PH NG PHÁP GI7NG D Y BÀI T P TRONG B I D NG

H C SINH GI I HÓA H C
1. Các giai o n gi i m*t bài t/p hoá h c
Giai o n 1: !nh h ng cách gi i.
Tìm hi u i u ki n c a bài t p ( tóm t t và phân tích bài).
Xác !nh m i liên h gi a cái ã cho ( gi thi t) và cái c n tìm ( k t lu n).
Giai o n 2: Ti n hành gi i.
V n d ng t ng h p các ki n th c và k n ng l p và th c hi n ch "ng trình gi i.
i v i bài toán hóa h c: có th gi i theo các b c sau
+ Xác !nh các ch t có th có ph n ng hóa h c v i nhau. Vi t các ph "ng trình
ph n ng. S p x p các ph n ng theo th t tr c, sau ho'c theo th t u tiên ( quá
trình ch y u).
+ Thi t l p m i quan h gi a các thành ph n ã c cho trong bài toán v i thành
ph n cu i cùng ( c n gi i quy t) b*ng các !nh lu t c" b n c a hóa h c. Có th coi ây
là s" tính toán.
+ S, d ng các k n ng c" b n ( tính theo các !nh lu t t( l ng, !nh lu t tác d ng
kh i l ng, b o toàn kh i l ng, thi t l p công th c hóa h c…) gi i quy t t ng
ph n ho'c toàn b bài toán.
Giai o n 3: Ki m tra k t qu tính toán và k t lu n. Có th suy ngh thêm tìm cách
gi i khác c áo, t i u.
Ví d

Cho axit B tác d ng lên ch t A làm thoát ra ch t khí C không màu, có mùi khó ch!u.
Ch t khí này làm m t màu c a phenolphtalein trong dung d!ch nào ó, trong khi ó
t o ra ch t A. N u ch t khí C cho tác d ng v i ch t khí D không màu, không mùi có
trong không khí # i u ki n xác !nh thì s$ thu c m t ch t mà khi hòa tan nó vào
n c s$ t o ra axit B. Xác !nh A, B là ch t gì?

Giai o n 1: Phân tích và !nh h ng gi i

ây là bài t p xác !nh m t ch t d a vào nh ng tính ch t 'c tr ng c a nó. Gv
h ng d-n HS c th hóa t ng ch t A và C r i khái quát toàn b bài b*ng s" tóm
t t:
- Kim lo i - Hy ro
A - Mu i c a axit y u có oxi C - Oxit axit
- Mu i c a axit hy ric - Hy rua c a phi kim

Giai o n 2: Ti n hành gi i
Vì C có mùi, tác d ng c v i ki m t o ra mu i A, nên C không th là H2, ch( có
th là khí ho'c hy rua c a phi kim nh ng:
N2
!"
O2

N2 không ph n ng v i oxitaxit nh hy rua nên C ch( tác d ng v i O2, s n ph m sinh

ra ph i là m t oxitaxit.
N u C là oxitaxit thì ch( có SO2 m i th a mãn. N u C là hy rua thì ch( có H2S m i
cháy t o ra oxitaxit. Nh ng khi ó axit B là H2SO3 và A là sunfua. H2SO3 không y
c H2S ra kh i mu i, v y C không ph i là SO2. T ó suy ra A là sunfit. B là H2SO4.
Giai o n 3: Ki m tra
B*ng ph "ng trình ph n ng ki m tra, k t lu n và ánh giá l i quá trình l p lu n ã rõ
ràng và chính xác ch a, thông qua s" sau:
A C S n ph m Axit B
 2. M*t s ph ng pháp nâng cao hi u qu gi ng d y bài t/p hóa h c cho
h c sinh gi+i
2.1. T ng quát hóa cách gi i
Ví d

Có 30g dung d!ch NaCl 20%. Tính C% dung d!ch thu c khi:
a. Pha thêm 20g H2O.
b. Cô 'c dung d!ch ch( còn 25g.

GV t ng quát hóa bài toán ho'c yêu c u HS suy ngh bài toán t ng quát và h ng gi i.
Bài toán t ng quát

Cho 2 dung d!ch ch a cùng ch t tan có n ng C1% ( dung d!ch 1) và n ng C2% (

dung d!ch 2). H i ph i pha tr n chúng theo t( l kh i l ng nh th nào thu c
dung d!ch có n ng C3% ( dung d!ch 3).

Bài gi i
G i m1(g) là kh i l ng dung d!ch 1 n ng C 1% .
G i m2(g) là kh i l ng dung d!ch 2 n ng C 2% .
→ Kh i l ng ch t tan trong hai dung d!ch là:
m1C1 m2C2
mt1 = g mt2 = g
100 và 100

Ta có (m1 + m2) là kh il ng dung d!ch 3 n ng C 3%

(m1 + m2)C3
mt3 = g
→ 100

Vì pha tr n hai dung d!ch cùng m t lo i ch t tan nên kh i l ng ch t tan trong dung
d!ch sau khi tr n ( dung d!ch 3) b*ng t ng kh i l ng ch t tan trong hai dung d!ch ban
u. T (1) và (2) ta có:
(m1 + m2)C3 = m1C1 + m2C2
 m1 C - C2
= 3
m2 C1 - C3
↔ ( gi thi t C1 > C2)
GV h ng d-n th thu t gi i bài toán nhanh, g n b*ng cách dùng s" ng chéo:
S# !ng chéo: Khi tr n dung d!ch 1 v i dung d!ch 2 ta thu c dung d!ch 3 có
n ng ( C%, CM ) là C3 và kh i l ng riêng là d3. Ta có s" ng chéo và các
công th c t "ng ng:
- i v i n ng % kh i l ng:
m1 C1 C2 - C3
m1 C2 - C3
C3 =
m2 C2 m2
C1 - C3
C1 - C3

- i v i n ng mol:

V1 C1 C2 - C3
V1 C2 - C3
C3 =
V2
V2 C2 C1 - C3 C1 - C3

- i v i kh i l ng riêng:

V1 d1 C2 - C3
d3 V1 d3 - d2
=
V2 d2 V2 d1 - d3
C1 - C3

GV ghi nh cho HS: bài toán s" ng chéo có th m# r ng cho nhi u tr ng h p

khác.
Bài toán cô c n ho'c pha loãng dung d!ch có th c gi i theo s" ng chéo n u
quan ni m n c là m t dung d!ch có n ng b*ng 0 ( không có ch t tan).
Nh n xét
T ng quát hóa cách gi i là m t thao tác t duy quan tr ng trong gi i bài t p hóa
h c. 'c bi t trong b i d ng h c sinh gi i nó giúp ta nh lâu, nh c nhi u và có
h th ng các bài t p. Khi g'p các tình hu ng khác nhau n u ta tìm ra c i mm u
ch t thì u có th bi n hóa bài toán tr# v d ng c n b n quen thu c.
 2.2. N$m v%ng b n ch t hóa h c c a v n nêu trong bài toán
Ví d

Ng i ta a ra hai nhóm ph "ng trình hóa h c d i ây, trong m/i m t nhóm ch(
có m t ph "ng trình ph n ng úng mà thôi:
1. a) 2KMnO4 + 2H2S + 2H2SO4 → S + 2MnSO4 + K2SO4 + 4H2O
b) 2KMnO4 + 5H2S + 3H2SO4 → 5S + 2MnSO4 + K2SO4 + 8H2O
c) 4KMnO4 + 7H2S + 5H2SO4 → 6S + 4MnSO4 + 2K2SO4 + 12H2O
2. a) 3H2S + 3K2Cr2O7 + 10H2SO4 → S + Cr2(SO4)3 + 3K2SO4 + 13H2O
b) 3H2S + 2K2Cr2O7 + 7H2SO4 → 2S + 2Cr2(SO4)3 + 2K2SO4 + 10H2O
c) 3H2S + K2Cr2O7 + 4H2SO4 → 3S + Cr2(SO4)3 + K2SO4 + 7H2O
Hãy ch( ra nh ng ph "ng trình ph n ng úng và gi i thích vì sao không tin t #ng
nh ng ph "ng trình ph n ng còn l i.
( Trích thi HSG hóa h c t nh ng Nai – 1999)

Bài gi i
1.
2 Mn+7 + 5e = Mn+2
5 S-2 - 2e = S0
2 Mn+7 + 5 S-2 = 2 Mn+2 + 5 S0

→ Ph n ng b) úng, còn các ph n ng khác không tin t #ng l m, vì nó c)ng là ph n

ng oxi hóa kh,, nh ng l i có nhi u h s khác nhau, tùy thu c vào s phân t, H2S
tham gia vào quá trình oxi hóa t o ra S+6, ho'c S0 ( d ng ph "ng trình vô !nh)

2. 2 Cr+6 + 3e = Cr+6

3 S-2 - 2e = S0
2Cr+6 + 3S-2 = 2Cr+6 + 3S0
→ Ph "ng trình ph n ng c) úng. Gi i thích t "ng t nh trên.
Ta có th gi i l i bài toán trên nh ph "ng pháp th ng b*ng ion- electron.
Nh n xét
Cân b*ng ph "ng trình ph n ng theo ph "ng pháp i s là m t ph "ng pháp h u
hi u gi i các bài toán cân b*ng ph c t p. Tuy nhiên n u HS không n m v ng b n
ch t c a ph n ng oxi hóa kh, thì s$ g'p lúng túng v i bài toán trên. Vì n u xét v
ph "ng di n i s thì các ph "ng trình ph n ng trên u th a mãn !nh lu t b o toàn
kh i l ng. Nh ng m/i nhóm ch( có m t ph "ng trình ph n ng úng mà thôi, ph "ng
trình ph n ng này th a mãn úng b n ch t c a ph n ng oxi hóa kh,.
2.3. S& d ng các th thu t toán h c
Ví d 1 : Tính ch t c a c p s c ng

M t h/n h p g m m t s hydrocacbon liên ti p trong dãy ng &ng có kh i l ng

phân t, trung bình ( M ) = 64.
# 100oC thì h/n h p này # th khí, làm l nh n nhi t phòng thì m t s ch t b!
ng ng t . T ng kh i l ng các ch t trong h/n h p u là 252.
Bi t kh i l ng phân t, ch t n'ng nh t g p ôi ch t nh+ nh t. Tìm công th c
phân t, các hy rocacbon ó.

Bài gi i

. bài này, áp d ng tính ch t ng &ng trong toán h c gi i

G i a1, a2, …, an là kh i l ng phân t, c a các hydrocacbon trên.
Áp d ng tính ch t toán h c: Các hydrocacbon liên ti p thu c cùng m t dãy ng
&ng s$ t o nên m t c p s c ng có công sai d = 14
an = a1 + (n-1)d
a1 + a n
S= *n
2

V i an = 2a1 2a1 = a1 + (n-1).14

 a1 = 14(n-1)
S = 1,5na1 = 252
Hay 15,5.14n(n-1) = 252
21n12 - 21n1 - 252 = 0
n = 4(nh n) hay n = -3 (lo i)
a1 = 14(4-1) = 42
't hydrocacbon u là A1 : CxHy
M1 = 12x + y = 42
mà : y ch3n
y ≤ 2x +2
x 1 2 3 ≥4
y 30 18 6 <0

V y A là C3H6, là hydrocacbon u tiên trong c p s c ng trên.

Các ng &ng k ti p c a nó là C4H8, C5H10, C6H12 (M = 84)
Ví d 2: T h p cân b*ng

H i k t t a Ag2CrO4 có tan c trong dung d!ch NH4NO3 không?

Cho: Tt(Ag2CrO4) = 10-11,8 ; Kb(NH3) = 10-4,76 ; Ka(HCrO4-) = 10-6,5 và h*ng s b n c a
ph c β1(AgNH3+) = 103,32

Bài gi i:
Ta có các d ki n:
Ag2CrO4 2Ag+ + CrO42 Tt = 10-11,8 # $

NH3 + H2O NH4+ + OH- Kb= 10-4,76 (2)

HCrO4- CrO42- Ka2 = 10-6,5 (3)
NH3 AgNH3+ β1= 103,32 (4)
 xét ph n ng c a Ag2CrO4↓ v i % & n:
10 −14 (
Tính h*ng s c a cân b*ng % NH3 + H+ Ka1 = ' (2’)
Kb

Sau ó, s p x p (1), (2’), (4) và ngh!ch o c a (3) r i t h p 4 cân b*ng này:

Ag2CrO4 )

% NH3 + H+ Ka1
CrO42- HCrO4- (Ka2)-1
NH3 AgNH3+ β1
Ag2CrO4 + % → AgNH3+ + HCrO4- có K= ) Ka1(Ka2)-1β1
(
K= 10-4,7610-6,5103,32 = 10-11,22 K nh , s tan là khó kh n.
Ví d 3: Ghép n s

t cháy hoàn toàn a gam h/n h p hai ankan A, B h"n kém nhau k nguyên t, cacbon
thì thu c b gam khí CO2. Tìm t ng s mol ankan.

Bài gi i:
G i CTPT hai ankan là:
CnH2n+2 và Cn+kH2n +2k +2 (n≥ 1)
3n + 1 t0
CnH2n+2 + O2 → nCO2 + (n+1)H2O (1)
2
x mol nx mol
3(n + k) + 1 t0
Cn+kH2n +2k +2 + O2 → (n+k)CO2 + (n+k+1)H2O (2)
2
y mol y(n+k) mol
b
Theo bài ra s mol CO2 = nx + y(n+k)= mol # $
44
Kh i l ng hai ankan:
(14n + 2)x + (14n + 14k + 2)y = a
14[ ! y(n+k)] + 2(x+y) = a
b 22a - 7b
14. 2(x+y) =a x+y= *+
44 44
22a - 7b
, y t ng s mol hai ankan = *+
44
Nh n xét
Vi c áp d ng các tính ch t c a toán h c khi n gi i quy t nhi u bài t p c gi i
quy t nhanh, g n . Tuy nhiên không nên l m d ng mà xa r i b n ch t cu các hi n
t ng hóa h c. Toán h c ch( là công c h/ tr cho hóa h c.
2.4. Bi n i bài t p có s'n theo m c ích c a ng !i d y
a. L c b m t s d ki n t ng m c khó c a bài t p
Ví d

Bài 1:Có 5 l hóa ch t c ánh s t 1 n 5, m/i l ch a m t trong các dung d!ch

hóa ch t sau ây: Na2SO4, (CH3COOH)2Ca, Al(NO3)2, NaOH, BaCl2. Ch t nào c
ch a trong l s m y, khi:
Dung d!ch c a l th t tác d ng v i dung d!ch c a l th ba có k t t a tr ng sinh
ra.
Dung d!ch c a l th hai tác d ng v i dung d!ch c a l th nh t t o k t t a tr ng,
k t t a này l i tan n u ti p t c cho dung d!ch c a l th hai.
Dung d!ch c a l th t tác d ng v i dung d!ch c a l th n m lúc u ch a có
k t t a, sau ó t o k t t a khi ti p t c cho thêm dung d!ch c a l th t .
Gi i thích.
(Trích thi HSG hóa h c t nh C n Th – 1998)

Ta có th l c b t m t s d ki n, bài toán tr# thành:

Bài 2:Có 5 l hóa ch t, m/i l ch a m t trong các dung d!ch hóa ch t sau ây: Na2SO4,
(CH3COOH)2Ca, Al(NO3)2, NaOH, BaCl2. Không dùng thêm hóa ch t nào khác, nh n
bi t các dung d!ch trên.

Hai bài toán này có cách gi i g n gi ng nhau, bài 2 khó h"n. Sau ây xin trình bày
cách gi i bài 2.
Bài gi i
L y m t ít dung d!ch làm m-u th,. Cho 1 m-u l n l t tác d ng v i các m-u còn l i.
Ta l p b ng nh sau: (hàng ngang ch( các dung d!ch cho vào, hàng d c ch( các dung
d!ch c cho vào).
Na2SO4 (CH3COO)2Ca Al(NO3)2 NaOH BaCl2

Na2SO4 - ↓ tr ng - - ↓ tr ng
(CH3COO)2Ca Ch a có - - ↓ keo - -
↓ tr ng
Al(NO3)2 - ↓ keo - ↓ → tan -
NaOH - - - -
BaCl2 ↓ tr ng - - - -

Chú thích:
- : Không có hi n t ng gì x y ra.
↓ tr ng : K t t a tr ng.
↓ keo : K t t a keo tr ng.
Ch a có - ↓ tr ng : Lúc u ch a có k t t a, cho thêm dung d!ch vào k t t a xu t hi n.
↓ → tan : Lúc u xu t hi n k t t a, l c h/n h p k t t a tan.
Quan sát b ng, ta suy ra c:
 Lúc u ch a có k t t a, cho thêm dung d!ch vào k t t a xu t hi n: Dung d!ch cho
vào là Na2SO4, dung d!ch c cho vào là (CH3COO)2Ca.
Lúc u xu t hi n k t t a, l c h/n h p k t t a tan: Dung d!ch cho vào là NaOH, dung
d!ch c cho vào là Al(NO3)2. V y dung d!ch còn l i là BaCl2.
b. L y t trong các thi nh ng l c b t ho'c chia nh
Ví d

1. thu h i vàng có m't trong các lo i á alumosilicat ng i ta nghi n v n á

và cho tác d ng v i dung d!ch NaCl khi s c khôngkhí vào trong h/n h p ph n
ng. . ây Au c chuy n ch m thành ph c ch t Au(CN)-2 tan trong n "c.
Sau khi t c cân b*ng ng i ta thu h i vàng b*ng cách tách dung d!ch ra và
cho tác d ng v i k$m. . ây Zn kh, Au(CN)2- thành Au và t o ra ph c ch t
Zn(CN)42-.
Vi t các ph "ng trình ph n ng ion trong quy trình tách vàng # trên. Tính h*ng s
cân b*ng c a các ph n ng.
2. Vàng trong t nhiên th ng # d ng h p kim v i Ag và trong quá trình x, lí
thu h i vàng thì Ag c)ng b! oxi hóa b#i oxi không khí khi có m't NaCN, và khi
tác d ng v i k$m thì ph c Ag(CN)2- c)ng b! kh, thành Ag.
Vi t các ph "ng trình ph n ng ion và tính h*ng s cân b*ng c a các ph n ng.
3. Làm bay h"i 500 lít dung d!ch Ag(CN)2- 3,0.10-3M và Au(CN)2- 1,0.10-2M cho
n còn 1/3 th tích ban u r i x, lí v i 40 gam k$m. Hãy tính n ng các ion
Ag(CN)2- và Au(CN)2- sau khi ph n ng k t thúc.
4. C n thi t l p n ng CN- trong dung d!ch Au(CN)2- là bao nhiêu 99% mol
c a vàng t n t i d i d ng ph c ch t Au(CN)2-.
Cho E 0 Zn (CN ) 2−
4 / Zn = −1,26V

E 0 Au ( CN ) 2 2 − / Au = −0,06V

E 0 Ag ( CN ) 2 2 − / Ag = −0,31V
 E 0 O2 / OH − = −0,404V

H*ng s t o thành c a ph c ch t Au(CN)2-

Au+ + 2CN- Au(CN)2- β2 = 4.1028
(Ph ng theo thi Olympic hóa h c qu c t l n th 30, Melbourne – 1998)

thi trên h"i dài, ta có th chia câu 1,2,3,4 thành nh ng bài t p nh h"n. Ví d , câu 1
c s, d ng trong thi HSG hóa h c t nh ng Nai – 2001.
c. Thay i hình th c câu h i
Ví d 1

Bài 1:M t trong nh ng ch t thu c t cr ckinh là h p ch t i x ng A. A là khí

g m85,7% C và 14,3% H ( theo kh i l ng) có th b qua ng phân hình h c c a
A.
N u thêm HBr vào A thì s$ c h p ch t B.
B ph n ng v i KCN t o thành C; B ph n ng v i KOH t o thành D.
Th y phân C t o thành E.
D có th b! oxi hóa b#i H2O2 t o thành H.
D ph n ng v i H2SO4 'c # nh ng i u ki n khác nhau t o thành 4 s n
ph mkhác nhau: m t ch t # trong s các ch t ã nêu, ba ch t kia là F, G, I.
H là m t dung môi cho s"n và dùng lo i parafin c a d u bôi tr"n. H ph n
ngv i phenylhi razin t o thành K.
1. Vi t công th c c u t o c a t t c các h p ch t.
2. B, C, D, và F có nh ng tính ch t nào chung.
3. C" ch nào ã t o B t A và t o C t B?
( Trích thi Olimpic hóa h c Áo XXV – 1999)

Ta có th thay i hình th c câu h i b*ng cách tóm t t b*ng s" :

Bài 2: Cho s" ph n ng sau:
+ HBr + KCN + HOH
A B C E

+ KOH

+ H2 O 2 + NH NH2
D H K

+ H2SO4 dac

F G I A

" t r*ng:
A: là hi rocacbon i x ng # th khí g m 85,7% C và 14,3% H ( theo kh i l ng).
H: là m t dung môi cho s"n và dùng lo i parafin c a d u bôi tr"n.
1. Xác !nh công th c c u t o c a A, B, C, D, E, F, G, H, I ,K.(b qua ng phân
hình h c c a A).
2. B, C, D, E và F có nh ng tính ch t nào chung.
3. C" ch nào ã t o B t A và t o C t B?

Bài gi i (bài 2)
T thành ph n phân t, CTPT c a A: C4H8. Vì A i x ng A có th là:

*'c *'c - t h p v i s" và d ki n còn l i c a bài, ta có

k t qu :
1. A :
Br

.
CN

.
 OH

.
COOH

/ .
OSO3H

0 .

SO2
O O
1 .
O

O
2 .

N NH
.
- B, C, D, E và F u có ho t tính quang h c.
3. A → B : c ng ái i n t,; B → C : th ái nhân.
d. o ng c bài t p [ 54, tr.102, 103]
Ví d 1

Bài 1: Vi t ph "ng trình ph n ng hoàn thành dãy bi n hóa sau:

CH3

+ Cl2 + KOH - H 2O
CH3 C CH2 CH3 A B D
askt spc
CH3
 Ta có th o ng c bài toán nh sau:

Bài 2: Tìm c u t o các ch t có trong s" sau:

H3C CH3
+ Cl2 + KOH - H2 O
X A B C C
askt spc
H3C CH3

Bi t phân t, ch t X có ch a nguyên t, C b c 4

Bài gi i (bài 2)
CH3 CH3

askt
CH3 C CH2 CH3 + Cl2 CH3 C CH CH3 + HCl

H3C CH3
CH3 CH3 Cl
C C
(A)
H3C CH3
CH3 CH3

CH3 C CH CH3 + KOH CH3 C CH CH3 + KCl

CH3 Cl CH3 OH
(B)
CH3 CH3 CH3
+
+H - H 2O +
CH3 C CH CH3 CH3 C CH CH3 CH3 C CH CH3

CH3 OH CH3 OH2+ CH3

CH3
H3C CH3
+ chuyen vi
CH3 C CH CH3 C C (D)
+
-H H3C CH3
CH3

2.5. Chú tr ng phát tri n t duy hóa h c cho h c sinh

a. Rèn luy n và phát tri n t duy h c sinh là v n tr ng tâm trong b i d ng h c
sinh gi i hóa h c
 Ngh! quy t 2 c a Ban ch p hành Trung "ng khóa VIII có ghi r*ng:”…rèn luy n
thành công n p t duy sáng t o c a ng i h c…”. Kho tàng ki n th c c a loài ng i là
vô h n, ki n th c th y cô truy n d y ch( là h u h n trong cái vô h n. Ki n th c là s n
ph m c a t duy, ra i trong quá trình con ng i c xát v i th c ti%n. D y và h c –
th c ch t là d y cách t duy, h c cách t duy. N u t duy và nhân cách c rèn luy n
m t cách chu áo, t( m( thì h c sinh s$ là ng i ch ng tìm n ki n th c và nm t
trình nào ó s$ có phong cách h c t p c l p, sáng t o; t n d ng m i lúc, m i n"i,
m i cách chi m l nh tri th c cho riêng mình. Rèn luy n và phát tri n t duy cho h c
sinh trong b i d ng h c sinh gi i hóa h c không ch( gi i quy t nh ng v n 't ra
trong các thi mà nhìn xa h"n, r ng h"n chính là chu n b! cho các em nh ng ph m
ch t và n ng l c c n thi t có th nghiên c u, ng d ng, làm vi c sau này. ây c)ng
là m t trong nh ng nhi m v , m c tiêu mà các kì thi h c sinh gi i h ng t i.
b. Rèn luy n t duy linh ho t, sáng t o
Ví d
Hòa tan hoàn toàn a gam h/n h p hai kim lo i Ba và Na vào n c c m t dung d!ch
A và b lít khí ( ktc). Ng i ta nh d n dung d!ch FeCl3 vào dung d!ch A nd .L c
k t t a, r,a s ch, s y khô và nung nóng n khi thu c m t ch t r n có kh i l ng
không i là C gam. Tính l ng ch t r n thu c.

Algorit gi i thông th !ng

Vi t 5 ph "ng trình ph n ng x y ra, xác !nh khí sinh ra là H2 và ch t r n thu
c là Fe2O3.
G i s mol c a Ba và Na là x và y.
Tính t ng s mol H2 sinh ra.
L p ph "ng trình theo s mol H2.
L p ph "ng trình b c nh t 2 n tìm x và y.
D a vào các ph "ng trình ph n ng tính s mol Fe(OH)3.
 Tính s mol Fe2O3.
5b
Kh i l ng Fe2O3 thu c: C= g
2,1
Nh n xét
Tuy nhiên, n u GV h ng d-n HS các thao tác so sánh, khái quát hóa, chú ý n
b n ch t c a ph n ng thì s$ rèn luy n t t t duy sáng t o cho HS, giúp HS th y rõ m i
liên h gi a s mol c a các ch t c a 5 ph "ng trình ph n ng. Bi u th! quan h s mol
H2, ki m, Fe(OH)3 và Fe2O3 nh sau:
n 1 1 1
Fe2O3 = n b
2 Fe(OH)3 = n
OH
= n =
6 3 H2 3.22,4

T ó, tính linh ho t c a t duy c phát huy qua vi c tìm ra ph "ng pháp m i

gi i bài t p trên c" s# phát hi n m i quan h v s mol c a các ch t và d% dàng tính
5b g
C=
c 2,1 . Theo cách này, bài toán th a d ki n.

c. Rèn luy n t duy logic; kh n ng suy lu n, bi n lu n

Ví d

Có 6 h p ch t h u c" m ch h# ( không làm m t màu n c brom ) A, B, C, D,

E, F. Ch( ch a các nguyên t C, H, O, có phân t, kh i u b*ng 64.
Cho 6 ch t ó tác d ng v i Na, v i dung d!ch NaOH và v i dung d!ch AgNO3
trong NH3 (d ) ( ph n ng tráng b c) thu c k t qu sau:
A B C D E F

Na + - + - + +
NaOH - - + + - +

Tráng b c - - - - + +

D u (+) có ph n ng.
D u (-) không có ph n ng.
 1. Xác !nh công th c phân t,, vi t các công th c c u t o có th có c a A, B, C,
D, E, F.
2. Vi t các ph "ng trình ph n ng i u ch F t A, ghi rõ i u ki n ph n ng.
( thi HSG hóa h c t nh An Giang – 1999)

Bài gi i
D a vào kh n ng ph n ng ta có th d oán:
A: không có nhóm – CHO, - CHOH, - COO –. Ph i có nhóm – OH và có th có
nhóm xeton.
B: không có nhóm – OH, - CHOH, - COO -, - CH = O. Ch( có nhóm ete ho'c
xeton.
C: Ph i là axit.
D: Ph i là este.
E: Ph i có nhóm – OH và – CH = 0
F: Ph i có nhóm – CHOH và – CH = O
1. 't công th c c a ch t c n tìm là CxHyOz
a. Khi z = 1 thì 12x + y+ 16 = 74
→ 12x + y = 58 x = 4, y = 10
Công th c phân t, là C4H10O. Ch( có th có r u A và este B.
∗ Ch t A: C4H9OH có các công th c c u t o:
CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – OH (1)
CH3 CH2 CH OH

CH3 (2)
CH3 CH CH2 OH

CH3 (3)
 CH3

CH3 C OH

CH3
(4)
∗ Ch t B: ete
CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – O – CH3 (1)
CH3 CH O CH3

CH3 (2)
CH3 – CH2 – O – CH2 – CH2 – CH3 (3)
b. Khi z = 2 thì 12z + y + 32 = 74
12z + y = 42 x =3, y = 6 Công th c phân t,: C3H6O2. V i công th c này có
th là axit, este, ho'c có 1 nhóm – CH = O và 1 nhóm – OH.
Ch t C là CH3 – CH2 – COOH
Ch t D là CH3 – COOCH3 ( không th là HCOOCH2 – CH3 vì este này có ph n
ng tráng b c).
H2 H2
H3C C C C OH

Ch t A là O

d. a ra nhi u tình hu ng m i (b-y) om c t duy c a h c sinh

Ví d 1: Bài toán c chia thành các ph n không u nhau

Cho h/n h p A g m Al và Fe3O4. Nung A # nhi t cao ph n ng x y ra hoàn

toàn thu u c h/n h p B. Nghi n nh h/n h p B, tr n u, chia làm hai ph n không
b*ng nhau:
- Ph n 1 (ph n ít) tác d ng v i dung d!ch NaOH d thu c 1,176 lít khí H2. Tách
riêng ch t không tan em hòa tan trong dung d!ch HCl d thu c 1,008 lít khí.
- Ph n 2 (ph n nhi u) cho tác d ng v i dung d!ch HCl d thu c 6,552 lít khí.
Tính kh i l ng h/n h p A và thành ph n % kh i l ng các ch t có trong h/n h p A.
Th tích các khí o # ktc.

Bài gi i
8Al + 3Fe3O4 → 9Fe + 4Al2O3 (1)
Ph n ng x y ra hoàn toàn → h/n h p B g m có Fe, Al2O3 và có th Al d ho'c Fe3O4
d . Theo bài ra h/n h p B tác d ng v i NaOH d có khí thoát ra→ h/n h p B g m có
Fe, Al2O3 và Al d .
Ph n 1: Al2O3 + 2NaOH → 2NaAlO2 + H2O (2)
3
Al + NaOH + H2O NaAlO2 + H2 (3)
2
3 3 1,176
nAl = n H2 = = 0,035 mol
2 2 22,4

Ch t không tan là Fe tác d ng v i dung d!ch HCl d :

Fe + 2HCl FeCl2 + H2↑ (4)
1,008
(4) → nFe = n H = = 0,045 mol
2
22,4

4 4
(1) → n Al O = n Fe = 0,045 = 0,02mol
2 3
9 9
Ph n 2: Al2O3 + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2O
3
Al + 3HCl → AlCl3 + H2
2
Fe + 2HCl → FeCl2 + H 2 ↑
Gi s, kh i l ng ph n 2 nhi u g p m l n ph n 1 nên trong ph n 2:
nAl = 0,035 mol
nFe = 0,045 mol
3 6,552
n H2 = 0,035m + 0,045m = = 0,2925 mol
2 22,4
 → m = 3 kh i l ng c h/n h p B g p 4 l n ph n 1.
Ap d ng !nh lu t b o toàn kh i l ng :
mB = mAl + mFe + m Al O = 0,035.27.4 + 0,045.4.56 + 0,02.4.102 = 22,02 g
2 3

8 8
Theo (1) → nAl ph n ng = n Fe = 0,045.4 = 0,16 mol
9 9
→ mAl(A) = ( 0,16 + 0,035.4).27 = 8,1 g
3 3
m Fe3O 4 (A) = .n Fe .232 = .0,045.4.232 = 13,92 g
9 9
8,1
%m Al = .100 = 36,78%
8,1 + 13,92
%m Fe3 O 4 = 100 − 36,78 = 63,22%

Ví d 2: Ch ng minh ch t ã cho d hay h t

Cho 22 gam h/n h p X g m Fe và Al ph n ng hoàn toàn v i 2 lít dung d!ch HCl 0,3
M ( d= 1,05 g/ml)
a. Ch ng t r*ng h/n h p X không tan h t
b. Tính th tích khí H2 ( ktc), n ng % ch t tan trong dung d!ch Z thu c và kh i
l ng ch t r n Y không tan. Gi s, trong hai kim lo i ch( có m t kim lo i tan.

Bài gi i
a. N u không có câu h i này chúng ta s$ ngh h/n h p X tan h t vì hi u sai ngh a “
ph n ng hoàn toàn”. ch ng minh h/n h p X không tan h t, ta có th làm theo 3
cách sau:
Cách 1: Gi s, h/n h p ch( g m có Fe ( kim lo i có kh i l ng mol l n h"n)
22
→ nFe = = 0,39 mol
56

Do Fe = 56 > M hh → nFe = 0,39 mol < nhh

hòa tan h t 0,39 mol Fe → nHCl c n dùng = 0,78 mol
Fe + 2HCl → FeCl2 + H 2 ↑
 0,39 0,78
nHCl b = 0,3.2 = 0,6 mol < 0,78 mol
K t lu n: không axit hòa tan h t 0,39 mol Fe. Khi thay Fe b*ng Al s mol kim
lo i t ng, m't khác, 1 mol Al dùng h t 3 mol HCl, nhi u axit h"n 1 mol Fe ( ch( dùng
h t 2 mol HCl) → S mol axit c n hòa tan h/n h p còn l n h"n n a ( l n h"n 0,78
mol) nên v i 0,6 mol HCl là ch a hòa tan h t h/n h p X → h/n h p X không tan
h t.
Cách 2: T 27a + 56b = 22 ( v i a,b là s mol c a Al, Fe)
22
•V ia=0→b= = 0,39
56
22
•V ib=0→a= = 0,81
27
0,39 < a +b < 0,81
→ 2 ( a + b) > 2.0,39 = 0,78 (*)
Ph "ng trình ph n ng:
3
Al + 3HCl → AlCl3 + H2
2
a 3a

Fe + 2HCl → FeCl2 + H 2 ↑
b 2b
→ nHCl c n dùng = 3a + 2b, k t h p (*), ta có: 3a + 2b > 2(a + b) > 0,78
→ hòa tan h t h/n h p X thì s mol axit HCl ph i l n h"n 0,78 mol, trong khi s
mol axit ban u theo bài ra ch( b*ng 2.0,3 = 0,6 mol ( < 0,78 mol)
→ Axit thi u, ngh a là X ph n ng không h t.
Cách 3: nHCl c n dùng = (3a + 2b) mol
Ch n M = 56 làm nhân t, chung, ta có: 56(a+ b) > 27a + 56b = 22
→ 2( a+b) > 0,78
3a + 2b > 2( a+ b) > 0,78 mol
L p lu n t "ng t cách 2 s$ có cùng k t qu .
b. Vì axit thi u, Al có tính kh, m nh h"n Fe s$ tan tr c nh ng theo ra ch( có m t
kim lo i tan→ Fe ch a b! hòa tan:
3
Al + 3HCl → AlCl3 + H2
2
0,2 ← 0,6 → 0,2 → 0,3
n H 2 = 0,3 mol → VH 2 ( ktc) = 0,3.22,4 = 6,72 lít

Ch t r n Y không tan bao g m Fe và có th có Al d .

mY = mX - mAltan = 22 – 0,2.27 = 16,6 g
Dung d!ch Z ch 0,2 mol AlCl3. Ta có:
m AlCl3 .100
C%( AlCl3) =
m ddsau

mddsau = mdd HCl b + mAl tan - m H = 200.1,05 + 0,2.27 – 0,3.2 = 2104,8 g

2

0,2.133,5.100
C%( AlCl3) = = 1,27%
2104,8

2.6. K t h p nhi u ph #ng pháp gi i khác nhau cho m t bài toán.

Ch n cách gi i t i u
Ví d 1

So sánh pH c a các dung d!ch 0,1M c a các ch t sau ây:

NaHCO3 K1 = 10-7 K2 = 10-11
NaHSO3 K1 = 10-7 K2 = 10-11
NaHS K1 = 10-7 K2 = 10-11
NaHC2O4 K1 = 10-7 K2 = 10-11
( thi HSG mi n, Italia – 1997 [18] )

Bài gi i
Cách 1: Ph "ng pháp !nh tính
ây là các mu i axit, là các ch t i n li l ng tính:
MHA → M+ + HA-
HA- H+ + A2- K2 (1)
HA- + H+ H 2A K1-1 (2)
pH ph thu c hai quá trình (1) và (2). N u K2 càng l n và K1 càng l n thì dung d!ch
có pH càng bé vì quá trình nh ng proton (1) x y ra m nh, quá trình thu proton (2) x y
ra y u. So sánh # trên ta th y:
pH (NaHC2O4) < pH (NaHSO3) < pH (NaHCO3) < pH (NaHS)
Cách 2: Ph "ng pháp !nh l ng
Áp d ng công th c tính g n úng pH c a các mu i iaxit cho các h trên:
pK1 + pK2
pH =
2

2 + 5

ta th y: pH (NaHC2O4) = 2 = 3,5
2 + 6

pH (NaHSO3) = 2 = 4,0
7 + 11

pH (NaHCO3) = 2 = 9,0
7 + 13

pH (NaHS) = 2 = 10,0
Nh n xét
Cách gi i !nh l ng tuy ch n ch n nh ng òi h i ta ph i thi t l p công th c ho'c
ph i nh công th c. Trong khi ó, cách gi i !nh tính ch( c n d a vào vi c hi u b n
ch t c a s i n li và nguyên lí chuy n d!ch cân b*ng là gi i quy t c bài toán. Vì
v y, cách gi i !nh tính trong tr ng h p này hay h"n.
 Ví d 2

m gam phoi bào s t (A) ngoài không khí, sau m t th i gian bi n thành h/n h p
(B) có kh i l ng 12 gam. Cho B tác d ng v a v"i 200ml dung d!ch HNO3 thu
c 2,24 lít khí duy nh t NO ( ktc).
Tính kh i l ng m c a A.

Cách 1: Vi t ph "ng trình ph n ng, 't n s

Các ph n ng A + O2:
t0
2Fe + O2 2FeO
t0
4Fe + 3O2 2Fe2O3
t0
3Fe + 2O2 Fe3O4
H/n h p B tác d ng v i HNO3:
Fe + 4HNO3 → Fe(NO3)3 + NO↑ + 2H2O
3FeO + 10HNO3 → 3Fe(NO3)3 + NO↑ + 5H2O
Fe2O3 + 6HNO3 → 2Fe(NO3)3 + 3H2O
3Fe3O4 + 28HNO3 → 9Fe(NO3)3 + NO↑ + 14H2O
G i x, y, z, t là s mol c a Fe, FeO, Fe2O3, Fe3O4 trong 12 g h/n h p B. Ta có:
56x + 72y + 232z + 160t = 12 (1)
16 - m

y + 4z + 3t = 16 ( s mol nguyên t, oxi) (2)

m

x + y + 3z + 2t = 56 ( s mol nguyên t, s t) (3)

y z

x + 3 + 3 = 0,1 (s mol NO) (4)

Chia ph "ng trình (1) cho 8, r i c ng v i (4) sau khi ã nhân 3, ta có:
 10x + 10y + 30z + 20t = 10( x + y + 3z + 2t) = 1,8 (5)
Thay (3) vào (5) → m = 10,08 g
Cách 2: S, d ng !nh lu t b o toàn electron
Nh n xét: T các ph n ng trên, l ng Fe ban u ã chuy n h t vào dung d!ch d i
d ng Fe3+:
Ch t kh,: Fe – 3e → Fe3+
1 mol 3 mol
Ch t oxi hóa: O2 + 4e → 2O2-
1 mol 4 mol
NO3- + 4H+ + 3e → NO + 2H2O
3 mol 1 mol
Áp d ng !nh lu t b o toàn electron:
S mol electron Fe “ nh ng” = S mol electron ch t oxi hóa “nh n”

m 12 - m 2,24 .3
.3 = .4 + m = 10,08 gam
56 32 22,4
*3 *+ 4 04 567 *3 *+ 4 &8 *3 *+ 4 % &8

Nh n xét
Rõ ràng cách 2 t i u h"n vì:
Không c n vi t ph "ng trình ph n ng nh ng v-n nh n !nh úng tr ng thái u
và tr ng thái cu i c a các ch t oxi hóa,ch t kh,.
Ng n g n, tránh bi n lu n dài dòng.
Lí thú và hi u qu .
2.7. Rèn luy n cho h c sinh tác phong khoa h c
Tích c c ch ng, c l p suy ngh .
C n th n, nh-n n i, chính xác, t( m(.