Professional Documents
Culture Documents
Bµi më ®Çu
I. Vai trß cña bÒ mÆt:
HÇu hÕt c¸c chi tiÕt m¸y: Trôc; B¸nh r¨ng; Vßng bi
= > gåm 2 phÇn chÞu t¸c dông cña m«i trêng rÊt kh¸c nhau:
- PhÇn bÒ mÆt: Mµi mßn; ¨n mßn, Nøt mái; øng suÊt lín nhÊt.
- PhÇn nÒn: øng suÊt cÇn thiÕt.
=> Vai trß cña bÒ mÆt: V« cïng quan träng-QuyÕt ®inh kh¶ n¨ng lµm viÖc cña chi tiÕt m¸y
C«ng nghÖ xö lý bÒ mÆt lµ c«ng nghÖ xö lý vËt liÖu vµ c¸c chi tiÕt m¸y nh»m t¹o ra mét vËt
liÖu liªn kÕt trªn bÒ mÆt cã tÝnh chÊt tæng hîp ®uîc c¶ tÝnh chÊt cña vËt liÖu nÒn vµ
vËt liÖu bÒ mÆt.
TÝnh u viÖt:
- T¨ng tÝnh chÊt sö dông cña vËt liÖu
- T¨ng ®é tin cËy cña chi tiÕt m¸y
- T¨ng tuæi thä cña chi tiÕt m¸y
- Cho phÐp sö dông c¸c vËt liÖu kinh tÕ h¬n (hîp kim ho¸ bÒ mÆt)
- Tèi u ho¸ c¸c tÝnh chÊt sö dông cña chi tiÕt m¸y
LÞch sö ph¸t triÓn: Thêi cæ ®¹i: Con nguêi ®· biÕt Xö lý bÒ mÆt
- Chèng thÊm cho gç b»ng nhùa th«ng, h¾c Ýn.
- §å trang søc: s¾t phñ kÏm
- §Çu thÕ kû 12: ThÊm C¸c bon-Nit¬ cho mòi tªn, kiÕm...
Cuèi thÕ kỷ 20 ph¸t triÓn vît bËc: C«ng nghÖ bÒ mÆt – C«ng nghÖ ch×a kho¸
TiÕt kiÖm vËt liÖu – TiÕt kiÖm n¨ng lîng – VÖ sinh m«i trờng
( C«ng nghÖ bÒ mÆt => Vi ®iÖn tö, Quang hoc)
ý nghÜa kinh tÕ: Tæn thÊt do ¨n mßn vµ mµi mßn 3-4% GDP ; BRD 1980 => 60 tỷ DM
Xö lý bÒ mÆt => gi¶m 1/2 tæn thÊt
Zu thÕ ph¸t triÓn: TiÕp tôc ph¸t triÓn m¹nh víi c«ng nghÖ tiªn tiÕn h¬n
Néi dung m«n häc: 10 ch¬ng (30tiÕt)
Lµm s¹ch bÒ mÆt, Hãa nhiÖt luyÖn, CVD, PVD, Phun phñ kim loại
XL b»ng tia n¨ng luîng cao; Ph¬ng ph¸p ®iÖn ho¸, ho¸ häc.
Tµi liÖu tham kh¶o: Xö lý bÒ mÆt, §HBK, NguyÔn V¨n T, 1999
HiÖn tr¹ng vµ híng ph¸t triÓn c«ng nghÖ bÒ mÆt ë USA
124 c«ng ty c¬ khÝ 19 c«ng ty « t«
Ph¬ng ph¸p
2001 2015 2001 2015
ThÊm C khÝ 86/69,3 20/16,1 16/84,2 3/15,8
ThÊm N khÝ 35/26,2 12/9,6 4/21,1 1/5,3
ThÊm C thÓ láng 9/7,2 - 1/ 5,3 -
ThÊm N thÓ láng 16/12,9 - 1/ 5,3 -
ThÊm C líp s«i 4/4,0 12/9,6 - 1/5,3
ThÊm N líp s«i 6/4,8 13/10,5 - 1/5,3
ThÊm C ch©n kh«g 7/5.6 13/10,5 - 1/5,3
ThÊm N ch©n kh«g 3/2,4 8/6,5 - 1/5,3
ThÊm C plasma - 19/15,3 - 5/26,3
ThÊm N plasma 9/7,2 14/11,2 2/10,5 3/15,8
T«i c¶m øng 75/60,5 25/20,1 15/76,9 6/31,5
Trong thùc tÕ khi lµm viªc c¸c chi tiÕt m¸y chôi t¶i träng tæ hîp => TÝnh chÊt sö
dông rÊt ®a d¹ng
T¶i träng tæ hîp lªn bÒ mÆt cña chi tiÕt m¸y
Mßn ma s¸t Mßn dÝnh Mái tiÕp xóc Mái thÓ tÝch Mái nhiÖt Ch¶y
æ l¨n + + ++
B¸nh r¨ng + ++ ++ +
Dông cô c¾t ++ ++ + + + +
Khu«n dËp + + + + ++ +
nãng
Thanh trît ++ ++ + +
con trît
Truc khuûu ++ + + ++
Ch¬ng II: lµm s¹ch bÒ mÆt (c«ng nghÖ tiÒn xö lý )
Lµm s¹ch c¸c phÇn tö l¹ b¸m trªn bÒ mÆt cña vËt liªu hoÆc chi tiÕt m¸y nh»m phôc håi
ho¹t tÝnh cña bÒ mÆt chuÈn bÞ cho c«ng nghÖ xö lý bÒ mÆt tiÕp theo.
C¸c chÊt cÇn lµm s¹ch:
- C¸c chÊt v« c¬: C¸c líp « xýt (nh«m), han rØ (s¾t, thÐp)...
- C¸c chÊt h÷u c¬: DÇu, mì, bôi...
=> RÊt quan träng vµ tèn kÐm
I. Lµm s¹ch b»ng ph¬ng ph¸p ho¸ häc:
1. Lµm s¹ch dÇu mì
a/ Lµm s¹ch b»ng c¸c chÊt hoµ tan dÇu mì:
- C¸c dung m«i h÷u c¬, x¨ng...
- Cã thÓ phun, bµn ch¶i; §é s¹ch thÊp => 1 kh©u lµm s¹ch trung gian.
b/ Lµm s¹ch b»ng chÊt trung tÝnh:
- Dung m«i + T¹o bät + ChÊt c chÕ
- Cã thÓ phun, bµn ch¶i; §é s¹ch thÊp => 1 kh©u lµm s¹ch trung gian.
c/ Lµm s¹ch b»ng dung dÞch kiÒm (phæ biÕn):
+ C¸c qu¸ tr×nh xÈy ra khi lµm s¹ch:
i) Qu¸ tr×nh ho¸ häc: Ph¶n øng xµ phßng ho¸
(RCOO)3C3H5 (kh«ng tan)+ 3 NaOH => 3RCOONa (tan)+ C3H5 (OH)3 (tan)
ii) Qu¸ tr×nh ho¸ lý: DÇu mì +ChÊt ho¹t ®éng bÒ m¨t (chÊt t¹o bät) = Nhò t¬ng
iii) Qu¸ tr×nh c¬ häc: KhÊy trén lµm s¹ch c¸c ch¸t bÈn kh«ng cã nguån gèc dÇu mì
+ C¸c ph¬ng ph¸p lµm s¹ch b»ng dung dÞch kiÒm:
i) Lµm s¹ch b»ng dung dÞch kiÒm yÕu:
- C¸c muèi kiÒm c¸cbonat, silicat, phèt phat + chÊt øc chÕ + ChÊt t¹o bät
- pH= 9-10
- Ph¬ng ph¸p xö lý: Nhóng (phun) trong dung dÞch láng; T= 30-800C; Röa sÊy.
- §é sach ®¶m b¶o: T«i, ho¸ nhiÖt luyªn
ii) Lµm s¹ch b»ng dung dÞch kiÒm m¹nh:
- C¸c lo¹i xót NaOH, KOH + T¹o bät + ChÊt øc chÕ => C¸c s¶n phÈm ®ßi hái ®é
s¹ch cao
2. Lµm s¹ch líp « xyt:
a/ Lµm s¹ch trong kiÒm m¹nh:
- NaOH (200g/l) + chÊt t¹o phøc + T¹o bät + ChÊt øc chÕ
- Dung dich cã T= 40 -900C
b/ Lµm sach trong axit:
- NaH2PO4 + chÊt t¹o phøc + T¹o bät + ChÊt øc chÕ
- H2SO4 + chÊt t¹o phøc + T¹o bät + ChÊt øc chÕ
II. Lµm s¹ch b»ng ph¬ng ph¸p c¬ häc:
Chñ yÕu lµm s¹ch c¸c líp phñ c¸c hîp chÊt v« c¬ nh han rØ, líp «xyt.
1/ Phun c¸t (hoÆc bi kim lo¹i):
Khi phun díi ¸p suÊt cao c¸c h¹t mµi ( c¸t, bi kim ko¹i) sÏ b¾n vµo bÒ mÆt kim lo¹i
víi tèc ®é cao vµ lµm s¹ch bÒ mÆt.
Cã 2 ph¬ng ph¸p: - Phun c¸t kh«: kh«ng cÇn sÊy, « nhiÔm m«i trêng
- Phun c¸t ít : Tr¸nh « nhiÔm, sÊy kh«
2/ Xö lý siªu ©m:
Trong m«i trêng láng cã c¸c h¹t mµi dao ®éng do sãng siªu ©m => lµm s¹ch bÒ
mÆt (siªu sach).
3/ Xö lý b»ng tia níc ¸p suÊt cao:
Sóng phun: 6-7mm, ¸p suÊt P= 75 at
VÖ sinh m«i trêng (xö lý tµu thuû)
4/ Bóa, bµn ch¶i: thêng gÆp, n¨ng suÊt thÊp,chÊt lîng thÊp
Ch¬ng III: C«ng nghÖ xö lý hãa nhiÖt
a1 a1
1 KhÝ
BÒ mÆt a2 a2
2 a3
a3
Kim lo¹i a4 a a4 a
3
nång ®é nång ®é
500 HV10
%C NÒn 0,1-0,25%
§é cøng lâi
BÒ mÆt NÒn kim lo¹i BÒ mÆt ChiÒu s©u líp thÊm NÒn kim lo¹i
3. ThÐp thÊm c¸c bon:
a.ThÐp C¸c bon: C10, C15, C20, C25; ChÕ t¹o c¸c chi tiÕt nhá kh«ng
quan träng, chôi mµi mßn, t¶i träng kh«ng cao
b. ThÐp hîp kim Cr«m: 15Cr, 20Cr; ChÕ t¹o c¸c chi tiÕt chÞu t¶i trung
b×nh, chÞu mµi mßn nh chèt pitong, trôc cam, b¸nh r¨ng nhá...
c. ThÐp Cr«m – Niken: 20CrNi, 12CrNi3A, 12Cr2Ni4A:ChÕ t¹o c¸c chi
tiÕt cã ®é bÒn cao, va ®Ëp tèt,quan träng nh b¸nh r¨ng trôc ®«ng c¬
m¸y bay...
d. ThÐp Cr«m-Mangan-Titan: 18CrMnTi, 20CrMnTi (thÐp b/c h¹t nhá;
TthÊm= 930-950 0C): ChÕ t¹o c¸c chi tiÕt quan träng.
4. NhiÖt ®é vµ thêi gian thÊm:
T = 880 – 950 0C; thêi gian => tuy thuéc T vµ chiÒu s©u líp thÊm
T =900 0C: ThÓ r¾n: 0,1mm/h: ThÓ láng:0,15mm/h
5. C¸c ph¬ng ph¸p thÊm c¸c bon:
1. ThÊm c¸c bon thÓ r¾n: Than gç (80-90%) + ChÊt xóc t¸c BaCO3(10-20%)
BaCO3 + C => BaO +2CO; 2CO => CO2 + Cngt
2. ThÊm C¸c bon thÓ láng: Me2CO3 (80%) + SiC (8%) + NaCl
SiC => Si + Cngt ; Si + Me2CO3 => Me2SiO3 + Cngt
3. ThÊm c¸c bon thÓ khÝ:
a) Hçn hîp thÊm: CO, CO2, CH4, H2O, N2, C3H8 , H2 ( khÝ ®èt, dÇu ho¶)
(10-20) %CO + (50-70)% H2 + (1-10)%CnH2n + 1% CO2 (s¶n phÈm ph©n huû dÇu ho¶)
b) C¸c ph¶n øng ph©n ho¸: 2CO <=> Cngt + CO2 (ph¶n øng Boudouard)
CO + H2O < = > CO2 + H2 (ph¶n øng khÝ-h¬i níc)
CH4 < => Cngt + 2 H2 (ph¶n øng Metan)
CO + H2 < = > C + H2O (p/ Boudouard-khi-h¬i níc)
KB = (P2CO/PCO2).(1/ac)
Kw = (PCO.P H2O)/( PCO2. PH2)
KM = (P CH4/P2H2)/(1/ac)
KBW = Kw / KB
§a d¹ng:
lß nåi, lß buång, lß giÕng, lß liªn tôc
+ ’
Líp khuyÕch t¸n
H×nh 2
Gi¶n ®å tr¹ng th¸i Fe -N
700 +
5910C
600
’
’+ ’+
500
400 N
Fe 4% 8% 12%
+ ’
H×nh 3
c, Ph©n bè ®é cøng trong líp khuyÕch t¸n vµ chiÒu s©u líp thÊm
- Ph©n bè ®é cøng trong líp khuyÕch t¸n phô thuéc vµo hµm lîng nguyªn tè t¹o
nitrid hîp kim (Cr, V, Ti, Al...); Hµm l¬ng nguyªn tè t¹o nitrid t¨ng => HV t¨ng
- ChiÒu s©u líp thÊm ni t¬ b»ng chiÒu s©u cña líp cã ®é cøng l¬n h¬n HVn +50 HV
HV:100
HV
HVn + 50 HV
BÒ mÆt NÒn KL
ChiÒu s©u líp thÊm
2. TÝnh chÊt líp thÊm ni t¬:
- Chèng mµi mßn (®é cøng cao: > 1000 HV)
- §é bÒn mái tèt (øng suÊt d nÐn: -300MPa)
- Chèng ¨n mßn tèt (líp hîp chÊt bÒ mÆt:pha , )
=> Sö dông réng r·i trong c«ng nghiÖp
III. ThÐp thÊm ni t¬:
HÇu hÕt c¸c lo¹i thÐp ®Òu cã thÓ th©m ni t¬
VËT LIÖU M¸C THÐP mAI BÒn BÒn ¨n mßn Cøng nãng
mßn mái
ThÐp thÊm Nit¬ 35CrAl + + + +
MeCN
MeCN MeCN
MeCNO MeCN
MeCN
MeCNO
MeCNO MeCNO
MeCNO
Me2CO3 Me2CO3 Me2CO3
Me2CO3
BÓ thÊm Sau khi PhÕ th¶I Sau khi sau khi bæ
míi ®· chøa lÊy sung
sö dông MeCN PhÕ th¶i MeCN
b, C«ng nghÖ thÊm ni t¬ míi - Nitarid
- Hçn hîp thÊm c¬ së: CS II (Me2CO3 + 30-40% MeCNO)
- NhiÖt ®é thÊm: 560 – 5800C
- Cung cÊp ¤ xy
- ChÊt t¸i sinh: TS III (muèi kh«ng ®éc chøa H,C,N)
- Hçn hîp thÊm bæ sung: CS III (Me2CO3 + 35-40% MeCNO)
- Ph¶n øng t¹o Ni t¬ ng/tö:
2MeCNO + 1/202 = Me2CO3 + C + 2N (2)
- Ph¶n øng hoµn nguyªn
Me2CO3 + TSIII = 2MeCNO (3)
¦u viÖt:
+ Kh«ng sö dung muèi ®éc MeCN (CSII, CSIII)
+ Kh«ng cã muèi phÕ th¶i do sö dung chÊt t¸I sinh (TSIII )
Nguyªn lý lµm viÖc cña Nitarid
C«ng nghÖ kh«ng phÕ th¶i
Bæ sung chÊt
Xö lý t¸i sinh thÊm CSIII
TSIII
MeCNO
MeCNO MeCNO
MeCNO
Me2CO3
Me2CO3 Me2CO3 Me2CO3
nhiÖt ®é (0C)
5800C; 60 -180ph
BÓ OX-1
200-3000C;10-30ph 300 -4000C; 15-60ph
- Nhê sö dông hçn hîp thÊm chuyªn dïng CSII, CSIII, vµ chÊt t¸i sinh
TSIII, Nitarid trë thµnh c«ng nghÖ kh«ng phÕ th¶i, ®¶m b¶o vÖ sinh m«i
trêng.
- ThiÕt bÞ thÊm ®¬n gi¶n, ®é tin cËy cao, gi¸ thµnh rÎ, thÝch hîp quy m«
s¶n xuÊt hiÖn nay vµ cã kh¶ n¨ng n©ng cÊp tù ®éng ho¸ cho nh÷ng n¨m
tíi.
- C«ng nghÖ xö lý bÒ mÆt sau khi thÊm rÊt ®a d¹ng, cã kh¶ n¨ng øng
dông réng trong c«ng nghiÖp.
3. ThÊm nit¬ thÓ khÝ
a, C«ng nghÖ thÊm Ni t¬ thÓ khÝ truyÒn thèng:
- NhiÖt ®é vµ thêi gian thÊm: T = 490 – 590 0C; t = 10 – 100 h
- Hçn hîp thÊm: (100 – 50%) NH3 + ( 0 – 50%) N2
- Qu¸ tr×nh xÈy ra khi thÊm:
NH3 => [N]Fe + 3/2H2
Theo Bohmer cã thÓ tÝnh hµm lîng Nit¬ trong bÒ mÆt cña Fe
[N]Fe = (PNH3/PH2).8,93.104exp[ - 82240/RT] (% Khèi lîng)
- ’- Fe4N ®îc t¹o thµnh khi:
PNH3/PH2 > 1,266.10-3exp(34850/RT)
- -nitrid Fe2 N ®îc tao thµnh khi
PNH3/PH2 > 2,33.10-4exp(58400/RT)
b, ThÊm Nit¬ -¤xy:(1- 40h)
- Hçn h¬p thÊm: (95 – 65%)NH3 + N2 + (1-5%)O2 hoÆc (10- 35%)h¬i H2O
c. ThÊm c¸c bon nit¬ nhiÖt ®é thÊp:(1 - 40h)
- Hçn hîp thÊm: (80 -99%) NH3 + (1 - 20%)CO2 hoÆc CH4
M«i trêng thÊm S¶n phÈm
Ph¶n øng
S¶n phÈm
S¶n phÈm
2. CVD m«i trêng ®éng:
a) CVD truyÒn thèng:
- ¸p suÊt khÝ quyÓn
- C¸c chÊt ho¹t tÝnh, xóc t¸c, phô gia cÊp liªn tôc
- Líp phñ ®a d¹ng: Si, SiC, SiO2, TiN
- ThiÕt bÞ ®¬n gi¶n, n¨ng suÊt cao, kh«ng ®ång ®Òu
b. CVD ¸p suÊt thÊp (Low Pressure CVD)( LPCVD):
- ¸p suÊt <1mmHg
- Líp thÊm ®ång ®Òu, chÊt lîng cao
- N©ng cao hiÖu suÊt m«i trêng phñ (40%)
- ChÕ t¹o c¸c vi m¹ch ®iÖn tö, líp phñ chèng mµi mßn ,¨n mßn
S¬ ®« cÊu t¹o thiÕt bÞ LPCVD phñ TiC
3. C«ng nghª Plasma-CVD; Plasma Assist CVD (PAVCD):
C«ng nghÖ CVD ®îc hç trî = m«i trêng ion ho¸ (®Æt m«i trêng trong tõ trêng).
- Trong m«i trêng Plasma hoat tÝnh cña h¬i ho¹t tÝnh cao h¬n => Gi¶m nhiÖt ®é xö
lý (®¶m b¶o n¨ng suÊt cao).
- Thóc ®Èy c¸c ph¶n øng khã xÈy ra => Da d¹ng ho¸ vµ n©ng cao chÊt lîng líp phñ
§iªn cùc
KhÝ th¶i
5. C«ng nghÖ phñ MOCVD ( Metallo Oganic Chemical Vapour Deposition):
a) Nguyªn lý:
- MOCVD lµ c«ng nghÖ phñ cã chÊt ho¹t tÝnh lµ h¬i cña hîp chÊt h÷u c¬ cña kim lo¹i
cã c«ng thøc Me-Rn (Me nguyªn tè kim lo¹i; Rn c¸c gèc h÷u c¬)
- MO cã liªn kÕt kh«ng v÷ng, dÔ t¹o thµnh nguyªn tö ho¹t ë nhiÖt ®é thÊp
b) ¦u nhîc ®iÓm cña MOCVD:
+ ¦u ®iÓm:
- Liªn kÕt Me-Rn da d¹ng, Phong phó vÒ chñng lo¹i => Líp phñ cã thµnh phÇn vµ
tÝnh chÊt kh¸c nhau:
Ti(N(CH3)2)4 => TiN + khÝ ph©n huû (2500C)
Ti(OCH(CH3)2)4 => TiO2 + khÝ ph©n huû (3500C)
- Phñ ë nhiÖt ®é thÊp => tr¸nh biÕn d¹ng, c«ng nghÖ ®¬n gi¶n h¬n
Nhîc ®iÓm: TÝnh chÊt cña MO kh«ng æn ®Þnh, Gi¸ thµnh cßn cao, Khã mua.
c) C¸c yÕu tè ¶nh hëng:
MOCVD rÊt nhay c¶m víi thay ®æi ¸p suÊt vµ nhiÖt ®é: Khi ¸p suÊt , nhiÖt ®é thay
®æi => cÊu tróc vµ tÝnh chÊt líp phu thay ®æi.
Ch¬ng V: C«ng nghÖ xö lý PVD 1
Physical Vapour Deposition
I. C¬ së chung:
1.Nguyªn lý:
C«ng nghÖ PVD lµ c«ng nghÖ xö lý bÒ mÆt nhê c¸c t¸c ®éng vËt lý nh:
tia ®iÖn tö, ion, hå quang, plasma... vµo c¸c qu¸ tr×nh t¹o líp phñ nh: qu¸ tr×nh ho¸ h¬i
chÊt phñ, qu¸ tr×nh chuyÓn chÊt phñ ®Õn bÒ mÆt s¶n phÈm, qu¸ tr×nh ngng tô vµ t¹o
thµnh líp phñ.
Cô thÓ:
- Qu¸ tr×nh ho¸ h¬i chÊt phñ: §iÖn trë, hå quang, tia ®iÖn tö, tia laser, hå quang...
- Qu¸ tr×nh chuyÓn chÊt phñ ®Õn bÒ mÆt s¶n phÈm: Plasma, tõ trêng, ®iÖn trêng
- Qu¸ tr×nh ngng tô vµ t¹o thµnh líp phñ: BÒ mÆt s¶n phÈm ®îc xö lý (lµm s¹ch,
nung nãng... )
- ¸p suÊt buång lµm viÖc: 10-4 - 5 Pa
- C¸c s¶n phÈm ®îc ph©n cùc catèt.
e
Sóng electron
Cu«n d©y c¶m øng
-
4 1
+ + + +
+ + 3
+ +
6 + + +
+ +
+ +
+
4 3 5
12
IV. Ho¸ bôi catèt vµ phñ Ion (thiÕt bÞ tri«t)
1. Nguyªn lý: Trong thiÕt bÞ cã ¸p suÊt thÊp 0,01-1 Pa, chÊt phñ ®îc ph©n cùc 2-
10 KV, s¶n phÈm ®îc ph©n cùc tõ 0,05 – 1 KV. §Ó thóc ®Èy viÖc v©n chuyÓn chÊt phñ
cã thªm ®iÖn cùc phô ®îc ph©n cùc 30-50 Vso víi anèt ®Î t¹o ra ®iÖn trêng phô.
+ Bèc h¬i chÊt phñ: ChÊt phñ bèc h¬i do sù b¾n ph¸ cña nguyªn tö khÝ Ar bÞ ion
ho¸ trong m«i trêng plasma.
+ VËn chuyÓn chÊt phñ: h¬i chÊt phñ bÞ ion ho¸ vµ chuyÓn vª s¶n phÈm do ®iªn
trêng phô vµ t¨ng tèc khi ®Õn gÇn s¶n phÈm.
+ Ngng tô: C¸c Ion kim lo¹i nhng tô víi tèc ®é cao.
1
6
1. ChÊt phñ ph©n cùc ca tèt
2. S¶n phÈm ph©n cùc catèt
3. A nèt 4 3
4. Catèt nung (phô)
5. B¬m ch©n kh«ng
6. N¹p khÝ (Ar, NH3..)
2 5
ch¬ng VI. C«NG NGHÖ PHUN PHñ bÒ mÆt
i. C¬ së chung:
1. Nguyªn lý:
Phun phñ bÒ mÆt lµ ph¬ng ph¸p xö lÝ bÒ mÆt b»ng c¸ch ®a c¸c h¹t vËt liÖu cÇn
phñ vµo trong dßng vËt chÊt cã nhiÖt ®é cao vµ tèc ®é cao lµm cho chóng nãng ch¶y hoÆc
lµm biÕn mÒn vµ phun lªn bÒ mÆt s¶n phÈm nh»m t¹o ra mét líp phñ cã t/c nh ý muèn.
2. §Æc ®iÓm:
- Liªn kÕt gi÷a vËt liÖu phñ vµ bÒ mÆt s¶n phÈm lµ liªn kÕt c¬ häc. §Ó t¨ng ®é
dÝnh b¸m cÇn xö lý nhiÖt tiÕp theo.
- Nguån n¨ng lîng c¸ch ly víi s¶n phÈm, nhiÖt ®é bÒ mÆt phñ kh«ng cao => cã
thÓ phun phñ lªn vËt liÖu polyme.
- Phun phñ cã thÓ gåm 3 giai ®o¹n: Nãng ch¶y, ®«ng r¾n vµ t«i.
- Tèc ®é nguéi lín (105–107 0/s) => t¹o thµnh c¸c pha kh«ng æn ®Þnh, vi tinh thÓ...
- Do t¸c dông vËt lý, ho¸ hoc => thµnh phÇn líp phñ kh«ng gièng thµnh phÇn b/®.
- Sö dông cho c¸c chi tiÕt phøc t¹p, hoÆc xö lý côc bé trªn chi tiÕt m¸y.
- TiÕt kiÖm vËt liÖu, n¨ng lîng.
3. C¸c yÕu tè ¶nh hëng: (®a d¹ng; Phun plasma: 50 yÕu tè ¶nh hëng)
- VËn tèc h¹t: ¸p suÊt, lu lîng khÝ, tû lÖ bét, cì h¹t, kh«i lîng riªng...
- Tr¹ng th¸i nãng ch¶y, nhiÖt ®é h¹t: HÖ sè truyÒn nhiÖt gi÷a khÝ – h¹t, thêi gian
lu.
- CÊu tróc líp phñ: B¶n chÊt kim lo¹i, tèc ®é, nhiÖt ®é, vÞ tri vßi phun.
- T¬ng t¸c ho¸ häc gi÷a vßi phun, m«i trêng...
- NhiÖt ®é s¶n phÈm: hÖ sè truyÒn nhiÖt cña s¶n phÈm, sù t¶n nhiÖt ra m«i trêng.
II. Thµnh phÇn cÊu tróc vµ tinh chÊt líp phñ:
1. Thµnh phÇn: §a d¹ng
- Kim lo¹i, hîp kim : Fe, Ni, Cr, W, Co...
- ¤ xyt: Al2O3, TiO2, Cr2O3, ZrO2...
- Nitrid: TiN...
- C¸c bit: WC, TiC...
2. Tæ chøc:
- Tæ chøc ®Æc trng lµ tæ chøc d¹ng sãng cã c¸c lç xèp vµ t¹p chÊt « xyt .
- Thµnh phÇn, tæ chøc pha cña líp phñ kh«ng ®Òu, => xö lý nhiÖt
Sù h×nh thµnh líp phun phñ nnãng ch¶y
Tæ chøc líp phñ kim lo¹i Tæ chøc líp phñ phi kim lo¹ii (Al2O3)
3. TÝnh chÊt vµ ph¹m vi øng dông:
- Phun phñ bÒ mÆt ®îc øng dông trong nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp:
+ T¨ng kh¶ n¨ng chôi mµi mßn
+ Lµm thay ®æi tÝnh chÊt ho¸ lý cña bÒ mÆt: Chèng ¨n mßn, ®é dÉn ®iÖn...
+ T¹o ra c¸c tÝnh chÊt ®Æc biÖt: HÊp thô ¸nh s¸ng, sãng ®iÖn tõ...
+ Gi¶m khèi lîng: phñ c¸c líp cøng lªn kim lo¹i nhÑ
+ Phôc håi vµ s÷a ch÷a c¸c chi tiÕt m¸y.
III. Ph©n lo¹i:
Phun kÝch næ
Chïm ion
Chïm ion
Chïm ion
Chïm ion
KhÝ t¹o líp phñ
Líp phñ > 1 nm
Ch¬ng VIII. Xö lý nhiÖt mÆt, Líp phñ v« ®Þnh h×nh
vµ líp phñ v« ®Þnh h×nh hîp kim
I. Xö lý nhiÖt bÒ mÆt:
1. C¬ së chung:
a) Nguyªn lý: Xö lý nhiÖt bÒ mÆt lµ ph¬ng ph¸p xö lý nhê truyÒn nhanh vµo
bÒ mÆt s¶n phÈm mét nhiÖt lîng lín (laser, chïm ®iÖn tö, dßng c¶m øng) lµm cho
nhiÖt ®é bÒ mÆt (dµy 10-6 – 1mm) t¨ng nhanh lªn > Ac1 vµ qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn
Mactenxit xÈy ra khi tèc ®é nguéi dñ lín do tù lµm nguéi (nhiÖt truyÒn vµo trong) vµ lµm
nguéi tõ bªn ngoµi (níc ,dÇu). (hinh 1)
KÝnh ph¶n x¹
Nguån tia
KÝnh héi tô
S¶n phÈm
H×nh 1. Nguyªn lý ph¬ng ph¸pXö lý nhiÖt b»ng
chïm tia n¨ng lîng cao
H×nh 2. ThiÕt bÞ xö lý bÒ mÆt b»ng chïm tia ®iÖn tö
b) §Æc ®iÓm:
+ Nguån nhiÖt cÇn cã mËt ®é n¨ng lîng cao => nung nãng nhanh
+ ChØ sö dông ®èi víi c¸c s¶n phÈm cã kh¶ n¨ng t«i cøng
+ Tèc ®é lµm nguéi bÒ mÆt ®ñ lín (Vng > Vth)
+ Líp nung nãng rÊt nhá so víi chiÒu dµy mÉu (d ng << D sp)
2. Thµnh phÇn, tæ chøc vµ tÝnh chÊt cña líp bÒ mÆt: (h×nh 2,3,4)
- Thµnh phÇn kh«ng thay ®æi song tæ chøc phô thuéc vµo ph¬ng ph¸p cÊp nhiÖt:
+ Nung dßng c¶m øng: tæ chøc ®ång ®Òu
+ Nung b»ng tia laser, chïm ®iÖn tö: T/C kh«ng ®Òu
- TÝnh chÊt: + BÒ mÆt: §é cøng cao chèng mµi mßn tèt
+ NÒn kim lo¹i: §é dÎo dai ®¶m b¶o chÞu va ®Ëp tèt
Tù lµm nguéi
Chïm tia
T« chøc bÒ mÆt cña thÐp sau khi xö lý nhiÖt b»ng
dßng c¶m øng (a) vµ chïm tia laser
3. C¸c ph¬ng ph¸p xö lý nhiÖt bÒ mÆt:
a. C¸c nguån nhiÖt th«ng thêng:
- Nung b»ng ngän löa = > ¤ xy – Axetylen => KÕt hîp tù lµm nguéi vµ níc, dÇu
- Nung b»ng c¶m øng => Dßng/® c¶m øng => KÕt hîp tù lµm nguéi vµ níc, dÇu
- Nung tiÕp xóc => §iÖn trë tiÕp xóc => KÕt hîp tù lµm nguéi vµ níc, dÇu
- Nung ma s¸t => N¨ng lîng c¬ hoc => Tù lµm nguéi
b. Chïm tia n¨ng lîng cao
- Nung b»ng Plasma => Ion ho¸ dßng khÝ => Tù lµm nguéi
- Nung b»ng chïm Laser => Sãng ®iÖn tõ => Tù lµm nguéi
- Nung b»ng chïm ®iÖn tö => §iÖn tö ®éng n¨ng cao => Tù lµm nguéi
II. Líp phñ nung ch¶y v« ®Þnh h×nh vµ v« ®Þnh h×nh hîp kim:
1. C¬ së chung:
a) Nguyªn lý:
Líp phñ nung ch¶y v« ®Þnh h×nh lµ ph¬ng ph¸p nhê c¸c chïm tia n¨ng
lîng cao (Laser, §iÖn rö...) bÒ mÆt s¶n phÈm ®îc nung nãng nhanh tíi nhiÖt ®é lín h¬n
nhiÖt nãng ch¶y lµm cho kim lo¹i chuyÓn sang tr¹ng th¸i láng vµ sau ®ã ®îc lµm nguéi rÊt
nhanh (tù lµm nguéi) lµm cho bÒ mÆt chuyÓn sang tr¹ng th¸i gi¶ æn ®Þnh cã cÊu tróc phô
thu«c vµo ph¬ng ph¸p xö lý (v« ®Þnh h×nh,tæ chøc ®óc tinh thÓ siªu mÞn...)
- Cã thÓ hîp kim ho¸ nhê:
+ Phñ s¬ bé nguyªn tè hîp kim hoÆc bét chÊt phñ
+ CÊp bét nguyªn tè hîp kim hoÆc bét chÊt phñ ®ång thêi khi nung
b) §Æc ®iÓm:
- Líp nãng ch¶y rÊt máng so víi chiÒu dµy mÉu.
- Tèc ®é lµm nguéi cao 106 – 108 K/s
- ¸p dông víi c¶ thÐp kh«ng cã kh¶ n¨ng t«i, thÐp kh«ng rØ
- Líp phñ cã ®é cøng cao => chèng ¨n mßn
2. Thµnh phÇn vµ tæ chøc líp phñ
- Do bÒ mÆt bÞ nãng ch¶y côc b« => biÕn d¹ng nhiÒu => chÊt lîng bÒ mÆt gi¶m
- Tæ chøc líp bÒ mÆt phô thuéc nhiÒu vµo ph¬ng ph¸p xö lý bÒ mÆt =. t¹o ra c¸c tæ chøc
kh«ng c©n b»ng – V« dÞnh h×nh, tæ chøc ®óc siªu mÞn, mactenxit, austenit...
+ H×nh a) tæ chøc líp phñ nãng ch¶y cña gang: Grafit hoµ tan vµo gang nãng ch¶y =>
tæ chøc ®óc d¹ng nh¸nh c©y siªu min
+ H×nh b) tæ chøc cña líp (Ti, Mo)C trªn nÒn thÐp 1%C: Líp bÒ mÆt: v« ®Þnh h×nh +
h¹t c¸c bÝt ph©n bè ®Òu; nÒn: líp macten xÝt nhá mÞn vµ austenit d.
- Thµnh phÇn ®a d¹ng: h¬p kim cña Mn, Ni, Cr, Mo, Ti... c¸c bit, nitrid, borit...
a) b)
II. C¸c ph¬ng ph¸p xö lý :
Tæ chøc ®óc
V« ®Þnh h×nh
Nung ch¶y hîp kim Phô gia r¾n Líp líi, mµng
Líp b¸m
§éng häc h×nh thµnh líp phñ b»ng pp nhóng trong kim lo¹i nãng ch¶y
3. Mét sè líp phñ thêng gÆp
b)
a)
c)
- Hµn ®¾p plasma:
+ Hµn plasma bét chÊt phñ (a)
+ Hµn plasma d©y chÊt phñ (b)
- Hµn ®¾p xØ ®iÖn
- Hµn ®¾p dßng c¶m øng
- Hµn ®¾p b»ng tia laser
- Hµn ®¾p b»ng tia ®iÖn tö
- Hµn d¾p b»ng dßng tiÕp xóc