nh thµnh trong lßng x· héi phong kiÕn ë nhiÒu níc.
- Ph¸t kiÕn ®Þa lý.
- Khoa häc – kü thuËt.
- ChÝnh trÞ x· héi.
- V¨n hãa phôc hng víi tÝnh nh©n v¨n, nh©n ®¹o.
Çc nhµ t tëng tiªu biÓu
Çc nhµ t tëng, çc nhµ khoa häc tiÕn bé nh Nic«lai C«pecnÝch, Gioãc®an« Brun« (1548-1600),
Galiª (1564-1642), T«m¸t M¬r¬ (1475-1535), Tom¸t Campanela (1568-1639)… ®· ®Êu tranh chèng
l¹i chñ nghÜa kinh viÖn vµ thÇn häc thêi trung cæ. Giooc®an« Brun« (1548-1600)
Brun« ®· ®Êu tranh b¶o vÖ thuyÕt nhËt t©m cña C«pÐcnÝch, tuyªn truyÒn quan niÖm duy vËt
vÒ thÕ giíi. Tßa ¸n gi¸o héi kÕt ¸n tö h×nh, thiªu sèng «ng t¹i “qu¶ng trêng hoa” ë La M·.
II. TriÕt häc thêi kú cËn ®¹i
ThÕ kû XVII - XVIII ë T©y ¢u lµ thêi kú chuÈn bÞ vµ bïng næ çc cuéc çch m¹ng t s¶n ë nhiÒu níc
nh Hµ Lan, Anh vµ Ph¸p, trong ®ã cuéc Çch m¹ng t s¶n Ph¸p (1789-1794) lµ cuéc çch m¹ng t s¶n
triÖt ®Ó nhÊt.
Nh÷ng chuyÓn biÕn vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, khoa häc ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ra ®êi cña mét h×nh
thøc triÕt häc duy vËt míi – CNVD m¸y mãc, siªu h×nh.
III. Çc nhµ triÕt häc tiªu biÓu thêi cËn ®¹i
• Ph.Bªc¬n *
• Hèpx¬
• Lècc¬
• BÐccli *
• §ªçct¬ *
• Spin«da
• Çc nhµ triÕt häc Ph¸p thÕ kû XVIII *
1. Phranxi Bªc¬n
Ph.Bªc¬n lµ ngêi s¸ng lËp CNDV Anh vµ khoa häc thùc nghiÖm thêi kú míi. TriÕt häc duy vËt cña
Bªc¬n cã liªn hÖ chÆt chÏ víi nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn.
Néi dung t tëng:
- §øng trªn gãc ®é vËt lý häc ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò b¶n thÓ luËn triÕt häc.
- Coi träng ph¬ng ph¸p quy n¹p (®iÓm xuÊt ph¸t cña nhËn thøc lµ kinh nghiÖm, tõ kinh nghiÖm mµ
kh¸i qu¸t thµnh t tëng, lý luËn).
- Muèn nhËn thøc ®óng ®¾n hiÖn thùc th× ph¶i tõ bá çc "¶o tëng” (“¶o tëng chñng téc”, “¶o tëng
hang ®éng”, “¶o tëng c«ng céng” vµ “¶o tëng r¹p h¸t”).
- Tuy vËy, Bªc¬n ®· thÓ hiÖn sù tho¶ hiÖp víi thÇn häc; «ng nªu ra t tëng vÒ ch©n lý hai mÆt:
mÆt khoa häc vµ mÆt thÇn häc.
2. Hèpx¬ (1588 - 1679)
- Ngêi tiÕp tôc t tëng duy vËt cña Ph.Bªc¬n.
- Kh¼ng ®Þnh sù tån t¹i kh¸ch quan cña vËt chÊt, kh«ng gian vµ thêi gian, phñ nhËn sù tån t¹i cña
thÇn, v× theo «ng, thÇn kh«ng cã qu¶ng tÝnh.
- §øng tõ gãc ®é c¬ häc vµ to¸n häc ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò b¶n thÓ luËn triÕt häc:
+ ThÕ giíi vËt chÊt chØ lµ nh÷ng quan hÖ vÒ sè lîng.
+ C¬ thÓ sinh vËt hay con ngêi còng chØ lµ mét bé m¸y c¬ häc, tr¸i tim con ngêi lµ chiÕc "lo xo",
thÇn kinh lµ nh÷ng "sîi chØ", çc khíp x¬ng lµ nh÷ng b¸nh xe.
3. G.BÐccli (1684-1753)
Nhµ triÕt häc duy t©m chñ quan tiªu biÓu.
Néi dung triÕt häc:
- Phñ nhËn sù tån t¹i kh¸ch quan cña thÕ giíi vËt chÊt.
- Cho r»ng thÕ giíi vËt chÊt tån t¹i phô thuéc vµo c¶m gi¸c chñ quan cña con ngêi. Sù vËt lµ "phøc
hîp" cña nh÷ng c¶m gi¸c.
TriÕt häc duy t©m cña BÐc¬li sau nµy ®îc Hium, Makh¬ ph¸t triÓn.
4. Spin«da
Ngêi ®¹i biÓu cho CNDV Hµ Lan thÕ kû XVII.
Quan ®iÓm triÕt häc:
- “Thùc thÓ” lµ duy nhÊt, tån t¹i vÜnh viÔn, nã lµ nguyªn nh©n cña b¶n th©n nã. "Thùc thÓ" ®îc
thÓ hiÖn ra ë çc "d¹ng thøc". Çc "d¹ng thøc" ®Òu cã hai thuéc tÝnh lµ qu¶ng tÝnh vµ t duy vµ
lu«n lu«n vËn ®éng.
- ThÕ giíi chÞu sù chi phèi cña luËt nh©n - qu¶. Song «ng r¬i vµo quyÕt ®Þnh duy vËt m¸y mãc:
phñ nhËn çi ngÉu nhiªn; r¬i vµo phiÕm thÇn luËn: ®ång nhÊt giíi tù nhiªn víi thÇn vµ r¬i vµo quan
®iÓm vËt ho¹t lu©n: mäi vËt ®Òu cã ý thøc.
§èi tîng, vai trß cña triÕt häc
“Khoa häc cña çc khoa häc” vµ “siªu h×nh häc”.
“VËt lý häc”:
- Quan niÖm vËt chÊt lµ v« tËn víi nh÷ng thuéc tÝnh c¬ b¶n lµ kh«ng gian, thêi gian vµ vËn ®éng.
VËn ®éng lµ kh«ng thÓ bÞ tiªu diÖt, nã lu«n lu«n g¾n liÒn víi çc vËt thÓ. VËn ®éng lµ sù chuyÓn
®æi vÞ trÝ vËt thÓ trong kh«ng gian.
“Siªu h×nh häc”:
§ªçct¬ nãi tíi sù tån t¹i ®éc lËp cña hai nguyªn thÓ vËt chÊt vµ tinh thÇn tu©n thñ “nguyªn t¾c tèi
cao” lµ thÇn linh. (nhÞ nguyªn luËn).
Lý luËn nhËn thøc:
- §iÓm xuÊt ph¸t cña nhËn thøc lµ “nghi ngê”, g¾n liÒn víi nguyªn t¾c ®ã lµ nguyªn lý
"Cogito ergo Sum" (T«i t duy, vËy t«i tån t¹i).
- §a ra quan niÖm “t tëng bÈm sinh”.
Coi tiªu chuÈn cña nhËn thøc lµ sù m¹ch l¹c râ rµng trong t duy.
6. Chñ nghÜa duy vËt Ph¸p thÕ kû XVIII
- Chñ nghÜa duy vËt Ph¸p thÕ kû XVIII lµ thÕ giíi quan cña giai cÊp t s¶n ®ang lªn. Nã lµ sù chuÈn
bÞ vÒ mÆt t tëng cho çch m¹ng t s¶n Ph¸p (1789 – 1794).
- Nh÷ng ®¹i biÓu cña chñ nghÜa duy vËt Ph¸p thÕ kû XVIII lµ La Mettri (1709 – 1751), H«nb¸ch
(1723- 1789), §i®¬r« (1713- 1784) vµ Henvªtióyt (1715- 1771).
§ãng gãp cña CNDV Ph¸p thÕ kû XVIII:
- Gãp phÇn quan träng vµo sù ph¸t triÓn cña triÕt häc duy vËt.
- Phª ph¸n thuyÕt bÊt kh¶ tri vµ kªu gäi ®Èy m¹nh nghiªn cøu giíi tù nhiªn nh»m mang l¹i h¹nh phóc
cho con ngêi.
H¹n chÕ cña CNDV Ph¸p thÕ kû XVIII:
- Chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh.
- Cha tho¸t khái quan niÖm duy t©m trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi.
* Çc nhµ kinh ®iÓn M¸c - Lªnin v¹ch ra nh÷ng h¹n chÕ lÞch sö cña chñ nghÜa duy vËt Ph¸p thÕ
kû XVIII, ®ång thêi kh¼ng ®Þnh vai trß to lín cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn vµ
triÕt häc duy vËt.
TriÕt häc cæ ®iÓn ®øc
• Hoµn c¶nh ra ®êi vµ nÐt ®Æc thï cña triÕt häc
• Çc nhµ triÕt häc tiªu biÓu
• Cant¬ *
• Hªghen *
• Phoi¬b¾c *
I. Hoµn c¶nh ra ®êi vµ nÐt ®Æc thï cña triÕt
häc cæ ®iÓn ®øc
1. Hoµn c¶ch ra ®êi:
- Cuèi thÕ kû XVIII ®Çu thÕ kû XIX nÒn kinh tÕ níc §øc ®· cã yÕu tè cña QHSX t b¶n nhng nh×n
chung níc §øc vÉn lµ mét quèc gia phong kiÕn l¹c hËu.
- Giai cÊp t s¶n §øc nhá bÐ vÒ sè lîng, yÕu kÐm vÒ chÝnh trÞ, võa muèn lµm çch m¹ng l¹i võa
muèn tháa hiÖp víi tÇng líp quý téc Phæ ®ang thèng trÞ ®Êt níc.
- Nh÷ng kÕt qu¶ míi trong KHTN t¹o tiÒn ®Ò cho viÖc nghiªn cøu thÕ giíi mét çch biÖn chøng.
- Néi dung çch m¹ng díi mét h×nh thøc duy t©m, b¶o thñ.
- §Ò cao vai trß tÝch cùc cña t duy con ngêi, coi con ngêi lµ mét thùc thÓ ho¹t ®éng, lµ nÒn t¶ng vµ
®iÓm xuÊt ph¸t cña mäi vÊn ®Ò triÕt häc.
Ii. Çc nhµ triÕt häc tiªu biÓu
1. Cant¬ (1724-1804)
TriÕt häc cña Cant¬ chia lµm hai thêi kú: “tríc phª ph¸n” (tríc 1770) vµ “sau phª ph¸n” (sau 1770).
a) Thêi kú tríc 1770
Cant¬ ®a ra hai gi¶ thuyÕt khoa häc quan träng:
- Sù h×nh thµnh vò trô tõ nh÷ng h¹t bôi vËt chÊt.
- Sù lªn xuèng cña níc thñy triÒu do sù t¸c ®éng cña søc hót mÆt tr¨ng vµ tr¸i ®Êt.
- Thêi kú nµy Cant¬ lµ nhµ duy vËt l¹c quan.
b) Thêi kú sau 1770
- TÝnh chÊt c¬ b¶n cña triÕt häc Cant¬ lµ ®iÒu hoµ CNDV víi CNDT, lµm cho hai chñ
nghÜa Êy tho¶ hiÖp víi nhau kÕt hîp thµnh mét hÖ thèng duy nhÊt:
Thõa nhËn sù tån t¹i kh¸ch quan cña thÕ giíi “vËt tù nã”.
Kh«ng gian, thêi gian, tÝnh nh©n qu¶, çc quy luËt cña tù nhiªn lµ ®Æc tÝnh cña gi¸c tÝnh
con ngêi; tÝnh thèng nhÊt cña tù nhiªn ë trong tÝnh thèng nhÊt cña chñ thÓ nhËn thøc, cña çi “t«i”.
- Kh«ng thÓ nhËn thøc ®îc “vËt tù nã”.
- ChØ nhËn thøc ®îc thÕ giíi “hiÖn tîng” (sinh ra tõ sù t¸c ®éng cña “vËt tù nã” lªn çc gi¸c
quan cña con ngêi).
2. Hªghen (1770 - 1831)Hªghen lµ nhµ triÕt häc vÜ ®¹i ngêi §øc, ®ãng vai trß lín lao trong viÖc ph¸t
triÓn lý luËn biÖn chøng. Nhng triÕt häc cña Hªghen lµ chñ nghÜa duy t©m kh¸ch quan.
a) ThÕ giíi quan cña Hªghen
- Khëi nguyªn cña thÕ giíi lµ “ý niÖm tuyÖt ®èi” hay “tinh thÇn thÕ giíi”.
- “ý niÖm tuyÖt ®èi” ph¸t triÓn qua ba giai ®o¹n:
+ “Nguyªn chÊt t duy thuÇn tóy”.
+ “Tha hãa” thµnh giíi tù nhiªn.
+ Trë l¹i “b¶n th©n m×nh”.
- “ý niÖm tuyÖt ®èi” chØ lµ mét çch nãi theo ®êng vßng, mét çch kh¸c nãi vÒ Thîng ®Õ mµ th«i
(Lªnin).
b. “H¹t nh©n hîp lÝ” cña triÕt häc Hªghen
- Phª ph¸n t duy siªu h×nh vµ tr×nh bµy toµn bé thÕ giíi tù nhiªn, lÞch sö vµ tinh thÇn díi d¹ng mét
qu¸ tr×nh kh«ng ngõng vËn ®éng, biÕn ®æi, ph¸t triÓn.
- Tr×nh bµy çc ph¹m trï, quy luËt c¬ b¶n cña PBC.
- ChØ ra sù thèng nhÊt gi÷a PBC, NTL vµ LGH; x©y dùng çc ph¬ng ph¸p nh©n thøc khoa
häc.
3. LótvÝch Phoi¬b¾c (1804 - 1872)
Nhµ duy vËt tiªu biÓu cña triÕt häc tríc M¸c. C«ng lao to lín cña Phoi¬b¾c lµ ë chç trong cuéc ®Êu
tranh chèng l¹i chñ nghÜa duy t©m vµ thÇn häc, «ng ®· kh«i phôc l¹i ®Þa vÞ xøng ®¸ng cña triÕt
häc duy vËt thÕ kû XVII - XVIII.
a. Quan niÖm vÒ thÕ giíi
- Thõa nhËn giíi tù nhiªn (bao gåm c¶ con ngêi) tån t¹i kh¸ch quan.
- ý thøc lµ thuéc tÝnh cña vËt chÊt ®Æc biÖt (bé n·o ngêi).
- Kh«ng gian vµ thêi gian lµ h×nh thøc tån t¹i cña vËt chÊt.
- ThÕ giíi vËt chÊt vËn ®éng tu©n theo çc quy luËt kh¸ch quan.
- ThÕ giíi vËt chÊt ph¸t triÓn tõ v« sinh ®Õn h÷u sinh vµ con ngêi.
TriÕt häc duy vËt cña Phoi¬b¾c tÝnh chÊt siªu h×nh
Nguyªn nh©n:
- Phª ph¸n CNDT cña Hªghen, Phoi¬b¾c ®· vøt bá lu«n c¶ phÐp biÖn chøng cña nhµ triÕt häc vÜ
®¹i nµy.
- ¤ng còng kh«ng thÓ kh¸i qu¸t nh÷ng ph¸t minh khoa häc vÜ ®¹i cña thÕ kû XIX ®Ó x©y dùng
quan niÖm biÖn chøng vÒ tù nhiªn.
b. NhËn thøc luËn
- Phª ph¸n chñ nghÜa hoµi nghi vµ thuyÕt kh«ng thÓ biÕt. Coi ®èi tîng cña nhËn thøc lµ giíi
tù nhiªn.
- Tuy nhiªn, kh«ng thÊy ®îc vai trß cña thùc tiÔn ®èi víi nhËn thøc.
c. Quan niªm vÒ x· héi
Còng nh çc nhµ triÕt häc kh¸c trong giai ®o¹n tríc M¸c, Phoi¬b¾c r¬i vµo lËp trêng duy t©m
trong viÖc gi¶i quuyÕt çc vÊn ®Ò x· héi (vÊn ®Ò con ngêi, vÊn ®Ò ®¹o ®øc, vÊn ®Ò t«n gi¸o).
* NhËn ®Þnh vÒ nÒn triÕt häc cæ ®iÓn §øc
- TriÕt häc cæ ®iÓn §øc lµ tiÒn ®Ò lý luËn cho sù xuÊt hiÖn triÕt häc M¸c ë gi÷a thÕ kû XIX.
§Æc biÖt, phÐp biÖn chøng cña Hªghen vµ CNDV cña Phoi¬b¾c ®· ®ãng vai trß quan träng trong
viÖc x¸c lËp thÕ giíi duy vËt biÖn chøng cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen.
- H¹n chÕ c¬ b¶n trong phÐp biÖn chøng cña Hªghen lµ tÝnh duy t©m. Cßn khuyÕt ®iÓm cña
CNDV Phoi¬b¾c lµ tÝnh chÊt siªu h×nh vµ duy t©m vÒ x· héi.
- Nh÷ng h¹n chÕ vµ thµnh qu¶ cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc ®· ®îc C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen kh¾c
phôc, kÕ thõ vµ n©ng lªn ë tr×nh ®é míi - CNDVBC.
C©u hái «n tËp vµ th¶o luËn
1. Ph©n tÝch hoµn c¶nh ra ®êi vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i.
2. Nh÷ng ®ãng gãp vµ h¹n chÕ cña triÕt häc T©y ¢u thÕ kû XVII - XVIII.
3. Tr×nh bµy t tëng triÕt häc cña Cant¬, Hªghen vµ Phoi¬b¾c.
• Ch¬ng IV
§iÒu kiÖn, tiÒn ®Ò ra ®êi cña triÕt häc M¸c
• §iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi
‐ Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña LLSX do t¸c ®éng cña cuéc çch m¹ng c«ng nghiÖp lµm cho PTSX
TBCN thÓ hiÖn tÝnh h¬n h¼n so víi PTSX PK.
‐ “Giai cÊp t s¶n, trong qu¸ tr×nh thèng trÞ giai cÊp cha ®Çy mét thÕ kû, ®· t¹o ra nh÷ng
LLSX nhiÒu h¬n vµ ®å sé h¬n LLSX cña tÊt c¶ çc thÕ hÖ tríc kia gép l¹i”.
- M©u thuÉn x· héi vèn cã cña CNTB ngµy cµng trë nªn gay g¾t.
- Cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n ph¸t triÓn ®a giai cÊp nµy vµo vÞ trÝ trung t©m cña vò ®µi
lÞch sö.
- N¶y sinh nhu cÇu ra ®êi lý luËn çch m¹ng nh»m gi¶i ®¸p nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn cña thêi ®¹i
®Æt ra.
- TriÕt häc M¸c ra ®êi lµ sù gi¶i ®¸p vÒ mÆt lý luËn nh÷ng vÊn ®Ò cña thêi ®¹i trªn lËp tr êng cña
giai cÊp v« s¶n çch m¹ng.
2. Nguån gèc lý luËn vµ nh÷ng tiÒn ®Ò cña khoa häc tù nhiªn
a. Nguån gèc lý luËn
- TriÕt häc cæ ®iÓn §øc víi tÝnh çch lµ nguån gèc lý luËn trùc tiÕp cña triÕt häc M¸c.
- Kinh tÕ chÝnh trÞ häc cæ ®iÓn Anh víi sù h×nh thµnh quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö.
- CNXH kh«ng tëng Ph¸p víi viÖc h×nh thµnh nh÷ng quan ®iÓm chÝnh trÞ - x· héi.
b. TiÒn ®Ò KHTN
- Nh÷ng ph¸t minh lín cña KHTN:
+ §Þnh luËt b¶o toµn vµ chuyÓn hãa n¨ng lîng.
+ ThuyÕt tÕ bµo.
+ ThuyÕt tiÕn hãa.
- Vai trß cña nh÷ng ph¸t minh khoa häc:
+ Gãp phÇn h×nh thµnh quan niÖm míi vÒ thÕ giíi.
+ Lµm béc lé tÝnh h¹n chÕ, chËt hÑp cña ph¬ng ph¸p t duy siªu h×nh.
+ Cung cÊp c¬ së khoa häc ®Ó ph¸t triÓn t duy biÖn chøng.
II. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña triÕt häc M¸c - lªnin
1. C.M¸c vµ Ph.¡ngghen, nh÷ng nhµ s¸ng lËp triÕt häc duy vËt biÖn chøng
- C.M¸c sinh ngµy 5/5 /1818. Th¸ng 4/1841 «ng nhËn b»ng tiÕn sÜ TriÕt häc. Khi cßn lµ sinh viªn
«ng ®· tham gia nhãm Hªghen trÎ vµ tÝch cùc ho¹t ®éng ®ßi tù do d©n chñ. Th¸ng 5/1842 tham gia
b¸o S«ng Ranh vµ ®· viÕt nhiÒu bµi cã tÝnh chÊt çch m¹ng, tiÕn bé. Tuy nhiªn vÒ thÕ giíi quan
triÕt häc lóc nµy vÒ c¬ b¶n «ng vÉn ®øng trªn lËp trêng duy t©m. Tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 10/ 1843
M¸c ®· phª ph¸n triÕt häc ph¸p quyÒn cña Hªghen vµ nång nhiÖt tiÕp nhËn quan ®iÓm duy vËt cña
Phoi¬b¾c. Nh÷ng bµi b¸o cña M¸c vµo cuèi n¨m 1843 ®· chøng tá bíc chuyÓn døt kho¸t cña «ng tõ
lËp trêng duy t©m sang lËp trêng duy vËt.
- Ph.¡ngghen sinh ngµy 28/11/1820 trong mét gia ®×nh t s¶n ngµnh dÖt. ViÖc nghiªn cøu triÕt häc
trong thêi gian cßn lµ häc sinh trung häc vµ trong thêi gian lµm nghÜa vô qu©n sù ®· dÉn «ng ®Õn
víi C. M¸c vµ víi lËp trêng duy vËt biÖn chøng.
2. Giai ®o¹n ®Ò xuÊt nh÷ng nguyªn lý triÕt häc th«ng qua çc t¸c phÈm
- "B¶n th¶o kinh tÕ - triÕt häc n¨m 1844" vµ vÊn ®Ò lao ®éng bÞ tha hãa.
Trong t¸c phÈm nµy, C.M¸c tr×nh bµy nh÷ng quan ®iÓm kinh tÕ vµ triÕt häc th«ng qua viÖc phª
ph¸n kinh tÕ chÝnh trÞ häc cæ ®iÓn Anh vµ triÕt häc duy t©m cña Hªghen. Nh÷ng quan ®iÓm míi
cña M¸c ®îc thÓ hiÖn trong viÖc ph©n tÝch sù tha hãa cña lao ®éng víi ph¹m trï “lao ®éng bÞ tha
hãa”.
- "Gia ®×nh thÇn th¸nh".
§©y lµ t¸c phÈm viÕt chung cña C.M¸c vµ Ph.¨ngghen. Trong t¸c phÈm nµy, hai «ng ®· ®Ò xuÊt
mét sè nguyªn lý c¬ b¶n cña triÕt häc m¸cxÝt vµ cña chñ nghÜa céng s¶n khoa häc.
- "HÖ t tëng §øc”.
T¸c phÈm nµy ®¸nh dÊu mèc quan träng trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh triÕt häc M¸c. Trong t¸c phÈm,
lÇn ®Çu tiªn nh÷ng quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö ®îc tr×nh bµy mét çch cã hÖ thèng. §©y chÝnh
lµ t¸c phÈm chÝn muåi ®Çu tiªn cña chñ nghÜa M¸c.
- "Sù khèn cïng cña triÕt häc” vµ "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n”.
Trong çc t¸c phÈm nµy, chñ nghÜa M¸c ®îc tr×nh bµy nh mét chØnh thÓ víi ®Çy ®ñ çc quan
®iÓm lý luËn nÒn t¶ng cïng víi ba bé phËn hîp thµnh.
Víi t¸c phÈm “Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n”, triÕt häc M¸c vµ chñ nghÜa M¸c nãi chung ®· h×nh
thµnh.
3. M¸c vµ ¡ngghen bæ sung vµ ph¸t triÓn lý luËn triÕt häc
C.M¸c vµ Ph.¨ngghen tiÕp tôc ph¸t triÓn lý luËn trªn c¬ së tæng kÕt nh÷ng kinh nghiÖm thùc
tiÔn vµ kh¸i qu¸t nh÷ng thµnh tùu khoa häc. B»ng ho¹t ®éng lý luËn cña m×nh, hai «ng ®· ®a
phong trµo c«ng nh©n tõ tù ph¸t lªn tù gi¸c vµ ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh mÏ.
4. Thùc chÊt vµ ý nghÜa cña cuéc çch m¹ng trong triÕt häc do M¸c vµ ¡ngghen thùc hiÖn
a. Çi míi vÒ chÊt cña triÕt häc M¸c
- Sù thèng nhÊt gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ phÐp biÖn chøng. Chñ nghÜa duy vËt cña M¸c lµ chñ
nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ phÐp biÖn chøng cña M¸c lµ phÐp biÖn chøng duy vËt.
- Chñ nghÜa duy vËt triÖt ®Ó. Quan niÖm duy vËt lÞch sö – mét cèng hiÕn vÜ ®¹i cña M¸c vµ
¡ngghen.
- Sù thèng nhÊt gi÷a tÝnh çch m¹ng vµ tÝnh khoa häc, lý luËn vµ thùc tiÔn t¹o nªn tÝnh s¸ng t¹o
cña triÕt häc M¸c.
b. ý nghÜa cña cuéc çch m¹ng
- ThÕ giíi quan vµ ph¬ng ph¸p luËn khoa häc cña triÕt häc M¸c - c«ng cô nhËn thøc vµ vò khÝ lý
luËn c¶i t¹o x· héi.
- §Æt nÒn mãng ®Ó CNXH ph¸t triÓn tõ kh«ng tëng thµnh khoa häc; ®a phong trµo c«ng nh©n tõ
tù ph¸t lªn tù gi¸c.
- Trë thµnh thÕ giíi quan vµ ph¬ng ph¸p luËn chung cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn cña khoa häc.
5. Lªnin ph¸t triÓn triÕt häc M¸c
V.I.Lªnin (1870 - 1924) -nhµ t tëng vÜ ®¹i, l·nh tô thiªn tµi cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao
®éng. Ngêi ®· cã ®ãng gãp to lín vµo sù ph¸t triÓn lý luËn cña chñ nghÜa M¸c nãi chung vµ triÕt
häc M¸c nãi riªng.
- Lªnin ®Êu tranh chèng ph¸i d©n tóy tháa hiÖp vµ ph¸t triÓn quan niÖm duy vËt lÞch sö,
®Æc biÖt lµ lý luËn vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi.
- Lªnin b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn triÕt häc M¸c th«ng qua viÖc tæng kÕt nh÷ng thµnh tùu KHTN vµ
thùc tiÔn çch m¹ng thêi kú sau çch m¹ng 1905 -1907.
- Lªnin ph¸t triÓn vµ vËn dông s¸ng t¹o häc thuyÕt M¸c trong thùc tiÔn çch m¹ng.
Ch¬ngV
1. ThÕ giíi quan vµ nh÷ng h×nh thøc c¬ b¶n cña thÕ giíi quan
• ThÕ giíi quan
- Kh¸i niÖm:
- TGQ lµ toµn bé nh÷ng quan ®iÓm, quan niÖm cña con ngêi vÒ thÕ giíi, vÒ vÞ trÝ, cuéc
sèng cña con ngêi trong thÕ giíi.
- Çc yÕu tè:
• Tri thøc Xóc c¶m NiÒm tin ý chÝ
- Çc cÊp ®é TGQ:
• TGQ th«ng thêng:
H×nh thµnh trùc tiÕp, tù ph¸t tõ cuéc sèng thêng ngµy; cã tÝnh quÇn chóng réng r·i; g¾n víi
céng ®ång d©n téc, víi ®Æc ®iÓm cña tõng ®Þa ph¬ng vµ t«n gi¸o; biÓu hiÖn qua ca dao, tôc ng÷,
thãi quen, truyÒn thèng, v.v..
• TGQ lý luËn:
Mang tÝnh tù gi¸c; ®îc luËn chøng b»ng çc quan ®iÓm lý luËn; cã tÝnh kh¸i qu¸t, hÖ thèng.
b. Nh÷ng h×nh thøc c¬ b¶n cña thÕ giíi quan
- HuyÒn tho¹i: Lµ h×nh thøc thÕ giíi quan ®Æc trng cho tr×nh ®é nhËn thøc cßn thÊp cña ngêi
nguyªn thñy trong giai ®o¹n s¬ khai cña lÞch sö loµi ngêi.
• Çc yÕu tè hiÖn thùc vµ tëng tîng, çi cã thËt vµ çi hoang ®êng, lý trÝ vµ tÝn ngìng, t duy
vµ xóc c¶m hßa quyÖn vµo nhau.
- T«n gi¸o: T«n gi¸o lµ sù ph¶n ¸nh h ¶o thÕ giíi hiÖn thùc.
• T«n gi¸o ra ®êi trong ®iÒu kiÖn tr×nh ®é nhËn thøc vµ thùc tiÔn cßn thÊp, khi mµ con ng êi
bÊt lùc tríc lùc lîng tù nhiªn cho nªn ®· g¸n cho nã mét b¶n chÊt siªu tù nhiªn, mét thÕ m¹nh siªu thÕ
gian.
• ®Æc trng chñ yÕu cña TGQ t«n gi¸o lµ niÒm tin vµo søc m¹nh cña lùc lîng siªu nhiªn ®èi víi
thÕ giíi, ®èi víi con ngêi, còng nh niÒm tin vµo mét thÕ giíi kh¸c hoµn thiÖn, hoµn mü sau khi chÕt.
- TriÕt häc:
• TriÕt häc chØ xuÊt hiÖn khi sù ph¸t triÓn cña t duy loµi ngêi ®¹t tíi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh.
• TriÕt häc kh«ng chØ nªu lªn çc quan ®iÓm mµ cßn gi¶i thÝch, chøng minh çc quan ®iÓm
®ã.
• TriÕt häc ph¶n ¸nh thÕ giíi b»ng hÖ thèng çc kh¸i niÖm, ph¹m trï lý luËn.
• NÕu trong huyÒn tho¹i yÕu tè biÓu tîng c¶m tÝnh ®ãng vai trß chñ ®¹o th× trong triÕt häc t
duy lý luËn l¹i lµ yÕu tè chñ ®¹o.
• Çc quan ®iÓm triÕt häc lµ c¬ lý luËn, chi phèi çc quan ®iÓm chÝnh trÞ, kinh tÕ, ®¹o ®øc,
thÈm mü, v.v..
 TriÕt häc lµ “h¹t nh©n” lý luËn cña TGQ.
2. ThÕ giíi quan duy vËt vµ lÞch sö ph¸t triÓn cña thÕ giíi quan duy vËt
• ThÕ giíi quan duy t©m vµ thÕ giíi quan duy vËt
• VÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc vµ sù ph©n chia TGQ duy vËt, TGQ duy t©m.
• “VÊn ®Ò c¬ b¶n cña toµn bé triÕt häc, nhÊt lµ cña triÕt häc hiÖn ®¹i lµ vÊn ®Ò quan hÖ
gi÷a t duy vµ tån t¹i”. (C.M¸c vµ Ph.¡ngghen: Toµn tËp, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1995,
t.21, tr. 403).
• LÞch sö ph¸t triÓn cña thÕ giíi quan duy vËt
- TGQ duy vËt chÊt ph¸c
- TGQ duy vËt siªu h×nh
- TGQ duy vËt biÖn chøng
3. Vai trß cña thÕ giíi quan
• TGQ nh lµ “l¨ng kÝnh”, th«ng qua ®ã con ngêi t×m hiÓu, kh¸m ph¸ thÕ giíi.
• TGQ gióp con ngêi thÊy ®îc vÞ trÝ, vai trß con ngêi trong thÕ giíi, còng nh môc ®Ých, ý
nghÜa cuéc sèng, tõ ®ã ®Þnh híng vÒ mÆt th¸i ®é, còng nh ho¹t ®éng sèng cña con ngêi.
• TGQ duy vËt ¶nh hëng tÝch cùc ®Õn th¸i ®é, hµnh vi cña con ngêi, ®em l¹i cho hä mét
niÒm tin khoa häc, gióp hä chñ ®éng c¶i t¹o tù nhiªn, x· héi ®Ó tù ®Þnh ®o¹t lÊy sè phËn cña m×nh.
II. B¶n chÊt cña ThÕ giíi quan duy vËt biÖn chøng
• Gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc tõ quan ®iÓm thùc tiÔn
 Nh÷ng h¹n chÕ mang tÝnh lÞch sö cña CNDV tríc M¸c:
- Duy t©m trong viÖc xem xÐt çc vÊn ®Ò x· héi.
- Mang tÝnh siªu h×nh, m¸y mãc, trùc quan, kh«ng thÊy ®îc tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña ý
thøc.
 TriÕt häc M¸c gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc tõ quan ®iÓm thùc tiÔn.
II. B¶n chÊt cña ThÕ giíi quan duy vËt biÖn chøng, Sù thèng nhÊt gi÷a thÕ giíi quan duy vËt víi
phÐp biÖn chøng
 CNDV m¸cxÝt lµ CNDV chøng.
 PBC m¸cxÝt lµ PBC duy vËt.
 Trong triÕt häc M¸c, duy vËt vµ biÖn chøng lµ hai yÕu tè kh«ng t¸ch rêi nhau.
3. Chñ nghÜa duy vËt triÖt ®Ó, quan niÖm duy vËt lÞch sö
 CNDVLS lµ kÕt qu¶ cña sù kÕ thõa cã chän läc, phª ph¸n lÞch sö t tuëng, sù nghiªn cøu, tæng
kÕt thùc tiÔn lÞch sö x· héi.
 CNDVLS lµ mét cèng hiÕn vÜ ®¹i cña C.M¸c vµ Ph.¨ngghen vµo kho tµng lý luËn cña nh©n
lo¹i.
 Quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö cña C.M¸c ®· ®em ®Õn cho loµi ngêi tiÕn bé mét c«ng cô
vÜ ®¹i ®Ó nhËn thøc vµ c¶i t¹o thÕ giíi.
 Çc t¸c phÈm: HÖ t tëng §øc, T b¶n, Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n, v.v..
4. TÝnh thùc tiÔn - çch m¹ng
 TriÕt häc M¸c g¾n bã kh¨ng khÝt víi thùc tiÔn ®Êu tranh vµ sø mÖnh lÞch sö cña giai cÊp
v« s¶n.
 C.M¸c viÕt: “Çc nhµ triÕt häc tríc ®©y chØ gi¶i thÝch thÕ giíi b»ng nhiÒu çch kh¸c nhau,
vÊn ®Ò lµ c¶i t¹o thÕ giíi”.
 V.I.Lªnin viÕt:
“TriÕt häc M¸c ®· t×m thÊy ë giai cÊp v« s¶n lùc lîng vËt chÊt vµ giai cÊp v« s¶n ®· t×m
thÊy ë triÕt häc M¸c lùc lîng tinh thÇn”.
“TriÕt häc cña M¸c lµ mét chñ nghÜa duy vËt triÕt häc hoµn bÞ, nã cung cÊp cho loµi ngêi,
nhÊt lµ cho giai cÊp c«ng nh©n c«ng cô nhËn thøc vÜ ®¹i”.
III. Nh÷ng nguyªn t¾c ph¬ng ph¸p luËn cña CNDVBC
• Qu¸n triÖt nguyªn t¾c kh¸ch quan trong viÖc xem xÐt
 Theo V.I.Lªnin, “tÝnh kh¸ch quan cña sù xem xÐt” lµ nguyªn t¾c ph¬ng ph¸p luËn hµng ®Çu
cña CNDVBC vµ lµ c¨n cø xuÊt ph¸t cho mäi ho¹t ®éng nhËn thøc, thùc tiÔn.
 Yªu cÇu cña nguyªn t¾c kh¸ch quan:
- Trong nhËn thøc ph¶i xuÊt ph¸t tõ chÝnh b¶n th©n çc sù vËt, hiÖn tîng, tõ nh÷ng thuéc tÝnh vµ
mèi liªn hÖ vèn cã cña nã, tõ nh÷ng quy luËt vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña b¶n th©n nã; xem xÐt sù
vËt ®óng nh nã vèn cã trong thùc tÕ.
- Ph¶i xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ, t«n träng vµ hµnh ®éng theo quy luËt kh¸ch quan.
- Ph¶i cã tÝnh kh¸ch quan, trung thùc trong nhËn thøc, ®¸nh gi¸. Kh«ng v× nh÷ng lý do ç
nh©n, lîi Ých ç nh©n, côc bé mµ bãp mÐo, xuyªn t¹c sù thËt.
2. Ph¸t huy tÝnh n¨ng s¸ng t¹o cña ý thøc, ph¸t huy
nh©n tè con ngêi
 NTKQ kh«ng nh÷ng kh«ng lo¹i trõ mµ cßn ®ßi hái ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña ý
thøc, tÝnh tiªn phong cña t tëng khoa häc.
 Nãi tíi vai trß cña ý thøc, vÒ thùc chÊt lµ nãi tíi vai trß cña con ngêi trong nhËn thøc vµ thùc
tiÔn.
 NTKQ kh¸c h¼n víi CNKQ (tuyÖt ®èi hãa yÕu tè kh¸ch quan, coi ý thøc cña con ngêi hoµn
toµn thô ®éng tríc ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh kh¸ch quan).
 CÇn ph©n biÖt gi÷a nguyªn t¾c KQ víi chñ nghÜa KQ.
3. Kh¾c phôc vµ ng¨n ngõa bÖnh chñ quan, duy ý chÝ
 C¨n bÖnh phæ biÕn ë níc ta vµ çc níc XHCN tríc ®©y.
 Sai lÇm cña bÖnh nµy lµ lèi suy nghÜ vµ hµnh ®éng gi¶n ®¬n, nãng véi, ch¹y theo nguyÖn
väng chñ quan, xa rêi hiÖn thùc kh¸ch quan.
 Nguån gèc cña bÖnh chñ quan, duy ý chÝ:
- Nguån gèc nhËn thøc (sù h¹n chÕ vÒ nhËn thøc, sù yÕu kÐm vÒ tri thøc khoa häc, lý luËn).
- Nguån gèc x· héi (do ®iÒu kiÖn lÞch sö vµ t©m lý cña ngêi s¶n xuÊt nhá chi phèi)
 BiÖn ph¸p kh¾c phôc vµ ng¨n ngõa:
- N©ng cao tr×nh ®é nhËn thøc
- §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý x· héi, qu¶n lý kinh tÕ
- Ph¸t huy d©n chñ…
Ch¬ng VI PhÐp biÖn chøng duy vËt - ph¬ng ph¸p luËn
nhËn thøc khoa häc vµ thùc tiÔn
I.Kh¸i qu¸t lÞch sö ph¸t triÓn cña phÐp biÖn chøng vµ
néi dung c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng duy vËt
1. PhÐp biÖn chøng vµ çc h×nh thøc c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng
a. BiÖn chøng vµ siªu h×nh; phÐp biÖn chøng
 ThuËt ng÷ “biÖn chøng” ®îc h×nh thµnh tõ thêi Hy L¹p cæ ®¹i víi ch÷ “dialectic”, nghÜa lµ
tranh luËn cã c¨n cø. Khi ®ã, PBC ®îc hiÓu lµ nghÖ thuËt tranh luËn nh»m t×m ra ch©n lý b»ng
çch ph¸t hiÖn ra m©u thuÉn trong çch lËp luËn cña ®èi ph¬ng vµ b¶o vÖ quan ®iÓm cña
m×nh.VÒ sau, kh¸i niÖm biÖn chøng dïng ®Ó chØ nh÷ng mèi liªn hÖ, chuyÓn hãa, sù vËn ®éng,
ph¸t triÓn theo quy luËt cña çc sù vËt, hiÖn tîng trong thÕ giíi.
 BC bao gåm: biÖn chøng kh¸ch quan vµ biÖn chøng chñ quan.
 Quan ®iÓm biÖn chøng vµ quan ®iÓm siªu h×nh
- Quan ®iÓm siªu h×nh “chØ nh×n thÊy nh÷ng sù vËt riªng biÖt mµ kh«ng nh×n thÊy mèi liªn
hÖ qua l¹i gi÷a nh÷ng sù vËt Êy, chØ nh×n thÊy sù tån t¹i cña nh÷ng sù vËt mµ kh«ng nh×n thÊy sù
ph¸t sinh vµ sù tiªu vong cña nh÷ng sù Êy, chØ nh×n thÊy tr¹ng th¸i tÜnh cña nh÷ng sù vËt Êy mµ
quyªn mÊt ®i sù vËn ®éng cña nh÷ng sù Êy, chØ nh×n thÊy c©y mµ kh«ng thÊy rõng” (Ph.¡nghen).
- Ngîc l¹i, quan ®iÓm biÖn chøng kh«ng chØ thÊy nh÷ng sù vËt ç biÖt mµ cßn thÊy c¶ mèi
liªn hÖ qua l¹i gi÷a chóng, kh«ng chØ thÊy sù tån t¹i cña sù mµ cßn thÊy c¶ sù sinh thµnh vµ sù tiªu
vong cña sù vËt, kh«ng chØ thÊy tr¹ng th¸i tÜnh cña sù vËt mµ cßn thÊy tr¹ng th¸i ®éng cña sù vËt,
kh«ng chØ "thÊy c©y" mµ cßn "thÊy c¶ rõng".
 PBC nghiªn cøu, kh¸i qu¸t biÖn chøng cña thÕ giíi thµnh hÖ thèng çc nguyªn lý, quy luËt
nh»m x©y dùng çc nguyªn t¾c ph¬ng ph¸p luËn cña nhËn thøc vµ thùc tiÔn.
 PhÐp biÖn chøng chÊt ph¸c thêi cæ ®¹i
PhÐp biÖn chøng duy vËt:
- Ph.¡ngghen viÕt: “ PhÐp biÖn chøng… lµ m«n khoa häc vÒ nh÷ng quy luËt phæ biÕn cña sù vËn
®éng vµ sù ph¸t triÓn cña tù nhiªn, cña x· héi loµi ngêi vµ cña t duy”.
§èi tîng nghiªn cøu cña PBCDV: çc quy luËt chung nhÊt cña thÕ giíi (TN, XH vµ TD).
- Nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n vµ vai trß cña PBCDV:
• PBCDV ®îc x¸c lËp trªn nÒn t¶ng cña thÕ giíi quan duy vËt khoa häc.
• Trong PBCDV cã sù thèng nhÊt gi÷a néi dung thÕ giíi quan (DVBC) vµ ph¬ng ph¸p luËn
(BCDV).
• PBCDV thèng nhÊt víi NTL vµ LGBC.
• PBCDV lµ néi dung néi dung cèt lâi, “linh hån” cña triÕt häc M¸c – Lªnin; nã kh«ng dõng l¹i ë
sù gi¶i thÝch thÕ giíi mµ cßn lµ c«ng cô ®Ó c¶i t¹o thÕ giíi.
phÐp biÖn chøng duy vËt bao gåm çc nguyªn lý, çc ph¹m trï vµ çc quy luËt.
2. Néi dung c¬ b¶n cña PBCDV
2.1. Hai nguyªn lý cña PBCDV
a. Nguyªn lý vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn
 Kh¸i niÖm vÒ mèi liªn hÖ, mèi liªn hÖ phæ biÕn
- Theo quan ®iÓm SH: çc sù vËt, hiÖn tîng trong thÕ giíi tån t¹i biÖt lËp, t¸ch rêi nhau, çi nµy tån
t¹i bªn c¹nh çi kia.
- Theo quan ®iÓm BC: çc sù vËt, hiÖn tîng, çc qu¸ tr×nh thÕ giíi võa tån t¹i ®éc lËp, võa quy
®Þnh, t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau.
Mèi liªn hÖ ®ã lµ phæ biÕn, hiÖn thùc, çi vèn cã cña mäi sù vËt, hiÖn tîng, thÓ hiÖn tÝnh
thèng nhÊt vËt chÊt cña thÕ giíi.
Kh¸i niÖm mèi liªn hÖ phæ biÕn chØ sù quy ®Þnh, t¸c ®éng qua l¹i, chuyÓn hãa lÉn nhau gi÷a çc
mÆt, çc yÕu tè trong mét sù vËt, hiÖn tîng hoÆc gi÷a çc sù vËt, hiÖn tîng trong thÕ giíi.
 TÝnh chÊt cña mèi liªn hÖ phæ biÕn:
- TÝnh kh¸ch quan
- TÝnh phæ biÕn - mèi liªn hÖ phæ biÕn
- TÝnh ®a d¹ng, phong phó:
Sù ph©n lo¹i çc mèi liªn hÖ chØ mang tÝnh t¬ng ®èi, v× mçi lo¹i mèi liªn hÖ chØ lµ mét h×nh thøc,
mét bé phËn, mét m¾t xÝch cña mèi liªn hÖ phæ biÕn.
* Mèi liªn hÖ gi÷a: lµ mèi liªn hÖ bªn
trong.
* Mèi liªn hÖ gi÷a: lµ mèi liªn hÖ
bªn ngoµi.
 Quan ®iÓm BC vµ quan ®iÓm SH vÒ sù ph¸t triÓn. Kh¸i niÖm ph¸t triÓn
QUAN §IÓM SI£U H×NH
- HoÆc phñ nhËn sù ph¸t triÓn hä¨c nÕu thõa nhËn th× cho r»ng:
- Ph¸t triÓn chØ lµ sù t¨ng thªm vÒ lîng, kh«ng cã sù thay ®æi vÒ chÊt.
- Ph¸t triÓn nh mét qu¸ tr×nh tiÕn lªn gi¶n ®¬n, liªn tôc, kh«ng cã nh÷ng bíc quanh co phøc t¹p,
nh¶y vät.
- Nguån gèc cña sù ph¸t triÓn ë çc lùc lîng siªu tù nhiªn hay ë ý thøc con ngêi.
Quan ®iÓm biÖn chøng
- Ph¸t triÓn lµ tÊt yÕu kh¸ch quan, lµ khuynh híng chung cña thÕ giíi vËt chÊt.
- Ph¸t triÓn lµ sù thay ®æi vÒ chÊt tõ nh÷ng biÕn ®æi vÒ lîng.
- Ph¸t triÓn lµ qu¸ tr×nh quanh co, phøc t¹p, trong ®ã cã thÓ cã bíc thôt lïi t¬ng ®èi; sù ph¸t
triÓn diÔn ra theo ®êng xo¸y èc.
- Nguån gèc cña sù ph¸t triÓn n»m ngay trong sù vËt, lµ m©u thuÉn cña sù vËt
 TÝnh chÊt cña sù ph¸t triÓn:
- TÝnh kh¸ch quan (®éc lËp víi ý thøc con ngêi)
- TÝnh phæ biÕn (tù nhiªn, x· héi vµ t duy)
- TÝnh kÕ thõa (tÊt yÕu, chän läc, phª ph¸n, ph¸t triÓn)
- TÝnh ®a d¹ng, phong phó (ë nh÷ng thêi ®iÓm, kh«ng gian vµ ®iÒu kiÖn kh¸c nhau th× néi dung,
khuynh híng vµ tèc ®é ph¸t triÓn thÓ hiÖn kh¸c nhau)
2.2. Çc cÆp ph¹m trï c¬ b¶n cña PBCDV
 Kh¸i niÖm vµ ph¹m trï
+ Kh¸i niÖm lµ h×nh ¶nh b¶n chÊt, ph¶n ¸nh nh÷ng mÆt, nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng mèi liªn hÖ c¬
b¶n, tÊt yÕu, bªn trong cña çc sù vËt vµ hiÖn tîng.
+ Ph¹m trï lµ nh÷ng kh¸i niÖm réng nhÊt ph¶n ¸nh nh÷ng mÆt, nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng mèi liªn hÖ
chung, c¬ b¶n nhÊt cña çc sù vËt vµ hiÖn tîng thuéc mét lÜnh vùc nhÊt ®Þnh.
Ph¹m trï çc khoa häc cô thÓ vµ ph¹m trï triÕt häc
+ Mçi bé m«n khoa häc ®Ò cã mét hÖ thèng ph¹m trï riªng cña m×nh, ph¶n ¸nh nh÷ng mÆt, nh÷ng
thuéc tÝnh, nh÷ng mçi liªn hÖ c¬ b¶n vµ phæ biÕn thuéc ph¹m vi khoa häc ®ã nghiªn cøu.
+ Ph¹m trï triÕt häc lµ nh÷ng kh¸i niÖm chung nhÊt ph¶n ¸nh nh÷ng mÆt, nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng
mèi liªn hÖ c¬ b¶n vµ phæ biÕn nhÊt cña toµn bé thÕ giíi hiÖn thùc, bao gåm c¶ tù nhiªn, x· héi vµ
t duy.
+ Gi÷a ph¹m trï triÕt häc vµ ph¹m trï cña çc khoa häc cô thÓ cã mèi quan hÖ biÖn chøng víi nhau.
§ã lµ mèi quan hÖ gi÷a çi chung vµ çi riªng.
a. Çi riªng vµ çi chung
• Ph¹m trï çi riªng, çi chung
- "Çi riªng" lµ ph¹m trï ®îc dïng ®Ó chØ mét sù vËt, mét hiÖn tîng, mét qu¸ tr×nh riªng lÎ nhÊt
®Þnh.
- "Çi chung" lµ ph¹m trï ®îc dïng ®Ó chØ nh÷ng mÆt, nh÷ng thuéc tÝnh gièng nhau ë nhiÒu sù
vËt, hiÖn tîng, qu¸ tr×nh riªng lÎ.
- "Çi ®¬n nhÊt" lµ ph¹m trï ®îc dïng ®Ó chØ nh÷ng nÐt, nh÷ng mÆt, nh÷ng thuéc tÝnh chØ cã ë
mét kÕt cÊu vËt chÊt nhÊt ®Þnh vµ kh«ng ®îc lÆp l¹i ë bÊt cø mét kÕt cÊu vËt chÊt nµo kh¸c.
Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a çi chung, çi riªng
- Çi chung chØ tån t¹i trong çi riªng, th«ng qua çi riªng.
- Çi riªng chØ tån t¹i trong mèi liªn hÖ ®a ®Õn çi chung.
- Çi chung lµ mét bé phËn cña çi riªng, cßn çi riªng kh«ng gia nhËp hÕt vµo çi chung. Çi riªng
phong phó h¬n çi chung, çi chung (b¶n chÊt) lµ çi s©u s¾c, chi phèi sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña sù
vËt.
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña sù vËt, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, çi ®¬n nhÊt vµ çi
chung cã thÓ chuyÓn hãa lÉn nhau.
b. Nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶
• Ph¹m trï nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶
- Nguyªn nh©n lµ mét ph¹m trï dïng ®Ó chØ sù t¬ng t¸c gi÷a çc mÆt trong mét sù vËt hoÆc
gi÷a çc vËt víi nhau g©y ra nh÷ng biÕn ®æi nhÊt ®Þnh.
- KÕt qu¶ lµ nh÷ng biÕn ®æi xuÊt hiÖn do sù t¸c ®éng lÉn nhau cña çc mÆt trong mét sù vËt
hoÆc gi÷a çc vËt víi nhau.
- Mét sè tÝnh chÊt cña mèi liªn hÖ nh©n qu¶:
+ TÝnh kh¸ch quan
+ TÝnh phæ biÕn
+ TÝnh tÊt yÕu
• Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶
- Nguyªn nh©n sinh ra kÕt qu¶:
+ Nguyªn nh©n sinh ra kÕt qu¶, nªn nguyªn nh©n cã tríc kÕt qu¶.
+ Mét nguyªn nh©n cã thÓ g©y ra nhiÒu kÕt qu¶ kh¸c nhau tuú thuéc vµo tõng hoµn c¶nh cô thÓ.
Ngîc l¹i, mét kÕt qu¶ cã thÓ ®îc g©y nªn bëi nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c nhau t¸c ®éng riªng lÎ hay t¸c
®éng cïng mét lóc.
Nguyªn nh©n cã nhiÒu lo¹i:
+ Nguyªn nh©n chñ yÕu vµ nguyªn nh©n thø yÕu
+ Nguyªn nh©n bªn trong vµ nguyªn nh©n bªn ngoµi
+ Nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ nguyªn nh©n chñ quan
+ Nguyªn nh©n trùc tiÕp vµ nguyªn nh©n gi¸n tiÕp
- Sù t¸c ®éng trë l¹i cña kÕt qu¶ ®èi víi nguyªn nh©n:
+ KÕt qu¶ do nguyªn nh©n sinh ra, nhng sau khi xuÊt hiÖn, kÕt qu¶ l¹i ¶nh hëng trë l¹i ®èi víi
nguyªn nh©n.
+ Sù ¶nh hëng ®ã cã thÓ diÔn ra theo hai híng: thóc ®Èy hoÆc c¶n trë sù ho¹t ®éng cña nguyªn
nh©n
- Sù thay ®æi vÞ trÝ gi÷a nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶:
+ Mét hiÖn tîng nµo ®Êy ®îc coi lµ nguyªn hay kÕt qu¶ bao giê còng ë trong mét quan hÖ x¸c ®Þnh
cô thÓ.
+ Trong tÝnh v« tËn cña thÕ giíi vËt chÊt, kh«ng cã hiÖn tîng nµo ®îc coi lµ nguyªn nh©n ®Çu tiªn
vµ còng kh«ng cã hiÖn tîng nµo ®îc coi lµ kÕt qu¶ cuèi cïng.
c. TÊt nhiªn vµ ngÉu nhiªn
• Ph¹m trï tÊt nhiªn vµ ngÉu nhiªn
- TÊt nhiªn dïng ®Ó chØ çi do nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n, bªn trong cña kÕt cÊu vËt chÊt
quyÕt ®Þnh vµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh ph¶i xÈy ra ®óng nh thÕ chø kh«ng thÓ kh¸c.
- NgÉu nhiªn dïng ®Ó chØ çi do nh÷ng nguyªn nh©n bªn ngoµi quyÕt ®Þnh; do ®ã, nã cã thÓ
xuÊt hiÖn, cã thÓ kh«ng xuÊt hiÖn, cã thÓ xuÊt hiÖn thÕ nµy, còng cã thÓ xuÊt hiÖn nh thÕ kh¸c.
 Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a tÊt nhiªn vµ ngÉu nhiªn
- TÊt nhiªn vµ ngÉu nhiªn ®Òu tån t¹i mét çch kh¸ch quan. TÊt nhiªn cã t¸c dông chi phèi sù ph¸t
triÓn cña sù vËt, vµ ngÉu nhiªn cã ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn Êy, cã thÓ lµm cho sù ph¸t triÓn Êy
diÔn ra nhanh hoÆc chËm.
- TÊt nhiªn vµ ngÉu nhiªn tån t¹i trong sù thèng nhÊt: tÊt nhiªn v¹ch ®êng ®i cho m×nh thêng xuyªn
qua v« sè vµ ngÉu nhiªn, cßn ngÉu nhiªn lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña tÊt nhiªn, ®ång thêi lµ çi bæ
sung cho tÊt nhiªn.
- Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, tÊt nhiªn vµ ngÉu nhiªn cã thÓ chuyÓn ho¸ lÉn nhau; ranh giíi
gi÷a tÊt nhiªn vµ ngÉu nhiªn chØ cã tÝnh t¬ng ®èi.
d. Néi dung vµ h×nh thøc
• Ph¹m trï néi dung vµ h×nh thøc
- Néi dung lµ mét ph¹m trï dïng ®Ó chØ nh÷ng mÆt, nh÷ng yÕu tè, nh÷ng qu¸ tr×nh t¹o nªn sù vËt.
- H×nh thøc lµ ph¬ng thøc tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña sù vËt Êy, lµ hÖ thèng çc mèi liªn hÖ t ¬ng ®èi
bÒn v÷ng gi÷a çc yÕu tè cña nã.
• Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a néi dung vµ h×nh thøc
- Sù thèng nhÊt vµ g¾n bã kh¨ng khÝt gi÷a néi dung vµ h×nh thøc:
+ Néi dung tån t¹i trong nh÷ng h×nh thøc nhÊt ®Þnh, h×nh thøc chøa ®ùng mét néi dung nµo ®ã.
+ Cïng mét néi dung cã thÓ biÓu hiÖn qua nhiÒu h×nh thøc, cïng mét h×nh thøc cã thÓ biÓu hiÖn
nh÷ng néi dung kh¸c nhau.
- Néi dung quyÕt ®Þnh h×nh thøc trong qu¸ tr×nh vËn ®éng, ph¸t triÓn cña sù vËt: Néi dung
cã khuynh híng chñ ®¹o lµ biÕn ®æi, cßn h×nh thøc çi t¬ng ®èi bÒn v÷ng. Khi néi dung biÕn ®æi
th× h×nh thøc còng biÕn ®æi theo cho phï hîp víi néi dung.
- Sù t¸c ®éng trë l¹i cña h×nh thøc ®èi víi néi dung:
H×nh thøc lu«n cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi, t¸c ®éng trë l¹i néi dung. Khi phï hîp víi néi dung th×
h×nh thøc sÏ t¹o ®iÒu kiÖn, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña néi dung; vµ nÕu kh«ng phï hîp th× nã sÏ
k×m h·m sù ph¸t triÓn cña néi dung.
®. B¶n chÊt vµ hiÖn tîng
• Ph¹m trï b¶n chÊt vµ hiÖn tîng
- B¶n chÊt lµ tæng hîp tÊt c¶ nh÷ng mÆt, nh÷ng mèi liªn hÖ tÊt nhiªn t¬ng ®èi æn ®Þnh ë bªn
trong, quy ®Þnh sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña sù vËt.
- HiÖn tîng lµ sù biÓu hiÖn cña nh÷ng mÆt, nh÷ng mèi liªn hÖ ®ã ra bªn ngoµi.
 Ph¹m trï b¶n chÊt liªn quan tíi ph¹m trï çi chung vµ ph¹m trï quy luËt
Quan hÖ biÖn chøng gi÷a b¶n chÊt vµ hiÖn tîng
B¶n chÊt vµ hiÖn tîng ®Òu tån t¹i kh¸ch quan, lµ hai mÆt võa thèng nhÊt, võa ®èi lËp nhau.
- Sù thèng nhÊt gi÷a b¶n chÊt vµ hiÖn tîng:
+ B¶n chÊt bao giê còng béc lé qua hiÖn tîng t¬ng øng, cßn hiÖn tîng bao giê còng lµ sù béc lé cña
mét b¶n chÊt nhÊt ®Þnh. Kh«ng cã b¶n chÊt tån t¹i thuÇn tóy t¸ch rêi hiÖn tîng, còng nh kh«ng cã
hiÖn tîng thuÇn tóy, kh«ng biÓu hiÖn mét b¶n chÊt nµo ®ã.
+ B¶n chÊt kh¸c nhau sÏ béc lé ra nh÷ng hiÖn tîng kh¸c nhau. Khi b¶n chÊt thay ®æi th× hiÖn tîng
còng thay ®æi vµ khi b¶n chÊt biÕn mÊt th× hiÖn tîng còng mÊt theo.
- Sù ®èi lËp gi÷a b¶n chÊt vµ hiÖn tîng:
+ B¶n chÊt lµ çi bªn trong (nh÷ng mÆt, nh÷ng mèi liªn hÖ trong), cßn hiÖn tîng lµ çi biÓu hiÖn ra
bªn ngoµi.
+ B¶n chÊt t¬ng ®èi æn ®Þnh, biÕn ®æi chËm, cßn hiÖn tîng lu«n lu«n biÕn ®æi.
+ B¶n chÊt ph¶n ¸nh chung tÊt yÕu, çi chung quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña sù vËt, cßn
hiÖn tîng ph¶n ¸nh çi ç biÖt. Cïng mét b¶n chÊt cã thÓ biÓu hiÖn ra ë nhiÒu hiÖn tîng kh¸c nhau.
V× vËy, hiÖn tîng phong phó h¬n b¶n chÊt, ngîc l¹i b¶n chÊt s©u s¾c h¬n hiÖn tîng.
e. Kh¶ n¨ng vµ thùc hiÖn
• Ph¹m trï kh¶ n¨ng vµ hiÖn thùc
- Kh¶ n¨ng lµ ph¹m trï dïng ®Ó chØ xu híng biÕn ®æi, çi cha cã, cha tíi, nhng sÏ xuÊt hiÖn khi cã
çc ®iÒu kiÖn t¬ng øng. Cßn hiÖn thùc lµ kh¶ n¨ng ®· ®îc thùc hiÖn, lµ çi hiÖn ®ang tån t¹i thùc
sù.
- Ph©n biÖt kh¶ n¨ng víi ®iÒu kiÖn, tiÒn ®Ò; kh¶ n¨ng víi ngÉu nhiªn; kh¶ n¨ng víi x¸c suÊt.
Ph©n biÖt hiÖn thùc víi hiÖn thùc kh¸ch quan.
- Ph©n lo¹i kh¶ n¨ng:
+ Kh¶ n¨ng tÊt nhiªn vµ kh¶ n¨ng ngÉu nhiªn
+ Kh¶ n¨ng gÇn vµ kh¶ n¨ng xa
+ Kh¶ n¨ng tèt vµ kh¶ n¨ng xÊu...
Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a kh¶ n¨ng vµ hiÖn thùc
- Kh¶ n¨ng vµ hiÖn thùc tån t¹i trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, kh«ng t¸ch rêi nhau, lu«n
chuyÓn hãa lÉn nhau. HiÖn thùc ®îc chuÈn bÞ bëi kh¶ n¨ng, cßn kh¶ n¨ng khi cã ®iÒu kiÖn sÏ biÕn
thµnh hiÖn thùc.
- Cïng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, ë cïng mét sù vËt, cã thÓ tån t¹i mét sè kh¶ n¨ng chø
kh«ng ph¶i chØ mét kh¶ n¨ng.
Ngoµi mét sè kh¶ n¨ng s½n cã, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn míi sÏ xuÊt hiÖn nh÷ng kh¶ n¨ng míi, ®ång
thêi b¶n th©n mçi kh¶ n¨ng còng thay ®æi theo sù thay ®æi cña ®iÒu kiÖn.
- §Ó kh¶ n¨ng biÕn thµnh hiÖn thùc, thêng cÇn kh«ng ph¶i chØ mét ®iÒu kiÖn mµ lµ mét tËp hîp
®iÒu kiÖn.
2.3. Çc quy luËt c¬ b¶n cña PBCDV
- Quy luËt lµ mèi liÖn hÖ b¶n chÊt, tÊt nhiªn, phæ biÕn vµ lÆp l¹i gi÷a çc sù vËt, hiÖn t îng; gi÷a
çc ®èi tîng, çc yÕu tè t¹o thµnh ®èi tîng; gi÷a çc thuéc tÝnh cña çc sù vËt còng nh gi÷a çc thuéc
tÝnh cña cïng mét sù vËt.
- Ph©n lo¹i quy luËt:
- PBCDV nghiªn cøu nh÷ng quy luËt phæ biÕn, t¸c ®éng trong tÊt c¶ çc lÜnh vùc TN, XH vµ TD.
- Çc quy luËt c¬ b¶n cña PBCDV gåm:
+ Quy luËt chuyÓn hãa tõ nh÷ng thay ®æi vÒ lîng thµnh nh÷ng thay ®æi vÒ chÊt vµ ngîc l¹i (chØ
ra ph¬ng thøc cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn).
+ Quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña çc mÆt ®èi lËp (chØ ra nguån gèc cña sù vËn ®éng vµ
ph¸t triÓn).
+ Quy luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh (chØ ra khuynh híng cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn).
a. Quy luËt chuyÓn hãa tõ nh÷ng sù thay ®æi vÒ lîng thµnh nh÷ng sù thay ®æi vÒ chÊt vµ ng-
îc l¹i
• Kh¸i niÖm chÊt, lîng
- ChÊt lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ tÝnh quy ®Þnh kh¸ch quan vèn cã cña sù vËt vµ hiÖn
tîng, lµ sù thèng nhÊt h÷u c¬ çc thuéc tÝnh lµm cho nã lµ nã mµ kh«ng ph¶i lµ çi kh¸c.
- Quan hÖ gi÷a chÊt vµ thuéc tÝnh cña sù vËt:
+ ChÊt cña sù vËt ®îc t¹o thµnh bëi çc thuéc tÝnh cña nã.
VD: Kim lo¹i cã çc thuéc tÝnh nh:
- DÉn nhiÖt: béc lé khi cã sù chªnh lÖch nhiÖt ®é trªn thanh kim lo¹i.
- DÉn ®iÖn: béc lé khi thanh kim lo¹i ®îc ®Æt trong sù chªnh lÖch vÒ ®iÖn ¸p.
- Kh¶ n¨ng d¸t máng, kÐo thµnh sîi…
+ Mçi sv. cã rÊt nhiÒu thuéc tÝnh vµ mçi thuéc tÝnh l¹i biÓu hiÖn mét chÊt, do ®ã, mçi sv. cã rÊt
nhiÒu chÊt.
+ Tæng hîp nh÷ng thuéc tÝnh c¬ b¶n t¹o thµnh chÊt c¨n b¶n cña sv.
+ ChÊt cña sù vËt kh«ng nh÷ng ®îc x¸c ®Þnh bëi chÊt cña çc yÕu tè cÊu thµnh mµ cßn bëi cÊu
tróc cña sv, bëi ph¬ng thøc liªn kÕt gi÷a çc yÕu tè cÊu thµnh sv.
VÝ dô: Than ch× vµ kim c¬ng.
- Lîng lµ ph¹m trï chØ tÝnh quy ®Þnh vèn cã cña sù vËt vÒ çc ph¬ng diÖn: sè lîng çc yÕu tè cÊu
thµnh, quy m« cña sù tån t¹i, tr×nh ®é, nhÞp ®iÖu cña qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña sù vËt.
- TÝnh t¬ng ®èi gi÷a lîng vµ chÊt:
Sù ph©n biÖt chÊt vµ lîng cña sù vËt chØ mang tÝnh t¬ng ®èi, phô thuéc vµo tõng mèi quan hÖ
x¸c ®Þnh.
• Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a sù thay ®æi vÒ lîng vµ sù thay ®æi vÒ chÊt
- Sù thay ®æi vÒ lîng lµm cho chÊt biÕn ®æi theo, nhng kh«ng ph¶i bÊt cø sù thay ®æi nµo vÒ l-
îng còng ngay lËp tøc lµm thay ®æi c¨n b¶n chÊt cña sù vËt. ChÊt chØ thay ®æi khi lîng t¨ng lªn hay
gi¶m ®i tíi mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh.
+ §é: lµ ph¹m trï dïng ®Ó chØ sù thèng nhÊt gi÷a lîng vµ chÊt, nã lµ kho¶ng giíi h¹n, mµ trong ®ã,
sù thay ®æi vÒ lîng cha lµm thay ®æi c¨n b¶n vÒ chÊt cña sù vËt. BÊt kú ®é nµo còng ®îc giíi h¹n
bëi hai ®iÓm nót.
+ §iÓm nót: lµ giíi h¹n mµ khi lîng thay ®æi ®Õn ®ã sÏ dÉn ®Õn sù thay ®æi vÒ chÊt cña sù vËt.
+ Bíc nh¶y: lµ ph¹m trï chØ sù chuyÓn hãa vÒ chÊt cña sù vËt do nh÷ng thay ®æi vÒ lîng tríc ®ã t¹o
ra.
Çc h×nh thøc c¬ b¶n cña bíc nh¶y
VÝ dô:
Níc ®¸ Níc láng H¬i
----------------|-------------------------------------|-----------------
0°C 100°C
- Tr¹ng th¸i níc ®¸, níc láng, h¬i: chÊt

- NhiÖt ®é: lîng
- Sù thay ®æi vÒ chÊt dÉn tíi sù thay ®æi vÒ lîng. ChÊt míi xuÊt hiÖn sÏ lµm thay ®æi kÕt cÊu,
quy m« tån t¹i cña sù vËt, lµm thay ®æi nhÞp ®iÖu cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña sù vËt.
b. Quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña çc mÆt ®èi lËp
• Kh¸i niÖm mÆt ®èi lËp, m©u thuÉn; sù thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña çc mÆt ®èi lËp
- MÆt ®èi lËp lµ nh÷ng mÆt, nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng qu¸ tr×nh, nh÷ng khuynh híng vËn ®éng
tr¸i ngîc nhau nhng lµ ®iÒu kiÖn, tiÒn ®Ò tån t¹i cña nhau.
- Çc mÆt ®èi lËp liªn hÖ, t¸c ®éng qua l¹i víi nhau t¹o thµnh m©u thuÉn.
CY: CÇn ph©n biÖt m©u thuÉn biÖn chøng víi m©u thuÉn l«gÝc (do sai lÇm trong t duy).
- TÝnh chÊt cña m©u thuÉn:
+ TÝnh kh¸ch quan vµ tÝnh phæ biÕn
Sù thèng nhÊt cña çc mÆt ®èi lËp:
+ Sù quy ®Þnh lÉn nhau, n¬ng tùa vµo nhau, ®ßi hái cã nhau cña çc mÆt ®èi lËp, mÆt nµy lÊy
mÆt kia lµm tiÒn ®Ò tån t¹i.
+ “Sù thèng nhÊt cña çc mÆt ®èi lËp” cßn bao hµm sù “®ång nhÊt” cña çc mÆt ®ã.
+ Sù thèng nhÊt cña çc mÆt ®èi lËp cßn biÓu hiÖn ë sù t¸c ®éng ngang nhau gi÷a chóng.
• Sù ®Êu tranh cña çc mÆt ®èi lËp lµ sù t¸c ®éng qua l¹i theo xu híng bµi trõ, phñ ®Þnh lÉn nhau
gi÷a çc mÆt ®ã.
Qu¸ tr×nh ®Êu tranh cña çc mÆt ®èi lËp tÊt yÕu dÉn ®Õn sù chuyÓn hãa gi÷a chóng (diÔn ra
rÊt phong phó, ®a d¹ng, tïy thuéc vµo tÝnh chÊt cña çc mÆt ®èi lËp còng nh nh÷ng ®iÒu kiÖn cô
thÓ).
• Mèi quan hÖ gi÷a thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña çc M§L:
+ Sù thèng nhÊt cña çc M§L lµ t¬ng ®èi, t¹m thêi, g¾n liÒn víi sù ®øng im, víi sù æn ®Þnh t¬ng
®èi cña sù vËt.
+ Sù ®Êu tranh cña çc M§L lµ tuyÖt ®èi, g¾n liÒn víi tÝnh tuyÖt ®èi cña sù vËn ®éng vµ ph¸t
triÓn.
c. Quy luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh
• Kh¸i niÖm phñ ®Þnh, phñ ®Þnh biÖn chøng
- Phñ ®Þnh lµ sù thay thÕ sù vËt, hiÖn tîng, qu¸ tr×nh nµy b»ng sù vËt, hiÖn tîng, qu¸ tr×nh th¸i
kh¸c trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn.
- Phñ ®Þnh biÖn chøng lµ sù phñ ®Þnh, sù ph¸t triÓn tù th©n; lµ m¾t kh©u trong qu¸ tr×nh dÉn tíi
sù ra ®êi çi míi, tiÕn bé h¬n so víi çi cò.
Çc ®Æc trng c¬ b¶n cña phñ ®Þnh biÖn chøng:
TÝnh kh¸ch quan: tù th©n phñ ®Þnh, do m©u thuÉn vèn cã cña sù vËt
TÝnh kÕ thõa: kÕ thõa mét çch cã chän läc, “läc bá”, ®ång thêi ph¶i c¶i t¹o, ph¸t triÓn cho phï hîp
víi ®iÒu kiÖn míi.
• Phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh
- Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, mét sù vËt A nµo ®ã tÊt yÕu sÏ bÞ sù vËt míi B thay thÕ. Vµ sù
vËt B nµy sím muén còng bÞ thay thÕ bëi sù vËt C míi h¬n.
- Sau hai lÇn phñ ®Þnh, sù vËt hoµn thµnh mét chu kú ph¸t triÓn; sù vËt dêng nh quay trë vÒ
çi ban ®Çu, nhng trªn c¬ së cao h¬n (®©y lµ ®Æc ®iÓm quan träng nhÊt cña phñ ®Þnh biÖn
chøng).
VÝ dô: Thùc tiÔn – Lý luËn – Thùc tiÔn – Lý luËn…
- S¬ ®å cô thÓ:
ChÝnh ®Ò - ph¶n ®Ò - hîp ®Ò (Hªghen)
Çi ban ®Çu - çi ®èi lËp - trë vÒ çi ban ®Çu (trªn c¬ së cao h¬n)
Kh¼ng ®Þnh - phñ ®Þnh - phñ ®Þnh (kh¼ng ®Þnh trªn c¬ së míi)
lÇn 1 lÇn 2
* Trªn thùc tÕ, cã nh÷ng sù vËt tr¶i qua kh«ng ph¶i 2 mµ 3, 4, 5… lÇn phñ ®Þnh míi hoµn thµnh
mét chu kú ph¸t triÓn.
VÝ dô: trøng - t»m - nhéng - ngµi - trøng (vßng ®êi cña con t»m)
- Quy luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh kh¸i qu¸t xu híng ph¸t triÓn theo ®êng “xo¸y èc”cña sù vËt.
§êng “xo¸y èc” thÓ hiÖn tÝnh biÖn chøng cña sù ph¸t triÓn:
+ TÝnh kÕ thõa
+ TÝnh lÆp l¹i (nhng kh«ng quay trë l¹i)
+ TÝnh tiÕn lªn
+ TÝnh v« tËn
* Kh¸i qu¸t néi dung c¬ b¶n cña quy luËt:
Quy luËt P§CP§ nãi lªn mèi liªn hÖ, sù kÕ thõa gi÷a çi bÞ P§ vµ çi P§, do ®ã, P§BC lµ ®iÒu kiÖn
cho sù ph¸t triÓn; nã duy tr× néi dung tÝch cùc cña çc giai ®o¹n tríc, bæ sung thªm nh÷ng yÕu tè
míi, lÆp l¹i mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña çi xuÊt ph¸t, nhng trªn c¬ së míi cao h¬n lµm cho sù ph¸t
triÓn theo ®êng “xo¸y èc”.
II. Ph¬ng ph¸p vµ ph¬ng ph¸p luËn. Çc nguyªn t¾c ph¬ng ph¸p luËn c¬ b¶n cña phÐp biÖn
chøng duy vËt
• Ph¬ng ph¸p vµ ph¬ng ph¸p luËn
• Ph¬ng ph¸p
 Kh¸i niÖm ph¬ng ph¸p
• ThuËt “ph¬ng ph¸p” b¾t nguån tõ tiÕng Hy L¹p “methodos”, cã nghÜa lµ con ®êng, çch
thøc nhËn thøc vµ hµnh ®éng.
• Theo nghÜa th«ng thêng, PP lµ çch thøc mµ chñ thÓ sö dông nh»m thùc hiÖn môc ®Ých
®Ò ra.
• Theo nghÜa khoa häc, PP lµ hÖ thèng nh÷ng nguyªn t¾c ®îc rót ra tõ nh÷ng tri thøc vÒ çc
quy luËt kh¸ch quan ®Ó ®iÒu chØnh ho¹t ®éng nhËn thøc vµ ho¹t thùc tiÔn nh»m thùc hiÖn môc
®Ých nhÊt ®Þnh.
• Hªghen: ph¬ng ph¸p lµ ý thøc vÒ çch thøc cña sù vËn ®éng bªn trong cña néi dung
 Vai trß cña ph¬ng ph¸p
• Ph.Bªc¬n: ph¬ng ph¸p nh chiÕc ®Ìn soi ®êng cho kh¸nh l÷ hµnh trong ®ªm tèi.
• R.§ªçct¬ còng rÊt chó träng vai trß cña ph¬ng ph¸p. ChÝnh «ng lµ ngêi ®· nªu lªn çc nguyªn
t¾c ph¬ng ph¸p luËn nhËn thøc khoa häc.
 Ph©n lo¹i ph¬ng ph¸p:
• XÐt vÒ lo¹i h×nh ho¹t ®éng:
- PP nhËn thøc: çch thøc, thao t¸c cña t duy nh»m ®¹t tíi ch©n lý.
- PP thùc tiÔn: biÖn ph¸p, ph¬ng thøc ho¹t ®éng thùc tiÔn cô thÓ c¶m tÝnh nh»m t¸c ®éng
vµo thÕ giíi kh¸ch quan.
• XÐt theo møc ®é phæ biÕn vµ ph¹m vi øng dông:
- PP riªng: chØ ¸p dông cho tõng bé m«n khoa häc cô thÓ (ph¬ng ph¸p vËt lý häc, ph¬ng ph¸p
to¸n häc, ph¬ng ph¸p x· héi häc, v.v..).
- PP chung: ¸p dông cho nhiÒu ngµnh khoa häc kh¸c nhau (çc ph¬ng ph¸p quan s¸t, thÝ
nghiÖm, m« h×nh hãa…).
- PP phæ biÕn: ph¬ng ph¸p triÕt häc, ¸p dông cho mäi lÜnh vùc khoa häc vµ thùc tiÔn.
 Mçi PP ®Òu cã vÞ trÝ nhÊt ®Þnh, ®ång thêi gi÷a chóng l¹i cã quan hÖ biÖn chøng víi nhau.
Do ®ã, kh«ng nªn coi PP lµ ngang b»ng nhau hoÆc thay thÕ PP nµy b»ng PP kh¸c mét çch tïy tiÖn,
kh«ng nªn ®Ò cao PP vµ h¹ thÊp PP kia.
• Ph¬ng ph¸p luËn
 PPL lµ mét hÖ thèng nh÷ng quan ®iÓm lý luËn, nh÷ng nguyªn t¾c xuÊt ph¸t cã c¨n cø khoa
häc vµ thùc tiÔn ®Ó chØ ®¹o chñ thÓ trong viÖc lùa chän ph¬ng ph¸p còng nh x¸c ®Þnh ph¹m vi,
kh¶ n¨ng øng dông ph¬ng ph¸p mét çch hîp lý, ®¹t kÕt qu¶ cao.
 PPL cã tÝnh chÊt thuÇn tóy vÒ mÆt lý luËn, nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong ®ã nÆng vÒ t
duy lý tÝnh;
cßn PP l¹i bao hµm c¶ lý luËn vµ thùc tiÔn, trong ®ã võa cã t duy lý tÝnh võa cã kinh
nghiÖm c¶m tÝnh.
 Çc cÊp ®é cña PPL:
- PPL bé m«n: PPL cña çc bé m«n khoa häc cô thÓ (to¸n, vËt lý, sinh, lÞch sö...).
- PPL khoa häc chung: lµ nh÷ng quan ®iÓm, nh÷ng nguyªn t¾c chung, ®Þnh híng cho mét
nhãm ngµnh khoa häc nhÊt ®Þnh.
- PPL chung nhÊt: PPL triÕt häc, kh¸i qu¸t nh÷ng quan ®iÓm, nh÷ng nguyªn t¾c chung nhÊt
lµm c¨n cø xuÊt ph¸t cho viÖc x¸c ®Þnh PPL chung, PPL bé m«n, còng nh çc PP nhËn thøc, thùc
tiÔn.
 Çc lo¹i PPL võa cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi, võa x©m nhËp vµo nhau, bæ sung cho nhau, tuy
nhiªn, chóng kh«ng thÓ thay thÕ chøc n¨ng, vai trß cña nhau.
2. PhÐp biÖn chøng duy vËt víi tÝnh çch lµ lý luËn vµ ph¬ng ph¸p
a. Sù thèng nhÊt gi÷a lý luËn vµ ph¬ng ph¸p cña PBCDV
 C¶i t¹o mét çch triÖt ®Ó CNDV cò vµ PBC cña Hªghen, C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· x©y dùng
thÕ giíi quan DVBC.
 PBC kh«ng chØ lµ PP biÖn chøng mµ cßn lµ lý luËn duy vËt, CNDV kh«ng chØ lµ lý luËn
duy vËt mµ cßn lµ PP biÖn chøng.
LL vµ PP, TGQ vµ PPL thèng nhÊt víi nhau trong mét chØnh thÓ vµ trë thµnh mét häc
thuyÕt ph¶n ¸nh ®óng ®¾n hiÖn thùc kh¸ch quan, ®ång thêi ®Þnh híng trong nhËn thøc vµ thùc
tiÔn.
b. Vai trß cña PBCDV víi tÝnh çch lµ lý luËn vµ ph¬ng ph¸p
 Chøc n¨ng cña PBCDV ®îc thÓ hiÖn ë cÊp ®é chung nhÊt, vai trß TGQ vµ PPL cña nã bao
qu¸t mäi lÜnh vùc cña nhËn thøc vµ c¶i t¹o thÕ giíi.
 PhÐp biÖn chøng thèng nhÊt víi lý luËn nhËn thøc vµ l«gÝc häc.
 PBCDV gióp con ngêi hiÓu râ b¶n chÊt, quy luËt, xu híng vËn ®éng, ph¸t triÓn cña çc qu¸
tr×nh tù nhiªn vµ x· héi.
 PBCDV ®ãng vai trß gîi më, ®Þnh híng vµ gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña khoa häc
chuyªn ngµnh.
2. Çc nguyªn t¾c ph¬ng ph¸p luËn c¬ b¶n cña PBCDV
• Nguyªn t¾c toµn diÖn
 Tõ tÝnh kh¸ch quan vµ phæ biÕn cña çc mèi liªn hÖ, trong ho¹t ®éng nhËn thøc vµ thùc tiÔn
cÇn n¾m v÷ng vµ vËn dông nguyªn t¾c toµn diÖn.
 Yªu cÇu cña nguyªn t¾c:
• Ph¶i nhËn thøc sù vËt trong mèi liªn hÖ, sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a çc bé phËn, gi÷a çc yÕu tè,
gi÷a çc mÆt cña chÝnh sù vËt vµ trong sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a sù vËt ®ã víi çc sù vËt kh¸c, chèng
l¹i çch xem xÐt phiÕn diÖn, mét chiÒu, siªu h×nh, “chØ thÊy c©y mµ kh«ng thÊy rõng”.
• Ph¶i biÕt ph©n lo¹i tõng mèi liªn hÖ, chó träng çc mèi liªn hÖ bªn trong, mèi liªn hÖ b¶n
chÊt, mèi liªn hÖ chñ yÕu, mèi liªn hÖ tÊt nhiªn, v.v..
Nguyªn t¾c toµn diÖn kh¸c vÒ nguyªn t¾c víi CN chiÕt trung vµ thuËt ngôy biÖn.
2. Çc nguyªn t¾c ph¬ng ph¸p luËn c¬ b¶n cña PBCDV
b. Nguyªn t¾c ph¸t triÓn
 C¬ së lý luËn cña nguyªn t¾c: nguyªn lý vÒ sù ph¸t triÓn cña PBCDV.
 Nguyªn t¾c nµy yªu cÇu:
• Ph¶i ph¸t hiÖn ra çc xu híng biÕn ®æi, chuyÓn hãa cña çc sù vËt, hiÖn tîng.
• Ph¶i nhËn thøc sù vËt trong tÝnh biÖn chøng m©u thuÉn cña nã.
• Ph¶i chñ ®éng, tÝch cùc vµ cã th¸i ®é ®óng ®¾n ®èi víi çi míi.
- 2. Çc nguyªn t¾c ph¬ng ph¸p luËn c¬ b¶n cña PBCDV
c. Nguyªn t¾c toµn diÖn lÞch sö - cô thÓ
 C¬ së lý luËn cña nguyªn t¾c: çc nguyªn lý c¬ b¶n cña PBCDV.
 Nguyªn t¾c nµy yªu cÇu:
• Ph¶i chó ý ®óng møc ®iÒu kiÖn, hoµn c¶ch lÞch sö - cô thÓ trong ®ã sù vËt sinh ra, tån t¹i
vµ ph¸t triÓn.
• Ph¶i g¾n nh÷ng luËn thuyÕt, nh÷ng quan ®iÓm víi hoµn c¶ch lÞch sö - cô thÓ.
• Ph¶i xem xÐt çc ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh lÞch sö - cô thÓ khi vËn dông çc häc thuyÕt, çc
chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch, ph¬ng ph¸p...
Ch¬ng VII nguyªn t¾c thèng nhÊt gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn cña triÕt häc M¸c – Lªnin
I. Ph¹m trï thùc tiÔn vµ ph¹m trï lý luËn
• Ph¹m trï thùc thùc tiÔn
- VÊn ®Ò thùc tiÔn trong triÕt häc tríc M¸c
+ CNDV Ph¸p thÕ kû XVII – XVIII
+ CNDV Phoi¬b¾c
+ CNDT Hªghen
- VÊn ®Ò thùc tiÔn trong triÕt häc M¸c
+ Chøc n¨ng cña triÕt häc M¸c: “c¶i t¹o thÕ giíi”
+ Ph¹m trï trung t©m, nÒn t¶ng cña triÕt häc M¸c
+ V.I.Lªnin nhÊn m¹nh: “Quan ®iÓm vÒ ®êi sèng, vÒ thùc tiÔn ph¶i lµ quan ®iÓm thø nhÊt vµ c¬
b¶n cña lý luËn vÒ nhËn thøc”.
- Kh¸i niÖm thùc tiÔn vµ çc h×nh thøc c¬ b¶n cña thùc tiÔn
• Thùc tiÔn lµ nh÷ng ho¹t ®éng vËt chÊt cã môc ®Ých, mang tÝnh lÞch sö x· héi cña con ngêi
nh»m c¶i t¹o tù nhiªn vµ x· héi.
• Çc h×nh thøc ho¹t ®éng c¬ b¶n cña thùc tiÔn:
+ Ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt
+ Ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi
+ Ho¹t ®éng thùc nghiÖm khoa häc
 SXVC lµ h×nh thøc ra ®êi sím nhÊt, quyÕt ®Þnh çc h×nh thøc kh¸c; çc h×nh thøc kh¸c ¶nh
hëng, t¸c ®éng tíi SXVC.
2. Ph¹m trï lý luËn
- NhËn thøc lµ qu¸ tr×nh ph¶n ¸nh biÖn chøng, tÝch cùc vµ s¸ng t¹o thÕ giíi kh¸ch quan vµo bé ãc
con ngêi trªn c¬ së thùc tiÔn.
- Qu¸ tr×nh nhËn thøc cña con ngêi vµ loµi ngêi nãi chung tr¶i qua hai giai ®o¹n lµ nhËn thøc
c¶m tÝnh vµ nhËn thøc lý tÝnh.
- Sù nhËn thøc cña loµi ngêi tÊt yÕu dÉn ®Õn sù ra ®êi cña lý luËn.
Lý luËn lµ g×?
- Lý luËn “lµ sù tæng kÕt nh÷ng kinh nghiÖm cña loµi ngêi, lµ sù tæng hîp nh÷ng tri thøc vÒ
tù nhiªn vµ x· héi tÝch lòy l¹i trong qu¸ tr×nh lÞch sö” (HCM).
- Hai tr×nh ®é nhËn thøc: NTKN vµ NTLL.
- NT kinh nghiÖm:
• TKKN thùc hiÖn qua sù quan s¸t trùc tiÕp çc sù vËt, hiÖn tîng trong TN, XH hay trong çc
thÝ nghiÖm khoa häc.
• TTKN gåm: TTKN th«ng thêng vµ TTKN khoa häc.
Tri thøc KN lµ kÕt qu¶ cña NTKN
Tri thøc KN cã vai trß kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong cuéc sèng hµng ngµy cña con ngêi. Kinh nghiÖm
cßn lµ c¬ së ®Ó kiÓm tra, söa ®æi, bæ sung lý luËn, ®ång thêi tæng kÕt kh¸i qu¸t thµnh lý luËn míi.
• Tri thøc KN giíi h¹n ë lÜnh vùc çc sù kiÖn, miªu t¶, ph©n lo¹i çc d÷ kiÖn thu ®îc tõ quan s¸t
vµ thÝ nghiÖm; míi chØ ®em l¹i nh÷ng hiÓu biÕt vÒ çc mÆt riªng rÏ, vÒ çc mèi mèi liªn hÖ bªn
ngoµi.
- NhËn thøc lý luËn
• NTLL lµ sù nhËn thøc gi¸n tiÕp, trõu tîng vµ kh¸i qu¸t vÒ b¶n chÊt, quy luËt cña çc sù vËt,
hiÖn tîng.
• Tri thøc LL ®îc kh¸i qu¸t tõ KN thùc tiÔn, cã tÝnh s©u s¾c, tÝnh hÖ thèng.
• Do ®ã:
Coi träng tri thøc KN, nhng kh«ng ®îc cêng ®iÖu nã, kh«ng nªn dõng l¹i ë kinh nghiÖm mµ cÇn ph¸t
triÓn lªn tr×nh ®é lý luËn.
- Mèi quan hÖ gi÷a NTKN vµ NTLL:
+ ý nghÜa ph¬ng ph¸p luËn:
ViÖc nhËn thøc ®óng ®¾n mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a KN vµ LL cã ý nghÜa PPL quan
träng trong viÖc kh¾c phôc bÖnh kinh nghiÖm vµ bÖnh gi¸o ®iÒu.
• TuyÖt ®èi hãa vai trß cña kinh nghiÖm, coi thêng lý luËn sÏ m¾c bÖnh kinh nghiÖm.
“Cã kinh nghiÖm mµ kh«ng cã lý luËn th× còng nh mét m¾t s¸ng, mét m¾t mê” (Hå ChÝ
Minh).
• TuyÖt ®èi hãa lý luËn, t¸ch lý luËn víi thùc tiÔn sÏ m¾c bÖnh gi¸o ®iÒu.
II. Nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n cña nguyªn t¾c thèng nhÊt gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn
1. Thùc tiÔn lµ c¬ së, ®éng lùc, môc ®Ých vµ tiªu chuÈn cña lý luËn; sù h×nh thµnh vµ ph¸t
cña lý luËn xuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn, ®¸p øng yªu cÇu cña thùc tiÔn; lý luËn ph¶i ® îc kiÓm
nghiÖm, ®îc bæ sung vµ ph¸t triÓn trong thùc tiÔn
- Th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn, con ngêi lµm cho thÕ giíi kh¸ch quan béc lé çc thuéc tÝnh,
quy luËt, nhê ®ã con ngêi cã ®îc nh÷ng tri thøc vÒ thÕ giíi kh¸ch quan.
- Thùc tiÔn gãp phÇn hoµn thiÖn chÝnh b¶n th©n con ngêi víi tÝnh çch lµ chñ thÓ cña nhËn
thøc.
- Thùc tiÔn cung cÊp nh÷ng c«ng cô, ph¬ng tiÖn hç trî cho ho¹t ®éng nhËn thøc.
- NhËn thøc nh»m ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu cña thùc tiÔn, ®Ó phôc vô thùc tiÔn.
- Thùc tiÔn lµ tiªu chuÈn cña ch©n lý
+ Thùc tiÔn kiÓm tra, x¸c nhËn kÕt qu¶ cña nhËn thøc.
+ Tiªu chuÈn thùc tiÔn võa cã tÝnh tuyÖt ®èi, võa cã tÝnh t¬ng ®èi.
2. Thùc tiÔn ph¶i ®îc chØ ®¹o bëi lý luËn khoa häc; lý luËn ®Ò ra môc tiªu, ph¬ng híng, biÖn
ph¸p cho thùc tiÔn
- Vai trß cña lý luËn:
+ LL cã vai trß rÊt lín ®èi víi thùc tiÔn, t¸c ®éng trë l¹i thùc tiÔn, gãp phÇn lµm biÕn ®æi thùc
tiÔn th«ng qua ho¹t ®éng cña con ngêi.
+ LL lµ “kim chØ nam” cho hµnh ®éng, soi ®êng, dÉn d¾t, chØ ®¹o thùc tiÔn. “Kh«ng cã lý
luËn çch m¹ng th× còng kh«ng thÓ cã phong trµo çch m¹ng” (V.I.Lªnin).
+ LL cã thÓ dù kiÕn ®îc sù vËn ®éng trong t¬ng lai, tõ ®ã v¹ch ra ph¬ng híng cho thùc tiÔn,
chØ râ nh÷ng ph¬ng ph¸p hµnh ®éng cã hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó ®¹t môc ®Ých cña thùc tiÔn.
- Lý luËn ph¶i liªn hÖ víi thùc tiÔn
+ Do tÝnh gi¸n tiÕp, tÝnh trõu tîng trong sù ph¶n ¸nh hiÖn thùc, do sù chi phèi cña hÖ t tëng vµ
th¸i ®é kh«ng khoa häc nªn LL cã nguy c¬ xa rêi cuéc sèng vµ trë nªn ¶o tëng, gi¸o ®iÒu.
+ Lý luËn çch m¹ng kh«ng ph¶i lµ gi¸o ®iÒu, nã lµ “kim chØ nam” cho hµnh ®éng çch m¹ng;
vµ lý luËn kh«ng l¹i lµ mét çi g× cøng nh¾c, nã ®Çy tÝnh s¸ng t¹o; lý luËn lu«n cÇn ® îc bæ sung
b»ng nh÷ng kÕt luËn míi ®îc rót ra tõ thùc tiÔn sinh ®éng (V.I.Lªnin).
+ “Thèng nhÊt gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn lµ mét nguyªn t¾c c¨n b¶n cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin.
Thùc tiÔn kh«ng cã lý luËn híng dÉn th× thµnh thùc tiÔn mï qu¸ng. Lý luËn mµ kh«ng liªn hÖ víi
thùc tiÔn lµ lý luËn su«ng” (Hå ChÝ Minh).
III. VËn dông nguyªn t¾c thèng nhÊt giòa lý luËn vµ thùc tiÔn trong giai ®o¹n çch m¹ng hiÖn
nay ë níc ta
- TÝnh tÊt yÕu t¨ng cêng, ®æi míi c«ng t¸c t tëng, lý luËn
- Vai trß cña lý luËn trong thêi ®¹i ngµy nay.
- Tr×nh ®é yÕu kÐm vÒ lý luËn cña çn bé.
- §ßi hái cña thùc tiÔn.
2. §Þnh híng chñ yÕu trong c«ng t¸c t tëng, lý luËn
- Thêng xuyªn tæng kÕt thùc tiÔn.
- Kh¾c phôc, ng¨n ngõa bÖnh gi¸o ®iÒu vµ bÖnh kinh nghiÖm.
- Chèng th¸i ®é “t¶ khuynh” vµ “h÷u khuynh” trong lÜnh vùc t tëng, lý luËn.
Ch¬ng VIII
Lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vµ con ®êng ®i lªn chñ nghÜa ë viÖt nam
I. Vai trß cña s¶n xuÊt vËt chÊt vµ quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn
cña lùc lîng s¶n xuÊt
• S¶n xuÊt vËt chÊt vµ vai trß cña s¶n xuÊt vËt chÊt
a. S¶n xuÊt vËt chÊt vµ ph¬ng thøc s¶n xuÊt
- S¶n xuÊt lµ ho¹t ®éng ®Æc trng cña con ngêi vµ x· héi loµi ngêi.
- S¶n xuÊt bao gåm:
• S¶n xuÊt vËt chÊt
• S¶n xuÊt tinh thÇn
• S¶n xuÊt ra b¶n th©n con ngêi
- SXVC lµ qu¸ tr×nh con ngêi sö dông c«ng cô lao ®éng ®Ó t¸c ®éng vµo tù nhiªn, c¶i biÕn çc d¹ng
vËt chÊt trong thÕ giíi tù nhiªn nh»m t¹o ra cña c¶i vËt chÊt ®Ó tháa m·n nhu cÇu tån t¹i vµ ph¸t
triÓn cña con ngêi.
- Çc yÕu tè c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt:
b. Vai trß cña s¶n xuÊt vËt chÊt vµ ph¬ng thøc s¶n xuÊt ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x·
héi
- Vai trß cña SXVC: lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù sinh tån vµ ph¸t triÓn cña con ngêi vµ x· héi,
bëi lÏ:
+ SXVC t¹o ra cña c¶i vËt chÊt nh»m tháa m·n nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña con ngêi.
+ SXVC lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh çc QHXH (chÝnh trÞ, ph¸p quyÒn, ®¹o ®øc, giai cÊp, d©n téc…)
+ SXVC lµ c¬ së cña sù tiÕn bé x· héi, quyÕt ®Þnh sù biÕn ®æi, ph¸t triÓn mäi mÆt cña ®êi sèng
x· héi, sù ph¸t triÓn cña x· héi tõ thÊp ®Õn cao.
+ Trong SXVC, con ngêi kh«ng chØ lµm biÕn ®æi tù nhiªn mµ cßn lµm biÕn ®æi b¶n th©n m×nh.
- Vai trß cña PTSX:
+ PTSX quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt, kÕt cÊu cña x· héi.
TÝnh chÊt cña mèi quan hÖ gi÷a çc giai cÊp, kÕt cÊu giai cÊp còng nh çc quan ®iÓm vÒ
chÝnh trÞ, ph¸p quyÒn, ®¹o ®øc, v.v.. suy cho cïng ®Òu do PTSX quyÕt ®Þnh.
+ Sù thay thÕ PTSX cò lçi thêi b»ng PTSX míi tÊt yÕu dÉn ®Õn sù thay ®æi c¬ b¶n tõ kÕt cÊu
kinh tÕ ®Õn kÕt cÊu giai cÊp; tõ çc quan ®iÓm chÝnh trÞ x· héi ®Õn çc tæ chøc x· héi, v.v..
V× vËy, lÞch sö x· héi lµ lÞch sö cña SXVC, lÞch sö cña çc PTSX kÕ tiÕp nhau trong qu¸
tr×nh ph¸t triÓn.
2. Quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt
- PTSX chÝnh lµ sù thèng nhÊt gi÷a LLSX ë mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vµ QHSX t¬ng øng.
- Quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt (s¶n xuÊt vµ t¸i
s¶n xuÊt x· héi).
b. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a LLSX vµ QHSX
Quy luËt QHSX phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña LLSX lµ mèi mèi quan hÖ biÖn chøng
gi÷a LLSX vµ QHSX
Mèi quan hÖ gi÷a LLSX vµ QHSX biÓu hiÖn nh sau:
- LLSX quyÕt ®Þnh QHSX (sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña LLSX quyÕt ®Þnh vµ lµm thay ®æi
QHSX cho phï hîp nã).
+ Tr×nh ®é cña LLSX (tr×nh ®é cña CCL§, kinh nghiÖm vµ kü n¨ng lao ®éng, tr×nh ®é øng dông
çc tiÕn bé KH - CN vµo s¶n xuÊt, v.v..) ë tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn x· héi nh thÕ nµo th× QHSX
còng nh thÕ Êy.
Khi LLSX thay ®æi, ph¸t triÓn th× QHSX sím muén còng thay ®æi theo phï hîp víi tr×nh ®é
cña LLSX.
+ Sù ph¸t triÓn cña LLSX ® m©u thuÉn gi÷a LLSX tiªn tiÕn vµ QHSX l¹c hËu ® xãa bá QHSX cò,
h×nh thµnh QHSX míi phï hîp víi tr×nh ®é cña LLSX, qua ®ã mµ PTSX míi ra ®êi.
Nh vËy, sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt x· héi, xÐt cho cïng, b¾t ®Çu tõ sù thay ®æi, ph¸t triÓn cña
LLSX, tríc hÕt lµ cña CCL§.
+ Trong x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, m©u thuÉn gi÷a LLSX vµ QHSX biÓu hiÖn ë m©u thuÉn giai
cÊp. M©u thu·n nµy ®îc gi¶i quyÕt th«ng qua §TGC vµ CMXH.
- Sù t¸c ®éng trë l¹i cña QHSX ®èi víi LLSX:
+ T¸c ®éng trë l¹i: ®iÒu kiÖn, thóc ®Èy (nÕu phï hîp) vµ trë thµnh “xiÒng xÝch”, k×m h·m (nÕu
kh«ng phï hîp).
+ Phï hîp: lµ tr¹ng th¸i mµ trong ®ã QHSX lµ “h×nh thøc ph¸t triÓn” tÊt yÕu cña LLSX; çc yÕu tè
cÊu thµnh QHSX “t¹o ®Þa bµn ®Çy ®ñ” cho LLSX ph¸t triÓn.
+ QHSX quy ®Þnh môc ®Ých s¶n xuÊt; ¶nh hëng tíi th¸i ®é cña ngêi lao ®éng; kÝch thÝch hoÆc
k×m h¹m viÖc c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng còng nh viÖc ¸p dông thµnh tùu khoa häc, c«ng nghÖ vµo
s¶n xuÊt.
 §©y lµ quy luËt phæ biÕn trong mäi x· héi, lµm cho x· héi loµi ngêi ph¸t triÓn tõ thÊp lªn
cao.
ii. biÖn chøng cña c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng
1. Kh¸i niÖm c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng
a. C¬ së h¹ tÇng
- CSHT lµ toµn bé nh÷ng QHSX hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña mét x· héi nhÊt ®Þnh.
b. KiÕn tróc thîng tÇng
- Trong x· héi cã giai cÊp:
• KTTT mang tÝnh giai cÊp, thÓ hiÖn ë sù ®èi lËp vÒ quan ®iÓm, t tëng vµ cuéc ®Êu tranh
vÒ chÝnh trÞ – t tëng cña çc giai cÊp ®èi kh¸ng.
• Nhµ níc lµ mét thiÕt chÕ cã vai trß ®Æc biÖt quan träng, tiªu biÓu cho chÕ ®é chÝnh trÞ
cña mét x· héi nhÊt ®Þnh.
• HÖ t tëng cña giai cÊp thèng trÞ gi÷ vai trß quy ®Þnh tÝnh chÊt cña KTTT, chi phèi ho¹t
®éng cña KTTT.
2. Quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng
a. CSHT quyÕt ®Þnh KTTT
- CSHT cña mét x· héi nh thÕ nµo th× KTTT t¬ng øng sÏ nh thÕ ®ã. Khi CSHT thay ®æi th× sím
hay muén còng dÉn ®Õn sù thay ®æi cña KTTT.
- Giai cÊp nµo chiÕm vÞ trÝ thèng trÞ vÒ kinh tÕ th× còng chiÕm vÞ trÝ thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ,
v¨n hãa, t tëng.
- M©u thuÉn trong lÜnh vùc kinh tÕ, xÐt ®Õn cïng, quyÕt ®Þnh m©u thuÉn trong lÜnh vùc
chÝnh trÞ, t tëng; cuéc ®Êu tranh giai cÊp trong lÜnh vùc chÝnh trÞ, t tëng lµ biÓu hiÖn cña nh÷ng
®èi kh¸ng trong ®êi sèng kinh tÕ.
b. Sù t¸c ®éng trë l¹i cña KTTT ®èi víi CSHT
- Chøc n¨ng x· héi cña KTTT: b¶o vÖ, duy tr×, cñng cè, ph¸t triÓn CSHT sinh ra nã; ®Êu tranh xãa
bá CSHT vµ KTTT cò.
- Çc yÕu tè cña KTTT t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau vµ ®Òu t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi CSHT.
Tuy nhiªn, vai trß, tÝnh chÊt vµ h×nh thøc t¸c ®éng cña çc yÕu tè kh«ng gièng nhau.
Trong x· héi cã giai cÊp, nhµ níc t¸c ®éng trùc tiÕp vµ m¹nh mÏ nhÊt ®èi víi CSHT.
- Khi KTTT t¸c ®éng cïng chiÒu víi quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan sÏ thóc ®Èy CSHT ph¸t triÓn; nÕu
t¸c ®éng ngîc l¹i sÏ k×m h¹m sù ph¸t triÓn cña CSHT.
III. h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vµ qu¸ tr×nh lÞch sö - tù nhiªn cña sù ph¸t triÓn çc h×nh th¸i
kinh tÕ - x· héi
1. Kh¸i niÖm, cÊu tróc h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi
- H×nh th¸i kinh tÕ - x· héi lµ mét ph¹m trï cña CNDVLS dïng ®Ó chØ x· héi ë nh÷ng giai ®o¹n lÞch
sö nhÊt ®Þnh, víi mét kiÓu QHSX ®Æc trng cho x· héi ®ã phï hîp víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña
LLSX vµ víi mét KTTT t¬ng øng ®îc x©y dùng trªn nh÷ng QHSX Êy.
2. Sù ph¸t triÓn cña çc h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö - tù nhiªn
- C.M¸c viÕt: “T«i coi sù ph¸t triÓn cña çc h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö
- tù nhiªn”.
Qu¸ tr×nh lÞch sö - tù nhiªn lµ qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn theo quy luËt, theo tÝnh tÊt yÕu,
qu¸ tr×nh tuÇn tù tõ thÊp lªn cao, tõ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nµy lªn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi kh¸c
cao h¬n.
3. Gi¸ trÞ khoa häc cña häc thuyÕt vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi
Häc thuyÕt HTKT - XH ®· cung cÊp mét ph¬ng ph¸p luËn ®Ó nghiªn cøu x· héi:
- Kh«ng thÓ xuÊt ph¸t tõ ý muèn chñ quan cña con ngêi mµ ph¶i xuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng ph¸t triÓn
cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, ®Æc biÖt tõ PTSX ®Ó gi¶i thÝch x· héi.
- CÇn ph¶i ®i s©u ph©n tÝch mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi trong sù thèng nhÊt biÖn chøng,
cÇn ph¶i xuÊt ph¸t tõ QHSX ®Ó ph©n tÝch ph¬ng diÖn kh¸c cña ®êi sèng x· héi.
- CÇn ph¶i ®i s©u nghiªn cøu çc quy luËt vËn ®éng, ph¸t triÓn cña x· héi.
- Gi¸ trÞ thêi ®¹i cña häc thuyÕt M¸c; kh«ng thÓ lÊy çch tiÕp cËn lÞch sö theo çc nÒn v¨n
minh ®Ó thay thÕ nã.
IV. Con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam
- Qu¸ ®é ®i lªn CNXH bá qua chÕ ®é TBCN.
- CNH, H§H lµ nhiÖm vô trung t©m cña thêi kú qu¸ ®é ®i lªn CNXH.
- KÕt hîp gi÷a ph¸t triÓn LLSX víi x©y dùng QHSX
- KÕt hîp gi÷a kinh tÕ víi chÝnh trÞ vµ çc mÆt kh¸c cña ®êi sèng x· héi.
• Ch¬ng IX
1. Giai cÊp vµ vai trß cña ®Êu tranh giai cÊp
a. Kh¸i niÖm giai cÊp
- “Ngêi ta gäi giai cÊp, nh÷ng tËp ®oµn ngêi to lín gåm nh÷ng ngêi kh¸c nhau vÒ vÒ ®Þa vÞ cña hä
trong hÖ thèng s¶n xuÊt x· héi nhÊt ®Þnh trong lÞch sö, kh¸c nhau vÒ quan hÖ cña hä (thêng th×
nh÷ng quan hÖ nµy ®îc ph¸p luËt quy ®Þnh vµ thõa nhËn) ®èi víi nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt, vÒ vai trß
cña hä trong tæ chøc lao ®éng x· héi, vµ nh vËy kh¸c nhau vÒ çch thøc hëng thô vµ vÒ phÇn cña
c¶i x· héi Ýt hoÆc nhiÒu mµ hä ®îc hëng.
b. Nguån gèc giai cÊp
Sù ph©n hãa giai cÊp trong x· héi cã nguån gèc trc tiÕp vµ nguån gèc s©u xa.
- Nguån gèc trùc tiÕp: sù ra ®êi vµ tån t¹i cña chÕ ®é chiÕm h÷u t nh©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt.
- Nguån gèc s©u xa: sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt.
c. Vai trß cña ®Êu tranh giai cÊp
- §TGC lµ “cuéc ®Êu tranh cña quÇn chóng bÞ tíc hÕt quyÒn, bÞ ¸p bøc vµ lao ®éng, chèng l¹i bän
cã ®Æc quyÒn, ®Æc lîi, bän ¸p bøc vµ bän ¨n b¸m, cuéc ®Êu tranh cña nh÷ng ng êi c«ng nh©n lµm
thuª hay nh÷ng ngêi v« s¶n chèng l¹i nh÷ng ngêi h÷u s¶n hay giai cÊp t s¶n ” (V.I Lªnin).
- Thùc chÊt cña §TGC lµ cuéc ®Êu tranh gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng lµm thuª, nh÷ng ngêi n« lÖ bÞ
¸p bøc vÒ chÝnh trÞ - x· héi vµ bÞ bãc lét vÒ kinh tÕ chèng l¹i sù ¸p bøc vµ bãc lét.
- Nguyªn nh©n cña §TGC: sù ®èi lËp vÒ lîi Ých c¬ b¶n.
- §TGC lµ quy luËt tÊt yÕu cña x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp.
- Çc h×nh thøc §TGC:
• C¨n cø vµo quy m«, tr×nh ®é: ®Êu tranh tù ph¸t vµ ®Êu tranh tù gi¸c.
• C¨n cø vµo môc ®Ých vµ lÜnh vùc ho¹t ®éng: ®Êu tranh kinh tÕ, ®Êu tranh chÝnh trÞ, ®Êu
tranh t tëng.
• C¨n cø vµo ph¬ng ph¸p sö dông: ®Êu tranh qu©n sù, ®Êu tranh chÝnh trÞ, ®Êu tranh nghÞ
trêng.
• §TGC cßn ®îc tuùc hiÖn th«ng qua vÊn ®Ò d©n téc, t«n gi¸o, nh©n quyÒn, v.v..
- Vai trß cña §TGC: lµ ph¬ng thøc, ®éng lùc c¬ b¶n, trùc tiÕp cña sù tiÕn bé, ph¸t triÓn x· héi
trong ®iÒu kiÖn x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng:
+ §TGC lµ ph¬ng thøc gi¶i quyÕt m©u thuÉn c¬ b¶n cña x· héi - m©u thuÉn gi÷a LLSX vµ QHSX.
+ §TGC gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña LLSX.
+ §TGC víi sù tiÕn bé vÒ d©n chñ, c«ng b»ng x· héi…
Ch¬ng X Lý luËn vÒ nhµ níc vµ nhµ níc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam
- Sù ra ®êi vµ tån t¹i cña nhµ níc lµ kÕt qu¶ cña ®Êu tranh giai cÊp trong x· héi cã giai cÊp
®èi kh¸ng.
- XÐt vÒ b¶n chÊt, nhµ níc lµ c«ng cô chuyªn chÝnh cña giai cÊp thèng trÞ; lµ bé m¸y dïng
®Ó duy tr× sù thèng trÞ cña giai cÊp nµy ®èi víi giai cÊp kh¸c.
Nhµ níc chuyªn chÝnh v« s¶n lµ nhµ níc kiÓu míi, lµ “nöa nhµ níc”, “nhµ níc kh«ng cßn nguyªn
nghÜa ®en cña nã”.
c. X©y dùng nhµ níc ViÖt Nam hiÖn nay - ®Æc ®iÓm h×nh
thµnh vµ mét sè nguyªn t¾c ph¬ng ph¸p luËn
- §Æc ®iÓm h×nh thµnh:
+ Nhµ níc XHCN, "Nhµ níc cña d©n, do d©n vµ v× d©n", lÊy liªn minh c«ng - n«ng vµ tÇng líp trÝ
thøc lµm nÒn t¶ng, do §¶ng Céng s¶n l·nh ®¹o.
+ X©y dùng nhµ níc XHCN ë níc ta lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi, g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x·
héi.
+ Nhµ níc XHCN ViÖt Nam ®îc t¹o lÊp kh«ng ph¶i trªn c¬ së "®Ëp tan" nhµ níc cò, mµ b»ng çch
c¶i biÕn dÇn tõ Nhµ níc D©n chñ nh©n d©n thµnh Nhµ níc XHCN.
+ Nhµ níc ta hiÖn nay cha ph¶i lµ Nhµ níc XHCN (tuy ®· cã mét sè tÝnh chÊt XHCN), nhng còng
kh«ng cßn lµ Nhµ níc D©n chñ nh©n d©n (tuy vÉn cßn mang mét sè tÝnh chÊt cña Nhµ níc D©n
chñ nh©n d©n).
 CÇn ph¶i thÊy ®îc sù thèng nhÊt vµ kh¸c biÖt gi÷a ba tr×nh ®é cña Nhµ níc ta: Nhµ níc D©n
chñ nh©n d©n, Nhµ níc XHCN trong thêi kú qu¸ ®é vµ Nhµ níc XHCN ®îc x¸c lËp hoµn toµn trªn
c¬ së cña chÝnh m×nh.
c. X©y dùng nhµ níc ViÖt Nam hiÖn nay - ®Æc ®iÓm h×nh
thµnh vµ mét sè nguyªn t¾c ph¬ng ph¸p luËn
- Mét sè nguyªn t¾c ph¬ng ph¸p luËn ®Þnh híng cho viÖc x©y dùng Nhµ níc ta hiÖn nay:
+ T¨ng cêng vµ b¶o ®¶m sù l·nh ®¹o cña §¶ng trªn c¬ së ®æi míi ph¬ng thøc l·nh ®¹o cña §¶ng
®èi víi Nhµ níc.
+ “Ph¸t huy d©n chñ ®Õn cïng", x©y dùng thiÕt chÕ, c¬ chÕ nhµ níc, thùc hiÖn mét çch h÷u
hiÖu quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n.
+ X©y dùng Nhµ níc XHCN g¾n liÒn víi cuéc ®Êu tranh ng¨n ngõa vµ kh¾c phôc bÖnh quan
liªu.
+ X©y dùng Nhµ níc XHCN ph¶i g¾n liÒn víi viÖc cñng cè, më réng tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña
MÆt trËn vµ çc tæ chøc quÇn chóng, lµm chç dùa v÷ng ch¾c cho chÝnh quyÒn cña nh©n d©n.
Ch¬ng XI Quan ®iÓm cña triÕt häc M¸c - Lªnin vÒ con ngêi vµ vÊn ®Ò x©y dùng con ngêi
viÖt nam hiÖn nay
I. B¶n chÊt cña con ngêi
- Çc quan niÖm kh¸c nhau vÒ b¶n chÊt, “b¶n tÝnh ngêi”:
+ Quan niÖm t«n gi¸o: con ngêi lµ s¶n phÈm cña thîng ®Õ, thÇn th¸nh.
+ Quan niÖm duy t©m: con ngêi lµ biÓu hiÖn “ý niÖm” hay “ý niÖm tuyÖt ®èi”
+ CNDVSH xem xÐt b¶n chÊt con ngêi mét çch trùc quan, trõu tîng, t¸ch con ngêi khái nh÷ng
quan hÖ x· héi mang tÝnh lÞch sö.
LuËn ®iÓm cña C.M¸c: “B¶n chÊt con ngêi kh«ng ph¶i lµ mét çi trõu tîng cè h÷u cña ç nh©n riªng
biÖt. Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt con ngêi lµ tæng hßa nh÷ng mèi quan hÖ x· héi”.
- TriÕt häc M¸c xem xÐt b¶n chÊt con ngêi trong tÝnh hiÖn thùc cña nã.
- Con ngêi chÞu sù t¸c ®éng cña çc quy luËt x· héi, sù chi phèi cña çc mèi quan hÖ x· héi.
Çc quan hÖ x· héi ®Òu gãp phÇn h×nh thµnh b¶n chÊt con ngêi, nhng cã ý nghÜa quyÕt
®Þnh lµ quan hÖ s¶n xuÊt.
- Lao ®éng lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh b¶n chÊt x· héi cña con ngêi.
- Con ngêi lµ thùc thÓ thèng nhÊt cña çi sinh häc vµ çi x· héi.
+ MÆt sinh häc:
• Con ngêi chÞu sù chi phèi cña quy luËt sinh häc.
• B¶n tÝnh sinh häc thÓ hiÖn ra bªn ngoµi lµ sù biÕn ®æi vÒ mÆt c¬ thÓ vµ nhu cÇu sinh tù
nhiªn nh ¨n, ë, mÆc, sinh con ®Î çi, v.v..
+ MÆt x· héi:
• Con ngêi chØ tån t¹i víi t çch ngêi khi sèng trong x· héi, cã quan hÖ x· héi, tham gia çc ho¹t
®éng x· héi.
• Con ngêi chÞu sù t¸c ®éng, chi phèi cña çc yÕu tè x· héi, çc quy luËt x· héi.
• B¶n tÝnh x· héi lµ ph¬ng diÖn b¶n chÊt nhÊt cña con ngêi víi t çch “ngêi”, ph©n biÖt con ngêi
víi çc d¹ng tån t¹i kh¸c cña tù nhiªn.
CÇn kh¾c phôc ®îc hai th¸i cùc sai lÇm trong xem xÐt vÊn ®Ò con ngêi:
Mét lµ, tuyÖt ®èi hãa ph¬ng diÖn tù nhiªn cña con ngêi, xem nhÑ viÖc lý gi¶i con ngêi tõ ph¬ng
diÖn lÞch sö x· héi.
Hai lµ, chØ thÊy mÆt x· héi, kh«ng thÊy ®îc tiÒn ®Ò tù nhiªn, sinh häc trong b¶n chÊt con ngêi.
ý nghÜa ph¬ng ph¸p luËn:
§Ó lý gi¶i ®óng ®¾n nh÷ng vÊn ®Ò vÒ con ngêi, cÇn xem con ngêi trong sù thèng nhÊt
biÖn chøng gi÷a hai mÆt tù nhiªn vµ x· héi; chó träng xuÊt ph¸t tõ b¶n tÝnh x· héi, tõ çc quan hÖ x·
héi.
II. VÊn ®Ò x©y dùng con ngêi ViÖt Nam hiÖn nay
- TriÕt häc M¸c xuÊt ph¸t tõ con ngêi vµ nh»m gi¶i phãng con ngêi. Gi¶i phãng con ngêi lµ xãa
bá t×nh tr¹ng “lao ®éng tha hãa”, xãa bá chÕ ®é t h÷u vµ giai cÊp.
- T tëngHå ChÝ Minh vÒ “trång ngêi”, x©y dùng con ngêi míi XHCN.
- CLCN lµ t¹o ra m«i trêng, ®iÒu kiÖn x· héi kÝch thÝch con ngêi ho¹t ®éng s¸ng t¹o vµ tháa
m·n tèi ®a nhu cÇu cña con ngêi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ.
- Ph¸t huy NTCN: t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó con ngêi thÓ hiÖn tèi ®a n¨ng lùc,
phÈm chÊt cña m×nh trong lao ®éng, trong ho¹t ®éng s¸ng t¹o nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ
- x· héi v× h¹nh phóc cña con ngêi.

Thi Triet

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Thi Triet

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

I.

hoµn c¶nh kinh tÕ - x· héi vµ nÐt ®Æc thï cña triÕt

triÕt häc t©y ©u thêi trung cæ

- Tr¹ng th¸i níc ®¸, níc láng, h¬i: chÊt

You might also like